UNIVERSITETI PLANETAR I TIRANS

BULETIN
SHKENCOR


Nr . 2 ( VI )
N E N T O R 2 0 1 2




www.planetar.edu.al

2 | F a q e

BULETIN SHKENCOR I UNIVERSITETIT PLANETAR T TIRANS



KSHILLI BOTUES
Prof. dr. L. MEMUSHI, Kryetar
Prof. dr. E. MATO
Dekane e Fakultetit t Edukimit dhe Shkencave Sociale
Prof.as.dr. B. PEI
Prgjegjs i Departamentit t Shkencave Sociale
Dr. E. CEKO
Prgjegjs i Departamentit t Informatiks dhe Shkencave Ekonomiko Inxhinierike
K. DERVISHI
Koordinator Administrativ
Prof.as.dr. M. QATIPI
Prgjegjs i Departamentit t Shkencave mjeksore




Menaxhoi punimin:
A. PULLUMBI

Prpunimi grafik:
Studio iShqip





ISSN 2227-7781


Informacioni i dhn n kt buletin sht nn prgjegjsin e Universitetit Planetar t Tirans.
T gjitha t drejtat jan t rezervuara dhe mund t autorizohen vetm nga Universiteti Planetar i
Tirans.

Universiteti Planetar i Tirans
Adresa: Rruga Budi, 74/1, Tiran - ALBANIA, Tel: +355 42 452764;
E-Mail: info@universitetiplanetar.com


Botimet "U. Planetar i Tirans", Tiran 2012


3 | F a q e




Prmbajtja


POLITIKA ARSIMORE
Dr
1
* Silvana NINI
Prfshirja e artistve profesionist n edukim dhe trajnimin e msuesve ...... 5

PEDAGOGJI DHE PSIKOLOGJI
Prof. as. Hatixhe ISMAJLI
Zbatimi i msimit ekipor n praktikn msimore ........................................... 11
MSc*. Erida HOXHA
T msuarit prmes zhvillimit t mendimit kritik e krijues n shkoll ............ 25
Dr* Shemsi MORINA
Planifikimi i puns msimore dhe elementet e planifikimit t mir ................ 39
MSc* Entela ALUSHI
Hartimi i objektivave t arritjeve t nxnsve ............................................... 48
MSc*Jora MATO
Inteligjencat e shumfishta dhe prdorimi i tyre n funksion t t kuptuarit.. 70
MSc* EQEREM AUSHI
Edukimi i nxnsve me elementt e qytetaris demokratike,
hapi i duhur pr demokratizimin e shoqris shqiptare ................................ 80

KRKIM SHKENCOR
MSc* Vasilika KREKU
Kur nj msues sht efektiv? ...................................................................... 92
MSc* Artan ZYLAJ & MSc* Alketa TROSHANI
Disa faktor q ndikojn n klimn e komunikimit n klas ......................... 98
MSc* Gjergji VANGJELI
Rezultati m i lart i edukimit sht toleranca e zbatuar ............................ 108



*
n proces
4 | F a q e

VLERSIMI
MSc* Zhaneta BEQIRI
Vlersimi i fmijve bazuar n pikat e forta ................................................ 121
MSc* Majlinda LLESHI
Vlersimi i brendshm dhe i jashtm i shkolls
- dy rrug q garantojn sigurimin e cilsis s edukimit. .......................... 128
MSc* Brunilda ERRAGA
Si t vlersojm nj tekst shkollor .............................................................. 137

TEKNOLOGJI
MSc Teuta BRACO
Teknologjia e aplikuar n rritjen e cilsis s msimdhnies ........................ 148
MSc* Agron PULLUMBI
Efektet e prdorimit t Internetit n ditt e sotme .......................................... 156
MSc* Ariana RESO
T rinjt dhe teknologjia (Roli i internetit) ...................................................... 170
Dr* Zamira Hyseni Duraku
Faktort m ndikues n performancn akademike t studentve
t programeve Bachelor t Universitetit t Prishtins .................................... 181

5 | F a q e


PRFSHIRJA E ARTISTVE PROFESIONIST N
EDUKIM DHE TRAJNIMIN E MSUESVE
Dr.*
1
Silvana NINI
Pedagoge n Universitetin Planetar t Tirans

Abstrakt
Trajnimi i msuesve t artit sht nj nga drejtimet e reforms
arsimore q synon plotsimin e kulturs pedagogjike t tyre n
funksion t rritjes s cilsis s msimdhnies. Praktikat e ndryshme
q ndeshen n vende dhe prvoja t tjera po hyjn edhe n realitetin
shqiptar t prgatitjes s msuesve, duke krkuar rrug dhe forma
efikase t veprimit kualifikues. Prfshirja e artistve profesionist n
kt proces rrit cilsin dhe dinamikn e zhvillimit artistik t
msuesve

Fjal ky: kualifikim, trajnim, zhvillim profesional n art dhe kultur.


EDUCATIONAL POLICY INVOLVEMENT OF
PROFESSIONAL ARTISTS IN THE EDUCATION AND
TRAINING OF TEACHERS

Abstract
Training teachers of art is one of the directions of educational
reform. The aim of this reform is to increase the quality of teaching.
Different practices and experience encountered in other countries
are entering in the Albanian reality of teacher education. The
involvement of professional artists in this process enhances the
quality and dynamics of artistic development for teachers.

Key words: training of teachers, professional development in the arts and
culture.

1
n proces
6 | F a q e


Aftsimi dhe kualifikimi i msuesve t artit
Edukimi dhe trajnimi i msuesve t artit, ashtu si edhe i msuesve t
tjer, ndahet n dy faza: edukimi n universitet prpara se ata t
ken marr statusin e msuesit dhe vazhdimsia e zhvillimit
profesional t mtejshm.
Si e dim gjat fazs s par, studentt e ciklit fillor dhe t
parashkollorit trajnohen n lnd t ndryshme arti. Ndrsa pr sa i
prket specialistve t lnds s artit, ata trajnohen n lndn
prkatse artistike (n kt rast studentt e Universitetit t Arteve
dhe pikrisht pr ata q zgjedhin t bhen msues arti).
Vlen pr tu prmendur ktu eksperienca e shum shteteve
Evropiane, ku studentt e arteve pasi mbarojn ciklin tre vjear
Bachelor pr studimin e artit prkats, specializohen dhe
diplomohen pr msues arti.

N disa vende t Evrops studentt mund t bhen msues t specializuar
t artit n dy mnyra:
t studiojn n Fakultetet e Edukimit, ku arti sht nj pjes e
rndsishme e trajnimit t tyre si msues,
t studiojn si artist profesionist n nj shkoll t lart arti
dhe m pas t ndjekin nj kurs suplementar pedagogjik.
Mnyrat e trajnimit t msuesve t artit ndryshojn n vende t
ndryshme, por ajo q vejm re si t prbashkt sht si trajnimi
artistik, ashtu edhe ai pedagogjik.
Pr sa i prket vendit ton msuesit e ciklit t ult dhe t
parashkollorit edukohen n Fakultetet e Edukimit ku lndt e artit
jan pjes e kurrikuls universitare, ndrsa msuesit specialist t
artit formohen n Universitetin e Arteve, ku lnda e pedagogjis
sht futur si plotsuese, (dy vitet e fundit me kthimin nga Akademi
Arti n Universitetin e Arteve), pr ata student q duan t bhen
msues arti.

Si jan prgatitur msuesit pr msimdhnien n Lndt e artit dhe
mundsit q ekzistojn pr rinovimin e njohurive?
Msuesit luajn nj rol vendimtar n prcaktimin e cilsis s
msimit, duke prfshir edhe edukimin artistik. Duke ju referuar
7 | F a q e

eksperiencave Evropiane, ndrsa msuesit e prgjithshm kan
tendenc pr t dhn lndt e artit n arsimin fillor, jan msuesit
specialist t artit q japin msim n ciklin e lart dhe gjimnaz n
pjesn m t madhe t shteteve. Megjithat shkollat jan t pavarura
t zgjedhin msues specialist pr artin edhe n arsimin fillor. N
vendin ton kjo zgjedhje e pavarur iu takon shkollave private.
Pr sa i prket programit msimor n Fakultetet e Edukimit pr
msues t prgjithshm n ciklin fillor, msuesit trajnohen n m
tepr se nj lnd arti, kryesisht n muzik dhe art pamor dhe teatr
n parashkollor. Ktu prfshihen trajnimet n pedagogjin e artit
dhe kurrikuls s artit dhe n mas t vogl mbi zhvillimin e
fmijve n art, histori arti dhe aftsim personal n teknika artistike.
Edhe pse, lndt e artit jan shpesh t detyrueshme pr msuesit e
ardhshm t ciklit fillor, kjo nuk ndodh njsoj n t gjitha shtetet.
N vendin ton jan msuesit e ciklit fillor q japin edhe lndt e
artit, kjo pr sa i prket shkollave shtetrore dhe nj pjese t
shkollave private, pasi nj pjes e tyre, zgjedhin msues specialist
t artit pr t dhn msim n ciklin fillor.
Ndrsa n nivelin CML n vendin ton msuesit specialist t artit
jan fare pak n numr (kryesisht n artin pamor), nj pjes e tyre
jan me nivel t mesm arsimor (lice artistik), msues muzike q
japin edhe artin pamor ose msues t lndve t tjera q plotsojn
ort me lndt e artit (kryesisht n zonat rurale).
Sigurisht q mos kualifikimi i msuesve n lndn prkatse sjell si
rezultat edhe uljen ndjeshm t cilsis s msimit. Pr sa i prket
nivelit t gjimnazit msuesit q japin lndn e artit pamor dhe t
arteve n prgjithsi jan kryesisht msues t letrsis, historis dhe
n nj prqindje mjaft t vogl msues arti t specializuar.

Lind pyetja: A varet przgjedhja e nivelit t msuesve, q japin lndt e
artit, nga krkesat dhe objektivat q parashtron kurrikula jon kombtare e
arteve n kto nivele arsimore?
Po tju referohemi kurrikulave Europiane n prgjithsi pr raportin
e nivelit arsimor t msuesve me krkesat dhe objektivat e
kurrikulave do t shohim se ato shkojn paralelisht, gjithashtu
prpjekjet pr t plotsuar boshllqet dhe problematikat q dalin
gjat rrugs jan t vazhdueshme dhe n prmirsim.
Nse do ti hedhim nj sy kurrikuls son t arteve n t tre nivelet,
8 | F a q e

CMU (prfshijm ktu edhe parashkollorin), CML dhe Gjimnazin
do t shohim se kurrikula jon sht mjaft ambicioze me parametra
mjaft mir t krahasueshm me vendet e tjera t Evrops. Pra si e
shohim kemi nj handikap t madh n mosprputhjen e cilsis s
kurrikuls me nivelin arsimor t msuesve.

Por cilat jan shkaqet e ksaj mosprputhjeje?
- Sigurisht ritmet e reformimit t kurrikuls n vendin ton kan
ecur dhe ecin me ritme t shpejta, ndrsa trajnimi i msuesve, si
nj pjes po aq e rndsishme e ksaj reforme ka ecur me ritme
mjaft t ngadalta dhe paraqitet jo e plot;
- Pr sa i prket msuesve t ciklit fillor, t gjith ata q kan
mbaruar Fakultetet e Edukimit dhe shkolln pedagogjike, kan
marr njohuri mbi artet (muzik dhe edukim figurativ). Kjo
prbn nj baz t mir njohurish pr t rinovuar njohurit n
kt fush nprmjet trajnimeve mbi kurrikuln e re;
- Pr sa i prket msuesve t CML, s pari problemi qndron si e
tham m lart te mungesa e arsimimit t specializuar, gj e cila
ka ardhur si rrjedhoj e nnvlersimit q u sht br arteve n
periudhn e para reforms (pasi kjo nuk ndodhte me lndt e
tjera). Pra nj pjes e mir e ktyre msuesve jan n vendin e
puns q nga ajo periudh. Por gjithsesi nuk mund t mohohet
eksperienca q kta msues kan fituar gjat ushtrimit t
profesionit t msuesit t arteve. Nuk duhet t harrojm faktin
q studentt e arteve jan kontingjenti kryesor pr t riprtrir
msuesit e arteve n shkoll. Pikrisht duke u nisur nga kjo
nevoj lindi domosdoshmria e lnds s pedagogjis n
Universitetin e Arteve (theksojm se Fakulteti i Muziks sht
nj hap m prpara n kt drejtim). Por pavarsisht nga niveli
arsimor i msuesve me arsimin e specializuar ose me aftsi t
fituara gjat kohs s puns, trajnimi i vazhdueshm me risit e
metodikave dhe ato artistike, sht gjithmon i nevojshm pasi
niveli i msuesve duhet ti prgjigjet risive t kurrikuls s
arteve;
- Sigurisht q nj kurrikul kaq ambicioze si sht ajo e arteve n
gjimnaz krkon patjetr msues t specializuar n fushn e
arteve prkatse duke mos br asnj lloj kompromisi t do
lloji qoft, q on n mnyr t pashmangshme uljen n mnyr
t ndjeshme t cilsis s msimit. Artet n gjimnaz ishin nj risi
9 | F a q e

e kurrikuls s re, pr kt nivel dhe mundsia pr
implementimin e saj t plot ekzistonte q n fillim, pr sa i
prket prputhjes s nivelit t kurrikuls dhe nivelit arsimor t
msuesve prkats t lndve.

Prfshirja e artistve profesionist n edukimin dhe trajnimin e
msuesve
N prgjithsi n edukimin dhe trajnimin e msuesve t
prgjithshm t ciklit t ult, n lndt e artit, n shumicn e
shteteve Evropiane, jan prfshir msues arti t specializuar, si nga
ana akademike ashtu edhe nga eksperienca pedagogjike.
N kto fakultete lndt e artit jan t detyruara, n disa t tjera nuk
jan n programet e edukimit t studentve t msuesis, por ata
duhet t ndjekin nj kurs specializimi pr lndt e artit.
Nga ana tjetr trajnimi i msuesve profesionist, nuk sht
gjithmon i detyrueshm.
Prfshirja e artistve profesionist n trajnimin e msuesve sht
mbshtetur nga programet kombtare n disa vende t Europs.

Si jan t prfshir artistt n lndt e edukimin artistik?
Duke iu referuar t dhnave q na jep agjencia Audiovisual and
Culture Executive n Arts and Cultural Education at School in Europe,
shohim se artistt profesionist nuk jan t prfshir shpesh n
nivelin e arsimit fillor. N shum vende t tjera msuesit q duhet t
japin lndn e artit, artist profesionist, duhet t kryejn nj kurs
profesional msuesie. Sigurisht q ka edhe prjashtime nga ky
rregull ku n disa vende artistt profesionist lejohen t japin msim
pa kt kualifikim.
Megjithat n kto raste, artistve profesionist q japin msim, ju
krkohet q ta kryejn kursin e trajnimit profesional pr msues pas
nj far kohe n mnyr q t marr statusin e prhershm. Kjo
nnkupton q mnyra m e thjesht pr t prfshir artistt
profesionist n edukimin e artit sht inkurajimi i bashkpunimit
midis shkollave dhe veprimtarive artistike, ku prfshihen vizitat n
vende me interes kulturor (muze dhe galeri, koncerte, etj.), projekte
ku prfshihen artist ose organizator arti, q punojn n shkoll. T
gjitha vendet i mbshtesin iniciativa t tilla, t cilat mund t
zbatohen n t gjitha nivelet arsimore.
10 | F a q e


Cilat jan rrugt q duhet t ndjekim pr trajnimin e mtejshm
profesional t msuesve n fushn e arteve, si t ciklit dhe niveleve
t tjera?

Duke iu referuar anketimit t UNESCO-s pr implementimin e edukimit
artistik n shkolla, shohim mundsit tona pr t realizuar trajnimin e
mtejshm t msuesve t artit dhe t msuesve t ciklit fillor:
1. N shrbim t trajnimit t msuesve, si t prgjithshm ashtu
edhe specialist t artit mund t organizohen seminare,
workshope, diskutime, konferenca dhe prhapjen e burimeve.
T gjitha kto forma ofrojn qasje t ndryshme, shkmbim
eksperiencash dhe rrahje mendimesh;
2. Pr sa u prket msuesve t ciklit t ult dhe parashkollorit
mund t sugjerohen disa mnyra pr zhvillimin e mtejshm
profesional q mund t adoptohen brenda shkolls:
- Vet reflektimi mbi programet dhe metodat q duhen
prdorur;
- Organizimi i workshopeve, me mbshtetjen e msuesit
specialist pr edukimin artistik (msuesit e CML);
- Lidhja me msuesit e tjer pr t diskutuar pr t rejat n
kurrikul, arritjet, sukseset, vlersimet, metodat e
msimdhnies dhe integrimin (n kt rast pse jo edhe
krijimi i nj forumi ku msuesit mund t shkmbejn
eksperiencat on-line);
- Planifikimi i prbashkt dhe shkmbimi i planeve msimore;
- Krkimi gjithmon i burimeve t reja mbi artin n mnyra t
ndryshme, n diskutime me koleg, ndihma e msuesit
specialist t arteve n shkoll, libra, website etj;
- T prfshij prindrit dhe antar t tjer t komunitetit n
orientimet mbi programet e artit;
3. Gjithashtu pr trajnimin e msuesve, mund t funksionojn
programe verore pr msues, t cilat mund t organizohen
mjaft mir n Fakultetet e Edukimit (mbi t rejat n kurrikul,
metodat efikase, teknika artistike n prshtatje me moshn e
fmijve, etj.);
11 | F a q e

Galeria e artit mund t jet gjithashtu nj institucion mjaft i
prshtatshm pr trajnimin e msuesve nprmjet lektorve t
specializuar, Akademia e arteve, drejtoria arsimore dhe
ministria gjithashtu mund t organizojn kto programe
verore n baz t nevojave t msuesve, jo vetm n Tiran
por n t gjith vendin. Sigurisht q n kto trajnime shum
mir mund t prfshihen artist profesionist si me prvoja
pedagogjike ose jo (sipas nevojs);
4. Trajnimi i msuesve bhet m se i nevojshm sa her kemi
rinovim t kurrikuls, si pr msuesit e ciklit, ashtu edhe pr
ata t specializuar;
5. Pr sa iu prket artistve q japin msim lndt prkatse t
artit, ata gjithashtu kan nevoj t prgatiten pr
msimdhnien, duke marr njohuri mbi teorit e t msuarit,
kurrikuln e artit, integrimin e artit me lnd t tjera n
kurrikul, planifikimin e msimit, stadet e zhvillimit t
fmijve dhe adoleshentve, etj. Kurse t tilla shum mir
mund t ofrohen nga Fakultetet e Edukimit;
6. Galerit e artit npr rrethe gjithashtu mund t ofrojn kurse
profesionale arti, mbi teknika t ndryshme artistike, pr
msues t parashkollorit dhe t ciklit;
7. Trajnimi i msuesve n art mund t drejtohet edhe nga nevojat
kulturore n zona t ndryshme t vendit. Ktu kemi parasysh
integrimin e kulturs popullore n programet e artit si kngt
e lojrat popullore dhe artizanet e ndryshme, pr t treguar
rolin q luan arti n forcimin e identitetit kulturor;
8. Institucionet prgjegjse pr arsimin si MASH, DAR n Tiran
dhe rrethe, drejtorit e shkollave n bashkpunim edhe me
Ministrin e Kulturs dhe bashkit, duhet t ofrojn mundsi
t shumta n edukimin artistik t fmijve dhe t t rinjve, si
brenda edhe jasht shkolls. Aktivitetet dhe projektet artistike
duhen organizuar dhe mbshtetur nga kto institucione duke:
- nxitur lidhjet midis artistve profesionist, msuesve dhe
nxnsve;
- zbatuar prdorimin e teknologjive t reja pr t plotsuar
programet ekzistuese shkollore dhe pr t rritur qasjen n art
dhe pr t siguruar burimet msimore;
12 | F a q e

- inkurajuar efektivitetin e kurrikuls s arteve nprmjet
trajnimit t vazhdueshm t msuesve;
- siguruar mundsi pr zhvillim profesional n art dhe kultur
t msuesve t ciklit dhe msuesve specialist;
- inkurajuar prfshirjen e artistve profesionist, artistve n
komunitetet, dhe bartsit e traditave n edukimin artistik.

Prfundime
Pr t pasur nj edukim artistik me cilsi t lart sht e
nevojshme nj qasje bashkpunuese ndrmjet aktorve t
ndryshm si n nivelin e politik-brjes, ashtu edhe n
shkolla;
Ky bashkpunim nuk mund t zhvillohet vetm n
institucionet e edukimit, por mund t prfshij profesionist
nga hapsira t ndryshme artistike;
N mnyr q tju jepet nxnsve mundsia pr t prjetuar
artin drejtprdrejt, sht e nevojshme q bashkpunimi t
vendoset midis shkollave dhe autoriteteve t edukimit, n
nj an, dhe artistve dhe institucioneve artistike n ann
tjetr;
Bashkpunimi midis Fakulteteve t Edukimit dhe msuesve,
midis Universitetit t Arteve dhe msuesve, me siguri mund
t jet e dobishme pr msimin e artit n t dy mjediset.
Prfshirja e artistve profesionist n edukimin dhe
trajnimin e msuesve kontribuon n rritjen e cilsis s
edukimit artistik.




Literatura:
1. Arts and Cultural Education at School in Europe. Education, Audiovisual
and Culture Executive Agency (EACEA P9 Eurydice). 2009.fq 68-80.
2. UNESCO Questionnaire on the Implementation of the Road Map for Arts
Education. Prepared by the Council of Ministers of Education, Canada. In
collaboration with the Canadian Commission for UNESCO. March 2010.
fq. 47-55.
13 | F a q e


ZBATIMI I MSIMIT EKIPOR N PRAKTIKN
MSIMORE
Prof. as. Hatixhe ISMAJLI
Fakulteti i Edukimit, Prishtin

Abstrakt
Artikull shkruesja na njeh me nj nga prvojat m bashkkohore t
msimdhnies s sotme dhe pikrisht asaj t realizuar n ekip.
Realizimi i puns ekipore gjat t nxnit t njohurive, cilsohet si nj
nga detyrat parsore pr msimdhnien bashkkohore. Msimi
ekipor
1
sht sistem i ri i organizimit t puns msimore, me t cilin
synohet t tejkalohen t metat e shkolls tradicionale, sidomos
uniformiteti i saj, mnyra klasike e puns n klas, metoda verbale e
prvetsimit t njohurive, rregullat rigoroze, bashkpunimi i
pamjaftueshm i kuadrit msimor etj. Pr kaprcimin e ktyre
mangsive, nevojitet elasticiteti i tr puns dhe i jets n shkoll: i
planeve dhe programeve msimore, formave t organizimit t
msimit, metodave dhe mjeteve bashkkohore n msim. Zbatimi i
msimit ekipor paraqet nj tjetr prpjekje pr t siguruar kushte q
shkolla dhe msimi t angazhoj m shum nxnsit, t zhvilloj
aftsit e t nxnit t pavarur dhe t ndikoj n prparimin
individual t do nxnsi.

Fjal ky: Pun n ekip, msim ekipor, antar grupi,

1
Msimi ekipor (ang.team teaching) u paraqit kah fundi i viteve t pesdhjeta, kur n
SHBA u bn polemika t mdha pr racionalizimin e puns s arsimtarit dhe ngritjen e
efikasitetit n msim. Idet e para pr msimin ekipor dhe mnyren e organizimit t tij i
gjejm te autort Keppel, Zeppelin dhe Anderson, n studimin Programi i msimit ekipor.
Kjo mnyr e msimdhnies, pr her t par u zbatua n shkolln e Franklinit n
Leksington, n vitin 1957. Lvizja pr msimin ekipor u prhap shpejt n shum shtete t
SHBA-s, ndrsa nga viti 1964 me disa modifikime, filloi t zbatohet edhe n programe
eksperimentale t shkollave n Angli, n Suedi dhe n Gjermani
14 | F a q e

PEDAGOGY AND EDUCATIONAL PSYCHOLOGY
IMPLEMENTATION OF TEACHING WITH PRACTICE
TEAMWORK

Abstract
This article recognizes us with one of today's contemporary
teaching experiences and exactly with team working.
Implementation of team work during the acquiring of knowledge is
regarded as one of the primary tasks for contemporary teaching.
Team teaching is the organization's new system of teaching, which
aims to overcome the shortcomings of the traditional school,
especially its uniformity, classical ways of work in the classroom,
verbal methods of acquiring knowledge, strict rules, insufficient
cooperation teaching staff etc. To overcome these shortcomings, we
need the elasticity of the whole work and school life: the educational
curriculum, forms of teaching organization, modern teaching
methods and tools. Application of team learning is another effort to
engage more students to develop independent learning skills and
affect the individual progress of each student.


Key words: team work, team learning, group members


N literaturn amerikane msimi ekipor trajtohet si; aktivitet i kryer
nga nj grup nxnsish, ku secili kontribuon me punn e tij
1
si dhe pun
efektive dhe e dobishme ku tejkalohen arritjet individuale dhe t gjith
harmonizojn punn n drejtim t prmbushjes s qllimit t prbashkt
2
.
Msimi ekipor bazohet n organizimin e msimit n t ciln dy ose m
shum msues n nj ose m shum fusha profesionale planifikojn dhe
realizojn msimin t dedikuar pr grupin e nxnsve n dy ose m shum
klas, prmes shfrytzimit t mjeteve t ndryshme teknike, ligjrimit n
grupe t mdha, diskutimit n grupe t vogla dhe puns s pavarur t
nxnsve
3
. Ekipin e prbjn nj numr i vogl i antarve t cilt

1
http://www.thefreedictionary.com/team+teaching
2
http://www.teamteach.ch
3
Pedagoki leksikon (1996). Beograd, fq. 502.
15 | F a q e

jan t drejtuar kah realizimi i qllimeve t qarta dhe arritjeve t
prbashkta Thelbi i puns n grupe t vogla qndron pikrisht n
faktin q nxnsve t`u mundsohet zhvillimi i prbashkt i njsis
msimore, n mbshtetje t motivimit dhe interesimit t secilit
nxns.

Veorit e puns n ekip
N praktikn msimore, veorit kryesore t msimit ekipor jan:
Ekipet prbhen prej dy ose m shum msuesve,
Msuesit ndajn prgjegjsit dhe detyrat me grupet e
nxnsve,
Ekipi i msuesve planifikon, organizon dhe vlerson
suksesin e nxnsve,
Fleksibiliteti i prmbajtjeve msimore dhe shfrytzimi
optimal i kohs msimore,
Ndrrimi (transformimi) i hapsirs shkollore,
Prdorimi i mjeteve audiovizuale dhe i teknologjis
msimore.

Ekipin e msuesve mund ta prbjn:
a. ekipi i msimdhnsve t paraleles s njjt ose lndve t
njjta msimore, p.sh. ekipi i msuesve t klass s V, lnda e
matematiks;
b. ekipi i msuesve t klasave t ndryshme ose t m shum
lndve msimore, p.sh. klasa e VI, VII, VIII, lndt gjuh
shqipe, gjuh angleze, gjeografi etj.
Msimi ekipor nuk duhet prdorur gjat gjith vitit shkollor, por
sht shum efektiv vetm pr disa trsi msimore.

Kshtu p.sh. n fillim t vitit shkollor, msuesit e shkolls fillore, msimin
ekipor n praktik mund ta realizojn n kt mnyr:
Formojn nga nxnsit e t gjitha paraleleve t klass s
njjt grupin e madh t nxnsve (prej 60 deri n 200);
Formojn shum grupe t cilat m von do t punojn me
msuesit e caktuar pr pun n grup ( grupi duhet t ket
prej 5-20 nxns);
16 | F a q e

Msuesit prcjellin punn e njri-tjetrit dhe prezantojn n
klasa t tjera (grupe punuese)
1
.

Grupet e vogla mundsojn zhvillimin dhe ushtrimin e aftsive pr
t analizuar, sintetizuar, krahasuar, gjykuar dhe vlersuar njohurit,
por edhe shkmbimin e ideve, dhnien e argumenteve etj. Puna n
grupet e vogla sht efikase edhe pr faktin prve q rrit motivimin
dhe prgjegjsin e nxnsve, ndikon edhe n zhvillimin e plot
intelektual dhe pavarsin e brendshme sipas metods s ndarjes n
grupe
2
. Kjo pun kryesisht sht e drejtuar n t nxnit dhe n
punn individuale, n zgjidhjen e problemeve dhe n t ushtruarit e
shkathtsive n mnyr t pavarur. Nxnsit orientohen n
zgjidhjen e detyrave t parashtruara, n vartsi nga prmbajtjet
programore, si dhe nga mundsit e tyre t prgjithshme.
Gjat zbatimit t msimit ekipor rndsi t veant ka vlersimi dhe
evoluimi i puns ekipore nga msuesit dhe nxnsit. Zakonisht
vlersimit cilsor i paraprin kontrollimi sistematik i cili ka pr
qllim t konstatoj nivelin e realizimit t detyrave t planifikuara
mbi baz t parimeve, rregullave didaktike, teknologjis msimore
si dhe t evidentoj problemet dhe mangsit e puns.

Puna ekipore n klas
Me pun ekipore plotsohen nevojat dhe mundsit e ndryshme t
nxnsve. Nse dy msimdhns punojn bashk, kjo nuk
prfaqson ekipin, megjithat bashkpunimi i tyre mund t jet
shkalla e par n formimin ekipit. Duke bashkpunuar, koordinojn
prpjekjet e tyre, shfrytzojn cilsit, interesat profesionale dhe
pedagogjike si dhe mundsit individuale. Ata, planifikojn,
zhvillojn dhe vlersojn msimin n mnyr t prbashkt, duke u
prpjekur q msimi t`u prgjigjet nevojave dhe mundsive t
nxnsve, ndrsa puna n shkoll bhet m efikase. N kushtet e
msimit ekipor stimulohen proceset intelektuale, kultivohet t
menduarit individual gjat puns reciproke dhe shkmbimit t
ideve.

1
Itkovi, Zora (1997). Opa metodika nastave, Split, fq. 278.
2
Bess, J.L. (2000). Teaching alone, teaching together: Transforming the structure of teams
for teaching. San Francisco, CA: Jossey-Bass, fq. 52.
17 | F a q e

Kshtu, puna e prbashkt intelektuale, ndryshon motivimin e nxnsit n
kto drejtime:
Rrjedha e associmit shpejtohet, ndrsa rritet numri i
asociacioneve.
Nocionet pr shkak t kuptimit t tyre bhen m
prmbajtjesore.
T menduarit bhet m i qart dhe prsoset aftsia e t
shprehurit dhe e informimit.
Kooperimi sht burim i kritiks dhe i verifikimit objektiv,
andaj i kontribuon zhvillimit t t menduarit kritik dhe
logjik.
Bashkpunimi stimulon krijimtarin, aftsin e kombinimit
dhe funksionin sintetik t mendimit
1
.
N fakt synimet dhe objektivat e msimit ekipor, si shihet edhe nga
konstatimet e lartprmendura, jan t lidhura ngusht me nxitjen
dhe zhvillimin e t menduarit kritik dhe t aftsive t tjera logjike.
Zbatimi i tij n procesin msimor bn q nxnsit t reflektojn pr
njohurit e prvetsuara si dhe t analizojn faktet n baz t arsyes
ose logjiks. Puna ekipore ndikon n nxjerrjen e konkludimeve,
zgjidhjen e problemeve ndrsa shkathtsit dhe shprehit e tyre
zhvillohen n nivel m t lart e m cilsor.

Gjat zbatimit t puns ekipore n klas, nxnsi ka rolin e:
Liderit - koordinatorit, udhheqsit;
Krijuesit - sjell ide t reja, jo t zakonta;
Hulumtuesit - hulumton mundsi t ndryshme;
Kritikuesit - sht i logjikshm dhe serioz n pun;
Nxitsit - inicion, vepron dhe ofron zgjidhje;
Zbatuesit - sht praktik dhe organizon aktivitete n dobi t
ekipit;
Kontrolluesit - kontrollon dhe prfundon projektin ose
aktivitetin;
Vlersuesit - vlerson punn individuale dhe t prbashkt
t ekipit;

1
Shih, Davis, J.R. (1997). Interdisciplinary courses and team teaching, Phoenix American
Council on Education, Orynx Press Series on Higher Education, fq. 159-161.
18 | F a q e

Vzhguesit - mban llogari pr punn dhe zbatimin e
rregullave t antarve t ekipit;
Ndrtuesit, disajnerit - krijon dhe ruan harmonin n ekip;
Raportuesit - mbledh dhe ruan informacionet
1
.
Prve roleve, prcaktimi i prgjegjsive t qarta q nga fillimi sht
nj nga detyrat kryesore pr t ndrtuar nj grup efektiv.
Prgjegjsit t puns n ekip
2
jan t lidhura ngusht me detyrat
specifike ose aktivitet q antart ekipit pritet t`i prfundojn n
varsi me rolet q kan.

N kt kontekst, prgjegjsit kryesore t puns n ekip jan:
Prcaktimi i objektivave dhe detyrave t cilat jan t
matshme, kan afat kohor pr realizimin e tyre dhe jan
sfiduese;
Sjellja e ideve t reja dhe prgatitja pr pun inkurajon
aktivitetet individuale n ekip si dhe punn e prbashkt;
Ndarja e detyrave pr secilin antar t ekipit dhe
performanca gjat realizimit;
Bashkpunimi dhe angazhimi i prbashkt;
Kontrollimi, vlersimi dhe evoluimi i puns ekipore;
Prshtatja me antart e ekipit dhe mbshtetja e tyre;
Respekti reciprok dhe entuziazmi pr pun.
Nga mungesa e mos marrjes s prgjegjsive zvoglohet interesimi
pr punn n ekip. Antart e grupit, duke humbur besimin tek
antart, fajsojn t tjert pr gabimet dhe dshtimet si dhe
ankohen pr trajtim t padrejt nga udhheqsi i ekipit. Shpesh i
shmangen vetiniciativs dhe justifikohen me fjalt: nuk sht faji im
ose kjo sht e padrejt.

Puna n ekip dhe puna n grup
Pr dallim nga puna n grup, punn n ekip e karakterizon:
Prcaktimi i qart i qllimit dhe shmangia e keqkuptimeve;

1
Pokras, Sandy (2002). Working in Teams: A Team Member Guidebook, Viability Group
Inc., fq. 17-20.
2
Pr detyrat dhe prgjegjsit t puns n ekip m gjrsisht shih, Klippert, H. (2001). Kako
uspjeno uciti u timu, Zagreb, fq. 125-140.
19 | F a q e

Antart e grupit duhet t jen t prgjegjshm, t tregojn
aftsi pr t prmbushur krkesat dhe detyrat (detyrat e
dhna duhet t jen n prshtatje me zhvillimin intelektual
t antarve t grupit);
Prkushtimi dhe angazhimi i prbashkt (antart e grupit
duhet t pajtohen n gjithka, si dhe puna e tyre t jet e
drejtuar drejt realizimit t qllimit);
Klima e bashkpunimit dhe e besimit (pr mbarvajtjen e
puns ekipore nevojitet sinqeriteti, respekti, toleranca, sjellja
e prshtatshme dhe konsistente);
Prcaktimi i qart i standardeve t arritjes (secili antar i
ekipit duhet t jet i vetdijshm pr punt q krkohen t
kryhen prej tij dhe cila sht detyra e ekipit si trsi);
Inkurajimi dhe mbshtetja nga njerzit jasht ekipit (lvdatat
jan t dobishme pr motivimin e puns ekipore po aq sa
inkurajimet e individve n veanti);
Delegimi i roleve dhe prgjegjsive.
do msimdhns duhet t dij t bj dallimin midis puns
individuale si pjes e grupit dhe puns s individit si pjes e ekipit.
Me qllim q t identifikojn dhe t przgjedhin formn e drejt pr
zhvillimin e aftsive bashkvepruese t nxnsit, n tabeln n
vazhdim paraqiten dallimet n mes puns n grup dhe puns
ekipore
1
.
Tab nr.1. Dallimet midis puns n ekip dhe puns n grup
Puna n ekip Puna n grup
Llogaridhnia e prbashkt Llogaridhnia individuale
Vazhdimisht bashkveprojn pr t
diskutuar dhe planifikuar, pr t marr
vendime, pr t zgjidhur probleme
Bashkohen pr t ndar
informacionet dhe perspektivat
Prqendrohen n qllimet e ekipit Prqendrohen n qllimet
individuale
Prcaktojn rolin e individit, prgjegjsit
dhe detyrat pr ta ndihmuar ekipin, mund t
ndrrojn rolet nse shihet si e nevojshme
Prcaktojn rolin e individit,
prgjegjsit dhe detyrat
Jan t shqetsuar pr rezultatet e secilit
dhe sfidat me t cilat prballet ekipi
Jan t shqetsuar pr rezultatet
dhe sfidat personale

1
Shih, Katzenbach, J. R. & Douglas K. Smith (2003).The Wisdom of Teams: Creating the
High-Performance Organization, A Harper Business Book, N.Y., fq. 125.
20 | F a q e

Dalin me rezultate t puns kolektive Dalin me rezultate individuale t
puns
Qllimet, synimet, qasjet prcaktohen nga
lideri i ekipit n bashkveprim me antart
e tij
Qllimet, synimet, qasjet
prcaktohen nga udhheqsi i
grupit

Prparsit e msimit ekipor mund t shqyrtohen n katr kndvshtrime
themelore:
aftsit e msimdhnsve;
pozita e nxnsit;
procesi i msimit;
vlersimi i puns s msuesit dhe nxnsit.

1. N msimin ekipor dalin n dukje m shum aftsit dhe
mundsit e msimdhnsve si dhe prvoja e tyre,
shfrytzohen ant e forta t tyre dhe cilsit e veanta
1
. Msimi
ekipor nxit bashkpunimin e tyre n ekip rreth krkesave t
ndryshme programore (njsive, temave dhe problemeve
msimore) duke u siguruar kshtu nj nivel i lart i msimit.
2. Pozita e nxnsit gjat msimit ekipor ndryshon dukshm nga
pozita e tij n msimin tradicional. Grupimi fleksibl i tyre rrit
pjesmarrjen aktive n msim. Nxnsit jan m t lir pr t
parashtruar pyetje dhe t komunikojn me antart e grupit
duke shkmbyer prvojat dhe njohurit e tyre. Msimi ekipor
krijon mundsi pr zhvillimin e dispozitave t nxnsve t
talentuar, pr zhvillimin maksimal t nxnsve mesatar, si
dhe u jep mundsi pr t`u zhvilluar edhe nxnsve q ngelin
prapa n nj lnd ose n disa lnd msimore.
3. Organizimi i puns ekipore ndikon n tejkalimin e ndasis s
disa lndve msimore, duke mundsuar ndrlidhjen e tyre.
Me caktimin e ekspertve dhe t metodistve nga ekipi i
msimdhnsve synohet zgjedhja e prmbajtjeve m adekuate,
seleksionimi dhe zbrthimi i tyre n njsi t veanta msimore,
organizimi m dinamik dhe cilsor i msimdhnies dhe i
nxnies si dhe krijohet mundsia pr zbatimin e inovacioneve
msimore.

1
Shih, Bair, Medill & Woodward, Richard (1994). Team Teaching in Action, Houghton
Mifflin, Boston, fq. 16-17.
21 | F a q e

4. Planifikimi, organizimi dhe zhvillimi i prbashkt i msimit
krijojn mundsi reale pr t dal n pah aftsit e arsimtarit
dhe t nxnsit pr msimdhnie dhe nxnie, shkathtsin pr
zbatimin e mjeteve dhe metodave msimore, mnyrn e
parashtrimit t pyetjeve dhe kryerjes s detyrave, nivelin
kulturor etj. Duke eliminuar konceptin verbal-klasik dhe
mekanik t msimit, msimi ekipor mundson bashkpunimin
e ngusht t kuadrit msimor, angazhimin m t madh t
nxnsit, organizimin fleksibl t puns dhe dinamikn e
msimit, siguron korrelacionin e lmenjve msimor,
zotrimin m cilsor t prmbajtjeve msimore, punn
hulumtuese t nxnsit etj.

Prfundime
Msimi ekipor, krahas rndsis q ka, ende nuk ka arritur
afirmimin e plot dhe si i till nuk ka gjetur zbatim t gjer n
praktikn msimore
1
. Shkaqet e moszbatimit t ktij inovacioni
qndrojn n ndrlikimet e shprehura gjat procesit t planifikimit,
vshtirsit gjat koordinimit t ekipit, sigurimin e materialit pr
punn n grupe dhe at individuale, n paaftsimin e msuesve, etj.
Edhe hapsirat e kufizuara shkollore vshtirsojn mbajtjen e
disiplins n grupe t mdha.
Reformat e realizuara n fushn e arsimit duhet t favorizojn m
shum kt sistem t ri t organizimit t msimit, pasi puna ekipore
ndryshon rrnjsisht rolin e nxnsit dhe msuesit, si dhe mnyrn
e ndrveprimit midis tyre.
sht e domosdoshme q msimdhnsit n prditshmrin e tyre
n shkoll, t prfshijn edhe punn ekipore n klas, e cila do t
jet n funksion t rritjes s rezultateve t msimdhnies si dhe
edukimit t individve t prgjegjshm dhe t aft t prballojn
sfidat e realitetit.


1
Zylfiu, Nijazi (1988). Aspektet didaktike t organizimit t puns ekipore, Pedagogu,
Prishtin, nr. 1-2, fq. 8.
22 | F a q e


N vazhdim, po prezantojm nj shembull t zbatimit t msimit
ekipor n lndn msimore: Njeriu dhe natyra.

Lnda: Njeriu dhe natyra
Njsia msimore: Njeriu dhe shndeti
Klasa: V
Tipi i ors: Zhvillim
Metodat msimore: metoda e dialogut, metoda e demonstrimit dhe metoda e
punimeve praktike
Mjetet msimore: grafoskopi, fotografit e organeve t njeriut, modele t zemrs,
mushkrive, skeletit
Mjetet ndihmse msimore: letra transparente, panoja n mur me fotografit e
organeve t njeriut, tabak letre
Vendi i msimit: kabineti i biologjis
Format e puns msimore: frontale dhe puna n grup
Qllimi i ors msimore: Nxnsit t kuptojn nocionet themelore pr organet e
njeriut
Objektivat:
T prshkruajn veorit themelore t organeve t njeriut.
T analizojn rndsin dhe funksionin e tyre.
T gjykojn thniet: M mir t parandalosh se sa t shrosh dhe
Pastrtia sht gjysma e shndetit.
Fjalt ky: trupi i njeriut, organet e njeriut, mbrojtja e shndetit.

Ecuria e ors msimore:

Hapi i par: AKTIVITETET PRGATITORE PARA MSIMIT
Nxnsit ndahen n gjasht grupe duke pasur parasysh suksesin e tyre n lndn
msimore: Njeriu dhe natyra. Secili grup, merr udhzimet e qarta pr at se si do t
realizohet msimi n orn tjetr. Para s gjithash, ata kshillohen q t mbledhin
sa m shum informacione nga tekstet, librat, enciklopedit dhe interneti, pr
organet e caktuara si dhe t sqarojn si t`i mbrojm ato dhe shndetin ton.
Grupet emrtohen sipas njsis msimore t tems: grupi i par: organet pr
lvizje; grupi i dyt: organet e tretjes; grupi i tret: organet e frymmarrjes; grupi i
katrt: organet e qarkullimit t gjakut, grupi i pest: organet e lkurs; grupi i
gjasht: sistemi nervor.
23 | F a q e


Hapi i dyt: REALIZIMI I ORS MSIMORE
Kt or e realizojn msuesi dhe instruktori i biologjis n kabinetin e biologjis.
Nxnsit njihen me pajisjet dhe orendit e kabinetit, vendosen fotografit e
organeve t njeriut, modelet e zemrs, mushkrive, trurit dhe skeletit. Grafoskopi
dhe letrat transparente shrbejn pr prpunimin e njsis msimore. S bashku
t gjith nxnsit njihen m afr me msuesin e ardhshm t biologjis dhe
vendosin komunikimin e par me t.
N fillim t ors msuesi i biologjis i pyet me goj nxnsit pr informacionet q
kan hulumtuar dhe sqarohen nocionet themelore pr t gjitha organet e lart
prmendura. Gjat ksaj etape msimore ai shfrytzon fotografit, prdor
grafoskopin dhe letrat transparente n t cilat gjenden organet e njeriut.

Hapi i tret: MSUESI THEKSON QLLIMIN E ORS DHE SHPRNDAN
NXNSIT n grupet e formuara
Nxnsit marrin tabakun e letrs, shnjuesit dhe udhzimet pr pun, do grup ka
detyrn e qart: n do organ t caktuar t shkruaj sakt funksionin e organit
sipas t cilit mban emrin grupi, si dhe t analizoj prgjigjet pr rndsin e
mbrojtjes s organit.

Hapi i katrt: PUNA E PAVARUR E NXNSVE
Nxnsit prshkruajn informacionet m t rndsishme n tabakun e letrs,
ndrsa msuesi i klass dhe msuesi i biologjis prcjellin dhe kontrollojn punn
n grup, ndihmojn dhe sqarojn nse dika nuk sht e qart.

Hapi i pest: PREZANTIMI N GRUP
Msuesi i klass thrret sipas radhs grupet q t paraqesin materialin e
prgatitur, ndrsa msuesi i biologjis prgjigjet n pyetjet dhe plotson
informacionet e reja. Msuesi i biologjis i tregon prgjigjet duke prdorur
grafoskopin pr grupet.

Hapi i gjasht: INFORMATA KTHYESE PR EFEKTET E T NXNIT
Msuesi i lnds s biologjis dhe msuesi i klass s bashku vlersojn nxnsit
pr nivelin e njohurive t fituara.

24 | F a q e


Literatura
1. Bair, Medill & Woodward, Richard (1994). Team Teaching in Action,
Houghton Mifflin, Boston.
2. Bess, J.L. (2000). Teaching alone, teaching together: Transforming the
structure of teams for teaching, San Francisco, CA: Jossey-Bass
3. Buckley, J. Francis (2000). Team teaching: what, why, and how? Sage
Publications, Michigan.
4. Davis, J.R. (1997). Interdisciplinary courses and team teaching, Phoenix
American Council on Education, Orynx Press Series on Higher Education.
5. Fullan, Majkll (2010). Forcat e ndryshimit, Qendra pr Arsim Demokratik,
Tiran.
6. Itkovi, Zora (1997). Opa metodika nastave, Split.
7. Katzenbach, J. R. & Douglas K. Smith (2003). The Wisdom of Teams:
Creating the High-Performance Organization, A Harper Business Book,
N.Y.
8. Klippert, H. (2001). Kako uspjeno uciti u timu, Educa, Zagreb.
9. Krasniqi, Islam (2008). Gurr e mendimit didaktik, Shkndija, Prishtin.
10. Murati, Xheladin (2002). Didaktika- Metodologjia e msimdhnies, Tetov.
11. Pedagoki leksikon (1996). Beograd.
12. Pedagoka enciklopedia II (1989). Zagreb.
13. Pokras, Sandy (2002). Working in Teams: A Team Member Guidebook,
Viability Group Inc.
14. Villa, A. Richard, Thousand, S. Jacqueline, Ann I. Nevin (2008). A guide
to co-teaching: practical tips for facilitating student learning, Corin Press.
15. Zylfiu, Nijazi (2004). Didaktika, Timegate, Prishtin.
16. Zylfiu, Nijazi (1988). Aspektet didaktike t organizimit t puns ekipore,
Pedagogu, nr.1-2.





Burime nga interneti
1. http://www.thefreedictionary.com/team+teaching
2. http://www.teamteach.ch

25 | F a q e



T MSUARIT PRMES ZHVILLIMIT T MENDIMIT
KRITIK E KRIJUES N SHKOLL

MSc
1
. Erida HOXHA

Abstrakt
Shkrimi evidenton rndsin e zhvillimit t mendimit kritik e
krijues q n moshat e vogla shkollore. Paralel me zhvillimin e
mendimit kritik e krijues shihet edhe t menduarit sistematik. Vlerat
e t msuarit prmes t menduarit problemor, si dhe elementet q
duhen t mbahen parasysh gjat zgjidhjes s problemit pr t qen
t suksesshm n zgjidhjen e tij, sado i vshtir q mund t jet ai
jan fokusi kryesor i artikullit.
M tej autorja ndalet tek realizimi, kryerja e msimdhnies rreth t
menduarit e asaj se si operojn nxnsit, si mund ta kuptojn m
leht, m shpejt, m sakt temn msimore dhe n t kundrtn e
saj, kur msimdhnia del e pasuksesshme, si pasoj e mos t
menduarit dhe mos planifikimit t saj me kujdes dhe n dobi e n
shrbim t nxnsve. Zotsia e nj msuesi qndron pikrisht n
larmin e prdorimit t tipave t ndryshm t t pyeturit, pr t
nxitur e zhvilluar nivelet relative t t menduarit. Msuesi duhet t
lviz t menduarin e nxnsve prgjat ktij segmenti me
drejtime nga posht - lart dhe nga lart - posht, sepse t gjitha
nivelet e pyetjeve jan t nevojshme pr ta par temn e msimet
n t gjitha dimensionet e saj. Nj rol t rndsishm n zhvillimin e
mendimit kritik e krijues, e n mnyr t pavarur, te nxnsit luan t
msuarit bazuar n projekte si nj komponent ky i tij. Dhnia e
disa rekomandimeve pr mnyrn e zhvillimit t mendimit kritik e
krijues n klas jan pjes e ktij materiali.

Fjal ky: t menduarit kritik, t nxnit krijues dhe novator, integrimi i
ideve dhe njsive msimore


1
n proces
26 | F a q e



LEARNING IN SCHOOL THROUGH CRITICAL AND
CREATIVE THINKING

Abstract
Writing highlights the importance of developing critical and
creative thinking in small school ages. Values of learning through
problem thinking, as well as the elements that need to be taken into
account during problem solving, however difficult that might be it,
are the main focus of the article. Ability of a teacher is just the
diversity of using different types of respondents, to promote and
develop the relative levels of thinking. Teachers need to "move" the
students thinking along this segment with directions from the
bottom up and top-down. An important role in the development of
critical and creative thinking of students, plays a project-based
learning. Giving some recommendations about the development of
critical and creative thinking in the classroom are part of this paper.

Key words: critical thinking, creative and innovative learning,
integration of ideas and teaching units



Qllimi kryesor i arsimit sht q t krijoj njerz q jan t aft t bjn
gjra t reja, jo thjesht t prsritin at q kan br brezat e tjer njerz
q jan krijues, shpiks, zbulues. Qllimi i dyt i arsimit sht q t formoj
mendje q t mund t jen kritike, q mund t verifikojn dhe jo t pranojn
do gj q u jepet
1
.

Ky citim i Piazhes sht shum jetik pr kohn dhe pr
msimdhnien e sotme. Ne (edukator, msues, autor tekstesh,
kurrikulash, specialist t fushave t caktuara t arsimit) duhet t
hartojm, zhvillojm, krijojm, zbatojm veprimtari me an t t
cilave nxnsit t mund t shkojn dhe t dalin prtej asaj q

1
Piazhe
27 | F a q e

rekomandohet, planifikohet n programet e teksteve shkollore. Pra
nxnsit ti jepen mundsi t atilla q t shpalos dhe t mbaj nj
qndrim t vetin rreth asaj ka lexon, shikon, dgjon gjat procesit t
t nxnit. Ideja se detyra e nxnsit sht q t riprodhoj materialin
teorik t tekstit sht sa e vjetr, po aq dhe jo funksionale e
produktive pr nj nxnie t vrtet. Nj i menduar i till i cili synon
vetm riprodhim mekanik t njohurive, dijeve pa i menduar e
interpretuar ato n proceset mendore sjell mungesn e zhvillimit t
shprehive t t menduarit dhe t strategjive t zgjidhjes s
problemit. Ajo q nevojitet sot dhe q vlen edhe pr t ardhmen
sht t nxnit novator. Nse synimi i arsimit, i shkolls sht q t
prgatis nxns pr nj bot e cila sht gjithnj n ndryshim t
shpejt, ather del qart domosdoshmria e prgatitjes s nxnsve
pr nj t menduar n mnyr kritike e krijuese.

T menduarit krijues kalon npr disa aspekte, si:
produkti i krijuar;
procesi i krijimit;
personi i krijuesit;
mjedisi krijues.
Shpirti krijues sht karakteristik pr njerzit krijues, por nga ana
tjetr ky prcaktim sht shum i vshtir n lidhje me prcaktimin
e krijimtaris dhe se kush mund t quhet krijues. Krijimtaria sht e
shumllojshme - artistike, muzikore, shkencore e dors pra sht
term gjithprfshirs.

Sipas Karl Roxhersit: Thelbi i krijimtaris sht e reja q sjell dhe,
ksisoj, nuk kemi asnj standard me t cilin ta gjykojm. N fakt, sa m
origjinal produkti aq m t ngjar ka q ai t gjykohet nga bashkkohsit si
marrzi ose ligsi.
Njerzit krijues krijojn produktet kryesore si vepra t ndryshme
arti, teori shkencore deri te formulimi i shprehive gjat bisedave dhe
ideve prfytyruese.
Ktu nuk duhet ngatrruar produkti krijues me produktin
prodhues, sepse produkti riprodhues nuk quhet krijues, pavarsisht
se sa i prkryer mund t jet. Procesi krijues lidhet edhe me intuitn.
Intuita sht aftsia pr t arritur n prfundime t suksesshme.
N lidhje me kt Albert Ainshtajn shkruante: Un besoj tek intuita
28 | F a q e

dhe frymzimiNdonjher e ndjej veten t sigurt q kam t drejt edhe pa
e ditur arsyen pseImagjinata sht m e rndsishme se dija, sepse dija
sht e kufizuar, kurse imagjinata prfshin tr botn.
Klima krijuese lidhet drejtprdrejt me komunikimin i cili duhet t
jet n at nivel q t nxit klimn krijuese. Nj komunikim i drejt,
mbshtets, motivues i ndihmon t dy palt t cilt bashk
komunikojn me njri - tjetrin, n lidhje me vlersimin dhe sigurin
te aftsit e tyre krijuese.
Procesi krijues ndihmon n zgjidhjen e problemeve n saj t
aspekteve t veanta t inteligjencs. Se sa i suksesshm sht nj
individ dhe se sa i aft sht ky individ n zgjidhjen e problemeve
me karaktere t ndryshm, varet nga zhvillimi i inteligjencave t
shumfishta t tij, si p.sh inteligjenca gjuhsore, matematikore,
ndrpersonale etj. Rndsia e procesit krijues qndron m lart se sa
zgjidhja, produkti prfundimtar, sepse ndjekja e hapave, ose
mnyra e t vepruarit me nj prgatitje t caktuar gjat procesit
mund t ket vler e cila zgjat pr gjith jetn. Robert Shternberg
identifikoi gjasht cilsi t krijimtaris nga nj list e gjat prej 131
cilsish t prmendura nga njerz t zakonshm dhe profesor t
arteve.
Mungesa e konvencionalitetit,
integrimi i ideve ose i objektivave,
shija dhe imagjinata estetike,
shprehit dhe vendim-marrja,
mendje mprehtsia
nxitja pr arritje dhe njohuri.

T menduarit kritik sht nj proces i ngjashm me t lexuarit, t
shkruarit, t folurit t dgjuarit. Gjithashtu t menduarit kritik sht
nj proces aktiv, ndrveprues, i ndrlikuar i cili prfshin t
menduarit pr dika t vrtet. Ne nuk mund t mendojm gjithnj
pr gjithka, por ne gjithmon mendojm pr dika, pra t
menduarit kritik prshkruan mnyrn e t menduarit rreth dikaje.
Midis mendimit kritik dhe krijues ekziston nj ndrthurje n
mnyrn se si lindin zhvillohen te nxnsi. Detyra jon kryesore si
msues, edukator sht t msojm nxnsit se si t nxn n
mnyr frytdhnse, pra t mendojn n mnyr kritike duke i br
nxnsit q t jen n gjendje ta shqyrtojn n mnyr t pavarur
29 | F a q e

informacionin, t bjn gjykime. Nse i msojm nxnsit pr t
menduar n mnyr kritike, ather kjo duhet br vazhdimisht, Zelina
(1994). Nxnsit kurrsesi nuk mund t shkojn vet drejt nj t
menduari t till. Mendimi kritik nuk lind n mnyr t natyrshme
tek nxnsit, por mendimi kritik konsolidohet nga ana e nxnsve
nprmjet veprimtarive, strategjive t cilat paraprgatitin terrenin
dhe hedhin themelet drejt t menduarit kritik, duke e prvetsuar
me an t praktikave konkrete. Si rrjedhoj kemi prfitime t
knaqshme rezultative. T bjm nxnsit q t msojn, t nxn
prmes zhvillimit t mendimit kritik e krijues.

T msosh n mnyr kritike do t thot:
T msosh si t pyessh, kur t pyessh, far t pyessh;
T msosh si t arsyetosh, kur ta prdorsh arsyetimin dhe
metodat e ndjekura gjat arsyetimit.
T msojm nxnsit prmes zhvillimit t mendimit kritik dhe
krijues krkon krijimin dhe plotsimin e disa kushteve gjat
msimit, t cilat ndihmojn dhe nxisin t menduarin kritik te
nxnsit, si dhe mbshtesin kt lloj msimdhnie.
Sigurimi i kohs s mjaftueshme pr shpalosjen e prvojave
t mendimit kritik.
Krijimi i mundsive q nxnsit t mendojn m shum pr
shtje t caktuar.
Marrja parasysh e ideve dhe opinioneve t ndryshme t
dhna prej nxnsve.
Nxitja e nxnsve pr t marr pjes n proceset e t nxnit.
Ofrimi i nj mjedisi t lir bashkveprimi dhe shmangia e
rrezikut se mund ti ver dikush n loj.
Vlersimi i mendimit kritik t shprehur prej nxnsve.

Pr tu prfshir n mendimin kritik n mnyr t suksesshm nxnsit
duhet:
T fitojn vetbesimin dhe arsyetimin pr dobin e
mendimeve te veta.
T prfshihen gjallrisht n procesin e t nxnit.
T dgjojn duke respektuar mendimet e shumta t
shokve.
30 | F a q e

T shmangin n vetdijen e tyre t plot lindjen e gjykimeve
dhe paragjykimeve pr t tjert.

Disiplina e t menduarit sistematik sugjeron nj metod t re t
analizimit t problemeve dhe objektivave. Sipas saj: Ato nuk duhen
konsideruar si elemente t veanta, por si prbrse t nj strukture.
M posht jepen kategorit e t menduarit kritik t cilat nuk jan t
prera si me thik. Kjo do t thot se mund t gjenden edhe
nnndarje t tjera n lidhje me kategorit e t menduarit.

Tri llojet e t menduarit mund t veohen vetm pr qllime msimore, ato
jan:
1. t menduarit kritik,
2. zgjidhja e problemeve,
3. t menduarit krijues.

Si pjes ose si kategori prbrse e t menduarit prmes zhvillimit t
mendimit kritik e krijues sht edhe t msuarit prmes t
menduarit problemor. Mendimi problemor sht nj proces
sistematik - analitik q nnkupton prdorimin e s njohurs pr t
zbuluar t panjohurn.
Procese t tilla t menduari bazohen n aktet empirike t vzhgimit,
t konkluzionit, t prgjithsimit ose parashikimit.

Lind pyetja: - sht problemi?
Problemi sht nj detyr me ca t dhna, por prmban edhe t
panjohurn.

Prfitimi i t msuarit t njohurive e dijeve n saj t zgjidhjes s problemit
sht nj i msuar shum produktiv dhe interaktiv, me qllimin e
zhvillimit t mendimit kritik e krijues te nxnsit. Ajo ka duhet t
ket kujdes nj msues sht mnyra e sjelljes s tij gjat kohs kur
nxnsit po zgjidhin situatn problemore. sht shum e
rndsishme q nxnsi t prjetoj ndjesin e siguris dhe t
vetbesimit n vetvete, te forcat dhe te potenciali i tij duke menduar
dhe shprehur: un kt mund ta bj vet. Msuesi gjithashtu duhet
ti krijoj mundsi e hapsir nxnsve pr t shkmbyer idet me
31 | F a q e

njri-tjetrin mbi problemin, kur shikohet se nxnsit nuk kan gjetur
elsin e duhur t zgjidhjes s problemit, ather msuesi mund t
ndrhyj n kt rast duke prdorur metodn: le ta zgjidhim kt s
bashku. Nprmjet zgjidhjes s problemeve jo vetm q fitohen
njohuri, shprehi, aftsi, por qndron edhe mundsia e matjes s tyre.
Nuk sht puna se nuk shohin zgjidhjen. Puna sht se nuk shohin
problemin
1
.
Zbatimi i sakt i njohurive t caktuara gjat zgjidhjes s problemit
prbn zgjidhjen e suksesshme t tij. Nga praktikat shkollore vren
se nxnsve n shkoll u japin problem t tipi t mbyllur, q
prqendrohen n dhnien e nj prgjigje t drejt. Kto probleme
quhen ndryshe probleme artificial, t shkputura nga prvoja dhe t
palidhura me ato t jets s nxnsve prej t cilve vlersohen
shum. Kjo on drejt nj t menduari me natyr t mbyllur t t
msuarit. Ky lloj t menduari shrben vetm pr t kontrolluar se
far sht msuar, sa mban mend, duke mos e zgjeruar shqyrtimin
e problemit m tej. Megjithat do lloj problemi me form t hapur
ose t mbyllur ofron lloje t ndryshme nxitjeje intelektuale.

Kush mund t ishin disa nga t mirat e t msuarit nprmjet zgjidhjes s
problemeve?

Zgjidhja e problemeve pr t msuarin ofron:
Lidhjet me nevojat e fmijs.
Sfida dhe motivim.
Aftsit e puns n grup dhe t ndrveprimit.
Drejtimin e t msuarit pr t menduar vet.
Prpjekjet pr zbatimin e njohurive.
Zhvillimin e besimit dhe aftsis.
Lidhjet me t gjitha fushat e t nxnit.
Zhvillimin e aftsit hetuese - hulumtuese.
Stimulimin e t menduarit kritik e krijues.
Strategjit e zgjidhjes s problemit jan nj kuptim i vendosjes s gjrave
n vend me kujdes dhe me kuptim. Ato mnjanojn t shpresuarit se dika
do t ndodh ose do t prftohet nga nj supozim apo hamendsim krejt i
rastit dhe pa asnj baz, v n dukje
2
.

1
Chesterton
2
De Bonou 1984
32 | F a q e


Dallojm dy strategji t zgjidhjes s problemit:
1. T prgjithshme - jan udhzime, parime q mund ti
zbatosh n do situat problemore;
2. T veantat - nj strategji pr zgjidhjen e problemit e hartuar
pr nj shtje t veant.

Msimdhnia rreth t menduarit bazohet n sugjerimin e saj pr t
menduarin e nxnsve, pr nj t nxn t kuptimshm e t
qndrueshm. S pari ekziston nj lidhje ndrmjet zonave t
caktuara t trurit me t msuarin e nxnsve. sht e nevojshme pr
nj edukator, msues q t njoh bazat psikologjike t mendimit
teorik dhe t zhvillimit, kujtesn dhe dmtimet e trurit.

T msuarit lidhet me metanjohjen d.m.th., t jesh i vetdijshm pr
proceset e t menduarit, ndrkoh q je duke menduar. Le ti
referohemi p.sh mendimit me z t lart. Vzhgimet e kryera
tregojn se kta nxns i zgjidhin problemet me pshpritje, pra
flasin me vete.

Praktikimi i teknikave t tilla, me nxnsit, si:
a. ka ndodhi n mendjen tnde?
b. Identifiko far sht e njohur n nj situat dhe hapat q
duhen ndjekur pr t zgjidhur situatn, mundsojn
zhvillimin e msimdhnies rreth t menduarit kritik dhe
krijues te nxnsi, nprmjet praktikave dhe teknikave t
metanjohjes.

Zhvillimi i msimit mbi t menduarit prqendrohet n dijet rreth tij. Kjo
lidhet me dy shtje kryesore:
Tu japsh nxnsve dije pr proceset e mendimit njerzor.
Tu msosh nxnsve t jen t vetdijshm, t kontrollojn,
vlersojn strategjit e tyre t t menduarit me intuit, ose n
mnyr empirike.
Msuesit duhen t kuptojn proceset e njohjes q prbjn
mendimin kritik, t njohin detyrat, situatat n t cilat zbatohen kto
procese, dhe t prdorin n klas veprimtari t larmishme q
33 | F a q e

zhvillojn t msuarit e nxnsve prmes zhvillimit t mendimit
kritik.
Robert Enis ka hartuar nj struktur pr kt msimdhnie Msimi i
mendimit kritik. Ai e ndan mendimin kritik n katr elemente. Secila
prej tyre prmban shprehi t caktuara q duhen tu msohen
nxnsve.

Ato jan:
Prkufizimi dhe qartsimi.
Brja e pyetjeve t duhura pr qartsim ose pr kundrshtim.
Gjykimi i besueshmris s nj burimi.
Zgjidhja e problemeve dhe nxjerrja e prfundimeve.

T msuarit e njohurive, koncepteve nprmjet zhvillimit t
mendimit kritik e krijues t nxnsve, krkon patjetr nj organizim
dhe planifikim sipas strukturs s t menduarit kritik e krijues, n
prbrjen e s cils gjenden tri faza kryesore t ksaj strukture e cila
lidhet drejtprdrejt me zhvillimin e mendimit kritik t nxnsve
gjat ors s msimit.

N fazn e Evokimit bhet hyrja e zhvillimit t tems. Diskutimet q
krijohen n kt faz duhet t jen t gjalla, duhet t nxjerrin n pah
far bri msuesi dhe nxnsi n lidhje me t menduarit dhe t
nxnit prmes veprimtaris q u krye.

Karakteristikat e ksaj faze jan:
N fazn e evokimit mund t kryhen veprimtari t
ndryshme njohse;
Nxnsi prfshihet n procesin e kujtess s shtjeve q di
rreth tems q do punohet;
Nxnsi gjen dhe shqyrton me hollsi mendimet e tij dhe t
shokve rreth tems q do t punohet;
Evokimi / Parashikimi Faza hyrse n orn e msimit.
Realizimi i kuptimit/Ndrtimi
i njohurive
Faza e ndrtimit dhe zhvillimit t njohurive.
Reflektimi / Prforcimi Faza e prpunimit dhe e fiksimit t informacionit
34 | F a q e

Vendos nj nivel baz t njohurive vetjake mbi bazn e t
cilave shtohen njohurit e reja;
Evokimi shrben pr t aktivizuar nxnsit, si dhe t nxnit e
tyre duhet kuptuar si nj veprimtari m shum aktive se sa
pasive.
Pr kt faz ekzistojn nj grup i veant teknikash e metodash me
an t t cilave realizohet kjo faz duke u br sa m konkrete dhe
duke vendosur nxnsin n qendr t veprimtarive t saj.

Realizimi i kuptimit: lexuesi bie n kontakt me informacionin e ri.
Kjo faz realizohet nga prdorimi i teknikave e metodave,
veprimtaria e t cilave vendos nxnsin n qendr drejt nj t nxni
produktiv, si pasoj e zhvillimit t mendimit kritik e krijues t tyre.

Qllimet e ksaj faze jan:
T mbaj nxnsin t prfshir;
T nxis analiz kritike dhe sintez krahasuese;
T bj t qndrueshme dijet;
T nxis punn n grup.

Faza e Reflektimit e strukturs s mendimit kritik e krijues sht nj nga
fazat m t rndsishme, sepse ajo dallohet pr:
Prforcim t procesit t t nxnit;
Rindrtimin e skems n prshtatjen e njohurive;
Merren njohuri t reja shtes;
Ndodh t nxnit e qndrueshm;
Realizohet shkmbimi n mnyr t fuqishme i ideve.

Kjo faz ka grupimin e vet t metodave e teknikave t cilat i japin
frym, jet aplikimit t saj duke i vendosur nxnsit n plan t par,
si hulumtues t vegjl pr nj prvetsim dhe prforcim t
njohurive t reja, mbi t cilat nxnsit shprehin idet, mbajn
qndrimet e veta. Kjo faz cilsohet edhe nga mbajtja parasysh se
gjrat jan dhe thuhen (n t kundrtn, nuk do t zhvillohet
mendimi kritik te nxnsit), pyetjet me fund t hapur, pra ka vend
pr diskutime, pr sugjerime dhe jo t jen t mbyllura, d.m.th
njohurit nuk jan t dhna e t thna njher e prgjithmon, por
ato mund t ndryshohen, prmirsohen gjat t ardhmes.
35 | F a q e


Strategjit msimore q nxisin, zhvillojn t menduarit kritik e
krijues te nxnsit jan nga m t larmishmet e t shumllojshme.
Kto gjejn zbatim kur prdoret struktura e mendimit kritik,
plotsojn njra-tjetrn ndaj nj qllimi t vetm t zhvillojn
mendimin kritik e krijues te nxnsit gjat t msuarit t tyre n
procesin msimor. Me prdorimin e ksaj strukture mendimi kritik
formsohet, konkretizohet, konceptohet leht nga t dy palt
(aktort) gjat msimdhnies dhe msim nxnies (msuesi -
nxnsi).
Suksesi i msimdhnies varet nga gjetja dhe prshtatja n mnyrn
m t mir t mundshme t ktyre strategjive me temn msimore
q do t zhvillohet, pr t ciln ato do t bjn fjal. Prgjegjsia n
kt rast i bie msuesit i cili duhet t jet nj njohs shum i mir i
ksaj filozofie t t msuarit n shkoll, n mnyr q t bj t
suksesshm kt proces dhe jo t dshtoj n t.
Gjithashtu suksesi i msimdhnies kushtzohet edhe nga stilet e t
msuarit t nxnsve. Dy njerz t ndryshm nuk mendojn njsoj.
sht e sigurt se dy njerz nuk mund t msojn n t njjtn
mnyr. Ksaj situate msuesit i prgjigjen n mnyra t ndryshme,
por ajo q mbisundon sht grupimi i nxnsve n nivele. Bhet nj
nnndarje e nxnsve n nngrupe p.sh grupi nxnsve q msojn
shum mir lndn e matematiks, pra grupi i matematiks, i
leximit etj., sipas aftsive e prirjeve t nxnsve. Kshtu q nxnsit
ndryshojn nga aftsit, prirjet dhe nga an t tjera m t
dallueshme. Nj sugjerim pr msuesit do t ishte puna me
skuadr ndrmjet tyre, pr ti ardhur n ndihm nxnsve t
caktuar. N kt fush studiuesit i kan quajtur ngjashmrit stile
t t msuarit. A ka ngjashmri n mnyrn se si msojn grupe t
ndryshme nxnsish? Stilet e t msuarit jan tipare njohse,
emocionale, psikologjike t nxnsve, kur ata bashkveprojn me
mjedisin e klass.

Teknika e t pyeturit sht nj teknik e cila nxit s teprmi
zhvillimin e mendimit kritik e krijues te nxnsit. T msuarit,
nprmjet ksaj teknike bhet aktiv, kur menaxhohet me sukses dhe
me vmendje nga msuesit. T nxnit e nxnsve nis ather kur
nxnsi nis t pyes. N msimdhnien tradicionale t pyeturit
ishte si nj kompetenc t ciln e zotronte dhe e prdorte vetm
36 | F a q e

msuesit. Sot ky konceptim mbi t pyeturit ka ndryshuar ndjeshm,
pasi synohet gjithmon drejt msimdhnies me n qendr nxnsin
e jo me n qendr msuesin. Pr ta zhvilluar kt lloj msimdhnie
nprmjet t pyeturit, mjafton q nxnsve tu japim nj foto ose
material rreth t cilit do t bjn pyetje p.sh brja e tri pyetjeve n
lidhje me at ka pan apo lexuan. Nse do kishim nj klas me 30
nxns me nga tri pyetje secili nxns do merrnim gjithsej 90 pyetje
brenda nj kohe t shkurtr kohor 10. Kt sasi pyetjesh nuk mund
ta gjesh as edhe n librat shkollor me aparatet m t mira didaktike.
Nxnsit jan t prfshir n praktikimin e t tri shprehive
njherazi: nxnsit lexojn, flasin, shkruajn. T msuarit n kt
kontekst shihet si nj proces integrimi midis kompetencave
komunikative.
Pyetjet jan nj kuptim i llojeve t ndryshme t t menduarit, n
nivele t ndryshme t klasifikimit t tij.
Sipas Sanderz; Tipet e ndryshme t pyetjeve formojn nj hierarki duke u
nisur nga niveli riprodhues, q paraqet formn m t ult t pyetjeve dhe t
t menduarit t nxnsve. Ktu luan nj rol shum t rndsishm
msuesi i cili duhet q ti lviz nxnsit nga niveli m i ult i t
menduarit, n nivelin m t lart t tij.

Klasifikimi i pyetjeve n 7 nivele
1
:
1. Kujtesa - riprodhimi, njohja e ideve t msuara m par;
2. Prkthimi - riformulimi i nj ideje n nj mnyr tjetr;
3. Interpretimi - prdorimi i nj ideje pr t zgjidhur nj
problem;
4. Zbatimi - prdorimi i nj ideje pr t zgjidhur nj problem
kur kt e krkon vet problem, pa veprime;
5. Analiza - zgjidhja e nj problemi duke ndjekur hapat logjik;
6. Sinteza - krijimi i dikaje, kur jepen t dhna;
7. Vlersimi bn gjykimin e nj vlere;
Ekziston nj prputhje midis tipave t ndryshme t pyetjeve me
kategorit e t menduarit, sipas taksonomis s Blumit.


1
Sipas Sanders
37 | F a q e


Pyetja Taksonomia
Faktike Njohja, t kuptuarit
Interpretuese Zbatimi, analiza
Krijuese Sinteza
Vlersuese Vlersimi

T msuarit bazuar n projekte prmes zhvillimit t mendimit kritik
e krijues. T msuarit bazuar n projekte ka nj pasuri shum t
madhe pr nxnsit. Pasuria e tij ka t bj me zhvendosjen e
msimdhnies brenda prbrenda mureve t klass n veprimtari
afatgjata, ndrdisiplinore dhe t integruara me problemet e bots
reale. Gjat nj t msuari t till shkalla e lart e pjesmarrjes s
nxnsve sht n nivelet e saj m maksimale, motivimi i nxnsve
pr tu marr me problemet dhe gjetja e rrugs s zgjidhjes s ktyre
problemeve.
T nxnit sht intensiv, sepse nxnsit bjn lidhjen e njohurive t
prftuara nga jeta shkollore me jetn jasht mureve t shkolls.
Prvetsohen nj sr aftsish si: aftsia e puns n grup, pr t
marr vendime, nisma. Marrdhniet midis msuesit dhe nxnsve
jan bashkpunuese, ku roli i msuesit sht ai i kshillimit,
lehtsimit, mbshtets, drejtues n kt proces t t msuarit. Madje
ky bashkpunim shtrihet edhe m gjer midis msuesve t tjer t
shkolls, nxnsve deri n komunikimet dhe marrdhniet me
komunitetin.

Msimi n baz projekti kalon npr kto faza:
1. Evidentimi i problemit;
2. Krijimi i grupeve bashkpunuese;
3. Mbshtetja e punve t grupeve t caktuara;
4. Promovimi i punimit, produktit prfundimtar me ndihmn e
multimedias.
Kjo metod e zhvillimit t mendimit kritik e krijues kultivon:
Aftsin pr t br vrojtime;
Aftsin pr t mbledhur informacion;
Aftsin pr t ngritur hipoteza.
Me ann e ksaj metode nxnsi nx duke br.

38 | F a q e

Rekomandime pr punn n klas pr t prfshir nj t nxn motivues
nprmjet zhvillimit t mendimit kritik e krijues te nxnsit:
Msoni deri n mbi nxnie prfshihen interpretimet gojore
t njohurive;
Jini i bindur se materiali q u msoni nxnsve sht i
organizuar mir. Nse kemi t bjm me material t qart e
t kuptimshm sht m i leht pr transferim;
Prdorni organizues t avancuar nse sht e mundur;
Theksoni ngjashmrin midis puns n klas dhe situats s
transferimit;
Specifikoni far sht e rndsishme n detyr;
T kuptuarit se si e perceptojn nxnsit mundsin e
transferimit.

Prfundime
T msuarit e nxnsve nprmjet zhvillimit t mendimit kritik e
krijues krijon tek ata mundsi t shumta, zgjeron horizontin,
vizionin e nxnsve, duke i studiuar gjrat e ksaj jeta me
mendjemprehtsi, si dhe duke mbajtur qndrimet e tyre n lidhje
me at ka u msohet, komunikohet n kt bot, e cila i sht
nnshtruar civilizimit universal.








Literatura:
1. Disiplina e pest, Shkollat e t nxnit. - Grup autorsh.
2. Strategjit e t msuarit - Grup autorsh.
3. Dimensionet e mendjes - Howard Gardner.
4. Kurrikula, (bazat, parimet dhe problemet) - Grup autorsh.
5. Studio gjithka, arsyes vendin e par - Soros 2002.
6. Udhzuesit e zhvillimit t mendimit kritik.
39 | F a q e


PLANIFIKIMI I PUNS MSIMORE DHE ELEMENTET E
PLANIFIKIMIT T MIR
Dr
1
Shemsi MORINA
Fakulteti i Edukimit, Prishtin

Abstrakt
Duke par n praktik shum lshime, si n organizimin e
brendshm t msimit po ashtu edhe n planifikimin e puns
msimore, element ky i nj rndsie t veant pr t pasur sukses
n realizimin e prmbajtjeve msimore, u orientova q n kt
punim t trajtoj shtjet m kryesore t ksaj etape.
Mirfilli dihet se planifikimi sht proces i domosdoshm pasi
prmes tij msimdhnsi parasheh sasin e dijeve dhe aftsive q do
prcjell, si dhe mnyrat pr t lehtsuar realizimin e prmbajtjeve
programore n procesin e puns msimore.

Fjal ky: planifikim trsor, gjysm vjetor, mujor, teknika dhe mjete

ACADEMIC WORK PLANNING AND ELEMENTS OF
GOOD PLANNING

Abstract
The author is putting into practice many concessions, such as the
internal organization of learning as well as the planning of teaching.
This element has a particular importance in the successful
realization of educational contents. In this paper, the writer treats
the most important issues. It is well known that planning is a
necessary process through which the teacher provides the quality as
well as it makes it easier for him/her to implement the program
contents in the teaching process.

Key words: comprehensive planning, semi-annual, monthly, techniques
and tools

1
n proces
40 | F a q e




Procesi i msimdhnies do dit e m shum sht duke ndryshuar
me nj evoluim t fuqishm. Zbatimi i metodave, formave e i
teknikave t shumta jan duke e shndrruar at n nj pun
komplekse dhe t vshtir.

Nga ana tjetr procesi i msimdhnies ndeshet sot me nj numr t madh
kontradiktash e prjashtimesh si:
Msimdhnsit shpesh u japin nxnsve/studentve detyra
e ushtrime, pr zgjidhjen e t cilave krkohen njohuri nga
shum lnd, pavarsisht se njohurit e dhna nga
msimdhnsi jan vetm pr lndn e tyre, andaj n kt
rrafsh duhet ti kushtohet vmendje e veant procesit t
planifikimit t puns msimore;
Msimdhnsve iu duhet t njihen m shum me nevojat,
prirjet, si dhe aftsit psikofizike t secilit nxns me qllim
q t sigurojn ecjen e tyre me besim prpara;
Nga ana tjetr shpesh atyre u duhet t shkputen dhe ti
kushtohen nj grupi m t prparuar nxnsish t cilt kan
interesa shum m t gjera se pjesa tjetr e klass e n kt
aspekt kan edhe aftsi, kshtu q planifikimi me kujdes
siguron sukses pr t gjith pavarsisht aftsive, interesave,
si dhe stileve t t nxnit.
Andaj prmes planifikimit me koh, msimdhnsi parasheh t
gjitha elementet pr nxnie t suksesshme t prmbajtjeve
msimore, duke prafruar kto dallime e kontradikta.
Duke u mbshtetur n konstatimet e lartprmendura konsiderojm
se planifikimi i puns msimore nga msimdhnsit sht els i
suksesit n prgatitjen e gjithanshme t fmijve.


Llojet e planifikimit t puns msimore
Msimdhnia sht proces i vshtir dhe kompleks, andaj pr ta
realizuar suksesshm msimdhnsi duhet t planifikoj n mnyr
sistematike.
41 | F a q e


Njohs meritor t problematiks s msimdhnies, planifikimin e puns
msimore e ndajn n dy lloje:

Ndarja e par mund t klasifikohet n kto lloje:
Planifikimi i programeve msimore;
Planifikimi i prmbajtjeve t lndve msimore;
Planifikimi i nj trsie programore;
Planifikimi i nj grupi temash msimore;
Planifikimi i nj teme-njsie msimore.

Ndrsa ndarja tjetr e cila duhet t jet m e kuptueshme dhe m
gjithprfshirse prfshin:
Planifikimin vjetor (global);
Planifikimin pr gjysm vjetor;
Planifikimin mujor;
Planifikimin ditor;
Planifikimin e nj ore msimore.

Planifikimi vjetor (global)
sht planifikim ku zakonisht hapsira kohore paraqet vitin e
trsishm shkollor. Gjat ktij planifikimi duhet t kemi parasysh
veorit punuese t gjysm vjetorit t par dhe t dyt, si dhe t
gjitha atyre krkesave q rrjedhin nga karakteristikat e t dy
periudhave t puns msimore. Gjat planifikimit vjetor t puns
msimore, zakonisht numrin e orve t prgjithshme sipas
karakterit didaktik t organizimit t puns e prpjestojm n
mnyr proporcionale. Meq ktu kemi t bjm me punn globale
t planifikimit t puns pr gjysm vjetor, prmbajtja lndore e
shtruar n programe msimore n planifikim zbrthehet prej
trsive tematike kah trsive msimore q kan karakter t
grupimit metodik, e deri te njsit msimore konkrete. Veprimet e
shkoqitjes s ktyre prmbajtjeve msimore nga planifikimi global
n dy gjysm vjetoret zhvillohet dhe sistemohet n planifikim sipas
muajve deri n mbarim t vitit shkollor.
42 | F a q e

Edhe gjat planifikimit vjetor, po ashtu edhe n llojet tjera t
planifikimit, gjat tr ktij procesi duhet t udhhiqemi nga
standardet dhe rregullat didaktike-metodike t puns msimore, t
cilat mundsojn procese t suksesshme t planifikimit duke e
prputhur prmbajtjen programore me aftsit psike-fizike dhe
punuese t nxnsve.

Planifikimi mujor
sht pjes prbrse e planifikimit vjetor (global) e q n vete
prfshin njsit msimore q planifikohen t zhvillohen brenda nj
muaji, t shkoqitura nga planifikimi vjetor i puns msimore. N
kt lloj planifikimi, n mnyr m t detajuar planifikohen njsit
msimore pr katr jav, duke prfshir n kt proces edhe mjetet,
teknikat, format dhe metodat q do t zbatohen pr realizim t
suksesshm t prmbajtjeve programore n procesin msimor.

Planifikimi ditor
sht veprim ku problematika e zbrthimit t prmbajtjeve
msimore fillon t detajohet n elementet konkrete dhe operative t
veprimeve msimore praktike t organizimit t puns n njsi
kohore (or). Pra planifikohet puna msimore pr nj dit msimi e q ka
kryesisht karakter t orientimit kah veprimeve operative msimore, proces
n t cilin dominon pyetja se si do t realizohen mikrostrukturat (njsit
lndore).

Pasi n kt lloj planifikimi fillojm nga format m konkrete, themi
se ktu ky proces mbrrin shkalln m t lart t konkretizimit t
puns n t ciln bhet planifikimi i njsis msimore.
Si pjes prbrse e planifikimit, njsia msimore paraqet
zbrthimin e lnds msimore n pjes konkrete q duhet realizuar
n njsi kohore t caktuara, t ciln e quajm or msimi. Gjat
realizimit t njsis msimore, vmendja duhet t prqendrohet te
lidhshmria e prmbajtjeve t njsive msimore, pasi q ato s
bashku paraqesin trsin lndore
1
.


1
Zylfiu, Dr.Nijazi, Didaktika, Prishtin 1997, fq 410
43 | F a q e


Planifikimi i nj ore msimore
Duke i planifikuar me kujdes ort e msimit, nxnsit ndihmohen t
rikujtojn njohurit e prvetsuara m par, mbi t cilat krijohet
baza ku do t ndrtohen njohurit e reja. Msimdhnia hap pas hapi
sjell fazat e ndrtimit t ors s msimit Duke menduar nj varg
veprimtarish, t cilat do t realizohen me ndihmn e metodave e strategjive
t ndryshme, lehtsohet dukshm procesi i dhnies s njohurive t reja dhe
t realizimit t kuptimit. Me kt rast msimdhnsi krijon nj komunitet
t fuqishm t t nxnit
1
.
Kto veprime mundsojn q t gjith nxnsve tu krijohet mundsia e
barabart n veprimtari, qoft individuale, n ifte ose n grupe
2
.

Procesi i planifikimit t ors msimore realizohet prmes tri fazave:
1. Prgatitja para msimit-sht e barabart me hartimin e
planit ditor
2. Puna dhe veprimtarit brenda 45 minutash
3. Reflektimi pas msimit

Prgatitja para msimit - n kt etap planifikohet:
Struktura e ors s msimit
Hartohen objektivat e ors s msimit
Motivimi sht element tjetr shum me rndsi
Msimi duhet t planifikohet, si dhe t ndrtohet mbi
njohurit paraprake q kan nxnsit
T planifikohen sakt teknikat, strategjit, si dhe format
organizative
Msimdhnsi planifikon se ciln detyr nxnsit do ta
kryejn n mnyr individuale, ciln do ta punojn n ifte
dhe ciln do ta kryejn n grupe
Domosdoshmrish planifikohet edhe koha e realizimit.
Puna dhe veprimtarit gjat ors s msimit - N kt faz fillon
zbatimi i veprimeve t planifikuara
Respektohet struktura e ors msimore

1
Nicholls, Gill, Learning to teach, Kogan page London
2
Musai, Bardhyl, Psikologji Edukimi, Pegi Tiran
44 | F a q e

Prfillen metodat, strategjit si dhe teknikat msimore
Prfillet materiali lndor, mjetet dhe pajisjet msimore
Respektohet koha e planifikuar
Prfillet kontrolli dhe vlersimi i planifikuar

Reflektimi pas msimit
Bhet analiza e realizimit t ors msimore e cila do t na
shrbej si mbshtetje pr t planifikuar n t ardhmen
Msimdhnsi rishikon veprimtarit e kryera n klas dhe
gjykon mbi vlerat e ktyre veprimtarive
Nga shnimet nxjerra se ka ka ecur mir dhe ka nuk ka
ecur si duhet, bhen prpjekje pr t ndryshuar qasjen, m
pas
Kjo i ndihmon msimdhnsit pr qasje t re n planifikim
n ort e ardhme, si dhe pr vlersim te njohurive t
fmijve

Elementet e planifikimit t mir t puns msimore
Msimdhnia dhe msim nxnia jan procese mjaft komplekse,
andaj pr ti lehtsuar ato, detyr kryesore e msimdhnsit sht
planifikimi i drejt dhe me koh i puns msimore, me qllim q
puna msimore t mos marr karakter t organizimit t rastit, si dhe
t evitohet do improvizim i panevojshm q mund t shkaktoj
rregullime didaktike ne zhvillimin e procesit msimor. Planifikimi
si dhe prgatitja pr pun msimore jan veprime komplekse, t cilat n
esenc prfshijn angazhimin e trsishm profesional dhe didaktike-
metodik t msimdhnsit
1
. N kt aspekt konstatojm se detyr
primare e msimdhnsit sht q prmes planifikimit t ndrtoj
veprimtari msimore, t cilat prmbushin arritjen e rezultateve n
procesin edukativo-arsimor.
N qoft se msimdhnsi dshiron t jet i suksesshm n punn e
tij edukativo-arsimore, ather ai duhet ti kushtoj nj pjes t
konsiderueshme t kohs planifikimit duke vendosur se far dhe si
do ky msimdhns q t nxn nxnsit e tij.


1
Topuzovi, ensudin Slobodne aktivnosti uenikaSarajev 1975, fq.88
45 | F a q e

Msimdhnsit model zotrojn tre tipare t prbashkta:
Zotrojn shprehi shum t organizuara planifikimi;
U prcjellin dhe u transmetojn qart dhe efektshm
nxnsve objektivat;
Kan nivel t lart krkesash pr nxnsit e tyre
1
.

Duke u mbshtetur n kto tipare, konstatojm se pikrisht zotrimi i tyre,
e prgatit msimdhnsin:
Tu ngjall nxnsve interes pr orn e msimit duke
planifikuar ti prfshij ata n veprimtari t larmishme dhe
t vazhdueshme duke i organizuar ata n mnyr
individuale, n ifte dhe n grupe;
U mundson ti drejtoj nxnsit n situata t papritura;
Flet qart, kuptueshm;
Planifikon t shfrytzoj burime t ndryshme informacio-
nesh pr t zgjeruar njohurit e tij dhe sht n krkim t
vazhdueshm t tyre;
Ka vizion e koncepte t qarta t planifikimit dhe t
organizimit n prgjithsi dhe n veanti t kohs prej 45
minutash.
Zotrimi i tipareve t prmendura m lart krijon mundsi t
shumllojshme t t nxnit nga ana e fmijve, pasi bhet i mundur
ndrveprimi n procesin e t nxnit duke rritur gjersin dhe
intensitetin e pjesmarrjes aktive t secilit nxns n klas. Si nj
aktivitet i lart intelektual, planifikimi i suksesshm i puns msimore
varet n mas t madhe se cilat jan elementet q i parasheh msimdhnsi
pr realizim t suksesshm t puns msimore"
2
.

Prve tipareve t lartprmendura msimdhnsi duhet t ket:
Njohuri pr nxnsin;
Njohuri pr qllimet dhe objektivat;
Njohuri pr lndn;
Strukturn, format, teknikat dhe metodat msimore.

1
Musai, Bardhyl , Metodologji e msimdhniesTiran 2003, fq.80
2
Muka , Petrit, Edukimi ndrkulturor dhe i t drejtave t njeriut n shkoll, UNESCO, ISP,
Tiran, fq 55
46 | F a q e


Njohurit pr nxnsin
Msimdhnsi zhvillon msimin pr nxnsit, andaj q t jet i
suksesshm ai patjetr duhet t kuptoj dhe t perceptoj nevojat e
nxnsve.
Ndr faktort q kan ndikim m t madh n t nxnit e nxnsve,
jan aftsit dhe arritjet e tyre vetjake duke prfshir ktu zellin e
tyre, stilet e t nxnit, shokt dhe bashkmoshatart.
Planifikimi me kujdes dhe me respekt pr nxnsit, krkon prej
msimdhnsit q t przgjedh me kujdes materialet, metodat,
teknikat si dhe format m t prshtatshme q jan n prputhshmri
me aftsit psike-fizike, si dhe karakteristikat e nxnsve.

Njohurit pr qllimet dhe objektivat
Para prgatitjes s msimit, msimdhnsi duhet t vendos qart
prcaktimin e qllimeve dhe t objektivave msimore.
Kto jan komponentt kryesore pr hartimin e suksesshm t nj
ore msimore, pasi jan ato q sigurojn nj struktur t planifikimit
msimor dhe e lidhin at me kultivimin e vlerave shoqrore dhe
profesionale t msimdhnsit, si dhe sigurojn nj qasje e cila
mundson nj t nxn t suksesshm nga e gjith klasa.

Njohurit pr lndn
Komponent tjetr i rndsishm n procesin e planifikimit sht
edhe zotrimi i njohurive lndore nga msimdhnsi. Zotrimi i
njohurive pr lndn dhe n mnyr t veant pr klasn ku
msimdhnsi zhvillon msim sht i domosdoshm, pasi do t
bhet m leht prshtatja e materialit sipas aftsive psike-fizike t
fmijve t asaj moshe.

Njohurit pr strukturn, format, teknikat dhe metodat msimore
Prve komponentve t lartprmendura, nj rndsi t veant n
kt proces ka edhe zotrimi i njohurive pr strukturn e ors,
format e puns, teknikat, si dhe metodat msimore. Zotrimi i
47 | F a q e

ktyre njohurive e bjn msimdhnsin m t suksesshm n
realizimin e qllimeve t tij
1

Zbatimi i ktyre elementeve n planifikimin e puns msimore do t
mundsonte prafrimin e dallimeve q kan nxnsit n procesin e
t nxnit duke u krijuar hapsir dhe mundsi pr ngritje t aftsive
t tyre me qllim t prgatitjes s gjithanshm pr ballafaqim m t
leht me sfidat e jets.

















Literatura:
1. Topuzovi, ensudin Slobodne aktivnosti uenikaSarajev 1975
2. Zylfiu, Dr. Nijazi, Didaktika, Prishtin 1997
3. Muka, Petrit, Edukimi ndrkulturor dhe i t drejtave t njeriut n shkoll,
UNESCO, ISP, Tiran
4. Nicholls, Gill, Learning to teach, Kogan page London
5. Musai, Bardhyl, Metodologjia e msimdhnies,


1
Musai, Bardhyl, Metodologjia e msimdhnies, Pegi Tiran 2003. Fq 82
48 | F a q e



HARTIMI I OBJEKTIVAVE T ARRITJEVE T
NXNSVE

MSc * Entela ALUSHI


Abstrakt
Shkolla jon gjat msimdhnies tradicionale sht dalluar nga kto
forma kryesore: shpjegimi, komunikim i njanshm duke shmangur
nxnsin (msimdhnie m qendr msuesin) dhe dhnia e gatshme e
njohurive.
Gjat ndryshimeve t rndsishme q jan br n reformimin e
shkolls kemi kaluar nga msimdhnia tradicionale n at me
qendr nxnsin. Pr t reformuar punn n shkoll dhe pr t
nxitur ndrveprimin n msim krkohet q t zhvillohen teorikisht
dhe praktikisht modele t reja t metodave q nxisin ndrveprimin.
Mendoj se trajtimi i nj teme t till do t ishte me vler duke pasur
parasysh dhe faktin q kjo sht nj pjes q msuesit ndjejn
vshtirsi dhe ndihen konfuz. Sigurisht krahas materialeve t
mbledhura dhe t studiuara un kam dhn dhe mendimin tim
rreth ktij problemi.

Fjal ky: objektivat, t prgjithshm, specifik, llojet e objektivave, arritjet
e nxnsve


49 | F a q e



DESIGN OBJECTIVES OF STUDENT ACHIEVEMENT

Abstract

The traditional teaching methods are distinguished by the following
main forms: explanation, avoiding bilateral communication with
students (teacher- centred teaching) and provide ready-made
knowledge. During the significant changes brought by the reforms,
the school has passed from traditional teaching to student-centred
teaching. To reform school work and to promote interaction in
learning is required to develop new theoretical and practical models
that encourage interaction methods. I think that the treatment of
such topic would be worth, considering the fact that it is an issue
that arises difficulty and confusion as far as the teachers are
concerned. Of course in addition to the collected and studied
materials, I gave my opinion about this issue.

Key words: general objectives, specific types of targets





Objektivat ishin konceptuar dhe prdorur gjat lufts s dyt
Botrore si nj rrug pr t br msimdhnien dhe t nxnit m
shum efektive.
N fund t viteve 50 dhe n fillim t viteve 60, kjo qasje u zbatua n
shkollat publike.
M 1962 Robert Mager, publikoi Prgatitja e objektivave t t nxnit.
Pr ironi, titulli i ktij libri solli konfuzion pr sa i prket objektivave
t t nxnit. Disa njerz duke iu referuar titullit doln n
prfundimin se objektivat i referoheshin asaj se far duhet t bnte
msuesi, n kundrshtim me at q ndrmjetsonte libri.

50 | F a q e


Objektivat e arritjes dhe rndsia e tyre
Pr shum msues objektivat e arritjes jan qendrore pr t gjith
planet msimore q ata zhvillojn vet ose prshtatin nga ato t
shkruara nga t tjert. Kjo do t thot se objektivat q jan prdorur
n arsim, sido t jen quajtur: Objektiva msimore, Objektiva t sjelljes,
Objektiva t nxni ose objektiva prmbushje. Ato (objektivat) jan terma
q i referohen prshkrimeve t sjelljes apo prmbushjes s vzhgu-
eshme t nxnsve dhe q prdoren pr t br gjykime n lidhje me
t nxnit dhe msimdhnien.
N nj moment, pothuajse do msues, sidomos msuesit e rinj,
duhet t msojn t shkruajn kto lloj objektivash. Prvetsimi i
ksaj aftsie sht si nj rit i kalimit n procesin e kompletimit t
profilit profesional si nj msues, megjithat kjo sht nj aftsi q
krkon praktik dhe prvoj. Gjat 10 viteve t fundit i sht
kushtuar nj vmendje e veant objektivave t t nxnit.
Objektivat e t nxnit shrbejn pr disa qllime msimore duke
prfshir ktu edhe qllimin baz t tyre planifikimin e msimit.
Duke formuluar objektivat e arritjes n termat e qndrimeve dhe
sjelljeve, msuesi ushtron nj lloj t disiplins profesionale q do ta
ndihmoj at n prqendrimin e vmendjes s tij mbi at q sht
me t vrtet qllimi i gjith procesit t msimdhnies - t nxnit.
Meqense msimdhnia nuk mund t shihet direkt, objektivat
sigurojn bazn pr t br t mundur nxjerrjen e prfundimeve n
lidhje me faktin nse sht realizuar procesi i t nxnit apo jo. Me
formulimin e objektivave t qarta t arritjes, msuesi vendos shanse
m t mira pr konceptimin e strategjive msimore t cilat do t
udhheqin nxnsin pr t msuar at far ai duhet t msoj.
Por, dobia e objektivave t arritjeve nuk prfundon ktu. Ato
gjithashtu shrbejn pr t qartsuar qllimet dhe synimit e t nxnit
pr t gjith ata q kan nj interes n arritjen e rezultateve
msimore. Nxnsit, prindrit, drejtuesit e institucioneve arsimore,
inspektort, bordet shkollore dhe antar t shoqris n prgjithsi,
t gjith kan disa interesa pr sa i prket rezultateve msimore. Ka
grupe q shpesh ankohen se msuesit prdorin nj gjuh abstrakte
kur krkojn prej nxnsve t prmbushin ndonj detyr konkrete,
madje ndonjher pretendohet edhe m keq (msuesi ka qllim ti
fus ata n grack).
51 | F a q e

Prfytyroni sikur ju do t ishit prindi i nj nxnsi t klass s tret
dhe atij ti ishte dhn detyr shtpie nga msuesi "t njoh
kontinentet". Kur ky nxns i krkon ndihm prindrve t tij pr
detyrn, ata n mnyr t kuptueshme do t tronditen.

far do t thot t njohsh kontinentet?
Do t thot ti prmendsh ato, ti rendissh sipas madhsis, t
prcaktosh vendndodhjen e tyre n hart apo dika tjetr?

Nj arsye e madhe pr prdorimin e objektivave t arritjes sht
komunikimi. do msues duhet t jet n gjendje t komunikoj me
kolegt, nxnsit dhe eprort e tij, rreth synimeve dhe qllimeve t
programit msimor. Me pak fjal, msuesi duhet t jet n gjendje t
tregoj pr t gjith ata q jan t interesuar, at q pritet t msohet
nga nxnsi.
Kjo nnkupton se msuesi duhet s pari t njoh mir programin
msimor. Shpesh her msuesit dshtojn n komunikim se ata nuk
kan t qarta n mendje objektivat e arritjes.
Shum njerz q jan aktiv n shtjet e objektivave t arritjes e
bjn t qart rolin e tyre n prmirsimin e komunikimit. Hartuesit
e kurrikulave prdorin objektivat si nj mjet baz pr krijimin dhe
planifikimin e programeve msimore. Ata jan t interesuar n
disenjimin e programeve msimore q rezultojn n nxnien e asaj
q sht planifikuar me nxnsit, t cilt jan t angazhuar n
asimilimin e ktyre programeve msimore.

Objektivat dhe qllimet n lidhje me arritjet e nxnsve
Pr sa i prket objektivave dhe qllimeve n lidhje me prmbushjen
e t nxnit, objektivat veprojn si harta udhzuese pr msuesit dhe
nxnsit. Pr t gjetur nj qytet, ne nuk kemi nevoj pr nj hart
rruge. N fakt, specifika t tilla mund t na shrbejn pr t arritur
qllimin ton. Por pr t gjetur nj shtpi, ne kemi nevoj pr nj
hart rruge. N mnyr t ngjashme, n procesin msimor ne mund
t kemi nevoj pr objektivat e prgjithshme ose ato specifik, ose t
dyja s bashku.
Termat qllime dhe objektiva disa her prdoren n mnyr t
alternuar. Ky sht nj gabim. Ato jan t ndryshme. Qllimet jan
52 | F a q e

t gjera dhe shpeshher sht e vshtir q t maten n mnyr t
drejtprdrejt. Gjja e rndsishme tek qllimet sht se ato na
ndihmojn q t fokusohemi n nj tablo t madhe dhe t
rndsishme.

Qllimi sht nj pohim q prshkruan n terma t prgjithshm se
far do t prfitojn nxnsit nga msimdhnia (t nxnit). Nj
qllim sht formulimi i prgjithshm i synimeve q duhet t ndjek nj
institucion, organizat, grup ose individ, nprmjet programeve ose
veprimtarive q prcaktohen nga formulimi q krkohet
1
.

Objektivi i prgjithshm sht nj formulim i synimit pedagogjik
q prshkruan nprmjet termave t aftsive t nxnsit, njrin nga
rezultatet q presim nga nj sekuenc e t nxnit
2
. Ndrsa qllimet i
prkasin nj programi t tr dhe vihen n fillim t tij, ose nj cikli t
shkollimit pr nj fush, objektivat e prgjithshm kan t bjn me
sekuenca m t vogla t t nxnit, p.sh. kapitull ose disa or msimi.
Nprmjet objektivit t prgjithshm fillon transformimi i
prqendrimit nga prmbajtja, tek nxnsit dhe tek aftsit q u
duhen zhvilluar atyre.
Objektivi i prgjithshm i prgjigjet pyetjes; far dshirojm t
arrihet?, tregon nj rezultat t pritshm dhe na fut n termat e
aftsive. Qllimet prcaktohen nga institucionet, kurse objektivat e
prgjithshme nga hartuesit e programeve.

Objektivi specifik sht nj pohim n terma specifik dhe t
matshm q prshkruan far nxnsi do t dij apo do t jet i aft
t bj si rezultat i angazhimit n nj aktivitet t nxni.
Asnj msuesi nuk duhet t'i krkohet q t bazoj msimdhnien
mbi qindra objektiva apo nn objektiva q mund t jepen pr nj
njsi msimore. Objektivat e prgjithshm mund t prshkruajn vijat e
gjera t asaj q nxnsi duhet t arrij n nj lnd t caktuar
3
.

1
D. Hamelin
2
Po aty
3
Gronlund, 1991
53 | F a q e

Objektivat n do fush t prmbajtjes mund t krahasohen me
formimin e nj piramide. N kulm sht nj term i vetm (Gjuh
amtare, Matematik, Dituri natyre).
M posht jan ndarjet e ndryshme t asaj fushe (n gjuh: t
shkruarit, t folurit, morfologji, sintaks etj; n Matematik:
Gjeometri, Algjebr, matje, etj; n Diturin e natyrs: bimt,
kafsht, mjedisi etj.).
M posht ktij niveli mund t identifikohen nnndarje akoma m
specifike (n gjuh amtare: tek t shkruarit mund t kemi t
shkruarit pr tu shprehur me ndjenj dhe imagjinat; n
Matematik tek Gjeometria mund t kemi gjeometria n plan dhe
gjeometria n hapsir; n Dituri natyre tek bimt mund t kemi
bimt dhe njeriu, bimt dhe mjedisi i tyre etj.

Por deri ku shkohet me kt specifikim?
Kur duhet stopuar?
Msuesi, duke prdorur objektivat si nj hart rrugore, duhet t
vendos. Kjo varet sa mir msuesi e njeh "territorin". Pr do
objektiv t prgjithshm msuesi mund t zhvilloj objektiva m
specifik dhe kur ka vepruar kshtu ai/ajo e ka gjetur kshilln e
Mager
1
t dobishme.
Objektivat e arritjes konsiderohen si nj element tepr i rndsishm
n procesin e projektimit t msimit. Pr shkak t rndsis s tyre,
prpjekje t konsiderueshme duhet t ushtrohen n prgatitjen e
objektivave t sakta.
Nj objektiv arritje sht shprehja e nj rezultati t dshiruar t nj
seance msimore. Ai ndryshon nga nj qllim prmbushjeje n at
q sht e matshme dhe sht shprehje e asaj q duhet t arrihet. Ai
ndryshon nga aktivitetet, pasi ai prshkruan rezultatet e dshiruara
t sjelljes dhe jo sjelljet q ojn n rezultate.
Objektivat e arritjes jan derivat i analizs s prmbajtjes, detyrave
dhe qllimit. Analiza e detyrave dhe prmbajtjes tregon se si sht
puna q duhet t kryhet dhe pr t krijuar nj skem logjike
organizative pr lndn. Qllimet msimore jan thjesht shprehje e
rezultateve t prgjithshme t dshiruara nga procesi msimor.
Objektivat e arritjes krijojn nj vizion t asaj q nxnsit duhet t

1
1975
54 | F a q e

bj pasi t prfundoj procesin msimor. Ato jan prshkrime t
asaj q ju dshironi q nxnsi t jet n gjendje t shfaq. Objektivat
prshkruajn nj rezultat t pritshm t procesit msimor, n vend
t procesit t msimit n vetvete. Objektivat prqendrohen n
"rezultatet.
Objektivat e hartuara n mnyr korrekte mund tu japin nxnsve
pohimin e sakt se far pritet prej tyre dhe t ofrojn udhzime pr
vlersimin dhe prparimin e nxnsve. Qllimi yn pr nxnsit
sht t msuarit dhe nse nxnsit nuk e din se far ata duhet t
jen n gjendje t bjn n fund t msimit t nj teme apo t
kapitulli, ather do t jet e vshtir pr ta pr t arritur kt
qllim.
Objektivat e prcaktuara qart formojn bazn pr zgjedhjen
prmbajtjes s duhur, aktivitetet e t nxnit si dhe masat e
vlersimit. Nse objektivat msimore nuk kuptohen qart nga t dy
palt (si nga msuesit, ashtu dhe nga nxnsit), nse aktivitetet
msimore nuk kan t bjn me objektivat dhe prmbajtjen q
mendohet se sht e rndsishme, ather metodat e vlersimit, t
cilat supozohet t japin informacion si pr nxnsit, ashtu dhe pr
msuesit se sa efektiv ka qen procesi i t nxnit dhe i
msimdhnies, n rastin m t mir do t ofrojn nj pamje t
deformuar t situats dhe n rastin m t keq, do t jen t
paprshtatshme dhe t padrejta.

far theksojn objektivat e arritjes?
Objektivat e arritjes e vn theksin tek aktivitet e vzhgueshme. E
vetmja mnyr me t ciln ne mund t prcaktojm nse nj nxns
ka msuar dika ose jo, sht q duhet t vzhgojm disa lloj sjelljeje
q tregojn se t nxnit ka ndodhur. Kto sjellje mund t shkojn
nga prgjigjet e sakta t pyetjeve t ndryshme (p.sh., pyetje me
shum zgjedhje) deri tek krkesa q nxnsi t demonstroj nj
aftsi.
Objektivat e t nxnit e vn theksin tek aktivitetet e nxnsve.
Msuesit ndonjher deklarojn objektiva n drejtim t veprimtarive
t tyre. Megjithat, objektivat e t nxnit duhet t prqendrohen
ekskluzivisht n sjelljet e nxnsve dhe jo n sjelljet e msuesit.
Objektivat e arritjes e vn theksin tek rezultatet e nxnsve. Shpesh
her msuesit vendosin objektiva q i referohen proceseve apo
55 | F a q e

procedurave, ndrkoh q objektivat e t nxnit i referohen
rezultateve n fund t njsis msimore. Nj objektiv i mir t nxni
shpreh qart se far duhet t dij ose t jet n gjendje t bj nj
nxns n fund t msimit.

Avantazhet e prdorimit t objektivave t arritjes
Hartimi i objektivave t arritjes prqendron vmendjen tek pesha e
prmbajtjes mbi nxnsin. Ky ri prqendrim shpesh prodhon
rishikime edhe t metodave t msimdhnies.

Avantazhet n planifikimin e msimit
Pasi jan zhvilluar objektivat e arritjes, duhet t ndjekim n mnyr
m racionale tablon e plot msimore, mblidhen materialet e
nevojshme, hartohen hapat dhe przgjidhen strategjit q do t
prdoren pr realizimin e ktyre objektivave.

Avantazhe n lehtsimin e vlersimit
Objektivat e arritjes mund t lehtsojn aktivitetet e ndryshme t
vlersimit, vlersimin e nxnsve, vlersimin e procesit msimor si
dhe vlersimin e programit. Ato mund t formojn bazn pr
kategorizimin dhe prcaktimin e niveleve t kompetencs n nj
sistem t nxni. Ato gjithashtu mund t prdoren pr t treguar
efektivitetin e t nxnit nprmjet krahasimit t t msuarit t
nxnsve, matur dhe nga testet e standardizuara etj., prkundrejt
objektivave t dshiruara.

Avantazhe n komunikimin me t tjert
Ekziston nevoja pr t komunikuar objektivat e arritjes pr t tjert:
n mes t msuesve dhe nxnsve, me msuesit e tjer. Pr
shembull, shkmbimi objektivave msimore brenda
departamenteve sht mnyra m e mir pr t komunikuar me
kolegt.

Avantazhe n krijimin e nj kndvshtrimi t ri
Procesi i qartsimit t objektivave mund t prodhoj ndryshime t
mdha n ata q angazhohen n kt prpjekje. Pr shembull,
msuesit, t cilt angazhohen n zhvillimin e objektivave t t
56 | F a q e

nxnit thon q ka nj rritje t spektrit t t kuptuarit pr at q
sht nj objektiv i realizueshm.

Prse nevojiten standardet dhe objektivat?
Njerzit e prfshir n t gjitha llojet e detyrave arsimore - jo vetm
n msimdhnie, por edhe n hartim kurrikule apo testim arritjesh -
insistojn se standardet dhe objektivat jan t dobishme, madje
thelbsore. Nse ata nuk mendojn n lidhje me objektivat, msuesit
kan tendenc t prqendrohen kryesisht n prmbajtjen e
aktiviteteve t t nxnit n klas dhe injorojn faktin se si nxnsit
duhet t prmbushen me at prmbajtje.
Mendoni pr prvojat tuaja personale kur keni qen nxns.

A keni dashur ndonjher nj msues q tju kishte thn m qart se far
duhet t msonit dhe pse?
Pa fokusin e msuesit pr qllimet e prmbushjes s nxnsve, ata
(nxnsit) shpesh supozojm se duhet t kujtojn vetm
prmbajtjen.
Nj msues i historis, pr shembull, mund t dshiroj q nxnsit
t jen n gjendje t shohin lidhjet n mes ngjarjeve historike dhe ato
t sotme. Por n qoft se msuesi nuk e shpjegon kt qllim pr
nxnsit, ata mund t supozojn se duhet thjesht t mbajn mend se
far kan lexuar dhe jo t prpiqen t shohin problemet
bashkkohore n perspektivn historike.

Por cili sht roli i msuesit n prcaktimin e prmbajtjes?
Vendimet e msuesit rreth przgjedhjes s prmbajtjes shpesh
udhhiqen nga shqetsimet e psikologjis arsimore.

Disa udhzime psikologjike:

Prshtatshmria me vshtirsin
Vshtirsia e prmbajtjes duhet t jet e prshtatshme me aftsin e
nxnsve, pjekurin dhe nivelin e njohurive, n mnyr q msuesi
t mos krkoj m shum (ose m pak) se ata jan t aft t msojn,
referuar nivelit t tyre.
57 | F a q e

Msuesit shpesh presin shum pak prej nxnsve t tyre
(veanrisht atyre q vijn nga zona t varfra apo nga familje me
probleme sociale) dhe nnvlersojn at q ata jan t aft t
msojn. Shum hulumtime tregojn se pritshmrit e msuesit
(pozitive dhe negative) ndikojn n arritjet e nxnsve.

Prshtatshmria me proceset e t nxnit
Ajo q ne dim rreth mnyrave t ndryshme n t cilat mund t
kryhet msimdhnia duhet t prdoret pr t zgjedhur dhe trajtuar
prmbajtjen. Njohuri t tilla ndihmojn nj msues pr t shmangur
prmbajtje q bien ndesh me proceset natyrore t t nxnit dhe
mund t prdoren pr t ndihmuar nxnsit (t prdorin kto
procese) pr t nxitur arritjen.

Prshtatshmria me motivimin e studentve
Prmbajtja duhet t zgjidhet n dritn e motivimeve t nxnsve.
Motivimet prfshijn interesat, falnderimet, aspiratat dhe ambiciet,
dhe t gjith ato ve apo s bashku, ndikojn t nxnit. Pra t
kuptuarit rreth motivimit duhet t siguroj bazat pr vendimet e
msuesit n zgjedhjen e prmbajtjes (si dhe metodave t
msimdhnies) q do t angazhojn nxnsit e tyre.

Prshtatshmria me metodat e msimdhnies
Zgjedhja e prmbajtjes varet pjesrisht n at q far metodash
msimdhnie apo praktika mund t realizohen. Disa lloje t
prmbajtjes jan ndrmjetsuar m mir te disa nxns, n disa
situata, duke prdorur nj lloj metode msimore (p.sh. nj leksion,
t msuarit bashkpunues, apo ushtrime konkrete) se sa te nj tjetr.
Nga ana tjetr, aplikimi i disa metodave msimore sht m i
mundshm se i t tjerave.

Prshtatshmria me vlersimin
S fundi, zgjedhjet e prmbajtjes mund t ndikohen nga ajo q thot
psikologjia arsimore pr mnyrat e vlersimit t arritjeve t
nxnsve. Arritjet mund t maten n mnyra t ndryshme, duke
filluar nga testet me zgjedhje t shumfisht deri tek portofolat q
prmbajn produktet e puns s nxnsve. Praktikat e mira t
58 | F a q e

vlersimit vet jan t influencuara pozitivisht me natyrn e
arritjeve t dshiruara, kshtu q ato jan t lidhura ngusht me
vendimet e msuesit pr prmbajtjen.

T pes kta faktor jan nj ndihm pr nj msues pr t
prcaktuar prmbajtjen e t nxnit. T menduarit mir dhe prvoja e
atyre q prqendrohen kryesisht n at q duhet t msohet -
specialistt e kurrikulit, autort e teksteve, komisionet e msuesve,
etj. - nuk e prjashtojn msuesin nga t menduarit n lidhje me
przgjedhjen e prmbajtjes.

Qllimet e objektivave
Nse do t sintetizonim qllimet e objektivave mund t themi se
duke njohur se ku synojm t shkojm ne i rrisim shanset vetes dhe
nxnsit pr t shkuar atje. Nga ana tjetr objektivat udhzojn
msuesin n lidhje me planifikimin e seancs msimore, dhnien e
msimit dhe vlersimin e arritjeve t nxnsve. Krahas ksaj,
objektivat udhzojn nxnsit dhe i ndihmojn ata n fokusimin e
tyre si dhe vendosjen e prioriteteve. Nj aspekt tepr i rndsishm i
tyre sht se ato lejojn pr analiz n termat e niveleve t t nxnit
dhe t msimdhnies.
Objektivat msimore t shkruara me sukses jan t vzhgueshme, t
matshme dhe t prcaktuara qart n planin msimor. Objektivat
duhet t ofrohen jo vetm pr programin n prgjithsi, por pr do
kapitull dhe pr do msim n mnyr q t pajisen nxnsit me
udhzimet e nevojshme, t motivohen si dhe t njihen me bazat pr
vlersimin e t gjith pjesve t ndryshme t programit msimor.
Identifikimi dhe artikulimi i qllimeve dhe objektivave t t
msuarit siguron themelin pr disenjimin e msimit, zhvillimin,
ofrimin, si dhe vlersimin e nj ngjarje msimore. Kto synime t
prcaktuara shrbejn si nj kontrat e nnkuptuar midis msuesit
dhe nxnsit, duke prcaktuar se far sht pr t'u msuar dhe
far sht pr t msuar dhe kshtu komunikimi i ktyre qllimeve
t msimit n mnyr t qart sht nj hap vendimtar n sigurimin
e nj prvoj efektive t nxnit.
Qllimi i objektivave msimore sht identifikimi i sjelljeve t
vzhgueshme q nxnsit duhet t arrijn dhe aktivitetet e t
msuarit q ata do t kryejn pr t prmbushur qllimet e
59 | F a q e

prgjithshme t programit msimor. Objektivat msimore duhet t
shprehen qart dhe t prfshijn nj sjellje t matshme, kushtet, si
dhe kriteret mbi t cilat nxnsit do t vlersohen.







Trekndshi i msiprm prfaqson lidhjen midis objektivave,
aktiviteteve t t nxnit dhe vlersimit. Nse kto tre komponent
jan n harmoni dhe t prshtatur me njri-tjetrin, ather
msimdhnia dhe t nxnit jan ngritur n nivelin e duhur prej ktij
trekndshi magjik. Nse kto komponent nuk jan t prshtatur
dhe harmonizuar, sjellin paknaqsi dhe dekurajim t nxnsit duke
krijuar premis q objektivat t mos besohen dhe t mos i kushtohet
vmendje.
Aktivitetet e t nxnit jan ato gjra q nxnsi bn pr t msuar
dhe shpresohet (n shumicn e rasteve kjo ndodh) q aktivitetet e t
nxnit jan t planifikuara nga msuesi. Vlersimi z nj vend po
kaq t rndsishm n kt trekndsh magjik dhe cilado qoft
forma e tij, ai (vlersimi) duhet t mas plotsimin e objektivave t
t nxnit nga nxnsi.

Klasifikimi i objektivave
Studiues dhe profesionist q merren me teorin e t nxnit kan
dhn mendime t konsiderueshme pr llojet e ndryshme t t
msuarit q zhvillohet n shkolla. Ndoshta analiza m e plot e
objektivave dhe e njohur gjersisht sht taksonomia e objektivave
t arritjes me autor Benjamin Bloom.
Taksonomia e Bloom siguron nj mjet t qndrueshm t zhvillimit
t nj instrumenti t vetm tepr t fuqishm pr msimdhnien dhe
vlersimin e rezultateve t t nxnit - objektivat e arritjes Taksono-
mia dallon tre kategori kryesore t objektivave, t ashtuquajtura
objektiva t sfers njohse, sfers psikomotore dhe sfers
emocionale.
OBJEKTIVAT
AKTIVITETET
E T NXNIT
VLERSIMI
60 | F a q e


Objektivat njohse
1
merren me proceset mendore t tilla si t
njohurit, t kuptuarit, zbatimi, analiza, sinteza dhe vlersimi.
Objektivat njohse prqendrohen n rritjen e njohurive dhe aftsive
intelektuale t nxnsve. N prgjithsi objektivat e fushs njohse
jan shpesh t vetmet objektiva pr t cilat ne mendojm.

Objektivat psikomotore
2
merren me aftsin pr t lvizur kur jemi
duke prmbushur nj detyr. Objektivat psikomotor prqendrohen
n ndrtimin e aftsive motorike.

Objektivat afektive
3
merren me ndjenjat - t plqyerit apo t mos
plqyerit, emocionet, qndrimet, interesat, vlerat, dhe dshirat.
Objektivat afektive prqendrohen n ndryshimin e qndrimeve t
nxnsve. Kur flasim pr fushn afektive ne rrall shohim objektiva
n kt fush, megjithse sht nj fush tepr e rndsishme.
Kto tri lloje t prmbushjes nuk jan kurr t izoluara plotsisht
nga njra-tjetra. Por shpesh sht e dobishme q t prqendrohemi
n mnyr t veant n seciln prej tyre.

Komponentt e objektivave t arritjes
Tham q objektivat e arritjes krijojn nj vizion t prekshm t asaj
q nxnsi duhet dij dhe t bj n fund t nj eksperience
msimore t planifikuar. Ato duhet t prmbajn pohime n lidhje
me t paktn dy nga tre komponent prmbushjeje, kriteri dhe
kusht.
Komponenti i prmbushjes t nj objektivi prshkruan at q nj
nxns do t bj kur t demonstroj zotrimin e ktij objektivi. Nj
pohim i prmbushjes fillon gjithmon me nj folje vepruese q sht
e lidhur me llojin e detyrs q synohet t ndrmjetsohet.
Komponenti kriter i nj objektivi prshkruan sa mir duhet t
prmbush nxnsi n mnyr q kjo t jet e pranueshme. Ai duhet
t jet i matshm.
Komponenti kusht i nj objektivi t arritjes prshkruan kushtet e

1
Bloom, Engelhart, Furst, Hill & Krathwohl, 1956
2
Harrow, 1972
3
Krathwohl, Bloom dhe Masia, 1964
61 | F a q e

rndsishme, nse ka, n t cilat prmbushja duhet t ndodh.
Pohimet e kushteve mund t prfshijn mjetet e nevojshme, pajisje
apo rrethanave t veanta. Shum her kushtet jan nnkuptuar n
objektivin e arritjes.

Hartimi i objektivave t arritjes
Sikurse kemi thn, nj objektiv arritje sht nj prshkrim i detajuar
i asaj q nxnsi do t jet n gjendje t bj pas prfundimit t nj
njsie msimore
1
. Objektivat jan t destinuara pr t prshkruar
pritshmrit e prmbushjes dhe jan prdorur si baz pr nxjerrjen e
prmbajtjes dhe procedurave efektive pr realizimin e ktyre
objektivave
2
.
Objektivat e arritjes bjn t prekshme vizionin se far duhet t dij
dhe t bj nxnsi n fund t nj eksperienc msimore t
planifikuar. Ato duhet t prmbajn pohime n lidhje me
komponentt e mposhtme: prmbushje, kriter dhe kusht.

Objektivi:
Rrjedh nga identifikimi i aftsive t dshiruara, t
identifikuara n analizn msimore t nj mjedisi.
sht prshkrimi i aftsive t nevojshme pr arritjen e
rezultatit prfundimtar t dshiruar.
Do t jet themel pr zhvillimin e testeve tuaja.
Sipas Mager, nj objektiv arritjeje sht i prbr nga tre pjes: nj
deklarat e kushteve, nj folje vepruese dhe kriteret e prmbushjes.
T tre pjest jan thelbsore.
Pr shembull, Mager thot se t moj, t kuptoj, t msoj
dhe t dij nuk jan folje vepruese. Ai gjithashtu thot se t
identifikoj sht nj folje vepruese.

Por cili sht ndryshimi midis tyre?
Le t marrin nj shembull se si prdorimi i foljeve t caktuara n
ndrtimin e objektivave t arritjes mund t prmirsoj
komunikimin n lidhje me to, si dhe t shtoj qartsin e tyre.

1
Dick, Carey & Carey
2
Robert Mager
62 | F a q e

"Emrto" dhe "identifiko" jan prdorur shpesh si folje vepruese.
Shpesh ato jan prdorur n mnyr t alternuar.

far do t thot t emrtosh?
Sipas prcaktimeve t dhna pr foljet veprore, "emrto" sht nj
folje q prdoret pr t emrtuar dika q tashm sht identifikuar.
Identifiko" sht nj folje vepruese pr t vn n dukje dika q
tashm sht emrtuar. Nse prkufizimet e bra do t respektohen,
kto dy fjal nuk mund t prdoren n mnyr t alternuar n
ndrtimin e objektivave. Ato nuk thon t njjtn gj.
Ka raste kur emrtimi sht sjellja e dshiruar. Ka shum raste t
tjera kur sht i nevojshm identifikimi. Dhe ka raste t tjera kur t
dy, emrtimi dhe identifikimi jan t nevojshm n nj sekuenc t
caktuar, por ato logjikisht nuk mund t prdoren s bashku n t
njjtin objektiv.
Prkufizimi i foljeve vepruese sht thelbsor nse dikush sht
duke tentuar t ndrtoj objektiva q jan me t vrtet objektiva t
prmbushjes dhe q kan kuptim t qndrueshm dhe t njjt pr
t gjith ata q i lexojn ato.
Ka gjithashtu avantazhe t tjera pr t pasur folje vepruese t
prcaktuara. Njra sht se kreativiteti i personit i cili po merret me
formulimin e objektivave t t nxnit rritet n mnyr t
konsiderueshme, kur ai ka n dispozicion t tij nj list t foljeve
vepruese q mund t prdoren pr t ndrtuar objektivat e tij. Ka nj
tendenc q haset n personat q hartojn objektivat e te nxnit t
cilt fiksohen pas nj grupi t caktuar foljesh t cilat i prdorin
shpesh.
Kto folje jan prdorur shpesh pr shkak se hartuesi i objektivave
prmes prvojs s tij ka konstatuar se ky grup foljesh vepruese
sht pranuar edhe nga t tjert dhe mund t prdoret pa sjell
ndonj keqkuptim.
Nse dikush prdor nj folje si "interpreto", ai mund t jet i
ekspozuar ndaj kritikave pr formulim objektivash jo msimore.
Prandaj n kt moment ndodh nj fenomen vet frenimi duke
kufizuar numrin e foljeve, duke prdorur vetm ato q tashm
prgjithsisht konsiderohen t pranuara si t tilla. Qasja n nj
shumllojshmri t foljeve q jan t prcaktuara hap shtigje t reja
pr formulimin krijues t objektivave t arritjes.
63 | F a q e


Tre karakteristikat kryesore t objektivave specifik

Objektivat specifik duhet t identifikojn nj rezultat msimor
Nj objektiv i formuluar Nxnsi do t msoj hierarkin e nevojave -
sipas Maslow-t nprmjet studimit t librit nga faqe 100 deri n 115, nuk
i referohet ndonj rezultati t nxni, por nj aktiviteti t nxni.
Objektivi nevojitet t shpreh se far duhet t realizoj nj nxns
dhe jo se si nxnsi mson. Evidenca nse nxnsi e ka msuar
materialin nuk qndron n vzhgimin nse ai po e lexon at, por n
dgjimin e shpjegimit t materialit me fjalt e tij.

Objektivat specifik duhet t jen n nj linj me objektivat e
prgjithshme - Msuesit ndonjher prpiqen t japin msim at q
mendojn se sht e rndsishme ose t japin msim n vend q t
njohin nevojat e nxnsve. Nse objektivat dhe qllimet nuk jan n
nj linj, dy qasje jan t prshtatshme: ndrysho (apo elimino)
objektivin ose ndrysho qllimin e kursit.

Objektivat specifik duhet t jen t sakta - Disa her sht e
vshtir t gjendet balanca midis precesionit t teprt apo t
pamjaftueshm t nj objektivi. Ka nj kufi vrtet delikat ndars
midis zgjedhjes s objektivave q reflektojn nj rezultat t nxni t
rndsishm dhe kuptimplot, objektivave q banalizojn
informacionin n nj fakt t izoluar, si dhe objektivave q jan n
ekstrem t paprcaktuara. Mos t harrojm q qllimi i nj objektivi
sht q t jap n mnyr t qart tek prdoruesit rezultatin e
dshiruar t t nxnit.

Formulimi i objektivave specifik
Pr ta formuluar qart nj objektiv specifik, vlejn kriteret e mposhtme:
Shkruaj veprimtarin e vzhgueshme (sjelljen). Duhet t shkruhet
ajo q nxnsi duhet t jet i aft t realizoj pr t provuar se e ka
arritur objektivin. Ky sht nj rregull i detyrueshm. T gjith
objektivat duhet t ken nj komponent veprimi, q t prshkruaj
se far do t jet n gjendje t kryej nxnsi (demonstrimin e
kryerjes s detyrave, t njohurive, t qndrimeve ose t shprehive).
64 | F a q e

Ky komponent mund t quhet nj komponent kompetence, q
thekson sjellje t vzhgueshme e t matshme. N fakt, do objektiv,
q t jet i matshm, duhet t formulohet n mnyr q t
prshkruaj nj veprim t vzhgueshm
Shkruaj kushtet: shkruaj kushtet n t cilat duhet t manifestohet
veprimtaria (sjellja). Saktsimi i ktyre kushteve lejon q objektivi t
prshkruhet m mir, q t sqarohen kufijt e tij. Kushtet mund t
jen saktsime (duke pasur t dhn....), autorizime (me
ndihmn e...), ndalime (pa asnj referenc...) etj. Nga memoria
(prmendsh); duke pasur ose duke mos pasur nj list, tabel; i
jepet nj vizatim, figur, ose mjet (kompas, vizore, grshr), aparat,
pajisje, substanc, hart; i jepet nj rregull, formul, ligj etj., veprimi
do t kryhet n klas, n palestr, n laborator, jasht etj.
Saktso kriterin e suksesit, arritjen apo performancn. Duke
saktsuar arritjen minimale, mund t gjykojm pr arritjen e
objektivit. Shembuj kriteresh jan: koha e kryerjes, prqindja e
prgjigjeve t mira etj.
N tabeln q vijon krahasohen foljet vepruese (q prdoren pr
formulimin e objektivave veprues), me foljet q kan
paprcaktueshmri t madhe (q nuk prdoren pr objektivat
veprues, por pr ata mendor).

Fjal t vlefshme
pr objektivat
Fjal q kan prcaktueshmri t madhe
(nuk prdoren pr objektiva specifik)
T shkruash T dish
T recitosh T kuptosh
T identifikosh T kesh t qart
T veosh T plqesh
T zgjedhsh T kesh ndjenj
T ndrtosh T knaqesh me...
T numrosh T besosh
T krahasosh T bhesh i ndrgjegjshm

Jo vetm shum msues, por edhe hartues kurrikulash, kan prirje
pr t prdorur fjal me paprcaktueshmri t madhe ( t kuptoj, t
dij ... ), kur synojn q t hartojn objektiva veprimi. Me kto folje,
n t vrtet ata nuk hartojn objektiva veprues, por mendor, t
cilt nuk jan objektiva arritjesh. Ka edhe raste kur folja t dij
sht parazite (e teprt) dhe mund t hiqet pr ta br formulimin
65 | F a q e

m t sakt, si n shembullin e mposhtm:

sht shkruar Mund t korrigjohet
t dij t emrtoj centralet sipas llojit t
burimit t energjis
t emrtoj centralet sipas llojit t
burimit t energjis

Kshilla pr formulimin e objektivave specifik
Dy msues t ndryshm duhet q t kuptojn t njjtn gj,
nprmjet t njjtave terma, me fjal t tjera, objektivi duhet t
prcaktohet, mundsisht, me nj kuptim t vetm.


Shembull:

DUHEN SHMANGUR MUND T PRDOREN
Nxnsi duhet t jet i aft
q t prdor drejt fjalt
FOLJE dhe EMR.
(sht e pakuptueshme, do
t thot shprehja t prdor
drejt: t dij prkufizimin, t
vendos foljet n tekst).
Nxnsi duhet t jet i aft q:
- t jap prkufizimin e tij pr FOLJEN;
- t bj etiketimin e dy lista fjalsh, njra prej
t cilve prbhet nga folje, kurse tjetra nga emra;
- t jap shembuj emrash;
- t gjej foljet n fjalt e nnvizuara n fjali t
shkurtra.

Objektivi duhet ta prcaktoj sakt prmbajtjen lndore q ai mbart.

DUHEN SHMANGUR MUND T PRDOREN
Matni drejtkndshin.
Shkruani nj prmbledhje,
duke u bazuar n tekst.
Numroni elementet
kryesore t fundit t shekullit
XX.
Matni gjatsin dhe gjersin e drejtkndshit.
Shkruani nj prmbledhje, duke ruajtur strukturn
tregimtare t tekstit.
Numroni tri ndryshimet m kryesore n situatn
politike ndrkombtare t fundit t shekullit XX.

Objektivi duhet t mbshtetet n nj veprimtari q shfaqet nprmjet nj
sjelljeje t vzhgueshme.
66 | F a q e

Pr t lehtsuar punn n kt drejtim ndihmon lista e foljeve, q
tregojn veprim.

DUHEN SHMANGUR MUND T PRDOREN
T din karakteristikat e gjitarve.

T prdoren vetit e
transformimeve.
T kuptohet ideja.
N listn e paraqitur rretho emrat e atyre
kafshve, t cilat ushqejn t vegjlit e tyre me
qumsht.
Riprodho figurn n nj flet letre, duke
prdorur vetit e transformimeve.
Gjej fjaln q mungon n nj fjali t shkurtr.

Rikujtojm edhe nj her se pr t shndrruar prmbajtjen n sjellje
t vzhgueshme, pra nse duam q t dim se sjellja e synuar sht e
rendit t dijeve, t shprehive konjtive, psikomotore apo afektive,
sht e nevojshme q tu referohemi objektivave t prgjithshme.
N formulimin e objektivit duhen prcaktuar kushtet materiale, ku
ndodhet nxnsi: a disponon ai ndonj instrument, shnime t vetat
etj.

DUHEN SHMANGUR MUND T PRDOREN
Prgjigju pyetjeve t tekstit, pasi
ta kesh lexuar at n heshtje.
Njehso syprinn e 5
katrkndshave.
Klasifiko n tipa instrumentet
muzikore.
Prgjigju pyetjeve t tekstit t lexuar, tek i cili
mund t mbshtetesh gjat prgjigjes.
Njehso syprinn e 5 katrkndshave, duke
shfrytzuar listn e formulave.
Duke pasur nj list t instrumenteve muzikore
dhe listn e tipave t instrumenteve muzikore,
lidh do instrument me tipin, q i prket.


67 | F a q e


M posht po japim shembuj nga hartimi i objektivave t arritjeve t
nxnsve n nivel kapitulli nga lnda Dituri Natyre, klasa IV, Kapitulli III
- Mjedisi Fizik.

Nxnsi do t jet i aft q:
1. T prshkruaj brenda 2 minutave me fjalt e tij rrugn q bn energjia diellore
pr tu kthyer n energji t nxehtsis duke iu referuar
figurs s dhn.
VEPRIMTARIA "t prshkruaj"
OBJEKTI (PRODUKTI): "rrugn q bn energjia diellore pr tu kthyer n energji
t nxehtsis"
KUSHTI: "me fjalt e tij", "duke iu referuar figurs s dhn"
KRITERI: "brenda 2 minutave"

2. T listoj me goj t gjitha burimet e energjis n natyr duke u mbshtetur n
tekstin msimor.
VEPRIMTARIA: "t listoj "
OBJEKTI (PRODUKTI):... "burimet e energjis n natyr "
KUSHTI:............... "duke u mbshtetur n tekstin msimor, "me goj "
KRITERI:................. "t gjitha"

3. N figurn e dhn t emrtoj pes prbrsit e qarkut elektrik brenda 2
minutave.
VEPRIMTARIA:.......... "t emrtoj"
OBJEKTI (PRODUKTI):.. "prbrsit e qarkut elektrik"
KUSHTI: ............ "n figurn e dhn"
KRITERI:................. "pes", "brenda 2 minutave".

4. T shpjegoj me shkrim n mnyr t prmbledhur karakteristikat e
shmbllime-ve n pasqyrn e rrafsht pr nj koh prej 2 minutash.
VEPRIMTARIA:........... "t shpjegoj"
OBJEKTI (PRODUKTI):... "karakteristikat e shmbllimeve n pasqyrn e rrafsht"
KUSHTI:.................... "me shkrim"
KRITERI:....... "n mnyr t prmbledhur", "pr nj koh prej 2
minutash".
68 | F a q e


5. T shpjegoj me shkrim brenda 5 minutash nprmjet nj shembulli q dy trupa
me shenja t kundrta trhiqen dhe dy trupa me shenja t njjta shtyhen
VEPRIMTARIA:............. "t shpjegoj"
OBJEKTI (PRODUKTI):.... "q dy trupa me shenja t kundrta trhiqen dhe dy
trupa me shenja t njjta shtyhen"
KUSHTI:........................ "me shkrim", "nprmjet nj shembulli"
KRITERI:................... "brenda 5 minutash"

6. T ndrtoj nj elektromagnet t thjesht brenda 7 minutash duke prdorur
baterin, gozhdn, telin e bakrit dhe trupin metalik sipas skics s dhn.
VEPRIMTARIA:............ "t ndrtoj"
OBJEKTI (PRODUKTI):... "nj elektromagnet t thjesht"
KUSHTI:.................. "duke prdorur baterin, gozhdn, telin e bakrit dhe
trupin metalik", "sipas skics s dhn"
KRITERI:............. "brenda 7 minutash"

7. T prshkruaj me fjalt e tij brenda 3 minutave rolin e materialeve izoluese
termike duke iu referuar eksperimentit me pagurt e ujit
t mbshtjella me leck.
VEPRIMTARIA:........... "t prshkruaj"
OBJEKTI (PRODUKTI):.. "rolin e materialeve izoluese termike"
KUSHTI:............ "me fjalt e tij", "duke iu referuar eksperimentit me
pagurt e ujit t mbshtjella me leck",
KRITERI:............... "brenda 3 minutave"

8. T ndrtoj brenda 8 minutave qarkun elektrik duke prdorur nj bateri, fije dhe
llamb sipas skics s dhn.
VEPRIMTARIA:........... "t ndrtoj"
OBJEKTI (PRODUKTI):.. "qarkun elektrik"
KUSHTI:............... "duke prdorur nj bateri, fije dhe llamb", "sipas skics
s dhn".
KRITERI:.................. "brenda 8 minutave"

69 | F a q e








Literatura:
1. Dr. Petrit Muka. T msuarit me objektiva dhe Modeli A-94
2. IKT - Grupi qendror pr formulimin e objektivave t kapitujve (linjave),
Tiran, nntor 2007 Hartimi i objektivave t arritjeve t nxnsve n
shkall kapitulli.
3. Dr. Lloyd Rieber, The University of Georgia. Introduction to Instructional
Design, Writing Performance Objectives
4. Beihler/Snoman, PSYCHOLOGY APPLIED TO TEACHING, 8/E,
Houghton Mifflin Co., see Chapter 7, Devising and Using Objectives.
5. Dr. Bob Kizlik, How to Write Learning Objectives that Meet Demanding
Behavioral Criteria
6. Dorothy MacKeracher & Peter Gross , Faculty of Education, UNB
Fredericton, Writing Learning Objectives
7. Anderson, L.W. & Krathwohl, D. (Eds.) (2001) A taxonomy of learning,
teaching and assessing: A revision of Bloom's taxonomy of educational
objectives. New York: Longman.
8. Bloom, B.S. (1984) Taxonomy of educational objectives. Book I: Cognitive
domain (revised edition). New York: Longman.
9. Bloom, B.S., Krathwohl, D.R. & Masia, B.M. (1964) Taxonomy of
educational objectives.Book 2: Affective domain. New York: Longman
10. Clark, D. (1999) Learning domains or Bloom's taxonomy: The three types
of learning. Available from http://www.link.com/~donclark/hrd/bloom.
11. Arreola, Raoul A. (PhD) Writing Learning Objectives, A Teaching
Resource Document from the Office of the Vice Chancellor for Planning
and Academic Support, The University of Tennessee
12. Mandernach, B. J. (2003). Writing Quality Learning Objectives. Retrieved
2008, from http://www.park.edu/cetl/quicktips/writinglearningobj. Park
University
13. Assessment, Learning and Teaching Strategy 2008-12.
14. Assessment, Learning and Teaching Priorities 2008-9.
15. Anderson, L. W. and D. R. Krathohl, Eds. (2001). A Taxonomy for
Learning, Teaching,and Assessing: A Revision of Bloom's Taxonomy of
Educational Objectives. Addison Wesley.

70 | F a q e



INTELIGJENCAT E SHUMFISHTA DHE PRDORIMI I
TYRE N FUNKSION T T KUPTUARIT
MSc. Jora MATO

Abstrakt
Artikulli synon t sjell n kontekstin shqiptar njohuri m t thella
n praktikn e puns s msuesve shqiptar t prdorimit t
inteligjencave t shumfishta dhe stileve t t msuarit q lidhen me
to, t teoris dhe praktiks s nj prej kolosve m t mdhenj
botror t edukimit dhe pikrisht Howard Gardnerit. Interpretimi
dhe zbatimi i teoris s Gardnerit ka sjell mjaft pozitivitet n
kndvshtrimin e edukatorve n raport me nevojat e fmijve dhe
prmbushjen e tyre me ofrimin e stileve t ndryshme t msimit

Fjal ky: inteligjenca t shumfishta, stilet e t msuarit, t kuptuarit


MULTIPLE INTELLIGENCES AND THEIR USE IN THE
FUNCTION OF UNDERSTANDING

Abstract
This article aims to bring to the Albanian context depth knowledge
of teachers work practice by using multiple intelligences and
learning methods associated with them. This theory and practice is
based one of the world's greatest expert of education, exactly
Howard Gardner. Interpretation and application of his theory has
brought on many educators views positivity in relation to the needs
of children and their compliance with the provision of different
learning methods.

Key words: multiple intelligence, learning methods, understanding

71 | F a q e



Un dshiroj q fmijt e mi t kuptojn botn, por jo vetm sepse bota sht
e mrekullueshme dhe mendja njerzore sht kurioze. Un dshiroj q ata t
kuptojn at n mnyr q t pozicionohen pr ta br at nj vend m t
mir. Dija nuk sht e njjt me moralin, por ne na nevojitet t kuptojm n
qoft se jemi n gjendje t shmangim gabimet e mparshme dhe t lvizim
n drejtimet produktive. Nj pjes e rndsishme e t kuptuarit sht t
dim ku jemi dhe far ne mund t bjm.. S fundmi, ne duhet t
sintetizojm t kuptuarit ton pr veten. Performanca e t kuptuarit sht
q t prpiqemi t evidentojm si qenie humane n nj bot jo perfekte
shtjet me t cilat mund t ndikojm pr mir ose pr keq
1
.

Nj nga autort, puna e t cilit ka pasur dhe ka mjaft impakt n
teorit dhe praktikat e edukimit lidhet shum me rolin e t
kuptuarit n msim nxnie dhe llojet e ndryshme t inteligjencs tek
individt njerzor. Edhe n kontekstin e edukimit shqiptar
inteligjencat e shumfishta dhe trajtimi i tyre zn nj vend t
konsiderueshm, por gjithsesi duhet t nnvizojm se kjo ndodh
vetm n lmin teorik. Pak ekspert dhe msues e zbatojn
Gardnerin n praktikn e puns s tyre t prditshme t
msimdhnies dhe nxnies.

Pr Gardnerin, inteligjenca sht:
Aftsi pr t krijuar nj produkt efektiv ose pr t ofruar nj
shrbim q sht i vlefshm n nj kultur;
Nj set aftsish q bjn t mundur pr nj person q t
zgjidh problemet n jet;
Potencial pr gjetjen ose krijimin e zgjidhjeve pr problemet,
t cilat prfshijn ndrthurjen e njohurive t reja

Si ndryshon teoria e inteligjencave t shumfishta nga shikimi
tradicional i inteligjencs?
Teorit e hershme t psikologjis e prshkruajn inteligjencn si nj
aftsi t trashguar q m s shumti mbetet e fiksuar gjat gjith
jets. Ajo na aftson ne t arsyetojm dhe t zgjidhim probleme t

1
Howard Gardner, 1999
72 | F a q e

natyrave t ndryshme dhe sht par si nj faktor shum i
rndsishm q ndikon jetn humane. Ky koncept i prgjithshm i
inteligjencs shihet sot si kuota e inteligjencs s nj personi. N t
kundrt, teoria e inteligjencave t shumfishta sugjeron q jan
shum tipa t ndryshme t inteligjencs humane q kan impaktin e
tyre n t gjith funksionimin e jets son.
Lidhur me llojet e inteligjencs Gardneri, por edhe mjaft pasues t
teoris s tij n SHBA dhe m gjer propozojn nj larmi stilesh t
msuari q prputhen me llojin e inteligjencs. N qoft se nj
nxns shfaq paaftsi n t msuar, sht e rndsishme si pr
prindin dhe msuesin t kuptojn stilin e t msuarit t fmijs si
duhet. Msuesit mund t ndrtojn stilin e t msuarit t fmijs
nprmjet udhzimeve dhe zgjedhjes s materialeve shkollore me
qllim q t mund t ndihmojn at pr nj t msuar m efektiv. N
shtpi, po ashtu prindi mund t prdor stilet e t msuarit pr t
ndihmuar n detyrat e shtpis, aftsit praktike dhe prforcimin e
t msuarit nga dita e shkolls s fmijve t tyre.

Le t parashtrojm far Gardneri evidenton n tet llojet e tij t inteli-
gjencs:
1. Inteligjenca gjuhsore prfshin nj aftsi t fort pr t kuptuar
dhe pr t prdorur gjuhn e folur dhe t shkruar. N kt mund t
futet aftsia pr t shprehur veten efektivisht prmes fjals s folur
dhe t shkruar, si dhe aftsia n rritje pr t msuar gjuh t huaja.

Individt t cilt kan inteligjenc t lart gjuhsore mund t jen:
Shkrimtar/gazetar;
Poet;
Fols publik;
Politikan;
Jurist;
Msues.
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc gjuhsore:
Kan kujtes t mir t informacionit t folur dhe t shkruar;
Provojn knaqsi nga leximi dhe shkrimi;
73 | F a q e

Paraqesin shprehi t mira n debat dhe n dhnie
argumentesh;
Kan aftsi pr t shpjeguar gjrat mir;
Shpesh prdorin humorin kur tregojn histori.

2. Inteligjenca logjiko - matematikore prfshin kapacitetin pr t
kuptuar parimet e arsyetimit t mir q nj shkenctar apo nj
ekspert logjike bn, njohjen e sistemeve dhe analizn logjike t
problemeve. Kta individ tentojn t mendojn n mnyr
konceptuale rreth numrave, sasive dhe veprimeve.

Individt t cilt kan inteligjenc t lart logjiko- matematikore mund t
jen:
Shkenctar;
Matematikan;
Programues kompjuteri;
Inxhinier;
Ekonomist;
Ekspert t logjiks
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc logjiko- matematikore:
Kan aftsi t shklqyera t zgjidhjes s problemeve;
Provojn knaqsi nga t menduarit rreth ideve abstrakte
Plqejn t drejtojn eksperimente shkencore;
Kan aftsi dhe knaqsi pr t zgjidhur detyra komplekse.

3. Inteligjenca muzikore ritmike sht kapaciteti pr t menduar n
muzik; t jesh i aft t dgjosh struktura muzikore, ti njohsh ato
dhe ndoshta t manipulosh me to. Njerzit q kan aftsi t forta
muzikore, jo vetm q e kujtojn muzikn leht, por edhe
kompozojn

Individt t cilt kan inteligjenc t lart muzikore mund t jen:
Muzikant;
Kompozitor;
74 | F a q e

Kngtar;
Msues t muziks;
Dirigjent.
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc muzikore:
I gzohen kngs dhe lojs n ndonj instrument muzikor;
Njohin modelet muzikore dhe tonalitetet leht;
Shfaqin nj kujtes t mir t kngve dhe melodive;
Kan nj t kuptuar t pasur t strukturs muzikore, ritmit
dhe notave.

4. Inteligjenca trupore kinestetike sht kapaciteti pr t prdorur
trupin si t tr ose pjes t tij (duart, gishtat, kraht apo kmbt)
pr t zgjidhur nj problem, pr t br dika. Shembujt m
evident jan njerzit n atletik ose ata q merren me art si
vallzimi apo aktrimi.
Individt t cilt kan inteligjenc t lart trupore kinestetike mund t jen:
Krcimtar;
Ndrtues;
Skulptor;
Aktor.
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc trupore kinestetike:
Jan t mir n vallzim dhe sport;
I gzohen gjrave t krijuara me duart e tyre;
Kan koordinim t shklqyer fizik;
Tentojn t kujtojn duke br, m shum se duke dgjuar
ose par.

5. Inteligjenca hapsinore sht aftsia pr t prezantuar botn
hapsinore brenda mendjes- mnyra sesi nj detar ose nj pilot
aeroplani lundron n hapsira ose mnyra sesi nj skulptor e
zhvillon veprn e tij. Kta individ jan shpesh shum t mir me
orientimin e drejtimeve si n leximin e hartave, tabelave, videove
dhe fotove apo pikturave.

75 | F a q e

Individt t cilt kan inteligjenc t lart hapsinore mund t jen:
Arkitekt;
Artist;
Inxhinier.
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc hapsinore:
I gzohen leximit dhe shkrimit;
Kan shprehi t mira n vendosjen dhe plotsimin e
pazllave;
Jan t mir pr t interpretuar foto, tabela dhe grafik;
I gzohen vizatimit, pikturs dhe arteve vizuale;
I njohin modelet lehtsisht.

6. Inteligjenca natyrore sht aftsia me qendr natyrn dhe
mjedisin. Njerzit q e kan kt lloj inteligjence t lart jan shum
t ndrgjegjshm dhe t ndjeshm ndaj ndryshimeve n mjedisin
rrethues
Individt t cilt kan inteligjenc t lart natyrore mund t jen:
Msues t shkencave t natyrs;
Agronom;
Veteriner;
Kopshtar;
Fermer;
Ekspert mjedisi.
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc natyrore:
T interesuar n lndt botanik, biologji dhe zoologji;
Tregojn interesa t forta pr bimt dhe kafsht;
Shfaqin aftsi t mira n vzhgimin e modeleve n mjedis;
Jan t aft t identifikojn dhe t katalogojn materiale t
gjetura n natyr;
I gzohen t qenit jasht klase, n ekskursione dhe natyr;
Kujdesen pr mjedisin.

7. Inteligjenca intrapersonale sht kapaciteti i t kuptuarit t vetes;
76 | F a q e

t dish kush je, far bn dhe far dshiron t bsh, si reagon ndaj
gjrave, far gjrave ju shmangesh dhe cilat kan m shum pesh.
Personat me kt lloj inteligjence u vizatojn t tjerve nj t kuptuar
t mir t vetes.
Individt t cilt kan inteligjenc t lart intrapersonale mund t jen:
Filozof;
Shkrimtar;
Teoricien;
Shkenctar.
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc intrapersonale:
Jan t mir n analizimin e pikave t forta dhe t dobta;
I gzohen analizs s teorive dhe ideve;
Kan vet ndrgjegjsim t shklqyer;
Kan t kuptuar t qart bazik t motivimeve dhe ndjenjave
t tyre.

8. Inteligjenca interpersonale sht aftsia pr t kuptuar dhe pr t
ndrvepruar me njerzit e tjer. sht nj aftsi q na nevojitet t
gjithve, por sht e veant pr msuesit, klinicient ose
politikant- pra pr kdo q lidhet me njerz t tjer.
Individt t cilt kan inteligjenc t lart interpersonale mund t jen:
Psikolog;
Filozof;
Kshilltar;
Politikan;
Shits apo tregtar.
Karakteristikat e nxnsve me inteligjenc interpersonale:
Jan t mir t komunikojn verbalisht;
Paraqiten si komunikues edhe me aftsi jo verbale;
Shohin situatat nga perspektiva t ndryshme;
Krijojn marrdhnie pozitive me t tjert;
Jan t mir pr t zgjidhur konfliktet n grupe.

77 | F a q e


Prdorimi efektiv i inteligjencave t shumfishta n klas
Msuesit tentojn t fokusojn udhzimet e tyre n dy tipat e para t
inteligjencs: gjuhsore dhe logjiko matematiken. Megjithat shum
nxns nuk jan t fort s bashku n t dyja llojet e inteligjencs ose
t paktn n njrn nga kto fusha. Nj msues kur ndrton orn e
tij t msimit duhet t ket parasysh t ndihmoj t gjith nxnsit
q t arrijn nivelet e tyre m t larta. Q msuesi t prshtat planin
e tij nuk do t thot ai t krkoj t prmbush t gjitha inteligjencat
n nj msim. Do t thot q msuesi duhet t jap nj seri varietesh
n udhzimet e tij. Kur prballet me nj njsi t re msimore,
prpiqet t shtoj disa aktivitete t ndrtuara mbi disa tipa
inteligjencash. Pr shembull, n shkencat sociale nse studiohen
format e protests demokratike mund t ndrhyhet me disa pjes
muzikore t mbajtura gjat protestave pr ti apeluar kshtu
nxnsve me inteligjenc muzikore.
Ka shum rrug pr t ndrthurur teorin e inteligjencave t
shumfishta n kurrikul dhe po ashtu nj sr metodash q nxisin
stile t msuari efektive dhe t prshtatshme.
Kur e pyetn Gardnerin sesi msuesit dhe edukatort duhet t
prdorin teorin e inteligjencave t shumfishta, Gardneri u prgjigj:
sht shum e rndsishme q nj msues ti marr ndryshimet
individuale n mes fmijve shum seriozisht. Linja kryesore sht nj
interes i thell pr fmijt dhe si mendjet e tyre jan t ndryshme nga njri
te tjetri, dhe m pas i ndihmojm ata t prdorin mendjet e tyre mir.

Linda Campbell prshkruan pes forma t ndryshimit t kurrikuls
1
;
Hartim msimi. Disa shkolla fokusohen n hartimin e orve
msimore. Ata duhet t prfshijn skuadrn e msuesve pr t
prdorur t gjitha ose disa inteligjenca n msimet e tyre ose duke i
krkuar nxnsve opinione rreth mnyrave m t mira t msimit
dhe nxnies s temave t caktuara.
1. Msimet ndrdisiplinore. Shkollat e mesme shpesh
prdorin msimet ndrdisiplinore si nj rrug mjaft efikase
t prfshirjes s inteligjencave t shumfishta. Ndrthurja e
disa lndve rreth nj teme jep mundsi t pafundme pr t

1
Educational Lidership, 1997
78 | F a q e

prfshir nxns me inteligjenca t ndryshme n nj pun t
prbashkt dhe efikase
2. Projektet e nxnsve. Nxnsit dhe deri fmijt
parashkollor mund t msojn t iniciojn dhe t
menaxhojn projekte komplekse kur ata krijojn dhe
zhvillojn projektet e tyre. sht nj prej mundsive q secili
individ me kapacitetin e tij t kontribuoj sa m cilsisht n
zhvillimin e projektit
3. Vlersimet. Vlersimet i lejojn nxnsit t shohin se far
ata kan msuar. Ndonjher kjo merr formn e lejimit t
do studenti pr t par mnyrn q ai ose ajo do t
vlersohet, ndrsa krkohet q t prmbushen kriteret e
msuesve pr cilsi. Evidentimi i pikave t forta dhe t
dobta natyrisht nxjerr n pah edhe dominimin e
inteligjencave t ndryshme.
4. Praktika n punishte apo terren. Ushtrimi n praktik
mund ti lejoj nxnsve t fitojn mjeshtrin e aftsive t
vlefshme gradualisht, me prpjekje dhe disiplin mbi t gjitha
Gardner ndjen q zotrimi i mjeshtris n praktik duhet
t marr rreth nj t tretn e prvojs shkollore t nxnsve
Ndrkoh autor t tjer ndalen tek prdorimi i formave
prforcuese t inteligjencave t caktuara. M posht po njihemi me
disa prej udhzimeve msimore q lidhen me inteligjencn
gjuhsore.

Forma pune pr t nxitur inteligjencn gjuhsore:
Shkruani n nj gazet;
Praktikoni aftsit e dgjimit prmes lojrave dgjimore;
Shkruani nj histori n grup;
Msoni pak fjal t reja do jav;
Krijoni nj revist n website me materiale q ju interesojn;
Shkruani letra pr familjet, miqt dhe bashkmoshatart n
vende dhe shkolla t tjera;
Luani lojra me fjal si fjalkryqet dhe plotsim fjalsh ku
mungojn;
Lexoni sa m shum libra, revista dhe gazeta;
79 | F a q e

Debatoni me miqt dhe familjen rreth shtjeve kryesore;
Shkruani prmbledhje t njsive msimore n lnd t
ndryshme.
Udhzime t tilla ndrtohen nga grupe t ndryshme msuesish dhe
prdoren n t gjitha sferat e inteligjencs s individve t
ndryshm.

Prfundime
Duke prdorur teorin e inteligjencs s shumfisht n nj klas kemi
shum prfitime:
Si msues dhe si nxns ju arrini n prfundimin optimist q
ka shum mnyra pr t qen i zgjuar.
T gjitha format e inteligjencs jan barazish t mirpritura;
Nga puna krijuese e nxnsve q prfshin shpesh edhe
prindrit apo antart e tjer t komunitetit, shkolla juaj do
t shoh m shum prfshirje t prindrve dhe komunitetit.
Do t shihet nj sens i rritjes s vetvlersimit pasi nxnsit
do t ndrtojn me forcat dhe punn e tyre zhvillimin e
ekspertit n nj fush t caktuar.
Nxnsit do t zhvillojn aftsi problem zgjidhs t forta q
ata mund ti prdorin n situatat e jets reale.








Literatura
1. H. Gardner, Dimensionet e mendjes, fq 94-95, 113, 370, 387. ISP, 2003
2. L. Campbell, Educational Lidership, 1997

80 | F a q e

EDUKIMI I NXNSVE ME ELEMENTT E QYTETARIS
DEMOKRATIKE, HAPI I DUHUR PR
DEMOKRATIZIMIN E SHOQRIS SHQIPTARE

MSc.
1
Eqerem AUSHI

Abstrakt
Tema trajton rndsin e deprtimit tek t nxnit e nxnsve t
tipareve kryesore t qytetaris demokratike, t ndrgjegjsimit t
tyre prmes alternimit t elementeve t qytetaris demokratike me
elemente t trashgimis son kulturore prmes faktorve social si;
shkolla, familja dhe shoqria, pr ti br (nxnsit) promotor t
evoluimit t shoqris shqiptare prmes orientimit t standardeve
demokratike t vendeve perndimore m t zhvilluara.

Fjal ky: qytetari, demokraci, njohuri, aftsi dhe qndrime, objektiva dhe
rezultate.


EDUCATION OF STUDENTS WITH ELEMENTS OF
DEMOCRATIC CITIZENSHIP - RIGHT STEPS OF
DEMOCRATIZATION OF ALBANIAN SOCIETY

Abstract
This theme addresses the importance to reach out to students
learning key features of democratic citizenship through their
awareness of altering the elements of democratic citizenship with
elements of our cultural heritage through social factors such as;
school, family and friends, to make (students) promoters of the
evolution of Albanian society through democratic standards of the
most developed western countries.

Key words: citizenship, democracy, knowledge, skills and attitudes,
objectives and results.

1
n proces
81 | F a q e




Zhvillimi demokratik pr shoqrin shqiptare, evoluimi i proceseve
shoqrore dhe ekonomike drejt standardeve demokratike, krkojn
objektiva dhe metoda t reja t t msuarit dhe edukimit.
Aftsia pr t menduar n mnyr t pavarur dhe kritike,
gatishmria pr t pranuar prgjegjsit dhe pr t prqafuar
qndrime t reja, jan disa nga kriteret q prcaktojn edhe proceset
e sotme t edukimit. Demokracia sht regjimi politik q favorizon
kt tip t t msuarit. Nse pranojm se periudhat e ndryshimeve
t thella kan rritur paqndrueshmrin, vlerat demokratike duhen
vlersuar si shtyllat q mundsojn t msuarit pr t gjith
individt.
Nxnsit tan prmes brendsimit t elementeve t qytetaris
demokratike n t nxnit e tyre, duhet ta ndjejn veten si qytetar t
aft pr qndrime te pavarura, kritike, aktive dhe t prgjegjshme
q jan baza e t gjith shoqrive q respektojn parimet e
demokracis, t t drejtave t njeriut, t paqes, t liris dhe barazis,
ashtu si ka thn edhe Abraham Linkoln: Demokracia duhet t
konceptohet si qeverisje pr popullin, nga populli dhe e popullit.
Ndryshimet rrnjsore q ndodhn n Evrop n dhjetvjearin e
fundit t shekullit t XX-t, nxorn n pah sfida t reja dhe
komplekse si pr demokracit e reja, ashtu dhe pr ato t
konsoliduara.
Ndrkohe q vendet e Evrops Perndimore prballen me
ndryshimet e shpejta ekonomike, shoqrore, teknologjike dhe
politike, vendet e Evrops Lindore ku bn pjese edhe Shqipria,
prpiqen t prforcojn rendin e ri ekonomik n t cilin jan futur, t
zgjidhin problemet q lidhen me trashgimin e s kaluars, t
krijojn nj kultur t re politike dhe t edukojn qytetart e tyre me
idet e demokracis, t t drejtave t njeriut dhe t shtetit t s
drejts.
Qllimi kryesor i edukimit pr qytetarin demokratike sht t
zhvilloj, t forcoj dhe t mbroj kulturn demokratike t t
drejtave dhe t prgjegjsive si themeli i veprimtaris vullnetare t
efektshme dhe t qndrueshme t qytetarve. Si i till, ai sht i
lidhur ngushtsisht me njohjen dhe angazhimin ndaj vlerave t
82 | F a q e

prbashkta demokratike dhe ndaj institucioneve e procedurave q
garantojn mbrojtjen dhe zhvillimin e mtejshm t tyre. Ndr t
tjera, ai synon t ofroj shanse t vazhdueshme pr t fituar, zbatuar
dhe prhapur informacionin, vlerat , shprehit dhe praktikat e
duhura n t gjitha mjediset formale dhe joformale, arsimore dhe
edukative.

Edukimi pr qytetarin demokratike lidhet ngusht me:
Zhvillimin dhe harmonizimin e shprehive dhe t aftsive t
veanta njohse, afektive dhe praktike specifike, q i japin
mundsi nxnsit tu prgjigjet m mir nevojave t
demokracis pjesmarrse dhe rreziqeve q e krcnojn at;
Njohjen, pranimin, zbatimin dhe forcimin e vazhdueshm t
t drejtave dhe prgjegjsive t qytetarve;
Fuqizimin, t kuptuarin si aftsi individuale dhe kolektive
pr veprim dhe ndryshim t bazuar n rritjen e vetdijes pr
zgjedhje shoqrore t rndsishme;
Mjedisin q pranon dhe zhvillon m tej modelet e
ndrvarsis ndrmjet individit dhe grupit n plan
horizontal;
Kushtet q ndihmojn rivendosjen e lidhjeve shoqrore me
an t zhvillimit t identiteteve t shumfishta t qytetarve
dhe prfshirjes shoqrore;
Bashkpunimin dhe partneritetin ndrmjet t gjith aktorve
dhe sektorve prkats n shkall lokale, kombtare dhe
ndrkombtare, me prpunimin dhe vnien n jet t
strategjive edukative pr realizimin e synimeve t shoqris
civile.
Edukimi qytetar demokratik prmbledh n vetvete nj trsi
konceptesh ose vlerash themelore q jan t prbashkta pr t
gjith demokracit moderne. T kuptuarit ashtu si duhet i ktyre
koncepteve dhe vlerave, i marrdhnieve t tyre n kushtet e
ndryshimeve t shpejta, si dhe i rreziqeve q bartin, sht kushti
paraprak pr nj pjesmarrje t efektshme dhe t prgjegjshme t
qytetarve n procesin e rindrtimit demokratik.

83 | F a q e


Aftsit
Prdorimi si duhet i koncepteve dhe i vlerave njerzore demokratike varet
shum nga zhvillimi i aftsive t tilla si:
a) Aftsit themelore
aftsit e t menduarit kritik, t qenit krijues dhe i efektshm
aftsit pr t zgjidhur problemet dhe pr t vlersuar
aftsit pr t zbatuar njohurit dhe ato procedurale, pr
arsyetime dhe reflektime morale
b) Aftsit e veanta q lidhen me sjelljen shoqrore
aftsit pjesmarrse dhe ato t shumfishta komunikuese
aftsit pr t bashkpunuar dhe punuar n grupe
aftsit pr t debatuar, negociuar dhe br kompromise
aftsit ndrkulturore
aftsit pr t parandaluar dhe zgjidhur konfliktet
aftsit pr t ndrmjetsuar
aftsit pr t shpallur t drejtat vetjake pa shkelur t drejtat
e t tjerve
aftsit pr t marr prsipr prgjegjsi demokratike.

Qndrimet
Prve t kuptuarit t koncepteve dhe t vlerave e aftsive themelore pr nj
pjesmarrje aktive dhe t prgjegjshme, pr qytetarin jan t nevojshme
edhe nj trsi qndrimesh aktive shoqrore, t prcaktuara prgjithsisht
n kuadrin e pjesmarrjes dhe prkushtimit ndaj vlerave t njohura e t
pranuara si universale n shoqri, si:
Prkushtimi ndaj parimit t universalitetit, t ndrvarsis
dhe t pandashmris s t drejtave t njeriut dhe t lirive
themelore;
Bindja pr vlern, dinjitetin dhe lirin e individit;
Prkushtimi ndaj shtetit t s drejts, drejtsis, barazis dhe
paansis;
Prkushtimi ndaj paqes dhe zgjidhjes paqsore dhe
konstruktive;
Bindja pr vlern dhe domosdoshmrin e parimeve,
institucioneve dhe procedurave demokratike, si dhe
rndsin e veprimit qytetar;
84 | F a q e

Respektimi i kulturave t tjera dhe i ndihmess s tyre pr
njerzimin, pranimi i parimit t pluralizmit n jetn e
prditshme;
Prkushtimi ndaj vlers s mirkuptimit t ndrsjell, t
bashkpunimit, t mirbesimit dhe t solidaritetit, si dhe
ndaj lufts kundr racizmit, paragjykimeve dhe do forme t
diskriminimit;
Bindja n rndsin e prgjegjshmris personale;
Prkushtimi ndaj parimit t zhvillimit njerzor t
qndrueshm, q mban parasysh ekuilibrin ndrmjet
zhvillimit ekonomik, shoqror dhe mjedisor.

Aftsit dhe kompetencat e aktorve n edukimin pr qytetarin
demokratike

Nxnsi dhe msuesi
Edukimi pr qytetarin demokratike synon t zvendsoje format
tradicionale t msimdhnies dhe t t nxnit, n t cilat roli i
msuesit reduktohet n transmetimin e dijeve dhe t aftsive dhe ai
i nxnsit n t dgjuarit pasiv dhe n rastin m t mir n
prvetsimin e prmbajtjes s transmetuar. Edukimi pr qytetarin
demokratike nnkupton mundsit e shumta t t msuarit q ofron
shoqria e t nxnit. Ai del prtej kufijve t shkolls dhe t
komunitetit dhe sfidon ndarjen q ekziston ndrmjet edukimit
formal dhe atij joformal, ndrmjet veprimtarive kurrikulare dhe
atyre jashtshkollore, si dhe ndrmjet shkollimit dhe t
shoqrizimit. Ai zhvillon karakterin e ndrsjell t procesit t
msimdhnies dhe t t nxnit dhe nxit shkmbimin e
vazhdueshm t rolit t msuesit dhe t nxnsit. Edukimi pr
qytetarin demokratike harmonizon teorizimet dhe diskutimin
publik.
N kt kuadr, msuesit shfaqen m tepr si organizator t
mundsive t shumfishta t t msuarit dhe si ura q lidhin
burimet shoqrore me prdoruesit e tyre. Ata ndrmjetsojn dhe
lehtsojn mundsin e marrjes s informacionit dhe ndjekin n
vazhdimsi sfidat e reja shoqrore, politike dhe teknologjike, si dhe
nevojat gjithnj e n rritje t nxnsve t tyre. Nxnsit, gjithashtu,
marrin pjes aktivisht n vendimet lidhur me procesin edukativ,
veanrisht n ato q lidhen me prmbajtjen, metodat dhe strategjit
85 | F a q e

e msimdhnies t t nxnit pr qytetarin demokratike.
Msimdhnia bhet kshtu nj proces ndrveprues, n t cilin jo
vetm diskutohen qllimet edukative, por edhe njihen e
shkmbehen kolektivisht prvojat e fituara.
Rolet dhe kompetencat q msuesit dhe nxnsit kan pasur
tradicionalisht, sot kan psuar ndryshime.

Disa nga ndryshimet q kan ndodhur n kompetencat tradicionale t
msuesve lidhen me:
Dijet e integruara ndrlndore prkundrejt dijeve t kufizuara n
kuadrin e lndve t veanta n: disiplinat msimore; teorit
dhe shtjet q lidhen me natyrn dhe zhvillimin njerzor;
prshtatjen e teorive t ndryshme t t msuarit pr arritjen e
synimeve t veanta edukative: (n fushn e sjelljes, t
njohurive dhe t humanizimit).
Procesin e shumfisht dhe dinamik t msimdhnies prkundrejt
procesit linear dhe statik t saj , n t gjitha prmasat e tij.
Synimet edukative t shumfishta prkundrejt atyre t kufizuara
vetm n fushn e njohurive.
Nj prej aftsive m t rndsishme n fushn e msimdhnies sht
efektiviteti, d.m.th. bindja e msuesit n aftsin e nxnsve pr t
msuar dhe q ai vet sht i aft ti msoj ose ti ndihmoj ata pr
t msuar.

T msuarit pr qytetarin demokratike prfshin edhe aftsi t tjera t
msimdhnies q jan t rndsishme pr procesin e aftsimit t nxnsve
pr tu br qytetar t prgjegjshm:
Aftsia pr ti par problemet nga kndvshtrimi i nxnsit,
duke marr parasysh prejardhjen, moshn dhe nivelin e tij
arsimor, si dhe aftsia pr t mos paragjykuar qndrimet dhe
perceptimet q jan t ndryshme nga t tijat;
Aftsia pr t kuptuar, pranuar dhe respektuar ngjashmrit
dhe ndryshimet q ekzistojn ndrmjet msuesve dhe
nxnsve, si dhe ndrmjet nxnsve;
Respektimi i t drejtave t nxnsve dhe ndjeshmria ndaj
nevojave dhe interesave t tyre;
86 | F a q e

Aftsia pr t trajtuar shtje t diskutueshme dhe pr tu
prballuar me situata problematike dhe komplekse q mund
t ndeshen n mjedisin shkollor;
Aftsia pr t par veten dhe nxnsin si pjesmarrs aktiv
n komunitetin lokal, kombtar dhe ndrkombtar;
Bindja n mundsin e progresit dhe q do individ mund t
ndihmoj n arritjen e tij;
Aftsia pr t integruar prparsit vetjake n nj kuadr t
prbashkt problemesh e vlerash dhe pr t zbatuar n
praktik vendimet e marra nga nxnsi;
Gatishmria pr t pranuar gabimet para grupit dhe pr t
nxjerr msime prej tyre.
Kuptohet q t tilla kompetenca ndikojn n zhvillimin e nxnsve;
n mnyr t veant ato ndikojn n shkalln e vetvlersimit t
tyre, n zhvillimin e nj t menduari t hapur, n motivimin,
vlersimin e ndryshimeve, n shkalln e t qenit i paanshm, n
tiparin krijues t kuriozitetit dhe mbi t gjitha n gatishmrin e tyre
pr t marr pjes dhe bashkpunuar pr zgjidhjen e shtjeve t
prbashkta t grupit. Duke ushtruar lirin e tyre pr t marr pjes
n veprimtarit e prditshme institucionale, nxnsit e tejkalojn
rolin e tyre tradicional. Ata bhen msues t msuesve t tyre:
shprehin pikpamjet e tyre, i ven n pikpyetje veprimtarit rutin
dhe i detyrojn msuesit e tyre t riorganizojn msimdhnien n
prshtatje me interesat e grupit. Kshtu, shkollat gjithnj e m
shum po bhen vende ku t msuarit lidhet me fushat e tjera t
shoqris n trsi, duke iu larguar gjithnj e m shum
institucioneve t msimdhnies s dijeve dhe shprehive formale, q
kan pr rrjedhoj parcelizimin e individit dhe t shtjeve
shoqrore.

Shkolla dhe shoqria
Shkolla sht nj institucion shoqror i rndsishm, arsyeja e
ekzistencs s t cils, si dhe e t gjitha institucioneve t tjera
shoqrore sht sigurimi i mundsive t transferimit t njohurive,
normave t sjelljes dhe t vlerave. N t njjtn koh, shkolla sht
vendi ku riprodhohet kultura sunduese dhe struktura shoqrore e
komunitetit q e rrethon. Pr kt arsye, ajo ofron si identitetin,
ashtu edhe qllimin e funksionimit t shoqris. Pr nxnsin,
shkolla luan edhe rolin e nj faktori shoqrizues, n t shumtn e
87 | F a q e

rasteve, shkolla sht nj institucion shoqror dhe si i till sht
edhe nj institucion burokratik, pra nj faktor i rndsishm pr t
kuptuar prmbajtjen e saj autoritare, varsin e saj ndaj legjislacionit
dhe rregullave, vendimmarrjeve n fushn e kurrikulave dhe t
funksioneve administrative.

Funksionet themelore t shkolls

Shkolla i prmbush funksionet e saj themelore n tri mnyra:
S pari, shkolla transmeton dije dhe aftsi te brezat e ardhshm, duke i
aftsuar ata pr t marr pjes n jetn shoqrore, politike,
ekonomike dhe kulturore t shoqris, dhe pr t kryer detyra t
vrteta n jetn e tyre profesionale.
S dyti, shkolla ndihmon n shprndarjen e pabarabart t gjendjeve
shoqrore n shoqri dhe, pr kt arsye ndikon n shkalln e krijimit
t shanseve t individve gjat jets.
S treti, pr shkak t karakterit t saj t detyrueshm, shkolla luan
gjithashtu nj rol t rndsishm n procesin e integrimit politik dhe
shoqror.

Prve sa u tha m lart, vet shkolla transmeton norma dhe modele
sjelljesh, n mnyr t hapur ose t fsheht, nj pjes e t cilave jan
kodifikuar (pr shembull n formn e rregullave shkollore ose t
kodeve t mirsjelljes), kurse t tjerat jan t natyrs informale (si
sht pr shembull rasti i disa modeleve t ndrveprimeve dhe
komunikimeve ndrmjet msuesve dhe nxnsve).
Nse do ti shohim kto tri funksione themelore, duket qart se roli i
shkolls nuk kufizohet vetm n organizimin sistematik t
proceseve t t msuarit, por synon gjithashtu tu ofroj nxnsve
perspektiva shum m t gjera n planin shoqror, politik,
ekonomik dhe kulturor. Si vendi ku rigrupohen n mnyr t
qndrueshme individ t moshave, feve dhe sekseve, t etnive dhe
t kulturave t ndryshme, shkolla ofron edhe shanse t shumta pr
t msuarit e shprehive dhe t prvojave praktike shoqrore.

88 | F a q e


T rinjt dhe shoqria
Prgatitja e t rinjve pr t qen qytetar t nj shoqrie demokratike
prbn nj ndr detyrat themelore t procesit t edukimit dhe n
veanti t edukimit pr demokraci.

Qllimi i ktij edukimi sht ti prgatit individt pr nj qytetari t
prgjegjshme dhe t mirinformuar si element kryesor i shoqris civile,
krkesat themelore t s cils jan:
Shpirti komunitar: Ky term nnkupton virtytet qytetare
klasike, pranimin e prgjegjsis n shoqri ose komunitet, si
dhe mbshtetjen e dhn nga komuniteti pr veprimtarit q
synojn fuqizimin e individve;
Angazhimi qytetar vullnetar: Pjesmarrje nuk do t thot
vetm votim; ajo sht nj proces i vazhdueshm i
aktivizimit pr shtjet dhe vendimet publike. Kjo do te
thot q procesi i vendimmarrjes politike dhe ai i
veprimtarive shoqrore duhen konsideruar si mbshtets t
ndrsjell t njri - tjetrit n zgjidhjen e problemeve;
angazhimi vullnetar jo vetm q luan rol t rndsishm n
kt proces, por ai krijon mundsin q burime t ndryshme
qeveritare t lirohen nga disa funksione dhe t prdoren
pr qllime t tjera;
Kompetenca qytetare: krkon interesim pr jetn publike dhe
gatishmri pr pjesmarrje, pr t dhne ndihmesn qytetare
duke marr pjes edhe n parti politike, grupe vullnetare ose
shoqata. Sidoqoft kompetenca qytetare nuk duhet
ngatrruar me kompetencn politike, q nnkupton aftsin
pr t kuptuar dhe diskutuar shtje politike, mbi bazn e
mirinformimit pr to;
Kultura e dialogut dhe e komunikimit: Komunikimi luan rol t
rndsishm n t gjitha shoqrit moderne, por n jetn
publike ai duhet t jete i organizuar dhe i strukturuar
veanrisht n rastet e trajtimit t shtjeve t diskutueshme
ose kontradiktore. Pr kt arsye sht e nevojshme q
individt t ken prvetsuar shprehit baz t komunikimit,
t domosdoshme veanrisht n kushtet e dialogve t
shpejt e dinamik;
89 | F a q e

Toleranca ndaj tjetrit dhe aftsia pr t br kompromise: shtjet e
diskutueshme dhe kontradiktore bjn t domosdoshme nj
form shkmbimi dhe komunikimi q mbshtetet n aftsin
pr ta pranuar kompromisin. Meq shumica e shoqrive
moderne karakterizohen nga larmia kulturore, ky
kompromis prfshin edhe pranimin e kulturave t tjera dhe
t qndrimeve t ndryshme qe lidhen me to.

Prgjegjsit e individit ndaj shoqris nuk jan t lindura ose q
vijn n mnyr automatike, ato duhet t msohen dhe t
ushtrohen. N kt kuadr edukimi pr demokraci luan rolin e
ndrmjetsit n procesin e fitimit t njohurive t nevojshme pr
pjesmarrjen n shoqrin civile dhe pr zhvillimin e nj lidhjeje
shoqrore q do t mundsonte pjesmarrjen n t gjitha fushat e
jets. Shoqrit civile moderne kane nevoj pr qytetar m aktiv
dhe m t mirinformuar. Kjo krkon q edhe proceset
edukative/arsimore q fuqizojn individt pr nj pjesmarrje t
till, tu prshtaten krkesave t reja t pjesmarrjes qytetare.

Kushtet e nevojshme pr edukimin pr qytetarin demokratike

N shkoll
Shkolla dhe edukimi formal q jan krijuar vazhdimisht nuk kan
qen n gjendje t prgatitin qytetar t aft q t prballojn sfidat
dhe rreziqet e jets s sotme, madje ktu sht vendi t shtrohet
pyetja nse sht e mundur q edukimi pr qytetarin demokratike
t mund t zhvillohet n mnyr t knaqshme n mjediset aktuale
shkollore.
Ndr t tjera, cili sistem mbshtets sht i nevojshm pr msimin
e qytetaris demokratike?
duhet br pr ta realizuar praktikisht kt ide?
Ktu duhet mbajtur parasysh q edukimi pr qytetarin
demokratike t mos reduktohet thjesht n nj ndryshim siprfaqsor
t prmbajtjes s arsimit, por t jet i till q t shkaktoj, n fushn
e edukimit, ndryshime strukturore shum prmasore, q jan
thelbsore si pr demokracit e reja ashtu edhe pr t vjetrat.

90 | F a q e


far sht e mundur t realizohet n kt fush dhe sa t thella duhet t
jen ndryshimet?
Sigurisht q nuk ka receta t gatshme pr zhvillimet e mvonshme
konceptuale dhe zbatimet e tyre n praktik, gjithka bazohet n nj
kuadr eksperimental idesh, q mbshtetet n parimet e
prgjegjsis, t pjesmarrjes dhe t aftsis krijuese.

N shoqri
Kushtet e nevojshme t edukimit pr qytetarin demokratike ne
shoqri jan shum t vshtira t prcaktohen ose edhe thjesht t
prshkruhen, sepse ato mund t ndryshojn n varsi t sistemeve
t ndryshme politike n Evrop. Megjithat, n prgjithsi, nj
sistem i vrtet demokratik duhet t jet i aft t krijoj nj rend
shoqror q i aftson qytetart e tij jo vetm pr t marr pjes n t,
por edhe pr t fituar njohurit dhe kompetencat e nevojshme pr
nj pjesmarrje aktive, t mirinformuar dhe t prgjegjshme.

Pr m tej, mundsit e fitimit t njohurive, shprehive dhe kompetencave t
nevojshme duhet t jen t pranishme n t gjitha nivelet e shoqris:
marrdhniet ndrpersonale (familje, miq, fqinj);
institucionet (institucionet qeveritare, shkolla, universitetet);
shoqatat dhe organizatat joqeveritare dhe vullnetare;
organizatat ekonomike (ndrmarrjet, sindikatat, organizatat
e pundhnsve);
organizatat fetare, kulturore ose etnike.

E thne ndryshe, kushtet e nevojshme pr edukimin pr qytetarin
demokratike jan n nj mas t madhe t lidhura me aftsin dhe
vullnetin e individve dhe t institucioneve n t gjitha nivelet e
shoqris pr t marr pjes n krijimin dhe funksionimin real t
shoqris civile.

Pr t arritur objektiva t till sugjerohen kushtet e mposhtme:
Marrdhniet ndrmjet shoqris civile dhe edukimit pr
qytetarin demokratike nuk duhet t prfytyrohen si rrug
me nj kalim, por si ndrmarrje me ndikim t ndrsjell.
91 | F a q e

Edukimi pr qytetarin demokratike nuk duhet t ket
thjesht karakter reagues (d.m.th. q reagon vetm kur ka
sfida shoqrore, n astin kur ndodhin ose pasi t ken
ndodhur), por duhet t jet nj veprimtari n thelb aktive,
formuese dhe tu paraprij ndryshimeve, duke synuar
gjithnj zhvillimin e mtejshm t shoqris.
Edukimi pr qytetarin demokratike, d.m.th. prgatitja e
individve pr vetvendosje, pjesmarrje dhe solidaritet, nuk
siguron vetm kualifikime baz, por ofron edhe nj gam t
gjer njohurish teorike dhe praktike. Kjo sht dika q
shpesh harrohet t prmendet, kur flitet pr rolin e edukimit
t shoqris demokratike. Pr pasoje, kushtet institucionale
dhe organizative q mundsojn kt edukim, duhet t
zgjerohen n mnyr t ndjeshme. Kjo do t thot q
edukimi pr qytetarin demokratike duhet t zre nj vend
m t madh n planifikimet edukative/arsimore dhe
politike.
Kta objektiva nuk mund t arrihen me an t nj procesi t
nxitur nga lart, por duhet t ndrmerren nga posht. N kt
drejtim sht e rndsishme q, nga njra an, edukatort e
prfshir n kt veprimtari t vazhdojn kualifikimin e tyre
t mtejshm dhe, nga ana tjetr, duhet t zhvillohen
bashkpunime t ngushta ndrmjet institucioneve qeveritare
dhe organizatave joqeveritare n nivel lokal, si burim i
rndsishm risish, krijimtarie dhe shkmbimi prvoje pr t
brendsuar n mnyr efektive dhe produktive elementet e
qytetaris demokratike tek nxnsit.



Literatura
1. Dr .Karlheinz Duerr, Landeszentrale fur Politische Bildung Baden-
Wunttemberg.
2. Prof. Dr. Vedrana Spajic-Vrkas , Universiteti I Zagrebit, Fakulteti I
Filozofis , Departamenti i Edukimit.
3. Dr. Isabel Ferreira Martins , Ministria e Arsimit, Sekretariati Ndrkulturor,
Lisbon.

92 | F a q e



KUR NJ MSUES SHT EFEKTIV?
MSc
1
. Vasilika KREKU

Abstrakt
Artikulli trajton kriteret e nj msimdhnieje efektive n shkolln
ton dhe nisur nga prvoja personale e autores, por edhe nga
mbshtetja n literaturn perndimore shtjellon hipotezn se kur nj
msues sht efektiv.
Gjat shtjellimit nnvizohen tre karakteristika t msuesit efektiv dhe q
lidhen me nj figur msuesi q:
Ka pritshmri pozitive pr suksesin e nxnsve.
sht nj menaxher shum i mir n klas.
Di se si t krijoj msime pr t ndihmuar nxnsit pr t
arritur aty ku duhet.

Fjal ky: msimdhnie efektive, suksesi i nxnsve, msues efecient


WHEN A TEACHER IS EFFECTIVE?

Abstract
The article deals with the criteria of an effective teaching in our
school and based on the author's personal experiences. But also it
argues the effectiveness of teachers based on Western literature
hypothesis.
In this article are outlined three characteristics of effective teachers and
related to a teacher figure:
There are positive expectations for student success.
It is a very good manager in the classroom.
Know how to create tutorials to help students to achieve the
best.
Key words: effective teaching, student success, teacher efficiency

1
n proces
93 | F a q e



N mes t shum elementeve reformues t shkolls son sht n
fokus edhe prvetsimi i metodologjis s msimdhnies-msim
nxnies, prpunimi shkall-shkall i metodave q kan n qendr
nxnsin, q ven n lvizje t menduarit aktiv, krijues dhe kritik t
tyre. Atje ku flet vetm msuesi dhe nxnsit bjn sikur dgjojn,
prvetsimi i dijeve sht n nivele t ult, mendimi i tyre nuk
mprihet dhe bota emocionale varfrohet.

Pritshmria pozitive: Msuesi beson tek nxnsi q ai mund t msoj.

Prfundimi: Nxnsi do t prodhoj at q msuesi pret q ai t prodhoj.

Howard Gardner
1
, sugjeron se arsyeja pse disa fmij nuk arrijn
rezultatet e pritshme sht se mnyra e msimdhnies q po
prdoret me ta nuk prkon me stilin e tyre t t nxnit ose me
inteligjencn e tyre. Pr me tepr Gardner vren se pjesa m e
madhe e msimdhnies q zhvillohet n klas on vetm n t
kuptuarit konceptual t nj personi t zakonshm ose n t
kuptuarit riprodhues apo rutine.
Ai pretendon se sht e rrall q nxnsit t arrijn nj kuptim t
thell t disiplins s nj lnde. Pr shembull, ata mund t flasin pr
fushat e forcs dhe gravitetin por, kur i gjuajn nj topi futbolli,
ata prap mendojn se sht gjuajtja e kmbs q e bn topin t
lviz, jo forca.
Ai rekomandon t nxnit gradual si mnyr pr t ndihmuar
fmijt t rrisin kuadrin e tyre konceptual. Ne e shohim kt si
sinonim t puns n ift dhe veprimit bashkpunues n grup dhe, si
rezultat, e shohim bashkpunimin si mnyrn m t mir pr t
ndihmuar t vegjlit t thithin vrtet kuadrin e ri konceptual.
Pra msuesit t cilt vendosin dhe komunikojn pritshmri t larta
pr t gjith nxnsit e tyre arrijn rezultate m t shumta
akademike me nxnsit se sa msuesit q vendosin pritshmri m t
ult.

1
1993
94 | F a q e


Pes konceptet e rndsishme q rrisin pritshmrit pozitive:
1. do nxns thirret me emr n nj mnyr miqsore dhe me
respekt;
2. Prdoret, termi T lutem me mirsjellje dhe respekt pr t
prcjell nj mesazh q thot: Po ju kushtoj vmendje;
3. Prdoret termi: Faleminderit dhe ky term prdoret nse
dikush bn dika dhe ju nuk e keni urdhruar;
4. Buzqeshja. Nj buzqeshje sht mnyra m efektive pr t
krijuar nj mjedis pozitiv pr t armatosur nj person t
zemruar dhe pr t prcjell mesazhin: Mos ki frik nga un,
un jam ktu pr t ndihmuar.
5. Dashuria. Msuesi efektiv ofron m shum se nj produkt, ai
ofron mnyrn e shrbimit, gjithashtu. Format m t sinqerta
t shrbimit vijn nga dgjimi, dashuria dhe prkujdesja.

Msuesi sht nj menaxher shum i mir n klas
Bashkpunimi sht thelbsor pr modelin ton t t nxnit, pra
njerzve u nevojitet q t punojn me njri tjetrin n mnyr q t
nxn sa m efektivisht.
Nxnsit, m shum se msuesit duan nj menaxhim t mir , sepse
ky u jep atyre sigurin e duhur n klas e cila kshtu sht e
qndrueshme. Qndrueshmria vjen nga zbatimi i procedurave dhe
rutina.

Karakteristikat e nj klase t menaxhuar mir ndihen kur:
Nxnsit jan t prfshir n punn e tyre dhe msuesi
akademik jep udhzime, veanrisht pr individ dhe grupe
t vogla nxnsish.
Nxnsit e din se far pritet prej tyre dhe jan
prgjithsisht t suksesshm
Ka relativisht koh t humbur, konfuzion, apo prarje.
Msuesi sht i gatshm, klasa dhe materialet jan gati.
Klima e klass paraqitet e qet dhe e kndshme.
Dim q problem thelbsor n klas nuk sht disiplina, por sht
mungesa e procedurave dhe rutina. Mungesa e nj plani nuk e on
nj klas drejt suksesit akademik. Nse nuk ka nj plan, ather
puna e nj msuesi mund t oj drejt dshtimit.
95 | F a q e


T dim se si t krijojm msime pr t ndihmuar nxnsit pr t
arritur aty ku duhet
Zotrimi i msimit i referohet se sa mir nxnsit mund t tregojn
se koncepti u kuptua apo u asimilua, ose t arrijn aftsi n nivele t
larta, si prcaktohet nga msuesi. Por, suksesi i nxnsve n lndn
apo temn e caktuar varet nga se sa mir msuesi harton msimet
dhe i kontrollon ato pr shkalln e zotrimit.
Kshtu duke marr parasysh debatin aktual n arsim mbi
msimdhnien pr t gjith klasn apo punn individuale, mbi
grupimin e fmijve sipas aftsive u krijua modeli i ri q na tregon:
KA NJ MNYR TJETR.
Kjo mnyr prqendrohet n t nxnit e pavarur, trajtimin e aftsive
dhe ndarjen e aktivitetit t t nxnit nga aktiviteti i vlersimit.


Prqasje progresive Prqasje tradicionale
Aftsi t ndryshme Aftsi t njjta
Grupe t prziera
Nevoja individuale Trajtim i t gjithve n mnyr t barabart
Pritshmri t ndryshme Pritshmri t njjta pr t gjith
Nga aftsi t ndryshme
Brja e dallimit n baz t rezultatit Flet pune t ndryshme
Varsi nga msuesi pr frymzim Varsi nga msuesi pr prgatitjen e
materialeve
Organizim t aktiviteteve n klas
t kombinuara, organizim.

Pritshmri t ult Pritshmri n baz grupi (t larta, t ult)



Rezultatet e nj msuesi efektiv
Msuesi efektiv mund t nxjerr nxns m t prparuar nga
pikpamja akademike, krahasuar me shembuj t tjer.
Msuesi bn nj ndryshim t madh n performancn e
nxnsit. Pohohet se ndikon 40% m shum se do faktor
tjetr.
Nxnsit q kan disa msues efektiv vit pas viti arrijn n
nivele t knaqshme, ndrsa ata q kan msues jo t mir
Peshore
96 | F a q e

vit pas viti humbasin terren t rndsishm n nivelin e
msim nxnies.
Cilsia e msuesit llogaritet me nj vler prej m shum se
90% n mundsit e ndryshimit n arritjet e nxnsve.
Faktori i vetm m i vlersuar n arritjet e nxnsve sht
efikasiteti i msuesit.
Me rritjen e efikasitetit t msuesit, nxnsit m t dobt jan
t part q prfitojn.
Mos harrojm se msuesi efektiv sht pasuria m e madhe e nj
shkolle!
Pr ta vzhguar kt fenomen n shkolln ku un punoj,
organizova nj pyetsor me nxnsit e klasave t ndryshme, rreth
100 nxns dhe rezultatet e dala ishin si m posht:

Pyetja 1: A ka lidhje t kuptuarit e msimit me sjelljen e msuesve n
klas?
PO = 80% JO = 15% Ndonjher = 5%

Pyetja 2: N ciln lnd nxnsit msojn m shum dhe pse ndodh kjo?

Lnda msimore Nr i nxnsve
Msuesit komunikojn
ngroht
Gjuha shqipe 20 nxns. 90%
Histori 40 nxns 80%
Gjuha e huaj 20 nxns. 85%
Edukim .fizik 20 nxns. 70%

Pyetja 3: far lloj vlersimi do t donit t kishit nga msuesit?
Vlersim mir 6%
Vlersim real 4%
Motivim edhe kur gabojm 90%

97 | F a q e

Pyetja 4: far ju trheq m shum n nj or msimore?
Tema e re 10%
Mnyra e shpjegimit 20%
Komunikimi i msuesve 70%

Pra, si prfundim, mund t themi q argumentimi teorik dhe
rezultatet e pyetsorit vrtetojn hipotezn se Klima pozitive n
marrdhniet msues-nxns n klas rrit cilsin e t nxnit pr nj
rezultat efektiv.



















Literatura:
1. K.Harry ,T.Eong dhe Rsemary Eong Ditt e para t shkolls, Si t jemi
nj msues efektiv. Copyriht 2009
2. Interneet: www. Efective Teaching.com
3. Peter Eesteood, Referenca: shtjet aktuale n msimdhnie dhe
nxnsit efektiv. 1995

98 | F a q e



DISA FAKTOR Q NDIKOJN N KLIMN E
KOMUNIKIMIT N KLAS
MSc
1
Artan ZYLAJ
MSc
1
Alketa TROSHANI

Abstrakt
Artikulli parashtron analizimin e faktorve parsor pr ndryshimin
e klims s komunikimit n klas. Autort e mbshtetur n nj
prvoj disa vjeare t puns s tyre krkojn t sensibilizojn
msuesit dhe nxnsit pr gjetjen e hapsirave t reja n
komunikim, pr funksionet e rndsin e ktij komunikimi n klas
dhe t tregojn pr potenciale t padukshme q duhen shfrytzuar.

Fjal ky: Klima e komunikimit, marrdhniet mbi baza demokratike,
besimi te msuesit



SOME FACTORS THAT AFFECT THE CLIMATE OF
COMMUNICATION IN THE CLASSROOM

Abstract
The article sets out the analysis of the primary factors for climate
change communication in the classroom. The authors relied on a
few years of their work experience seeking to aware teachers and
students to find new spaces in communication, the functions of the
importance of this communication in the classroom and show
hidden potential to be exploited.

Key words: climate communication, relations on a democratic basis, trust
in teachers


1
n proces
99 | F a q e



Duke punuar pr nj koh t gjat si msues dhe pasi kemi provuar
t ballafaqohemi me nxns pothuajse t t gjitha niveleve dhe t t
gjitha moshave, kemi vn re se klima e komunikimit n klas sht
nj ndr faktort e rndsishm q sjell t nxnit rezultativ t
fmijve dhe studentve. Nisur nga ky fakt kemi kuptuar se cilsia e
komunikimit, nga nj faktor psikologjik, kthehet n klas n nj
faktor didaktik, t cilit i duhet dhn rndsi e madhe teorike dhe
praktike.
Nga ana tjetr, t gjith e dim se arsimi shqiptar, jo vetm po lviz
drejt nj reforme t fuqishme n t ciln ai po kompenson disa
mbetje prapa si rrjedhoj e ngurtsis s bazs filozofike t vjetr t
dikurshme, por edhe po prpiqet t ndjek zhvillimin e hovshm t
si vllait t tij n Evrop, zhvillim q karakterizohet nga arritja e
disa standardeve.
Duke qen kshtu, koht e reja po diktojn marrdhnie t reja
edukative dhe raporte t reja njerzore, t cilat mund ti shohim nn
efektin e horizonteve t reja komunikuese.
Kshtu, askund m par se n shkoll, q sht nj vend komunikimi
masiv (pavarsisht se ky emrtim u ka mbetur, padrejtsisht vetm
medias) mund dhe duhet t lindin forma t reja komunikimi.
N kt kndvshtrim, gjat ballafaqimit t prvojave tona t
prvitshme n arsim, ne kemi kuptuar se shkolla duhet t pushoj
s ekzistuari si institucion q lejon pjesmarrjen pasive t nxnsve
n aktivitetet shkollore dhe duhet t gjej forma t ndryshme t
shumllojshme komunikimi me an t t cilave t mund t ndrtoj
marrdhnie dhe procese t reja konjitive dhe emocionale.

Natyrshm lindin pyetjet:
Si mund t bhet kjo gj?
Cilt jan faktort q ndikojn n klimn e komunikimit n shkoll?
A ka faktor t till q kan filluar t veprojn mbi sistemin ton
arsimor, duke br t mundur fillimin e ndryshimeve brenda tij?
A ka faktor t tjer q mund t bhen m funksional?
A sjell vrtet rezultate pozitive trsia e ktyre faktorve, apo kjo
sht nj rrjedh e prgjithshme ku ne po futemi dhe nuk i dim
rezultatet?
100 | F a q e

N ditt e sotme komunikimi ka marr hapsira t reja. Ai sht
zhvilluar jasht disa parametrave klasik t mparshm. Tani ne
kemi komunikim me an t Internetit, (ku jan t instaluar fjalor,
enciklopedi, leksione, kuriozitete, lajme, etj.), mund t komunikojm
dhe t bjm komentet tona pr shtje t ndryshme nprmjet
Email-eve, sms-ve, etj., kshtu q, nse duam t flasim pr prdorim
t hapsirave komunikuese, nuk duhet t harrojm edhe hapsirat
q hap prdorimi i teknologjive t reja.
E filluam prezantimin pikrisht me teknologjin e re, pr t treguar
se msuesi tani me mundsit e mdha t marrjes s informacionit,
nuk mund t shihet njsoj si m prpara: si burimi kryesor i
informacionit. Kjo sht nj ndr arsyet e ndryshimit t
komunikimit n shkoll. Teknologjia e re nuk e l m msuesin n
rolin e informuesit, por i jep atij mundsin e t qenit drejtues i
nxnsve brenda lundrimit t informacioneve t reja dhe
interpretimit t tyre. Q ktu shohim ndryshimin e funksionit
komunikues t msuesit n raport me nxnsit, dhe pse jo, edhe me
prindrit, si bashk komunikues t trthort.
Nga kjo duket qart q njri prej faktorve q ndikon n
komunikimin n shkoll dhe q sht br i pashmangshm,
emrtohet Prdorimi i teknologjive dhe metodave t reja t msimdhnies
n shkoll.
Por, meq ky sht nj problem i pastr didaktik q lidhet me
fenomenin ton, po e anashkalojm at, pr tia ln vendin disa
faktorve t tjer:
Ka shum faktor t tjer t dukshm, apo t padukshm, t varur
ose jo t varur ndaj faktorve t rinj teknologjik, q ndikojn n
mbarvajtjen e komunikimit n shkoll.

1. Nj faktor klasik ndikues n klimn e komunikimeve n klas, gjithmon i
pranishm, sht ekzistenca e tematikave shkencore, shoqrore, logjike dhe
filozofike t zhvilluara.

Nxnsit tan, duke biseduar pr tematika t ndryshme q rrisin
sasin dhe cilsin e kontakteve t tyre me botn, kur flasin pr
shtje shkencore, shoqrore, logjike dhe filozofike pasurojn
fjalorin, pasurojn mnyrat e t menduarit dhe t t shprehurit. T
ftuarit e nxnsve pr t komunikuar me gjithka prmendm m
101 | F a q e

sipr, bn q tek ata t lind dshira e komunikimit dhe e
ballafaqimit t ideve t veta me ato t t tjerve, si rrjedhoj e s cils
favorizohet lindja, zhvillimi dhe individualizimi i mendimit,
nprmjet nj komunikimi m cilsor. Themi komunikim cilsor, n
kuptimin e mjedisit natyral stimulues q krijohet n klas si rrjedhoj
e aktivitetit mendor t ngritur q stimulohet tek nxnsi duke hapur
kndvshtrimin e nevojave t tij konjitive dhe edukative. N kt
kndvshtrim, komunikimi merr vlera ndrtuese.

2. Nj faktor tjetr klasik (q po merr gjithnj e m shum prmasa
t reja) q ndikon n klimn e komunikimit, por q sht edhe pjes
e ktyre vlerave sht vendosja n klas e marrdhnieve mbi baza
demokratike, autentike dhe dialoguese.
Q t realizohet nj komunikim demokratik (n kuptim profesional
t fjals) dhe dialogues, ndrmjet msuesit dhe nxnsit duhet t
ket nj bashkpunim shum t ngusht, i cili varet nga shum
faktor, nj prej t cilve sht besimi q kan nxnsit tek msuesi.
1

Duke ditur se pa besim nuk mund t ket komunikim, ather do t
ishte me interes t zbulonim se cilt jan faktort q ndikojn tek
besimi q kan nxnsit tek msuesit e tyre.
Informacionin menduam ta grumbullojm me an t instrumenteve
t pyetsorit dhe intervists. N kt proces u prfshin 208 nxns
t klasave t shtata t tre shkollave t ndryshme t rrethit t
Shkodrs.
Zgjodhm klasat e shtata duke menduar se fmijt jan br m t
vetdijshm mbi lidhjet e tyre me msuesit dhe mund ti jepnin me
sinqeritet prgjigjet e pyetsorit, pa u kompleksuar ndoshta nga
faktor t ndryshm.
Pr kt qllim pyetsori kishte nj pyetje t mbyllur:
A besoni tek msuesit tuaj?, me alternativa prgjigjeje
2
: Nuk besoj,
Besoj pak, Besoj mjaft, Besoj .
Intervista kishte pyetjet e hapura:
far ju bn t keni m shum besim tek msuesit tuaj?
far ju bn q t mos keni besim tek ata?

1
Edlira Sina Personaliteti i msuesit dhe stilet e tij t komunikimit n klas,Cikli fillor 8,
2005
2
sipas shkalls Likert
102 | F a q e


N prgjigje t pyetsorit, ne morm kto t dhna:


Graf. 1 Besueshmria tek msuesi

Si shihet nga pyetsori jan vetm 2% nxnsit q nuk kan besim
tek msuesit, gj q tregon se niveli i komunikimit mes ksaj
prqindjeje t vogl dhe msuesve sht shum i ult.
Jan 19% e nxnsve q kan pak besim tek msuesit, q do t thot
se ato kan besim minimal tek msuesit e tyre, pra niveli i
komunikimit nuk sht i mir.
Jan 47% e nxnsve q kan shum besim te msuesi dhe q tregon
se komunikimi ndrmjet ktyre nxnsve me msuesit sht i mir.
Jan 32% e nxnsve q kan besim shum t fort tek msuesit e
tyre. Komunikimi ndrmjet tyre n kt rast nuk ka pengesa
subjektive, pra, mund t prdoret n nivel maksimal.
Nga prgjigjet e intervistave me pyetje t hapur, morm nj sr
arsyesh q ndikonin, sipas nxnsve, n krijimin ose prishjen e
besimit tek msuesit e tyre.

Ato q na u dukn m interesante dhe m domethnse, ishin:
Q t kemi besim duhet q edhe msuesit ta respektojn nxnsin.
Ne kemi besim, kur msuesi (msuesja) na kupton
Ne kemi m shum besim, kur msuesit nuk na qortojn
Ne na plqen, kur msuesja jon kujdestare na merr mendim pr
do aktivitet brenda apo jasht shkolle.
Nxns q
nuk kan
besim te
msuesit;
2%;
Nxns q
kan pak
besim te
msuesit;
19%
Nxns q
kan shum
besim te
msuesit;
47%
Nxns q
kan besim
shum t
fort te
msuesit;
32%;
103 | F a q e

Un kam frik se msuesi m ngatrron, se gjithmon ma gabon
emrin
Ne kemi besim te msuesja jon kujdestare, sepse ajo sht shum e
mir dhe nganjher na krkon t falur, kur na brtet pr ndonj
gj.
Ne kemi besim te msuesit, kur ato lvizin kokn, pr prgjigjet
tona, ndryshe kemi frik se nuk po e themi msimin mir.
Ne kemi m shum besim te msuesit, kur ato nuk jan nervoz.
Ne na prishet besimi tek msuesit, kur mbajn me hatr
Ne na prishet besimi tek msuesit, kur sjellin fletn e regjistrit pr
t par se far note kam pasur m prpara pr t m vlersuar
Ne kemi besim te msuesit, kur na japin detyra t mira
Ne na prishet besimi tek msuesit, kur na vlersojn n regjistr
prej aktivizimit ton n klas pa na treguar notat
Ne kemi besim tek msuesit q na knaqin, na bjn t qeshim dhe
nuk na brtasin
Ne nuk kemi besim te msuesit q na ojn n msim dhe msimin
e thon vet dhe pastaj na vn notn
Ne kemi m shum besim te msuesit kur na dgjojn me vmendje
se far themi.
Ne kemi m shum besim te msuesit, kur ato na duan dhe na
vlersojn.

Duke analizuar prgjigjet e nxnsve, nuk sht e vshtir t
konkludojm mbi faktort q zvoglojn dhe rrisin besimin e
nxnsve tek msuesi. Si shihet, ato jan t lidhur me nj sr
shtjesh etike, formale, organizative e psikologjike, prmirsimi i t
cilave krkon nj kujdes m t madh dhe m shum shprehi nga
msuesit, gj q mund t sjell nj rritje t treguesve t msiprm.
Por krahas ktyre faktorve t dukshm pr fmijt, n literaturn
q merret me favorizimin e komunikimit, flitet edhe pr faktor t
tjer q jan po aq t rndsishm, pavarsisht se disa prej tyre jan
jo vetm m t padukshm, por shpesh edhe m t
pakontrollueshm dhe t vshtir pr tu administruar.

104 | F a q e


Disa prej tyre:
Prdorimi i formave interesante pr t trhequr t gjith llojet e
nxnsve n procesin e t nxnit;
T gjendurit pran nxnsve, kur ata kan vshtirsi;
Zhvillimi i besimit tek nxnsi pr aftsit e tij t t shprehurit
duke e msuar t kontrolloj frikn ndaj gabimeve;
Zhvillimi i aftsive tek nxnsi pr ti dhn t drejt pozicioneve t
veta;
Zhvillimi i aftsive t nxnsit pr t kontrolluar elementt emotiv
brenda vetes;
Zgjimi i interesave pr veten dhe pr marrdhniet komunikuese
tek do nxns;
Shikimi i kohs nga msuesi n mnyr jo t ngurt, por fleksibl.

Ndr faktort q prmendm m sipr, ndoshta ato m t
prekshmit, q diskutohen m shum n ambientet e shkollave tona,
jan: kontrolli i friks ndaj gabimeve q duhet arritur te nxnsi nga nj
miradministrim i msuesit dhe faktori koh q prsri duhet
planifikuar dhe miradministruar nga msuesi. Nse duam q
nxnsit tan t mendojn, t bashkpunojn e t diskutojn, duhet
tu japim atyre koh pr t menduar, pr t vn rregull mes ideve,
pa pengesa. sht mir q koha t mos bhet shkaktare e varfris
konjitive dhe emocionale, si dhe e qndrimit siprfaqsor, gjithnj
duke iu ruajtur ekstremit t hapsirs kohore t pafund. Ndoshta ky
sht edhe nj faktor q ndikon n rritjen e t ndjerit t sigurt t
nxnsve.

N lidhje me kto dy faktor, po n ato klasa t shtata, kemi br nj
pyetsor t dyt me pyetjet:

A ka momente kur koha q keni n dispozicion pengon
komunikimin tuaj n klas? dhe me variantet e prgjigjeve:
Asnjher, Nganjher, Shpesh, Gjithmon;
105 | F a q e

A ke frik se mos bn gabim kur prgjigjesh n klas? po me
variantet e prgjigjeve: Asnjher, Nganjher, Shpesh,
Gjithmon.
Nga prgjigjet e pyetsorve ka dal se:



Graf. 2 A e pengon koha komunikimin n klas?

Nga prgjigjet e pyetsorit shohim se koha n komunikimin me
nxnsit nuk sht e mirplanifikuar nga msuesit. Prqindja e lart
(60%), t cilt mendojn se shpesh kjo kohe sht e pamjaftueshme e
vrteton m s miri kt.


Graf. 3 Frika nga gabimet n prgjigje
asnjher;
10%;
nganjher;
2%
shpesh;
60%
gjithmon;
28%;
asnjher nganjher
asnjher;
7%
nganjher;
13%;
shpesh 58%
gjithmon;
22%;
asnjher nganjher
106 | F a q e


Nga prgjigjet e pyetsorit ne kuptojm se sht nj prqindje e
vogl (7%) e nxnsve q nuk ka frik asnjher nga prgjigjet, sht
nj prqindje, prsri e vogl (13%) e nxnsve q kan frik vetm
nganjher, dhe sht nj prqindje e madhe (58%)e nxnsve q
kan frik shpesh nga gabimet, e cila tregon se ka vend pr t
diskutuar dhe pr t punuar pr prmirsimin e komunikimit n
klas dhe t qllimeve t tij.
Ne trajtuam disa faktor q ndikojn n klimn e komunikimit n
klas, duke qen t vetdijshm se mund t i trajtonim edhe m gjer
ato, pa harruar se edhe faktort e tjer q prmendm m lart, jan
po kaq t rndsishm, por duke qen se trajtimi i t gjith ktyre
faktorve do t krkonte nj studim t mtejshm m t thelluar dhe
kompleks, mbetet t themi se kjo sht nj fush e hapur, ku ka
shum pr t thn e vepruar.

Prfundime:
Nuk sht e vshtir t kuptojm se komunikimi n klas varet
nga nj sr faktorsh, q shpeshher lidhen zinxhir me njri
tjetrin. Studimi i secilit prej tyre mund t bj nj studim m
vete.
Gjithashtu sht i rndsishm fakti se shoqria shqiptare e ka
kuptuar rndsin e ktyre faktorve, ndikimi i t cilve ndihet
n shkolla, pavarsisht se n ciln mas.
I rndsishm sht edhe fakti se fmijt e ndiejn shpesh se
krkojn nga t rriturit. Ky sht nj faktor q sjell
demokratizimin e shoqris qoft edhe si presion nga posht
dhe shpejton proceset demokratike t saj, pasoj e t cilit sht
edhe prmirsimi i komunikimit.
Ky studim sensibilizon msuesit dhe fmijt pr gjetjen e
hapsirave t reja n komunikim, pr funksionet e rndsin e
ktij komunikimi n klas dhe u tregon pr potenciale t
padukshme q duhen shfrytzuar.

107 | F a q e














Literatura
1. Dibra, Gzim & Dizdari, Islam Metodologjia e Msimdhnies, Shkodr,
2004
2. omo, Bekim Psikologji komunikimi, Tiran, 2002
3. Kraja, Musa Pedagogjia,Tiran, 1998
4. Musai Bardhyl Psikologji edukimi, Tiran, 1999
5. Orlich,D.C & Harder, R.J Strategjit e t msuarit, Tiran, 1995
6. Tamo Adem & Karaj,Theodhori, Zhvillimi i Fmijris s hershme n
Shqipri, Tiran, 2002
7. Sina, Edlira Personaliteti i Msuesit dhe stilet e komunikimit t tij n
klas, IKS,Cikli Fillor,2005
8. Vertechi, BenedettoLa didattica.Parole e ide, Torino,1999
Internet
1. Sezione di Bari, 1996
2. AA. VV., Insegnare e apprendere a fare esperienza di filosofia in classe
3. M. De Pasquale, A. Gentile, F. Maurino, R. Ruggero
4. Comunicare secondo regole, in tempi pi liberi e in spazi pi ampi
nell'insegnamento della filosofia. Descrizione di un'esperienza
5. Il counseling scolastico di Valeria Mengozzi
6. Le caratteristiche principali del counseling scolastico
http://www.ilcounseling.it/
7. Comunicazione didattica Scuola & Citt 3/04/2006 di Edoardo Lugarini
8. Universita di Parma, Luisa Molinari Alunni e insegnanti in classe: la
comunicazione
108 | F a q e



REZULTATI M I LART I EDUKIMIT SHT
TOLERANCA E ZBATUAR
MSc
1.
Gjergji VANGJELI

Abstrakt
Qllimi i ktij studimi sht q t analizoj tendencat e tolerancs s
nxnsve t shkolls 9-vjeare n zonat periferike t Tirans, t
prshkruaj aspektet e klims shkollore apo kulturs q nxisin
urrejtjen, dhunn dhe viktimizimin n kto shkolla si dhe t japim
shembuj t ndrhyrjeve q mund t prdoren nga edukatort apo
prfaqsuesit arsimor pr t krijuar nj kultur shkollore t
tolerancs dhe respektit t nxnsve pr njri - tjetrin pr t
parandaluar rastet e dhunshme. Studimi gjeti se nxnsit e ktyre
shkollave kan tendenc n rritje t jo tolerancs e cila ndryshon nga
klasa n klas, por dhe nga gjinia n gjini. Pr m tepr, u zbulua se
vajzat jan relativisht m tolerante, si dhe se statusi arsimor i
prindrve ka ndikim n shkalln e tolerancs.

Fjalt ky: Toleranc, jo toleranc, paragjykim, dhun shkollore, hak, aftsi
e kufizuar, rom, vler demokratike.



RESULTS OF THE HIGHER EDUCATION IS THE
APPLIED TOLERANCE

Abstract
The purpose of this study is to analyze trends tolerance in 9-year-
old school students in suburban areas of Tirana, to describe aspects
of the school climate or culture that promote violence and
victimization in the schools, as well as examples of interventions
that can be used by educators or educational representatives to
create a school culture of tolerance and respect for each pupil to

1
n proces
109 | F a q e

prevent violent cases. The study found that students in these
schools have a growing trend of intolerance which varies from class
to class, and gender to gender. Moreover, it was found that girls are
relatively tolerant, and educational status of the parents has an
impact on the degree of tolerance.

Keywords: Tolerance, intolerance, prejudice, school violence, revenge,
disability, Roma, democratic value.



Toleranca dhe respekti pr t tjert jan kushtet paraprake pr nj jet
demokratike; ato duhen prcaktuar si qllime t t msuarit dhe duhen
ndjekur si t tilla.
1
Toleranca sht nj nga ato fjal q prdoren
shpesh n debatet tona kulturore t dits dhe prgjithsisht
konsiderohet si nj virtyt. Ajo sht kapaciteti pr t pasur respekt
pr njri-tjetrin dhe pranuar ndryshimet. Bazuar n respektin pr t
tjert si nj vler e shoqris demokratike, toleranca siguron
rndsin e t drejtave dhe lirive individuale t njerzve. Ajo sht
jetike pr arritjen e mirkuptimit dhe respektit reciprok midis
njerzve. T jesh tolerant do t thot t tolerosh apo t prshtatesh
me dallimet. T tregosh respekt pr t racn, fen, moshn, gjinin,
kulturn, opinionet, dhe ideologjit e njerzve t tjer ose grupeve.
Toleranca pranohet si vler humane e cila nuk pajtohet me urrejtjen,
hakmarrjen dhe indiferencn.
Kur sht fjala pr shtjet e debatueshme, toleranca prfaqsohet
me shprehjen: "le t bien dakord". Por, kjo nuk do t thot se nj
person duhet t pranoj apo t prqafoj fjal, veprime, ose ide q
jan kundr vlerave ose besimeve t tij ose t saj. Kjo thjesht do t
thot se do person pajtohet, pr t respektuar t drejtn e tjetrit pr
ndjenjat e tij ose t saj, lidhur me at shtje. Kur t dyja palt kan
shprehur mendimet e tyre dhe sht e qart se nuk ka gjasa t ndryshoj
pozicionin, duke rn dakord pr tu pajtuar, shpesh rezultati sht m
miqsor.
2

Si nj nga themelet e t drejtave t njeriut sot toleranca sht m e

1
Raport I UNESCO-s mbi edukimin pr shekullin e 21- t. Botuar nga komisioni gjerman I
UNESCO-s. Neuwied; Kriftel; Berlin: Luchterhand, 1997, S.83
2
http://www.ehow.com/info_8299091_debates-teaching-tolerance-classroom.html
110 | F a q e

rndsishme se kurr. Kjo si rezultat i rritjes n mbar botn i
paragjykimeve, urrejtjeve, krimeve dhe forma t tjera t jo
tolerancs. Jo toleranca si nj qndrim, ndjenj ose besim prmes s
cilit nj individ tregon prbuzjen pr individt ose grupin tjetr,
shfaqet dita dits n jetn e prditshme t njerzve duke u bazuar n
karakteristika si jan raca, ngjyra, origjina kombtare, gjinia,
orientimi seksual ose besimet politike dhe fetare. Gjithashtu dhe
paragjykimi si nj antipati e bazuar n prgjithsime t gabuara dhe
jofleksible ndihet, shprehet dhe drejtohet vazhdimisht dhe
publikisht ndaj nj grupi ose ndaj nj individi t atij grupi t caktuar
njerzish. T dy kto shprehje bhen shum her dhe motivim pr
do veprimtari diskriminuese. Thn n prgjithsi, jo toleranca dhe
paragjykimi shpesh shihen dhe si baza dhe pika fillestare t sjelljeve
t tjera specifike, si jan racizmi dhe ksenofobia
Nse i referohemi t dhnave t fundit shikojm se dhuna ndaj
fmijve n vendin ton sht nj numr n rritje. Sipas studimeve
t fundi deklarohet se 70% e fmijve n vendin ton jan t
dhunuar. Kjo shifr e cila mund t jet dhe m e lart sipas
analizave n shum raste vjen nga jo toleranc e sjelljes,
paragjykimet si dhe nga mungesa e arsimimit.
Mnyra e vetme pr t parandaluar krimet, urrejtjen, dhimbjen dhe
vuajtjet t shkaktuara nga jo toleranca dhe paragjykimi sht
ndrgjegjsimi dhe nxitja pr t praktikuar tolerancn n jetn e
prditshme dhe ta msojm at tek brezi i ardhshm.
N kt aspekt, nj rol t rndsishm pr t pranuar si t vetn dhe
pr ta kthyer tolerancn si nj stil t jets pr brezat e ardhshm,
luan shkolla. Studimet kan treguar se msimi i tolerancs n
shkoll dhe sidomos n shkollat fillore redukton numrin e krimeve,
urrejtjes, racizmit, diskriminimit dhe fanatizmit
1
. Si vler dhe
qndrim individual ajo kontribuon pr paqen dhe rendin n
shoqrin demokratike.
2

Duke u bazuar n prshkrimin e msiprm t tolerancs si vler
demokratike u realizua ky studim q pati si synim shikimin e
shkalls s tolerancs te fmijt e shkollave 9 - vjeare n zonat
periferike t kryeqytetit.


1
http://www.ncpc.org/topics/bullying/strategies/strategy-diversity-and-tolerance-education-
in-schools
2
http://www.tolerance.org/magazine/number-42-fall-2012
111 | F a q e

Qllimi i studimit
Qllimi i ktij studimi sht t vlersoj shkalln e tolerancs si vler
e shoqris demokratike tek nxnsit e arsimit parauniversitar n
zonat periferike t Tirans.

Objektivat e studimit
- t prcaktoj sa ndikon arsimimi i prindrve n edukimin e
tolerancs.
- t analizoj parametrat e tolerancs brenda nj klase ose nga
klasa n klas si dhe nga gjinia n gjini.
- t paraqes konkluzionet dhe rekomandimet rreth edukimit t
tolerancs n shkoll.

Popullata dhe kampionimi
Si popullat pr kt studim jan nxns t shkollave 9-vjeare t
shkollave Gjergj Fishta, Isa Boletini, Sknder Luarasi n periferi t
Tirans. Nga kto shkolla u zgjodhn n mnyr t rastsishme nj
kampion prej 500 nxnsish nga klasa e V - IX. Prej ktyre 230 ose
46% ishin djem dhe 270 ose 54% ishin vajza.

Nxnsit sipas klasave ishin si m posht:
- 100 nxns klasa e V
- 100 nxns klasa e VI
- 100 nxns klasa e VII
- 100 nxns klasa e VIII
- 100 nxns klasa e IX

Mbledhja dhe prpunimi statistikor i t dhnave
Mbledhja e t dhnave u b me an t pyetsorit, q iu shprnda
nxnsve t klasave V-IX t shkollave Gjergji Fishta, Isa
Boletini, Sknder Luarasi. N hartimin e pyetsorit u prfshin
pyetje q krkonin t dalin cilsi t tilla t qytetaris si: respekti,
prgjegjsia, miqsia, ndjeshmria. N pyetje u prdor gjykimi pr
veprimet dhe qndrimet n katr shkall: Asnjher, Rrall,
Shpeshher, Gjithmon. N pyetsor nxnsit duhet t prcaktonin
dhe klasn, prejardhjen, gjinin si dhe arsimimin e prindrve t tyre.
Pyetsort u administruan dhe plotsuan n mnyr t pavarur n
periudhn Nntor - Dhjetor 2012.
112 | F a q e

Prpunimi dhe analiza e t dhnave statistikore dhe atyre cilsore t
mbledhura nga pyetsori jan br n mnyr t thjesht. N kt
studim jan raportuar vetm t dhnat brenda parametrave t
rndsis statistikore.
N kt studim sht shfrytzuar literatur bashkkohore n lidhje
me edukimin e tolerancs n shkoll.

Analiza dhe diskutimi i rezultateve
Zhvillimi ekonomik dhe lvizja e lir e njerzve ka br q klasat e
shkolls shqiptare t ken nj diversitet kulturash. Kjo vrehet m
shum n zonat urbane dhe veanrisht n shkollat e kryeqyteti ku
klasat jan t prbra nga nxns me prejardhje nga gjith trevat e
vendit. Ky mjedis, ka shtruar para shkolls detyrn pr t analizuar
shkalln e tolerancs n shkoll si dhe pr ti msuar nxnsit rreth
tolerancs , pr ti edukuar ata q n mosh t hershme me ndjenjn
e respektit pr njri- tjetrin. Pr kt arsye u krye dhe ky studim i
cili fokusohet n shkalln e tolerancs s nxnsve n shkollat 9-
vjeare n zonat periferike t Tirans. Studimi fokusohet n cilsi t
tilla si: respekti, prgjegjsia, miqsia, ndershmria. Nga t dhnat e
grumbulluara rezulton se rreth 90% e nxnsve t intervistuar
rrjedhin nga familje me nivel t ult ekonomik dhe t ardhur nga
zonat t ndryshme t vendit. Duke analizuar arsimimin e prindrve
t nxnsve t intervistuar konstatojm se 32% e tyre jan me
arsimin 8 -vjear dhe 68%me arsim t mesm. 75% e nnave t
nxnsve t intervistuar jan pa pun.


Graf.1 Un i respektoj mendimet e t tjerve

Asnjher; 2
10
Shpesh her;
49
Gjithmon; 40
113 | F a q e


Graf.2 Un pranoj t ulem n nj bank me nj nxns rom


Graf.3 Un i marr n konsiderat mendimet e fmijeve me aftsi t kufizuara

Rreth 95% e nxnsve pranojn q njerzit kan mendimet t
ndryshme. Por nse i referohemi Grafikut nr.1 shikojm se jo t
gjith nxnsit respektojn mendimet e tjetrit. Nga analiza e
hollsishme e pyetsorve u konstatua se ky mos respekt sht i
theksuar n nxnsit e klasave t VIII dhe t IX. Gjithashtu vrehet
nj munges tolerance dhe respekti pr fmijt rom dhe ata me
aftsi t kufizuara. Rreth 58% e nxnsve nuk pranojn t ulen n
nj bank me nj fmij rom dhe 22% e tyre rrall, ndrsa vetm 5%
e tyre pranojn gjithmon. Rezultate pothuajse t njjta jan dhe
respektimi i mendimeve dhe opinioneve t fmijve rom.
Konkretisht 60% e nxnsve nuk i marrin n konsiderat mendimet
dhe opinionet e fmijve rom dhe vetm 4% e nxnsve i marrin n
konsiderat gjithmon ato. Ndrsa pr fmijt me aftsi t kufizuara
Series1;
Asnjher; 58
Series1;
Rrall; 22
Series1;
Shpesh her;
15
Series1;
Gjithmon; 5
Series1;
Asnjher; 12
Series1;
Rrall; 28
Series1;
Shpesh her;
35
Series1;
Gjithmon; 25
114 | F a q e

shprehet respekt, por jo n shkalln m t lart. Rreth 40% pranojn
t ulen gjithmon me nj fmij me aftsi t kufizuar, ndrsa rreth
20% nuk pranojn t ulen me ta. Si tregohet dhe n Grafikun 3,
rreth 12% e nxnsve nuk i marrin asnjher n konsiderat
mendimet dhe opinionet e fmijve me aftsi t kufizuara dhe 28% i
marrin rrall, ndrsa vetm 25% i marrin n konsiderat gjithmon.
Nse u referohemi t dhnave sipas klasave vrejm se toleranca
pr nxnsit me aftsi t kufizuara sht m e lart n klasat e larta
sesa n klasn e pest. Rreth 40% e nxnsve t klasave t pesta nuk
duan t ulen n nj bank me nxns me aftsi t kufizuar. Por e
kundrta vrehet n pyetjen pr respektimin e njerzve nga zona t
tjera t Shqipris.


Graf.4 Pjestart e familjes marrin hak kur dikush me ka goditur ose shar

Rreth 70% e nxnsve t klasave t pesta respektojn gjithmon kta
njerz, kundrejt 40% t klasave t nnta. Gjithashtu vrehet nj
toleranc fetare tek t gjith fmijt e t gjitha klasave. 92% e
nxnsve respektojn gjithmon njerzit e nj besimi tjetr fetar, 4%
shpesh her dhe vetm 4 % respektojn rrall kt besim.

Asnjher;
25
Rrall; 28
Shpesh
her; 15
Gjithmon;
32
115 | F a q e


Graf.5 Kur m shan ose godet dikush un bj t njjtn gj

Edhe pse fmijve duhet tu msohet toleranca n shtpi q nga
lindja, jo t gjith rriten n mjedise ku mbizotron respekti. Kjo
duket dhe n analizn e Grafikut 4 ku rreth 32% e nxnsve jan
shprehur se pjestart e familjes s tyre marrin hak kur dikush i ka
shar ose goditur ata. Kto t dhna kan nj prputhje dhe me t
dhnat e Grafikut 5, ku rreth 33% e nxnsve shprehen se kur
dikush i shan ose godet ata bjn t njjtn gj gjithmon. Duke e
par n aspektin gjinor konstatojm se vetm 6 % e ktyre nxnsve
q vepronin n kt mnyr ishin femra. Nj nga format e jo
tolerancs sht dhe ndshkimi.
Duke iu referuar t dhnave pr kt pyetje konstatojm se: 60% e
nxnsve jan pr ndshkimin e gabimeve.


Graf.6 Un di t fal dik q m ka br dika jo t mir

Series1;
Asnjher;
28
Series1;
Rrall; 12
Series1;
Shpesh
her; 27
Series1;
Gjithmon;
33
Asnjher;
5
Rrall; 22
Shpesh
her; 37
Gjithmon;
36
116 | F a q e

Gjat biseds me nxnsit n fokus grupe, se cilat jan format e
ndshkimit q ata kan provuar kur kan br gabime, t gjith u
prgjigjn shpullat. Shumica e nxnsve t intervistuar e kuptojn
se gabimi sht pjes e jets, por e rndsishme sht t falsh dhe
dish t krkosh t falur. Duke iu referuar t dhnave pr kto pyetje
konstatojm se: Rreth 65% e nxnsve din t thon m fal
gjithmon kur kan br dika jo t mir, 27% e tyre shpesh her
dhe vetm 8% e tyre rrall.


Graf.7 Un e kuptoj se si mendon nj njeri kur sht i mrzitur
Ndrsa pyetjes tjetr q krkon t fal dik q u ka br dika jo t
mir, t dhnat e Grafikut 6 na tregojn se 36% e nxnsve falin
gjithmon, 37% shpesh her, 22% rrall dhe 5% asnjher. Duke i
analizuar kto t dhna n aspektin gjinor konstatojm se, t gjith
nxnsit q kan deklaruar rrall dhe asnjher jan meshkuj. Kto
t dhna kan nj prputhje dhe me pyetjet q lidhen me cilsit e
ndjeshmris.


Graf.8 Un i ndihmoj njerzit e varfr
Asnjher;
2
Rrall; 4
Shpesh
her; 56
Gjithmon;
38
Asnjher;
0%
Rrall; 2
Shpesh
her; 35;
Gjithmon
63%
117 | F a q e


M konkretisht analizojm grafikt 7 dhe 8. Pyetjes Un e kuptoj se
si mendon nj njeri kur sht i mrzitur i jan prgjigjur
gjithmon rreth 38% e nxnsve, shpesh her 56% , rrall 4% dhe
2% asnjher. Gjat analizs s ktyre t dhnave u konstatua se t
gjith nxnsit q kan deklaruar Gjithmon jan femra.
Gjithashtu nxnsit shprehin nj ndjeshmri pr njerzit e varfr. T
dhnat pr kt pyetjen tregojn se 60% e nxnsve jan t gatshm
t ndihmojn gjithmon njerzit e varfr, 35% shpesh her, 5% rrall
dhe 0 % asnjher. Nga analiza gjinore e t dhnave t ksaj pyetje u
vrejt se t gjitha vajzat kishin deklaruar Gjithmon. Kto t
dhna kan prputhje me pyetjen e trajtimit t shokve ose shoqeve
n mnyr t sinqert. Konkretisht 60% e nxnsve i trajtojn shokt
ose shoqet e tyre gjithmon n mnyr t sinqert, 32% e tyre shpesh
her dhe vetm 8% e tyre rrall. Konstatojm se 8% e nxnsve q i
trajtojn rrall shoqet ose shokt n mnyr t sinqert i prkasin
klasave t teta dhe t nnta dhe t gjith ishin djem.

Gjetjet
95% e nxnsve pranojn q njerzit kan mendime t
ndryshme.
58% e nxnsve nuk pranojn t ulen n nj bank me nj
fmij rom
60% e nxnsve nuk i marrin n konsiderat mendimet dhe
opinionet e fmijve rom
40% pranojn t ulen gjithmon me nj fmij me aftsi t
kufizuar
70% e nxnsve t klasave t pesta respektojn njerzit
pavarsisht se ata jan nga nj zon tjetr e Shqipris.
92% e nxnsve respektojn gjithmon njerzit e nj besimi
tjetr fetar,
32% e nxnsve jan shprehur se pjestart e familjes s tyre
marrin hak kur dikush i ka shar ose goditur ata.
33% e nxnsve shprehen se kur dikush i shan ose godet ata
bjn t njjtn gj gjithmon
60% e nxnsve jan pr ndshkimin e gabimeve.
65% e nxnsve din t thon gjithmon m fal kur kan br
dika jo t mir.
118 | F a q e

36% e nxnsve falin gjithmon, 37% shpesh her dhe vetm
5% asnjher.
T gjith nxnsit q kuptojn gjithmon se si ndjehet nj njeri
kur sht i mrzitur jan femra.
60% e nxnsve i trajtojn shokt ose shoqet e tyre gjithmon
n mnyr t sinqert
63% e nxnsve jan t gatshm t ndihmojn gjithmon
njerzit e varfr, dhe 35% e tyre shpesh her,

Prfundime
Marrdhniet midis intolerancs dhe urrejtjes, pasuar me incidente
t dhunshme, ndjehen do dit n shoqrin shqiptare. Format m
t zakonshme t jotolerancs si: ndaj simboleve, dialektit gjuhsor,
ngacmimet, si dhe formave t tjera t diskriminimit racor dhe
kulturor jan prezent dhe n jetn shkollore. Pr t promovuar
kultur dhe toleranc n t ciln t gjith nxnsit t ndjehen t
sigurt dhe t lir t marrin pjes plotsisht n ndrmarrje arsimore,
shkolla duhet t jet plotsisht operacionale n politikave e saj, duke
siguruar udhzime t qarta dhe t qndrueshme.
Programet shkollore duhet t synojn msimin e tolerancs n
mnyr korrekte, t ndihmojn nxnsit t respektojn kulturat e
ndryshme si dhe t ndihmojn nxnsit q t vlersojn dhe
respektojn shokt e klass e tyre dhe t tjert pa asnj lloj dallimi.

Rolin kryesor n msimin e tolerancs e luan msuesi i cili duhet ti bj
nxnsit:
- t ndjehen t qet, optimist dhe t sigurt.
- t mos ken frik pr t shprehur opinionet e tyre dhe t
flasin pr besimin e tyre.
- t fitojn aftsit sociale t nevojshme pr t bashkvepruar
n mnyr efektive me nxnsit me prejardhje t tjera racore,
etnike, kulturore, dhe gjuhsore.
Prfshirja e msimit t tolerancs n kurrikuln e arsimit baz i mson
fmijt se si t sillen me shokt ose shoqet e tyre q u prkasin kulturave t
ndryshme. I ndihmon nxnsit t msojn n fillim t jets s tyre si t
vlersojn diversitetin dhe t bjn paqe me njerzit e tjer.
1


1
http://www.tolerance.org/magazine/number-42-fall-2012
119 | F a q e

Edukimin e nxnsve n lidhje me kulturat e tjera, racave, feve dhe
gjinis i ndihmon ata t kuptojn se njerzit jan t ndryshm nga ai
vet. Kuptimi prfundimisht on n toleranc t madhe.
Pr t praktikuar tolerancn, msuesit duhet t shqyrtojn
qndrimet dhe sjelljet me t gjitha grupet e nxnsve dhe se
respekti, siguria dhe nxitja e tolerancs duhet t demonstrohen do
dit, jo vetm gjat orve edukative apo ditve t caktuara t vitit
shkollor.
Msimi i aftsive t menduarit kritik, loja me role dhe t msuarit
bashkpunues jan provuar si mjetet efektive t msimdhnies, por
dhe t edukimit t tolerancs.
Nj nga teknikat m efektive pr t prmirsuar tolerancn ndrkulturore
sht msimi i antarve e grupeve kulturore me aftsi sociale t nevojshme
pr t bashkvepruar n mnyr efektive me antart e nj kultur tjetr
1
.
Nxnsit duhet t msojn se si t perceptojn, kuptojn dhe
prgjigjen pr dallimet e grupeve dhe kulturave t ndryshme. Ata
gjithashtu duhet t ndihmohen t kuptojn q, dhe kur antart e
grupeve t tjera kulturore sillen n mnyra q jan n kundrshtim
me normat e grupit, nuk duhet t sillen n mnyr raciste. Aktivitetet
e ndryshme ndrkulturore luajn nj rol t madh n eliminimin e
diskriminimit dhe paragjykimeve. Ato i lejojn antart e grupeve pr t
ndar prvojat e tyre me njri- tjetrin.
2

Pjesmarrja dhe prfshirja aktive e prindrve n kto aktivitete nxit
dhe edukon integrimin dhe n jetn qytetare.
Nj aftsi tjetr q mund t msohet n shkoll pr t prmirsuar
marrdhniet ndr grupore sht dhe zgjidhja e konflikteve.
Nxnsit duhet t msojn n shkoll si t shmangin konfliktet duke
prdorur teknika t tilla si negociata, bisedime, duke prdorur empati apo
shpjegime
3
.



1
Bochner, S. (1986). Training intercultural skills. In C. R.Hollins and P. Trower (Eds.),
Handbook of social skills training: Applications across the life span (Vol. 1).
Oxford:Pergamon.
2
Kamfer, L.,& Venter, J. L.(1994). First evaluation of a stereotype reduction workshop
Psychology, 24, 13-20
3
Fisher, R. (1994). General principles for resolving intergroup conflict. Journal of Social
Issues, 50, 47-66.
120 | F a q e


Si prfundim mund t themi se kultura evropiane ku ne duam t
integrohemi sht kultura e tolerancs dhe e prparimit. Prandaj, rezultati
m i lart i edukimit q shtrohet sot para shkolls son sht toleranca e
zbatuar.















Literatura:
1. Raport I UNESCO-s mbi edukimin pr shekullin e 21- t. Botuar nga
komisioni gjerman I UNESCO-s. Neuwied; Kriftel; Berlin: Luchterhand,
1997, S.83
2. http://www.ehow.com/info_8299091_debates-teaching-tolerance-
classroom.html
1

3. http://www.ncpc.org/topics/bullying/strategies/strategy-diversity-and-
tolerance-education-in-schools
4. http://www.tolerance.org/magazine/number-42-fall-2012
5. Kamfer, L.,& Venter, J. L.(1994). First evaluation of a stereotype reduction
workshop Psychology, 24, 13-20
6. Fisher, R. (1994). General principles for resolving intergroup conflict.
Journal of Social Issues, 50, 47-66.
7. Toleranca, pragu i paqes, 1&2, Manuals for teachers

121 | F a q e




VLERSIMI I FMIJVE BAZUAR N PIKAT E FORTA
MSc
1
Zhaneta BEQIRI

Abstrakt
N kt shkrim nnvizohet rndsia e vlersimit t fmijve
nprmjet pozitivizmit, pra ka n fokus vlersimin e bazuar te pikat
e forta, si nj prqasje bashkkohore dhe prpiqet t argumentoj
nevojn dhe dobin e prdorimit t ksaj prqasjeje n punn e
profesionistve t edukimit dhe t psikologjis me fmijt.

Fjal ky: Pikat e forta dhe t dobta, shndeti mendor, psikologjia





EVALUATION BASED ON CHILDREN STRENGTHS

Abstract
This paper emphasizes the importance of assessing children
through positivism; it has the focus strengths-based assessment, as a
contemporary approach and try to argue the necessity and
usefulness of using this approach in the work of education and
psychology professionals with kids.

Key words: strengths and weaknesses, mental health, psychology



1
n proces
122 | F a q e




Shndeti mendor dhe shrbimet sociale kan nj histori t gjat t
fokusit t tyre te deficitet ose mungesat, problematikat e sjelljes dhe
patologjit e fmijve. Prqasja tradicionale e bazuar te deficitet i ka
uar vlersuesit n nj list t gjat t elementeve q konsiderohen si
t gabuara n zhvillimin e fmijs ose veprime t cilat fmija nuk i
bn dot, duke injoruar kshtu prfshirjen e informacionit t
mjaftueshm rreth pikave t forta dhe strategjive pr t mbshtetur
procesin e t nxnit dhe zhvillimin e fmijs. N prgjigje t
kufizimeve t lidhura me prqasjen tradicionale, nj numr
krkuesish kan mbshtetur prqasjen e bazuar te pikat e forta.
Gjat dekads s fundit, krkuesit e fushs s edukimit, shndetit
mendor, psikologjis, puns sociale dhe mbrojtjes s fmijve kan
filluar t ven n pikpyetje prqasjen e bazuar te deficitet dhe t
zhvillojn premisat pr ndrtimin e nj prqasjeje t re, t bazuar te
pikat e forta. (Trout, Ryan, La Vigne dhe Epstein, 2003)
1
. Pikat e forta
mund t prkufizohen si aftsi, kapacitete, dispozita, interesa dhe
motivacione intelektuale, fizike dhe ndrpersonale.
2
Sipas Mc
Quaide dhe Ehrenreich (1997) pikat e forta jan aftsia pr tu
prballur me vshtirsit, pr t ruajtur funksionimin gjat stresit, pr t
prballuar traumn, pr t prdorur sfidat e jashtme si stimuj pr rritjen
dhe pr t prdorur mbshtetjen sociale si nj burim prshtatjeje.
3

Prqasja e bazuar te pikat e forta sht nj prqasje e atyre
individve q i shikojn situatat n mnyr realiste dhe []
mbshteten te pikat e forta dhe kapacitetet ekzistuese, pa u fokusuar
te problemi ose shqetsimi. Problemi dhe personi jan t ndar...
(Bernadette Glass)
4

Sipas Epstein dhe Sharma (1998):
Vlersimi i bazuar te pikat e forta prkufizohet si matja e atyre aftsive,
kompetencave dhe karakteristikave emocionale dhe sjellore q krijojn nj

1
A Strength-Based Approach to Working vvith Youth and Families. A Review of Research.
2
Strength-Based Approach A Guide to Writing Transition Learning and Development
Statements. September 2011
3
Paul Blasler, Developing Strengths Based Treatment Plans. United Methodist Family
Services. Richmond, Virginia. August 2001
4
A Strength-Based Approach to Working vvith Youth and Families. A Review of Research.
123 | F a q e

sens arritjeje personal, kontribuojn n knaqjen e marrdhnieve me
antart e familjes, moshatart dhe t rriturit, rrisin aftsin e dikujt pr
tu prballur me stresin dhe promovojn zhvillimin personal, social dhe
akademik.
1


Pra, prqasja e bazuar te pikat e forta paraqet nj ndryshim paradigme, nj
largim nga prqasja e bazuar te deficitet ose mungesat, duke i inkurajuar
profesionistt:
1. T kuptojn se t nxnit te fmijt sht dinamik, kompleks
dhe trsor;
2. t kuptojn se fmijt e shfaqin t msuarit e tyre n mnyra
t ndryshme;
3. t fillojn me far sht e pranishme - jo far mungon - dhe
t evidentojn far funksionon pr fmijn.
Nj prqasje e bazuar te pikat e forta prbhet nga strategji pyetse
q prpiqen t identifikojn far funksionon dhe si funksionon
pr fmijn, kshtu q kto strategji mund t zhvillohen pr tiu
prshtatur aftsive t fmijs. Kjo prqasje prmban vlersimin e
do fmije n mnyr t barabart dhe fokusimin n far mund t
bj fmija (jo n at far nuk mund t bj), ndrtimin e aftsive t
fmijs, njohjen se fmijt prjetojn vshtirsi dhe sfida q kan
nevoj pr vmendje dhe mbshtetje dhe identifikimin e produkteve
t efektshme t t nxnit dhe zhvillimit.

Mjetet formale t vlersimit t prdorura nga krkuesit, n prpjekje pr t
standardizuar matjet e bazuara te pikat e forta prfshijn instrumentet e
mposhtme:
Pyetsori i Pikave t Forta dhe Pikave t Dobta
(SDQ, Goodman, 1997),
Shkalla e Vlersimit t Pikave t Forta te Fmijt dhe
Adoleshentt (CASA, Lyons et al., 1997),
Profilet e Jets s Studentit: Qndrimet dhe Sjelljet
(PSL-AB, Benson et al, 1998; Leffert et al., 1998),
Shkallt pr Parashikimin e Prfshirjes s
Suksesshme (SPSI, Gilliam & McConnell, 1997) dhe

1
Epstein, M.H. & Sharma, J.M. (1998). Behavioral and Emotional Rating Scale: A
strengths-based approach to assessment. Austin, TX: PRO-ED.
124 | F a q e

Shkalla e Vlersimit Sjellor dhe Emocional (BERS,
Epstein & Sharma, 1998).
1


Instrumentet e msiprme jan zhvilluar pr tu ofruar
profesionistve mjete vlersimi t besueshme, t vlefshme dhe t
standardizuara pr t matur pikat e forta t t rinjve. Pr shembull,
BERS-2 (varianti i rishikuar i BERS) rezulton n nj indeks t
prgjithshm t pikave t forta t fmijs duke ofruar nj pikzim
total t pikve t forta n pes nn shkall.

Nn shkallt e BERS-2 prfshijn:
Pikat e forta ndrpersonale (identifikon aftsit e fmijs pr
t ndrvepruar me t tjert n situata sociale);
Prfshirjen e familjes (vlerson marrdhnien e fmijs me
familjen e tij);
Pikat e forta intrapersonale (identifikon perceptimin e
fmijs pr kompetencat dhe arritjet e tij);
Funksionimin n shkoll (adreson kompetencn/
performancn e fmijs n klas) dhe
Pikat e forta afektive (vlerson aftsin e fmijs pr t dhn
dhe marr afeksion n raport me t tjert). Sipas Epstein et
al. (2003), BERS-2 mund t prdoret si nj mnyr pr t
dokumentuar pikat e forta t fmijve, pr t identifikuar
fmijt me pak pika t forta emocionale dhe sjellore, pr t
vendosur qllime pr programet edukative individuale (PEI)
dhe pr t dokumentuar progresin e pikave t forta q i jan
nnshtruar ndrhyrjes.
2

Prqasja e bazuar te pikat e forta mund t prdoret nga
msimdhnsit n cilsin e detyrave q ata u japin nxnsve.
Detyrat e bazuara n pikat e forta u krkojn msuesve t mendojn
n mnyra t ndryshme rreth t nxnit dhe zhvillimit t fmijs.
Gjithashtu, ato u krkojn atyre t mbledhin n mnyr t
kujdesshme informacione, n mnyr q ata, por edhe prindrit t
mund ti prdorin pr t mbshtetur vazhdimsin e t msuarit
dhe zhvillimit t fmijs. Msuesit mund t fokusohen p.sh. te

1
A Strength-Based Approach to Working with Youth and Families. A Review of Research.
2
Ibid.
125 | F a q e

inteligjencat mbizotruese t fmijs. Teoria e Gardner vren se
fmijt i ndrtojn kuptimet prmes formave t ndryshme t
inteligjencs. Msuesit mund ti inkurajojn fmijt pr t par dhe
kuptuar shtje specifike ose fenomene prmes njrs nga kto
inteligjenca: logjiko-matematikore, verbale-linguistike, muzikore,
hapsinore, kinestetike-trupore, ndrpersonale dhe brenda
personale.
1
Pr shembull, nj fmij me inteligjenc verbale-
linguistike ka nj fjalor gjuhsor t zhvilluar, ndrsa dikush me
inteligjenc t zhvilluar logjike-matematikore ka mprehtsi pr
numrat dhe veprimet me to.
Nj aspekt tjetr i vlersimit t bazuar te pikat e forta sht
bashkpunimi me familjet pr t zbuluar funksionimin dhe pr t
fuqizuar familjen dhe individin. N themel t prqasjes s bazuar te
pikat e forta sht besimi se fmijt dhe familjet kan talente unike, aftsi
dhe ngjarje jetsore, prve nevojave t paplotsuara (Olson, VVhitebeck,
& Robinson, 1991 cituar n Epstein, 1999).
2

Vlersimi i bazuar te pikat e forta prbn nj hap fillestar kritik n
lvizjen drejt t parit t pikave t forta dhe kompetencave t
fmijve dhe familjeve.

Vlersimi i bazuar te pikat e forta u shrben dy qllimeve:
u ofron praktikantve nj mjet t besueshm pr t vlersuar
aftsit, kompetencat dhe karakteristikat e individve dhe
familjeve;
u ofron krkuesve nj mnyr t besueshme dhe t vlefshme
pr t vlersuar ndryshimin te individt q marrin pjes n
programe t bazuara te pikat e forta.

Puna me nj model zhvillimi t bazuar te pikat e forta ka br q krkuesit
ta bazojn vlersimin n kto parime:
1. T gjith fmijt kan pika t forta.
2. Duke u fokusuar te pikat e forta n vend t pikave t
dobta t fmijve mund t arrihet n motivim m t
lart dhe n performanc t prmirsuar.

1
MacNaughton, G., Williams, G., Techniques for Teaching Young Children: Choices for
Theory and Practice, 3rd Ed (2008)
2
A Strength-Based Approach to Working with Youth and Families. A Review of Research.
126 | F a q e

3. Dshtimi pr t demonstruar nj aftsi duhet t
shihet fillimisht si nj mundsi pr t msuar aftsin
e munguar.
4. Planet e shrbimit q fillojn me nj fokus te pikat e
forta kan m tepr gjasa t prfshijn familjet dhe
fmijt n trajtim (Epstein et al., 2003).
1

Vlersimi i bazuar te pikat e forta inkorporohet n nj proces
trajtimi, gjithashtu t bazuar te pikat e forta.

N themel t planeve t trajtimit t bazuara te pikat e forta jan dy
pritshmri:
orientimi i bazuar te pikat e forta;
orientimi i fokusuar te zgjidhja.
E para ka t bj me supozimin se do klient ka pika t forta, ndrsa
e dyta pohon se pikat e forta duhet t merren parasysh kur
zhvillohen planet e trajtimit q do t udhheqin procesin e trajtimit.
Vlersimi i bazuar te pikat e forta krijon mundsin pr t ndrtuar
pritshmri pozitive pr nj fmij dhe gjithashtu fuqizon t rinjt
dhe familjet e tyre n marrjen e vendimeve pr trajtimin e tyre.
Shembull
2
. Iliri sht nj fmij tipik q ka filluar programin e
trajtimit pr shkak t vshtirsive emocionale. Planifikimi i trajtimit
fillon me nj intervist, ku intervistuesi bn pyetje pr t kuptuar
burimet e problemeve t Ilirit.
Pr shembull, ai pyetet:
far gjrash t plqen t bsh ose ndien se mund ti bsh mir?,
Si i prballon situatat e vshtira?,
N nj shkall nga 1 n 10, sa i motivuar je pr ta provuar
programin?
... e t tjera si kto.

N fund t intervists, Ilirit i krkohet t formoj tre qllime pr t
cilat ai dshiron t punoj gjat trajtimit. Ashtu si shumica e
fmijve, ai thot gjra si t mos grindem m, ta dgjoj mamin dhe

1
Ibid.
2
Pershtatur nga [Paul Blasler, Developing Strengths Based Treatment Plans. United
Methodist Family Services. Richmond, Virginia. August 2001]
127 | F a q e

t kem nj sjellje m t mir. Duke prdorur prqasjen e bazuar te
pikat e forta, vlersuesi e ndihmon Ilirin ti riformuloj kto qllime
n format: t rris bashkveprimin pozitiv me shokt, t prmirsoj
marrdhnien me mamin dhe t gjej mnyra pozitive pr t br dhe pr
t ndihmuar t tjert. Programi i trajtimit pr Ilirin nis kur ai fillon t
lexoj far ka identifikuar q n intervistn fillestare si pika t forta
dhe fusha ku ka nevoj pr t punuar. N trajtim mund t jen t
pranishm familja e tij dhe antar t tjer t grupit t trajtimit. Ky
trajtim sht dinamik dhe ndihmon pr t siguruar se trajtimi i Ilirit
fokusohet te pikat e forta dhe qllimet e identifikuara n fillim.

Si prfundim, vlersimi ose prqasja e bazuar te pikat e forta merr
n konsiderat t gjitha burimet ose potencialet e fmijve dhe t
rinjve, duke synuar prdorimin e tyre si pista pr edukimin,
trajtimin ose ndrhyrjet terapeutike. N kundrshtim me prqasjen
tradicionale, e cila i injoron pikat e forta dhe prqendrohet te
dobsit dhe mungesat, vlersimi i bazuar te pikat e forta paraqet
nj risi vlersuese, e cila qendrzohet rreth koncepteve
bashkkohore t zhvillimit dhe t nxnit. Prdorimi i ksaj
prqasjeje ka fuqin t prmirsoj jetn e fmijve dhe t rinjve, t
cilt n vend t vazhdojn t prqendrohen te problemet e tyre,
zgjedhin t prqendrohen te pikat e forta dhe t gjejn mnyra pr
ti prdorur ato n jet.



Literatura

1. A Strength-Based Approach to Working with Youth and Families. A
Review of Research.
2. Epstein, M.H. & Sharma, J.M. (1998). Behavioral and Emotional Rating
Scale: A strengths-based approach to assessment. Austin, TX: PRO-ED.
3. MacNaughton, G., Williams, G., Techniques for Teaching Young Children:
Choices for Theory and Practice, 3rd Ed (2008).
4. Paul Blasler, Developing Strengths Based Treatment Plans. United
Methodist Family Services. Richmond, Virginia. August 2001.
5. Strength-Based Approach A Guide to Writing Transition Learning and
Development Statements. September 2011.

128 | F a q e



VLERSIMI I BRENDSHM DHE I JASHTM I
SHKOLLS - DY RRUG Q GARANTOJN SIGURIMIN
E CILSIS S EDUKIMIT
MSc
1
Majlinda LLESHI


Abstrakt
Artikulli pr sigurimin e cilsis n edukim tregon se vlersimi i
brendshm dhe i jashtm i shkollave sht shum i kshillueshm
n kushtet aktuale. Vlersimi po bhet gjithnj e m shum pjes e
agjendave arsimore dhe krahasimi i rezultateve t nxjerra nga
vlersimet po krijon t gjith hapsirn e mundshme pr
prmirsime globale dhe rajonale t ecuris s shkollave Kontributi i
dy lloj vlersimeve (t brendshme dhe t jashtme) parashihet n
rolin q ka vlersimi i brendshm n prmbushjen me sukses t
qllimit t vlersimit t jashtm. N kt shkrim jam prpjekur t
prezantoj se integrimi i t dy vlersimeve sht mjaft pozitiv dhe
mbi t gjitha plotsues pr identifikimin, investigimin dhe
monitorimin e situats dhe cilsis n shkoll

Fjal ky: Vlersimi i brendshm dhe i jashtm, standarde dhe kritere,
njsi t sigurimit t brendshm t cilsis, akreditim


INTERNAL AND EXTERNAL ASSESSMENT OF SCHOOL
- TWO WAYS THAT ENSURE THE PROVISION OF
QUALITY OF EDUCATION

Abstract
Item quality assurance in education shows that the internal and
external evaluation of schools is highly advisable in current
conditions. Assessment is becoming more and more part of the
educational agenda and the comparison of the results of the

1
n proces
129 | F a q e

evaluations is creating all available space for global and regional
improvement of school performance. In this article she has tried to
introduce the integration of the two evaluations, considering
positive for identifying, investigating and monitoring the situation
and school quality

Key words: Assessment of internal and external standards and criteria,
internal quality assurance unit, accreditation



Vlersimi i edukimit dhe krkimit n shkolla sot sht pjes e
sigurimit t cilsis s puns akademike dhe krkimore t ktyre
institucioneve. Ky vlersim q zakonisht i prket strukturave t
brendshme dhe t jashtme, natyrisht q bhet pr prmirsimin e
planeve afatshkurtr, afatmesm dhe afatgjat t performancs s
institucionit dhe si i till krkon angazhimin e prkushtuar dhe t
sinqert t t gjith punonjsve t tij, akademik apo administrativ,
nxns aktual apo atyre t diplomuar.
Sigurimi i cilsis sht nj nga qllimet parsore t do shkolle.
Drejtuesit dhe msuesit, prindrit dhe nxnsit kur prshkruajn
vlerat e shkolls ku bjn pjes nuk harrojn q pas disa fjalive
treguese t shtojn sht shkoll cilsore.
Por far do t kuptonim me nj shkoll cilsore? far prfshihet n
interpretimin e cilsis?
Ka nj debat t gjer mbi kt tem dhe studiues t ndryshm t
edukimit japin prcaktime t larmishme. Cilsia nnkupton
plotsimin e pritshmrive tona
1
.
Por nga burojn pritshmrit?
A mundet q do shkoll t vendos pritshmrit e veta dhe si
veprohet n kt rast?
Natyrisht pritshmrit mund t jen standarde dhe objektiva
madhore t vendosura nga qeverisja qendrore apo lokale, nga bordi
i shkolls, prindrit dhe nxnsit e deri nga drejtuesit e shkolls dhe
stafi i msuesve t saj. Duke pasur standarde apo objektiva t
mirprcaktuara nga qeverisja qendrore sht m e leht t

1
Harrington &Harrington, 1994
130 | F a q e

mbledhsh t dhna, t krijosh harta t matjes s cilsis dhe t bsh
krahasimet e nevojshme pr t gjetur pikat e forta dhe t dobta n
cilsin e nj shkolle. Mbi kt baz mund t ndrtosh strategji
efikase q t ojn drejt prmirsimit t puns ditore, javore, mujore
apo vjetore.
Po sa t zhvilluara i kan shkollat mjetet dhe metodologjit q
aftsojn kapacitetet e brendshme drejtues dhe staf pedagogjik pr
t vlersuar cilsin e edukimit n mnyr autonome?
Sa pran jan kndvshtrimi i nj shkolle q synon prmirsimin e
cilsis s saj me at t qeverisjes lokale apo inspektoratit q
synojn prputhjen e vlersimit t brendshm me at t jashtm t
drejtuar dhe monitoruar prej tyre?
Cilsia matet me rezultatet, pikspari. Si jan arritur kto rezultate
sht gjithashtu e rndsishme. Nuk mund ta matsh efektivitetin e
nj shkolle pa marr n konsiderat procesin q ka udhhequr
vendosjen e objektivave q n hyrje. Eficienca e shkolls matet edhe
nga ndrhyrjet e bra brenda saj. Sa sht shpenzuar pr
infrastrukturn laboratorike, kualifikimin e msuesve, pasurimin e
materialeve kurrikulare, etj., pra nuk sht thjesht nj shum
pritshmrish, por integrim i vetvlersimit t pjesve t ndryshme t
edukimit me shkolln si t tr. Shoqria pret nga nj shkoll jo
vetm prmbushjen e nj qllimi prgatitor profesional, por pr
shembull t ket edhe pritshmri t natyrs filozofike si mund t
jet reflektimi pr nj vizion t veant pr jetn dhe punn apo ti
lidh kto pritshmri me metodat didaktike t prdorura. do tip
pritshmrie krkon interpretimin e vet t sigurimit t cilsis dhe
rolin e vetvlersimit dhe t auditit t shkolls prkundrejt sistemit
t sigurimit t cilsis si nj i tr. Kjo sht arsyeja kryesore q na
on n prfundimin se pritshmrit jan t larmishme nga lloji dhe
niveli i lartsis q vendosim si target arritjeje.

Sigurimi i cilsis sht prgjegjsi
Sigurimi i cilsis sht shpesh adra q mbulon t gjitha
veprimtarit q investigohen, monitorohen dhe prmirsohen dhe
q n nj far mnyre bjn publike cilsin e shkollave t
ndryshme. N qoft se kto veprimtari ndrmerren nga vet
shkollat ather do t thot q shkollat vet monitorojn, zhvillojn
dhe prmirsojn cilsin e edukimit nprmjet vetvlersimit dhe
n rastin e vlersimit t jashtm jan inspektoratet apo aktor t tjer
131 | F a q e

si agjencit e akreditimit q zakonisht fokusohen n politikat, ligjin
dhe rregullat, e deri dhe performancn e edukimit gjithashtu.

Kur nj grup i brendshm apo i jashtm i referohet matjes s cilsis s
puns s institucionit msimor edukativ, ai merr parasysh vlersimin e
ktyre elementve:
Programet apo kurrikulat e ofruara;
Organizimi, drejtimi dhe administrimi i prmbajtjes n
shkoll.
Personeli i institucionit.
T drejtat dhe detyrat e nxnsve.
Institucioni ofron shrbime dhe v n dispozicion t
nxnsve laborator, biblioteka dhe burime t tjera
informacioni.
Burimet financiare dhe vlersimi financiar.
Institucioni garanton marrdhnie bashkpunimi, t
brendshme dhe t jashtme.
Institucioni garanton sigurimin e cilsis.

Procedura e vlersimit t brendshm
Pr t realizuar procedurn e vlersimit t brendshm t nj
shkolle ndrtohen plane dhe skema, ndahen detyra dhe udhzohet
secilin antar i grupit t vlersimit pr prmbushjen e detyrave.
Zakonisht shkolla ka nj grup t ngusht personash q jan
przgjedhur pr t kryer nj mision t till.

N prgjithsi, vlersimi i brendshm ndjek disa faza:
Faza e prgatitjes s metodologjis dhe instrumenteve t
vlersimit;
Faza e mbledhjes s t dhnave;
Faza e analizs s t dhnave;
Faza e shkrimit t raportit;
Faza e komunikimit t rezultateve.
Pr hartimin e raportit final, grupi i vlersimit t brendshm
organizon takime me stafin akademik (t brendshm dhe t
jashtm), takime me nxnsit. Gjithashtu shfrytzohen t gjitha
132 | F a q e

materialet, t dhnat q ka shkolla, vlersimet e kryera nga nxnsit
pr procesin msimor, pr stafin akademik dhe pr infrastrukturn.
Po marrim si shembull t analizs konkrete vetm nj element t
vlersimit t brendshm dhe t jashtm, si sht msimdhnia.

Vlersimi pr msimdhnsit

Lidhur me msimdhnien, vlersimi synon prmirsimin e cilsis dhe t
sasis q prodhon sistemi i edukimit dhe niveli t cils i prket shkolla (9
vjeare, e mesme profesionale, etj.). Kriteret pr msimdhnien e mir
shihen n lidhje me rrethanat fizike, me prditsimin e lnds, punn
krkimore dhe studimin etj.
Kriteret e vlersimit pr msimdhnien marrin parasysh
prditsimin e metodave t msimdhnies dhe prdorimin e
efektshm t teknologjis moderne. Ato sigurojn q nxnsit t
marrin msim dhe t vlersohen si duhet, ndrsa burimet prdoren
maksimalisht n funksion t prparimit t studimit n fushat e
prfaqsuara tipikisht n shkoll.

Cilt jan prbrsit q vlersohen kryesisht pr msimdhnien?
Le ti shohim m posht:

Projektimi dhe riprojektimi i lndve
A jan t qarta dhe t arsyeshme qllimet e lnds?
A jan shpallur qart krkesat e lnds dhe a u jan br t
njohura nxnsve?
A zhvillohet syllabusi i lnds s dhn, n mnyr q t
mund ti pasqyroj zhvillimet e fundit t lnds msimore?
Paraqitja e materialit
A nxit msimdhnsi tek nxnsit entuziazm pr lndn q
ai /ajo e ligjron?
A e paraqet msimdhnsi materialin me logjik dhe
prkushtim, n mnyr q t arrij t ngjall kureshtje tek
fillestart, por edhe ti stimuloj nxnsit e avancuar pr
pun krijuese dhe problem/zgjidhje?

133 | F a q e

Zotrimi i lnds
A sht msimdhnsi i pajisur me dijet e duhura n lmin e
lndve t cilat i ligjron?
A angazhohet msimdhnsi me krkime nga lmi i lnds /
lndve q i ligjron, gj q i mundson t jet n hap me
zhvillimet aktuale shkencore?
Ndihmesa pr lndn dhe msimdhnien
A ka prpunuar msimdhnsi materiale msimore, si:
tekste, leksione t shkruara, diapozitiva, botime lidhur me
msimdhnien, ose materiale t tjera t ngjashme?
N far mnyrash ka marr pjes msimdhnsi n drejtim
t projektimit dhe zhvillimit t programit t lndve t
disiplins q mbulon?
Puna n skuadr
A sht msimdhnsi i prfshir n punn n skuadr me
kolegt e tjer n projekte t prbashkta kurrikulare dhe
ekstrakurrikulare
A zhvillon takime dhe seminare q ndajn prvoja dhe
shqetsime t caktuara n lidhje me nxns individ, tema
msimore apo probleme edukative
Kshillimi
far detyrash t kshillimit zyrtar (formal) dhe jozyrtar
(joformal) ka realizuar msimdhnsi?
Sa koh shpenzon msimdhnsi n konsultime me
nxnsit?

far parashtruam m lart mund t shrbej si shembull i vlersimit
t brendshm dhe t jashtm edhe pr elementt e tjer si
infrastruktura, arritjet e nxnsve, burimet financiare, etj. Nj tipar
shum i rndsishm i vlersimit n prgjithsi sht q ai ka n
fokus prmirsimin e cilsis n shkoll. N asnj rast nuk duhet
abuzuar pr ta prdorur si mas ndshkimore ndaj nxnsve,
msuesve apo komuniteteve t ndryshme. Tipat e ndryshme t
vlersimit, i brendshm apo i jashtm jan komplementar dhe i
shrbejn m s miri qllimit t prbashkt t sigurimit t cilsis,
ndrtimit t strategjive t reja pr t ardhmen n funksion t
prmirsimit t puns dhe rezultateve t shkolls dhe prgatitjes
gjithnj e m t thelluar t nxnsve pr jetn.
134 | F a q e

Vlersimi i brendshm shpesh lidhet me nevojn pr t ditur t
vrtetn mbi shkolln ku punon, mbi hapat q ajo hedh nga viti n
vit, prmirsimin e cilsis s nxnsve q ajo diplomon, etj Gjithnj
ka ekzistuar nj raport formal i brendshm mbi bazn e t cilit
ndrtohet plani i shkolls, pasi shkolla operon brenda nj konteksti
kombtar, por edhe t nj konteksti lokal specifik q lidhet me
kushtet fizike t shkolls, stafin e msuesve, kushtet social
ekonomike t nxnsve, burimet financiare vendore, etj. Raporti i
vlersimit t brendshm sht nj proces i vazhdueshm i
investigimit, kuptimit t shtjeve kritike q lidhen me punn n
shkoll pr t organizuar veprimtarin msimore.

Mbshtetja pr vetvlersimin
Fushat e vlersimit identifikohen n nevojat e niveleve t ndryshme
t shkolls. Vetvlersimi shihet t prdoret si motor pr
ndryshime organizative, rritje dhe rinovim(Preskill &Tores,1999).
Ai prfshin procesin e msimit n fazat e ndryshme t tij.
Aktort e prfshir n veprimtarit e ndryshme t vlersimit.
Zakonisht jan bordet shkollore, drejtuesit, stafi msimdhns,
nxnsit dhe prindrit.

Koha kur prcaktohen detajet e vlersimit t brendshm. Jan
bordet e drejtimit t shkolls q nga mbledhjet e tyre japin detaje pr
vlersimin e brendshm. Zakonisht mbledhjet e fillim vitit njohin
antart e shkolls me datat, fushat e studimit, klasat dhe nxnsit,
tematikat, etj q jan par t arsyeshme t mbulohen me investigim,
monitorim dhe nxjerrje rezultatesh.

Temat e vlersimit gjat nj viti jan t larmishme. Ato mund t
prfshijn vlersimin e strukturave t menaxhimit, aspekte t
planeve shkollore, planifikimin e kurrikulave dhe organizimin e
tyre, cilsin e msimdhnies dhe nxnies(planifikimin, burimet,
metodologjin, t msuarit, rezultatet, vlersimin dhe arritjet), llojet
e ndryshme t formave q prdoren n varsi t fushave lndore,
vlersimi i par si proces, cilsia e mbshtetjes s nxnsve me aftsi
t kufizuara, aktivitete t krkimit akademik, etj.

135 | F a q e


Si mund t realizohet vlersimi
Metodat kryesore q prdoren pr vlersimin e brendshm jan
diskutimet e t gjith stafit msimor edukativ, diskutimet n grup,
diskutimet e departamenteve lndore, pyetsort, vzhgimet,
intervistat me nxnsit, analizat e dokumenteve, analizat SOT,
analizat e t dhnave, vlersimi msues-nxns, etj. Mjetet e
prdorura pr vlersimin e brendshm plotsojn planet
individuale t vlersimit. Formatet zgjidhen t tilla q t japin
informacion t vlefshm, si dhe tu japin mundsi pjesmarrsve t
shprehin opinionet dhe qndrimet e tyre n nj klim t
shndetshme besimi dhe sigurie.

far ndodh me gjetjet?
Gjetjet u shprndahen t gjith t interesuarve, ndrsa t dhnat e
mbledhura shrbejn si nj burim i mir informacioni pr tu
prdorur n planin e vitit t ardhshm shkollor

Prfitimi i vlersimit t jashtm
Mendoni nj shkoll q ka analizuar me korrektsi, me frymn e t
menduarit kritik t gjitha far ka gjetur n kontekstin aktual t saj,
prmes prpunimit t t dhnave, pyetsorve, vzhgimeve,
intervistave, testeve, provimeve, diskutimeve t gjera dhe atyre n
grupe t vogla se far pasurie i dorzon nj agjencie apo eksperti t
jashtm pr ta njohur paraprakisht at. Zakonisht puna e shkolls
pr vlersimin e brendshm zgjat gjithnj m shum n koh se sa
ajo e ekspertit t jashtm, qndrimi i t cilit shkon deri n dy jav n
mjedisin q do t vlersoj.

Vlersimi dhe integrimi i dy llojeve t tij sht nj proces sfidues
dhe aspak i leht. Kndvshtrimet e dy pozicioneve ku njri synon
t prmirsoj institucionin dhe punn e individve brenda tij dhe
tjetri synon t bj krahasimet e mundshme n sistem shpesh
ndeshet me konflikte interpretimesh dhe opinionesh, pasi gjykimi i
situats dhe gjetjeve shihen t shkputura nga nj vlersim tek tjetri,
ndrsa n t vrtet si e theksuam gjat gjith shkrimit ai sht
plotsues dhe ndihmon m s miri pr t pasuruar t dy rrugt e
investigimit dhe monitorimit, si atij t brendshm, ashtu dhe atij t
136 | F a q e

jashtm. sht kjo arsyeja pse shkolla ka kaq shum nevoj pr
mbshtetje dhe ndihm n krijimin e kapaciteteve vlersuese duke
filluar q nga agjencit vlersuese dhe akredituese, njsit e
brendshme t sigurimit t cilsis e deri tek ekspertt e pavarur.

























Literatura
1. System of evaluation. OECD, Wikipedia
2. Peter van Petegem: Internal and external evaluation of schools-two sides
of the coin called quality assurance of education?,1999
3. Mary Anne Halton, Self-evaluation is a learning process,2007

137 | F a q e



ASPEKTE T PROCESIT T VLERSIMIT T TEKSTEVE
SHKOLLORE N ARSIMIN PARAUNIVERSITAR
MSc1Brunilda ERRAGA


Abstrakt
Ky punim trajton disa aspekte t zbatimit t politiks s Altertekstit
n sistemin arsimor parauniversitar shqiptar. Vlersimi i nj teksti
kalon npr disa etapa kryesore, q prfshijn t gjith parametrat
q jan pjes prbrse e nj teksti shkollor. Theks i veant i sht
kushtuar vlersimit t prmbajtjes
2
n raport me prmbushjen e
objektivave nprmjet prshtatshmris s tekstit me moshn e
nxnsve, ngarkess shkencore dhe dimensionit edukativ t tekstit,
vlersimit t gjuhs s prdorur, ndjeshmris ndaj barazis,
paraqitjes grafike t teksteve dhe aspekteve t tjera t rndsishme
t nj teksti msimor.
Ndr t tjera, n kt artikull sht br nj analiz e thelluar pr
aspektet cilsore dhe bashkkohore t Altertekstit, me qllimin q t
dalim n prfundime t tilla, q mund t shrbejn n t ardhmen si
rekomandime.

Fjal kye: altertekst, vlersim, objektiva, standard, tekste msimore,
gjuh, prmbajtje, dizenjim, MASH



1
n proces
2
Paketa informuese Altertekst 2009

138 | F a q e



ASPECTS OF THE EVALUATION PROCESS OF
TEXTBOOKS IN PRE - UNIVERSITY EDUCATION

Abstract
This paper addresses some aspects of implementation policy of the
Albanian Altertext pre -university educational system. Evaluation of
a text goes through several key stages, which include all the
parameters that are part of a textbook. Particular emphasis is paid to
the evaluation of the content in relation to the achievement of
objectives through the appropriateness of text to students' age,
scientific and educational dimension load of text, using language
assessment, sensitivity to equality, graphical presentation of
textbooks and other aspects important for a textbook.
Among other things, this article is an analysis of the depth
qualitative and contemporary aspects of the Altertext, aim to get to
such conclusions, which may serve in the future as
recommendations.

Keywords: altertekst, estimates, objectives, standards, textbooks,
language, content, design, MASH



Hapat e par t reforms pr tekste alternative jan hedhur n vitin
2004 nga Ministria e Arsimit dhe Shkencs e Republiks s
Shqipris, e cila nj nga synimet dhe objektivat t puns s saj
asokohe kishte prmirsimin dhe ndryshimin e teksteve msimore.
Pr arritjen e ktij qllimi, ky institucion qendror hartoi politikat
arsimore dhe krijoi kuadrin ligjor pr t realizuar synimet e saj n
fushn e edukimit parauniversitar.
Nprmjet Institutit t Kurrikuls dhe n bashkpunim t ngusht
me ekspert t Banks Botrore, u realizuan programet e reja dhe
m pas MASH shpalli pr her t par Konkursin Kombtar t
teksteve pr klasn e par, pr tekstet Abetare, Matematika 1 dhe
139 | F a q e

Edukata Shoqrore 1. Nj vit m von konkurrimi vijoi me tekstet e
klass s dyt dhe klass s gjasht.
Pr her t par n historin e teksteve msimore u lejuan q t
konkurrojn me tekste shkollore sipas standardeve bashkkohore
shum shtpi botuese.
Gjat ksaj periudhe politikat arsimore t MASH avancuan me
bazn ligjore t ksaj reforme dhe Alterteksti n Shqipri filloi t
zbatohet me miratimin e Vendimit t Kshillit t Ministrave
1
.
Q nga viti 2005, MASH sht institucioni q miraton dhe certifikon
tekstet shkollore t arsimit parauniversitar n vend, duke
prmirsuar dhe zhvilluar n vazhdimsi kriteret, q prcaktojn
standardet dhe kushtet teknike pr realizimin e librave me
alternativa nga botuesit, nprmjet disa vendimeve dhe
udhzimeve, si dhe nprmjet pakets informuese, e cila do vit
publikohet n rrug zyrtare dhe sht dokumenti baz, ku
mbshteten botuesit pr pjesmarrjen e tyre n ALTERTEKST.

N strategjin kombtare t hartuar nga MASH pr periudhn 2009-
2013 sht prcaktuar qart dhe dukshm nj nga shtjet e
rndsishme t procesit msimor, tekstet shkollore, ku theksohet:
Zhvillimi i teksteve msimore dhe liberalizimi i botimit t tyre prbn nj
nga projektet m t rndsishm t ndrmarr nga MASH gjat vitit 2006
e n vijim. Projekti sht prvijuar n dy drejtime baz: a. Prmirsimi i
cilsis s teksteve shkollore; b. Liberalizimi i botimeve shkollore,
shprndarjes dhe delegimi i t drejts s przgjedhjes s teksteve
konsumatorit (specialistve dhe strukturave n shkolla). Przgjedhje m e
mir e prmbajtjes dhe strukturs: Cilsia e teksteve shkollore n procesin e
msimdhnie-msimnxnies sht argument i hapur pr debate t
mtejshm. Debatit po i nnshtrohet dhe duhet ti nnshtrohet, n vijimsi
si prmbajtja, cilsia, kostoja, ashtu edhe struktura trsore e teksteve, duke
e konsideruar nj proces n zhvillim t pandrprer.
2

Po kshtu MASH ka miratuar nj struktur e veant, Komisionin e
Miratimit t Teksteve Shkollore, i cili drejton t gjith procesin e
vlersimit dhe miratimit t teksteve shkollore t sistemit arsimor
parauniversitar.

1
Nr. 144, dat 08.03.2006
2
Strategjia Kombtare e Arsimit 2009-1013 fq 25-26
140 | F a q e

Miratimi i teksteve kalon nprmjet vlersimit nga ekspertt
lndor t monitoruar nga nj komision (KMT) pran MASH. Edhe
pr miratimin e tekstit paketa e Altertekstit parashikon nj sr
procedurash, t cilat bjn t mundur vlersimin kompleks t nj
teksti.
do titull teksti msimor kalon n nj komision t prbr nga pes
antar t cilt e filtrojn tekstin duke u mbshtetur n disa kritere
t prcaktuara:

Q nj libr t shpallet fitues duhet t vlersohet me pikt vlersuese pr:
1. Prputhjen me tematikn e programit t lnds.
2. Realizmin e prmbajtjes.
3. Vlersimi i gjuhs s prdorur.
4. Metodologjin.
5. Paraqitjen dhe dizenjimin.
6. Ndjeshmris ndaj barazis.
7. Prmbushjes s objektivave.


1. Etapat e vlersimit t nj teksti

1.1 Vlersimi mbi prputhjen me tematikn e programit t lnds
Prputhja me tematikn e programit t lnds.
Prputhja e tematikave me shprndarjen e orve sipas objektivave t
linjave dhe nnlinjave.

Przgjedhja e materialit pr hartimin e nj teksti sht kusht
pr t prmbushur prputhjen me tematikn e programit t
lnds. Kjo nuk shkon vetm n vijimsi t politikave
kombtare t vendit, por edhe n funksion t politikave
globale. Prandaj sugjerojm q teksti t jet i balancuar n
przgjedhjen e materialit lndor.
Materiali lndor dhe trajtimi i tij duhet t jen n mnyr
absolute n prputhje me ort msimore t krkuara nga
programi i hartuar nga MASH. N qoft se kjo besnikri
141 | F a q e

nuk respektohet, rrjedhimisht libri nuk ka plotsuar
objektivin e prputhjes s tematiks me programin e lnds.

1.2 Vlersimi i prmbajtjes
Saktsia shkencore.
Bashkkohorsia e modeleve shkencore-didaktike.

Saktsia shkencore sht parimi baz i prezantimit t dijes,
ndaj dhe tekstet shkollore duhet t jen t jen shum t
sakt shkencrisht. Ata duhet t ofrojn shembuj q nuk
lejojn ambiguitete pr diskutim. Gjithashtu hartuesit duhet
t prdorin nj bibliografi t mir shkencore, pr t
reflektuar korrektsi n tekstet e tyre.
Lidhur me przgjedhjen e modeleve shkencore-didaktike,
autort duhet t jen t prirur drejt puns me modele
bashkkohore. Kjo jo vetm pr t qen teksti i
konkurueshm, por mbi t gjitha pr t ndihmuar nxnsit t
zhvillojn aftsit e tyre njohse. Gjithashtu sht i
kshillueshm q teksti t jet i hartuar mbi bazn e
parimeve didaktike t atilla q ti jap hapsira msuesit ta
zhvilloj msimin duke pasur n qendr nxnsin.

1.3 Vlersimi i gjuhs s prdorur
T shkruarit sakt nga pikpamja gjuhsore.
Pastrtia e gjuhs s prdorur.
Gjuha e prdorur n prshtatje me moshn.

Nj tekst shkollor duhet t jet i shkruar sakt nga pikpamja
gjuhsore me qllim q konceptet t jen t punuar sa m
mir dhe t mos ndikoj negativisht n njohurit gjuhsore t
nxnsve prdorues. N kt mnyr teksti kultivon tek
nxnsit aftsin pr t shkruar sakt dhe n mnyr t
prmbledhur e duke nxitur aftsin sintetizuese t t
shprehurit t mendimeve me shkrim.
Gjuha e prdorur n tekst duhet t jet e pastr dhe stimul
pr t zhvilluar t shprehurit tek nxnsit. Nj tekst nuk
duhet t vuaj nga abuzimet me fjalt e huaja edhe kur ato
142 | F a q e

parakuptojn koncepte, stili i mbingarkuar i t shprehurit q
krijon konfuzion n t prtypurin e dijes etj.
Hartuesit e teksteve duhet patjetr q librat ti shkruajn me
nj gjuh t kuptueshme pr nxnsin q i drejtohet, duke
pasur parasysh moshn e tij. Shpeshher dshira pr t
dhn m shum nga mund t mbaj nj mosh e caktuar,
dmton fmijn duke e lodhur dhe e duke e br konfuz n
przgjedhjen e informacionit q i duhet.

1.4 Vlersimi pr Metodologjin
Prshtatja e shkalls s vshtirsis me moshn e nxnsve
Prshtatja e sasis s njohurive me moshn e nxnsve
Shkalla e t qenit trheqs pr moshn e nxnsve
Shkalla e nxitjes s mendimit logjik, zbulues, kritik dhe krijues.
Aftsimi i nxnsve pr t nxnit individual dhe n grup.

Prshtatja e shkalls s vshtirsis me moshn e nxnsve
nga pikpamja teorike prfaqson aftsin e hartuesit t
tekstit pr t parashtruar informacionin e dhn n mnyr
q ai t njihet, t kuptohet, t gjej zbatim, t analizohet, t
prmblidhet dhe t vlersohet nga ana e nxnsit. Kjo
parakupton przgjedhjen e materialit, vnien n funksion t
tij me temn prkatse n mnyr q dija e dhn t
prthyhet e pasforcuar n aftsin konjitive t do nxnsi.
Gjithashtu sasia e njohurive t marra duhet t ket nj vllim
t caktuar t pranueshm pr moshn. Tekstet duhet t
ruhen nga mbingarkesa e informacionit. Kjo pr arsye se
studimet e fundit n shkencn e psikokonjicionit kan
treguar se memorja selektive nuk sht njlloj e zhvilluar tek
t gjith dhe do abuzim me t shkakton probleme n t
ardhmen. Nxnsi duhet ruajtur nprmjet tekstit nga
konsumimi dhe shprdorimi i aftsive t veta, t cilat nuk
jan ende tregues real i shkalls s tij t zhvillimit.
Nj nga boshllqet q sistemi yn ka trashguar ka qen
hartimi i teksteve n funksion t ideologjis dhe jo t
zhvillimit t aftsive krijuese apo fantazuese t nxnsit.
Megjithat nnvizojm se jemi pr nj tekst me karakter t
143 | F a q e

matshm me prmbajtje kombtare.
Tekstet duhet t jen t ndrtuar n mnyr t atill q t
provokojn n mnyr t kombinuar me eleganc nxitjen e
mendimit logjik, zbulues, kritik dhe krijues nprmjet
ushtrimeve me prmbajtje lndore kryesisht nga jeta e
prditshme, ajo shkollore etj.
Tekstet shkollore duhet t jen t pajisur me aparate
pedagogjike t cilt jan hartuar pr t nxitur dhe zhvilluar
aftsimin e nxnsve pr t punuar n mnyr individuale
dhe n grup. Kjo me qllim prgatitjen e tyre pr t punuar
t pavarur dhe pr t pasur nj msim interaktiv. Pyetjet n
aparatet pedagogjik duhet t jen t ndrtuara sipas
niveleve t taksonomis s Blumit.

1.5 Vlersimi i Paraqitjes dhe Dizenjimit
Faqosja (prpunimi grafik).
Lexueshmria pr moshn dhe prshtatshmria ndaj prmbajtjes.
Pamja trheqse, cilsia.

Faqosja sht nj nga pikat e dobta nga pikpamja estetike.
Sot ajo luan nj rol t rndsishm n paraqitjen grafike t
tekstit. Kjo prfshin aftsin e dizajnit pr ta br tekstin t
lexueshm nga pikpamja vizuale, t zgjedh forma pr t
ven si duhet n dukje elementet sipas rndsis s tyre etj.
Ktu kihen parasysh edhe dallimi i niveleve t krkesave
(titujt, pjest pr lexim, ushtrimet, krkesat sipas niveleve
etj.).
Dizajni prgjigjet pr strukturimin viziv t nj teksti.
Gjithashtu ai duhet t tregoj kujdes q teksti t mos jet i
lodhshm nga ngjyrat e theksuara, apo nganjher t zbehta.
Pra ngjyra n funksion t neutralizimit t gjendjes
psikomotore t prdoruesit t tekstit. Lloji i shkronjave dhe
hapsira mes tyre sht gjithashtu dika q duhet marr
parasysh pr ta br tekstin sa m t lexueshm.
Shpeshher ndodh q pamjet e przgjedhura t mos jen n
funksion shum besnik ndaj prmbajtjes. Kjo sht shum e
dmshme pr tekstin, por veanrisht pr prdoruesin e tij.
Kur ai sht n mosh t vogl, ky dm dyfishohet sepse
144 | F a q e

prve paqartsive n tekst, krijon edhe keqkuptime n t
prtypurin e koncepteve.

1.6 Vlersimi i ndjeshmris ndaj barazis
Mosdiskriminimi pr shkak t racs apo kombsis.
Mosdiskriminimi pr shkak t besimit fetar.
Mosdiskriminimi pr shkak t qenies n pakic.
Ruajtja e barazis gjinore.

Kjo pik e vlersimit ngrthen n vetvete: mosdiskriminimin etnik apo
racial, fetar, gjinor dhe kulturor:
Mosdiskriminimi etnik apo racial prmbledh prfshirjen n
tekst t subjekteve nga t gjitha etnit dhe racat, minimalisht
t atyre q jetojn n vendin ku do t prdoret teksti. Kjo nuk
sht vetm n funksion t rritjes s vlerave t qytetaris, por
edhe n funksion t zhvillimit t ides s globalizimit t ktij
mijvjeari.
Barazia gjinore sht nj shtje shum e ndjeshme n shum
vende. Teksti duhet t respektoj barazin gjinore mes
femrave dhe meshkujve dhe t jet i prirur drejt shembujve
androgjen. Gjithashtu teksti pr nj periudh afatgjat
duhet t jet stimulues dhe nxits i thyerjes s stereotipive
pr t prgatitur dhe zhvilluar individin n formatin e
shoqris s hapur.
Barazia fetare gjithashtu sht nj parametr q duhet
mbajtur i ekuilibruar n nj tekst shkollor, n kuadrin e
bashkjetess paqsore fetare dhe zhvillimin e
botkuptimeve me gam t gjer tek nxnsit.
Kndvshtrimi i parametrave kulturor t nj teksti sht
nxits kryesor pr nj gjenerat t shndosh nga pikpamja
globale. T udhhequrit drejt pranimit t kulturave t
ndryshme sht sfida m e madhe e zhvillimit t shoqris.

1.7 Vlersimi i prmbushjes s objektivave
Mundsia pr arritjen e objektivave t programit.
Drejtimi i pyetjeve sipas niveleve prkatse.
145 | F a q e


Mundsia pr arritjen e objektivave sht nj nga pikat kye
t tabels s vlersimit t prmbushjes s parametrave t nj
teksti pr nj nivel t caktuar dijesh pr nj nxns. Kjo pik
prfshin at nse aparati pedagogjik sht vn n funksion
mjaftueshm t objektivave t lnds.
Duhet par me kujdes sepse her pas here ndeshim raste,
kur pyetjet nuk jan n mnyr absolute n funksion t
objektivave, duke mos qen t drejtuara me nivelet
prkatse: her duke qen m posht tyre, e her-her m
lart nga ajo q pritet pr nj nxns t nj niveli t caktuar
dijesh.


2. Alterteksti - nj kndvshtrim i msuesve dhe prindrve

Cilsia e teksteve shkollore n procesin e msimdhnie-
msimnxnies sht argument i hapur pr debate t mtejshm.
Debatit po i nnshtrohet dhe duhet ti nnshtrohet, n vijimsi si
prmbajtja, cilsia, kostoja, ashtu edhe struktura trsore e teksteve,
duke e konsideruar nj proces n zhvillim t pandrprer
1
.
Analiza cilsore e t dhnave ka br t mundur sigurimin e nj
informacioni t pasur dhe mjaft t gjer rreth prparsive dhe
aspekteve t tjera t Altertekstit, duke pasur n fokus t gjith
komponentt prbrs t tij.


Popullata e prfshir n studim dhe kampioni i przgjedhur

Target grupet: Objekt i studimit kan qen msuesit dhe prindrit.
Gjithsej u zgjodhn 20 prfaqsues, prgjithsisht n numr t njjt
pr do grup.

Metoda: Pr t realizuar informacionin e nevojshm u zgjodh
metoda e studimit cilsor.

1
Strategjia Kombtare e Arsimit 2009-2013
146 | F a q e

Teknika e mbledhjes s t dhnave prfshin kryesisht intervistat e
thella, gjysm t strukturuara, nprmjet t cilave i lihet hapsir t
intervistuarit t shprehet lirshm, t analizoj dhe zbrthej
prjetimet, ndjesit, emocionet, perceptimet dhe mendimet e veta n
thellsi, ka nuk mund ta bj me pyetjet e mbyllura t pyetsorve
n studimet e shpejta apo edhe ato baz, ku i duhet t zgjedh n
prgjigjet q i ofrohen t gatshme nga studiuesi.

Intervistimi: Intervistat u organizuan mbi bazn e nj formati
gjysm t strukturuar n mnyr q t mbulonin n thellsi dhe sa
m shum t gjitha temat e prekura n interes t objektivave q
orientojn studimin. Problemet dhe temat kryesore, krahas t
dhnave social-demografike, prfshijn njohurit dhe perceptimet e
t intervistuarve.
T gjitha intervistat u realizuan vetm me dshirn e t
intervistuarve dhe u mbajtn shnime. Nj pjes e intervistave u
vetadministruan nga prgjigje-dhnsit, nj pjes u realizua ball
pr ball. Mjedisi i intervists ka qen gjithmon konfidencial, duke
ruajtur edhe identitetin e fsheht t t intervistuarve.
Gjat realizimit t studimit u respektuan t gjitha shtjet etike t nj
krkimi social.

Analiza: N procesin e analizs s t dhnave u aplikuan teknikat e
interpretimit t fenomenit dhe t analizs dinamike. N rastin e par
u prdor modeli prshkrues dhe interpretues i fenomenit sipas
prmbajtjes s vet t intervistuarve.
Pr t mbledhur sa m shum opinione u intervistuan nj numr i
konsiderueshm msuesish dhe prindrish pr t nxjerr n pah
opinionet, lidhur me cilsin e teksteve alternativ, vshtirsit q
hasen gjat przgjedhjes dhe prdorimit t tyre.


2.1 Konkluzione nga intervistat me MSUESIT
Msueset pohojn se nj problem i mpreht mbetet mungesa e
prvojs s autorve, moskualifikimi i tyre n fusha t caktuara dhe
mbi t gjitha mungesa e aplikimit t metodave t mirfillta q jan t
domosdoshme pr ciklin fillor, duke pasur parasysh, moshn e
hershme t fmijve dhe shkalln e vshtirsive q msuesit kan
147 | F a q e

me kt grupmosh. Gjithashtu ata shprehen se mungon sistemi i
monitorimit dhe supervizimit t teksteve n mnyr t
vazhdueshme dhe m me kujdes nga MASH, (sipas tyre nj pjes e
teksteve kan mosprputhje me programin).
Ndrsa disa msues ndjehen t lodhur nga gabimet e teksteve dhe
paraqitja grafike jo shum e prshtatshme dhe aspak trheqse pr
fmijt.
Librat shpesh nuk nxisin mendimin kritik e krijues t fmijve, nuk
prekin aspak botn emocionale t tyre q ta bjn librin trheqs
dhe t dashur pr ta, nj tekst i vetm i br nga specialist n
bashkpunim me msues do ishte shum m mir shprehet nj
msues.

T tjer msues t intervistuar parashtrojn disa prparsi t ksaj praktike:
Nj msuese shprehet se sht e knaqur nga paketa Altertekst,
sepse nj tem msimore e sheh n disa mnyra duke mbajtur disa
alternativa n dispozicion. Entuziazm shpreh edhe pr librat e
msuesit q e mbshtesin n kryerjen e planit ditor.

Pjesa m e madhe e msuesve jan pr hartimin e teksteve unike
nga specialist t mirfillt.
Msuesit ndjehen t paknaqur nga przgjedhja e teksteve npr
shkolla, grupimi i shkollave, sepse duan tekste t nj linje autorsh
sidomos n lndt gjuh e matematik.
Msuesit shprehen se duhet t prcaktohen kritere pr unifikim
termash sidomos n shkencat ekzakte.

2.2 Konkluzionet nga intervistat me PRINDRIT
Nga intervistat e realizuara me prindrit vihet re nj prputhshmri
e mendimeve t tyre me msuesit. Ata shprehin dshirn pr
unifikim t teksteve, ajo q u konstatua sht frekuenca e ktij
mendimi pothuajse tek t gjith prindrit e intervistuar. Ky mendim
i tyre mund t jet dhe rrjedhoj e reflektimit t mendimeve t
msuesve, q vjen si pasoj e kontakteve t vazhdueshme q kto dy
kategori kan.
Mjaft prindr jan t shqetsuar mbi cilsin e teksteve dhe mbi t
gjitha tek prmbajta e tyre. Ata jan t mendimit q informacioni n
148 | F a q e

kto tekste sht i teprt, n disa raste me gabime shkencore,
drejtshkrimore, i paprshtatur pr moshn e fmijve, ndonjher
dhe i mbingarkuar.
Nj prind shprehet se: Jam i mendimit q edhe ne prindrit duhet t
prfshihemi n przgjedhjen e teksteve dhe kjo barr nuk mund ti lihet
vetm msuesit, gjithashtu duhet t unifikohen termat, librat pavarsisht
nga autor t ndryshm duhet t prdorin terma t njjt.
Nj pjes e prindrve jan t mendimit se Alterteksti si praktik nuk
sjell asnj avantazh; por prkundrazi, ky problem agravohet edhe
m tej kur sheh se, cilsia e teksteve shpesh l shum pr t
dshiruar. Sipas tyre, kjo tregon pr autor joprofesionist dhe pa
shum prvoj n kt fush.
Nj prind tjetr shprehet se: Personalisht jam pro nj sistemi t
unifikuar tekstesh. Do t isha dakord pr nj tekst unik t prgatitur
nga specialistt n bashkpunim me msuesit e lnds, por pas nj
pilotimi.
Disa prindr mendonin se ka ardhur koha q edhe ata t jen
pjes e przgjedhjes s teksteve me t drejt vote npr
shkolla.
Edhe disa prindr ashtu si msuesit hodhn iden e nj
teksti t vetm.
Prindrit t cilt hasin vshtirsi n ndihmn q u japin
fmijve hodhn iden e pilotimit t librave.


3. Vlersime t prgjithshme pr Altertekstin

Msuesit kan mundsi q t przgjedhin ndr disa
alternativa tekstin m cilsor.
Msuesit kan mundsi q t mbajn disa alternativa gjat
procesit msimor dhe kan mundsin t ballafaqojn n
praktik tema t ndryshme msimore t trajtuara n mnyra
t ndryshme, duke pilotuar se cila prej tyre sht m e
frytshme.
I krijon mundsin nj msuesi t kualifikuar t jet pjes e
Altertekstit si autor ose vlersues.
149 | F a q e

Prezenca e nj bashkautori msues (q sht kusht n
bashkautorsin e teksteve) e bn librin q t jet m afr
msuesit dhe tia lehtsoj atij punn.
I hapi rrug hartimit t Librave metodik udhzues pr
msuesit, t cilt ofrojn cilsi dhe standarde n
msimdhnie.
Alterteksti solli rritjen e cilsis s prgatitjes s teksteve si
nga ana prmbajtjes, metodika dizajni dhe cilsia teknike.
1

Alterteksti nuk prcakton kritere t qarta pr ata q duhet t
jen autor tekstesh (minimum eksperience).
Librat shpesh kan fjalor akademik dhe t paprshtatshm
pr do nivel nxnsi.
Aparatet pedagogjike, ushtrimet metodike nuk jan t
hartuar n nj mnyr t till nga njohja deri te vlersimi e
krijimi, q ti vijn n ndihm t gjith niveleve t nxnsve.
Nj nga momentet e rndsishm n zhvillimin e altertekstit
sht liberalizimi i tepruar i alternativave t teksteve
shkollore.
Librat nuk kalojn n pilotim para hedhjes n treg.
Librat n t shumtn e rasteve krijohen nga nj grup i cili
nuk punon n grup dhe paralelisht q n fillimet e librit si:
autort me njri-tjetrin dhe redaktort shkencor, redaktort
gjuhsor, recensentt, piktort, dizajnt etj.
Librat e moshave t vogla (klas e par e dyt) duhet t
shoqrohen nga nj ilustrues q t jen m jetsor dhe jo t
shoqrohen me clip arte.
Ka libra q prdorin disa her t njjtn foto.
N librat e Gjuhs Shqipe, ndodh q prmbajtja e pjess nuk
prshtatet me figurn q e shoqron at.
Msuesit autor teksti pr shkak t konfliktit t interesit
(parim i parashikuar n Altertekst) nuk kan t drejt t
punojn me tekstin e hartuar prej tyre.
Mundsit e pjesmarrjes s lir t botuesve nuk
shoqrohen me kritere apo standarde q duhet t plotsoj
nj shtpi botuese.

1
Studim i Banks Botrore 2010
150 | F a q e



REKOMANDIME:
Krijimi i standardeve pr autort e teksteve shkollore do t
ndikoj n rritjen e cilsis s teksteve.
T krijohen grupe pune me msues dhe autor t kualifikuar
sipas lndve, q t sanksionojn prdorimin e termave kye
t lndve prmes teksteve t ndryshme, q fmijt dhe
msuesit t mos konfuzohen.
T prmirsohen praktikat e pilotimit te teksteve, si dhe t
dokumentohet vlersimi i fazs pilotuese.
T inkurajohet krijimi i linjave t teksteve t hartuara nga i
njjti grup autorsh pr t rritur cilsin vertikale lndore.
T prcaktohen standarde edhe pr shtpit botuese q
bhen pjes e Altertekstit.













Literatura:
1. Fransua Mari Zherar Ksavje Rozhje: Hartimi dhe vlersimi i teksteve
shkollore
2. Paketa Informuese Altertekst 2009, urdhr nr 36/ dt 24.02.2009
3. Studim i Banks Botrore 2010
4. Strategjia Kombtare e arsimit ( 2009-20130
5. V.K.M.Nr. 144, dat 08.03.2006

151 | F a q e


TEKNOLOGJIA E APLIKUAR N RRITJEN E CILSIS S
MSIMDHNIES

MSc. Teuta BRACO
Pedagoge me koh t pjesshme n Universitetin Planetar

Abstrakt
Integrimi i Teknologjis s Informacionit dhe Komunikimit (TIK) n
arsimin e sotm ka prparuar me hapa gjigante n mbar botn
duke rritur ndjeshm cilsin e tij. sht e qart se n kuadrin e
globalizimit, nxnsit tashm presin q teknologjit t jen pjes e
tyre lidhur me prvojn e t msuarit.
Sot, shum forma t informacionit dhe teknologjive t komunikimit
mund t jen mjete msimore efektive nse prdoren me menuri
dhe n mnyrn e duhur. Prandaj, sht e rndsishme pr msuesit
t kuptojn rndsin e saj dhe ti aplikojn kto teknologji n
procesin msimor (msimdhnie dhe t nxnit). Por njkohsisht,
sht shum e rndsishme pr politik brsit dhe hartuesit e
kurrikulave t kuptojn rndsin e integrimit t teknologjive n
procesin msimor dhe si ti integrojn kto t fundit n kurrikula.
Duke pasur nj mjedis arsimor t till sigurohet cilsia e lart e t
nxnit.

Fjal ky: teknologji msimore, cilsia dhe t nxnit n arsim, integrim
teknologjik,


APPLIED TECHNOLOGY TO ENHANCE THE QUALITY
OF TEACHING

Abstract
Nowadays, integration of Information and Communication
Technology (ICT) in education has advanced with giant steps
around the world by increasing its quality. It is clear that in the
152 | F a q e

context of globalization, students now expect to be part of their
technologies on learning experience.
Today, many forms of information and communication technologies
can be effective teaching tools, if used wisely and appropriately.
Therefore, it is important for teachers to understand its importance
and to apply these technologies in the learning process (teaching
and learning). But at the same time, it is very important for policy
makers and curriculum writers understand the importance of
technology integration in the learning process and how to integrate
them into the curriculum. Having such an educational environment
the schools ensure the high quality of learning.

Key words: quality teaching and learning technology in education,
technology integration,



Shoqria n t ciln jetojm sht vazhdimisht n zhvillim.
Ndrkoh q ne ecim nprmjet epoks s teknologjis se
informacionit, arsimi nuk mund t jet imun ndaj ktyre
ndryshimeve.

Prdorimi i TIK-ut e rrit cilsin e msimdhnies dhe t nxnit n
arsim
Studimet tregojn se teknologjia mund t prshpejtoj, pasuroj dhe
thelloj aftsit baz; t motivoj dhe angazhoj t msuarit e
nxnsit; t ndihmoj lidhjen e akademikve me praktikat e fuqis
puntore t sotme; t forcoj msimdhnien; t rris
qndrueshmrin e puntorve t nesrm; t kontribuoj n
ndryshimin e shkolls dhe t lidh shkolln me botn reale (Schacter
1999).
Nj prdorim efektiv i teknologjive n shkolla mund t ket nj
impakt imediat pozitiv n mjediset msimore t shkollave si p.sh.
duke krijuar nj bashkveprim m dinamik midis nxnsve dhe
msuesve, duke rritur bashkpunimin dhe punn n ekip n
veprimtarit e zgjidhjes s problemeve, duke stimuluar kreativitetin
tek nxnsit dhe msuesit dhe duke ndihmuar nxnsit t
kontrollojn dhe monitorojn njohurit e marra. M tej, prdorimi
153 | F a q e

me sukses i teknologjive t aplikuara n shkolla mund t ndihmoj
nxnsit t zhvillojn aftsit; ato specifike pr TIK-un dhe ato
njohuri q prgjithsisht, mund t jen t dobishme pr ta n jett e
tyre t ardhshme akademike dhe profesionale. (OECD 2005).
Nxns t till do t ken avantazhin e t qenit t familjarizuar me
mediet e ndryshme, t zakonshme n vendet moderne t puns dhe
do t jen t aft t prdorin kto aftsi teknologjike pr t hyr n
informacion, pr t grumbulluar, pr t sintetizuar dhe pr t
kmbyer kt informacion me efektivitet.
Teknologjia n vetvete mund t jap potencialin e saj t plot vetm
kur integrohet mire n mjedisin msimor. Kur integrohet me
efektivitet, teknologjia mund tu jap nxnsve mundsi
angazhuese, t gjejn dhe t prdorin informacionin aktual dhe t
aplikojn aftsi akademike pr zgjidhjen e problemeve t bots
reale. Praktikat tradicionale t edukimit nuk u japin nxnsve t
gjitha aftsit e nevojshme pr t arritur suksesin n botn e sotme
(ISTE 2005).

1.1 Mnyra sesi prdoret teknologjia n klas sht nj mas kritike
e suksesit t saj
Po bhet prher e m qart se teknologjia n vetvete nuk e
ndryshon direkt msimdhnien ose t msuarit. Elementi kritik
sht, m shum, sesi teknologjia inkorporohet n msimdhnie.
Teknologjia n vetvete nuk mund ta ndryshojn edukimin. Ajo
mund t shkaktoj nj ndryshim kur integrohet n kurrikul. (Muir-
Herzig 2004).
Termi integrimi teknologjik sht prdorur nga shum njerz pr t
nnkuptuar shum gjera t ndryshme.
Integrimi teknologjik sht inkorporimi i teknologjis dhe
praktikave t bazuara n teknologjin, si puna dhe komunikimi
bashkpunues, krkimi i bazuar n Internet n rutinat e prditshme,
puna dhe menaxhimi i shkollave (Ogle, 2002).
Integrimi i teknologjis nuk sht vetm mbi teknologjin, por n
radh t par mbi prmbajtjen dhe praktikat msimdhnse
efektive. Fokusi i tij duhet t jet mbi kurrikuln dhe msimin.
Integrimi prcaktohet jo nga sasia apo tipi i teknologjis s
prdorur, por nga si dhe pse ajo prdoret (Holznogel 2005).
Termi integrimi teknologjik do t thot prdorimi i teknologjis pr t
154 | F a q e

arritur qllime msimore dhe pr t fuqizuar msimin e nxnsve gjat
gjith programit msimor.

1.2 Rndsia e vlersimit t integrimit teknologjik n klas nga
msuesit dhe administratort e shkollave
Nj nga sfidat q prballojn vendimmarrsit e edukimit dhe
administratort e shkollave, sht vlersimi i kujdesshm i
integrimit t teknologjis n klas. Ndonse nuk dyshohet se
integrimi teknologjik sht nj gj e mir, sht e rndsishme t
dihet se n far shkalle po ndodh kjo dhe, nse sht efektive
msimdhnia e aftsive teknike si edhe prmbajtja e lnds.
Vlersimi i nivelit aktual t integrimit n shkolla sht i
rndsishm pr administratort arsimor pr t marr vendim, pr
t vlersuar integrimin teknologjik n klas, pr t prcaktuar
efektivitetin e investimit teknologjik dhe pr t planifikuar stafin
dhe zhvillimin profesional
1
.
N fushn e edukimit dhe trajnimit, teknologjia nuk sht vetm nj
opsion por edhe nj nevoj pr ta br procesin msimor m
atraktiv. Teknologjia n edukim sht identifikuar si trend dhe
shtje kryesore n kt fush.
Teknologjia sht br nj instrument i fuqishm n dhnien e
programeve t trajnimit n gjith globin. Teknologjit e aplikuara n
edukim jan duke u zhvilluar me hapa t shpejta, duke mbartur
potencialin e tyre n nj num gjithmon n rritje t nxnsve, n
mnyrat m t knaqshme.
Integrimi i teknologjis n arsim dhe veanrisht n at profesional
mund tu jap shkollave akses t fuqishm n botn e puns, jasht
shkolls dhe ti lejoj msuesit t projektojn mjedise t dobishme
msimore q theksojn msimin n kontekstin e veprimtarive t
bots reale (Hull 1999).
Perceptimet e msuesve jan shum t rndsishme n suksesin apo
dshtimin e integrimit teknologjik n msimdhnie dhe ata luajn
nj rol domethns n kt proces. Msuesi ka qen agjenti i
ndryshimit dhe luan nj rol kritik n suksesin e procesit t edukimit.
Msuesit duhet t modelojn prdorimet e prshtatshme t
burimeve teknologjike n kabinete dhe klasa pr t ndihmuar

1
Miller 2007
155 | F a q e

pajisjen e nxnsve t tyre me njohurit dhe aftsit e nevojshme,
pr ti prdorur me efektivitet kto instrumente n jetn e tyre t
puns.
Teknologji t reja po ndryshojn vazhdimisht. Msuesit dhe
administratort e shkollave duhet t mbajn hapin me teknologjin
n ndryshim me qllim q t sigurojn rolin e tyre t rndsishm
ne transmetimin e njohurive te nxnsit. Kompetenca e tyre n
teknologjin e informacionit dhe komunikimit sht esenciale nse
ata duan t jen t lider msimor t suksesshm, pasi ata i
transferojn kto kompetenca tek nxns t e tyre.

1.3 Prfitimet dhe ndikimet e teknologjis msimore n arsimin
Prdorimi i teknologjis s aplikuar n msimdhnie dhe t nxnit
sht i paevitueshm n fushn e edukimit. N kt kndvshtrim,
TIK-u sht jo vetm i lidhur me kompjuterin dhe rrjetet
kompjuterike por, gjithashtu, prfshin elemente t tjera t
teknologjis q mund t prmirsojn cilsin e procesit t
msimdhnies dhe t nxnit t tilla si: aparatet celular, video
projektor, TV, Radio, CD/DVD, kamera etj. Zhvillimi i teknologjik
ka tendencn t prfshij aspekte t ndryshme t jets si at t
arsimit dhe veanrisht arsimin profesional, i cili sht i lidhur
ngusht me prdorimin e teknologjis dhe procesin e msimdhnies
dhe t nxnit.
Arsimi ka t bj me programet arsimore t organizuara, t cilat
lidhen drejtprdrejt me prgatitjen e individve pr botn e puns,
ose pr prgatitje t tjera te tyre pr nj karrier q krkon shkall t
ndryshme kualifikimi nga diploma e deri te shkallt e avancuara.
Arsimi i prgjithshm n pjesn m t madhe ndrton aftsit
analitike, njohuri dhe t menduarit kritik, ndrsa arsimi profesional
zhvillon prvoj praktike dhe praktik pr zgjidhjen e problemeve.
Bota e industrializuar sot investon shum n shkollim.
Garantimi i nj sistemi arsimor kombtar modern, i cili nxit zhvillimin e
qndrueshm ekonomik, rrit konkurrueshmrin n rajon e m gjer, dhe
konsolidon demokracin
1
.
Citimi i msiprm sht vizioni i strategjis kombtare t arsimit
parauniversitar 2009-2013.

1
MASH, SKAP 2009 - 2013, fq. 16.
156 | F a q e

Investimi n nj edukim t fort, n sektorin publik dhe privat t
arsimit duhet t jet vendimtar n nj shoqri n zhvillim, q
bazohet n dije. Duke pasur parasysh zhvillimin teknologjik dhe
social-ekonomik n bot e cila karakterizohet me nj prparim t
parapar n fushn e teknologjin, informacionit dhe komunikimit,
teknologjia msimore e aplikuar n procesin arsimor duhet t jet
nj aspekt vital . Kjo mund t ndikoj n arsim n mnyra t
ndryshme si: (a) n ndryshimin e orientimit t sistemit t edukimit,
prej msuesit si nj burim dijesh pr nxnsin, (2) n zgjedhjen e
shum burimeve t vlefshm dhe t prdorshm nga nxnsit, (3) n
mundsin e t msuarit n distanc (e-learning/t msuarit
elektronik), (4) n nevojat e cilsis s standardizuar t edukimit, (5)
n nevojat pr t kuptuar dhe zbatuar m mir edukimin gjat gjith
jets etj
1
.
Zhvillimi shoqror dhe ekonomik varet nga forca q siguron arsimi
n aftsit dhe rrugt pr t hyr n tregun e puns. Pr grupet m
pak t privilegjuar dhe n mnyr t veant ato t margjinalizuara,
arsimi profesional mund t jet nj rrug e rndsishme drejt nj jete
m t mir.

1.4 Nj shoqri e re krkon aftsi t reja
Pr faktin se Teknologjit e Informacionit dhe t Komunikimit jan
mjete pr prpunimin e informacionit, me t cilat gjeneratat e reja
duhet t bhen kompetent n prdorimin e tyre, duhet t fitojn
shkathtsit e nevojshme, dhe pr kt arsye duhet t ken qasje n
kompjuter dhe rrjetet kompjuterik gjat shkolls dhe gjat jets s
tyre
2
.
N fushn e arsimit, integrimi teknologjik nuk sht vetm nj
mundsi, por edhe nj domosdoshmri pr t br procesin e
edukimit m trheqse. Prdorimi i TIK-ut n msimdhnie vitet e
fundit n bot, po fokusohet jo vetm n mjetet e tij por gjithashtu,
po prfshihet n nj pedagogji t drejt n procesin msimdhnie-t
nxnit.
Shkolla duhet t jet nj hapsir ku ndrtimi i njohurive n
zhvillimin social t jen drejtuar n mnyr t till q, nxnsi t
ndihet si qenie njerzore me interesat dhe nevojat e veta.

1

2
Samiti Botror, 2003
157 | F a q e

Shkollat jan institucionet e trajtimit t njohurive. Prandaj,
teknologjit msimore duhet t jen mjeti.
N krkim t nj t msuari t cilsor: Shkollat duhet t rishikojn
thellsisht praktikat dhe burimet e msimdhnies pr t krijuar
mjediset dhe pr t prmirsuar aftsit dhe shprehit e t msuarit
gjat gjith jets n nxnsit e tyre.

















Literatura
1. Allan C. O. & Hunkins F.P. (2003). Kurikula: Bazat, parimet dhe
problemet. Tiran, f.15
2. Banka Botrore (2010). Raport
3. Bebell, D, Russell, M & ODwyer, L (2004), "Measuring teachers
technology uses: hy
4. multiple-measures are more revealing", Journal of Research on
Technology in
5. Education, vol. 37, no. 1, pp. 4563.
6. Blurton,C. (2002). Ne Directions of ICT-Use in Education. Burimi online:
http://www.unesco.org/education/educprog/lf/dl/edict.pdf;accessed
7. Communications and Technology Research,
8. http://partners.becta.org.uk/page_documents/research/impact_ict_schools
.pdf.
9. Condie, R & Munro, B 2007, The impact of ICT in schools a landscape
review, British
10. European Commission. (2010). European Strategy 2020. Brussels
158 | F a q e

11. Faudel, H 2008, "Teachers and trainers in vocational education and
training reform in the new and future member states", International Journal
of Vocational Education and Training, vol. 16, no. 2, pp. 39-46.
12. Griffin, D.A. (2003). Educators' technology level of use and methods for
learning technology integrations. University of North Texas.
13. Hew, KF & Brush, T, (2007), "Integrating technology into K-12 teaching
and learning: current knowledge gaps and recommendations for future
research", Educational Technology
14. Research and Development, vol. 55, pp. 22352.
15. Holznogel, D 2005, "Is technology integration happening? Ho can I tell?",
NETC Circuit, vol.
16. Winter 2005, viewed September 15, 2010,
17. http://.netc.org/circuit/2005/inter/tech.html
18. IKS. (2007). shtje t kurrikuls s re-Tiran, f. 7
19. ISTE National Educational Technology Standards for Teachers. Retrieved
April 4,
20. 2005, http://cnets.iste.org/currstands/cstands-netst.html
21. MASH, (2009), Strategjia Kombtare pr Arsimin Parauniversitar (2009
2013).
22. National ICT competency standard (NICS) for teachers. (Tetor 2006)
23. http://www.ncc.gov.ph/nics/files/NICS-Teachers
24. Ogle, T, (2002), Tecnology in schools : Suggestions, tools and guidelines
for assessing
25. technology in elementary and secondary education, U.S. Department of
Education.
26. Paryono & Quito, BG 2010, Meta-analysis of ICT integration in vocational
and technical
27. education in southeast asia, SEAVERN Research Report 2009/2010,
SEAVERN.
28. Revista pedagogjike (2007). Rreth konceptit kurrikul, f. 30.
29. Samitit Botror. (2003). Mbi Shoqrin e Informacionit. Gjeneve. Burimi
online:
30. http://www.wsisgeneva2003.org/home.html
31. UNESCO. (2011). Kompetencat Kye Evropiane; Kompetenca 4 -
Kompetenca TIK

159 | F a q e



EFEKTET E PRDORIMIT T INTERNETIT N DITT E
SOTME
MSc
1
Agron PULLUMBI

Abstrakt
Punimi, trajton informacione dhe reflektime mbi efektet e
prdorimit t Internetit n zhvillimin e shoqris, sidomos n
at t nxnsve dhe studentve, par m gjersisht n
kontekstin shqiptar
2
.

shtje kryesore:
Zhvillimet m t fundit t IT, e sidomos ato n vend,
fokusuar me gjersisht n fushn e menaxhimit arsimor
dhe zhvillimit t infrastrukturs informatike n shkollat
publike t arsimit parashkollor n Shqipri;
Vlersime t efekteve n prdorimin e Internetit, n
aspekte t veanta e t detajuara duke klasifikuar
ndikimin pozitiv por edhe negativ tek prdoruesit e tij;
Masat profilaktike pr t parandaluar pasojat e dmshme
n prdorimin e Internetit.

Fjal ky: teknologjia e informacionit, internet, facebook, twitter, tagged


1
n proces
2
Jan shfrytzuar kryesisht informacione t publikuara, t dhna nga Projektet q
aktualisht zhvillohen n fushn e arsimit si dhe dokumente e t dhna nga Strategjia e
Arsimit Parashkollor n Shqipri.
160 | F a q e



EFFECTS OF INTERNET USE

Abstract
This paper deals with information and insights on the effects of
Internet use in the development of society, especially at school and
university, widely seen in the Albanian context. Main issues:
Latest IT developments, especially those in the country,
focusing extensively in the field of educational management
and information infrastructure development in preschool
education in Albania's public schools;
Assessment of the effects of Internet use in detailed aspects of
classifying positive but also negative impact to its users;
Prophylactic measures to prevent harmful effects on Internet
use.

Key words: information technology, internet, face book, twitter, tagged



Duke qen se pothuajse do risi e re teknologjike shoqrohet edhe me efekte
ansore, prpara se t shpjegojm e pozicionin ton rreth saj sht mir q
t shohim e t vlersojm me imtsi disa nga aspektet pozitive t
ndrlidhura me ato negative e pr t prcaktuar m sakt shkalln e
kontaminimit tek prdoruesit, e veanrisht tek fmijt.
Aktualisht nga psikologt dhe edukatort ka nj shqetsim t dukshm pr
ndikimin e Internetit n zhvillimin fizik, njohs dhe social t fmijve.
Sipas studimeve, prcaktohet se adoleshentt n bot sot jan prdoruesit
m t mdhenj sesa prindrit e tyre. Kryesisht prdorimi i Internetit pr t
rinj sht pr t luajtur, pr t dgjuar muzik dhe nprmjet platformave
Facebook, Twitter Tagged, pr t takuar virtualisht njerz t rinj, pr t
shkmbyer informacion etj.

161 | F a q e



N vend t hyrjes ...
Teknologjia e informacionit (Information Techonlogy) IT sht sot
pjes e infrastrukturs s ekonomis dhe administrats shtetrore
dhe private dhe nj nga shtyllat kryesore t zhvillimit t nj vendi.
Nse ka ndonj shkenc q po dominon shekullin e XXI-t, sht IT,
progresi i fundit i saj po hedh bazat pr transformimin e jets
njerzore dhe krijimin e nj shoqrie q bazohet mbi DIJEN.
Prandaj do vend harton politika kombtare q mbshteten
fuqimisht n IT, n shfrytzimin e plot t t mirave q ajo sjell n
do fush t jets e t shkencs.
Sot prdorimi i IT nuk sht nj luks por nj element themelor jo
vetm pr zhvillimin aktual ekonomik por edhe pr edukimin e
brezit t ri e t ardhmes (por jo vetm) n t gjitha institucionet
arsimore.
Shembull sht zhvillimi ekonomik indian, ku n munges t
burimet financiare shteti importoi njohuri (know how) intelektuale
duke ngritur Qendra krkimore e shkencore (Research &
Development), me specialist t avancuar t TI, bri q Indi t
funksionojn suksesshm mbi 300 shoqri multinacionale pr
softwer.

Cilat jan zhvillimet m t fundit t IT n vendin ton?
Mosha digjitale qeverisja elektronike n vitin 2011 u ngrit n
nj nivel t ri me hostimin e sistemeve t qeverisjes
elektronike (baza t dhnash, aplikime dhe shrbime pr
qytetart dhe biznesin).
Krijimi i Pikave t Aksesit Publik t internetit (PAP) e Posts
shqiptare, falas n 550 zyrat postare n t gjith Shqiprin,
bri q n 2012, 4.1 milion prdorues, (kt vit do t trefishohet
numri i PAP).
Implementimi i sistemit E-Parlament, m tej E-President dhe
Gazeta Zyrtare Elektronike, sisteme t cilt do t kompletojn
procesin digjital t hartimit dhe miratimit t legjislacionit
shqiptar.
162 | F a q e

Shrbimit 3G, ofrohet Broadband mobile, nga Vodafone e
AMC, do t ofroj Internet mobil t shpejt n pllmbn e
dors,
Sistemi E-Cabinet, prfshin mbi 1500 npuns t
administratws dhe me platformn E-Aktet, i gjith procesi
legjislativ n nj procedur trsisht elektronike.
M 2011, u zgjerua rrjetit qeveritar Govnet, duke ofruar e
shrbime t prqendruara e t sigurta dhe me standarde
bashkkohore, pr qeverisjen elektronike, pr t gjitha
ministrit, jo vetm n Tiran, por edhe n qarqet kryesore t
vendit.
Gjat 2012, shum shrbimeve thelbsore, si menaxhimi i
pronave, tatimet dhe shndetsia, jan digjitale, ndrkoh q
po plotsohet legjislacioni q ofron nj klim miqsore ndaj
biznesit, mbron konsumatorin, siguron konkurrencn etj.

... po n fushn e arsimit si po zhvillohet IT?
Prgatitja e nxnsve dhe studentve me orientim drejt TIK,
pr aftsimin tyre pr nj treg konkurrues t puns me baz
TIK.
Integrimi i TIK n metodat e msimdhnies duke pajisur
shkollat e arsimit publik parauniversitar me pajisje moderne
pr TIK, si dhe me lidhje t besueshme e mjedis t sigurt
Interneti.
N periudhn 2009 2010, jan furnizuar me Internet, 1916
shkolla, me mbi 500000 nxnsish prfitues dhe jan ngritur
strukturat e IT n DAR/ZA.
Shrbimi i Internetit pr 2000 objekte t tjera shkollore me
gjersi brezi (1024/256) Kbps, sa dyfishi i shpejtsis aktuale,
Ndrtimi i VET Portali t Arsimit profesional, me disa
Module, (SIM, Website e shkollave, Moodle etj).
Ndrtimi i EMIS (Education Management Information
System), me disa Module:
Sistemi i Menaxhimit t Informacionit Paraunivesitar:
Moduli SIMS:
163 | F a q e

Sistemi i Maturs Shtetrore, (sistem q do t mundsoje
realizimin e proceseve t maturs dhe t pranimit n IAL,
Sistemi i menaxhimit t dokumenteve, (q do t mundsoj
implementimin e shkmbimit t dokumenteve elektronike dhe
t arshivs digjitale n MASH).
S shpejti projekti i Libraris Digjitale.

Si dhe n far aspekte ndikon Interneti tek fmijt?
Mbi t gjitha, fmijria shoqrohet me eksplorime, e n botn e
sotme virtuale e interaktive t IT, fmijt formohen edhe nga
eksplorimi n Internet.
Fmijt jan t interesuar, t njohin, t imitojn dhe t bjn gjra q
njohin dhe shohin t ndodhin n Internet, prandaj ai sht jo vetm
nj mjet i fuqishm por edhe nj shembull i keq, kur informacioni
nuk przgjidhet si duhet.
Internetit sht mjet i fuqishm q, nse prdoret si duhet, mund t
rris zhvillimin e aftsive intelektuale, shkencore dhe sociale t tyre,
por n t kundrtn shoqrohet me pasoja negative tek ta.

Si ndikon dhe pasoja negative ka Interneti n zhvillimin njohs,
social dhe fizik?

Ndikimi n zhvillimin njohs
Fmijt dallohen nga aftsit njohse t tilla si; kujtesa, aftsi
t zgjidhjes hapsinore dhe logjike t problemeve, t
menduarit kritik, prqendrim t konsiderueshm,
abstraksion dhe t kuptuarit t fenomeneve.
ofrohen informata q prmirsojn cilsin e t menduarit
dhe t msuarit q ato t mund t transformohet n njohuri.
promovohet shpejt zhvillimi i gjuhs dhe shkrim kndimit,
duke patur prfitime m t mdha n aftsit verbale dhe
joverbale.

por ...
164 | F a q e

Jo gjithnj informacionet e publikuara n Internet jan t
sakta dhe ligjore. Fmijt varen nga t rriturit pr t
vrtetuar at q shohin, dgjojn dhe q ndjejn.
nuk ka asnj mnyr pr t kontrolluar besueshmrin e
informacionit dhe m tej, shpesh nuk ka rrug praktike pr
t siguruar privatsin.
Fmijt prballen me marrjen shabllone t informacionit,
duke mos qen n gjendje t gjykojn mes asaj q sht e
vrtet dhe asaj q nuk sht e vrtet, pra ata nuk jan n
gjendje pr t provuar realitetin e bots virtuale.
Prof. James Collins, identifikon; ... disa probleme arsimore ndr fmijt
e shkolls q jan drejtprdrejt t ekspozuar n botn virtuale online.
Ndrsa studentt jan prballur me probleme me shkrim, sikurse ka shum
prej tyre kopjac t projekteve krkimore apo eseve t nxnsve t
shkollave t mesme
1
.
Ndikimet e tilla negative nuk jan vetm nj krcnim pr fmijt e vegjl,
por edhe pr ata n konvikte, pasi shum prej tyre qndrojn gjith natn
n internet.

Ndikimi n zhvillimin social
Interneti nuk mund dhe nuk duhet t zvendsoj ndrveprimin
midis njerzve ose marrdhniet e tyre. Ai nuk mund t z vendin e
aktiviteteve t tilla si bisedat familjare, takimet e fmijve n
kopshte apo kndin e lodrave ose leximi s bashku i tyre.
Nga kjo eksperienc pozitive fmijt kan prmirsuar qndrimet e
tyre n lidhje me t msuarit duke rritur kuriozitetin e tyre por dhe
vet konceptin. Shum prindr fmijt e t cilve prdorin
Internetin n shkoll besojn se ai ka prmirsuar qndrimin e
prgjithshm t fmijs s tyre drejt shkolls.
Nprmjet platformave t tipit Moodle, fmijt marrin pjes aktivisht
n nj mjedis msimor t pavarur duke komunikuar virtualisht me
msuesit apo shokt e klass, Ky lloj komunikimi sht shum i
muar dhe i pazvendsueshm n rastet e mungess s teksteve
(rasti i nxnsve t shkollave profesionale) apo kur vendqndrimi i
fmijve sht i largt, ose ata e kan t pamundur t ndjekin

1
Gates, 1998
165 | F a q e

msimin n shkoll (rasti i fmijve t ngujuar, ose i atyre q jan
institucionet e riedukimit, etj.).
Megjithat, nse prdoret si duhet, Interneti mund t shrbej si medium
pr bashkveprim t pranueshm social
1
.
prmes prdorimit E-mail, Chat, dhe mesazheve t
menjhershme lejon fmijve q t bisedojn me fmijt e
tjer, duke rritur zhvillimin e komunikimit dhe aftsit
sociale.
fmijt jan n gjendje t ndajn kulturat dhe traditat e
ndryshme t tyre, duke njohur kshtu kultura nga vende t
ndryshme t bots,
prdorimi i Internetit n klasa lejon fmijt t punojn s
bashku, duke inkurajuar shkmbimin e ideve dhe t
msuarit bashkpunues.
Studentt gjejn metoda konvencionale t t msuarit e
kshtu shpesh t msuarit nprmjet Internetit sht pr ta
zbavitse.
ofron argtim, duke u prdorur si nj mjet edukativ. Kshtu,
fmijt mund ta prdorin at pr t gjetur frymzim, duke
stimuluar imagjinatn, t eksplorojn botn, t takohen me
miq t tjert dhe pr t fituar prvoja t reja. Procesi i
lundrimit n Internet sht i njohur si loj e loja ka ndjekjet
e veta, dfrim konkurrenc e shoqri dhe t gjitha t cilat
mund t plotsohen n Internet.
alternativa unike, t cilat jan veanrisht t rndsishme pr
ata q jan fizikisht t paaft dhe t paaft pr t'u angazhuar
n loj fizike.
pasurojn msimin n shkoll nprmjet metodave
interaktive dhe me ndihmn e TIK mund t jet nj mjet pr
pun krijuese dhe intelektuale me t tjert.

por ...
Disa nga efektet negative, q mund t ken ndikime t mdha, n
vshtirsimin e jets s individit mund t jen:
Izolimi i individit dhe shmangien nga shoqria;

1
Railsback, 2001
166 | F a q e

mnyr t thjesht pr t gjetur informacion q prfshin
prhapjen e prmbajtjes s paprshtatshme, t tilla si dhuna,
paragjykimi, gjuha e urrejtjes, karakter fetar dhe
pornografin. Ajo mund t ekzistojn n shum forma, duke
prfshir video, filma, fotot dhe madje edhe vizatime
komike.
Dobsim t motivit social, q radhitet si ndr t part pr
mbijetesn e individit dhe zhvillimin e personalitetit t tij;
Largimi i tij nga aktivitetet e lira;
Aspektet e komunikimit social, sidomos n gjuhn e shkruar
(duke mos ln mnjan gjuhn e folur);
Motivimin pr msim, (sot shihet rezultati tek t rinjt q
kan nj interesim nn mesatar pr lexim dhe msim);
Krijimi i stresit, q prcaktohet si faktor ky i izolimit t
individit;
Tendencat pr shmangien nga lidhjet farefisnore dhe me t
afrmit.

Ndikimi n zhvillimin fizik
Nuk mund t duket me sy t lir, por studiues t ndryshm
konstatojn se ekspozimi n Internet ka efekt pozitiv mbi
zhvillimin fizik t fmijve.
Megjithat, njohja e zhvillimit t muskujve dhe aftsive t
kontrollit motorik na on n prfundimin se prdorimi i
rregullt i Internetit natyrisht rrit koordinimin sy-dor t
fmijs dhe aftsit motorike pr shkak t prdorimit t
tastiers dhe mausit.

por ...
Zhvillimi n fmijrin e hershme konsiderohet pozitiv kur
veprimet fizike koordinohen me vzhgimin dhe
ndrveprimit shoqror n lidhje me dukurit etj. Nga ana
tjetr nuk ka asnj studim q t vlersoj se msimi virtual
do t gjeneroj t njjtat aftsi intelektuale q vijn nga kjo
prvoj.
167 | F a q e

me zhvillimin e instrumenteve prdorues t Internetit sht
kaluar n nj mbingarkes n informacionit deri n shfaqjen
e fenomeneve t tilla si "sindromi i lodhjes s informacionit",
duke e shndrruar kt informacioni voluminoz n
informacion mjaft konfuz e t pa strukturuar si duhet n
mendjen dhe memorien e fmijve.
Prdorimi i tij ndikon n aspektin e t parit t individit dhe
dobsim t aftsis perceptuese, krijon dhimbje t mdha t
kurrizit, dhimbje n kyt e duarve dhe t gishtrinjve,
lodhje dhe dhimbje t qafs, ndryshime n pesh etj. sht
radhitur si ndr faktort kryesor n obezitet
1
etj.
Aspekti psikologjik i cili shpesh sht i imponuar nga
procedimi i tr i informative t cilat vijn dhe
internalizohen n t mbajturit mend tek individi, si rezultat i
prdorimit t Internetit.
Paaftsia pr nj organizim t informatave t individit duke
krijuar tek ai stres dhe lodhje psikologjike, lodhje psikike,
shpesh ngecje n zhvillim mendor, (si rezultat i neglizhencs
s t msuarit dhe leximit), nervoza dhe agresiviteti jan
simptoma q mund t shfaqn tek individt n rast kufizimi
ose shmangie nga prdorimi i tij, paaftsi pr msim, si
rezultat i lodhjes psikike, ndrydhje dhe zvoglim i aftsive
kognitive dhe potencialit njohs, etj. Implikimet e tilla n rast
mos parandalimi mund t e vshtirsojn jetn e individit,
duke ndikuar negativisht n formimin dhe zhvillimin e
personalitetit t tij.

Pr ilustrim le t analizojm m hollsisht efektet e prdorimit t Facebook-
ut, si nj nga platformat m popullore q prdorin fmijt

A ka Facebook-u an t mira dhe m shum pasoja negative?
Platforma Facebook ofrohet me mbi 70 gjuh t ndryshme t bots,
duke e lehtsuar kshtu komunikimin ndrmjet individve. Ai sht
radhitur n numrin e 20 kompanive amerikane m t besuara n
lidhje me shtjet e privatsis q ai ofron.
Q nga koha e themelimit t tij e deri m tani miliona individ e

1
OBSH, 2001
168 | F a q e

vrasin, kohn, me biseda me shokt, duke neglizhuar dhe ln
mnjan leximin etj. Ata hutohen me reklamimin dhe ekspozimin
her pas here t fotove personale, me komentimet e strzgjatura t
fotove t shokve, me komunikim deri n ort e vona me shokt, etj.

Kjo mani dhe varsi e till vjen pikrisht si rezultat i mundsive q ofron
Facebook-u dhe faktorve t tjer si:
- Komunikim n do koh dhe pa asnj limit me shok, t
afrm n mbar botn;
- Krijimi i mijrave kontakteve t reja me individ;
- Ndarja e asteve t hares, gzimit, por edhe ato t
dshprimit e vuajtjes me miqt;
- Shprndarja n fraksione t sekonds, e mesazhe vizive,
zanore;
- Mundsia pr bashkbisedim, debate dhe replika pr tema t
ndryshme,
- Ekspozimi i pamas i fotove dhe komentimi i tyre, si dhe i
gjrave tjera personale (shpesh intime),
- Arkivim i dokumenteve dhe skedarve audio-viziv,
mundsia pr shkarkimin e videove (qofshin ato personale
apo t huaja);
- Informacion i menjhershm e pr shum individ pr
zbulimet apo njoftimet m t reja, (prmes rrjetit Facebook, u
bashkuan bab e bij, t cilt nuk mund ta gjenin njri tjetrin
pr 50 vite radhazi!).

Faktort e msiprm (por edhe shum t tjer), e bjn individin q
t zhytet n nj mani e cila shum leht krijon varsi tek individi
dhe nse nuk tregohet kujdes efektet negative t tij do t jen t pa
shmangshme.
do fenomen social ka implikime (direkt ose indirekt) n aspektet
psikologjike t individit. Implikimet dhe efektet e tilla variojn n
koh dhe n mundsin e transmetimit direkt tek individi. Edhe
rrjeti Facebook filloi ndikimin e tij n kohn kur askush nuk priste nj
gj t till, duke filluar kshtu nga nj rreth i ngusht i individve te
caktuar deri n nj rrjet mbarkombtar me miliona prdorues.
Themeluesi i tij (Mark Zuckerberg, 2004), kur sht pyetur n lidhje
169 | F a q e

me qllimin e hapjes s ksaj faqeje n fillim, theksoi q; ... nuk
kishte menduar asnjher pr nj popullarizim t ktij rrjeti pasi edhe ai, e
kishte hapur pr komunikim me shokt, duke mos provuar zgjerimin e tij e
aq m pak pr nj popullaritet si ka arritur aktualisht.
Mirpo, si rezultat nga rrethi i tij t ngusht social e m pas zgjerimi
i tij tek t afrmit etj, pr t kaluar tek masat e gjera ishte nj gj e
papritur.
Sikurse efektet psikologjike t drogs q fillojn nga nj doz e
vogl, pr t krijuar varsin tek individit edhe efektet e Facebook-ut,
q rrjedhimisht filluan nga ato sociale dhe shum ngusht, kaluan
n efekte psikologjike dhe tek shum individ, krijuan shpejt
varsin pr prdorimin e tij.
Nj popullarizim i till, i papritur, ishte shtje kohe, fillon nga
individi pr t kaluar tek masat e gjer. Kshtu filluan edhe
kompanit m emr n bot (Yahoo, Google, Microsoft, etj) t cilat
tashm kan ndikim t jashtzakonshm dhe prkundr ndikimeve
t pakta negative, ato e kan br jetn e individit sot m t leht,
duke i ofruar mundsi pr zhvillimin e potenciale t tyre.
Mirpo, t flassh pr prdoruesit e saj, pr maniakt e varur nga
teknologjia, do t thot t flassh pr ata q prkundr t arriturave
q kan nga ky shfrytzim i teknologjis, nse kalon n nj mas t
pakontrolluar mund t bart edhe shum pasoja negative, duke
filluar nga aspekti social, psikologjik, fizik dhe shum t tjer.
N prdorimin e Internetit prfshihen t gjitha grupet sociale, por
ata q ndikohen m shum jan grupmoshat e reja, pikrisht si
rezultat i personalitetit t tyre i cili sht ende i paformuar plotsisht
dhe shum m i prir pr t iu ekspozuar ndikimeve t ndryshme.
Ndikimet e zhvillimit t TIK, po vrehen edhe tek shoqria e jon e
cila sot sht br pjes e pandashme e prdorimit t teknologjis
nga t gjitha shtresat. N kt kontekst edhe rrjeti social, Facebook-u
sht br pothuajse rutin dhe pjes e prditshmris s tyre. Prej
qindra e miliona prdorues, shum prej tyre jan nga shoqria jon.

Si mund t parandalohen pasojat negative t Internetit?
N vitet e fundit, nga shum vende ka pasur nj interes n rritje pr
t diskutuar dhe gjetur mnyra sesi t mbrojn fmijt nga efektet
negative q mund t vij nga prdorimi i Internetit.
170 | F a q e

Jan ndrmarr shum iniciativa, fillimisht nj iniciative e till sht
marr nga UNESCO dhe q u prkrah m von edhe n Konventn
Pr t Drejtat e Fmijve.
N nenin 17 t ksaj Konvente; ... shtetet detyrohen q t marrin t
gjitha masat pr mbrojtjen e fmijve nga informacionet dhe materialet
informatike q mund t dmtojn mirrritjen e tyre.
Nga ana tjetr, n nivel vendi, pr t parandaluar rreziqet e
msiprme duhet nj strategji me masa profilaktike, zhvillim
prgjegjsish dhe bashkpunim shum t ngusht midis organeve
qeveritare dhe prindrve nga ana tjetr.

Qeveria sht prgjegjse pr mirqenien e qytetarve t saj edhe n
veanti t fmijve. Kjo sht shprehur shum qart n Kushtetutn
ton.
Qeveria i ka t gjitha mundsit financiare, burimet njerzore, por edhe
vendimmarrjen pr t marr masa t tilla si:
Hartimi e miratimi nj ligji t posam pr mbrojtjen e
fmijve nga Interneti i cili t konsistoj n vendosjen e nj
Filtri pr aksesin e fmijve n Internet, sidomos n mjediset
publike, shkolla etj.;
Ngritja e nj institucioni t posam (watch-dog) q t
identifikoj dhe t monitoroj Website q vizitohen m s
shumti nga fmijt. Nse konstatohet shkelje ligjore, si
dhunimi i privatsis, ngacmime seksuale etj., t njoftohen
menjher organet e rendit;
Hartimi i Strategjis pr mbrojtjen e fmijve nga Interneti
dhe dnimin e ngacmuesve;
Organizimin e fushatave ndrgjegjsuese pr t
sensibilizuar, fmijt dhe prindrit pr rreziqet n Internet
dhe sesi t kemi nj prdorim t sigurt t tij.

Prindrit mund t bjn shum q fmijt e tyre t mos bien pre e rreziqeve
n Internet, duke marr edhe kto masa:
T vendosin kompjuterin n nj mjediset t hapur t shtpis
ku rrin edhe pjestart e tjer t familjes, (n shum raste
fmijt nuk futen n Internet vetm n shtpin tyre, por n
171 | F a q e

shkoll, n librari, n shtpin e shokve apo n qendra
Interneti!).
Her pas here (por pa e tepruar) t vzhgohet ekrani i
kompjuterit pr t par se far faqe po lexon fmija,
(veprimi t mos perceptohet si nj kontroll, por si nj
kuriozitet nga ana juaj).
T flitet pr rreziqet e Internetit duke ndrtuar nj
komunikim t hapur me fmijn tuaj dhe ti krkoni q nse
dikush prpiqet ta ngacmoj n internet tju njoftoj.
T krkojn q t mos pranojn njerz t panjohur si miq
n rrjetet sociale e ndryshme.
T mos lejojn q fmija t rrij n Internet pr nj koh t
gjat ose n ort e vona t mbrmjes, prandaj vendosni nj
orar t prshtatshm kur edhe ju jeni n shtpi.
T instalojn n kompjuterin softwar t veant (Child
Control ose Keylogger) q ndalon hyrjen e fmijve n faqe me
prmbajtje t caktuara dhe q monitoron gjithka q bhet
me kompjuterit.

A sht mbi t gjitha ndrgjegjsimi pr kto efekte, pozicioni q ne
duhet t mbajm?

Nuk ka dyshim q fmijt mund t mahniten nga mundsit dhe
prbrja e informacionit t ofruar nga Interneti, duke harxhuar pa
mas koh dhe ndonjher n kurriz t aktiviteteve t tjera t
shndetshme t tilla si detyrat e shtpis ose shkmbim normale
sociale.
Edhe pse shumica e fmijve mund t jen t vetdijshm dhe t
ndrgjegjshm pr t korrigjuar problemin, prindrit dhe
edukatort duhet t jet vigjilent, t vzhgojn nga largpr
prdorimin e tepruar t Internetit.
Cili do qoft masat q merren pr t shmangur pasojat negative n
shfrytzimin e Internetit, fmijt, prindrit, msuesit dhe e gjith
shoqria duhet t ndrgjegjsohen q s bashku t identifikojn n
koh prdorimin e pakujdesshm t tij.
Vetm kshtu mund ta shohin prdorimin e Internetit si nj mjet i
vlefshm shtes n arsimimin dhe edukimin e fmijve tan.
172 | F a q e

Aktivitetet krkimore online t inkorporuara n Internet t nxnsve,
duhet t jen integrale me punn n klas me shkmbimin dhe
marrdhniet sociale duke siguruar nj balanc t nevojshme.

... n prfundim

Pavarsisht alarmit, shumica e shoqris (edhe fmijt) kan
prfituar nga resurset e ofruara nga shrbimet e Internetit. Msimet
me kompjuter jan sigurisht intriguese dhe joshse dhe Interneti
sht m trheqs me krkimin dhe kapacitetet komunikuese t tij.
Prandaj n prgjithsi, teknologjia e re e IT, mund t konsiderohet
sot pr fmijt nj mjet i fuqishm q, nse prdoret si duhet, mund
t rris zhvillimin e aftsive fizike, kognitive dhe sociale t tyre, por
n t kundrtn shoqrohet me pasoja negative tek ta.

"... Kur fmijt jan n Internet, ata jan duke lexuar, duke menduar,
analizuar, kritikuar dhe vrtetuar - kompozimin mendimet e tyre. Fmijt
prdorin kompjutert pr aktivitetet q shkojn dor m dor me t
kuptuarit ton t asaj q prbn nj fmijri tradicionale Ata prdorin
teknologjin luajn, msojn, komunikojn dhe t formoj marrdhnie si
gjithnj fmijt kan. Zhvillimi sht rritur n nj bot interaktive.
1
.






Literatura
1. Bob Affonso December 1, 1999, University of Nevada, Reno
2. (Pierce, 1994).
3. http://www.verdick.org/child-development-and-the-internet/child-dev-neg
4. (Wallace, 1999, 1999).
5. http://www.techknowlogia.org/TKL_Articles/PDF/314.pdf
6. http://www.verdick.org/child-development-and-the-internet/child-dev-neg
7. Don Tapscott, Growng Up Digital: The Rise of the Net Generation,
McGraw-Hill, 1999.

1
Tapscott
173 | F a q e


T RINJT DHE TEKNOLOGJIA (ROLI I INTERNETIT)
MSc.
1
Ariana RESO

Abstrakt
Shoqria njerzore duke kaluar npr faza t ndryshme t zhvillimit
t saj ka perfeksionuar veten me an t revolucioneve. Fjala nuk
sht pr ndrrimin e sistemeve, por pr progresin brenda vete
sistemeve, q me t drejt quhen revolucione. Nj nga revolucionet
e vrteta sht edhe shpikja e kompjuterve mbi 30 vjet m par,
celularve dhe revolucioni i internetit. Komoditet q do sistem do
ta kishte zili. Tendenca e viteve t fundit q gjithka t
internetizohet, sht pasqyra m e qart e progresit dhe mrekullive
t mendjes njerzore. Fmijt dhe t rinjt e sotm, lindin dhe po
rriten me zhvillimin e teknologjis digjitale. Sociologt e sotm i
prshkruajn me nj neologjizm t lindurit e digjitalizuar.

Fjal ky: teknologji digjitale, internet, revolucioni teknologjik, ndikimi te
t rinjt


YOUTH AND TECHNOLOGY (ROLE OF WEB)

Abstract
Human society, passing through various stages of its development
has perfected itself by revolutions. One of the real revolutions is the
invention of computers over 30 years ago, mobile phones and the
Internet, convenience that any system would envy. The trend in
recent years that everything is in the internet is a clearer view of the
progress and the wonders of the human mind. Children and young
people today are born and are growing with the development of
digital technology. Sociologists today describe a neologism
"digitized born".

Key words: technology, digitized born, computer, mobile phone

11
n proces
174 | F a q e




Por do progres e ka nga pas edhe nj regres, q sht m se e kuptueshme,
pasi do t humbassh dika, qoft edhe nga ana afektive, pr t arritur dika
tjetr. Progresi dhe regresi jan n kontradikt t papajtueshme mes tyre,
por gjithsesi nuk mund t jetojn pa njra-tjetrn. Prtej prfitimeve t
mdha q vijn nga prdorimi i internetit, zhvillimi i shpejt i teknologjis,
rritja e shrbimeve n internet dhe aplikacioneve t tjera, pr fat t keq,
duhet t pranojm se kjo rritje n prdorim nuk sht shoqruar me masat e
nevojshme pr tu mbrojtur nga rreziqet q sjell kjo teknologji veanrisht
pr fmijt. Jo n pak raste, zhvillimet teknologjike n fushn e internetit
jan prdorur pr t dmtuar vet prdoruesit e tij. Sot sht fakt, q
zhvillimi dhe shprndarja e internetit ecn shum m shpejt se masat
mbrojtse nga keqprdorimi i tij.

Globalizimi si proces, sht duke u shtrir n t gjitha skajet e globit,
shtrirje e cila po shoqrohet me ndryshime t shumta n jetn
sociale t njerzve. Shpesh her kto ndryshime bien ndesh me
mnyrat tradicionale te organizimit t jets dhe t shpenzimit t
kohs n aktivitete t nevojshme pr njeriun si informimi,
bashkpunimi, argtimi etj. Megjithse kto ndryshime n shum
raste nuk jan edhe aq t mirpritura dhe prcillen me nj doz
mospranimi e moskonformiteti, sidomos nga gjeneratat m t vjetra,
shtrirja e globalizimit me komponentt e tij dihet q sht dika e
paevitueshme.
Nj ndr mjetet kryesore q sht duke i shrbyer ksaj shtrirjeje
sht fuqia e padiskutueshme e mjeteve t komunikimit masiv, kjo
me s miri ilustrohet prmes shprehjes pushteti i katrt, pas atij
legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqsor.
Kur flasim pr masmediat, padyshim sht interneti ai q ushtron
ndikim shum t madh, pr shkak t shtrirjes shum t gjer, numrit
jashtzakonisht t madh t prdoruesve, dhe mundsis pr tiu
qasur, pavarsisht nga interesimet dhe shijet personale.
Pakufishmria e materialeve q mund t gjurmohen n internet dhe
koha e gjat e kaluar duke i shfrytzuar ato shkakton efekte t
ndryshme te njeriu, duke filluar nga etja e papar pr t
hulumtuar npr rrjet, rregullimet e ndryshme n jetn sociale e
deri n raste ekstreme, t shkaktuara nga qndrimi tepr i gjat para
175 | F a q e

kompjuterit. Kto efekte reflektohen m mnyra t ndryshme n
bashkveprimin social t individve.
Prdorues t internetit ka nga t gjitha grupet sociale, por ata q
ndikohen m shum nga ai jan grupmoshat e reja, pasi
personaliteti i tyre sht ende i paformuar plotsisht dhe shum m
i prirur pr tiu ekspozuar ndikimeve t ndryshme. Megjithse
mendohet se kryesisht ndikimi internetit te t rinjt sht pozitiv,
studiues t ndryshm flasin pr t kundrtn. Ka prpjekje pr t
vn disa rregulla pr sa i prket kohs dhe mnyrs s shfrytzimit
t internetit si sht kufizimi i kohs ose pamundsimi pr t
vizituar disa websajte, por t rinjt jan aq kurioz sa jan n gjendje
t bjn shumka vetm e vetm pr t pasur mundsin pr t
ndrhyr npr rrjet.
Sikur n do shoqri edhe n Shqipri, njerzit q fillojn t bhen
shfrytzues t rregullt t shrbimeve t internetit shfaqin disa
ndryshime n personalitetin e tyre, ndryshime t cilat tek t rinjt
jan me t paparashikueshme dhe m t vrullshme. Synimi sht q
t jap disa prgjigje (mbase jo profesionale) pr disa prej pyetjeve q
jan duke e shoqruar prhapjen e shpejt t ksaj dukurie, progresi
dhe regresi i internetit n jetn sociale t fmijve dhe t rinjve.
Vendet m interesante jan ato ku t rinjt dhe t rriturit bashkveprojn
prmes komunitetit virtual, ndajn interesat dhe pikpamje t ndryshme e
joformale, msojn nga njri-tjetri pa i vn rndsi hierarkis
1
.
Vitet e fundit shihet nj rritje e konsiderueshme e prdorimit t
internetit, komunikimit online dhe shprndarjes s informacionit.
Shpejtsia me ciln sht rritur prdorimi i tij sht mahnits. Kemi
nj rritje shum t madhe t prdorimit n pun, shkoll dhe
padyshim n jetn e prditshme.
Prdorimi i internetit ka sjell nj sr prfitimesh pr shoqrin
duke reduktuar distancat gjeografike dhe duke lehtsuar n
maksimum shprndarjen e informacionit. Shum psikolog
mendojn se interneti ka sjell nj sens tjetr t jets komunitare.
Interneti ka sjell prfitime pr fmijt dhe t rinjt, duke lehtsuar
kontaktet e tyre sociale, e duke prmirsuar shkrimin dhe gjuhn.
Ai ka vn n lvizje nj tjetr marrdhnie t rndsishme n
komunikimin midis msuesve dhe nxnsve t tyre: komunikimin e
vazhdueshm mes tyre edhe pas orarit t shkolls, duke thyer disa

1
Henry Jenkins Instituti i Teknologjis, Massachusetts
176 | F a q e

tabu t komunikimit t ftoht akademik n shkoll dhe brenda saj.
Pr nj pjes studiuesish kjo sht tragjedia m e madhe, pasi nuk
do t ket qetsi gjat gjith dits n komunikimet mes tyre, bile
dikush guxon e thot se po thyhen caqet e privatsis. T tjer
mendojn se kontakti qoft edhe me internet sht i domosdoshm
nse kemi parasysh rolin q kan msuesit n jetn e tyre, pra jo
vetm prues t dijes.
Mendoj se marrdhniet, sidomos n kohn e sotme, me gjith
krizn e madhe t shoqris n bot, nuk duhen ngurtsuar
asnjher. Hapsirat e komunikimit duhet t mbeten gjithmon t
hapura, t natyrshme dhe njerzore. Nj klas e caktuar njerzish si
msuesit, (po flasim pr ndjenjn utopike t shkolls, q e kan
zgjedhur me dshir misionin e tyre dhe jo vetm pr nj rrog),
duhet t ndihen fatlum q kan rastin t tregojn me vepra shpirtin
e tyre human dhe karakterin e profesionit t tyre. sht e pamundur
q t shohsh realitetin e vshtir dhe regresiv, t paktn tek ne, dhe
t mos ndjesh prgjegjsin e profesionit. Mendoj se asnj filozof
nuk mund t gjej nj zgjidhje dhe nj vij t mesme t
interpretueshme sot q t mund ta ndaj detyrn dhe pasionin.
Detyra nuk mund t bhet pa pasion, pa e ndjekur nga afr jetn e
nxnsve t tyre jo vetm n shkoll, por edhe jasht saj. Jeta
sidomos jasht saj t jep spunto pr studime t mtejshme duke par
nga afr evolucionin e brezave, pse jo edhe regreset e vet shoqris.
Sot interneti ka hyr gati n do shtpi, shpesh (a) dshira e t rinjve
pr ta pasur si dritare mbi botn, (b) si mundsi pr t gjetur
materiale pr tema t ndryshme q u krkohen n shkoll, (c) por
mbi t gjitha jan vet prindrit t knaqur dhe t qet q e
realizojn, pasi jan t bindur se fmijt e tyre nuk do t enden
rrugve apo qendrave t internetit q m pas nuk i dihet se far fati
mund t psojn ata. Faktet e shumta se n rrjet nuk e din se far
shfletojn n munges t prindrve, i ka shtyr kta t fundit q ti
detyrojn fmijt me nj marrveshje pr instalimin, q t krijojn
mundsin e nj lloj kontrolli.

Ndikimi internetit n krijimin e lidhjeve t reja sociale
Sot fal teknologjis informative q ka shnuar nj avancim t madh
bhet e mundur q nj ngjarje q ndodh n nj pjes t bots n t
njjtn koh ose pak m vone t merret vesh n pjesn tjetr t bots.
Interneti ka ndikim shum t madh n krijimin e lidhjeve t reja
177 | F a q e

sociale, ku influencojn dy faktor t rndsishm, vendi dhe koha e
prdorimit t shrbimeve t internetit.

Ndikimi i internetit n procesin e t msuarit
Individ n t gjith botn kalojn nj pjes t mir t kohs n
internet, n krkim t informacionit, pr drgime dhe marrje letrash,
pr t biseduar etj. Prdorimi i internetit bn t mundur q nxnsit
t bjn krkime dhe t marrin t dhna edukative t cilsis s lart
nga bibliotekat, websajtet, muzeumet, galerit dhe burime te tjera
informative nga e gjith bota. N shum vende t bots gjat
msimit, msuesit i udhzojn nxnsit drejt materialeve specifike
dhe burimeve edukative. Rrjeti i internetit sot duhet t trajtohet si
nj sistem biologjik. Nse 10 vjet m par nj koncept i till shihej
me dyshim e nnqeshje, sot ky fakt sht pohuar dhe siguruar nga
studiuesit m t mir t ktij argumenti. Madje edhe n analizat m
t fundit e rigorozisht teknike t topologjis s rrjetit thuhet se ai
nuk mund t prkufizohet ndryshe, prvese si nj ekosistem.
Ndaj, t flassh pr kultivimin e internetit nuk sht aspak nj
mnyr thnieje. E kjo pr faktin se shoqria n rrjet ngjan m
tepr me at agro-kulturore se sa me linearitetin dhe
homogjenitetin e epoks industriale.
N Shqiprin e ktyre viteve, nga pikpamja e infrastrukturs
teknike t rrjetit jan br hapa gjigante. Tashm shkollat dhe
universitet jan t lidhura q t gjitha me internet, edhe pse nj
domosdoshmri pr t qndruar me hapin e kohs sht lidhja, t
paktn pr universitetet, e brezit t gjer.
Pas nj pune t gjat midis ekspertve jan formuluar t
ashtuquajturat 10 Parimet e Lundit (vendi i takimit n Suedi)
mbi cilsin dhe prdorshmrin e web-ve kulturor, ku prfshihen
t gjitha kriteret baz pr t gjitha agjentet e arsimit dhe kulturs
(shkolla, biblioteka, muze, arkiva, institute krkimore-shkencore
etj.), q lipsen t jen domosdoshmrish t pranishm n rrjet. Ka
vite t tra, q do institucion publik e privat i Evrops, qoft edhe
Lindore apo Ballkanike, krkon t jet n rrjet, sipas ktyre kritereve
dhe parimeve. Aq m tepr q themelorja sht q kto kritere jan
n vetvete edhe udhrrfyes t zhvillimit dhe integrimit kulturor t
do vendi drejt integrimit evropian, duke i dhn m shum rndsi
identitetit t tij kulturor, historik, etnografik e kshtu me radh.
178 | F a q e

Por, si nj nga produktet m t par q duhet t ndrtoj do vend
sht web-i pedagogjik dhe kulturor i shkollave dhe bibliotekave
(me produkt digjital ose t ndonj lloji tjetr) n rrjet, n mnyr q
ai t shrbej si baz pr shum sektor t tjer dhe pr nj zhvillim
t mtejshm shrbimesh t qendrzuara tek prdoruesi.

N radh t par ai do t qe nj produkt shum i mir pr edukimin
dhe msimdhnien n shkollat tona, ku interneti prdoret pr
shum gjra t tjera, prvese pr edukimin me produkt pedagogjik.

S dyti, do t ishte produkt shum i mir pr turizmin kulturor. S
treti, do tu shrbente sektorve shkencor dhe atyre studentor pr
studime t mtejshme, duke kaluar kshtu nj problem t madh
social, at t hendekut digjital midis atyre q jan n rrjet dhe atyre
q si kan mundsi t tilla. E tek e fundit, pr nj prfaqsim
dinjitoz t kulturs dhe identitetit ton n rrjet.
Tregu i krijimit t web-ve n Shqipri tashm sht zhvilluar dhe
ssht dhe aq i shtrenjt. N nj koh kur ideja e projektit internet
n do shkoll ka nj fillim dhe vazhdimsi t mir, ka problem si
dikur shprndarja e produktit pedagogjik, gj q tregon
prapambetjen e ktij vizioni n arsim, i cili duhej t ishte rinovuar
me web, sepse web-et jan m t kapshm, por edhe shum m t
lir. N internet gjithka duhet e kapshme, e realizuar n mnyr t
thjesht pr tu kapur e prpunuar.
Sociolog e filozof thon prej vitesh q edhe shoqria ka arritur t
ngrihet n rrjet, pr t perifrazuar Adam Smithin n Pasurin e tij
t kombeve, nj rrym e tr filozofike thot se do komb tashm duhet
t zotroj pasurin e tij t rrjeteve.

Interneti rrezikon formimin e personalitetit t fmijs
Prdorimi i internetit ka sjell nj sr prfitimesh pr shoqrin
duke reduktuar distancat gjeografike dhe duke lehtsuar n
maksimum shprndarjen e informacionit, ka sjell nj sr
prfitimesh pr fmijt dhe t rinjt, duke lehtsuar kontaktet e tyre
sociale, duke prmirsuar shkrimin dhe gjuhn.
Nisma e qeveris shqiptare pr internet n do shkoll sht nj
nism q duhet prshndetur dhe prkrahur dhe t gjith aktort e
prfshir duhet t marrin pjes prmes kontributit personal
179 | F a q e

sigurisht, brenda hapsirave dhe mendsive q ka gjithsecili prej
tyre. Shifrat e raportuara n rritje t prdoruesve t internetit n
vendin ton t bjn optimist, duke marr n konsiderat faktin q
interneti, tashm i shndrruar n infrastrukturn baz t shoqris
moderne, po gjen vend do dit e m shum edhe n shoqrin
ton. Megjithat, prdorimi duhet t jet i kontrolluar, veanrisht
pr moshat e vogla. Kjo pasi frekuentimi i faqeve me prmbajtje
pornografike apo i materialeve me prmbajtje skenash dhune pa
dyshim q prbn shqetsim n rrezikun q mbart pr formimin e
personalitetit t fmijs apo pr rregullimet me pasoja serioze dhe
afatgjata. Kto rregullime lidhen me formimin e tyre psikologjik,
me rregullime t personalitetit, q konsistojn n rrezikun e
shprqendrimit nga jeta reale, n prirjen pr varsi ndaj
pornografis dhe seksit, n mundsin e krijimit t nj personaliteti
agresiv, t krijimit t nj realiteti virtual t paqen, t rnies pre e
kontakteve me individ q mund t paraqesin rrezikshmri pr
sigurin e tyre, ose me grupe q shfaqin prirje devijante etj. Pr nj
pjes fmijsh apo adoleshentsh prdorues t internetit natn, q
n vend t gjumit preferojn navigimin, ort e humbura kan
rrezikun e humbjes s orve t dits, q i merren kohs s kushtuar
msimit dhe studimit, apo dhe angazhimeve t tjera q
prditshmria krkon.

S pari, ekziston nj risk shum i madh pr ngacmime seksuale n
internet. Ky sht nj problem vrtet shum serioz. Rreziku q
fmijt t bien n duart e ktyre ngacmueseve n internet sht i
lart pr dy arsye: Interneti sht lehtsisht i aksesushm nga
fmijt. N internet, ngacmuesin sht shum e vshtir pr ta
identifikuar. Interneti i jep mundsi ngacmuesit t rrij anonim ose
t prezantohet me identitet tjetr. Nj problem me ngacmimet
seksuale n internet sht edhe mos raportimi i tyre. Nga studimet e
kryera duket qart se shumica e fmijve nuk i raportojn kto
ngacmime as tek prindrit, as n polici.

S dyti, sht rreziku q fmijt t ballafaqohen me pamje
pornografike. Edhe pse sht shum e vshtir t japsh nj numr
t sakt t fmijve q ballafaqohen me kto pamje, ajo q mund t
themi sht se aktualisht ekzistojn rreth 14 milion websit-e me
prmbajtje pornografike, ku 1 milion prej tyre prmbajn imazhe t
180 | F a q e

fmijve. Numri i madh i websit-eve vjen pr shkak sepse interneti
shihet si nj mnyr unike, e sigurt, e lehte pr t pasur akses nga
kushdo pr shitjen, grumbullimin e pornografis me fmij. Pamje
t tilla kan nj ndikim shum t keq n formimin e fmijve, sepse
ato prve shitjes t ktyre materialeve, synojn gjithashtu q
normalizojn aktivitetin e ktyre fmijve.

S treti, mundsia mbetet e madhe q fmijt t bien n kontakt me
pamje t dhuns duke prfshir imazhe, thirrje pr akte dhune, pr
akte racial, video ose imazhe t vetvrasjeve apo udhzime si t
kryejn vetvrasje. Po sipas nj studimi q sht kryer n SHBA,
rreth 39% e fmijve raportojn t ken vizituar nj web ku ka pasur
prmbajtje t dhuns muzikore, kjo sht nj lloj muzike rrep
ku nxitet urrejtja ndaj kngtareve t tjer. Ndrsa 20 % tregojn se
kan par skena dhune.

S katrti, ekziston rreziku q fmijt t krcnohen n internet.
Krcnimi n internet sht nj form e abuzimit emocional. Edhe
pse kto lloj krcnimesh m s shumti mbeten vetm t tilla, pra
nuk pasohen me veprime konkrete pr realizimin e tyre, ato
shkaktojn frike, munges besimi etj., tek fmijt. Kjo sht shum e
dmshme pr zhvillimin dhe mirrritjen e tyre. Nj tjetr problem
sht bombardimi me reklama t fmijve n website t caktuara.
N vendin ton, ky aktualisht nuk sht nj problem shum
shqetsues, po ka nj rritje t tij. Kompani t mdha reklamojn
produktet e tyre n faqe interneti, duke i kthyer fmijt n
konsumator t vrtet. Kta t fundit i bjn presion prindrve pr
blerjen e ktyre produkteve q n shumicn e rasteve nuk i nevojitet
vrtet.

S pesti, prdorimi i internetit pr nj koh t gjat. Qartsisht,
fmijt prfitojn nga interneti duke mbajtur kontaktet me shokt,
familjen, por gjithsesi sht shqetsuese koha e gjat q fmijt
harxhojn n internet. Koha e gjat n internet mund t shkaktoj
depresion dhe vetmi. Prandaj, interneti quhet edhe teknologjia e
vetmis. Shum fmije q pr arsye t ndryshme nuk e gjejn dot
vetn n botn reale, krkojn nj arrati n nj bot tjetr, at
virtuale. Pr t mos harruar se koha e gjat n internet, nuk i jep
mundsin fmijve pr tu marr me aktivitete t tjera fizike, si
181 | F a q e

futbolli, basketbolli etj., t cilat jan shum t shndetshme pr ta.
Prdorimi i internetit pr nj koh t gjat mund t dmtoj shum
edhe syt e fmijve. Qndrimi pr or t tra prpara ekranit,
prpara rrezatimit t ekranit dmton shum syt. Prdorimi i
internetit n shum raste shkakton dembelizm.

S gjashti, prdorimi i internetit dhe luajtja e lojrave n internet
mund t shkaktoj probleme pr t perceptuar realitetin. Shpesh
fmijt luajn lojra online ose n rrjet Lan n qendra interneti, ku
ata kan role t caktuara. Kjo shkakton shpesh problem midis
realitetit dhe fantazis. Kjo duket qart kur ata shpesh n jetn e
prditshme prmendin emra personazhesh n lojra t ndryshme.
Ky interaksion virtual me prdorimin e identiteteve t ndryshme,
mund t shkaktoj edhe probleme me personalitetin.

Ndikimi n gjuhn e shkruar dhe t folur
Karakteristik e t folurit t t rinjve sht prdorja e shkurtesave t
ndryshme. Zakonisht shprehjet e prdorura gjat komunikimit n
internet krijohen pr t kursyer koh gjat bisedave, ( si flm.,
ska ps., etj.), pastaj praptimi i fjalve (si p.sh. Op, Oj, etj.),
shprehje kto t formuara kryesisht gjat kohs s kontaktimeve n
internet. Ktu shihet ndikimi i prdorimit t internetit n krijimin e
mnyrave t ndryshme t komunikimit dhe duke mos i kushtuar
kujdes aspak t folurit dhe t shkruarit letrar, pastaj kto po kalojn
n shprehi, t cilat bartin me vete shum ndikime negative tek
nxnsit. Nuk konsiderohesh komunikues i mir nse nuk prdor
kt lloj gjuhe.

Msuesit duhet t numrohen si ndr aktort kryesor, krahas
prindrve, t cilt duhet t jen vet shum t kujdesshm n
orientimet q u japin fmijve pr hulumtime informacionesh n
internet. Informacioni q qarkullon n internet n pjesn m t
madhe t rasteve sht falas. N zinxhirin e agjencive shoqrizuese
shkolla sht nj ndr m t rndsishmet agjenci dhe aktort
kryesor t saj, arsimtart, marrin nj rol t pazvendsueshm. Pa
dyshim q prkrah ksaj agjencie grupet e bashkmoshatarve dhe
familja jan gjithashtu njlloj t rndsishme dhe t tre s bashku
duke funksionuar n mnyr harmonike bjn t mundur realizimin
182 | F a q e

e shndetshm t ktij procesi shoqrizimi, i cili zgjat gjat jets. N
munges t nj studimi, por duke u nisur nga vzhgimi i
drejtprdrejt, shum fmij t nivelit t arsimit 9-vjear dhe atij
parauniversitar n shkollat tona, vrshojn drejt monitorve (n
qendra interneti apo shkoll e shtpi) n krkim t materialeve t
krkuara nga ana e msuesve n prmbushje t programit msimor,
pa pasur asnj lloj orientimi mbi ekzistencn e faqeve zyrtare apo
mbi burimet serioze, duke u br n shum raste pre edhe e
keqinformimit apo e informacioneve t paverifikuara
Duke vlersuar punn e muar q kemi si arsimtar pr edukimin e
qytetarve t ardhshm, n respekt t mundit q profesioni yn
mbart, n prpjekjet q bjm pr ta kryer sa m mir kt mision t
edukimit, do t dshiroja t trhiqja vmendjen se duhet t tregojm
m shum kujdes n orientimet q japim. sht detyr e jona t
tregojm kujdes ndaj t vegjlve. Pa dyshim q informacioni n
internet mund t vij nga do fush e aktivitetit njerzor, duke
filluar nga pornografia, te bursa, nga feja te propaganda neonaziste,
nga studimi i yjeve te shitjet e nj produkti modest, nga lajmet e
rndsishme te thashethemet banale. Funksioni kryesor i yni sht
ai i komunikimit, pra i vendosjes s raporteve mes prdoruesit dhe
burimit, ku i njjti njeri mund t jet njkohsisht edhe prdorues,
edhe burim. Prdorimi i internetit mund t jet argtues dhe i
dobishm, por n t njjtn koh ai mund t sjell edhe
shprqendrim nga angazhimi shoqror n jetn reale. Pr kt arsye
jan njerzit q duhet t racionalizojn kohn q i kushtojn dhe ata
duhet t monitorojn t mirat q u sjell. Nuk sht interneti n
vetvete q dmton njerzit, por mnyra se si ata e prdorin at. Nse
prdoret nn parimin e vjetr t prdorsh, por jo t abuzosh,
interneti mund t jet nj mjet komunikimi me shum prftim pr
jetn e secilit. Ajo q e bn kaq trheqs internetin lidhet edhe me
faktin se me ndihmn e tij krijohen raporte q nuk kushtzohen nga
rrethanat gjeografike apo shoqrore. Pa dyshim q ky mjet i
jashtzakonshm komunikimi on edhe n ndryshime t
perceptimit q njerzit kan pr jetn, pr mjedisin prreth, madje
on n ndryshime q lidhen me sjelljen njerzore.

Prfundime
Lidhur me efektet e internetit mbi njeriun studiues t ndryshm
mbajn qndrime t ndryshme. N studimet e tyre ngrihet shpesh
183 | F a q e

pyetja nse sht interneti n dobin e njeriut dhe sa ndihms mund
t jet pr t. Por pr kt duhet t hedhim nj vshtrim n at q
thon krkimet. N kt bot t digjitalizuar edhe truri yn fillon t
riprogramoj funksionet. Sipas Dr. Gary Small t Universitetit t
Kalifornis, Los Anxhelos (UCLA), prdorimi internetit ka efekte
nga m interesantet. Studimet e ktij neurologu prshkruajn
impaktin e thell q ka teknologjia mbi sjelljen njerzore, duke
treguar se prdorimi i saj ka efekt mbi trurin ton, veanrisht mbi
trurin e t rinjve. Edhe pse ka ant e veta t mira, sipas dr. Small
prdorimi i tij duhet t jet n ekuilibr me jetn shoqrore reale.
Sipas tij, krkimi n internet rrit aftsin e integrimit dhe t
prpunimit t informacioneve dhe prmirson aftsin e marrjes s
vendimeve. Veprimi i quajtur browsing ka efektin e stimulimit t
vmendjes, lojrat n kompjuter mund t prmirsojn kujtesn dhe
shikimin periferik, por n t njjtn koh mund t ojn n nj
qndrim antisocial.
Ndrtimi i nj blogu apo i nj site prmirson memorien dhe
kapacitetin e argumentimit. Shkmbimi i e-maileve mund t
prmirsoj procesimin e informacionit, por n t njjtn koh
mund t shndrrohet edhe n burim stresi.
Prdorimi i rrjeteve sociale mund t prmirsoj vmendjen
periferike, duke rritur edhe respektin pr veten. Megjithat, Dr.
Small na rikujton se nj jet shoqrore normale nuk mund t
zvendsohet e tra nga prdorimi i kompjuterit apo i teknologjis n
prgjithsi.




184 | F a q e



FAKTORT M NDIKUES N PRFORMANCN
AKADEMIKE T STUDENTVE T PROGRAMEVE
BACHELOR T UNIVERSITETIT T PRISHTINS
Dr.
1
Zamira Hyseni Duraku

Abstrakt
Vshtrime t ndryshme teorike, potencojn se n performancn
akademike t studentve, ndrveprojn faktor t ndryshm, si
aftsit e tyre individuale pr t msuar, gjinia, raca, faktort
ekonomik, przgjedhja e profesionit pr tu studiuar, statusi civil i
studentve
2
, banimi n rezidenca studentore
3
apo mjedisi ku jetojn
studentt
4
.
Qllimi i studimit t ndrmarr sht t identifikoj ndrveprimin
n mes t faktorve socio-ekonomik dhe t knaqsis nga arritjet
akademike te studentt e programeve Bachelor n Universitetin e
Prishtins.
Pr t identifikuar kt ndrveprim, n kt studim sht prdorur
metoda hulumtuese sasiore. Instrumenti mats sht prpiluar n
form t pyetsorit, i cili sht realizuar me nj kampion prej 1006
studentsh t Universitetit t Prishtins, t cilt aktualisht jan duke
vijuar studimet Bachelor n kt Universitet.
Rezultatet e mbledhura nga realizimi i pyetsorit, jan prpunuar
prmes pakets statistikore pr shkenca sociale SPSS. Ndrveprimi
n mes t variablave t testuara, sht paraqitur duke realizuar
analiza ndrvepruese prmes (crostabulation analysis), ndrsa,
prmes Pearson's chi-squared test (
2
) jan testuar dhe nxjerr
rezultatet pr devijim standard (SD) t variablave t testuara.
Rezultatet e hulumtimit tregojn se ekzistojn nj sr faktorsh t
cilt kan ndikim n performancn akademike te studentt e
programeve Bachelor t Universitetit t Prishtins, t till si:
przgjedhja me dshir e degs s studimit, vendbanimi, statusi

1
Kandidate pr Doktoratur, Universiteti i Prishtins
2
Kirby dhe Winston, 2002
3
Alexander, Gur et al. 1974; Fraser, Beamn et al. 1977
4
Hyman & Rosoff, 1985
185 | F a q e

studentor dhe civil, forma e financimit dhe statusi i punsimit gjat
studimeve.

Fjal kye: Performanc akademike, faktor socio-ekonomik, student t
programeve bachelor, Universiteti i Prishtins




THE FACTORS THAT MOST INFLUENCE THE
ACADEMIC PERFORMANCE OF BACHELOR
STUDENTS OF THE UNIVERSITY OF PRISTINA


Abstract
Various theoretical perspectives highlight that the students
academic performance is impacted by numerous factors, such as:
their individual abilities to learn, gender, race, economic factors, the
choice of profession to be studied, their marital status (Kirby &
Winston, 2002), living in the student residences (Alexander, Gur et
al. 1974; Fraser, Beamn et al. 1977) or the environment where
students live (Hyman & Rosoff, 1985). The undertaken study aims at
identifying the interaction between socio-economic factors and the
level of satisfaction from the academic achievements among
undergraduate students of the University of Pristina.
Quantitative research method is used for the purpose of the
identification of this relationship. A questionnaire was conducted
with a sample of 1006 students who are currently attending the
Bachelor studies at this University of Pristina. The data collected
from the questionnaire are processed through social science
statistical package SPSS. Interaction between the tested variables is
presented through interactive analysis (cross-tabulation analysis),
while the results for the standard deviation (SD) of the tested
variables are tested and released through Pearson's chi-squared test
(2).
The survey results show that there are a number of factors that have
an impact on the academic performance of the students of the
186 | F a q e

University of Pristina, such as: selection of the study program as a
student choice, residence, student civil status, forms of funding and
employment status during the period of studies.

Key words: academic performance, socio-economic factors, undergraduate
students, University of Prishtina





Qllimi i ktij studimi sht t identifikoj ndrveprimin n mes t
faktorve socio-ekonomik dhe t knaqsis s nga arritjet
akademike te studentt e programeve Bachelor n Universitetin e
Prishtins. Ky qllim sht realizuar duke matur ndrveprimin e
nivelit t knaqsis s studentve me mnyrn e przgjedhjes s
fushs s studimit, financimin e studimeve, statusin studentor dhe
civil, punsimin, gjinin, dhe vendbanimin.

Metodologjia
Pr t identifikuar ndrveprimin n mes t faktorve m ndikues
tek studentt t cilt jan duke vijuar studimet Bachelor n
Universitetin e Prishtins dhe nivelin e knaqsis s tyre me
performancn akademike, n kt studim sht prdorur metoda
sasiore hulumtuese. Instrumenti mats, sht prpiluar n form t
pyetsorit, i cili sht realizuar me 1006 student t Universitetit t
Prishtins, t cilt aktualisht jan duke vijuar studimet Bachelor n
kt Universitet.

Przgjedhja e kampionit
Prgjat realizimit t pjess hulumtuese, jan przgjedhur studentt
nga 12 fakultete t Universitetit t Prishtins. Kampioni i
przgjedhur pr hulumtim ishte 1006 student, prkatsisht 10% e
studentve nga fakultetet me numr m t madh t studentve,
mesatar dhe t vogl.
Pjesmarrja e studentve n hulumtim ishte n baza vullnetare, dhe
plotsimi i pyetsorit ishte anonim. Mbledhja e t dhnave nga
187 | F a q e

pjesmarrsit sht br n forma t ndryshme, duke vizituar
fakultetet prkatse, dhe kontaktuar direkt me studentt prgjat
ose pas prfundimit t orve t ushtrimeve, ligjratave, provimeve,
qndrimit n bibliotek, qendra studentore, kafeteri apo tubime
studentore.

Prpunimi i t dhnave
Rezultatet e mbledhura nga realizimi i pyetsorit, jan prpunuar
prmes pakets statistikore pr shkenca sociale SPSS. N kuadr t
ktij programi, jan prdorur statistika deskriptive dhe frekuencat
(deskriptives & frequencies), pr paraqitjen e t dhnave t
prgjithshme. Ndrsa, pr t paraqitur ndrveprimin n mes t
variablave, m saktsisht n mes t nivelit t knaqsis s
studentve dhe variablave t tjera, si gjinia, vendbanimi, statusi
studentor dhe civil, dhe punsimi jan realizuar analiza
ndrvepruese prmes (crostabulation analysis). Po ashtu, prmes
Pearson's chi-squared test (
2
) jan testuar tezat analitike dhe jan
nxjerr rezultatet pr devijim standard (SD) t variablave t
testuara.

Vshtrime teorike pr faktort ndikues n performimin e studentve
prgjat studimeve

Sipas, Helme & Clarke
1
, studentt bartin me vet prgjat
studimeve edhe nj numr tjetr t karakteristikave t cilat ndikojn
zhvillimin njohs t tyre dhe kto karakteristika prfshijn: aftsit e
tyre, njohurit, dispozitat, aspiratat, pritjet, perceptimet, nevojat, vlerat
dhe qllimet
2
. Ndrsa, sipas disa vshtrimeve t tjera teorike, thuhet
se motivimi sht vrtetuar t jet ndikues n procesin e t nxnit
tek studentt gjithashtu
3
.
Hansen & Joe
4
potencojn se n perforimin akademik t studentve,
ndrveprojn faktor t tjer si aftsit e tyre individuale pr t
msuar, gjinia, raca, etj.,
Po ashtu, faktor t tjer me ndikim jan veuar edhe mos durimi i

1
2001
2
fq. 138
3
Helme & Clarke, 2001; Jenkins, 2001
4
2000
188 | F a q e

mjaftueshm i studentve
1
, banimi n rezidenca studentore
2
dhe
mjedisi ku jetojn studentt
3
.
Pr m shum, nj numr i madh i studimeve paraqesin t dhna se
tek studentt e viteve t para n bot, shpesh her vrehen m s
shumti rregullime psikologjike. Sipas nj hulumtimi t realizuar
nga Cooke, Bewick, Barkham, Bradley dhe Audin
4
, sht gjetur se
kto ndryshime psikologjike tek studentt e vitit t par, shpesh
her jan ndrlidhur me shqetsimet e tyre financiare, dhe presionin
akademik me t cilin ata ballafaqohen. Andaj, teoricient t tjer,
sugjerojn se prgjat politikave t arsimit, theks i veant duhet
vn tek metodat t cilat kontribuojn n ngritjen e vetbesimit tek
studentt, dhe ngritjen e vetdijes ndaj shqetsimeve emocionale
5
.
Ndrsa, sipas nj analize, t realizuar me studentt t cilt krkonin
shrbime kshilluese, nga Gallagher, Gill dhe Sysko
6
, sht vrejtur
se tek shumica e studentve nj varg faktorsh kan ndikuar n
gjendjen e tyre jo t mir emocionale, si faktort social, kulturor, e
personal, si ndarja nga partneri, mosfunksionime familjare,
marrdhniet jo t mira me prindrit, toleranca e ult, dhuna,
eksperimentimi me substanca narkotike, dhe marrdhniet jo t
mira ndrpersonale.
Nga studime t tjera sht vrtetuar gjithashtu, se shqetsimet t
cilat m s shpeshti jan ndeshur tek studentt n prgjithsi, si
rezultat i performimit t tyre akademik, por edhe ndikimit t
faktorve t jashtm, jan paraqitur me simptoma t depresionit, t
cilat shoqrohen me ndryshim t shpesht t disponimit, lodhje dhe
energji t vogl, problem me gjumin dhe t ushqyerit, problem me
kujtesn, marrjen e vendimeve, motivimin dhe vetbesimin,
humbjen e interesit pr aktivitetet e zakonta, izolim, braktisje apo
edhe mendime vetvrasse
7
. Andaj edhe gjendja e tyre emocionale,
supozohet t ket ndikim n performancn akademike, n shkalln
e diplomimit t tyre
8
; meqense mund t ndikojn n

1
Kirby dhe Winston, 2002
2
Alexander, Gur et al. 1974; Fraser, Beamn et al. 1977
3
Hyman & Rosoff, 1985
4
2006
5
Cowie et al, 2004; Spratt et al, 2007; Francis and Skelton, 2006
6
2000
7
APA, 1994, f. 327
8
Brackney &Karabenick, 1995
189 | F a q e

mosmenaxhimin e mir t kohs, motivimin e ult pr tu
ballafaquar me pritjet akademike, dhe mosinteresim pr t msuar
apo proceduar informatat
1
.

Vlersim i faktorve m ndikues n performancn akademike te
studentt

Pjesa m e madhe e studentve pjesmarrs n hulumtim, kan
pohuar se fusha t ciln e kan zgjedhur pr studim sht zgjedhja e
tyre personale (N=934, apo 92.8%).
Ndrsa nj numr m i vogl i tyre, kan pohuar se fusha t ciln
kan zgjedhur pr t studiuar sht zgjedhje e imponuar nga familja
e tyre apo mundsi e vetme pr tu pranuar n studime (tabela 1).

Tab. 1 Mnyra e przgjedhjes s fushs s studimit nga pjesmarrsit n hulumtim

Zgjedhje personale

Zgjedhje e
imponuar
Mundsi e vetme pr tu
pranuar n studime
N (%) N (%) N (%)
934(92.8) 29(2.9) 43 (4.3)

Shnim: Nn shenjn N, paraqiten numrat e pjesmarrsve ndrsa nn shenjn
(%) paraqiten t dhnat n prqindje.

Mnyra e financimit t studimeve
Studentt t cilt kan deklaruar se forma primare e financimit t
studimeve t tyre, realizohet prmes ndihms nga familja, apo
ndihmave t tjera financiar, sht vrejtur t jen m t knaqur me
performancn e tyre akademik, n krahasim me studentt t cilt
vetfinancojn studimet.
Tab.2 Krahasimi n mes t nivelit t knaqsis s studentve
me performancn akademike dhe forma primare e financimit t studimeve


1
Randall dhe Dobson, 1993
190 | F a q e

Niveli i knaqsis s
studentve pr
rezultatet e treguara,
n kuadr t
studimeve
Vet-
financim
Familja
(bashkshorti/
bashkshortja)
Familja Tjetr
N (%) N (%) N (%) N (%)
Aspak i knaqur 7(10.9%) 5(2.8%) 7(2.7%) 16(3.2%)
I knaqur 7(10.9%) 38(21.5%) 32(12.2%) 77(15.3%)
Mesatarisht i
knaqur
38(59.4%) 81(45.8%) 129
(49.3%)
228(45.3%)
Mjaft i knaqur 8(12.5%) 39(22%) 68(26%) 134(26.6%)
Shum i knaqur 9(6.3%) 14(7.9%) 26(9.9%) 48(9.5%)

Sqarim: Sipas rezultateve t ksaj analize, realizuar me Pearson Chi-Square,
devijimi standard n kt rast sht (SD=.135)

Vendbanimi
1006 student pjesmarrs n hulumtim ishin nga komuna t
ndryshme t Kosovs. Sidoqoft, numri m i madh i studentve t
cilt ishin t knaqur me performancn akademike sht me
vendlindje dhe vendbanim n Prishtin, atje ku edhe Universiteti i
Prishtins funksionon (shih figurn nr.2).


Fig.2. Niveli i knaqsis s studentve
me performancn e tyre akademike sipas vendbanimit

Shum i
knaqur;
Dean; 1
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Gjakov; 0
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Gllogoc; 1
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Gjilan; 7
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Istog; 2
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Kaanik; 0
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Klin; 3
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Fush Kosov;
2
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Kamenic; 1
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Mitrovic; 7
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Lipjan; 2
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Novobrd; 0
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Obilic; 2
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Rahovec; 0
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur; Pej;
4 Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Podujeva; 1
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Prishtine; 39
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Prizren; 3
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Sknderaj; 3
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Shtime; 3
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Shtrpc; 0
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Suharek; 0
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Ferizaj; 4 Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur; Viti;
1
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Vushtrri; 4 Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur;
Malishev; 1
Shum i
knaqur; ; 0
Shum i
knaqur; Hani
i Elezit; 0
Shum i
knaqur; ; 0
191 | F a q e


Gjinia & statusi studentor

Nga numri i prgjithshm, i studentve pjesmarrs n hulumtim
(N= 575 apo 57.2%) ishin femra, ndrsa (N=431, apo 42.8%)
meshkuj. Nga kta, ( N= 902, apo 89.7%) ishin student t rregullt,
ndrsa (N=104, apo 10.3%) ishin me korrespondenc.


Fig. 3 Numri i pjesmarrsve n hulumtim sipas gjinis dhe statusit studentor

Prgjat krahasimit t t dhnave, apo ndrveprimit t
performancs akademike dhe statusit studentor, sht vrejtur se
studentt e rregullt jan n mas m t madhe t knaqur me
performancn e tyre n krahasim me studentt me korrespondenc.
Nga gjithsej 1006 student, (N+225, apo 24.9%) student t rregullt
kan pohuar se jan mjaft t knaqur me performancn e tyre
akademik, ndrsa nga studentt me korrespondenc, vetm (N-24,
apo 23.1%) kan deklaruar se jan mjaft t knaqur me
performancn e tyre akademike, (tabela 3).

Te rregullt
192 | F a q e

Tab 3 Krahasimi n mes t nivelit t knaqshmris
s studentve me prformancn akademike dhe statutit studentor

niveli i knaqsis s studentve
pr rezultat e treguara, ne
kuadr t studimeve
I rregullt
Me
korrespondenc
N (%) N (%)
Aspak i knaqur 30(3.3%) 5(4.8%)
I knaqur 135(15%) 19(18.3%)
Mesatarisht i knaqur 426(47.2%) 50(48.1%)
Mjaft i knaqur 225(24.9%) 24(23.1%)
Shum i knaqur 86(9.5%) 6(5.8%)
Sqarim: Sipas rezultateve t ksaj analize, realizuar me Pearson Chi-Square,
devijimi standard n kt rast sht (SD=.584)

Ndrsa, deklaratat e studentve pr nivelin e knaqsis s tyre me
performancn akademike, jan mjaft t prafrta nga t dy gjinit
(figura 4).


Fig.4. Niveli i knaqshmeris
s studentve me performancn akademike n baz t gjinis s tyre

Statusi civil
Po ashtu, numri m i madh i studentve t cilt jan mjaft t
knaqur me arritjet e tyre akademik sht nn kategorin e
studentve beqar (N=213, apo 24.2%), ndrsa m pak t knaqur
kan deklaruar t jen studentt t cilt jan aktualisht t fejuar (N-
Femer Mashkull
193 | F a q e

21, apo 27.6%) t martuar (N=8, apo 33.3%), apo duke bashkjetuar
me partnerin (N=7, 30.4%).

Tab. 4 Krahasimi n mes t nivelit t knaqsis
s studentve me performancn akademike dhe statusit civil

Niveli i knaqsis s
studentve pr
rezultatet e treguara
n kuadr t
studimeve
Statusi civil
Beqar
Duke
bashkjet
uar me
partnerin
I /e fejuar
I /e
martuar
I/e
divorcu
ar
N (%) N (%) N (%) N (%) N (%)
Aspak i knaqur
31 (3.5%) 1 (4.3%) 1(1.3%) 2 (8.3%) 0 (0%)
I knaqur
138 (15.7%) 2 (8.7%) 10(13.2%) 2(8.3%) 2(50%)
Mesatarisht i knaqur
417 (47.4%) 10(43.5%) 38(50%) 11(45.8%) 0(0%)
Mjaft i knaqur
213 (24.2%) 7(30.4%) 21(27.6%) 8(33.3%) 0(0%)
Shum i knaqur
80 (9.1%) 3(13%) 6(7.9%) 1(4.2%) 2(50%)

Sqarim: Sipas rezultateve t ksaj analize, realizuar me Pearson Chi-Square,
devijimi standard n kt rast sht (SD=.193)

Punsimi
Ndrlidhje tjetr sht vrejtur edhe ndrmjet performimit
akademik dhe punsimit t studentve. Studentt t cilt nuk jan t
punsuar sht vrejtur t ken rezultate m t mira n provime e
tyre, n krahasim me studentt t cilt jan duke ndjekur studimet
dhe jan t punsuar. (N=136) e studentve t cilt nuk jan t
punsuar, kan deklaruar se jan vlersuar me notn 10 (dhjet) n
m shum se tri lnd. Ky numr sht dukshm m i madh, n
krahasim me numrin e studentve t cilt jan t punsuar, dhe jan
vlersuar me notn 10 dhjet n m shum se tri lnd (N=56)

194 | F a q e


Tab. 5 Krahasimi n mes t vlersimit t studentve me notn dhjet dhe
punsimit

Vlersimi i studentve me notn 10
i punsuar i papunsuar
N(%) N(%)
Asnjher 98 (35.8%) 312 (42.6%)
N 1 lnd 65 (23.7%) 143 (19.5%)
N 2 lnd 28 (10.2%) 92 (12.6%)
N 3 lnd 27 (9.9%) 49 (6.7%)
+3 lnd 56 (20.4%) 136 (18.6%)

Sqarim: Sipas rezultateve t ksaj analize, realizuar me Pearson Chi-Square,
devijimi standard n kt rast sht (SD=.095).



Prfundime
Nga rezultatet e hulumtimit mund t arrihet n prfundim se
ekzistojn nj sr faktorsh t cilt kan ndikim n prformancn
akademike te studentt e Universitetit t Prishtins. Sidoqoft, nga
rezultatet vrehet se n numr m t madh studentt t cilt ishin
pjesmarrs n hulumtim kan przgjedhur me dshirn e tyre
fushn e studimeve, dhe nuk kan pasur ndikim nga t tjert, e n
veanti nga familja pr kt przgjedhje.
Rezultatet e studimit gjithashtu tregojn se vendbanimi, statusi
studentor dhe civil, jan faktor me ndikim edhe tek studentt e
Universitetit t Prishtins dhe ndrveprojn me nivelin e
performancs s tyre dhe knaqsin me arritjet e tyre akademike.
Po ashtu, sipas ktij studimi nuk sht vrejtur ndonj ndrveprim i
madh n mes t nivelit t knaqsis, performancs akademik dhe
gjinis s studentve. Por, niveli i knaqsis s studentve me
performancn e tyre akademike gjithsesi ndrlidhet me formn e
financimit t studimeve dhe punsimin e studentve t cilt jan
duk vijuar studimet Bachelor n Universitetin e Prishtins.

195 | F a q e











Literatura
1. Helme, S. & Clarke, D.J. (2001). We really put our minds to it: Cognitive
engagement in mathematics classrooms. Mathematics Education
Research Journal 13(2), fq. 133-153.
2. Hansen, Joe B. (April 2000). Student Performance and Student Growth as
measure of success: A evaluators perspective. American Educational
Research Association New Orleans, Louisiana, USA
3. Kirby, K. N., Winston, G., & Santiesteban, M. (2002). Learning and
Individual Differences. Vol.20. fq. 16-23
4. Hyman & Rosoff, (1985). N, Stewart, J. W ( 1990). Learning-Style-
Appropriate Instruction: Planning, Implementing, Evaluating. Vol. 63,
Taylor & Francis, LTD.
5. Cooke, Bewick, Barkham, Bradley dhe Audin (2006). N, Mitchell, J.
Maher, J., & Brown, K., (2008). Keeping up and keeping it together:
Tertiary arts students managing
6. health, family and self esteem. Issues in Educational Research. Monash
University, 18(1).
7. Cowie et al, 2004; Spratt et al, 2007; Francis and Skelton, (2006). N,
Ecclestone, K. & Hayes, D,( 2009). Changing the subject: the educational
implications of developing emotional wellbeing. Oxford.Vol.35, Issue.3
8. Gallagher, R., Sysko, H., & Zhang, B. (2001). National survey of
counseling center directors. Alexandria, VA: International Association of
Counseling Services.
9. Brackney, B., & Karabenick, S. (1995). Psychopathology and academic
performance: The role of motivation and learning strategies. Journal of
Counseling Psychology, 42(4), 456-465.

196 | F a q e




Table of contects

EDUCATIONAL POLICY
Dr. (in process) Silvana NINI
Involvement of professional artists in the education and training of teachers ... 5

PEDAGOGY AND EDUCATIONAL PSYCHOLOGY
Prof. As. Hatixhe ISMAJLI
Implementation of teaching with practice teamwork ........................................ 11
MSc. (in process) Erida HOXHA
Learning in school through critical and creative thinking ................................ 25
PHD candidate Shemsi MORINA
Academic work planning and elements of good planning. .............................. 39
Entela ALUSHI
Design objectives of student achievement. MSc (in process) ......................... 48
MSc (in process) Jora MATO
Multiple intelligences and their use in the function of understanding. ............. 70
MSc. (in process) Eqerem CAUSHI
Education of students with elements of democratic citizenship
- right steps of democratization of albanian society. ........................................ 80

SCIENTIFIC RESEARCH
MSc (in process) Vasilika KREKU
When a teacher is effective? ........................................................................... 92
MSc (in process) Artan ZYLAJ & MSc (in process) Alketa TROSHANI
Some factors that affect the climate of communication in the classroom. ....... 98
MSc (in process) Gjergj VANGJELI
Results of the higher education is the applied tolerance ............................... 108

EVALUATION
MSc (in process) Zhaneta BEQIRI
Evaluation based on children strengths. ........................................................ 121

197 | F a q e

MSc (in process) Majlinda LLESHI
Internal and external assessment of school - two ways that
ensure the provision of quality of education. . ............................................... 128
MSc (in process) Brunilda ERRAGA
How to evaluate a school textbook. ............................................................... 137

TECHNOLOGY

MSc. Teuta BRACO
Applied technology to enhance the quality of teaching. ................................... 148
MSc (in process) Agron PULLUMBI
Effects of internet use. ...................................................................................... 156
MSc. (in process) Ariana RESO
Youth and technology (Role of web). ............................................................... 170

THE DIFFERENT TOPICS
PhD Candidate, Zamira Hyseni Duraku,
The factors that most influence the academic performance of
bachelor students of the university of Pristine. ................................................. 181



198 | F a q e


SCIENTIFIC BULLETIN OF PLANETAR UNIVERSITY OF TIRANA


EDITORIAL BOARD
Prof. dr. L. MEMUSHI (Chief)

Prof. dr. E. LIKAJ
Research and Development Center of Education and Social Sciences

Prof. dr. E. MATO
Dean of the Faculty of Education and Social Sciences

Prof.as.dr. B. PEI
Head of departament of Social Sciences

Dr. E. CEKO
Head of Department of computing and engineering economics Sciences

K. DERVISHI
Administrative Coordinator

Dr. L. ZHEGU
Department of Medical Sciences


Managed the paper:
A. PULLUMBI

Graphic processing:
Studio iShqip

ISSN 2227-7781

The information in this bulletin is on the responsibility of the Planetar University of Tirana.
All rights are reserved and may be authorized only by Planetar University of Tirana.

University Planetar of Tirana
Address: Budi Street, 74/1, Tirana - ALBANIA,Tel: +355 42 452764;
E-Mail: info@universitetiplanetar.com


Publishing House Botime U. Planetar i Tirans", Tirana 2012