Filozoficzne Aspekty Genezy 2013, t.

10
http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=258
Gonzalo un!"ar
#aturalist$czne w$%a&nienie wolne% woli '()
*
Wprowadzenie
oritz +chlick napisa, swego czasu na te-at pro.le-u wolno&ci woli/ i0
1234 to naprawd5 %eden ze skandali w 6ilozo6ii/ 0e wci70 na nowo po&wi5ca si5
te% sprawie tak wiele papieru i 6ar.$ drukarskie%/ nie -8wi7c %u0 o nak,adzie
-$&lenia/ kt8r$ -o0na .$ przeznacz$9 na wa0nie%sze pro.le-$ 234:.
;
<o-
nieczno&9 pod%5cia tego 1pseudopro.le-u: .$,a dla +chlicka szczeg8lnie prz$-
gn5.ia%7ca/ gd$0/ %ak s7dzi,/ pro.le- ten w og8le uzna%e si5 za autent$czn$ w$-
,7cznie z powodu pewnego nieporozu-ienia/ %ak 'rzeko-o) z w$%7tkow7 %asno-
&ci7 dowi8d, tego %u0 =awid >u-e.
*
Gonzalo ?#@ABC/ 1B #aturalistic Bccount o6 Dree Eill:/ w: Gonzalo ?#@ABC/ Evolution
and the Naked Truth: A Darwinian Approah to !hilo"oph#/ Avebury Series in Philosophy/
Bshgate Fu.lishing/ Bldershot G Hrook6ield ?+B G +ingapore G +$dne$ ;II8/ s. ;JI-;KK.
Ecze&nie% art$ku, ten zosta, opu.likowan$ w czasopi&-ie Dialogos ;II8/ "ol. LL/ nM-. N2/ s. JL-
K2. Oa zgod7 Butora z %5z$ka angielskiego prze,o0$,: Cados,aw FPBQR.
'Frz$p. t,u-.) #inie%sz$ tekst zosta, oznaczon$ %ako cz5&9 1(:/ poniewa0 w kole%n$- to-ie
Filozoficznych Aspektw Genezy planowana %est pu.likac%a przek,adu tekstu Gonzalo un!"ara/
zat$tu,owanego 1Bp!ndice al SapTtulo ;2: i opu.likowanego w: Gonzalo ?#@ABC/ $a Evolu%
ion # la &erdad De"nuda: 'n en(o)ue darwini"ta de la (ilo"o(*a/ traducci8n Uos! UoaVuTn Bn-
drade/ Uorge WnriVue +enior $ Horis +alazar/ Wdiciones ?ninorte/ HarranVuilla/ Solu-.ia 2XXN/
s. 25L-2N8 'ksi70ka ta %est rozszerzon7/ hiszpaYsko%5z$czn7 wers%7 Evolution and the Naked
Truth+). Espo-nian$ 1=odatek do rozdzia,u ;2: stanowi dalsz$ ci7g ninie%szego art$ku,u/ dla-
tego w przek,adzie polski- uka0e si5 pod z-ienion$- t$tu,e-: 1#aturalist$czne w$%a&nienie
wolne% woli '(():.
;
oritz +S>P(S</ 1Ehen is a an Cesponsi.le?:/ w: oritz +S>P(S</ !ro,le-" o( Ethi"/
trans. =a"id C$nin/ Frentice->all/ (nc./ #ew Zork ;ILI/ s. ;JL 2;JL-;584[ przedruk w: Eillard
D. W#QWB# 'ed.)/ The !ro,le- o( .ree Will. /eleted 0eadin1"/ Sharles +cri.ner\s +ons/ #ew
Zork ;IKN/ s. ;8J 2;8J-;IJ4.
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
usz5 prz$zna9/ 0e w du0e% -ierze rozu-ie- zniecierpliwienie +chlicka.
#ie-nie%/ podo.nie %ak on/ uzna,e-/ 0e sa- -usz5 za.ra9 g,os w te% sprawie.
Sz5&ciowo dlatego/ 0e nie uzna%5 za sat$s6akc%onu%7ce ani rozwi7zania >u-e\a/
ani %ego powt8rnego og,oszenia przez +chlicka/ a po cz5&ci z tego wzgl5du/ 0e
G %ak si5 w$da%e G powa0nie zra0a ono do ewoluc$%nego naturaliz-u/ kt8rego
.roni,e- gdzie indzie%.
2
Fro.le- ten/ %ak si5 zazw$cza% uwa0a/ polega na t$-/ 0e %e&li deter-iniz-
%est prawdziw$/ to nie %este&-$ odpowiedzialni -oralnie/ %e0eli .owie- deter-
-iniz- %est prawdziw$/ to naprawd5 nie %este&-$ istota-i woln$-i. Fowode-
%est to/ 0e z deter-iniz-u w$nika/ i0 wszelkie dzia,anie %est prz$cz$nowo uwa-
runkowane/ lecz %e&li tak/ to nigd$ nie -o0e-$ post7pi9 inacze%/ a %e0eli nie -o-
0e-$ post7pi9 w inn$ spos8./ to nie %este&-$ wolni.
Fro.le- wolne% woli w$da%e si5 szczeg8lnie dotkliw$ dla naturalist$czn$ch
punkt8w widzenia/ poniewa0 naturaliz- traktu%e oso.$ %ak swoi&cie uporz7dko-
wan7 -ateri5 i dlatego ostatecznie %est zgodn$ z %ak7& 6or-7 deter-iniz-u.
O naturaliz-u -ia,o.$ wi5c w$nika9/ 0e wolna wola i G co za t$- idzie G od-
powiedzialno&9 -oralna to z,udzenia. +7dz5 %ednak/ 0e naturaliz- dostarcza
na%.ardzie% prawdopodo.nego pode%&cia do rozwi7zania tego pro.le-u. Sele-
tego art$ku,u .5dzie przeto w$kazanie/ 0e naturaliz- %est zgodn$ z ide7 wolno-
&ci woli.
#a%pierw w$powie- si5 na te-at pewn$ch now$ch naturalist$czn$ch u%59
tego pro.le-u. i-o 0e s7 one nietra6ne/ oka07 si5 prz$datne i poucza%7ce.
E dalsze% cz5&ci w$ka05/ dlaczego indeter-iniz- nie -o0e w$%a&ni9 wolno&ci
dzia,ania. E cz5&ci ostatnie% przedstawi5 za& zar$s naturalist$cznego w$%a&nie-
nia/ w %aki spos8. %a]Y deter-inu%e wol5/ co wed,ug -nie stanowi klucz do roz-
wi7zania o-awianego pro.le-u.
2
For. np. Gonzalo ?#@ABC/ 1W"olution and Uusti6ication:/ $he %onist ;I88/ "ol. N;/ no. L/
s. LLI-L5N 'przedruk w: ?#@ABC/ Evolution and the Naked Truth+/ s. ;;L-;LX) oraz Gonzalo
?#@ABC/ 0adial 2nowled1e: A !hilo"ophial 3n)uir# into the Nature and $i-it" o( /iene/
B"e.ur$ Fu.lishing So-pan$ G Wngland/ >ackett Fu.lishing So-pan$ G ?+B/ ..-.w. ;I8;.
;;2
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
Naturali"t#zne u45ia pro,le-u
(ntr$gu%7c$ prz$k,ad u%5cia naturalist$cznego -o0na znale]9 w 6du-iewa%
47e4 hipotezie Drancisa Sricka. E ksi70ce te% w$,o0$, on nie t$lko w,asn7 teo-
ri5 wolne% woli/ lecz tak0e wskaza, u-ie%scowienie narz7du wolne% woli w -8-
zgu.
L
O perspekt$w$ -o%ego o-8wienia wa0ne s7 dwa aspekt$ Srickowskiego
pode%&cia. Fierwsz$ to %ego teoria. Srick -ia, na celu w$%a&nienie tego/ co 6ilo-
zo6owie nazwali.$ 16eno-enologi7: wolne% woli/ to znacz$/ dlaczego %awi si5
na-/ 0e -a-$ wolno&9 dzia,ania. Srick w$szed, od rozs7dnego za,o0enia/ i0
pewna cz5&9 -8zgu 1za%-u%e si5 planowanie- prz$sz,$ch dzia,aY/ kt8re nieko-
niecznie -usz7 .$9 rzecz$wi&cie w$kon$wane:.
J
Rcz$wi&cie -o0e-$ .$9
&wiado-i takich plan8w. Srick prz$%7, dale% G -oi- zdanie- s,usznie G 0e
rzecz$wist$ proces opracow$wania t$ch plan8w '1o.liczenia:) zazw$cza% %est
niedost5pn$ nasze% &wiado-o&ci. Ueste&-$ &wiado-i t$lko 1dec$z%i: pod%5t$ch
przez -8zg/ cz$li sa-$ch plan8w. ( wreszcie %este&-$ &wiado-i dec$z%i/ .$
dzia,a9 wedle %ednego z t$ch plan8w '.$ si5 na prz$k,ad porusz$9)/ 1ale nie po-
tra6i-$ odtworz$9 o.liczeY/ nawet %e&li zda%e-$ so.ie spraw5 z prz$gotow$wa-
nia %akiego& planu:.
5
Eo.ec tego nawet %e&li wewn5trzne -echaniz-$ 6unkc%o-
nowania -8zgu -a%7 charakter ca,kowicie deter-inist$czn$/ ta cecha &wiado-
-o&ci .loku%e nasz 1.ezpo&redni: dost5p do nich i dlatego %este&-$ &wiado-i
%ed$nie dec$z%i podsuni5t$ch przez te -echaniz-$. (nn$-i s,ow$/ nawet %e&li
w -8zgu zachodz7 -echaniz-$ deter-inist$czne/ to nie -o0e-$ .$9 ich &wia-
do-i i dlatego -a-$ do&wiadczenie 1swo.odnego: dzia,ania. So wi5ce%/ nie-
kt8re z t$ch -echaniz-8w -og7 -ie9 charakter deter-inist$czn$/ ale cha-
ot$czn$ 'wed,ug Sricka autork7 te% idei %est Fatricia Shurchland)/ co sprawia/ 0e
rezultat$ ich dzia,ania -og7 .$9 nie-o0liwe do przewidzenia.
L
For. Drancis SC(S</ 6du-iewa47a hipoteza, z#li nauka w po"zukiwaniu du"z#/ prze,.
Har.ara ShaciYska-B.raha-owicz i icha, B.raha-owicz/ Na &cie'kach Nauki/ Fr8sz$Yski
i +-ka/ Earszawa ;IIN/ s. LJI-L5J.
J
SC(S</ 6du-iewa47a hipoteza+/ s. L5X.
5
SC(S</ 6du-iewa47a hipoteza+/ s. L5X.
;;L
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
E ra-ach w$%a&nienia Sricka rola &wiado-o&ci zosta,a znacznie zreduko-
wana 'w stosunku do niezw$k,e% wagi/ %ak7 na og8, prz$pisu%7 %e% 6ilozo6owie).
E przekonaniu Sricka -8zg opisan$ w taki spos8.
-o0e pode%-owa9 pr8.$ w$%a&nienia so.ie sa-e-u prz$cz$n/ dla kt8r$ch dokona, ta-
kiego a nie innego w$.oru 'na drodze introspekc%i). Szasa-i -o0e do%&9 do prawid,o-
w$ch wniosk8w. <ied$ indzie% nie .5dzie potra6i, odpowiedzie9 na to p$tanie/ al.o/ co
.ardzie% prawdopodo.ne/ .5dzie kon6a.ulowa9/ poniewa0 nie posiada wiedz$ o 1prz$-
cz$nie: dane% dec$z%i.
K
E$nik ten %est zgodn$ z ustalenia-i Sricka i inn$ch naukowc8w/ dot$cz7-
c$-i zwi7zku po-i5dz$ &wiado-o&ci7 a inn$-i 6unkc%a-i -8zgu. Eraz z kwe-
stia-i/ kt8re porusz$,e- gdzie indzie%/
*
prowadzi to do wniosku/ 0e &wiado-e
rozwa0ania nie zawsze s7 niez.5dne do pod%5cia rac%onalne% dec$z%i G a t$-
.ardzie%/ %ak w t$- prz$padku/ do pod%5cia %akie%kolwiek dec$z%i/ rac%onalne%
cz$ nie.
N
K
SC(S</ 6du-iewa47a hipoteza+/ s. L5;.
*
'Frz$p. t,u-.) For. Gonzalo ?#@ABC/ 1Qowards a Duture Wpiste-olog$ o6 +cience:/ ()plo*
rations in +nowle,ge ;I8J/ "ol. ;/ nos. ;-2/ s. ;-;N 'przedruk w: ?#@ABC/ Evolution and the
Naked Truth+/ s. N5-IX)[ Gonzalo ?#@ABC 1+cience as Fart o6 #ature:/ w: <ai >B>PEWG and
Sli66ord B. >RR<WC 'eds.)/ 3""ue" in Evolutionar# Epi"te-olo1#/ S-N. Series in Philosophy an,
/iology/ +?#Z Fress/ Bl.an$/ #ew Zork ;I8I/ s. JN5-J8N 'przedruk w: ?#@ABC/ Evolution
and the Naked Truth+/ s. II-;;X).
N
=o stosunkowo niedawna naukowc$ na%cz5&cie% prz$znawali tak7 sa-7 wag5 re6leks%i.
Ueszcze w roku ;INL +al"ador W. Puria napisa,/ 0e 1Pudzkie zachowanie %est zachowanie- &wia-
do-$- i ze wzgl5du na ten 6akt cz,owiek %est cz$-& wi5ce% ni0 inne zwierz5ta: '+al"ador W. P?-
C(B/ $i(e: The 'n(ini"hed E8peri-ent/ Sharles +cri.ner\s +ons/ #ew Zork ;INL/ s. ;JK.) +a-
=arwin s7dzi,/ 0e z-$s, -oraln$ .ierze si5 z zastosowania w$0sz$ch w,adz u-$s,ow$ch do in-
st$nkt8w spo,eczn$ch/ a poprzez takie w,adze u-$s,owe rozu-ia, pa-i59/ przewid$wanie oraz
re6leks%5 'por. ichael HCB=(W/ The /eret 9hain: Evolution and Ethi"/ Suny Series in Philoso*
phy an, /iology/ +?#Z Fress/ Bl.an$/ #ew Zork ;IIJ oraz prz$p. J2 w t$- art$kule). Rcz$wi-
&cie to prawda/ 0e rozwa0anie cz5sto r8wna si5 &wiado-e-u rozwa0aniu/ ale nie -usi tak .$9.
Fo-$&l-$ o setkach -a,$ch/ a czase- du0$ch dec$z%i/ kt8re pode%-u%e-$ w ci7gu dnia: podczas
prowadzenia sa-ochodu/ spacerowania/ wchodzenia po schodach/ taYczenia/ -alowania lu. gra-
nia w %ak7& gr5. #iekt8re dec$z%e -og7 .$9 w$nikie- naw$ku/ auto-at$czn$ch 1podprogra-
-8w: -8zgu/ ale w wielu prz$padkach -usi-$ pode%-owa9 %e sa-i. #a prz$k,ad w sporcie do-
.re dec$z%e zale07 cz5sto od w,a&ciwego i sz$.kiego odcz$t$wania s$tuac%i oraz pode%-owania
1w u,a-ku sekund$: dec$z%i odpowiednie% w dane% s$tuac%i. #a wo%nie za& takie .,$skawiczne
w$.or$ -usz7 -ie9 konsekwenc%e na%powa0nie%sze. Sz$-& .ardzo dziwn$- .$,o.$ w$rzekanie
si5 t$ch dec$z%i/ -8wienie/ 0e nie chce-$ dzia,a9 w ten spos8. al.o 0e nie %este&-$ za te cz$n$
;;J
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
>ipoteza Sricka prowadzi/ %ak si5 zda%e/ do konkluz%i/ 0e wolna wola %est
iluz%7. =o tego wniosku wcze&nie% doszli r8wnie0 inni/ lecz niewielu zapropono-
wa,o tak przekonu%7ce w$%a&nienie/ w jaki sposb ta iluz%a powsta%e. +7dz5/ 0e
Srickowskie pode%&cie -a %edn7 podstawow7 zalet5/ ale i %edn7 6unda-entaln7
wad5. Uego zalet7/ kt8ra -a charakter naturalist$czn$/ %est to/ 0e nak,ada pewne
e-pir$czne ograniczenia na nasze po%-owanie wolne% woli. Srick prz$%7,/ 0e
cz$-kolwiek okaza,a.$ si5 wolna wola/ %est ona zdolno&ci7 -8zgu/ a t$- sa-
-$- .adanie -8zgu -o0e u%awni9 pewne %e% wa0ne w,asno&ci. Gd$ t$lko
prz$%-ie-$ to pode%&cie/ zda-$ so.ie spraw5 na prz$k,ad z -o0liwo&ci/ 0e
wolna wola/ podo.nie %ak ka0da inna zdolno&9 -8zgu/ -o0e 6unkc%onowa9 wa-
dliwie. ?&wiado-i-$ wi5c so.ie/ 0e niekt8rz$ ludzie -og7 posiada9 upo&ledzo-
n$ 1narz7d: wolne% woli lu. nie -ie9 go wcale. Czecz$wi&cie na%widocznie% s7
tac$ ludzie/ to znacz$ ludzie/ kt8rz$ s7 nie t$lko niezdolni do w$.ierania %akich-
kolwiek dr8g dzia,ania/ lecz wr5cz t$- niezainteresowani. So wi5ce%/ to upo&le-
dzenie -o0na prz$pisa9 uszkodzeniu cz5&ci -8zgu/ kt8ra prawdopodo.nie
uczestnicz$ w procesie planowania 'przednie% cz5&ci .ruzd$ o.r5cz$ 2,ac. ante*
rior sulcus cinguli4/ re%onu zlokalizowanego w okolicach g8rne% i przednie% par-
tii -8zgu/ kt8r$ od.iera 1wiele s$gna,8w we%&ciow$ch z w$0sz$ch re%on8w
z-$s,ow$ch i %est po,o0on$ w o.r5.ie/ lu. s7siedztwie/ s$gna,8w z w$0sz$ch
pozio-8w uk,adu ruchowego:).
*
Uak zo.acz$-$ ni0e%/ hipoteza tego rodza%u
-o0e po-8c w rozwik,aniu niekt8r$ch zagadek wolne% woli.
8
#ie-nie% wad7
odpowiedzialni/ prz$%-u%7c %ednocze&nie odpowiedzialno&9 w$,7cznie za te dzia,ania/ nad kt8r$-
-i zastanawiali&-$ si5 d,ugo.
*
'Frz$p. t,u-.) SC(S</ 6du-iewa47a hipoteza+/ s. L5L.
8
E w$niku tego toku -$&lenia kwesti5 wolne% woli .5dzie -o0na rozszerz$9 na kr8lestwo
zwierz7t dalece poza &wiat ludzi 'por. Eilsonowsk7 analiz5 prz$padku pszcz8, -iodn$ch/ kt8r7
przedstawia- w dalsze% cz5&ci tekstu)/ .owie- tak %ak w prz$padku inn$ch cech/ kt8re powsta,$
drog7 do.oru naturalnego/ w,7cz$wsz$ inteligenc%5 'prz$ cz$-/ nawiase- -8wi7c/ nie -a w$-
-ogu/ .$ na prz$k,ad -$sz$ zadawa,$ so.ie p$tanie/ cz$ s7 inteligentne)/ w$t$czenie ostre% linii
de-arkac$%ne% -o0e .$9 trudne. Fodo.ne pode%&cie pasowa,o.$ na%lepie% do pro.le-u w$,onie-
nia si5 &wiado-o&ci. Fewni 6ilozo6owie -og7 s7dzi9/ 0e %5z$k %est konieczn$ do &wiado-e% re-
6leks%i/ lecz Faul . Shurchland znako-icie w$kaza, s,uszno&9 twierdzenia/ 0e 1poznanie pre-
wer.alne -a pierwszeYstwo przed wer.aln$- w w$padku nie-al wsz$stkich kategorii naszego
poznania: 'Faul . S>?CS>PB#=/ :ehaniz- rozu-u, "iedli"ko du"z#. .ilozo(izna podr;<
w 1=7, -;z1u/ prze,. O.igniew <ara&/ Dundac%a Bletheia/ Earszawa 2XX2/ s. ;K2). Btute- natu-
raliz-u %est u-o0liwienie prz$sz,$ch .adaY por8wnawcz$ch nad zwierz5ta-i/ kt8re pozwoli,$.$
na lepsze zrozu-ienie procesu pode%-owania dec$z%i przez ludzi dzi5ki zao.serwowaniu/ cz$-
;;5
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
w$%a&nienia Sricka %est to/ 0e pozostawia .ez odpowiedzi g,8wn$ pro.le- 6ilo-
zo6iczn$. Ue0eli nie %este&-$ pana-i sa-$ch sie.ie/ to %ak -o0e-$ .$9 odpo-
wiedzialni za swo%e dzia,ania?
#aturali&ci pod%5li kilka pr8. o.e%&cia tego pro.le-u. R-8wi5 niekt8re
z na%wa0nie%sz$ch. Fode%&cie do&9 powszechne w&r8d naukowc8w 'w przeci-
wieYstwie do zawodow$ch 6ilozo68w) polega na analizowaniu deter-iniz-u
pod wzgl5de- prakt$czn$-. Frz$k,adowo W.R. Eilson opisu%e wiele zdolno&ci
poznawcz$ch pszczo,$ -iodne%: posiada pa-i59/ zna por5 dnia/ ucz$ si5 po,o-
0enia oraz %ako&ci kilku p8l kwiatow$ch/ a tak0e reagu%e gwa,townie i 1w spo-
s8. nieoczekiwan$: na w$zwania 6iz$czne. Fszczo,a t$- sa-$-
zda%e si5 dzia,a9 w spos8. woln$/ lecz i t$- raze-/ %e0eli ze.rali.$&-$ ca,7 dost5pn7
wiedz5 o 6iz$czn$ch w,a&ciwo&ciach -aleYkich przed-iot8w/ uk,adzie nerwow$-
owad8w/ cechach zachowania si5 pszcz8, i historii oso.nicze% te% w,a&nie po%ed$ncze%
pszczo,$ i %e0eli ponownie pos,u0$li.$&-$ si5 na%w$0sz7 technik7 analiz$ ko-putero-
we%/ -ogli.$&-$ przewidzie9 tor lotu pszczo,$ z dok,adno&ci7 w$kracza%7c7 poza gra-
nice cz$stego prz$padku.
I
Eniosek %est taki/ 0e dla ludzkich o.serwator8w u0$wa%7c$ch takich tech-
nik prz$sz,o&9 pszczo,$ %est do pewnego stopnia zdeter-inowana: 1tak/ %ak
przedstawia si5 to ^u-$s,owi_ pszczo,$/ ca,kowicie odci5te% od tego rodza%u
ludzkie% wiedz$/ -a ona woln7 wol5:.
;X
So si5 t$cz$ istot ludzkich/ %este&-$ tak niepor8wnanie .ardzie% sko-pliko-
wani ni0 pszczo,$/ 0e
szczeg8,owo przewidzie9 zachowanie si5 oso.nika ludzkiego w na%.li0sze% prz$sz,o&ci
-o0na .$ %ed$nie dzi5ki techniko- przekracza%7c$- granice nasze% dzisie%sze% w$-
o.ra]ni/ a ich stworzenie w$kracza,o.$ zapewne poza -o0liwo&ci da%7ce% si5 po-$-
&le9 inteligenc%i. Fod uwag5 nale0a,o.$ wzi79 setki lu. t$si7ce z-ienn$ch/ a na%-nie%-
r80ni si5 on od procesu pode%-owania dec$z%i przez zwierz5ta.
I
Wdward R. E(P+R#/ > naturze ludzkie4/ prze,. Har.ara +zacka/ /iblioteka %yli 0sp1cze*
snej/ FaYstwow$ (nst$tut E$dawnicz$/ Earszawa ;I88/ s. ;XK.
;X
E(P+R#/ > naturze ludzkie4+/ s. ;XN.
;;K
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
sza niedok,adno&9 w w$padku kt8re%kolwiek z nich -og,a.$ ,atwo ulec w$ol.rz$-ie-
niu i z-ieni9 o.raz dzia,ania ca,ego u-$s,u cz$ %ego cz5&ci.
;;
Eilson proponu%e tak0e odpowiednik >eisen.ergowskie% zasad$ nieozna-
czono&ci. Ogodnie z zasad7 Eilsona o.serwac%e ludzkiego zachowania z-ienia-
%7 to zachowanie. Fode%rzewa-/ 0e nara0a si5 on na .,7d analogiczn$ %ak prz$
twierdzeniu/ 0e nigd$ nie .5dzie-$ w stanie odkr$9 istot$ 0$cia/ poniewa0 .a-
da%7c %7/ w$wo,u%e-$ w nie% z-ian5. E ka0d$- razie wsz$stkie te powod$ pro-
wadz7 Eilsona do prz$%5cia/ 0e 0aden uk,ad nerwow$ nie -o0e zgro-adzi9 w$-
starcza%7ce% wiedz$ o u-$&le/ a.$ 1pozna9 w,asn7 prz$sz,o&9/ zapanowa9 nad
lose- i w t$- sensie w$eli-inowa9 woln7 wol5:.
;2
E konsekwenc%i t$ i %a %e-
ste&-$ wolni i odpowiedzialni w t$- 6unda-entaln$- sensie/ 0e 1szczeg8,owe
los$ po%ed$ncz$ch oso.nik8w nie -og7 .$9 234 przewidziane cz$ to przez nich
sa-$ch/ cz$ przez inn$ch ludzi:.
;L
Rcz$wi&cie nie %est to r8wnoznaczne ze stwierdzenie-/ 0e nie -o0e-$
przewidzie9 og8ln$ch tendenc%i w zachowaniu lu. co rzecz$wi&cie %aka& kon-
kretna oso.a prawdopodo.nie ucz$ni. Frzed-iote- zainteresowania Eilsona
%est zdolno&9 przewid$wania przekracza%7ca -o0liwo&9 ustalenia prawid,owo&ci
stat$st$czn$ch. #a korz$&9 naukowego aspektu analiz$ Eilsona prze-awia
dwadzie&cia kole%n$ch lat wielkich sukces8w neuronauk. Uak w$%a&nia Faul
Shurchland/ -8zg %est uk,ade- nieliniow$-/ to znacz$ uk,ade-/ kt8r$
odznacza si5 t$-/ 0e w pewn$ch okoliczno&ciach na%-nie%sze r80nice zaistnia,e w %ego
tera]nie%sz$- stanie -og7 sz$.ko ulec spot5gowaniu i przerodzi9 si5 w ol.rz$-ie r80-
nice w %ego stanie w na%.li0sze% prz$sz,o&ci. B poniewa0 nigd$ nie -o0e-$ -ie9 nie*
sko2czenie dok,adn$ch in6or-ac%i o .ie07c$- stanie %akiegokolwiek uk,adu 6iz$czne-
go/ t$- .ardzie% tak sko-plikowanego %ak ludzki -8zg/ %este&-$ skazani na to/ 0e .5-
dzie-$ -ieli zawsze ograniczone -o0liwo&ci przewid$wania prz$sz,$ch zachowaY
tego uk,adu/ nawet %e&li istnie%7 %akie& nienaruszalne prawa rz7dz7ce t$-i zachowania-
-i i nawet %e&li te prawa do.rze pozna-$.
;J
;;
E(P+R#/ > naturze ludzkie4+/ s. ;XN.
;2
E(P+R#/ > naturze ludzkie4+/ s. ;XN.
;L
E(P+R#/ > naturze ludzkie4+/ s. ;;;.
;J
S>?CS>PB#=/ :ehaniz- rozu-u+/ s. ;28-;2I.
;;N
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
Frzeprowadzona przez Eilsona analiza prakt$czna zr8wnu%e zate- deter-i-
niz- z przewid$walno&ci7 oraz ukazu%e/ w %aki spos8. doskona,a przewid$wal-
no&9 %est nie-o0liwa do osi7gni5cia w prakt$ce. Fierwsza cz5&9 %ego analiz$ nie
%est .$na%-nie% niedorzeczna. Uedn7 z na%starsz$ch od-ian Fro.le-8w Eolne%
Eoli %est w,a&nie ta dot$cz7ca predest$nac%i: %e&li H8g %u0 wie/ %akiego dokona-
-$ w$.oru/ to w %aki- sensie -o0e-$ -8wi9/ 0e %este&-$ wolni? Fodo.na
-eta6iz$ka wolne% woli -og,a.$ .$9 zgodna z pogl7da-i t$ch 6ilozo68w/ kt8-
rz$ wzi5li so.ie do serca pogl7d Winsteina/ 0e czas %est z,udzenie-. E og8lne%
teorii wzgl5dno&ci wsz$stkie zdarzenia opis$wane s7 przez czter$ wsp8,rz5dne/
a czas %est %edn7 z nich. Szas sta%e si5 o.iekt$wn7 wsp8,rz5dn7 niezale0nie od
tego/ cz$ na pozio-ie 6eno-enologiczn$- opisu%e-$ przesz,o&9/ tera]nie%-
szo&9/ cz$ prz$sz,o&9. o0e-$ przez to powiedzie9/ 0e czas %est %u0 ustanowio-
n$: nie -o0e .$9 nic poza t$-/ co %est. Ue&li chodzi o nas/ to nasze prz$sz,e
dzia,ania s7 tak sa-o o.iekt$wne %ak dzia,ania przesz,e. #ie -o0e-$ zro.i9 nic
innego ni0 %est na- przeznaczone/ tak sa-o %ak nie %este&-$ w stanie z-ieni9
tego/ co %u0 zro.ili&-$. Fode%rzewa-/ 0e 6iz$ka kwantowa doprowadzi,a do
upadku tego u%5cia czasu 'tak %ak sa-ego deter-iniz-u/ o cz$- pisz5 ni0e%)/ ale
tak cz$ owak %est ocz$wiste/ 0e istnie%e %aki& zwi7zek po-i5dz$ deter-iniz-e-
a przewid$walno&ci7. #a prz$k,ad Eittgenstein twierdzi,/ 0e z wolno&ci w$nika
niewiedza na te-at tego/ co zro.i-$ 'to znacz$ przed zastanowienie- si5 nad
t$-).
;5
#ie-nie% deter-iniz- i przewid$walno&9 nie s7 t$- sa-$-. Uak wskazu%e
Shurchland w dalsze% cz5&ci 6rag-entu c$towanego pow$0e%: 1uk,ad$ takie s7
cile ,eter3inistyczne w t$- sensie/ 0e s7 rz7dzone prawa-i 6iz$ki i che-ii/
ale %ednocze&nie ich zachowania nie %est w stanie przewidzie9 G poza stat$-
st$czn$-i prawid,owo&cia-i G 0aden uk,ad poznawcz$ nale07c$ do tego sa-
-ego &wiata 6iz$cznego:.
;K
Fro.le- wolno&ci woli dot$cz$ deter-iniz-u/ nie
przewid$wania. Uak zauwa0$, Eillia- Ua-es/ powode- %est to/ 0e wolno&9 w$-
-aga alternat$wn$ch -o0liwo&ci/ lecz z perspekt$w$ deter-iniz-u -o0liwe
%est w$,7cznie to/ co si5 zdarza. Ble w8wczas 1234 %aki0 sens -ia,o.$ pot5pia-
;5
For. o-8wienie Faula >orwicha w: Faul >RCE(S>/ A"#--etrie" in Ti-e: !ro,le-" in the
!hilo"oph# o( /iene/ A /ra,for, /ook/ (Q Fress/ Sa-.ridge G assachusetts/ Pondon G
Wngland ;I8N/ s. 2XJ.
;K
S>?CS>PB#=/ :ehaniz- rozu-u+/ s.;2I 2w$r80nienia dodane4.
;;8
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
nie sie.ie za o.ranie z,e% drogi/ %e&li nie &wiado-o&9 234/ 0e do.ra droga %est
r8wnie0 dla nas otwart7?:
;N
E,a&nie z tego powodu propoz$c%i Eilsona nie
-o0na ostatecznie uzna9 za tra6n7. E ra-ach %ego prakt$czne% koncepc%i wol-
no&ci woli nasze dzia,ania -i-o wsz$stko s7 zdeter-inowane/ niezale0nie od
tego/ cz$ -o0e-$ %e przewid$wa9/ cz$ te0 nie/ a wi5c gd$ o.iera-$ z,7 drog5/
to w rzecz$wisto&ci w,a&ciwa droga post5powania nie stoi dla nas otwore-.
+7 tac$/ kt8rz$ na%ch5tnie% u-$li.$ r5ce od ca,ego tego pro.le-u i zadowo-
lili si5 pewn$- rodza%e- prakt$czne% 1wolno&ci:. #a prz$k,ad Shurchland
upiera si5/ 0e z,o0ono&9 -8zgu 'kt8re% skutkie- %est nieprzewid$walno&9) za-
pewnia na- zdolno&9 do autent$cznie spontanicznego dzia,ania/ do zachow$-
wania si5 na nieskoYczon7 r80norodno&9 sposo.8w/ i zdolno&9 ta %est .ardzo
wa0na/ aczkolwiek:
H$,o.$ nierozs7dnie -$li9 tego rodza%u 'autent$czn7) nieprzewid$walno&9 z tak7/ kt8-
ra G %ak chcia,o.$ wielu 6ilozo68w i teolog8w G .$,a.$ konsekwenc%7 wolne% woli.
Qer-in ten zazw$cza% rozu-ie si5 %ako pewn7 ludzk7 zdolno&9 wykraczaj4c4 poza
ustalon$ porz7dek prz$cz$now$/ podczas gd$ przedstawion$ tuta% d$na-iczn$ o.raz
proces8w ukazu%e/ 0e tkwi-$ niezachwianie w &wiecie rz7dzon$- prz$cz$nowo-
&ci7.
;8
Uakkolwiek sensownie .rz-ia,$.$ ninie%sze uwagi/ z 6ilozo6icznego punktu
widzenia .$,o.$ .ardzie% pokrzepia%7ce/ gd$.$&-$ d$sponowali %aki-& towa-
rz$sz7c$- i- w$%a&nienie- odpowiedzialno&ci -oralne% al.o gd$.$&-$ -ogli
podwa0$9 zwi7zek po-i5dz$ deter-iniz-e- a a-nesti7 -oraln7. E nast5p-
n$ch dw8ch cz5&ciach skoncentru%5 si5 na te% drugie% -o0liwo&ci.
3ndeter-iniz- a wolna wola
#a pierwsz$ rzut oka 0adne odkr$cie nie w$da%e si5 wa0nie%sze dla o.ecnie
d$skutowane% kwestii ni0 odkr$cie/ 0e deter-iniz- %est 6a,sz$w$. usi-$ za-
;N
Eillia- UBW+/ 1=$le-at deter-iniz-u:/ w: Eillia- UBW+/ !ra1-at#z- z do=7zenie-
w#k=adu ?D#le-at deter-iniz-u@ te1o< autora oraz "zki;w ?W. Aa-e"@ i ?!ra1-at#z-@
t=u-aza/ prze,. E,ad$s,aw . <oz,owski/ <si5garnia W. Eende i +-ka/ Earszawa ;I;;/ s. ;II
2;N;-2XN4.
;8
S>?CS>PB#=/ :ehaniz- rozu-u+/ s.;2I.
;;I
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
te- zrozu-ie9/ dlaczego nadzw$cza%n$ sukces 6iz$ki kwantowe% nie rozstrz$-
gn7, spraw$. Diz$ka kwantowa/ prz$na%-nie% w %e% ortodoks$%ne% interpretac%i/
-8wi na-/ 0e na na%.ardzie% 6unda-entaln$- pozio-ie prz$roda -a charakter
pro.a.ilist$czn$/ nie z powodu niewiedz$ '%ak ka0e uzna9 trad$c$%na interpreta-
c%a prawdopodo.ieYstwa w naukach prz$rodnicz$ch)/ ale ze wzgl5du na podsta-
wow7 w,asno&9 6iz$ki. #ie %est to r8wnoznaczne ze stwierdzenie-/ 0e we
Eszech&wiecie nie -a 0adn$ch proces8w lu. praw deter-inist$czn$ch. Rzna-
cza to racze% zaprzeczenie/ i0 wsz$stkie z%awiska s7 zdeter-inowane. E$nik ten
.udzi nadzie%5/ 0e u-$s, nie %est ca,kowicie zdeter-inowan$ i 0e .$9 -o0e
-i-o wsz$stko %est -ie%sce dla wolne% woli. Uak %ednak przekona-$ si5 w ni-
nie%sze% cz5&ci/ nadzie%a ta %est p,onna.
Oasadniczo indeter-iniz- kwantow$ wprowadza si5 do tego sporu na dwa
g,8wne sposo.$. Fierwsz$ polega na t$-/ 0e istnie%e 'nie-aterialn$) u-$s,/ kt8-
r$ %ako& oddzia,u%e z -8zgie- na pozio-ie kwantow$-. E t$- sensie 6iz$ka
kwantowa -o0e wspiera9 dualiz- -eta6iz$czn$ 'lu. dualiz- su.stanc%i)/ to %est
pogl7d/ 0e u-$s, i -ateria nale07 do odr5.n$ch 1rzecz$wisto&ci: lu. 1w$-ia-
r8w:. Frz$puszcza-/ 0e to -ia, na -$&li Shurchland/
*
gd$ sz$derczo w$po-
wiada, si5 o ludzkie% zdolno&ci/ kt8ra -og,a.$ przekracza9 porz7dek prz$cz$no-
w$. =ualiz- ten -o0e prz$.ra9 trz$ 6or-$. Eed,ug pierwsze% u-$s, oraz %ego
6iz$czn$ korelat 'cz$ to -8zg/ cz$ ca,$ o&rodkow$ uk,ad nerwow$) istnie%7
w r8wnoleg,$ch w$-iarach: cokolwiek dzie%e si5 w u-$&le/ -a to sw8% odpo-
wiednik w -8zgu. E ra-ach drugie% u-$s, %est epi6eno-ene- -8zgu/ cz$-&
*
'Frz$p. t,u-.) Qre&9 or$gina,u %est w t$- -ie%scu nast5pu%7ca: 1234 this is what Shurch-
land had in -ind 'no pun intended):. E nawiasie/ opuszczon$- w polski- przek,adzie/ un!"ar
wskazu%e na nieza-ierzon7 gr5 s,8w/ kt8ra polega na t$-/ 0e Shurchland/ prz$%7wsz$ stanowisko
-aterialist$czne/ stanowczo ataku%e wszelkie koncepc%e nie-aterialnego u-$s,u. Eedle Shur-
chlanda nie istnie%e 0aden u-$s,/ a po%5cie to nale0$ w$eli-inowa9 z %5z$ka nauki. =wuznacz-
no&9 zwi7zana %est tuta% z angielski- zwrote- 1to ha"e so-ething in -ind:/ kt8r$ -o0na odcz$-
ta9 zar8wno %ako 1-ie9 co& w u-$&le: 'w t$- kontek&cie .rz-i to za.awnie/ skoro Shurchland
odrzuca istnienie u-$s,u)/ %ak te0 %ako 1-ie9 co& na -$&li:. E %5z$ku polski- nie -o0na %ednak
poprawnie powiedzie9 1to -ia, w u-$&le Shurchland:/ dlatego nale0a,o zastosowa9 przek,ad 1to
-ia, na -$&li Shurchland:/ kt8r$ eli-inu%e wspo-nian7 dwuznaczno&9 angielskie% wers%i tekstu.
O -aterialist$czn$- pode%&cie- Shurchlanda do te% spraw$ -o0na zapozna9 si5 w %5z$ku
polski-: Faul . S>?CS>PB#=/ 1Fro.le- u-$s,u i cia,a:/ prze,. Qadeusz Haszniak/ w: Hohdan
S>EW=W`SO?< 'red.)/ .ilozo(ia u-#"=u/ Frag3enty Filozofii Analitycznej/ t. 2/ Dundac%a Bletheia/
+pac%a/ Earszawa ;II5/ s. JN-5N[ S>?CS>PB#=/ :ehaniz- rozu-u+/ zw,. s. 2XN-2JI.
;2X
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
podo.n$- do niewinne% po&wiat$ nad porz7dkie- prz$cz$now$-. Ogodnie
z trzeci7/ pre6erowan7 przez <artez%usza/ -i5dz$ u-$s,e- a -8zgie- zachodzi
wza%e-ne oddzia,$wanie/ to znacz$ u-$s, inter6eru%e z porz7dkie- prz$cz$no-
w$-.
Hior7c pod uwag5 niedawn$ wielki sukces neuronauk w zrozu-ieniu u-$-
s,u/ pierwsze dwie 6or-$ dualiz-u -a%7 niewielk7 -oc w$%a&nia%7c7/ a tak0e
w$da%7 si5 zupe,nie a, hoc. E ka0d$- razie ani epi6eno-enaliz-/ ani parale-
liz- nie -og7 po-8c w rozwi7zaniu pro.le-u wolne% woli. Wpi6eno-enaliz-
zale0$ ca,kowicie od prz$cz$nowego 'lu. nieprz$cz$nowego) uporz7dkowania
-8zgu/ a zate- nie -a ani poz$t$wnego/ ani negat$wnego wp,$wu na zagad-
nienie wolno&ci. So si5 t$cz$ paraleliz-u/ %e&li podnios5 r5k5 prz$puszczalnie
z w,asne% woli/ ale -o%e dzia,anie okazu%e si5 zdeter-inowane/ to %ego odpo-
wiednik w w$-iarze u-$s,ow$- tak0e .5dzie zdeter-inowan$. =oskona,a
s$nchronizac%a w$-iaru u-$s,owego i 6iz$cznego sprawi,a.$/ 0e okoliczno&ci
deter-inu%7ce proces$ w -oi- -8zgu 'al.o ich odpowiedniki w s6erze u-$s,u)
deter-inu%7 r8wnie0 odpowiada%7ce i- proces$ u-$s,owe. Fozosta%e trzecia
-o0liwo&9: interakc%oniz-/ cz$li pogl7d o.arczon$ %u0 konieczno&ci7 przezw$-
ci50enia wielkie% licz.$ powa0n$ch pro.le-8w/ spo&r8d kt8r$ch na%wi5ksz$-
%est naruszenie praw prz$rod$ 'na prz$k,ad zasad$ zachowania energii). #ie-
-nie% zgodnie z t7 ide7 z%awiska kwantowe -og,$.$ prz$%&9 tuta% z po-oc7/ po-
niewa0 .$9 -o0e na pozio-ie przed-iot8w niezw$kle -a,$ch u-$s, -8g,.$
kierowa9 t$-i sk7din7d niezdeter-inowan$-i zdarzenia-i. Gd$ t$lko u-$s,
w$kona swo%7 -ikroro.ot5/ -8zg wz-ocni zdarzenia kwantowe i doprowadzi
do dzia,ania. Shocia0 zda%5 so.ie spraw5/ 0e u-$s, i 6iz$ka kwantowa wci70 po-
zosta%7 .ardzo ta%e-nicze/ to nie podziela- nadziei/ 0e t$- sa-$- -usz7 .$9
ze so.7 powi7zane. =opatru%7c si5 takiego zwi7zku/ gwa,ci-$ .owie- w,a&nie
te warunki/ na -oc$ kt8r$ch 6iz$ka kwantowa stanowi parad$g-at indeter-ini-
z-u. Ue&li zdarzenia -entalne deter-inu%7 zdarzenia kwantowe i %e&li te ostatnie
nie s7 %u0 6unda-entalnie pro.a.ilist$czne/ to 6iz$ka kwantowa %est 6a,sz$wa
i nie po-aga rozwi7za9 pro.le-u wolne% woli.
;I
;I
(nna -o0liwo&9 polega,a.$ na t$-/ 0e nie6iz$czn$ u-$s, w %aki& spos8. dokonu%e reduk-
c%i paczki 6alowe%. Oawsze -ia,e- trudno&ci ze zrozu-ienie- tego rodza%u sugestii.
;2;
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
#awiase- -8wi7c/ ninie%sze rozwa0ania pokazu%7/ 0e zw$k,e w$rzeczenie
si5 naturaliz-u i o.ranie w za-ian w$0sze%/ duchowe% drogi nie prz$.li0$ nas
do rozstrz$gni5cia pro.le-u wolne% woli.
Hardzie% naturalist$czne pode%&cie polega na argu-entowaniu/ 0e proces$
-8zgowe -a%7 swe ]r8d,o w zdarzeniach kwantow$ch 'kt8re zosta,$ wz-oc-
nione) i 0e z tego powodu ostatecznie -8zg %est indeter-inist$czn$. #iestet$/
z t7 sugesti7 wi707 si5 powa0ne pro.le-$. Ueden z nich sprowadza si5 do tego/
0e akceptac%a te% sugestii z-usi,a.$ nas do prz$%5cia tak0e pogl7du/ i0 zgo,a nie
istnie%7 0adne proces$ deter-inist$czne. o0na .owie- powiedzie9/ 0e wsz$st-
kie proces$ 6iz$czne w$wodz7 si5 ze zdarzeY kwantow$ch 'na prz$k,ad gd$
kula .ilardowa uderza w inn7/ na%pierw zetkn7 si5 ze so.7 pola elektro-agne-
t$czne ich elektron8w or.italn$ch). Qeoria kwantowa rzecz$wi&cie okre&la kla-
s$czn7 granic5/ do kt8re% d707 stat$st$czne w,asno&ci kwantowe/ co oznacza/ 0e
poza -ikro6iz$k7 prz$roda w dalsz$- ci7gu %est deter-inist$czna. (nn$ pro-
.le-/ kt8rego nie .5d5 tuta% o-awia,/ polega na t$-/ 0e %e&li we]-ie-$ pod
uwag5 nie t$lko 6iz$k5/ lecz tak0e neuro.iologi5/ to oka0e si5/ 0e rzecz$wi&cie
w$suni5te sugestie -a%7 powa0ne -anka-ent$ naukowe 'do.itnie w$kazali to
Cick Grush i Fatiricia Shurchland/ dokonu%7c -ia0d07ce% kr$t$ki pod%5te% przez
Cogera Fenrose\a pr8.$ po,7czenia 6iz$ki kwantowe% i koncepc%i dzia,ania -8-
zgu poprzez odwo,anie si5 do -ikrotu.ul neuronaln$ch).
2X
(l$a Frigogine argu-entowa,/ 0e uk,ad$ z,o0one/ zw,aszcza te/ kt8re s7 da-
lekie od stanu r8wnowagi/ -og7 .$9 indeter-inist$czne. Uak twierdzi,/ nawet
cz7steczki rzecz$wistego 'niew$idealizowanego) gazu reagu%7 na nielokalne
i ate-poralne rezonanse/ prz$na%-nie% z powodu ci7g,$ch zderzeY -i5dz$ ni-i/
co oznacza/ 0e ruch$ cz7steczek gazu zale07 od w,a&ciwo&ci uk,adu.
2;
#ie %est
to/ %ak s7dz5/ prosta e-ergentna w,a&ciwo&9 uk,adu 'to %est taka/ kt8ra nie -o0e
.$9 okre&lona na podstawie zna%o-o&ci w,a&ciwo&ci %ego cz5&ci sk,adow$ch)/
lecz prz$padek -ocnie%sz$/ w kt8r$- na w,a&ciwo&ci sk,adow$ch wp,$wa%7
2X
For. Cick GC?+> and Fatricia +. S>?CS>PB#=/ 1Gaps in Fenrose\s Qoilings:/ 5ournal of
6onsciousness Stu,ies ;II5/ "ol. 2/ no. ;/ s. ;X-2I.
2;
For. (l$a FC(GRG(#W/ 2re" pewnoBi. 9za", hao" i prawa natur#/ prze,. (wona #owoszew-
ska i Fiotr +zwa%cer/ Nauka u progu trzeciego tysi4clecia/ t. ;8/ E$dawnictwa E.B.H. i Si+/
Earszawa 2XXX.
;22
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
w,asno&ci tego uk,adu. Ueste- przekonan$/ 0e zaproponowana przez Frigo-
gine\a interpretac%a uk,adu cz7steczek gazu %est otwarta na d$skus%e. Uednak
istotne %est to/ cz$ -8zg prze%awia t5 siln7 w,asno&9 e-ergenc%i/ a wed,ug -nie
prze%awia. (stotnie/ %ak zo.acz$-$ poni0e%/ to w,a&nie -8zg stanowi %a&nie%sz$
prz$k,ad silne% e-ergenc%i. Frigogine utrz$-$wa,/ 0e prz$na%-nie% w uk,adach
dalekich od stanu r8wnowagi -o0e-$ przewid$wa9 w zasadzie %ed$nie w,asno-
&ci stat$st$czne/ a t$- sa-$- prawdopodo.ieYstwa sta%7 si5 6unda-entaln7
w,asno&ci7 prz$rod$. Fode%rzewa-/ 0e opracowu%7c t5 koncepc%5 indeter-ini-
z-u w$nika%7cego z chaosu i niesta.ilno&ci/ Frigogine nie dostrzeg, su.telnego
rozr80nienia po-i5dz$ przewid$walno&ci7 a deter-iniz-e-/ lecz w t$- art$-
kule nie -a -ie%sca na dok,adnie%sze rozpatrzenie %ego do&9 sko-plikowane%
analiz$.
22
#ie-nie% we]-$ pod uwag5/ 0e -8zg posiada oko,o ;XX .ilion8w -od$6i-
kowaln$ch po,7czeY s$napt$czn$ch/ 0e ka0de z t$ch po,7czeY -o0e prz$%79
wielk7 ilo&9 wag s$napt$czn$ch/ a warto&ci t$ch ostatnich zale07 nie t$lko od
s$gna,u sensor$cznego nap,$wa%7cego na prz$k,ad do s$naps$ neuronu oraz od
struktur$ neuronu/ lecz tak0e od oddzia,$waY z inn$-i neurona-i. Fonadto ]r8-
d,e- t$ch oddzia,$waY nie s7 %ed$nie setki cz$ nawet t$si7ce s7siednich neuro-
n8w/ lecz tak0e neuron$ po,o0one w oddalon$ch cz5&ciach -8zgu/ kt8re po,7-
czone s7 p5tl7 sprz50enia zwrotnego z rozpatr$wan$- neurone- 'rzecz$wi&cie/
%ak wskazu%e Faul Shurchland/ cz5sto te po,7czenia neuronalne/ kt8re naz$wa
on droga-i nerwow$-i zst5pu%7c$-i ',escen,ing pathways) lu. zwrotn$-i
'recurrent pathways)/
*
s7 licznie%sze ni0 te przenosz7ce in6or-ac%5 ze z-$-
22
Frigogine argu-entowa, za Foincar!-/ 0e rezonanse ate-poralne unie-o0liwia%7 ca,ko-
wanie po tra%ektoriach ruchu cz7steczek gazu. R ile to prawda/ nadal -usi-$ rozwa0$9/ cz$ ta
nieca,kowalno&9 %est r8wnoznaczna z zasadnicz7 nieprzewid$walno&ci7. Pecz nawet %e&li prz$% -
-ie-$/ 0e tak %est/ to nie -o0e-$ wnioskowa9/ i0 z nieca,kowalno&ci w$nika indeter-iniz-. Uak
%u0 widzieli&-$/ indeter-iniz- nie w$nika r8wnie0 z sa-e% nieprzewid$walno&ci.
*
'Frz$p. t,u-.) Fierwsze okre&lenie nie w$st5pu%e w tek&cie or$ginaln$-/ %ednak w %5z$ku
polski- prz$%5,o si5 u0$wa9 dwa ter-in$: drogi nerwowe zst5pu%7ce ',escen,ing pathways)
i drogi nerwowe zwrotne 'recurrent pathways)/ prz$ cz$- o.ecnie na%cz5&cie% stosu%e si5 ten
pierwsz$ ter-in/ za& od drugiego powoli si5 odchodzi 'por. np. S>?CS>PB#=/ :ehaniz- rozu%
-u+/ s. ;;L-;;5). Rdno&nie do kwestii ter-inologiczn$ch dot$cz7c$ch dr8g nerwow$ch por. te0
np. Hogus,aw <. GRabH/ Anato-ia z#nnoBiowa oBrodkowe1o uk=adu nerwowe1o/ w$d. 5 z-./
E$dawnictwo Pekarskie FOEP/ Earszawa 2XXJ/ s. ;I[ Hogdan +B=RE+<(/ Ciolo1izne -ehani%
z-# zahowania "i5 ludzi i zwierz7t/ w$d. 2 z-./ E$dawnictwo #aukowe FE#/ Earszawa
;2L
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
s,8w). E rezultacie uk,ad$ lu. sieci w -8zgu osi7ga%7 t$-czasowe stan$ sta.il-
no&ci dzi5ki 1o.iegowi: liczn$ch t$-czasowo powsta,$ch wag s$napt$czn$ch
oraz dzi5ki regulowaniu ich w taki spos8./ .$ .$,$ dostosowane do aktualn$ch
potrze.. +tan neuronaln$ %est wi5c e-ergentn$ w t$- sensie/ 0e nie %est on de-
ter-inowan$ w$,7cznie przez konst$tuu%7ce go wagi po,7czeY s$napt$czn$ch.
+tan neuronaln$ %est e-ergentn$ r8wnie0 w t$- sensie/ 0e wagi s$napt$czne
cz5&ciowo zale07 tak0e od sa-ego stanu neuronalnego. Pecz po-i-o tego/ 0e
sieci neuronowe na%w$ra]nie% spe,nia%7 kr$teria Frigogine\a/ ka0de o-awiane tu
oddzia,$wanie podlega prawo- deter-inist$czn$-. Uak wskazu%e poprzedni c$-
tat z Shurchalnda/ powinno si5 zate- uzna9/ 0e takie sieci 6unkc%onu%7 w o.r5-
.ie porz7dku prz$cz$nowego. 8zg %est zar8wno nieprzewid$waln$/ %ak i de-
ter-inist$czn$.
Gd$.$ %ednak nasze dzia,ania .$,$ w$nikie- proces8w indeter-inist$cz-
n$ch/ prz$padku/ zwolennic$ wolne% woli -usieli.$ stawi9 czo,a na%.ardzie%
niepo07dane-u odkr$ciu: prz$padek r8wnie0 %est niezgodn$ z woln7 wol7. Uak
wskaz$wa, Ceid/ a p8]nie% >u-e/ %e&li nasze dzia,ania s7 w$nikie- prz$padku/
to nie -a-$ nad ni-i 0adne% kontroli/ przeto naprawd5 nie s7 one nasze. ?%-u-
%7c rzecz s,owa-i Gar$\ego Eatsona: 1t$-/ co niszcz$ wolno&9 234 %est .rak
sa-ostanowienia/ .5d7c$ w$nikie- zar8wno -o0liwo&ci/ 0e wola %est zdeter-i-
nowana przez inne zdarzenia lu. stan$ rzecz$/ %ak i -o0liwo&ci/ 0e wola w og8-
le nie %est zdeter-inowana:.
2L
Eatson ident$6iku%e nast5pnie prawdziw7 natur5
o-awianego pro.le-u: 1w$-8g negat$wn$/ 0e wola nie -o0e .$9 uwarunko-
wana prz$cz$nowo przez poprzedza%7ce zdarzenia/ %est pod$ktowan$ w$-o-
gie- poz$t$wn$-/ a.$ wola .$,a deter-inowana przez %a]Y:.
2J
#aturali&ci/ a w szczeg8lno&ci naukowc$/ szukali w z,$- -ie%scu/ ich po-
szukiwania zosta,$ w$paczone przez nacisk na t$lko %eden lu. dwa aspekt$ pro-
.le-u: przewid$walno&9/ deter-iniz- lu. o.a. #asz$- zadanie- powinno .$9
nato-iast dostarczenie naturalist$cznego w$%a&nienia/ w %aki spos8. %a]Y deter-
2XX5/ s. 8L.
2L
Gar$ EBQ+R#/ 1Dree Eill:/ w: Uaegwon <( and Wrnest +R+B 'eds.)/ A 9o-panion to
:etaph#"i"/ /lackwell 6o3panions to Philosophy/ "ol. N/ Hlackwell Fu.lishers/ Rx6ord G ?</
alden/ assachusetts G ?+B ;IIJ/ s. ;N8 2;N5-;824.
2J
EBQ+R#/ 1Dree Eill3:/ s. ;N8.
;2J
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
-inu%e wol5. Pecz zani- zadanie to zostanie pod%5te .ardzie% .ezpo&rednio/
trze.a pokona9 %eszcze %edn7 przeszkod5: twierdzenie pewn$ch 6ilozo68w/ 0e
naprawd5 nie istnie%e 0aden pro.le- wolne% woli. E przeciwn$- razie po&wi5-
cili.$&-$ %eszcze wi5ce% czasu i w$si,ku zadaniu/ kt8re na to nie zas,ugu%e.
0ozwi7zania (ilozo(izne
Eielu 6ilozo68w nauki -a tendenc%5 do ignorowania pro.le-u wolne% woli/
gd$0 s7dz7 oni/ 0e >u-e %u0 dawno te-u go rozwi7za,. #ie zgadza- si5 z ni-i.
Fierwsze posuni5cie >u-e\a polega,o na podwa0eniu po%5cia <onieczno&ci
'nieuchronno&ci/ kt8ra zdanie- Ua-esa stanowi nieod,7czn7 cz5&9 deter-ini-
z-u). #asza idea konieczno&ci oraz prz$cz$nowo&ci/ powiada >u-e/ 1-a swo-
%e ]r8d,o w$,7cznie w widoczne% w dzia,aniach prz$rod$ %ednosta%no&ci 'unifor*
3ity)[ przed-iot$ podo.ne stale si5 tu ze so.7 ,7cz7/ a prz$zw$cza%enie ura.ia
u-$s, tak/ i0 z istnienia %ednego przed-iotu wniosku%e si5 o istnieniu drugie-
go:.
25
$li-$ si5 przeto/ gd$ s7dzi-$/ 0e 1spostrzega-$ co& w rodza%u ko-
niecznego zwi7zku po-i5dz$ prz$cz$n7 a skutkie-:.
2K
Uest to .ardzo istotne/
.owie- regularno&9 ludzkich zachowaY -a zasadnicze znaczenie dla 0$cia spo-
,ecznego. Czecz$wi&cie/ p$ta >u-e: 1Gdzie0.$ podzia,$ si5 podstaw$ etyki/
gd$.$ okre&lone cech$ ludzkie nie .$,$ zdolne w spos8. ustalon$ i pewn$ w$-
wo,$wa9 okre&lon$ch uczu9 i gd$.$ uczucia te nie -ia,$ sta,ego w$p,$wu na
post5powanie?:
2N
$li-$ si5 zate-/ gd$ s7dzi-$/ 0e istnie%e %aka& r80nica po-
-i5dz$ 1skutka-i w$nika%7c$-i z si, -aterialn$ch/ a skutka-i w$wo,an$-i
przez -$&l i rozu-:.
28
Uak u%7, to >u-e: 1wnioskowanie oparte na do&wiadcze-
niu i rozu-owanie dot$cz7ce post5powania inn$ch ludzi przenika tak dalece 0$-
cie ludzkie/ i0 nie -a chwili/ w kt8re% .$ si5 ni- nie pos,ugiwa, ka0d$ cz,owiek/
25
=awid >?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o/ prze,. Uan aukasiewicz i <azi-ierz
Qwardowski/ /iblioteka +lasykw Filozofii/ FaYstwowe E$dawnictwo #aukowe/ Earszawa
;INN/ s. ;XX. Drag-ent$ c$towane w t$- ese%u pochodz7 z cz5&ci ( i (( rozdzia,u A((( wspo-nia-
ne% ksi70ki.
2K
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;;;.
2N
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;X8.
28
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;;;.
;25
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
o ile nie &pi:.
2I
Pecz w o.u prz$padkach 1o 0adnego rodza%u zwi7zku prz$cz$-
now$- nie wie-$ nic pr8cz tego/ 0e przed-iot$ stale si7 ze sob4 14cz4/ i 0e
w &lad za t$- u-$s, z %ednego wnioskuje o drugi-.
LX
>u-e argu-entowa,/ 0e rozwi7zania nie -o0na znale]9/ 1p8ki 234 pochop-
nie -nie-a-$/ 0e -a-$ %ak7& dale% id7c7 ide5 konieczno&ci i prz$cz$nowo&ci/
gd$ chodzi o dzia,ania przed-iot8w zewn5trzn$ch:/
L;
nato-iast w prz$padku
ludzkiego dzia,ania 1takiego 2koniecznego4 zwi7zku nie czuje3y:.
L2
Gd$ zda-
-$ so.ie spraw5/ 0e to sa-o po%5cie 1prz$cz$nowo&ci: stosu%e si5 do o.u prz$-
padk8w oraz 0e w prz$cz$nowo&ci rzecz$wi&cie nie -a niczego koniecznego/ to
.5dzie-$ -ieli -o0liwo&9 znalezienia rozwi7zania. B rozwi7zanie to %est pro-
ste: gd$ gruntownie zastanowi-$ si5 nad po%5cia-i prz$cz$n$ i skutku/ dostrze-
0e-$ -i5dz$ ni-i niewinn$ zwi7zek/ kt8r$ nie niwecz$ wolno&ci dzia,ania.
<on6likt -i5dz$ prz$cz$nowo&ci7 a wolno&ci7 powsta%e z powodu naszego po-
chopnego os7du na te-at prz$cz$nowo&ci/ %ak r8wnie0 z powodu dodatkowego
nieporozu-ienia/ polega%7cego na t$-/ 0e przeciwstawia-$ wolno&9 koniecz-
no&ci/ a nie wolno&9 prz$-usowi. >u-e pod70$, za >o..ese- twierdz7c/ 0e
poprzez wolno&9/ gd$ odnosi si5 ona do dzia,aY do.rowoln$ch/ 1-o0e-$ 234
%ed$nie rozu-ie9 3o'no8 ,zia1ania lub nie,zia1ania stosownie ,o ,eter3inacji
woli[ co znacz$/ 0e %e0eli chce-$ si5 nie rusza9/ -o0e-$ si5 nie rusza9[ %e0eli
chce-$ porusz$9 si5/ -o0e-$ i to ucz$ni9:.
LL
Q$- sa-$- kwestia zosta,a roz-
strz$gni5ta/ .owie- 1ta hipotet$czna wolno&9 prz$s,ugu%e wed,ug zgodnego
i powszechnego zdania wsz$stki-/ kt8rz$ nie s7 wi5zieni i zakuci w ka%-
dan$:.
LJ
Cozwi7zanie >u-e\a zosta,o prz$%5te przez roz-ait$ch 6ilozo68w. #a prz$-
k,ad ill twierdzi,/ 0e 1%e&li nawet rozu- odrzuca/ to w$o.ra]nia zachowu%e
poczucie %akiego& .ardzie% int$-nego zwi7zku/ %akiego& szczeg8lnego powi7za-
2I
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;XN-;X8.
LX
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;;;.
L;
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;;2.
L2
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;;;.
LL
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;;J.
LJ
>?W/ Cadania dot#z7e rozu-u ludzkie1o+/ s. ;;J.
;2K
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
nia cz$ te0 ta%e-niczego prz$-usu/ %aki w$wiera poprzednik na nast5pnik:.
L5
Qo w,a&nie w t$- ta%e-nicz$- prz$-usie tkwi ]r8d,o kon6liktu/ gd$0 1wie-$/
0e nic nas nie prz$-usza/ ni.$ zakl5cie -agiczne/ do tego/ i0.$&-$ s,uchali %a-
kiego& okre&lonego -ot$wu:.
LK
+chlick zwraca, uwag5 na rozr80nienie po-i5-
dz$ prawe- prz$rod$ a prawe- stanowion$-. Fierwsze poci7ga za so.7 deter-
-iniz-/ a %ego 1konieczno&9: polega t$lko na t$-/ 0e o.owi7zu%e powszechnie.
=rugie nato-iast poci7ga za so.7 prz$-us. Fro.le- wolne% woli .ierze si5
z po-ieszania t$ch praw/ to znacz$ z prz$pis$wania prawo- prz$rod$ prz$-u-
su charakter$st$cznego dla praw stanowion$ch. =la +chlicka/ tak %ak dla illa
i >u-e\a oraz wielu inn$ch p8]nie%sz$ch 6ilozo68w/ ca,e% te% kontrowers%i da,o-
.$ si5 unikn79/ %e&li t$lko prz$wi7z$wali.$&-$ nale0$t7 wag5 do znaczeY s,8w.
=zi5ki te-u -o0e-$ zda9 so.ie spraw5/ 0e prz$cz$nowo&9 w 0adn$- razie nie
%est niezgodna z odpowiedzialno&ci7/ lecz %est przez ni7 w$-agana. 1o0e-$
-8wi9 o -ot$wach t$lko w kontek&cie prz$cz$now$-:/ powiada, +chlick/
1przeto sta%e si5 %asne/ w %ak wielki- stopniu po%5cie odpowiedzialno&ci opiera
si5 na po%5ciu prz$cz$nowo&ci/ to znacz$ na regularno&ci wolic%onaln$ch dec$-
z%i:.
LN
Qaki %est w,a&nie wniosek >u-e\a.
#ie-nie% takie pode%&cie do pro.le-u sta%e si5 niezadowala%7ce/ gd$ prz$-
po-ni-$ so.ie prost7 o.serwac%5/ pocz$nion7 przez Eillia-a Ua-esa: nie -o-
0e-$ zosta9 o.winieni za o.ranie niew,a&ciwe% drogi/ %e&li ta w,a&ciwa %est
przed na-i za-kni5ta. Frz$%rz$%-$ si5 na%pierw szeroko d$skutowane-u >u-
-e\owskie-u u%5ciu prz$cz$nowo&ci. Frz$pu&9-$/ 0e kula roz.i8rkowa zawie-
szona %est dziesi59 -etr8w nad delikatn7 porcelanow7 waz7. Ue&li opu&ci-$
kul5/ waza za-ieni si5 w p$,. Uakiekolwiek odst5pstwo od tego rezultatu .5dzie
w$-aga,o szczeg8ln$ch okoliczno&ci 'na prz$k,ad ukr$tego ogro-nego elek-
tro-agnesu). Ble %e&li wsz$stkie istotne okoliczno&ci zostan7 spe,nione/ to gd$
kula zostanie spuszczona/ zniszczy waz5. E$klucz$wsz$ inne -o0liwo&ci/ na*
st4pi w,a&nie to. +a- >u-e nie zaprzecz$,.$ te-u wnioskowi. #ie -usi-$
L5
Uohn +tuart (PP/ /#"te- lo1iki induk#4ne4 i deduk#4ne4/ t. 2/ prze,. Szes,aw Ona-ie-
rowski/ /iblioteka +lasykw Filozofii/ FaYstwowe E$dawnictwo #aukowe/ Earszawa ;IK2/
s. 5LI-5JX.
LK
(PP/ /#"te- lo1iki+/ s. 5JX.
LN
+S>P(S</ 1Ehen is a an Cesponsi.le3:/ s. ;I2.
;2N
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
przeto wierz$9 w 0aden ta%e-nicz$ prz$-us al.o -agiczne zakl5cia/ .$ zrozu-
-ie9/ 0e deter-iniz- nie pozostawia 0adn$ch -o0liwo&ci w$.oru. Foza t$-
-o0e-$ zda9 so.ie spraw5/ 0e pro.le- ten nie powsta%e w w$niku po-ieszania
ze so.7 praw prz$rod$ oraz praw stanowion$ch/ to znacz$ z prz$pis$wania pra-
wo- prz$rod$ 'lu. prz$cz$nowo&ci) prz$-usu. Er5cz przeciwnie/ prawo zwi7-
zane z prz$-use- -o0e da9 na- w$-8wk5 lu. usprawiedliwienie/ gd$ nie po-
st7pi-$ inacze%/ lecz rzadko/ o ile kied$kolwiek/ prz$pisu%e-$ -u charakter
uniwersaln$. Szasa-i nie przestrzega-$ takiego prawa/ a s7 prawa/ kt8r$ch nie
przestrzega wi5kszo&9 ludzi 'na prz$k,ad ograniczenia pr5dko&ci po%azd8w).
Fro.le- dzia,ania w zgodzie z prawe- prz$rod$ 'kt8rego nie -o0e-$ unikn79)
w istocie polega na t$-/ 0e zaliczani %este&-$ do te% sa-e% kategorii/ co kula
roz.i8rkowa/ niezale0nie od tego/ %ak w$%7tkowi i wolni si5 czu%e-$. Winstein
napisa, kied$&/ 0e
Gd$.$ <si50$c/ podczas swego wiecznego ruchu dooko,a Oie-i/ -8g, -ie9 &wiado-
-o&9 sa-ego sie.ie/ .$,.$ z pewno&ci7 g,5.oko przekonan$/ 0e porusza si5 z w,asne%
inic%at$w$/ w w$niku %edne%/ pod%5te% raz na zawsze dec$z%i.
L8
Frz$-us -o0e nas uniewinnia9/ lecz pozwala na- pozosta9 istota-i -oral-
n$-i. Ue&li cz,owiekowi/ kt8re-u do g,ow$ prz$stawiono .roY/ ka0e si5 kogo&
za.i9/ a ten to zro.i/ usprawiedliwia-$ go. Ble %e&li zosta, on zrzucon$ z w$so-
kie% wie0$ i spada%7c kogo& za.i,/ kwestia usprawiedliwienia w og8le si5 nie po-
%awia/ .owie- .$cie spada%7c$- cia,e- zupe,nie nie nale0$ do s6er$ -oralno-
&ci. =latego 1nale0$ta waga: znaczeY s,8w/ o %akie% -8wili >u-e/ ill
i +chlick/ ni%ak nie prz$cz$nia si5 do rozwi7zania pro.le-u wolne% woli. Qo de-
ter-iniz- tworz$ ten pro.le-/ w,a&nie dlatego/ 0e na%w$ra]nie% zr8wnu%e on
nasze dzia,ania z zachowanie- spada%7c$ch cia, G a dok,adnie% ze wzgl5du na
to/ 0e gd$ dzia,a-$ 1niew,a&ciwie:/ to na%widocznie% 1w,a&ciwa droga: nie stoi
przed na-i otwore-.
#ie %est prawdopodo.ne/ a.$ %akie& dalsze 1lingwist$czne: analiz$ 1logiki:
wolno&ci i odpowiedzialno&ci znacz7co polepsz$,$ s$tuac%5. Fowode- %est po
prostu to/ 0e taka analiza ostatecznie nale0$ do 16eno-enologii: tego zagadnie-
L8
<orespondenc%a -i5dz$ Winsteine- a Qagore/ w: <rishna =?QQB and Bndrew CRH(#+R#
'eds.)/ 0a,indranath Ta1ore: The :#riad%:inded :an/ Hloo-s.ur$/ Pondon ;II5 'c$t. za:
FC(GRG(#W/ 2re" pewnoBi+/ s. 2K).
;28
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
nia/ nawet %e&li ogranicza si5 do pozio-u d$skursu/ a w d$skus%i/ w kt8re% w$-
zwanie polega na w$kazaniu/ 0e wolno&9 woli nie %est z,udzenie-/ odwo,ania
do takie% 6eno-enologii w na%lepsz$- razie s7 sporne/ za& w na%gorsz$- G po-
pe,nian$ %est .,7d petitio principii. E$o.ra]-$ so.ie niezw$kle zaawansowane-
go androida/ kt8r$ G .ezwiednie G przez radio otrz$-u%e ode -nie polecenia/
%ak -a si5 zachow$wa9 'do tego prz$k,adu pasowa,.$ tak0e odpowiednio oka-
.lowan$ cz,owiek). Eedle Srickowskiego w$%a&nienia -8zgu android %est
&wiado-$ w$,7cznie 1dec$z%i: 'wstaY/ usi7d] i tak dale%)/ a nie su.telne% prac$
-echaniz-8w w %ego -8zgu 'Srickowskich 1o.liczeY:). Uednak/ w przeciwieY-
stwie do -o%ego/ -8zg androida zna%du%e si5 pod wp,$we- s$gna,8w radio-
w$ch/ a dec$z%e/ kt8re pode%-u%e/ w$.iera- %a. Ue&li ka05 -u pozosta9 w spo-
cz$nku/ zro.i to[ %e&li ka05 -u si5 porusz$9/ te0 to zro.i. Rznacza to/ 0e nic nie
zapo.iegnie w$konaniu przezeY dzia,ania/ kt8re z perspekt$w$ %ego &wiado-o-
&ci %est w$nikie- dec$z%i pod%5te% przez %ego -8zg G %ego wol5 G gd$0 1nie
%est on wi5]nie- zakut$- w ka%dan$:/ %ak twierdzi, >u-e. ?0$wa%7c po%59
>o..esa/ -o0na powiedzie9/ 0e gd$ 1chce: czego&/ -a -o0liwo&9 zro.ienia
tego. Bndroid %est przeto pane- sa-ego sie.ie/ poniewa0 1%e&li t$lko zechce/
-o0e dzia,a9 lu. powstrz$-a9 si5 od dzia,ania:.
LI
Q$- sa-$- android -o0e
spe,ni9 to/ co wed,ug >o..esa/ >u-e\a/ illa oraz +chlicka 1rozu-ie-$:
przez wolno&9 woli/ ale w istocie nie %est istot7 woln7/ gd$0 %ego wol5 deter-i-
nu%5 %a.
H$9 -o0e inne analiz$ po%5ciowe i lingwist$czne -og7 w$kr$9 inne wa0ne
1znaczenia: dot$cz7ce wolno&ci i odpowiedzialno&ci/ lecz nie posunie-$ si5
z.$t daleko do przodu w pr8.ie rozwi7zania naszego pro.le-u/ dop8ki tak .ar-
dzo pogardzan$ 1-eta6iz$k wolne% woli: .5dzie -8g, twierdzi9/ 0e nasza wola
%est zdeter-inowana przez co& innego od nasze% %a]ni.
Eniosek ten rozszerza si5 na inne 1odkr$cie: lingwist$czne% 6ilozo6ii/ -ia-
nowicie na twierdzenie/ 0e nie istnie%e 0aden pro.le- wolne% woli/ poniewa0 %5-
z$k deter-iniz-u stosu%e si5 poprawnie do przed-iot8w -aterialn$ch/ podczas
gd$ %5z$k -$&li/ kt8r$ prz$puszczalnie o.e%-u%e po%5cia takie %ak wolno&9 i od-
LI
Qho-as >RHHW+/ 1R6 Pi.ert$ and #ecessit$:[ przedruk w: =.=. CBF>BWP 'ed.)/ Criti"h :o%
rali"t": 1DE0%1F00/ vol. 1. Go,,e"%Ha#/ Rx6ord ?ni"ersit$ Fress/ Rx6ord ;IKI/ s. K;-NX 'c$t za:
EBQ+R#/ 1Dree Eill3:/ s. ;NK).
;2I
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
powiedzialno&9/ odnosi si5 nie do prz$cz$n/ lecz powod8w i intenc%i. Uak %ednak
argu-entu%e Gar$ Eatson/ w ten spos8. nie unika si5 trad$c$%nego pro.le-u
wolne% woli:
Ue&li .owie- deter-iniz- 6iz$czn$ %est prawdziw$/ to nie-o0liwe %est/ a.$ two%e cia-
,o porusza,o si5 w %akikolwiek inn$ spos8. ni0 aktualnie si5 porusza. Rznacza to/ 0e
nie %est -o0liwe/ .$& poruszy1 swo%e cia,o w %akikolwiek inn$ spos8./ a wi5c 0e za-
chowasz si5 w %akikolwiek spos8./ kt8r$ w$-aga innego ruchu 6iz$cznego.
JX
Frzeniesienie d$skus%i do dziedzin$ powod8w i intenc%i nadal nie w$%a&nia/
%ak -o0e-$ dzia,a9 w inn$ spos8.. Eatson -8wi dale%: 1Ue&li to/ 0e two%e ra-
-i5 nie podnosi si5 przez pewien czas/ %est 6iz$cznie zdeter-inowane/ to nie %est
-o0liwe/ 0e G powiedz-$ G podnosz7c r5k5/ dasz znak kelnerowi:. Sh$.a 0e
ocz$wi&cie ten dualiz- po%5ciow$/ %ak -o0e-$ okre&li9 o-awiane tu stanowi-
sko 6ilozo6iczne/ radzi so.ie z w$%a&nienie-/ 1%ak -o0e za%&9 prz$padek/ 0e %e-
ste& w stanie unie&9 r5k5 przez pewien czas/ %e&li podniesienie two%e% r5ki %est
prz$cz$nowo nie-o0liwe:.
J;
Naturaliz- a "a-o"tanowienie
Fowsta%e p$tanie/ cz$ %a]Y -o0e deter-inowa9 wol5? +7dz5/ 0e tak G 0e
wola zazw$cza% %est tak deter-inowana. +7dz5 tak0e/ 0e gd$ prz$%-ie-$ pode%-
&cie naturalist$czne/ zrozu-ie-$/ w %aki spos8. si5 to dzie%e. E te% cz5&ci
przedstawi5 zar$s takiego pode%&cia. a- nadzie%5/ 0e zro.i5 to w$starcza%7co
szczeg8,owo/ .$ zar$s ten -8g, stanowi9 do.re pierwsze prz$.li0enie.
Oaczni%-$ od naturalist$cznego w$%a&nienia %a]ni. Ei5kszo&9 istot 0$w$ch/
%e&li nie wsz$stkie/ posiada prz$na%-nie% pr$-it$wne poczucie w,asnego %a.
Frz$k,adowo organiz- %ednoko-8rkow$ %est tak zorganizowan$/ .$ odr80nia9
to/ co %est %ego cz5&ci7/ od tego/ co ni7 nie %est. Czecz$wi&cie/ wi5kszo&9 .akte-
rii zident$6iku%e ko-8rki inwaz$%ne i u0$%e roz-ait$ch &rodk8w che-iczn$ch/
a.$ zniszcz$9 takich intruz8w. E pewn$- pr$-it$wn$- sensie -o0e-$ po-
wiedzie9/ 0e organiz-$ potra6i7 odr80ni9 w,asn7 %a]Y od tego/ co ni7 nie %est.
JX
EBQ+R#/ 1Dree Eill3:/ s. ;8X.
J;
EBQ+R#/ 1Dree Eill3:/ s. ;8X.
;LX
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
Eraz ze wzroste- z,o0ono&ci organiz-8w -o0e rozwin79 si5 uk,ad nerwow$
zdoln$ do koord$nowania r80n$ch narz7d8w i 6unkc%i. #iezale0nie od tego/ %ak
lu]na -o0e .$9 ta organizac%a u pewn$ch 1pr$-it$wn$ch: organiz-8w/ %est
ona cz$-& wi5ce% ni0 zw$k,7 czarn7 skrz$nk7/ za po-oc7 kt8re% s$gna,$ we%-
&ciowe na receptorach sensor$czn$ch zosta%7 przekszta,cone w zachowania w$%-
&ciowe. Ceakc%a .ehawioralna/ %e&li %aka& -a -ie%sce/ %est -odulowana przez
z-$s, sa-ego sie.ie/ %aki posiada dane zwierz5/ oraz przez relac%e zwierz5cia ze
&wiate-. Uest to do&9 z,o0one z%awisko/ zale0ne od wewn5trzne% in6or-ac%i
'z.ierane% za po-oc7 proprioreceptor8w) oraz od ich wza%e-nego su.telnego
zestro%enia z zewn5trzn7 in6or-ac%7 sensor$czn7. Eraz ze wzroste- z,o0ono&ci
uk,adu nerwowego wzrasta licz.a -o0liw$ch dr8g koord$nac%i i -odulac%i
uk,ad8w nerwow$ch. #a prz$k,ad percepc%a wzrokowa zale0$ od p5tli sprz50e-
nia zwrotnego z inn$-i z-$s,a-i/ w,7cz$wsz$ z-$s,$ wewn5trzne/ %ak r8w-
nie0 z -odalno&cia-i/ o.e%-u%7c$-i pa-i59/ oczekiwania/ a nawet e-oc%e. Qen
wzrost z,o0ono&ci prowadzi do wzrostu plast$czno&ci oraz po%awienia si5 tego/
co -o0e-$ nazwa9 inteligenc%7. ? zwierz7t spo,eczn$ch -8zg prz$puszczalnie
%est 1zaprogra-owan$: G %e&li nie na wsp8,prac5/ to na zdolno&9 do wsp8,pra-
c$/ %ak ponad wiek te-u argu-entowa, =arwin.
J2
Qa d$spoz$c%a do wsp8,pra-
c$/ na kt8r7 sk,ada%7 si5 nasze 1inst$nkt$ spo,eczne:/ prowadzi do powstania
-oralno&ci u istot inteligentn$ch. Rcz$wi&cie w z,o0on$- -8zgu e-oc%e -o-
ralne -og7ce w$,oni9 si5 z takie% d$spoz$c%i s7 w znaczn$- stopniu plast$czne.
E ka0d$- razie to z t$ch e-oc%i/ wed,ug =arwina/ w$wodzi si5 nasze su-ienie
-oralne. Qo w t$- zwi7zku/ wesp8, z rozwo%e- odpowiedzialno&ci -oralne%
w -8zgu/ powinni&-$ znale]9 cech$ istotne wolne% woli. E koYcu pro.le-
wolne% woli skupia si5 wok8, p$tania/ cz$ pode%-owane przez nas dec$z%e dot$-
cz7ce t$ch dzia,aY/ kt8re uzna%e si5 za wchodz7ce w zakres odpowiedzialno&ci
-oralne%/ s7 deter-inowane przez %a]Y/ cz$ te0 nie?
E ra-ach tego naturalist$cznego w$%a&nienia %a]Y nie %est ocz$wi&cie ni-
cz$- inn$- %ak -8zgie-. Oate- powsta%e p$tanie/ cz$ -8zg deter-inu%e wol5/
to %est cz$ -a w,adz5 pode%-owania takich dec$z%i/ kt8re podlega%7 ocenie -o-
ralne%? Rdpowied] .rz-i 1tak:. #a w$padek/ gd$.$&-$ po-$&leli/ 0e odpo-
wied] ta %est z.$t zdawkowa/ -usi-$ zda9 so.ie spraw5/ 0e dzi5ki sa-oorgani-
J2
For. o-8wienie ichaela Hradiego w: HCB=(W/ The /eret 9hain+/ s. 58-KJ.
;L;
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
zac%i -8zgu organiz- %est istot7 sa-odzieln7 w relac%i do &wiata. =$skutu%7c
twierdzenia Frigogine\a przeciw deter-iniz-owi/ kt8re opar, on cz5&ciowo na
w,asn$ch analizach porz7dku/ %aki prze%awia wiele stan8w dalekich od r8wno-
wagi/ wspo-nia,e- o po%5ciu silne% e-ergenc%i i w$%a&ni,e-/ %ak stosu%e si5 ono
do -8zgu. Qa silna e-ergenc%a w$kracza poza z,o0ono&9 i plast$czno&9/ okre-
&la%7c dzia,anie ka0dego konkretnego -8zgu %ako uk,adu sui generis/ poniewa0
%akakolwiek niewielka r80nica po-i5dz$ poszczeg8ln$-i -8zga-i G a istnie%7
te0 znaczne r80nice G -o0e zosta9 .ardzo wz-ocniona/ %ak wcze&nie% wskaz$-
wa, Shurchland/ a tak0e dlatego/ 0e konkretn$ -8zg w dane% s$tuac%i .5dzie
dzia,a, na swj w1asny/ ta%e-nicz$ spos8.. #ie chodzi tu o prakt$czn7 cz$ na-
wet zasadnicz7 nieprzewid$walno&9/ %ak -nie-a, Frigogine/ lecz o sa-ostano-
wienie.
Shocia0 &wiat w$wiera wp,$w na dec$z%e -8zgu zar8wno poprzez aktual-
nie od.ierane .od]ce lu. przesz,e do&wiadczenie gatunku 'kt8re dostarcza na-
podstawow$ch tr$.8w -$&lenia i .$9 -o0e nasz$ch podstawow$ch uczu9 -o-
raln$ch)/ to uk,ad silnie e-ergentn$/ taki %ak ludzki -8zg/ zalicza si5 do o.sza-
ru &wiata/ kt8r$ rz7dzi si5 swoi-i w,asn$-i e-ergentn$-i 1prawa-i:. o0e
powsta9 o.awa/ cz$ w prz$padku -8zgu -o0e-$ -8wi9 o uniwersaln$ch pra-
wach z %ak7& wi5ksz7 pewno&ci7 ni0 w prz$padku .iologii ewoluc$%ne%/ lecz nie
ulega w7tpliwo&ci/ 0e -8zg prze%awia e-ergentne zwi7zki prz$cz$nowe oraz 0e
%ego uk,ad prz$cz$now$ -a na og8, sa-opodtrz$-u%7c$ si5 i sa-odzieln$ cha-
rakter. Frzez s,owo 1sa-odzieln$: rozu-ie- po prostu to/ 0e istnie%e nieci7-
g,o&9 po-i5dz$ reszt7 &wiata/ w,7cz$wsz$ panu%7ce w ni- prawa prz$rod$/
a now$-i e-ergentn$-i 1prawa-i:/ za po-oc7 kt8r$ch ka0d$ %ednostkow$
-8zg interpretu%e okre&lon7 s$tuac%5/ uzna%e %7 za istotn7/ ocenia %7 i w koYcu
dec$du%e/ %ak so.ie w nie% poradzi9. Rcz$wi&cie w -8zgu dzia,a%7 prawa prz$-
rod$/ wraz z wielo-a ele-enta-i/ kt8re odgr$wa%7 rol5 w ka0de% dec$z%i i zor-
ganizowane s7 w spos8. z gru.sza prz$po-ina%7c$ ten/ kt8r$ cechu%e inne -8-
zgi/ ale zale0n$ tak0e od swoist$ch cech ka0dego -8zgu. Qo w,a&nie ten spos8.
organizac%i sprawia/ 0e ca,o&9 z,o0ona z t$ch ele-ent8w zachowu%e si5 od-ien-
nie od zw$k,$ch spada%7c$ch cia,/ tak %ak organizac%a ele-ent8w -8zgu dec$-
du%e o t$-/ 0e ich wsp8lne dzia,anie %est inteligentne. Qak oto inteligenc%a po-
wsta%e z -aterii: %ako swoista s$ste-owa w,asno&9 szczeg8lne% d$na-iczne% or-
ganizac%i owe% -aterii. Q$- te0 sposo.e- z -aterii w$,ania si5 u-$s,/ %a]Y.
;L2
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
o0e-$ prz$%-owa9 ten o.raz tr$.ik8w i k8,ek w -8zgu/ &lepo o.raca%7c$ch
si5 w nasz$ch -8zgach zgodnie z o.o%5tn$-i i powszechn$-i prawa-i/ ale
ignoru%e on to/ 0e te tr$.iki i k8,ka nie s7 cz$nnika-i zewn5trzn$-i/ w$wiera%7-
c$-i wp,$w na %a]Y/ lecz wewn5trzn$-i ele-enta-i z,o0one% ca,o&ci/ kt8ra
%est/ pos,ugu%7c si5 ko-una,e-/ cz$-& wi5ce% ni0 su-7 %e% cz5&ci sk,adow$ch.
So wi5ce%/ te tr$.iki i k8,ka nie s7 t$lko ele-enta-i %a]ni/ ale sa- ich charakter
%ako cz5&ci sk,adow$ch %est zdeter-inowan$ przez z,o0on7 ca,o&9/ do kt8re% na-
le07. #a prz$k,ad/ %ak ukaza, to Faul Shurchland w ra-ach swo%ego u%5cia zst5-
pu%7c$ch dr8g nerwow$ch w -8zgu/ neuron$ -a%7 swo%e wagi s$napt$czne/
-odulowane .ogat$- zespo,e- oddzia,$waY z inn$-i neurona-i.
JL
o0na
rozs7dnie prz$%79/ 0e .ogate zespo,$ in6or-ac%i przetwarzane% na w$0sz$ch po-
zio-ach hierarchiczne% struktur$ -8zgu 'cz$li to/ co uzna%5 za Eilsonowskie
1sche-at$:) oddzia,u%7 ze so.7/ ,7cz7 si5 oraz r$walizu%7 z inn$-i taki-i ko--
pleksa-i o centraln7 poz$c%5. ?dzia, %akiego& ele-entu %a]ni w pode%-owaniu
dec$z%i zale0$ zate- cz5&ciowo od s$ste-ow$ch wp,$w8w/ %akie %a]Y w$wiera
na ten ele-ent.
=laczego -o0na uzna9 to za rozwi7zanie pro.le-u wolne% woli? ( t$- ra-
ze- pos,u0-$ si5 s,owa-i Eatsona: 1p$tanie .rz-i/ %ak pewne ci7gi proces8w
naturaln$ch 'za kt8re nie %este&-$ odpowiedzialni) -og7 .$9 prz$cz$n7 proce-
s8w i zdarzeY/ nad kt8r$-i -a-$ kontrol5 'za kt8re %este&-$ odpowiedzia-
lni):.
JJ
Oastan8w-$ si5 wo.ec tego/ nad %aki-i rodza%a-i proces8w i zdarzeY
nie -a-$ 0adne% kontroli oraz w %aki spos8. wp,$wa%7 one na takie/ nad kt8r$-
-i -a-$ kontrol5 'i za kt8re %este&-$ przeto odpowiedzialni). +chlick s,usznie
prz$pisa, -eta6iz$kowi wolne% woli pogl7d/ 0e wol5 deter-inu%7 charakter oraz
-ot$w$ i dlatego nie -o0e-$ -ie9 0adnego wp,$wu na spos8./ w %aki zapada-
%7 nasze dec$z%e/ nie -a-$ .owie- 0adne% w,adz$ ani nad 1-ot$wa-i/ kt8re
pochodz7 z zewn7trz/ ani nad t$-/ 0e -8% charakter stanowi konieczn$ w$tw8r
wrodzon$ch sk,onno&ci oraz wp,$w8w zewn5trzn$ch/ kt8re oddzia,$wa,$ na
-nie przez ca,e 0$cie:.
J5
Uednak0e wiele -ot$w8w rodzi si5 wewn7trz nas G
po-$&l-$ na prz$k,ad o a-.ic%i lu. wstr5cie do sa-ego sie.ie. B te spo&r8d
JL
For. S>?CS>PB#=/ :ehaniz- rozu-u+/ s. ;;;-;KI.
JJ
EBQ+R#/ 1Dree Eill3:/ s. ;8;.
J5
+S>P(S</ 1Ehen is a an Cesponsi.le3:/ s. ;8K.
;LL
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
nich/ kt8re -o0e-$ uzna9 za zewn5trzne/ r8wnie0 nie pochodz7 ca,kowicie
z zewn7trz. Erogie spo%rzenie o.cego cz,owieka -o.ilizu%e -nie do sz$.kiego
znalezienia czego& ci50kiego/ co -8g,.$- trz$-a9 w d,oni. Pecz dzie%e si5 tak
w$,7cznie dlatego/ 0e interpretu%5 %ego w$gl7d %ako nieprz$%azn$ oraz dlatego/
0e odcz$tu%5 s$tuac%5 %ako nie.ezpieczn7/ poniewa0 wok8, nie -a inn$ch ludzi/
uraz stop$ unie-o0liwia -i ucieczk5 i tak dale%. So& sta%e si5 -ot$we- dopiero
w8wczas/ gd$ wpierw zostanie zinterpretowane przez -8zg w pewien swoist$
spos8./ a nast5pnie uznane za odpowiednie do okre&lonego celu/ do kt8rego
-8zg zdec$dowa, si5 d70$9. Rcz$wi&cie istnie%7 wp,$w$ zewn5trzne. Frawie
ka0d$ na &wiecie potraktowa,.$ pistolet w$celowan$ we w,asn7 g,ow5 %ako -o-
t$w do dzia,ania/ ale nawet w8wczas pistolet -usi zosta9 %ako taki rozpoznan$
'0e to nie %est na prz$k,ad za.awka)/ tak0e inne wskaz8wki -usz7 zosta9 odcz$-
tane %ako potwierdza%7ce wra0enie zagro0enia i tak dale%. Uakkolwiek zinterpre-
tu%e-$ t5 s$tuac%5/ -o0e-$ nie -ie9 0adnego wp,$wu na to/ 0e kto& w$celowa,
pistolet w nasz$- kierunku. Gd$ to zdarzenie zostanie przetworzone i zintegro-
wane w nasz$- u-$&le/ dostarcza -ot$wu/ a -$ -o0e-$ pod%79 stosown7 de-
c$z%5. Pecz dec$z%a ta pod$ktowana %est swoist7 charakter$st$k7 ind$widualne-
go -8zgu/ %ego potrze.a-i/ pragnienia-i/ przekonania-i o przesz,$ch do-
&wiadczeniach 'kt8re o.e%-u%7 prawdziwe oraz 6a,sz$we wspo-nienia)/ e-o-
c%a-i oraz wa0no&ci7 inn$ch dec$z%i pode%-owan$ch -nie% wi5ce% w t$- sa-
-$- czasie. #a ka0de% dec$z%i odci&ni5ta %est przeto .ardzo oso.ista piecz59
-8zgu/ kt8r$ sprawu%e nad ni7 kontrol5. #iekt8rz$ ludzie uciekli.$/ inni za&
strzelili.$ pierwsi/ gd$.$ -ieli .roY/ %eszcze inni dali.$ si5 zastrzeli9 w o.ronie
ukochane% oso.$.
Ue&li chodzi o charakter/ istotne wp,$w$ zewn5trzne zosta,$.$ potraktowane
w taki sa- spos8./ %ak opisano pow$0e%. Erodzone sk,onno&ci -og7 w istocie
.$9 silne: ewoluc%a i proces$ e-.rionalne na pewno doprowadzi,$ do tego/ 0e
w -8zgu zawarte s7 roz-aite d$spoz$c%e/ lecz -8zg w$r80nia si5 tak0e dzi5ki
swo%e% zdolno&ci do adaptac%i/ z-ieniania cz$ uczenia si5/ a wi5c do przekszta,-
cania sie.ie sa-ego. So wi5ce%/ to przeo.ra0enie %est do pewnego stopnia kwe-
sti7 w$.oru. Sharakter nie stanowi tu w$%7tku. Uak wskaz$wa, ill/ 1charakter
cz,owieka ukszta,towa,$ %ego warunki 234/ ale %ego w,asne pragnienie/ 0e.$
kszta,towa9 ten charakter w pewien okre&lon$ spos8./ %est %edn$- po&r8d t$ch
;LJ
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
warunk8w i .$na%-nie% nie %est %edn$- z na%-nie% wp,$wow$ch:.
JK
E rzecz$
sa-e% ill sugeru%e/ 0e 1poczucie/ i0 %este&-$ zdolni -od$6ikowa9 nasz w,asn$
charakter/ jeli tego chce3y/ sa-o %est poczucie- swo.od$ -oralne%/ kt8re% %e-
ste&-$ &wiado-i:.
*
+7dz5/ 0e ill -a rac%5 prz$na%-nie% do tego stopnia: o.-
winia-$ sie.ie/ prz$na%-nie% w chwilach szczero&ci/ za z,e cech$ charakteru/
kt8re G %ak zda%e-$ so.ie spraw5 G prz$ wi5ksze% deter-inac%i -ogli&-$
przezw$ci50$9/ w$ra.ia%7c nasze naw$ki. Eiele proces8w wewn5trzn$ch -o0e
w$wiera9 wielki wp,$w nie t$lko na kszta,towanie si5 charakteru/ lecz tak0e na
sa-o pode%-owanie dec$z%i. Pecz powinni&-$ -ie9 na uwadze/ 0e r8wnie0 te
proces$ nie sta%7 si5 cz$nnika-i w pode%-owaniu dec$z%i/ dop8ki nie zostan7
wcielone do ca,ego uk,adu przez -echaniz-$ e-ergentne. Gd$ %a]Y deter-inu-
%e %ak7& dec$z%5/ cz$ni tak jako %a]Y/ %e% w$.or$ nie s7 w$-uszone przez cz$n-
niki/ nad kt8r$-i nie -a ona 0adne% kontroli. Er5cz przeciwnie/ %a]Y jako %a]Y
%est t$-/ co kontrolu%e wsz$stkie te cz$nniki/ prz$pisu%e i- r80ne warto&ci we-
wn7trz uk,adu/ cz$ni %e istotn$-i/ por8wnu%e %e i dopasowu%e do inn$ch cz$nni-
k8w. E przeciwn$- razie nie odgr$wa,$.$ one 0adne% roli w dec$z%ach pode%-
-owan$ch przez %a]Y.
E,a&nie wted$/ gd$ to cz$nniki spoza te% organiczne% as$-ilac%i oraz kon-
troli -8zgu deter-inu%7 %ak7& dec$z%5/ -o0e-$ zasadnie stwierdzi9 .rak odpo-
wiedzialno&ci -oralne%. Rdwo,a%-$ si5 do wcze&nie%szego testu androida. Ue&li
Feter '%a]Y Fetera) zdec$dowa,.$ si5 wsta9/ ale z-ieni,.$- t5 dec$z%5 przez s$-
gna,$ radiowe tak/ .$ siedzia, dale%/ to Feter nie dzia,a,.$ w spos8. woln$. Qo
nie %ego -8zg pod%7,.$ t5 dec$z%5/ -i-o 0e -echaniz-$ w %ego -8zgu -og7
dzia,a9 tak/ i0 nie -o0e on -$&le9 inacze% ni0 0e to on sa- pod%7, t5 dec$z%5.
Fodo.nie %est w prz$padku narkot$k8w/ uraz8w -8zgu lu. dowolne% choro.$/
kt8ra z-ienia nor-alne/ zachodz7ce w -8zgu operac%e pode%-owania dec$z%i.
Ue&li zak,8cenie w,a&ciwego pozio-u neuroprzeka]nik8w sprawi,o.$/ 0e ar$
.$,a.$ ca,kowicie niezdolna do interpretowania dan$ch s$tuac%i/ tak %ak cz$ni-
,a.$ w nor-aln$ch okoliczno&ciach/ lu. nadawa,a.$ w$%7tkowe znaczenie zda-
rzeniu/ kt8re nor-alnie nie .$,o.$ dla nie% tak wa0ne '%ak w prz$padku paranoi
w$wo,ane% przez narkot$ki)/ to powinni&-$ zwolni9 'a nie %ed$nie usprawiedli-
JK
(PP/ /#"te- lo1iki+/ s. 5JJ.
*
'Frz$p. t,u-.) (PP/ /#"te- lo1iki+/ s. 5JK.
;L5
G. un!"ar/ Naturalistyczne wyjanienie wolnej woli !"#
wi9) ar$ z odpowiedzialno&ci -oralne% stosownie do stopnia %e% nie-oc$.
Rcz$wi&cie -o0e-$ wini9 %7 za to/ 0e w$.ra,a za0$cie narkot$ku i zarzuci9 %e%
zanied.anie/ ale podstaw7 tego surowego os7du %est to/ 0e w8wczas %e% -8zg
6unkc%onowa, nor-alnie. Gd$ za& choro.a Blzhei-era poz.awia Uohna dost5pu
do w,asne% przesz,o&ci/ gd$ ci7g,o&9 %ego %a]ni zosta,a przez to przerwana/ to nie
-o0e-$ uzna9/ 0e %est on te-u winn$.
Gd$ cz,owiek %est so.7/ %ego dec$z%e nie .5d7 w$nika9 w spos8. konieczn$
z %ego charakteru oraz wp,$w8w zewn5trzn$ch. Oa-iast tego .5d7 rezultate-
zintegrowania wewn5trzn$ch i zewn5trzn$ch wp,$w8w w pewien spec$6icznie
%ednostkow$ oraz silnie e-ergentn$ uk,ad prz$cz$now$: %ego %a]Y. Qak oto na-
turaliz- pozwala na- z pe,n$- prze&wiadczenie- stwierdzi9/ 0e to %a]Y deter-
-inu%e wol5.
E przeciwieYstwie do zaproponowan$ch przez >u-e\a/ illa oraz +chli-
cka po%59 wolno&ci/ z kt8r$ch 0adne nie przechodzi test8w androida/ narkot$-
k8w/ urazu cz$ choro.$/ ninie%sze naturalist$czne u%5cie woli 'w,adz$ %a]ni G
-8zgu G do pode%-owania dec$z%i) lepie% w$%a&nia 6eno-enologi5 wolno&ci
i odpowiedzialno&ci. Uednocze&nie t,u-acz$ ono/ %ak zdarzenia i proces$/ nad
kt8r$-i nie -a-$ 0adne% kontroli/ as$-ilowane s7 przez %a]Y '-8zg)/ dzi5ki
cze-u %este&-$ ]r8d,e- proces8w/ nad kt8r$-i 3y posiada-$ kontrol5 i za
kt8re %este&-$ przeto odpowiedzialni -oralnie.
Gonzalo %un9var
A Naturali"ti Aount o( .ree Will I3J
/u--ar#
Qhe ai- o6 this paper is to argue that naturalis- is consistent with 6ree will. an$ philoso-
phers clai- that i6 deter-inis- is true/ and thus we are not reall$ 6ree agents/ then we are
not -orall$ responsi.le. Qhis 1pro.le- o6 6ree will: would then see- to .e particularl$
pressing 6or naturalis-/ since naturalis- considers hu-an .eings to .e arrange-ents o6
-atter/ and there6ore -an$ scholars expect it to .e consistent with deter-inis-. +e"eral
scienti6ic writers who ha"e touched on the su.%ect/ including Drancis Srick and W.R. Eil-
son/ ha"e tried to explain the pheno-enolog$ o6 6ree will 'our 6eeling that we are 6ree
agents) on .iological ter-s/ while arguing that the hu-an .rain is so co-plex that the pre-
dicta.ilit$ o6 indi"idual hu-an action is practicall$ i-possi.le. +uch solutions 6ail/ how-
;LK
Filozoficzne Aspekty Genezy G 2013, t. 10
e"er/ .ecause deter-inis- and predicta.ilit$ are not the sa-e thing. Shaotic pheno-ena/
6or exa-ple/ -a$ .e unpredicta.le/ .ut the$ are still deter-inistic. +o the -ost these inter-
esting scienti6ic proposals can show is that 6ree will is an illusion. Hut i6 6ree will is an illu-
sion/ so is -oral responsi.ilit$.
Qhis paper will also explain wh$ appeals to Vuantu- indeter-inis-/ which underlies pre-
su-a.l$ deter-inistic science/ are not -uch help either. #or can the pro.le- .e dis-issed
as >o..es/ >u-e/ +chlick and others ha"e tried to do/ .$ pointing to a linguistic con6usion
.etween the practical ine"ita.ilit$ o6 natural law and the co-pulsion o6 social laws/ nor .$
so-e 6urther 1linguistic anal$sis:. Qhis paper de"elops Gar$ Eatson\s suggestion that the
Vuestion o6 6ree will is rather whether our actions can .e deter-ined .$ the sel6. Qhe sel6/ it
will .e seen/ turns out to .e 'largel$) the .rain/ and the .rain does indeed deter-ine the in-
di"idual\s actions. W"en though the laws o6 ph$sics and che-istr$ appl$ in the .rain/ and
e"en though all sorts o6 external in6luences lea"e their i-print on the .rain/ each .rain is
sui generis and has its own set o6 e-ergent 1laws: that pit the organis- as an independent
entit$ "is-c-"is the world.
Qhis is enough independence 6ro- the world/ in an$ e"ent/ to %usti6$ the conclusion that the
.rain 'the sel6) does deter-ine its own actions/ and thus that/ under nor-al circu-stances/
the indi"idual is -orall$ responsi.le. Qhe -ost i-portant o6 the reasons discussed in the
paper is the existence o6 1strong e-ergence: in .rain processes. Qhe 6irst le"el o6 e-er-
gence is the well-known 6act that the co-ponents o6 a .rain process 'e.g./ electrical pulses
sent .$ the retina to the .rain) do not guarantee a particular experience. Qhe stronger le"el
o6 e-ergence is that the .rain networks a66ect the indi"idual co-ponents o6 the networks
'e.g./ s$naptic weights). Qhus a neural state is e-ergent in the sense that the weights o6 the
s$naptic connections that constitute it are not su66icient to deter-ine it/ and also e-ergent
in the sense that those weights are also partiall$ dependent on the neural state itsel6.
2e#word": 6ree will/ e"olutionar$ naturalis-/ deter-inis-/ predicta.ilit$/ sel6/ .rain/ sel6-
deter-ination/ Vuantu- indeter-inis-/ deter-inistic chaos/ strong e-ergence/ -oral re-
sponsi.ilit$.
/=owa kluzowe: wolna wola/ naturaliz- ewoluc$%n$/ deter-iniz-/ przewid$walno&9/
%a]Y/ -8zg/ sa-ostanowienie/ indeter-iniz- kwantow$/ chaos deter-inist$czn$/ silna
e-ergenc%a/ odpowiedzialno&9 -oralna.
;LN