Το κτίριο 'Villaragut" στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου
Γενική άποψη οδού Ιπποτών, μετά την αποκατάσταση
Πρόκειται για διώροφο κτίριο που εντάσσεται
στο συγκρότημα του Μεγάλου Ιπποτικού Νοσο­
κομείου του 15ου αι. και έχει κύρια όψη στην οδό
Ιπποτών. Το μέγεθος, η θέση και η δομή του κτί­
σματος και το σωζόμενο πλαίσιο τριπλού οικόση-
μου πάνω α π ό το Καταλανικής μορφής ημικυκλι­
κό θύρωμα της πρώτης οικοδομικής του φάσης,
μαρτυρούν ότι προοριζόταν για δημόσια χρήση,
πιθανότατα σχετική με την ευρύτατη νοσοκο­
μειακή δραστηριότητα του τάγματος των Ιππο­
τών του Αγίου Ιωάννη. Εργασίες ανακατασκευής
του κτιρίου έγιναν μετά τις καταστροφές της Α'
πολιορκίας της πόλης της Ρόδου και του σεισμού
το 1480. Σ' αυτή την οικοδομική φάση ανάγεται
και η τοποθέτηση του επίσης τριπλού οικόσημου
στον όροφο της πλάγιας όψης του στη σημερινή
οδό Λάχητος. Το ορθογώνιο πλαίσιο με την χρο­
νολογία 1489 περιλαμβάνει και το οικόσημο του
Διομήδη Villaragut «Ντραπέριου», αρχηγού της
Γλώσσας της Καστίλλης και προφανώς υπεύθυ­
νου του ιδρύματος, που μέχρι και σήμερα είναι
γνωστό με το όνομα του.
Το κτίριο χαρακτηριστικής ιπποτικής μορφής
έχει κάτοψη σε σχήμα Π με μεγάλη εσωτερική αυ­
λή. Στο ισόγειο της ανατολικής πτέρυγας υπάρ­
χει ανοικτή στοά με τοξοοτοιχία, ενώ ίχνη συνέ­
χειας της στοάς γύρω α π ό τον εσωτερικό υπαί­
θριο χώρο διακρίνονται στις ιπποτικές λιθοδομές
του ισογείου και στην ΝΑ γωνία του ορόφου. Κα­
τά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το ερειπωμέ­
νο κτίσμα χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία. Ιδιαίτε­
ρα στην ανατολική πτέρυγα για την οποία υπάρ­
χει επαρκής τεκμηρίωση του ορόφου, εντάχθηκε
αρχοντικό τυπικής μορφής και διάταξης που ε­
πεκράτησε στο γεωγραφικό χώρο των Βαλκανί­
ων και της Μικράς Ασίας από το β' μισό του 18ου
αι. με τοπικές ιδιομορφίες. Τα μορφολογικά στοι­
χεία του είναι εντελώς ανάλογα της αρχιτεκτονι­
κής αυτή. Η κατασκευή των τοίχων του ορόφου
είναι από ισόδομη λιθοδομή με ροδίτικο πωρόλι­
θο λεπτού πάχους (20 εκατ.) αντί των συνηθι­
σμένων ξυλόπηκτων ελαφρών χωρισμάτων
(«τσατμά») και τα «σαχνισιά» περιορίζονταν σε
μικρούς, ξύλινους κλειστούς εξώστες.
Το αρχοντικό αναστηλώθηκε κατά την Ιταλική
περίοδο το 1929 και μετατράπηκε σε Εθνογραφι­
κό Μουσείο. Οι καταστροφές του Β' Παγκοσμίου
Πολέμου και η ελλιπής συντήρηση της ανατολι­
κής πτέρυγας κατά τους χρόνους που ακολούθη­
σαν είχαν σαν αποτέλεσμα της εγκατάλειψη του
και την σχεδόν ολοκληρωτική κατάρρευση του ο­
ρόφου του. Η αποκατάσταση του κτιρίου εντά­
χθηκε στο πρόγραμμα του «Γραφείου Μεσαιωνι­
κής Πόλης Ρόδου» που λειτουργεί στα πλαίσια
Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ Υπουργείου
Πολιτισμού - ΤΑΠΑ και Δήμου Ρόδου και οι σχετι­
κές εργασίες αποκατάστασης του διήρκεσαν από
το 1 9 9 0 - 1 9 9 7 .
Μετά την ολοκλήρωση των διερευνητικών ερ­
γασιών, κατά τις οποίες αποκαλύφθηκε η αρχική
τυπολογία του αρχοντικού, αποφασίσθηκε η με­
ρική αποκατάσταση της με ένταξη των ξυλόγλυ­
Δυτική όψη αρχοντικού προς την αυλή πριν
και μετά τις εργασίες αποκατάστασης
πτων διακοσμητικών στοιχείων της Ιταλικής α­
ποκατάστασης σε μια νέα σύνθεση και ταυτό­
χρονη ανάδειξη των αξιόλογων στοιχείων όλων
των ιστορικών περιόδων του κτίσματος.
Οι οριστικές εργασίες περιέλαβαν την τμηματι­
κή αποκατάσταση των λιθοδομών του ορόφου
με παράλληλη ενίσχυση της θεμελίωσής τους και
περίδεση του κτιρίου στη στάθμη της επίστεψης,
με κατασκευή αφανών διαζωμάτων οπλισμένου
σκυροδέματος. Χαρακτηριστική είναι εδώ η έλλει­
ψη αντιστοιχίας ανάμεσα στην ιπποτική και στην
τούρκικη διάταξη της κάτοψης του ορόφου, κυ­
ρίως λόγω της ιδιαίτερης σημασίας που δόθηκε
στον χώρο διημέρευσης - «χαγιάτι» - σε σχέση με
την ιπποτική στοά. Αποκαταστάθηκαν τα ξύλινα
στοιχεία του ορόφου με χρήση παραδοσιακού
«κατρανιού» (ή κέδρου) και σεβασμό των χαρα­
κτηριστικών διακοσμητικών της ανατολίτικης αρ­
χιτεκτονικής (ξυλοδεσιές, ξύλινες όψεις των χα­
γιατιών, στέγαστρα, οροφές, πατώματα, πορτο-
παράθυρα, καφασωτά, κιγκλιδώματα, επενδύ­
σεις, ντουλάπες και ράφια). Ανακατασκευάσθη­
καν οι γύψινοι διακοσμητικοί φεγγίτες με χρήση
λευκού τσιμέντου και έγχρωμων γυαλιών. Συντη­
ρήθηκε το μικρό χαμάμ και αποκαταστάθηκε ο
μηχανισμός λειτουργίας ζεστού νερού σε συνδυα­
σμό με το τζάκι της κουζίνας.
Η χρησιμοποίηση παραδοσιακών τεχνικών για
την συντήρηση και την ενίσχυση του κτιρίου (π.χ.
ξυλοδεσιές) κρίθηκε τελείως απαραίτητη για την
διατήρηση της αρχιτεκτονικής μορφής του αρχο-
Μεγάλος οντάς ανδρών με την "μουσάνδρα" πριν Φάση Τουρκοκρατίας, 19ος αιώνας
και μετά τις εργασίες αποκατάστασης
Κάτω: Εσωτερική όψη χαγιατιού προς νότια πριν
και μετά τις εργασίες αποκατάστασης

Ιπποτική φάση, τέλος 15ου αιώνα
Επάνω: Μικρός οντάς γυναικών στη σοφίτα με τη "μου-
σάντρα" πριν τις εργασίες. Εσωτερική άποψη χαγιατιού
μετά την αποκατάσταση. Μεγάλος οντάς ανδρών πριν
και μετά την αποκατάσταση. Κάτω: Βόρεια όψη οδού
Ιπποτών και δυτική όψη οδού Λάχητος πριν τις εργασίες

ντικού. Εφαρμόσθηκαν οι διεθνείς αρχές αποκα­

τάστασης των μνημείων, διατηρήθηκαν όλες οι ι­
στορικές φάσεις του κτιρίου και επανήλθαν στην
αυθεντική τους μορφή αλλοιωμένα τμήματα του
κτιρίου από προηγούμενες αναστηλωτικές εργα­
σίες. Στόχος των επεμβάσεων μετά την αποκατά­
σταση του κτιρίου είναι η ένταξη δραστηριοτή­ Φάση πριν τις εργασίες (1986)
των σε επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου Μικρός οντάς γυναικών στη σοφίτα μετά την
(του ιπποτικού νοσοκομείου). Σ τ η μεγάλη ανατο­ αποκατάσταση
λική αίθουσα του ισογείου λειτουργεί ένα ειδικό
για την μεσαιωνική Ρόδο εκπαιδευτικό πρόγραμμα
για μαθητές του Δημοτικού. Το αρχοντικό του ο­
ρόφου της ανατολικής πτέρυγας κατάλληλα εξο­
πλισμένο αποτελεί δείγμα της αστικής αρχιτεκτο­
νικής και του τρόπου ζωής των αρχόντων του 18-
19ου αι. ενταγμένο στο συγκρότημα του αρχαιο­
λογικού μουσείου της Ρόδου. Σύντομα προβλέπε­
ται να λειτουργήσει ως επισκέψιμος χώρος ένα α­
κόμη μνημείο της Ρόδου.
Γιώργος Ντέλλας, αρχιτέκτων