Le˙en il-Qala - Festa 2010
Il-Kelma tal-Arçipriet
Rev. Kan. Dr Joe Zammit
Nistqarr mill-bidu li dan tieg˙i huwa biss tentativ
biex flimkien mal-qarrej naqraw ir-realtà tal-familja
Maltija llum. Huwa tentattiv g˙ar-ra©uni li l-familja
hija realtà ˙ajja u sakemm tasal biex titkellem fuqha
jista’ jkun li tkun di©à nbidlet ix-xejra tag˙ha. Dan
huwa normali meta hemm proçess ta’ Ωvilupp.
Fl-esperjenza tieg˙i u mhux tant b˙ala Arçipriet
f’dawn l-a˙˙ar 5 snin u lanqas b˙ala Im˙allef
fit-Tribunali tal-Knisja g˙al 12-il sena, iΩda b˙ala
bniedem li tnissel u twieled f’familja, trabba u kiber
f’ambjent il-familja, in˙oss illi l-familja ta’ darba
kienet xi ˙a©a li llum diffiçli tista’ tkun taf biha,
kwaΩi ma teΩistix. U dan ma ng˙idux b’nostal©ija
persunali u lanqas b’rispett lejn l-anakroniΩmu imma
b’dispjaçir lejn il-©enerazzjonijiet tallum li ©ew
imça˙˙da mill-konoxxenza, apparti l-esperjenza,
ta’ realtà daqshekk sabi˙a li hi l-familja. Il-
©enerazzjonijiet tallum huma aware ta’ bosta
affarijiet li a˙na ma stajniex inkunu nafuhom g˙ax
ma kienx g˙adu wasal Ωmienhom, imma Ωgur li
ma ng˙irx g˙alihom anzi, nixtieq illi b˙alna setg˙u
kellhom l-omm u l-missier id-dar, li jrabbuhom
fin-neçessarju u mhux fis-superflu, fejn l-istudju
tal-iskola kien ikun biΩΩejjed, il-futur kien iktar çert,
il-paga kienet tid˙ol u sservi ta’ l-inqas sal-a˙˙ar
tax-xahar, minkejja li l-familji kienu kbar, fejn id-
dixxiplina g˙amlitna nies, u dan kollu g˙ax id-dinja
kienet iktar umana, is-soçjetà iktar g˙as-servizz
tal-bniedem, il-flus kienu importanti sa çertu punt,
id-dejn kwaΩi ma kienx issue, u fuq kollox l-omm
kienet mara tad-dar, mhux servjenta imma s-sinjura.
Dak li tista’ u taf tag˙ti l-omm ma jista’ u jaf jag˙tih
˙add. Hi l-iskola tal-iskejjel.
Jekk dan hu hekk, meta jonqos, jin˙oloq paniku
s˙i˙ f’kull livell ta’ Ωvilupp fil-©enerazzjonijiet li jkunu
tielg˙in. Jekk l-omm, l-iktar, hija insostitwibbli allura
kull surrogat ie˙or ma jasal qatt biex jie˙u postha
bil-konsegwenza spjaçevoli li uliedna jkunu ©ew
imça˙˙da minn dak li hu propju tal-familja, l-identità
vera tag˙hom, u ovvjament minn dak li hu suppost
tag˙hom b˙ala membri ta’ din ir-realtà li tissejja˙
familja. Ming˙ajr l-im˙abba tad-dar m’hemmx
Ωvilupp, f’ebda livell. Il-psikjatrija ma jirb˙ilha ˙add
meta tikkonferma dan filwaqt li ΩΩid li minkejja li
tipprova tipprovdi g˙ajnuna xjentifika u professjonali
ma tasal qatt biex tnissel fl-individwu dak li qatt ma
kien, m’hemmx effetti retroattivi hawn.
G˙alhekk l-insistenza kollha tal-Ma©isteru
tal-Knisja fuq il-familja bil-wiçç veru tag˙ha kif
jippreΩentah b’awtorità Kristu nnifsu: ‘fil-bidu ma
kienx hekk’! Il-familja jew hi xbieha ta’ Alla Trinità
jew mhijiex familja: ‘Ra©el u mara g˙amilhom, fuq
ix-xbieha tieg˙u’. Meta l-bniedem jo˙ro© minn din
il-forma, jisfigura ru˙u, ma jibqax jintg˙araf, isir
b˙al g˙adma mhux f’postha fil-©isem tas-soçjetà,
ibati hu u jbati kul˙add mieg˙u, g˙ax ma jkunx
f’postu hu u jifxel l-ordni ta’ madwaru.
Wie˙ed mill-iΩbalji tag˙na jista’ jkun li fir-
riflessjoni tag˙na fuq il-©id tal-familja nibdew niktbu
minn wara g˙all-quddiem u min˙abba il-˙asra li
ti©ina fuq familja miksura naslu b’mod Ωbaljat biex
nitbeg˙du mill-prinçipju li jΩomm s˙i˙ l-argument
u naraw propju sa mne˙irna. Ma nindunawx fil-
fatt li t-tbatija li tkun g˙addejja minnha familja
bi problema ma jkollha x’taqsam xejn - apparti
1
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

kaΩi singoli - ma’ dik li l-familja tid˙ol fiha meta

tissepara, tiddivorzja, tg˙ix f’˙ajja doppja...
Qabel ma s-soçjetà tipprova tg˙in fil-©id tal- F’Din il-Óar©a
familja billi tirrimedja trid tasal biex l-ewwel
tirrimedja l-kunçett li hi g˙andha u tipproponi,
speçjalment fil-medja, ta’ x’inhi verament il-familja.
Jekk min hu responsabbli g˙all-©id komuni tas- Il-Kelma ta’ l-Arçipriet 1
Il-Papa u L-Evan©elizzazzjoni l-©dida 3
soçjetà j˙ares biss kif ser isewwi l-miksur u mhux kif
Seminar ta’ Evalwazzjoni 6
ser jinstawra ambjent li fih il-familja tista’ tkun dik li
Skeda Speçjali Radju Le˙en il-Qala 8
suppost tkun, ftit ikun qed jg˙in, ikun Ωbalja l-mira
It-Tnax-il Appostlu 13
totalment. Fuq tlieta toqg˙od il-borma! 16
Hekk allura l-li©ijiet iridu jsostnu l-ideja vera tal- ÌuΩeppi x-xhud sieket 19
familja billi jipprovdu x-xog˙ol, id-djar, l-iskola, San ÌuΩepp, Mudell g˙all-Knisja kollha 21
l-isptar... fis-sens li jiffaçilitaw dawn l-ambjenti li Programm tal-Festi Solenni
fihom u bihom il-familja tg˙ix. Ma tistax koppja f’Ìie˙ il-Kbir Patrijarka 22
li g˙adha tibda l-˙ajja taΩ-Ωwie© tibqa’ g˙omorha Santa TereΩa ta’ Avila u San ÌuΩepp 26
kollu ti©ri wara d-dejn tal-loan u l-interessi fuq L-Istorja tal-festa ta’ San ÌuΩepp Óaddiem 28
id-dar. Din hi kwistjoni attwalissima u l-istat irid Il-Ìrajja tas-Sagrament tal-Qrar 30
verament jara x’jag˙mel konkretament biex isolviha. Illum smajt quddies? 34
Ming˙ajr is-serenità speçjalment fl-ewwel Ωminijiet KatekeΩi – Luqa 7 :1-17 37
tal-˙ajja miΩΩew©a, il-miΩΩew©in ma jkunux jistg˙u KatekeΩi Luqa 6:20-42 39
jg˙ixu dak li tant stennew u da˙lu g˙alih. Mill-bidu Rapport ta’ ˙idma minn INFORMA 41
taΩ-Ωwie© ikunu tefg˙u fuq spallejhom piΩ kbir, Esperjenza tal-Quddiesa fil-Bera˙ 43
ikbar minnhom u g˙alhekk billi l-ener©ija tkun Il-Velja Djoçesana ta’ Pentekoste 44
bilfors trid tindirizza ru˙ha band’o˙ra, il-familja ssir Piccola Famiglia Francescana 47
piΩ u t-tfal problema. Gozo International Celebration 48
Il-pulizija wkoll g˙andha rwol mhux indifferenti L-Istorja tal-G˙aqda MuΩikali
Ite ad Joseph – Qala 50
g˙ax trid tara li l-familja jkollha ambjent ta’ ordni
15-il Sena mit-Twaqqif tal-Banda Ite ad Joseph 52
u dixxiplina li fih it-tfal, speçjalment, jitilg˙u g˙ax
Mid-Djarju ta’ ÌuΩepp Debono 54
hi esperjenza mhux ta’ ftit li wara li jkunu rabbew
Australian Qala Association 57
mill-a˙jar li setg˙u, l-ambjent ta’ madwarhom, dik L-Emigranti mill-Qala lejn il-Kanada 60
li tissejja˙ kumpanija ˙aΩina, f’sekonda t˙ott dak li Il-Qniepen tal-Qala 62
b’˙afna paçenzja jkunu bnew fl-im˙abba u l-g˙oΩΩa It-tfal li rçevew l-Ewwel Tqarbina 64
tal-familja. Studenti li rçevew il-GriΩma ta’ l-Isqof 65
Il-Qrati jid˙lu wkoll f’din il-mixja ta’ Kronaka tal-Parroçça 67
rekuperazzjoni tal-familja u dan jag˙mluh billi Pa©ni Letterarji 77
jkunu ©usti dejjem u fil-˙in g˙ax il-©ustizzja li ddum
ma ssir hi ©ustizzja miç˙uda. Kul˙add g˙andu
jag˙mel l-eΩami tal-kuxjenza, anki l-Knisja kif fil- L-Arçipriet flimkien mal-
fatt tag˙milha u ta’ sikwit g˙ar-ra©uni li l-familja Kunsill Presbiterali u l-Kunsill
hi s-sinsla tag˙ha u mhux biss tirrifletti imma tie˙u
azzjoni kif hi taf tag˙mel sewwa. Dan ng˙idu Pastorali Parrokkjali jixtiequ
b’wiççi minn quddiem g˙ax ma jirriΩultalix li hemm l-Festa t-Tajba lil Kul˙add
ebda kappillan li ma g˙andux g˙al qalbu l-familja u
ja˙li ˙inu u l-ener©ija tieg˙u a favur tag˙ha.
Kelma forsi lill-avukati li fil-professjoni nobbli
tag˙hom g˙ax hi wa˙da ta’ servizz kien x’kien
- il-Qala
Lehen
l-argument li jkun ta˙t l-osservazzjoni tag˙hom,
mhux kollha u mhux dejjem ji©i l-ewwel l-interess Is-37 Sena • Nº. 105 - Serje E - Nº16 • Festa 2010
tal-klient li din id-darba hija familja milquta, fil- ■ Direzzjoni u Amministrazzjoni: Uffiççju Parrokkjali,
bΩonn li l-ulied jitmantnew sewwa u fid-divizjoni Pjazza San ÌuΩepp, Qala, G˙awdex.
Tel/Fax: 2155 6684 • Mobile: 9940 3612
tal-beni kif ikun xieraq u sewwa. ■ To˙ro© tliet darbiet fis-sena, fix-xhur t’April, Awwissu u
IΩ-Ωmien ji©ri bina u ma jistenna l-˙add; lura Jannar, u titqassam b’xejn iΩda kull offerta ti©i aççettata.
■ Il-fehmiet li jistqarru l-awturi u l-korrispondenti tal-artikli
ma nistg˙ux immorru, irridu g˙alhekk naraw kif li ji©u ppublikati m’humiex neçessarjament dawk tal-Bord
ser naffrontaw din ir-realtà tal-familja Maltija ta’ Editorjali.
Ωmienna b’mod realistiku u modern iva, imma fl- ■ Kull korrispondenza g˙andha tintbag˙at lill-Bord Editorjali,
“Le˙en il-Qala”, Dar Parrokkjali,
istess ˙in kura©©juΩ u fit-tama li l-iktar li g˙andu Pjazza San ÌuΩepp, Qala, G˙awdex.
g˙al qalbu l-familja hu Alla nnifsu li ˙alaqha biex ■ Isettjat u Stampat: A&M Printing Ltd. Qala. Tel: 2155 3217

2 tkun u dejjem xbieha tieg˙u, ta’ sbu˙ija ji©ifieri rara.

 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Il-Papa u L-Evan©elizzazzjoni
l-©dida fil-parroçça tal-Qala
minn Viçtor Grech

Fid-dawl tal-messa©© tal-Papa Benedittu XVI li Alla sieket hu wkoll Alla li jitkellem u li juri lilu nnifsu, u
g˙alhekk g˙andna bΩonn ner©g˙u niskopru l-©miel ta’ Alla u n˙ossu l-preΩenza tieg˙u f’˙ajjitna, tajjeb
li niflu kif l-evan©elizzazzjoni l-©dida qeg˙da ti©i mwettqa fil-parroçça tag˙na tal-Qala.
Il-pjan pastorali g˙all-parroçça tal-Qala (2009-2010) ©ie m˙ejji mill-Kunsill Parrokkjali ppresedut mill-
Arçipriet il-Kan. Dr Joe Zammit, mi©bur f’fuljett bil-kulur, bit-tema ‘Ag˙mlu kull ma jg˙idilkom hu’ (Ìw
2:5). Dan ©ie mqassam lill-familji kollha fl-a˙˙ar ta’ Settembru. Il-kelma ‘Ag˙mlu’ tiddomina dan il-Pjan
Pastorali. It-tema tispjega ru˙ha kull xahar b’sentenza me˙uda mill-Iskrittura Mqaddsa u fiha l-verb
‘g˙amel’ li juri çar u tond il-˙tie©a fundamentali li lkoll na˙dmu bil-modi varji tag˙na biex ng˙ixu u
nwasslu lill-o˙rajn il-Kelma u l-Im˙abba ta’ Alla b’umiltà u b’impenn. L-andament tal-Pjan Pastorali ji©i
diskuss f’seminar li jsir g˙an-nofs tas-sena kateketika.
L-istrutturi li jwettqu dan il-pjan huma diversi. Il-bullettin, im˙ejji mill-Arçipriet u li jitqassam kull
©img˙a dar dar mill-lajçi impenjati fil-parroçça, jinkludi dejjem spjegazzjoni tal-˙sieb mill-Iskrittura
g˙al dak ix-xahar partikulari, flimkien ma’ messa©©i lill-emigranti Qalin u lir-residenti barranin li jg˙ixu
l-Qala. Ir-Radju tal-komunità, Radju Le˙en il-Qala jwassal kuljum tliet
quddisiet mill-parroçça, flimkien maç-çelebrazzjonijiet kollha li jsiru
fil-knisja matul is-sena, programm kull nhar ta’ Óadd ‘Nitkellmu ma’
l-Arçipriet’ li fih ting˙ata spjegazzjoni tal-bullettin dwar dak li jkun
qed ise˙˙ fil-parroçça, g˙add ta’ programmi reli©juΩi, kulturali u ta’
interess ©enerali, mi©bura l-iktar fi tliet skedi speçjali matul is-sena,
frott tal-˙idma voluntarja ta’ ‘l fuq minn tmenin ru˙, il-biçça l-kbira
Ωg˙aΩag˙ minn popolazzjoni ta’ elfejn ru˙. ‘Le˙en il-Qala’ mbag˙ad
hija r-rivista parrokkjali li to˙ro© tliet darbiet fis-sena, b’artikli ta’ livel
lg˙oli, ta’ xe˙ta spiritwali ppreΩentati b’tipa u ritratti ta’ kwalità. Dan
il-materjal kollu jitniΩΩel puntwalment fuq is-sit tal-internet tar-Radju
g˙all-benefiççju fost l-o˙rajn tal-emigranti. Dawn il-mezzi jinvolvu
spejjeΩ mhux indifferenti li l-poplu ©eneruΩ tal-Qala j˙allas ming˙ajr
˙afna daqq ta’ trombi, minbarra li jie˙u ˙sieb l-opri ta’ karità fid-
djoçesi u barra kif ukoll diversi opri ©odda fil-parroçça.
Minkejja n-nuqqas ta’ saçerdoti fil-parroçça, is-servizz tas-saçerdot
hu kontinwu. Minbarra l-quddies u l-qrar fiΩ-Ωew© knejjes, dik ta’
San ÌuΩepp u dik tal-Kunçizzjoni, is-saçerdoti tal-Qala jevan©elizzaw
b’modi o˙ra. L-Arçipriet, il-Kan. Dr Joe Zammit hu wkoll Im˙allef fit-
Tribunali EkkeΩjastiçi u jsib ˙in biex iΩur il-familji ˙alli jg˙inhom isiru
iktar mid˙la tal-Van©elu fid-dar, ilaqqa’ darba fix-xahar il-familji li
ilhom ta˙t g˙axar snin miΩΩew©a, imexxi Ωew© korsijiet tal-g˙arajjes
fis-sena mg˙ejjun minn grupp li jie˙u ˙sieb il-familja, ilaqqa’ l-equipe
tal-adolexxenti u jie˙u ˙sieb Ωew© komunitajiet ta’ talb, imsej˙in
dik tas-Sibt u dik tal-Óamis. Tliet darbiet fis-sena jorganizza l-Gozo
International Celebration, avveniment ekumeniku uniku fil-gΩejjer
Maltin, biex jippromovi d-diversità fil-kultura u l-wirt f’G˙awdex u li
3
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

fih jie˙du sehem l-a˙jar talenti Qalin, G˙awdxin

u minn Malta u li ji©bed edizzjoni wara o˙ra,
knisja mimlija b’residenti barranin minn Malta
u minn G˙awdex.
Fr Charles Buttigieg, il-viçi parroku, li hu
Biblista mfittex g˙all-˙sieb profond u çar
tieg˙u fl-Iskrittura, jikteb g˙add ta’ artikli
f’diversi rivisti tad-Djoçesi u ta’ l-Arçidjoçesi.
Jie˙u ˙sieb komunità Ewkaristika ta’ nhar ta’
Erbg˙a minbarra li jg˙in ukoll f’dik tal-Óamis.
Il-komunità Ewkaristika tal-Erbg˙a tag˙mel
l-iskrutazju divin, tag˙ti katekeΩi mibnija
mill-membri; ikollha resonanza jew qisu
qsim ta’ esperjenzi mnebb˙a mill-katekeΩi
u wara çelebrazzjoni Ewkaristika u agape.
Minn dawn il-komunitajiet ˙ar©u g˙add
ta’ animaturi tal-quddies u letturi u b’hekk
il-quddies, kwaΩi matul il-©img˙a kollha,
ji©i animat. Dun Anton Sultana, l-Arçipriet
Emeritu huwa direttur spiritwali
tal-Banda tar-Ra˙al u jie˙u ˙sieb
il-Lumen Christi Media Centre u
r-rivista ‘Il-Óajja f’G˙awdex’. Mons
.Lawrenz Xerri jie˙u ˙sieb il-
presidia tal-Le©jun ta’ Marija.
Dun Karm Xerri huwa r-Rettur tal-
Kappella ©ewwa Kemmuna. Dun
Lawrenz Theuma huwa l-Kappillan
tas-Sorijiet Fran©iskani residenti
fil-parroçça.
Minbarra l-Kunsill Pastorali u
l-Kunsill Presbiterali, hemm il-
Kumitat Kateketiku li jikkoordina
t-tag˙lim kateketiku tad-duttrina
g˙aΩ-Ωg˙ar, tal-MuΩewijiet tas-
subien u tal-bniet, tal-komunitajiet,
tal-Le©jun ta’ Marija, tal-
Azzjoni Kattolika, tal-Grupp tal-
Vokazzjonijiet u Abbatini, tal-
gruppi tal-adorazzjoni u tal-laqg˙at
ta’ kull xahar g˙all-missirijiet u l-ommijiet.
Hemm ukoll il-Kumitat Litur©iku li jfassal il-
programmi ta’ animazzjoni tal-quddies tas-Sibt
filg˙axija u tal-Óadd u tal-quddies fin-noveni
ta’ San ÌuΩepp, tal-Kunçizzjoni u tal-Milied u
tal-Ìimg˙a Mqaddsa. Hemm ukoll il-Grupp
parrokkjali ‘Informa’ li fih, professjonisti Qalin
jag˙tu s-servizz tag˙hom b’xejn darba kull
xahrejn, f’dak li g˙andu x’jaqsam ma’ sa˙˙a u
ma’ xog˙ol ta’ uffiççju.
Din il-˙idma ta’ evan©elizzazzjoni ©dida
tirrifletti u tpo©©i dak li nsibu fil-Pastorali
tar-Randan 2010 ta’ l-Isqfijiet tag˙na, li
Alla jedukana u jiffurmana umanament u
spiritwalment biex insiru bnedmin s˙a˙ u li
l-Knisja hija Omm u G˙alliema. Ìesù ©ie jterraq
fostna ifittixna, isej˙ilna u jg˙allimna. Din hi
4 l-evan©elizzazzjoni l-©dida.
Le˙en il-Qala - Festa 2010

5
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Seminar ta’ Evalwazzjoni
Nhar il-Óadd, 4 t’April 2010, il-Kunvent tal-Patrijiet
Fran©iskani t’G˙ajnsielem laqa’ fi ˙danu lill-
amministrazzjoni ta’ Radju Le˙en il-Qala flimkien
ma’ xi mistednin o˙ra g˙as-seminar ta’ evalwazzjoni.
Huwa ta siwi kbir li kultant Ωmien wie˙ed jieqaf
sabiex jevalwa u ja˙seb fil-fond fuq dak kollu li
g˙adda minnu u jeΩamina tajjeb kull pass li g˙amel
˙alli g˙al futur itejjeb u jirran©a dejjem aktar fuq il-
baΩi li jkollu.
Dan huwa dak li se˙˙ u l-iskop wara dan is-
seminar. L-amministrazzjoni waqfet mill-˙idma
tag˙ha u fet˙et il-bibien tag˙ha g˙al disa’ persuni
o˙ra biex jg˙inuha tag˙mel din l-evalwazzjoni.
Hija qag˙det tisma’ l-opinjonijiet, is-su©©erimenti
u l-ideat ta’ ˙addie˙or g˙ax permezz ta’ dawn id-
disa persuni hija emmnet li s-semmieg˙a stess qed
iwasslu l-vuçi tag˙hom.
Is-seminar beda fid-9am. Il-koordinatur, Ivan
Cefai, beda biex laqa’ u rringrazzja lil David
Azzopardi, Doris Azzopardi, Jessiça Cefai, Mario
Cremona, Marlene Debono, Euchar Mizzi, Kav. Joe
Psaila, Dun Anton Sultana u Dr Raymond C Xerri talli
minkejja l-impenji tag˙hom g˙o©obhom jattendu
g˙al dan is-seminar. Fl-introduzzjoni, il-koordinatur
beda sabiex irringrazzja lil dawk li taw il-kontribut
tag˙hom fis-snin img˙oddija kemm ilu jxandar RLQ
g˙aliex Ωgur li ming˙ajr il-˙idma tag˙hom ir-radju
tag˙na qatt ma seta jasal fejn qieg˙ed illum.
6
Semma wkoll kif f’dawn l-a˙˙ar sentejn li RLQ
ilu ta˙t din l-amminstrazzjoni, se˙˙ew xi Ωvilluppi.
Jispikka l-fatt kif RLQ qed juΩa l-mezzi ©odda
tat-teknolo©ija biex dejjem aktar ikun qrib tas-
semmieg˙a emigranti tieg˙u u ta’ dawk kollha li
jag˙Ωlu li jsegwu RLQ minn fuq l-internet. Dan se˙˙
billi matul din l-a˙˙ar sena introduça l-facebook
group tar-radju u l-blog. PreΩentament ‘il fuq minn
1200 persuna qed isegwu RLQ minn fuq il-facebook.
Madwar 200 persuna fil-©img˙a jid˙lu fuq il-blog
tar-radju u 300 persuna o˙ra fil-©img˙a jid˙lu fuq il-
websajt tar-radju. B’dawn iΩ-Ωew© g˙odda, RLQ jista
‘jΩomm lill-fans tieg˙u a©©ornati dwar dak kollu li
jkun qed ji©ri fir-radju u fil-parroçça tag˙na. BiΩΩejjed
insemmu li ta’ kull ©img˙a l-bullettin tal-parroçça
qieg˙ed jittella’ fuq l-Internet (xi drabi qabel ma
biss ikun tqassam fid-djar Qalin) flimkien ma’ diversi
ritratti u munta©©i me˙uda waqt xi okkaΩΩjonijiet
jew avvenimenti li jsiru fil-parroçça tag˙na. Din
l-istess rivista tal-parroçça wkoll tkun online.
Il-koordinatur kompla jg˙id kif il-wireless webçam
ta’ RLQ li ©iet installata fuq il-bejt tal-kaΩin tal-
G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph intlaqet tajjeb ˙afna
mis-semmieg˙a tag˙na. Dawn, min-na˙a tag˙hom,
jie˙du gost li ta’ kuljum isegwu l-attività li sse˙˙
fil-pjazza tag˙na speçjalment waqt xi avvenimenti
speçjali, b˙al purçissjonijiet u attivitajiet o˙ra.
L-Arçipriet Kan. Dr Joe Zammit, f’kelmtejn
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
tieg˙u, semma kif irridu nirrikonoxxu dejjem aktar
li s-semmieg˙a tar-radju mhumiex biss Qalin
iΩda ©ejjin ukoll minn ir˙ula diversi minn madwar
G˙awdex, Malta u wkoll dawk il-bosta li jsegwu
minn fuq l-internet. Skont statistika li g˙andu f’idejh
RLQ, is-semmieg˙a li jsegwu lir-radju permezz tal-
webçasting ©ejjin minn Malta, l-Istati Uniti, il-Kanada,
l-Ingilterra, l-Awstralja, il-Greçja, l-Italja, Franza,
Ìermanja, Finlandja, Pakistan, Serbja, l-Istati G˙arab
Uniti u l-Fillippini.
L-Arçipriet kompla biex semma s-suççess tal-
kampanja “Ixtri Ìurnata” u fa˙˙ar il-mod ta’ kif il-
©ranet jimtlew minn xhur qabel. (Hawnhekk tajjeb
li wie˙ed isemmi li di©à bdejna nirçievu ©ranet
g˙as-sena 2011!!) Semma wkoll il-konkorrenza
fil-High Teas li ji©u organizzati b’risq ir-radju u
d-donazzjonijiet kontinwi li jid˙lu ta’ kull ©img˙a.
L-ewwel tema ta’ diskussjoni f’dan is-seminar
kienet l-iskeda G˙id 2010, li kienet g˙adha kif
intemmet il-Óadd ta’ qabel. F’din l-iskeda tkompla
r-rakkont li ra l-bidu tieg˙u fl-iskeda Kunçizzjoni u
Milied 2009. Il-qari tar-rakkont Malti huwa ferm
segwit mis-semmieg˙a tag˙na, kemm dawk
mill-gΩira tag˙na kif ukoll dawk ta’ barra minn
xtutna. G˙all-ewwel darba fi skeda tal-G˙id rajna
RadjuDramm addattat g˙al ©img˙a tal-passjoni u
l-mewt ta’ Sidna Ìesù Kristu. “U Óasel Idejh”, b’kitba
ta’ Lino Grech, irriΩulta f’suççess ie˙or. Programmi
esklussivi li kellu RLQ f’din l-iskeda kienu l-intervisti
ma’ Thea Garrett, Mons. Isqof Mario Grech u Ruth
Portelli. Bi t˙ejjija g˙al mi©ja tal-Papa Benedittu
XVI, RLQ, bl-g˙ajnuna ta’ Euchar Mizzi, tella’ Ωew©
programmi speçjali fejn il-mistednin tkellmu dwar
it-t˙ejjiet relatati maΩ-Ωjara u xi informazzjoni utli
o˙ra. Il-programmi muΩikali u divertenti re©g˙u
sabu post fuq l-iskeda ta’ RLQ. Ma setax jonqos li fi
skeda b˙alma hi tal-G˙id jixxandru programmi biex
in˙ejju g˙all-akbar festa tal-Knisja Kattolika. Fost
o˙rajn kellna b’kollox erba’ korsijiet ta’ eΩerçizzji
g˙al diversi kategoriji ta’ semmieg˙a. RLQ ˙a ˙sieb
ukoll li jwassal ix-xandir, b’kummentarju dirett, tal-
funzjonijiet kollha marbuta ma’ dan iΩ-Ωmien.
Wara dan kollu kien imiss lil Josef Abela, membru
tal-Amministrazzjoni ta’ RLQ, biex jifta˙ id-diskussjoni
fuq l-iskedi futuri ta’ RLQ. Ìie spjegat kif fl-a˙˙ar
laqg˙at tal-amministrazzjoni ©ew ifformulati ˙ames
kategoriji li jservu b˙ala l-˙ames pilastri li fuqhom se
nibbaΩaw il-programmi ta’ skedi futuri fosthom dik
tal-Festa 2010. Dwar l-iskeda Festa 2010 nista’ jekk
irrid nikteb artiklu ie˙or, iΩda fi ftit kliem Ωgur li lkoll
taqblu mieg˙i jekk nikteb li din l-iskeda hija wa˙da
speçjali u impenjattiva ferm, b’bosta programmi
©odda u interessanti g˙al gosti ta’ kul˙add.
Fl-a˙˙arnett, il-persuni li attendew is-seminar
kellhom ˙in sostanzjali biex jaqsmu l-ideat u
s-su©©erimenti tag˙hom mal-amministrazzjoni.
Din l-ewwel parti tas-seminar ©iet fi tmiemha g˙al
˙abta ta’ nofsinhar iΩda l-amministrazzjoni re©g˙et
iltaqg˙et mis-sieg˙a u nofs sal-erbg˙a sabiex tevalwa
f’aktar dettal dak kollu li ntqal fid-diskussjonijiet ta’
filg˙odu.
Kien verament pass poΩittiv li fl-14-il sena ta’
xandir ta’ RLQ l-amministrazzjoni bl-g˙ajnuna ta’
persuni o˙ra t˙ares lejn skedi u attivitajiet img˙oddija
u b’kura©© t˙ares lejn il-futur filwaqt li ΩΩomm
f’mo˙˙ha l-g˙an u l-missjoni tag˙ha dik li t˙ejji
programmi ta’ kwalità g˙as-semmieg˙a u b’hekk
verament tkun tista’ tg˙id li “g˙al divertiment,
ener©ija u kwalita’ RLQ kumpanija g˙al kull età”.
Kif l-amministrazzjoni stiednet lil dawn id-
disa’ persuni sabiex jitkellmu mag˙ha, issa qed
testendi l-invit tag˙ha lilkom ilkoll. Dawk minnkom
li g˙andhom xi ilment, su©©eriment jew jixtiequ
jwasslu l-opinjoni tag˙hom dwar kwalunkwe ˙a©a
– poΩittiva, negattiva, li tkun – in˙e©©ukom biex
tikkuntatjaw lil xi membru mill-Amministrazzjoni.
Tistg˙u ukoll tibg˙atu email fuq info@radjulehenil-
qala.çom jew tavviçinaw lill-koordinatur ta’ RLQ,
Ivan Cefai. A˙na dejjem lesti li nisimg˙ukom g˙ax
fuq kollox dan huwa r-radju tag˙kom aktar milli hu
tag˙na.
Jacqueline Cefai
7
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Il-Óadd 25 ta’ Lulju 2010 06.00pm Ilwien MuΩikali – Marlene Debono

G˙eluq l-14 -il sena mill-ewwel xandira ta’ Radju 07.30pm Irrid Infa˙˙rek – Joe Meilak
Le˙en il-Qala 08.30pm Spotlight – Albert Mizzi
04.30am MuΩika mas-Seb˙ 09.30pm Men of Brass – Joe Zammit
05.00am RuΩarju 10.30pm Rumanz ®
05.30am Xandira diretta tal-Quddiesa 11.00pm MuΩikaomania ®
mill-Knisja Arçipretali 12.00am RuΩarju
06.30am MaΩ-Ûerniq fit-Talb 12.30am Only Country ®
07.00am Kurunella tal-Óniena Divina 02.30am Il-Quddiesa tar-Raba’ Jum tan-Novena ®
07.15am Ósieb tal-Ìurnata
07.30am Nitolbu bl-Evan©elju – Karmnu Portelli It-Tnejn 26 ta’ Lulju 2010
08.00am Angelus 04.30am MuΩika mas-Seb˙
08.02am Qomna Jew?! – Karl Buttigieg 05.00am Xandira diretta tal-Quddiesa
u Jacqueline Cefai mill-Knisja Arçipretali
09.00am Nitkellmu mal-Arçipriet 05.30am RuΩarju
10.00am Xandira diretta tal-Quddiesa 06.00am MaΩ-Ûerniq fit-Talb
tar-Raba’ Jum tan-Novena 06.45am Kurunella tal-Óniena Divina
mill-Knisja Arçipretali 07.00am Ósieb tal-Ìurnata
11.00am Qomna Jew?! (ikompli) 07.15am Xandira diretta tal-Quddiesa
12.00pm Angelus mill-Knisja Arçipretali
12.03pm Il-Knisja Tfakkar Illum 08.00am Angelus
12.05pm AvviΩi tal-Parroçça – Chelsi Cefai 08.02am Qomna Jew?! – Karl Buttigieg
12.15pm Mill-Ista©un tal-Festi – Gabriel Vella u Jacqueline Cefai
01.00pm MuΩikaomania – Charles Portelli 10.00am Tajjeb Li Tkun Taf – Euchar Mizzi
02.00pm Rumanz: L-Erba’ A˙wa – kitba ta’ 10.30am Profil – Djk. Krysof Buttigieg
Alfred Massa, jaqra Alfred Attard u Dr Raymond C. Xerri
02.30pm Only Country – Ivan Cefai 11.00am Support Line – Patriçia Buttigieg
04.30pm Xandira diretta tar-RuΩarju 11.30am Nofs Sieg˙a Kollox – Gabriel Vella
mill-Knisja Arçipretali 12.00pm Angelus
8 05.00pm Quddiesa 12.03pm Il-Knisja Tfakkar Illum
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

12.05pm AvviΩi tal-Parroçça – Antoine Cini ta’ Alfred Massa, jaqra Alfred Attard
12.15pm RadjuSerial: Il-Familja Grech 02.30pm 60’s Afternoon – Nançy Xerri
– kitba ta’ Lino Grech u Antoine Cini
12.45pm G˙orrief Ûg˙ar – Joseph Cutajar 04.00pm Mil-Le©jun ta’ Marija – Glorianne Cefai
u Ritiana Gatt 04.30pm L-Ewwel G˙ajnuna – Chelsi Cefai
01.30pm Dyslexia: lil hinn mid-diffikulta’ u Noella Mifsud
– Marlene Debono u Joçelyn Jones 05.00pm IΩ-Ûg˙aΩag˙ Jitkellmu – Loren Buttigieg
02.00pm Rumanz: L-Erba’ A˙wa – kitba ta’ u Anna Marie Xerri
Alfred Massa, jaqra Alfred Attard 06.00pm Nirriflettu Ftit – Sr. Lauretana Cassar
02.30pm Eurovision Time – Melanie Cefai, 06.30pm Xandira diretta tar-RuΩarju
Maria Grech u Lisa Marie Spiteri mill-Knisja Arçipretali
04.00pm Il-Lezzjoni ta’ Toni – Toni Caruana 07.00pm Il-Quddiesa tas-Sitt Jum tan-Novena
04.30pm Qalinu - Josianne Bajada, 07.55pm Talba u Innu ta’ Filg˙axija
Rossana Cremona, Miriam Mifsud, 08.00pm All Time Favourites – DJ JayCee
Amy Portelli, Marlene Rapa 09.15pm Number 1 – Daniel Said
u Jessiça Xerri 10.30pm Rumanz ®
05.00pm Il-Kelma Twetik – Joe Bonett 11.00pm Sirt Nafek A˙jar ®
06.00pm Nirriflettu Ftit – Marinton Mizzi 12.00am RuΩarju
06.30pm Xandira diretta tar-RuΩarju 12.30am RadjuSerial ®
mill-Knisja Arçipretali 01.00am L-Edukazzjoni ta’ Wliedna ®
07.00pm Il-Quddiesa tal-Óames Jum tan-Novena 01.30am IΩ-Ûg˙aΩag˙ Jitkellmu ®
07.55pm Talba u Innu ta’ Filg˙axija 02.30am Il-Quddiesa tas-Sitt Jum tan-Novena ®
08.00pm Monday Night Dançe
– Norbert Grima u Marçell Mejlaq L-Erbg˙a 28 ta’ Lulju 2010
09.15pm Musiç Mania – Antoine Farrugia 04.30am MuΩika mas-Seb˙
10.30pm Rumanz ® 05.00am Xandira diretta tal-Quddiesa
11.00pm Profil ® mill-Knisja Arçipretali
11.30pm Support Line ® 05.30am RuΩarju
12.00am RuΩarju 06.00am MaΩ-Ûerniq fit-Talb
12.30am RadjuSerial ® 06.45am Kurunella tal-Óniena Divina
01.00am Dyslexia ... lil hinn mid-diffikulta’ ® 07.00am Ósieb tal-Ìurnata
01.30am Il-Kelma Twetik ® 07.15am Xandira diretta tal-Quddiesa
02.30am Il-Quddiesa tal-Óames mill-Knisja Arçipretali
Jum tan-Novena ® 08.00am Angelus
08.02am Qomna Jew?! – Karl Buttigieg
It-Tlieta 27 ta’ Lulju 2010 u Jacqueline Cefai
04.30am MuΩika mas-Seb˙ 10.00am Tajjeb Li Tkun Taf – Euchar Mizzi
05.00am Xandira diretta tal-Quddiesa 10.30am Ìrajjietna – Josef Abela
mill-Knisja Arçipretali 11.30am Nofs Sieg˙a Kollox – Roxana Xuereb
05.30am RuΩarju 12.00pm Angelus
06.00am MaΩ-Ûerniq fit-Talb 12.03pm Il-Knisja Tfakkar Illum
06.45am Kurunella tal-Óniena Divina 12.05pm AvviΩi tal-Parroçça – Antoine Cini
07.00am Ósieb tal-Ìurnata 12.15pm RadjuSerial: Il-Familja Grech
07.15am Xandira diretta tal-Quddiesa – kitba ta’ Lino Grech
mill-Knisja Arçipretali 12.45pm Aqta’ d-Diski – Maria Grech
08.00am Angelus u Nathan Portelli
08.02am Qomna Jew?! – Karl Buttigieg 01.30pm It-Tfal Ìawhra Tag˙na
u Jacqueline Cefai – Christabel Cutajar
10.00am Tajjeb Li Tkun Taf – Euchar Mizzi 02.00pm Rumanz: L-Erba’ A˙wa – kitba
10.30am Sirt Nafek A˙jar – Ivan Cefai ta’ Alfred Massa, jaqra Alfred Attard
11.30am Nofs Sieg˙a Kollox – Lisa Marie Spiteri 02.30pm Romantiçi – Josephine Xuereb
12.00pm Angelus 04.00pm Fuq il-Passi ta’ San ÌuΩepp
12.03pm Il-Knisja Tfakkar Illum – Sem. Daniel Grech
12.05pm AvviΩi tal-Parroçça – Antoine Cini 04.30pm Lejn il-Festa – Sammy Mejlaq
12.15pm RadjuSerial: Il-Familja Grech 05.00pm World Cup Update – Kenny Grima
– kitba ta’ Lino Grech u Marçell Mejlaq
12.45pm Aqta’ l-Kelma – Ivan Cefai 06.00pm Nirriflettu Ftit – Agatha Vella
01.30pm L-Edukazzjoni ta’ Wliedna – Maria Portelli 06.30pm Xandira diretta tal-Kant tal-G˙asar
02.00pm Rumanz: L-Erba’ A˙wa – kitba mill-Knisja Arçipretali
9
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

07.00pm Konçelebrazzjoni tal-Ewwel Jum tat-Tridu 07.00pm Konçelebrazzjoni tat-Tieni Jum tat-Tridu
08.10pm Talba u Innu ta’ Filg˙axija 07.55pm Talba u Innu ta’ Filg˙axija
08.15pm S&I – Savio Portelli u Ivan Cefai 08.00pm Tag˙na f’Tag˙na – Charles Portelli
09.00pm Xandira diretta tal-Ómistax -il 09.30pm Xandira diretta tal-Març
Edizzjoni tal-Gozo International tal-Emigranti mill-Pjazza San ÌuΩepp
Celebration b’kummentarju bil-Malti 11.30pm Rumanz ®
mill-Pjazza San ÌuΩepp 12.00am RuΩarju
10.30pm Rumanz ® 12.30am RadjuSerial ®
11.00pm Ìrajjietna ® 01.00am Il-Barrani f’Ra˙alna ®
12.00am RuΩarju 01.30am Le˙en il-Kunsill Lokali ®
12.30am RadjuSerial ® 02.00am Il-Patrimonju G˙awdxi ®
01.00am It-Tfal Ìawhra Tag˙na ® 03.30am Konçelebrazzjoni
01.30am World Cup Update ® tat-Tieni Jum tat-Tridu ®
02.30am Lejn il-Festa ®
03.00am Fuq il-Passi ta’ San ÌuΩepp Il-Ìimg˙a 30 ta’ Lulju 2010
– Sem. Daniel Grech ® 04.30am MuΩika mas-Seb˙
03.30am Konçelebrazzjoni 05.00am Xandira diretta tal-Quddiesa
tal-Ewwel Jum tat-Tridu ® mill-Knisja Arçipretali
05.30am RuΩarju
Il-Óamis 29 ta’ Lulju 2010 06.00am MaΩ-Ûerniq fit-Talb
04.30am MuΩika mas-Seb˙ 06.45am Kurunella tal-Óniena Divina
05.00am Xandira diretta tal-Quddiesa 07.00am Ósieb tal-Ìurnata
mill-Knisja Arçipretali 07.15am Xandira diretta tal-Quddiesa
05.30am RuΩarju mill-Knisja Arçipretali
06.00am MaΩ-Ûerniq fit-Talb 08.00am Angelus
06.45am Kurunella tal-Óniena Divina 08.02am Qomna Jew?! – Karl Buttigieg
07.00am Ósieb tal-Ìurnata u Jacqueline Cefai
07.15am Xandira diretta tal-Quddiesa 10.00am Tajjeb Li Tkun Taf – Euchar Mizzi
mill-Knisja Arçipretali 10.30am Perspettiva – Jacqueline Cefai
08.00am Angelus 11.30am Nofs Sieg˙a Kollox – Ruth Portelli
08.02am Qomna Jew?! – Karl Buttigieg 12.00pm Angelus
u Jacqueline Cefai 12.03pm Il-Knisja Tfakkar Illum
10.00am Tajjeb Li Tkun Taf – Euchar Mizzi 12.05pm AvviΩi tal-Parroçça – Antoine Cini
10.30am Óarsa Lejn il-Qala – Frans Ghirxi 12.15pm RadjuSerial: Il-Familja Grech
11.30am Nofs Sieg˙a Kollox – Chelsi Cefai – kitba ta’ Lino Grech
12.00pm Angelus 12.45pm Aqta’ PajjiΩi – Melanie Cefai
12.03pm Il-Knisja Tfakkar Illum u Anna Marie Xerri
12.05pm AvviΩi tal-Parroçça – Antoine Cini 01.30pm The Beauty Corner – Angeliça Cefai
12.15pm RadjuSerial: Il-Familja Grech 02.00pm Rumanz: L-Erba’ A˙wa
– kitba ta’ Lino Grech – kitba ta’ Alfred Massa,
12.45pm Naqblu Jew Ma Naqblux? jaqra Alfred Attard
– Josianne Bajada, Rossana Cremona, 02.30pm Baçk to the 80’s – Joelle Abela,
Miriam Mifsud, Amy Portelli, Patriçia Buttigieg u Maria Mercieca
Marlene Rapa u Jessiça Xerri 04.00pm Wil©a Bibblika – Fr. Charles Buttigieg
01.30pm Il-Barrani f’Ra˙alna – Ivan Cefai 04.30pm Stejjer Qosra ma’ Viçtor – Viçtor Grech
02.00pm Rumanz: L-Erba’ A˙wa 05.00pm O’ Ûmien Óelu – Dr Raymond C. Xerri
– kitba ta’ Alfred Massa, 06.00pm Nirriflettu Ftit – Josephine Cefai
jaqra Alfred Attard 06.30pm Xandira diretta tal-Kant tal-G˙asar
02.30pm Pjan Pastorali 2009/10 mill-Knisja Arçipretali
– Arç. Kan. Dr Joe Zammit 07.00pm Konçelebrazzjoni tat-Tielet Jum tat-Tridu
03.00pm Mar-Ritmu tal-Banda – Karmnu Mizzi 07.55pm Talba u Innu ta’ Filg˙axija
04.30pm L-Ewwel G˙ajnuna – Chelsi Cefai 08.00pm 106.3 Italia – Gordon Mifsud
u Noella Mifsud 09.30pm Xandira diretta tad-Dimostrazzjoni
05.00pm Le˙en il-Kunsill Lokali – Ivan Cefai mit-toroq Qalin
05.30pm Il-Patrimonju G˙awdxi 12.00am Xandira diretta tal-Log˙ob
– Michael Carol Bartolo tan-Nar tal-Art mill-Pjazza San ÌuΩepp
06.00pm Nirriflettu Ftit – Nançy Xerri 12.00am RuΩarju
06.30pm Xandira diretta tal-Kant tal-G˙asar 12.30am RadjuSerial ®
10 mill-Knisja Arçipretali 01.00am Perspettiva ®
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

02.00am Rumanz ® u unika tal-Log˙ob tan-Nar tal-Art

02.30am O’ Ûmien Óelu ® mill-Pjazza San ÌuΩepp
03.30am Konçelebrazzjoni 01.00am Nitolbu bl-Evan©elju ®
tat-Tielet Jum tat-Tridu ® 01.30am Kosmos – Antoinette Camilleri,
Sammy Grech u Tony Tanti
Is-Sibt 31 ta’ Lulju 2010 – Lejlet il-Festa 02.30am Highlights – Albert Mizzi
04.30am MuΩika mas-Seb˙ 03.30am Konçelebrazzjoni ta’ Lejlet il-Festa ®
05.00am Xandira diretta tal-Quddiesa
mill-Knisja Arçipretali Il-Óadd 1 ta’ Awwissu 2010 – Jum il-Festa
05.30am RuΩarju 04.30am MuΩika mas-Seb˙
06.00am MaΩ-Ûerniq fit-Talb 05.00am RuΩarju
06.45am Kurunella tal-Óniena Divina 05.30am Xandira diretta tal-Quddiesa
07.00am Ósieb tal-Ìurnata mill-Knisja Arçipretali
07.15am Xandira diretta tal-Quddiesa 06.30am MaΩ-Ûerniq fit-Talb
mill-Knisja Arçipretali 07.00am Kurunella tal-Óniena Divina
08.00am Angelus 07.15am Ósieb tal-Ìurnata
08.02am Qomna Jew?! – Karl Buttigieg 07.30am Nitolbu bl-Evan©elju – Karmnu Portelli
u Jacqueline Cefai 08.00am Angelus
10.00am G˙idli x’Taf – KwiΩΩ tat-tfal 08.02am G˙odwa ta’ Festa – Karl Buttigieg
– Joseph Cutajar u Ritiana Gatt u Jacqueline Cefai
11.00am Collage – David u Doris Azzopardi 09.00am Xandira diretta
12.00pm Angelus tal-Konçelebrazzjoni Pontifikali
12.03pm Il-Knisja Tfakkar Illum mill-Knisja Arçipretali Qala
12.05pm AvviΩi tal-Parroçça – Antoine Cini 10.30am Nitkellmu mal-Arçipriet
12.15pm Nitolbu bl-Evan©elju 11.00am Mill-Ista©un tal-Festi – Gabriel Vella
– Karmnu Portelli 11.30am Xandira diretta tal-Març Popolari
12.45pm Mill-Kotba u l-Óajja tal-Óadd il-Festa Filg˙odu
ta’ San Ìor© Preça – Joe Said 02.00pm MuΩikaomania – Charles Portelli
02.00pm Rumanz: L-Erba’ A˙wa – kitba 03.30pm Tislijiet lill-Emigranti – Ivan Cefai
ta’ Alfred Massa, jaqra Alfred Attard 05.00pm Ilwien MuΩikali – Marlene Debono
02.30pm Tal-A˙˙ar Iba˙˙ar – Jacqueline Cefai 06.30pm Xandira diretta tal-Kant tal-G˙asar
u Jessiça Cefai mill-Knisja Arçipretali
03.30pm Musiç Matters – Nathan Portelli 07.00pm Mill-Misra˙
05.00pm divertiment.çom – Karl Buttigieg • Óru© tal-Purçissjoni
u Jessiça Cefai • Kummentarju waqt il-Purçissjoni
06.00pm Nirriflettu Ftit – Josette Sçerri • D˙ul tal-Purçissjoni
06.30pm Xandira diretta tat-Translazzjoni • Barka Sagramentali
Solenni tar-Relikwa ta’ San ÌuΩepp mill-Knisja Arçipretali
07.00pm Il-Konçelebrazzjoni ta’ Lejlet il-Festa • G˙eluq tal-Festa
08.30pm Lejliet il-Festa 11.30pm Nitkellmu mal-Arçipriet ®
09.30pm Xandira diretta tal-Març 12.00am RuΩarju
ta’ Lejlet il-Festa mit-toroq Qalin 12.30am Il-Pontifikal ta’ Jum il-Festa ®
12.00am Xandira diretta tal-wirja spettakolari 02.00am Il-Març ta’ Filg˙odu ®

11
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

33, Triq l-Wile©, Qala, Gozo

TEL: 00356 2156 0750
MOB: 00356 9988 5482
EMAIL: mport@maltanet.net
WEB-SITE: www.lesolives.çom

Les Olives Farmhouses

12
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
“Morru fid-dinja kollha, xandru l-Bxara
t-tajba lill-˙olqien kollu” (Mark 16:15)
IT-TXAX-IL APPOSTLU MAGÓÛULA MINN KRISTU
Il-Missjoni ta’ l-Appostli
Il-kelma ‘appostlu’ ©ejja mill-verb grieg
‘apostello’ li jfisser ‘jibg˙at’. Anke l-verb ebrajk
‘xaluah’ g˙andu l-istess tifsira; infatti fil-malti
g˙andna l-kelma ‘rasul’ li tfisser ‘messa©©ier’
u li g˙andha affinità mal-verb lhudi. It-tnax-
il appostlu kienu tassew ‘mibg˙utin’ minn
Kristu sabiex ixandru l-Bxara t-Tajba tieg˙u.
Kollha kienu bnedmin sempliçi u ordinarji,
imma laqg˙u s-sej˙a ta’ Kristu, imxew mieg˙u
u wara bdew jg˙allmu f’ismu u jwettqu
g˙e©ubijiet kbar, li xerrdu l-Knisja mad-dinja
kollha. Fit-Testment il-Ìdid insibu erba’ listi ta’
l-ismijiet tal-Appostli, dejjem maqsumin fi tlitt
gruppi ta’ erbg˙a. Dawn l-ismijiet insibuhom
f’Mt 10:2-4; f’Mk 3:16-19; f’Lq 6:14-16 u
f’Atti 1:13. San Ìwanni fir-raba’ evan©elju
ma jag˙ti l-ebda lista, iΩda jsemmi ‘t-Tnax’
darbtejn f’6:67 u f’20:24 u jag˙tina ˙afna
tag˙rif dwar l-appostli. Anke l-Atti tal-Appostli
huwa sors importanti fejn insibu ˙afna tag˙rif
dwarhom. Il-kittieba tal-ewwel sekli tal-Knisja
wkoll ikomplu jag˙tuna ˙afna tag˙rif.
minn Fr Charles Buttigieg
L-Ewwel Grupp tal-Appostli
Fl-ewwel grupp tal-appostli nsibu dejjem
l-ewwel wie˙ed lil Pietru; imbag˙ad lil Andrija;
lil Ìakbu u lil Ìwanni.
SAN PIETRU: Ìesù biddel l-isem ta’ Xmun
bin Ìona g˙al Pietru (isem li jfisser ‘blata’; bl-
aramajk: ‘kefa’; bil-grieg: ‘petra’). Pietru kien
miΩΩewwe© u sajjied fil-g˙adira ta’ Tiberija
fil-Galilija; kien minn Betsajda u wara mar
joqg˙od f’Kafarnahum u Kristu g˙aΩlu biex
ikun l-Ewwel Kap tal-Knisja u afdalu f’idejh
l-imfieta˙ tas-Saltna. Huwa g˙araf lil Kristu
b˙ala l-Messija fl-istqarrija tal-fidi tieg˙u
f’Çesarija ta’ Filippi: “Inti l-Messija…’’ (Mk
8:29). Kien dejjem ma’ Ìesù fl-iktar mumenti
partikulari b˙al dak tat-Trasfigurazzjoni u tal-
Ìetsemani. B˙ala bniedem dg˙ajjef ça˙ad lil
Kristu fil-passjoni g˙al tliet darbiet imma mal-
ewwel nidem. G˙andna Ωew© ittri kanoniçi
minn tieg˙u. Huwa ppriedka fil-Palestina,
f’Antijokja tas-Sirja fejn kien l-ewwel isqof
ta’ din il-komunità, fl-Asja Minuri, fil-Greçja
u wara sar Isqof ta’ Ruma u l-Ewwel Papa. 13
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Óa l-martirju f’Ruma bit-tislib b’rasu ‘l isfel
madwar is-sena 64 W.K. Il-qabar tieg˙u jinsab
ta˙t l-artal tal-BaΩilika tal-Vatikan. Il-Festa
litur©ika tieg˙u hija flimkien ma’ San Pawl
l-Appostlu tal-Ìnus, fid-29 ta’ Ìunju.
SANT’ANDRIJA: Andrija jew Indri’ kien
hu Pietru, kien ukoll sajjied u qabel ma ltaqa’
ma’ Kristu kien dixxiplu ta’ Ìwanni l-Battista.
Meqjus fil-lvant b˙ala l-‘protoçlete’, ji©ifieri
l-ewwel wie˙ed imsejja˙ minn Kristu. Infatti
skont San Ìwann ikun huwa li jintroduçi lil
˙uh Pietru ma’ Kristu: “Sibna l-Messija’’ (Ìw
1:41). Kien hu wkoll li ressaq lejn Ìesù t-tifel
li kellu l-˙ames ˙obΩiet u Ωew© ˙utiet g˙at-
tkattir tal-˙obΩ (ara Ìw 6:1-15). Ippriedka
fl-Asja Minuri u fl-Asja ta’ dak iΩ-Ωmien. Óa
l-martirju f’Patras fil-Greçja billi ssallab fuq
salib forma ta’ ‘X’ (çrux deçussata), madwar
is-sena 69 W.K. G˙andu qima kbira fil-Knisja
ta’ Konstantinopli u fil-Knejjes kollha tal-Lvant,
kif ukoll fil-Gran Brittanja. Il-festa tieg˙u hija
fit-30 ta’ Novembru.
SAN ÌAKBU: Ìabku, bin Ûebedew u hu
San Ìwann l-Evan©elista, hu meqjus b˙ala
l-ewwel appostlu li ha l-martirju. L-isem
©ej minn ‘Iakobos’ li huwa forma griega
ta’ l-isem ‘Ìakobb’ u hu msejja˙ ‘il-Kbir’
biex jiddifferenzjawh minn Ìakbu l-ie˙or
l-appostlu. Kien sajjied fil-G˙adira tal-Galilija u
flimkien ma ˙uh ©ie msejja˙ minn Kristu b˙ala
‘Boanerges’ ji©ifieri ‘ulied ir-rag˙ad’ (ara Mk
3:17). Kien qabel dixxiplu tal-Battista. PreΩenti
hu wkoll fit-Trasfigurazzjoni u fil-Ìetsemani.
Ippriedka fil-Palestina u skont it-tradizzjoni
anke fi Spanja. Óa l-martirju bil-qtug˙ tar-ras
fis-sena 44 W.K. minn Erodi Agrippa I, neputi
ta’ Erodi l-Kbir (ara Atti 12:1-2). Il-fdalijiet
tieg˙u jinsabu fil-post ta’ pellegrina©©i kbar
ta’ Santiago de Compostella fi Spanja. Il-festa
tieg˙u hija fil-25 ta’ Lulju.
SAN ÌWANN: Ìwanni hu Ìabku, huwa
meqjus b˙ala d-dixxiplu l-ma˙bub ta’ Ìesù
u dan g˙aliex kien g˙adu Ωag˙Ωug˙ meta ©ie
msejja˙ u g˙alhekk kellu bΩonn attenzjoni
partikulari. Kien sajjied flimkien ma’ ˙uh u
missieru. Kien imqabbad minn Ìesù biex
flimkien ma’ Pietru jipprepara g˙all-a˙˙ar
çena. L-uniku wie˙ed mill-appostli kollha li
baqa’ preΩenti fil-©rajja tal-Passjoni fejn minn
fuq is-salib Ìesù jafdalu lill-Madonna b˙ala
ommu (ara Ìw 19:27). Flimkien ma’ Pietru
14
mar ˙dejn il-qabar ta’ Kristu. Kien appostlu
prominenti fil-bidu tal-Knisja. Huwa ppriedka
fis-Samarija, fil-Greçja u fl-Asja Minuri. Kiteb
ir-raba’ evan©ejlu, tliet ittri u l-Apokalissi.
Ìie me˙lus mill-martirju meta tefg˙uh fiΩ-
Ωejt jag˙li u ma ©ralu xejn u ©ie eΩiljat ukoll
fuq il-gΩira ta’ Patmos fil-Greçja. Miet f’età
avvanzata ˙afna ©ewwa Efesu fit-Turkija
madwar is-sena 100 W.K. Huwa çert li ma
mietx martri. Il-festa tieg˙u hija fis-27 ta’
Diçembru.
It-Tieni Grupp
Fit-tieni grupp fil-lista ta’ l-appostli nsibu lil
Filippu; lil Bartilmew; lil Tumas u lil Mattew.
SAN FILIPPU: Filippu hu ukoll sajjied
minn Betsajda. Qabel kien ukoll dixxiplu tal-
Battista u huwa wie˙ed minn tal-bidu li mxew
wara Ìesù kif jurina Ìw 1:43. Ikun huwa lil
jintroduçi lil Natanjel ma’ Kristu: “Sibna lil dak
li fuqu kitbu Mosè fil-Li©i u l-Profeti fil-kotba
tag˙hom. Ìesù minn NaΩaret bin ÌuΩeppi’’…
“Ejja u ara’’ (Gw 1:45-46). Kif ukoll g˙en lil
xi griegi f’Ìerusalem qabel il-Passjoni sabiex
jiltaqg˙u ma’ Kristu: “Dawn marru g˙and
Filippu u talbuh: ‘Sinjur, nixtiequ naraw lil
Ìesù. Filippu mar jg˙id lil Indrì, u mbag˙ad
Indrì u Filippu marru jg˙idu lil Ìesù’ (Ìw
12:20-22). Skond it-tradizzjoni huwa ppriedka
fl-Asja Minuri, fil-Greçja, u anke fi Franza. Óa
l-martirju skont xi w˙ud permezz tat-tislib
fuq salib g˙oli f’Hierapolis ©ewwa t-Turkija.
O˙rajn isostnu li ©ie m˙a©©ar. Il-fdalijiet
tieg˙u jinsabu fil-BaΩilika tat-Tnax-il Appostli
©ewwa Ruma. Il-festa tieg˙u hija fit-3 ta’ Mejju
flimkien ma’ San Ìakbu Ω-Ûg˙ir.
SAN BARTILMEW: Bartilmew hu msejja˙
Natanjel fil-evan©elju ta’ San Ìwann. Kien
minn Kana tal-Galilija u gie mfa˙˙ar minn
Ìesù meta rah l-ewwel darba: “Ara, dan tassew
wie˙ed minn Israel li jixraqlu dan l-isem; ma
hemm ebda qerq fih’’ (Ìw 1:47). Huwa jistqarr
lil Ìesù: “Mg˙allem, int l-Iben ta’ Alla, int is-
Sultan ta’ Israel’’ (Ìw 1:49). Huwa ppriedka
f’Ìerusalem, fl-Asja Minuri, fl-Armenja, fil-Persja
u anke skond xi u˙ud fl-Indja. Óa l-martirju
f’Derbend fl-Armenja billi tqaxxar ˙aj. Il-fdalijiet
tieg˙u jinsabu fil-knisja ta’ San Bartilmew
f’Ruma fuq il-gΩira tat-Tevere fejn in©iebu
hemm mill-imperatur Otto III fis-sena 983. Il-
festa tieg˙u hija fl-24 ta’ Awwissu.
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
SAN TUMAS: Tumas
imsejja˙ ‘Didimus’ li bil-
grieg tfisser ‘it-Tewmi’.
L-‘appostlu tad-dubji’ kif
t˙obb tlaqqmu t-tradizzjoni
g˙aliex ma emminx mal-
ewwel fil-qawmien ta’ Kristu:
“Jekk ma narax f’idejh il-
marka ta’ l-imsiemer u ma
nqig˙edx sebg˙i fuq il-
marka ta’ l-imsiemer u idi fuq
©enbu, jien ma nemminx’’
(Ìw 20:25). IΩda meta ra lil
Kristu rxoxt huwa wie©eb bl-
isba˙ stqarrija tal-fidi: “Mulej
tieg˙i u Alla tieg˙i’’ (Ìw
20:28). Skont it-tradizzjoni
mar jippriedka fis-Sirja, fil-Persja u fl-Indja fejn
ha l-martirju qrib Madras, minfud b’lanza.
Il-fdalijiet tieg˙u jinsabu ©ewwa l-katidral
ta’ Ortona l-Italja. Il-festa tieg˙u hija fit-3 ta’
Lulju.
SAN MATTEW: Mattew, bin Alfew minn
Kafarnahum kien pubblikan, ji©bor it-taxxi
g˙ar-Rumani. L-isem lhudi tieg˙u kien Levi
(kif insibu f’Mk u f’Lq) waqt li dak grieg kien
‘Mattew’ (kif insibu f’Mt) li jfisser ‘don ta’
Alla’. Ìie msejja˙ minn Kristu waqt ix-xog˙ol
tieg˙u (ara Mt 9:9-13) u laqg˙u g˙andu fid-
dar g˙all-ikel (ara Lq 5:27-32). Huwa ppriedka
b’mod partikulari fil-Palestina, fl-Asja Minuri,
u skond it-tradizzjoni mar il-Persja u anke
l-Etjopja. Huwa kiteb l-ewwel evan©ejlu bl-
aramajk kif jixhed tajjeb Papija fis-sena 130
W.K. Aktarx ha l-martirju ©ewwa l-Etjopja
jew l-E©ittu. Il-festa tieg˙u hija fil-21 ta’
Settembru.
It-Tielet Grupp
L-a˙˙ar erba’ appostli huma Xmun il-Kanani;
Ìuda Taddew; Ìakbu t’Alfew u Ìuda
l-Iskarjota.
SAN XMUN: Xmun il-Kanani (skond Mt u
Mk), jew Xmun iΩ-Ûelota (skond Lq) aktarx li
qabel kien membru tal-grupp rivoluzzjonarju
kontra r-Rumani, iΩ-Ωeloti. Huwa mag˙ruf ukoll
b˙ala Xmun l-Im˙e©©e© u kien minn Kana.
Skont xi w˙ud huwa ppriedka fir-Russja, fl-
Afrika u anke skont xi tradizzjonjiet fil-Brittanja.
Ha l-martirju fil-Persja. Il-festa tieg˙u hija fit-28
t’Ottubru flimkien ma’ San Ìuda Taddew.
SAN GUDA TADDEW:
Ìuda tat-Taddew hu l-isem
li nsibu f’Mt u f’Mk b˙ala
Taddew. F’Luqa u fl-Atti
nsibuh bhala Ìuda ta’ Ìakbu
g˙ax kien hu Ìakbu u qarib
tal-Mulej (ara Ìuda 1:1).
Jissemma fl-a˙˙ar çena waqt
id-diskors ta’ Ìesù (ara Ìw
14:22). Huwa awtur ta’ ittra
kanonika u possibilment it-
tielet isqof ta’ Ìerusalemm
wara Ìakbu u Xmun.
Ippriedka fl-Asja Minuri u
fil-Persja fejn ha l-martirju.
Il-fdalijiet jinsabu fi Franza
f’Rheims u f’Toulouse. Il-festa
tieg˙u hija fit-28 t’Ottubru ma’ San Xmun.
SAN ÌAKBU T’ALFEW: Ìakbu Ω-Ωg˙ir,
bin Alfew huwa meqjus minn ˙afna b˙ala
l-qarib tal-Mulej kif juri San Pawl f’Gal 1:19.
Huwa awtur ta’ ittra kanonika u sar isqof ta’
Ìerusalemm u mexxa l-ewwel Konçilju ta’
Ìerusalemm (ara Atti 15:13 u Gal 2:9). Huwa
ppriedka fis-Sirja u wara fir-Russja fejn ha
l-martirju billi qasmuh minn nofs fis-sena 62
W.K. Il-festa tieg˙u hija fit-3 ta’ Mejju flimkien
ma’ San Filippu.
ÌUDA L-ISKARJOTA – SAN MATTIJA:
L-appostli kollha huma mill-Galilija minbarra
Ìuda l-Iskorjota bin Xmun, li aktarx kien minn
Keriot, qrib Hebron fin-nofsinhar tal-Ìudeja.
O˙rajn isostnu li kien marbut maΩ-Ωeloti. Ìuda
kien jie˙u ˙sieb il-kaxxa tal-flus tal-appostli.
Ittradixxa lil Kristu g˙al tletin biçça tal-fidda
(ara Matt 26:14-16). Miet iddisprat min˙abba
f’dak li g˙amel billi tg˙allaq (ara Matt 27:3-5
u Atti 1:7). Minfloku mbag˙ad kien intg˙aΩel
Mattija kif naraw fl-Atti 1:23. Il-festa ta’ San
Mattija hija fl-14 ta’ Mejju.
KonkluΩjoni
Ìesù g˙amel sej˙a speçjali lil dawn it-tnax-
il appostli biex imorru jippriedkaw ir-Reb˙a
Tieg˙u fuq il-mewt, kif insibu fl-a˙˙ar ta’
kull van©elu kanoniku; liema missjoni g˙ada
sejra u tkompli fil-Knisja. Il-mixja tag˙hom
hija wkoll il-mixja ta’ kull wie˙ed u wa˙da
minna, li tibda mill-mument çentrali tas-sej˙a
ta’ Kristu u tkompli bil-missjoni ta’ din l-istess
sej˙a nisranija.
15
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Ingredjenti Spiritwali
Fuq tlieta
toqg˙od
il-borma!(6)
Q minn DUN ANTON SULTANA, Arçipriet Emeritu
L-isba˙ tliet rigali li ˙allielna Ìesù
IL-KELMA, L-EWKARISTIJA, S-SAÇERDOZJU
Fil-11 ta’ Ìunju li g˙adda, festa solenni tal-Qalb
ta’ Ìesù, g˙alqet is-Sena Saçerdotali li kienet ©iet
ipproklamata mill-Q.T. il-Papa Benedittu XVI sena
qabel fis-16 ta’ Ìunju 2009. Kienet sena providenzjali
kemm g˙alina s-saçerdoti kif ukoll g˙al dawk kollha
li jag˙rfu u j˙ossu d-dmir li japprezzaw is-saçerdoti
u jitolbu g˙all-qdusija tag˙hom. Kienet sena li fiha
tfaççaw mhux biss il-kwalitajiet sbie˙ fis-saçerdoti,
imma wkoll id-difetti u l-iΩbalji tag˙hom. Kollox
imn’Alla! Hekk dehret çar ukoll l-umanità fra©li tas-
saçerdot, il-bniedem ta’ Alla li jibqa’ bniedem tad-
demm u l-la˙am daqs ˙addie˙or u g˙alhekk in˙ass
aktar il-bΩonn ta’ talb g˙all-qdusija tas-saçerdoti, kif
xtaq il-Papa mill-Knisja Universali kollha.
Ma’ din is-Sena Saçerdotali ˙abat ukoll l-40
Anniversarju mill-Ordinazzjoni Saçerdotali tieg˙i.
Kienet g˙alhekk sena speçjali g˙alija nnifsi,
doppjament. Ridt inrodd ˙ajr ’l Alla b’qalbi kollha
g˙ad-don saçerdotali li g˙o©bu jag˙tini, billi
nimpenja ru˙i bis-serjetà biex nag˙raf a˙jar min
16
jien b˙ala saçerdot u biex infittex aktar x’irid minni
l-Mulej, biex inkun tassew im©edded fl-ispirtu u fil-
missjoni saçerdotali, kif xtaq u talab il-Papa fl-ittra
sabi˙a u profonda li kiteb lilna s-saçerdoti. Qrajt u
mmeditajt matul is-sena xi sitt kotba differenti dwar
is-saçerdozju, barra kull artiklu li deher apposta fuq il-
“Le˙en is-Sewwa” u rivisti o˙ra ta’ interess saçerdotali.
Dan g˙inni nifhem aktar u a˙jar il-vokazzjoni tieg˙i,
imma wkoll id-dmirijiet, ir-responsabiltà u l-fedeltà
li g˙alihom g˙ad irrid nag˙ti kont quddiem Dak li
sejja˙li biex inkun Mieg˙u, Tieg˙u u G˙alih.
Dan mhux qed ng˙idu biex nifta˙ar imma b˙ala
xhieda ta’ kemm ˙abbni Alla u ta’ kemm g˙andi g˙ax
in˙obbu jien. Kemm in˙ossni mhux biss obbligat
lejH, imma wkoll kemm jien midjun Mieg˙u! Kemm
stajt inqastu fl-img˙oddi u kemm g˙andi x’insewwi,
x’nirran©a u x’nibdel f’˙ajti. Nag˙raf aktar kemm
inqastu b˙ala bniedem dg˙ajjef daqs ˙addie˙or
u kemm jien obbligat aktar minn ˙addie˙or li
nitqaddes fis-Sewwa Tieg˙u! G˙ax is-saçerdot irid
jitqaddes biex iqaddes! G˙alhekk hu “saçerdot’’.
Tliet Rigali g˙al Kul˙add
Kieku kelli ni©bor f’sentenza wa˙da dak kollu li qrajt
dwar is-saçerdozju matul din is-sena, kont ni©bor
l-essenza kollha f’dawn il-kelmiet tal-Papa Benedittu
XVI: “L-isba˙ tliet rigali li ˙ar©u mill-Qalb ta’
Ìesù huma l-Kelma Divina Tieg˙u, l-Ewkaristija
li permezz tag˙ha ried jibqa’ ˙aj mag˙na u
fostna, u s-Saçerdozju Ministerjali li permezz
tieg˙u jaslulna kontinwament kemm il-Kelma u
kemm l-Ewkaristija, kemm il-Verità ta’ Kristu kif
ukoll l-im˙abba, l-˙niena u l-grazzja ta’ Kristu.”
(Ittra lis-Saçerdoti).
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Hawn jinsab il-qofol mhux biss tal-vokazzjoni u

l-missjoni saçerdotali imma l-istess sej˙a ta’ Kristu
g˙as-salvazzjoni ta’ kul˙add. G˙ax mhux biss is-
saçerdot innifsu g˙andu jag˙raf hu min hu fid-dawl
tal-Kelma u jissa˙˙a˙ bil-ÓobΩ tas-Sema, imma kull
veru nisrani jitwettaq u jissa˙˙a˙ permezz tal-Kelma
mxandra fedelment mis-saçerdot u bl-Ewkaristija
mwassla lilu permezz tas-saçerdot. Dan il-˙sieb ©ie
mfisser tajjeb ˙afna mhux biss mill-Papa fl-ittra lis-
saçerdoti u f’kull omelija jew diskors li g˙amel dwar
is-saçerdozju matul din is-sena, imma wkoll madwar
600 sena ilu mill-awtur tal-“Imitazzjoni ta’ Kristu”
(Thomas a Kempis) fi ktieb IV, kapitlu 11, li jien
ikkwotajt fil-qosor fis-santi ta’ tifkira li qassamt fl- tassew, u demmi hu xorb tassew”; “G˙ax min
anniversarju saçerdotali tieg˙i. jiekol ©ismi u jixrob demmi jkollu l-˙ajja fih, u
Fuq dawn it-tliet rigali kbar u sbie˙ li ˙ar©u jiena nqajmu mill-imwiet fl-a˙˙ar jum”.
mill-Qalb ta’ Ìesù nkitbu u g˙adhom jinkitbu eluf • Bis-Saçerdozju: “G˙ax min jisma’ lilkom jisma’
ta’ kotba minn teolo©i, biblisti, axxetiçi u mistiçi lili, u min jiddisprezza lilkom jiddisprezza lili”;
differenti mid-dinja kattolika, awturi li dejjem jiskopru “G˙ax dak li intom t˙ollu fl-art ikun ma˙lul fis-
l-profondità tal-Im˙abba ta’ Ìesù lejna f’dawn it- smewwiet, u dak li torbtu fl-art ikun marbut fis-
tliet rigali li ried i˙allielna b’sinjal çar tal-preΩenza smewwiet”; “G˙ax jiena ˙tartkom biex tmorru
kontinwa u permanenti Tieg˙u nnifsu mag˙na, tag˙mlu l-frott u l-frott tag˙kom jibqa’”.
meta qal: “Jiena dejjem mag˙kom sal-a˙˙ar
taΩ-Ωmien.” Kif? G˙oqda Wa˙da
Jiena n˙oss li ma tistg˙ax tifred dawn it-tliet rigali
• Bil-Kelma tieg˙u: “G˙ax mhux bil-˙obΩ sbie˙ ta’ Ìesù minn xulxin, u hawn forsi tidher çar il-
biss jg˙ix il-bniedem, imma b’kull Kelma li firda li hemm fl-essenza tag˙ha bejn il-Knisja Kattolika
to˙ro© minn fomm Alla”; “G˙ax il-Kelma tieg˙i u l-Knisja Protestanta. G˙ax a˙na b˙ala Kattoliçi
hija l-verità, u l-verità te˙liskom”; “G˙ax jien nΩommu dawn it-tliet rigali ta’ Ìesù f’g˙oqda
ng˙idilkom dak li smajt ming˙and Missieri”. wa˙da, tliet valuri diversi li ma tistax tifridhom g˙al
• Bl-Ewkaristija: “G˙ax min jiekol minn dan il- kollox, anke jekk huma distinti minn xulxin fl-operat
˙obΩ jg˙ix g˙al dejjem”; “G˙ax ©ismi hu ˙obΩ u l-karattru tag˙hom.

- M’hemmx il-Kelma s˙i˙a u ©enwina jekk l-Ewkaristija

ma tfisser xejn ˙lief simbolu, meta l-kelma ta’
Ìesù kienet daqshekk çara: “Dan hu ©ismi, dan
hu demmi... ag˙mlu dan b’tifkira tieg˙i”! Il-Kelma
tissa˙˙a˙ bl-Ewkaristija u t-tnejn li huma jse˙˙u u
jitwettqu fil-Quddiesa mis-saçerdot.
- M’hemmx vera Ewkaristija jekk ma tag˙Ωilx dan il-
ÓobΩ minn ˙obΩ ie˙or (San Pawl), u jekk ma temminx
la fil-preΩenza reali ta’ Ìesù u lanqas fil-Kelma ta’ Ìesù
li waqqaf dan is-sagrament jew fis-saçerdot li wa˙du
g˙andu l-fakultà li jwettaq dan il-miraklu.
- M’hemmx veru Saçerdozju bla xandir tal-Kelma
u bla çelebrazzjoni tal-Ewkaristija. Dawn huma
l-istess essenza tas-saçerdozju ta’ Kristu flimkien
mas-sagrament l-ie˙or tar-Rikonçiljazzjoni (il-Qrar).
G˙ax is-saçerdot f’isem Kristu u fil-persuna ta’ Kristu
huwa ma˙tur u kkonsagrat biex jg˙allem bil-Kelma
ta’ Kristu, ja˙fer id-dnubiet f’isem Kristu, u jwassal lil
Ìesù nnifsu ˙aj fl-Ewkaristija u bl-Ewkaristija.

B’dawn ir-riflessjonijiet nag˙laq dan il-messa©©

tieg˙i li fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar mhu tieg˙i xejn. Huwa
l-messa©© li fi kliem ie˙or ried jag˙tina l-Papa bis-Sena
Saçerdotali u li fl-g˙eluq tag˙ha ridt jien ukoll ng˙id
“grazzi!” mill-qalb lill-Mulej u lilkom g˙al dawn it-tliet
rigali sbie˙ li rçivejna biex ng˙ixu bihom u flimkien. 17
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

18
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
ÌuΩeppi
x-xhud sieket
Mid-Djaknu Krystof Buttigieg
X’g˙amel ÌuΩeppi biex st˙aqqlu il-©ie˙ hekk kbir
ta’ patrun universali tal-Knisja, sewwasew proklamat
mill-Beatu Papa Piju IX fit-8 ta’ Diçembru tal-1870?
X’kien li minn Ωmien g˙all-ie˙or, il-Knisja kompliet
tg˙ollieh ’il fuq fil-©ie˙, hekk li, fis-setg˙a tqieg˙du
dritt “wara dik tal-g˙arusa tieg˙u mqaddsa”?
Ji©i proklamat: ˙arries u patrun tal-©ens nisrani
kollu; xempju u avukat tal-familji nsara; patrun tal-
moribondi; mudell u sosten tal-˙addiema; protettur
tal-Konçilju Vatikan II, u sa˙ansitra jkun imqieg˙ed
mill-Papa Ìwanni XXIII b˙ala sie˙eb eΩemplari tas-
saçerdoti, meta jg˙id:
“Min infatti aktar mis-saçerdot jista’ jiffamiljarizza
ru˙u ma’ San ÌuΩepp, li mhux biss kien jara, u
jisma’, iΩda wkoll i©orr, ibus, ilibbes u jie˙u ˙sieb Alla
stess?”.
Ìwanni Pawlu II fil-fatt jiproponi mill-©did lil
San ÌuΩepp b˙ala eΩemplar u xempju “lir-rg˙ajja u
ministri tal-Knisja sabiex dawn jaqdu l-poplu t’Alla
b’dedikazzjoni attiva u ©eneruΩa b˙alma g˙amel San
ÌuΩepp li serva denjament il-Mulej Ìesù u l-Ver©ni
Marija.”
G˙al tletin sena s˙a˙ hu kien id-dell tal-Missier
Etern fuq l-Iben Ìesù, g˙ax ˙abbu b’im˙abba
paterna, u “b’˙e©©a kbira, indokra u ˙ares il-familja
divina”. Fis-skiet hu g˙allem l-ewwel passi lill-Messija,
u wara ˙allieh jo˙ro© jimxi qalb il-poplu biex iwassal
l-a˙bar it-tajba ta’ salvazzjoni lill-˙olqien kollu.
G˙alhekk fil-mo˙bi hu ssie˙eb b’fedeltà fil-pjan tas-
salvazzjoni g˙all-bniedem kollha u dan sempliçement
g˙ax g˙araf ikun “il-qaddej umli u ubbidjenti” ta’
Alla fis-sej˙a li Alla stess g˙ammillu.
Lil ÌuΩeppi ma nsibuh jg˙id xejn: ebda kelma
ma nsibu miktuba li ˙ar©et minn fommu. Fil-Van©eli
narawh jg˙addi bla ma jag˙mel ˙oss. Ebda daqq ta’
trombi biex ixandar il-grazzja tal-missjoni li rçieva,
ebda ©lied vjolenti biex ja˙bat ikisser lill-g˙edewwa
ta’ ibnu.
ÌuΩeppi kien biss ix-xhud sieket tal-ikbar ©rajja
li qatt se˙˙et fl-umanità. U f’dan kien qed jaqdi
l-ikbar missjoni li Kristu ˙alla lid-dixxipli tieg˙u: “li
jkunu xhieda tieg˙u”. Missjoni li tidher ting˙ata f’kull
Van©elu, ti©i mwettqa fl-Atti, u g˙adha fundamentali
g˙all-Knisja fid-dinja tal-lum. L-appostli u s-suççessuri
tag˙hom kienu ta’ xhieda permezz tax-xandir tal-
Kelma iΩda ÌuΩeppi jag˙mel dan bix-xandira siekta
ta’ g˙emilu. G˙alih jg˙odd ˙afna kliem Kristu meta
qal lid-dixxipli:
“G˙ax mhux intom tkunu li titkellmu, imma
l-Ispirtu ta’ Missierkom ikun qieg˙ed jitkellem permezz
tag˙kom” (Mt 10,20).
ÌuΩeppi jisket u Alla jitkellem permezz ta’ g˙emilu
fih. ÌuΩeppi jsir strument utli f’idejn Alla, j˙allih
ja˙dem permezz tieg˙u. Is-soçjetà tal-lum g˙andha
˙afna min jg˙allimha u jg˙idilha x’g˙andha tag˙mel
imma min jag˙tiha l-eΩempju huma ftit. Forsi
g˙alhekk kul˙add jrid jesperimenta, g˙ax m’g˙adux
jemmen kliem ˙addie˙or u biex forsi jifhem irid jara.
In-nies ta’ eΩempju naqsu g˙ax hu aktar façli li tg˙id
u tg˙allem milli tisma’ u tg˙in bil-fatti.
Tlett darbiet fil-Van©elu ta’ Mattew naraw lil
ÌuΩeppi jisma’ le˙en Alla u ming˙ajr telf ta’ Ωmien
javda fih u jaqdih kif me˙tie©:
“ÌuΩeppi, meta qam, g˙amel kif ordnalu l-an©lu
tal-Mulej, u ˙a lil martu g˙andu.” (Mt 1,24)
“ÌuΩeppi qam, ˙a mieg˙u lit-tifel u ‘l ommu billejl u
telaq lejn l-E©ittu...” (Mt 2,14)
“ÌuΩeppi qam, ˙a mieg˙u lit-tifel u ‘l ommu, u mar
fl-art ta’ IΩrael.” (Mt 2,21)
G˙alfejn? Biex ise˙˙ dak li kien miktub minn qabel
mill-profeti, ji©ifieri biex isse˙˙ ir-rieda ta’ Alla.
ÌuΩeppi fir-relazzjoni tieg˙u ma’ Alla jg˙allimna
˙a©a ˙afna importanti lilna lkoll. Jg˙allimna
l-importanza tas-skiet: kemm biex tisma’ lil Alla u
kemm biex biex tag˙mel dak li jrid hu, u kemm biex 19
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

t˙ossok ma˙bub minn Alla u kemm t˙obbu lura. San

Ìwann tas-Salib jg˙idilna:
“Dak li l-aktar g˙andna bΩonn biex nimxu ’l
quddiem hu li nkunu siekta quddiem dan Alla kbir,
bix-xewqa u bl-ilsien g˙al dik il-lingwa li l-aktar huwa
jisma’ li hi dik tal-im˙abba siekta”.
ÌuΩeppi jispirana biex ner©g˙u nsibu s-sbu˙ija ta’
din il-lingwa mo˙bija li tinftiehem aktar mill-kliem,
il-lingwa tal-im˙abba mitkellma fl-iskiet u bil-fatti,
bl-azzjoni. “G˙ax mhux kull min isejja˙li Mulej Mulej...
iΩda min jag˙mel ir-rieda ta’ Missieri”.
ÌuΩeppi mhux il-bniedem tal-paroli, iΩda l-bniedem
tal-azzjoni.

ÌuΩeppi kien sieket:

- mhux g˙ax kien injurant, iΩda g˙ax propju jifhem
çar.
- mhux g˙ax kien jibΩa’, imma g˙ax kien jafda.
- mhux g˙ax kien xi˙ u bla sa˙˙a, imma g˙ax kien
sod.
- mhux g˙ax kien indeçiΩ, imma g˙ax kien ja˙sibha
tajjeb u jag˙mel dak li Alla jridu jag˙mel.
Hawn l-img˙allmin kollha tal-ispiritwalità ibda minn
Santa Katerina ta’ Siena sa San Ìwann tas-Salib
jg˙inuna nifhmu kif ng˙arfu jekk dak li jing˙add lilna
jkunx ©ej minn Alla jew le.
Dak li mhux ©ej minn Alla, jistema’ tajjeb g˙al bidu,
jkun jidher ta’ ispirazzjoni u taççettah, però mbag˙ad
jinbidel f’sors ta’ dwejjaq, perturbazzjoni, skumdità u
sens ta’ ˙tija. Min-na˙a l-o˙ra dak li jkun ˙iere© minn
fomm Alla, fil-bidu jkun qares, u ma ji©bdekx iΩda
mbag˙ad isir sors ta’ paçi interjuri, kalma u kura©©.
Din il-verità hija l-essenza tad-dixxerniment u
tag˙mel parti mill-EΩerçizzi Spiritwali ta’ Sant’Injazju
ta’ Loyola. Kemm hu importanti g˙alhekk li ru˙na
tie˙u s-silenzju mixtieq biex dawn il-prinçipji ta’
dixxerniment ja˙dmu fiç-çar u jkunux imxekkla.
Hekk ÌuΩeppi fis-skiet kien kapaçi wkoll jag˙raf
il-limiti tieg˙u quddiem l-armata ta’ Erodi. Biex
jiddefendi ma jfittixx il-©lied, iΩda b’umiltà (kif
kien ordnat jag˙mel) jag˙Ωel li ja˙rab lejn l-E©ittu.
Quddiem il-qawwa tal-g˙adu ˙afna drabi l-g˙aqal
jitlob li ta˙rab u mhux tikkonfronta. Ejjew mela
n˙allu l-qawwiet tal-˙aΩin f’idejn San Mikiel u fuq
l-eΩempju ta’ ÌuΩeppi ng˙arfu d-dg˙jufija tag˙na,
ma nisfidawx, iΩda b’kura©© u b’responsabbilità
nirtiraw. Anke Ìesù jag˙mel l-istess meta ©ew
ifittxuh biex joqtluh, jew biex jitfg˙uh minn fuq is-
sies g˙al isfel... hu ja˙rab u jibqa’ sejjer.
Però l-ikbar g˙adu tag˙na xi drabi nafu nkunu
a˙na nfusna bi ˙sibijietna, bis-sens ta’ superjorità li
jista’ jkollna, jew bit-tfittxija tal-çertezza u l-kumdità
f’kollox. Biex tikkumbatti dawn il-qawwiet hemm
bΩonn tas-silenzju interjuri, li tmut g˙alik innifsek,
li ma ΩΩommx b’mod inseparabbli mal-fehmiet ta’
mo˙˙ok.
Jekk ng˙arfu nipprattikaw is-skiet interjuri ma’ Dak
li ma jitkellimx u hu kapaçi jg˙allimna kif nibqg˙u fis-
skiet, nibqg˙u mistg˙a©ba kif naraw kull muntanja
titwitta’ u ssir xejn quddiemna. G˙ax “spirtu b˙al
dak... ma jista’ jitkeçça b’xejn ˙lief bit-talb”.
Ejjew mela “mmorru g˙and ÌuΩeppi” u ming˙andu
nitg˙allmu l-valur tas-skiet fil-˙ajja tag˙na: mezz biex
nsibu lil Alla u biex b’umiltà u m˙abba nkunu xhieda
awtentiçi tal-Kelma tieg˙u.
Referenzi:
• MONS. LAWRENZ SÇIBBERRAS, Il-Mastrudaxxa ta’ Nazzaret, (2009).
• ANDREW DOZE, Disçovering Saint Joseph, (1991).
• FEDERIÇO SUÁREZ, Giuseppe Sposo di Maria, (Milano 1988).
• FRÈRE EPHRAÏM, Giuseppe di Nazaret. Il mistero del padre,
(Milano 1998).

Fresh Fish Supplies

FISH MARKET
MGARR ROAD, GHAJNSIELEM, GOZO
20 TEL: 21560 686 - 21555 668 - FAX: 21555 668 - MOBILE: 9943 9012
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
San ÌuΩepp, Mudell g˙all-Knisja kollha
“Jiena konvint li jekk il-Knisja – fi triqitha lejn il-futur,
flimkien ma’ l-umanità kollha – tirrifletti fuq il-mod
li bih il-G˙arus ta’ Marija ˙a sehem fil-misteru divin,
hija ti©i mg˙ejjuna biex tikxef mill-©did l-identità
tag˙ha f’dan il-pjan ta’ fidwa li huwa mibni fuq il-
misteru ta’ l-Inkarnazzjoni. Dan huwa preçiΩament il-
misteru li fih ÌuΩeppi ta’ Nazaret ‘˙a sehem’ b’mod
differenti minn kull bniedem ie˙or, barra Marija,
omm tal-Verb Inkarnat. Hu ˙a sehem fih flimkien
mag˙ha; kien involut fl-istess ©rajja tas-salvazzjoni;
hu kien il-g˙assies ta’ l-istess im˙abba, li bil-qawwa
tag˙ha l-Missier etern iddestinana li nkunu wliedu
permezz ta’ Ìesù Kristu.”1 Hekk itenni b’mod çar
il-Papa Ìwanni Pawlu II fl-EΩortazzjoni Apostolika
Redemptoris Custos, li kien ˙are© fil-15 t’Awwissu
1989 dwar il-persuna u l-˙idma ta’ San ÌuΩepp fil-
˙ajja ta’ Kristu u tal-Knisja.
Jekk in˙arsu lejn il-Van©eli, l-uniku informazzjoni
li niksbu dwar San ÌuΩepp nisiltuha minn dawk
imsej˙a s-Sinottiçi li huma ta’ San Mattew, San Mark
u San Luqa. Mattew jirreferi g˙al ÌuΩeppi b˙ala t-tifel
ta’ Ìakobb (Mt 1, 16) waqt li Luqa jsejja˙lu b˙ala
iben G˙eli (Lq 3, 23). Minkejja dan it-tnejn li huma
jaqblu li huwa kien imnissel u ©ej mir-razza tas-sultan
David. Fil-fatt fil-Van©elu ta’ Mattew insibu li l-an©lu
li deherlu fil-˙olm isejja˙lu bit-titlu ta’ ‘Bin David’:
“ÌuΩeppi, bin David, xejn la tibΩa’ tie˙u g˙andek lil
martek Marija, g˙ax dak li tnissel fiha ©ej mill-Ispirtu
s-Santu.”2 Bejn ir-ra©el ta’ Marija u s-Sultan David
nistg˙u ng˙idu li hemm xeb˙ kbir. It-tnejn kienu
bnedmin skond il-qalb ta’ Alla g˙alkemm il-qdusija
ta’ ÌuΩeppi kienet bil-wisq ikbar minn dik ta’ David.
L-iΩg˙ar fost l-ulied ta’ Ìesse intag˙Ωel minn Alla u ©ie
midluk mill-profeta Samwel biex iwettaq il-missjoni
tieg˙u b˙ala sultan ta’ IΩrael, l-akbar wie˙ed li qatt
kellu fl-istorja tieg˙u. Min-na˙a l-o˙ra, l-missjoni ta’
ÌuΩeppi ma kinitx inqas nobbli minn dik ta’ David
g˙ax lilu ©iet afdata r-responsabilità li j˙ares lil Omm
Ver©ni u lill-istess Iben tag˙ha, Ìesù Kristu. Hekk kif
David kellu ja˙rab lejn id-deΩert min˙abba li Sawl
beda jg˙ir g˙alih u kien qed ifittex li jne˙˙ilu ˙ajtu,
ÌuΩeppi kellu j©arrab l-esperjenza qarsa ta’ l-eΩilju
meta fuq l-ordni ta’ l-an©lu ˙arab lejn l-E©ittu biex
je˙les lil Ìesù u lil Ommu Marija mill-kefrija ta’ Erodi.
Minn aspett ie˙or ÌuΩeppi kien differenti
˙afna minn David g˙aliex hekk kif dan ta’ l-a˙˙ar
min˙abba d-dg˙ufija tieg˙u waqa’ fid-dnub ta’
l-adulterju ma’ Betsabea kif ukoll fassal pjan biex
jg˙atti dnubu billi joqtol lil Urija, r-ra©el tag˙ha,
ÌuΩeppi Ωamm ru˙u l-bog˙od minn kull dnub.
Sa˙ansitra l-Evan©elista stess imur isejja˙lu g˙at-
tjubija tieg˙u b˙ala “ra©el ©ust” (Mt 1, 19).3 Il-
kelma ‘©ust’ tfisser li wie˙ed ifittex mhux biss li
josserva t-Torah jew il-Ktieb tal-Li©i, imma wkoll
li jg˙ix is-sewwa, l-verità u l-karità quddiem Alla.
Huwa bniedem li jaf jg˙ix f’g˙aqda kontinwa mal-
Mis-seminarista
Daniel Grech
li©i ta’ Alla. ÌuΩeppi kien jikkopera dejjem ma’ Alla
u g˙alhekk ma narawhx jeΩita quddiem il-pjan ta’
Alla iΩda jag˙mel kif “ordnalu l-an©lu tal-Mulej” (Mt
1, 26). Hekk kif insibu fl-ittra lil-Lhud, il-bniedem
©ust jg˙ix bil-fidi u dan San ÌuΩepp nistg˙u
ng˙idu li g˙exu fil-qofol tieg˙u. Infatti hekk kif
imur itenni l-Papa Ìwanni Pawlu Ii fl-EΩortazzjoni
Apostolika Redemptoris Custos, din l-istess kwalità ta’
fidi li nilm˙u f’Marija “tista’ ti©i attribwita wkoll lil
ÌuΩeppi, g˙aliex wie©eb billi qal ‘iva’ g˙all-kelma
ta’ Alla meta ©iet imwassla lilu f’mument deçiΩiv.
Tabil˙aqq, ÌuΩeppi ma we©ibx bil-kliem g˙at-
t˙abbira ta’ l-an©lu, kif g˙amlet Marija, iΩda wie©eb
billi obda bil-˙effa g˙al dak li qallu.”4
Dawn il-virtujiet flimkien ma’ ˙afna o˙rajn li nilm˙u
fil-Patrijarka San ÌuΩepp, wasslu sabiex fl-1870, il-
Beatu l-Papa Piju IX ddikjarah b˙ala patrun universali
tal-Knisja Kattolika bid-digriet Quemadmodum Deus.
Nistg˙u ni©bru r-ra©uni ewlenija g˙aliex il-Papa mar
ipo©©i lill-missier putattiv ta’ Ìesù b˙ala protettur tal-
Knisja kollha f’dawn il-ftit kelmiet: San ÌuΩepp, matul
˙ajtu, qeda b’fedeltà kbira l-missjoni tieg˙u b˙ala
Kap u Difensur tal-Familja ta’ Nazaret u pprote©a lil
Kristu u lill-Ver©ni Marija. G˙alhekk fuq l-eΩempju
tieg˙u, San ÌuΩepp jg˙allimna s-sens ta’ responsabiltà
li g˙andna jkollna lejn il-Knisja Mqaddsa. Hekk kif
huwa qeda bir-reqqa l-missjoni tieg˙u fuq din l-art
fil-˙arsien tal-Familja ta’ Nazaret, hekk ukoll a˙na
g˙andna naqdu dejjem u kif jixraq id-dmirijiet tag˙na
lejn l-Knisja li tag˙ha a˙na membri. Hekk kif jg˙id
il-Papa Ìwanni Pawlu II, il-˙ajja ta’ San ÌuΩepp trid
tkun g˙alina b˙ala “eΩempju li jisboq kull g˙amla
individwali ta’ ˙ajja u jiswa g˙all-komunità kollha,
hi x’inhi l-qag˙da ta’ kull Nisrani, u huma x’inhuma
dmirijietu.”5
Kull wie˙ed minna g˙andu ˙afna x’jitg˙allem minn
dan il-qaddis kbir. Fis-sempliçità ta’ ˙ajtu, huwa jurina
fost l-o˙rajn kif g˙andna nwettqu r-rieda u l-pjan li Alla
fassal g˙al kull wie˙ed f’˙ajjitna. Óa nduru lejh fil-mixja
tag˙na fuq din l-art u nafdaw fil-protezzjoni u t-talb
tieg˙u u hekk bir-ra©un inkunu nistg˙u ning˙aqdu ma’
dak li jtenni l-Papa Ìwanni Pawlu II meta jg˙id li fuq
l-eΩempju ta’ dan il-qaddis, “il-Knisja jkun jist˙oqqilha
sehem fil-˙idma tas-salvazzjoni u jkollha dik il-fedeltà
u dik is-safa ta’ qalb li wera San ÌuΩepp huwa u jaqdi
l-Verb ta’ Alla mag˙mul bniedem, biex timxi quddiem
Alla bil-qawwa u l-©ustizzja, bil-g˙ajnuna ta’ l-eΩempju
u t-talb tieg˙u.”6
1 PAPA ÌWANNI PAWLU II, EΩortazzjoni Apostolika Redemptoris Custos
(15 ta’ Awwissu 1989), 1.
2 Mattew 1, 20.
3 MONS. NIKOL Ì CAUCHI, F’MarΩu ma’ San ÌuΩepp, 4ed, Lumen
Christi Publiçations, G˙awdex 2004.
4 PAPA ÌWANNI PAWLU II, EΩortazzjoni Apostolika Redemptoris Custos
(15 ta’ Awwissu 1989), 4.
5 Ibid., 30.
6 Ibid., 31. 21
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

22
Le˙en il-Qala - Festa 2010

23
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

24
Le˙en il-Qala - Festa 2010

25
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Santa TereΩa
ta’ Avila u
San ÌuΩepp

Angelo Xuereb

Introduzzjoni: Santa TereΩa ta’ Avila twieldet
f’Avila fit-28 ta’ Marzu 1515 u mietet f’Alba de
Tormes , fl-Ottubru 1582, fi Spanja. Fis-sena 1535
˙alliet id-dar ta’ missierha u da˙let mas-sorijiet
Karmelitani f’Avila. Hemmhekk hija riedet til˙aq
il-perfezzjoni spiritwali u g˙alhekk tatha g˙at-talb.
Bdiet i©©arrab viΩjonijiet u estasi. Bdiet tirriforma
l-Karmelu u f’dan ir-rigward San Ìwann tas-Salib
g˙enha ˙afna. Kitbet diversi kotba fosthom ‘Ktieb
tal-Óajja’ li huwa awtobijografija tag˙ha, li minnu ser
in©ib xi kwotazzjonijiet f’dan l-artiklu.
Dawn is-siltiet li sejjer n©ib huma me˙uda mill-
kapitlu VI tal-‘Ktieb tal-Óajja’. F’dan il-kapitlu hemm
aktar dwar San ÌuΩepp iΩda min˙abba l-ispazju
g˙aΩilt l-aktar importanti.
F’dan il-kapitlu tfisser kemm ser tibqa’ ΩΩomm
f’mo˙˙ha li l-Mulej kien taha l-grazzja li tibqa’
mag˙quda ma’ Alla fil-marda li ˙akmitha; u ΩΩid
tg˙id kif g˙aΩlet lill-glorjuΩ San ÌuΩepp b˙ala
medjatur u avukat tag˙ha u l-©id kbir li ©iebha minn
din il-g˙aΩla.
fuq din l-art, g˙ax dan il-Qaddis b˙ala missier li
kien i˙arsu fuq l-art seta’ jikkmandah. Din kienet
ukoll l-esperjenza ta’ bnedmin o˙ra li jiena ˙e©©i©t
jitolbuh bil-˙erqa; u llum ˙afna huma dawk li
g˙andhom devozzjoni kbira lejh min˙abba li huma
nfushom jistg˙u jixhdu din il-verità ....
Nixtieq nag˙mel minn kollox biex in˙ajjar lil
kul˙add ˙alli jkun devot ta’ dan il-Qaddis glorjuΩ,
g˙ax issa g˙andi esperjenza kbira tal-barkiet li jista’
jaqlg˙alna ming˙and Alla. Jiena ma naf b’˙add
li huwa tassew devot tieg˙u u li jqimu b’qadi
partikulari, li ma mexiex sewwa 'l quddiem bil-virtù,
g˙ax dan il-Qaddis jag˙ti g˙ajnuna tal-akbar fejda lil
dawk l-erwie˙ li jintelqu f’idejh. Jidhirli, g˙al xi snin,

SILTA
Óadt b˙ala avukat u patrun tieg˙i lill-glorjuΩ San
ÌuΩepp u ntlaqt f’idejh bl-akbar ˙e©©a fit-talb
tieg˙i. Malajr sibt li dan il-missier u patrun tieg˙i
˙elisni minn dan il-g˙awg u minn ˙afna g˙aw©
ie˙or akbar minnu, mit-telfien ta’ ru˙i stess, hekk li
huwa qalag˙li grazzji bil-wisq aktar milli stajt nitolbu
jien. Ma niftakarx lanqas issa li xi darba tlabtu xi
˙a©a li hu naqas li jag˙tihieli. Nistag˙©eb bil-grazzji
kbar li Alla g˙o©bu jag˙tini bl-interçessjoni ta’ dan
il-qaddis imbierek, u bil-perikli tal-©isem u tar-ru˙
li g˙o©bu je˙lisni minnhom. Jidher li l-Mulej mar
jag˙ti lil qaddisin o˙ra l-grazzja li jg˙inuna f’xi
˙tie©a jew o˙ra, imma jien g˙andi l-esperjenza li
dan il-glorjuΩ Qaddis jg˙inna f’kull ˙tie©a u li l-Mulej
irid jg˙allimna li kif Huwa nnifsu kien jg˙ix ta˙tu
26
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
ta’ kull sena fil-festa tieg˙u tlabtu xi ˙a©a, u kull
darba qalag˙hieli. Jekk it-talba tieg˙i ma tkunx tajba
g˙al kollox, huwa jag˙milhieli sewwa g˙all-akbar ©id
tieg˙i.
Dawk li jit˙arr©u fil-˙ajja ta’ talb g˙andu dejjem
ikollhom ©ibda speçjali lejh. Ma nafx kif wie˙ed
jista’ ja˙seb fis-Sultana tal-An©li fiΩ-Ωmien li hija hekk
batiet mal-Bambin Ìesù ming˙ajr ma jiΩΩi ˙ajr lil
San ÌuΩepp g˙all-g˙ajnuna li ta lilhom it-tnejn. Jekk
hemm xi ˙add li ma jistax isib surmast li jg˙allmu
kif jitlob, ˙alli jie˙u lil dan il-Qaddis glorjuΩ b˙ala
g˙alliem tieg˙u u Ωgur li ma jo˙ro©x mit-triq it-
tajba. Li kien il-Mulej jag˙mel li jiena ma Ωbaljajtx
meta azzardajt nitkellem minn dan il-Qaddis, g˙ax
g˙alkemm qed nag˙mel stqarrija pubblika tad-
devozzjoni tieg˙i lejh, madankollu dejjem inqast li
naqdih u nimitah sewwa. Huwa mexa mieg˙i kif jaf
hu meta fejjaqni u tani l-qawwa li nqum u nimxi;
u jiena qed nag˙mel kif naf jien meta nuΩa din il-
grazzja b’mod ˙aΩin.
Dawn is-siltiet fihom dawn il-punti prinçipali.
1) G˙andu jkollna m˙abba speçjali lejn San ÌuΩepp.
Nitolbuh dak li jkollna bΩonn kemm materjali u
kemm spiritwali.
2) Billi San ÌuΩepp kien il-missier puttattiv ta’ Ìesù,
huwa seta’ jikkmandah..
3) Min huwa devot ta’ San ÌuΩepp jimxi ‘l quddiem
fil-virtù.
4) San ÌuΩepp jg˙allimna nitolbu.
5) Fil-festa tieg˙u nitolbuh xi grazzja.
6) Wie˙ed ma jistax ja˙seb fil-Ver©ni Marija
ming˙ajr ma ja˙seb f’ San ÌuΩepp.
7) Waqt il-mard nitolbu lil San ÌuΩepp.
RIFLESSJONI
Forsi x˙in tag˙sar din is-silta ma ssibx li fiha ˙afna
tag˙lim ©did dwar San ÌuΩepp. IΩda din is-silta hija
importanti ˙afna peress li hija miktuba minn Duttura
tal-Knisja u hija l-esperjenza persunali tag˙ha li hija
profonda ˙afna.
Biex din is-silta t˙alli frott je˙tie© li nqisu Ωew©
fatturi. A˙na qeg˙din in©arrbu esperjenzi differenti
minn dik ta’ Santa TereΩa ta’ Avila iΩda San ÌuΩepp
huwa l-istess qaddis u l-qawwa tieg˙u g˙adha
l-istess. Hekk inkunu nimxu fuq il-passi tag˙ha jekk
fil-˙ajja spiritwali tag˙na nitolbu lil San ÌuΩepp u
nimmeditaw il-˙ajja tieg˙u.
G˙alhekk l-esperjenza ta’ San TereΩa ta’ Avila
nistg˙u nag˙mluha tag˙na billi:
1) nimmeditaw kemm San ÌuΩepp kien qrib ta’
Ìesù f’din id-dinja. Kemm kien i˙obbu u kemm
bata min˙abba fih.
2) Meta n©arrbu kull xorta ta’ problemi jew
g˙aw© nitolbu lil San ÌuΩepp. Anki quddiem
sitwazzjonijiet li jidher li donnu ma hemmx
soluzzjoni g˙alihom inkomplu nitolbu. Huwa
ser jg˙inna Ωgur anki billi nirrassenjaw ru˙na u
naççettaw is-salib bil-fer˙.
3) Niççelebraw il-festa tieg˙u billi nersqu g˙at-
tqarbin kif ukoll nitolbuh xi grazzja.
4) Jekk nimmeditaw il-˙ajja ta’ San ÌuΩepp u
nitolbuh l-g˙ajnuna biex nimxu fit-triq tal-virtù,
huwa Ωgur ser jg˙inna.
5) Anki min huwa mbieg˙ed minn Alla g˙andu jitlob
lill-Patrijarka San ÌuΩepp ˙alli jg˙inu jikkonverti.
6) Jekk niltaqg˙u ma’ xi diffikultajiet fit-talb nitolbu
lil San ÌuΩepp.
Forsi dawn il-˙sibijiet jidhru infantili. IΩda huma
gwida biex nag˙mlu esperjenza tag˙hom. Nag˙ti
eΩempju: xi ˙a©a tal-ikel tkun taf kemm hija tajba
mhux billi toqg˙od t˙ares lejha iΩda jekk idduqha. 27
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Il-festa ta’ San ÌuΩepp Haddiem hija festa

relattivimanet riçenti g˙alkemm il-patronagg ta’
dan il-qaddis g˙all haddiem g˙andu storja antika.
Biex ma mmorrux hafna il-bog˙od fl-antik, ng˙idu
li fis-sena ta’ l-1871 il-Papa Piju lX kien g˙amel
tahdita illi fiha semma kemm huwa xieraq u sewwa
li l-haddiema iqisu lil San ÌuΩepp bhala il-Patrun
tag˙hom. Dan il-Papa heggeg sabiex jigu ffurmati
assoçjazzjonijiet tal-haddiem taht il-harsien ta’ San
ÌuΩepp, anke g˙al dawk li huma dizokkupati sabiex
isibu x-xog˙ol. L-istess Papa kien irrakkomanda t-talb
lil San ÌuΩepp illi bix-xog˙ol ta’ idejh kien jaqla
l-g˙ejxien tieg˙u g˙all Familja Mqaddsa.
Il-Papa li gie wara Piju lX kien il-Papa Ljun Xlll.
Dan hareg ençiklika li ggib l-isem ta’ ‘Quamquam
Plures’. F’dan id-dokument il-Papa ddedika numru
ta’ paragrafi g˙all San ÌuΩepp bhala mudell u patrun
tal-haddiema. Il-Papa Piju X ta’ l-indulgenza g˙al
minn jg˙id xi talb lil San ÌuΩepp u fl-istess hin insista
li ma g˙andux isir xog˙ol servili (xog˙ol li huwa
l-aktar ta’ l-idejn milli tal-mohh) fil-Hdud u il-Festi
Kmandati.
Fl-1909 giet approvata mis Santa Sede il-Litanija
ta’ San ÌuΩepp illi fiha hemm l-invokazzjoni ‘San
ÌuΩepp Mudell tal-Haddiema’. U fis-sena ta’ l-1920
il-Papa Benedittu XV insista mal-haddiema (fid-
dokument Bonum Sane) sabiex izommu lil San
ÌuΩepp bhala xempju ta’ kif g˙andhom ikunu il-
haddiema fil-qadi ta’ dmirijithom u wissa kontra
dawk li jhaddnu s-soçjalizmu estrem jew iqanqlu
problemi fuq il-lant tax-xog˙ol tag˙hom.
Fid-19 ta’ Marzu ta’ l-1937 il-Papa Piju Xl
hareg ençiklika illi fiha semma lil San ÌuΩepp
bhala haddiem li jippartjeni lil klassi tal-haddiema
u pproklamah bhala il-Patrun ta’ dawk li qed
jikkumbattu l-komunizmu. Kif spiççat it-tieni Gwerra
Dinjija, fis-sena ta’ l-1945, il-Papa Piju Xll g˙amel
diskors imqanqal li nstama fuq Radju Vatikan illi fih
pogga l-Ghaqdiet tal-Haddiema u anke l-Ghaqdiet
ta’ minn ihaddem taht il-patronagg tal-Qaddis
ÌuΩeppi.
Ghaxar snin wara fis-sena ta’l-1955 l-istess
Papa fakkar fid-dokument ta’ g˙axar snin qabel
u stabilixxa il-Festa ta’ San ÌuΩepp Haddiem li
trid issir kull sena fil-jum ta’ l-Ewwel ta’ Mejju.
Il-Papa u l-kunsulturi tieg˙u g˙azlu dan il-jum

L-Istorja tal-festa sabiex kemm jista jkun imewwet il-festa ta’ Jum il-
Haddiem kif kienu jiççelebrawha l-komunisti atei.

ta’ San ÌuΩepp F’dan il-jum (l-Ewwel ta’ Mejju), il-komunisti kienu
jiffomentaw u iheggu li haddiema sabiex iqumu
kontra minn ihaddem u kienu isiru rvellijiet kbar,
Óaddiem – Patrun biex ming˙alijhom jippromovu l-klassi tal-haddiema
il-komunisti kienu jirrikorru g˙al glieda tal-klassi.
tal-Óaddiema Il-festa ta’ San ÌuΩepp Haddiem g˙enet biex il-
haddiema (speçjalment ta’ l-id) jirrikonoxxu s-sbuhija
u d-dinjita tax-xog˙ol u jersqu izjed lejn Kristu li hu
Kitba ta’ Joe Chetcuti wkoll kien jg˙in lill missieru – putattiv fil-hanut tax-
xog˙ol tag˙hom. Ghal l-ewwel inqala ftit ta’ l-inkwiet
28 dwar id-data tal-festa ta’ San ÌuΩepp Haddiem
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

g˙ax l-Amerikani u l-Kanadizi riedu illi il-festa tigi

ççelebrata fl-ewwel tnejn ta’ Settembru. Il-Kanadizi
u l-Amerikani kienu jiççelebraw Jum il-Haddiem
f’Settembru u talbu lil Papa jbiddel il-jum ta’ San
ÌuΩepp Haddiem minn Mejju g˙all Settembru. Il-
Vatikan çahad g˙all kollox dina it-talba, imma ta’
l-permess lill l-Amerikani u l-Kanadizi li jekk iridu
jiççelebraw ukoll il-festa ta’ San ÌuΩepp Haddiem
fid-data li xtaqu huma u ma tigix iççelebrata l-festa
ta’ San ÌuΩepp tad-19 ta’ Marzu.
Ghall l-ewwel il-festa ta’ San ÌuΩepp Haddiem
kienet fl-og˙la rank tal-festi, imma bir-riforma
fil-Kalendarju Liturgiku fis-sena ta’ l-1969 il-festa
tnizlet fir-rank u baqg˙et biss bir-rank ta’ memorjal
opzjonali. Ghalkemm ir-rank tal-festa tnizzel hekk
l-isfel, hafna parroççi jiççelebraw il-festa b’pmpa
kbira u b’sollenita liema bhala. Il-Haddiema ta’ Triq il-Kunçizzjoni
l-id illum bil-magni soffistikati li g˙andhom, ftit Qala, Gozo
jistg˙u jimmaginaw ix-xog˙ol li kien jag˙mel San
ÌuΩepp fil-hanut tax-xog˙ol tieg˙u. Ix-xog˙ol ta’
ÌuΩepp kien jirrekjedi sforz kbir u paçenzja l-aktar
kbira. Imma ÌuΩeppi kien jag˙mel ix-xog˙ol tieg˙u
b’imhabba l-aktar kbira. Ix-xog˙ol g˙alih kien
missjoni, dover sagru. Il-vangelu jg˙idilna illi ÌuΩeppi tel: +356 2156 5626
kien bniedem gust u kien qatt ma ha flus zejda g˙ax Antoine mob: 9922 4114
xog˙ol li kien jag˙mel. Bil-ftit flus li kien jaqla huwa Franço mob: 7953 6874
kien imantni lil Marija u lil Gesu’. Bl-ezempju tieg˙u email: info@divebluewaters.çom
San ÌuΩepp jistieden lil haddiema biex jesegwixxu web: www.divebluewaters.çom
l-artigjanat u l-mistier tag˙hom b’dedikazzjoni u
mhabba kbira. It-talba tal-haddiem g˙andha tkun
ta’ spiss: San ÌuΩepp, Mudell tal-Haddiema, itlob

Salvu Camilleri
g˙alina.
Se nispiçça dan l-artiklu b’talba çkejkna lil dan il-
kbir Qaddis San ÌuΩepp Patrun tal-Knisja Universali.

Salve Sançte Josef

Salve Custos Virginum
Salve O Beate Pater
Ora Pro Nobis
& Sons Ltd.
Viva San ÌuΩepp (Tan-Najsi)
Suppliers of Ready Mix
Concrete, Crane Hire
Ready Mix Plant: 2156 0346
Residençe: 2155 1485
Mobile: 9949 5378
“Camilleri House”
Belveder Street, QALA 29
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Is-Sagrament tal-Qrar huwa wie˙ed mis-seba’
sagramenti mwaqqfa minn Kristu g˙all-Knisja tieg˙u
u allura wie˙ed minn dawk l-g˙ejjun ewlenin tal-
grazzja li permezz tag˙hom il-Mulej Ìesù jwassal
il-qawwa salvifika tieg˙u lill-Insara dixxipli tieg˙u. Sa
minn çkunitna, meta konna g˙adna fuq il-bankijiet
tal-klassijiet tad-duttrina, tg˙allimna li Ìesù waqqaf
is-sagrament tal-Qrar meta qal lill-appostli: “Dawk
li ta˙frulhom dnubiethom ikunu ma˙fura, dawk
li ΩΩommuhomlhom ikunu miΩmuma” wara li
Pietru kien staqsa lil Ìesù kemm drabi seta’ huwa
u l-appostli l-o˙ra jamministraw il-ma˙fra tad-
dnubiet. Fi Ωminijietna, imma l-aktar wara l-˙ru©
tal-EΩortazzjoni Reçonçiliatio Et Paenitentiae tal-Papa
Ìwanni Pawlu II, dan is-sagrament ©ieli nirreferu
g˙alih ukoll b˙ala s-Sagrament tal-Penitenza jew is-
Sagrament tar-Rikonçiljazzjoni.
Missirijiet il-Knisja
Kien fis-seklu 2 WK li l-prattika hekk imsej˙a
‘appostolika’ bdiet tie˙u s-sura tag˙ha. Erma mag˙ruf
fid-dokumenti storiçi b˙ala r-Rag˙aj ta’ Ermas (the
Shepherd of Hermas) taslilna l-ewwel riflessjoni ta’
natura teolo©ika dwar il-prattika tal-qrar imma
f’termini kemmxejn oskuri u figurattivi. Id-drawwa
kienet li ladarba n-Nisrani jkun irçieva l-Mag˙mudija,
jekk imbag˙ad jidneb jista’ jer©a’ ji©i ri-inkorporat
fil-Ìisem ta’ Kristu li huwa l-Knisja u allura jikseb
is-salvazzjoni. Dan insibuh fis-Similitudines u anke fil-
Mandata. Wie˙ed irid iΩomm quddiem g˙ajnejh li
fl-era appostolika, ji©ifieri matul l-ewwel mitejn sena
tal-Knisja, l-Insara kienu jemmnu li t-tmiem, mela
l-Parusija, kienet dal-waqt tasal. Imqar San Pawl kien
kiteb xi ittri tieg˙u f’dan id-dawl kif turina ese©eΩi
30 tal-kitbiet tieg˙u. Mela min˙abba l-qrubija tat-tmiem
Il-Ìrajja
tas-
Sagrament
tal-Qrar
Kitba ta’
Dun Geoffrey
G. Attard
f’sens ta’ Ωmien, Ermas jipproklama l-penitenza
li g˙adha tista’ ssir g˙all-a˙˙ar darba. Imma hu
ma jsemmix l-aspett tal-penitenza b˙allikieku qed
isemmih hu l-ewwel darba. Imbag˙ad, in-nuqqas ta’
possibilta’ tal-penitenza g˙al aktar minn darba ti©i
mg˙allma fil-Mandata u din aktar tard ©iet mifrud
mill-fundament ori©inali tag˙ha u ssir prinçipju
ta’ dixxiplina penitenzjali imma mhux prinçipju
dommatiku. Din il-prassi ssir karatteristika tal-Knisja
Latina minn Ωmien Tertulljanu ‘l quddiem u tibqa’
fis-se˙˙ sal-kanonu 2 tat-Tielet Konçilju ta’ Toledo
li sar fis-sena 589 WK. Fil-Lvant, din id-drawwa
taqbad art biss f’Lixandra u tissemma minn Klement
ta’ Lixandra fis-Stomata u minn Ori©ene fil-ktieb In
Levitiçum Homilia . Il-prattika ta’ penitenza wa˙da
matul g˙omor s˙i˙ ta’ bniedem irçiviet difiΩa
qawwija b˙ala barriera kontra l-bruda ekkleΩjastika.
Madankollu, meta n-Nisrani kien jer©a’ jaqa’ fid-dnub
ma kienx ikun imça˙˙ad mill-ma˙fra. Ma hemm
xejn f’Ermas jew f’Injazju ta’ Antjokja jew inkella
f’Dijonisju ta’ Korintu, Polikarpu, Ìustinu, Irinew jew
Klement ta’ Lixandra li jindika li x-xiΩmatiçi, l-apostati
u l-fornikaturi jekk jiddispjaçihom minn dnubiethom,
ma jit˙allewx jirçievu l-ma˙fra u l-g˙aqda mill-©did
fil-Knisja. Lanqas hemm xejn x’juri li kien hemm xi
dnubiet ‘kapitali’ li ma setg˙ux jin˙afru. Imma rridu
ng˙idu li sa fis-seklu 4 WK, xi knejjes individwali kienu
jiç˙du li jag˙tu l-ma˙fra g˙al xi dnubiet partikulari.
Madankollu qatt ma nafu li b˙ala regola l-Knisja fuq
is-sodda tal-mewt tal-midneb kienet tiç˙ad il-ma˙fra
lil xi ˙add - meta se˙˙ dan, dan tqies b˙ala krudelta’
hekk imsej˙a Novazjana. Min-na˙a l-o˙ra, il-kaΩ
ta’ Cedron imsemmi minn San Irinew fl-Adversus
Haeraeses ktieb numru 3 ma jag˙tix prova tal-
possibilta’ ta’ rikonçiljazzjoni ripetuta fil-Punent.
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Is-Seklu 3 WK
Is-seklu 3 WK ipproduça Ωew© ereΩiji fil-qasam
tar-rikonçiljazjoni. Dawn huma l-MontaniΩmu ta’
Tertulljanu u n-NovazzjaniΩmu. Dawn ma kinux
difiΩa’ ta’ xi rigoriΩmu antik kontra t-tne˙˙ija
gradwali tal-prinçipju tad-dnubiet kapitali li ma
jin˙afrux ji©ifieri n-nuqqas ta’ kastita’, il-qtil u
l-apostasija. Din kienet imma teorija ta’ Tertulljanu
li kienet tintensifika l-possibilta’ qadima tar-
rigoriΩmu fid-dixxiplina u l-prattika fi ˙dan l-obbligu
dommatiku assolut tat-tne˙˙ija permanenti tal-
midinbin li jkunu g˙amlu wie˙ed minn dawn it-tlett
dnubiet. Il-Kattoliçi, sabiex jiksbu l-ma˙fra minn
dnubiethom, kienu jirreferu g˙all-kitba De Paenitentia
ta’ Tertulljanu u g˙all-awtorita’ ta’ Kristu kif mistqarra
f’Mattew 18 u kienu wkoll jaqraw il-ktieb l-ie˙or ta’
Tertulljanu bl-isem De Pudiçitia. Minn dawn kienu
jisiltu t-teolo©ija tal-ma˙fra u l-prattika tag˙ha. Fl-
Afrika, l-le©islazzjoni ta’ Çiprijanu ta’ Karta©ni kienet
qed tiffaçja r-realta’ tal-amministrazzjoni prattika tar-
rikonçiljazzjoni g˙all-apostati. Ippolitu kellu kunflitt
mal-Papa Kallistu I; dan il-Papa kien qed jaççetta
Insara xiΩmatiçi fil-Knisja ming˙ajr ma joqg˙od jara
jekk kinux ikkommettew dnubiet o˙ra matul ix-
xiΩma. Dan isemmih Ippolitu fil-Philosophoumena. Il-
litur©ija ta’ Ippolitu tirrikonoxxi li l-isqof, bl-awtorita’
mog˙tija lilu minn Kristu fil-persuna tal-appostli, jista’
j˙oll kull rabta tal-˙aΩen. Dan jikteb dwaru G. Dix
fil-ktieb tieg˙u tal-1937 The Treatise on the Apostoliç
Tradition of St Hippolytus of Rome.
Il-forma sagramentali
Il-forma sagramentali tal-Qrar matul is-seklu 3WK
kienet g˙adha determinata mill-ideja tal-iskomunika.
Il-Knisja kienet t˙ares lejn il-midneb b˙ala ˙a©a
wa˙da mad-dnub li wettaq. Mela f’g˙ajnejn il-Knisja,
il-midneb ikun qieg˙ed lilu nnifsu b˙ala g˙adu tal-
Knisja u allura kien ji©i eskluΩ mill-Ewkaristija. Jekk
jistqarr dnubietu b’mod privat quddiem l-isqof, wara
li jkun iddiskuta n-natura tad-dnub tieg˙u ma’ xi
˙add ie˙or u allura talab ma˙fra kanonika, imbag˙ad
kien jing˙ata l-ma˙fra kanonika. Din imma kienet
azzjoni ta’ grazzja min-na˙a tal-Knisja u ma kienet
tfisser li hu rçieva l-ma˙fra fi ˙dan il-Knisja. Il-midneb
kien ikun immarkat b˙ala tali permezz tal-˙wejje© li
jilbes, permezz tal-post speçjali li joqg˙od fih il-Knisja
waqt il-kult divin (l-Ewkaristija eçç.) u anke billi l-Isqof
kien iqieg˙ed idejn fuq rasu quddiem kul˙add. Fil-
Lvant, ©ieli kien jintuΩa d-dlik u f’xi postijiet o˙ra
fil-Lvant ukoll, ©ieli kienet issir ir-ripetizzjoni tas-
sagrament tal-Konfermzzjoni. It-tul tal-penitenza
kien ivarja minn dawk li kienu jtulu biss ftit ©img˙at
kif insibu fid-Didasçalia Apostolorum g˙al sa˙ansitra
l-mument tas-sodda tal-mewt. Dan kollu nafuh mill-
kitbiet dwar is-Sinodu ta’ Elvira tat-306, ta’ Ançira
tat-314, u ta’ Toledo tas-sena 400 kif ukoll mill-ittra
tal-Papa Siriçju. Mhuwiex mag˙ruf g˙alfejn kienet
ting˙ata piena ta’ tul hekk mifrux ta’ Ωmien f’xi kaΩi.
Il-Mag˙mudija biss, amministrata darba wa˙da biss,
baqg˙et id-digriet assolut tal-ma˙fra. F’dan is-sens,
dnubiet aktar tardivi ‘ma jistg˙ux ji©u ma˙fura
mill-Knisja’ jg˙id ir-Rag˙aj ta’ Ermas. Minflok, issir
tpattija personali quddiem Alla msej˙a bil-Grieg
‘metanonia’. Kienet teΩisti imma konoxxenza tan-
natura sagramentali tal-penitenza ekkleΩjastika;
il-˙tie©a ta’ penitenza kanonika pubblika kienet
enfasizza minn Tertulljanu u r-rikonçiljazzjoni
mal-Knisja uffiçjali kienet meqjusa neçessarja
g˙as-salvazzjoni, anke g˙al midneb li jg˙addi mill-
martirju. Dan jg˙idu Çiprijanu u jirrepetih Ori©ene.
Il-g˙oti mill-©did tal-Ispirtu s-Santu kien attribwit
lir-rit tar-rikonçiljazzjoni u mhux lill-penitenza
personali. L-interçessjoni tal-konfessuri tal-fidi
kienet tissapportja l-penitenza personali tal-midneb
u kienet importanti g˙all-kwistjoni ta’ kemm sa
ddum ma ting˙ata l-ma˙fra. Imma d-deçiΩjoni
finali kienet f’idejn l-isqof g˙ax f’dak iΩ-Ωmien il-
knejjes di©a kellhom struttura episkopali. Ma hemm
ebda indikazzjoni f’dan il-perijodu ta’ penitenza
sagramentali ‘privata’. Imma l-rad ta’ kemm il-
penitenza kellha tkun pubblika mbag˙ad kienet
tvarja sew. L-effikaçja tar-rikonçiljazzjoni ekkleΩjastika
uffiçjali ma’ Alla kienet spjegata b’riferenza g˙at-talba
infallibli tal-Knisja u l-awtorità tag˙ha li ©ejja minn
Kristu.
L-Era Patrististika
Dak li huwa ©did fl-era Patristika huwa l-attività
kontinwa ta’ natura le©islattiva tas-sinodi u ta’
isqfijiet individwali fil-Lvant imsej˙a epistolae
çanoniçae u tal-Papiet fejn jid˙ol ir-regulament
tal-perijodu tal-penitenzi u kwistjonijiet kaΩwistiçi
o˙ra. Finalment, il-penitenza kanonika ˙adet forma
preçiΩa meta l-midneb beda ma jit˙allix jid˙ol fir-
relazzjoni taΩ-Ωwie© jew inkella ma jit˙alliex jid˙ol
fil-kleru. Min˙abba dawn il-miΩuri, it-tul taΩ-Ωmien
tal-penitenza ma baqax daqstant importanti. Fil-
Punent, dan il-perijodu jew Ωmien beda ji©i limitat
g˙ar-Randan.
Sadattant, il-forma esterjuri tad-dixxiplina tal-
penitenza baqg˙et l-iskomunika. Sant’Wistin fl-ittra
tieg˙u numru 82 isemmi l-çorreptio seçreta b˙ala
forma g˙all-ma˙fra; madankollu ma jidhirx li din
kienet uffiçjali. Din il-çorreptio kienet tixba˙ ˙afna
l-istqarrija privata kif issir illum. Fejn kienet issir din,
ma kinitx issir l-azzjoni pubblika litur©ika. Hemm min
jg˙id li l-azzjoni pubblika litur©ika kienet issir xorta
wa˙da u tit˙alla barra l-parti taç-çanfira jew twissija
pubblika. Ta’ min jg˙id ukoll li l-firxa tad-dnubiet li
kienu jing˙ataw l-iskomunika baqg˙et l-istess. Ma
ng˙idu dnubiet ‘kapitali’ ma rridux nifhmu biss dawk
it-tlett dnubiet ewlenin imma kwaΩi d-dnubiet kollha
li llum jitqiesu gravi, imqar jekk b’mod su©©ettiv, u li
llum jissemmew fil-Qrar bl-aktar mod komuni. Il-kanoni
tad-dnubiet kienet telenka l-wisa’ tal-possibiltajiet u
l-obbligazzjonijiet tal-penitenza kanonika.
Il-limitazzjoni tal-penitenza g˙al okkaΩjoni wa˙da
kienet miΩmuma fil-prinçipju fil-Punent. Çesarju ta’ 31
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Arles jag˙ti l-barka tieg˙u g˙all-ideja tal-ma˙fra
fuq is-sodda tal-mewt. Il-Konçilju ta’ Orleans tas-
sena 538 WK iwissi kontra l-g˙oti tal-penitenza
ekkleΩjastika qabel eta’ anzjana; dan wassal g˙al
˙afna kunflitti kif wie˙ed jista’ jimma©ina.
Forom speçjali tad-dixxiplina penitenzjali bdew
jiΩviluppaw. G˙all-membri tal-kleru, il-penitenza
kienet li jitne˙˙ilhom l-uffiçju, mela ma jibqg˙u
kjeriçi. G˙al dawk li kienu jitwieldu b˙ala eretiçi,
il-ma˙fra kienet ting˙ata biss bit-tqeg˙id tal-idejn
bla ma jintalbu li jag˙mlu xi ˙a©a aktar. Jidher
çar ukoll li din l-azzjoni kienet di©a ting˙araf
b˙ala sagrament minkejja li dan it-terminu ma
kienx jintuΩa wisq. Wara l-konçilju ta’ Niçea, in-
NovazzjaniΩmu tqies b˙ala ereΩija. San Ambro©
fid-De Paenitentia tieg˙u xebba˙ il-ma˙fra tad-
dnubiet fil-qrar ma’ dik fil-mag˙mudija. Il-padri
g˙allmu li d-dnub kemm jekk viΩibbli u kemm jekk
le, ikisser ir-relazzjoni mal-Knisja u jça˙˙ad mis-
salvazzjoni. Minbarra l-versi mit-Testment il-Ìdid,
kienet issir enfasi wkoll fuq il-pax cum Eccleia .
L-azzjoni tal-Isqof hija dik li ter©a’ tippaçifikah mal-
Knisja kollha u fil-Knisja biss jista’ n-Nisrani jer©a’
jikseb l-Ispirtu s-Santu g˙ax il-Knisja hija l-©isem
tas-sancti spirituales.
Fil-Lvant, il-le©islazzjoni intensiva u d-diskussjoni
teolo©ika baqg˙u s˙a˙ sa fi Ωmien il-waqg˙a tal-
imperu. Isemmuha Ω-Ωew© storiçi tal-Knisja, Sokate
u Sozomen. F’dan iΩ-Ωmien tne˙˙a l-uffiçju tas-
saçerdot-plenipotenzjarju u beda jit˙alla f’idejn
il-midneb jekk g˙andux jirreferi g˙all-isqof jew le.
Fost il-MonofiΩiti tas-Sirja, il-penitenza pubblika
jidher li waqg˙et sas-seklu 8 WK u minflokha
da˙let il-qrar privata g˙and is-saçerdot; l-ewwel
kienet opzjonali u mbag˙ad saret obbligatorja.
Kien hemm l-idea li biex il-qrara tkun effikaçi, il-
persuna li tamministra l-qrar trid tkun qaddisa;
g˙alhekk kien jmorru jqerru g˙and il-monaçi.
Fil-Palestina per eΩempju, fis-seklu 6 WK, l-abbati
ta’ monasteru kellu sa˙ansitra l-awtorita’ li ja˙fer
id-dnubiet kapitali li soltu jkunu riservati lill-isqof.
Kultant ftit li xejn kienet ting˙ata attenzjoni
g˙all-fatt jekk il-monaku-konfessur kienx ikun
saçerdot jew lajk, ji©ifieri persuna ordnata jew le.
Dan wassal g˙al protesta min-na˙a tal-Psewdo-
Dijonisju. Wara l-kontroversja Ikonoklasta tas-
seklu 8 WK, il-monaçi-saçerdoti biss kellhom
fil-prattika d-dritt li jisimg˙u l-qrar. Ma’ Xmun
it-Teologu l-Ìdid u Ìwanni ta’ Antjokja beda
ji©i mg˙allem li l-ma˙fra tad-dnubiet g˙addiet
mill-isqfijiet u s-saçerdoti g˙al g˙and il-monaçi.
Xmun ta’ Tessalonika kien kontra dan. Jing˙ad li
din l-ideja qatt ma eΩistiex fil-Knisja Russa. Jidher li
fil-medjevu, kien hemm qbil dwar it-teolo©ija tas-
sagrament bejn il-Knisja tal-Lvant u dik tal-Punent.
Il-forma tal-çonversi
Matul il-medjuevu bikri, ji©ifieri g˙al madwar is-
32 seklu 7 jew 8 WK tfaççat fil-Knisja forma ©dida u
speçjali ta’ penitenza. Din kienet tissejja˙ il-forma
tal-konversi. Din kienet penitenza ta’ natura
monastika. Il-midneb kien jid˙ol fi ˙dan ordni
ekkleΩjali ta’ monaçi u axxetiçi u kienu jqattg˙u
˙ajjithom hemmhekk. Il-penitent kien ikollu
obbligi twal xi jwettaq ˙ajtu kienet issir tixba˙
lil ta’ conversus. Il-benedictio paenitentiae kienet
il-konsagrazzjoni litur©ika ta’ conversus u kienet
titqies b˙ala ekwivalenti g˙al rit ta’ rikonçiljazzjoni.
Din imma kienet tippreΩenta l-possibilta’ li tkun
evitata s-sens ta’ mist˙ija marbut mal-penitenza
pubblika; dan g˙aliex l-istatus tal-conversi kien
fih innifsu wie˙ed ta’ unur kif insibu fil-Liber
Dogmatum ta’ Gennadius u anke fil-Priedki jew
Sermones ta’ Fausus ta’ Riez. Rahner stqarr li huwa
diffiçli tg˙id jekk din il-forma tal-penitenza hijiex
sagramentali. Din kienet ukoll l-ori©ni tal-prattika
Merovinjana li kienet tkeççi midneb billi tibag˙tu
f’monasteru.
Forom ©odda
Sa mis-seklu WK ‘il quddiem, fost l-IrlandiΩi u
anke fost l-Anglo-Sassoni tal-GΩejjer Brittaniçi,
il-penitenza kanonika ma kinitx prattikata b˙ala
xi ˙a©a ta’ darba biss fil-˙ajja tal-persuna; dan
insibuh fil-Paenitentiae Theodori. Hawn g˙andna
tluq deliberat mill-prattika kontinentali. F’dan
il-kuntest ma kienx aktar possibli li timponi
penitenza b’konsegwenzi mifruxa fuq ˙ajja ta’
bniedem. Flok ma l-qrar beda jing˙ata biss fuq
is-sodda tal-mewt, wie˙ed seta’ jipprattikah aktar
sikwit; madankollu l-penitenzi marbuta mieg˙u
xorta wa˙da baqg˙u tassew kbar. Kien hemm
differenza o˙ra prinçipali: l-assoluzzjoni ripetuta
kienet ting˙ata f’forma sempliçi mill-qassis u mhux
aktar solennament mill-isqof – bdiet ukoll ting˙ata
f’liema ©urnata tkun u mhux biss nhar Óamis
ix-Xirka. F’dan is-sens ma kinitx aktar pubblika.
Il-frekwenza tal-qrara u l-varjeta’ tad-dnubiet
mistqarra kienet qed issejja˙ g˙al alokazzjoni
aktar diskriminanti tas-sodisfazzjon jew tpattija,
speçjalment f’relazzjoni mal-gravita’ u t-tul.
Bdiet g˙alhekk ukoll il-letteratura tal-penitenza
jew tal-kotba penitenzjali Permezz tal-˙idma tal-
monaçi IrlandiΩi, din il-prattika qabdet ukoll art
fil-kontinent. L-ewwel xhieda g˙al dan insibu fis-
Sinodu ta’ Chalons bejn is-snin 639 u 654 WK.
EΩempju çar tag˙ha nsibuh fil-Paenitentiale ta’ San
Kolumbanu.
Is-Seklu Tnax
Fis-seklu 12 WK u fiΩ-Ωmien ta’ wara, it-teologi
bdew jersqu g˙al formulazzjoni tas-sagramenti.
Kien konkluΩ li huma sebg˙a prinçipali; il-qrar
kien wie˙ed minnhom. Kemm Simon Magister fil-
ktieb Sententiae Divinitatis kif ukoll id-Decretum ta’
Grazzjanu, it-tnejn iniΩΩluh b˙ala sagrament. Fis-
sinodu lokali li bdew isiru fil-bidu tas-seklu tlettax,
din id-duttrina hija di©a meqjusa b˙ala minn
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
ewl id-dinja. Bosta kittieba tat-teolo©ija xehdu li
qatt ma kien hemm dubju li l-qrar huwa me˙tie©
g˙as-salvazzjoni u fost dawn irridu nsemmu
lil Alwkinu, Jonas ta’ Orleans, Rabanu Mawru,
Goffredu ta’ Vendome, Teodolfu ta’ Orleans,
Pietru Lombardu, Ugo ta’ San Vitor, Anselmu ta’
Laon, Pietru Abelardu, Roland Bandinelli, Robert
Pullen u o˙rajn. Tumas t’Akwinu argumenta li
l-assoluzzjoni saçerdotali tnissel tinfluwenza b’mod
effettiv il-ma˙fra tal-˙tija fiha nfisha. It-teologi
kollha tas-seklu 12 kienu minn tal-ewwel li qalu li
l-indiema tassew tikseb il-ma˙fra tad-dnubiet qabel
il-qrara nfisha g˙alkemm dejjem fil-kuntest tal-
votum saçramenti ji©ifieri meta wie˙ed ikun g˙amel
weg˙da mieg˙u nnifsu li sa jqerr.
L-Iskolastiçi mela qablu li l-©ustifikazzjoni ti©i
mar-rieda tal-indiema; l-assoluzzjoni tas-saçerdot
hija importanti in kwantu hija d-dikjarazzjoni
awtorevoli tal-ma˙fra li Alla jkun di©a sawwab fuq
il-midneb. Imbag˙ad kien hemm id-dixxipli tal-
iskola ta’ Ugo ta’ San Vitor; dawn qalu li l-effett
tal-assoluzzjoni huwa tali li jin˙ass fid-dinja li ©ejja;
huma qalu li l-Knisja ma ta˙firx id-dnub imma
tne˙˙i d-dejn tal-kastig etern. Kienu mbag˙ad
William ‘Auvergne, Ugo ta’ San Cher, William
(jew Guliermu) ta’ Melitona, Bonaventura u
Tumas t’Akwinu li qalu li l-ma˙fra tal-˙tija kienet
meqjusa b˙ala effett tas-sagrament fih innifsu.
Din baqg˙et l-opinjoni ©enerali. Skotu mbag˙ad
stqarr li l-assoluzzjoni, flimkien ma’ niket suffiçjenti
(attrio) huma kundizzjoni neçessarja moralment u
jeffetwaw l-‘infusjoni’ tal-grazzja ©ustifikant li ma
tkunx komunikata permezz ta’ att li jikkorrispondi
man-natura.
San Tumas fuq il-Qrar
San Tumas t’Akwinu ççara t-teologija sistematika
tal-Qrar; hu qal li is-sinjal sagramentali jikkonsisti
mill-atti tal-penitent b˙ala materja u l-assoluzzjoni
b˙ala forma; kien biss fis-Summa tieg˙u li
jikkonçeda lill-materja kull kawΩalita’ f’relazzjoni
mal-grazzja. Il-paenitentia interior hija r-res et
sacramentum. Ta’ min jg˙id li fl-era Patristika,
l-indiema kienet tinsab fil-qalba ta’ dak li jag˙mel
is-sagrament; mal-Iskolastiçi u San Tumas,
l-istqarrija tad-dnubiet b˙al donnha ˙aditilha
postha u saret l-aktar parti mportanti. Dan x’aktarx
©ara g˙ax sa Ωmien San Tumas, il-qrar sar aktar
spiss. Hekk waqt li fi Ωmien il-Padri, is-sodisfazzjon
jew tewba kienet l-aktar parti mportanti, biΩ-Ωmien
l-istqarrija bdiet tgawdi l-ewwel post.
Il-midneb versu l-Knisja
L-Iskolastiçi sa˙qu wkoll li wie˙ed mill-effetti
tas-sagrament huwa r-rikonçiljazzjoni mal-
Knisja. Wara San Tumas, din l-idea ma baqg˙et
daqstant enfasizzata imma ˙add ma mar kontriha.
Kontra Wyliffe u Huss li l-Knisja tqishom eretiçi,
l-Ma©isteru g˙allem li l-midneb xorta g˙adu
jappartjeni lil-Knisja. Wie˙ed ma jistax ma jsemmix
li Martinu Luteru ta bidu g˙all-kontroversja tal-
©ustifikazzjoni bil-fidi biss sola fidei u ming˙ajr
il-˙tie©a tal-opri li baqg˙et ˙ajja tal-inqas fuq livell
uffiçjali sa ma ntla˙aq ftehim formali bejn il-Knisja
Kattolika u l-Komunjoni Luterana fl-1999. Il-Knejjes
tar-Riforma ma jaççettawx il-Qrar b˙ala wie˙ed
mis-seba’ sagramenti u allura ma jaççettawx it-
tag˙lim tal-Konçilju ta’ Trentu.
Il-Qrar fi Ωminijietna
Kien il-Papa Ìwanni Pawlu II li permezz tal-
EΩortazzjoni Reconçiliato Et Paenitentiae re©a’ ©ab
quddiem l-attenzjoni tal-Knisja, it-teolo©ija tas-
sagrament tal-Qrar li huwa sejja˙lu sagrament ta’
rikonçiljazzjoni. Min˙abba li huwa sagrament li ma
nirçevuhx darba biss u li jrodd il-grazzja qaddiesa jew
santifikanti, il-qrar huwa su©©ett li kontinwament
jitfaçça fid-diskussjoni tal-Knisja, kemm dik universali
kif ukoll dik lokali. Jibqa’ parti ntegrali mill-missjoni
tal-Knisja li tevan©elizza permezz tal-Kelma u tas-
sagramenti. Inkiteb ˙afna dwaru u permezz tieg˙u
l-Knisja tista’ tasal g˙al awto-purifikazzjoni, tisfija
li hija dejjem me˙tie©a sabiex il-fidili jer©g˙u lura
fil-maqjel tar-Rag˙aj il-kbir bi spirtu ©did u ener©ija
friska. Jalla n-Nisrani tas-seklu wie˙ed u g˙oxrin jasal
biex jiskopri l-qawwa terapewtika u rinvigoranti li
s-sagrament tal-penitenza jaf inissel frott il-qawwa
sagramentali m˙ollija fih minn Ìesù Kristu stess tul
il-missjoni tieg˙u.
Riferenzi
Penance f’Karl Rahner, Encylopedia of Theology. A
Concise Sacramentum Mundi, Burns & Oats, Londra
1981. 33
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
ILLUM SMAJT
QUDDIES?
Kemm il-darba smajnieha din id-domanda
speçjalment fil-jum tal-Óadd. G˙alkemm illum id-
dinja nbidlet u nsibu ˙afna ra©unijiet biex niskuΩaw
rwie˙na milli ng˙ixu l-˙ajja spiritwali tag˙na bl-istess
mod li kienu jg˙ixuha dawk ta’ qabilna, g˙all-grazzja
ta’ Alla ˙afna huma dawk li jΩommu devozzjonijiet
regolari fosthom il-quddiesa ta’ kuljum jew almenu
dik ta’ nhar ta’ Óadd. G˙aliex il-quddiesa? G˙ax
verament nifmhu l-valur ta’ quddiesa u nisimg˙uha
kif suppost jew sempliçement drawwa li rawmu fina
meta konna Ωg˙ar? Hi kif inhi, hija drawwa sabi˙a,
però tkun wisq iΩjed ta’ valur jekk nifhmu x’ifisser
tisma’ quddiesa sewwa.
IL-ÌMIEL U L-KOBOR TAL-QUDDIESA
Is-sagrifiççju tal-quddiesa huwa l-akbar u l-iΩjed
att effikaçi li wie˙ed jista’ joffri lil Alla. Tant hu
hekk li quddiesa wa˙da biss tisboq il-glorja li
l-An©li, il-Qaddisin u l-Ver©ni Marija jistg˙u jag˙tu
kontinwament lil Alla. Forsi dak li jkun ja˙seb li
dan hu xi ftit eΩa©erat imma nΩommu quddiem
g˙ajnejna li f’kull quddiesa li titqaddes jer©a’ jirrepeti
ru˙u mill-©did is-sagrifiççju tal-Kalvarju, is-sagrifiççju
34
ta’ Kristu nnifsu. Fuq is-Salib Kristu offra lilu nnifsu lil
Alla b’sagrifiççju g˙at-tpattija ta’ dnubietna u meta
a˙na n©eddu dan is-sagriffiççju fiç-çelebrazzjoni tal-
quddiesa nkunu g˙al darb’o˙ra qeg˙din noffru lil Alla
lill-Ibnu stess b˙ala Vittma ta’ fidwa. G˙alhekk ma
hemm xejn li hu tant kbir u ta’ qawwa quddiem Alla
mis-sagrifiççju tal-quddiesa. Qaddisin kbar u Dutturi
tal-Knisja tkellmu b’tif˙ir g˙oli fuq il-quddiesa.
San Fran©isk de Sales kien jg˙id, ‘Il-Quddiesa hi
l-fonti ta’ kull grazzja, hi x-xemx, hi l-˙ajja tal-fidi
Kattolika’. San Bonaventura mmeraviljat minn dan
il-misteru ta’ fidi kien jg˙id, ‘il-quddiesa hija ©abra
ta’ meravilji li Alla g˙amel g˙all-bniedem.’ Santu
Wistin jg˙idilna, ‘Il-passi li wie˙ed jag˙mel biex imur
jisma’ quddiesa huma mag˙duda minn An©lu. G˙al
kull pass Alla jag˙ti premju sew f’din id-dinja u sew
f’dinja o˙ra.’ San Lawrenz Giustiniani jg˙id, ‘L-ebda
bniedem ma jista’ jqis l-abbundanza ta’ grazzji
li ©©ib mag˙ha quddiesa wa˙da biss. Il-midneb
jakkwista’ l-ma˙fra minn g˙and Alla, filwaqt li l-©ust
jikber dejjem iΩjed fil-virtù. San Barnard jg˙idilna,
‘Dak li jisma’ quddiesa sewwa u bl-akbar attenzjoni,
jakkwista iΩjed minn min iqassam ©idu kollu lill-
fqar u jag˙mel l-itwal pellegrina©©i.’ Fl-a˙˙arnett
nisimg˙u x’qal Kristu nnifsu lil Santa Matilde, ‘Lil
dawk li jisimg˙u l-quddiesa sewwa, bl-akbar ˙e©©a
u devozzjoni, fl-a˙˙ar mumenti tal-˙ajja tag˙hom
in-numru ta’ An©li u Qaddisin li Jien nibg˙at mis-
Sema biex jg˙inuhom u jikkonslawhom, ikun daqs
in-numru ta’ quddies li huma jkunu semg˙u tul
˙ajjithom.’
G˙an-nisrani li jΩomm quddiem g˙ajnejh il-
˙ajja eterna dan hu kollu kliem ta’ inkora©©iment
u konsolazzjoni. Naraw li l-quddiesa hija l-akbar
opra ta’ Alla u l-akbar teΩor g˙alina. Ma nistg˙ux
narmu dan it-teΩor imma g˙andna nfittxu li
nisimg˙u l-quddiesa possibilment kuljum u n˙e©©u
lil ˙addie˙or li jag˙mel b˙alna.
X’IFISSER TISMA’ QUDDIESA SEWWA?
Jekk qrajtu tajjeb dak li g˙idt s’issa tinnotaw li wΩajt
il-kelma tisma’ u mhux tattendi g˙all-quddiesa. Dan
g˙aliex jista’ dak li jkun, ikun preΩenti g˙all-quddiesa
imma fil-fatt ma jkunx semag˙ha. G˙alhekk id-
domanda ‘Illum smajt quddies?’ Fil-preΩentazzjoni
tal-ktieb tieg˙u, ‘Il-Quddiesa Mfissra’ l-Isqof Nikol G.
Cauchi jg˙idilna, ‘Dawk li jie˙du sehem fil-quddiesa,
g˙andhom jing˙aqdu spiritwalment ma’ Kristu
Saçerdot u vittma u joffru lilhom infushom u l-˙ajja
tag˙hom b˙ala offerta li tog˙©ob lil Alla. Jekk l-insara
jie˙du sehem fil-Quddiesa b’dan il-mod, huma
jsibu fiha, (hawn ikompli bil-kliem tal-Papa Ìwanni
Pawlu II fl-Ençiklika Redemptor Hominis) “l-g˙ajn
tal-˙ajja u l-qdusija, is-sinjal effikaçi tal-grazzja u
tar-rikonçiljazzjoni ma’ Alla, u r-rahan tal-˙ajja ta’
dejjem.” L-Isqof Cauchi qieg˙ed jg˙allimna b’mod
l-aktar çar x’g˙andha tkun id-dispoΩizzjoni tag˙na
meta nie˙du sehem fil-quddiesa. Sa minn qabel
ma’ nid˙lu l-knisja d-dispoΩizzjoni tag˙na trid tkun
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
li g˙al ftit tal-˙in li ©ej il-˙sieb tag˙na jkun biss fis-
sagrifiççju li se naqsmu ma’ Kristu. G˙alhekk l-ewwel
˙a©a ma nfittxux kumpanija g˙al waqt l-quddies.
Jekk ikun possibli anke l-post li nag˙Ωlu kemm jista’
jkun, ikun ‘l bog˙od minn dak kollu, persuni jew
affarijiet li jbeg˙du l-˙sieb tag˙na minn dak li jkun
qieg˙ed jitwettaq fuq l-artal. Importanti wkoll li minn
fejn inkunu, inkunu nistg˙u naraw l-artal g˙ax dan
iΩjed jorbotna ˙a©a wa˙da mas-saçerdot çelebrant
u l-komunita’ li qeg˙da tipparteçipa fil-quddiesa
fl-offerta tas-sagrifççju. G˙alhekk ma nistg˙ux
nikkuntentaw lilna nfusna u ng˙idu li ˙adna sehem
fil-quddiesa g˙ax sempliçement konna l-knisja waqt
iç-çelebrazzjoni meta l-˙sieb tag˙na kien imxerred
u l-attenzjoni tag˙na kienet iΩjed fuq il-˙bieb li
hemm ˙dejna u l-programm tal-˙in li se ng˙addu
mag˙hom meta no˙or©u mill-knisja. Id-dispoΩizzjoni
tag˙na ta’ kif nersqu biex nie˙du sehem fil-quddiesa
hi l-qofol tas-sehem tag˙na g˙ax tippermettilna jew
ma tippermettilniex li nsegwu u nie˙du sehem s˙i˙
fis-sagrifiççju tal-quddiesa.
Fi kliem il-Papa Ìwanni Pawlu II g˙an-nisrani li
jie˙u sehem kif jixraq fil-quddiesa, din tkun g˙alih
ta’ grazzja fi tjiet manjieri. Hi ‘l-g˙ajn tal-˙ajja u
l-qdusija’. Fil-Litur©ija tal-Kelma, ji©ifieri fil-qari tal-
lezzjonijiet kemm mit-Testment il-Qadim kif ukoll
mit-Testment il-Ìdid, tas-Salmi u tal-Evan©elju,
a˙na nirçievu tag˙lim biex jg˙inna ng˙ixu l-˙ajja
tag˙na b’mod li jwassalna g˙as-salvazzjoni fil-˙ajja
ta’dejjem. G˙alhekk il-Knisja mlaqqg˙a fil-Konçilju
Vatikan II ˙asset li l-qari ta’ waqt il-quddies isir bil-
lingwa tal-post biex hekk il-fidili jkunu jistg˙u isegwu
u jitg˙allmu minn dan il-qari. U g˙alhekk ukoll huma
me˙tie©a Ωew© affarijiet; l-ewwel li dawk preΩenti
g˙all-quddiesa jisimg˙u l-qari sew u mhux bi
˙siebhom imtajjar. It-tieni li min ikun qieg˙ed jaqra,
jaqra b’mod irpoΩat u bis-sens biex il-komunita’ tkun
tista’ tifhem u ssegwi. Fil-Litur©ija tal-Ewkaristija,
ji©ifieri l-parti tal-quddiesa mill-offertorju sat-tqarbin
in-nisrani jqaddes lilu nnifsu permezz tal-offerta
tieg˙u nnifsu marbuta mal-offerta tal-˙obΩ u tal-
inbid flimkien mat-talb kollu li jsir waqt il-quddiesa.
Jekk a˙na nkunu attenti biΩΩejjed naraw li g˙alkemm
˙afna mit-talb ikun qieg˙ed jing˙ad mis-saçerdot
çelebrant, però dan ikun qieg˙ed jg˙idu f’isem il-
komunità kollha preΩenti li huma ko-çelebranti
mieg˙u fiç-çelebrazzjoni tas-sagrifiççju; ‘Itolbu ˙uti
sabiex is-sagrifiççju tieg˙i u tag˙kom’. Hu sagrifiççju
komuni tas-saçerdot u l-komunita’. Meta ji©i biex
jibdel il-˙obΩ u l-inbid fil-Ìisem u d-Demm ta’
Kristu, s-saçerdot jg˙aqqad lilu nnifsu mal-komunità,
‘Qaddes g˙alhekk nitolbuk dawn l-offerti... biex isiru
g˙alina l-Ìisem u d-Demm ta’ Sidna Ìesù Kristu’.
U wara l-Konsagrazzjoni jer©a jkompli bl-offerta u
t-talb f’isem il-komunita’ maqg˙uda; ‘G˙alhekk a˙na
u nag˙mlu dan... noffrulek Mulej... u nroddulek
˙ajr... u miç-çokon tag˙na nitolbu...’ Hu g˙alhekk
importanti li g˙alkemm ma nkunux qeg˙din inlissnu
t-talb, insegwu bil-˙sieb dak li jkun qieg˙ed ilissen
is-saçerdot f’isimna u ning˙aqdu mieg˙u fit-talb
kollu. Is-saçerdot jg˙idu b’le˙en g˙oli g˙ax hu t-talb
tieg˙u u tag˙na flimkien. Papa Ìwanni Pawlu II
i˙ares lejn il-quddiesa wkoll b˙ala ‘sinjal effikaçi tal-
grazzja u tar-rikonçiljazzjoni ma’ Alla’. Il-quddiesa
tibda bir-radd tas-salib mis-saçerdot u l-poplu. Aktar
iva milli le ˙afna minna dan jag˙mluh bl-amment
ming˙ajr ma jag˙rfu t-tifsira kbira tieg˙u. Ir-radd
tas-salib huwa stqarrija tal-fidi. “Il-©esti tag˙na
waqt li nroddu s-salib, g˙andhom tifkira simbolika
qawwija. L-id il-leminija tinΩel mill-©bin g˙al fuq is-
sider, minn fuq g˙al isfel u tfakkarna li Ìesù mis-
Sema niΩel fid-dinja. Imbag˙ad l-istess id timxi mix-
xellug g˙all-lemin biex tindika, li a˙na permezz ta’
Kristu, g˙addejna mid-dlam g˙ad-dawl, mid-dnub
g˙all-˙ajja tal-grazzja. Il-©est isir f’g˙amla ta’ salib u
jfakkarna fit-tbatija u l-mewt li Kristu ©arrab fuq il-
Kalvarju g˙all-fidwa tag˙na.” (L-Isqof N. Cauchi: Il-
Quddiesa Mfissra). Wara r-radd tas-Salib iç-çelebrant
u l-poplu jsellmu lil xulxin u mbag˙ad isir l-Att
penitenzjali billi ng˙idu l-Confiteor u l-Kyrie Eleison
u jispiçça bil-kelmiet tas-saçerdot, ‘I˙enn g˙alina
Alla, ja˙frilna dnubietna u jwassalna g˙all-˙ajja ta’
dejjem.’ Meta n˙ossu l-˙tie©a li nindmu u nfittxu
l-ma˙fra g˙an-nuqqasijiet tag˙na qabel ma nie˙du
sehem fis-sagrifiççju tal-quddiesa nkunu qeg˙din
nirikonoxxu li l-quddiesa hi g˙ajn ta’ grazzja li ter©a’
t˙abbibna ma’ Alla. Fl-a˙˙arnett Papa Ìwanni Pawlu
II isejja˙ il-quddiesa ‘r-rahan tal-˙ajja ta’ dejjem.’
Rahan huwa l-prezz li wie˙ed i˙allas biex jakkwista
l-libertà minn skjavitù tieg˙u jew ta’ ˙addie˙or.
Kristu ˙allas prezz g˙oli biex jifdi l-umanità, je˙lisha
mill-iskjavitu’ tad-dnub, ˙allas billi çarçar demmu
g˙aliha fis-sagrifiççju tal-Kalvarju. Hu s-sagrifiççju li
ji©©edded f’kull quddiesa li titqaddes, hu rahan li
t˙allas, g˙adu jit˙allas u jibqa’ jit˙allas sal-a˙˙ar taΩ-
Ωminijiet kull darba li ti©i ççelebrata l-Quddiesa.
Mhux biΩΩejjed li tkun preΩenti meta u fejn qeg˙da
ti©i ççelebrata l-quddiesa. Je˙tie© li kull nisrani
jirrealizza l-kobor tal-quddiesa b˙al ma waslu biex
g˙arfuh tant qaddisin. Je˙tie© li jifhmu pass pass it-
talb kollu li jsir waqt iç-çelebrazzjoni sa mir-radd tas-
salib fil-bidu sal-a˙˙ar tislima tas-saçerdot lill-poplu,
‘Morru u g˙ixu fil-paçi ta’ Kristu... Nroddu ˙ajr lil
Alla.’ Kull talba, kull kelma, kull ©est g˙andu t-tifsira
u s-sinjifikat tieg˙u; xejn m’hu Ωejjed, xejn m’hu vojt.
Hu biss jekk jifhmu dan kollu jistg˙u dawk li jie˙du
sehem fil-quddiesa ‘jifhmu x’inhuma jag˙mlu, i©ibu
ru˙hom bil-qima u jie˙du sehem s˙i˙ fiha’ (Konçilju
Vatikan II: Kostituzzjoni Saçrosançtum Conçilium. N.
48). Óaj fil-mo˙˙ ta’ min ifittex li jie˙u sehem fil-
quddiesa irid ikun il-˙sieb li kull quddiesa hi t-ti©did
tal-akbar ©rajja u l-aktar qaddisa li qatt ©rat, l-offerta
ta’ Kristu l-Iben ta’ Alla mag˙mul Bniedem g˙all-
bnedmin kollha, g˙aΩ-Ωminijiet kollha. B’dan il-˙sieb
f’mo˙˙na waqt li nattendu g˙all-quddiesa nistg˙u
ng˙idu, ‘Illum smajt quddiesa.’
Josette Buttigieg 35
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Best

Hardware
quality
lowest
priçes

FOR ALL OFFICE

SUPPLIES &
STATIONARY
Photo Copy Service & Binding
Calculators, Fax Machines,
Ink Cartridges & Copy Paper

21 55 79 93

36
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
KatekeΩi - Luqa 7:1-17
Mary Josette Xerri
Fis-silta tal-Kelma ta’ Alla me˙uda minn Luqa Kap
7 versi 1 sa 17 li tittratta dwar il-fejqan tal-qaddej
taç-çenturjun u l-qawmien tat-tifel tal-armla ta’ Najn
tippreΩentalna erba’ aspetti jew doni sbie˙ li huma:
il-fidi, l-umiltà, il-˙niena u s-setg˙a ta’ Ìesù fuq il-
mewt.
L-ewwelnett nirrriflettu fuq il-fidi kbira taç-
çenturjun. Hawnhekk nitg˙allmu li l-fidi tag˙na
g˙andha tkun biss f’Alla. Fidi soda b˙al ma kellu
ç-çenturjun, biex fil-mew© u l-˙alel nibqg˙u sodi,
g˙ax jekk se nafdaw fina nfusna, fil-kapaçitajiet
tag˙na, f’dak li nipposiedu jew fin-nies li g˙andna
rabta mag˙hom, f’˙in jew f’ie˙or ser no˙or©u
diΩappuntati. Il-fidi hija r-rabta tag˙na ma’ Alla
b˙ala uniku Sid. Il-fatt li a˙na niddependu minn
Kristu u lesti ner˙u lilna nfusna g˙al kollox f’idejh,
jesprimi l-kunfidenza s˙i˙a tag˙na fiH. Jekk a˙na
ma nafdawx g˙al kollox fl-im˙abba li Alla g˙andu
g˙alina b’g˙ajnejna mag˙luqa, allura a˙na fil-fidi
tag˙na nkunu mexjin b’pass ta’ bebbuxu u mmorru
lura. A˙na rridu n˙allu lil Alla jkun l-uniku sapport u
l-unika sigurtà tag˙na. Alla g˙andu d-dritt li jitlobna
nag˙tuh kollox, kollox fis-sens li a˙na ner˙u ru˙na
kompletament f’idejh g˙ax xejn mhu essenzjali
˙liefu.
Nibq˙u nfittxuh lil Ìesù anke meta ma narawhx.
Lil Kristu narawh wara li tg˙addi l-problema b˙al ma
g˙amlet Marija ta’ Magdala.
Ni©u issa g˙at-tieni virtù, l-umiltà. Fit-test tag˙na
rajna l-umiltà taç-çenturjun quddiem Ìesù. Nixtieq li
naraw l-ewwel l-umilta’ ta’ Ìesù meta n˙arsu lejn il-
misteru ta’ Betlem. Dan ifakkarna li a˙na m’g˙andna
qatt nitwerwru minn Alla. Hu umilja ru˙u tant,
tneΩΩa minn kollox u ne˙˙a kull g˙amla ta’ difiΩa
personali sabiex jag˙milha aktar façli g˙alija u g˙alik
li nintrabtu mieg˙u u nafdaw ru˙na f’idejH.
L-umiltà hija ˙a©a fundamentali fil-˙idma
tag˙na. L-umilta’à hi tant importanti, g˙aliex Alla
hu lest li jag˙ti kollox lil dik il-persuna li tammetti li
m’g˙andha xejn. Jekk ng˙ixu l-verità u nammettu
li ma nistg˙u nag˙mlu xejn ming˙ajr Kristu, a˙na
nkunu b˙allikieku qeg˙din ng˙idu lill-Mulej: “Ejja u
g˙ix fina’’. Hekk biss ji©i Kristu.
Biex ma ng˙idux li l-˙idmiet ta’ Ìesù huma
tag˙na nippruvaw nirrepetu lilna nfusna, kemm
jista’ jkun ta’ spiss: “Hu min˙abba fik Ìesù li jien dak
li jien, hu min˙abba fik li n-nies li niltaqa’ mag˙hom
huma tant twajbin mieg˙i!’’ Dan ikun sinjal tal-
umilta’ tag˙na. Il-˙idma tieg˙u li tinsab fina mhix
opra tag˙na u ma g˙andniex biex nissuppervjaw.
Kull ma hu tajjeb fina ©ej minn Alla. San Pawl fl-
ewwel Ittra tieg˙u lill-Korintin Kap 4 vers 7 jg˙idilna
hekk: “X’g˙andek li ma rçivejtux? Mela m’g˙andux
ikun hemm qerq fina. Inkunu umli biex Alla jΩid il-
grazzji tieg˙u fuqna.
Ni©u issa g˙at-tielet punt: il-˙niena. Kif naraw
fit-test tag˙na, Ìesù wera ˙niena ma’ dik l-armla
mbikkija g˙at-telfa tal-iben il-wa˙dieni tag˙ha. Il-
miraklu hu frott tal-˙niena ta’ Ìesù. Il-Mulej dejjem
lest li j˙enn g˙alina, lest biex juri l-˙asra tieg˙u
fuqna g˙aliex Hu dejjem jag˙mel dak li hu sewwa.
A˙na kemm a˙na lesti li nuru ˙niena ma’ minn hu
fil-bΩonn?
Fil-ktieb tal-Profeta IΩaija Kap 58, ver 7 sa 11
insibu hekk: “Aqsmu l-ikel tag˙kom mal-im©ew˙in
u ift˙u djarkom g˙al min hu bla dar. Ag˙tu l-ilbies lil
dawk li m’g˙andhom xejn, u la twarrbux l-g˙ajnuna
li dawk li ji©u minnkom. Imbag˙ad it-tjubija tieg˙i
tiddi fuqkom b˙ax-xemx ta’ fil-g˙odu, u l-©rie˙i
tag˙kom ifiqu malajr. Inkun dejjem mag˙kom biex
insalvakom; dawramejt in˙ariskom. Meta titolbu
inwe©ibkom. Meta nsej˙uli nismag˙kom.’’
Mela ejjew in˙ennu g˙al ˙utna kollha, ming˙ajr
l-ebda distinzjoni g˙aliex m’hemmx ˙niena g˙al
˙addie˙or. Ìesù stess jg˙idilna f’Mattew Kap 12
vers 7: “Óniena rrid u mhux sagrifiççju’’. Min hu
l-proxxmu tieg˙i? Kull min g˙andu bΩonni u kull
min nista’ ng˙inu, dak hu l-proxxmu tieg˙i.
U fl-a˙˙arnett g˙andna s-setg˙a ta’ Ìesù fuq
il-mewt. “Ûag˙Ωug˙ qieg˙ed ng˙idlek qum!’’ Dak
qam u kul˙add beda jag˙ti glorja lil Alla. A˙na ukoll
inkunu mejtin fid-dnub tag˙na. Is-setg˙a ta’ Ìesù
tqajjimna lilna lkoll g˙all-˙ajja spiritwali ©dida, meta
nkunu ma˙kumin mis-setg˙a tal-˙aΩin. Nag˙lqu
dan il-˙sieb tag˙na billi ng˙aqqdu ˙sibijietna mal-
kliem tal-profeta Isaija meta f’kap 40 versi 28-31 u
f’kap 30 vers 15 imur jg˙idilna hekk: “G˙adek ma
ndunajtx? G˙adek ma smajtx? Il-Mulej hu Alla li ma
jmut qatt. Óallieq ta’ trufijiet l-art. Ma jg˙ejjiex u
lanqas jixjie˙ u ˙add ma jista’ jkejjel l-g˙erf tieg˙u.
Hu jag˙ti s-sa˙˙a lill-g˙ajjien u jΩid il-qawwa lid-
dg˙ajfin. Ukoll iΩ-Ωg˙aΩag˙ ig˙ejjew u jixjie˙u u
jitfixklu u jaqg˙u imma dawk li jittamaw fil-Mulej
i©eddu sa˙˙ithom. Jog˙lew fuq ©win˙ajhom b˙al
ajkli, ji©ru u ma jg˙ejjewx jimxu u ma jog˙trux.’’
Mela kif qeg˙din taraw il-Kelma ta’ Alla meta
na˙sbu u nirriflettu fuq˙a, dejjem b’xi mod jew ie˙or
ser tolqotna fil-la˙am il-˙aj. Nistaqsu lilna nfusna,
kull wa˙da minna, u mag˙kom jien: “Kemm qed
in˙alli l-Kelma ta’ Alla tibdilni kuljum?’’ 37
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

St Joseph Garage
Mechanic No. 1

Pjazza San ÌuΩepp,

Qala, G˙awdex
Tel: 2156 0292
Mob: 9946 3953
38
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
KATEKEÛI Luqa 6:20-42
minn Ursula Theuma
Kif inhi l-im˙abba tieg˙i lejn il-proxxmu speçjalment
lejn l-g˙edewwa tieg˙i? Hi domanda li mhux biss
biex nirriflettu fuqha iΩda biex ng˙ixuha. Ser nag˙ti
xi esperejenzi.
Façli ng˙id li jiena n˙obb il-proxxmu tieg˙i, iΩda
x’˙in ni©i waqt il-prova kif in©ib ruhi? Ser nistqarr
mag˙kom li darba ©ejt mitluba nag˙mel biçça xog˙ol
lil wa˙da, ma kellix kura©© u stonku nag˙milha,
skuΩajt ru˙i u tlaqt. Dik hi m˙abba??? Meta Ìesù
qalilna “ag˙mnlu dak li ˙addie˙or tridu li jag˙mlu
lilkom tag˙mnlux dak li ma tridux li ˙addie˙or
jag˙mel lilkom’’. Kieku kont jien minflok dik il-mara
kont irrrid min jg˙inni u jien warrabt u bqajt sejra.
Qed niftakar f’esperjenza ta’ wa˙da li marret
l-Indja g˙al ftit ©img˙at biex tg˙in lis-sorijiet ta’
Mother Theresa. Qalet hekk: “Darba waqt ˙ar©a bil-
van fi triq nisimg˙u l-krib. Waqfu l-van u nΩilna naraw
dak il-krib mnejn hu ©ej. Ta˙t ˙ajt naraw ra©el mimli
dud qed imut. Is-soru qaltli “erfg˙u’’. “Jien hassejt
dexha ©o fija, g˙amilt il-kura©© u erfajtu g˙al ©ol-
van. X’˙in tlajt bih fil-van, is-soru re©g˙et qaltli “Issa
po©©ih f’˙o©rok’’ X’˙in wasalna l-isptar qaltli: “Issa
a˙slu’’, tistg˙u ta˙sbu xi sforz kbir kelli nag˙mel fuq
innifsi. IΩda kbir kien il-fer˙ tieg˙i dak in-nhar x’˙in
rajt lil dak ir-ra©el nadif, seren u mhux f’dik il-miΩerja
li kien fiha Dik hi l-im˙abba, li tmut g˙alik innifsek
biex ting˙ata g˙all-o˙rajn.
Kemm ©ie li nibqa’ siekta u ma ng˙idx kelma ta’
©id ma nikkore©ix lil min ikun qed jiΩbalja. Kemm
©ie li noqg˙od nisma’ lil min jg˙id fuq in-nies, dan
jien kompliçi mieg˙u u l-ag˙ar hu li jiena nxandar
dak li smajt? Nie˙u pjaçir bid-deni tal-o˙rajn? Kemm
hi delikata l-im˙abba u ta’ spiss nonqsu fiha.
Ni©u issa g˙all-im˙abba tal-g˙edewwa. Mhux
façli iΩda hi iebsa. Min minna, ˙in jew ie˙or ma
rçiviex xi azzjoni tassew ˙aΩina u ma’ t˙ossx dik
ir-rabja, il-mibeg˙da u l-vendetta ©o fik? U Ìesù
jg˙idilna; “Óobbu lill-ghedewwa tag˙kom, ag˙mlu
l-©id lil min jobg˙odkom, bierku lil min jist˙etkom,
itolbu g˙al min iΩebla˙kom. Kemm hi ˙a˙a iebsa li
tag˙mel dan, iΩda bil-g˙ajnuna ta’ Alla naslu.
San Frangisk de Paola jg˙idilna: “A˙fru lil xulxin
hekk li ma tibqg˙u tiftakru iΩjed fl-offiΩa. G˙ax min
jiftakar fit-tort li jkun sarlu, hu stess ikun jag˙mel
offiza o˙ra, ikompli jixg˙el il-korla, jibqa’ fid-dnub u
jsir jobg˙od il-©ustizzja. It-tifkira tat-tort hija vle©©a
msadda, semm tar-ru˙, qerda tal-virtujiet, dudu li
jg˙awwar il-mo˙˙, hija t˙awwad u xxejjen it-talb li
jsir lil Alla u tbieg˙ed l-im˙abba; hija b˙al mumar fil-
qalb, nifs ˙aΩin li ma jorqod qatt, dnub li m ajiçkien
qatt u mewt kuljum. Ng˙idilkom esperjenza li ilni
g˙addejja minnha sa minn qabel ir-Randan u kif
bil-g˙ajnuna ta’ Alla rba˙ha. Il-katekeΩi li kont qed
nikteb li hi l-kelma ta’ Alla g˙enitni ˙afna. “Kif!’’ Kont
ng˙id Ìesù qalilna ˙obbu lil g˙edewwa tag˙kom
u jien ser nobg˙od u nivvendika ruhi? Kont in©ib
quddiem g˙ajnejja lil Ìesù fil-˙ajja tieg˙u. Ìesù
ukoll kien img˙ajjar, mhux milqug˙, insolentat,
imsawwat, img˙oddi biΩ-Ωuffjett u msallab. Ìesù li
Hu Alla, perfettissimu soffra dan kollu u ˙afer. Jien
midinba ma jis˙oqqlix a˙jar minn hekk. X’kont kont
niftakar fl-offiΩi kont ng˙id lilli nnifsi. “Sik ag˙raf
iskot’’, ji©ifieri ntajjar kull ˙sieb minn mo˙˙i, u xorta
bqajt insellem lil min offendieni u nitlob g˙alihom.
B’hekk bqajt ng˙ix fil-paçi. Ma nafx x’kien ji©ri
minni li kieku l-grazzja t’Alla ma kientx mieg˙i. 39
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Tal-Kelba
Building Contractor
Crane & Generator Hire
Contaçt: Raymond Cefai
Plot 24, Qasam Ta’ Dun Anton,
Xag˙ra, Gozo. ‘RayRità, Triq it-Tempju, Qala, Gozo
Tel: 2156 3457 Tel: 21557847 / 21562532
Fax: 2156 4285
Mob: 9945 0523 Mobile: 9949 3169
40
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

RAPPORT TA’ ÓIDMA MINN

INFORMA – QALA 2009-2010

G˙alaqna ÓAMES snin

servizz g˙alikom il-Qalin!
Is-servizz ilu jopera minn Settembru 2005 u joffri xelta kbira ta’ servizzi lill-Qalin kollha, tfal, Ωg˙aΩag˙,
adulti, familji u anzjani. G˙all-˙ames sena konsekuttiva l-Arçipriet inkluda INFORMA – Qala fil-Pjan
Pastorali tal-parroçça tag˙na g˙al din is-sena.

F’sena, l-equipe wettaq din il-˙idma:

• Assistejna 6 persuni mill-Qala li re©g˙u akkwistaw iç-çittadinanza Awstraljana u 9 persuni o˙ra
mwieldha l-Istati Uniti ta’ l-Amerika;
• 39 persuna mill-Qala akkwistaw u 71 ©eddew il-Karta ta’ l-Assikurazzjoni tas-Sa˙˙a ta’ l-Unjoni
Ewropeja (European Health Insurançe Card);
• Ûjarat g˙and il-morda fl-isptar u g˙add ta’ Ωjarat mit-tabib fid-djar ta’ anzjani u morda fil-Qala;
• 4 persuni mill-Qala u 34 persuna jew familja o˙ra minn ir˙ula G˙awdxin g˙amlu uΩu mis-servizz ta’
mili ta’ formoli sabiex jemigraw lejn l-Awstralja u l-Istati Uniti;
• Konsulenza dwar emigrazzjoni, safar, akwist ta’ viΩi, passaporti u formoli relatati;
• Appuntamenti regolari kull xahrejn fiç-Çentru Parrokkjali;
• Saru arran©amenti g˙all-pazjenti Qalin u pazjenti minnbarra r-ra˙al biex jintbag˙tu g˙all-kura
medika speΩjalizzata fir-Renju Unit u Ruma (appuntamenti, akkomodazzjoni, trasport, titjiriet, eçç);
• Assistenza ta’ kitba ta’ 18-il curriculum vitae g˙all-istudenti u persuni jkunu jfittxu xog˙ol jew dawk
li ser ikollhom intervista g˙al xog˙ol;
• Assistenza lill-Qalin li kkwalifikaw g˙all-pensjoni ta’ l-età u l-invalidità mill-Awstralja (9); mill-Istati
Uniti (14) u mill-Kanada (4);
• Mili u rakkomandazzjonijiet fuq formoli tal-passporti Maltin biometriçi (53), Awstraljani (37),
Amerikani (4), KanadiΩi (2), IngliΩi (1);
• Ittri ta’ rakkomandazzjoni g˙al studenti u ˙addiema Qalin (9) minn ir˙ula o˙ra (44) sabiex isibu
xog˙ol jew jistudjaw f’xi Università barra minn Malta.

Grazzi lil diversi professjonisti s˙abna li g˙enuna matul din is-sena fix-xog˙ol li nwettqu b’risq il-Qalin
u numru dejjem jikber ta’ persuni minn barra r-ra˙al. Nag˙mlu mill-a˙jar biex inkunu ta’ servizz g˙alik
f’isem il-parroçça u f’©ie˙ San ÌuΩepp u l-Immakulata Kunçizzjoni. A˙na qeg˙din g˙as-servizz tal-Qalin
kollha u nixtiequ nkunu nafu kif nistg˙u naqdukom a˙jar.
Dr Ercole Spiteri - Dr Raymond C. Xerri

Il-Festa t-Tajba lill-Poplu tal-Qala kollu

Viva l-Manjus
L-Arçipriet u l-Amministrazzjoni ta’ Radju Le˙en il-Qala
jirringrazzjaw lill-Assoççjazzjoni tal-Qala fl-Amerika g˙all-˙idma kontinwa favur
Radju Le˙en il-Qala u g˙ad-donazzjonijiet li ta’ kull sena jibg˙atulna.
41
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

GEORGE ZAMMIT & SONS

dealer & supplier of religious artiçles
Opening Hours:
Monday to Saturday 09.00 - 13.00
Friday open all day

146, Old Bakery Street, Valletta - Malta

Shop: 2123 2933 • Mob: 9985 6842

Cera dell’Erom - Xema Likwida

42
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Esperejenza tal-Quddiesa fil-Bera˙

minn Agatha Vella

B˙ala membru fil-kumitat tal-litur©ja ©ewwa r-ra˙al
tag˙na tal-Qala, li g˙al bosta snin ˙adt sehem
f’diversi çelebrazzjonijiet ewkaristiçi, fuq talba tal-
Arçipriet il-Kan Dr Joe Zammit ©ejt mitluba naqsam
mag˙kom esperjenza li fija kont involuta. Bla dubju
˙sibijieti marru fuq is-sehem li kelli dan l-a˙˙ar waqt
il-purçissjoni u wara fil-quddiesa fil-bera˙ fi Triq
Indipendenza.
B˙al kull sena fl-a˙˙ar ©img˙a ta’ Mejju ssir
purçissjoni bil-Madonna ta’ Fatima li to˙ro© mill-
Knisja Arçipretali u wara quddiesa fil-bera˙, b˙ala
g˙eluq tax-xahar ta’ Mejju, ix-xahar iddedikat
lill-Ver©ni Marija. It-triq fejn issir il-quddiesa
tintg˙aΩel mill-Arçipriet. B˙al kull çelebrazzjoni
o˙ra li ssir fil-parroçça din ukoll tinvolvi numru
sabi˙ ta’ nies. L-animazzjoni waqt il-quddiesa
©iet fdata f’idejha u g˙alhekk minn ©ranet qabel
bdew il-preparazzjonijiet. Il-familji kollha ta’ Triq
Indipendenza ©ew mistiedna b’mod speçjali, g˙ax
nifhmu li bil-presenza u l-parteçipazzjoni tag˙hom
l-quddiesa tkun isba˙. U hekk kien! G˙aliex kull
familja tat is-sehem tag˙ha. Min ha sehem fil-qari tal-
litur©ija, min fl-offerti, fil-kor taΩ-Ωg˙aΩag˙, waqt il-
purçisssjoni u d-daqq tal-qniepen, fl-armar ta’ l-artal
imΩejjen b’ward frisk madwaru, b’dawl me˙tie© u
kull bΩonn ie˙or. Vera kienet tin˙ass armonijia ta’
g˙aqda. Vera kien jaqbel il-qari ta’ dik il-©urnata
il-Ìimg˙a 28 ta’ Mejju li nqara mis-sinjura Marçia
Borg fejn intqal: Kull wie˙ed minnkom li ˙a xi don,
jinqeda bih g˙all-©id ta’ xulxin, b˙ala amminisitraturi
tajba tal-grazzja ta’ Alla, li hi ta’ ˙afna xorta (1 Piet
4:10). Bla dubju dan il-kliem kien qieg˙ed jitwettaq
dak il-˙in.
Mal-wasla tal-purçissjoni li g˙addiet mit-triqat 28
t’April 1688, Triq l-Isqof Buttigieg, Triq it-Tempju,
Triq Grunju u Pjazza Repubblika. Kul˙add ˙a postu.
Kien hemm presenza sabi˙a ta’ tfal u Ωg˙aΩag˙
mal-katekisti tag˙hom kif ukoll numru sabi˙ ta’
familji miΩΩew©in dan l-a˙˙ar g˙axar snin. F’kelma
wa˙da kien hemm preΩenti familji minn kull rokna
tal-Qala. Il-kor taΩ-Ωg˙aΩag˙ ˙a ˙sieb janima b’kant
g˙all-okkaΩjoni. Wara l-att tal-fidi, it-tfal preΩenti
©ew mitluba jitilg˙u tnejn, tnejn u jpo©©u l-ward
li ©abu mag˙hom quddiem l-istatwa tal-Madonna,
©ewwa çestuni ppreparati apposta g˙alihom. Il-
fer˙ tag˙hom kont tista’ taqrah f’wiççhom. Tant
kien kbir il-fer˙ ta’ xi u˙ud mit-tfal li ma nistg˙ax
in˙alli barra din l-esperejenza li fil-fatt ©rat dak il-˙in
waqt l-offertorju. Wie˙ed mit-tfal mag˙Ωul itellg˙a
l-offerta bil-fer˙ li ˙ass ˙a mieg˙u liΩ-Ωew©t i˙bieb
tieg˙u sabiex huma ukoll itellg˙u offerta. S’intendi
˙adu sehem mieg˙u bl-offerta nieqsa, billi ma kienx
ma˙sub g˙alihom. Vera g˙andna g˙ax nitg˙allmu
minn dawn it-tfal çkejknin tag˙na. Tg˙id a˙na
l-adulti g˙ad g˙andna dan ir-rispett u l-im˙abba
lejn xulxin u lejn is-saçerdot? Dwar dan ukoll kienet
l-omelija tant ma˙suba u ppreparata tajjeb mill-
Arçipriet g˙al din l-okkaΩjoni f’din is-sena saçerdotali.
Fl-a˙˙ar tal-quddiesa l-istatwa tal-Madonna
©iet inkurunata minn Fr Charles Buttigieg fost fer˙
u çapçip. Din iç-çelebrazzjoni ewkaristika, ©iet
fi tmiem tag˙ha bl-innu sabi˙ lill-Madonna ‘Fil-
˙lewwa ta’ Mejju’. Nemmen li esperjenza b˙al din,
Ωgur li ˙alliet frott ta’ grazzji spiritwali fil-familji ta’
Triq Indipendenza u memorja ˙elwa f’mo˙˙ u qalb
uliedna. 43
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Il-Velja Djoçesana
ta’ Pentekoste
minn Victor Grech

Nhar is-Sibt 22 ta’ Mejju 2010, ©iet iççelebrata

l-Velja Djoçesana ta’ Pentekoste fl-okkaΩjoni tas-Sena
Saçerdotali fil-knisja arçipretali ta’ San ÌuΩepp, il-
Qala. Kien mument mill-isba˙ bi knisja mbullata bin-
nies li ltaqg˙u madwar il-mejda Ewkaristika b’sens ta’
©abra, skiet u talb biex ifa˙˙ru lil Alla u jroddulu ˙ajr
talli tana d-don tal-Ispirtu Qaddis Tieg˙u b˙alma kien
wieg˙ed Ìesu Kristu qabel ma’ tela’ s-sema.
Wara l-kant tal-innu ‘Radd il-Óajr’, iç-çelebrant,
l-Eççellenza tieg˙u Mons. Isqof Mario Grech mexxa
ç-çerimonja tad-dawl, l-invokazzjonijiet lill-Ispirtu
s-Santu. It-tifkira tal-Mag˙mudija bit-traxxix bl-ilma
mill-Fonti tal-Mag˙mudija. Il-Liturgija tal-Kelma
kienet tikkonsisti fil-Qari mill-Kotba tal-Ìenesi, tal-
EΩodu, tal-Profeta EΩekjel, tal-Profeta Ìoel u tal-Atti
tal-Appostli. Filwaqt li l-qawmien tal-imwiet huwa
l-quççata tal-Pjan tas-salvazzjoni, l-inzul tal-Ispirtu
s-Santu fuq l-Appostli huwa estensjoni u rinfurzar
tal-istess pjan. Fil-ktieb tal-Ìenesi (Ìen 11: 1-9)
naqraw dwar is-suppervja tal-bniedem li ried jil˙aq is-
smewwiet bil-qawwa tieg˙u u l-Mulej ikkastigahom.
“Óawwad il-Mulej ilsien l-art, u minn hemm
xerridhom il-Mulej mal-wiçç kollu tal-art”.
Il-qari mill-ktieb tal-EΩodu (EΩ 19: 3-8, 16-20)
jfakkarna bl-istedina li Alla g˙amel lill-poplu Tieg˙u.
“Jekk tisimg˙u Le˙ni u ΩΩommu l-Patt Tieg˙i, intom
tkunu l-wirt Tieg˙i fost il-popli kollha, g˙ax l-art
Tieg˙i. Intom tkunu G˙alija saltna ta’ qassisin u ©ens
qaddis; u l-poplu wie©eb, “Kull ma qal il-Mulej A˙na
44 nag˙mluh”.
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Il-Profeta EΩekjel jirrakkonta kif il-Mulej qallu
biex i˙abbar lill-poplu Tieg˙u, “Ara jien nifta˙
l-oqbra tag˙kom u ntellag˙kom mill-oqbra
tag˙kom, poplu tieg˙i, u jien inqieg˙ed ruhi
fikom, u ter©g˙u tie˙du l-˙ajja”. Il-Profeta Ìoel
(Ìoel 3: 1-5) wassal messa©© simili tal-Mulej, “Jien
insawwab l-Ispirtu Tieg˙i fuq il-˙lejjaq kollha”.
Fl-Atti tal-Appostli San Luqa jirrakkonta l-inΩul
tal-Ispirtu s-Santu fuq l-Appostli. L-Appostli ˙ar©u
jippriedkaw u “In©abret ©emg˙a ta’ nies, ilkoll
im˙awdin g˙ax kull wie˙ed minnhom kien jisma’
l-Appostli jitkellmu bl-ilsien tieg˙u”. L-Ispirtu
s-Santu re©a’ ©ab l-g˙aqda u l-unità fit-ta˙wid
li ©ab il-bniedem bis-suppervja tieg˙u f’Babel u
b’hekk se˙˙ew il-weg˙diet li saru fil-Ìenesi, f’Ìoel
u EΩekjel.
Il-Van©elu kien dwar kif Ìesu nefa˙ fuq l-Appostli
u qalilhom, “Óudu l-Ispirtu s-Santu. Dawk li
tahfrulhom dnubiethom ikunu ma˙fura, u dawk li
ΩΩommuhom ikunu miΩmuma”.
Fl-Omelija l-Eççellenza tieg˙u Mons. Isqof Mario
Grech tkellem dwar id-don tat-tama li j©edded il-
wiçç tal-art. Mons. Isqof sa˙aq li l-Ispirtu s-Santu
DAILY (from Monday to Friday)
Transport of goods between Gozo
& Malta and Malta & Gozo
Contaçt: Joseph Spiteri
‘Villa Loreto’ Bishop Buttigieg Str., Qala
Tel: 2155 4929 / 2137 6193
Mobile: 9944 6521
jag˙tina “qawwa li tiΩboq il-˙ila, il-kapaçitajiet
u talenti naturali tag˙na u jimliena b’qawwa,
determinazzjoni u fiduçja li m’hemm xejn li ma
jistax isir b’Alla mag˙na”. G˙andna nkunu konvinti
˙alli jkollna knisja ©dida, knisja Pentekostali. In-
nifs ta’ Alla, l-Ispirtu ta’ Alla qieg˙ed mag˙na biex
i©eddidna u jkollna ‘realtajiet ta’ ˙ajja miΩΩew©a u
ta’ ˙ajja familjari ©dida; relazzjonijiet ta’ bejnietna
m©eddin, soçjeta’ b’wiçç aktar uman, knisja
m©edda u saçerdozju ministerjali m©edded. Biex
dan ise˙˙ il-preΩenza tal-insara trid tkun preΩenza
ta’ Nsara li jo˙duha kontra d-dnub. “Mela fejn
hemm id-dnub kunu intom li tnisslu l-grazzja, fejn
hemm il-kruha tad-dnub kunu intom li tlibbsu mill-
©did il-©miel, fejn hemm il-ferita tad-dnub kunu
intom li tikkuraw dawk il-©er˙at, li tfejqu. A˙na
komunita’ li taqtha qalbha quddiem l-isfidi ˙orox
g˙ax m’a˙niex infittxu l-esperjenza mal-Mulej
u nduqu l-benna u t-tjubija Tieg˙u. Mons. Isqof
jenfasizza l-importanza tal-KatekeΩi, tal-Liturgija
f’Jum il-Mulej u tas-Sagrament tar-Rikonçiljazzjoni, u
˙e©©e© lill-img˙amdin biex ikunu preΩenza fil-knisja
u fid-dinja li ©©ib it-tigdid li jkunu pedament a˙jar
g˙all-futur.
IMPERIAL EAGLE
Gozo Truçk Transport
45
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Xerri
Zeppi’s il-Bukkett

Pub
St. Joseph Square, Qala, Gozo
Bar • Restaurant
Pizzeria
Zewwieqa Road, Qala - Gozo
Tel: 2155 3500 • Fax: 2156 5394
Tel: 2156 0069 Mob: 9949 0679
E-mail: bukkett@maltanet.net
46
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

“Insiru ommijiet (ta’ Sidna Ìesù Kristu), meta n©orruh f’qalbna u

PICCOLA f’©isimna bil-qawwa tal-im˙abba ta’ Alla u ta’ kuxjenza safja u sinçiera.
FAMIGLIA Inwellduh bl-g˙emejjel qaddisa tag˙na, li g˙andhom idawwlu lill-o˙rajn
bl-eΩempju’’ (San Fran©isk – Ittra lill-insara 1v.10)
FRANCESCANA
Il-familja Ω-Ûg˙ira l-Istorja: L-Istitut sekular g˙an-nisa “Piccola Famiglia Francescana’’ (P.F.F.)
Fran©iskana ilu mill-1929 ji©bor fih erwie˙ li jikkonsagraw lilhom infushom ‘l Alla, u jridu
jg˙ixu dik l-ispiritwalità fran©iskana li minn dejjem kienet kapaçi, tul il-medda
tas-snin, li ssawwar fil-qdusija ‘l dawk li qieg˙du ru˙hom ta˙t it-tag˙lim tal-
Fqajjar t’Assisi.
Imwaqqfa minn Patri Franço Mazzotti ofm u Vinçenza Stroppa, u mag˙rufa
b˙ala Istitut Sekulari fis-Djoçesi ta’ Bresçia nhar it-18 ta’ Mejju 1975, bl-
Awtorità tas-Sede Apostolika, il-“Piccola Famiglia Francescana’’ tie˙u sehem
mill-g˙ana spiritwali tal-fran©iskaneΩimu, l’ hemm imiss lill-vokazzjoni sekulara
tag˙ha, tag˙ti xhieda g˙alih u xxerdu fid-diversi ambjenti li tkun fihom.
Illum dan l-Istitut Sekulari mifrux f’bosta pajjiΩi ta’ l-Ewropa inkluΩ Malta
u barra l-Ewropa jg˙odd il-barka ta’ madwar elf membru. Nhar is-17 ta’
Diçembru 1982 il-Qdusija Tieg˙u l-Papa Ìwanni Pawlu II ta’ l-approvazzjoi
pontifiçja tieg˙u. Kien g˙ahekk li b’digriet tas-Saçra Congregazione g˙ar-
Reli©juΩi ta’ l-1 ta’ Jannar 1983, il-Familja Ω-Ûg˙ira Fran©iskana saret Istitut
Sekulari ta’ Diritto Pontificio.

L-Iskop:
a. Il-Konsagrazzjoni s˙i˙a ‘l Alla ta’ l-imse˙bin tag˙ha u dan biex jimxu ‘l
quddiem lejn il-perfezzjoni tal-karita’ tal-professjoni tal-Kunsilli Evan©eliçi
fis-seklu.
b. ix-xeb˙ ma’ Kristu fuq il-prinçipji ta’ l-Ispiritwalita ta’ Fran©iskana.
ç. il-qadi bla waqfien u bil-qalb lejn il-Knisja u dan b’xhieda s˙i˙a ta’ ˙ajja
im˙arr©a fil-professjoni, Dan ise˙˙ ukoll billi lir-realtà tal-˙wejje© ta’ l-art
jing˙atawlhom xejra u ru˙ nisranija, biex b’hekk tissa˙˙a˙ is-Saltna ta’ Kristu.
d. it-tixrid ta’ l-Ispirtu Fran©iskan.
e. g˙aqda ˙abrieka l-aktar bejn it-talb u s-sagrifiççju g˙all-qdusija tas-saçerdoti
minn ta’ l-erwie˙ ikkonsagrati u tal-membri tat-tliet Ordnijiet Fran©iskani.
Ursula Theuma

Il-KariΩma: F’g˙aqda mal-kariΩma fran©iskana tal-bidu, l-A˙wa tal-Piççola Famiglia Françesçana jipprofessaw
ir-Regola tal-ordni Fran©iskan Sekular billi jg˙ixu fl-ubbidjenza fil-faqar u fil-kastità u dan dejjem skond il-
Kostituzzjonijiet proprji img˙oddija mis-Santa Sede.
L-ispiritwalità tal-Piççola Famiglia Françesçana g˙anhha tlett pedamenti jigifieri:
a. ˙ajja ta’ g˙aqda intima ma’ Alla,
b. fiç-çella tar-ru˙
ç. fis-seklu (fid-dinja).

B˙ala g˙ajn ta’ qdusija personali ta’ l-a˙wa u ta’ dawk kollha li jg˙ixu u ja˙dmu fosthom hemm l-im˙abba
bla ma taqta’ xejn lejn il-Qalb ta’ Ìesù u l-Qalb ta’ Marija. B˙ala kunvent g˙andhom il-post fejn jg˙ixu u
b˙ala çella tar-ru˙ il-Kunsilli Evan©eliçi (il-Voti Mqaddsa).

Il-Piccola Famiglia Francescana Fostna ©ewwa Malta u G˙awdex taf il-bidu tag˙ha madwar sebg˙in
sena ilu. Illum fil-ferg˙a lokali tal-P.F.F. insibu tnax-il membru b’kollox, disa’ ©ewwa Malta u tlieta o˙ra
G˙awdex. Il-Piccola Famiglia Francescana tiltaqa’ darbtejn fix-xahar darba g˙al irtir u g˙al laqg˙a ta’ studju
u a©©ornament. Il-laqg˙at u l-irtiri tax-xahar isiru normalment ©ewwa l-Kunvent tal-Fran©iskani tas-Sliema
u l-kunvent ta’ Sant’Antnin G˙awdex.
Barra minn hekk ukoll, l-A˙wa tal-Piççola Famiglia Francescana jag˙mlu ukoll irtir tas-sena bil-mag˙luq
normalment ©ewwa Porziuncola Retreat House Ba˙ar iç-Çag˙aq. Waqt dan l-irtir tas-sena huma j©eddu
l-professjoni tag˙hom fil-Piccola Famiglia Francescana.

G˙al aktar informazzjoni

Ms Ursula Theuma - 4, Triq il-Kunçizzjoni, Qala QLA1700 - Tel: 21551486
jew Ms Tessie Mallia - “Lucienne Hse’’, Lyceum Avenue, Óamrun HMR1240 - Tel: 21236431 47
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Gozo International Celebration
In Thy Hands
Franço Mercieca
The ultimate exçlamation of trust uttered only a few
minutes after a çry of despair “My God why has thou
forsaken me?” This situation oççurs repeatedly in
our daily life and is a true refleçtion of human frailty
when façed with diffiçult çirçumstançes.
Who of us has never felt in a tight çorner,
thinking it is impossible to reçover unsçathed?
Examples abound: A person who has lost a beloved
one; çonfronted with an inçurable ailment; a mother
who has been left alone to çater for her çhildren
while her husband is enjoying the çompany of
another partner; a youth who is frustrated at the
exam results after months of hard work; parents of
a disabled çhild. All of us have inner çries of protest
against life’s destiny. Some would opt for alçohol
to forget the situation. Others would fight against a
God who seems to be nonçhalant to their problems,
others prefer to forget all about religion and çarry on
48 alone. But some çhoose the way Christ opted for on
EASTER EDITION 2010
the çross….they trust God believing all along that
he is their father and despite everything he is always
there to see them through. He promised us: Come
to me all of you who are burdened and I will çomfort
you”.
Trust in God is not easy in our days. Today many
are won over by the slogan: In god we trust all
others pay çash. So all trust is çornered and sidelined
and our main çonçern is only pounds shillings and
pençe.
Life is not easy and no amount of religion and
goodness çan guarantee that we do not have to façe
our fair share of problems. We have to admit that
there are moments when we doubt our beliefs and
believe our doubts. There is no easy solution even to
çhurçh goers and prayerful people. Money, power,
friends çan be of help but against some situations
they fade into nothingness. When fatigue, nervous
exhaustion ,depression overwhelming fear seem to
çrop up from every çorner…when nothing seems
to go right……it is in these situations that trust in
God çomes out to our help. We feel his presençe.
We believe we are not alone. And even if there is
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
no solution, in our heart of hearts we feel çalm and
serene beçause he is near.
The piçture of Jesus dying on the çross serves
as a symbol to us all who may perhaps be çarrying
life’s çrosses. When one looks at him high on Calvary
one would see that He has already passed through
that road. He knows how you feel beçause he was
there before you. He çan understand your tears,
your dark moments of disbelief, your suffering. He is
always around to give you his helping hand to bring
you to better times and to a better plaçe. But only
if one trusts Him. If one opts to do it alone he çan
do nothing. He will not intrude. You have to invite
him in. In the parable of the prodigal son the Father
was always looking for the return of his dear one but
his son had to start the journey towards home. The
father would not go to the far çountry to bring him
baçk against his wish. Option in favour of God çould
never be forçed upon us.
We all say that God was always with good Pope
John Paul II. Yet we perhaps forget that he lost his
mother when he was six years old, his only brother
some years later and his father when he was under
twenty. At that age he stood alone yet he was not
alone. He trusted his God and this trust saw him
through life’s suffering bringing him to the Vatiçan.
What would have been the outçome had Karol
Wojtyla rebelled against God for being left without
parents and kindred at the tender age of twenty?
Trust in God does not mean believing in blind
faith…..doing nothing as if expeçting a miraçle. God
helps those who help themselves. Two girls were
rather late for sçhool:
“Let us pray to God that we arrive in time”,
said one of them
“Yes but we should keep on running”
answered her friend.
Trust in God leads to happiness and çontent
irrespeçtive of the turmoil your life may be in at that
partiçular moment. Fear and despair are more often
than not a result of laçk of faith in the Almighty. In
those moments we may think that we have to solve
the problem on our own and forget that He is always
there to help us. All we have to do is ask and believe.
We have to be positive in every situation no matter
how bad the sçenario may be. Every dark çloud has
a silver lining.
Trust in God means that you keep on doing what is
best…what is possible even in diffiçult situations. When
no light appears at the end of the tunnel it is time
that in these dark hours one would repeat the healing
sentençe: Father, in thy hands I çommend my life. He
knows better than us what is best for us. So have Faith
49
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
L-Istorja tal-G˙aqda MuΩikali
Ite ad Joseph – Qala A.D. 1996
minn Marlene Xerri
L-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala hija
l-banda uffiççjali tar-ra˙al tal-Qala, G˙awdex, u
wa˙da mill-˙dax-il baned li nsibu fil-gΩira tat-Tliet
G˙oljiet. L-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala
©iet imwaqqfa uffiççjalment nhar it-8 ta’ Diçembru
1996. Dan ma jfissirx li ma kienx hemm il-˙sieb u
l-pjan minn qabel sabiex titwaqqaf din il-banda.
Kien f’Lulju 1995 meta twaqqaf kumitat ‘ad hoc’
apposta sabiex din il-˙olma tal-Qalin issir realtà.
Fl-2006, l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala
fakkret l-g˙axar anniversarju mit-twaqqif tag˙ha.
Mill-1996 sal-lum, l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph
– Qala ©iet mistiedna g˙al bosta servizzi f’diversi
r˙ula G˙awdxin sabiex tag˙ti s-servizz tag˙ha fil-
festi li ji©u ççelebrati f’G˙awdex. U˙ud minn dawn
l-istediniet isiru fuq baΩi regolari, minn sena g˙al
o˙ra fosthom fil-Fontana, ix-Xewkija, in-Nadur,
Kerçem, Sannat, iΩ-Ûebbu©, G˙ajnsielem, ix-Xag˙ra,
u fil-festa ta’ San Ìor© Martri fil-Belt Viçtoria. Ma’
dawn is-servizzi li jsiru fuq baΩi regolari, il-banda
tag˙na kellha wkoll servizzi o˙rajn, liema servizzi
l-banda kienet mistiedna min˙abba xi okkaΩjonijiet
partikulari, fosthom fil-festa ta’ Marija Bambina,
fil-belt tal-Isla, nhar il-5 ta’ Settembru 2000 u fl-
okkaΩjoni tal-festa ta’ Santa Marija, fl-Imqabba, nhar
il-15 t’Awwissu 2004.
Bi ftehim mal-Kunsill Lokali tal-Qala, l-G˙aqda
MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala bdiet tipparteçipa
fl-attivitajiet tal-Karnival li ji©u organizzati fir-ra˙al
tag˙na ta’ kull sena kif ukoll f’ ’Jum il-Qala’ fix-
xahar ta’ Ìunju. Mis-sena 2007, il-banda tag˙na
bdiet tie˙u sehem ukoll fil-Qala International Folk
Festival, li ji©i organizzat f’Ottubru ta’ kull sena.
Matul is-snin, l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph
– Qala kompliet tikber kemm fil-kwantità, kif ukoll
fil-kwalità. Sa mit-twaqqif legali tag˙ha, il-banda
50 ˙ar©et Ωew© CDs: l-ewwel CD album in˙are© g˙all-
festa ta’ San ÌuΩepp 2001, u t-tieni CD in˙ar©et fl-
okkaΩjoni tal-festi çentinarji li ©ew imfakkra fl-2004.
Bejn l-20 u s-26 ta’ Settembru 2001, numru ta’
bandisti mill-banda tag˙na ˙adu sehem mal-banda
ta’ Salina, ta’ Sqallija, fil-gΩira ta’ Verde. F’Settembru
2005 il-banda tag˙na daqqet f’Arvika, fir-re©jun
ta’ Varmland, fl-IΩvezja. F’okkaΩjonijiet simili o˙ra,
numru ta’ bandisti ˙adu sehem u daqqew f’Siros,
fil-Greçja. Fl-2007, sentejn wara, il-banda tag˙na
˙adet sehem fil-festa tal-Madonna del Ponte, fil-Belt
ta’ Lanciano, fl-Italja.
Attwalment, il-banda hija mag˙mula minn sitta
u tletin (36), li jdoqqu u jipprattikaw regolarment
mal-banda tag˙na, u minn sitta u ˙amsin (56)
aljiev – ˙amsin (50) mir-ra˙al tal-Qala u sitta (6)
minn barra r-ra˙al.
Mis-sena 2005 ‘l hawn, l-G˙aqda MuΩikali
Ite Ad Joseph – Qala bdiet tipparteçipa u tie˙u
sehem fl-edizzjoni tal-festa tal-Gozo International
Celebration (GIC), fl-okkaΩjoni tal-festa titulari
ta’ San ÌuΩepp – liema attività ti©i mtella’ f’din
il-pjazza ewlenija ta’ ra˙alna. F’Lulju 2008, Dr
Raymond Xerri waqqaf l-Akkademja tal-G˙aqda
MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala, u gie ma˙tur
b˙ala l-ewwel çermen tal-Bord Amministrattiv
tal-Akkademja tal-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph
– Qala, bil-g˙an li dan il-bord jg˙in lil dawk
l-istudenti-aljievi li jkunu se jsiru bandisti futuri
mal-banda tag˙na. Minbarra l-kunçert annwali
li ttella’ l-banda waqt il-Gozo International
Celebration (GIC), mis-sena l-o˙ra (2009),
l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala bdiet
torganizza l-Ìimg˙a tal-Banda, u dan b˙ala parti
miç-çelebrazzjonijiet f’g˙eluq it-twaqqif tal-banda,
liema attività tikkonsisti f’numru ta’ attivitajiet
li fihom ikunu involuti bosta mill-g˙aqdiet u
assoçjazzjonijiet Qalin.
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

F’Diçembru 1999, l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad

Joseph – Qala ©iet mog˙tija l-premju Ìie˙ il-Qala,
mill-Kunsill Lokali tal-Qala. Ta’ kull sena, il-banda
tag˙ti l-unur lill-a˙jar bandist/a tas-sena permezz
tal-premju Maria Assunta Mifsud, u mis-sena 2009
bdiet tag˙ti ukoll il-premju l-Aljiev/a tas-Sena lil
dawk li jkunu waslu biex jibdew idoqqu mal-banda
b˙ala bandisti uffiççjali tal-G˙aqda MuΩikali.
Ìurnata memorabbli u li tibqa’ mniΩΩla b’ittri
tad-deheb fl-istorja tal-G˙aqda MuΩikali Ite Ad
Joseph hija dik tas-6 ta’ Diçembru 2009 meta
dakinhar ©iet imwaqqfa g˙all-ewwel darba, is-St
Joseph Youth Band fuq inizjattiva tal-President
attwali Dr Raymond Xerri. Is-St Joseph Youth
Band hija ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Antoine
Mercieca, fejn jie˙u ˙sieb li jipprovdi u jipproduçi
siltiet muΩikali g˙al kull okkaΩjoni. Fl-istess ©urnata
tas-6 ta’ Diçembru 2009, tlesta wkoll ir-restawr
kollu ta’ dan il-post li huwa s-sede tal-banda
tag˙na.
Fl-2008, l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala
saret membru tal-Assoçjazzjoni non-Governattiva
ta’ G˙awdex; f’Ottubru 2009 saret membru
uffiçjali tal-G˙aqda KaΩini tal-Baned f’Malta; u
f’Novembru 2009 il-banda tag˙na ©iet irre©istrata
mill-Kummissarju tal-G˙aqdiet Volontarji bin-
numru uffiçjali tag˙ha VO-319.
F’Jannar 2010 Dr Raymond Xerri gie elett b’vot
unanimu g˙al erba’ snin b˙ala President tal-istess
G˙aqda. Il-kumitat tal-banda jikkonsisti f’seba’ president, kif ukoll il-Viçi-Sindku tar-ra˙al tal-
membri eletti mill-kumitat eΩekuttiv: Qala;
- il-President Dr Raymond Xerri, li hu r-raba’ - is-Sur Michael Carol Bartolo li huwa s-segretarju
©enerali responsabbli mir-relazzjonijiet pubbliçi
(PRO);
- is-Sur Steve Bartolo huwa t-teΩorier,
- u l-membri tal-kumitat: Carmel Mizzi, Joseph
Mizzi, Joseph Mizzi Cefai u Raymond Tabone.
- Dun Anton Sultana, l-Arçipriet Emeritus huwa
t-Tieni Direttur Spiritwali tal-G˙aqda.

L-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph – Qala hija ta˙t

id-direzzjoni tas-Surmast Direttur Mro Antoine
Mercieca.
Il-laqg˙at uffiçjali tal-kumitat isiru fil-kaΩin
tal-Banda Ite Ad Joseph, f’numru 12, Pjazza San
ÌuΩepp, Qala, G˙awdex. In-numru tat-telefon
huwa 21550658 u l-indirizz elettroniku (email)
huwa iteadjos@maltanet.net.
In-numru ta’ membri fi ˙dan l-G˙aqda MuΩikali
Ite Ad Joseph – Qala jg˙odd ’il fuq minn sitt mitt
(600) membru –dan ifisser terz tal-popolazzjoni
tar-ra˙al tal-Qala. Minn studju li sar fl-2010,
irriΩulta li r-ra˙al tal-Qala g˙andu popolazzjoni ta’
madwar 2,240.
Il-popolarità tal-banda tag˙na nistg˙u ng˙idu
li kibret mhux biss f’Malta u G˙awdex, imma
sa˙ansitra g˙andha numru ta’ ammiraturi ’l barra
minn xtutna, fosthom l-Awstralja, il-Kanada,
l-Amerika, u l-Ingilterra. 51
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
15-il Sena mit-Twaqqif tal-Banda Ite Ad Joseph
Messa©© minn George Mercieca ç-Çermen tal-”Kumitat Çelebrazzjonijiet 15-il Sena Banda”
fl-okkaΩjoni tat-tnedija tas-CD tal-Banda
Onorevoli Frederick Azzopardi,
Onorevoli Justyne Caruana,
Dr Raymond Xerri, President tal-Banda,
Mro Antoine Mercieca, Surmast Direttur,
W.R. Kan. Dr Joe Zammit, Arçipriet,
Dun Anton Sultana, Direttur Spiritwali tal-Banda,
Membri tal-Kumitat EΩekuttiv,
G˙eΩieΩ s˙abi bandisti,
Sinjuri
INTRODUZZJONI
Insellmilkom! Dan hu l-ewwel messa©© uffiççjali
tieg˙i fi ˙dan l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph’–
Qala, kemm b˙ala bandist kif ukoll wara li
©ejt ikkonsultat minnek, g˙aΩiΩ President ta’
din l-G˙aqda, u wara l-approvazzjoni u l-qbil
unanimu tal-membri kollha u tal-bandisti sabiex
nokkupa l-kariga ta’ çermen ta’ dan il-“Kumitat
Çelebrazzjonijiet 15-il Sena Banda.”
In˙ossni kommoss ˙afna li f’din l-g˙odwa sajfija
tal-4 ta’ Lulju qieg˙ed hawn mag˙kom, f’din is-sala
ewlenija u prinçipali tal-kaΩin tag˙na, sabiex flimkien
nag˙tu bidu g˙al sena ta’ çelebrazzjonijiet festivi li
fihom sejrin infakkru l-15-il Sena mit-twaqqif tal-
Banda tag˙na.
L-ISKOP UMAN
Il-bniedem ©ie ma˙luq bi skop – biex jg˙ix u
jag˙mel il-©id fi ˙dan il-komunità rispettiva tieg˙u.
Mela la l-bniedem g˙andu dan l-iskop li jg˙ix u
jΩomm ˙ajja lill-istess komunità tieg˙u, mela kull
attività umana g˙andha skop. Il-˙ajja tag˙na hija
affaxxinata mid-dinja tal-˙olm. F’˙ajjitna jeΩistu Ωew©
tipi ta’ ˙olm: hemm il-˙olm reali u dak artifiçjali.
U ˙a nispjega d-differenza ta’ bejniethom. Il-˙olm
reali mhuwiex sempliçiment ˙olm fittizzju, bla
baΩi ta’ xejn, imma huwa pro©ettat u ma˙sub biex
g˙ada pitg˙ada jsir pro©ett ambizzjuΩ, pro©ett li ilu
jberren f’mo˙˙ il-bniedem sa mill-ewwel mument
tal-eΩistenza tieg˙u, ˙olm biex isir reali, ikun jista’
ji©i mwettaq, u jkun tan©ibbli. Il-˙olm artifiçjali jew
dak fittizzju huwa dak il-˙olm li l-bniedem ma jistax
jasal g˙alih min˙abba diversi ra©unijiet fosthom
l-istess limitazzjoni umana tieg˙u. Dalg˙odu ltqajna
hawnhekk bi skop ©enwin, biex flimkien infakkru
©rajja sabi˙a mnaqqxa b’ittri tad-deheb fl-istorja –
it-twaqqif tal-banda tag˙na. It-twaqqif tal-banda
sar realtà, ma baqax ˙olma fittizzja imma twettqet.
U dan grazzi g˙all-istess kultura muΩikali ewropea li
a˙na mdawwrin biha.
G˙addew kwaΩi ˙mistax-il sena minn fuq din
il-©rajja, ©rajja li ma tista’ tintesa qatt mill-poplu
52 tal-Qala, imma wkoll mill-poplu Malti u G˙awdxi. Il-
kultura Ewropea hija kultura muΩikali, kultura li fiha
insibu m˙addna bosta gosti muΩikali li jferr˙u lil kull
min jitpaxxa bil-melodija sabi˙a li toffri l-muΩika.
G˙alkemm l-G˙aqda MuΩikali Ite Ad Joseph
– Qala twaqqfet uffiççjalment u legalment nhar
it-8 ta’ Diçembru 1996, proprju nhar il-festa ta’
l-Immakulata Kunçizzjoni, iΩda l-˙sieb kien ilu
jberren f’mo˙˙ il-Qalin sa minn sena qabel. Kien
proprju f’Lulju 1995, meta beda jiltaqa’ kumitat ‘ad
hoç’ sabiex jiddiskuti dan il-pro©ett ambizzjuΩ ˙alli
jsir realtà fir-ra˙al tal-Qala. U biex ji©i mfakkar dan
l-anniversarju tal-15-il sena mit-twaqqif tal-banda,
il-President Dr Ray Xerri urieni bix-xewqa tieg˙u
li jitwaqqaf kumitat apposta sabiex jie˙u ˙sieb
l-attivitajiet kollha konnessi ma’ dan l-anniversarju,
liema attivitajiet qeg˙din jibdew ji©u mwettqa mil-
lum, u jaslu fi tmiemhom nhar l-10 ta’ Diçembru
2011, b’Akkademja ta’ MuΩika Sagra tas-Surmast
Direttur tal-Banda tag˙na.
ANNIVERSARJI U PROÌETTI
Il-pro©etti m˙ejjija g˙al dan l-anniversarju huma
bil-bosta u kbar fihom infushom. Huma pro©etti ta’
natura muΩikali, edukattiva, filantropika, manwali,
estetika imma wkoll artistika. Illum, kif qeg˙din taraw
quddiemkom, g˙andna f’idejna s-CD il-©dida ta’
marçi brijuΩi u innijiet ad unur San ÌuΩepp – liema
CD qieg˙da tfakkar u tikkomemora tliet anniversarji
importanti fl-istorja tal-banda tag˙na, tal-parroçça
tal-Qala, tar-ra˙al tal-Qala imma wkoll tal-Knisja
Universali. Din iç-CD hija l-ewwel pro©ett ambizzjuΩ
g˙al dawn il-festi kbar.
Mal-inawgurazzjoni tas-CD il-©dida u fil-bidu
ta’ dawn il-festi, qeg˙din nippreΩentaw ukoll il-
poster uffiççjali li ppreparajna mhux biss g˙al din
il-g˙odwa imma sa˙ansitra g˙al matul is-sena kollha.
Fih hemm mi©bura u˙ud mill-attivitajiet il-kbar li ser
ji©u organizzati. Grazzi lil dawk kollha li ˙admu fih,
fosthom lil artist Ωag˙Ωug˙ Pauljames Mizzi li ˙adem
bla heda fuq dan il-poster. Issa, li jmiss hu, li hekk kif
tg˙addi l-festa, inkomplu b’dan il-programm tag˙na
– programm li qed joffrilna sfidi ©odda quddiemna
imma determinat li bil-g˙ajnuna, bil-˙ila u s-sapport
tag˙na lkoll naslu biex inwettquhom. Fejn hemm ir-
rieda hemm is-sa˙˙a.
Ma’ dan l-anniversarju mit-twaqqif tal-banda, din
is-sena ja˙bat g˙eluq l-Ewwel Anniversarju mill-˙atra
ta’ Mro. Antoine Mercieca b˙ala r-raba’ Surmast
ta’ din il-banda tag˙na. G˙alhekk, din is-CD li qed
nippreΩentaw tinkorpora u ti©bor fiha sett ta’ marçi
brijuΩi fuq kompoΩizzjoni tieg˙u. Kien jixraq li wara
sitt snin mill-a˙˙ar produzzjoni ta’ marçi mill-banda,
dawn il-festi ji©u mfakkra b’wie˙ed mill-pro©etti li
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
kellna ppjanati g˙al matul din is-sena – is-sett ta’
marçi brijuΩi u llum jinsab f’idejna.
Anniversarju ie˙or li qed infakkru fil-festa ta’ din
is-sena huwa g˙eluq il-140 sena minn meta l-Beatu
Papa Piju IX ipproklama lil San ÌuΩepp b˙ala l-Patrun
tal-Knisja Kattolika Rumana Universali. Dan ifisser li
San ÌuΩepp huwa l-˙arries leali tal-Knisja li fiha a˙na
nemmnu.
Issa minbarra li ltqajna hawnhekk sabiex
nillonçjaw din is-CD, illum ukoll, il-“Kumitat
Çelebrazzjonijiet 15-il Sena Banda” qieg˙ed ji©i
inawgurat formalment u uffiççjalment sabiex jag˙ti
bidu g˙al ˙idma tieg˙u. Wara li l-Kumitat EΩekuttiv
approva dan il-kumitat, f’dawn l-a˙˙ar ©ranet il-
membri tal-kumitat çelebrazzjonijiet u l-bandisti
kkonfermawni biex inkun iç-çermen tieg˙u, liema
kariga titlob responsabilità fi ˙dan il-banda, iΩda
nassigurakom li se nag˙milha minn qieg˙ qalbi.
Jiena ninsab fiduçjuΩ li bil-g˙ajnuna tag˙kom ilkoll
naslu biex na˙dmu u nikkollaboraw flimkien biex
niççelebraw kif jixraq dan l-anniversarju mit-twaqqif
tal-banda tag˙na.
Dawn il-festi jridu jag˙tu wkoll spinta ’l quddiem
lil kull individwu. Fil-banda hemm post g˙al
kul˙add. Ikun ta’ g˙ajb kbir jekk ikun hemm min
itellef milli jkompli jikber in-numru ta’ membri
©odda fi ˙dan is-soçjetà. Kull ma jmur dejjem qed
insibu sfidi ©odda madwarna li façilment jistg˙u
jkunu ta’ theddida lejn istituzzjoni u soçjetà b˙alma
hija l-banda tag˙na. Il-banda hi ta’ kul˙add, tal-
poplu kollu tal-Qala, u ta’ Malta u G˙awdex kollu.
L-iskop tal-banda hu li tkun ta’ servizz lejn ir-ra˙al
tal-Qala imma wkoll lejn pajjiΩna, mela lejn kull
çittadin, ming˙ajr riservi.
Fl-a˙˙arnett, il-“Kumitat Çelebrazzjonijiet
15-il Sena Banda” j˙e©©e© lill-Qalin kollha biex
jakkwistaw din is-CD. Fil-flyer li qassamna ftit tal-
©ranet ilu ktibna din il-fraΩi li g˙andha tid˙ol fil-
mo˙˙ u tinΩel fil-qalb tag˙na lkoll:
“Kull familja Qalija g˙andu jkollha le˙en il-Banda
tag˙ha f’darha, il-le˙en ÌuΩeppin, le˙en il-Manjus!”
Qabel nag˙laq il-messa©© tieg˙i f’din l-okkaΩjoni
ta’ llum, nixtieq indur lejk, g˙aΩiΩ President u
nirringrazzjak tal-fiduçja kbira li inti g˙andek fija.
Ûgur li din l-istess fiduçja sinçiera u ©enwina tieg˙ek
ser tkun il-motivazzjoni ewlenija li tixprunani
biex inkompli na˙dem g˙al din il-banda, b’mod
partikulari fil-kariga l-©dida li g˙adni kif bdejt
nokkupa. Indur lejkom, g˙eΩieΩ s˙abi bandisti,
u ng˙idilkom grazzi tal-approvazzjoni unanima
tag˙kom lejja. Jalla dawn l-attivitajiet festivi li ser
nag˙mlu flimkien i˙allu si©ill qawwi fl-istorja tal-
banda u tar-ra˙al tal-Qala.
Fl-a˙˙arnett, indur lejk g˙aΩiΩ Surmast. U
ippermettieli g˙al dan il-mument li nkellmek mhux
b˙ala ˙uk, iΩda b˙ala bandist u membru ta’ din il-
banda, u fil-poΩizzjoni l-©dida li ©iet mog˙tija lili: il-
President tal-Banda, Dr Raymond Xerri, fil-messa©© li
kiteb g˙all-ktejjeb tas-CD li ©ie m˙ejji, lissen dawn il-
kelmiet fejn tid˙ol il-kariga u r-responsabilità tieg˙ek:
“...taf li l-˙abel u t-tmun tad-direzzjoni muΩikali
jinsab f’idejk!...” U jien inkompli nΩid: “B˙alma
l-bastiment je˙tie© lit-tmunier biex imexxih, hekk il-
banda g˙andha bΩonnok biex tmexxiha ’l quddiem.”
U g˙al grazzja ta’ Alla, saru Ωviluppi kbar matul din is-
sena fejn tid˙ol il-banda, u l-arti muΩikali. Dan grazzi
g˙alik u g˙all-impenn tal-bandisti.
“Surmast, suççess g˙alik huwa unur g˙all-banda;
suççess g˙all-banda huwa unur g˙alik b˙ala surmast,
g˙alina l-bandisti u g˙ar-ra˙al kollu tal-Qala.” 53
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Mid-Djarju ta’ ÌuΩepp Debono
Mi©bura u ppreΩentata minn: Euchar Mizzi
It-Tielet Kapitlu: It-Tieni Parti - Jaqbad mill-˙ar©a - April 2010:
Lista ta’ Laqmijiet li kienu u w˙ud
g˙adhom jinsabu fil-Qala llum
Meta erba’ snin ilu jiena nedejt is-sensiela “Mid-
Djarju ta’ ÌuΩepp Debono”, jien kont g˙edt li
fost il-‘minjiera’ ta’ informazzjoni li teΩisti f’dan id-
djarju, kien hemm in-nies kollha tal-Qala li mietu jew
li ΩΩew©u matul medda twila tas-snin sal-1974 meta
miet. Dawn l-ismijiet kollha nsibuhom imniΩΩlin ukoll
bil-‘Laqam’ partikulari tag˙hom.
Din hi lista ta’ importanza u ta’ interess kbir mhux
biss informattiv iΩda anke mil-lat kulturali, storiku u
parrokkjali. Kif ilkoll nafu, dari, li wie˙ed isib lil xi
˙add f’ra˙al ie˙or hawn f’G˙awdex, apparti l-isem
tal-persuna, kien ukoll importanti li tistaqsi g˙alih jew
g˙aliha bil-laqam. Dan kien meqjus b˙ala d-distintiv
ewlieni li jassigura l-identità preçiΩa u eΩatta tal-
persuna jew tal-familja li inti qed tfittex.
Bosta huma l-konnotazzjonijiet ta’ dawn il-
laqmijiet. PereΩempju, waqt li w˙ud minnhom
huma ©ejjin mir-razza jew mill-familja, o˙rajn ©ejjin
mill-mestier, jew mix-xog˙ol li dak li jkun ikollu hu
jew l-antenati tieg˙u. EΩempju, ‘tal-Mit˙na’, dan
ikun ©ej probabbli g˙ax fir-razza jew fil-familji teΩisti,
jew kienet xi darba teΩisti xi mit˙na. L-istess ‘tal-
Furnar’, g˙ar-ra©uni li kien hemm xi forn fir-razza.
‘Tal-Patri’ wkoll ©ejja minn xi patri fil-familja, ‘tal-
Ma©istrat’ jew ‘tal-Avukat’, l-istess g˙ax kellhom
Ma©istrat jew Avukat. L-istess japplika g˙al ‘tas-
Sagristan, tat-Tabib, tal-Purtinara’, eçç.
Hemm imbag˙ad numru ta’ laqmijiet marbuta
ma’ titli Rjali jew Statali, b˙al per eΩempju, ‘tar-Re,
ta’ Re©ina, tas-Sultan, tal-Papa, tal-Patrijarka,
tal-Imperatur’ u o˙rajn simili. Onestament
m’g˙andi ebda idea dwar l-ori©ini ta’ dan it-tip ta’
laqmijiet.
Hemm ukoll laqmijiet li jappartjenu g˙all-˙ut,
g˙asafar jew annimali. PereΩempju, ‘tal-Gringu,
tal-Makku, tas-Surran, tal-Merill, tal-Bag˙dan,
tal-Óawwiefa, tal-Fenek, tal-Kelba, tal-Baqra,
tal-Bejxu, Tan-Nemlu’ eçç. Anke hawn aktarx li
jkun hemm xi konnessjoni mal-annimal jew l-g˙asfur
partikulari ma’ dik il-familja jew razza.
Kwalità o˙ra ta’ laqmijiet jirreferu g˙al ismijiet
ta’ Persuni per eΩempju; ‘ta’ Manweli, ta’ Salvu
Dejjem, ta’ Rafiel, ta’ Pawla, ta’ Peppi, ta’
54 Peppina, ta’ Indrija, ta’ Gejtan, ta’ Mosè,
(14)
ta’ Piju, ta’ Zolla, ta’ Ìor©i, ta’ Marçella,
ta’ Ìulju, ta’ Manweli, ta’ Mari Ìwann, ta’
Martin, tal-Ìus, ta’ Vestru’, eçç.
Laqmijiet marbuta ma’ strumenti muΩikali nsibu;
‘tal-Kitarra, tal-Flawt, tal-Vjolin’ u xi o˙rajn.
Anke dawn, l-ori©ini tag˙hom tkun ©ejja mill-fatt li
fil-familja xi darba fil-passat jew fil-viçin, kellhom lil
xi ˙add li kien idoqq dan l-istrument. Jew li kienu
ja˙dmu dawn l-istrumenti.
Ikun dnub kbir g˙alina l-Qalin tal-lum, li b’xorti
tajba rnexxielna nakkwista dawn il-fdalijiet semi-
letterarji uniçi, li jiffurmaw parti integrali mill-kultura
tal-Qala li a˙na lkoll tant in˙obbu, n˙alluhom
jintesew u jintilfu darba g˙al dejjem. Ma ninsewx li
dawn il-laqmijiet, huma x’inhuma, jibqg˙u dejjem
g˙eΩieΩ u marbuta mag˙na u aktar milli mag˙na
mal-©enituri tag˙na, niesna u qrabatna. G˙alhekk
permezz ta’ din il-pubblikazzjoni tag˙hom irrid li
jibqg˙u g˙al dejjem imfakkra u miktuba on record.
Biex min ji©i warajna u jkun jinteressa ru˙u fil-Qala
u l-istorja kulturali u soçjali tag˙ha, ikun permezz
ta’ din id-dokumentazzjoni, f’poΩizzjoni li jasal aktar
malajr u preçiΩ g˙all-g˙an tal-˙idma tieg˙u.
Jien xtaqt kieku li nistampahom kif jidhru fid-
djarju msemmi, bl-ismijiet b’kollox, Dan g˙ar-ra©uni
li b’hekk kien ikun hemm il-provi tal-awtentiçità tal-
laqmijiet kollha msemmija u mhux xi ˙a©a vvintata.
Però dan ma nistax nag˙mlu min˙abba d-“Data
Proteçtion Açt”, li ma tippermettilekx li ssemmi
ismijiet ming˙ajr il-kunsens tal-individwi konçernati.
G˙alhekk, l-unika triq li fadal biex nippreservaw
dawn il-laqmijiet, li ner©a’ ng˙id fihom infushom
huma ‘teΩor’ kulturali storiku semi-letterarju tag˙na
l-Qalin hija, li nippubblika biss il-laqmijiet, g˙ax
din hi xi ˙a©a permessa, peress li bl-ebda mod ma
tirreferi g˙al xi persuna partikulari.
Meta wrejt dan ix-xog˙ol lil persuna li hija
awtorità tal-istorja u l-folklor ta’ pajjiΩna, dan kellu
kliem ta’ tif˙ir u nkura©©iment g˙al din l-inizjattiva
unika u eçitanti. Huwa kompla ˙e©©i©ni biex
inkompli nΩid u nelabora fuq dan is-su©©ett. Fil-fatt
il-pubblikazzjoni ta’ dan l-artiklu qed jippreΩenta
sfida g˙alija u g˙al kull min jinteressa ru˙u fl-istorja
ta’ ra˙alna. L-isfida hi li issa li g˙andna din il-lista,
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

ejjew nippruvaw infittxu u niskopru l-ori©inalitàta’
dawn il-laqmijiet. Sfida mhux façli, anzi nista’ ng˙id
li hija wa˙da diffiçli, però ser nag˙mel ˙ilti sabiex
nipprova niskopri almenu xi w˙ud minnhom li
forsi jidhru inqas diffiçli minn o˙rajn. Hawn nixtieq
nappella lil dawk li forsi g˙andhom xi informazzjoni
jew jixtiequ jid˙lu mieg˙i g˙al din il-biçça xog˙ol
biex ikellmuni u nie˙u gost ˙afna na˙dem mag˙hom
u nirringrazzjahom bil-quddiem.
Qabel ng˙addi g˙all-lista s˙i˙a ta’ dawn il-
laqmijiet li huma mniΩΩla b’mod alfabetiku, irrid
nag˙mel punt çar mal-qarrejja kollha. Jiena la qatt
kelli, la g˙andi u l-anqas qatt m’hu ser ikolli d-don
ta’ l-infallibilta’. Allura naççetta li jista’ jkun hemm
xi Ωbalji jew li ˙allejt xi laqmijiet barra. Dan seta’
©ara jew g˙ax m’humiex fid-djarju jew g˙ax ma
ftakarthomx.. Fil-kaΩ li hemm xi ˙add li jiftakar
o˙rajn, nie˙u gost ˙afna li jg˙addihomli, dejjem jekk
jog˙©bu, biex inΩidhom ma’ din il-lista li hija di©à
wa˙da eΩawrenti. Ejja nkunu çari, dawn il-laqmijiet
huma kollha konnessi mal-Qala. Fil-fatt jien naf
b’˙afna aktar però li jinsabu f’ir˙ula u postijiet barra
mill-Qala u g˙alhekk f’dan l-istadju, ma humiex ta’
interess g˙alija.
J’Alla intom qarrejja tal-“Le˙en il-Qala” issibu
din il-pubblikazzjoni dwar il-laqmijiet tal-Qala b˙ala
wa˙da interessanti u tifhmu l-importanza u s-siwi
storiku u kulturali li jista’ jo˙ro© minna, kemm g˙all-
istorja kif ukoll g˙all-kultura rikka tag˙na.

Il-Laqmijiet kollha li rnexxili nsib fil-Qala, f’lista alfabetika:

Tal-‘A˙mar’ Taç-‘Çavett’ Tal-‘Ganç’
Tal-‘Amerikan’ Taç-‘Çejça’ Ta’ ‘Gejta’
Tal-‘Avukat’ Taç-‘Çensier’ Ta’ ‘Gejtan’
Tal-‘Bag˙dan’ Ta’ ‘Çepula’ Ta’ ‘GejΩa’
Tal-‘Ba©lu’ Taç-‘Çeremell’ Tal-‘Geljun’
Tal-‘Ba˙ri’ Ta’ ‘Çesula’ Tal-‘G˙ajbur’
Ta’ ‘Baldini’ Taç-‘Çikk’ Tal-‘G˙arus’
Tal-‘Bandu’ Ta’ ‘Çilla’ T’ ‘G˙assa’
Tal-‘Baqra’ Taç-‘Çillajs’ Tal-‘G˙aΩli’
Ta’ ‘Baskal’ Taç-‘Çinçla’ Tal-‘G˙aΩΩieq’
Tal-‘Basli’ Taç-‘Çjomu’ Tal-‘Ge©©u’
Tal-‘BaΩett’ Taç-‘Çoçu’ Ta’ ‘Gimes’
Ta’ ‘BaΩora’ Ta’ ‘Çotu’ Tal-‘Gripp’
Tal-‘Bebbi’ Ta’ ‘Çula’ Tal-‘Gringu’
Tal-‘Bebbuxa’ Tad-‘Denfila’ Ta’ ‘Óadidu’
Ta’ ‘Bedeq’ Tad-‘Derita’ Tal-‘Óamraman’
Tal-‘Be©ie©a’ Tad-‘Dessu’ Ta’ ‘Óanflippu’
Tal-‘Bej’ Tad-‘Dieçi’ Tal-‘Óapsi’
Tal-‘Bejxu’ Tad-‘Diedi’ Tal-‘Óanina’
Ta’ ‘Bertu’ Tad-‘Digu’ Ta’ ‘ÓanΩwejnu’
Tal-‘Bett’ Tad-‘Dirwix’ Ta’ ‘Óapsija’
Tal-‘BeΩett’ Tad-‘Djamant’ Ta’ ‘Óariru’
Tal-‘BeΩger’ Tad-‘Domna’ Tal-‘Óarti’
Tal-‘Bezzu’ Tal-‘Fakoff’ Ta’ ‘Óawwiefa’
Tal-‘Bezzuna’ Ta’ ‘Fallakka’ Tal-‘Óelwa’
Tal-‘Bimbu’ Tal-‘Fenek’ Tal-‘Óurban’
Ta’ ‘Birna’ Tal-‘Flawt’ Tal-‘Óuxi’
Tal-‘Blejdes’ Ta’ ‘Flusu’ Tal-‘Óuxina’
Tal-‘Bondis’ Tal-‘Fulex’ Ta’ ‘Indrija’
Tal-‘Bonn’ Tal-‘Furnar’ Tal-‘Iskufaçç’
Ta’ ‘Bonu’ Ta’ ‘Ìa©©a’ Tal-‘Iskuna’
Tal-‘Bozz’ Tal-‘Ìerrej’ Tal-‘IΩraq’
Ta’ ‘Brejnet’ Tal-‘Ìidi’ Ta’ ‘Jappa’
Tal-‘Bruni’ Ta’ ‘Ìorbos’ Ta’ ‘Jaqla’
Tal-‘Bubett’ Ta’ ‘Ìor©i’ Tal-‘Kaçça’
Ta’ ‘Bu˙ames’ Ta’ ‘Ìulju’ Tal-‘Kaççatur’
Tal-‘Bu˙arru’ Ta’ ‘Ìunta’ Ta’ ‘KajΩola’
Taç-‘Çallu’ Tal-‘Ìus’ Tal-‘Kalar’
Taç-‘Çaputt’ Ta’ ‘Galol’ Tal-‘Kaless’
Taç-’Çaqna’ Ta’ ‘Galma’ Ta’ ‘Kapini’
55
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Tal-‘Kaptan’ Ta’ ‘Nota’ Ta’ ‘Slajf’

Ta’ ‘Karlozz’ Tal- ‘Obrox’ Ta’ ‘Slett’
Tal-‘Kastig’ Tal- ‘Paçan’ Ta’ ‘Slajmur’
Ta’ ‘Katrina’ Ta’ ‘Paçikka’ Ta’ ‘Smid’
Ta’ ‘Katru’ Tal-‘Paçlek’ Ta’ ‘Soki’
Ta’ ‘Kejli’ Tal-‘Pajpaj’ Tas-‘Sopla’
Tal-‘Kelba’ Tal-‘Palam’ Ta’ ‘Spati’
Ta’ ‘Kelula’ Tal-‘Papa’ Ta’ ‘Sufa’
Ta’ ‘Kensula’ Tal-‘Pasett’ Ta’ ‘Sufina’
Tal-‘Kiesa˙’ Ta’ ‘Pasku’ Tas-‘Sultan’
Tal-‘Kirç’ Ta’ ‘Patista’ Tas-‘Surmast’
Tal-‘Kitarra’ Tal-‘Patri’ Tat- ‘Tabib’
Tal-‘Klis’ Tal-‘Patrijarka’ It- ‘Taffor’
Tal-‘Koklu’ Tal-‘Patrun’ It- ‘Tamla’
Ta’ ‘Koro˙˙u’ Ta’ ‘Pawla’ Tat-‘Tawru’
Tal-‘Koxx’ Tal-‘Peçlek’ Tat-‘Tejs’
Ta’ ‘Kubritu’ Tal-‘Peffu’ It- ‘Tertella’
Tal-‘Kulan’ Ta’ ‘Pejçu’ Il- ‘Tetta’
Ta’ ‘Kumajru’ Ta’ ‘Peppi’ Tat-‘Tila’
Ta’ ‘Kuxkieri’ Ta’ ‘Peppina’ Tat-‘Tiritej’
Tal-‘KuΩin’ Ta’ ‘Perill’ Tat-‘Tirxi’
Tal-‘Laççu’ Tal-‘Perlina’ Tat-‘Tees’
Tal-‘Larin©‘ Ta’ ‘Piju’ Tat-‘Toçç’
Tal-‘Len©ik’ Tal-‘Pilot’ Ta’ ‘TrejΩa’
Ta’ ‘Lepiçç’ Tal-‘Pinta’ Ta’ ‘Tunis’
Tal-‘Lexx’ Tal-‘Pisper’ Tal-‘Ven©ula’
Ta’ ‘Liberatu’ Ta’ ‘Pistu’ Ta’ ‘Vestru’
Tal-‘Lisu’ Tal-‘Purtinara’ Tal- ‘Vird’
Tal-‘Ma©istrat’ Ta’ ‘Rafel’ Tal- ‘Vjolin’
Tal-‘Ma©©a’ Tar-‘Ra©el’ Ta’ ‘Wiqu’
Tal-‘Makku’ Tar-‘Ra˙li’ Tax-‘Xakku’
Tal-‘Malvi’ Tar-‘Rajjott’ Tax-‘Xaqq’
Ta’ ‘Manweli’ Ta’ ‘Randu’ Tax-‘Xewki’
Tal-‘Maqmuq’ Tar- ‘Ratal’ Tax-‘Xirmi’
Ta’ ‘Marçella’ Tar- ‘Re’ Ta’ ‘Zamzam’
Tal-‘Mardon’ Ta’ ‘Re©ina’ Taz-‘Zelz’
Ta’ ‘Mari Ìwann’ Ta’ ‘Rigu’ Ta’ ‘Zolla’
Ta’ ‘Martin’ Tar- ‘Rinu’ Taz-‘Zombla’
Tal-‘Maxxillar’ Tar -‘Rixa’ Taz-‘Zopp’
Il- ‘Mazzola’ Tar- ‘Rixu’ TaΩ-‘Ûabru’
Tal-‘Mejdier’ Tar- ‘Rnellu’ Ta’ ‘Ûakki’
Tal-‘Merguli’ Tar- ‘Roçç’ TaΩ-‘Ûe’
Tal-‘Merill’ Tar-‘Rukk’ Ta’ ‘Ûelluma’
Tal-‘Mimm’ Tas-‘Sagrabelli’ TaΩ-‘Ûiffa’
Tal-‘Momot’ Tas-‘Sajjakk’ IΩ- ‘Ûinu’
Ta’ ‘Mose’ Ta’ ‘Salvu Dejjem’ TaΩ-‘Ûokra’
Tal-‘Mulejja’ Tas-‘San©u’ TaΩ-‘Ûono©©‘
Tan-‘Najsi’ Tas-‘Sangilott’ TaΩ-‘Ûonqor’
Tan-‘Nala’ Tas-‘Sanita’ Ta’ ‘Ûroma’
Tan-‘Namra’ Ta’ ‘Santu’ TaΩ-‘Ûuba’
Tan-‘Nann’ Tas-‘Satun’ TaΩ-‘Ûubba©©‘
Ta’ ‘Naq’ Tas-‘Sajjakk’ TaΩ-‘Ûubi’
Tan-‘Nar’ Ta’ ‘Selah’ TaΩ-‘ÛuΩ’
Tan-‘Nemlu’ Tas-‘Seletin’
Ta’ ‘Natal’ Tas-‘Siks’
Tan-‘Nikla’ Tas-‘Sigga’ ~~~
Tan-‘Niksu’ Tas-‘Surran’
Tan-‘Noççata’ Tas-‘Surrana’
56 Tan-‘Nonu’ Tas-‘Sinja’
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
AUSTRALIAN QALA ASSOCIATION
L-ASSOÇJAZZJONI TAL-QALA FL-AWSTRALJA
48 Cowper Avenue, St Albans, Viçtoria 3021, Australia. Tel: 0061 (03) 93674268
Tag˙rif mill-Awstralja dwar ˙utna l-Qalin emigranti,
A˙barijiet minn Melbourne
fl-Awstralja g˙all-Qalin tal-Qala
G˙eΩieΩ Qalin insellmilkom.
Re©g˙u g˙addew erba’ xhur o˙ra, mill-a˙˙ar
li tkellimna ftit bejnietna permezz tal-kitba tieg˙i u
anke permezz ta’ din ir-rivista tant popolari fostna
l-Qalin huma fejn huma, imxerdin mad-dinja.
B˙alma di©a’ tafu er©ajna bdilna l-ista©uni, a˙na
nibg˙athulkom is-sajf u intom tag˙tuna x-xitwa,
g˙alikom is-sajf huwa l-ista©un tal-festi, ba˙ar, it-tfal
jo˙or©u ukoll g˙all-vaganzi u anke kul˙add jistrie˙
xi ftit mix-xog˙ol tas-soltu u jie˙u ftit tal-mistrie˙
mill-˙ajja mg˙a©©la li ninsabu fiha. Is-sajf u xahar
minn MICHAEL BUTTIGIEG,
President Australian Qala Assoçiation
ta’ Awwissu jfakkruni ukoll fil-festa tal-patrun tag˙na
San ÌuΩepp fejn ˙sibijieti jkunu kollha fil-Qala,
g˙ax naf x’festa kbira u sabi˙a tag˙mlu g˙ad-unur
lill-patrun tag˙na San ÌuΩepp (is-sena ma a˙niex
ser inkunu hemm lanqas) pero’ jiena çert li qalbi u
mo˙˙i jkunu mag˙kom dik il-©img˙a tal-festa, mela
tinsewx ˙bieb ˙udu sehem fiç-çelebrazzjzonjiet
kollha, sew ta’ ©ewwa fil-knisja, kif ukoll ta’ barra,
speçjalment fit-tridu dak id-daqq sabi˙ u dik il-
quddiesa tal-emigranti, li kull meta nkun hemm
u nismag˙hom dejjem jaqbiΩli d-dmug˙ u anke
nag˙tu qima u rispett li veru jixraqlu l-padrun tag˙na
San ÌuΩepp. Dwar ix-xitwa tag˙na ma tkunx kiefra
˙afna, xi ftit ©ranet sbie˙ jag˙mlu ukoll u xi ftit kes˙a
nistennew ukoll speçjalment Lulju u Awwissu. Pero’
nofs Awwissu jibda jisba˙ ftit kmieni u anke jdum
ma jidlam, imma b˙al ma jaf kul˙add l-ista©uni
jridu jkunu u b’hekk in-natura tkun tista’ tag˙mel ix-
xog˙ol tag˙ha.
A˙barijiet o˙ra li graw ©o Melbourne u forsi ukoll
smajtu bihom g˙ax illum aktar tkunu tafu intom fuq
l-Awstralja milli a˙na. Ìara kas ftit stramb ta’ çertu
ra©el Karl Williams u l-konnessjoni Maltija.
Nhar il-Ìimg˙a 30 ta’ April 2010 sar il-funeral
ta’ Karl Williams akkuΩat minn ta’ l-inqas tlett delitti
u kompliçi ta’ ˙afna o˙ra. Hawn min jg˙id li bil-qtil
ta’ Willliams li sar fil-˙abs li hu suppost hu bl-ikbar
sigurta’ fl-Awstralja, forsi issa l-qtil ta’ bejn l-akbar
qattiela jispiçça, iΩ-Ωmien jag˙tina parir. Skond il-
gazzetti u l-a˙barijiet fuq it-T.V. kien hemm fuq
tletin li direttamnt jew indirettament ©ew maqtula
fi Ωmien ta’ l-inqas minn ˙mistax-il sena. Mal-isem
ta’ Williams hemm xi ftit ismijiet ta’ nisel Malti
mda˙˙lin mieg˙u u ma’ min kellu x’jaqsam. L-ewwel
li insibu huwa l-mara ta’ Williams Roberta li xebba
kienet Mercieca u skond kif qrajt jien, missierha kien
miet f’inçident tat-traffiku f’˙abta bit-trakk tieg˙u.
Williams kien akkuΩat li kellu x’jaqsam mal-qtil tal-
malti Awstraljan Mark Mallia li kien instab ©o tank
taΩ-Ωibel, ma˙ruq. Maltija o˙ra li dejjem skond il-
gazzetti ta’ kuljum, hija b’kunjom Vella. Baqg˙et 57
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
˙abiba ma’ Williams anke wara li kien we˙el 35 sena
˙abs. Hu mifhum li Williams kellu x’jaqsam ma’ tlett
imwiet tal-familja Moran, li dan l-a˙˙ar Judy Moran li
tilfet lil Ωewg˙a u Ωew©t it-tfal fil-©lied ma’ Williams.
Hija akkuΩata ukoll bi qtil ta’ ˙u Ωewg˙a Des. Ma’
Judy hemm arrestati xi ˙ames persuni o˙ra fosthom
Michael Farrugia.
Waqt li nispera li issa; li Karl Williams ©ie midfun
f’tebut miksi bid-deheb li jiswa xi 50,000 dollaru
astraljan, il-qtil ta’ xi nies innoçenti jieqaf darba
g˙al dejjem. Ta’ min jg˙id ukoll li l-funzjoni tal-
funeral ta’ Karl Williams sar fil-parroçça ta’ Santa
Teresa Essendon (fejn issir il-festa ta’ San Gejtanu)
u l-kappillan ta’ din il-parroçça huwa Malti Fr Bill
Attard. Karl Williams huwa midfun fiç-çimiterju ta’
Keilor fejn kellu l-ir˙ama b’salib kbir jiswa ma nafx
kemm u serquh. Karl Williams g˙al min ma jafx kien
imda˙˙al fid-drugs u dejjem kien iqabbad u j˙allas
biex joqtlu lil min ma jog˙©bux. Fl-a˙˙ar qatlu lilu,
s˙abu stess fil-˙abs, Barwood Prison.
Tag˙rif fuq l-G˙aqda Tag˙na
Din is-sena l-g˙aqda tag˙na tal-A.Q.A. qeg˙din
niççelebraw l-˙mistax l-anniversarju mit-twaqqif
tag˙ha 1995-2010 u g˙al din l-okkaΩjoni kellna
˙afna attivitajiet sbie˙ u ta’ interess g˙all-Qalin ta’
Melbourne u anke g˙all-komunita’ kollha Maltija.
Kellna d-dinner dançe is-Sibt l-1 ta’ Mejju fejn
l-attendenza tan-nies kienet numeruΩa u kul˙add ˙a
pjaçir b’li ippreΩentajna fejn anke kellna l-fireworks
g˙all-ewwel darba. Speçjalment waqt il-briju bl-
inkwadru ta’ San ÌuΩepp u dawk l-bnadar ikkuluriti
tal-g˙aqda tag˙na. Xog˙ol kbir u iebes bil-g˙ajnuna
bil-˙e©©a u l-qalb tajba tal-kumitat. Grazzi ˙afna. Is-
Sibt u l-Óadd 15 u 16 ta’ Mejju Tour ta’ jumejn g˙al
Brite fejn morna g˙all-qastan u l-©ewΩ fil-kampanja
fejn kul˙add ˙a pjaçir u gawda dik l-arja vera pura
u friska tal-kampanja u anke kilna u doqna dak il-
qastan bnin kbir u frisk, mixwi u kul˙add jiekol. Jiena
sejja˙tilha x-xalata ta’ wara l-festa. Imbag˙ad ni©u
g˙all-Óadd 2 ta’ Mejju 2010 jum il-Festa, l-A.Q.A.
tal-Viçtoria organizzajna l-festa tal-patrun tag˙na
San ÌuΩepp. Din saret fiç-Çentru kulturali ta’ Albion
li g˙aliha attendew numru sabi˙ mill-komunita’
G˙awdxija u Maltija. Il-Funzjoni bdiet billi tkanta
l-Innu Malti u dak Awstraljan bil-parteçipazzjoni
58
tal-Maltese Wyndham Choir ta˙t id-direzzjoni ta’
Kathleen Borg li pprovda l-muΩika u l-kant matul
l-quddiesa. Wara s-sinjura Josephine Musçat (ta’
Çula) qrat l-kurunella ta’ San ÌuΩepp. Il-quddiesa
©iet iççelebrata minn Fr Manuel Bonello Kappillan tal-
Parroçça ta’ San ÌuΩepp Óaddiem North Reservoir li
huwa mix-Xag˙ra G˙awdex u nise© pane©ierku sabi˙
fuq San ÌuΩepp. L-ewwel qari sar mis-Sur Charles
Mifsud, Konslu Ìenerali ta’ Malta fil-Viçtoria li attenda
g˙al din l-okkaΩjoni tal-festa flimkien mas-sinjura
tieg˙u Anna Marie (fejn l-g˙ada t-Tnejn 3 ta’ Mejju
kellu jitlaq lejn Malta billi mietet omm il-mara tieg˙u).
It-tieni qari sar minn Paul Vella filwaqt li Roseanne
Buttigieg qrat it-talba tal-fidili. Wara l-quddiesa s-Sur
Charles Mifsud qara messa©© speçjali g˙all-okkaΩjoni
tal-festa fejn fa˙˙ar lill-komunita’ Maltija fl-Awstralja
li dejjem g˙arfet iΩΩomm il-kultura Maltija u dak
kollu li huwa Malti. Wara kien imiss lili l-President
tal-A.Q.A. li qrajt il-poeΩija sabi˙a miktuba g˙al din
il-festa tal-Qalin jisimg˙a “15 il-sena ta’ ˙idma fost il-
Qalin fl-Awstralja’’ miktuba minn Chev. Euchar Mizzi,
(prosit Euchar u grazzi ˙afna). Wara qrajt “Tfuliti
fil-Qala’’ xog˙ol tieg˙i stess u l-poeΩija “Ir-Ra˙al tal-
Qala’’ filwaqt li s-Sur Paul Vella qara “San ÌuΩepp
u G˙awdex’’ xog˙ol tal-Kavallier Joe M. Attard
mir-Rabat G˙awdex. Il-Wyndham Maltese Choir
g˙alaq bil-kant tal-innu ta’ San ÌuΩepp. Saret ukoll
g˙all-ewwel darba purçissjoni bl-inkwadru ta’ San
ÌuΩepp mat-toroq taç-çentru. Wara ç-çelebrazzjoni
reli©juΩa intramaw l-imwejjed fis-sala fejn kul˙add
qag˙ad bil-qieg˙da g˙all-kunçert tal-marçi brijuΩi mill-
Maltese United Brass Band li kienet ta˙t id-direzzjoni
tas-Surmast Jason Vella. Dawk PreΩenti ©ew servuti
xi ikel ˙afif u xi xorb u kollox kien mog˙ti b’xejn bil-
©entilezza tal-A.Q.A. Il-lejla spiççat b’daqq ta’ muΩika
moderna g˙aΩ-Ωfin minn Moods Musiç ta’ Mario
Sammut. M.C. tal-lejla kien is-Sur Emmanuel Brinçat
tal-Radio 3ZZZ. Il-medja Maltija kienet rappreΩentata
minn The Maltese Herald, Radio 3ZZZ u Radio 97.4.
Fost dawk preΩenti kien hemm ˙afna membri minn
g˙aqdiet Maltin li ©ew bl-istendardi tag˙hom. Prosit
lill-A.Q.A. u l-kumitat ˙abrieki g˙ax-xog˙ol kbir biex
din il-festa kienet tant ta’ suççess. Grazzi u prosit
Kumitat. Ritratti ©ew me˙uda mis-Sur Joe Magro V.P.
li dalwaqt jkun fostkom mal-familja tieg˙u biex igawdi
lill-familjari tieg˙u fil-Qala, ˙bieb u naturalment
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

il-Festa tal-Padrun tag˙na San ÌuΩepp (L-G˙aqda ÌuΩepp biex jitfa ˙arstu fuqna u jberikna u nixtieq
tag˙na tal-A.Q.A. tat donazzjoni ta’ 500 Aus Dollars nispiçça b’din il-proΩa.
g˙ar-restawr tal-˙ajt tal-Knisja tal-KunçiΩΩjoni.) Ni©i
biex nag˙laq dawn l-erba’ kelmiet tieg˙i mag˙kom O ÌuΩeppi Missier tag˙na
u niltaqg˙u erba’ xhur o˙ra g˙all-˙ar©a tal-Milied. T˙alliniex minnek nitbeg˙du
Nie˙u l-opportunità biex nibg˙at inselli u l-festa Qawwi lilna kontra l-˙alel
t-tajba f’ismi u f’isem marti Roseanne flimkien mal- Li din id-dinja qed irieg˙du.
Qalin ta’ Melbourne u l-kumitat tieg˙i l-isba˙ xewqat
tieg˙i g˙all-festa, lill-Arçipriet Kan. Dr Joe Zammit, Sabiex wara din il-˙ajja
lis-saçerdoti kollha, lis-seminaristi, lis-Sindku s-Sur Ta˙t il-˙arsien ˙elu tieg˙ek
Paul Buttigieg u l-kunsilliera kollha flimkien mal-familji Ingawduk ni©u fil-©enna
tag˙hom, lil Dr Raymond Xerri u l-familja tieg˙u, lil Fer˙anin g˙al dejjem mieg˙ek.
Euchar Mizzi u lill-familja tieg˙u, lill-Bord Editorjali
kollu, lir-Radio Le˙en il-Qala, is-Sur Ivan Cefai u lix- Nixtieq il-Festa t-Tajba lil Kul˙add u Viva l-manjus
xandara tieg˙u kollha, lill-Banda Ite ad Joseph u lill- u Viva l-Qala. G˙andna ritratti ©odda tad-dinner
familji kollha tag˙hom, lill-Club tal-Football Qala St Dance u l-festa 2010. Jekk tridu tarawhom morru
Joseph F.C. u lill-g˙aqdiet kollha li hemm fil-Qala u fuq il-website tag˙na www.aqa.net.au It is a bridge
lill-poplu kollu tal-Qala. Nitolbu lil Patrun tag˙na San connecting Qalin all over the world. Sa˙˙a.

“Australian Qala Assoçiation”

‘ÓMISTAX-il SENA’ ta’ Óidma Fost il-Qalin fl-Awstralja

Il-Qalin, ˙utna fl-Awstralja, Anke hawn fir-Ra˙al tag˙na, Komplu Unur lill-Qala g˙amlu,
G˙andhom G˙aqda wisq grazzjuΩa, Ta’ sikwit niftakru fikom, B’im©ibitkom f’dikha l-art,
Xog˙olha hi li torganizza, Fil-funzjonijiet li nag˙mlu, Bix-xog˙ol tag˙kom komplu sostnu,
Fejn kull membru jista’ juΩa. L-Arçipriet spiss isemmikom. Fuq familtkom roxxu l-ward.

Din hi g˙aqda ferm ˙abrieka, Kemm jekk huma reli©juΩi, Komplu xejru l-bandieri
Iffurmata minn ftit nies, Kif ukoll festi soçjali, Tal-Awstralja u dik Maltija,
Li jitilg˙u b’votazzjoni, Il-preΩenza tag˙kom fostna, B˙ala Ambaxxaturi dehnji,
Xog˙ol bil-qalb ja˙dmu bla qies. In˙ossuha hekk rejali. Ta’ din Malta Nisranija.

Il-Qalin li hemm fl-Awstralja, Speçjalment permezz tar-Radju Ta’ kultant ejjew Ωuruna,
Hekk kif ji©u bΩonn l-g˙ajnuna, L’intom taqbdu bl’internet, Mag˙kom ©ibu lil uliedkom,
Hemm tarahom, fi ˙dan l-G˙aqda, Li fost kollha l-mezzi l-o˙ra, Biex turuhom li din artna,
G˙ax hemm Ωgur ji©u meg˙juna. Dan fil-lista’ huwa fuq net. I©©ibuhom mag˙kom tridkom.

Bosta huma ç-Çerimonji, G˙ax id-demm tal-vini tag˙kom, L-a˙˙ar kelma tmur g˙al Michael,
U l-jiem tradizzjonali, Hu l-istess demm l’g˙andna fina, Tag˙kom dehnju President,
Anke l-festi parrokkjali, DNA, wie˙ed komuni, L’ g˙alkemm dejjem sejjer ja˙dem,
Óadu sura eççezzjonali. Il-Qalin, ta’ qalb ˙anina. Donnu qatt ma jkun kuntent.

Fost il-festi msemmija, Minn hawn lilkom jien insellem,

Hemm il-festa tal-Qaddis, F’isem kollha l-Qalin, Euchar Mizzi
San ÌuΩepp mag˙ruf “il-Manjus”, Kemm ir©iel u anke nisa, 1 t’April,
G˙all-Qalin hu wisq G˙aΩiΩ. Tfal, anzjani u miΩΩew©in. Jum Il-Óamis ix-Xirka – 2010

Wieqf’ilha ˙mistax-il sena,

B’risq hi ta˙dem g˙all-Qalin,
Sew g˙al dawk il-membri l-©odda,
U ta’ kollha l-imse˙bin.

Kumitat ˙abrieki u bieΩel

Mag˙mul minnkom il-Qalin,
Ta’ sikwit huwa jsej˙ilkom,
Biex tattendu xi festin. 59
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
O ÛMIEN ÓELU…
L-Emigranti
mill-Qala
lejn il-Kanada
Q Riçerka u Kitba ta’
DR RAYMOND C. XERRI B.A.(Hons)(USA), E.U.Sch.(E.U.Law)
(FRG), D.D.S., M.A.(Dip.St)(Malta), L.F.I.B.A.(UK),
D.G.(USA), P.hD. (Australia)
F’liema pajjiΩ enormi nsibu l-lingwa IngliΩa u dik
FrançiΩa mitkellma u li fih marru jg˙ixu l-Qalin?
F’liema bliet u zoni marru jg˙ixu mijiet ta’ Qalin fil-
Kanada? G˙aliex g˙aΩlu li jemigraw lejn post b’temp
daqstant differenti minn pajjiΩna? X’sar minnhom il-
mijiet ta’ Qalin li emigraw u g˙aΩlu li jsej˙u l-Kanada
darhom?
Il-Kanada – distinzjoni
alternattiva g˙all-Amerika
B˙alma rajna fl-artikli preçedenti, meta l-gΩejjer
tag˙na saru kolonja IngliΩa, l-G˙awdxin u l-Maltin
kienu saru sudditi IngliΩi fejn kellhom id-dritt li
jemigraw fil-pajjiΩi kollha li llum jiffurmaw l-komunità
ta’ pajjiΩi li jissejja˙ il-Commonwealth. Minbarra
l-Awstralja, Çipru, in-New Zealand, ir-Renju Unit
insibu l-Kanada, pajjiΩ ie˙or ta’ daqs enormi
b’opportunitajiet kbar ta’ xog˙ol u tag˙lim.
Minn wara t-Tieni Gwerra ‘l hawn ˙allew pajjiΩna
madwar 155,000 G˙awdxi u Malti lejn diversi pajjiΩi
b˙all-Awstralja, il-Kanada, l-Istati Uniti u r-Renju Unit.
Dan ifisser li 45% tal-popolazzjoni tal-GΩejjer Maltin
˙allew pajjiΩhom biex ifittxu futur a˙jar. G˙add
konsiderevoli minnhom irritornaw lura (kwaΩi 40,000
minnhom) li jfisser li 116,000 kienu dawk li emigraw
permanentament. Fil-fatt dan l-esodu minn G˙awdex
u Malta kien beda mill-1946 meta di©a’ kienu telqu
elf ru˙ kull sena. Fejn marru dawn l-emigranti kollha?
U kemm G˙awdxin spiççaw fil-Kanada?
7,000 G˙awdxi jemigra lejn il-Kanada
Minn wara l-Gwerra l-ma©©oranza g˙aΩlu li jmorru
l-Awstralja. Minn statistika li ©abar il-Professur
Mauriçe N. Cauchi, emigraw 87,000 jew 56
perçentwali lejn l-Awstralja, 32,000 (jew 20 fil-mija)
marru r-Renju Unit u 20,000 lejn il-Kanada jew 13
fil-mija u finalment 11,600 jew 8 fil-mija marru l-Istati
Uniti tal-Amerika.
Fl-1907 ©ie kompost l-Kumitat tal-Emigrazzjoni
60 li ˙adem bla heda sabiex jara numru kemm jista’
jkun kbir ta’ G˙awdxin u Maltin jibbenifikaw minn
fond finanzjarju – msejjah Pappaffy Fund. Dan il-fond
kien il-ka©un li mijiet ta’ G˙awdxin u Maltin sabu
l-imbutatura finanzjarja me˙tie©a sabiex jemigraw.
Fil-fatt bejn l-1912 u 1913 kienu ©ew aççettati
23 applikant li minnhom 11 ing˙ataw g˙ajnuna
finanzjarja. Óamsa minn dawn l-applikanti kienu
G˙awdxin u wie˙ed kien mill-Qala.
Dan il-fond kien jipprovdi pariri fuq kif l-emigranti
setg˙u jsibu xog˙ol ©ewwa l-Kanada u bosta
minnhom sabu xog˙ol qabel emigraw mill-Qala u
mill-kumplament ta’ G˙awdex. Wara li da˙al fis-
se˙˙ l-Assisted Passage Agreement mal-Awstralja,
inqas emigranti g˙amlu uΩu minn dan il-fond. Fill-
fatt kienu 554 G˙awdxi u Malti li applikaw g˙all-
g˙ajnuna minn dan il-fond.
Óafna minn dawn 20,000 marru l-Kanada,
emigraw bejn 1946 u l-1996. Skont l-arkivji fil-
Konsulat ta’ Malta f’Toronto, hemm mill-inqas 7,000
minn dawn li huma ta’ ori©ini G˙awdxin. Óafna
minn dawn l-G˙awdxin bdew ja˙dmu fil-qasam
agrikolu kif ukoll fit-trasport fil-portijiet kif ukoll f’dak
tal-ferroviji.
Il-Qalin, l-G˙awdxin u l-Maltin li marru l-Kanada
kellhom jaddottaw ru˙hom g˙altemp differenti ferm
minn dak li a˙na mdorrijin bih. Temperaturi li fix-
xitwa jistg˙u jinΩlu sa˙ansitra g˙al ˙amsa u g˙oxrin
grad ta˙t iΩ-Ωero, fejn il-sil© ikun xi ˙a©a ta’ kuljum
f’dan l-ista©un. Is-Sjuf jkunu simili g˙al dawk li a˙na
mdorrijin bihom.
Il-Qalin fil-Kanada ta’ llum
Illum insibu madwar 700 persuna mill-Qala tal-
ewwel, it-tieni, t-tielet u anke r-raba’ ©enerazzjoni
jg˙ixu madwar l-Kanada kollha, b’mod partikulari
fil-bliet ta’ Toronto, Windor, London, Winniped u
Edmonton u Vancouver.
Il-populazzjoni tal-Qala fil-Kanada llum tinsab
mifruxa mall-kontinent kollu però l-ma©©oranza tal-
Qalin jinsabu jg˙ixu fil-Belt ta’ Toronto u s-subborgi
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
tag˙ha. Dawn insibuhom l-aktar fid-distretti u
subborgi ta’: East York, Etobicoke, North York,
Old Toronto, Scarborough, York u Lake Ontario.
G˙alkemm l-ewwel ©enerazzjoni li emigraw biex
ja˙dmu f’Ωoni industrali u fil-fabbriki ta’ Toronto, it-
tfal tag˙hom qeg˙din jo˙or©u mill-bliet u qeg˙din
jg˙ixu fil-kampanja u f’villa©©i Ωg˙ar. It-Tieni, it-
tielet u issa r-raba’ ©enerazzjoni bdew jattendu
l-Universitajiet, partikularment l-universitajiet madwar
il-bliet ta’ Toronto u Vancouver fejn insibu bosta
Qalin li huma professjonisti u nies b’snajja kbar.
U bix-xieraq li nsibu wkoll grupp ta’ Qalin fil-
Kanada li jiltaqg˙u b’mod regolari fil-festi ta’ San
Pawl u dik ta’ San ÌuΩepp organizzati fil-Belt ta’
Toronto. Wara li mill-2007 minn meta l-Arçipriet
il-Kanonku Dr Joseph Zammit g˙amel Ωjara lill-Qalin
tal-Kanada, dawn bdew jiltaqg˙u aktar ta spiss.
Minkejja d-distanzi twal bejn G˙awdex u l-Kanada u
l-mod li jinsabu mifruxa madwar dan il-pajjiΩ.
L-emigranti Qalin li emigraw fil-bidu tas-seklu
li g˙adda kienu jitilqu bil-vapur mill-Port il-Kbir
lejn Ruma u minn hemm il-vapur jaqsam l-Oçejan
Atlantiku u jasal fil-Port ta’ New York fejn minn
hemm jie˙du l-ferrovija lejn il-Kanada. Wara s-snin
sittin bdew ja˙dmu titjiriet lejn Ruma u Londra
fejn il-vja©© ©ie mqassar minn ©img˙a u nofs anke
©img˙atejn g˙al erbg˙a u g˙oxrin sieg˙a. L-Oçejan
Atlantiku kien u jista’ jkun feroçi speçjalment
fix-Xitwa fejn ©img˙a s˙i˙a f’ba˙ar miftu˙ kien
tat-tkexkix. It-tbatija kienet akbar meta kienu jaslu
l-Kanada u jsibu sa metru sil© ma’ kullimkien, xena li
qatt ma raw f’˙ajjithom. Illum l-emigrazzjoni g˙all-
Kanada minn G˙awdex niΩlet g˙al medja ta’ ˙ames
persuni fis-sena. O Ûmien Óelu... Fejn int?
Referenzi
• Attard, L. E. 1983, Man and Means – Early Maltese Emigration
1900-1914, Gulf Publications, Valletta.
• Attard, L.E. 1989, Man and Means – The Exodus, PEG Ltd., Malta.
• Attard, L.E. 1997, Man and Means – The Safety Value – A History
of Maltese Emigration from 1964, PEG Ltd., Malta.
• Cauchi, M. N. 1998, A Picture of Gozo – Studies on Ethnographiç,
Eduçational and Health Aspects of Life in Gozo, Gozo Press, Gozo.
• Cauchi, M. N. 1999, Maltese-Migrant Experience, Gozo Press,
Malta.
• Dibattiti Parlamentari ta’ l-1920.
• Il-Popolazzjoni Stmata g˙al kull Lokalità, Il-Gazzetta tal-Gvern ta’
Malta, It-30 t’April, 2004, pa©na 2995.
• Xerri, R. C. 1996, Directory of Ships and Aircraft carrying Maltese
and Gozitan Migrants to Australia (15th June, 1934 through 30th
December, 1964), Europe-Australia Institute, Victoria University,
Melbourne.
• Xerri, R. C. 2000, Direçtory of Ships and Airçraft carrying Maltese
and Gozitan Migrants to Australia (1st January, 1965 through 1st
January 1995), Europe-Australia Institute, Viçtoria University,
Melbourne.
• Xerri, R. C. 2002, Gozo in the World and the World in Gozo, The
cultural impact of migration and return migration on an island
community, Viçtoria University, Melbourne (TeΩi).
• Xerri, R. C. 2005, Gozitan Crossings, Gozo & the Gozitans Series
No.1, A&M Printing Ltd, Qala.
• Xerri, R. C. 2005, A Decade of Australian-Qala Association 1995-
2005, Gozo & the Gozitans Series No. 2, A&M Printing Ltd,
Qala.
Mario Portelli
WOODWORKS
5 St Joseph Street, Qala, Gozo
Tel / Fax: 2156 2985
Manufacturers of High
Quality Furniture and
Interior Fitments.
We guarantee Excellent Craftsmanship
61
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

IL-QNIEPEN TAL-QALA
L-istorja tal-Qniepen
L-ewwel u qabel kollox nixtieq nirringrazzja lill-Arçipriet Rev. Fr Joe Zammit
li g˙amilli din l-istedina biex jien inkun nista’ naqsam mag˙kom ftit
informazzjoni dwar ix-xog˙ol li g˙andu x’jaqsam mad-daqq tal-qniepen
fir-ra˙al tal-Qala u t-tifsira li dan ix-xog˙ol i©ib mieg˙u. Jien nixtieq nibda
billi nag˙ti ˙arsa lejn l-istorja tas-sett ta’ ˙ames qniepen li g˙andna fir-ra˙al
tag˙na tal-Qala li g˙andhom noti verament ˙elwin. Dan is-sett wasal fir-ra˙al
sabi˙ tal-Qala nhar it-tlieta u g˙oxrin ta’ Ìunju ta’ l-elf disa’ mija u tnejn
u g˙oxrin. Il-kappillan ta’ dak iΩ-Ωmien li ordnahom mid-ditta famuΩa ta’
Barigozzi ta’ Milan kien Dun ÌuΩepp Cassar.
G˙al dak iΩ-Ωmien Ωgur li ma kienitx ˙a©a façli li tag˙mel opra fir-ra˙al ta’
dak il-livell og˙li. Infatti is-somma tal-qniepen kienet la˙qet is-somma ta’ elf
mija u tmienja u erbg˙in lira, ˙mistax il-çenteΩmu u tmien dinari li nistg˙u
ng˙idu li kienet somma verament g˙olja. Meta wasal dan is-sett ©did fir-
ra˙al, il-Qala kienet di©a qed tuΩa Ωew© qniepen o˙ra li kienu fil-kampnar
tal-lemin, wa˙da minnhom illum tinsab fil-muΩew tal-knisja parrokkjali.
Il-qniepen ©ew intunati fuq nota ta’ la grave jew A natural fuq tonatura
mag˙Ωula minn Mons. ÌuΩeppi Farrugia (Tal-Vers) mill-parroçça ta’ San
Ìor© Martri tal-Belt Victoria u ing˙ataw dawn l-ismijiet. Il-qanpiena l-kbira
hi msemmija g˙as-Salvatur, il-fustanija hi msemmija g˙all-Immakulata
Kunçizzjoni, it-tielet wa˙da hi msemmija g˙al San ÌuΩepp filwaqt li t-tnejn
iΩ-Ωg˙ar huma msemmija g˙al San Pawl u g˙al San Mikiel arkan©lu. Id-dettall
li nsibu fuq il-qniepen juri biç-çar dan kollu. Settijiet simili ta’ dak tal-Qala
fçG˙awdex nsibu dawk ta’ Sannat li ©ew ordnati mill-istess kappillan Cassar
meta spiçça kappillan hemm u ta’ San Ìor© Martri. FçMalta nsibu wkoll dawk
tal-Mellie˙a u ta’ Óal Luqa.

IS-SINIFIKAT TAL-QNIEPEN
Ûgur u mhux forsi li meta nsemmi l-kelma qampiena l-ewwel ˙a©a li tg˙addi
minn mo˙˙ ˙afna nies hi ˙oss sabi˙ li jindaqq kuljum mill-kampnari tal-
knisja. Imma jekk insaqsikom “x’inhi r-ra©uni li jindaqqu l-qniepen” nista’
nibqa’ çert li xi w˙ud minnkom ma jafux eΩatt jirrispondu din il-mistoqsija u
dan min˙abba r-ra©uni li l-qniepen tilfu ˙afna mis-sinifikat tag˙hom. X’inhu
l-iskop ewlieni tal-qniepen? Il-qniepen sa mill-qedem kienu jirrapreΩentaw
il-le˙en ta’ Alla. Il-funzjoni ewlenija tal-qniepen kienet u g˙adha dik li ti©bed
in-nies lejn il-knisja u t˙e©©e© in-nies biex jitolbu mid-djar tag˙hom.
Issa jekk nag˙tu ˙arsa lejn id-daqq li jsir il-Qala ta’ kuljum nistg˙u
ng˙idu li l-ewwel tokki li jift˙u l-©urnata u li jissej˙u tal-paternoster jindaqqu
fil-˙amsa nieqes kwart ta’ filg˙odu billi tindaqq g˙al seba’ darbiet bil-
mod il-qanpiena il-kbira. Din it-tradizzjoni ilha ©ejja miΩ-Ωmien l-antik.
Missirjietna kienu jibdew il-©urnata mat-tokki tal-paternoster u kienu jinΩlu
biex jisimg˙u l-quddiesa ta’ l-ewwel. Ta’ min ikun jaf li n-numru sebg˙a
fil-knisja jirrapreΩenta il-perfezzjoni. Seba’ tokki o˙ra jindaqqu fl-Angelus tat-
tmienja ta’ filg˙odu u ta’ nofsinhar u fl-Ave Maria ta’ filg˙axija li tiddependi
mill-˙in li tkun ser issir il-quddiesa. Tkun l-istess qanpiena ji©ifieri il-qanpiena
l-kbira li tag˙laq il-©urnata permezz ta’ disa’ tokki li jissej˙u ‘tal-imwiet’. Ìieli
qabilhom jindaqq xi anniversarju permezz ta’ l-ewwel u tat-tieni qanpiena.
Kull nhar ta’ Óamis filg˙axija wara l-quddiesa tindaqq mota solenni biex
t˙e©©e© lin-nies biex jersqu g˙all-adorazzjoni fil-knisja. Darba fil-©img˙a
wkoll kull nhar ta’ Ìimg˙a fit-tlieta ssir mota bil-˙ames t’qniepen li tfakkar
il-mewt ta Sidna Ìesu’ Kristu. Din il-mota funebri ma sse˙˙x biss fçxi festi u
fl-ewwel ©img˙at tax-xahar.

MOTI FUNEBRI
Kull tip ta’ daqq li jsir permezz tal-qniepen g˙andu skop ewlieni. Infatti huma
62 l-qniepen stess li j˙abbru xi avvenimenti li jse˙˙u fil-parroçça b˙al imwiet u
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

b˙al festi. Issa jekk nag˙tu ˙arsa lejn il-mod ta’ kif jindaqqu l-qniepen g˙al
xi mewt ta’ xi persuna naraw li meta tmut mara l-mota funebri tibda billi
jindaqqu erba’ tokki biΩ-Ωg˙ira g˙al erba’ darbiet. Ta’ min ikun jaf li jindaqqu
erba’ tokki g˙ax il-kelma mara hi mag˙mula minn erba’ ittri. Meta jmut
ra©el il-mota funebri tibda bç˙ames tokki biΩ-Ωg˙ira g˙al ˙ames darbiet. Ta’
min ikun jaf ukoll li meta jkun hemm xi agunija, din tit˙abbar billi tindaqq
it-tieni qampiena ji©ifieri San Mikiel g˙al disa’ darbiet bil-mod u din issir kull
sieg˙a sakemm il-persuna tkun g˙adha agunija biex in-nies jitolbu mid-djar
tag˙hom. Il-moti funebri tal-qassisin huma totalment differenti minn dawk
tan-nies komuni. Meta jmut xi qassis, tindaqq il-qanpiena l-kbira seba’ tokki
g˙al seba’ darbiet u wara ssir il-mota funebri tal- Ìimg˙a fit-tlieta. G˙all-
mewt ta’ Papa tindaqq il-kbira tlettax il-tokk g˙al tlettax il-darba u wara ssir
il-mota tal-Ìimg˙a fit-tlieta.

MOTI SOLENNI
Ta min jg˙id li l-isba˙ moti u l-iktar li jferr˙u lill-poplu tal-Qala u lil kull
min jismag˙hom huma l-moti ferri˙ija. Dawn isiru qabel jew waqt xi festa
primarja kif ukoll sekondarja li ssir fil-parroçça kif ukoll fid-djoçesi. Il-moti
ferri˙ija li kwaΩi dejjem jibdew mill-qanpiena iΩ-Ωg˙ira, jaslu sal-kbira u
jer©g˙u jispiççaw biΩ-Ωg˙ira g˙andhom tul differenti. PereΩempju moti ta’
qabel jew waqt xi festi li g˙andhom x’jaqsmu mas-Santissimu Sagrament
b˙al dawk tal-Korpus u tal-Kwaranturi nag˙mluhom ta’ xi nofsieg˙a mentri
moti li g˙andhom x’jaqsmu ma’ xi qaddisin o˙ra jkunu twal madwar xi
g˙axar minuti. Issa meta jkollna festi primarji fir-ra˙al b˙al festa tar-ra˙al,
Milied jew G˙id, qabel ma tibda l-mota ssir dik li jg˙idulha r-rifsa. Din hi
l-og˙la mod kif wie˙ed jista’ jag˙mel mota billi l-qniepen kollha jibdew mill-
qanpiena l-kbira jing˙ataw tokk wie˙ed. Wara r-rifsa taΩ-Ωg˙ira tibda l-mota
solenni. Il-moti bir-rifsa jsiru wkoll g˙all-festi tas-Sagrament b˙al dawk tal-
Korpus u tal-Kwaranturi.

MOTI FESTIVI
Issa jekk nag˙tu ˙arsa lejn il-moti li jsiru fir-ra˙al tag˙na g˙al festa naraw li
dawn jibdew isiru mill-ewwel Erbg˙a ta’ San ÌuΩepp ji©ifieri minn xi xahar
u nofs qabel jum il-festa. Kull Erbg˙a ta’ San ÌuΩepp isiru Ωew© moti bit-tliet
qniepen iΩ-Ωg˙ar, wa˙da ssir f’nofsinhar u l-o˙ra ssir qabel il-funzjoni ta’
filg˙axija. F’lejliet il-˙ru© ta’ l-istatwa min-niçça filg˙axija wara l-quddiesa
ssir mota kbira li fiha nag˙tu bidu g˙all-festa f’©ieh il-patrun tag˙na San
ÌuΩepp u fil-jum li fih jin˙are© min-niçça ji©ifieri fis-seba’ Erbg˙a ta’ San
ÌuΩepp nift˙u l-©urnata b’mota ferri˙ija fit-tmienja ta’ filg˙odu li fiha jid˙lu
l-qniepen kollha. Issir mota o˙ra f’nofsinhar u o˙ra qabel il-funzjoni tal-Óru©
min-niçça. Waqt il-Óru© min-niçça tibda mota mill-kbira g˙aΩ-Ωg˙ira u ddum
sejra xi nofsieg˙a.
Matul in-novena il-moti jkunu bit-tliet qniepen iΩ-Ωg˙ar u fil-jiem tat-tridu
jkunu b’erbg˙a. Il-qanpiena l-kbira ssemma’ l-le˙en sabi˙ tag˙ha lejliet il-
festa filg˙odu. F’lejliet u f’nhar il-festa f’nofsinhar u qabel il-funzjonijiet tat-Te
Deum u tal-G˙asar isiru erba’ moti ta’ kwarta l-wa˙da bir-rifsa, wa˙da itwal
ftit mill-o˙ra. Waqt il-purçissjoni l-qanpiena l-kbira tindaqq wa˙edha sakemm
jo˙ro© San ÌuΩepp fuq iz-zuntier u ter©a’ tindaqq waqt is-Salve Gloria fejn
warajha jid˙lu l-qniepen l-o˙ra. Mad-d˙ul ta’ San ÌuΩepp tindaqq il-kbira
wa˙edha sakemm jid˙ol fil-knisja.
Dawn kienu kelmtejn min-na˙a tieg˙i dwar ix-xog˙ol li jien u s˙abi
nwettqu matul is-sena kollha minn ©ol-kampnari biex inxandru l-festi li jkunu
qed jie˙du post fil-Qala permezz ta’ l-il˙na uniçi u ferri˙ija tal-qniepen sbie˙
tal-parroçça tag˙na. Jien nixtieq nag˙laq billi nirringrazzja lilkom kollha li
g˙o©obkom taqraw dan it-tag˙rif li Ωgur b’xi mod jew ie˙or ˙adtu xi ˙aga
minnu.

Steve Bartolo 63
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

It-tfal li rçevew l-Ewwel Tqarbina fil-Knisja Arçipretali ta’ San ÌuΩepp, Qala
G˙awdex minn idejn l-Arçipriet Dr Joe Zammit nhar il-Óadd 6 ta’ Ìunju 2010

Michaela Abela, David Borg, Jurgen Bugeja, Nicholas Buttigieg, Polly Anne Buttigieg, Saviour Buttigieg,
Charles Camilleri, Venice Cassar, Leona Cremona, Karol Francis Grima, Kurt Grima, Jenna Mizzi, Kylie
Mizzi, Ranen Mizzi, Maria Portelli, Maxine Haley Magro, Melanie Vella, Armando Antonio Xerri, Omar
Xuereb

i Melita
Mi©bura minn
Mi©b Camilleri
M lit C ill i

64
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Studenti li rçevew il-GriΩma ta’ l-Isqof Amministrata mill-E.T. Mons. Mario

Grech fil-Knisja ta’ San ÌuΩepp, Qala G˙awdex, nhar it-12 ta’ Ìunju 2010

Therese Abela, Joseph Paul Azzopardi, Michayla Bugeja, Diane Buttigieg, Manwel Buttigieg, Sammy Joe
Buttigieg, Sarah Marie Buttigieg, Joey Camilleri, Nathaniel Camilleri, Johan Cefai, Mickayla Rose Mizzi, Irene
Scerri, Andrea Schwaiger, Diane Scicluna, Joanna Spiteri, Chantelle Tabone, Marlon Tabone, Sabrina Vella,
Vanessa Vella, Maronia Xuereb

Mi©bura minn Melita Camilleri

65
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

tia
p a
sim crai J&B J&B
Supermarket Butcher
OPEN: Monday to Friday: 5.30am - 12noon & 4.00 - 7.00pm
Saturday: 5.30 - 1.00pm
Every Wednesday and Saturday – FREE Home Delivery

Horse Riding & 21 Triq ir-Reb˙a, Qala, Gozo

Carriage Tours Tel: 2155 5067 / Mob: 7906 4522

IN-NAJSI
Mario Camilleri
“Camilleri Family” 21,
Independence Street, Qala, Gozo.
Tel: 2155 4941 ● For all kind of
Mob: 9946 0725 Concrete Works
9988 5457 ● CRANE HIRE

66
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Kronaka
tal-Parroçça
Q mi©bura minn
J OSEPHINE X UEREB

26 ta’ Marzu 2010

Festa tal-Madonna tad-Duluri
Jum ta’ Adorazzjoni. Filg˙axija ˙adna sehem
f’Konçelebrazzjoni Solenni bis-sehem tal-Kor
Parrokkjali ‘San ÌuΩepp’. Wara mxejna wara l-istatwa
devota tad-Duluri.

28 ta’ Marzu 2010

Óadd il-Palm
Sar it-tberik tal-frieg˙i taΩ-Ωebbu© u l-palm quddiem
il-kunvent tas-Sorijiet Fran©iskani. Minn hemm
imxejna mas-Salib rebbie˙ lejn il-Knisja. Wara lkoll
˙adna sehem f’Konçelebrazzjoni li fiha anima l-kant
il-grupp tal-adolexxenti u Ω-Ωg˙aΩag˙ tal-parroçça.

30 ta’ Marzu 2010

Jum ta’ Rikonçiljazzjoni
Filg˙axija ˙adna sehem fil-quddiesa bis-sehem
tal-Fratelli. Dritt wara bdiet il-Via Sagra fil-bera˙ bl-
istatwi tal-Passjoni tal-Mulej. Akkumpanjat b’marçi
reli©juΩi l-Banda tag˙na ‘Ite ad Joseph’.

67
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

68
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

1 t’April 2010 2 t’April 2010

Óamis ix-Xirka – Jum it-Twaqqif tal-Ewkaristija Il-Ìimg˙a l-Kbira
u s-Saçerdozju Filg˙odu saru l-ViΩti g˙at-tfal kollha mmexxija mis-
F’Pontifikal Solenni fil-Knisja Katidrali tbierku Ω-Ωjut Soçji tal-MuΩew tal-Bniet. Kmieni wara nofsinhar,
imqaddsa u saru it-ti©did tal-weg˙diet saçerdotali. saret it-Tifkira tal-Passjoni u l-Mewt tal-Mulej li kienet
Óadu sehem is-saçerdoti flimkien mal-grupp tal- tinkludi l-Qari tar-rakkont tal-Passjoni ta’ Sidna Ìesù
vokazzjonijiet u studenti li rçevew s-Sagrament Kristu, l-Adorazzjoni tas-Salib u Tqarbin.
tal-Grizma tal-Isqof u l-Ewwel Tqarbina din is-sena.
Il-Ministri Straordinarji tat-Tqarbin wasslu l-Ewkaristija 3 t’April 2010
lill-morda. Sibt il-G˙id
Filg˙axija ˙adna sehem f’Konçelebrazzjoni Filg˙axija ˙adna sehem fil-Velja Kbira ta’ Sibt il-G˙id.
Solenni tat-Tifkira tat-Twaqqif tal-Ewkaristija. Matulha
sar il-˙asil tar-ri©lejn u t-Translazzjoni tas-Sagrament
lejn l-Artal tar-RipoΩizzjoni. Dritt wara, is-soçji tal-
MuΩew tas-Subien mexxew s-Seba’ ViΩti fil-parroçça.
L-adoloxxenti u Ω-Ωg˙aΩag˙ g˙amlu l-ViΩti madwar
il-GΩira.

4 t’April 2010
L-G˙id il-Kbir
Filg˙odu tmexxiet Konçelebrazzjoni Solenni li fiha ©ie
amministrat is-Sagrament tal-Mag˙mudija.
Aktar tard wara l-quddiesa ta’ filg˙axija, saret
dimostrazzjoni bl-istatwa ta’ Kristu Rxoxt.
Akkumpanjat b’marçi reli©juΩi l-Banda tag˙na ‘Ite
ad Joseph’. Wara fil-pjazza sar it-tberik u t-tqassim
tal-figolli lit-tfal.

69
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

70
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

17 - 18 t’April 2010
Il-Papa Benedittu XVI f’Malta
Kienet verament sorpriΩa g˙alija meta ©ejt mitlub
biex nanima l-Quddiesa tal-Qdusija Tieg˙u l-Papa
Benedittu XVI fuq il-Fosos tal-Furjana. Ir-ra©uni ta’
l-g˙aΩla – kif qaluli – kienet li riedu lil xi ˙add li
jmexxi b’façilità u jg˙aqqad kongregazzjoni mal-
band u l-kor, biçça xog˙ol li titlob a©ilità muΩikali
notevoli meta tqis il-kobor tal-©emg˙a u d-distanza
tal-kor mill-altar minn fejn kelli nidderie©i. Il-provi
ma kinux ˙afna, anzi! It-temp imbag˙ad lanqas
g˙en biex ikun hemm l-a˙˙ar verifika li setg˙et
tawgura eΩekuzzjoni daqstant perfetta kif fil-fatt
irriΩultat. Il-fatt li l-animazzjoni marret tajjeb kien
g˙alija ta’ sodisfazzjon kbir: il-Quddiesa li kont qed
nanima kienet il-Quddiesa tal-Papa f’Malta! Imma
l-aktar ˙a©a li kienet ta’ pjaçir g˙alija kienet il-fatt
li – kif seta’ jg˙id kull min kien fiΩikament preΩenti
u ©ie wkoll irrimarkat mit-televiΩjoni diretta – waqt
il-Quddiesa n˙olqot ©abra kbira li g˙enet mhux
ftit biex il-kotra setg˙et verament titlob, b˙al fiç-
Çenaklu fil-preΩenza ta’ Marija. Dak hu x-xog˙ol
prinçipali ta’ l-animatur: li, waqt li ma jidhirx, jag˙ti
input lil-litur©ija kollha, b˙ar-ru˙ fil-©isem, g˙alhekk
“anima-azzjoni”. B˙ala rigal g˙al dan il-kontribut
tieg˙i – hekk interpretajtha – waslet ittra li l-Qdusija
Tieg˙u l-Papa kitibli ftit tal-jiem wara biex jirrispondi
g˙all-ittri li t-tfal tal-parroçça tag˙na, kienu bag˙tulu
biex jg˙idulu kif ˙ejjew ru˙hom g˙aΩ-Ωjara tieg˙u
tant mistennija minnhom fostna. Il-barka tieg˙u
fuqi u fuq il-komunità parrokkjali tieg˙i hi grazzja
g˙alija, b˙al si©ill li jg˙aqqad g˙al dejjem din is-Sena
Saçerdotali speçjali li hu nieda u li g˙adna kemm
temmejna.

Mog˙ti rigal lill-Parroçça 71

 Le˙en il-Qala - Festa 2010

1 ta’ Mejju 2010 9 ta’ Mejju 2010

Festa ta’ San ÌuΩepp Óaddiem
Filg˙axija, Mons. Isqof Mario Grech, mexxa
Konçelebrazzjoni Solenni bis-sehem tal-Kor
Parrokkjali ‘San ÌuΩepp’.
Festa tal-Madonna tal-Blat
Fi tmiem il-©img˙a l-adoloxxenti u Ω-Ωg˙aΩag˙
kellhom mument ta’ talb fil-kappella. Is-Sibt ©iet
iççelebrata quddiesa g˙all-anzjani filwaqt li l-Óadd,
Jum il-Festa, l-Arçipriet mexxa Konçelebrazzjoni li
ntemmet b’Çelebrazzjoni Ewkaristika.

8 ta’ Mejju 2010

Jum il-Konsagrazzjoni tal-Knisja Arçipretali
Filg˙axija ˙adna sehem f’Konçelebrazzjoni Solenni
bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San ÌuΩepp’. Mistiedna
partikulari kienu l-©enituri tat-tfal li jattendu l-iskola
tas-Sorijiet Fran©iskani fil-parroçça tag˙na.

72
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
22 ta’ Mejju 2010
Velja Djoçesana ta’ G˙id il-Óamsin
Il-parroçça tag˙na kellha l-grazzja din is-sena tilqa’
fiha l-knisja f’G˙awdex g˙all-Velja ta’ Pentekoste li
tmexxiet minn Mons. Isqof Mario Grech. Mistiedna
partikulari kienu l-istudenti li din is-sena rçevew is-
Sagrament tal-Konfirmazzjoni, flimkien mal-©enituri
u l-parrini tag˙hom. Waqt l-offertorju saru g˙otjiet
ta’ karità.
28 ta’ Mejju 2010
Konsagrazzjoni tal-Parroçça lill-Qalb ta’ Marija
Wara li ˙adna sehem fil-purçissjoni bil-Madonna
ta’ Fatima u tlabna flimkien it-talba tar-RuΩarju
Mqaddes, l-Arçipriet mexxa l-quddiesa fil-bera˙ fost
it-talb u l-kant tal-©emg˙a. Fit-tmiem il-quddiesa
saret il-Konsagrazzjoni tal-familji tal-parroçça lill-Qalb
bla Tebg˙a ta’ Marija.
30 ta’ Mejju 2010
Solennita’ tat-Trinita’ Qaddisa
Dsatax-il tifel u tifla – 10 subien u 9 bniet – irçevew
g˙all-ewwel darba lil Ìesù Ewkaristija.
73
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

4 – 11 ta’ Ìunju 2010

Ìimg˙a Ewkaristika Saçerdotali
Fl-okkaΩjoni ta’ G˙eluq is-Sena Saçerdotali fil-
Parroçça tag˙na, t˙ejja programm g˙al Ìimg˙a
Ewkaristika Saçerdotali. Il-motto kien: “Is-Saçerdoti
huma frott l-Im˙abba tal-Qalb ta’ Ìesu ” (Il-Kurat ta’
Ars).

6 ta’ Ìunju 2010

Festa ta’ Corpus Domini
Filg˙odu n©barna lkoll flimkien g˙all-
Konçelebrazzjoni Solenni bis-sehem tal-Kor
Parrokkjali ‘San ÌuΩepp’. Wara mxejna saçerdoti u
poplu wara s-Santissimu Sagrament. Óadu sehem
il-Fratelli u t-tfal tal-Ewwel Tqarbina.

9 ta’ Ìunju 2010

Tajna bidu g˙all-Erbg˙at ta’ San ÌuΩepp, seba’
©img˙at li fihom nitg˙allmu aktar min kien il-qaddis
protettur tag˙na. Il-motto g˙al din is-sena kien:
“Ìesù sejja˙lu ‘Missier’”, fl-okkaΩjoni tal-140 sena
mill-Proklamazzjoni ta’ San ÌuΩepp b˙ala Patrun
Universali tal-Knisja mill-Papa Beatu Piju IX.

11 ta’ Ìunju 2010

Solennita’ tal-Qalb Imqaddsa ta’ Ìesù
Illum ©iet fi tmiemha s-Sena Saçerdotali Speçjali. Kien
b˙al daΩ-Ωmien sena li l-Papa Benedittu XVI nieda
sena ta’ talb u riflessjoni fuq il-ministeru tas-saçerdot
ordnat fl-okkaΩjoni tal-150 sena mill-mewt tal-Kurat
ta’ Ars, San Ìwann Marija Vjannej.
74 Filg˙axija ˙adna sehem fil-Konçelebrazzjoni
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Solenni ta’ radd il-˙ajr, immexxija minn Dun g˙axar snin u l-istudenti li rçivew is-sagrament tal-
Anton Sultana f’g˙eluq l-40 Sena tas-saçerdozju Konfirmazzjoni dawn l-a˙˙ar tliet snin. Wara Mons.
tieg˙u. L-Arçipriet, il-Kan. Dr Joe Zammit nise© il- ÌuΩeppi Mercieca mexxa Konçelebrazzjoni Solenni u
pane©ierku tal-okkaΩjoni. Óa sehem il-Kor Parrokkjali ng˙atat il-Benedizzjoni sagramentali.
‘San ÌuΩepp’ immexxi minn Mario Portelli b’kant
gregorjan-polifoniku.
Wara mxejna proçessjonalment wara Ìesù
Ewkaristija bis-sehem tal-Fratelli u tal-Banda tag˙na
‘Ite ad Joseph’ li akkumpanjat b’marçi u kant
ewkaristiçi u reli©juΩi. Fl-a˙˙ar ng˙atat il-Barka
Sagramentali.

12 ta’ Ìunju 2010

Il-GriΩma tal-Isqof
7 subien u 13 bniet mill-parroçça tag˙na rçevew
id-don tal-Ispirtu s-Santu fis-Sagrament tal-
Konfirmazzjoni mill-E.T. Mons. Isqof Mario Grech.

13 ta’ Ìunju 2010

Festa ta’ Ìesù Redentur tal-Isla

18 ta’ Ìunju 2010

Tifkira tal-Mi©ja fostna tax-Xbieha tar-Redentur
tal-Qala
Ìesù Redentur kien espost g˙all-qima fis-Santwarju
mill-Óamis filg˙axija g˙all-Ìimg˙a, minn fejn telaq
pellegrina©© devot g˙all-Knisja Arçipretali, bis-sehem
tal-kleru, l-abbatini, il-fratelli flimkien mal-poplu tal-
Qala speçjalment il-familji miΩΩew©in dawn l-a˙˙ar 75
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

76
 Le˙en il-Qala - Festa 2010
Int u G˙addej mit-Toroq Tag˙na!!
Berikna GuΩeppi,
Kif to˙ro© fil-bieb,
Fejn lilna inti tara,
Fost tieg˙ek il-˙bieb.
Fejn lilek hemm nilqg˙u,
B’dirg˙ajna miftu˙a,
Fost talb u kant l-innu,
Ìa minnek mirbu˙a.
U b’˙arsa ta’ ˙niena
Lejn ©ensna midinba,
Minn kull hemm Int beg˙edna,
U e˙lisna mill-‘brimba’.
G˙ax mag˙na ddur dejjem,
Bil-lejl u bi nhar,
U tara kif lilna,
Hi titfa’ fl-imrar.
‘Ma tieg˙ek il-˙atar,
Li jwarrad dejjiem,
G˙alina huwa tarka
Li jsuqna ‘l quddiem.
U ˙arstek int itfa’
Fuq tag˙na d-djar,
Biex huma kennija
Jsiru b˙as-swar.
Fejn xejn u ˙add lilna,
Ma jitfa’ fil-hemm,
La darb a˙na mieg˙ek.
Qed naqsmu das-sehem.
U meta fi djarna
L-gwaj ji©i jΩurna,
Kun Int illi tag˙mar,
Li jitlaq minn fuqna.
U lil Ìesù qajjem
Mir-raqda serena,
Pespislu f’widintu,
W urieh dik il-hena,
Li l-Qala qed tgawdi
F’dan l-G˙id ÌuΩeppin,
Mag˙mul g˙ad Unurek,
Minn kollha l-Qalin.
U g˙idlu jitbissem,
Lit-tfal u anke l-kbar,
Li ta’ kuljum nersqu
F’ri©lejn hemm, l-Altar.
Biex a˙na nirçievu,
Il-ÓobΩ tas-Smewwiet,
Li lilna ng˙ata,
Hekk, mimli barkiet.
U fejn hemm il-morda
Ix-xjuh, l-imdejqin,
Missilhom Int qalbhom,
Wennishom fin, fin.
Lil ˙utna Emigranti,
Tal-qrib u tal-bog˙od,
Int kompli Ωommilhom,
Twemminhom fis-sod.
U qabel ma lura,
Fil-Knisja inti tmur,
Fost talb u çapçip,
Mill-qalb ˙iere© b˙al-fjur,
Tbissmilna t-tbissima,
O tag˙na Patrun,
Urina li t˙obbna,
Ûomm f’idek it-tmun.
G˙alina Int il-boxxla,
Tag˙na Int il-mudell,
Fuq ˙ajtek ˙ajjitna,
Mibnija kastell.
Il-˙aΩen u d-deni,
Ûomm minna l-bog˙od,
Ûomm safja lil ru˙na,
U l-fidi fis-sod.
Lill-poplu tal-Qala,
Li j˙obbok qatieg˙,
B’kull xorta ta’ barka,
Mur lilu g˙anieh.
Biex wara dil-˙ajja,
F’dat-turrufnament,
Ódejk postna fis-sema,
Ikun verament.
VIVA L-MANJUS
Euchar Mizzi
77
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

SAN ÌUÛEPP IL-MASTRUDAXXA

O patrun tal-mastrudaxxa
Fuqek ˙arsti lejk jien nitfa’;
Qatt ma nixba lejk in˙ares
X’˙in kultant jien wa˙di nisfa’.

Int tfakkarni f’dak missieri

Li kien b˙alek mastrudaxxa;
B˙alek rabba il-familja;
Stinka, bata, ‘mma le sfaxxa.

X’˙in fuq xog˙olu lejk i˙ares,

Ìol-˙anut imdawwar bl-g˙odda;
Bis-serrieq u ç-çana f’idu,
Kull ©urnata mqaddsa jg˙oddha.

B’dak il-wiçç mimli sbu˙ija

Ra©el xieraq ta’ Marija,
Missier legali ta’ Ìesu’
Mimli g˙aqal u bΩulija.

Nies tas-snajja lejk in©ibdu

G˙ax jarawk b’martek imdawwar;
Ódejk Ìesu’, tfajjel tant bieΩel,
Li ukoll b’xog˙olu ried jissawwar.

Issa int fis-sema qieg˙ed

Óares lejna u berikna;
Óares il-˙addiema kollha;
W’ minn kull deni, Int e˙lisna!
LIL SAN ÌUÛEPP FIL-ÌENNA F’FESTA WAÓDA
Patri ÌuΩi Mifsud Agostinjan
Li kieku kellek tg˙idli ‘San ÌuΩepp’ biex nifta˙ qalbi mieg˙ek;
Ming˙ajr dubju ng˙idlek li din bla riservi hi tieg˙ek.
Min jaf kemm dmug˙ ma xerridx min˙abba fik.
It-tama tieg˙i hija kollha fil-Kunçizzjoni u fik.
Imma meta kull fil-g˙odu nkun nixg˙ellek tlett xemg˙at
Il-˙in ˙dejk jg˙addi ji©ri u jtir, u jaqbΩuli ftit demg˙at!
Jien nemmen li int fil-Ìenna l-˙in kollu jag˙mlulek il-festi.
U li a˙na g˙ad narawk f’dak is-sema mlibbes mant çelesti.
Jien qieg˙ed ng˙ix issa;
Tal-biera˙ nipprova ninsie˙ kieku nista’
Ji©ri x’ji©ri, ‘Manjus Gustus’ jien lilek irrid.
U fuq kollox lil dak l-Essri G˙oli li ˙alaq sa˙ansitra x-Xemx.
L-Imnajjar g˙al bil-lejl; kwiekeb, li b˙alhom m’hemmx.
Int Manjus ta’ qalbi, t’Alla l-G˙oli ©awhra prezzjuΩa: djamant.
Il-bniedem midneb int ta˙firlu; ©©ibu ©did fjammant.
Qisu ma˙sul b˙al fil-Mag˙mudija.
Safja ©©iblu ru˙u mill-©did, bla ˙tija bla dnub ˙ija.
In˙obbok erbg˙a u g˙oxrin sieg˙a kuljum,
U bi ˙siebni nag˙mel hekk sakemm g˙alija d-dinja ddur!
Issa li naqset il-kelma ta’ Missieri u t’Ommi;
U int Tama ˙elwa ag˙mel li Sajf u Xitwa, jkolli kliem ˙elu f’fommi.
Viva l-Manjus tal-Qala.
Dan il-Ìenna, kbir Patrijarka ma jobdix iΩda jikkmanda!

Joe Cutajar
78
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Is-Santwarju Tislima lil ÌuΩepp Debono

(Ta’ Kensula)
tal-Immakulata (F’g˙eluq il-25 sena mill-mewt tieg˙u)

tal-Qala
Nit˙asseb meta ng˙arrex ©ewwa Ωmienek:
Nieqaf miblug˙ u barra minn sensija
X’˙in na˙seb fik u n-nies l’ int rajt f’dawk jiemek
Jittalbu l-grazzji f’dawk il-jiem fa˙xija.

Kull ©ebla li hemm fik tixhdilna seklu

Il-Grazzji jixhdu it-tinqix l’hemm fik
Ìrajjiet itennu l-qniepen kull periklu
Li f’dak il-ba˙˙ taΩ-Ωmien g˙adda minn g˙alik.

Qumu mejtin minsija ixhdu l-grajja

Ta’ dak il-jum ta’ dwal u ta’ sbu˙ija;
Forsi l-˙sieb tag˙kom kien x’g˙ajta mill-plajja Insellimlek g˙aΩiΩ papà
Minn ta’ l-Appostlu l-kbir mog˙ni b’kull dija. G˙ax lilna ˙abbejt bil-bosta,
Dieqa kbira ˙allejt warajk
‘Ma Ω-Ωmien ma˙rub, g˙addej bla ma tittendi X’˙in b˙al g˙asfur tlaqt minn fostna.
U int dejjem tistor, ikabbar il-le©©endi.
Ta’ tlieta u sittin sena
Joseph Portelli Lilna tajt l-a˙˙ar tislima,
U jgerbu kemm igerbu s-snin
Tkattar tibqa’ lejk l-istima.
Kemm tixtieq tg˙idlek Stephanie
X’hena kbira t˙oss ©o fiha,
Meta tiftakar li kont int
Parrinu fil-mag˙mudija.
X’memorji sbie˙ ta’ meta kont
F’˙o©rok iΩΩommni bil-qieg˙da,
It-tg˙anniqa mal-qalb tieg˙ek
G˙adni n˙oss g˙alkemm imbieg˙da.
Jekk kuntrarju jien nivvinta
Pront lest tag˙tini tag˙lima
Minn wiççi tisparixxi d-dmug˙
Sempliçement bi tbissima.
Niftakarni nit˙axken ˙dejk
Biex nisimg˙u d-diski Maltin,
X’˙in fuq ir-radju kien jibda
Dawk ta’ Malta l-aqwa g˙oxrin.
Iv’ iva Pa, a˙na n˙obbuk
Kont sod imma b’qalb ˙anina,
Familjari lkoll nitolbuk
Sellem lil Ìesù g˙alina.
Óamsa u g˙oxrin sen’ ilu
Ittajjart g˙al g˙and il-feddej,
L-appuntament g˙al mieg˙ek Pa
Fl-eternità ˙dejn il-Mulej.
Marlene Debono
79
 Le˙en il-Qala - Festa 2010

Vella
Auto
Service
Mechanic - Auto Electrician
Computerised Tune ups
Electronic Fuel Injection Specialist
Ultrasound Injection Cleanser

14, Victory Street, Qala - Gozo

Tel: 2155 1405
Mob: 9944 7646

Peter’s Butcher Shop

55, St. Joseph Square, Qala - Gozo
2785 5051 - 7905 5051

For top quality fresh meat cuts, marinated pork,

beef & chicken for BBQs, a vast selection
of superior meat products such as roast pork, beef,
or chicken, kebabs, meatballs, bragioli,
burgers and lots more...

Thursdays closed

80