Professional Documents
Culture Documents
Il-Kelma tal-Aripriet
Rev. Kan. Dr Joe Zammit
Glorja l Alla
Quddiem katastrofi naturali u orajn li nistgu nsejulhom umani, li bxorti aina qed nassistu galihom fi minijietna u bmod tant frekwenti, nistgu ana nibqgu nemmnu fAlla u iktar u iktar li Alla hu mabba, kif jistqarr bmod konvinenti San wann (1w 4,16) li kien tant qrib qalb il-Verb Inkarnat. Il-Milied huwa proprju r-risposta puntwali gal din id-domanda inkwetanti. U dan galiex l-istess Skrittura tgidilna; Hu li gad li kellu n-natura ta Alla, ma qagadx ifittex tiegu li hu daqs Alla, ida xejjen lilu nnifsu billi a n-natura ta lsir (Fil 2,5) u tkompli fi kliem Kristu Alla hekk abb lid-dinja li ta lil Ibnu l-wadieni (w 3, 16) u wkoll add ma gandu mabba akbar minn din (w 15, 13) u Hu, li kien abb lil tiegu li kienu fid-dinja, abbhom gall-aar (w 13,1). Fil-Misteru tal-Inkarnazzjoni tal-Verb, Alla jieu fuqu l-akbar katastrofi gax libes id-dnub li fih kien waqa l-bniedem u bkonsegwenza l-univers kollu. Kif jistqarr San Pawl Dak li ma kienx jaf xinhu dnub, Alla gamlu dnub galina (2Kor 5,21). U kellu jkun Alla, hu biss u wadu, bala Alla, li seta jinel fid-dagbien tal-waqga, fid-dlamijiet, minn fejn seta jgolli l-kreazjoni kollha gall-ie tad-dinjit oriinali tagha u iktar: Galhekk Alla gollieh sas-smewwiet, u ejnu bl-isem li hu fuq kull isem, biex fl-isem ta es - fis-sema, fl-art u fqieg l-art - il-lejjaq kollha jinlu garkopptejhom, u kull ilsien jistqarr; es Kristu hu l-Mulej gall-glorja ta Alla l-Missier (Fil 2,9-11). U tkompli turina kemm dan hu minnu l-Iskrittura Mqaddsa meta tfakkarna bmod qawwi u oriinali, spejalment quddiem minijiet qalila li gaddejja minnhom id-dinja tagna balissa; Il-olqien kollu gadu sissa jitniehed bl-uig tal-las; u mhux hu biss, imma wkoll ana li gandna l-ewwel frott tal-Ispirtu, ana wkoll nitniehdu fina nfusna waqt li nistennew l-adozzjoni ta wlied, il-fidwa ta isimna (Rum 8, 22-23). Mela l-konklujoni hija wada loika. Kull darba li l-Verb tAlla jitwieled fina permezz tal-grazzja, ana minna nfusna nkunu qed inkantaw il-glorja ta Alla sa ma jasal il-waqt li l-katastrofi l-kbira tad-dnub tintreba minn fuq wi l-art kollha, hi u l-konsegwenzi terribbli tagha u jinbtu sema did u art dida (Ap 21,1). U l-Verb sar bniedem u gammar fostna, u ana rajna l-glorja tiegu (w 1,14)!
Lehen il-Qala
Id-39 Sena No. 110 - Serje E - No. 21 Milied 2011
FDin il-ara
Il-Kelma tal-Aripriet 1 Drawwiet u Tradizzjonijiet dwar il-Milied fGawdex 3 Editorjal 6 L-Gana tal-Milied 7 San uepp Fostna 9 Frak ta Storja 13 To Our English Speaking Residents 14 L-Immakulata Kunizzjoni arsa Biblika 15 Il-Milied fnofs diskussjoni 17 It-Tifsira vera tal-Milied 19 Katekei Luqa 10: Versi 25-37 21 Il-Milied fGajnejn i-gaag 23 Simboli tal-presepju 25 L-esperjenza tal-Kor Magnificat fMessina 27 L-esperjenza tiegi fl-Etjopja 29 Qala fest2 a model to be copied by all parishes 31 L-Oratorju Vokali u Strumentali San uepp 33 Mid-Djarju ta uepp Debono 35 Mons. Mikiel Cefai geluq it-30 sena minn mewtu 39 Pana Adolexxenti u gaag Qalin 41 Pjan Pastorali 2011/12 42 Programm - Kunizzjoni 2011 44 Programm - Milied 2011 46 Tu es sacerdos in aeternum - Dun Krystof Buttigieg 49 Kumitat entrali tal-Festa 57 O mien elu... 59 American Qala Association 61 Australian Qala Association 63 Qala International Folk Festival 65 ita - Pellegrina fi Krakow il-Polonja 67 Persunai Qalin 73 Gozo International Celebration 78 Il-Komunit Kummerjali tal-Qala - 60 sena ilu 79 Il-Preparazzjoni gall-Festa tal-Immakulata Kunizzjoni 86 Kronaka tal-Parroa 91 Radju Leen il-Qala 96 Mill-Uffiju Parrokkjali 97 Ritratt tal-ara 99
B o R D E D I to R JA L I
Ar. Kan. Joe Zammit Chairman Mario Bugeja Pubblikatur tar-Rivista Mary Josette Xerri Joe Grima Qari tal-Provi Lorne Cremona Frank Ion Magro Ritratti Euchar Mizzi Editur Mary Josette Xerri Philip Pisani Doris Cutajar bir tar-Reklami Victor Grech Fr. Charles Buttigieg Membri
We organise your wedding from start to finish... you have less hassle and more peace of mind
Jothain - Plot 19, Triq il-Mag. Salvu Attard - Qala Tel: 2156 4209 Mob: 9922 8699
Il-Milied: Il-kelma Milied ejja mill-verb wiled li tfisser kellu tifel jew tifla. Bl-Ingli ngidulu birthday Jum it-Twelid. Per l-Milied huwa Jum it-Twelid ta es Bambin. add ma jista jgid illum huwa l-milied tiegi, imma ngidu geluq snini, jew bl-Ingli il-birthday tiegi, gax il-kelma Milied hija riervata biss gat-Twelid ta es. Fil-fatt hemm persuna ieor li l-kelma Milied kienet tapplika wkoll galih u dan hu wanni l-Battista. Infatti nsibu l-Milied il-kbir ta es Bambin u l-Milied i-gir ta wanni l-Gammiedi. Il-Milied hija festa kbira u nistgu ngidu Universali. Fil-fatt l-Insara kollha jielebrawha bsollennit kbira madwar id-dinja kollha. L-Ortodossi jielebraw il-Milied fis-6 ta Jannar, festa tal-Epifanija tal-Mulej, meta nfakkru l-mija tas-Slaten Mai fi dan es Bambin meta marru jadurawh u joffrulu r-rigali taghom, ta deheb, inens u mirra. Bosta huma d-drawwiet kulturali u folkloristii li huma marbuta ma din il-festa, uud minnhom drawwiet spejali li jinsabu biss fostna fpajjina. Il-Presepju: Il-Presepju li mhuwa xejn gajr tifkira tal-Grotta ta Betlem, fil-waqt li l-Pasturi huma r-Rgajja (Pastore). Fpajjina l-presepju folkloristiku kien ikun magmul mill-ebel tarrina. afna kienu jmorru fuq l-goljiet fejn isibu dan it-tip
ta ebel. Anke t-triqat tal-presepju kienu jsiru bi trab isfar li joro mill-ebla Maltija. Imbagad din il-grotta kienet tii mejna bis-Sagtar u blejet ix-xi li kienu jdaluha bejn il-ebel innifsu. Bhekk il-presepju kien ikun lest u kull ma jkun fadal li jejnuh bil-pasturi. Kif gedna, dawn huma Rgajja li skont it-tradizzjoni kienu huma l-ewwel nies li ew mgarrfa bit-twelid ta es permezz tal-Anlu kif insibu fil-Vanelu meta qal li dehrilhom Anlu u abbrilhom fer kbir li kien tweldilhom is-Sultan u s-Salvatur tal-Lhud li hu es kejken tarbija. Imbagad naturalment hemm diversi pasturi li oriinarjament kienu xebh ta personai ta mien es. Pereempju, insibu l-Mistageb fnofs il-Presepju jew ilGrotta jistageb bis-sbuija u l-lewwa tat-tarbija Ges. Presepju mingajr dan il-pastur huwa kkunsidrat mhux komplut. Hemm ukoll ir-ragaj rieqed li minkejja l-kant talAnli baqa rieqed. Insibu wkoll ix-xabbatur. Dan il-pastur jidher garkupptejh jew mimdud jixxabbat biex jaqtalkurit u jara t-tarbija li gadha kif twieldet. Pasturi hemm kemm trid u dawn jidiedu u jinbidlu skont il-pajji li jkun. Dari kont issib ew tipi ta Pasturi, dawk imlibbsin ta Lhud skont mien es u orajn imlibbsin bilbies lokali. Dawn it-tnejn kienu jkunu magmula mit-tafal lokali li kienu jibru minn fuq l-goljiet, fosthom dak tal-golja li tinsab qrib l-Gasri magrufa bala tal-Avea. Kienu
Fil-bogod imbagad jitpoew it-tliet Slaten Mai u dawn jitressqu ftit pulzieri kuljum, dejjem joqorbu lejn il-Grotta sa ma jaslu fit-Tre Re, l-Epifanija. Kurit hi li filpresepju ma tidolx il-moga. Dwar din hemm leenda elwa li nitkellmu fuqha aktar tard. Il-libsa tal-Bambin Din fi mienna kienet xi aa li kwai t-tfal kollha kienu jiedu gost jagmluha, anzi kienu huma stess li jistaqsu lillkonfessur galiha. Xinhi din il-libsa tal-Bambin? Din kienet spei ta sagrifiju gir ta tfal li konna, li kien jagtina l-konfessur fil-bidu tal-Avvent u li ddum tosservaha salMilied. Bhekk dan is-sagrifiju gir kien iservi ta libsa spiritwali li kull tifel u tifla kienu jiedu gost li jagmlu. Dawn is-sagrifiji kienu jikkonsistu per eempju, billi wieed ma jikolx ikkulata jew elu matul dan i-mien tal-Avvent, jew li darba fil-imga tkun trid tmur iur lil xi add marid fid-dar jew fl-isptar. Jew li ma tixrobx soft drinks u l-flus taghom toffrihom gall-karit jew tagtihom lil xi add fil-bonn li tkun tafu. Mal-Milied dan jispia u nergu gan-normal. Logob tal-Milied: Dan i-mien tal-Milied gandu wkoll diversi logob konness miegu. Per eempju nsibu l-logob tal-ellew, jew tal-lew kif forsi l-aktar li nafuh ana. Dan il-logob kien jikkonsisti fil-logba tal-kastelli, tal-ofra, tal-kukklu, e. Fi mieni l-galliema fil-Milied kienu jagtuna bora lew biex ikollna biex nilagbu. Kastell lew kien jikkonsisti ferba lewiet u meta kienu jagtuna dan il-lew kienu
Il-Priedka tat-tifel u l-Purissjoni tal-Bambin: Fi mien il-gwerra numru ta Maltin ew Gawdex bala refujati u maghom abu anke xi drawwiet fosthom abu per eempju, il-Priedka tat-Tifel ta Lejlet il-Milied. Imbagad is-Superjur tal-Muew Mr. Bianco mhux biss daal il-Muew fGawdex imma introdua wkoll gallewwel darba il-Purissjoni tal-Bambin li gadha ssir sallum mis-Sojet tal-Muew. Il-Quddiesa ta nofsillejl kienet u gadha l-mument l-aktar sollenni tal-Milied u ferti parroi l-priedka gadha ssir mit-tifel li aktarx li jkun mgallem mis-Sojet tal-Muew. Gat-tfal ir-rigali talMilied huma xi aa mistennija wisq. Dari l-gajta kienet li r-rigali jibhom lit-tfal il-Bambin u jsibuhom hekk kif iqumu fuq is-sodda fJum il-Milied. Illum aktarx li jsibuhom tat is-sira tal-Milied u ga-gar iibhomlhom Santa Klaus. Niltaqgu sena ora. Il-Milied u s-Sena t-tajba lil Kuladd. Nota: Dan l-artiklu kien mibni fuq intervista li l-awtur kien gamel mas-Sur Anton F. Attard, kittieb magruf l-aktar fis-suett tal-Folklor ta Pajjina. Inroddulu ajr.
L-Editorjal
E-mail: lehenilqala@gmail.com
l-aktar Franza, Spanja u l-ermanja. Il-kant tal-Milied qabad sew u nibtu ganjiet li galkemm imdawra malistorja tal-Milied per kienu stejjer fittizji tant li ma baqgux jitkantaw fil-knejjes, izda kienu jitkantaw fiddjar u fil-pjazez minn gannejja vjaaturi li kienu jmorru minn post gall-ieor, ikantaw u jdoqqu biex jallegraw lillpoplu. Hekk bdew l-ganjiet tal-Milied. afna mill-ewwel ganjiet intilfu, orajn inbidlu, filwaqt li nkitbu orajn odda. L-Gana tal-Milied fMalta Galina l-Maltin l-ganjiet l-aktar popolari huma dawk Inglii, ganjiet li bdew jitkantaw madwar mitejn sena ilu u li kibru u diedu ma-mien. Inobbu nkantawhom fit-test taghom Ingli, imma llum insibu testijiet bilMalti li ew addattati gall-muika ta dawk Inglii. afna minnhom inkantawhom ukoll fil-knejjes waqt ilquddies fi mien il-Milied. Barra minnhekk gandna wkoll ganjiet proprja Maltin li ma-mien qegdin jidiedu. Imma gur li l-aktar wada li hi gall-qalb tal-Maltin u li jkantaw ma Malta kollha bl-akbar emozzjoni hi l-ganja Ninni la tibkix ijed. Dan nistgu ngidu li hu grazzi gallmembri tal-MUSEUM. Inkitbet kwai mitt sena ilu imma sabet il-popolarit tagha fis-snin sittin meta Dun or, illum San or Preca, mal-membri tal-MUSEUM beda jorganizza l-purissjonijiet tal-Bambin mal-irula kollha ta Malta. Dawn il-purissjonijiet gadhom isiru u ajar ngid li saru karatteristika importanti fi-elebrazzjoni talMilied Malti. Sa mill-bidu taghom, membri, tfal u nies li jakkompanjaw fil-purissjoni, kienu u gadhom ikantaw btant ea l-ganja Ninni la tibkix ijed. Tossha
jgidilhom li kien hu li kkompona l-muika tal-ganja. Per ma emmnuhx u qalu li nkitbet minn Haydn, Mozart jew Beethoven tliet kompoituri famui Awstrijai. Imma l-verit aret meta nstab il-manuskritt li kien ittraskriva Dun Mohr. Fir-rokna tal-manuskritt Dun Mohr kien kiteb Melodija ta Franz Gruber. O Lejl tas-Skiet hi ganja mill-aktar jekk mhux l-aktar irrekordjata mad-dinja kollha, kantata minn nies ta kull ens u fkull lingwa, u dejjem bl-akbar emozzjoni u nostalija. Forsi fatt li jixhed kemm hi mabuba, hu meta fDiembru 1914, waqt il-waqfien mill-glied gal mien il-Milied fl-ewwel gwerra dinjija, is-suldati fit-trunieri nstemgu ikantaw O Lejl tas-Skiet. Kienu jafuha s-suldati ta-ew naat u gal dak il-mument insew il-gwerra ta bejniethom u kantaw l-ganja flimkien.
d. It-transtu ta San uepp. L-inkwatri tat-Transtu ta San uepp, jiifieri talagunija u l-mewt tiegu, bdew jidhru fil-Punent fissbatax-il seklu, mien il-barokk, kif ukoll mien li fih id-devozzjoni lejn San uepp kienet ikkargat sewwa. Ruma, insibuh ipittirha lil Franisk Trevisan, Napli hemm xogol ta Annibali Carracci, u Vienna pittruha Karlu Marutta u Luqa Giordani. Malta, nsibuha fil-benniena tal-kult ta San uepp, fil-lunetta tal-fratellanza tiegu Ta ieu, ir-Rabat talImdina. Din saret wara li kienet tlestiet il-kappella fl1670. Ma setax jonqos li din il-fratellanza tkun minn tal-ewwel li tpini t-Transtu ta San uepp, meta tqis li l-fratelli, sa mill-bidu li twaqqfet il-fratellanza, snin qabel ew hawn il-Kavalieri, kienu jiedu sieb jagmlu t-twiebet lill-foqra u, wara li jidfnuhom, kienu jibrulhom gall-quddies. Il-fratelli kienu jimxu wkoll quddiem il-vjatku u jerfgu l-baldakkin. Fi nkwatru qadim ta pittur Sqalli tas-sittaxil seklu, li juri l-familja ta Nazaret fi triqtha gall-Eittu, in-naa tisfel naraw lill-fratelli ta San uepp lebsin il-kunfratija bil-maktur frashom, mexjin quddiem ittebut ta xi add li miet fil-faqar. Duzzina, fl-1575, isemmi li l-fratellanza kienet twassal lill-ikkundannati gall-mewt, mill-abs tal-Imdina salPonta tal-Forok, barra s-swar, u tieu sieb tidfinhom. Fost dawn l-imgallqin insibu lit-Tabib ueppi Callus, li kien gallqu il-Grammastru La Valette, fl-1560. Dan kien wieed minn tal-ewwel li kien jismu ueppi fost il-Maltin, gax qabel kont issibu fost il-Lhud biss.
e. L-ospizju ta San uepp, a-ebbu. Post ieor fejn insibu kif jixraq inkwatru tatTranstu ta San uepp, hu dan l-Ospizju jew Sptar ta San uepp, a-ebbu. Feta gall-konvalexxenti, sewwasew nhar San uepp tal-1788, bissensja tal-Isqof Labini, (1780-1807), fid-djar u l-onna ta Dun ann Patist. Benefatturi ora kienu Patist Debono, Dun uepp Mamo, Dun Filippu Calleja u Dun Anton Saliba. Dan barra l-gajnuna tal-Isqof Labini u x-xogol bxejn taebbuin. Il-kappella, bl-inkwatru tal-Mewt ta San uepp, qiegda ftarf is-sala biex il-morda jkunu jistgu jisimgu l-quddies. Fl-1900 aduh fidejhom is-Sorijiet tal-Qalb ta es u fih jilqgu, barra x-xju u t-tfal iltiema, skola gat-tfal. f. L-Arzella tat-transtu ta San uepp, l-Imsida. Billi l-leenda tal-mewt ta San uepp, Malta, sabet l-aqwa interpretazzjoni tagha fil-kapulavur tal-Pittur Anton Inglott, (1915-1945), ma nistax ma niqafx fit-tul fuqha qabel ma naglaq. Fdin l-arzella mhux biss Anton Inglott laaq il-qofol tal-arti tiegu bala pittur, imma
3. San uepp patrun tal-iltiema. Sa mill-1600, il-pitturi Spanjoli kienu bdew ipinu lil San uepp ma es Bambin jew ma es tifel imfarfar. Il-Pittur Carlier saansitra pina lil es tfajjel iqieged kuruna fuq ras San uepp. Malta, kemm flinkwatri u kemm fil-vari li gandna dejjem juru lil San uepp ma es tarbija jew tfajjel. Galhekk drajna naraw lil San uepp bala l-bniedem li kien rabba lil es u gallmu senegtu. Mhux hekk biss, imma l-grotta li dari iktar mil-lum issib fkull dar nhar il-Milied, darrietna nqisu lill-familja ta Nazaret mal-familji l-foqra. Sqallija, galhekk, hemm id-drawwa li nhar San uepp jagmlu ikla lill-foqra tal-post. Fost il-mistednin ikun hemm tlieta meqjusa bala l-familja ta Nazaret. Barra fid-djar, il-foqra ie li jagtuhom ikla fil-knejjes, u flok il-kap tal-familja, iservuhom il-qassisin. Barra l-Bambin fdirgajh, lil San uepp ana mdorrijin narawh ukoll bil-ilju fidu, billi hu meqjus ukoll xempju tal-kastit. Galhekk insibuh iares lix-xbejbiet imlaqa ga-wie. Dan iwassalna biex naraw l-gamla li a fpajjina l-patroinju tal-iltiema u x-xbejbiet foqra filkonservatorji, spizji u istituti, li llum insibuhom djar galihom, kollha msemmija gal San uepp. a. Il-Konservatorju ta San uepp, Bormla. Bnietu Lawrika Agius, fl-1699, biex fih jilqa x-xbejbiet foqra gall-edukazzjoni taghom. Fl-1708 allietlu l-imgax fuq 4525 skut, li jibu 978. Bnieh mill-did l-Isqof Labini, fl-1790, fuq Santa Margerita, fuq bia
10
baqgu joqogdu fiha sal-1991. Il-post il-did illum inbidel fdar gan-nies bi bonnijiet spejali, li jniluhom hemm kuljum biex iserru ftit lil nieshom. e. Id-dar ta San uepp, a-abbar. Din id-dar li tilqa l-iltiema bniet, qiegda fi Triq Bajjada, dari kif tidol a-abbar. olomha id-Dumnikan Feli Grech. Beda jibniha fl-1930 u lestiha seba snin wara. Telaqha fidejn is-sorijiet Dumnikani. Il-kappella kien ikkonsagraha l-Arisqof Gonzi fl-1961. Gandha artal wieed binkwatru li pittru ueppi Briffa.
Dawn id-djar u orajn juruna kemm imxiet Malta u Gawdex il-qima lejn San uepp, patrun tat-tfal iltiema (ikompli fil-ara li jmiss tal-Gid il-Kbir 2012)
11
Xerri il-Bukkett
Bar - Restaurant Pizzeria
Zewwieqa Road, Qala - Gozo Tel: 2155 3500 Fax: 2156 5394 Mob: 9949 0679 E-mail: bukkett@maltanet.net
Spoil yourself with our vast selection of dishes starting from our... Soup, Antipasto dishes leading you all the way to our crispy Salad Bowls, enjoying our selection of Pasta Dishes. From the Chafing dishes, Fish, Beef, Pork & Chicken complimented with chefs sauces, vegitables & potatoes. Enjoy your selection of Cheeses served with galetti, Bread Table and our assortments of desserts, Fresh Fruits and Fruit Salad from or Sweet Table
12
L-Arlo tal-Knisja
Sliema-Malta.
13
14
Rui tfaar il-kobor tal-Mulej, u l-ispirtu tiegi jifra fAlla s-Salvatur tiegi (Luqa 1:46-47).
L-Immakulata Kunizzjoni
arsa biblika
minn: Fr Charles Buttigieg
Storja ta mabba: Fil-persuna tal-Verni Marija naraw l-isba storja ta mabba ta bejn Alla u l-kreaturi tiegu. Xi jfisser li Marija tnisslet bla tebga tad-dnub oriinali? Dan ifisser li iet ippreservata mid-dnub ta Adam u Eva u tnisslet bl-ikbar intimit u gaqda ma Alla. Mhux ta bxejn mela li fMarija naraw il-glorja tAlla, dik li hi mimlija bilgrazzja. Dik li hi l-ewwel frott tar-redenzjoni ta Kristu. Id-dnub hu distakk minn Alla, imma fMarija id-dnub ma gandux postu, galiex hija qiegda tassew fgaqda perfetta ma Alla. Hija iet magula sabiex tkun Omm il-Feddej. Kien hemm bonn li titwieled qaddisa sabiex trawwam lit-tarbija es fl-umanit tagha. Sa mill-Eternit: Din l-istorja ta mabba hija inizjattiva ta Alla. Sa milleternit Alla gael biex tkun Omm Ibnu, wada minn ulied Irael, tfajla Lhudija minn Nazaret tal-alilija, xebba mgarrsa ma rael jismu ueppi, mid-dar ta David. Din ix-xebba kien jisimha Marija. (Lq 1:26-27). Marija tnisslet l-ewwel fil-mo ta Alla. Alla li sa minn qabel lema il-kobor ta din il-mara ta Irael. Potuit, decuit, ergo fecit, gal Alla dan kien possibbli, kien jixraq u galhekk gailha gall-missjoni tiegu. Alla li ried jikkomunika ruu mal-umanit, jagel dan il-mument l-iktar partikulari, l-iktar perfett fil-persuna ta Marija. Fl-Istorja tas-Salvazzjoni: Marija tnisslet fl-istorja tal-poplu ta Irael. Il-missjoni ta Marija tejjiet minn diversi personai fl-Antik Testment spejalment meta narsu lejn xi uud millpersonai nisa. Dan narawh fil-enesi 3:15: U jien, inqajjem mibegda bejnek u bejn il-mara, bejn nislek u nisilha, u hu jisaqlek rasek u int tisaqlu garqubu, fSara li Alla jbierek il-wild tagha, fl-istorja ta Samwel u wanni l-Battista. Marija tnisslet minn familja l-iktar safja u ta mabba, dik ta kif jurina l-ktieb apokrifu ta San akbu, il-Proto evanelju tiegu, fejn Marija tnisslet frott tal-imabba li tant kienu ilhom jistennew il-enituri tagha SantAnna u San wakkin. Dik li kienet fost i-kejknin ta Irael iet magula sabiex tkun Omm il-Feddej, iet mogtija minn Alla doni li jixirqu lill-uffiju goli tagha. Il-amar li kien qed jinema fl-istorja, sar dawl gad-dinja kollha filpersuna ta Marija. Kien galhekk li l-anlu fit-tabbira tiegu, isellem lil Marija mimlija bil-grazzja (Lq 1:28) u tilqa` bil-fer il-missjoni fdata lilha. It-taglim tal-Knisja: Il-Knisja ntebet matul i-minijiet li Marija mimlija bil-grazzja iet mifdija sa mit-tnissil tagha kif tgid id-domma tat-Tnissil bla Tebga tal-Verni Marija filBolla Ineffabilis Deus tal-Papa Beatu Piju IX fl-1854: L-Imqaddsa Verni Marija sa mill-ewwel mument tat-tnissil tagha, bi grazzja u favur singulari ta Alla li jista` kollox, fie il-merti magrufin minn qabel ta es Kristu, is-Salvatur tal-bnedmin kollha, kienet gal kollox ielsa minn kull tebga tad-dnub tan-nisel.
15
Biblijografija: Bertetto, D., Maria la serva del Signore, Napoli 1988. OCarroll, M., Theotokos. A Theological Encyclopedia of the Blessed Virgin Mary, Washington Delaware 1982. Passarelli, G., Licona della Madre di Dio, con inno Akathistos, Milano 1992. Stacpoole, A. (ed.), Marys Place in Christian Dialogue, Middlegreen (U.K.) 1982. Zuffi, S., Episodi e personaggi del Vangelo, I Dizionari dellArte 4, Milano 2002.
Kienu draw lil xulxin sewwa gax tul l-istaun tas-sajf kienu saru bieb kbar u ma naqsux li jiltaqgu flimkien ta spiss. Il-festi u okkajonijiet fejn jielebraw kienu gal qalbhom afna. U ladarba -mien beda dieel, ma setgux ma jaqbduhiex fuq l-eqreb ranet li jmiss fejn mill-did jistgu jqattgu l-isba in ta vaganzi u jippjanaw bejniethom kif jafu huma. Allura qabduha fuq il-Milied. Wieed minnhom dar fuq sabu u asadhom xi ftit gax staqsihom: Giduli ftit, kemm-il Milied hawn?. Kemmkemm ma asbuhx li qed jiajta, jew ej bxi qabda argumenti ejda. Bis-serjet qed ngidilkom, insista bil-entilezza maghom. Sabu kienu jafuh bala bniedem tal-affari tiegu u galhekk malajr fehmu li kellu xi punt importanti xjgidilhom. Mohom beda jhewden dwar xgamla ta Milied kienu jgaddu fl-imgoddi. Il-fer ma kienx jonqos, ir-rigali ma kullimkien, it-tijin dejjem jidied, l-appuntamenti minn jum gall-ieor, postijiet gall-ru u gall-ikel, u xewqat spejali gall-ranet partikulari. Mhux l-istess Milied ikollna? qabe iwieeb wieed minnhom. Ma ninsewx kemm konna mein gan-novena, provi ta kant, xi reita ol-knisja u l-armar gall-okkajoni. U hawn deher li setget tibda xi diskussjoni. U ftit ftit ippruvaw juru xjasbu. Il-Milied propjament ma bdejnihx ana, ida, kikolli ngid, biddilnih kif fettlilna rrimarka ieor minnhom. Ilkoll baqgu jiftakru mien it-tfulija taghom u bejn wieed u ieor fiex kien jikkonsisti dan i-mien. Ana suppost nielebraw festa kbira tal-imabba li Alla wera magna l-bnedmin meta l-Iben twieled fostna bala tarbija u allura nifiru bil-mija tiegu bala s-Salvatur mwieged u li kellna tant bonnu, ied ifiehem l-ewwel wieed. Ma tantx tista tgidu dan il-kliem lil erti nies! qabe ir-raba wieed. L-atmosfera llum hija iktar mixuta
fuq il-kummer, ix-xalar, il-parties, l-ikel, l-awguri, ixxiri u l-qsim tar-rigali, u wejje ora ta lussu. U kompla jispjega bliema mod jintramaw il-wienet, l-istabbilimenti kbar tar-rigali, l-inviti gall-ikel barra, flimkien ma ruxxmata ta karti u riklami li jitqassmu fiddjar biex ikomplu jqajmu l-ispirtu tal-Milied. Propju galhekk staqsejtkom kemm-il Milied hawn. U l-gwaj hu li qed ninsew gal kollox il-vera tifsira tiegu. Sabu qablu miegu, u osservaw li din it-tendenza qed tkompli tikber ladarba dil-rajja kbira ma baqgetx tirrifletti dak i-mien meta seet gall-ewwel darba, fis-skiet u l-abra tal-kampanja, bogod mill-gala, il-gewiija u l-aga tal-ajja mimlija storbju. Illum mhemmx Milied mingajr sejjes, iri u tabit. Issib min jgidlek li minkejja dan kollu lanqas jaf li ej il-veru Milied. Agar u agar meta llum afna qed jiddubbaw bdan kollu biex jifgaw fihom dik l-imiba jew stil ta ajja li xejn ma tixraq lill-bniedem ikkummenta ieor. U din mhix invenzjoni ora ta Milied? Milied pagan, gax gal kollox jaslu. Jippruvaw jagtu dehra falza minn barra li xejn ma tkun taqbel mar-realt tal-ajja taghom. Allura xtifsira gandhom ix-xewqat tal-festi? Jien naraha ftit stramba kif xuud jixtiequ Milied hieni meta ma jkunx qed jirrifletti l-verit. Xi tgidu gal dawk li ma jasbuhiex darbtejn biex minkejja li ma jkunux fi stat xieraq ta ajja xorta wada jippretendu li malprofan u d-diordni jalltu dak li hu qaddis u sagru? Qed nifhem gall-attendenza spontanja u tradizzjonali gallQuddiesa, basta ta nofsillejl. Kompla jikkommenta ieor minnhom. U kemm tista tippretendi profitt xieraq minn dawk li jiffullaw fl-aar mument gallhekk imsejja qrar! Jew dawk li jagmlu bal sabhom bla ma jfittxu l-tiea tal-qrar. Biex ma nsemmux innuqqas ta dekor jew imiba xierqa li titlob elebrazzjoni tant sollenni.
17
in-najsi
Mario Camilleri
For
18
9988 5457
Galina l-Milied gandna nossuha bala festa. Ida nixtieq nistaqsi xtip ta festa qegdin nielebraw jekk hijiex materjali biss jew relijua. L-aspett uman tal-Milied; parties, xi ara, rigali u kartolini, mhumiex xi aa aina anzi fihom afna tajjeb. Ida ma jridx jiri li dawn inessuna s-sens veru tal-Milied. Ir-rakkonti marbuta mat-twelid ta es Biex niskopru xifisser il-Milied galina sewwa li niftu l-Evanelji u naraw l-istejjer li hemm marbuta ma dan i-mien. Naraw lil San uepp u l-Verni Marija jmorru jinkitbu fi-ensiment fBetlem; es jitwieled fgar tal-annimali u l-anli faru lil Alla; ir-rgajja kienu l-ewwel li marru jagtuh qima. Ta tmint ijiem gamlulu -irkonijoni u ngata l-isem ta es. Ta erbgin jum es ie ppreentat fit-tempju. Il-mai jiu mil-Lvant biex jaduraw. Erodi joqtol lit-tfal innoenti u s-Sagra Familja tarab lejn l-Eittu biex teles mill-qilla tiegu. Sensiela ta stejjer li jekk nimmeditaw fuqhom idaluna fl-ispirtu veru tal-Milied. Naraw lil es jitwieled fil-faqar jiifieri fgar tal-annimali. Irrgajja li kienu meqjusa bala emarinati kienu l-ewwel dawk li marru jadurawh. Naraw ukoll li l-mai ew mill-bogod biex jagtuh qima. Filwaqt li r-rgajja kienu meqjusin bla nies ta livell baxx, ilmai kienu gorrief li abulu deheb, inens u mirra. Id-deheb ifisser li huwa sultan, l-inens li huwa Alla u l-mirra li kien ser ibati.
It-tarbija ta Betlem hija l-Iben ta Alla li sar bniedem Forsi wieed jistaqsi: Galiex dan l-interess kollu; it-tarbija ta Betlem kienet l-Iben ta Alla li sar bniedem balna fkollox barra mid-dnub. San wann jesprimi din il-verit bdan il-mod: U l-Kelma (jiifieri es) saret isem u gammret fostna (1, 14). U dan gandu jkun l-istagib tagna fil-Milied. Alla jsir bniedem balna. It-tarbija ta Betlem mhijiex tarbija bal orajn ida hija t-tieni persuna tat-Trinit li adet natura umana u hekk dalet flistorja tal-bniedem biex kull min jemmen fih jikseb il-ajja ta dejjem. Fil-Milied ma nistgux ma niftakrux kemm nies twajba stennew il-Messija. Niftakru wkoll filprofeti li abbru l-mija tiegu filwaqt li ppriedkaw il-konverjoni tal-mo u l-qalb. L-awtur tal-Ittra lil Lhud jgidilna: Wara li bosta drabi u bafna manjieri kellem Alla ilu lil missirijietna bil-profeti, dan l-aar, fdawn il-jiem, kellimna bIbnu, li Hu gamlu werriet ta kollox u li bih ukoll alaq iddinja (1, 1-2). Nistgu ngidu li d-dul ta Kristu fl-istorja taddinja kien l-aqwa avveniment li ara wara l-olqien tad-dinja. Ida fil-pjan ta Alla din il-mija seet fis-skiet u min jilaqha ried fidi kbira. Jekk naraw it-Testment il-Qadim naraw li l-Lhud kienu jmorru erusalemm biex jagtu qima lil Alla. Kienu jqisu li Alla huwa kbir u ta setga kbira.
19
20
Katekei
21
22
li jokkupaw id-diskoteki, il-wienet li jiu frekwentati minnhom aktar mis-soltu u xi ikla mal-bieb ma tonqosx. Fil-frattemp issib orajn li dan i-mien isibuh opportun biex jinqatgu mix-xenarju ta barra u minflok iqattguh mal-familja fil-pai. Galhekk gal dawn, ilMilied gandu sinifikat ta gaqda u mistrie. Galkemm nassumi li l-funzjonijiet relijui mhumiex fost dawk l-attivitajiet immarkati bala prijorit fuq il-kalendarju ta-gaag, issib uud li jattendu bi arhom. Orajn isibu l-vaganzi tal-Milied utli gal ganijiet filantropii. Hu att verament nobbli meta mien bal dan ikun mezz li jqawwi qlub dawk l-aktar batuti fis-sojet meta l-fer enwin iwarrab is-sofferenzi ta dawk l-anzjani solitarji. Meta l-enerija dinamika ta-gaag tissellef gal ftit lil dawk gaag balna li din is-sena se jqattgu l-Milied fl-isptar, jirrekjedu bonnijiet spejali jew jassumu li dan se jkun tal-aar. Is-sigriet gal Milied hieni, fl-opinjoni tiegi, hu li nsibu lok gal kollox - il-bilan. Li naarbu mill-vera sinifikat tal-Milied u li nintilfu fid-divertiment biss jirriulta fMilied bla sens, elebrazzjoni bla skop. Jew xi skop jibqgalha l-Quddiesa ta Nofsillejl jekk ngodduha bala tradizzjoni drawwa jew rutina ta bilfors? It-tifsira vera tal-Milied, it-twelid ta es Bambin, gandha mnejn qiegda tiajpar. U galhekk irridu nadmu biex dawk i-gaag li jaddnu l-valuri relijui ma jitqisux bala devjanti fis-sojet tal-lum. Nistinkaw sabiex il-mod ta kif kienu jarsu lejn din il-festa missirijietna jibqa fissojet tagna fil-qlub aguga. Gandu jkun mien fejn nasbu fgaag ora mferrxin madwar il-globu li jafu li hekk kif jintemmu dawn il-ranet, tissokta l-gwerra fpajjihom u li ma kull jum li jgaddi jittamaw li jkun jum eqreb lejn sbie godwa serena. U forsi gandu jkun mien xieraq li nidlu fina nfusna u nistarru kif nistgu nkunu ana li nibdew insaltnu l-pai u l-gaqda madwarna; mhux biss fi mien il-Milied imma matul is-sena kollha. Jew forsi kif ana stess nistgu nkunu l-istilla l-istilla li fid-dlam tallejl tispikka fuq il-kanvas sewdieni u tqawwi qalb lil dak ilmitluf fi triq imwarrba; tigwida li-agug lejn Dak li jkun jistenna bidejH miftua fil-kesa tal-lejl, abbandunat minn afna, ewwa l-maxtura.
23
FISH MARKET
Marr Road, Gajnsielem, Gozo Tel: 21560 686 - 21555 668 - Fax: 21555 668 - Mobile: 9943 9012
55, St. Joseph Square, Qala - Gozo 2785 5051 - 7905 5051 For top quality fresh meat cuts, marinated pork, beef & chicken for BBQs, a vast selection of superior meat products such as roast pork, beef, or chicken, kebabs, meatballs, bragioli, burgers and lots more...
Tal-Kelba
Triq il-Kunizzjoni Qala, Gozo
tel: +356 2156 5626 Antoine mob: 9922 4114 Franco mob: 7953 6874 email: info@divebluewaters.om web: www.divebluewaters.om
24
Simboli tal-presepju
minn: Victor Grech Billi riesaq i-mien tal-presepju tajjeb li nagmlu gadd ta riflessjonijiet spiritwali biex nifhmu ajar xi jfisser il-presepju u l-personai li nsibu fih u li ilna ngou minn kunitna. Ftu: Illum il-Verni tat lid-dinja u l-art tat gar lill-Goli li hu fuq kollox u fuq kuladd. Ifaruh l-anli u r-rgajja, jersqu lejh il-Mai mmexxija minn kewkba, u San uepp iares lejH hieni. L-Gar: L-art laqget lill-Mulej u tatu gar. In-natura laqget lill-Iben tAlla. Kien il-bniedem li ma laqax lil es. San uepp u Marija sabu l-bibien magluqa. Ana ukoll sikwit naglqu l-bibien ta qalbna gax togobna iktar il-ajja kif irriduha ana, inqabblu fejn jaqbel. talba: Mulej iftilna qalbna galik, idol fina, aginna kif trid, sir i-entru ta ajjitna alli kull ma nagmlu, ngidu u nasbu jkun offerta lilek u jagtik glorja. Kewkba: Il-kewkba kienet dawl u kumpass li tat direzzjoni lill-mai. Fid-dlam ngixu kif irridu, ngaffu u nfasslu ajja bla direzzjoni spiritwali. Id-dawl jurina l-kobor ta Alla, ir-rieda tiegu u t-triq li twassalna fis-Saltna Eterna. Meta nilqgu d-dawl ta Alla nsiru dawl ana lkoll, insiru dawl gal orajn bil-kelma, bl-eempju u bl-imabba. talba: Mulej alli d-dawl tiegek idawwalna u jiddi fina quddiem il-bnedmin, ginna alli l-gemejjel tagna jagtu glorja lilek. Kun inti t-tmun ta ajjitna alli twassalna fil-post tas-salvazzjoni. Erodi: Erodi bea minn es. Bea li jeodlu l-poter, il-ajja komda u l-gana. Ana ukoll nibgu li l-kelma ta Alla tedilna l-kumdit falza tal-vizzju u d-dnubiet, is-sigurt falza tal-id materjali. Imma es li ie mfisqi bala tarbija alla l-faxex materjali meta rxoxta. Ma tellax il-fisqija u l-faxex miegu fis-sema. Ana ukoll nallu kollox warajna mal-mewt. Jibqa biss it-tajjeb li nkunu gamilna. Dak biss jissarraf fil-bank etern. talba: Mulej kei minn qalbna l-idoli, ir-rabta ejda malaffarijiet ta din id-dinja. Ginna nibnu u ninvestu fil-kelma tiegek gax dik biss tagtina l-fer u l-passi u tagtina l-premju li ma jintemm qatt. Ir-rgajja: Meta twieled es tfaaw anli kollha dija u qalu lirrgajja li twieled il-Messija u dawn marru jadurawh. Ir-rgajja kienu meqjusa foqra spiritwalment, injoranti u ma kellhomx in jitgallmu u jitolbu fissinagoga minabba l-merliet taghom. Imma es gael li juri lilu nnifsu tarbija lilhom l-ewwel. Gael is-sempliit, is-safa u l-onest tar-rgajja u mhux ilqdusija falza ta min jidhirlu li hu qaddis iktar minn addiehor, jitkaa bl-orajn u jiudika lill-proxxmu. talba: Ginna Mulej inkunu safjin, semplii u onesti. Ginna alli l-Ewkaristija tkun mimlija tifsir galina, alli norru l-fer u l-pai u l-qdusija tal-Ewkaristija kull fejn inkunu, alli nkunu mimlijin niena u mabba dejjem u ma kuladd.
25
26
Il-add 14 ta Awwissu, il-urnata tant mistennija u li tant konna ilna nippreparaw galiha. Filgodu qomna, adna l-kolazzjon flimkien u wara bdew il-preparamenti. Tlaqna xi siega qabel peress li kellna xi ftit bogod u ridna nilbsu l-uniformi. Saru xi warm up tal-vui u fkemm ilni ngidlek kien sar il-in biex nitilgu fuq il-presbiterju biex nagtu bidu gall-kunert li a xi amsa u erbgin minuta. Il-kunert kien iddedikat lill-mibki Fr. Joshua Muscat li tant kien mabub mill-poplu tal-Qala u li kien ar dan ilKatidral flimkien mal-Aripriet tagna meta kien gadu filPreseminarju u wara bala seminarista.
27
Gal darbora bi preparamenti li saru hemmhekk stess irnexxielna mmorru Catania fil-Casa Madre tas-sorijiet ta San Vinenz de Paul fejn laqguna afna, afna. Malli wasalna aduna gall-kolazzjon u wara krew vann u xufier biex aduna fuq il-Vulkan Etna. Kienet xi aa sabia li tara li s-sorijiet, li dawn kemm kemm qatt rawna, laqguna daqshekk. Wara ma kienx jonqos li mmorru xi ftit sigat induru fit-toroq ta Catania fejn hawnhekk kuladd kien liberu jagmel dak li xtaq. Il-in beda jagmel mielu u lkoll irritornajna lura il-kunvent tas-sorijiet fejn fl-aar siega qgadna nitkellmu maghom u nkantaw xi ganjiet. Kien qed isir il-in biex nitilqu lura lejn l-ajruport alli naqbdu l-ajruplan gall-vja tagna lura lejn Malta. L-gada filgodu bis-saa ta preparamenti impossibbli u ta malajr minabba li kienet festa pubblika, qomna lkoll kmieni biex immorru urnata Taormina. Filgodu dorna mhux ftit fit-toroq dojoq u sbie ta dan il-post. Wasalna fpjazza u fdaqqa wada nisimgu oss ta qanpiena kejkna ddoqq gall-quddiesa. Mingajr sieb il-kor spia janima bla muika u bla noti l-quddiesa. Is-Salejan li l-Aripriet qaddes miegu, wara l-quddiesa adna nieklu xi aa flimkien. Ilkoll bqajna mistagbin kemm laqagna dan il-qassis minkejja li dan sa siega qabel l-anqas biss kien jaf bina. Ovvjament ma setax jonqos li mmorru gal ftit in sal-baar. Wara rritornajna fejn il-kow li kienet qiegda tistenniena biex nirritornaw lura lejn Messina. Filgaxija rina dawra gall-aar darba fMessina u wara tlaqna nippakkjaw il-bagalji biex l-gada stajna mmorru Catania. Xi aa li nibqa niftakar minn din il-mawra, apparti l-esperjenza tal-kant, hija gur kemm konna milqugin galavolja ma kinux jafuna afna. Kienet esperjenza ferm sabia u gur li din se nibqgu niftakruha. Nixtieq minn hawn nirringrazzja lillAripriet Kan. Joe Zammit li gal snin sa kien hemm biex jgallimna u jedukana, kemm gall-ajja imma spejalment fil-qasam tal-muika, li ngid galija mingajr is-sapport tiegu gur li add ma kien ikun jaf bil-iliet muikali tiegi. Jekk hemm xi tfal interessati jingaqdu mal-Kor Magnificat jikkuntattjaw l-Aripriet; il-provi jsiru kull nhar ta Sibt mill-dax sa nofsinhar.
28
Il-preparazzjonijiet gal dan il-vja inbdew minn afna qabel il-31 ta Lulju, il-urnata li kellna nitilqu gal din l-esperjenza. L-ewwel aa li saret kienet li mlejna l-applikazzjoni. Kienet twila u vera ddettaljata! Tajna l-applikazzjoni u ftit ranet wara li galqu l-applikazzjonijiet irivejt email biex immur gallinterview ftit tal-ranet wara. Dakinhar tal-interview vera kont ma niflax imma xorta mort gax ma ridtx nitlef dik l-opportunit! Ftit ranet wara l-interview irivejt email ora, din id-darba li ejt aettata! Kont vera ferana u eitata li ejt aettata, imma fl-istess in kont xi ftit inkwetata kif ser ngid lil ommi u lil missieri li ser immur xahar l-Etjopja. Jien kont dia tarraftilhom xi aa li ser napplika, imma ma stennewx li daqshekk malajr ser ngidilhom li filfatt ser immur. Huma damu ftit sa xin aettawha li verament sejra, per mbagad xin indunaw li vera rrid nagmilha aettawha u ssapportjawni. Kellna ftit preparazzjonijiet xnagmlu mhux ain qabel morna. L-ewwel aa kienet li kellna niedu l-prekawzjonijiet kollha u galhekk adna t-tilqim kollu li kellna bonn. Qabel morna kellna ukoll xi lezzjonijiet biex jginuna xin inkunu hemm bal fuq kif niedu sieb tagna nfusna, kif tnaddaf xi ferita kif ukoll anke lezzjonijiet fuq il-lingwa u l-kultura
29
Wada mill-esperjenzi li gur ma nistax ninsa hija dik ta xin wasalna. Morna sa Istitut li konna ser inkunu fih. Huwa ta mara Maltija li tieu sieb wieed u goxrin tifel li kienu fit-triq. Dawn it-tfal aru jilqguna barra waqt li ana konna gadna fil-vann. Avolja ma nilniex mill-vann u ma stajniex inkellmuhom wisq, stajna nossu l-imabba taghom lejna, avolja dawn ma jafuniex. Mument li diffili tispjega xassejt, per kien ta fer kbir. Ana hemmhekk priniparjament konna nadmu mas-sorijiet ta Madre Tereza fl-isptar taghom u mas-sorijiet Franiskani fl-istitut li huma jmexxu. Fl-istitut jien kont ngallem il-Matematika littfal ta bejn l-et ta dax-il sena u sittax-il sena. Xin tkun ma dawn it-tfal gal inijiet twal tibda tara d-differenzi fil-karattri taghom. Tara ukoll li galkemm ma gandhomx afna affarijiet, xorta huma feranin. Jiieldu u jillatikaw bejniethom bal tfal ora, per xorta wara ftit a tera tarahom bit-tbissima fuq fommhom. Esperjenza ora vera qawwija hija meta tkun ma xi add fl-aar mumenti ta ajtu. Tara lil xi add imut mhix esperjenza sabia, imma fl-istess in tgallmek afna. Tgallmek tapprezza l-ajja u tgix ajtek bl-ajar mod possibbli. Hija esperjenza agar meta tara li kieku l-pazjent kien qieged Malta kien ifieq bla problema ta xejn filwaqt li hemmhekk imut gax ma gandhomx il-kura galih. Jiddispjaik afna galihom u tgid kemm ana xortina tajba li noqogdu Malta u li nsibu l-kura kollha li jista jkollna bonn. Xin tii lura tara differenza kbira bejn i-ew pajjii. Tara li hawn Malta gandna iktar milli gandna bonn filwaqt li hemmhekk bilkemm gandhom in-neessitajiet ta kuljum. Per, d-differenza hi li allavolja ana gandna kollox, xorta ngergru gal kull aa ta xejn u ma aniex feranin gax ma gandniex aktar, filwaqt li hemmhekk bilkemm gandhom biex jgixu u bilkemm jafu hux ser ikollhom xjieklu llejla, per xorta ma jgergrux. Qabel tlajt l-Etjopja kont ngid li nitla darba kemm spei naqtal-kurit u daqshekk. Imma xin tmur u tesperjenza dik it-tip ta ajja, ta lanqas galija personali, huwa vera diffili biex ma tkunx trid tera tmur! Titgallem afna fesperjenza bal din. Min gandu x-xewqa li jgix din l-esperjenza neu biex jagmilha, gax barra li tkun mort fpajji ieor u tkun tajt l-gajnuna tiegek, titgallem afna u tagmlek persuna ajar milli tkun mort.
30
Waqt dan ix-xahar konna nadmu ukoll mas-sorijiet ta Madre Terea. Konna nagmlu dak li jkun hemm bonn fl-isptar li huma gandhom fAddis Ababa. Bia mill-grupp qed jistudjaw suetti relatati malmediina allura dawn setgu jagtu aktar gajnuna speifika bal fid-diwi tal-feriti u li jkun hemm bonn
31
21 55 79 93
32
33
L-ewwel moviment kien marbut mal-figura qaddisa ta ueppi fejn l-awtur fakkarna fbosta mumenti mill-ajja ta dan il-qaddis flimkien ma martu Marija u binha es. It-tieni moviment kien marbut mal-Istorja tat-twaqqif talbanda li se fl-1996 mill-W.R. Mons. Carmelo Refalo, dakinhar Aripriet tal-Qala u llum tal-parroa tax-Xagra. Fdin il-parti ssemmew il-presidenti u s-surmastrijiet kollha li kellha l-banda tal-Qala sissa. It-tielet u l-aar moviment kien marbut mal-Istorja tal-Qala fejn fost l-orajn l-istorja aditna fdiversi nawi fosthom ilparroa nnifisha, is-Santwarju Nazzjonali tal-Kunizzjoni
L-Oratorju ntemm fil-kain tal-banda berimonja sinifikattiva il-kxif tal-lapida fl-entratura tal-kain kif ukoll bl-illanjar tas-sit elettroniku fis-sala ewlenija talkain waqt rieviment entilment mogti mill-familji talPresident tal-Banda u tas-Surmast u -ermen. Gal daqstant, nixtieq ngarrafkom li dan l-Oratorju ie rrekordjat fuq dvd u cd. Kull min jixtieq jakkwista kopja minnhom, jista jalli ismu fil-kain jew ikellem lill-President tal-Banda. Mhumiex ser isiru kopji ejda minnhom ida skont l-ordni li jkun hemm. Fl-aar nett, peress li dan hu l-aar intervent tiegi fuq din ir-rivista, nixtieq ngidilkom grazzi tal-paenzja li adtu bija gal in li ddedikajtu biex qrajtu dan l-artiklu marbut mal-Oratorju. Nixtieq nirringrazzja lill-aripriet ta din l-opportunit li tani, lil Dr. Raymond C. Xerri tal-fiduja li dejjem wera fija u lil sabi tas-Sotto Kumitat. Nitlob skua lil kull min seta assu offi bxi aa ida jien ert u determinat li ma kinitx l-intenzjoni tas-Sotto Kumitat li jien mexxejt tul dawn l-aar xhur. L-gan tiegi kien li nwettaq dak li ie fdat lili: li t-twaqqif tal-banda jii mfakkar bavveniment storiku bal dan. Grazzi mill-did u nawguralkom il-Milied it-Tajjeb u Sena tajba mimlija barka u risq.
34
u bosta orajn. Waqt ir-rokna tal-preentazzjonijiet ingataw bosta premjijiet ta rikonoxximent li jsiru ta kull sena fosthom il-bandist/a tas-sena, l-alljiev tas-sena, il-premju ta rikonoxximent li din is-sena ingata lis-Sur Karmnu Mizzi u martu Marija gall-idma li wettqu matul dawn l-aar snin. Ilkoll konna konxji li kien mument fwaqtu li jingata premju ta rikonoxximent lil kull min involut fdin il-kawa usta tat-twaqqif talbanda, ida wieed irid jifhem ukoll li l-in kien kontrina kontinwament u xtaqna li nommu l-in propizju talOratorju. Gal din l-okkajoni biss, introduejna wkoll ilpremju tal-ajar lirika assojata mat-twaqqif tal-banda u fost dawn kien hemm is-sur Euchar Mizzi u Frans Rapa. Dun George Mercieca ingata l-premju ta rikonoxximent
6. Dun Franisk Buttiie D.D. - tal-Maxxillar (aktarx). Ma sibt xejn aktar fuqu. 7. Dun uepp Diacono - It-Tieni Kappillan tal-Qala. Twielet fis-16 tAwwissu, 1847. Sar Kappillan talQala fit-12 tApril 1881, fejn dam gaxar snin sal1891, meta ttrasferixxa ruu lejn ix-Xagra. Miet fit-22 ta Lulju ,1924. 8. Dun wann Saliba (tal-aruf mir-Rabat) - itTielet Kappillan tal-Qala. Twieled fl-14 ta Frar 1852. Sar Saerdot fl-1877. Sar Kappillan tal-Qala fNovembru 1891 - 1919, 28 sena sa. Miet 23 ta Marzu, 1919, fl-et ta 67 sena. 9. Dun MAng Cauchi - ir-raba Kappillan tal-Qala. Twieled fir-Rabat Gawdex fid-29 ta Settembru 1885. Sar Kappillan tal-Qala u a l-pussess fit-22 ta unju 1919. Huwa alla l-Qala u mar Kappillan ta-ebbu fis-6 ta Novembru 1920. 10. Dun Salvatore Camilleri - miet fit8 ta Marzu, 1929. Ma sibtx aktar informazzjoni.
35
Il-Qassisin godda mill-Qala, Dun Guzepp Vella (Kapp. Qala), Dun Mikiel Mercieca, Dun Salv Vella u Dun Mikiel Cefai (Tal-Habsi) (lewwel wiehed mix-xellug) - 22/12/1915.
11. Dun uepp Buaiar - miet fis-27 tOttubru 1937. Ma sibtx aktar informazzjoni. 12. Dun uepp Cassar - il-ames Kappillan tal-Qala. Twieled fis-27 tAwwissu 1885. Sar Saerdot fit-12 ta Novembru 1911. Laaq Kappillan talQala fit-12 ta Diembru 1920. Kien trasferit lejn Sannat fid-29 tApril 1926. 13. Dun uepp Cassar - Is-sitt Kappillan tal-Qala wara dak ta qablu li jib l-istess isem. Twieled fis-22 tAwwissu 1890. Sar Saerdot fit-26 ta Diembru 1915 u a l-Pussess ta Kappillan filQala fis-27 ta unju 1926. Huwa kien miet fRuma fit-2 ta Novembru 1950, meta kien iservi ta Kappillan fin-Nadur. 14. Dun uepp Vella (tal-Maa) - Twieled fis-16 ta Mejju 1890. Sar Saerdot fit-22 ta Diembru 1915. Sar is-Seba Kappillan tal-Qala fl-24 tApril 1927. Miet fit-12 tAwwissu, 1955 wara parrokat ta 28 sena. 15. Dun Karm Camilleri (ta Slajf) - Qaddes l-Ewwel Quddiesa Sollenni fis-sena 1921 u miet fl-14 ta Marzu 1965. 16. Dun Mikiel Mercieca - (ta Manweli). Sar Saerdot fit-22 ta Diembru 1915 u miet fit-3 ta Jannar, 1942 fl-et ta 53 sena. 17. Dun Mikiel Bartolo - miet fl-10 ta Lulju 1942. Mgandix aktar informazzjoni.
21. Dun Manwel Xerri (tGassa) - Twieled fit-30 ta Jannar 1895. Qaddes l-Ewwel Quddiesa Solenni fil-16 ta Lulju 1922, sar it-Tmien Kappillan talQala fis-16 ta Ottubru 1955. - miet fit-12 ta Diembru 1964. Qabel il-Qala Dun Manwel kien fil-Missjoni gal 4 snin, kif ukoll Kappillan talGasri u ta Gajnsielem. 22. Mons. Anelo Camilleri (ta Kuxkieri) - miet fMarsilja fit-28 ta Diembru, 1966 fl-et ta 84 sena. 23. Dun uepp Portelli (ta Dun Andri) - miet fSelmun fid-29 tAwwissu, 1968. Din l-informazzjoni li sibt. 24. Kan. Dun Karm Vella - Twieled fis-17 ta Jannar 1915. Ordnat Saerdot fl-1 tAwwissu 1943. ie l-Qala bala d-disa Kappillan fis-7 ta Marzu, 1965 u sar l-Ewwel Aripriet tal-Qala fid-29 tApril 1965. Huwa kien trasferit mill-Gasri gallQala fit-2 ta Marzu 1965 - miet fil-11 ta Marzu, 1969 fl-et ta 54 sena u ndifen fil-Kappella taimiterju tal-Qala. 25. Kan. Dun uepp Borg Attard (mill-Fontana) - itTieni Aripriet tal-Qala. Twieled 21 ta Frar, 1927. Sar Saerdot fil-26 tApril 1953. a l-pussess tAripriet fit- 8 ta unju 1969 fejn dam sas-sena 1983, u wara li spia sar Monsinjur tal-Katidral u Kanellier tal-Kurja Veskovili. Miet fl-4 ta Mejju, 1996. 26. Dun Salv Vella - ta-eja - Sar Saerdot fit-22 ta Diembru, 1915 u miet fis-27 ta Jannar, 1969 flet ta 81 sena. 27. Dun Franisk Camilleri (tal-Bedeq) - Twieled fil-15 ta Novembru 1896. Sar Saerdot fit-3 tAwwissu 1925. Kien galliem fil-Kulle San Alwigi fBKara fMalta gall-25 sena. Fl-1950 sar Rettur tal-Knisja ta Kemmuna fejn dam bosta snin u wara li rtira fil-
36
18. Mons. Mikiel Cefai - Twieled 27 ta Settembru 1899. Kien ordnat Saerdot fit-22 ta Diembru
(Tal-Furnar) Twieled fid-29 ta Novembru 1901. Qaddes l-Ewwel Q u d d i e s a Sollenni tiegu Dun Ang Camilleri f Settembru 1927. adem ta Surmast fil-Kulle San Alwigi u fl-Isptar fBirkirkara waqt l-Ewwel Gwerra u kien Prokuratur tal-knisja tal-Qala. Miet fit-18 ta Mejju 1985 fl-et ta 84 sena. 29. Dun Franisk Azzopardi (Tal-Patri) Gamel l-Ewwel Quddiesa Sollenni tiegu fSettembru 1927. Gamel mien jadem bala Kappillan fl-Armata Inglia. Miet fit-28 ta Mejju, 1971, 30. Dun Mikiel Buttigieg Twieled fil-5 tApril 1927. Qaddes fl-4 ta Mejju,1952. Gamel mien Rettur Dun Franisk Azzopardi tal-Kunizzjoni - mill-4 ta Mejju 1976 sa ma miet, kif ukoll organista talKnisja Parrokkjali. Huwa miet fl-1 ta Frar 2002. 31. Patri Gabriel Falzon OFM (ta Kajola) - Qaddes l-Ewwel Quddiesa fil-Qala fit-18 ta Settembru, 1952. Dejjem wettaq il-pastorali tiegu filKunventi fMalta. 32. Dun uepp Vella - Twieled fit-28 ta Novembru 1927. Qaddes l-Ewwel Quddiesa fil-1 ta Mejju, 1955. Benefattur kbir tal-knisja billi adem afna xogol fiha. Kien pijunier tal-presepji mekkanii fMalta u Gawdex. Fil-bidu kien gamel mien jadem fid-Dar ta San uepp u fl-istamperija tal-orfni fGajnsielem. Miet fLulju 2006. 33. Dun Angelo Buttigieg - Twieled fl-20 ta unju 1926 Qaddes l-Ewwel Quddiesa fit-8 ta Mejju 1955. Mar Vii Parroku fGajnsielem ftit wara li qaddes. Huwa rritorna l-Qala bala Vii Parroku fit-13 ta Lulju 1965. Miet fl-10 ta Frar 2011.
37
B. Brothers mill-Qala
1. Bro. Michael Buttigieg S.J. - Twieled fl-1907. Mar missjunarju flIndja fl-1939. Wara 9 imgat vaganza fGawdex irritorna lejn l-Indja fit-12 ta Settembru 1972. Miet fit-3 tApril 1983.
Bro. Michael Buttigieg SJ
2. Bro. Indrija Cassar S.J. - Twieled fis-6 ta Diembru 1917. Beda n-novizzjat fBagheria fi Sqallija fis-7 ta unju 1935. Gadda l-aar 47 sena Residenti fManresa House. Miet fid29 tOttubru 2001. Nota: Guepp Debono miet fil21 ta Diembru 1994 u malmewt waqaf ukoll id-Djarju.
Jien ser inkompli l-lista ta Saerdoti Qalin u orajn li admu gal xi snin fil-Qala, minn wara l-mewt ta uepp Debono lil hawn, biex bhekk ikollna lista kompluta li twassalna sal-aar tal-2011. Inkomplu: 43. Dun Anthony Mifsud. (Tal-Patri). Twieled fSydney l-Awstralja fit-12 ta unju 1956. Irritorna fMalta fl-1971 u daal is-Seminarju tal-Qalb ta es fl-1975. Kien ordnat Saerdot fil-Bailika ta Ruma mill-Q.T. il-Papa wanni Pawlu II fil-31 ta Mejju 1984. Gamel il-Prima Messa fil-Qala fit-12 tAwwissu 1984. Wara huwa emigra, fejn gadu hemm sal-lum jadem bala Kappillan ta Parroa fl-Awstralja.
38
39
Il-Kapitlu tal-Katidral fil-purissjoni pontifikali, qabel l-Inkurunazzjoni talImmakulata Kunizzjoni. Mons. Mikiel Cefai jidher fin-nofs. - 1/8/1954.
Sehem Mons. Cefai fAttivitajiet Relijui fil-Qala: Fit-22 ta unju 1922, waslu fGawdex il-qniepen talKnisja Parrokkjali tal-Qala. It-tberik ta dawn il-qniepen sar mill-Eellenza Tiegu Mons. ueppi Maria Camilleri, Isqof tGawdex nhar il-add 25 ta unju tal-istess sena. Hawn ukoll Mons. Mikel Cefai, kien il-magul biex jinse id-diskors ta din l-okkajoni hekk kbira u sinifikanti. FAwwissu tas-sena 1954, il-Qala organizzat bsuess kbir l-Inkurunazzjoni tal-Kwadru Titulari tas-Santwarju Nazzjonali tal-Immakulata Kunizzjoni. Din saret fl-Ewwel add tAwwissu fil-Pjazza tal-istess Knisja Parrokkjali tal-Qala. Quddiem folol kbar li onqu kull rokna ta din il-Pjazza, qabel ma Mons. Isqof ueppi Pace poa l-kuruna tad-deheb u djamanti fuq Ras l-Immakulata, mess lil Mons. Mikiel Cefai biex jinse id-diskors studjat u mirqum ta din l-okkajoni unika u spejali. Dan intlaqa bapip kbir ta approvazzjoni minn dawk kollha preenti. Mons. Mikiel Cefai, kien ukoll il-Kelliem mistieden, biex jagmel id-diskors kommemorattiv fl-okkajoni ta kxif ta Lapida kommemorattiva li twalet mal-faata tad-dar li fiha twieled Mons. Mikiel Frangisk Buttiie, l-Ewwel Isqof tGawdex. Din il-funzjoni nammet nhar il-add 6 ta Lulju 1947, fi Triq l-Imarr Nru.30, u bdiet bkorteo mill-Knisja Parrokkjali li fih adu sehem rappreentanti tal-Kapitlu tal-Katidral, kif ukoll tal-Kolleata tax-Xagra, fejn kien Kappillan l-Istess Isqof Buttiie qabel laaq Isqof. Kienu preenti wkoll il-Kummissarju gal Gawdex u diversi Kapijiet tadDipartimenti u l-Kumitat Organizzattiv. Dun uepp Vella li kif a gedna aktar il quddiem kien qaddes flimkien ma Mons. Cefai, kien is-seba Kappillan tal-Qala. Hu kien wieed mill-aktar kappillani abrieka u spiritwali li qatt kellha l-parroa tal-Qala. Miet fit-12 tAwwissu 1955, wara parrokat ta 28 sena, fl-et ta 65
1971 - Festi entinarji u Inkurunazzjoni ta San uepp - 100 Sena Protettur Knisja Universali. Mons. Mikiel Cefai jidher fejn il-Kardinal Govanni Colombo flmkien mal-Aripriet Dun uepp Borg Attard.
Il-Mewt ta Mons. Mikiel Cefai: Nhar it-Tlieta, 1 ta Diembru 1981 Gawdex kollu seba fluttu, meta l-Vigarju enerali Mons. Mikiel Cefai, wara ajja twila ta disgin sena, mimlija idma fl-galqa talMulej gadda gal ajja ora ta bla tmiem. Bil-mewt ta Mons. Cefai l-Knisja Gawdxija tilfet kolonna, wada millikbar kolonni li qatt dehru sal-lum fid-Djoesi ta Gawdex. Mons. Cefai adem biex isebba it-tempju orjan talBailika ta San or bil-pittura tal-magruf artist Taljan ian Battista Conti. Fera meta ra din il-Parroa gaia tiegu tiejjen bit-titlu ta Bailika u wara mgollija gad-dinjit ta Kollejata. Gal dan il-gan, il-Parroa ta San or kitbet bittri tad-deheb fil-pani ta rajjietha l-isem ta Mons. Mikiel Cefai biex dejjem jitfakkar u qatt ma jintesa. Huwa sarlu Funeral Solenni fir-Rabat, fejn il-katavru tiegu ie meqjum kemm fil-Katidral ta Santa Marija, kif ukoll fil-Bailika ta San or Martri. Il-isem tal-mabub u qatt minsi Mons. Mikiel Cefai, jinsab jistrie fqabar li huwa nnifsu kien hejja minn qabel fi-imiterju tal-Kunizzjoni tal-Qala, ir-raal li fih a l-ajja u li lilu kien tant iobb
40
41
A. Mixja ta fidi
1. Jekk tibqgu fija u kliemi jibqa fikom, itolbu kull ma tridu u jingatalkom (w 15:7) ottubru 2011 - Ftu tas-Sena Kateketika u Kwaranturi Mqaddsa Dan hu l-kmandament tiegi li tobbu lil xulxin kif abbejtkom jien (w 15:12) Novembru 2011 - Viti lill-familji tal-istudenti talGrima Ibqgu fl-imabba tiegi (w 15:9) Diembru 2011 - Festi tal-Immakulata Kunizzjoni u tal-Milied Kif il-ferga ma tistax tagmel frott minnha nfisha jekk ma tibqax fid-dielja hekk anqas intom jekk ma tibqgux fija (w 15:4b) Jannar 2012 - Missjoni tax-Xirka tal-Isem Imqaddes ta Alla Min jibqa fija u jiena fih, dan jagmel afna frott gax mingajri ma tistgu tagmlu xejn (w 15:5) Frar 2012 - Seminar Jekk wieed ma jibqax fija, jintrema barra bal ferga u jinxef (w 15:6) Marzu 2012 - Mixja penitenzjali tar-Randan add ma gandu mabba akbar minn din li wieed jagti ajtu gal biebu (w 15:13) April 2012 - Tridu Paskwali u t-Tberik tal-Familji Jekk tarsu l-kmandamenti tiegi, intom tibqgu fi mabbti, kif jiena arist il-kmandamenti ta missieri u qieged fimabbtu (w 15:10) Mejju 2012 - Pentekoste Mhux intom gailtu lili, imma jien gailt lilkom u tartkom biex tmorru tagmlu l-frott (w 15:16) unju 2012 - Ordinazzjoni Djakonali
2.
3.
4.
5.
6.
7.
9.
10. Intom biebi, jekk tagmlu dak li jiena nikkmandakom (w 15:14) Lulju 2012 -Tejjija gall-Festa ta San uepp 11. Gidtilkom dan biex il-fer tiegi jkun fikom, u biex il-fer tagkom ikun si (w 15:11) Awwissu 2012 - Live-in adolexxenti 12. Ibqgu fija u jiena nibqa fikom (w 15:4a) Settembru 2012 - Pellegrina
1. 2. 3.
Katekei (ara Programm Taglim nisrani gal kull kategorija) Liturija (ara Programmi ta-elebrazzjonijiet liturii) Djakonija u promozzjoni umana (L-Equipe tal-Professjonisti Qalin Informa)
B. Ministeri
42
C. Strumenti
1. 2. 3. Kunsilli-Kumitati: Pastorali, Presbiterali, tal-Familja, tal-Adolexxenti u -gaag, tal-GIC, Kateketiku, Lituriku, Informa, Finanzjarju, tal-Fundraising, tal-Festa. L-Iskola tas-Sorijiet, Primarja, l-ITS. Media: Bullettin parrokkjali / Radju tal-Komunit / Website tal-parroa / Rivista Leen il-Qala.
D. Riultat
a. b. c. d. e. f. g. Komunit ta kondivijoni u solidarjet - tagti ejjed u toffri l-bonn: kultura tal-goti: in, impenn, talenti. Komunit li tinfeta gal min hu fil-bonn - l-imwarrbin ta kull tip (familji bi problema, is-separati, min mhux miewwe regolari, il-fqar, persuni ta konvinzjoni relijua differenti, i-gaag diorjentati, id-drogati). Komunit li timxi flimkien lejn Alla - i-elebrazzjonijiet fil-knisja. Komunit familja - sieb tal-anzjani u l-morda, mhux l-inqas i-jajjar fl-isptarijiet. Komunit li tieu sieb l-armonija - id-djar tal-Knisja u l-Knisja nnifisha / ir-relazzjonijiet bejn l-gaqdiet. Komunit li tfittex li jkollha mentalit evanelika - katekei bala mixja ta komunjoni u l-gixien u l-qsim ta esperjenzi tal-Kelma ta Alla. Komunit li tieu sieb l-gaqda - taqsam il-ajja u l-abarijiet bil-mezzi ta komunikazzjoni li gandha. L-gerf bena d-dar tiegu, waqqaf is-seba kolonni tagha (Pr 9,1)
DAR PARRoKKJALI
Azzjoni Kattolika gar L-Erbga 5.00 - 5.30pm ommijiet It-Tnejn 5.00 - 5.45pm Nisa Adulti It-Tnejn 3.00 - 4.00pm Lejun ta Marija Studenti L-Erbga 6.30 - 7.30pm Nisa 1 It-Tlieta 9.15 - 10.30am Nisa 2 It-Tlieta 4.45 - 5.45pm Iriel Il-amis 6.30 - 7.30pm Familji Garajjes: Il-add fil-11.00am: Ottubru - Mejju
(l-ewwel u t-tielet add tax-xahar)
DAR NAZAREtH
Grupp tal-Vokazzjonijiet Is-Sibt 4.00 - 4.30pm Lectio Divina It-Tlieta 6.45 - 7.45 pm
FIL-KNISJA ARIPREtALI
Abbatini Is-Sibt 10.00 - 11.00am Abbatini odda L-Erbga 5.00 - 5.30pm Grupp ta Patri Piju L-ewwel Tnejn tax-xahar fil-11.00am. Fl-Ewwel imga tax-xahar Nisa: Laqga fil-11.00am u quddiesa. Iriel: Laqga fis-6.30pm wara l-quddiesa. Gal kuladd Il-Komunit Parrokkjali tinabar frilejn es Ewkaristija dritt wara l-quddiesa ta kull nhar ta amis filgaxija.
MUSEUM BNIEt
Year 4 - Form 1 It-Tnejn Il-amis Il-imga 5.00 - 5.45pm 5.00 - 5.45pm 5.00 - 5.45pm
MUSEUM SUBIEN
Year 4 - Year 6 It-Tnejn Il-amis Il-imga Il-add Form 1l fuq It-Tnejn It-Tlieta Il-amis Il-imga Is-Sibt l-add 5.10 - 5.55pm 5.10 - 5.55pm 5.00 - 5.45pm 9.30 - 10.00am 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 9.30 - 10.00am 3.00 - 6.30pm
SoRIJIEt FRANISKANI
Il-Kwiekeb tal-Qalb ta es L-ewwel Tlieta ta kull xahar.
ENtRU PARRoKKJALI
Adolexxenti u gaag Il-imga 7.30pm
43
FEStA tItULARI tA
L-IMMAKULAtA KUNIZZJoNI
44
Jekk inti devot tal-Immakulata Kunizzjoni, il-Qrara u t-tqarbina huma l-isba devozzjoni
45
Leen il-Qala - Milied 2011 Il-add, 18 ta Diembru. Ir-Raba add tal-Avvent. Ir-Raba Jum tan-Novena Simbolu: Il-Libsa tal-Abbati IN-NGA - IL-MINIStERU tAL-ABBAtI 7.45am Talb tas-Salmi fil-knisja. 10.00am Quddiesa bl-omelija minn Dun Michael J. Galea. Janimaw il-liturija l-abbatini talparroa. 4.00pm Adorazzjoni organizzata mix-Xirka talIsem Imqaddes ta Alla. 6.30pm Fil-Knisja Aripretali, it-Tmintax-il Edizzjoni tal-Avveniment Ekumeniku Gozo International Celebration, edizzjoni talMilied bit-tema Glory be to God. Wara rieviment fi-entru Parrokkjali. It-tnejn, 19 ta Diembru. Il-ames Jum tan-Novena Simbolu: Il-Kewkba IL-KEWKBA - IL-MINIStERU tAL-KAtEKISt 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun John Muscat, li fiha ssir il-priedka tal-Milied minn tifla. Kull filgaxija qabel il-Barka Sagramentali jitkanta l-innu: Alma Redemptoris Mater. Fil-ranet tad-Duttrina fi-entri tal-Katekimu, ittfal u l-istudenti jitejjew bkatekei tan-Novena talMilied. Il-amis, 15 ta Diembru. L-Ewwel Jum tan-Novena Simbolu: Il-Lezzjunarju WANNI L-BAttIStA - IL-MINIStERU tAL-LEttUR 6.00pm Quddiesa mmexxija minn Dun Joe Calleja. Isir it-tberik tal-presepju artistiku fil-knisja, madum babilit minn Johnny Theuma u voluntiera Qalin. Il-imga, 16 ta Diembru. It-tieni Jum tan-Novena Simbolu: L-Orgni L-ANLI - IL-MINIStERU tAL-KANtUR 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Charles Sultana. Ikanta l-kor parrokkjali Magnificat. Is-Sibt, 17 ta Diembru. It-tielet Jum tan-Novena Simbolu: Il-Baklu u l-Istola IR-RGAJJA - IL-MINIStERU tAL-ISQoF U tASSAERDot 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Charles Buttigieg. Tieu sehem il-Banda tal-Qala Ite ad Joseph fl-akkompanjament talganjiet tal-Milied. It-tlieta, 20 ta Diembru. Is-Sitt Jum tan-Novena Simbolu: Il-Bibbja IL-MAI - IL-MINIStERU tAL-MISSJUNARJU 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Joe Borg MSSP, gal diversi snin missjunarju filPakistan, fejn nitolbu gall-pai fiddinja. Isir it-tberik tal-bambini li t-tfal igibu mid-dar sabiex jitpoew filpresepji fil-familji taghom. L-Erbga, 21 ta Diembru. Is-Seba Jum tan-Novena Simbolu: Il-Fardal IL-MARA U L-BAQRA - IL-MINIStERU tADDJAKoNIJA 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun John Meilak, bis-sehem tal-istudenti li din is-sena ser jirievu s-sagrament talKonfirmazzjoni, fejn isir talb gallvokazzjonijet saerdotali u gall-ajja relijua. Il-amis, 22 ta Diembru. It-tmien Jum tanNovena Simbolu: I-rieket ta-wie MARIJA U UEPPI - IL-MINIStERU tAL-FAMILJA 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Joe Farrugia, Direttur Spiritwali fis-Seminarju Mauri ta Gawdex, bis-sehem tal-garajjes.
46
Leen il-Qala - Milied 2011 Il-imga, 23 ta Diembru. Id-Disa Jum tan-Novena Simbolu: es Bambin ES - IL-MINIStERU tAL-MESSIJA 6.00pm Quddiesa bl-omelija tal-aar jum tannovena mill-Aripriet Dun Joe Zammit. Ittfal iibu rigali gall-karit. 7.00pm Jasal Father Christmas fil-pjazza flaqga ferriija mat-tfal u l-enituri taghom wara li fil-knisja jkunu tkantaw ganjiet tal-Milied fid-dawl tax-xama. Is-Sibt, 24 ta Diembru. Lejliet il-Milied 4.30pm Quddiesa tal-Vili bl-omelija. 6.30pm Purissjoni tradizzjonali tal-Bambin organizzata mis-Sojet tal-Muew tal-Qala bis-sehem tal-Banda Ite ad Ioseph. Wara programm fil-Knisja bil-prietka tat-tifel. 11.30pm Talb tas-Salmi u Quddiesa Sollenni talLejl tal-Milied bil-kant tal-Glorja bissehem tal-Kor Parrokkjali San uepp. Ilkomunit tippreenta lil es Bambin lejn l-artal maur fejn jitpoa fil-maxtura mejjija. Fuq l-artal mejda jintua leiju antik rrestawrat. Il-add, 25 ta Diembru - Nifiru fil-Jum tat-twelid ta Sidna es Kristu Quddies: 5.30am, 6.30, 8.00, 10.00 u fil-5.00pm. 10.00am Konelebrazzjoni Sollenni. Janima l-kant il-grupp tal-adolexxenti u -gaag. Wara, jitqassmu rigali lit-tfal fil-pjazza u lill-morda fid-djar taghom. L-Erbga, 28 ta Diembru Il-Qaddisin Innoenti Martri 6.00pm Quddiesa fejn isir talb favur il-ajja talbniedem. IL-imga, 30 ta Diembru 7.30pm Fil-knisja aripretali Kunert tal-Milied minn The Choral and Orchestral Society Maria Bambina of Mellieha. Is-Sibt, 31 ta Diembru. L-Aar tas-Sena 6.00pm Velja tal-aar tas-sena u Konelebrazzjoni bis-sehem tal-Kor Parrokkjali San uepp. Jitkanta l-Innu ta Radd il-ajr (Te Deum) bringrazzjament lil Alla. 8.30pm Ikla familjari tal-aar tas-Sena organizzata mill-Fund Raising Group fisSala ta-entru Parrokkjali. Il-add, 1 ta Jannar 2012. - Sollennit tal-Imqaddsa Marija omm Alla. Jum il-Pai Quddies: 5.30am, 6.30, 8.00, 10.00 u fil-5.00pm. It-tlieta, 3 ta Jannar - Festa tal-Isem Imqaddes ta es 6.00pm Quddiesa fejn isir talb ta riparazzjoni talIsem Imqaddes ta Alla. Il-add, 8 ta Jannar - L-Epifanija tal-Mulej. Festa tat-tfal gall-Missjoni. tabbira tal-Festi 2012 10.00am Quddiesa bis-sehem tat-tfal u tal-familja. Janimaw il-Liturija l-adolexxenti. Il-programm kollu ta-elebrazzjonijiet tal-Milied ser jixxandar fuq Radju Leen il-Qala 106.3FM u webcasting: www.radjulehenil-qala.com.
Flimkien mal-programm tas-Saerdoti tagna, ser ikollna magna konfessuri barranin gall-qrar.
Il-imga 23 ta Diembru 2011 mit-3.30pm sas-6.00pm Is-Sibt 24 ta Diembru 2011 mit-3.30pm sal-5.30pm
Qegdin inejju runa gall-Festa tal-Milied, li fiha ana nagmlu t-tifkira tal-Ewwel Mija ta es fid-Dinja. gur li tkun tejjija xierqa gall-Festa tal-Milied 2011, jekk ana matul din in-Novena nkabbru t-tajjeb li hemm fina u nwarrbu l-ain alli nkunu qaddejja fid-diversi Ministeri tal-Knisja.
It-Tema ta din in-Novena tal-Milied fil-Parroa tal-Qala hija ispirata mill-Proposti gan-Novena tal-Milied gal din is-sena marbuta mal-Pjan Pastorali tad-Djoesi ta Gawdex 2009-2012.
47
Whether you are mother of the bride/groom or guest we want you to have the perfect dress for your special occasion. We also carry evening dresses and formal wear, shoes, bags and also hiring of hats.
2, St Georges Square, Victoria, Gozo, Malta - Tel: 2155 1287
Left handside of St Georges Basilica
Hardware
Plot 24, Qasam Ta Dun Anton, Xagra, Gozo. Tel: 2156 3457 Fax: 2156 4285 Mob: 9945 0523
48
Tu es sacerdos in aeternum
49
tU ES SACERDoS IN AEtERNUM!
li naturalment kienu wkoll akkompanjati minn ruq ta murtali biex hekk il-festa ma kienet nieqsa minn xejn. Hekk kif il-korteo wasal fil-pjazza tal-knisja, infetu l-bibien talknisja u fi ftit minuti din iet imballata bin-nies. Dun Krystof hekk kif daal fil-knisja, bierek l-assemblea bl-ilma mbierek tal-magmudija, gamel mument ta talb qasir quddiem es Sagramentat u mbagad waqaf quddiem l-istatwa gaia ta San uepp biex jitlob u joffrilu bukkett ward bsens ta ringrazzjament gall-protezzjoni li sab dejjem mingandu. Is-saerdoti sadanittant dalu jippreparaw gall-konelebrazzjoni Sollenni, u hawn tajjeb insemmu li s-saerdoti li ew jikkonelebraw ma Dun Krystof ma kinux ftit. Fosthom, apparti l-Kleru tal-Qala, kien hemm ukoll is-saerdoti kollegi li qaddsu ma Dun Krystof, is-superjuri tas-Seminarju Mauri, numru sabi ta kappillani u saerdoti bieb ora. Ingata bidu gall-konelebrazzjoni sollenni bil-parteipazzjoni tal-orkestra mmexxija mill-Mro. Antoine Theuma bid-daqq millisba tal-Quddiesa Ad honorem Santae Annae. Wara l-qari talVanelu, saret l-omelija tal-okkajoni mill-Kan. Dun John Muscat, iz-ziju ta Dun Krystof. Priedka li kienet kemxejn twila per kienet ippreparata tajjeb afna u ommok attent bla ma tallik titlef kelma wada. Rakkont li are minn pinna tajba u minn qalb imfawra btant imabba gan-neputi saerdot novell Krystof, li bla dubju ta xejn tah afna fuq xiex jaseb u jimmedita. Il-Quddiesa kompliet u fi tmiemha Dun Krystof poa bukkett fjuri quddiem il-kwadru mirakolu tal-Madonna ta Salus Infirmorum filwaqt li ndaqq gall-ewwel darba l-innu talba tal-Madonna tas-Saa. Wara dan saru xi diskorsi ta ringrazzjament l-ewwel minn Dun Krystof innifsu, imbagad mill-Aripriet tal-Qala Kan. Joe Zammit u wkoll mis-Sindku tal-Qala s-Sur Paul Buttigieg. Wara d-diskorsi fmument ta sorpia, l-Gaqda briju San uepp fisem i-gaag tal-Qala offriet bala rigal lil Dun Krystof, pjaneta millisba bix-xbihat impittra tal-Kunizzjoni u ta San uepp. I-erimonja liturika iet fi tmiemha bil-kant tal-Antifona ta San uepp kif ukoll bil-bews tal-idejn tas-saerdot midluka bilbalzmu, li jfakkru d-dilka ta-ejt imqaddes tal-ordinazzjoni li saret xahrejn qabel, fil-Katidral. Imbagad il-emga kbira ta mistednin iet milquga mill-did fil-pjazza tal-knisja gal rieviment tal-okkajoni offrut millfamilja ta Dun Krystof. Hemm kuladd seta jibqa jgawdi gal aktar in dawn il-mumenti spejali, filwaqt li jii servut varjet ta ikel, xorb u elu, fatmosfera mixgula bil-kuluri tal-faata talknisja u mewqa bil-muika ferriija tal-kantant Mario Caruana mill-belt Victoria. Il-Familja Buttigieg, apparti minn dak ir-rieviment hekk kbir, xorta gamlet tlett ijiem tilqa n-nies id-dar fejn kuladd seta jieu l-opportunit li jmur u jitkellem ajar fmument aktar kwiet ma Dun Krystof u l-familjari tiegu. Illum Dun Krystof jinsab ewwa l-belt ta Ruma fejn qieged jgix u jagti s-servizz pastorali tiegu fil-parroa ta Santa Chiara, u flistess waqt gadu kemm beda l-istudji Patristii (dwar il-Missirijiet tal-Knisja) fwada mill-Universitajiet kbar tal-istess belt. Lil Fr. Krystof fisem il-Qala kollha nixtiqulu; Ad Multos Annos.
52
53
L-Aripriet flimkien mal-Kleru u l-Kunsill Pastorali tal-Parroa u l-Bord Editorjali jixtiequ lill-Poplu tal-Qala
55
Il-Kumitat iomm id-dritt li jikkooptja xi persuni orajn jekk tinass il-tiea u jekk jara li tkun ta valur mijud gall-istess kumitat. Kif qed taraw, kull grupp jew gaqda iet allokata ew membri. L-obbligu ta kull gaqda huwa li tkun preenti gal kull laqga li ssir. L-attendenza ta membru wieed tal-grupp hija sodisfaenti. Ir-rauni li kull gaqda gandha ew membri hija primarjament sabiex membru minnhom ikun dejjem preenti gal-laqgat talkumitat. Madankollu, jekk iridu, jistgu jattendu t-tnejn li huma u bhekk wieed jagmel kura bl-ieor. Il-Kumitat gandu jiltaqa possibbilment darba fix-xahar jew aktar spiss jekk tinqala l-tiea. Il-membri gandhom jiu avati gal-laqga permezz ta aenda li gandha tasal gand il-membri mill-anqas tlett
57
33, Triq l-Wile, Qala, Gozo T: 00356 2156 0750 M: 00356 9988 5482 E: mport@maltanet.net W-S: www.lesolives.com
58
O mien elu...
Is-Sett Kalati tal-Andar ix-Xagri
Rierka, kitba u ritratti minn: Dr. Raymond C. Xerri
Xinhuma jagmlu hemm il-kalati fi blat onqri? Galiex kienu jintuaw? Min gamilhom, ilbniedem, in-natura jew xi intellienza barra minn din id-dinja? Galiex il-kalati ta Andar ixXagri huma unii f Gawdex u f Malta? Xinhuma l-Kalati fi-onqor jew fil-blat? Hemm diversi tipi ta kalati f pajjina u madwar id-dinja. Kalata wada teisti pero mhix komuni f pajjina. Fil-Qala kellna eempju wieed li kien jinsab fil-viinanzi tal-Mitna ta Randu. L-aktar komuni huwa s-sett kalati. Kalati ora li ma tantx huma komuni huma dawk li jiksru bal kantuniera. Finalment, hemm kalati li jibdew fuq l-art afna drabi fuq xi sies jew bajja u jkomplu tat il-baar. Il-kalati jissemmew gall-ewwel darba minn Gian Francesco Abela fl-1647 li jgid li dawn kienu jintuaw sabiex jittrasportaw il-ebel mill-barrieri gal dejn il-baar sabiex jiu esportati lejn il-kontinent Afrikan matul ilakma Garbija f Malta. Fil-Qala nsibu tliet siti li gad baqa fejn hemm il-kalati: (1) fl-inawi ta Andar ix-Xagri; (2) fl-inawi ta Kordina u (3) fl-inawi ta tat Gar id-Dar. Il-fatt li baqa marka ta kalati fi-onqor jew fil-blat jagti xjifhem li l-istess kalati kienu jintuaw afna drabi, tant li baqgu mmarkati hemm gal eluf ta snin. Hemm min ma jemminhiex li kienu jintuaw gal fini ta trasport gal numru ta raunijiet. Rauni prinipali kienet, wara li dawn il-kalati ma baqgux jintuaw galiex ma-mien ma tassrux bal afna affarijiet ora? Galiex bia minnhom jinfirdu minn xulxin? Hemm diversi argumenti favur u kontra. Minn mien Abela nstabu kalati f afna postijiet madwar id-dinja. FAnse de St. Croix, fi Franza kienu jintuaw mir-Rumani sabiex iorru l-ebel. Fil-Bolivia l-kalati kienu jintuaw f erimonji u ritwali. Fil-Baar Mediterran, ilGejjer tagna huma l-aktar famui u gandhom l-akbar konentrazzjoni ta kalati fid-dinja f ona daqstant gira. Il-preenza tal-kalati
jinsabu wkoll fil-Greja, l-Italja l-aktar fi Sqallija u Sardinja, l-ivizzera, Spanja, il-Portugall, l-Aerbaijan u Franza. L-Inawi ta Andar ix-Xagri L-inawi ta Andar ix-Xagri hija medda art imdaqqsa li tinsab fit-Tramuntana tal-Qala. Din l-art fil-passat rienti jiifieri sa qabel it-Tieni Gwerra Dinjija kienet tintua primarjament gall-agrikultura. Fil-fatt, minkejja li l-ftit amrija li nsibu fl-inawi kienet amrija ta kwalita tajba u kienu jitawlu d-dwieli u anke siar tar-rummien. Illum afna mir-raba huwa abbandunat. Ida dan ma kienx dejjem hekk. Fuq mappa tal-Gejjer Maltin tas-Seklu Sittax li kont rajt fil-Muew tal-Vatikan jindika li dawn l-inawi kienu jisseju il-Piccolo Giardino. Filfatt in-nannu tiegi uepp Buttiie li gandu 94 sena hekk jafha. Il-Piccolo Giardino kien nien kbir afna li kien jestendi kwai minn Ras il-Qala sal-bajja ta Dalet Qorrot li flimgoddi kienet tagmel parti mit-territorju tal-Qala. Illum ma fadal xejn minn dan il-nien lief l-Gorfa tal-Mim. Fejn kien nien, illum qieged jittiekel minn ew barrieri tal-qawwi li ftit ftit qegdin jeqirdu l-ambjent tal-post. Il-Kalati ta Andar ix-Xagri huma unii L-ewwel punt importanti li rridu ngidu hu, li fejn jinsabu dawn il-kalati huwa l-gola post firraal tal-Qala u anke ogla minn erti postijiet fin-Nadur gal ogli ta 124.1 metri (407 pied) minn wi il-baar. Dawn il-kalati huma unii filGejjer Maltin gall-fatt li apparti li huma ew kalati biswit xulxin ball-maoranza l-kbira tal-kalati f pajjina, f kalata minnhom hemm differenza importanti li ma tissemma f ebda
59
60
Joseph Muscat President - American Qala Association. My Dear Friends, As the year is coming to an end, I would like to look back and reflect on what went on within the American Qala Association. Although we experienced a year full of ups and downs, the association remains a committed group for the cause it represents. The American Qala Association is a vibrant group of people who organize activities during the year to bring the Maltese Community in New York together for a good cause. As always, the proceeds made from the activities are donated to the Radio Leen il-Qala. In the past year, we organized the Saint Joseph the Worker feast party in May and had a great turnout. We are currently in the process of organising the annual New Years party, which has turned out to be a great success in the past 4 years. With the help of the dedicated committee members, family and friends, we always manage to put together a big party that is remembered for a long time. As President of the committee, I am extremely proud of our achievements as we continue our tradition of giving back to the Qala community. It gives us great pleasure in being able to donate the proceeds made to Radio Leen il-Qala, who is doing a great job. This past year alone, we were able to donate $10,000. This past summer, I had the pleasure of visiting my hometown Qala. Although I was there for a very short time, I managed to meet the fine group of very devoted members working at the Radio station as well as the Archpriest. I had the opportunity to thank them on behalf of the committee in person for the outstanding job they are doing. The Radio doesnt only help people in Malta but it helps people in New York too. With todays technology, we now can listen to the radio here which enables us to relive our childhood memories of listening to Mass everyday as we did growing up. The activities and other programmes that are played by the radio are very informative to anyone that is interested in learning about the Qala parish and in some cases, Gozo in general. On a final note, we would like to wish everyone a healthy and happy Christmas and a Prosperous and peaceful New Year. With the help of St. Joseph, we will work together to keep the Radio Station going on and keep the tradition alive. Until next summer, so long and take care.
62
Tagrif mill-Awstralja dwar utna l-Qalin emigranti, minn MIcHAEL BUTTIGIEG, President Australian Qala Association
FOttubru li gadda kellna fostna fuq jara Pastorali l-Eellenza Tiegu Mons. Mario Grech u l-familja tiegu. Huwa beda -jara tiegu minn Sydney, fejn dam mistax u wasal fMelbourne fl-14 ta Ottubru fejn dam mistax ora. Kellu afna u afna jarat u laqgat malKomunit Maltija u Gawdxija, fejn in-nies attendiet bi ara. Kull fejn mar kien dejjem ippakkjat bin-nies.
63
Quddiesa ora fil-knisja ta St. Bernardette, North Sunshine, l-qalba tal-Maltin u l-Gawdxin, fejn ukoll ilknisja kienet mimlija. Wara konna mmorru fil-Hall fejn ikun jista jkellem lin-nies. jarat orajn kellu mistax mimlijin daqs bajda. Gamilna Dinner Dance gad Unur l-Isqof Mario Grech fejn kellna aktar minn 400 ru. Jien ert li -jara Pastorali Tiegu fostna alliet il-frott. Jiena u l-familja tiegi stedinnieh minn Malta biex jii jurna fid-dar tagna u qalli Michael nii gur. U veru, sab ftit in u ie mal-familja tiegu kollha, iuruna o darna fejn adna xi aa bejnietna u tkellimna ftit u wara adnieh biex ibierek id-dar dida tat-tifel. adna afna u afna pjair nitkellmu flimkien. Grazzi Eellenza Mons. Isqof Mario Grech. Memorja li qatt ma ana ser ninsew. Grazzi talli ejt iurna u era ejja fil-futur. Jiena u l-familja tiegi nixtiequ lilek u lill-familja tiegek kull id u barka missema.
64
Issa qegdin noqorbu gall-festa tat-twelid ta es Bambin, il-Milied. Hawn il-wienet huma kollha mimlijin tijin u bin-nies jixtru r-rigali ga-gar u l-kbar. Iddjar ukoll huma mejna bil-Christmas Trees u kollox juri li l-ispirtu tal-Milied rea magna. Kos hux, il-Milied tagna jii fis-sajf, per sabi taf, bnazzi, aktar dawl, aktar atmosfera sabia tas-sajf. Per hu xinhu, illum ilMilied aktar sar business milli nafuh ana, almenu hekk nifhimha jien.
Issa rrid nieu din l-opportunit biex flimkien ma marti Rose u l-familja kollha u l-Kumitat tal-Australia Qala Association nibgatilkom l-isba xewqat talMilied u l-Ewwel tas-Sena 2012, mimlija riq, hena, pai u id, lill-WR.Aripriet, lil Fr. Charles Butigieg, lil Fr. Krystof Buttigieg, lis-Saerdoti kollha u lil John Paul Cefai Seminarista. Lis-Sindku s-Sur Paul Buttigieg, lillKunsilliera kollha, lil Dr. Ray. Xerri u lill-familja, lill-Editur Euchar Mizzi u lill-Bord Editorjali kollu, lil Ivan Cefai u sabu tar-Radju Leen il-Qala, lis-Surmast tal-Banda u l-Bandisti kollha tal-Banda Ite Ad Joseph, lis-St. Joseph Football Club - Kumitat, players u membri u lill-gaqdiet kollha tal-Qala u l-familji kollha Qalin. Minn qalbi nixtieq lil kuladd il-Milied it-Tajjeb mimli riq, hena, id u prosperit gas-sena 2012. Saa lil Kuladd.
folkloristii lokali u barranin, u hija bbaata fuq erbat ijiem, mill-amis sal-add. Il-venue ta dan il-Festival hija l-Pjazza Prinipali tal-Qala, bil-Knisja Aripretali ta San uepp u biz-zuntier bala palk u bil-faata talknisja sabia bala background li tkun mdawla bmod professjonali. Din l-attivit kulturali u folkloristika rat ilbidu tagha fis-sena 2006 u din is-sena iet organizzata s-sitt Edizzjoni ta dan il-Festival. Festival Internazzjonali. Iva, dan il-festival ikollu fih parteipazzjoni barranija. Dan apparti s-sehem si talgrupp folkloristiku tagna, l-Menhir Qala Folk Group, flimkien ma xi gruppi folkloristii ora Gawdxin u anke Maltin, fih jipparteipaw ukoll gruppi barranin. Il-gruppi folkloristii barranin li adu sehem din is-sena huma dawn: Citt dei templi Folk Band minn Sqallija fl-Italja Brestchanka Folk Group mill-Belarussia u the Inis Ealga School of Irish Dancing millIrlanda.
Is-Sibt 17 ta Settembru mbagad nergu lura gal Qala fejn filgaxija fit-8.30pm, erajna assistejna gallserata ora pjaevoli ta kostumi kkuluriti, daqq u fin mit-tliet Gruppi Barranin, dak tal-Qala kif ukoll dak ta Sannat, Ta Seguna Folk Group. Din is-serata adet madwar sagtejn, bilqiegda gall-frisk fil-Pjazza arjua tal-Qala, fejn assistejna gall-muika li tpaxxi l-widna, kif ukoll naraw kostumi u fin li jsaru l-gajnejn bilkuluri u koreografiji taghom. Ma tmiem is-serata beda Kunert mill-Kantant magruf Freddie Portelli flistess Pjazza li dam sejjer sa wara nofsillejl. Il-Qofol tal-festival kien il-add 18 ta Settembru fl-istess Pjazza fis-7.30pm. Waqt din is-serata finali kellna l-parteipazzjoni tal-Gruppi Barranin u l-Folk Grupp tal-Qala. Membru tal-Menir Qala Folk Group,
65
is-solista/soprano Sinjorina Patricia Buttigieg, kantat diversi ganjiet folkloristii. Fdin is-serata adet sehem ukoll il-Banda tal-Qala Ite Ad Joseph Il-Kumitat organizzattiv aseb biex fl-aar urnata tal-Festival, jera jagmel bas-sena li gaddiet u jtella gall-benefiju ta dawk li jattendu, Wirja tradizzjonali Qalija-Gawdxija, ta xoglijiet ta Artijanat u Crafts. Kien hemm espost xogol konness mal-pittura, skultura, stained glass, bizzilla, suf, ummar, qasab, gan, phyrography, jata, eramika, newl, rakkmu, ganutell, parmina, macram, e. Din il-wirja kienet miftua mill11.00am sa filgaxija. Fiha kien hemm ukoll nies jadmu dan l-istess xogol.
toroq prinipali tal-Qala tat il-Baldakkin. Din hi kultura u folklore mhux tas-soltu u li ta kull sena tibed numru kbir ta viitaturi kemm lokali kif ukoll barranin.
Frokna ora tal-Pjazza ttella stand ta oetti antiki li jinsabu fil-Qala u li ejjin minn gand l-antenati tagna fejn bosta minnhom apparti l-valur antik taghom, gandhom ukoll valur sentimentali. Din ukoll kienet miftua matul in-nofs ta nhar ta filgaxija. Matul il-in ta din l-esebizzjoni kien hemm ukoll daqq folkloristiku minn diversi muiisti tal-istess gruppi, kif ukoll mill-grupp Ta Seguna. Membri tal-Folk Groups kienu hemm bil-kostum tradizzjonali taghom iduru man-nies fejn wieed ikun jista anke jieu xi ritratti maghom. Okkajoni unika u kompletament oriinali ttellget il-add 18, fejn dawk preenti gawdew replika fidila tat-tie Malti / Gawdxi tradizzjonali, li gadda mat-
66
67
68
69
70
71
72
It-tfulija ta Horace Mercieca Kien fl-godwa tal-14 ta Diembru 2008 meta ana l-Qalin qomna babar li niktitna bi si meta sirna nafu li kien alliena Horace Mercieca. Kien miet fi sbi dak l-istess jum tal-add. Mewt li asditna gax gur ma konniex nistennewha. Il-jum ta qabel bosta kienu rawh u kellmuh. Donna anqas ridna nemmnu din il-grajja kiebja. Xtaqna lkoll li kienet olma kerha. Gax Horace kien abib ta kuladd u gadu ta add. Jissallab biex jaqdik u dejjem bdik it-tbissima u taptipa fuq l-ispalla biex jagmillek kura. Horace twieled ir-Rabat, Gawdex nhar it-22 ta Marzu 1937 fi Triq Vajrina. Kien ir-raba wild ta ueppi u Sunta Mercieca nee Xuereb. ueppi kien l-ininier inkarigat mill-power house ta Gawdex. Bniedem rispettat afna gax tal-affari tiegu u kien jieu idmietu bimpenn u bserjet. Ma kienx mien sabi i-mien li fih twieled Horace. Id-dinja kienet tinsab fxifer l-irdum. Hitler kien dejjem jipprova jikseb dak li ma kienx tiegu. Ried jagmel il-ermanja dominanti. Il-qawwiet l-ora galu li jissaportu din l-aggressjoni bit-tama li flaar jieqaf. Ida bal ma jgid il-proverbju it-tost jekk tagtih sebgek jeodlok idejk u Hitler baqa jataf u jippatronizza. Sakemm il-qawwiet ma setgux jissaportuh ijed u kellhom kontra qalbhom jiddikjaraw il-bidu tat-tieni gwerra dinjija nhar l-ewwel ta Settembru 1939. Gall-bidu pajjina ma kienx gadu daq il-morr veru tal-gwerra imma meta Mussolini daal lill-Italja fil-gwerra fl-10 ta unju 1940 bdew l-attakki fuq giritna u niesna kellhom ukoll isofru t-tbatija, l-uig, id-dmija u l-mewt. Dawn kienu x-xhur li fihom trabba Horace. Jittella u jitniel fix-xelters li kienu mogdijiet tat l-art umdi, dojoq,
k e s i n , mudlama, nieqsa mill-arja u bintiena li taqsam. Ida biex iktar il-ajja tkun iebsa galih kellu jsofri wkoll tbatija ora personali meta tilef lil ommu. Kien proprju fdan i-mien ta gaw meta flimkien ma ommu u otu Evelyn kienu fxarabank fi triqthom lejn in-Nadur meta ajruplan tal-gadu attakkahom. Ix-xarabank waqfet, in-nies aru minnha u telqu jiru min hawn u min l hemm biex isibu kenn tat il-itan tas-sejjie. Orajn irewlha lura lejn ir-Rabat. Hekk gamlet Sunta, omm Horace li kienet tqila bil-ames wild tagha. Qabdet id binha u telqet lura titlob erqana li lkoll jaslu d-dar bis-sliema. Ida fil-fixla Evelyn ma baqgetx maghom. Omm Horace qabadha bia kbirferneijafer ta enn. alliet lil Horace ma rael li qatt ma kienet rat qabel u telqet tiri biex tara ssibhiex. U sabitha mbikkija ejja fit-triq. Fil-fixla ma kinitx laqet maghom u meta sfat weidha waqfet tibki. Sunta adnitha magha, qabditha minn idha u telqet biex tingaqad ma binha li sabitu fejn allietu ida r-rael li kien ammu geb bla ma kellha in tirringrazzjah. Kien is-Samaritan talparabbola li telaq bla ma biss alla ismu. Din il-rajja alliet il-marki tagha fsaet Sunta. Gexet qatga li farrkitha. Intefget fis-sodda. Weldet it-tarbija ida saitha baqget sejra lura sakemm mietet fl-et gira ta 31 sena nhar it-8 ta unju 1941 u alliet warajha ames ulied. Michael i-gir kien dgajjef afna u fil-fatt miet ta ftit imgat. Bla omm u bi ftit bieb gax mien il-gwerra qered anke l-biberiji li soltu jinbtu fis-snin tat-tfulija. Bilkemm
73
74
Horace u l-familja tiegu Horace iewwe lil Salvina ne Grima mill-Qala fil25 ta Ottubru 1959. Gall-ewwel kienu joqogdu fl-istess post fejn kien joqgod il-poeta u president tar-repubblika Anton Buttiie. Minn hemm marru fkirja fpost qrib il-pjazza fit-triq prinipali . Hemm twieldu l-erba uliedu Alex, Sunta, Joyce u Franco. Ida bal kuladd Horace xtaq li jkollu r-residenza tiegu galhekk stinka u tabat biex jibni daru fgalqa mdaqqsa fi Triq it-Telga. Horace u l-logba tal-futbol Meta spia jilgab Horace ried jibqa fil-logba u gamel mien kow ta bosta timijiet. Beda bala kow mal-Qala St Joseph Footbal Club fejn bi prodott purament mir-raal irnexxielu jibni tim tajjeb afna li bih rebu l-kampjonat tat-Tieni Divijoni u bhekk telgu fl-ogla divijoni. Ida l-iktar snin li tawh sodisfazzjon kienu dawk li gamel max-Xagra fejn fl-istaun 198889 kien rebbahom il-ames kompetizzjonijiet li kienet torganizza l-Gozo Fooball Association (GFA).inklu ilkampjonat. Ma nafx jekk dan qattx ie ripetut minn xi tim ieor fGawdex.. Gal mien konsiderevoli kien ukoll kow tat-tim Gawdxi li kien jikkompeti Malta fl-FA Trophy fejn sena minnhom kienu rnexxielhom jaslu sas-semi-finali wara reba mas-St. Georges per mbagad tilfu 1-0 mat-tim qawwi tal-Floriana. Ma kull tim li miegu kien kow Horace irnexxielu joloq relazzjoni sabia u l-plejers li lagbu tatu gadhom isemmuh u jgidu galih. mhux biss kien kow tajjeb imma galija kien qisu missierijieu interess fajti fl-iskola, filkarriera u fil-familja. U galhekk afna u afna minn dawn il-plejers baqgu jirrespettawh tul gomru kollu. U gal dan is-servizz qatt ma tallas entemu. Anqas kien jaetta r-rifujoni tal-ispejje tal-petrol gallvjai li kien jagmel. Horace kien supporter tat-tim Taljan u galhekk fera bi si fis-snin 1982 u 2006 meta l-Italja rebet il-World
75
Baqa ma setax jemmen kif tim bal dak tal-Milan eda vanta hekk kbir fi spazju ta ftit minuti. Ida kien iobb jgid il-futbol tond u kollox jista jiri. Jitla fl-iskala tal-professjoni tiegu Horace ida ma neliex biss fuq il-futbol. Fil-ajja akkademika baqa miexi ukoll skalluna wara skalluna. Meta ie trasferit Gawdex gamel mien jgallem fl-Iskola Primarja tan-Nadur. Minn hemm fl-1966 ie appuntat galliem tal-Ingliz fil-Lieo. Gamel mien jieu sieb il-librerija ta dan il-kumpless. Imbagad tajjar jaqbad it-triq tal-amministrazzjoni u fl-1981 applika gall-post ta Assistent Surmast talIskola Primarja ta-ebbu. ie aettat u minn hemm wara ftit snin ie trasferit gall-Iskola Primarja tal-Qala.
76
Kien feran afna fraalna u kien mabub immens kemm mill-istaff kif ukoll mill-enituri u t-tfal ida meta ngata promozzjoni ta Surmast kellu bilfors jitlaq millQala u tawh fidejh l-ikbar skola primarja ta Gawdex dik tal-Victoria. Anke hawn Horace oloq ambjent laqqieni afna. adem bi si ma sabu l-galliema u meta ie biex jitlaq effett ta promozzjoni ora gall-
Ida anke fis-snin tal-irtirar Horace ma baqax idejh fuq aqqu. Kien qisu workaholicdejjem bxi proett fidejh. Issa jgin xi student universitarju fit-tei tiegu, issa jindirizza lill-genituri fxi jum spejali li torganizza xi skola, issa jikteb xi artiklu fxi urnal jew perjodiku, issa jadem mal-Aripriet fil-bini tal-proett Gozo International Celebration (G.I.C.), issa jistinka ma Dun Fortunato Mizzi fil-olma li dan tal-aar kellu dwar l-anzjani fGawdex u issa jee lill-Aripriet biex jagti bidu gall-kisba ta xi post fil-Qala biex ix-xju tagna li jisfgu weidhom ikollhom dar dienti fejn iqattgu l-lejl. Dejjem sejjer gax kien jgid li galih ix-xogol hu l-mutur li jallih aj. U proprju minabba din il-idma fraalna u barra minnu l-Kunsill Lokali tagna ass li gandu jagtih ie il-Qala, premju li fera bih afna gax ra fih l-apprezzament ta idmietu. Horace kien ukoll Segretarju tal-Gozo Retired Teachers Association fejn kien dejjem jassisti lil sabu fdak kollu li seta u punt ta riferenza importanti gallgalliema gar.
77
CHRIStMAS IS CoMING
Yes, isnt it dreadful! Now we, especially in the Western World have to find the right gifts for everyone on our Christmas lists greeting cards, toys, jewelry, clothes, electronics all sorts of gifts that drain our bank accounts and wallets. All for what? To celebrate Christmas? To prove that we can be as generous as our relatives, friends and neighbors? To emulate the gift-giving binge that the Three Wise Men inadvertently initiated 2000 years ago? As the holiday (meaning of course Holy Day) approaches, I tend to view the entire proceedings with greater alarm each year. And I ask myself, how can I escape the pressures that our advertisers have thrust upon us? Living in Canada, we are of course, inundated with American advertising, and we often succumb to their pleadings and demands that we buy, buy, buy. The end result of course is another load of useless, meaningless trifles things that we want but dont need. Over the past several years, we have learned how to deal with the pressures to indulge everyones wishes. We have tried a number of tactics. The first is to move (temporarily of course) to a remote location, usually an island where the locals, especially the locals, celebrate Christmas in more subtle and humble ways. We have visited Molokai (in the Hawaiian chain), then Flinders Island (south-east of mainland Australia). Last year, we chose Gozo. There we were once again greeted by down-to-earth, friendly and generous people. Another strategy we find useful is to immerse ourselves in conversion situations. We take in a performance of Handels Messiah. We watch A Christmas Carol, usually the version featuring Alistair Sim as Scrooge. Living for three months on Gozo though brought fresh challenges. We couldnt find either A Christmas Carol or a performance of Messiah. But we did find the necessary catalyst in the Gozo International Celebration performed at St Joseph church in Qala. What a magnificent concert! Such glorious surroundings! Singers and musicians featured outstanding soloists and ensembles. Sopranos Patricia Buttigieg, Roxana Xuereb and Ruth Portelli, tenors Joseph Buttigieg and the Arch-Priest, Joseph Zammit thrilled the audience/ congregation with their superb voices. Other soloists included Isabelle Caruana, Michael Attard and Mariosa Pavia. The Fourtissimo Brass trumpet quartet shared their consummate talents with several diverse selections. A string ensemble (Joseph Magro, Frankie Magro, Jesse Zerafa Boffa, Charlo Xuereb, Gilmour Camilleri and Guze Chetcuti) added its charm and artistry to the evening. Several choirs added to already enchanting concert St Annes Choir were accompanied by Frankie Magro on the organ; the Magnificat Choir, a delightful group of children raised their enthusiastic voices in praise of the season And the music was wide-ranging, from Schuberts March Militaire to Adeste Fideles to Joplins Pineapple Rag. Overall, the concert and performance helped renew our beliefs in the true Christmas spirit. A great deal of credit needs to go to the organizers and directors of the concert. Canon Dr. Joseph Zammit deserves our enduring accolades for his work in staging such a magnificent evening. Ive very likely missed a few of the performers, and for any omissions, I apologize, but I can assure readers that if you need a conversion experience or want to enjoy the best in Christmas music, go to Qala and attend the Gozo International Celebration. Our only regret is being unable to attend this years Celebration. Robert C. Scott, Professor of Rhetoric and Technical Communication, University of Calgary (ret.)
78
li kien jismu Coronation Bar. Fdan il-post hemm plakka li tfakkar it-twelid talPresident Anton Buttigieg. Dan il-anut kien ibieg inbid u xorb ieor, kif ukoll il-kaf. Iktar lil hemm minnu kien hemm anut ieor ta Bernard Vella. (Dan kien eatt minflok Sharmain ilHairdresser). Dan Bernard
Il-anut ta Bernard Vella
Irrid ngid li l-bar li hemm illum fil-Kantuniera eppis Bar, kien gadu ma nfetax fi mien li rrid infakkar, imma dan infeta fis-sebginijiet minn ija amri u kien sar il-Klabb tal-futbol, li kien iomm fpost igar Teens Bar, li kien bieb ma bieb mal-anut ta Franisk Debono. Dan it-Teens Bar kien fetu missieri fl1964, u kont immexxieh Il-Klabb tal-futbol jien kif spiajt mill-iskola sekondarja. Fdan il-post niftakar li kien hemm anut ieor ta Lonza ta Pawla, li kienet tbieg affarijiet tal-ikel. Din Lonza kellha inident ikrah afna meta darba fost l-orajn waqt li kienet bilqiegda barra dan il-anut, investiha motor cycle. Wara dan l-inident Lonza baqget sejra lura. Inkomplu nduru malPjazza. Fil-post fejn illum
Teens Bar
kien jifta il-anut nhar ta Hadd u kien ibieg il-kaf, li kien iibu lest mid-dar u anke xi pasta. Iktar lil hemm minnu kien hemm anut taxxorb u tal-mera proprjet ta Franisk Debono, InNiksu, bl-isem Friends to All Bar. Fil-preent minflok dan il-anut hemm irrestorant Kaputa.
toqgod Karmena Xerri Ta Peppi kien hemm anut li kien ibieg ukoll xorb u mera. Dan kien proprjet ta ua, omm Karmena. Barra minnhekk, jekk niftakar Popular Bar sew, kien wieed millwienet li kienu jbiegu l-axix frisk fir-raal. Il-anut ta ua kien jismu Popular Bar. Ta min jgid li tat l-isem tal-anut kien ikun mniel dejjem Wines & Spirits. Pass lil hemm minn dan il-anut kien jeisti anut ieor tal-inbid ta ertu anni Buttigieg ilPampli. Dan il-anut kif gedna kien ibieg ukoll xorb ieor u xi lewwiet u xi pasti. Iktar l hemm minnu, Il-anut ta anni Buttigieg il-Pampli
79
Fejn illum hemm il-Kain tal-Banda, kien hemm anut tal-mera ieor ta Karmena Xerri Tal-arti, li kienet ukoll tbieg axix frisk. Wara dan il-anut kien trasferit gad-dar fejn kienet Il-anut ta Karmena Xerri Tal-arti toqgod, illum toqgod bintha MJosette, u iktar tard rea nfeta anut taxxorb Xerris Bar minn Toni Xerri, ir-rael ta Karmena. Iktar l hemm minnu kien hemm il-anut ta Salvu Buttigieg Il-Buames, eatt fejn illum joqgod Karmenu Cutajar. Dan il-anut taxxorb, bal wienet tax-xorb
Fil-kantuniera fejn illum hemm id-D Bar kien hemm anut ta Maria Buttigieg Is-Surrana. Dan ma kienx anut bal dawk li dia semmejna, imma post minn fejn Maria kienet tbieg affarijiet tal-jata u tal-bizzilla, gax Maria kienet tinnegozja l-bizzilla. Sal-aar tassebginijiet tas-seklu l-ieor ix-xogol tal-bizzilla kien popolari afna fil-Qala, u tista tgid fkull dar kien hemm min jadem il-bizzilla. Galhekk Marija isSurrana kienet tagti l-ajt lill-addiema tal-bizzilla u tax-xogol tallashom billi tagtihom xi affarijiet talikel bal-zokkor e u naturalment flus. In-naa tal-pjazza fejn il-Coronation Bar li semmejna iktar l fuq, kien hemm ukoll anut ta barbier ta Karmenu Mercieca ta Pietru. Dan kien fejn illum hemm Peters Butcher. Il-barbier kien jifta il-imga filgaxija u s-Sibt biex jaqta x-xagar u jqaxxar il-leja lill-anzjani li ma kinux jafu jqaxxru l-leja bil-mus. Dak i-mien kienu gadhom ma dalux ix-xfafar kif nafuhom illum, iktar u iktar l-electric shaver. Iktar l fuq lejn in-Nadur, kien hemm il-anut ta Missieri. Dan kien anut tal-mera u anke tax-xorb u kaf, filfatt kienu ew wienet. Missieri, li qatt ma ried iwaal tabella bisem talanut, feta dan in-negozju fl-1951 u baqa miftu sal1985.
l-ora kien ibieg affarijiet tal-ikel ukoll. Fdan il-anut kienu jiltaqgu l-iriel jilagbu l-karti, l-aktar iladd filgodu. Ma enb dan il-anut, kien hemm ieor Central
Central Bar
80
Neutron Store
Bar, proprjet ta ueppi Buttigieg, il-Perill, li barra ikel u xorb kien ibieg ukoll laam frisk. ueppi kien ukoll produttur tal-inbid li kien ibieg fil-anut tiegu. Fdan il-anut ukoll kienu jiltaqgu l-iriel jilagbu l-karti. Kien hemm anut ieor fejn illum hemm in-Neutron Store. Dan kien proprjet ta Maria
triq l-Immakulata Kunizzjoni: Inkomplu bid-dawra tagna mar-raal, u nsemmu Triq l-Immakulata Kunizzjoni. Eatt fil-bidu tagha kien
Barra li kellu din il-lukanda, uepp Grima kellu wkoll anut tal-mera u tax-xorb iktar l-isfel fit-Triq, Gau Grocery. ueppi kien ukoll minn dawk il-Qalin li kienu jipproduu l-inbid biex ibiguh huma stess filanut taghom. Din ilproduzzjoni tal-inbid, ueppi kien jagmilha fmaen ma enb illukanda, li iktar tard kien sar restorant u li kienet tmexxih iovanna Bartolo, bal ma kienet tmexxi wkoll il-anut tal-mera kif Gau Grocery ukoll il-Guest house. Fatt kurju afna ara fil-bidu tas-sittinijiet. ewt itfal mill-Qala dalu fdan il-maen tal-inbid; naturalment kien bi nhar u l-bieb kien miftu. Dawn riedu jixorbu l-inbid, u sabu tazza, marru fejn il-kaputa (kartell kbir mimli bl-inbid) u fetu l-vit tal-injam biex jimlew ittazza. Kif it-tazza imtliet dawru l-vit biex jaglquh, u xin raw li ma jistgux jaglquh, u l-inbid sa jibqa iere, allew kollox u telqu jiru l barra. L-inbid are fit-triq u baqa nieel l isfel gal quddiem ilanut fejn kien hemm uepp u martu Grezzja. Tgidx xpandemonju nqala sakemm uepp irnexxielu jaglaq il-vit tal-kaputa biex l-inbid ma jibqax iere. Iktar l isfel fl-istess triq, eatt quddiem il-kunvent tas-sorijiet Franiskani kien hemm anut ta uepp Portelli ta Pasku. Dan kien ibieg affarijiet tad-dar bal ebga e; u affarijiet tal-jata peress li hemm
Iktar il-ew fl-istess triq qrib il-knisja tal-Kunizzjoni kien hemm il-anut Conception Bar ta Toni Portelli ta ula. Bal wienet li semmejna fil-pjazza, Toni wkoll kien ibieg il-mera u x-xorb. Toni kien ukoll wieed mill-ewwel kummerjanti fil-Qala li kellu vann biex iorr il-merkanzija gall-anut tiegu. Billi dan il-anut kien l-uniku wieed fdawn l-inawi, matul il-festa tat-8 ta Diembru, li dak i-mien kienet festa kmandata, kien ikun miftu biex iservi l-birra u luminati kemm lill-Qalin kif ukoll lill-barranin li kienu jiu gallfesta u li dawn ma kinux ftit. triq Il-Wardija: Fi Triq il-Wardija minn naa tal-Pjazza nsibu l-anut tal-mera u tax-xorb Mikes Bar, proprjet ta Kelinu Portelli ta Pistu. Dan barra ikel u xorb kien ibieg ukoll laam frisk u anke xejjex u frott. Barra minn hekk fi mien il-lampuki kien anke jbieg din il-uta. Il fuq iktar, kien hemm forn li kien jami l-ob kuljum, u anke ftajjar, pastizzi u qassatat skont l-istaun. Dan kien proprjet tal-Familja Camilleri tal-Furnar. Dak i-mien ma kienx hawn magni biex jagnu l-gaina u kollox kien isir bl-idejn. Barra minn hekk kull familja
81
fil-pussess tagna, u tgidx kemm-il darba uajniha. In-nannu, barra l-anut kellu wkoll negozju gir tal-bejg tal-wie, gall-bhejjem u tjur li fdawk iminijiet fil-Qala kienu abbundanti. Naseb li ma kienx hawn dar li ma kinietx iomm xi naga jew moga gall-alib u bejniet, kif ukoll tiie gall-bajd u fniek gal-laam. Iktar l-isfel mill-anut tanNannu, eatt fil-kantuniera, kien hemm anut ieor tal-mera u l-inbid, li kien proprjet ta anni Portelli ta ula li kien jii u Toni, li kien armat dejn ilKunizzjoni. Dawn l-awa anni u Toni kienu wkoll jipproduu l-inbid gallwienet taghom. Huma kellhom maen fi Triq ilIl-anut ta anni Portelli ta ula Wardija stess. Faata ta dan il-anut, innaa ta Triq Wardija, kien hemm forn tal-ob ieor, li kien tal-familja ta uepp Xerri, tGassa u mbagad gadda gand uepp Buttigieg tal-Makku li kien miewwe lit-tifla ta uepp Xerri, Mariross. Dan il-forn kien jadem blistess sistema bal dak li dia semmejna tal-Furnar, per dan uepp introdua Il-forn tal-Familja ta uepp Xerri, tGassa l-unika magna li tagmel l-gaina li kien hawn firraal. Dan ukoll kien beda jami bil-pitrolju minflok bil-atab. Meta uepp beda jaddem din il-magna tal-gaina, kien ab furnar minn al Qormi biex iarru. Ka kurju hu li dan il-furnar Qormi kien ab it-tifla miegu, u din it-tifla ltaqget ma uvni mill-Qala. Dawn iewu, rabbew familja, saru nanniet u gadhom joqogdu l-Qala sal-lum. Pjazza Anton Buttigieg: Fdin il-pjazza kien joqgod Manwel Debono ta Pawla, li kien jii hu Mikiel, talGaieq tal-Pjazza. Dan Manwel ma kellux anut talmera, imma kien negozjant tal-bajd u tjur. Il-Qalin kienu jbigulu l-bajd tat-tiie li kien ikollhom ejjed, u hu jiedu Malta u jbiegu hemm. Dan Manwel kien
Anke xi nisa tad-dar kienu jmorru huma wkoll biex jginu fl-gana. Iktar il fuq kien hemm anut ta uepp Camilleri il-Pess, li kien ibieg affarijiet tal-ikel u affarijiet tal-iskola. In-naa tisfel ta Triq ilWardija qrib Triq il-Belvedere Il-anut ta uepp Camilleri il-Pess (li qabel kienet Triq Hondoq ir-Rummien) kien hemm ew wienet ora. Dawn ball-orajn li semmejna, kienu jbiegu ikel u xorb, jiifieri kienu armati bala anut tal-mera, u anke kellhom l-imwejjed biex iservu l-inbid u xorb ieor. Wieed minn dawn ilwienet kien tan-Nannu uepp Buttigieg li kienu jgidulu l-Biillu. Wara dan il-anut Tonys Bar, gadda gand ibnu Toni, li kien uvni u ngalaq fl-1979, meta Toni alliena. Gal dak i-mien, sittin sena u aktar, dan il-anut kien post mill-aktar popolari fil-Qala, fejn anke fil-Karnival kienu Tonys Bar jiltaqgu riel minn irula ora, fosthom mix-Xagra, u joqogdu jdoqqu u jifnu. In-nannu kien produttur tal-inbid. Niftakar qisu issa, fi mien l-gasir tal-geneb, bdiewa mill-Qala u anke minn Nadur iorru l-qratal mimlija bl-geneb fuq ilkarettuni mibuda minn xi mar jew bagal, biex innannu jagmel l-inbid. Il-maen fejn kien jii prodott dan l-inbid gadu armat kif kien dak i-mien. Wara xi snin li miet in-nannu, Kelinu ta Pistu kien gamel mien jipprodui l-inbid fl-istess post gall-anut tiegu. Il-mara ta Kelinu, ueppa, tii z-zija tiegi. ara fmoi wkoll hi x-xena ta meta n-nannu gallabta tal-1952 xtara magna li tagsar l-geneb. Sa dak i-mien l-inbid kien jingasar billi ewt iriel kienu joqogdu jaqbu fuqu. Il-magna li semmejna gadha
82
Hawn ta min ifakkar li dawn i-ew negozjanti kienu jiedu l-prodotti taghom lejn Malta bid-dgajjes talLatini, li llum spiaw gal kollox. Wieed jista jifhem xi tbatija kienet tkun spejalment fil-maltemp. triq l-Imgarr lejn il-Knisja: (illum Triq it-28 tApril 1688) Quddiem l-gassa l-qadima kien hemm anut Rose & Lilly Wines & Spirits proprjet ta Loreta Buttigieg tal-Bandu. Sa fejn niftakar Loreta kienet tbieg affarijiet tal-ikel u elu u l-anut kellu kamra ora armata bala anut tal-inbid u tax-xorb. Imiss ma dan il-post, kien hemm il-anut Ironmongery by J.Vella, proprjet ta uepp Vella Rose & Lilly Wines & Spirits ta Treja. Balma jixhed l-isem dan kien anut taebga, u affarijiet ora li gandhom xjaqsmu maxxogol tad-dar. Barra minn hekk uepp, li gal xi mien kien ukoll Sagristan tal-Parroa flimkien ma uh Bernard, kien qisu l-handyman tar-raal, u xi sarat fil-kuinieri, spiritieri u lampi tal-pitrolju li kienu jintuaw dak i-mien, kienu jittiedu gandu gattiswija.
83
Hawn kien armat, eatt quddiem il-bini tal-muew, Nazzarenu Buttigieg, tal-Lexx. Dan arenu kien fin-negozju tal-bajd u tjur bat-tnejn l-ora li dia semmejna. Per dan aren kellu ukoll trakk biex iorr ilmerkanzija u wie. Kien ukoll jagmilha ta burdnar gal min ikollu bonn, gax kellu wieed mill-ftit trakkijiet li kien hawn fir-raal. Irrid ngid li dan arenu Buttigieg qabel ma mar fid-dar il-dida tiegu faata tal-Muew, huwa kien ukoll armat fid-dar li kien joqgod qabel fi Triq l-Imgarr fejn illum joqogdu Kelinu u Marija (Nanny) Mercieca. triq il-Qala: Hawn kien jinsab anut ieor bal dawk li dia semmejna, u kien tal-Familja Camilleri ta Slajf. Jien li
Il-anut tal-Lexx fi Triq l-Imgarr
Qabel tibda Triq it-Telga, imma fi Triq in-Nadur kien hemm anut tal-mera li kien proprjet ta Salvu Said ir-Rokk. Sa fejn niftakar ma kienx miftu gall-bejg talIl-anut ta Salvu Said ir-Rokk. inbid u xorb filgaxija. Salvu kien ibieg ukoll laam frisk u affarijiet gall-ajja. Iktar l isfel (lejn il-knisja) insibu l-forn tal-Familja Buttigieg tal-Mulejja li gadu jadem sal-lum u mhemmx galfejn ta aktar spjegazzjoni. Forsi ta min ifakkar li dan il-forn hu wieed, jekk mhux l-uniku, li gadu sal-lum jami l-forn tal-ob bil-atab. Kummerjanti ora: Ma rridx inalli barra lil Il-forn tal-Familja Buttigieg tal-Mulejja xi kummerjanti Qalin li galkemm ma kellhomx anut minn fejn ibiegu, xorta taw servizz fir-raal tagna. Qed nirreferi gallbejjiega tal-ut u tal-Pitrolju. Bejjiega tal-ut irrid insemmi lil Toni Abela tal-anina, anni Mizzi l-Lisu, Mikiel Magro t-Tetta, ueppi Falzon tal-Kalar u Manwel Buttigieg Mellu ta Pietra. Dawn kollha admu kemm felu biex biegu l-ut u qdew lill-poplu tar-raal tagna. Mose Camilleri tan-Najsi kien ibieg il-pitrolju, li dak i-mien kien l-uniku mezz biex isir it-tisjir wara li nqata il-kenur bil-atab. La l-gass u inqas u inqas l-elettriku ma kienu gadhom bdew jintuaw.
84
85
86
Jiu ppreparati bosta ornamenti ora bal xemga gallfuq l-artal mejda, leiju gall-ktieb u kalijiet gall-jiem tat-tridu u l-festa. Jiu armati l-istendardi tal-Ewkaristija, tal-Kunizzjoni u ta San uepp. Jinaru ukoll il-pjaneti u il-kapep tal-festa. Titlesta ukoll il-onta gall-barka ta wara l-quddiesa li tkun bil-latin. Isiru ukoll bosta arranamenti tal-fjuri gall-jiem tal-festa. Bhekk kollox Lejliet il-festa tii armata r-relikwija fuq pedestallata fuq l-artal tal-kurcifiss sabiex tkun lesta gat-translazzjoni solenni. Titlesta l-pjaneta fuq stil ruman bin-Nome di Maria rrakmat fuq wara. Jinxteglu x-xemgat kollha talartali u bhekk kollox ikun lest gat-translazzjoni. Wara l-quddies jera jimtegla i-ejt kollu tax-xemga galiex nhar il-festa jagmlu urnata sia mixgula. Il-urnata ta nhar il-festa tibda kmieni afna. Fit-tlieta ta filgodu tinfeta il-knisja fejn jibdew isiru l-preparamenti gallewwel quddiesa. Jinxteglu x-xemgat ta mal-istatwa kif ukoll it-terza. Il-quddies jibda fl-erbga u kwart ta filgodu u jibqa sejjer kull tliet kwarti sat-tmienja. Dawn kollha ikunu pellegrinai minn irula differenti ta Gawdex. Qabel it-talb tas-salmi jinxteglu ix-xemgat kollha gall-pontifikal. Filgaxija jitlestew il-lasti u l-fanali gall-purissjoni. Jinfetu l-boxxla u l-bieb il-kbir sabiex tkun tista toro il-vara. L-gada tal-festa jiarma kollox u l-ewwel sibt ta wara l-festa tiddaal il-vara fin-nia. Bdawn il-kelmtejn tiegi jiena garraftkom bil-proess kollu li jsir sabiex tkun tista ssir il-festa. gur u mhux forsi li dan kollu jirrekjedi afna xogol u in li bdawn il-ftit kliem tiegi gur ma tistax tapprezza. Minn hawnhekk nixtieq nirringrazzja lil kull min bxi mod jew ieor jagti sehmu sabiex din il-festa tkun tista issir realt!
87
Lill-Mulej es
Nitasseb jien Mulej kif naseb fik. Ma kienx minn rajk Mulej li tii fostna ma l-ordni kienet tal-Missier Etern. Int baxxejt rasek u dritt ejt gannaqtna. Inti kont taf bdak il-pi li tfajt fuqek ma qgadt tasibha xejn dalt bal aruf. Id-dinja kienet dlam, Int xgelt id-dawl. Fl-imabba, fil-niena siebek mitluf. Fe era l-kewkba, urina t-triq. Urina t-triq tal-ajja Mulej. Ginna ngixuha fil-Pai, fis-Sliem, Matul ajjitna ma kull mien li ej. Grazzi Mulej talli ennejt galina. Nafu fi gur li siebek dejjem fina. Joseph Portelli 9/10/11.
Is-Slaten Mai
Kbira il-grazzja minn Alla mnebba. Intom intbatu dritt, seja smewwija. Il-Missier a siebhom fe il-kewkba u dlonk xiddejtu l-bhejjem, triq dawlija. Mingajr dewmien tlaqtu gal gonq it-triq. siebkom kien biss li taslu fdak il-gar biex toffru d-deheb, inens u dik il-mirra; Xejn ma beagkom minn xita, gargar. Abar ta Pai, Sliem instemget tidwi. Tawwad Erodi bdik l-abar smewwija. Erodi tfixkel, infixel fi siebu. Erodi mtela bkefrija dalmija. Salvana Mulej triqatek urina. Nissel imabbtek tikber dejjem fina. Joseph Portelli 1/10/11.
88
Insellmulek Mons. Karm Refalo fdan il-jum ta festa kbira. Kwart ta seklu ilek tqaddes, ta dil-rajja dit-tifkira. Insellmulek Mons. Karm Refalo kwart ta seklu saerdot. Imberkin il-passi tiegek, mnejn gaddejt allejt il-frott. Tal-id kollu lgamilt miegi, xa rrodd lura lill-Mulej; Ngolli l-Kali, Ismu nsejja, u nxandar kliem il-Feddej. Fdan il-jum ningaqdu miegek, ajr inroddu lill-Mulej, ta dak kollu lgamel magna, a jarisna gal li ej. Riedet Alla wettaqt sia ma kull IVA li lissint, biH flemintek ma titarrek gax bis-si int fiH emmint. Rieda ora, l-gaxqa tiegek, dik tal-Isqof int obdejt. Gax il-vot tal-ubbidjenza, osservajt, u int segwejt. Fl-aar nett ida mhux l-inqas, ir-rieda tiegek waadt miegek. Tifra tagti bla tirievi, xejn ma tfittex li hu tiegek. Sewwa sew goxrin sena ilu, ragaj tal-Qala kont ilaqt, u mal-mija tiegek fostna int malajr lil qlubna sraqt. Bmerla tiegek int gailtna, abbejt qabel abbejnik. Feret l-art, fera is-sema, ir-ragaj it-tajjeb sibna fik. Nota Editorjali:
Insellmulek Mons. Karm Refalo, nammiraw fik il-kura, bla ma tiba u taqta qalbek, basta twassal il-messa. Insellmulek Mons. Karm Refalo, imabba gall-Kelma fina rajt, u biex toktor u frott talli, inti dimt, afna stinkajt. Alla bagtu, konna gidna, l-ewwel darba li lilek rajna. Bla ma konna lilek nafu, abib veru fik akkwistajna. Insellmulek Mons. Karm Refalo, galkemm ana mifrudin. Ana nwiegdu fik niftakru, fmona, fqalbna tul is-snin. Insellmulek Mons. Karm Refalo, insellmulek minn qieg qalbna. Inwiegduk lilek inommu, Sew fi siebna, anke ftalbna. Ad Multos Annos nawgurawlek. Nixtiqulek pai u sliem. U biex ajr lilek irroddu, gal fuq fommna ma nsibx kliem. Gad-dell tOmmna l-Bambina, inti afda u omm fis-sod, biex fmixjietek hija tarsek, minn kull deni ommok bogod. Oh ueppi Missier tagna gasses fuqu, infakkruk. Kif a sieb il-Qala tiegek, hekk u siebu nitolbuk. Michael Abela - Awwissu 2011.
Il-Bord Editorjali jieu din l-okkazjoni sabiex jingaqad mal-awtur ta din il-poeija biex jifra lil Mons. Carmelo Refalo Aripriet tal-Parroa tax-Xagra Gawdex, fl-okkajoni tal-ublew tal-Fidda mill-Ordinazzjoni Saerdotali tiegu, li qed ifakkar din is-sena 2011. Huwa pjair tagna ngidu li l-Aripriet tagna, Rev. Dr. Joe Zammit, Chairman ta dan l-istess Bord Editorjali kien mistieden u fil-fatt attenda u pparteipa kemm fil-Quddiesa Sollenni ta tifkira kif ukoll fir-rieviment li sar wara l-funzjoni. Lill-Mons. Carmelo Refalo Aripriet tal-Parroa Bailika tax-Xagra u Ex- Aripriet tagna tal-Qala nawgurawlu minn qalbna u ngidulu AD MULTOS ANNOS. Bord Editorjali Leen il-Qala.
89
Il-Fer ta Betlehem
bieb illum ejjew nifiru Gax twieled il-Messija Dan hu es bin Alla U l-iben ta Marija. Fraal jismu Betlehem o gar u o maxtura Ftit tiben kien is-saqqu Alla sid in-natura. Bdil-rajja tant jifiru In-nies tad-dinja kollha Bueppi u Marija U binhom li salvana. Mis-sema kantaw l-anli Ferana u dakana Pai nisslu galina Lil dan is-sultan tagna. Ejjew ngidulu grazzi Lil dan es bin Alla Nifiru lkoll miegu Gax ana sirna tiegu. Patri ui Mifsud Agostinjan. 2 tAwwissu 2011.
Mill-Gana Malti
Xwi ta Ingli gandu anini, Kemm jixbah lil ta missieru. L-imabba li nobbu jiena, add ma jista jfissirhielu. anini musmar tal-qronfol, Ajma ommi kemm ifu, anini avolja Malti, L-Gawdxin kemm iobbuh. Dawk gajnejk lejja jarsu, Lil qalbi abulha niena. Jekk tinkixef imabbitna Tbati int u nbati jiena. ib idejk sa ewwa jdejja Jew tagtini jew nagtik, Jew tagtini kelma soda Inkella naqbad u nallik. Hemm blata fnofs ta baar Bil-kurrent imqabbad magha. L-ebda xebba mhawn fid-dinja Li mgandhiex il-garus tagha. Dak il-gana li tganni inti Niedu ens niedu bi qbiela anina jekk ma tobbokx ommok, Ejja fejni u niedok jiena! Miskina mart il-bari, Xin tisma l-baar titniehed, Tistenna l-fara joqrob; Kulma jmur iktar jitbieged. Xdawl ta qamar tela l-lejla Il-kwiekeb kemm huma ari, anina nsaqsik kelma Gadek tobbni balma dari? Kieku taf jien kemm inobbok Kieku ommni fuq wi idejk Titmagni bia minn qalbek Tisqini d-dmug tGajnejk. Fejnek? Fejnek xejn ma rajtek Sal-kwiekeb saqsejt galik. Li kienu l-qlub jinqalgu; Lil qalbi naqla u nagtik. Gandek wiek fih iz-zokkor Dawk xofftejk tal-karamelli Jekk lilek ma tantx nara, Ta spiss nibgat galik inselli! Joe Cutajar.
90
Kronaka tal-Parroa
mibura minn Josephine Xuereb
27 ta Lulju Jum il-eneroit Tajna bidu gall-Festi ad unur ta San uepp bKonelebrazzjoni Pontifikali mmexxija minn Mons. Joseph Spiteri Arisqof Titulari ta Serta u Nunzju Appostoliku fis-Sri Lanka. Mistiedna partikulari kienu l-Qalin residenti barra l-parroa. Wara, naret l-istatwa devota ta San uepp min-nia. adet sehem il-Banda tal-Qala Ite ad Joseph fejn esegwiet mar mill-knisja gall-Kain tal-Banda. 28 ta Lulju: L-Ewwel Jum tan-Novena Jum it-tfal u l-istudenti Il-quddiesa kienet immexxija minn Dun Giovanni Curmi, bis-sehem tat-tfal u tal-istudenti. Anima l-kant, il-Kor Parrokkjali Magnificat. Wara ttellget serata ta logob u divertiment gat-tfal u gall-istudenti kollha fil-pjazzetta. 29 ta Lulju: It-tieni Jum tan-Novena Jum l-adolexxenti u -gaag Il-quddiesa tan-Novena tmexxiet minn Dun Giovanni Curmi, bis-sehem tal-adolexxenti u -gaag talparroa. Anima l-kant, il-Grupp tal-adolexxenti u -gaag. 30 ta Lulju: It-tielet Jum tan-Novena Jum il-Vokazzjonijiet It-talba tar-Ruarju bintenzjoni gall-vokazzjonijiet tmexxiet mill-Grupp tal-Vokazzjonijiet u l-Grupp tal-Abbatini tal-parroa. Wara, Dun Giovanni Curmi mexxa l-quddiesa filwaqt li anima l-kant ilGrupp tal-adolexxenti u -gaag. Mistiedna partikulari kienu r-Relijui u l-Laji Kkonsagrati Gawdxin. 31 ta Lulju: Ir-Raba Jum tan-Novena Jum il-Quddiesa ta Radd il-ajr tas-Saerdot Novell Dun Krystof Buttigieg Il-quddiesa ta filgodu tmexxiet mill-Kan. Dun Eddie Zammit. Anima l-kant il-Grupp tal-Adolexxenti u -gaag.
91
Aktar tard wara nofsinhar, telaq Korteo mir-residenza tal-Familja ta Dun Krystof Buttigieg sal-Knisja Aripretali bis-sehem tas-saerdoti, seminaristi u l-abbatini. Akkumpanjat il-Banda tal-Qala Ite ad Joseph. Wara nbarna lkoll flimkien bala familja wada gall-Konelebrazzjoni Sollenni ta Radd il-ajr tas-Saerdozju ta Dun Krystof Buttigieg bl-omelija mill-Kan. Dun John Muscat. Ad Multos Annos Fr Krystof! 1 ta Awwissu: Il-ames Jum tan-Novena Jum il-Familja Il-Quddiesa tmexxiet mill-Kan. Dun Eddie Zammit u matulha sar talb partikulari gall-koppji miewin li kienu qed jielebraw l-anniversarju ta-wie taghom kif ukoll sar t-tidid tal-wegdiet tawie. Anima l-kant, il-Grupp tal-adolexxenti u -gaag. Mistiedna partikulari kienu l-familji miewin fdawn l-aar gaxar snin. Aktar tard, ittellget Festa Familja, serata divertenti ta talent lokali fl-Iskola Primarja talQala. 2 ta Awwissu: Is-Sitt Jum tan-Novena Jum l-Gaqdiet Sojali Fdin il-quddiesa li tmexxiet mill-Kan. Dun Eddie Zammit, adu sehem l-Gaqdiet Sojali talParroa. Anima l-kant il-Kor Parrokkjali San uepp.
92
93
Il-Konelebrazzjoni Pontifikali tmexxiet mill-E.T. Mons. Mario Grech, Isqof ta Gawdex li fiha gamel diskors tal-okkajoni.
Il-mar popolari u briju ta din is-sena kien fidejn il-Banda San uepp tal-Kalkara, bis-sehem taladolexxenti u -gaag Qalin.
94
27 ta Awwissu Tajna bidu gas-Sibtijiet tal-Kunizzjoni bi preparazzjoni gall-Festa Titulari tal-Immakulata Kunizzjoni fis-Santwarju Nazzjonali. Il-motto gal din is-sena kien meud mill-Vanelu ta San Luqa Kapitlu 1, vers 47 Kull nisel jibda jsejjali hienja. 19 23 ta Settembru Gal darbora s-Sojet tal-Muew tas-Subien organizzat il-imga Muewmina li fiha ngata tant taglim sabi u siewi. Kienet grazzja kbira galina lkoll. 6 ta Novembru Tmexxa pellegrina mill-pjazza ga-imiterju parrokkjali fejn wara tbierku l-oqbra u l-geie tagna mejtin.
95
96
INGAQDU FIS-SAGRAMENt tA-WIE FIL-PARRoA Josephine Caruana ma Charles Grech Miriam Xerri ma Mark Adrian Bonello Cathleen Jane Cutajar ma Enrich Joe Cauchi Connie Xuereb ma Dennis Abela Carmen Camilleri ma Simon Galea Johanna Cefai ma Paul Simon Portelli Lorinda Theuma ma Randolph Mamo Margaret Muscat ma Martin Mifsud INGAQDU FIS-SAGRAMENt tA-WIE BARRA L-PARRoA Elsie Mifsud ma Jeremy Joseph Xuereb Franco Xiberras ma Mary Xuereb Alexander Bieni ma Josephine Busuttil Luke Tabone ma Georgianne Grech Edward Mizzi ma Francesca Caruana
MIEtU BIS-SINJAL tAL-FIDI U MIDFUNIN FI-IMItERJU tAL-QALA 05/12/2009 Margherita Magro 80 sena 27/11/2010 Anthony Portelli 88 sena 10/01/2011 Barbara Mary Young 86 sena 19/01/2011 Maria Falzon 88 sena 30/01/2011 Felic Portelli 96 sena 09/02/2011 Carmela Micallef 85 sena 09/02/2011 Rev. Fr. Angelo Buttigieg 81 sena 24/02/2011 Paola Debono 79 sena 17/03/2011 Maria Cefai 90 sena 06/05/2011 Michelina Falzon 79 sena 19/05/2011 Carmela Vella 88 sena 27/06/2011 Stephen Petricco 51 sena 19/08/2011 Pawla Muscat (Nadur) 89 sena 21/08/2011 Gary John Blanchard 71 sena 05/10/2011 Carmela Buttiie 84 sena 22/10/2011 Francesca Xerri 84 sena 01/11/2011 Carmel Attard 88 sena
97
98
Dan hu ritratt meud fl-iskola tas-Subien tal-Qala li kienet fi Triq l-Imgarr kantuniera ma Triq il-Wardija. Fil-fatt l-entratura tagha kienet minn Triq il-Wardija, bil-klassijiet kienu fis-sular tisfel kif ukoll fl-ewwel sular ilkoll bittwieqi jagtu lejn il-pjazza. Hawn it-tfal jinsabu fil-bita tal-iskola pronti gar-ritratt flimkien mas-Surmastrijiet taghom inklu il-Headmaster. Meta staqsejna lil xi anzjani dwar min jasbu li huma t-teachers li jidhru fir-ritratt, qalulna li dawn huma s-sinjuri; Mix-xellug gal-lemin: Is-Sur uepp Camilleri ta Lagonn, is-Sur Anthony Thewma tas-Sultan, is-Sur uepp Debono ta Liberatu, is-Sur uepp Grech ta awwiefa, is-Sur Carmel Buttigieg ta Jappa u fuq quddiem ilHeadmaster is-Sur Joseph Schembri li kien Malti. Skrizzjoni li tidher fdan ir-ritratt, turi li dan ie meud fJannar tas-sena 1916. U tgid ukoll The juniors applauding the infants at play. Peress li dak i-mien it-tfal ma kinux jidlu l-iskola ta et anqas minn 5 snin, anzi aktarx li kien ikollhom 6 jew 7 snin, dan ifisser li ma jeisti add fir-ritratt li llum gandu anqas minn 100 sena. Ifisser ukoll li llum dawn add minnhom ma gadu magna ida lkoll qegdin id-dinja l-ora. Nota: Nappellaw lill-qarrejja Qalin ta din ir-Rivista biex jekk gandhom xi ritratt tal-imgoddi dwar il-Qala jekk jogobhom iibuhulna sabiex nipprintjawh fdin il-lista ta ritratti antiki u nergu nagtuhulhom lura mmedjatament. Bhekk tkunu wkoll qed tikkontribwixxu gall-istorja tal-Qala. Ta dan ana nirringrazzjawkom bil-quddiem. L-Editur. (ajr lis-Sur Joe Psaila li gaddilna dan ir-ritratt)
99
100