Σχεδιαγράμματα για το πρώτο κεφάλαιο

1. Το αγροτικό ζήτημα

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

4. Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος

5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922 - 1936

6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου

7. Οι μεγάλες επενδύσεις

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

9. Η κρίση του 1932

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ
ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

1. Το αγροτικό ζήτημα
Συνέπειες υποχώρηση αγροτικού τομέα η κατοχή γης παύει να
βιομηχανικής αποτελεί πηγή εξουσίας και κοινωνικού κύρους
επανάστασης στον
αγροτικό τομέα αγροτική μεταρρύθμιση = κατάργηση μεγάλων
ιδιοκτησιών και κατάτμηση (=χωρισμός σε τμήματα,
τεμαχισμός) των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρότερες
παραγωγικές μονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα
ΕΛΛΑΔΑ

19ος αι:

1. Αρχικά: δεν υπάρχουν εντάσεις:

• διανομή εθνικών γαιών που προέκυψαν από τον
αγώνα 1821
πλήθος αγρότες με μικρές ή μεσαίες
ιδιοκτησίες
• λίγα τσιφλίκια σε Εύβοια και Αττική που δε
δημιουργούν πρόβλημα

2. διεύρυνση τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράζονται από Έλληνες του

ελληνικού εξωτερικού, που:
κράτους: διατηρούν το θεσμό των κολίγων
1864: Επτάνησα ασκούν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να
1881: Θεσσαλία , κερδοσκοπήσουν
Άρτα εντάσεις

20ος αι:

3. Νομοθεσία επιτρέπει στην εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση να

1907: απαλλοτριώνει1 μεγάλες ιδιοκτησίες, ώστε να μπορεί να
τις διανέμει (= μοιράζει, παραχωρεί) σε ακτήμονες
τριβές και συγκρούσεις (Κιλελέρ, 1910)

4. τέλος περιπλοκή ζητήματος: μέσα στα νέα όρια μουσουλμάνοι

Βαλκανικών ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων
πολέμων (1913)

1
απαλλοτρίωση = αναγκαστική μεταβίβαση ιδιωτικού κτήματος στο δημόσιο με αποζημίωση
 5. 1917( Α΄ ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης
παγκόσμιος στόχος:
πόλεμος), α. στήριξη και πολλαπλασιασμός ελληνικών ιδιοκτησιών
κυβέρνηση γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές
Βενιζέλου β. αποκατάσταση προσφύγων και πρόληψη κοινωνικών
εντάσεων

Αποτελέσματα απαλλοτρίωση μεγάλων ιδιοκτησιών, κυρίως στα

μετά τον πόλεμο χρόνια και ολοκλήρωση της αγροτικής
μεταρρύθμισης κάτω από την πίεση του προσφυγικού
προβλήματος.

νέα προβλήματα: δυσκολίες μικροκαλλιεργητών στην

της παραγωγής τους θύματα εμπόρων:
λύση: ίδρυση Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών
οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών
συνεταιρισμών
 2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος
Κατάσταση
εργατικού
κινήματος: • υπάρχουν σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές
ομαδοποιήσεις
τέλος 19ου αι. = • έχουν μικρότερη πολιτική και κοινωνική επιρροή
καθυστέρηση από αντίστοιχα κινήματα στη Δύση αλλά και στα
Βαλκάνια

Αιτίες: απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων

στα δημόσια έργα σημαντικό ποσοστό του εργατικού
δυναμικού προερχόταν από το εξωτερικό
ιδεολογικός τομέας: επικράτηση Μεγάλης Ιδέας
παρεμπόδιση ανάπτυξης και διάδοσης ιδεολογιών
με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο

α) μετά τους βαλκανικούς πολέμους

ενσωμάτωση Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα.
α) πόλη με βιομηχανικό υπόβαθρο και
20ός αι. = κοσμοπολίτικο χαρακτήρα
ανάπτυξη εργατικού β) Φεντερασιόν (πολυεθνική εργατική οργάνωση της
κινήματος Θεσσαλονίκης) διάδοση σοσιαλιστικής και
εργατικής ιδεολογίας στη χώρα
Αιτίες:
β) κατά τον Α΄ παγκόσμιο: ωρίμανση εργ.
κινήμ.
α) πιέσεις στην ελληνική κοινωνία
β) εμπλοκή σε διεθνείς υποθέσεις
γ) αντίκτυπος ρωσικής επανάστασης (1917)

• ίδρυση Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών

Ελλάδος (ΓΣΕΕ)
Αποτέλεσμα ίδρυση Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος
Ελλάδας (ΣΕΚΕ) (αργότερα Κομμουνιστικό
Κόμμα Ελλάδας)
 3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο
1910 – 1922
Βενιζελισμός Ορισμός: Νέα πολιτική αντίληψη, που εκφράστηκε με
τον Ελευθέριο Βενιζέλο και εμφανίστηκε στην
περίοδο 1910 – 1922
Στόχοι: το ελληνικό κράτος μοχλός έκφρασης και
ανάπτυξης ελληνισμού: το ελληνικό κράτος
έπρεπε να ενσωματώσει τον εκτός συνόρων
ελληνισμό και να διεκδικήσει με ενιαία εθνική
υπόσταση τη θέση του στο σύγχρονο κόσμο.
Προϋποθέσεις : 1 ) θεσμικός εκσυγχρονισμός
κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο
2) ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων
του έθνους

Οπαδοί= Αστική τάξη • οικονομικές δραστηριότητες σε όλη τη λεκάνη

Αιτίες -Επιδιώξεις της ανατολικής Μεσογείου  φιλοδοξούν και
πολιτική κυριαρχία στο χώρο αυτό
• διασφάλιση του πλούτου με τη δημιουργία
ισχυρού εθνικού κέντρου, που μπορεί να
προστατεύει τα συμφέροντα των πολιτών.

Η Μεγάλη Ιδέα Η διεκδίκηση αυτή κρίσιμο αίτημα, γιατί:

• και άλλες τέτοιου είδους διεκδικήσεις
(εθνικιστικά κινήματα)/ κατάλληλη ιστορική
συγκυρία (Α΄ παγκόσμιος)
• το αίτημα αυτό βρίσκει ερείσματα
(στηρίγματα): ιδεολογικά, πολιτικά,
οικονομικά στη Μεγάλη Ιδέα και τις
προϋποθέσεις της (εκσυγχρονισμός)

1910 : εμφανείς Απόδειξη: Πλεονασματικοί προϋπολογισμοί , παρά

πρόοδοι οικονομίας τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες.

Αιτία : μετανάστευση 
• αντιμετώπιση αγροτικής κρίσης
• εκτόνωση κοινωνικών εντάσεων από τη σταφιδική
κρίση
• ενίσχυση οικονομίας υπαίθρου μέσω εμβασμάτων
 μεταναστών
Η Ελλάδα κερδισμένη
Βαλκανικοί πόλεμοι: • ενσωμάτωση πλούσιων περιοχών
Κέρδη: αύξηση εδαφών 70%, νέες οικονομικές
προοπτικές: πεδινά και αρδευόμενα εδάφη
άριστες προοπτικές για γεωργική παραγωγή
Αποτέλεσμα: Η Ελλάδα υπολογίσιμη δύναμη που
ενέπνεε εμπιστοσύνη στις αγορές χρήματος και
πιστώσεων

Μειονεκτήματα: παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις περιοχές

αυτές
 4. Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος
Α. Δανεισμός (1917)
Αίτια δανεισμού Κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα κατά την εμπλοκή
της στον πόλεμο:
• Διχασμός, σύγκρουση παλατιού με τον Βενιζέλο
• άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση το 1915
• διάσπαση της χώρας σε 2 κράτη με τη
δημιουργία της κυβέρνησης Εθνικής Άμυνας στη
Θεσσαλονίκη
• συμμαχικός αποκλεισμός (1916) και
συγκρούσεις

 μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος 

1917 : (ενοποίηση χώρας) ιδιόμορφος δανεισμός από τους

συμμάχους, για την κάλυψη του κόστους συμμετοχής στον
πόλεμο

Δανείστριες χώρες Μ. Βρετανία (12.000.000 λίρες)

Γαλλία (300.000.000 φράγκα)
ΗΠΑ (50.000.000 δολάρια)

Μορφή δανείου θεωρητικός δανεισμός: τα ποσά δε δόθηκαν - αποτέλεσαν

κάλυμμα για την έκδοση χαρτονομίσματος

Χρήση δανείου χρηματοδότησε:

• την πολεμική συμμετοχή της στο μακεδονικό μέτωπο
• την εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία
• την πρώτη φάση της στρατιωτικής εμπλοκής στη Μ.
Ασία
Β. Διχοτόμηση • επαναφορά βασιλιά από τα φιλοβασιλικά κόμματα
δραχμής (1922) μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920
 απόσυρση της κάλυψης του χαρτονομίσματος
Αίτια
σε αντίποινα από τους Συμμάχους  χωρίς
αντίκρισμα σημαντικό τμήμα της νομισματικής
κυκλοφορίας.
• από το 1918 ο κρατικός ισολογισμός κλείνει με
παθητικό
• η παρουσία στη Μ. Ασία εξελίχτηκε σε σκληρό και
δαπανηρό πόλεμο
 Αποτέλεσμα: πλήρες αδιέξοδο στα δημοσιονομικά
δεδομένα

= το αριστερό τμήμα κυκλοφορεί στο 50% της

Μέτρο: εσωτερικό αναγραφόμενης αξίας (π.χ. οι 50 δραχμές αποκτούν
αναγκαστικό δάνειο: ονομαστική αξία 25 δραχμών)
διχοτόμηση το δεξί ανταλλάχτηκε με ομολογίες του Δημοσίου.
χαρτονομίσματος
Αποτέλεσμα: επιτυχής επιχείρηση: το κράτος απέκτησε
1.200.000.000 δρχ.

Επανάληψη πειράματος το 1926.

 5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922 - 1936
άφιξη προσφύγων έρχονται: 1.230.000 Έλληνες χριστιανοί
45.000 Αρμένιοι
φεύγουν: 610.000 μουσουλμάνοι
μεταβολή
δεδομένων αποτέλεσμα: ανατρέπονται οι ισορροπίες και
ελληνικής κοινωνίας τα δεδομένα της ελληνικής
οικονομίας
νέα αρχή για το ελληνικό κράτος

η άφιξη των στη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας

προσφύγων = a. χρόνιες ανεπάρκειες της ελληνικής
καταλύτης2 διοίκησης
Προβλήματα που b. πολλαπλασιασμός το 1923 και 1924 των
πρέπει να ξεπεραστούν:
θανάτων από αρρώστιες – μάστιγες της
εποχής (φυματίωση – ελονοσία)
c. πολιτική αστάθεια, μίση του διχασμού,
ανακήρυξη δημοκρατίας, επεμβάσεις του
στρατού και απόπειρες πραξικοπημάτων
 αποτελούν αρνητικούς παράγοντες για
την αποτελεσματικότητα του κράτους και
της διοίκησης

αξιολόγηση ωστόσο
αντίδρασης  επαρκής:
κρατικού • αξιοποιεί τις μουσουλμανικές περιουσίες
μηχανισμού • η εξωτερική βοήθεια λειτουργεί
συμπληρωματικά

2
ουσία που επιδρά στην ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης = σημαίνει ότι επέσπευσε τις αλλαγές
 6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του
μεσοπολέμου
Πλεονεκτήματα:
1. είχε ομογενοποιηθεί εθνικά (μειονότητες 7%
πληθυσμού)

2. είχε ολοκληρώσει την αγροτική μεταρρύθμιση

3. είχε προωθήσει την αστικοποίησή της (1/3 του

πληθυσμού ζει στα αστικά κέντρα)

4. είχε βελτιώσει τις υποδομές της και είχε

υιοθετήσει αναπτυξιακές πολιτικές

5. συγκέντρωση Ελλήνων στα πλαίσια του

εθνικού κράτους

6. οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους γνώσεις,

πολιτισμό και διάθεση για εργασία.

αποτέλεσμα: θετική οικονομική πορεία

 7. Οι μεγάλες επενδύσεις
κατασκευή φράγματος και τεχνητής λίμνης στο
συνέπειες Μαραθώνα για την ύδρευση πολεοδομικού
Μικρασιατικού συγκροτήματος Αθήνας (1925, αμερικανική εταιρία
πολέμου ΟΥΛΕΝ)
εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού
 επενδύσεις στις ρεύματος στην Αθήνα και
υποδομές δημιουργία δικτύου αστικών συγκοινωνιών
με ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία
(βρετανική εταιρία ΠΑΟΥΕΡ)
άλλες επενδύσεις: στο τηλεφωνικό δίκτυο
(γερμανικές εταιρείες)
στους δρόμους και στη διευθέτηση
χειμάρρων
επενδύσεις στην υπόλοιπη χώρα: εγγειοβελτιωτικά
έργα  αύξηση καλλιεργούμενων εδαφών
 8. Η Τράπεζα της Ελλάδος
Μάιος 1927: Ίδρυση Τράπεζας της Ελλάδας (λειτουργεί 1 χρόνο
αργότερα)

Αφορμή το αίτημα της Ελλάδας στην Κοινωνία των Εθνών

για παροχή πρόσθετου δανείου

Σκοπός - Αρμοδιότητες 1. διαχείριση χρεών

2. έκδοση χαρτονομίσματος
3. ενιαία εφαρμογή κυβερνητικής
οικονομικής πολιτικής

Επιτεύγματα – στήριξε την έκδοση χαρτονομίσματος στα

αποθέματά της σε χρυσό και συνάλλαγμα
εξασφάλισε τη μετατρεψιμότητα του εθνικού νομίσματος
σε χρυσό
πέτυχε σταθερές ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα
νομίσματα

Συνέπειες
1. τα δημόσια οικονομικά οδηγούνται σε περίοδο
ευφορίας
2. βελτίωσε την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους
3. ενίσχυσε την εισροή συναλλάγματος και τις
επενδύσεις
4. έδωσε τη δυνατότητα στην τελευταία κυβέρνηση
Βενιζέλου να προωθήσει τις πολιτικές, θεσμικές και
οικονομικές πρωτοβουλίες της
 9. Η κρίση του 1932
κατάσταση στην Ελλάδα ευημερία =
1. η εμπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο
οικονομικά μέλλον έχει αποκατασταθεί
2. απομακρύνονται οι σκοτεινές εποχές του 1920
3. οι πληγές έκλειναν
4. η φτώχεια περιοριζόταν
5. το ελληνικό κράτος έδειχνε να σχεδιάζει το
μέλλον με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία

η οικονομική κρίση στην η προσπάθεια της κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση

Ελλάδα 1932 εξάντλησαν τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και
Αιτία συνάλλαγμα
Έτσι, αποφασίστηκε αναγκαστικά:
συνέπειες α) αναστολή μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος
β) αναστολή εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων

α) στην οικονομία α) περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα

οικονομικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές
συναλλαγές
β) πολιτική προστατευτισμού, με σκοπό την αυτάρκεια
της χώρας.

 η Ελλάδα μπαίνει στο χώρο της κλειστής οικονομίας

β) στο εμπόριο: η • οι διεθνείς συναλλαγές δε γίνονται με βάση το

μέθοδος «κλήριγκ» συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες
• κοστολογούνταν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και
ισοσκελίζεται η αξία των εισαγωγών με την
αντίστοιχη των εξαγωγών
συνέπεια: για την Ελλάδα εκτός από αρνητικές και
θετικές συνέπειες, αφού μέχρι τότε οι συναλλαγές με
το εξωτερικό ήταν ελλειμματικές (περισσότερες
εισαγωγές παρά εξαγωγές)

γ) στο πολιτικό πεδίο επιπτώσεις στο πολιτικό πεδίο:

• μέσα από τη διαδικασία αυτή αναδείχτηκαν
ισχυρά συγκεντρωτικά κράτη που
προκαλούσαν την ανάδειξη ολοκληρωτικών
κινημάτων και καθεστώτων σε πολλά
ευρωπαϊκά κράτη
 4 Αυγούστου 1936: επιβολή δικτατορίας Μεταξά