ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ

Ενότητα 1η

Κείμενο θεματογραφίας: Πλάτωνος Μενέξενος 234c-235a

 Πβ. Θουκυδίδου Ἱστορίαι - Περικλέους

1 Επιτάφιος Κεφ. 34: Η τελετή των
επιταφίων στην Αθήνα
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

Α. Εισαγωγικό σημείωμα:
Ο Μενέξενος (ή Ἐπιτάφιος ἠθικός) είναι σωκρατικός διάλογος, όπου ο Πλάτων
βάζει τον Σωκράτη να συνομιλεί με τον νεαρό μαθητή του Μενέξενο, με θέμα
τους επιδεικτικούς ρητορικούς λόγους και, συγκεκριμένα, τον επιτάφιο λόγο. Τα
διαλογικά μέρη είναι λίγα, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος του το έργο αποτελείται
από έναν επιτάφιο λόγο που συνέθεσε κάποτε ως ρητορική άσκηση η Ασπασία,
η γυναίκα του Περικλή και που ο Σωκράτης εκφωνεί από μνήμης.

Β. Κείμενο:
ΣΩ. Καὶ μήν, ὦ Μενέξενε, πολλαχῇ κινδυνεύει καλὸν εἶναι τὸ ἐν πολέμῳ
ἀποθνῄσκειν. Καὶ γὰρ ταφῆς καλῆς τε καὶ μεγαλοπρεποῦς τυγχάνει, καὶ ἐὰν
πένης τις ὢν τελευτήσῃ, καὶ ἐπαίνου αὖ ἔτυχεν, καὶ ἐὰν φαῦλος ᾖ, ὑπ' ἀνδρῶν
σοφῶν τε καὶ οὐκ εἰκῇ ἐπαινούντων, ἀλλὰ ἐκ πολλοῦ χρόνου λόγους
παρεσκευασμένων, οἳ οὕτως καλῶς ἐπαινοῦσιν, ὥστε καὶ τὰ προσόντα καὶ τὰ μὴ
περὶ ἑκάστου λέγοντες, κάλλιστά πως τοῖς ὀνόμασι ποικίλλοντες, γοητεύουσιν
ἡμῶν τὰς ψυχάς, καὶ τὴν πόλιν ἐγκωμιάζοντες κατὰ πάντας τρόπους καὶ τοὺς
τετελευτηκότας ἐν τῷ πολέμῳ καὶ τοὺς προγόνους ἡμῶν ἅπαντας τοὺς
ἔμπροσθεν καὶ αὐτοὺς ἡμᾶς τοὺς ἔτι ζῶντας ἐπαινοῦντες, ὥστ' ἔγωγε, ὦ
Μενέξενε, γενναίως πάνυ διατίθεμαι ἐπαινούμενος ὑπ' αὐτῶν, καὶ ἑκάστοτε
ἐξέστηκα ἀκροώμενος καὶ κηλούμενος, ἡγούμενος ἐν τῷ παραχρῆμα μείζων καὶ
γενναιότερος καὶ καλλίων γεγονέναι.
Πλάτωνος Μενέξενος 234c-235a

Γ. Λεξιλόγιο:
εἰκῇ (επίρρημα) = απρόσεκτα, στην τύχη, αυτοσχεδιάζοντας
παραχρῆμα (επίρρημα) = αμέσως (κάποιες φορές, όπως εδώ, έχει και άρθρο)

Δ. Εργασίες:
1) Να εντοπίσετε στο πιο πάνω απόσπασμα ένα χαρακτηριστικό της σωκρατικής
διδασκαλίας και να το εξηγήσετε, παραθέτοντας φράσεις από το κείμενο.

Σωκρατική διδασκαλία:
(α) Απευθύνεται σε κάποιον που συνομιλεί με τον Μενέξεδο. Επομένως το
γεγονός του διαλογικού χαρακτήρα, αποδεικνύει τη σωκρατική διδασκαλία.

2
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

(β) Ασκεί κριτική στους προηγούμενους συγγραφείς των Επιταφίων λόγων: «και
τούς τετελευτηκότας…» Ασκεί σαφή κριτική στον Επιτάφιο λόγο του Περικλή.
(γ) Σωκρατική ειρωνεία: «ώστε εγώ Μενέξεδε…μου φτιάχνουν την ψυχή όταν
επαινούμαι και απορώ – ακούω και μαγεύομαι όταν ακούω όλα αυτά – τα πιστεύω
– ενώ ξέρω τι είμαι». Αποστασιοποιείται ο Πλάτων από τους υπόλοιπους
λαογράφους.

2) Να συγκρίνετε την περιγραφή της τελετής των επιταφίων στο πιο πάνω
κείμενο και στο αντίστοιχο χωρίο από τον Θουκυδίδη.
Κοινά στοιχεία:
(α) «ταφής καλής και μεγαλοπρεπούς»
(β) «καί ἐάν πένη»
Στη δημοκρατία των Αθηνών, δεν γινόταν διάκριση στην κηδεία ανάλογα με την
κοινωνική τάξη, το ίδιο συμβαίνει και στον Περικλή.
(γ) «οἱ ρήτωρ γράφουν με επιμέλεια»
Το ίδιο και ο Περικλής γράφει με επιμέλεια.
(δ) «κατά πάντας τρόπους»
Το ίδιο συμβαίνει και στον Περικλή.
Ο Σωκράτης συμφωνεί στη διαδικασία της τελετουργίας στην Αθήνα, όπως τις
περιγράφει ο Περικλής. Φυσικά υπάρχει ειρωνεία «ἐγωγε…» μου φτιάχνει την
όρεξη.
Αντίθετα στοιχεία:
(α) O Περικλής ισχυρίζεται ότι οι άνδρες υποχρεούνται να πεθάνουν στον
πόλεμο, ενώ ο Πλάτωνας διαφωνεί με αυτό. Ο Πλάτωνας αναφέρεται στο ότι
αναγκάζεσαι να πεθάνεις υπέρ της πατρίδος «κινδυνεύειν» και δεν θα το έκανες
κατ’ επιλογήν.
(β) Ο Περικλής ισχυρίζεται ότι οι υποχρεώσεις των ζωντανών προς τους νεκρούς
τελειώνουν με την εκφώνηση ενός επικήδειου λόγους.

3) ἀποθνῄσκειν - διατίθεμαι: Να γράψετε νεοελληνικά παράγωγα (ουσιαστικά,

επίθετα και ρηματικούς τύπους) των δύο ρημάτων.
ἀποθνῄσκειν: θνήσκω, θνητός, θανάσιμος, θανατηφόρος
διατίθεμα: διάθεση, αντίθετο, διατεθημένος

4) ἔτυχεν - ζῶντας - ἡγούμενος: Να γράψετε απλά ή/και σύνθετα νεοελληνικά

παράγωγα των τριών ρηματικών τύπων, αξιοποιώντας δύο τουλάχιστον χρόνους
από τον καθένα.
ἔτυχεν: τύχη, τυχαίος, ατυχής, τυγχάνω, τυχερός, τύχη
ζῶντας:ζωντανός, ζωή, ευζωία
ἡγούμενος: προηγούμενο

3
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Και βεβαίως, Μενέξεδε, κατά πολλούς τρόπους κινδυνεύει να θεωρηθεί καλό το
να πεθαίνει κανείς στον πόλεμο. Διότι έχει ταφή καλή και μεγαλοπρεπή και εάν
κάποιος τελευτήσει όντας φτωχός και παίρνει (συνήθως) έπαινο (επαινείται) και
εάν είναι ανήθικος / [ και εάν κάποιος φτωχός πεθάνει και εάν ήταν κακός –
φαύλος – άθλιος – ανήθικος παίρνει συνήθως έπαινο ], επαινείται από άνδρες
σοφούς και οι οποίοι δεν επαινούν στην τύχη, αλλά οι οποίοι προπαρασκευάζουν
την ομιλία τους μέσα σε μακρό χρονικό διάστημα, οι οποίοι τόσο καλά επαινούν
αυτούς που υμνούν (ενν. τους νεκρούς), αναφέροντας για τον καθέν και τα
χαρίσματα που έχει και αυτά που δεν έχει, στολίζοντας πάρα πολύ καλά με
κοσμητικά επίθετα, γοητεύουν τις ψυχές μας και επαινώντας την πόλη με όλους
τους τρόπους και όλους τους προγόνους μας και επαινώντας εμάς τους ιδίους οι
οποίοι είμαστε ακόμη ζωντανοί, ώστε εγώ τουλάχιστον Μενέξεδε θα πω πάρα
πολύ ευχάριστα επειδή επαινούμε αυτούς και κάθε φορά εκπλήσσομαι
ακούγοντας και μαγευόμενος, επειδή νομίζω ότι αμέσως έχω γίνει πιο μεγάλος
και πιο ευγενής στην καταγωγή.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:
Ο Πλάτων με το πιο πάνω κείμενο, ασκεί κριτική στον Περικλή, αλλά και σε
όσους εκφωνούν επικήδειους.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ –ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

«Καὶ μήν, ὦ Μενέξενε, πολλαχῇ κινδυνεύει καλὸν εἶναι τὸ ἐν πολέμῳ
ἀποθνῄσκειν» Καὶ μήν, ὦ Μενέξενε, πολλαχῇ: δοτικοφανές επίρρημα,
επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου, κινδυνεύει: + απαρέμφατο έχει την
έννοια του κοντεύω να, ρήμα απρόσωπο, καλὸν: κατηγορούμενο, εἶναι: τελικό
απαρέμφατο, υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα κινδυνεύει, τὸ ἐν πολέμῳ:
εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου (μετάφραση: στον πόλεμο / πολεμώντας)
ἀποθνῄσκειν: (μετάφραση: λόγο κινδύνου), το έναρθρο απαρέμφατο σημαίνει ο
θάνατο (ενν. στον πόλεμο)

«Καὶ γὰρ ταφῆς καλῆς τε καὶ μεγαλοπρεποῦς τυγχάνει»: «Καὶ γὰρ: εξηγεί
γιατί είναι καλό πράγμα ο θάνατος, ταφῆς καλῆς τε καὶ μεγαλοπρεποῦς:
επιθετικοί προσδιορισμοί στο ταφῆς, τυγχάνει: + τινός, (μετάφραση: έχω κάτι /
παίρνω κάτι)

«καὶ ἐὰν πένης τις ὢν τελευτήσῃ, καὶ ἐπαίνου αὖ ἔτυχεν, καὶ ἐὰν φαῦλος ᾖ,
ὑπ' ἀνδρῶν σοφῶν τε καὶ οὐκ εἰκῇ ἐπαινούντων»: ἐὰν πένης: κατηγορούμενο,
τις: υποκείμενο, ὢν: (μετάφραση: ο οποίο είναι φτωχός), αναφορική μετοχή,

4
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

τελευτήσῃ: ρήμα, ἐπαίνου: αντικείμενο, ἔτυχεν: + τινός, ρήμα, γνωμικός

αόριστος (μετάφραση: συνήθως), καὶ ἐὰν: εναντιωματικό (μετάφραση: και αν
ακόμη), φαῦλος: κατηγορούμενο, ᾖ, ὑπ' ἀνδρῶν: ποιητικό αίτιο (υπό + γενική)
φανερώνει την αιτία, συντακτικά είναι εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει
την αιτία / λειτουργεί ως αιτία (μετάφραση: λόγω του ότι έτυχε η αιτία), σοφῶν:
επιθετικός προσδιορισμός, εἰκῇ: δοτικοφανές επίρρημα (μετάφραση: στην τύχη),
ἐπαινούντων: αναφορική μετοχή (μετάφραση: επαινείται από άνδρες,
περιγράφει τους ρήτορες που δεν σκορπούν επαίνους), τυγχάνω ἐπαίνου
μετάφραση επαινούμαι.

«ἀλλὰ ἐκ πολλοῦ χρόνου λόγους παρεσκευασμένων»: ἀλλὰ ἐκ πολλοῦ

χρόνου: εμπρόθετος προσδιορισμός χρόνου, λόγους: αντικείμενο στο ποιητικό
αίτιο παρεσκευασμένων, παρεσκευασμένων: ποιητικό αίτιο

«οἳ οὕτως καλῶς ἐπαινοῦσιν»: οἳ οὕτως: επιρρηματικός προσδιορισμός

ποσότητας, καλῶς: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου, ἐπαινοῦσιν: ρήμα

«ὥστε καὶ τὰ προσόντα καὶ τὰ μὴ περὶ ἑκάστου λέγοντες»: ὥστε καὶ τὰ

προσόντα: αιτιολογική μετοχή (μετάφραση: μας λένε αυτά που έχουν και αυτά
που δεν έχουν), καὶ τὰ μὴ: ενν. προσόντα, περὶ ἑκάστου: εμπρόθετος
προσδιορισμός αναφοράς, λέγοντες: τροπική μετοχή

«κάλλιστά πως τοῖς ὀνόμασι ποικίλλοντες»: κάλλιστά: επιρρηματικός

προσδιορισμός τρόπου, τοῖς ὀνόμασι: δοτική του οργάνου, ποικίλλοντες:
αναφορική μετοχή (μετάφραση: στολίζοντας),

«γοητεύουσιν ἡμῶν τὰς ψυχάς»: γοητεύουσιν: ρήμα, ἡμῶν: γενική κτητική,

τὰς ψυχάς: αντικείμενο

«καὶ τὴν πόλιν ἐγκωμιάζοντες κατὰ πάντας τρόπους καὶ τοὺς

τετελευτηκότας ἐν τῷ πολέμῳ καὶ τοὺς προγόνους ἡμῶν ἅπαντας τοὺς
ἔμπροσθεν καὶ αὐτοὺς ἡμᾶς τοὺς ἔτι ζῶντας ἐπαινοῦντες»: τὴν πόλιν:
αντικείμενο στην τροπική μετοχή ἐγκωμιάζοντες, ἐγκωμιάζοντες: τροπική
μετοχή, κατὰ πάντας: εμπρόθετος προσδιορισμός τρόπου, τρόπους πάντας:
κατηγορούμενο στο τρόπους, καὶ τοὺς τετελευτηκότας: αντικείμενο στην
τροπική μετοχή ἐγκωμιάζοντες, ἐν τῷ πολέμῳ: εμπρόθετος προσδιορισμός
τόπου, τοὺς προγόνους: αντικείμενο στην τροπική μετοχή ἐγκωμιάζοντες,
ἡμῶν: γενική κτητική, ἅπαντας: κατηγορηματικός προσδιορισμός, τοὺς
ἔμπροσθεν: επιθετικός προσδιορισμός στο τοὺς προγόνους (μετάφραση: τους
προηγούμενους προγόνους), καὶ αὐτοὺς: αντικείμενο στο ἡμᾶς, ἡμᾶς:

5
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

αντικείμενο στην τροπική μετοχή ἐπαινοῦντες, τοὺς ἔτι ζῶντας: επιθετικός

προσδιορισμός στο ἡμᾶς ἐπαινοῦντες: τροπική μετοχή

«ὥστ' ἔγωγε, ὦ Μενέξενε, γενναίως πάνυ διατίθεμαι ἐπαινούμενος ὑπ'

αὐτῶν»: ὥστ' ἔγωγε: δύο (2) λέξεις (μετάφραση: εγώ βέβαια), ὦ Μενέξενε,
γενναίως: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου (μετάφραση: ο εξ’ ευγενούς
καταγωγής, ο καταγόμενος από ευγενείς γονείς), γενναίως διατίθεμαι:
τοποθετούμαι θετικά, βρίσκομαι σε ευχάριστη κατάσταση, ἐπαινούμενος:
αιτιολογική μετοχή, ὑπ' αὐτῶν: ποιητικό αίτιο

«καὶ ἑκάστοτε ἐξέστηκα»: καὶ ἑκάστοτε: χρονικό επίρρημα (μετάφραση: κάθε

φορά που…), επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου, ἐξέστηκα: εκπλήσσομαι,
εξίσταμαι

«ἀκροώμενος καὶ κηλούμενος, ἡγούμενος ἐν τῷ παραχρῆμα μείζων καὶ

γενναιότερος καὶ καλλίων γεγονέναι»: ἀκροώμενος καὶ κηλούμενος:
κυλέομαι - οῦμαι: τροπικές μετοχές (μετάφραση: μαγευόμενος)

«ἡγούμενος ἐν τῷ παραχρῆμα μείζων καὶ γενναιότερος καὶ καλλίων

γεγονέναι»: ἡγούμενος: αιτιολογική μετοχή, ἐν τῷ παραχρῆμα: εμπρόθετος
προσδιορισμός αναφοράς, μείζων καὶ γενναιότερος καὶ καλλίων:
κατηγορούμενα γεγονέναι: ειδικό απαρέμφατο λόγω του δοξαστικού ρήματος
ἡγούμαι

6
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

7
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

Ενότητα 2η

Κείμενο θεματογραφίας: Δημοσθένους Ἐπιτάφιος 1

 Πβ. Θουκυδίδου Ἱστορίαι - Περικλέους Ἐπιτάφιος Κεφ. 35: Ο Περικλής
διατυπώνει την άποψή του για το αν έχει θέση ο ρητορικός λόγος στην
τελετή των επιταφίων

Α. Εισαγωγικό σημείωμα:
Ο επιτάφιος αυτός λόγος γράφτηκε από τον Δημοσθένη, έναν από τους
μεγαλύτερους ρήτορες της αρχαιότητας, μαθητή του Ισοκράτη. Εκφωνήθηκε το
338 π.Χ. προς τιμήν των Αθηναίων που σκοτώθηκαν στη μάχη της Χαιρώνειας,
όταν η Αθήνα και άλλες συνασπισμένες πόλεις της νότιας Ελλάδας ηττήθηκαν
από τον Φίλιππο της Μακεδονίας. Στο πιο κάτω απόσπασμα, που αποτελεί και
την αρχή του λόγου, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη συνήθεια της πόλης να
αποδίδει τιμή στους νεκρούς ήρωές της με εκφώνηση επιτάφιων λόγων.

Β. Κείμενο:
Ἐπειδὴ τοὺς ἐν τῷδε τῷ τάφῳ κειμένους, ἄνδρας ἀγαθοὺς ἐν τῷ πολέμῳ
γεγονότας, ἔδοξεν τῇ πόλει δημοσίᾳ θάπτειν καὶ προσέταξεν ἐμοὶ τὸν
νομιζόμενον λόγον εἰπεῖν ἐπ’ αὐτοῖς, ἐσκόπουν μὲν εὐθὺς ὅπως τοῦ
προσήκοντος ἐπαίνου τεύξονται, ἐξετάζων δὲ καὶ σκοπῶν ἀξίως εἰπεῖν τῶν
τετελευτηκότων ἕν τι τῶν ἀδυνάτων ηὕρισκον ὄν. Οἳ γὰρ τὴν ὑπάρχουσαν
πᾶσιν ἔμφυτον τοῦ ζῆν ὑπερεῖδον ἐπιθυμίαν, καὶ τελευτῆσαι καλῶς μᾶλλον
ἠβουλήθησαν ἢ ζῶντες τὴν Ἑλλάδ’ ἰδεῖν ἀτυχοῦσαν, πῶς οὐκ ἀνυπέρβλητον
παντὶ λόγῳ τὴν αὑτῶν ἀρετὴν καταλελοίπασιν; Ὁμοίως μέντοι διαλεχθῆναι τοῖς
πρότερόν ποτ’ εἰρηκόσιν ἐνθάδ’ εἶναι μοι δοκεῖ.
Δημοσθένους Ἐπιτάφιος 1

Γ. Λεξιλόγιο:
ὑπεροράω, -ῶ = παραβλέπω, αψηφώ, περιφρονώ

Δ. Εργασίες:
1) Ποιος ο ρόλος των λόγων του Περικλή και του Δημοσθένη στην τελετή των
επιταφίων, έτσι όπως φαίνεται στα Προοίμια;

Ο ρόλος των λόγων είναι να υμνηθούν οι νεκροί στους πολέμους υπέρ της
ελευθερίας της πόλεως. Για την επιτέλεση αυτού του σκοπού, προσπαθούν να
μιλήσουν επάξια προς την θυσία τους για την πατρίδα «ἀξίως εἰπεῖν τῶν
τετελευτηκότων».

8
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

2) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στο

Προοίμιο του Επιταφίου του Περικλή και στο Προοίμιο του Επιταφίου του
Δημοσθένη.

Μία διαφορά που υπάρχει αφορά όταν ο Περικλής λέει ότι οι άνδρες που έγιναν
άξιοι με τα έργα τους, δεν χρειάζονται τα λόγια του Δημοσθένη. Δεν το λέει αυτό
ακριβώς, το εκφράζει λέγοντας ότι αφού η πόλη αποφάσισε να τους θάψει με
δημόσια δαπάνη, δέχεται ότι πρέπει να εκφωνείται επιτάφιος λόγος και
συμφωνεί ότι πρέπει να είναι αντάξιος των νεκρών. Ο Περικλής λέει ότι είναι
δίκαιο να μιλήσει αντάξια της θυσίας των νεκρών λόγω της διαφορετικής
διάθεσης των ανθρώπων απέναντι στους νεκρούς. Ο Δημοσθένης καταβάλλει
κάθε προσπάθεια να μιλήσει αντάξια της θυσίας των νεκρών, αλλά φοβάται και
αυτός μήπως δεν καταφέρει να τους υμνήσει επάξια. Στο τέλος και οι δύο (2)
λένε ότι τους καθιερώθηκε να γίνεται να μιλήσουν για αυτά. Τόσο ο Πλάτων,
όσο και ο Δημοσθένης, συμφωνούν και διακηρύσσουν ότι θα μιλήσουν σύμφωνα
με την παράδοση των προηγούμενων ομιλητών. Ο μεν Πλάτων λέει «χρῆ καί ἐμέ
ἐπόμενων τῶν νόμων» (δηλαδή, ακολουθείται με συνέπεια το έθιμο, παρά το ότι
είναι απλό το έργο τους). Ο Δημοσθένης λέει «Ὁμοίως μέντοι διαλεχθῆναι τοῖς
πρότερόν ποτ’ εἰρηκόσιν ἐνθάδ’ εἶναι μοι δοκεῖ» (δηλαδή, ομοίως με αυτούς που
θα μιλήσουν σαν τους προηγούμενους), συμφωνεί με αυτούς να εκφωνείται το
καθιερωμένο έθιμο του επιταφίου λόγου.

3) ἔδοξεν, καταλελοίπασιν: Να γράψετε νεοελληνικά απλά ή/και σύνθετα

παράγωγα των δύο ρημάτων, αξιοποιώντας δύο τουλάχιστον χρόνους από το
καθένα.
ἔδοξεν: δοκεῖ, αδοξόγραφος (μετάφραση: αυτός που γράφει τις δικές του /
προσωπικές απόψεις), δοκησίσοφος (αυτός που τα λεγόμενά του δεν βασίζονται
στην αλήθεια)
καταλελοίπασιν: υπόλοιπον, υπολείμματα (λιπ- λιποβαρής, λιπόασρκος / λοιπ- /
λειπ-)

4) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τις λέξεις της στήλης Β΄, με τις
οποίες συσχετίζονται (μία λέξη στη στήλη Β΄ περισσεύει).
ΣΤΗΛΗ Α΄ ΣΤΗΛΗ Β΄
1 ἐσκόπουν Α συνείδηση
2 κειμένους Β ρητό
3 εἰρηκόσιν Γ σκόπιμος
4 γεγονότας Δ ενόραση
5 ὑπερεῖδον Ε γηγενής

9
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

Στ κειμήλιο

1 γ 2 στ 3 β 4 ε 5 β

5) γενεσιουργός αιτία: Με τις δυνατότητες που σας δίνει η ετυμολογία των

λέξεων: α) να εξηγήσετε τη φράση και β) να τη χρησιμοποιήσετε μέσα σε μία
νεοελληνική πρόταση.
Γίγνομαι + έργον, εργάζεται τη γένεση, δημιουργεί τη γένεση, η αιτία που
δημιουργείται η γένεση ενός πράγματος, το πραγματικό αίτιο

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επειδή η πόλη αποφάσισε να θάψει με δημόσια δαπάνη αυτούς που βρίσκονται
σε αυτό τον τάφο, οι οποίοι αναδείχθηκαν γενναίοι άνδρες στον πόλεμο και
επειδή με διέταξε / ανέθεσε να εκφωνήσω προς τιμήν τους τον καθιερωμένο
λόγο, εξέταζα αφενός / αμέσως, πώς θα έχουν τον έπαινο που τους πρέπει.
Εξετάζοντας δε και διευρύνοντας πώς να μιλήσω αντάξια των νεκρών, βρήκα ότι
«κάτι» (συγκεκριμένο) ήταν αδύνατο διότι αυτοί οι οποίοι καταφρόνησαν την
επιθυμία της ζωής, η οποία είναι έμφυτη για όλους και προτίμησαν να πεθάνουν
ενδόξως παρά ζωντανοί να δουν την Ελλάδα να ατυχεί (να υποδουλώνεται) πως
δεν άφησαν την αρετή αξεπέραστη από κάθε πανηγυρικό λόγο, μου φαίνεται
λοιπόν καλή απόφαση να μιλήσω κατά όμοιο τρόπο με αυτούς που μίλησαν
κάποτε (στο παρελθόν) σ’ αυτό τον χώρο.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:
Το έργο του καθενός είναι ανυπέρβλητο, αξεπέραστο κάθε λόγου. Ο ρητορικός
λόγος αφήνει ένα ερώτημα: αυτός ο οποίος τα έκανε όλα κακά, πώς γίνεται να
μένει ατιμώρητος, πώς άφησε την Ελλάδα να υποδουλωθεί αν δεν αγωνιζόταν
μέχρι θανάτου;

10
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ – ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

«Ἐπειδὴ τοὺς ἐν τῷδε τῷ τάφῳ κειμένους, ἄνδρας ἀγαθοὺς ἐν τῷ πολέμῳ
γεγονότας, ἔδοξεν τῇ πόλει δημοσίᾳ θάπτειν»: Ἐπειδὴ: μεικτή αναφορικό –
αιτιολογική πρόταση (οι αναφορικές προτάσεις είναι ενδεικτικές αυτών των δύο
χαρακτήρων), ἐν τῷδε τῷ τάφῳ: εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου, τοὺς
κειμένους: αντικείμενο στο θάπτειν, ἄνδρας: κατηγορηματικός προσδιορισμός
λόγω της αιτιολογικής μετοχής γεγονότας (εἶμί) (μετάφραση: αναδείχθηκαν
άνδρες), επίθετο που αποδίδει στο ουσιαστικό κάποια ιδιότητα μεταβλητή)
ἀγαθοὺς: επιρρηματικός προσδιορισμός στο ἄνδρας, ἐν τῷ πολέμῳ: γεγονότας:
αιτιολογική μετοχή, ἔδοξεν: (μετάφραση: αποφάσισε η πόλη να…), ρήμα
απρόσωπο (θέλει μια δοτική προσωπική για να δείξει σε ποιον ἔδοξεν), τῇ πόλει:
δοτική προσωπική (δηλώνει σε ποιον ἔδοξεν), δημοσίᾳ: δοτικοφανές επίρρημα
γραμματικά, επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου συντακτικά (μετάφραση: με
δημόσια δαπάνη σε αντίθεση με την έννοια τα ίδια – ιδιωτικά), θάπτειν:
υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος ἔδοξεν

Απρόσωπα ρήματα ή τριτοπρόσωπα ρήματα λειτουργούν μόνο στο γ’ ενικό

πρόσωπο, απαντώνται στο γ’ ενικό πρόσωπο:
1. Δεν φανερώνουν πιο πρόσωπο εννοούν, δηλώνει σε πιο πρόσωπο
φανερώνει το ρήμα, φανερώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το
ρήμα.
2. Έχουν υποκείμενο απαρέμφατο
3. Κλίνονται σε γ’ ενικό πρόσωπο και σε όλες τις εγκλίσεις (εκτός του
ρήμα ἐχει το οποίο έχει έναν τύπο)
4. Συχνά τα απρόσωπα ρήματα ακολουθεί μία δοτική προσωπική

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:
Ο πρώτος λόγος είναι επειδή η πόλη αποφάσισε να θάψει τους νεκρούς με
δημόσια δαπάνη και ο δεύτερος λόγος είναι επειδή αποφάσισε να εκφωνηθεί
λόγος για αυτά.

«καὶ προσέταξεν ἐμοὶ τὸν νομιζόμενον λόγον εἰπεῖν ἐπ’ αὐτοῖς»: καὶ: ενν. το
Ἐπειδὴ, ανανεώνεται το αιτιολογικό στοιχείο, προσέταξεν: ρήμα, ἐμοὶ:
αντικείμενο, τὸν νομιζόμενον: επιθετικός προσδιορισμός στο λόγον συντακτικά,
γραμματικά αναφορική μετοχή, λόγον: (μετάφραση: αυτός που νομίζεται ως
ορθός, ο νενομισμένος, ο καθιερωμένος λόγος), εἰπεῖν: τελικό απαρέμφατο, ενν.
υποκείμενο ἠ πόλις, ἐπ’ αὐτοῖς: εμπρόθετος προσδιορισμός σκοπού (μετάφραση:
προς τιμήν τους)

11
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

«ἐσκόπουν μὲν εὐθὺς ὅπως τοῦ προσήκοντος ἐπαίνου τεύξονται»: ἐσκόπουν

μὲν: (μετάφραση: αφενός), εὐθὺς: επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου, ὅπως:
τελικός σύνδεσμος, τοῦ προσήκοντος: επιθετικός προσδιορισμός στο ἐπαίνου
(μετάφραση: αυτός που ταιριάζει), ἐπαίνου: αντικείμενο, τεύξονται: τυγχάνω +
τινός, ρήμα μέλλοντα

Οι τελικοί σύνδεσμοι ἶνα, ὃπως ῶς, εισάγουν τελικές προτάσεις και

εκφέρονται με υποτακτική. Όμως εδώ εκφέρεται με υποτακτική μέλλοντα.

«ἐξετάζων δὲ καὶ σκοπῶν ἀξίως εἰπεῖν τῶν τετελευτηκότων ἕν τι τῶν

ἀδυνάτων ηὕρισκον ὄν» ἐξετάζων δὲ καὶ σκοπῶν: (μετάφραση: έψαχνα,
προσπαθούσα να βρω), τροπικές μετοχές, ἀξίως: + τινός, γενική σε επίρρημα,
(μετάφραση: άξιοι επαίνου), γραμματικώς επίρρημα, συντακτικώς
επιρρηματικός προσδιορισμός ποσού, εδώ αποτελεί παράγωγο από επίθετο που
συντάσσεται με γενική, λόγω του ἀξίως είναι ποσοτικό, εἰπεῖν: τελικό
απαρέμφατο, τῶν τετελευτηκότων: γενική υποκειμενική, ἕν: αριθμητικό ένα, τι:
αντικείμενο, τῶν ἀδυνάτων: γενική διαιρετική, ηὕρισκον: ρήμα σε παρατατικό
(μετάφραση: δεν ήταν εύκολη δουλειά κάθε φορά που εξέταζα και μελετούσα,
έβρισκα ξανά και ξανά), υποκείμενο ενν. εγώ, ὄν: κατηγορηματική μετοχή λόγω
του ρήματος ηὕρισκον (ρήμα γνώσεως, δηλώσεως που συντάσσεται με
κατηγορηματική μετοχή)

«Οἳ γὰρ τὴν ὑπάρχουσαν πᾶσιν ἔμφυτον τοῦ ζῆν ὑπερεῖδον ἐπιθυμίαν»: Οἳ:
αναφορική αντωνυμία, υποκείμενο. Η αναφορική αντωνυμία στην αρχή της
πρότασης ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία, γὰρ τὴν ὑπάρχουσαν: αναφορική
μετοχή γραμματικά που θα επέχει τη θέση επιθετικού προσδιορισμού
συντακτικά, πᾶσιν: κατηγορούμενο λόγω του ὑπάρχουσαν, δοτική προσωπική
στο ὑπάρχουσαν, έχει επιθετική σημασία, στην έκφραση πᾶσιν ἂνθρωποι το ,
πᾶσιν είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ἂνθρωποι, ουσιαστικοποιήθηκε,
ἔμφυτον: κατηγορούμενο, τοῦ ζῆν: γενική αντικειμενική (μετάφραση: επιθυμώ
τη ζωή), επίσης αποτελεί έναρθρο απαρέμφατο που ισοδυναμεί με όνομα,
ὑπερεῖδον: ρήμα, ἐπιθυμίαν: αντικείμενο

«καὶ τελευτῆσαι καλῶς μᾶλλον ἠβουλήθησαν ἢ ζῶντες τὴν Ἑλλάδ’ ἰδεῖν

ἀτυχοῦσαν»: καὶ τελευτῆσαι: τελικό απαρέμφατο (μετάφραση: να πεθάνεις),
καλῶς , μᾶλλον: επιρρηματικός προσδιορισμός στο τελευτῆσαι, μᾶλλον: β’ όρος
σύγκρισης, ἠβουλήθησαν: (μετάφραση: προτιμώ),, υποκείμενο ενν. αυτοί, ἢ:
διαζευκτικό, ζῶντες τὴν Ἑλλάδ’: αντικείμενα του απαρεμφάτου ἰδεῖν, ἰδεῖν,
τελευτῆσαι: αντικείμενα στο ρήμα ἠβουλήθησαν, ἀτυχοῦσαν: κατηγορηματική
μετοχή λόγω του απαρεμφάτου ἰδεῖν (ρήμα αισθήσεως σημαντικό)

12
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

«πῶς οὐκ ἀνυπέρβλητον παντὶ λόγῳ τὴν αὑτῶν ἀρετὴν καταλελοίπασιν;

Ὁμοίως μέντοι διαλεχθῆναι τοῖς πρότερόν ποτ’ εἰρηκόσιν»: Ρητορική
ερώτηση. πῶς οὐκ ἀνυπέρβλητον: κατηγορούμενο λόγω του είναι, παντὶ:
κατηγορούμενο στο λόγῳ, λόγῳ: αντικείμενο λόγο του ἀνυπέρβλητον
(μετάφραση: αξεπέραστο λόγο), τὴν αὑτῶν: γενική κτητική, ἀρετὴν:
αντικείμενο, καταλελοίπασιν: ρήμα, υποκείμενο ενν. αυτοί

«Ὁμοίως μέντοι διαλεχθῆναι τοῖς πρότερόν ποτ’ εἰρηκόσιν ἐνθάδ’ εἶναι μοι
δοκεῖ.» Ὁμοίως: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου, προέρχεται από το
όμοιος, συντάσσεται το επίθετο με δοτική, μέντοι: (μετάφραση: λοιπόν,
επομένως), λέξη που μπαίνει σε δεύτερη θέση, όχι σε πρώτη θέση, προηγείται
πάντα το γάρ, διαλεχθῆναι τοῖς πρότερόν ποτ’: επιρρηματικός προσδιορισμός
χρόνου, εἰρηκόσιν: αντικείμενο λόγω του Ὁμοίως, ἐνθάδ’: επιρρηματικός
προσδιορισμός τόπου, εἶναι: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο απρόσωπο
ρήμα μοι δοκεῖ, μοι δοκεῖ: απρόσωπο ρήμα

Ενότητα 3η

Κείμενο θεματογραφίας: Ἰσοκράτους Πανηγυρικός 51-53

 Πβ. Θουκυδίδου Ἱστορίαι - Περικλέους Ἐπιτάφιος Κεφ. 36: Έπαινος των
προγόνων και της σύγχρονης γενιάς - Η Πρόθεσις του λόγου

Α. Εισαγωγικό σημείωμα:

13
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

Στο ρητορικό κείμενο που ακολουθεί, ο ελληνοκεντρικός Ισοκράτης επαινεί τόσο

τους προγόνους όσο και τη σύγχρονή του γενιά. Εντάσσει τον έπαινο αυτόν στον
Πανηγυρικό του λόγο, που τοποθετεί φανταστικά να εκφωνείται σε κάποια
πανελλήνια γιορτή και με τον οποίο εκφράζει το όραμά του για ένωση των
ελληνικών πόλεων, με στόχο την από κοινού αντιμετώπιση των βαρβάρων.

Β. Κείμενο:
Ἡγοῦμαι δὲ τοῖς προγόνοις ἡμῶν οὐχ ἧττον ἐκ τῶν κινδύνων τιμᾶσθαι
προσήκειν ἢ τῶν ἄλλων εὐεργεσιῶν. Οὐ γὰρ μικροὺς οὐδ’ ὀλίγους οὐδ’ ἀφανεῖς
ἀγῶνας ὑπέμειναν, ἀλλὰ πολλοὺς καὶ δεινοὺς καὶ μεγάλους, τοὺς μὲν ὑπὲρ τῆς
αὑτῶν χώρας, τοὺς δ’ ὑπὲρ τῆς τῶν ἄλλων ἐλευθερίας· ἅπαντα γὰρ τὸν χρόνον
διετέλεσαν κοινὴν τὴν πόλιν παρέχοντες καὶ τοῖς ἀδικουμένοις ἀεὶ τῶν Ἑλλήνων
ἐπαμύνουσαν. Διὸ δὴ καὶ κατηγοροῦσίν τινες ἡμῶν ὡς οὐκ ὀρθῶς
βουλευομένων, ὅτι τοὺς ἀσθενεστέρους εἰθίσμεθα θεραπεύειν, ὥσπερ οὐ μετὰ
τῶν ἐπαινεῖν βουλομένων ἡμᾶς τοὺς λόγους ὄντας τοὺς τοιούτους. Οὐ γὰρ
ἀγνοοῦντες ὅσον διαφέρουσιν αἱ μείζους τῶν συμμαχιῶν πρὸς τὴν ἀσφάλειαν
οὕτως ἐβουλευόμεθα περὶ αὐτῶν, ἀλλὰ πολὺ τῶν ἄλλων ἀκριβέστερον εἰδότες
τὰ συμβαίνοντ’ ἐκ τῶν τοιούτων ὅμως ᾑρούμεθα τοῖς ἀσθενεστέροις καὶ παρὰ
τὸ συμφέρον βοηθεῖν μᾶλλον ἢ τοῖς κρείττοσιν τοῦ λυσιτελοῦντος ἕνεκα
συναδικεῖν.
Ἰσοκράτους Πανηγυρικός 51-53

Γ. Λεξιλόγιο:
ἐπαμύνω τινί = βοηθώ, υπερασπίζομαι
τοῦ λυσιτελοῦντος ἕνεκα = προκειμένου να εξασφαλίσουμε υλικά κέρδη
(λυσιτελέω, -ῶ = παρέχω ωφέλεια, ωφελούμαι)

Δ. Εργασίες:
1) Πώς ο Ισοκράτης και ο Θουκυδίδης αξιοποιούν τον έπαινο των προγόνων στα
πιο πάνω κείμενά τους;

Ο Θουκυδίδης θα κάνει μία φειδωλή παρουσίαση των προγόνων «ἂρξομαι ἀπό

τῶν προγόνων», ο έπαινος που τους κάνει ήταν εφώ, διαδιχή των γενεών, έρχεται
από τους πατέρες, στους ίδιους, περίπου επαινεί τη δική του γενεά και όσο
προχωρεί δυναμώνει τον έπαινο (crescendo).
Ο Ισοκράτης επαινεί τον ύψιστο έπαινο από την αρχή στους προγόνους θεωρεί
ότι η εργασία του επαίνου είναι θεμελιώδους σημασίας, γι’ αυτό που κάνουν
τώρα, θεωρεί ότι τους προετοίμασαν οι πρόγονοί τους, δηλαδή, εάν δεν υπήρχαν
αυτοί, δεν θα μπορούσαν να έχουν χρήματα.

14
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

2) Ποια είναι η ιδιοτυπία του Επιταφίου του Περικλή σε σχέση με το πιο πάνω
κείμενο από τον Πανηγυρικό; Πώς την δικαιολογεί ο Περικλής;

Ιδιοτυπία Επιταφίου:
(α) «θα μιλήσω παρότι δεν χρειάζεται (τα λόγια περιττεύουν)»,
(β). «πειθόμενος στη συνήθεια»
Ο Περικλής αφού πει λίγα λόγια, βάζει εξύμνηση στο πολίτευμα της
δημοκρατίας. Αλλά έχουν και πολλές ομοιότητες.

3) α) ήσσων προσπάθεια, β) το άπαν των δυνάμεων: Να σχηματίσετε νεοελληνικές

προτάσεις, αξιοποιώντας τις δύο φράσεις (μία πρόταση για την κάθε φράση).
α) ήσσων προσπάθεια: Οι σύγχρονοι μαθητές έχουν θεοποιήσει τον νόμο της )
ήσσωνος προσπάθειας, χωρίς να διαβάζουν, θέλουν βαθμούς
β) το άπαν των δυνάμεων: Ο πατέρας καταβάλλουν άπαν των δυνάμεων ώστε να
επιτύχει να δώσει τις καλύτερες προϋποθέσεις στα παιδιά του.

4) βουλευομένων - βουλομένων: Να γράψετε νεοελληνικά παράγωγα των δύο

ρηματικών τύπων.
βουλευομένων: βουλευτής, βουλευτήριο, βούλευμα
βουλομένων:βούλησις, άβουλος, βουλητικός

5) Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε ένα ομόρριζο
ουσιαστικό και ένα ομόρριζο επίθετο της Νέας Ελληνικής, απλό ή σύνθετο.
ἡγοῦμαι, εἰθίσμεθα, διαφέρουσιν, ᾑρούμεθα
ἡγοῦμαι: ηγέμον, ηγετικός
εἰθίσμεθα: εθισμός, εθιστικός
διαφέρουσιν: διάφορος, διαφορά, διαφορετικός
ᾑρούμεθα: αιρετός, αιρετικός

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Νομίζω εγώ ότι ταιριάζει στους προγόνους να τιμούνται όχι λιγότερο από τους
κινδύνους παρά τις άλλες ενέργειές τους. Διότι υπέμειναν όχι μικρούς, ούτε
λίγους, ούτε ασήμαντους αγώνες, αλλά μεγάλους / εμφανής (ενν. κινδύνους),
αλλά πολλούς και φοβερούς και μεγάλους, άλλους μεν υπέρ της δικής του
χώρας, άλλους δε υπέρ της ελευθερίας των άλλων. Διότι συνεχώς παρείχαν την
πόλη στη διάθεση όλων και εκείνων από τους Έλληνες που αδικούνταν. Γι’ αυτό
τον λόγο, βέβαια και κάποιοι μας κατηγορούν ότι τάχα (δήθεν) δεν
σκεφτόμασταν σωστά, διότι συνήθως έχουμε συνηθίσει να υπηρετούμε τους πιο
αδύνατους σαν να μη είναι (ενν. οι αδύνατοι) οι τέτοιοι με αυτούς που θέλουν να

15
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

μας επαινούν. Διότι δεν σκεφτόμασταν/αποφασίζαμε γι’ αυτούς (ενν. τους

αδύνατους), αγνοώντας πόσο διαφέρουν οι μεγαλύτερες από τις συμμαχίες / οι
συμμαχίες από τους ισχυρούς, σχετικά με την ασφάλεια, αλλά γνωρίζοντας
πολύ καλύτερα από τους άλλους αυτά που συμβαίνουν (ανάμεσα σε αυτά), όμως
προτιμούμε να βοηθάμε μέλλον τους πιο αδύνατους και αντίθετα προς το
συμφέρον / παρά να κάνουμε αδικίες με τους δυνατούς χάρη της εξασφαλίσεως
του υλικού κέρδους.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:
Μία πόλη επιλέγει ενσυνείδητα την αρχή και το συμφέρον της, θα πρέπει αυτή η
πόλη να κάνει αυτή την ασύμφορη επιλογή εξαιτίας των αρχών.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ – ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:

«Ἡγοῦμαι δὲ τοῖς προγόνοις ἡμῶν οὐχ ἧττον ἐκ τῶν κινδύνων τιμᾶσθαι
προσήκειν ἢ τῶν ἄλλων εὐεργεσιῶν.»: Ἡγοῦμαι: δοξαστικό ρήμα, τοῖς
προγόνοις: ἡμῶν: γενική κτητική, οὐχ ἧττον: σχήμα λιτότητας, (μετάφραση:
μάλλον όχι περισσότερο, δηλαδή λιγότερο), ἐκ τῶν κινδύνων: εμπρόθετος
προσδιορισμός της αναφοράς, / αιτίας, τιμᾶσθαι: υποκείμενο του απαρεμφάτου
προσήκειν, προσήκειν: (μετάφραση: ταιριάζει, αρμόζει), απρόσωπο
απαρέμφατο, ως ρήμα είναι πάντα απρόσωπο – τριτοπρόσωπο, (χρειάζεται
δοτική προσωπική) ἢ τῶν ἄλλων εὐεργεσιῶν: β’ όρος σύγκρισης

«Οὐ γὰρ μικροὺς οὐδ’ ὀλίγους οὐδ’ ἀφανεῖς ἀγῶνας ὑπέμειναν, ἀλλὰ
πολλοὺς καὶ δεινοὺς καὶ μεγάλους, τοὺς μὲν ὑπὲρ τῆς αὑτῶν χώρας, τοὺς δ’
ὑπὲρ τῆς τῶν ἄλλων ἐλευθερίας» : γὰρ: επεξηγεί, Οὐ μικροὺς οὐδ’ ὀλίγους
οὐδ’ ἀφανεῖς: σχήμα λιτότητας και επιθετικοί προσδιορισμοί στο ἀγῶνας,
ἀγῶνας: αντικείμενο, ὑπέμειναν: ρήμα, ἀλλὰ πολλοὺς καὶ δεινοὺς καὶ
μεγάλους: επιθετικοί προσδιορισμοί στο ἀγῶνα, τοὺς μὲν αὑτῶν: κτητική
αντωνυμία, τοὺς δ’ τῶν ἄλλων: επιθετικός προσδιορισμός, ὑπὲρ τῆς χώρας,
ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας: εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς

«ἅπαντα γὰρ τὸν χρόνον διετέλεσαν κοινὴν τὴν πόλιν παρέχοντες καὶ τοῖς
ἀδικουμένοις ἀεὶ τῶν Ἑλλήνων ἐπαμύνουσαν»: ἅπαντα γὰρ τὸν χρόνον:
επιρρηματικός προσδιορισμός, χρόνου, διετέλεσαν: ρήμα, κοινὴν:
κατηγορούμενο (ενν. το είναι, μετάφραση: την προσφέρω σε όλα ώστε να είναι
κοινή), τὴν πόλιν: αντικείμενο, παρέχοντες: κατηγορούμενο λόγω του ρήματος
διετέλεσαν, καὶ τοῖς ἀδικουμένοις: κατηγορηματικός προσδιορισμός
(μετάφραση: βοηθούσαν αυτούς που αδικούσαν), αναφορική μετοχή,
αντικείμενο στην μετοχή ἐπαμύνουσαν, ἀεὶ τῶν Ἑλλήνων: γενική διαιρετική,
ἐπαμύνουσαν: + δοτική (τινί), κατηγορούμενο, μετοχή ενεστώτος

16
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

Μεταφράζουμε την κατηγορηματική μετοχή παρέχοντες με ρήμα και το

ρήμα διετέλεσαν με επίρρημα: συνεχώς παρείχαν

«Διὸ δὴ καὶ κατηγοροῦσίν τινες ἡμῶν»: Διὸ δὴ: μόριο, βέβαια, καὶ
κατηγοροῦσίν: + τινός, κατηγορώ κάποιον, ρήμα, τινες: υποκείμενο, ἡμῶν:
αντικείμενο,

«ὡς οὐκ ὀρθῶς βουλευομένων»: Ειδική πρόταση, εισάγεται με τους ειδικούς

συνδέσμους, εδώ εισάγεται με τον σύνδεσμο ὡς γιατί ο σύνδεσμος δηλώνει κάτι
που ο ρήτορας δεν θα δεχθεί ότι συμβαίνει, δηλαδή λέει ότι δήθεν. Εδώ, π
Σωκράτης δεν το δέχεται. οὐκ ὀρθῶς: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου,
βουλευομένων: (μετάφραση: κατόπιν σκέψεως λέω κάτι)

«ὅτι τοὺς ἀσθενεστέρους εἰθίσμεθα θεραπεύειν»: ὅτι: αιτιολογικός σύνδεσμος,

τοὺς ἀσθενεστέρους: αντικείμενο στο τελικό απαρέμφατο θεραπεύειν
εἰθίσμεθα: ρήμα (εἰθίσμεθα, εἰθίσμαι, ἔθος, ἣθος, συνήθεια) θεραπεύειν: τελικό
απαρέμφατο

«ὥσπερ οὐ μετὰ τῶν ἐπαινεῖν βουλομένων ἡμᾶς τοὺς λόγους ὄντας τοὺς
τοιούτους»: ὥσπερ οὐ: ενν. μία μετοχή, δεν έχει ρήμα η πρόταση, αποτελεί μία
μετοχική πρόταση, τῶν βουλομένων: τροπική μετοχή, σε γενική γιατί εξαρτάται
από το κατηγοροῦσίν, μετὰ τῶν βουλομένων: εμπρόθετος προσδιορισμός
συνιδείας, ἐπαινεῖν: τελικό απαρέμφατο, ἡμᾶς: αντικείμενο στο τελικό
απαρέμφατο ἐπαινεῖν, τοὺς λόγους: αντικείμενο, ὄντας: κατηγορηματική
μετοχή, τοὺς τοιούτους: επιθετικός προσδιορισμός

«Οὐ γὰρ ἀγνοοῦντες ὅσον διαφέρουσιν αἱ μείζους τῶν συμμαχιῶν πρὸς τὴν
ἀσφάλειαν οὕτως ἐβουλευόμεθα περὶ αὐτῶν»: Οὐ ἀγνοοῦντες: τροπική
μετοχή (μετάφραση: δεν είναι αγνοούμενοι), ὅσον διαφέρουσιν: ρήμα, αἱ
μείζους: υποκείμενο στο ρήμα διαφέρουσιν, τῶν συμμαχιῶν: γενική διαιρετική,
πρὸς τὴν ἀσφάλειαν: εμπρόθετος προσδιορισμός αναφοράς, οὕτως
ἐβουλευόμεθα: ρήμα, περὶ αὐτῶν: εμπρόθετος προσδιορισμός αναφοράς

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: ἠροῦμεθα: (α) βοηθεῖν (μετάφραση: να βοηθούμε),

(β) συναδικεῖν (μετάφραση: να ακούμε χάριν της απομνημόνευσης του
υλικού κέρδους)

17
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

«ἀλλὰ πολὺ τῶν ἄλλων ἀκριβέστερον εἰδότες τὰ συμβαίνοντ’ ἐκ τῶν

τοιούτων»: ἀλλὰ πολὺ τῶν ἄλλων ἀκριβέστερον: β΄όρος σύγκρισης, εἰδότες:
τροπική, εναντιωματική μετοχή, τὰ συμβαίνοντ’: αναφορική μετοχή,
αντικείμενο στο εἰδότες, ἐκ τῶν τοιούτων: εμπρόθετος προσδιορισμός της
αναφοράς

«ὅμως ᾑρούμεθα τοῖς ἀσθενεστέροις καὶ παρὰ τὸ συμφέρον βοηθεῖν μᾶλλον

ἢ τοῖς κρείττοσιν τοῦ λυσιτελοῦντος ἕνεκα συναδικεῖν»: ὅμως ᾑρούμεθα:
ρήμα, τοῖς ἀσθενεστέροις: αντικείμενο στο τελικό απαρέμφατο βοηθεῖν, καὶ
παρὰ τὸ συμφέρον: εμπρόθετος προσδιορισμός αναφοράς, βοηθεῖν: + δοτική,
αντικείμενο, στο ρήμα ᾑρούμεθα, τελικό απαρέμφατο, μᾶλλον:επιρρηματικός
προσδιορισμός ποσού, ἢ τοῖς κρείττοσιν: αντικείμενο του τελικού απαρεμφάτου
συναδικεῖν, (ἢ: διαζευκτικό), β’ όρος σύγκρισης, σε δοτική λόγω του τελικού
απαρεμφάτου βοηθεῖν, τοῦ λυσιτελοῦντος ἕνεκα: εμπρόθετος προσδιορισμός
αναφοράς (λυσιτελέω - ῶ: συμφέρον, οφελούμαι), συναδικεῖν: τελικό
απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρήμα ᾑρούμεθα,

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: βοηθεῖν: (α) τοῖς ἀσθενεστέροις, (β) τοῖς κρείττοσιν

Ενότητα 4η

Κείμενο θεματογραφίας: Ξενοφῶντος Πόροι 1.2-1.4

 Πβ. Θουκυδίδου Ἱστορίαι - Περικλέους Ἐπιτάφιος Κεφ. 38: Οι χαρές της ζωής – Το
εμπόριο

Α. Εισαγωγικό σημείωμα:
Η άποψη ότι η Αθήνα διαθέτει όλα τα προϊόντα της εποχής και μπορεί έτσι να
παρέχει άνετη ζωή στους πολίτες της δεν διατυπώνεται μόνο από τον
Θουκυδίδη. Και άλλοι συγγραφείς κάνουν αναφορά στους φυσικούς πόρους της
Αθήνας και παρουσιάζουν ως ιδιαίτερα επιτυχημένο το αθηναϊκό εμπόριο. Ο
Ξενοφών στο έργο του Πόροι (ή Περὶ Προσόδων), όπου πραγματεύεται τρόπους
ανόρθωσης των δημόσιων εσόδων της Αθήνας, τονίζει τα φυσικά
πλεονεκτήματα της Αττικής.

18
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

Β. Κείμενο:
Σκοποῦντι δή μοι ἃ ἐπενόησα τοῦτο μὲν εὐθὺς ἀνεφαίνετο, ὅτι ἡ χώρα πέφυκεν
οἵα πλείστας προσόδους παρέχεσθαι. ὅπως δὲ γνωσθῇ ὅτι ἀληθὲς τοῦτο λέγω,
πρῶτον διηγήσομαι τὴν φύσιν τῆς Ἀττικῆς. Οὐκοῦν τὸ μὲν τὰς ὥρας ἐνθάδε
πρᾳοτάτας εἶναι καὶ αὐτὰ τὰ γιγνόμενα μαρτυρεῖ· ἃ γοῦν πολλαχοῦ οὐδὲ
βλαστάνειν δύναιτ’ ἂν ἐνθάδε καρποφορεῖ. Ὥσπερ δὲ ἡ γῆ, οὕτω καὶ ἡ περὶ τὴν
χώραν θάλαττα παμφορωτάτη ἐστίν. Καὶ μὴν ὅσαπερ οἱ θεοὶ ἐν ταῖς ὥραις
ἀγαθὰ παρέχουσι, καὶ ταῦτα πάντα ἐνταῦθα πρῳαίτατα μὲν ἄρχεται,
ὀψιαίτατα δὲ λήγει. Οὐ μόνον δὲ κρατεῖ τοῖς ἐπ’ ἐνιαυτὸν θάλλουσί τε καὶ
γηράσκουσιν, ἀλλὰ καὶ ἀίδια ἀγαθὰ ἔχει ἡ χώρα. πέφυκε μὲν γὰρ λίθος ἐν αὐτῇ
ἄφθονος, ἐξ οὗ κάλλιστοι μὲν ναοί, κάλλιστοι δὲ βωμοὶ γίγνονται,
εὐπρεπέστατα δὲ θεοῖς ἀγάλματα· πολλοὶ δ’ αὐτοῦ καὶ Ἕλληνες καὶ βάρβαροι
προσδέονται.

Ξενοφῶντος Πόροι 1.2-1.4

Γ. Λεξιλόγιο:
πέφυκα (πρκ. του ρ. φύω, με σημασία ενεστώτα)= γεννιέμαι, είμαι εκ φύσεως
πολλαχοῦ (επίρρημα)= σε πολλούς τόπους
πάμφορος= αυτός που έχει τα πάντα, ο πάρα πολύ παραγωγικός

Δ. Εργασίες:
1) Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η αυτάρκεια της Αθήνας, σύμφωνα με τον
Ξενοφώντα και τον Θουκυδίδη στα πιο πάνω κείμενά τους;

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η αυτάρκεια της πόλης επιτυγχάνεται λόγω του

μεγέθους, του πλούτου και της μεγάλης εμπορικής της ανάπτυξης με εισαγωγές
των πάντων από όλη τη γη. Παράλληλα υπάρχουν τα αγαθά που παράγονται
στην πόλη. Άρα, η Αθήνα παράγει αγαθά, αλλά κυρίως το μεγάλο της μυστικό
είναι ότι μπορεί να εισάγει από όλο τον κόσμο τα πάντα. Αυτές τις πληροφορίες
τις εντοπίζουμε στο κεφάλαιο 38.
Κατά τον Ξενοφώντα, η αυτάρκεια της χώρας οφείλεται στις εξαιρετικές
κλιματικές λογικές συνθήκες που επικροτούν και στην πλούσια φυσική προίκιση
της Αττικής. Το κλίμα και τα ορυκτά που έχει πέτρα/ το μάρμαρο κ. τλ., άρα δεν
έχει ανάγκη κανέναν.

2) Γιατί ο Περικλής δεν αναφέρθηκε στα δημόσια κτήρια, όπως θα ήταν φυσικό;

Ο Περικλής δεν αναφέρθηκε στα δημόσια κτήρια (ενν. οι ναοί και τα άγια της
Αθήνας), αλλά σε πολυτελής κατοικίες (σ. 64 βιβλίου). Ο Περικλής δεν ήθελε να

19
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

καυχησιολογεί και να κινείται ενάντια του δήμου, διότι γνώριζε ότι θα ήταν
προκλητικός (δηλαδή, δεν ήθελε να λέει: «εγώ…εγώ που σας έκανα
Παρθενώνες…», γιατί στην ουσία είναι από τα λεφτά του κόσμου, που προέβηκε
σε αυτά τα έργα).

3) γνωσθῇ - γιγνόμενα: Να γράψετε απλά ή/και σύνθετα νεοελληνικά παράγωγα

των δύο ρηματικών τύπων, αξιοποιώντας δύο τουλάχιστον χρόνους από τον
καθένα.
γνωσθῇ: γνώση, επίγνωση (γιγνώσκειν), διάγνωση, άγνοια
γιγνόμενα: γεγονότα (γέγονα, παρακείμενος), καταγίγνομαι (μετάφραση:
ασχολούμαι με κάτι)
4) ἄρχεται – κρατεῖ: Να γράψετε σύνθετα νεοελληνικά παράγωγα των δύο
ρηματικών τύπων με τις προθέσεις: ανά, υπό, επί, προ, συν, κατά.
ἄρχεται:συνέρχεται, επέρχεται, κατέρχεται, προέρχεται, επανέρχεται
κρατεῖ:επικρατεί, συγκρατεί, κατακρατεί

5) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τις λέξεις της στήλης Β΄, με τις
οποίες συσχετίζονται (μία λέξη στη στήλη Β΄ περισσεύει).
ΣΤΗΛΗ Α΄ ΣΤΗΛΗ Β΄
1 παρέχεσθαι α Άφαντος
2 ἀνεφαίνετο β Κατάσχεση
3 Θάλλουσι γ Άρχοντας
4 ἄρχεται δ Βαθμός
5 Βωμοί ε Πανεπιστήμιο
στ Αειθαλής

1 β 2 α 3 στ 4 γ 5 Δ

6) εγνωσμένου κύρους: Να χρησιμοποιήσετε τη φράση μέσα σε μία νεοελληνική

πρόταση.

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Εξετάζοντας εγώ αυτά τα οποία σκέφτομαι, αφενός αυτό γινόταν φανερό
αμέσως. Η χώρα είναι εκ φύσεως πλασμένη / ικανή να προσφέρει πάρα πολλά
εισοδήματα. Πρώτον, θα διηγηθώ / θα περιγράψω τη φύση της Αττικής, για να
γίνει γνωστό, ότι αυτό που λέγω είναι αλήθεια. Λοιπόν, το ότι οι εποχές του
χρόνου είναι πάρα πολύ ήπιες, το φανερώνουν / μαρτυρούν και τα ίδια τα
γεγονότα. Αυτά λοιπόν τα οποία σε πολλούς τόπους, ούτε να βλαστήσουν δεν
θα μπορούσαν. Εδώ καρποφορούν. Όπως είναι ακριβώς η γη, έτσι και η θάλασσα
που περιτριγυρίζει την χώρα είναι πάρα πολύ παραγωγική. Και όμως όσα αγαθά
/ καλά οι θεοί προσφέρουν στις διάφορες εποχές, αυτά όλα εδώ αρχίζουν μεν

20
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

πάρα πολύ νωρίς. Τελειώνουν πάρα πολύ αργά, αλλά η χώρα δεν υπερισχύει
μόνο σ’ αυτά που φυτρώνουν και μαραίνονται για έναν χρόνο, αλλά έχει και
αθάνατα / άφθαρτα αγαθά η χώρα. Διότι υπάρχουν εκ φύσεως άφθονα
πετρώματα/ μάρμαρα σε αυτήν από την οποία γίνονται / κτίζονται ωραίοι βωμοί
και πάρα πολύ απρεπή αγάλματα προς τιμήν των θεών. Πολλοί δε Έλληνες και
βάρβαροι προσεύχονται σ’ αυτούς τους ναούς και τα αγάλματα.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:
Η ευπρέπεια ήταν ένα θέμα πολύ σοβαρό προς τιμήν των θεών. Προς σεβασμό
των θεών τονίζει την ευπρέπεια των αγαλμάτων, όχι την ωραιότητά τους.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ – ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:

«Σκοποῦντι δή μοι ἃ ἐπενόησα τοῦτο μὲν εὐθὺς ἀνεφαίνετο»: Σκοποῦντι:
σκοπέω - ῶ, (μετάφραση: εξετάζω), τροπική μετοχή, δή μοι ἃ ἐπενόησα:
δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, ἃ: αντικείμενο, ἐπενόησα: ρήμα,α τοῦτο:
υποκείμενο, εὐθὺς: επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου, ἀνεφαίνετο: ρήμα

«ὅτι ἡ χώρα πέφυκεν οἵα πλείστας προσόδους παρέχεσθαι»: δευτερεύουσα

ειδική πρόταση, ὅτι: ειδικός σύνδεσμος, ἡ χώρα: υποκείμενο, πέφυκεν:
παρακείμενος του συνδετικού ρήματος φύω με σημασία ενεστώτα (μετάφραση:
είμαι εκ φύσεως), οἵα: κατηγορούμενο λόγω του συνδετικού ρήματος φύω,
(μετάφραση: ικανή), πλείστας: επιθετικός προσδιορισμός, προσόδους:
αντικείμενο στο τελικό απαρέμφατο παρέχεσθα, παρέχεσθαι: ρήμα σε μέση
φωνή, τελικό απαρέμφατο

«ὅπως δὲ γνωσθῇ ὅτι ἀληθὲς τοῦτο λέγω»: δευτερεύουσα τελική πρόταση

(τελικοί σύνδεσμοι: ὅπως, ἶνα, ὤς), δευτερεύουσα ειδική πρόταση (ειδικός
σύνδεσμος: ὅτι), υποτακτική σύνδεση, η μία δευτερεύουσα εξηρτημένη από την
άλλη δευτερεύουσα εξηρτημένη), ὅπως: τελικός σύνδεσμος, δὲ: μόριο, γνωσθῇ:
ρήμα, ὅτι: ειδικός σύνδεσμος, ἀληθὲς: κατηγορούμενο (μετάφραση: αυτό που
λέγω είναι αλήθεια / για να αποδειχθεί ότι είναι αληθινό, ενν. το συνδετικό
ρήμα είναι), τοῦτο: αντικείμενο, λέγω: ρήμα

«πρῶτον διηγήσομαι τὴν φύσιν τῆς Ἀττικῆς»: πρῶτον: επιρρηματικός

προσδιορισμός τρόπου, διηγήσομαι: ρήμα, τὴν φύσιν: αντικείμενο, τῆς
Ἀττικῆς: γενική κτητική

«Οὐκοῦν τὸ μὲν τὰς ὥρας ἐνθάδε πρᾳοτάτας εἶναι καὶ αὐτὰ τὰ γιγνόμενα
μαρτυρεῖ»: Οὐκοῦν: καταφατικό άκλιτο μόριο (μετάφραση: συμβαίνει αυτό), αν
ο τόνος είναι στο οὔκουν: μα δεν), τὸ μὲν τὰς ὥρας: υποκείμενο του ειδικού

21
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

απαρεμφάτου εἶναι ἐνθάδε: επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου, πρᾳοτάτας:

πράος - πραότερος – πραότατος (μετάφραση: ήπιος, χωρίς ακρότητες, μαλακός,
γλυκός), κατηγορούμενο, εἶναι: ειδικό απαρέμφατο, καὶ: συμπλεκτικός
σύνδεσμος, αὐτὰ τὰ γιγνόμενα: υποκείμενο, τὰ γιγνόμενα: επιθετικός
προσδιορισμός, υποκείμενο του ρήματος μαρτυρεῖ, αναφορική μετοχή
(μετάφραση: αυτά τα οποία συμβαίνουν), μαρτυρεῖ: ρήμα. Αττική σύνταξη:
γιγνόμενα μαρτυρεῖ αντί μαρτυροῦντι τα γιγνομενα.

«ἃ γοῦν πολλαχοῦ οὐδὲ βλαστάνειν δύναιτ’ ἂν ἐνθάδε καρποφορεῖ»: ἃ:

αναφορική αντωνυμία, γοῦν: άκλιτο μόριο, πολλαχοῦ: τοπικό επίρρημα,
επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου, οὐδὲ βλαστάνειν δύναιτ’ ἂν καρποφορεῖ:
Αττική σύνταξη (μετάφραση: αυτά τα οποία θα μπορούσαν), οὐδὲ βλαστάνειν
δύναιτ’ ἂν καρποφορεῖ αντί οὐδὲ βλαστάνειν δύναντο ἂν καρποφοροῦσι, ἐνθάδε:
επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου, καρποφορεῖ: ρήμα

«Ὥσπερ δὲ ἡ γῆ, οὕτω καὶ ἡ περὶ τὴν χώραν θάλαττα παμφορωτάτη ἐστίν»:
Ὥσπερ: όπως ακριβώς, δὲ ἡ οὕτω: επιρρηματικός προσδιορισμός στα γῆ,
θάλαττα, καὶ ἡ περὶ τὴν χώραν: επιθετικός προσδιορισμός, γῆ, θάλαττα:
υποκείμενα, παμφορωτάτη: πας + φέρω (μετάφραση: παράγω τα πάντα),
κατηγορούμενο λόγω του συνδετικού ρήματος ἐστίν, ἐστίν: συνδετικό ρήμα

«Καὶ μὴν ὅσαπερ οἱ θεοὶ ἐν ταῖς ὥραις ἀγαθὰ παρέχουσι»: ὅσαπερ:

επιθετικός προσδιορισμός στο ἀγαθὰ, οἱ θεοὶ: υποκείμενο, ἐν ταῖς ὥραις:
εμπρόθετος προσδιορισμός χρόνου, ἀγαθὰ: αντικείμενο, παρέχουσι: ρήμα
«καὶ ταῦτα πάντα ἐνταῦθα πρῳαίτατα μὲν ἄρχεται, ὀψιαίτατα δὲ λήγει»: καὶ
ταῦτα: υποκείμενο, πάντα: κατηγορηματικός προσδιορισμός, ἐνταῦθα:
επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου, πρῳαίτατα μὲν ἄρχεται, λήγει: ρήμα,
ὀψιαίτατα: επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου (ὂψιαι, ἔτερον, ἔτατα, η
κατάληξη –αίτατα μας δείχνει ότι κάτι άρχεται και λήγει, μετάφραση: θα έπρεπε
να νοήσει), αττική σύνταξη: ταῦτα ἄρχεται, λήγει αντί ταῦτα ἄρχονται, λήγουσιν

«Οὐ μόνον δὲ κρατεῖ τοῖς ἐπ’ ἐνιαυτὸν θάλλουσί τε καὶ γηράσκουσιν»:

κρατεῖ: ρήμα (μετάφραση: δεν ξεχωρίζει η χώρα, δεν είναι σημαντική γι’ αυτά
που φυτρώνουν και ξεραίνονται, εκτός από τον φυσικό πλούτο, έχουν και
ορυκτό), ἐπ’ ἐνιαυτὸν: εμπρόθετος προσδιορισμός χρόνου (μετάφραση: για έναν
χρόνο), τοῖς θάλλουσί: δοτική της αναφοράς, γηράσκουσιν: ρήμα (μεταφορική
σημασία: ξηραίνονται),

«ἀλλὰ καὶ ἀίδια ἀγαθὰ ἔχει ἡ χώρα. πέφυκε μὲν γὰρ λίθος ἐν αὐτῇ
ἄφθονος»: παρατακτική σύνδεση, λόγω του συνδέσμου ἀλλὰ, καὶ ἀίδια ἀγαθὰ:

22
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

επιθετικοί προσδιορισμοί, ἔχει: ρήμα, ἡ χώρα: υποκείμενο, πέφυκε: ρήμα

(μετάφραση: υπάρχει εκ φύσεως), μὲν: μόριο, γὰρ: αιτιολογικός σύνδεσμος,
λίθος: υποκείμενο, ἐν αὐτῇ: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τόπο,
ἄφθονος: επιθετικός προσδιορισμός στο λίθος

«ἐξ οὗ κάλλιστοι μὲν ναοί, κάλλιστοι δὲ βωμοὶ γίγνονται»: μὲν κάλλιστοι:

επιθετικοί προσδιορισμοί στα ναοί, βωμοὶ, δὲ: μόριο, ναοί, βωμοὶ: υποκείμενο,
γίγνονται: ρήμα

«εὐπρεπέστατα δὲ θεοῖς ἀγάλματα· πολλοὶ δ’ αὐτοῦ καὶ Ἕλληνες καὶ

βάρβαροι προσδέονται»: εὐπρεπέστατα: επιθετικός προσδιορισμός στα
ἀγάλματα, δὲ: μόριο, θεοῖς: δοτική χαριστική, ἀγάλματα: αντικείμενο, πολλοὶ:
επιθετικός προσδιορισμός, δ’ αὐτοῦ: επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου, καὶ
Ἕλληνες καὶ βάρβαροι: υποκείμενα, προσδέονται: ρήμα

23
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

Ενότητα 5η

Κείμενο θεματογραφίας: Ἰσοκράτους Πανηγυρικός 50

 Πβ. Θουκυδίδου Ἱστορίαι - Περικλέους Ἐπιτάφιος Κεφ. 41: Η Αθήνα σχολείο

της Ελλάδας

Α. Εισαγωγικό σημείωμα:
Στο πιο κάτω απόσπασμα από τον Πανηγυρικό του Ισοκράτη (βλ. και Εισαγωγικό
σημείωμα Εν. 3) ο ρήτορας επαινεί την πνευματική ανάπτυξη της Αθήνας που
είναι τόση, ώστε να ξεπερνά πια τα όρια της πόλης.

Β. Κείμενο:
Τοσοῦτον δ᾽ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους
ἀνθρώπους, ὥσθ᾽ οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασιν, καὶ τὸ
τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν
εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς
τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.
Ἰσοκράτους Πανηγυρικός 50

Γ. Λεξιλόγιο:
ἀπολέλοιπεν (πρκ. του ρ. ἀπολείπω)= αφήνω πίσω μου, υπερβαίνω

Δ. Εργασίες:

1) Να σχολιάσετε τις απόψεις του Ισοκράτη για την πνευματική υπεροχή της
Αθήνας και να τις συσχετίσετε με το κεφ. 41 του Ἐπιταφίου.
2) Να επισημάνετε εκφραστικά μέσα και σχήματα λόγου με τα οποία ο
Ισοκράτης και ο Περικλής τονίζουν τον παιδευτικό ρόλο της Αθήνας.
3) Να βρείτε στο κείμενο μια ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για
καθεμιά από τις λέξεις: δίδαγμα, εκπαίδευση, κατανόηση, δοκίμιο.

24
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

4) γεγόνασιν, καλεῖσθαι: Να γράψετε δύο παράγωγα από κάθε λέξη και να

σχηματίσετε με αυτά αντίστοιχες προτάσεις.
5) ἀπολέλοιπεν, μετέχοντας: α) Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους στα
Αρχαία Ελληνικά και β) Από το δεύτερο συνθετικό να σχηματίσετε μια λέξη
(απλή ή σύνθετη) της Νέας Ελληνικής.

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας τους άλλους ανθρώπους στο να σκέφτεται και
να μιλά, ώστε οι μαθητές της πόλης μας έχουν γίνει διδάσκαλοι των άλλων, και
κατόρθωσε ώστε το όνομα των Ελλήνων να δίνει την εντύπωση όχι πια δηλωτικό
της καταγωγής, αλλά και του τρόπου σκέψης της διάνοιας και κατόρθωνε ώστε
να ονομάζονται Έλληνες, περισσότερο αυτοί που συμμετέχουν στη δική μας
παιδεία παρά να έχουν την ίδια καταγωγή με εμάς.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:
Οι μαθητές ήταν τόσο ικανοί, ώστε να αξίζουν τα διδάσκουν ως δάσκαλοι σε
άλλη πόλη.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ – ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ:

«Τοσοῦτον δ᾽ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς

ἄλλους ἀνθρώπους»: Τοσοῦτον: επιρρηματικός προσδιορισμός ποσότητας, δ᾽
ἀπολέλοιπεν: (μετάφραση: ξεχωρίζει), ἀπολοιπειν τοῦ ἄλλου (μετάφραση:
ξεπερνά), ρήμα, ἡ πόλις: υποκείμενο, ἡμῶν: γενική κτητική, περὶ τὸ φρονεῖν
καὶ λέγειν: εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς (μετάφραση: αναφορικά
με τη σκέψη και τον λόγο), τοὺς ἄλλους: επιθετικός προσδιορισμός στο
ἀνθρώπους, ἀνθρώπους: αντικείμενο

«ὥσθ᾽ οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασιν»: ὥσθ᾽ οἱ

ταύτης: γενική κτητική, μαθηταὶ: υποκείμενο, τῶν ἄλλων: γενική
αντικειμενική (μετάφραση: διδάσκουν τους άλλους), διδάσκαλοι:
κατηγορούμενο λόγω του ρήματος γεγόνασιν, γεγόνασιν: ρήμα

«καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους»: καὶ τὸ τῶν
Ἑλλήνων ὄνομα: υποκείμενο του απαρεμφάτου εἶναι, Ἑλλήνων: επιθετικός
προσδιορισμός στο ὄνομα (μετάφραση: να είναι το όνομα των Ελλήνων), ὄνομα:
υποκείμενο του απαρεμφάτου, πεποίηκεν: ρήμα, (ενν., υποκείμενο ο άλλος),
μηκέτι: άκλιτο μόριο (μετάφραση: όχι πια), τοῦ γένους: γενικές αντικειμενικές,
(μετάφραση: να μην είναι δηλωτικό για την καταγωγή, αλλά του γένους)

25
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018 – 2019

«ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς
παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.»: ενν. το
ρήμα πεποίηκεν, ενν. υποκείμενο η πόλις, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν: τελικό
απαρέμφατο, εἶναι: υποκείμενο του τελικού απαρεμφάτου δοκεῖν, καὶ μᾶλλον
Ἕλληνας: κατηγορούμενο λόγω του εννοούμενου ρήματος πεποίηκεν ,
καλεῖσθαι: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο στο εννοούμενο ρήμα πεποίηκεν, το
υποκείμενο του ρήματος πεποίηκεν σε αιτιατική λόγω ετεροπροσωπίας, τοὺς τῆς
παιδεύσεως: αντικείμενο της μετοχής μετέχοντας, τῆς ἡμετέρας: γενική
κτητική, ἢ τοὺς τῆς κοινῆς: επιθετικός προσδιορισμός, φύσεως: αντικείμενο της
μετοχής μετέχοντας, μετέχοντας: + τινός, ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως
μετέχοντας: β’ όρος σύγκρισης

26