ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017 – 2018

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Δομή του εξεταστικού δοκιμίου Αρχαίων Ελληνικών
Γ΄ Λυκείου – Μάθημα ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΑ Αρχαία Ελληνικά
Γ΄ Λυκείου
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ
Σ
Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Α. Μετάφραση διδαγμένου κειμένου
(Πλάτωνος Πρωταγόρας, Θουκυδίδου Περικλέους Επιτάφιος) Μονάδες 30

Β. Μετάφραση αδίδακτου κειμένου

(Ξενοφών, Ισοκράτης, Πλάτωνας, Θουκυδίδης (εκτός από τις Μονάδες 25
δημηγορίες), Δημοσθένης)
Γ. Αδίδακτο κείμενο για ορθογραφία
(Ξενοφών, Ισοκράτης, Πλάτωνας, Θουκυδίδης (εκτός από τις Μονάδες 5
δημηγορίες), Δημοσθένης)
Δ. Γραμματικές, συντακτικές, λεξιλογικές παρατηρήσεις στο
αδίδακτο κείμενο και λεξιλογικές παρατηρήσεις στο διδαγμένο Μονάδες 20
κείμενο
Ε. Μεταφορά νεοελληνικού κειμένου από τα Νέα Ελληνικά στα
Αρχαία Ελληνικά Μονάδες 5
ΙΙ. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Ιδεολογικές, ερμηνευτικές-γραμματολογικές παρατηρήσεις στα Μονάδες 15
διδαγμένα κείμενα
Σύνολο Μονάδες 100

Σημείωση για τους/τις φιλολόγους:

Διευκρινίζεται ότι το παρόν δείγμα Αξιολόγησης έχει διαμορφωθεί, έτσι ώστε να συνάδει με τους
Δείκτες Επιτυχίας – Δείκτες Επάρκειας (ΔΕ–ΔΕ) και περιλαμβάνει, ενδεικτικά, τυπολόγιο ερωτήσεων
και ασκήσεων που αξιολογούν όλο το φάσμα των ΔΕ – ΔΕ, μέσα από κείμενα και ασκήσεις.
Ενδείκνυται η επιλογή των κειμένων και των ασκήσεων να ανταποκρίνεται στο μαθησιακό επίπεδο των
μαθητών/τριών, οι οποίοι/ες πρέπει να εξοικειωθούν με τα διάφορα είδη ερωτημάτων – ασκήσεων,
τόσο στο λεξιλόγιο όσο και στα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα και στη διατύπωσή τους, κατά τη
διάρκεια της διδασκαλίας. Μετά από κάθε τύπο άσκησης παρατίθεται/νται ο/οι αντίστοιχος/οι
Δείκτης/ες Επιτυχίας.

1
Μάθημα: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΕΠΤΑ (7) ΣΕΛΙΔΕΣ

-H πρώτη σελίδα του τετραδίου απαντήσεων να χρησιμοποιηθεί για την άσκηση
ορθογραφίας.
-Να απαντήσετε σε όλα τα θέματα.

Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α. Διδαγμένα κείμενα για μετάφραση (Μονάδες 30)
(α) Λέγε δή, τί ἡγῇ εἶναι τὸν σοφιστήν; Ἐγὼ μέν, ἦ δ' ὅς, ὥσπερ τοὔνομα λέγει, τοῦτον εἶναι τὸν
τῶν σοφῶν ἐπιστήμονα. Οὐκοῦν, ἦν δ' ἐγώ, τοῦτο μὲν ἔξεστι λέγειν καὶ περὶ ζωγράφων καὶ περὶ
τεκτόνων, ὅτι οὗτοί εἰσιν οἱ τῶν σοφῶν ἐπιστήμονες· ἀλλ' εἴ τις ἔροιτο ἡμᾶς, Τῶν τί σοφῶν εἰσιν
οἱ ζωγράφοι ἐπιστήμονες, εἴποιμεν ἄν που αὐτῷ ὅτι τῶν πρὸς τὴν ἀπεργασίαν τὴν τῶν εἰκόνων,
καὶ τἆλλα οὕτως. εἰ δέ τις ἐκεῖνο ἔροιτο, Ὁ δὲ σοφιστὴς τῶν τί σοφῶν ἐστιν; τί ἂν ἀποκρινοίμε-
θα αὐτῷ; ποίας ἐργασίας ἐπιστάτης; Τί ἂν εἴποιμεν αὐτὸν εἶναι, ὦ Σώκρατες, ἢ ἐπιστάτην τοῦ
ποιῆσαι δεινὸν λέγειν;

Πλάτωνος Πρωταγόρας Δ΄

(β) Χρώμεθα γὰρ πολιτείᾳ οὐ ζηλούσῃ τοὺς τῶν πέλας νόμους, παράδειγμα δὲ μᾶλλον αὐτοὶ
ὄντες τισὶν ἢ μιμούμενοι ἑτέρους. καὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας οἰκεῖν
δημοκρατία κέκληται· μέτεστι δὲ κατὰ μὲν τοὺς νόμους πρὸς τὰ ἴδια διάφορα πᾶσι τὸ ἴσον, κατὰ
δὲ τὴν ἀξίωσιν, ὡς ἕκαστος ἔν τῳ εὐδοκιμεῖ, οὐκ ἀπὸ μέρους τὸ πλέον ἐς τὰ κοινὰ ἢ ἀπ' ἀρετῆς
προτιμᾶται, οὐδ' αὖ κατὰ πενίαν, ἔχων γέ τι ἀγαθὸν δρᾶσαι τὴν πόλιν, ἀξιώματος ἀφανείᾳ
κεκώλυται. ἐλευθέρως δὲ τά τε πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύομεν καὶ ἐς τὴν πρὸς ἀλλήλους τῶν καθ'
ἡμέραν ἐπιτηδευμάτων ὑποψίαν, οὐ δι' ὀργῆς τὸν πέλας, εἰ καθ' ἡδονήν τι δρᾷ, ἔχοντες, οὐδὲ
ἀζημίους μέν, λυπηρὰς δὲ τῇ ὄψει ἀχθηδόνας προστιθέμενοι.

Θουκυδίδου Ἱστορίαι Β΄ 37

2
Β. Αδίδακτο κείμενο για μετάφραση (Μονάδες 25)

Στο έργο Περὶ ἀντιδόσεως ο Ισοκράτης υπερασπίζεται τον εαυτό του στο δικαστήριο, όταν κάποιος τον
προσκάλεσε σε αντίδοση (= πρόταση για ανταλλαγή περιουσιών).

Οἶμαι δὴ πάντας ἂν ὁμολογῆσαι τοὺς νόμους πλείστων καὶ μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους εἶναι τῷ
βίῳ τῶν ἀνθρώπων· ἀλλ’ ἡ μὲν τούτων χρῆσις τοῦτ’ ὠφελεῖν μόνον πέφυκεν, τὰ κατὰ τὴν πόλιν
καὶ τὰ συμβόλαια τὰ γιγνόμενα πρὸς ἡμᾶς αὐτούς· εἰ δὲ τοῖς λόγοις πείθοισθε τοῖς ἐμοῖς, ὅλην
τὴν Ἑλλάδα καλῶς ἂν διοικοῖτε καὶ δικαίως καὶ τῇ πόλει συμφερόντως. χρὴ δὲ τοὺς νοῦν
ἔχοντας περὶ ἀμφότερα μὲν ταῦτα σπουδάζειν, αὐτοῖν δὲ τούτοιν τὸ μεῖζον καὶ τὸ πλέονος ἄξιον
προτιμᾶν, ἔπειτα κἀκεῖνο γιγνώσκειν, ὅτι νόμους μὲν θεῖναι μυρίοι καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων καὶ
τῶν βαρβάρων ἱκανοὶ γεγόνασιν, εἰπεῖν δὲ περὶ τῶν συμφερόντων ἀξίως τῆς πόλεως καὶ τῆς
Ἑλλάδος οὐκ ἂν πολλοὶ δυνηθεῖεν.

Ἰσοκράτους Περὶ ἀντιδόσεως 79-80

Λεξιλόγιο:
αὐτοῖν δὲ τούτοιν (δυικός αριθμός)= με τα δύο αυτά
Δείκτες Επιτυχίας για Διδαγμένο και Αδίδακτο κείμενο:
Οι μαθητές/ τριες:
1. Να επεξεργάζονται το αρχαιοελληνικό κείμενο σε σχέση με το κειμενικό όλον, το επικοινωνιακό πλαίσιο
παραγωγής του κειμένου και τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα.

4. Να μπορούν να ερμηνεύουν ένα αρχαίο κείμενο, αξιοποιώντας το λεξιλόγιο και αντιλαμβανόμενοι τη

διαχρονικότητα της Ελληνικής Γλώσσας.
Nα μπορούν να ερμηνεύουν και να αποδίδουν στα Νέα Ελληνικά τα αρχαιοελληνικά κείμενα, αξιοποιώντας
γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα με βάση τους Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας Α΄ Λυκείου
Προσανατολισμού, Β΄ και Γ΄ Λυκείου Κατεύθυνσης.

Γ. Αδίδακτο κείμενο για ορθογραφία (Μονάδες 5)

Πλάτωνος Λάχης 188e-189a

Δείκτης Επιτυχίας:
Οι μαθητές/ τριες:
Να αποδίδουν γραπτώς αρχαίο ελληνικό λόγο που τους υπαγορεύεται, τηρώντας τους μορφολογικούς
κανόνες με βάση τους Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας Α΄ Λυκείου Προσανατολισμού, Β΄ και Γ΄ Λυκείου
Κατεύθυνσης.

Δ. Παρατηρήσεις (Μονάδες 20)

1. α) ὁμολογῆσαι

Να γράψετε το β΄ πρόσωπο ενικού της υποτακτικής και ευκτικής ενεστώτα στην ίδια φωνή.
(μονάδα 1)

3
β) ἔχοντας

Να γράψετε το γ΄ πρόσωπο πληθυντικού της οριστικής και προστακτικής αορίστου β΄.

(μονάδα 1)

γ) θεῖναι

Να γράψετε το α΄ πρόσωπο πληθυντικού της οριστικής ενεστώτα και παρατατικού στην ίδια
φωνή.
(μονάδα 1)

2. α) μεγίστων, καλῶς

Να γράψετε τους άλλους βαθμούς (μονολεκτικούς τύπους) των πιο πάνω λέξεων. Σε περίπτωση
επιθέτου να διατηρήσετε αμετάβλητα την πτώση, τον αριθμό και το γένος.
(μονάδες 2)
β) (i) τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων
(ii) ἡ μὲν τούτων χρῆσις τοῦτ’ ὠφελεῖν μόνον πέφυκεν
Να μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό τους κλιτούς τύπους.
(μονάδες 3)
3. α) (i) πλείστων καὶ μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους εἶναι τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων
(ii) καὶ τὰ συμβόλαια τὰ γιγνόμενα πρὸς ἡμᾶς αὐτούς
(iii) εἰ δὲ τοῖς λόγοις πείθοισθε τοῖς ἐμοῖς
(iv) ὅλην τὴν Ἑλλάδα καλῶς ἂν διοικοῖτε
(v) χρὴ δὲ τοὺς νοῦν ἔχοντας περὶ ἀμφότερα μὲν ταῦτα σπουδάζειν
(vi) μυρίοι καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων καὶ τῶν βαρβάρων ἱκανοὶ γεγόνασιν
Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους πιο πάνω υπογραμμισμένους τύπους.
(μονάδες 3)
β) ὅτι νόμους μὲν θεῖναι μυρίοι καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων καὶ τῶν βαρβάρων ἱκανοὶ
γεγόνασιν

Να δηλώσετε το είδος, την εισαγωγή, την εκφορά και τη συντακτική θέση της πιο πάνω
πρότασης. (μονάδες 2)
γ) εἰ δὲ τοῖς λόγοις πείθοισθε τοῖς ἐμοῖς, ὅλην τὴν Ἑλλάδα καλῶς ἂν διοικοῖτε καὶ δικαίως
καὶ τῇ πόλει συμφερόντως
Να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο (υπόθεση, απόδοση, εκφορά, σημασία) και να τον
μετατρέψετε έτσι, ώστε να δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και μέλλον.
(μονάδες 3)
4. α) συμβόλαια, διοικεῖτε

4
(i) Να αναλύσετε τις πιο πάνω λέξεις του αδίδακτου κειμένου στα συνθετικά τους στα Αρχαία
Ελληνικά.

(ii) συμβόλαια: από το δεύτερο συνθετικό της λέξης να σχηματίσετε ένα σύνθετο επίθετο στα
Νέα Ελληνικά.

(iii) διοικεῖτε: από το δεύτερο συνθετικό της λέξης να σχηματίσετε ένα απλό ουσιαστικό στα
Νέα Ελληνικά.

(μονάδες 2)

β) Για καθεμιά από τις λέξεις των διδαγμένων κειμένων, που σας δίνονται, να γράψετε ένα
ομόρριζο ουσιαστικό και ένα ομόρριζο επίθετο της Νέας Ελληνικής, απλό ή σύνθετο: ἡγῇ, εἶναι,
χρώμεθα, κέκληται.
(μονάδες 2)
Δείκτες Επιτυχίας:
Οι μαθητές/ τριες:
4. Να μπορούν να ερμηνεύουν ένα αρχαίο κείμενο, αξιοποιώντας το λεξιλόγιο και αντιλαμβανόμενοι τη
διαχρονικότητα της Ελληνικής Γλώσσας.
4.1 Συνειδητοποιούν την αφετηρία, τη συνέχεια και εξέλιξη της Ελληνικής Γλώσσας.
4.2 Αντιλαμβάνονται τη νοηματική συνάφεια Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Γλώσσας.
4.6 Συνδέουν ετυμολογικά τη Νέα με την Αρχαία Ελληνική.

Να μπορούν να επεξεργάζονται τα αρχαιοελληνικά κείμενα, αξιοποιώντας γραμματικά φαινόμενα με βάση

τους Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας Α΄ Λυκείου Προσανατολισμού, Β΄ και Γ΄ Λυκείου Κατεύθυνσης.

Να μπορούν να επεξεργάζονται τα αρχαιοελληνικά κείμενα, αξιοποιώντας συντακτικά φαινόμενα με βάση

τους Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας Α΄ Λυκείου Προσανατολισμού, Β΄ και Γ΄ Λυκείου Κατεύθυνσης.

Ε. Μεταφορά νεοελληνικού κειμένου στα Αρχαία Ελληνικά (Μονάδες 5)

Οι άρχοντες και οι πολίτες πρέπει να πειθαρχούν στους νόμους και να μη δέχονται χρήματα. Η
πατρίδα χρειάζεται όλους. Όλοι ανεξαιρέτως μαθαίνουν να βοηθούν τους συμμάχους και
προετοιμάζονται να εκστρατεύσουν εναντίον των εχθρών τους.

Δείκτης Επιτυχίας:
Οι μαθητές/ τριες:
8. Να παράγουν σύντομο αρχαίο ελληνικό κείμενο, τηρώντας τους μορφοσυντακτικούς κανόνες λειτουργίας
της Αρχαίας Ελληνικής.

ΙΙ. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ (Μονάδες 15)

1. –Άραγε, είπα εγώ, καταλαβαίνω τι λες; Δίνεις, αλήθεια, την εντύπωση ότι εννοείς την πολιτική
τέχνη και ότι υπόσχεσαι πως μορφώνεις καλούς πολίτες. –Αυτή ακριβώς είναι, είπε, η υπόσχεση
που δίνω.

5
- Αλήθεια, είπα εγώ, όμορφη επινόηση έκαμες, αν βέβαια την έχεις κάμει κτήμα σου. Μιλώ έτσι
γιατί θα πω σε σένα εκείνα ακριβώς που σκέπτομαι. Αυτό το πράγμα, Πρωταγόρα, εγώ δεν πίστευα
ότι είναι διδακτό, την ώρα όμως που εσύ βεβαιώνεις για το αντίθετο, δεν μπορώ να δυσπιστώ.
Είναι όμως σωστό να πω τι με κάνει να νομίζω ότι αυτό το πράγμα δεν είναι διδακτό κι ούτε
μπορούν άνθρωποι να το διαμορφώσουν σε άλλους ανθρώπους.
Πλάτωνος Πρωταγόρας Θ 319a, I 319a-b
(α) Ο Σωκράτης, σύμφωνα με το πιο πάνω απόσπασμα, δηλώνει πως η αρετή δεν είναι διδακτή,
ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι αυτή η άποψή του. Σε τι εξυπηρετεί τον διάλογο η δήλωση
αυτή του Σωκράτη;
(β) Ποια η τελική κατάληξη της συζήτησης όσον αφορά στο θέμα αυτό;
(μονάδες 3)
(γ) Να αναφερθείτε σε δύο (2) μεθόδους της σωκρατικής διδασκαλίας, κάνοντας δύο (2)
τουλάχιστον αναφορές στο πρώτο διδαγμένο για μετάφραση κείμενο (Ι.Α.α) και στο πιο πάνω
απόσπασμα.
(μονάδες 4)
2. (α) Να αναφέρετε και να εξηγήσετε τρία (3) από τα βασικά συστατικά (αρχές) της
δημοκρατίας, με βάση το δεύτερο διδαγμένο για μετάφραση κείμενο (Ι.Α.β).
(μονάδες 6)
(β) Να αναφέρετε δύο (2) πτυχές στις οποίες ο Επιτάφιος του Περικλή διαφοροποιείται από
άλλους επιτάφιους λόγους της αρχαιότητας.
(μονάδες 2)
Δείκτες Επιτυχίας:
Οι μαθητές/ τριες:
1. Να επεξεργάζονται το αρχαιοελληνικό κείμενο σε σχέση με το κειμενικό όλον, το επικοινωνιακό πλαίσιο
παραγωγής του κειμένου και τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα.

2. Να έρθουν σε επαφή με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και να εξοικειωθούν με τις βασικές αρχές της
διδασκαλίας των σοφιστών και του Σωκράτη.

3. Να έρθουν σε επαφή με την αρχαία ελληνική ιστοριογραφία και να αντιληφθούν την ιδιοτυπία και τη
σημασία της παρουσίας του Eπιταφίου στο έργο του Θουκυδίδη.

9. Να απολαμβάνουν αισθητικά το αρχαιοελληνικό κείμενο, αναγνωρίζοντας τη λογοτεχνική του αξία.

6
 -ΤΕΛΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ-

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ
Σωκράτους δ’ ἐγὼ τῶν μὲν λόγων οὐκ ἔμπειρός εἰμι, ἀλλὰ πρότερον, ὡς ἔοικε, τῶν ἔργων
ἐπειράθην, καὶ ἐκεῖ αὐτὸν ηὗρον ἄξιον ὄντα λόγων καλῶν καὶ πάσης παρρησίας. εἰ οὖν καὶ
τοῦτο ἔχει, συμβούλομαι τἀνδρί, καὶ ἥδιστ’ ἂν ἐξεταζοίμην ὑπὸ τοῦ τοιούτου, καὶ οὐκ ἂν
ἀχθοίμην μανθάνων, ἀλλὰ καὶ ἐγὼ τῷ Σόλωνι, ἓν μόνον προσλαβών, συγχωρῶ.
Πλάτωνος Λάχης 188e-189a