Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

SVJETLOVODNI SISTEMI ZA PRENOS

DIGITALNIH SIGNALA

UVOD

U prethodnim predavanjima detaljno su razmotrene osnovne karakteristike

funkcionalnih elemenata svjetlovodnog sistema za prenos digitalnih signala. To se
odnosi na optičko vlakno kao prenosni medijum i optičke spojeve koji se pojavljuju na
prenosnoj liniji, optički predajnik sa poluprovodničkim izvorom svjetlosti i optički prijemnik
sa fotodiodom kao detektorom svjetlosti.

U ovom dijelu biće razmotrene sistemske karakteristike prenosa digitalnih signala po

svjetlovodima, što podrazumijeva definisanje kriterijuma pri izboru pojedinih
komponenata za konkretne primjene i određivanje karakterističnih parametara koji
definišu rad pojedinih funkcionalnih elemenata i prenosnog sistema u cjelini. Pošto
prenosni sistem tipa „tačka–tačka“ predstavlja najjednostavniju realizaciju, njegove
karakteristike biće razmotrene na početku, a dobijeni rezultati iskorišćeni pri proučavanju
karakteristika složenijih konfiguracija svjetlovodnih prenosnih sistema (višeterminalni
sistemi, sistemi sa optičkim multipleksom, itd.).

Pri razmatranju karakteristika svjetlovodnog prenosnog sistema, na jednoj strani, stoje

karakteristike komponenata koje se koriste i na koje projektant ne može uticati (izuzev
izbora) i, na drugoj strani zahtjevi koje sistem treba da ispuni. Polazeći od ovih
parametara, treba definisati put za realizaciju i ocijeniti mogućnost projektovanog
sistema. Radi toga se vrše analize prenosnih mogućnosti prema kriterijumu dozvoljenog
slabljenja i prema kriterijumu potrebne brzine rada sistema,

Uz teorijsko razmatranje, u ovoj glavi biće predstavljen i način za matematičko

modeliranje i numeričko izračunavanje karakteristika svjetlovodnog sistema za prenos
digitalnih signala na računaru. Na kraju, biće navedene neke praktične realizacije
svjetlovodnih prenosnih sistema, koje se najčešće koriste u praksi.

PRENOSNI SISTEMI TIPA TAČKA–TAČKA

Svjetlovodni prenosni sistem tipa tačka–tačka, prikazan šematski na slici 1, sadrži

optički predajnik na jednoj strani prenosne linije i optički prijemnik na drugoj strani.
Predajnik i prijemnik povezani su direktno preko optičkih vlakana, koja se nalaze u
sklopu optičkog kabla.

Pri projektovanju ovakvih prenosnih sistema neophodno je provesti nekoliko iteracionih

koraka. Prvo, polazeći od željene brzine prenosa, dužine prenosne linije i zahtijevane
vjerovatnoće greške treba odrediti koji elementi (izvor, vlakno, detektor) mogu ispuniti
tražene zahtijeve. Drugo, treba izvršiti pažljiv izbor ovih komponenata da bi se sistem
realizovao i radio pouzdano u dovoljno dugom periodu. Treće, treba provesti proračun
sa polaznim parametrima izabranih elemenata, radi verifikacije izbora i dobijanja
pokazatelja za naredne korake (realizacija prijemnog pojačavača, regulacija rada izvora
svjetlosti, izbor linijskog koda, itd.).

1
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

Slika 1. Šema svjetlovodnog prenosnog sistema tipa tačka – tačka

Pri razmatranju karakteristika svjetlovodnog prenosnog sistema tipa tačka–tačka i

izboru izvora svjetlosti, uzimaju se u obzir sljedeće karakteristike izvora: vrsta izvora
(LED ili laser), centralna talasna dužina, širina centralne krive zračenja, izlazna snaga,
brzina rada, dijagram zračenja i površina efektivne emisione površine. Pri izboru
optičkog vlakna uzimaju se u obzir: vrsta optičkog vlakna, prečnik jezgra vlakna,
parametri profila indeksa prelamanja, slabljenje u zadatom spektralnom opsegu i ukupna
disperzija (ili propusni opseg) u zadatom spektralnom opsegu. Pri izboru detektora
svjetlosti uzimaju se u obzir: vrsta detektora (PIN ili lavinska fotodioda), osjetljivost u
zadatom spektralnom opsegu, brzina rada, karakteristike šuma i minimalna prijemna
snaga.

Svi nabrojani parametri služe da se neposredno ili posredno odredi bilans optičke snage
u prenosnom sistemu i bilans vremena pri uspostavljanju odziva na izlaznoj strani.

Pri određivanju bilansa optičke snage polazi se od razlike predajne i prijemne snage i
gubitka na pojedinim mjestima pri prenosu, dok se pri određivanju bilansa vremena
polazi od dužine bitskog intervala, vremena odziva u izvoru i detektoru i ukupne
disperzije u optičkom vlaknu (slika 1).

Pri određivanju bilansa optičke snage i bilansa vremena prvo treba odlučiti na kojoj će
talasnoj dužini prenos biti realizovan. Ako rastojanja na koja treba ostvariti prenos nisu
suviše velika, najpogodnije je da se prenos vrši na talasnim dužinama iz područja 800–
900 nm (prvi prozor), zbog toga što se može postići jeftinija realizacija i pouzdan rad.
Ako se radi o većim rastojanjima treba se odlučiti za talasne dužine oko 1.3 µm ili
talasne dužine oko 1.55 µm (da bi se izbjeglo uvođenje regeneratora i osigurao
pouzdaniji rad, vodeći računa i o ekonomskim aspektima).

Pošto je donesena odluka o talasnoj dužini treba uspostaviti međusobnu vezu između
karakteristika optičkog predajnika, optičkog prijemnika i optičkog vlakna, prolazeći
iteracione korake koji su pomenuti. Ako iteracioni postupak ne dovede do cilja mora se
preispitati i izbor talasne dužine. Pri izboru komponenata može se uspostaviti neki
ustaljeni redoslijed. Pokazalo se pogodnim da se prvo pođe od fotodetektora, zatim se
vrši izbor izvora svjetlosti, a na kraju se bira optičko vlakno. Da li će na liniji postojati
regenerator ili ne zavisi od polaznih zahtjeva i usvojenog rješenja. Danas je u nekim
slučajevima još uvijek ekonomičnije vršiti prenos uz usputnu regeneraciju na liniji nego

2
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

direktno (recimo pri prenosu na talasnim dužinama 0.85 µm i 1.55 µm , respektivno), ali
će dalji razvoj pojedinih elemenata i snižavanje njihove cijene presuditi u korist direktnog
prenosa,gdje god se on može postići.

Pri izboru fotodetektora obično se prvo gleda veličina minimalne optičke snage koja
treba da pada na fotodetektor da bi se mogla postići tražena vjerovatnoća greške,a
istovremeno se cijene i ekonomski faktori i složenost realizacije. Istaknuto je da PIN
fotodiode traže prostiju realizaciju optičkog prijemnika u poređenju sa prijemnikom na
bazi lavinskih fotodioda, da imaju stabilnije karakteristike u odnosu na temperaturne
uticaje, i da su jeftinije u poređenju sa lavinskim fotodiodama. Ali, lavinske fotodiode
imaju znatno veću osjetljivost, što je od presudnog značaja za većinu primjena.

Prilikom izbora vrste izvora svjetlosti , u okviru optičkog predajnika vodi se računa
prvenstveno o sistemskim karakteristikama (brzina prenosa, dužina linije i cijena).
Naglašeno je da poluprovodnički laseri imaju veći modulacioni opseg i manju širinu
spektra zračenja u poređenju sa LED, što je bitno za prenos u spektralnom području
800–900 nm zbog relativno velike vrijednosti disperzije materijala u optičkom vlaknu.
Ako se ima u vidu da laserske diode ubace za 10 dB do 15 dB veću optičku snagu u
optičko vlakno, jasno je da se korištenjem laserskih dioda u okviru optičkih predajnika
mogu postići znatno veće dužine prenosne linije baš na talasnim dužinama iz prvog
prozora. Međutim, u pogledu cijene prednosti su na strani LED, pošto su one ne samo
jeftinije od laserskih dioda već zahtijevaju i znatno prostiju konstrukciju optičkog
predajnika.

Kod optičkih vlakana moguće je izbor između jednomodnih i višemodnih vlakana, a u

okviru višemodnih vlakana između vlakana sa stepenastim i gradijentnim profilom
indeksa prelamanja. Izbor zavisi od vrste izvora koji se koristi i veličine disperzije koja se
može tolerisati u sistemu. Višemodna optička vlakna mogu se koristiti i sa LED i sa
lavinskim diodama, dok je jednomodna vlakna znatno efikasnije koristiti s laserskim
diodama zbog velikih gubitaka snage na spoju LED – jednomodno optičko vlakno.
Veličina optičke snage koja se ubaci u optičko vlakno najviše zavisi od veličine relativne
razlike ∆ između indeksa prelamanja u jezgru i omotaču vlakna. Sa porastom ∆ raste i
veličina ubačene optičke snage, ali se istovremeno povećava i vrijednost ukupne
disperzije u optičkom vlaknu. To znači da se pri izboru ∆ mora praviti kompromis između
suprotnih zahtjeva.

Jednomodna optička vlakna imaju znatno veći propusni opseg u odnosu na višemodna
vlakna, ali zbog manjeg prečnika jezgra izazivaju dopunske teškoće pri međusobnom
nastavljanju i spajanju. Prilikom kabliranja i polaganja optičkih kablova u jednomodnim
optičkim vlaknima nastaju nešto veći dopunski gubici nego u višemodnim vlaknima, ali to
nema bitno značenje. Pošto su jednomodna optička vlakna po cijeni konkurentna
višemodnim, sve više jača tendencija potiskivanja višemodnih optičkih vlakana na račun
jednomodnih, pa je i projektantu olakšan izbor.

3
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

BILANS OPTIČKE SNAGE U SISTEMU TAČKA-TAČKA

Već je rečeno da je u svjetlovodnom prenosnom sistemu ukupna rezerva optičke

snage jednaka razlici optičke snage koju emituje izvor i potrebne optičke snage koja
mora dolaziti na fotodetektor da bi se postigla zadata vjerovatnoća greške. Pri tome se
podrazumijeva da je optička snaga izražena u decibelima (dB). Pošto se veličina optičke
snage mijenja u vremenu, pri proračunu je najpogodnije uzimati srednje vrijednosti i
predajne i prijemne snage. Ako se uzmu oznake kao na slici 1, onda se može pisati da
rezerva R (dB ) optičke snage iznosi:

R = Pi − Pf , (dB) . (1)

Rezerva optičke snage „troši“ se u optičkom vlaknu i na optičkim spojevima izvor–

vlakno, vlakno–vlakno i vlakno–detektor. Pošto su sve komponente u svjetlovodnom
prenosnom sistemu podložne starenju i spoljašnjim uticajima usljed kojih dolazi do
promjena u karakteristikama tih elemenata, to se ukupnim gubicima mora dodati i neki
imaginarni gubitak optičke snage u sistemu. Bolje rečeno, mora se ostaviti neka zaštitna
margina slabljenja, koja će uračunavati uticaj spoljašnjih faktora na ukupne gubitke u
sistemu. Imajući to u vidu , uz oznake sa slike 1, možemo napisati relaciju za ukupne
gubitke optičke snage za svjetlovodni prenosni sistem tipa tačka–tačka:

Pu = γ i + γ f + nγ v + Lγ + ∆ P + M, (dB). . (2)

gdje su:
– γ i = −10 log η i , gubici na spoju izvor svjetlosti – optičko vlakno, iskazani preko
koeficijenta pobude vlakna
– γ f , gubici na spoju optičko vlakno – detektor svjetlosti;
– γ v = −10 log η v , gubici na spoju dva optička vlakna, iskazani preko koeficijenta
efektivnosti spajanja
– n, broj spojeva optičkih vlakana na prenosnoj liniji;
– γ = γ 0 (λ0 ) + γ d , ukupni gubici po kilometru dužine u optičkom vlaknu, iskazani
kao suma osnovnih gubitaka na centralnoj talasnoj dužini λ 0 izvora svjetlosti i
dopunskih gubitaka usljed spoljašnjih uticaja
– L, ukupna dužina prenosne linije iskazana u kilometrima;
– ∆ P, gubici optičke snage u prijemniku usljed interferencije simbola
– M, zaštitna margina slabljenja u sistemu.

Pošto je ukupna rezerva optičke snage jednaka optičkim gubicima u sistemu, iz relacije
(1) i (2) slijedi jednačina bilansa snage u sistemu tipa tačka–tačka i ona glasi:

Pi − Pf = γ i + γ f + nγ v + Lγ + ∆ P + M, (dB) . (3)

Ukupna rezerva optičke snage zavisi od vrste izvora i detektora svjetlosti i brzine
prenosa digitalnih signala. Zavisnost od brzine prenosa je u neposrednoj vezi sa
činjenicom da minimalna potrebna prijemna snaga na ulazu optičkog prijemnika zavisi
od brzine prenosa B. Zavisnost rezerve optičke snage od pomenutih faktora ilustrovana
je na slici 2 za tipične slučajeve interesantne za praktičnu primjenu.

4
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

Polazeći od ove slike, može se i grafički ilustrovati raspodjela ukupne snage na

prenosnoj liniji. Stoga je pogodno gubitke na spojevima optičkih vlakana pridružiti
ukupnim gubicima optičkog vlakna, odnosno izvršiti „raspodjelu“ slabljenja po čitavoj
dužini vlakna, a gubitke ∆ P prebaciti u marginu slabljenja. Ako brzina prenosa iznosi
B = 140 Mb/s, a prenos se vrši na talasnoj dužini 1.3 µm preko višemodnih optičkih
vlakana, uz korištenje lasera kao izvora i lavinske fotodiode kao detektora svjetlosti,
jednačina bilansa optičke snage dovodi do odnosa:

Pi − Pf = 43.5 = 3 + 1 + L ⋅ 1.5 + 7 , (dB) . (4)

Slika 2. Zavisnost rezerve optičke snage od brzine prenosa pri vjerovatnoći greške od 10-9

Prethodni odnos dobijen je za usvojene vrijednosti: Pi = 0 dB, Pf = 43.5 dB, γ i = 3 dB,

γ f = 3 dB, γ + γ v = 1.5 dB/km i M = 7 dB. Relacija (4) predstavljena je grafički na slici 3.

Iz presjeka pravih, koje se odnose na slabljenje u optičkom vlaknu i na marginu

slabljenja, može se očitati vrijednost maksimalne dužine L, koja se može postići u ovom
slučaju, a da vjerovatnoća greške ne pređe vrijednost 10 – 9. Maksimalna dužina se,
inače, jednostavno nalazi iz relacije (4). Međutim, nije sigurno da li u ovim uslovima
vrijednost L = 21.6 km zaista predstavlja maksimalnu dužinu svjetlovodne prenosne linije
koja ima prethodno navedene karakteristike. To zavisi od toga da li slabljenje ili ukupna
disperzija predstavljaju ograničavajući faktor za dužinu linije. Ako je disperzija

5
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

ograničavajući faktor, onda će maksimalna dužina u razmatranom slučaju sigurno biti

manja od 21.6 km.

Slika 3. Grafička predstava bilansa optičke snage u svjetlovodnom prenosnom sistemu

Radi razmatranja uticaja disperzije na karakteristike sistema, potrebno je uspostaviti

neke kvantitativne odnose između vremena uspostavljanja odziva u pojedinim
elementima sistema i ukupnog vremena uspostavljanja odziva u svjetlovodnom
prenosnom sistemu.

JEDNAČINA BILANSA VREMENA USPOSTAVLJANJA ODZIVA

Da bi se odredilo disperziono ograničenje u svjetlovodnom prenosnom sistemu,

najpogodnije je formirati jednačinu bilansa vremena uspostavljanja odziva u pojedinim
elementima sistema. Pri tome se polazi od činjenice da je kvadratna vrijednost ukupnog
vremena uspostavljanja odziva u sistemu jednaka zbiru kvadrata vremena
uspostavljanja odziva u pojedinim elementima sistema, odnosno:
1/ 2
 N 
t s =  ∑ t k2  . (5)
 k =1 

6
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

U svjetlovodnom prenosnom sistemu postoje četiri osnovne komponente koje doprinose

veličini ukupnog vremena uspostavljanja odziva. To su: vrijeme uspostavljanja optičkog
odziva u optičkom predajniku ti, vrijeme uspostavljanja električnog odziva u optičkom
prijemniku (tf), međumodna komponenta ukupne disperzije u optičkom vlaknu ( σ im ) i
unutarmodna komponenta ukupne disperzije u optičkom vlaknu σ um , tako da jednačina
(5) dobija oblik :

(
t s = t i2 + t 2f + σ im
2 2
+ σ um )
1/ 2
(6)

U opštem slučaju, ukupno vrijeme uspostavljanja odziva u digitalnom prenosnom

sistemu ne treba da prelazi vrijednost 0.7 T (T-dužina digitskog intervala) kod signala
kod kojih nema povratka na nulu unutar digitskog intervala (NRZ tj. Non Return to Zero
signali), odnosno vrijednost 0.35 T kod signala sa povratkom na nulu (RZ signali).

Vremena uspostavljanja odziva u optičkom predajniku i optičkom prijemniku poznata su

projektantu, pošto ih dobija izvlačenjem podataka o korišćenim elementima. Vrijeme ti
odredjeno je brzinom odziva elektronskog pobudnog kola izbora svjetlosti i vremenom
uspostavljanja optičkog odziva u izvoru svjetlosti. Vrijeme tf određeno je vremenom
uspostavljanja električnog odziva u detektoru svjetlosti i propusnim opsegom prijemnog
pojačavača. Električni propusni opseg računa se na nivou 1 / 2 maksimalne vrijednosti
tako da se može uspostaviti jednoznačna veza između vremena uspostavljanja odziva i
električnog propusnog opsega. I kod optičkog predajnika i optičkog prijemnika može se
primijeniti relacija (5) za određivanje vremena ti i tf preko njihovih komponenata,
uslovljenih elektronskim i optičkim doprinosom.

Vrijeme uspostavljanja odziva u optičkom vlaknu jednako je ukupnoj disperziji impulsa u

vlaknu. Kod višemodnih optičkih vlakana ukupna disperzija sadrži i međumodnu i
unutarmodnu komponentu. Međumodna disperzija zavisi od oblika profila indeksa
prelamanja i od intenziteta sprezanja modova u optičkom vlaknu, dok unutarmodna
disperzija zavisi od strukture materijala od kojega je jezgro napravljeno i od talasovodnih
svojstava optičkog vlakna. Osim toga, ukupna disperzija u optičkom vlaknu zavisi od
dužine vlakna, talasne dužine svjetlosti i vrste izvora svjetlosti koji se koristi. Zavisnost
od dužine vlakna nema uvijek linearni karakter zbog efekta sprezanja modova, pa je
najčešće disperzija proporcionalna kvadratnom korijenu dužine. Sve to podrazumijeva
da je optičko vlakno dovoljno dugo i da nema spojnih mjesta na njemu, pošto i spojevi
pokazuju uticaj na veličinu ukupne disperzije.

U praksi se svjetlovodna prenosna linija dosta rijetko svodi na kontinualno optičko

vlakno, odnosno optički kabl na kojem nema međusobnog spajanja vlakna, pošto je
zbog dužine linije i pogodnosti za rukovanje potrebno nastavljati više fabričkih dužina
optičkih vlakana. To znači da se uticaj spojnih efekata mora uzimati u obzir. Pošto se
sekcije optičkih vlakana, koja se međusobno nastavljaju, obično razlikuju po
vrijednostima parametara profila indeksa prelamanja, a naročito po vrijednosti
eksponenta α gradijentnog profila, mora se uočiti činjenica da različite sekcije mogu
imati i različite disperzione karakteristike. Razlika u parametrima profila indeksa
prelamanja rezultat je procesa proizvodnje, jer je jasno da se nikada ne mogu dobiti
dvije pretforme identičnih karakteristika zbog uticaja različitih stohastičkih parametara
koji sprečavaju stoprocentnu ponovljivost procesa depozicije.

7
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

Sve prethodne konstatacije, koje se odnose na disperzione karakteristike optičkih

vlakana, ovdje su ponovljene da bi se naglasila složenost postupka određivanja ukupne
disperzije, odnosno ukupnog propusnog opsega svjetlovodne prenosne linije. Zbog toga
su neminovna izvjesna uprošćavanja, koja neće bitno uticati na dobijene rezultate, a
znatno će olakšati postupak određivanja ukupne disperzije. U tom smislu do sada je u
literaturi predstavljeno nekoliko pristupa za određivanje ukupne disperzije na
svjetlovodnoj prenosnoj liniji. Pošto proizvođač obično daje podatke o propusnom
opsegu optičkog vlakna, a zbog jednoznačne veze propusnog opsega i ukupne
disperzije, pogodno je da se propusni opseg B vlakna uzme kao referentna veličina.

U literaturi je predloženo nekoliko načina za empirijsko izračunavanje veličine

međumodne disperzije. Tako je utvrđeno da se propusni opseg Bim prenosne linije
dužine L (pri zanemarljivo maloj vrijednosti disperzije materijala) može izraziti preko
empirijske relacije:

Bo
Bim(L) = , (7)
Lq

gdje parametar q leži u opsegu 0.5–1 , dok Bo predstavlja propusni opseg optičkog kabla
dužine 1 km (ta dužina često je jednaka fabričkoj dužini). Vrijednost q = 0.5 odgovara
stacionarnom stanju modne raspodjele pri intenzivnom sprezanju modova, dok q = 1
odgovara slučaju gdje se efekat sprezanja modova može zanemariti. Eksperimentalni
rezultati pokazuju da je u poljskim uslovima rada najtačnije uzeti da je q = 0.7.

Ako se prenosna linija sastoji od većeg broja spojenih sekcija, tada se propusni opseg
Bim može iskazati preko propusnih opsega sekcija kao:

q
1  N  1 1 / q 
= ∑    . (8)
Bim  n=1  B n  
 

Ovaj odnos dobijen je u literaturi korišćenjem analitičkog aproksimiranja

eksperimentalnih podataka. Alternativno relaciji (8) slijedi i relacija za ukupno vrijeme
uspostavljanja odziva tu na svjetlovodnoj prenosnoj liniji, kao:

1/q q
N 
t im = ∑ (t n )  . (9)
 n=1 

Navešćemo i treću empirijsku relaciju koja opisuje širenje impulsa na prenosnoj liniji koja
se sastoji od N spojenih sekcija i glasi:

N N
2
t im = ∑ t n2 + ∑ t n t k s n k . (10)
n =1 k =1
k ≠n

Koeficijent sn k je mjera korelacije između n-te i k-te sekcije i njegova vrijednost je u

opsegu između 0 (za jako sprezanje modova) i 1 (za zanemarljivo sprezanje modova):

8
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

Sasvim je realno pretpostaviti da impuls optičke snage na izlazu svjetlovodne prenosne

linije, usljed međumodne disperzije i efekta sprezanja modova, ima Gaussov oblik i
iskoristiti relaciju između disperzije i propusnog opsega, što dovodi do odnosa:
0.188
σ im = . (11)
Bim

Ako iskoristimo relaciju (7) za iskazivanje zavisnosti propusnog opsega od dužine L,

prethodna relacija dobija oblik:

0.188 Lq
σ im = . (12)
Bo

Potrebno je još uspostaviti vezu između električnog propusnog opsega prijemnog

pojačavača sa ulaznim kolom i vremena uspostavljanja odziva u optičkom prijemniku.

0.273
tf = . (13)
Bf

Za iskazivanje unutarmodne disperzije možemo iskoristiti opšti izraz, tako da konačno

možemo napisati jednačinu bilansa vremena uspostavljanja odziva u svjetlovodnom
prenosnom sistemu tipa tačka–tačka. Ova jednačina slijedi iz jednačine (6) i glasi:

1/ 2
  0.273 
2
 0.188 Lq  
2
2 2 2
t s = t i +   +σˆ um L +    . (14)
  Bf   B o  

Jednačina balansa vremena (14) može se primijeniti na isti slučaj na koji je primijenjena i
jednačina balansa snage. Ako je B = 140 Mb/s, slijedi da je T ≈ 7.15 ns, tako da za RZ
kodove, koji se isključivo primjenjuju, mora biti ispunjen uslov
ts ≤ 0.35 ⋅ 7.15 ns = 2.5 ns. Ako propusni opseg ulaznog kola i prijemnog pojačavača
iznosi Bf = 850 MHz, dobija se da je tf ≈ 0.32 ns. Za vrijeme uspostavljanja odziva u
optičkom predajniku može se usvojiti ista vrijednost kao za optički prijemnik. Uzećemo
neke srednje vrijednosti za σˆ um i Bo, i to: σˆ um = 0.12 ns/km i BO = 800 MHz. Ako se za
parametar q usvoji vrijednost q = 0.5, jednačina (14) postaje:

[
t s = 2.5 ns = 0.1 + 0.1 + 0.014 L2 + 0.055 L ] 1/ 2
ns . (15)

Rješavanjem prethodne jednačine može se dobiti vrijednost maksimalne dužine L, koja

se može postići kada je ograničavajući faktor ukupna disperzija na svjetlovodnoj
prenosnoj liniji. Ta vrijednost iznosi L = 18.7 km.

Upoređujući rezultate dobijene primjenom jednačina (4) i (15), lako je zaključiti da u

razmatranom slučaju ukupna disperzija predstavlja ograničavajući faktor koji određuje
maksimalnu dužinu prenosne linije. To je u skladu sa ranijim zaključkom o tome kada je
slabljenje, a kada ukupna disperzija ograničavajući faktor koji određuje dužinu
svjetlovodne prenosne linije.

9
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

ZAVISNOST DUŽINE LINIJE OD BRZINE PRENOSA

Polazeći od relacija (3) i (14) mogu se nacrtati funkcionalne krive koje pokazuju
zavisnost maksimalne dužine svjetlovodne prenosne linije (odnosno regeneratorske
dionice u smislu ranijeg objašnjenja) od brzine prenosa digitalnih signala. Pri tome se
mogu uzimati različite kombinacije izvora i detektora svjetlosti i različit kvalitet optičkih
vlakana. Date krive obično se predstavljaju za talasne dužine 0.85µm, 1.3 µm i
1.55 µm na kojima rade svjetlovodni prenosni sistemi prve, druge i treće generacije,
respektivno. Na slici 4 predstavljene su funkcionalne zavisnosti maksimalne dužine od
brzine prenosa za talasne dužine 0.85 i 1.3 µm, kada se kao izvor svjetlosti koristi LED,
kao detektor svjetlosti PIN, a prenos se vrši preko višemodnog gradijentnog vlakna.
Oznaka „sa disperzijom“ odnosi se na realni slučaj, kada se uzima u obzir i uticaj
slabljenja i uticaj disperzije u skladu sa relacijama (3) i (14), dok se oznaka „bez
disperzije“ odnosi na slučaj kada se pri određivanju dužine linije uzima u obzir samo
uticaj slabljenja. Očigledno je da posljednji slučaj ima više teorijski karakter i pomaže
uočavanju graničnih mogućnosti sistema.

Slika 4. Zavisnost dužine svjetlovodne linije od brzine prenosa digitalnih signala

pri kombinaciji LED –PIN–višemodno optičko vlakno

Ekvivalentna zavisnost za slučaj kada se kao izvor svjetlosti koristi laserska dioda, a kao
detektor lavinska fotodioda, prikazana je na slici 5. Na ovoj slici prikazani su rezultati koji
se dobijaju samo primjenom relacije (3), kao i na prethodnoj slici, i rezultati dobijeni na
osnovu relacija (3) i (14). Na slici se jasno uočavaju područja dominantnog uticaja
slabljenja i disperzije na dužinu prenosne linije. Krive koje se odnose na slučajeve sa
sprezanjem i bez sprezanja modova dobijaju se na osnovu relacije (14) u kojoj
parametar q uzima vrijednosti 0.5 i 1, respektivno.

10
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

Slika 5. Zavisnost dužine svjetlovodne linije od brzine prenosa digitalnih signala

pri kombinaciji LD–APD–višemodno optičko vlakno

Na slici 6 prikazana je zavisnot dužine svjetlovodne prenosne linije od brzine prenosa, u

slučaju kada se koristi kombinacija laserska dioda–lavinska fotodioda, a prenos se vrši
preko jednomodnog optičkog vlakna.

Sa slika 4, 5 i 6 može se izvući nekoliko značajnih zaključaka. U slučaju kombinacije

LED–PIN fotodioda na vrlo malim bitskim brzinama, gdje je disperzioni efekat
zanemarljiv, prenos na talasnim dužinama oko 1.3 µm donosi značajno povećanje
dužine prenosne linije u poređenju sa prenosom na talasnim dužinama oko 0.85 µm.
Ovo povećanje je izraženije pri korišćenju kvalitetnih optičkih vlakana. Sa porastom
brzine prenosa dolaze do izražaja uticaj disperzije materijala koji izaziva naglo
smanjivanje dužine prenosa linije na talasnim dužinama oko 0.85 µm. Na talasnim
dužinama oko 1.3 µm disperzija materijala praktično ne utiče na smanjenje dužine
prenosa linije. Na ovim talasnim dužinama smanjenje nastaje zbog zavisnosti izlaznog
signala LED od brzine prenosa, tako da se može reći da je slabljenje ograničavajući
faktor koji određuje dužinu prenosne linije.

11
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

Slika 6. Zavisnost dužine svjetlovodne prenosne linije od brzine prenosa digitanih

signala pri kombinaciji LD–APD–jednomodno optičko vlakno

U slučaju korišćenja laserske diode kao izvora i lavinske fotodiode kao detektora
svjetlosti, pri prenosu signala preko višemodnih optičkih vlakana uticaj disperzije
materijala je znatno manji u poređenju sa uticajem međumodne disperzije. Intenzitet
sprezanja modova vrlo je bitan faktor u određivanju brzine opadanja dužine prenosne
linije sa porastom brzine prenosa. I kod ovog slučaja prenos na talasnim dužinama oko
1.3 µm omogućava znatno veće dužine prenosne linije u poređenju sa prenosom na
talasnim dužinama oko 0.85 µm.

Kod jednomodnih optičkih vlakana (slika 6.) ukupna disperzija svodi se na unutarmodnu
komponentu. Pošto je disperzija materijala dominantan član unutarmodne disperzije na
talasnim dužinama oko 0.85 µm , ona najviše utiče na smanjenje dužine prenosne linije
pri većim brzinama prenosa. Na talasnim dužinama oko 1.3 µm najveći uticaj na
smanjenje dužine prenosne linije ima talasovodna disperzija, dok na talasnoj dužini
λ = 1.55 µm smanjenje dužine prenosne linije zavisi praktično podjednako i od
disperzije materijala i od talasovodne disperzije. Međutim, ako je jednomodno vlakno
disperziono kompenzovano na talasnoj dužini 1.55 µm uticaj ukupne disperzije pri većim
brzinama prenosa postaje vrlo mali, tako da slabljenje opet predstavlja ograničavajući
faktor za maksimalnu dužinu prenosne linije. U ovom slučaju postižu se veće dužine
prenosne linije od onih sa slike 6.

12
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

Relacije oblika (3) i (14) za višemodna optička vlakna mogu dobiti opštu formu sistema
jednačina:

f1 (L, B, λ, ∆, α ) = 0, (16a)

f 2 (L, B, λ, ∆, α ) = 0, (16b)

u kojem su brzina prenosa B i talasna dužina parametri, a dužina linije L relativna razlika
indeksa prelamanja i parametar profila α promjenjive veličine. To daje mogućnost da se
izvrši optimizacija prenosnog sistema po kriterijumu maksimalnog rastojanja L, uz
odgovarajući izbor ∆ (pri čemu je α = const) , ili izbor α (pri čemu je
∆ = const) .Dobijen je sistem nelinearnih jednačina, koji je rješavan po L i ∆ pri
optimalnim i neoptimalnim vrijednostima eksponenta profila α za brzine prenosa
34 Mb/s i 140 Mb/s.

Iz dobijenih rješenja za višemodno optičko vlakno sa gradijentnim profilom indeksa

prelamanja za različite kombinacije izvor–detektor svjetlosti, izvedeni su sljedeći
najvažniji zaključci:
– Optimalna vrijednost razlike indeksa prelamanja za kombinaciju LED–
lavinska fotodioda na talasnoj dužini λ = 0.85 µm, pri brzini prenosa
B1 = 34 Mb/s iznosi ∆ opt = 0.0103, pri čemu se može postići maksimalna
dužina optičke linije L max = 9.1 km. Optimalna vrijednost razlike indeksa
prelamanja za istu kombinaciju na talasnoj dužini 1.3 µm iznosi
∆ opt = 0.0099, pri čemu se može postići maksimalna dužina optičke linije
L max = 19.7 km. Ove vrijednosti odnose se na slučaj optimalnog eksponenta
profila indeksa prelamanja;
– Odstupanje razlike indeksa prelamanja od optimalne vrijednosti ima nešto
veći uticaj na dužinu optičke linije na većoj talasnoj dužini, jer je tu izraženiji
maksimum rastojanja od razlike indeksa prelamanja;
– Veći uticaj efekata sprezanja modova odražava se na pomak optimalne
razlike indeksa prema većim vrijednostima;
– Svako odstupanje eksponenta profila α od optimalne vrijednosti α opt , kao i
pojava odstupanja od predviđenog profila (usljed pojave centralne pukotine u
profilu indeksa prelamanja), izaziva značajno smanjenje maksimalne dužine
optičke linije (do 44%). Istovremeno, to izaziva pomak optimalne razlike
indeksa ∆ opt prema manjim vrijednostima;
– Optimalna vrijednost razlike indeksa prelamanja za kombinaciju laserksa
dioda– lavinksa fotodioda na talasnoj dužini λ = 0.85 µm, pri brzini prenosa
B2 = 34 Mb/s iznosi ∆ opt = 0.0118, pri čemu se može postići maksimalna
dužina optičke linije L max = 27.3 km.
Optimalna vrijednost razlike indeksa prelamanja za istu kombinaciju, na
talasnoj

13
Osnove optoelektronike – Predavanje 14 Elektrotehnički fakultet u Sarajevu

dužini λ = 1.3 µm iznosi ∆ opt = 0.01184, pri čemu se može postići

maksimalna dužina optičke linije L max = 34.9 km;
– Kombinacija laserska dioda–PIN fotodioda najpogodnija je za prenos
digitalnih signala brzinom B 1 = 34 Mb/s. Maksimalna dužina optičke linije za
ovaj slučaj na talasnoj dužini λ = 0.85 µm iznosi ∆ opt = 0.0130, dok je pri
brzini B 1 = 140 Mb/s i istoj talasnoj dužini L max = 16.3 km pri ∆ opt = 0.0126.
Za talasnu dužinu λ = 1.3 µm i brzinu B1 maksimalno rastojanje povećava se
na L max = 25.6 km pri ∆ opt = 0.0119.
Kao ilustracija prethodnih zaključaka može nam poslužiti slika 7., na kojoj su prikazane
funkcije f1 i f2 određene relacijom (16). Prosječna tačka odgovarajućih krivih određuje
maksimalnu dužinu prenosne linije i optimalnu vrijednost relativne razlike indeksa
prelamanja za datu talasnu dužinu. Slika 7 odnosi se na kombinaciju laserska dioda–PIN
fotodioda, koja je interesantna za primjenu na talasnoj dužini 1.3 µm. Osjenčene oblasti
na slici obuhvataju različite slučajeve u odnosu na deklarisanu snagu koju zrači izvor
svjetlosti i deklarisano slabljenje optičkog vlakna.

Slika 7. Zavisnost dužine svjetlovodne prenosne linije od karakterističnih parametara

optičkog vlakna za kombinaciju LD–PIN–višemodno optičko vlakno:

a – f 2 (∆, L ) prema (16b), α = α opt , B = 34 Mb/s

b – f 2 (∆, L ) , α = α opt , B = 140 Mb/s
c – f 2 (∆, L ) , α ≠ α opt , B = 34 Mb/s
d – f 2 (∆, L ) α ≠ α opt , B = 140 Mb/s
1 – f 1 (∆, L ) prema (16a), α = α opt , B = 34 Mb/s
2 – f 1 (∆, L ) , α = α opt , B = 140 Mb/s

14