KRIMINOGENI FAKTORI 22.

(pojam, vrste faktora prema vrsti kriterijuma)

Kriminogeni faktori su centralno pitanje kriminalne etiologije.

Etiološku osnovu kriminaliteta kroz kriminogene faktore treba posmatrati sa
3 aspekta:
1) s objektivne strane, preko kriminaliteta kao društvene pojave;
2) delikventa, kao subjektivnog činioca;
3) krivičnog dela, kao individualnog čina.

Kriminalitet kao individualni čin i društvena pojava

Kriminalitet potiče od latinske reči „crimen“, što znači zločin.
Kriminalitetom se bave mnoge naučne discipline, ali dominiraju pravne i
sociološke definicije
Najopštije definicije polaze od toga da je kriminalitet je društvena pojava
vršenja krivičnih dela od strane pojedinaca.
Kriminalitet je i pojedinačni akt i društvena pojava.
Postoje različite definicije kriminaliteta:
Pravne definicije: svode se na norme krivičnog materijalnog prava. U
okviru ovih definicija razlikuje se uže i šire određenje pojma kriminaliteta:
a) uže – kriminalitet čine samo one radnje koje su određene kao krivična
dela;
b) šire – kriminalitet obuhvata sve protivpravne kažnjive radnje, što
znači da, pored krivičnih dela, obuhvata i prekršaje i prestupe.
U krivičnopravnoj literaturi preovladavaju uža shvatanja (ako nešto nije
krivično delo – nije ni zločin, a to znači da nije ni kriminal).
Slabosti pravnih definicija: kriminal je promenjiva pojava, jer ga određuje
pozitivno zakonodavstvo, što znači da neko delo u jednom periodu može biti
tretiranio kao kriminalno, dok u drugom periodu to ne mora biti tako.
Kriminal se tretira samo u normativnom (formalnom) smislu, kao da iza
njega ne stoji ljudska delatnost i društvena stvarnost koja predhodi pravnom
pojmu.
Ova definicija nije odredila sadržajnu, već samo normativnu stranu pojave.

Sociološki pristupi: ovi pristupi šire definišu kriminalitet, jer ne

smatraju samo delo (kao pravne definicije), već izučavaju i učinioca, kao i
društvene uzroke, uslove i posledice kriminaliteta.
Kriminalitet određuju kao društvene pojave kojima se ugrožavanju osnovne
društvene vrednosti.
Slabosti socioloških pristupa: neodređene su u određivanju pojma
kriminalnog dela.
Sociološki termini: asocijalno ponašanje, devijantnost, prestupništvo, napad
na društvene vrednosti i sl. u tolikoj meri su neodređene da se (po njima)
kriminalcem i kriminalnim delom može proglasiti svako lice i svako delo
koje odudara od nekih normi (ne samo krivičnih , već i moralnih normi), a
koji se pod pojam zločina i zločinca teško mogu podvesti.

Kriminološka shvatanja: polaze od inkriminisanih dela i društvenih

uslova i popunjavaju praznine pravnih i socioloških pristupa i dovode ih u
vezu.
Prema kriminološkim definicijama: kriminalitet je skup društvenih pojava
kojima se ugrožavaju univerzalne društvene vrednosti, a koje su kao takve
sankcionisane krivičnim pravom.

Nauke koje se bave kriminalitetom smatraju da su za kriminalitet bitna

sledeća svojstva:
a) da je to - skup individualnih pojava,
b) pojava koja ima društveni karakter (s obzirom na rasprostranjenost
u prostoru i vremenu),
c) negativna društvena pojava (jer se njome se krše norme i
ugrožavaju vrednosti),
d) istorijska pojava (karakteristična za sve periode i za sva društva),
e) univerzalna pojava (svojstvena je svim oblicima državnih zajednica,
pojava koja ne poznaje granice)

Kriminalitet je masovna i negativna društvena pojava, a zadatak

kriminologije je da utvrdi njene uzroke, faktore uticaja, strukturu (ličnosti i
dela) i zakonitosti.
 KRIMINOGENE DETERMINANTE
Determinizam je shvatanje da je sve što postoji podvrgnuto zakonima
uzročnosti, tj. da je sve povezano uzročno-posledičnim vezama.
U kriminologiji je determinizam:
uslovni red objektivnih i subjektivnih faktora, koji dovode do delikventnog
ponašanja čoveka.
S obzirom da je kriminalitet složena društvena pojava, on je determinisan
brojnim činiocima, koji se nazivaju kriminogeni faktori.
U kriminogene faktore se nabrajaju: uzroci, uslovi i povodi.

Pojam kriminogenog faktora

U najopštijem, kriminogeni faktori su svi oni činioci, koji na bilo koji način
utiču na pojam kriminaliteta, kao društvene pojave i kriminalne orijentacije,
kao individualnog akta.
To je skup činilaca psihološke, biološke i socijalne prirode, koji deluju kao
uzroci, uslovi i povodi za kriminalna dela, njihov međusobni odnos i
uslovljenost .

U literaturi postoje brojne podele:

Jedna od njih je podela na:
1. objektivni faktori – vezani su za delo ili socijalnu sredinu,
2. subjektivni faktori – vezani za ličnost (izvršioca).

Feri razlikuje:
1. antropološke faktore – koje čine: fizička konstitucija, psihička
konstitucija i lična svojstva učinioca (pol. starost, rasa i sl.),
2. fizičke faktore – klima, vreme, priroda, temperatura...
3. društvene faktori - koji proističu iz socijalne sredine (porodica,
škola...)
Drugi pristup u klasifikaciji faktora je njihovo razvrstavanje prema pravcu
delovanja.
Takva podela je proizašla iz usmerenosti kriminalne (biologije, socioologije
i antropologije).
Prema Grispinji:
1. kriminalna sociologija – treba da izučava faktore koji proizilaze iz
društva;
2. kriminalna antropologija – treba da izučava kriminalitet kao
individualnu pojavu, tj. kao pojedini slučaj.
Tarde razlikuje:
1. endogene faktore (unutrašnje),
2. egzogene faktore (spoljne)
Ovo je najrasprostranjenija podela, a prednost daje spoljnim faktorima.
Vremenom su se u literaturi pojavili teorijski pravci, kao što je Faktorska
teorija, a to su mišljenja da se preko kriminogenih faktora mogu objasniti
uticaji, uzroci i pojave kriminaliteta.
Faktorska teorija pojavljuje se u 2 varijante:
1) monistička teorija – polazi od biologističkih učenja da jedan faktor
uzrokuje jednu pojavu;
2) pluralistička (multikauzalna) teorija –objašnjava da su pojave
kriminaliteta uslovljene faktorima biološkog, psihološkog i socijalnog
karaktera.
Ovaj pravac je u teoriji šire prihvaćen i kriminolozi ga dele najmanje na dve
vrste faktora uticaja na kriminalitet (unutrašnje i spoljne).
Ovim teorijama se zamera što svim faktorima daju jednak značaj, bez
selekcije bitnih od manje bitnih, posrednih od neposrednih, opštih od
posebnih, što onemogućava sagledavanje suštine uzročnosti.

Nasuprot njima postoji mišljenje da se kriminalitet se može objasniti samo

u sklopu opštih i posebnih, subjektivnih i objektivnih, posrednih i
neposrednih faktora i njihovog međusobnog uticaja.

VRSTE FAKTORA

Najčešća podela je na Objektivne i subjektivne faktore u koje se mogu

svrstati sve ostale klasifikacije (opšti i posebni; neposredni i posredni):
 - objektivni - se odnose na spoljne činioce uticaja na kriminalno
ponašanje, socijalne uslove (tu spadaju činioci društvenih uslova
života); i
- subjektivni – koji čine: (biološka struktura i psihički procesi ličnosti),
koji dovode do devijantnog odnosa i ponašanja u odnosu na društvene
norme.
Postoji podela na opšte i posebne faktore:
i jedni i drugi deluju povezano, međuzavisno, s posebnim uticajem jednih na
druge.
- opšti –su izvor posebnih faktora; a
- posebni – uslovljavaju posebne vrste kriminaliteta i pojedinačni
kriminalni akt ( deluju kao jedinstvena celina, ali njihov uiticaj nije
isti.

Najprikladnija podela je na:

- spoljne i
- unutrašnje

Spolji su prirodni faktori i faktori socijalne sredine.

Unutrašnji su ličnost i njen psihološki sklop, što znači da se u obzir moraju
uzeti i situacioni faktori, koji proizvode delikventno ponašanje (urođeni i
stečeni faktori).