Professional Documents
Culture Documents
Edition 2008 Illustrations: Angie & Upesh Hindi Translation: Madhubala Joshi
1?...... 'tQr~·
Read -iindia
..,~
by
~
ISBN 978-81-8263-911-9 Registered Office: PRATHAMBOOKS No.633/634, 4th "C" Main, 6th 'B' Cross, OMBR Layout, Banaswadi, Bangalore- 560043. ({) 080 - 25429726 / 27 / 28 Regional Offices: Mumbai ({) 022 - 65162526 New Delhi ({) 011 - 65684113 Typsetting by: Pratham Books, Delhi Layout by: Arun Graphics, Delhi
----
-------
xxxxxxxxxxxxx
Published by: Pratham Books www.prathambooks.org
Printed by:
~s ......... ~
ce
..
\IJ
I"
-..
Some rights reserved. This book is CC-BY-3.0 licensed. Full terms of use and attribution available at: http://www.prathambooks.org/cc
~L
Jlfilld
\3i Ii!>~ 1I i
~~ff-~~ff: 2
\3lR \3iiCf)~
~?I iCf>'1
-cMr ~
~~T
~~---------------------------------------
tfe:rr ~
~ tfe:rr ~
JlfOld ~ ~
-q ~
~\3lf
JlfOld ~
'ffiiT ~
~
~~
gq ~
cf; ~
¥. ~
I
~
~~~, ~ ~ fCbdlcii -q
~
~~
~fr-~fr
tfe:rr~~cf;~~1 ~
'3'1efi) ~~~I
~-~
mn~dll:t~ ~ ~ I ~ ~
cnT ~
CflWf \i1HCf)IRlIl·
-q
~ ~~
~rl@cl ~ I
\31Fl)RiliY ~
ciI~(fHI ~
~L
coT"ffift ~
Ft ~
~~
~~
Tffq ~
13lffiT~1
~ 110
GfR"ffift ~~, . .
fTRr m
CJfr~~T~ ~~GfR~
fiR ~ Cf)f ~ "ffift ~ \3(1~ I \3lR ~ ~ "ij- fltt ~ I cw4T-cw4T ffl '1 dl ~ '"I;jj ~I< Cf)llf mrr ~ I (:1<9411{ J IfOId Cf)f ~
-mer
("IT ~
~
J IfOId
I~
fcbdlcil ~
WfJ1lT ~~lT
~~---------------------------------------------
\3lR~%lffiGffir~1 ~~Gffir~1 \3liSr Wf 'lfr ~ ~ m- m ~ -aR m- ~ ~ \3lR \WR Wf \WR~~q;'r~wm~ ... ~~irr, ~irr, ~m~-~irr ... ~w-p~~ltq ~@~cmifr~ 'qU ~ 'lfr m- ~ ~ I ... \3lt <nG: i3ll<IT, ~ m ~ \3lR ~1%UHJ1 c€r tp:ff cf; ~ ~ ~ ~ cf; fWI \1fRT%lif ~t;rl ~~, ~q;ritq;~ ~ WTR ~ Wf 'lfr ~ ~ Cf)ffi I
, if
~t
1tf -csRT ~ I cn4T-cn4T ~ ~HICSI{~ 1R W JII$Ch{ ~ 1R mfr @j\"lCh{ ~ ~ ~ \3lR mfr cor ~ tT CSlIJ~ ~ ~ ~ I~ W CSI{ICSI{ ~ 1R ~ m- ~ cIT CSlI\3°~ C["aIChI{ maT ~ I
\311q.:PI<
I \3{1co') csllJ~ ~
~L
COJfr-COJfr ~ ~
~ cfiT
\311~RI ~ ~-~~~I
(1$Cf)I m ~
c6 ~
I~ ~
\IfRft ~
1tf
~(1t11
m- ~@~ql(fl
'1IQt11
m-
(flPb'i ~
ciI~lll
~(1t11 ~
~ I ~@~ql~~r
c6 ~
~ 'ffifr cfiT
m- ~@~ql(fl
cilIJ~
fitq
cfiT
Clllq(1I~Cf)
~ ~
f>hc6C: ~
~ 65 ~ 90 ~ ~
\31·SICf)I{\3lR
~
\3lR
m-ff ~
mI ~
I
~
~
GJ9T ~
~1R;q
fcn
\3(1c61
-q f>hc6C: c6 ~
150 ~
J~
___
ciI~{fIcl ~
~I
mI ~
~
~ ~
ill()dl
~ I
fcn
1ffirr ~
m,
illR>q I
£f
~
CI~IfCF>I( ill()dl
~L
1. \3lWT-\3lWT
CftIT ~ wr
\l) (C;(d
m ~\3lr
cor ~
fcbd41
2. \3llR ~
ciIlJ~cH(j1l f1bc6c
mm 00* ctr m~
I31I~RI ~
3. ~ ~
~
4. ~ ~~~I
-if
wr
~?
~~
CR cil1J~ ~ cCh{ld) ~
ciI~ciIl\l)
m m wr ~
@(jI'11 :qlil~?
1fRrr ~
~
-if
~
fitq ~
~~
m"'1l
mu ~ ~ ~
ctr cil1J~
fitq 20
lft. ~~I
CftITwr~~mfcn~
mft ctr
fcbd'1r\1 ~
m-rrr?
m ~ (fIJ<SII~20 ~
=
75 ~
(n)
~~?
tJTt~l{R~1
~~~~cnT~Clfffi~
cqpr~~~
cnTClfffi ~
cqpr ~
~L
~f
~, ff ~ ~ ~
~,
ern-
m I msrr
(Jn~ ciI'iICf){R@ldl
~1J)~ftR~~~~~1
'WRr ~ 1ffif ~
GATM-, GATM-I ~ ~
\3Wf cf;
% coT ~
-q ~
mer
crt crt
~~J
:L~
-wrn- <Jn~1
~
~
~ ~ 't1it ~ 1
"ffi9 ~
1~
Cflf coT~~
m \R tR ~
cfi ~
~\RtR
-q-ffl ~.I
\3W <Jn~1 ~
m ~ ~~
1 \3W HOO, g;r
<Jn~r\1 -q
QI\3s< fW:rr ~
err ~
~~
Cf)(f1ICf)I<
~, ~
:2'i:2'iI,n ~
ctr '1r\HI< ~
ctr ~ tmf.1
wR ~ ~
~~--------------------------------------~:
10
=====================.L
1. ~ ~
m csH H 1 ~
~ ~
WRIT ~? ~
~~
\311C£>RI GAT ~
m?
2. ~
3. ~
\3lR ~
~)j)~l
csHICf){
\ffi ~
~'* I
~~'iI(f1
10 ~?
\311C£>RI ~ fChd~
ffi" ~?
~ ~~
fChd~ ~
4 ~~
~~crf~~oo~
~~
'iT~(f11
~W
~ ill \ffi ~
~1R;q ~?
lfAR ~
~~
fChd~ ~
11
~~--------------------------------------------
12
~L
lflwr tl~I'11 WIT, ~W1 coT cqyfr CfISIf m- co'T ~ tRi f4\lj '1 tR lflwr cor m=r tl'1l '41 ~ "@ m I "~, UdiT ~ ~ ~ l1\f ~," 1ft ~ <:rTG: R(fI 1'41 I
,,~~ CJR
"CfKff
~,"
ff
~(fIqltl
co'T _
"\3lr-m-m! \3lT\3lr<JI~~)ft
~,"
WIT I
13
J~
\3Rffi
-q ~iHI ~ I
~ cfi ~,
cor
~ffi'"ll(i1 ~
\3lR ~
~ ~ JlfOldIli cfi
coT ~
coR
fWr ern- ~ I
~~ ~
~d\ljl'"l
coR,
'"I1'"I(!i'f
coT
{1·JIR>d
coR
cfi qRcll< ~ ~
cfi ~
\3llRr
~
~"'I\l1'1I1:t
'GT ~
'3q~IJft
~I
~ ~ '3q~IJI
ern- ~ I
'GT ern ~
~I~
14
~L
~coT~~
~ ~
~WffiT~1
~
~~~
tfTO Rbd··n ~
~" .-- __
~~~"dT~~WffiT~1
<il fCb'i
,*,*~I ~ ~
\3lrmr cor ~ ~
~ ~ ~ llfOld ~ ~~ ~
~?
~~
Z3fR
'3~Cf5) ~
100 ~ ~ ~
~-
59+83+44+88+97+33+86+88+45+61+88+56+57+67
'*'*~ ~
~
rS
19
"E9l?1l coT
74, 65, 35, 57, 59, 53, 44, 88, 97, 33,
coT ~
I 74+65+35+57+ = 1320
~
~,
coT"E9l?1l ~ ~
'qFf ~
lR
66 ~ I ~
~
rS
\1i1~qm ~ ~ ~ ~
1(9J?I"
coT
~ I \3ll~d'il'1 ~ ~
"E9l?1lcoT ~ ~
~tHd
~~~~~I
\3ll~d'il'1 ~ Cf)lf ~
~ ~ 1(9J?I"
coT ~
rS ~
~~I
15
~~
~I~I
~~6fi
ctr ~
cir
fcbd~ ~~?
30 31 32 33 34 35
41 42 43
~ ~ ~ ~ ~ 4!l 46
154
51 52 53 ~
37 39
47
~
1!;7 ~~ 1!;9 ~
55 56 ~
67 ~ 69
61 ~ 62 63 64 65 ~ 66
7~~ 7!l
77
71 72 73
81 82 83
84
187 189
76
85 86 V
49 50
58 60
68 70
78 80
79 ~
88 V~~~
90
97
Ri @d
~, ~
Cf)lf
\3lcnT ~ ~
5fR ~ ~I
mcfr ~ \itt
d IRiChI
-q ~
1WZI'
\1fR
tR d IRiChI cf;
-q 10 eft $ 11 eft fi&:llq dlRiChI cf; lWr -q ~ ~ I l{TUf ~ m ~\3lf cf; ~ cor 11R ~ ~ 61 $ 65 cf; qCh~'i ~ ctr ~ I ~ \3~I~(ol -q l{TUf ~ 63, 61 +65/2 = 126/2 = 63
20
~\3lf
cf; ~
16
I
,,~
q)~
ctr ~ ctr ~~ -q
10 ~~Kf
50 ~~Kf
m?f 1ffif ~
I 1ffif ~
~ I 1ffif ~ ~
80
~
~~Kf ~~Kf
-q ~
~
~ ~ ~
~l"Qfr ~
~
~~
,3"1(9 I{ ~
m:;rr\3lf ~ ~~ ~
~~
I 1ffif ~
m?IT -q ~ ~
q qlq;){
....."
"durr
-q ~
~ ~
-cft~TFf m
~
70
1f<fr I
lff ~ ~,
fcn ~ ~
I
"~
~
-q err
\3i@~I{
~, ~
l:ffiT ~
cnU," lff ~
"i3ft ~ ~
'* cor ~
~-(f1$f4>£(r
f4>d~
~
\3lcn
&cql~
~?"
gfffiq;)l\3lf
-q 1ttt l{zy;
~~~-~m~~1
~~~%I 50%
'mmm' ~
CfiT ~~
~I
m 100 ~ ~
50 I
17
I
~
"~
~ lff
5~
~1*:PI(
f4~I'iTa< -q ~
~1 \3"a<gfffiChIQ
\3"a(3fffiChlq ~
<:rm 00, ~
\3lR
I"
4~
CfflT \3lR
6 ~ \3"a(3fffiChIQ \Rf
~ ~
~~ ~ ~ <~fC<
\3"a(3fffiChI Q
flR ~
~
\3lWT-\3lWT ~*1~. ~ ~
00 1
t9l?r
cqB -q
lff ~ ~ fffi9 W ~ 1
cnr ~,
IDtCf
cnJl1 ~
m \ifR lR ~
6~
~I
Cf5T ~
-q ~:
• ~4-q~5~~t9l?r~1 •~
•~
\3"a(3fffiChI Q ~
4~
(iI$fchlii (iI$CfW
\3"a<gfffiChI\3lr ~ ~ 1ffi1 ~ ~1
~
+frtr
6 -q (iI$chf ~ ~
•~
~I
18
4 -q 1ffi1
m crrffi -q
\3lR
(iI$fch~~T ~
cHI ~ <
~ utfr ~
ctT ~
qffi
cot I ctT ~
~
(;fT
~
~
~ rf5~~"iSIlt ~
Z3fR ~ mtCf ~ \ifR qffi
cf; ~ ~~
I 2006
~
Z3fR
~ ~
\ifTCfr ~
tI'i~d
t9l?1T cf; ~
~iF1I ~ \311t11;f! ~ ~
tMT
\31@ISII(f, tRiPcl\Jj'1
Z3fR
¥~ ~ ~ ~ \ifTCfr
'iSIlsl ctT ~
~ 6,000,000 ~
ctT ~
R "iSIlt
cnm
~ ~ m cor~,
ctT l1flm ~
19
"ircn~mml ~
ciI'1I··n ffi@I;£Jft I"
~~CfIT~*,
~llgq~
20
~L
1. \3llR 1=IT
2.
cfiT ~ ~ 00 cfi~ £I ~ _ G1li cfiT ~ ~ cfiT trtT~ ~ qffi 100 ~Rf ~ coT ~mfr ~ m 00 cor ~ m mtrr tfRf ~ ~ cfiT ~ coT t9l?r !H'1"1 01 ~ (;fT ~wfr~ .q trtT~ ~ ~ I 00 cor ~ m mtrr ~1'1"101 ~ ~ tfRf ~ ~ ct ~Rf coT
~mrrr?
qffi
3. ~
wr ~ ~ ~
~mrrr?
21
~~----------------------------------------
.~4
D~3 D~5
-:qyi ~
~ I JlfOld
~ -:qyi "ij- ~
~ 0 "ij- 100
-:qyi
w.n ~
~
coT ~
\3lc5 ~
-+- ~ ~
\3iChl Cf)f
1. 70
=~
~~ ~ ~"E9f31T coT
Cf)~
I 00
\3l1R 40 "E9f31T
coT ~
\3lc5 WIT I
Cf)f ~
2.
#R ~
W~I
~~ coT
IDU ~
RI'iI81 ~\3lf
~~
\3lc5 ~
lffiT
3.
W -:qyi
{@Ch{ ~
cfR ~\3lf ~ ~ ~
Cf(:IT-Cf(:IT
'q(!1dl ~?
22
~L
so
1~
wm ~
Ro IIJOi'f
t9l?1T ~ ~ ~
cg.rr ~
~
wr
wm \3WIT?
Cf(IT ~
S'*~?
~
N?
~
ffi ~
fusrr ~
NI
wr ~
\311~~lI;r
q;l ~
filii! ~
-ff ~
Cf(IT
00 \3lR
q;l ~
~~ ~
d(6 d(6 ~~
•
•
m UI9"i
23
~~--------------------------------------
-wra
-q ~
R@I~ I
~ ctr
~~T
\3lffiT~!
cnffl ~ I
~Cf)a ~
....
24
~L
\3"d{ 1!. 7
1.
~-~~cf;~
~ ~~I
\3i1~Rlli'f cf; ~
1tf W I ~
Qlf ~,
W, ~ ~
cnr ~
'h~WlfOld %"~
\3i1~RI£fI·cnr
2.
~MftRcfR~~~~Cb{~~~~1
~~Rlq~
~ cf; ~
lSI
q;lf ~ q;lf
~M,
(~ ~
cf; ~
~
q1f, ~
cfR ~ ~
OO~ ctr 00 tr
~
~if~~~~~,*~ooCflITQffir%"1
q\'1cnlOI, ~
cChl 01
.....
~~!)
~~IClGI{
'Jfr %"~
c:rQ •
cf; ~
ffi" ~
%"¥ I
D
q1f
'" 4~ ~ ~ ~ '" ~
3~ 3.
5~
'"
0
'"
6~
20~
m~
'"
if "@wrr ~
%"Pmc6l
\Rf ~ WfR ~
~
tR
CI"dICbI{ , ~ m
if ~
WIT I
25
4.
m c€r ~
~
1.
20 lfr., f4Sql~oc-20/2=10
lfr., ~
q;r \3r$mr ~ ~
10+65=75lfr. 1 ~
itGR c€r ~
c€r ~
2 x~
x ~/\3l.
= 22/7 I
= 22 x 22/7=471
"4m (WJ'qlf)
{JI{JftJl {JnRilli~. 11 ~ ~
~-« ~~
~1
~2
2
5 ,
26
4.
~~lF-O
~1R'qR~~1
qlfcCr~
IF-O ~
1R 'qR ~
W~
m 'qR
~~m-aT~
~\3lf
1R 4X4 = 16
'~
1.
2.
90%
27
J~
,~
("P""l~Il:t GfRf' ~. 23 ~ ~
1.
"ijf.:ff
~
~,
3 -q ~
~, ~
W:rR~,
Da-a Da-4 Da-I
RlJOllti -q ~
RlJOllti -q \H cfi- ~
\3lcn
80 ~ ~
.,.
r"
r"
..
r"~
I'"
r-
""
.,.
0
Q...
QIr
2.
~, ~
RI JOlIti -q \H cfi- ~
72 ~ ~
Da-a .a-4 Da-I
\3lcn
42
~I
.. .,.
ea0
.,.
I'"
I'"
r-
r" r"
I'"
..
..
QIr
J.rQlr
..
..,. .,.
ea40r"
I'"
r"
1"'-1'" ~
.,.
0
Q...
QIr
28
ft ~
wefT I
t I tI"RfCff com ~
~~ ~
trg;ffi"
t i3tR ~
"'-------"-_=..I
\ft ~
gtt1i:flIW~ I
.·'·1····
~,
~,
Rl~~ ~ ~ ;) ~ ~ ~I~ -« Wr ~ ~ cmur ~ ~ ~ lffUm ctr \31of! qill Ri:fl ~mnit \311~IDld ~ ~ ~ ql~lIgtt1chr
~~
~~
fumiT
ctr ~~~~
~q)f~~
\1fffiT~1
.···1····
~ mftl;cn f%\ftWH~, ~ fft~ftli:fl ctr ~ ~ ~ tR=R: ~ I -mT qftl~c:< ~, ~ ~ I3q;:£jl~ ~ ~ ~ i3tR _ wr:r ~ ~ ~ HG \3W f%\ftW1 ~" ~ i3tR -mT q)f mm wmr ~ I
~I
~ 1lfUrcr ctr
cnQIPt£fi ~!
m cnQIPt£fi
~ q)\ ~
Fchd lIS!
if
C§t9 ~ ~,
Gffif ~ I
wmrr
q)lf ~ ~
ctr
cnCA'11 ~ cnfl{d ~!
~flRI£fd
~~
m 1lfUrcr ~fr-~fr
fI'(94P1
~~~~
m 1lfUrcr ~fr-~fr
311~Rt£fi ~ ~
~~
-q ~
m- ~
~, ~, ~,
cf; ~
-q ~
\i11'1Cf)ltl
cf; ~
~ ~
www.prathambooks.org ~, ~,
1\i1<ld"I,
~,~,~q~-q'lfi~~1
PRATHAM BOOKS
~~~~~-q~GJlifq~~~ ~ ~ SlCf)I~1d~
Cffi'iT ~ ~
SlCf)I~I'1 ~
~I
Age Group: 11 - 14 years Seekhen Ganit Khushi-Khushi - 2 Aakritiyaan Aur Aankde (Hindi) MRP: Rs. 25.00