Professional Documents
Culture Documents
ĆWICZENIA 1
Techniki histologiczne
(technika parafinowa, celloidynowa, mrożeniowa)
Technika parafinowa
1. Pobieranie materiału
Przy pobieraniu materiału należy zwrócić uwagę na dwie zasadnicze sprawy:
• fragment pobranej tkanki powienien być stosunkowo niewielki (do celów mikroskopii świetlnej przynajmniej
jeden wymiar nie powinien przekraczać 5 mm, a do celów mikroskopii elektronowej 1 mm), aby zapewnić
dobrą i możliwie szybką penetrację płynów stosowanych w dalszych etapach procedury (utrwalacz, płyny
odwadniające i pośrednie); przy pobraniu większego fragmentu należy go przed utrwaleniem pokroić na
mniejsze kawałki;
• jeżeli materiał pochodzi od uprzednio zabitego zwierzęcia laboratoryjnego, pobranie materiału powinno się
odbyć za życia lub natychmiast po śmierci zwierzęcia, aby zapobiec zmianom rozkładowym w tkankach. Z
tego samego powodu, jeżeli po pobraniu materiału trzeba go gdzieś przetransportować, należy użyć do tego
celu pojemnika z lodem.
2. Utrwalanie materiału
Utrwalanie materiału ma na celu:
• natychmiastowe zatrzymanie procesów metabolicznych w komórkach i tkankach, przede wszystkim poprzez
denaturację enzymów. Można w ten sposób zapobiec zmianom autolitycznym, czyli samostrawieniu komórek
przez ich własne enzymy lizosomowe, oraz wtórnym zmianom rozkładowym i gnilnym wywołanym przez
obecne w materiale lub zawleczone z zewnątrz bakterie;
• związanie i wytrącenie (precypitację) niektórych zawartych w tkankach substancji rozpuszczalnych, co
zapobiega ich późniejszej dyfuzji i umożliwia uwidocznienie;
• wstępne utwardzenie materiału i zwiększenie jego odporności na działanie odczynników używanych w
dalszych etapach procedury;
• niekiedy również poprawę optycznego zróżnicowania tkanki poprzez wywołanie w niej reakcji chemicznych
ułatwiających późniejsze barwienie.
Niewątpliwie najistotniejsze znaczenie mają trzy pierwsze cele utrwalania i prawie wszystkie
utrwalacze spełniają zawarte w pierwszych trzech punktach warunki. Umożliwiają one zachowanie w
utrwalonym materiale struktury możliwie najbardziej zbliżonej do naturalnej struktury żywych komórek i
tkanek.
Rodzaje utrwalaczy
Utrwalanie możemy podzielić na chemiczne i fizyczne. Do utrwalaczy chemicznych należą (w
nawiasach podano najczęściej stosowane stężenia):
• aldehydy: formaldehyd (aldehyd mrówkowy, formalina - 2-10%), aldehyd glutarowy (1,5-6,0%), akroleina
(10%);
• alkohole: etylowy i metylowy (50-100%);
• ketony: aceton (50-100%);
• kwasy organiczne i nieorganiczne: kwas octowy (50-100%), kwas pikrynowy (1%), kwas chromowy (2%),
kwas taninowy (1%);
• związki metali ciężkich: chlorek rtęci (sublimat - 5-7%), dwuchromian potasu (2,5-5,0%), czterotlenek
osmu (0,5-2,0%)
4. Odwadnianie
Po utrwaleniu materiału, dalsze etapy procedury uzależnione są od rodzaju docelowego preparatu
mikroskopowego. W przypadku rozmazów, rozgniotów czy hodowli, można od razu przystępować do
barwienia. Jeżeli natomiast chcemy uzyskać skrawki o przydatnej w mikroskopii bardzo niewielkiej grubości,
pokrojenie materiału jest możliwe jedynie pod warunkiem jego należytego utwardzenia. Im cieńsze mają być
skrawki, tym twardszy musi być krojony materiał.
W procesie odwadniania zastępujemy wodę obecną w tkance alkoholem lub acetonem. Proces ten
polega na przeprowadzeniu materiału przez szereg wodnych roztworów tych substancji o stopniowo
wzrastających stężeniach (np. 50, 70, 80, 90%) aż do dwóch zmian bezwodnego (absolutnego) alkoholu lub
acetonu. Odwadniania dokonuje się w szczelnie zamkniętych naczyniach - jest to szczególnie istotne podczas
ostatniego etapu tej procedury, gdyż zwłaszcza absolutny alkohol jest niezwykle higroskopijny i z łatwością
chłonie wodę z powietrza.
5. Przeprowadzenie materiału przez płyny pośrednie: benzen, toluen, ksylen I i II, chloroform
Odwodnionego materiału zazwyczaj nadal nie można zatopić, gdyż substancja, którą chcemy go
przepoić, nie rozpuszcza się również w alkoholu czy acetonie. Istnieje zatem konieczność wstępnego
przepojenia tkanki płynem, który rozpuszczałby się zarówno w odwadniaczu, jak i w środowisku użytym do
zatapiania. Płyny takie noszą nazwę płynów pośrednich, bowiem pośredniczą pomiędzy odwadnianiem a
zatapianiem. Dopiero po dokładnym przepojeniu materiału płynem pośrednim można rozpocząć jego
zatapianie.
W przypadkach, gdy materiał zatapia się w środowiskach polarnych, nie jest konieczne ani
odwadnianie, ani przepajanie płynem pośrednim.
7. Formowanie bloczków
Po zakończeniu procesu zatapiania materiał wkłada się do specjalnych foremek, zalewa płynną parafiną
i szybko oziębia, np. przez zanurzenie w zimnej wodzie. Parafina zestala się i tak uzyskany bloczek można
następnie przyciąć do pożądanego kształtu i rozmiarów za pomocą ostrego noża.
Przy równoczesnym opracowywaniu większej ilości materiałów niezbędne jest odpowiednie
oznakowanie bloczków. Najprościej można to zrobić przez włożenie do foremki niewielkiego paska papieru
zawierającego symbol danego materiału w ten sposób, aby po zestaleniu parafiny oznakowany fragment paska
wystawał poza bloczek.
11. Nawadnianie – przeprowadzenie przez szereg alkoholi o malejących stężeniach: 96%, 80%, 70%, 50%
12. Barwienie
W histologii używane są przede wszystkim wodne (rzadziej alkoholowe) roztwory barwników.
Przepojone niepolarną parafiną skrawki nie zabarwią się, gdyż cząsteczki barwnika w wodnym środowisku są
"odpychane" przez parafinę. Dlatego z takich skrawków trzeba najpierw usunąć parafinę (przez zanurzenie w
ksylenie lub innym rozpuszczalniku organicznym), a następnie przeprowadzić przez szereg roztworów
alkoholu o coraz niższych stężeniach (nawadnianie, odwrotność odwadniania), aby w końcu przenieść je do
czystej wody.
Barwienie:
a) naturalne
- hematotoksylina (niebieski),
- karmin (czerwony)
b) sztuczne syntetyczne
Najpopularniejszą metodą barwienia jest wykorzystanie barwników kwaśnych (eozyna, floksyna, oranż
G) i zasadowych (hematoksylina, błękit metylenowy, safranina). Barwienie ma tu charakter reakcji
zobojętniania: barwniki kwaśne wiążą się z tymi strukturami komórkowymi i tkankowymi, które wykazują
odczyn zasadowy (struktury kwasochłonne), jak np. białka cytoplazmatyczne, włókna kolagenowe, itp.,
natomiast barwniki zasadowe wiążą się ze strukturami wykazującymi odczyn kwaśny (struktury
zasadochłonne), jak np. chromatyna jądrowa (obecność DNA), czy rejony cytoplazmy bogate w rybosomy
(obecność RNA). W najpowszechniej stosowanym barwieniu przeglądowym z użyciem hematoksyliny i
eozyny, jądra komórkowe wybarwiają się hematoksyliną na granatowo, a cytoplazma eozyną na czerwono. W
komórkach zawierających liczne rybosomy, cytoplazma barwi się na kolor fioletowy (efekt nałożenia barwy
czerwonej i niebieskiej).
13. Nawadnianie
Technika mrożeniowa
Technika mrożeniowa polega na utwardzeniu materiału biologicznego poprzez jego zamrożenie -
można zatem materiał pokroić na odpowiednio cienkie skrawki bez uprzedniego zatopienia go w substancjach
utwardzających i bez złożonej procedury przygotowawczej (odwadnianie, płyny pośrednie).
Technika mrożeniowa ma szereg istotnych zalet:
• jest krótkotrwała: przy maksymalnie uproszczonej procedurze czas od pobrania materiału do wykonania
preparatu nadającego się do oglądania pod mikroskopem nie przekracza kilkunastu minut. Wykorzystuje się to
np. podczas operacyjnych badaniach histopatologicznych;
• zachowuje w materiale biologicznym wszystkie składniki chemiczne - również lipidy, które ulegają
wypłukaniu podczas zatapiania w parafinie, celoidynie czy niepolarnych żywicach;
• przebiega w niskiej temperaturze, która zapobiega denaturacji białek, zachowuje aktywność enzymów
wewnątrzkomórkowych i blokuje procesy autolityczne.
Dwie ostatnie zalety sprawiają, że technika mrożeniowa jest szeroko stosowana w histochemii i
immunocytochemii.
Wady:
• powstają grube skrawki, które się łamią
• skrawki nie nadają się do przechowywania
Preparaty histologiczne:
- totalne (położone na szkiełko całe fragmenty tkanek lub narządów - zazwyczaj są to wypreparowane warstwy
ścian wewnętrznych przewodów (np. warstwa mięśniowa cewy pokarmowej), w których bada się przestrzenny
układ włókien nerwowych lub sieci naczyniowych. Taki preparat musi być wystarczająco cienki, aby mogło
przezeń przechodzić światło)
- izolowane
- mechanicznie
- chemicznie
- enzymatycznie
- rozmazy (wykonywane z płynów ustrojowych, w których obecne są wolno zawieszone komórki (krew,
punktat szpiku krwiotwórczego, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyny wysiękowe), a także z zawiesin
komórkowych uzyskanych w badaniach biochemicznych. Kroplę takiego płynu rozprowadza się na szkiełku
podstawowym w taki sposób, aby zawarte w nim komórki utworzyły pojedynczą warstwę. W diagnostyce
histopatologicznej wykonuje się rozmazy z materiału pobranego ze śluzówek (jama ustna, nosowo-gardłowa,
pochwa) oraz z wydzielin (wydzielina oskrzelowa))
- skrawki (uzyskane przez pokrojenie materiału na cienkie "plasterki"z narządów miąższowych,
odwapnionych kości)
- szlify kostne.(uzyskane przez zeszlifowanie tkanek twardych (zmineralizowanych) na bardzo cienkie płytki)