TABC Authawng

2010, December

TABC
Authawng

A ngeitu:
Thantlang Association of
Baptist Churches

A chuahtu:
Literature Department
(TABC)

Tawlreltu:
Rev. K.L. Òial Hre Ling
(Editor)
Rev. Dr. Lal Uk (GS)
Rev. Ram Er (AGS)
Rev. Van Duh Tling
Dr. Hmuh Thang
Pu Ngun Hram
Pastor Dr. Tawk Lian Bawi
Pastor Thawng Peng
Pu Siang Bik
Pu Ram Khar

Cacutu
Nu Lily Sung

Editor Aanka
Christmas thla cu kan hung lut than cang. Kan thinlung in khua zaza kan ruat cio hna. Mi
cheukhat cu Christmas thah awk ah ar le cvok tiang in a zuami kan um ko rih lai. Khrihfami
hna kan puai lakah a sunglawi khun in hman kan timh ciomi a si caah kan i ngaihkhunmi zong
a si fawn ko.
Amah belte kan don ning cio hi ai khatlo men ko lai tiah ka ruah. Hi lai ah hin cun
khuate lei in khuapi lei ah, khuapi lei nih khuapi chin ah kan kal cio ko hna i kanmah ca, kan
fale ca, kan hawile ca ti in kan ngaihchun in thil kan i zalh hna.
Sifak fale tete zong nih a thabikmi thil hruk le aih duh cio a si. Cu riang ah nu le pa
cheukhat cu lungrethei in a ummi kan tampi tawn. Fale cheukhat cu rawlei le tidin nakin
thilpuan tha hrukneih a duhdeuhmi kan um tawn men ko lai.
Cucaah tukum cu kan sunhsaktukmi Christmas le kumthar puai hna nih hin kan phurh
seh ti ka duhmi cu “Khrih nih kan caah a sining vialte pek in a pum hrimhrim kha laksawng ah
a kan phurh bang in kan nih zong nih kan minung hawi caah thinlung in siseh, chawva in siseh
Khrih kan phurh can ah kan laksawng phurh khawh zuam ve hna usih” ti hi a si.
 A chung cabia hna hi catialtu pakhat cio i an hmuh ning le an ruah ning a si.

Biahmaithi Daidin 1

December Lungpumhvahui 1

X’ mas caan Daidin 1

Kan thawngpang, ................ 2

an thawngpang

Mikhamhtu vawlei ah Za Iap 3

a tlung

Lungput pa hnih Rev. Biak Lian 5

Thlanglei Laitlang ah Pastor Lal Sang Zual 7

Laica cawn kan thok

Hmailei mino caah Salai.KC.Rual Hlei Thang 10

ka lawm

Baibal kan rel tikah ................. 17

hngalh a herhmi

Thluaite a aw Lungpumhvahui 19
lok chong

………………………………………………………………………………………………………….

December
Lungpumhvahui
A kik , kik taktak
Nain,
Van kam a thiang
Thinlung a dai
Lawmh kan i hrawm Daidin
December thla ah X’ mas Caan

Aruang Dipa zan kik hirhiar

Khrih chuah thla X’ mas hla aw khing ringriang
Lawmhnak a tling
Daidin

Biahmaithi
Daidin

Kan hlam zungzal rih lai

a ruang cu
hngilh lai i a rak cuangmi na muihmai nih khan
thinlung tilet kha a daihter

Kan ngai zungzal ko rih lai

a ruang cu
ih lai hla thlam i a rak lengmi na bia nem nih khan
midang a ka herhter tilo.

TABC GS Rev. Dr. Lal Uk Malaysia ah

 TABC GS Rev. Dr. Lal Uk cu Malaysia ram i tuah dingmi GCC Conference ah TABC
ram chung pastor pathumli he an kal lio a si. Damte in kan sin an rak kir khawh cio naklai thla
rak campiak cio hna usih.

TABC Ram Chung Pastorte Khual an Tlawng

TABC ram chung ah pastor a òuan liomi hna cu TABC ram chung khua dihlak ah phu 7
ah i òhen in 2010 November 27 in December 6 tiang Khrihfabu an tlawng hna. Hi bantuk in
hmunkhatte ah khual tlawn hi a umlonak a sau ngai cang i, a kalmi hna cu an i nuam ngai hna.

Nubu training le khawmpi

A ralaimi 2011 January 21 -23 tiang tuah dingmi TABC Nubu training le Khawmpi cu
ZABC ram chung Bungkhua Khrihfabu ah tuah ding a si caah khua kip in kan nule hna nih
thathongai in nan rak i timh i zuamnak phun kip zong ah nan rak i tel cio naklai kan in sawm
òhan hna.

Church School Teachers Training

TABC CE hruainak in a ralaimi 2011 January 14 -16 tiang TABC ram chung hmun 6 ah
tuah dingmi Church School teachers training ah khua kip in rak kai kho cio ding in kan in sawm
òhan hna. Church school saya/mate nan dihlak in rak kai kho ding in atute hin rak i timhlamh
ding a si lai caah Khrihfabu kip nih tha rak pek cio a herh lai. Thlacamnak le a herhmi chaw le
va zong in tha rak pe cio hna u tiah kan in sawm hna.

New Eden Garden (CRDP) ah

CRDP secretary hruainak in November 15 nih ah TABC zung staff cheukhat, JMBC staff
le committee ( bu dang pastorte i tel in) hna he minung 25 renglo nih facang kan tuan hna. A
nuamh zong kan i nuam dom. A facang a car ngai kan ti nain pung 52 a vui kho i kan i lawm.
Hmsailei ah cun cunak in a tam deuh a vui lai tiah zumhnak kan ngei .

A ralaimi 2011 January 26 -27 tiang TABC Mino hruainak in tuah dingmi khua kip mino upa seminar
le training ah khua khat in pathum cio kai ding kan timi kha philh hna hlah usih

********

Vawlei hi nikhat hnu nikhat in a òhangcho. Cu lio ah cun òhatlonak zong a rak òhangcho ve. Hi ti thil a
simi hi atu chan lawng ah silo in a hlan chan zong ah a rak si. Adam le Eve, Eden dum in Pathian nih a òhawl
hna hrawng ah khan cun vawlei hi a thuan le a thlawh zong an rak thei lem lai lo. Caan tlawmpal a hong kal in
vawlei thlawh le òuan an hon thiam. Cu bantuk òanchonak lak ah òhatlonak zong a rak i tenh peng ve.
Sualpalhnak zong a rak òhangchin lengmang ve i vawlei hi minung caah sualnak hmun a lo chin lengmang.
Cucu vawlei a sinak pakhat cu a si.
Mifim, khuaruat le Pathian mi hna nih sualnak a tamchin lengmang an hmuh tikah ralrin peknak le
cawnpiaknak an ngeih tawn hna. Sihmanhsehlaw sualnak cu a karhtuk tik ah tlaih khawh le kham khawh a si ti
lo. Sualnak nih cun vawlei cu a den i a rawk cuahmah ko. Hi thil hna an phichuak, atu chan ah kan ton
cuahmahmi cu, khuacaan thlennak te hna hi an si. Thing kan hau ruang ah Oxygen a tlawm, Carbondioxide an
tam chin. Cu tik ah vawlei a linchin lengmang, zawtfahnak a tamchin lengmang. Hi sualnak nih a chuahpimi
harnak vialte chung in kan chuahkhawhnak ding lam cu Pathain nih a kan ser piak i cucu Chrismas in ai thok.
Israel mi hna nih an saltannak chung in a kan khamhtu Messiah a chuak lai i vawlei cung ah hin Israel
mi phun cu bawi kan si lai tiah an rak i ruahchan. Cucu Profet pawl hmang in rak chimphuan a si. Israel mi
hna nih an i ruahnak ah sal kan si ti lai lo, bawi kan si cang lai. Kanmah vawlei ah kanmah tikhur tite ding in le
kan tirawlte eiding in kan nung lai. Mi phundang hna cu kan sal an si lai i kan rianòuantu an si lai tiah an i ruah.
Sihmanhsehlaw Messiah rat taktak tik ah cun an i ruahchanning in silo in vawlei ca in a ra. Israel mi hna thok
in Jental mi, vawlei miphun vialte hna caah a si. Pathian vel cu miphun pakhat chung lawng ah khumh khawh a
rak silo. Pathian nih ai tinh taktakmi cu vawlei sualnak chung in minung hna khamh kha a rak si ai.
Israel mi hna nih Thiang Thlarau kong an chim tikah hin sernak kong he ai pehtlai peng. Van le vawlei
zeizong vialte hi Thlarau in a ser hna. Rilipi cu muihnak nih a khuh i ti cungah cun Pathain òhawnnak cu ai
chok. (Gen 1:2). Cun thlarau cu seròhannak he zong ai pehtlai zungzal tiah an ruah. Ezekiel 37:1-15 chung ah
ruhro hna an hong nun òhan i ralkapbu nganpi ah an hong cannak kan hmuh. Cucu Pathian rian òuannak a si.
Pathain rianòuannak cu vawlei caah sernak le seròhannak an si.
Pathian nih kan umnak hi vawlei ah mi khamhtu a run thlah. Cu ni cu Christmas kan ti. Christmas
kan tuahnak sullam cu, Pathian rianòuannak a thar in ruat in thazang thar lak òhan ding kha a si. Christmas
kong kan hngalh òhannak thawng in cu mi khamhtu nih cun a kan sermi kan um lai i a kan ser òhanmi zong kan
um lai.
Pathian pekmi mi khamhtu cu sertu le ser òhantu a si. Nu le pa ngeilo nan um maw? Amah cu nu le
pa ah i lak u. Fimthiannak ngei lo nan si maw? Amah cu fimchimtu a si. Lungrethei le khuaruahhar
vansangmi nan si maw? Amah cu ruahchannak hrampi a si. Thilrit phurmi nan si maw? A seihnam cu a bei a
nuam mi a si. Lungkuaimi nan si maw? Lungkuaimi damtertu a si. A zawfakmi nan si maw? Damtertu
Bawipa a si. Sualnak òemòawn ruang ah ai hlitphuak kholomi nan um maw? Amah cu mi khamhtu Pathian a
si. Christmas lawmhnak nan cungah um ko seh.

*********

Capo
Miroling pafa hna

Hngakchiapa ca a thiamlotuk i an Sayate nih an tuk lengmang ti a si. A pa kha a thin a

hungtuk i voikhat zan cu a pa nih ca a ciahpi ti a si i, Tinchia(Kanan) kha an i chim, hitihin a pa
nih tahchunhnak a lakpiak...
A pa: Khah ka fa tuni ah na nu he lo ah kan kal i va 4 ka tlaih, kan hung tlung i hauka kan
phak ah 2 ka thlah sual le pa zeizat dah a tanglai?
A fa: Ka pa ziah mah va cu a thla na tem lo a ti diam.

Rev. Biak Lian (Mualkai )

Lungput kong hi a phun phun in an chim cio i mi pipa lungput le mi pipalo lungput ti phun zong in an
chim tawn. Kei zong nih ka chim duhmi cu kanmah nih kan zuat kan khalhmi hna ti le rawl kan pekmi hna saòil
arva lungput kong in kan pupa hna lungput he ni hin kan lungput kong langhter ka duh ve. Cucu zeidah a si tiah
cun,
Pakhatnak ah vokpi lungput a si. Vokpi cu minung nih kan zuat i rawl kan pekmi kan cawmmi hna an si.
Nawncet ah a bualmi an si. Fa an ngeih tikah an fale an lohtlau nakhngalo caah an runven ve ko hna. An fale an
dawtngai ko hna i an hnuk in an cawm ko hna. Sihmanhsehlaw an fale rawl ei an hun thiam i rawl kan pek tik
hna ah cun amah a fale lila kha rawl ei a thloh hna, rawl a thawtnak kha keimah nih ei dih ning ti lung a pu. An
fale an khimòam kha zei ah a rel ti lo. Keimah ka khim poh ah a za ti lung a pumi an si.
Hi lungput hi nihin Khrihfa ka si tiah a timi hna mi tampi kan lungput a si rua tiah ka ruah. Zeimawzat
cu mitha kan lo ko na in kan mah kan khim nak ding kan mah nih kan hmuh, kan co nak ding a si poh ah cun
keh le vorh zoh a duh lo mi Khrihfa tampi kan um. Dawtnak kong cu kan i cawmpiak lengmang sifak santlailo
zoh khenh le dawt kan i cawmpiak lengamng. Sihmanhsehlaw kan cungah a phan taktak tik ah cun Khrihfa nun
zei dah a si ti hngalh kan i duh ter lo. Nihin ni ah kan ram ah bomhnak a phunphun a hung phan, Khua tampi ah
cu bawmhnak i cuh ruangah in le pa zong a si mi an tampi, a daw ciami zong a huami an tampi. Bawmhnak
hmuh i kan i lawmhning mi dang keimah nih bawmh ve hna ning ti lung kan put duh lo ning hi ruah a tlak
ngaingai. Khua cheukhat ah cun rawl cawi ding cu kan ngei lo na in cawkding tu cu kan ngei a timi te hna zong
an um cang. Hibantuk lungput hi vokpi nih a fa le a daw ngai a lo na in a dawt taktak hna lo bantuk kha a si.
Pahnihnak lungput cu Ar pi lung put a si. Arpi zong minungnih kan zuat i ti le ralw kan pekmi hna an
si ve. Leidip lakah a bualmi an si ve . Anti an thlumh i a fa a keuh tikah vokpi bantuk in hnuk a dinhmi an si lo.
Asinain a fa le an himdam khawhnak hna a thla tangte ah a riahter hna. An lo tlau suallai ti phanah a fa le caah
thih a ngamh, hi nakin a nun a dawh tuk mi cu rawl kan van fah hna tik ah a fa le khim tein an cuk ter hmasa
hna. An ral a venpiak hna. An khim hnu ah a mah nih a rawl cu a cuh ve tawn.
Hibantuk lungput hi kan pupa hna nih an rak ngeihmi lungput kha a si. An lungput kong cu kan nu kan
pa le nih an kan chimh lengmang i kan hngalh cio ko hna. Nifa an nunnak ah keh le orh zohbu tein an rak nung
zuang zal. Thilfate zong i hrawm duhnak thin lung an ngei. Sifak santlailo zawn an rak ruat . Anmah cotin ding
thil kha mi dang nih coting kho hna seh ti lung an pu. Mi dang an khim paoh ah cun kan nih cu òamko u sih ti
lung an pu. Sa ankah tikah tlang zamh nun an ngei. Rawl ei awk ngei lomi rawl an rak sah piak hna. Pathian a
zum lo mi an si kan ti ko nain Pathian lungput le Pathian zia cu an mahnih an kengdeuh. Ka piangthar tiah heh
tiin a au lengmang mi nak in an mah nih Pathian mi an rak lawhdeuh. Khuazing hna kan tla lai lo tihi an biafang
hmanmi a rak si zungzal.
Hi ka òialmi hi keimah nih an rawl kan pek hna i an nunning ka zoh ti ka hmuhmi chung in ka òial mi a
si. Cucaah kan dihlak tein ruahawk ah ka duhbikmi cu vokpi bantuk in mahkhimnak lawng a duhmi Khrihfa silo
in Arpi bantuk in midang an khim poh ah cun kan nih cu òamko usih a ti khomi Khrihfa si kha a herhbikmi a si
ko. TABC nih kan tlangtar ah kan hmanmi a si. Hi tlang kan i tarmi nih hin TABC ram caah kan nun a kan
remhhleimaw ti ka ruat. Dawhngai in i tar tung i a chungum mi nih tuah zulh duh tung lo ah cun kanmah le
kanmah mual kan i phoh a si kolo maw? tihi fakdeuh in ruat hna u sih. Vokpi lungput kal tak in Arpi lungput tu
kha kan ngeih a herh cang.

◊◊◊◊◊◊◊◊
TABC zung inn peh hram thawk a si cang
TABC zung a thumi hna an i tlum lo caah zung inn peh ding in rian nganpi TABC nih ai hmaithlakmi
rian tu November thla canceo in awt a si cang. Cucaah chaw le va in siseh, thlacamnak in siseh, fakpi in bawmh
kan herh ko. Nan rak kan bawmh cio naklai kan in sawm ko hna.
 October thla a peh

Laica cawn hram kan thok: : Ka phakthokin a voikhat nak bik biak inn kan i pumh ah hin mi nung
kan tam ngaingai i, ka ratnak a ruang ka chimcolh. Laimi phun kan si, laiholh kan thiam hna lo
caah taksa Thlarau ah harnak kan tonmi tampi a um. Hakha holh timi hi lai holh cu a si, nan
holh zong hi lai holh thiamthiam a si ko. Lairam chung um lai holh poh hi i thei kho dih hna
usihlaw zeitlukin- dah a nuamh hnga. Cucaah cun kei zong nan holh thiamve kai zuam lai i, nan
nih zong ka holh thiamve nan i zuam lai ka ti. Kan Cathiang Genesis 11:1-9 kan zoh tikah
hlanliomi hna holh pakhat an rak hmanlio ahcun zeitluk in dah an thancho i, holh an i theih tilo
hnu ahcun zei rianhmanh an tuan kho ti lo. Hakha holh hi nan thiam lai i, nan holh zong nan u
pat fawn lai cucu nang le kei kan thanchonak hrampi cu a si. Hlan lio kawlram lai fang
chakdeuh ah khin Pio miphun an rak um i, mah hna cu miphun lianngai an rak si nain an holh le
an nunphung an upat lo tuk ruang ah a donghnak ahcun an
minung tiang in an lo tlaudih tihi nan theih cio ko lai.
Cuca cun a donghnak ah chim ka duhmi cu nan khua le Khrihfabu nan ca i riantuan tu
ding ah ka rat nak a si i, 1. Laica chim tu ah, 2. Tonic solfa chim tu ah, 3. hla chim tu ah 4.
Keybord tum, tingtang tum chimtu ah le 5. Pathianbia in thazangpek awk ah mah vialte hna hi
nanmah he a thabik in kan i caihhmai hna lai i a thabik in rian kantuan hna lai tiah ka chim. Mi
mithmai kazoh ah an i lawm ngaingai in ka hmuh.
Cu hnu cun upa pawl meeting an thu i, siang inn ah siangngakchia pawl lai ca chim an
herh ning le a tu kan fa le hna hi a tu in sing inn ah laica an cawn a si ah cun hmailei ah a thami
theipar kan hmuhte lai dingning vialte kha khrihfa upa le khua upa hna an i caih hnuah an
sayamahci sin ah an valeng. Sayamahci zong nih thate in a rak cohlan hna caah June thla thok
khan nihin ni tiang sianginn ah Laica kan cawng. Amah belte kan holh hi a hlattuk rumro i, Lai
aw chuah an thiam kho hrimhrim loh. A bikin R aw an chuah kholo. D aw an chuahkho fawn
loh. tling, tlang, thlang timi pawl hi an chuah kho fawn loh. Mino pawl zong hla kan cihmh hna
ah hin a buaibikmi cu a dirh tbk. Bawipa nih zophong khua ah 1983 April ni 4 ni ah CCOC
palai Ni Peng hmang in a khrihfabu a dirh timi hi hla in ka tuah i, Dirh hi an chuah kho
hrimhrim lo. An holh hi Mindat peng holh ah a har bik a si anmah nih cun Mindat peng holh
poh hi an theihdih nain midang nih cun an holh hi an theih piak hna loh. Tahchunhnak ah AI NA
AI HAWH AW? tihi rawl naei cang maw? ti a si i, a hmasa Ai khi rawl a hmanung khi ei tbk. a si
i, a hmasa khi aw sang in chuah i, a hma nungkhi a niam tein chuah a hau tbk. a si caah anholh
hi a fawi loh. Asinain keimah zong an holh hi biatak tein ka cawngve caah a tu ahcun ka chim
khotuk lo nain ka theihdih pah ngawt. An mah zong Lai holh cawn ah an i biatak chim
lengmang ve i, a tu hi hma kan kal ngai cang.

Biadonghnak: : Pathian nih kan riantuanmi thlua a chuah i kan phak ka i. Hakha mi phun
nih Hakha holh in hei nenh ter men i a ruatmi pawl ko cung i, a thin hungmi pawl zong kha an
holh biatak te in ka vun cawnve i, ka vun thiam pah cang hnu ahcun an tha a nuam tuk ve than i,
nai thial ti lai lo an ti. Cun khua dang pawngkam khua pawl nih an ka cah tuk ve. Kan khua ah
mino solfa na chim hna lai ti le keybord tumtu kan nei lo kan keybord kan chiahsawh ko a timi
an tam ko. Atu ning cun laica chimhhrim hi kai phazo lo a si ko.
Thlakancampiak uh: : Riantuannak ah lungrethei peng riantuan hram kan thok ko
cang caah a donghtiang tlam a tling sual lai loh ti ka phan nih dangkhat tlukrilhsual le piahtana
pakhatkhat ruangah keimah ruangah laica le lai holh a min a chia sual lai ti ka phan nih
dangkhat lungre a thei cecua ko. Cun Mindat peng ah ka umnak khua hi Zu a tamnak bik, ituk i
thah a tamnak bik, mi thah zei ah an rel thenglo, tazacuai a tamnak ram a si i, milung tonglo in
biachimsual zong tih a nung ko a si nain rian tuanhram kan thok kocang caah tlam a tlin
hlanpoh hi cu ka kir rih lai lo. An holh zong ka thiamve cang i, riantuan awk tampi a um rih.
CCOC nih an vorh thlaici a keu cangmi zohkhenhtu um lo ruangah a rawk thanmi tampi ka
hmuh hna tikah kalung tha lo. An caah rian tuan awk tampi a um rih. Ka chuak kho rih lai lo,
Thlarau tlau ca le laica lai holh ca le , zumhnak a pial takmi hna lai hritlai hawidawt hna caah
thlarak kan campik cio tuah u. Lunglomhnak tampi he. Hmailei ah vedio muilang in chuah kan
vun zuam te lai.

♥♥♥♥♥♥
Hmailei Mino Caah Kai Lawm

Salai CK.Rual Hlei Thang(Ed.)

Vawleicung ah Science lei fimthiamnak a òhangchotuk i. minung khuasak

ning zong a hong sang chinchin. Cuticun caansin in zawtnak rungrual a phunphun,
chan zulhin a òhang a chuak thluakmah ve. TB sii le Raifanh sii tbk....a thah
khawhlomi rungrul zong a um ve.

Awnak in a rangdeuhmi karh -thannak

Hi lawnghmanh a si rih lo. Hlandeuh i kan theih ballomi HIV rungrul, Bird
Flu, Cawhrut zawtnak rungrul tbk... tiang a chuak hi mu. Zawtnak thar khuazei le
khuazei in dek vawleipi cul in an chuak. A lo tlau cangpei kan timi Ngal-Eu
zawtnak zong a mui a hong langthan hoi. Ruahah hin thinphang thlalaunak ding
lawngte a si ko. Kan chan hi Internet chan kan ti. Zawtnak rungrul an karh than a
ran ning hi, aw nak in a rang deuhmi Jet vanlawng cio a si ko. Hmun ka-khat ah a
cang kan timi nih a chun-azan in vawleipi a cul dih manh ko.

Sii thawngzamhnih a kan khuhchiilh

Rungrul ruang i a cang/chuakmi zawtna a karh. Lung zawtnak, thikai zawtnak,
zunthlum zawtnak, cuap zawtnak, lung/kal zawtnak tbk. a tam zia hi. Lephiat
zawtnak hna hi a tu tluk hin hlan ah cun a rakum lem lo. Atu kan chan cu tuak
hmanh! Mino tete an zawt le an fah (chunglei thil he thahri, ruh tiang in) a tam zia
hi a mak ko. Zawtnak a karh. Sii serchawmmi phun a tam. Kan vawlei cu sii lei
thawngzamh nih mit a laak dih. Siidawr a karh.

Zawt a tihmi mirum pa: :Ca lei a òuanmi hna nih an chimmi ca lakah hin
ngandamnak he ai pehtlaimi ca pawl hi zuar khawh bikmi a si ko cang. Zawt cu kan
tih cio fom cu teh. A luancia kum 30/40 lio ah American mirumpa pakhat zawt a
òih ning ka lung ah a hung chuak ngai. Chawkawl rian tamtuk a ngeimi
mirumlianpa Howard Huges timi a si i, hi chanlio ahcun cungcuang cazin ah telhmi
pa si. Zawtnak i chawnhsual lai a phantuk caah minung um lonak tikulh pakhat a
cawk i himbawm ding in inn i sak in khua a sa.
A umnak dal cu rungrul thah sii a khahter dih hna. Amah nih a thimlomi paoh
cu, mi zeihmanh luh a sianh hna lo. Vawlei cung hmunkip i a rianòuannak vialte cu
a inn chungcun Phone nih a pehthleih, a tawlrel dih. Ei-dindingmi paoh kha siibawi
(aihlaanmi) nih a chekdih hnu lawng ah a sin a phanh pi. Zawt a òihning cu a
zualhmachinlengmang i, òih zawtnak (phobia) dot a phan.

Tamhal in a ummi mirumpa:

Hi tihzawtnak (phobia) cu zeitluk in dah a thatlo tiah cun, mirumpa cu tidin
ding siseh, rawlei ding siseh a òhih tuk i, ti le rawl a uul. Hruk-eihmi hin zawtnak
kai cawmsual lai ti a phang hoi i, tak lawng piin a khuasa, ti si. Bank, Cinema
Company, Airline hna le sehzung nganngan a nei/ a uk tu mirumpa cu “vitamin
chambau” in a thi, ti a si. Cu lio chan ahcun cu mirumpa cu “ Mi molhpa” tiah an
auh. Sihmanhsehlaw nihin kan chan ah cun “ amolh” ti awk a si tuk lem hna lo.
Zawtnak cu pei a tamtuk cang cu......

Zumhngam dingmi zeidah a um ti?

Zoh ca, ti le rawl hmanh cu pei a zumhkhawh ti lo cu. A tu kan chan hi teh, na
ruat ve bal maw? Thlitu zong hi zumh a um ti lo. A hlan ahcun tikhur/ti-inn ah
khonmi nak-in van ruah hang khi zumh a um deuh ( ngamdamnak caah ) an rak ti.
A tu khan chan ah cun Acid ruahhang le Awaycy ti chan ah thirdat pawl an tamtuk.
Thli chung ah le Diesel khupawl, pastol khu pawl an tamtuk cang. Ti chung Ngasa
hmah ah hin zawtnak rungrul an um i, tisik anhnah tiang ah hin non (sehsermi ) le ruang
rul thahsii a siivai an thiang hlei lo. Zumhngamdingmi zeidah a um ti? Nifatin kan meh
kionak Chiti hmanh hi a thianghlim hlei hnga maw? (Lai kut chuak Chiti hlei in zeidah a thiang
hlei hnga).

Cawhpolhmi rimhmui phun pawl

Cawhpolh in a nung i khuasa zong kan tampi. Apple le Tittaw thei zong kan peh hna.
Matmun le khuhlu zong kan peh hna (peh ti tikah an kung/nge kha kan senhter i phunhnih kha
phunkhat cawh in kan tlaihter). Hi tihin theikung zong kan cawhphuat hna. Minung nih kan
eidin tikah tih a nung an ti. American hna nihcun hi bantuk hi a ram i luhpi a onh tilo caah
Europe ram hna cu an holh a tam ngai te. Science fimthiamnak timi ah hin phuahchommi paoh
a tha maw? timi hi a caancaan ahcun ruahding a kan neih ter. A luanciami kum 30/40 lioah
Philipine ram i a ummi “Facang kherhhlaitubu (IRRI)” nih facang phunthar pawl a
phuah/tuahchom i, cinthlak ning thar zong a ser/phuahchom ruangah facang chuak a tamdeuh.
Tuandeuh ah kumtin a paam tawnmi India, Pakistan tbk. ram pawl kha ram leng facang cawk
hau tilo in a um ter ve hna.
Green Revolution
Cutik ah IRRI bu i an rianòuanning kha Green Revolution tiin, thangòhat a comibu ah an
chiah tikah Nobel laksawng tiang an rak hmu phah. Cubu i a phungthar pawl cu sehsi non
tampi le rungrul thah sii tampi hman a rak hau. Cutikah FAO bantuk UN tiang in sehser non
hna le ruangrul thah sii tampi hmanding in an chimh len hna. Kawlram lila zongah hi bantuk
thlaici le cinning hi a laar dom ve.

Athar paoh hi a tha lai tiah ruat hlah

Khah...a tucu non le ruangrul thahsii òih a nun ning kan theihcang theo lai. Chemical thil
pawl hmang tilo in, “ Kanmah kokek cinnthlak ning” hi van uar cio a si. “Organis thingthei
haanghnah” timi pawl hi zuarkhawh deuh a si”. “Kokek man” kan van theih tikah caan a luan i,
zawtnak phunkip nih kan pum ah rian a òuandihcang. Thilthar serchom a hong chuakmi paoh hi
a òha tiin kan ruah awk a si lo. Fimchimtu ah hmankhawh a hau. Athar..a thar paoh zuanhnawh
a hmangmi nih i ralrin a hau. A tu ahcun Science leimi fimthiamnih riansang nei pawl duhnak
an zulh tuk hna caah, zawtnak ruangrul bomb, chemical sii vai khu bomb pawl test, an ser
chuah cang. Cucaah vawlei hi òih a nung ko cang.Kan òihmi thil a chuah thluahmah, hrialding a
tam. Zei hidah a chia i, a òha timi hi ruah ciammam a hau cang.
Kokek thil hi a tha bik ko
Hlan deuh ahcun nu le hnuk hi a tha lo cawhnuk bu/ phut dinh hi zawtnak a thiangbik tiah
siibawite le ngandamnak rianòuantu pawl nih riansang ngei le mirum pawl caah an lei tang in
bia an chim thawng an zamh. A sinain a tu ahcun kokek Pathian pekmi nu le hnuk hi a tha bik
ko tiah theihfian a si cang. Nu le hnuk tluk in fale caah a thami vawleicung ah a um lo.
Kan chan sining thlihran ruangah fa nau vialte an pumsa ah zawtnak phungtling ai khong
cang. Cu nih cun dahkaw sii ai a ser, azuar tu vialte kan neihchiah kan pek dih hna hi mu.
Damlo ruangah kan cawm hna hi awh. Zei a va sikhom ah, a tu kan chan ah hi thil hi kan cung
tlung len ai kun òhangthar semmawng chantu ahcun...hi thil a kiang te ko lai. Cucaah hmailei
mino caah kai lawm. (Luthuh Sein Win: The Myanmar post, Sept.B2010-zohchih in aitlakning i
leh/tialmi a si.)
******

Lai Holhthuk
1. Pelrel = I let
2. Phailaizawl = hmunrawn, nel rawn
3. Phau = Lamkal, Kehlan
4. Phulhrawh = lo duahdih i thlaici tuh
5. Phun lai = Michia thiang

A peh

Tyndale Biakam Thar cu England ram i a luh cangkate in mizapi nih rel an duhtuk
hringhran tlukte khan biaknak lei bawi pawl hna nih khan hrawh an duh ve i an i zuam ve. Cu
Biakam Thar hrawh dih hna nak ding caah khan upadi pakhat an chuah. Bishop pawl hna nih
khan tam pipi in an cawk hna i mei in an khangh hna. Cucaah cun a rawk òukòakmi lawng
tlawmpal a taang. Mirang Baibal tuanbia ah hin Tyndale lehmi hi cu Grik holh in lehmi a si i cu
Grik holh Biakam Thar cu Erasmus nih a rak tuahmi kha a si. A thar in an nam lengmang ah
khan Tyndale nih khan remhnak tete le òhatterdeuhnak tete kha a tuah lengmang ve hna.
Tyndale nih cun òhatuk khan a rak leh caah kum 1611 i King James Version timi an hun chuah
ah khan Tyndale lehmi chung khan zakhat ah 90 kha an lak ti a si. Biakam Thar kha a lim hnu
ah Hebru holh in Biakam Hlun leh kha an thawk òhan i, asinain Moses Cauk panga le Joshua in
Chanrelnak tiang le Jeremiah lawng kha a leh manh hna.
Europe ram i kum hra aa thuh hnu ah Antwerp (En-uap) khua ah khan Mirangmi Roman
Katholik pakhat nih a lei i an tlaih i cawnpiaknak hmaanlomi mi na cawnpiak hna i a ping ah na
kalpi hna caah ti in, thih dan an pek. A hngawng in hri in an reh i a pum cu mei in an khangh. A
chim hmanungbikmi bia cu, “Bawipa, England siangpahrang hi a mit run auter ko,” ti hi a si an
ti. Sihmanhsehlaw Tyndale cu teitu a si. A Biakam Thar kha heh tiah mei in an khangh hna,
asinain mizapi nih khan rel an duh chin lengmang lehlam. Cun cuhleiah Mirang cozah nih khan
mizapi kha anmah Mirang holh in Baibal tuahpiak an herh ning le a òhathnemnak ding kha an
hun hmuh chin lengmang ve i hi kong ah hin kum 1534 i England ram cu biaknak lei i Rom
kuttang i a umnak in a hun i òhen nih khan a bomh ngaingai.
Tyndale cu Belgium ram i thong a tlak lio ah khan England ah khan Mirang Baibal
pakhat a hung chuak phut ko. Cucu kum 1535 ah khan a si. Europe konòinent in cu Baibal cu a
rami a si. A min cahmai i a òialmi ah cun, German holh le Latin holh in Mirang holh ah lehmi a
si, ti a si. Cu Baibal cu Coverdale lehmi a si. Tyndale nih a lehmi Biakam Thar kha a ning ti
awk in a zulh i Biakam Hlun chung cauk a cheukhat a rak lehmi hna zong kha a ning ti awk in a
zulh ko hna. Hi Baibal hi Mirang holh in Baibal tling an ngeih hmasabikmi a si. Hebru holh le
Grik holh in lehmi a silo ti cu a fiang, zeica tiah cu Baibal cu “siangpahrang Henry 8 nak
thangòhatnak caah” ti in a cahmai ah an tial mi ah khan Coverdale nih cun calettu pa 5 lehmi
leh chinmi a si tiah a òial. Coverdale nih a lehmi Salm hna cu atu tiang hin Church of England
Khrihfabu hna nih ni fate thlacamnak ah an hman. Kum 1537 ah khan voi 2 tiang an nam i a
min cahmai i an òialmi ah, “ Siagpahrang hnatlaknak in tuahmi a si” an ti. Cucaah Tyndale thih
hnu kum 1 ah Baibal cu a ningpi in leh le phawt a si i cucu siangpahrang hnathlaknak in si dawh
a si.
Cun 1537 ah hin England ram ah khan Baibal a dang pakhat a hong chuak òhan. A
chuahpitu hi a min taktak cu John Rogers a si na in, a min ah cafung min a lakmi cu Thomas
Matthew ti a si. Amah hi Tyndale hawikom a rak si i Queen Mary nih khan 1555 ah mei in a rak
khangh. Biakam Thar dihlak le Biakam Hlun hnarcheu hi Tyndale lehmi kha an si, cun a tangmi
kha Coverdale nih a leh mi an si. A min putu cahmai ah cun “Siangpahrang nawlpeknak in
chuahmi a si” tiah ai òial. Hi Baibal hi England ram i seh in nammi a hmasabik a si. Cuticun
Baibal lehmi pahnih kha England ram ah khan zapi nih an hman hna i pakhat cu Coverdale
Baibal kha a si i pakhat cu Matthew Baibal kha a si; an pahnih te hin Tyndale lehmi kha ai rinh
ngaingaimi an si.
Cu hnu ah Baibal a hung chuakmi cu Matthew Baibal, Coverdale nih a remhmi kha a si.
Hi Baibal nam hi an thoknak cu Paris khua ah a si nain Khrihfa hremnak kha a hong um caah
England ram ah khan an òhial i cuka ah cun lim a si. Kum 1539 kum hi a hun chuah kum cu a si
i a min ah Great Baibal ti a si. Baibal ngan (Great Bible) ti a sinak cu uk nganpi a si caah a si
ko. A cauk min òialnak cahmai a tanglei deuh ah cun “Khrihfabu hna hman awk ah” ti in ai òial
i kum 1538 Baibal cu nam a si lio ah khan hi Baibal hi uk khat cio Biakinn kip ah phawt ding ti
in nawl an rak chuah. Mizapi nih khan an duh ngaingai, asinain a ngantuk ca le a man a fahtuk
caah khan Biakinn chung lawng ah chiah in cu ka i rel khawh le hman khawh a si. Mizapi nih
khan luatnak ngaingai an ngei rih lo. Kum 1543 ah Parliament nih khan Tyndale Biakam Thar
kha hman lo ding tiin bia an chuah cun laisen ngeilomi nih Baibal kha zapi sinah va rel le a
sullam va chim kha dantat khawhmi sualnak a si caah mahte in va rel ding zong kha bawi deuh
le mirum deuh lawg nih tuah khawh a si. London khua chungah hinTyndale Biakam Thar le
Coverdale Baibal kha uk tampi an khangh hna.
Peh òhan ding

******
 Thluaite nu tuante ah a tho i leng ah a chuak. Innka hram ah ca pakhat a hmuh, a
van kau i a van rel cu.. a tang a domh i a mitthli a tla thluahmah ko. Thluaite pa nih hmu ve seh ti
phun khin milengkhan cabuai cung ah a chiah i vaibailote bang tappi ah mei ai kauter. Suimilam a
cheu hrawng a raoh ah Thluaite pa cu a hung tho i cabuai cung i a tikor dur a van lak pah khin
cakaut cu a hmuh. Thluaite nu Thluaite hi kan pawngte ah pei a um ko hi. Kanmah nih a umnak kan
rak theihlo ruang ah a si tiah lau lengmang khin a van chim. An fale kha a van thawh hna i an
chungte in Thluaite cakuat cu an rel.
Dear ka nu le ka pa,
Nan dam lio a si maw? ka naule hna an dam maw? Ka nunning ka ruah tik ah ka nu le
ka pa kan ngaituk hna ti hmanh ka ngamhlo nain kan ngaih hna nak hi kai sum khawh ti lo
caah mithli he hi cakuat hi ka van tial. Zeitluk in dah ka cungah hin nan thin a han lai ti cu ka
ruat ngam hrim lo, keimah bantuk ai hlawhlomi fa hi nan chung in a rak chuah cu nan van a
chia tuk hringhran. Sihmanhsehlaw kan ngaih hna nak tetal hi cu rak ka theihpiak hram ko u
tiah mitthli he zaangfah kan nawl ko hna. A rauh hlan ah nan sin ka phan cang ko lai tiah ka
ruah. Ka nu le ka pa le ka naule nih nan ka cohlan ti lai cu ka ruat ngamlo nain kan ngaih hna
nak hi kham khawh a si lai ka ruat lo. Ka pa nang nih cun ka nau le he na kan danglo ti cu ka
hngalh ko, cu caah ka rak kir tik zong ah ka pa na sinak hi fakpi in ka cung ah na langhter ko
lai ti zong ka zumh ko. Cucaah fanu sual ka cung ah na ngeihmi dawtnak hi zorter hrim hlah
tiah zaangfah kan nawl ko.
Dawthlawhlo na fa.
Thluaite

Cakuat an rel dih hnu cun an chungtein an mitthli an i hnawt i “Maw Thluaite tlung ko cang law kan
in ngaituk cang ee” tiah an mitthli he lam hlatpi i a ummi Thluaite cu an kawh cio.
CP nih cu cakuat thawng a theih cun ka sin ah a ra i “Ka dua Thluaite hi kan pawngte ah na
chiah ko, ziah atu tiang a umnak na ka chimh duh lo. Ka thinlung fahnak hi na hngalh ko nain na ka
tuah hram bia a si ko hih” tiah hohaling ngai in a ka ti tikah cun ka celh ve ti lo i “Khah! ka dua,
kan chimh lai i aho hmanh theihlote in nangmahte lawng na va kal lai i Thluaite cu na va ton lai. Hi
kong hi ahohmanh na theihter hna lai lo” tiah ka ti.
Voikhat zanleisang cu tappi hram ah Thluaite ai tuai len lio ah ruahlopi in innchung ah a rak
lut mi khual pakhat a hmuh. Thluaite a ar ko, a mit ai hnuai fiangchin in a hmuh. “CP, zei dah ka
hin na rak tuah. Hihi ka pa le nih an theih ahcun kan pahnih caah a fawi lo dakaw” tiah mithli hai
bu in a ti.
“Thluaite, zeiruang ah dah hi tluk lawmman in lungretheih hi na tuar, keimah vang ah hi
tluk lungfah tuar hi kan sian tunglo. Zeitik tiang dah hika hin um nai timh rih” tiah CP nih a
liangte ai tlaih i pasal mithli fawite ah a tla kholo ding tluk in ruahmi cu a biang in a hung tla
thluahmah ko. “Thluaite ka nau, hi tiangtiang na rak ruah ding hi cu ka lungthli pel hmanh in ka
ruah bal tunglo, kan i then thai ko cang lai tiah pei ka ruah ko cang cu. KL nih hi tluk i kawi le fa
cung ah dawtnak a ngeih mi hi ka thih hlan tiang cham khawh ding kai ruat lo. Atu cu KL zong
Iangte he an i um ve cang i KL nih hin na nu le na pa an lungton ai zuam cuahmah ko tiah a hon
peh.
Thla thum a raoh hnu ah Thlauite pa nih “KL Thluaite umnak hi kan chim cang ko. CP cung
ah kan rak ruahsualmi vialte hi CP zong nih kan ngaithiam ko seh. Thluaite hi ka chungchuak a silo
caah a dawlo tiah mi nih an ka ruah sual ding zong hi ka ruat ngam lo. A nu le keimah lawng nih
thei u sih tiah ka ti na in bia le thli cu a theimi nan um pah cang caah fiangte in na sin ah cun ka
chim ko” tiah a pa nih a van ti tak ah cun kai lawmhnak mitthli cu fim khawh a si ti lo. Rianrang in
CP cu Thluaite va lak ding in cakuat he ka kalter.
Thluaite a tlun lai ni cu rap bawh in kan bawh cio i CKte nupa zong nih an van thlah ve lai ti
kan theih caah kan tha a nuam khun. An tlun lai ni cu Thluaite nu le pa le ka dawtmi Iangte ti in
hauka tiang kan va dong hna. A mui hmuh lai cu kan i ngaihtuk cio caah kan thin lung ah khua zaza
kan ruat cio.
 Zanleisang nitlacuar ah khin hmai sen nawn in Thluaite cu hauka a hong phak cu Thluaite nu
le pa cu thizuun ngaibang an ngaihtukmi Thluaite cu pom in mithi tah in an tah. Thluaite ka fa,
cutik le cucan remruam mi mithmai zoh i na va um cu zeitluk in hme a va har an ti. Hmaipanhte in
“Ka nu le ka pa a har lo dakaw Thingtian khua i ka nu Sung, na nau sin ah khan pei ka um cu” tiah a
ti. Kan mitthli kan i hnawh dih cun Thluaite nih “Ka nu kal cang hna u sihlaw kan i ngaih nak cu hnu
ah kan chim than lai ti pah khin a pa kutte kha ai tlaih i inn lei cu an panh.
A dih ko cang hih

TABC Khawmpi a nai cang

TABC nih kum tinte a tuah tawnmi BM le

Khawmpi cu a nai zuahmah cang. ZABC ram
Fungkah khua ah tuah a si lai i tel khawh
rak i zuam cio hna u tiah thawng kan in thanh
hna. A ni caan cu a tanglei bantuk in a si lai.

BM kuzale phak ni 2011 Feb. 24

Zapi tlun ni le BM meeting 2011 Feb. 25
Pathian thangthatti ni 2011 Feb. 26 - 27

Tlangtar : Pathian Duhmi thlennak

TABC nih mission riantuannak caah kum tinte a thlah tawnmi Vanlo Gospel
Team cu November 11 in thlah than an si cang. Fakpi in thlacamnak le chawva he
rak tang rih than ko u tiah kan in sawm than hna. Tukum i a kalmi hna cu:
Pa Van Tha Ceu Hmunhalh
Pa Van Ceu Kam Bungkhua
Pa Ram Hum Lian Mualkai
Nu Tha Khun Thluai Tlangkhua
Nu Duh Thluai Chin Tahtlang
Nu Florence Denney Hoi Hnem Sung Farrawn
Nu Bethlehem Naomi Par Tha Sung Hmunlipi

: Ramleng in lakmi Thawngpang pawl kan telhchih ti lo. Cun nan sia herhmi capar
kuatkhawh rak kan zuam cio u law kan I lawm ko hnga.

Pehtlaihnak( kltialhreling@gmail.com or lylysung@gmail.com )& ( calensui@gmail.com),

(tabc2008@gmail.com) ( calensui2008@gmail.com) (cscalensui@gmail.com)

Editor