Professional Documents
Culture Documents
STEFAN DE VRIES
De Francyclopedie
De Francyclopedie
STEFAN DE VRIES
www.francyclopedie.nl
inhoud
Inleiding...................................................................................... 7
Trefwoorden A.A.A.A.A.-Zola.................................................... 9
Merci........................................................................................216
Noten.......................................................................................216
Francybibliografie...................................................................218
Index........................................................................................220
5
6
Voorwoord
Frankrijk is een land vol contrasten. Een groot land met een
grootse geschiedenis, een rijke cultuur en met soms een
vleugje zelfgenoegzaamheid. Een land waar de tijd wordt
genomen om te eten en te filosoferen, maar tegelijkertijd de
treinen razendsnel door het land flitsen. Een land waarvan de
inwoners al sinds den beginne uit alle windstreken komen en
waarin die verschillende culturen wonderwel één hele duide-
lijke identiteit hebben weten te creëren. En waar tegelijker-
tijd spanningen bestaan tussen sociale en culturele klassen.
De Francyclopedie tracht een klein deel van die boeiende veel-
zijdigheid te belichten.
7
Hoewel bij de samenstelling van dit boek, zoals immer, de
grootst mogelijke zorgvuldigheid is betracht, zijn er onge-
twijfeld toch nog onjuistheden of omissies. Misschien staan
bepaalde onderwerpen er niet in die u ook had willen lezen.
In al die gevallen zijn uw vlijmscherpe correcties en sugges-
ties welkom op info@francyclopedie.nl, die dan wellicht in
een volgende editie zullen worden opgenomen.
Bien à vous.
Gebruikte afkortingen
m. mannelijk
v. vrouwelijk
mv. meervoud
gr. Grieks
lat. Latijn
ned. Nederlands
prov. Provençaals
8
A.A.A.A.A.
A.A.A.A.A.
De afkorting ‘A.A.A.A.A.’ of ‘5A’ zult u op de kaart van veel
traditionele Franse restaurants vinden. De vijf A’s staan voor
Association amicale des amateurs d’andouillette authentique,
oftewel de Vriendschappelijke Vereniging van Liefhebbers
van de Authentieke Ingewandenworst. De Vereniging werd
eind jaren zestig opgericht door een groepje culinaire jour-
nalisten, allen liefhebbers van vleeswaren in het algemeen
en van de andouillette in het bijzonder. De juryleden van de
A.A.A.A.A. worden gekozen door coöptatie en komen twee
keer paar jaar bijeen om te proeven en te keuren. Na de keu-
ringen krijgen de slagers die de beste andouillettes maken
een diploma dat twee jaar geldig is en bij constante kwaliteit
verlengd kan worden. Voor fijnproevers is een A.A.A.A.A.-
diploma een kwaliteitsindicatie, voor slagers en restaurants
een belangrijk marketinginstrument.
andouillette
Abbé Pierre
[*5 augustus 1912, lyon-†22 januari 2007, parijs; geboren als marie joseph
henri grouès]
Priester Abbé Pierre was lange tijd de populairste Fransman,
omdat hij zich zijn hele leven ingezet heeft voor de zwakke-
ren in de samenleving. In de Tweede Wereldoorlog staat hij
aan de basis van de maquis, de Franse verzetsstrijders. Van
1945 tot 1951 zit hij in het parlement en in 1949 richt hij de
liefdadigheidsorganisatie Emmaüs op. De strenge winter van
1954, waarin een moeder en haar baby op straat doodvriezen,
is voor Abbé Pierre de aanleiding een nationale collecte te or-
9
ABBÉ PIERRE
ganiseren voor de daklozen. Hij haalt het voor die tijd enorme
bedrag van een half miljard francs op en zorgt ervoor dat de
regering nog eens tien miljard francs beschikbaar stelt voor
de armoedebestrijding. Abbé Pierre is daarmee een van de
eersten die de media gebruiken om aandacht te vragen voor
goede doelen. Tot aan zijn dood strijdt hij tegen armoede,
voor betere huisvesting en voor verblijfsvergunningen voor
illegalen. De Emmaüs-beweging zet Abbé Pierres inspannin-
gen voort, en is inmiddels in vijftig landen actief.
béret
Absint
De Zwitserse arts Henriod uit het dorpje Couvet maakt eind
18e eeuw een drankje van anijs, venkel en hysop, dat helpt om
maagpijnen te verlichten. Een zekere Majoor Dubied koopt
het recept samen met zijn schoonzoon Henri-Louis Pernod,
die in 1797 het drankje op de markt bracht. De sterk alcoho-
lische drank (60 tot 70%) wordt absint genoemd. La fée ver-
te, of de Groene Fee, is al snel het modieuze en verslavende
drankje dat de bloeiende Parijse kunstenaarswereld in de 19e
eeuw inspiratie geeft. Vincent van Gogh zou onder invloed
van absint, dat een licht hallucinerende werking kan heb-
ben, zijn oor hebben afgesneden. Absint krijgt een slechte
reputatie en wordt meer en meer gezien als een gevaar voor
de maatschappij. In 1907 vindt een grote demonstratie plaats
onder het motto “iedereen vóór wijn, allen tegen absint”.
10
ACADÉMIE FRANÇAISE
Académie française
De Académie française waakt als een moederkloek over de
Franse taal, maar de vraag is wat haar werkelijke nut is (“Rien
du tout,” zullen vele Fransen antwoorden). De Académie
werd in 1635 opgericht door kardinaal de Richelieu om de re-
gels van de Franse taal vast te stellen en daarmee de macht
van de schrijvers enigszins te beperken. Als middel wordt
niet voor een wetboek, maar voor een woordenboek gekozen.
De eerste uitgave daarvan verschijnt in 1694, met daarna on-
geveer iedere vijftig jaar een nieuwe versie. Sinds 1992 werkt
men aan de negende editie van het woordenboek. Elke don-
11
ACADÉMIE FRANÇAISE
Accent circonflexe
[m.; lat.: accentus, ‘intonatie’ en circumflexus, ‘omgebogen’]
Het accent circonflexe is een volledig overbodig accent. Zijn
nutteloosheid is voor taalpuristen dan ook zijn schoonheid
en tevens zijn enige raison d’être. Het is oorspronkelijk een
Grieks accent dat in 1740 door de Académie française werd
ingevoerd. Het is de samentrekking van het accent aigue (´)
12
ACCENT CIRCONFLEXE
en het accent grave (`). In het Frans kunnen klinkers een ac-
cent circonflexe krijgen, maar het komt ook in andere talen
voor, zoals in het Turks, het Roemeens, het Portugees en het
Vietnamees.
Vaak geeft het accent aan dat er een letter in het woord ver-
vallen is, meestal een s. Zo veranderde maistre [van magister,
lat.] in maître en chasteau [van castellum, lat.] in château. Het
accent circonflexe verandert zelden iets aan de uitspraak van
een woord, maar als knipoog kunnen woorden die ooit een s
hadden, maar nu een accent circonflexe, nog steeds worden
uitgesproken met de onzichtbare s. In andere gevallen geeft
het een a of een e aan die verdwenen is (seur-> sûr).
académie française; frans
13
AIRBUS
Airbus
Frankrijk heeft sinds de begindagen van het luchtverkeer een
belangrijke rol gespeeld. De gebroeders Wright konden in
1903 hun eerste vlucht maken mede dankzij de theorieën van
de Fransen Octave Chanute en Louis Pierre Mouillard. Louis
Blériot maakte het eerste passagiersvliegtuig ter wereld en
de Caravelle was in 1955 het eerste passagiersvliegtuig met
straalmotoren. De Europese vliegtuigfabrikant Airbus past
in die lijn en is voortgekomen uit de fusie in 1970 tussen het
Franse Sud-Aviation en Deutsche Airbus.
AirFrance2
De Franse nationale luchtvaartmaatschappij komt in 1933
voort uit de fusie van een groot aantal kleinere Franse
luchtvaartmaatschappijen die in economische problemen
geraakt waren. Door de vele koloniën ontwikkelde het aan-
14
ALSACE
Alsace
[1] [v., Elzas] De kleinste Franse regio in het oosten van het
land tegen de Duitse en Zwitserse grens. Bestaat uit de de-
partementen Bas-Rhin (67) en Haut-Rhin (68). Hoofdstad:
Straatsburg. Inwoners: 1,8 miljoen. Taal: Elzassisch (Duits
dialect).
15
ALSACE
16
ANDOUILLETTE
Andorra
Prinsdom in de Pyreneeën, grenzend aan Spanje en Frankrijk.
Oppervlakte: 468 km2; inwoners: 72.500. Hoofdstad:
Andorra-La-Vella. Officiële taal: Catalaans. Huidige rege-
ringsleider: Marc Forné Molné (liberaal). Munteenheid: euro.
Internetafkorting: .ad
Andouillette
[v., lat.: inductile, ‘dat wat men inbrengt’]
Een worst, bereid uit de grote ingewanden (darm en maag),
17
ANDOUILLETTE
meestal van een varken, soms van een kalf. Het eten van een
andouillette vereist stevige papillen. De worst heeft soms
een krachtige geur die doet denken aan de uitwerpselen
van een depressief varken. De regio’s rondom Lyon, Troyes
en Cambrai claimen elk de originele andouillette te maken,
maar er bestaat geen appellation controlée zoals bij veel regi-
onale producten. De naam is onbeschermd en andouillette
kan overal gemaakt worden. U kunt dus zelf ook een poging
wagen uw eigen andouillette te maken. In restaurants wordt
de andouillette meestal gegrild geserveerd met mosterd en
frites.
a.a.a.a.a.
Anisette
[m., anijsdrankje]
Verzamelnaam voor likeuren gemaakt van alcohol, water, sui-
ker en (groene) anijszaden, zoals bijvoorbeeld Marie-Brizard
of Sambucca, die meestal als digestief gedronken worden.
Niet te verwarren met de kleurloze anijsdranken zoals pastis,
waar geen suiker aan is toegevoegd.
absint; pastis
AOC
[v., Appellation d’origine controlée, ‘Benaming van gecontroleerde herkomst’]
Een AOC is een garantie dat een voedingsmiddel uit een be-
paalde streek of gemeente komt en dat het product gemaakt
is volgens nauwkeurig omschreven productiemethoden. Het
is geen merknaam en een AOC zegt ook niet per se iets over
18
AOC
19
ARC
Arc
[1] Jeanne d’~
[*rond 1412-†30 mei 1431, rouen]
Tijdens de Honderdjarige oorlog [1337-1453] tussen Engeland
en Frankrijk hoort de 13-jarige, hypergelovige Jeanne d’Arc
stemmen van de engelen Michaël, Catherine en Margriet.
Zij vertellen haar dat ze Frankrijk moet bevrijden van de
Engelsen. Tegenwoordig vraagt men een puber die stem-
men hoort of hij wellicht te veel paddenstoelen heeft gegeten
en verwijst hem vervolgens door naar het dichtstbijzijnde
afkickcentrum. In de 14e eeuw daarentegen waren Jeannes
‘waanideeën’ genoeg om een heel leger op de been te bren-
gen.
20
ARMAGNAC
Armagnac
Eau de Vie uit het zuidwesten van Frankrijk. Armagnac wordt
voor het eerst genoemd in een officieel document uit 1411
als Agua Ardenterius. Het is daarmee de oudste eau de vie en
zo’n tweehonderd jaar ouder dan grote broer cognac. De 250
producenten maken elk een individuele en unieke armagnac
die enorm van andere soorten kan verschillen. Vergeleken bij
cognac, is de productie van zo’n zes miljoen flessen per jaar
zeer bescheiden. De Fransen zelf drinken veel meer armagnac
dan cognac. Waarschijnlijk heeft die waardering te maken
met de typisch Franse eigenschappen als eigenzinnigheid en
individualisme die het karakter van de Armagnacais tekenen.
21
ARMAGNAC
22
ARRONDISSEMENT
Arrondissement
Een arrondissement is een bestuurlijk onderdeel van een ge-
meente of een departement. Frankrijk is verdeeld in 342 ar-
rondissementen. Parijs (20 arrondissementen), Lyon (9) en
Marseille (16) zijn de enige steden die zijn opgedeeld in ar-
rondissementen. Ieder arrondissement heeft daar zijn eigen
burgemeester, zijn eigen raad en zijn eigen stadhuis. Parijs
kreeg eind 1859, na veel ambtelijk getouwtrek, haar heden-
daagse gemeentegrenzen waarmee tegelijkertijd de arron-
dissementen hun definitieve nummering kregen. De Parijse
arrondissementen zijn met de klok mee genummerd in de
vorm van een slakkenhuis: 1 in het midden, 20 in het oosten.
Het vijftiende arrondissement van Parijs is het grootste, met
232.000 inwoners op 8,5 vierkante kilometer. De postcodes
bestaan uit de eerste twee cijfers van het departement (75
voor Parijs, 13 voor Marseille en 69 voor Lyon), gevolgd door
een nul en vervolgens het nummer van het arrondissement:
75005 is dus Parijs, vijfde arrondissement. Enkele andere
grote steden zoals Bordeaux, Nice en Toulouse overwegen
ook arrondissementen in te voeren. Arrondissementen zijn
tevens te vinden in andere delen van de wereld, met name in
gebieden die te maken hebben gehad met een of andere vorm
van Frans bewind, zoals Quebec, Haïti, België, Nederland en
Afrikaanse landen.
departement; québec
23
ARTE
ARTE
Europees cultureel televisiestation, opgericht in 1992, naar
een hersenspinsel van François Mitterrand en Helmut Kohl.
De publieke zender was oorspronkelijk bedoeld om de Frans-
Duitse relaties te versterken en de Europese eenwording
te bespoedigen. Inmiddels is de zender in nagenoeg heel
Europa te ontvangen en is de naam Arte synoniem geworden
voor kwaliteitsprogramma’s. Ook al noemen de Fransen Arte
regelmatig als hun favoriete televisiestation, de zender haalt
slechts een bescheiden marktaandeel van 3%. In Duitsland
trekt de binationale zender nog minder kijkers (0,8%).
alsace; exception française; mitterrand
Asterix en Obelix
[1] Asterix en Obelix, twee van Europa’s bekendste striphelden,
zijn gecreëerd in 1959 voor het weekblad Pilote door scena-
rioschrijver René Goscinny [*1926-†1977] en striptekenaar
Albert Uderzo [*1927]. Hun avonturen spelen zich af rond 50
v.C. Met behulp van een toverdrank die hen zeer sterk maakt,
hakken de twee Galliërs regelmatig de Romeinen in de pan
die hun dorp willen inlijven. Obelix is als kind in die magi-
sche cocktail gevallen en is dus permanent sterk. Asterix
heeft voor iedere aanval een dosis nodig. Het eerste album
Asterix en de Galliërs verscheen in 1961 in een bescheiden op-
lage van 6.500 exemplaren. De komische avonturen en de
oneindig ingenieuze woordspelingen zorgen voor een grote
populariteit van Asterix en Obelix. Een halve eeuw later zijn
er van de 33 albums wereldwijd meer dan 320 miljoen exem-
plaren verkocht in meer dan honderd talen en dialecten.
24
AZERTY
AZERTY
De Fransen, eigenzinnig als ze zijn, hebben een ander toetsen-
bord dan de Angelsaksische wereld. Frankrijk importeerde
de eerste schrijfmachine in 1883. Om mechanische redenen
was het van belang de veel gebruikte letters zover mogelijk
uit elkaar te plaatsen. De typesnelheid ging daarmee omlaag
en de machines draaiden daardoor minder vaak vast, vandaar
de QWERTY-indeling. Dat toetsenbord was echter gemaakt
voor de Engelse taal en dat werd aangepast aan het Frans met
de toetsen in de volgorde ZHJAYSCPG. Die indeling veran-
derde al snel in AZERTY, met de letters op een iets andere
plaats dan op een ‘gewoon’ QWERTY-toetsenbord. AZERTY
wordt gebruikt in de Franstalige wereld, behalve in Quebec.
Daar hebben ze zo hun eigen manier van communiceren.
25
AZERTY
Aznavour, Charles
[*22 mei 1924, parijs; geboren als Chahnour Varinag Aznavourian. acteur,
zanger en componist]
Charles Aznavour, zoon van Armeense muzikanten die naar
Parijs geëmigreerd waren, staat al op 9-jarige leeftijd op
het podium. Op zijn twaalfde maakt hij zijn filmdebuut in
La guerre des gosses. Zijn zangcarrière begint hij in cafés en
cabarets. Na de Tweede Wereldoorlog ontmoet hij de ster-
ren Edith Piaf en Charles Trenet. Hij gaat met hen op tour-
nee door de VS en Canada. Dit opent voor hem alle deuren
in Amerika. Aznavour wordt een superster die over de hele
wereld optreedt. In Parijs geeft hij regelmatig uitverkochte
shows die wekenlang lopen en zo’n succes zijn dat hij in de
beroemde zaal Olympia zelfs drie keer per dag optreedt. Zelfs
nu, anno 2009, staat hij nog regelmatig op de planken.
26
BAC
Bac
[m., afk. voor baccalauréat, eindexamen van het voortgezet onderwijs]
Door Napoléon ingesteld in 1808. Het diploma krijgt men
na een eindexamen in de richtingen litterair (ook wel bac-L
genoemd en beschouwd als het pretpakket), wetenschap-
pelijk (bac-S) of economisch-sociaal (bac ES). Het bac is niet
hetzelfde als de bachelortitel, die in Frankrijk Licence heet. In
1960 had slechts 13% van een generatie zijn bac, nu is dat op-
gelopen tot 63,4%. Het slagingspercentage is sinds de jaren
’80 gestaag gegroeid en lag in 2008 op 83,3%.
27
BAC
Baguette
[v., lat.: baculum, ‘stok’]
Een baguette wordt niet onder de arm gedragen maar ferm in
het midden vastgehouden met één hand terwijl men een hap
neemt van het nog warme uiteinde. Wie tijdens zijn vakantie
in Frankrijk voor het eerst zijn tanden zet in een nog warme
baguette zal de rest van zijn leven waarschijnlijk terugverlan-
gen naar dat moment. Of vloekend zijn mond verbranden.
In de jaren dertig wordt de baguette langzamerhand een
symbool voor Frankrijk om later zelfs een vermoeiend cliché
te worden. De voorloper van de baguette is de viennoise, net
als de croissant afkomstig uit Wenen. De viennoise is een
28
BANANIA
Banania
Op de Franse ontbijttafel vindt men vaak een pak Banania,
een oploscacao waarmee ieder Frans kind groot is gewor-
den. De journalist Pierre-François Lardet maakt in 1909 op
een reis door Nicaragua kennis met een drank gemaakt van
bananenpoeder, granen, cacao en suiker. Hij is meteen ver-
29
BANANIA
Banlieue
[v., voorstad]
De banlieue is in de 17e en 18e eeuw het gebied rondom een stad
tot waar de ban, dat wil zeggen de jurisdictie van die stad,
zich uitstrekt. Dat gebied is ongeveer een lieue of lieu de poste
lang, de Franse postuur, een oude lengtemaat van ongeveer
3.900 meter.
30
BARDOT
31
BARDOT
Bastille
[v., prov.: bastide, ‘versterking, fort of bastion’, verbasterd tot bastille]
[1] De Bastille was onderdeel van de 14e eeuwse stadsmuur van
Parijs en fungeerde als de relatief comfortabele staatsgevan-
genis aan de rand van de stad. Onder Lodewijk de 16e is de
Bastille vooral symbool van de koninklijke macht en van de
willekeur bij het opsluiten van gevangenen.
32
BASTILLE
33
BASTILLE
BD
[v., afk. voor bande dessinée, ‘stripalbum’]
Stripalbums staan in Frankrijk bijna op hetzelfde niveau als
litteratuur. Tekenaars Tardi, Enki Bilal, Philippe Dupuy,
Charles Berberian zijn bekende namen en worden beschouwd
als hedendaagse kunstenaars. Is er weer een nieuw avontuur
van XIII, Blake & Mortimer, Titeuf, Blueberry, Largo Winch
of Asterix, dan staan de bladen er vol mee en krijgen de al-
bums prominente plekken in de boekhandels. Het is niet on-
gebruikelijk dat stripboeken meer dan 100.000 exemplaren
verkopen en in de boeken-top 10 staan. Jaarlijks verschijnen
4.500 titels en 12,5% van alle boeken die verkocht worden zijn
strips.
34
BÉCASSINE
Beaujolais
Wijnstreek. Hoewel de Beaujolais administratief gezien bij de
Bourgogne hoort, is de wijn toch echt een aparte categorie.
De wijnen uit deze streek worden gemaakt van de druiven-
soort gamay en hebben een lichte tot mediumbody. Er is
geen sprake van houtrijping en door het gebrek aan tanni-
nes kan men ze het beste jong drinken. De Beaujolais is een
klein gebied, maar door de wisselende bodemgesteldheid en
de ligging ten opzichte van de zon, leveren de verschillende
dorpen zeer van elkaar verschillende wijnen.
Bécassine
[1] Stripfiguurtje in Bretonse klederdracht getekend door
Joseph Porphyre Pinchon, dat voor het eerst opduikt in 1905.
Bécassines echte naam is Annaïck Labornez. Tussen 1913 en
de jaren vijftig verschijnen regelmatig albums met de avon-
turen van Bécassine. De bijna grafische tekeningen met de
35
BÉCASSINE
Belle époque
De periode van ongeveer 1890 tot 1914 wordt La Belle époque
genoemd. Na de Frans-Pruisische oorlog in 1871 verkeert
Frankrijk in grote economische problemen. Europa kent ver-
volgens echter een relatief lange tijd van vrede en stabiliteit
en verrassend snel komt het land er weer bovenop. De tech-
nologische en economische vooruitgang leidt tot een enorm
positivisme. De cafés, de cabarets, de kunst en de wetenschap
komen tot bloei. Met de nieuwerwetse trein kunnen makke-
lijk reizen buiten de stad gemaakt worden. Het Franse rijk is
door zijn koloniën een van de grootste naties ter wereld, de
auto en het vliegtuig worden uitgevonden en kerk en staat
worden gescheiden [1905]. Het is ook de tijd van de succes-
volle wereldtentoonstellingen in Parijs in 1889 (Eiffeltoren)
en in 1900. In dat laatste jaar worden het Grand Palais en de
metro gebouwd en vindt ook de tweede editie plaats van de
moderne Olympische Spelen, die maar liefst vijf maanden
duren. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog maakt een
abrupt en brutaal einde aan dit ‘mooie tijdperk’.
impressionisme; laicité; metro; moulin rouge
36
BÉRET
Béret
[m., lat.: birrus, ‘capuchon; baret’]
Iedere Fransman draagt een baret op het hoofd, een stok-
brood onder zijn arm en drinkt een glas rode wijn terwijl hij
pétanque aan het spelen is. Althans zo luidt het cliché. Maar
wie een baretdrager wil ontmoeten, moet goed zoeken. In
de Béarn, in het zuidwesten, is de kans om iemand met de
typisch platte pet tegen te komen het grootst. De Romeinen
die in de Pyreneeën kwamen, zouden een soort capuchon
gedragen hebben, de birrus. Dat werd in de 17e eeuw een her-
derspet die goed beschermde tegen kou en regen. Vanaf 1891
werd de baret, of tarte, gedragen door de Chasseurs alpins, een
elitekorps van het Franse leger. De brede rand van de baret
fungeerde als een soort paraplu en hield de voeten van de
37
BERLUTI
Berluti
Wie zijn voeten serieus neemt, zal vroeg of laat een paar
Berluti’s aanschaffen. Want wat goed genoeg is voor Sergio
Leone, Jean Cocteau, John F. Kennedy, Jean-Paul II, Onassis,
Johnny Hallyday, Truffaut, Yves Saint Laurent en Andy
Warhol, is immers goed genoeg voor u. Berluti’s worden al
bijna een eeuw lang gemaakt in de Rue Marbeuf in Parijs. In
1894 vestigt de Italiaanse schoenmaker Alessandro Berluti
zich in Parijs. De Wereldtentoonstelling van 1900 bezorgt
hem zijn eerste faam en in 1928 opent hij met zijn zoon
Torello een winkel. Sinds 1959 worden de schoenen gemaakt
door Olga Berluti, de enige vrouwelijke schoenmaker ter we-
reld. Nu het merk eigendom is van de groep LVMH zijn er in
verschillende landen Berluti-winkels geopend.
38
BIBENDUM
Bibendum
Bibendum is de officiële naam van het bolle mannetje van
bandenfabrikant Michelin. Hoewel Bibendum ‘geboren’
is in 1899, is het niet de oudste mascotte ter wereld (dat is
waarschijnlijk de pelgrimsvader van Quaker Oats), maar hij
is ongetwijfeld de bekendste. Het eerste idee voor een ban-
denmannetje komt van Édouard Michelin die op een auto-
show in Lyon een stapel banden ziet liggen “Zet er een paar
armen aan en je zou zweren dat het mannen waren,” zou hij
in 1894 tegen zijn broer André gezegd hebben. De tekenaar
Marius Rossillon maakt niet veel later wat affiches voor de
gebroeders en daarbij zit ook het karakter dat later Bibendum
genoemd zal worden. Die naam komt van de eerste affiches
waarop het bandenmannetje verschijnt en die als slagzin
hebben “Nunc est Bibendum”: Nu is het tijd om te drinken.
Bibendum heeft daarbij een champagneglas in zijn hand,
gevuld met spijkers en gebroken glas. Het verkoopargument
is dat Michelinbanden moeiteloos scherpe obstakels opdrin-
ken. Er bestaan dan nog geen negatieve associaties bij de
combinatie drinken en autorijden.
39
BIBENDUM
Bibliothèque nationale
[v., ‘Nationale Bibliotheek’, meestal afgekort tot BnF]
De Bibliothèque nationale de France is een van de grootste bi-
bliotheken ter wereld. De collectie omvat meer dan dertien
miljoen boeken en tijdschriften, twaalf miljoen gravures, fo-
to’s en affiches, een miljoen geluidsopnames, tienduizenden
films en video’s en meer dan een half miljoen munten.
40
BIDET
Bic
In plaats van te genieten van alle delicieuze gerechten uit de
Franse keuken, knabbelt de wereld liever op een Frans weg-
werpproduct: de Bic pen. De beroemde balpen werd eind
jaren dertig uitgevonden door de Hongaar Laszlo Biro [*1899-
†1985]. Hij bedacht de sneldrogende inkt die via een balletje
op het papier wordt overgebracht en verkocht zijn patent aan
de Fransman Marcel Bich (afgekort tot ‘Bic’). Die brengt de
wegwerppen Bic Cristal op de markt. Al snel wordt gevreesd
dat de balpen het einde betekent van de schrijfkunst en pas
vanaf 1965 mag de Bic op Franse scholen gebruikt worden.
Daarmee valt het doek voor de ambachtelijke vulpen, terwijl
het ook het begin is van het wereldwijde succes. Sinds 1950
zijn er honderd miljard Bic pennen verkocht. Bic maakt niet
alleen wegwerpscheermesjes en -aanstekers, maar tevens
surfplanken, kajaks en sinds 2008 mobiele telefoons. Het be-
drijf is beursgenoteerd maar nog grotendeels in handen van
de familie Bich.
Bidet
Het bidet is een eigenaardig fonteintje in Franse en Zuid-
Europese badkamers, waarvan veel buitenlanders zich ver-
twijfeld afvragen waar het toe dient. Het is geen badje voor
kleine kinderen, het is ook niet bedoeld om voeten te wassen
41
BIDET
Bikini
In de Villa del Casale op Sicilië uit de 3e eeuw n.C. vinden we
mozaïeken met jonge sportieve meisjes in iets dat op een
bikini lijkt. Het zou echter nog ruim zestien eeuwen duren
totdat Louis Réard [*1899-†1984] de moderne bikini uitvindt.
Op een zonnige julimiddag in 1946 in het mythische zwem-
bad Molitor in Parijs vindt een schoonheidswedstrijd plaats.
Réard laat de bekende danseres Micheline Bernardini twee
voor die tijd minuscule lapjes stof dragen. Voor de naam
heeft Réard zich laten inspireren door de actualiteit. Vier da-
gen eerder hebben de Amerikanen een proef gehouden met
een kernbom in het atol Bikini, in de Grote Oceaan. Door het
nieuwe kledingstuk bikini te noemen hoopt Réard net zo’n
explosie in de modewereld teweeg te brengen. Zijn concur-
rent Jacques Heim [*1899-†1967] heeft een eveneens vernieu-
wend badpak gepresenteerd dat hij ‘Atome’ heeft genoemd.6
De ‘Atome’ bestaat ook uit twee delen, maar het broekje heeft
veel meer weg van een short en is dus minder aanstootge-
42
BISTRO
Vanaf het midden van de jaren ’50 begint de bikini echt po-
pulair te worden, geholpen door filmsterren zoals Brigitte
Bardot en Ursula Andress. Maar in tegenstelling tot het in-
tegrale badpak onthult de bikini onder meer cellulitis en
andere lijfelijke onvolkomenheden. Schoonheidssalons,
schoonheidsproducten en zonnebanken varen er wel bij. De
bikini wordt verboden aan de Franse Atlantische kust en in
Italië en Spanje. In Duitse zwembaden blijft de bikini tot in
de jaren zeventig verboden.
Bistro
[m.; ook: bistrot]
Relatief eenvoudig restaurant waar ook en vooral wijn geser-
veerd wordt. Oorspronkelijk was bistro de naam die men gaf
aan de eigenaar van een café, later pas werd het de naam voor
het restaurant zelf. Waar het woord vandaan komt is niet
geheel duidelijk. Eind 19e eeuw wordt het woord bistro voor
43
BISTRO
Blonde d’Aquitaine
Een van Frankrijks bekendste topmodellen is een blondje uit
de Aquitaine: een lichtgeel gekleurd rundveeras met sterke
spieren en een flink gewicht (tot 1.600 kilo voor de stieren
en tot 1.100 kilo voor de koeien). Ze kunnen leven op relatief
weinig voedsel en dat komt de kwaliteit van het vlees zeer
ten goede. Vanwege de kwaliteit en het gemak waarmee de
runderen zich aanpassen aan verschillende klimaten, wor-
den de Blondes d’Aquitaine tegenwoordig niet alleen meer in
Zuidwest-Frankrijk gehouden, maar in de hele wereld, onder
44
BORDEAUX
Bordeaux
[1] Stad in het zuidwesten van Frankrijk, aan de monding van
de Gironde. Inwoners: 250.000. De stad werd gesticht in de 3e
eeuw v.C. onder de naam Burdigala. De haven van Bordeaux,
de Port de la Lune, staat sinds 2007 op de werelderfgoedlijst
van de Unesco.
[2] Wijngebied rondom de rivieren de Dordogne, de Garonne,
de Isle en de Dronne. Al sinds de Romeinse tijd wordt hier
wijn verbouwd. In de 17e eeuw zorgen Hollandse kooplieden
voor een enorme commerciële impuls. Zij willen meer zoete
witte wijnen en ‘donkere’ wijnen, de rode wijnen zoals we die
nu kennen. Bordeaux is met 700 miljoen flessen de grootste
wijnproducent ter wereld. De wijnen zijn wereldberoemd,
daardoor relatief kostbaar en vaak geïmiteerd; het blijkt las-
tig de prijzen voor een slechter jaar lager te zetten dan die
van een topjaar. Bordeauxwijnen en met name de grand cru’s
worden daardoor steeds duurder.
45
BORDEAUX
Bouillabaisse
[v., prov.: bouia baisso, snelle manier van koken]
Vissoep, oorspronkelijk gemaakt door arme vissers uit Marseille
die hun onverkochte vis in zeewater kookten. De Bouillabaisse
in Marseille geldt als de authentieke versie. Een aantal restau-
rants in Marseille heeft het recept in een handvest vastgelegd
in de hoop dat andere chefs de traditie respecteren. Er zijn
echter net zoveel varianten als er koks zijn. Volgens de chefs
in Marseille gaan er naast de zeldzame maar onmisbare ras-
46
BOULANGERIE
Boulangerie
[v., ‘bakkerij’; van boule, ‘bol brood’, oud-ned. bolle]
Nederlanders zijn aardappeleters, Fransen eten brood. Zo
simpel steekt de wereld in elkaar en dus gaan de Fransen er
prat op het beste brood ter wereld te maken. Geen wonder
dat de boulanger een centrale rol vervult in het dagelijkse le-
ven. Tot in de 19e eeuw was brood het belangrijkste voedsel
van het volk en doordat er regelmatig oogsten mislukten,
was er ook vaak hongersnood die soms duizenden slachtof-
fers maakte. “Geef ons heden ons dagelijks brood,” is in die
tijd niet alleen een gebed, maar een zaak van levensbelang.
Het tekort aan brood is uiteindelijk een van de aanleidingen
voor de Revolutie. Om rellen te voorkomen, verkopen bak-
kers hun waar voornamelijk uit een gat in de muur met spij-
len voor het raam. Pas vanaf 1850, als de Oostenrijkse baron
Zang zijn waar op een aantrekkelijke manier presenteert,
kopiëren andere bakkers hem7 en beginnen hun winkels te
versieren met ornamenten, wandschilderingen en mooie
etalages. Sommige van die rijke decoraties zijn nog steeds te
bewonderen.
47
BOULANGERIE
Brood en spelen
Er zijn veel Franse woorden uitdrukkingen die op de een of
andere manier iets met brood te maken hebben. De meest
gegeten broodsoort was lange tijd de boulot, een bol brood.
Een boulanger is dus degene die boules maakt. In de 18e en 19e
eeuw ging driekwart van het inkomen van het volk op aan
brood. Brood was zo belangrijk dat het woord boulot syno-
niem werd voor een baan. “Zijn brood winnen”. Het woord
copain (vriend) is wellicht nog sprekender. Dat komt van cum
panis (lat.), ‘met brood’, oftewel: degene met wie men brood
deelt, wordt een vriend.
genwoordig is dat nog geen 150 gram per dag. In 1987 wordt
na dertien eeuwen de vaste broodprijs afgeschaft, waardoor
bakkers genoodzaakt zijn meer met elkaar te gaan concur-
reren. Sinds begin jaren negentig is er weer veel vraag naar
ambachtelijk brood. Poilâne ging al voor in die trend maar
er zijn veel designerbakkers, zoals Hermé, Kayser en Paul
die ook in andere landen vestigingen openen. In zorgvuldig
ontworpen interieurs kan de klant recht in de ovens kijken.
Zeven dagen per week. Immers, alleen in onbeschaafde lan-
den is de bakker op zondag dicht.
baguette; croissant; madeleine; revolutie
Bouquiniste
[m., oud-ned.: boeckijn, ‘boek’]
Een bouquiniste is een boekhandelaar met een stalletje langs
de oever van de Seine in het hart van Parijs. Al sinds de 16e
eeuw worden er boeken verkocht in de open lucht. In het be-
gin waren het boekhandelaren die geen geld hadden voor een
echte winkel. Zij verkochten oude boeken rondom de Pont-
Neuf. In de 16e eeuw werden ze regelmatig opgejaagd door
de autoriteiten, omdat die vreesden dat er opruiende werken
aangeboden werden. Met terugkerende tussenpozen werden
de bouquinistes verboden. Na de Revolutie breidt het aantal
handelaren zich echter snel uit, waarna het beroep in 1822
48
BOURGOGNE
Bourgogne
[1] Regio in het oosten. Hoofdstad: Dijon. Inwoners: 1,6 mil-
joen. Oppervlakte: 31.582km2. De regio vormt het hart van
wat vroeger het Bourgondische rijk was en dat zich uitstrekte
tot aan het huidige Nederland en Vlaanderen. De Bourgogne
is een rijk agrarisch gebied (wijn, granen, runderen) en kent
een belangrijke gastronomische cultuur.
[2] Wijn, zowel rood als wit uit de gelijknamige streek, die al
sinds de 1e eeuw n.C. verbouwd wordt in een 250 kilometer
lange strook tussen Dijon en Lyon. De opbrengst is in de
Bourgogne lager dan in de Nieuwe Wereld. Dit is een belang-
rijke reden waarom bourgognes relatief duur zijn. Bourgogne
is onderverdeeld in 100 AOC’s. De Côte d’Or is de belangrijkste
regio. De wijnen uit dit gebied dragen over het algemeen de
naam van de gemeente waar de druif is verbouwd. Voor de
rode wijn gebruikt men meestal pinot noir of gamay, voor
de witte wijn de chardonnay en in mindere mate de aligoté.
49
BRAILLE
Braille
[1] Louis ~.
[*4 januari 1809, coupvray-†6 januari 1852, parijs]
Door een ongeluk in de werkplaats van zijn vader, wordt
Louis Braille op zijn derde blind. Zijn ouders sturen hem
naar een speciaal blindeninstituut waar hij ondanks zijn
handicap een uitmuntende leerling blijkt. Op zijn dertiende
vindt hij een leessysteem voor blinden uit en vanaf zijn vijf-
tiende begint hij het systeem te onderwijzen aan de andere
leerlingen in het blindeninstituut. In zijn korte leven levert
hij een grote bijdrage aan de emancipatie van visueel gehan-
dicapten. Uiteindelijke wordt hij op zijn honderdste geboor-
tedag in 1952 voor zijn verdiensten bijgezet in het Panthéon
in Parijs.
[2] Alfabet voor blinden en slechtzienden. Voordat Louis Braille
de code uitvond, waren er wel boeken voor blinden, maar die
bestonden uit grote letters in reliëf die op vellen geplakt wa-
ren. Braille bedacht een systeem dat bestaat uit een combi-
natie van één tot zes bobbels in twee verticale rijen van drie.
Vanaf 1868 verspreidde braille zich langzamerhand over de
hele wereld. Het kan ook gebruikt worden voor wiskunde en
voor muziek.
Brasserie
[v., ‘brouwerij’, van braciare, gallo-romeins voor ‘brouwen’]
Een brasserie is een informeel restaurant dat ook dienst
doet als café. De kaart wisselt zelden, de clientèle evenmin.
Men kan er altijd vertrouwen op klassiekers als steak frites,
andouillette en croque-monsieur die vaak de hele dag door
geserveerd worden. Brasseries die nog hun eigen bier brou-
wen zijn tegenwoordig zeldzaam. In de provincie is de drukst
bezochte brasserie vaak ook een tabac, een pmu en soms zelfs
een postkantoor.
bistro; pmu; tabac
50
BRUNI, CARLA
Bruni, Carla
[*23 december 1967, turijn als Carla Gilberta Bruni Tedeschi; zangeres,
muzikant, fotomodel]
Geboren in Italië, maar op-
De Bruni Boys
gegroeid in Frankrijk. Als
De ongetwijfeld onvolledige
Carla vijf jaar oud is, vestigt lijst van Bruni’s illustere
haar schatrijke familie zich minnaars
in Parijs uit vrees voor een Mick Jagger Vincent
Eric Clapton Perez
ontvoering door de Rode Jean-Paul Charles
Brigade. Na een succesvolle Enthoven Berling
carrière als internationaal Raphaël Jean-Jacques
Enthoven Goldman
fotomodel begint ze met
Donald Arno
het schrijven van liedjes, Trump Klarsfeld
voor onder andere Julien Laurent Kevin
Fabius Costner
Clerc. In 2002 brengt ze haar
eerste album uit, Quelqu’un
m’a dit, waar meer dan twee miljoen verkochte exemplaren
van worden verkocht. Bruni staat bekend als een mannen-
verslindster, maar op 2 februari 2008 trouwt zij in het diep-
ste geheim op het Elysée met de Franse president. Sarkozy
is nog geen vier maanden daarvoor gescheiden van Cécilia.
Sindsdien vergezelt ze haar man op staatsbezoeken en heb-
ben de media vaak alleen oog voor ’s werelds opvallendste
first lady. Voor haar muzikale activiteiten blijft ze de naam
Bruni gebruiken, voor officiële gelegenheden noemt zij zich
Carla Sarkozy of Carla Sarkozy-Bruni.
chanson; parisienne; sarkozy
51
CALVADOS
Calvados
[m., lat.: calva dorsa, ‘kale rug’]
[1] Departement in Normandië, genaamd naar de rots Calvados
voor de kust van Arromanches. De streek van cider, camem-
bert en de landing van de geallieerden op D-day.
camembert; d-day
[2] Calvados (spreek de s uit) is een wat bittere en rauwe eau de
vie op basis van appels uit het gelijknamige departement.
De drank moet minimaal een jaar rijpen op eikenhouten
vaten. Sinds eind 16e eeuw wordt Calvados op kleine schaal
ambachtelijk gemaakt door boeren. Nu zijn er een paar grote
Calvados-huizen en nog een handvol kleine producenten.
52
CAMPAGNE
Camembert
Romige kaas met een zachte korst vernoemd naar het
Normandische dorpje Camembert (200 inwoners). De kaas-
jes worden gemaakt van rauwe koeienmelk en verkocht in
een houten verpakking in porties van 250 gram. Ze hebben
de vorm van een drie centimeter dikke schijf van tien à elf
centimeter doorsnede.
Campagne
[v., lat.: campania, ‘platteland’]
‘La campagne’ betekent voor de Fransman meer dan alleen
53
CAMPAGNE
het platteland. Het staat voor een idyllisch leven, een con-
cept in het collectieve geheugen waar Jacques Tati de post
rondbrengt en waar Fernandel de dorpspastoor is. Driekwart
van de Fransen heeft nog wel een grootouder die ooit als boer
werkzaam was en dat verklaart mede de populariteit van de
campagne. Veel families hebben een huis op het platteland
en Parijzenaars verlaten vrijdagmiddag en masse de stad om
hun weekend door te brengen à la campagne. Soms is dat huis
niet meer dan een veredelde schuur, soms is het een kasteel.
De echte plattelandsbewoners vestigen zich in stedelijke ge-
bieden en sommige streken zijn volledig verlaten. De achter-
gelaten huizen op de campagne werden voor de ‘crisis’ graag
en veelvuldig opgekocht door in hun midlife crisis verkeren-
de Engelsen, Nederlanders en Scandinaviërs.
Canard
[m., ‘eend’]
[1] Gerecht. De Fransen eten graag eend. Dat kan in de vorm zijn
van een confit, een foie gras, of een cuisse. Het meest populair
is een magret de canard, een mager (vandaar de naam) stukje
vlees. Het gerecht werd in de jaren 196o bedacht door chefkok
André Daguin. Het ingewikkeldste gerecht is zonder twijfel
de Canard à la presse. Het is het beroemdste gerecht van het
Parijse restaurant La Tour d’argent (dat sinds 1582 bestaat) en
werd voor het eerst geserveerd in 1890. Een hele eend wordt
aan tafel bereid door een canardier. De lever wordt er uit ge-
54
CANARD
55
CANARD
Cancan
[1] Naam die kinderen geven aan een canard, een eend.
canard
[2] Dans uit de tijd van Louis-Philippe die lijkt op de manier
waarop eenden waggelen. In 1850 vindt de danseres Céleste
Mogador een nieuwe dans uit, de quadrille, die acht mi-
56
CÉSAR
César
[1] ~Baldaccini
[*1 januari 1921, marseille-†6 december 1998, parijs; beeldend kunstenaar]
César begint met metaalsculpturen van oud ijzer, afgedankte
pijpen, moeren en bouten. Vanaf de jaren zestig maakt hij
met behulp van een hydraulische pers samengeperste wer-
ken van auto’s, stoffen, papier of juwelen. Daarnaast maakt
hij sculpturen van polyester, kristal en brons. Zijn bekendste
werk is een enorme afdruk van zijn duim in brons, waarvan
een zes meter hoog exemplaar in Seoul staat en een twaalf
meter hoge versie in de zakenwijk La Défense.
[2] Belangrijkste Franse filmprijs, voor het eerst uitgereikt in
1976. De César is het equivalent van de Oscars en beide prij-
zen danken hun naam aan het kunstwerk dat de winnaars in
ieder van de twintig categorieën krijgen. Het beeldje is een
ontwerp van kunstenaar César. De uitreiking vindt eind fe-
bruari plaats. Ondanks de glitter en glamour van de Franse
57
CÉSAR
Champagne
[1] [v.] Streek in het noordoosten van Frankrijk, aan de beide
oevers van de Marne, bestaande uit de drie departementen
Aube, Marne en Haute-Marne. Hoofdstad: Reims.
[2] [m.] Mousserende witte wijn. De Romeinen plantten rond
57 v.C. de eerste wijnranken in de Champagne. Tot in de 17e
eeuw werd er wel wijn gemaakt, maar die heette ‘vin de l’Île-
de-France’ of simpelweg ‘vin français’. Het was uitsluitend
troebele rode wijn, zonder bubbels. Dat veranderde met de
komst van de monnik Dom Pierre Pérignon [*1638-†1715]. Hij
wordt vaak genoemd als de uitvinder van de champagne zo-
als we die nu kennen, maar dat klopt niet. Hij introduceerde
radicaal vernieuwende wijnbouwmethoden, waardoor er
minder druiven geoogst werden en de kwaliteit van de wijn
vooruitging. Hij was een meester in het mengen van ver-
schillende wijnen. De wijn die Dom Pérignon maakte was
echter vooral rood en zeker niet mousserend. Lodewijk de 14e
was een groot liefhebber van champagnewijnen en dat deed
veel goed voor de populariteit van de wijn. Tegen het einde
van de 17e eeuw begint men te handelen in de mousserende
variant en rond 1730 hebben de bubbels de Europese hoven
veroverd.
58
CHAMPAGNE
59
CHAMPAGNE
Chanel
[1] Gabrielle Bonheur ‘Coco’ ~
[*19 augustus 1883, saumur- †10 januari 1971, parijs; mode-ontwerpster].
In 1910 opent Coco Chanel een hoedenwinkel. Niet veel later
begint ze ook met de verkoop van sportkleding voor dames.
Twee keer, in de sombere jaren na de Eerste en de Tweede
Wereldoorlog, bracht Coco Chanel vrouwelijkheid en onaf-
hankelijkheid terug. Ze verwerkte patronen en stoffen van
herenkleding in haar ontwerpen voor vrouwen. Chanel per-
fectioneerde de tailleur, het beroemde jasje dat sindsdien in
iedere collectie terug is gekomen.
60
CHANSON
Chanson
[v., lat.: cantus, ‘gezang’]
De beste manier om onderweg op de Route du Soleil alvast in
vakantiestemming te komen is naar een iPod vol Franse chan-
sons te luisteren. Door de uitvinding van de platenspeler en
de radio, bereiken Tino Rossi, Edith Piaf en Charles Trenet
vanaf de jaren dertig een miljoenenpubliek. De introductie
van het 45-toeren singletje in 1950 geeft een nieuwe impuls
aan het Franse lied. Het chanson valt grofweg te verdelen in
twee stromingen. Enerzijds de onbezorgde ‘makkelijke’ lied-
jes voor een groot publiek, ook wel yéyé genoemd, naar het
Amerikaanse ‘yeah’. Vertolkers als Claude François, Dalida,
France Gall, Eddie Mitchell en nationale rocker Johnny
61
CHANSON
Château
[m., lat.: castellum, ‘kasteel’]
[1] Oorspronkelijk was een château een versterking die vanaf
de middeleeuwen in Normandië gebouwd werd voor de
landheer en zijn gebied. Tijdens de renaissance veranderen
de eenvoudige kastelen in aangename buitenplaatsen voor
edellieden. Vaak werden de kastelen omringd door een groot
jachtgebied. Zo was het grootste en bekendste château van
Frankrijk, in Versailles, oorspronkelijk een klein jachtslot.
62
CH’TI
Ch’ti
Benaming voor inwoners van de regio Frans Vlaanderen die
grenst aan Belgisch Vlaanderen. Het is een willekeurige be-
naming die niet echt gebaseerd is op antropologische crite-
ria. Het woord ch’ti of ch’timi zou in de Eerste Wereldoorlog
uitgevonden zijn door de poilus, de Franse soldaten die naar
het slagveld in Noord-Frankrijk gestuurd werden maar daar
niet vandaan kwamen. Zij verstonden de lokale inwoners
maar moeilijk. Het woord Ch’ti kwam voort uit de dialoog:
“Ch’est ti ? — Ch’est mi” oftewel “Ben jij dat? — Ja dat ben ik.”
Mijnwerkers en fabriekswerkers gebruikten de term daarna
als geuzennaam.
63
CH'TI
Cinéma
[m., gr.: kinêma, ‘beweging’]
De geschiedenis van de film begint op 28 december 1895 in
het Grand Café aan de Boulevard des Capucines in Parijs.
Daar vertonen de gebroeders Auguste [*1862–†1954] en Louis
[*1864–†1948] Lumière voor het eerst bewegende beelden aan
het publiek. De 23 genodigden krijgen een tiental filmpjes te
zien van elk ongeveer één minuut. Daaronder bevindt zich
ook een opname van medewerkers die uit de Lumière-fabriek
in Lyon wandelen en een filmpje van een trein die het station
van La Ciotat binnenrijdt.13 De gebroeders Lumière noemen
hun uitvinding Cinématographe en maken daarna meer film-
pjes die werden vertoond in cabarets en muziekzalen. De in-
dustrieel Léon Gaumont bestelt 200 ‘cinematographes’, maar
de gebroeders Lumière weigeren die te leveren uit angst
voor concurrentie. Gaumont richt daarop een bedrijf op met
Gustave Eiffel om zelf de apparaten te ontwikkelen. Zij ko-
men met de bioscope, een soort toverlantaarn voor bewegend
beeld. In 1896 begint Gaumont – ook nu nog steeds een bi-
oscoopconcern en filmproductiemaatschappij – zelf films te
produceren. Veel intellectuelen waren bang voor de nieuwe
uitvinding. Met de cinéma “zullen er geen boeken meer zijn,”
vreesde de Mexicaanse schrijver Amado Nervo in 1898.
64
CITROËN
Vanaf 1907, als Charles Pathé besluit zijn films niet meer te
verkopen, maar te verhuren, worden er speciale zalen ge-
opend om films te vertonen. De eerste, Cinema Palace, ziet
het licht op 42, Boulevard Bonne-nouvelle (nu nog steeds een
bioscoop). Zes jaar later zijn er al 180 zalen in Parijs alleen; op
het hoogtepunt, in 1954, telt Parijs 354 zalen.14 Het geboor-
teland van de cinéma is ook nu nog een belangrijk filmland:
jaarlijks worden meer dan 200 Franse films uitgebracht en
trekken de bioscopen 190 miljoen bezoekers.15
cinema; eiffel; exception culturelle
Citroën
[1] André ~
[*1878-†1935, parijs; industrieel en automobielconstructeur]
Als zoon van de Nederlandse diamanthandelaar Lévie Citroen,
krijgt André bij zijn schoolinschrijving een trema aan zijn
achternaam toegevoegd; vanaf dan is het Citroën. Hij is een
goede leerling en de oplevering van de Eiffeltoren in 1889
maakt zo’n grote indruk op hem dat hij ingenieur wil wor-
den. Als André van de vooraanstaande school Polytechnique
komt, begint hij een tandwielenfabriek waarvan de raderen
met gleuven in een V-vorm in elkaar grijpen, ook wel chevron
genoemd. Dat wordt later het beroemde logo van Citroën.
65
CITROËN
66
CLOUSEAU
Beroemde Citroën-modellen
Traction Avant [1934], 2CV [1949], DS [1955], Ami [1961],
Méhari [1968], CX [1974] en de XM [1989].
Clouseau
Inspecteur Jacques ~. Personage uit de Pink Panther-filmreeks
van regisseur Blake Edwards. Inspecteur – later chief inspector
– Clouseau van de Sûreté in Parijs, verscheen voor het eerst op
het witte doek in 1963 in de film Pink Panther. Dat was een jaar
na de eerste James Bond film Dr. No. Clouseau is in alle op-
zichten echter de anti-Bond. Ondanks, of dankzij, zijn gren-
zeloze stupiditeit en een dosis geluk brengt hij zijn missies
tot een goed einde. Hij beschouwt zichzelf als een genie maar
het belang van Frankrijk staat voor hem voorop. De eerste
film met Inspector Clouseau werd een onverwacht succes en
drie maanden later werd het tweede deel uitgebracht, hoewel
die eerder opgenomen was.
67
CLOUSEAU
Cognac
[1] Gemeente ten noorden van Bordeaux, in het departement
Charente. Inwoners: 20.000. Centrum van het gelijknamige
wijngebied en halteplaats op de pelgrimsroute naar Santiago
de Compostela.
[2] Eau de vie (brandewijn), gemaakt van de druif Ugni Blanc
(90%) aangevuld met de Folle Blanche, de Colombard en de
Sémillion. Het cognacgebied is onderverdeeld in zes crus die
ingedeeld zijn op basis van de bodemsoort en het klimaat.
De beste is de Grande Champagne, daarna volgen de Petite
Champagne, de Borderies, de Fins Bois, de Bons Bois en de
Bois Ordinaires. Behalve de origine, is ook de ouderdom
van invloed op de kwaliteit. Die wordt op de fles aangeduid
68
COM
COM
[v. mv., afkorting voor Collectivités d’outre-mer, ‘overzeese gemeenschappen’]
De com is sinds 2003 de benaming voor de juridische status
69
COM
Concorde
[1] Place de la ~. Plein van de Eensgezindheid
De Place de la Concorde is wellicht het mooiste plein van
Parijs, met de zichtlijnen naar de Seine, naar de Tuileries,
de Champs-Elysées en nog verder naar de wolkenkrabbers
van La Défense. Het plein werd opgeleverd in 1763 onder de
naam Place Louis XV en in 1792 omgedoopt tot de Place de la
Révolution. Aan de noordzijde wordt het plein afgeschermd
door twee reusachtige gebouwen uit 1775. In het ene gebouw
zit nu de Marine en in het andere het luxueuze Hôtel de
Crillon. In dat hotel kwam Marie-Antoinette thee drinken en
volgde ze pianolessen. Midden op het plein staat nu een obe-
lisk uit de 13e eeuw v.C. afkomstig uit de tempel van Ramses
II in Luxor. De obelisk is in 1831 door Egypte geschonken aan
koning Louis-Philippe [*1773-†1850].
Aan de Place de la Concorde is veel gebeurd: de eerste beman-
de gasballon steeg hier op, Frankrijk erkende er op 6 februari
1778 als eerste de nieuwe republiek der Verenigde Staten en in
1919 werd hier de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde
Naties opgericht. Jacques Chirac [in mei 1995] en Nicolas
Sarkozy [mei 2007] vierden er hun overwinningsfeesten. Het
plein was echter ook het decor van heel wat minder idyllische
70
CONCORDE
71
CONCORDE
Coq
[m., ‘haan’]
[1] Waar de Nederlanders en de Spanjaarden de machtige Leeuw
en de Amerikanen en de Duitsers de statige en alziende Arend
in hun embleem hebben, is het symbool van Frankrijk een
hysterische schreeuwlelijk: de coq gaullois, de Gallische haan,
die al ruim tweeduizend jaar verbonden is aan de Fransen.
Het symbool is het resultaat van een woordspeling in het
Latijn: ‘Gallus’ betekent zowel haan, als Galliër. Sindsdien
wordt Frankrijk geassocieerd met de haan. In de twaalfde
eeuw gebruiken de Engelsen de haan om de Franse koning
belachelijk te maken. Na verloop van tijd echter omarmen
de Fransen het arrogante dier dat over zijn kippetjes waakt.
Door zijn enthousiasme bij het zonnegloren wordt de haan
over één kam geschoren met Apollo, Mercurius en zelfs Jezus
Christus. Met zijn gekraai verjaagt hij de boze geesten van de
nacht en wekt hij de gelovigen. Deze niet geringe prestatie
maakt de gevederde druktemaker geschikt als personificatie
van de Franse koning. François Ie adopteert als eerste op grote
schaal de iconografie van de haan en Zonnekoning Lodewijk
de 14e voert hem in als nationaal symbool, naast de lelie en de
zon.
72
COQ
73
CORSE
Corse
[v., Corsica]
Eiland in de Middellandse Zee, 280.000 inwoners, 8680 km2,
hoofdstad: Ajaccio. Taal: Frans (officieel), Corsicaans (offi-
cieus). Sinds 1976 onderverdeeld in twee departementen: 2A
(Corse-du-Sud) en 2b (Haute-Corse).
74
COTILLARD, MARION
Cotillard, Marion
[*30 september 1975, Parijs; actrice]
Marion Cotillard, dochter van twee acteurs, begon al jong
met acteren, maar werd bij het grote publiek bekend door
haar rol als vriendin van een taxichauffeur in de komedie
Taxi uit 1998 (regie: Luc Besson). Die film was zo succesvol
dat Cotillard in twee vervolgfilms speelde. Daarna volgden
vele Franse films.
75
CROISSANT
Croissant
Het halve maantje is vast onderdeel van het Franse ontbijt,
maar komt oorspronkelijk uit Wenen. Volgens de overleve-
ring sloegen de bakkers alarm toen de Oostenrijkse hoofdstad
in 1683 door de Turken belegerd werd. Een nachtelijke aanval
kon op tijd worden afgeslagen. De Weense bakkers kregen
het voorrecht een broodje te bakken om de gebeurtenis te
herdenken. Dat werd een broodje in de vorm van een was-
sende maan, als verwijzing naar de Turkse vlag, in het Duits
een kipfel genaamd. Marie-Antoinette, die uit Oostenrijk in
1770 naar Frankrijk kwam, introduceerde de croissant aan
het Franse hof. Een croissant hoort in het Frans derhalve bij
de viennoiseries, de Weenserijen. Het duurt daarna behoorlijk
lang voordat de croissant onderdeel gaat uitmaken van het
ontbijt. Pas vanaf de jaren 1920 begint het halve maantje aan
zijn niet te stuiten opmars.
76
CUISINE
Croquette
[v., ‘kroket’]
Volgens Johannes van Dam is de kroket echt Frans en hij
draagt daar zeer aannemelijk bewijs voor aan.17 Het oerre-
cept stond al in 16o5 in het kookboek van François Massialot
[*1660-†1733], de kok van de adel en van Lodewijk de 14e.
Nu komen de kroketten ook nog wel voor op het Iberisch
schiereiland — als tapa met kabeljauw bijvoorbeeld, maar
in Frankrijk zal uw zoektocht naar deze inmiddels typisch
Belgisch-Hollandse delicatesse lang duren. De enige kroket-
ten die in Frankrijk makkelijk te vinden zijn, treft u aan in de
supermarkt op de afdeling dierenvoeding.
louis
Cuisine
[v., ‘keuken’]
[1] Haute ~.
De hogere kookkunst ziet het licht aan het begin van de 18e
eeuw, als het bereiden van eten meer wetenschappelijk be-
naderd gaat worden. Het wordt later de term voor de restau-
rants in de Grands Hotels die begin 20e eeuw het beste eten
77
CUISINE
serveren. Tot aan de jaren 1970 was het begrip haute cuisine
synoniem voor de klassieke Franse keuken.
escoffier
[2] Nouvelle ~.
De term nouvelle cuisine is voor het eerst gebruikt in 1973 in
het maandblad van de twee culinaire journalisten Gault et
Millau. Tradities worden overboord gezet en de nieuwe keu-
ken is licht, gezond en creatief. De zware sauzen die de Franse
keuken tot dan kenmerken, verdwijnen. Nieuwe kooktech-
nieken worden niet geschuwd en het eten moet er mooi uit-
zien. De innovatie kent grote triomfen, maar er komt ook snel
felle kritiek op de nouvelle cuisine. De kleinere porties laten
veel fijnproevers met een hongerige maag en een gepeperde
rekening zitten. Topkoks Paul Bocuse, Alain Senderens en de
gebroeders Troisgros zijn een paar chefs die hun roem aan de
nouvelle cuisine te danken hebben. Of vice versa.
Debbouze, Jamel
[*18 juni 1975, parijs; acteur, komiek]
Jamel Debbouze is één van Frankrijks populairste en vooral
best verdienende sterren. Hij begint al op jonge leeftijd met
theater, krijgt een dagelijkse rubriek op Radio Nova en breekt
78
DÉJEUNER
Déjeuner
[m., ‘lunch’]
De lunch is een Franse uitvinding en nog steeds een geliefd
moment van de dag. Het woord komt van ‘disjejunare’ of
‘disjunare’ (Lat.), het onderbreken van het nachtelijk vasten.
‘Ontbijten’ betekent hetzelfde, namelijk ‘beginnen te bijten’.
Het déjeuner was dus oorspronkelijk de eerste maaltijd van
de dag. Nu wordt de lunch gebruikt rond 12 uur 30/13 uur.
Franse restaurants zitten om die tijd propvol. Meestal trekt
79
DÉJEUNER
men er een uur voor uit, soms langer, afhankelijk van het ge-
zelschap. Helaas komt het ook in Frankrijk steeds vaker voor
dat men even snel een broodje naar binnen werkt.
80
DÉPARTEMENT
Deneuve, Cathérine
[*22 oktober 1943, parijs als Cathérine Fabienne Dorléac; actrice]
Al ruim een halve eeuw lang is Deneuve één van de grootste
sterren van de Europese cinema. Ze maakte haar debuut in
1956 in de film Les Collégiennes, maar haar doorbraak kwam
met Les Parapluies de Cherbourg van Jacques Demy. Deze film
wint in 1964 de Gouden Palm in Cannes. In het vervolg, Les
Demoiselles de Rochefort [1967], speelt ze samen met haar zus
Françoise Dorléac, die kort daarna komt te overlijden door
een auto-ongeluk.
Département
Voor de Revolutie bestond Frankrijk uit provincies, maar op
26 februari 1790 werd het land opgedeeld in 83 departemen-
ten, genoemd naar rivieren, bergen of andere geografische
kenmerken. Het département is de bestuurlijke laag tussen de
81
DÉPARTEMENT
93
75 62
92 94 59
80
76 02 08
60
50 14 27 95 55 57
51
78 77 54 67
61
29 22 91
28 10 88
35 53 72 52
68
56 45 89
70 90
44 41 21
49
37 25
18 58
36 39
971 85 79 71
86
03
23 01 74
972
17 87 42 69
16 63
73
19 38
24 15 43
973 33 26 05
46 07
48
47
12 04
40 82 30 84 06
974 81
32
34 13 83
31
64
11
65
09
66
2B
2A
82
DEUX CHEVAUX
Deux chevaux
[m., soms ook wel deudeuche genoemd, ‘twee paarden’]
De mythische Citroën 2CV, in Nederland vooral bekend on-
der de naam ‘Lelijke Eend’ of kortweg ‘Eend’, is een van de
meest succesvolle modellen uit de autogeschiedenis. De TPV,
de très petite voiture, zoals de codenaam van de auto eerst
luidde, werd eind jaren dertig bedacht als Franse tegenhan-
ger van de Volkswagen Kever. Het autootje moest vier zit-
plaatsen hebben, niet meer dan 300 kilo wegen en een vering
hebben waarmee door een omgeploegd veld kon worden ge-
reden zonder een meegevoerd mandje eieren te breken. Door
de Tweede Wereldoorlog loopt het project flinke vertraging
op. De 200 prototypes worden vernietigd, op vier na, die op
verschillende plekken in Frankrijk worden verstopt. Pas op 7
oktober 1948 wordt het eerste exemplaar van het model met
twee bescheiden paardenkrachten onthuld op de Salon de
83
DEUX CHEVAUX
Dior
[1] Christian ~.
[*21 januari 1905, granville,-†23 oktober 1957, Montecatini, Italië;
modeontwerper]
Als het aan zijn ouders gelegen had, was Dior nooit coutu-
rier geworden. Zij hoopten dat hij de diplomatie inging en
Dior schreef zich daarom in aan Sciences-Po in Parijs. Al
snel opent hij echter een galerie met werken van Picasso,
Dali en Cocteau en begint zelf ook te tekenen. Dior is autodi-
dact en verkoopt zijn modeschetsen aan enkele ontwerpers.
Uiteindelijk begint hij voor zichzelf en zijn eerste show op 12
februari 1947 was meteen een revolutie. De ‘New Look’ werd
geboren, een naam die een Amerikaanse journalist aan de
supervrouwelijke collectie gaf. De plooirokken, nylonkou-
sen en hoge hakken contrasteerden sterk met de soberheid
van de oorlogsjaren. In het vacuüm dat Chanel na de Tweede
Wereldoorlog in Parijs had achtergelaten, bracht Dior de
zuurstof en glans weer terug. In zijn creaties benadrukte
Dior de vrouwelijkheid van de draagsters. Het enorme succes
en de hoge verwachting bezorgen Dior twee hartaanvallen.
De derde, in 1957, wordt hem fataal. Op dat moment werken
er 1200 mensen bij het bedrijf. De leiding van zijn succesvolle
modehuis wordt overgenomen door een 21-jarige veelbelo-
vende jongeman, een zekere Yves Saint Laurent. Dior heeft
84
DOM
DOM
Ook ver van het Europese vasteland wappert fier de Franse
vlag. De Republiek is verdeeld in verschillende delen: ener-
zijds de Métropole en anderzijds de overzeese gebiedsdelen.
De afkorting dom staat voor Département d’Outre-Mer, het
overzeese departement, en is de administratieve naam die
vier van de voormalige koloniën sinds 1946 dragen. De doms
zijn Guadeloupe, Martinique, Frans Guyana en Réunion.
Het zijn de enige departementen die tegelijkertijd ook een
Région zijn. Als ultraperifere regio’s zijn zij onderdeel van
de Europese Unie met de euro als wettig betaalmiddel. De
ruim twee miljoen inwoners van de doms worden Domiens
genoemd. De eilanden Saba, Sint-Eustatius en Bonaire die
voorheen bij de Nederlandse Antillen hoorden, krijgen
in 2009 een met een dom vergelijkbare status binnen het
Koninkrijk der Nederlanden.
com; departement; koloniën; métropole
85
DREYFUS
Dreyfus
Alfred ~
[*9 oktober 1859, mulhouse-†11 juli 1935, parijs]
De Affaire Dreyfus is een van de meest ingrijpende gebeurte-
nissen in de Franse sociale geschiedenis. De joodse Kapitein
in het Franse leger Alfred Dreyfus wordt in 1894 beschul-
digd van spionage voor Duitsland. Twee maanden na zijn
arrestatie wordt hij na een haastig proces op basis van du-
bieus bewijsmateriaal veroordeeld en gedeporteerd naar
het Duivelseiland voor de kust van Frans Guyana. Het leger
ontdekt een jaar later de ware schuldige, maar is te arrogant
om de fout toe te geven. Velen doen hun best om de waarheid
op tafel te krijgen. De schrijver Emile Zola wil dat Dreyfus
vrijgelaten wordt en publiceert in 1898 een artikel in het dag-
blad L’Aurore met de beroemd geworden kop “J’accuse” (‘Ik
beschuldig’). De affaire leidt tot grote sociale onrust en zelfs
tot een vechtpartij in de deftige Assemblée (het Parlement).
Frankrijk was verdeeld in dreyfusards en antidreyfusards,
waarbij die laatsten vooral gemotiveerd waren door antise-
mitische motieven.
86
DS
DS
De Citroën DS is een revolutionaire auto die ruim een halve
eeuw na haar introductie nog steeds betovert. Na het bijna-
faillissement in de jaren dertig zocht Citroën naar een opvol-
ger van de Citroën 7, de Traction Avant. De keuze valt op een
innovatief en groter model, de voiture de grande distribution
(VGD). Onder leiding van André Lefèvre, van oorsprong een
vliegtuigontwerper, gebruikt men technieken uit de vlieg-
tuigindustrie bij het ontwerp zoals luchttunneltests en een
betere verdeling van de massa. De auto moet in 1940 op de
markt komen, maar door het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog wordt de ontwikkeling stopgezet. Na de oor-
log wordt alle energie gericht op het uitbrengen van de 2CV
en het plan voor de VGD verdwijnt in een la.
87
DS
Ducasse, Alain
[*13 september 1956, castel-sarrazin; kok]
De boerenzoon Ducasse leert op 16-jarige leeftijd tijdens een
stage de kneepjes van het vak, gaat naar een kokschool maar
houdt het daar snel voor gezien. Niet lang na een vliegtuig-
ongeluk, waarbij hij de enige overlevende is, krijgt Ducasse
een contract bij de Société des Bains de Mer in Monte-Carlo. Het
bedrijf dat het beroemde casino bezit stelt als voorwaarde dat
88
DUCASSE
hij binnen drie jaar drie Michelinsterren krijgt voor het res-
taurant Louis XV. Hij is dan nog maar 33 jaar oud en bereikt
in slechts 33 maanden het gestelde doel. Hij is dan een van de
jongste chefs ooit met drie sterren.
89
EIFFEL
Eiffel
[1] Alexandre Gustave ~.
[*15 december 1832, dijon-†27 december 1923, parijs; Ingenieur en
architect]
In het begin van zijn loopbaan wijst niets er op dat deze man
zijn naam en zijn kunnen zal verbinden aan de twee con-
structies die later de bekendste iconen van de planeet zouden
worden. Op de École centrale in Parijs wordt Eiffel opgeleid tot
chemicus maar na zijn studie wordt hij secretaris van spoor-
wegingenieur Nepveu. Daar leert hij het vak van civiel inge-
nieur en specialiseert zich in ingenieuze metaalconstructies.
Eiffel bouwt vooral veel spoorbruggen, waaronder de majes-
tueuze brug over de Douro in Porto, maar ook de constructies
binnenin het Vrijheidsbeeld in New York. Zijn — letterlijke
— hoogtepunt is uiteraard de 300 meter hoge toren voor
de Wereldtentoonstelling van 1889. De toren bezorgt hem
wereldwijde roem. In 1890 vraagt hij een concessie aan voor
de nog aan te leggen Parijse metro. Dat plan gaat echter niet
door, evenmin als zijn idee voor een tunnel onder het Kanaal.
Een latere affaire legt een smet op zijn reputatie en betekent
het einde van zijn carrière. Eiffel werkte mee aan de bouw
van twaalf sluizen in het in aanleg zijnde Panama-kanaal. De
Compagnie de Panama, onder leiding van de Franse ingenieur
Ferdinand de Lesseps is, zonder dat Eiffel het weet, corrupt
en kampt met grote financiële problemen. Het faillissement
is onafwendbaar en de onderneming wordt een politieke af-
faire. Eiffel wordt aangewezen als één der veroorzakers, maar
wordt later verschoond. Na de Panama-affaire is zijn eer ge-
krenkt en richt hij zich op de wetenschap. De Eiffeltoren
90
EIFFEL
Eiffeltorenfeiten22
Gewicht metalen structuur: 7300 ton
Aantal antennes: 120
Treden naar de top: 1665
Oorspronkelijke hoogte: 300 meter
Huidige hoogte (met antennes): 324 meter
Hoogste platform: 276 meter
91
EIFFEL
Encyclopédie
[v., gr.: enkuklios paideia, ‘geheel van kennis voor onderwijs’]
De titel Francyclopedie is wellicht een flauwe woordspeling,
maar wel degelijk gepast. De moderne encyclopedie is na-
melijk een Franse uitvinding. In 1751 namen schrijver Denis
Diderot [*1713-†1781] en wiskundige Jean le Rond d’Alembert
[*1717-†1783] het initiatief tot het uitgeven van een boek
met alle beschikbare kennis. Hun model was de 14e eeuwse
Arabische historicus en filosoof Ibn Khaldoun. Hij schreef
Al-Muqaddima, een werk dat eveneens alle kennis probeerde
te omvatten. Voor Diderot en d’Alembert was geen onderwerp
te klein of te groot om te beschrijven en zij riepen de hulp in
van toonaangevende schrijvers als Montesquieu, Voltaire en
Rousseau.
92
ENTENTE CORDIALE
Entente cordiale
[v., ‘hartelijke verstandhouding’]
Frankrijk en Groot-Brittannië zijn elkaars gedroomde vijan-
den. Na eeuwenlang met bacon and beans en kikkerbilletjes
naar elkaar gegooid te hebben, was het in 1904 tijd voor een
verzoenende handdruk. Men zag eindelijk in dat er meer ge-
zamenlijke belangen dan tegenstellingen waren. De Entente
cordiale, zoals de overeenkomst luidde, begon met het erken-
nen van elkaars gebieden en handelsrechten in Noord-Afrika,
Azië en Canada en veranderde langzaam aan in een langdurig
vredespact. Al verschillen de twee ook nu nog regelmatig van
mening over zaken als Europa en sociale rechten, de Entente
is nog steeds van kracht. Het meest sprekende symbool van
het bondgenootschap is zonder twijfel de Kanaaltunnel,
die de afgelopen vijftien jaar meer gedaan heeft voor de
Brits-Franse banden dan alle politici uit beide landen in de
20e eeuw. Inmiddels hebben de afgelopen jaren duizenden
93
ENTENTE CORDIALE
94
EXCEPTION FRANÇAISE
Eurostar
Snelle trein die sinds 1994 via de vijftig kilometer lange
Kanaaltunnel de steden Brussel, Lille, Parijs en Londen
met elkaar verbindt. De Eurostar legt het traject Brussel-
Londen af in slechts 1 uur en 50 minuten, een ritje dat bo-
vendien volledig co2 neutraal is. Er zijn tegenwoordig veel
Eurostarforenzen: mensen die wonen in Parijs of Brussel en
werken in Londen of andersom. Ook heeft de snelle verbin-
ding en het reisgemak ervoor gezorgd dat veel Britten nu in
de streek rondom Calais wonen, maar in Londen of Zuidwest
Engeland zijn blijven werken.
Exception française
[v., ‘de Franse uitzondering’]
In 1993 bereikte Frankrijk dat voor culturele creaties in de in-
ternationale handel andere regels gelden dan voor ‘gewone’
producten. Cultuur, en dan natuurlijk met name de Franse
cultuur, moest beschermd worden tegen de grote boze ka-
pitalistische markt. Of de kwaliteit van de Franse cultuur
daadwerkelijk exceptioneel is, is een vraag die bij de Fransen
95
EXCEPTION FRANÇAISE
Festival
Fransen zijn gek op festivals. Ieder cultureel, historisch, fol-
kloristisch of culinair onderwerp is goed genoeg om haar
eigen festival te hebben. Een Camembert festival, een an-
douillette festival, het feest van het stripverhaal, tientallen
96
FOIE GRAS
Foie gras
[m., ‘vette lever’]
Ganzen zijn al lekkernijen sinds zeker 2500 v.C. In Egypte,
waar de gans een heilig dier was, bestonden verschillende
manieren om de gans te bereiden. Het is echter niet duide-
lijk of daar ook foie gras bij hoorde. De joden, die als slaven
werkten voor de Egyptenaren, brachten de culinaire kennis
vervolgens mee naar de Grieks-Romeinse wereld. De eerste
bron die foie gras noemt is Herodotus [1e eeuw v.C.] waar het
gerecht tijdens een banket genoemd wordt. Soms werden de
vette levers ook gebruikt om de toekomst te voorspellen. Bij
de Romeinen was foie gras een geliefd gerecht en zij waren
degenen die het gerecht in Gallië introduceerden. Zij voer-
den de ganzen met vijgen en noemde de lever jecur ficatum;
97
FOIE GRAS
98
FOIE GRAS
99
FOIE GRAS
Fonctionnaire
[m., ‘ambtenaar’]
De Fransman is gek op zijn ‘service public’, maar zal geen
kans voorbij laten gaan om te klagen over die vreemde dier-
soort, de ‘fonctionnaire’. De Franse overheid is een van de
grootste werkgevers van Europa, maar is niet in staat te zeg-
gen hoeveel ambtenaren er precies zijn. Het zijn er zeker 5,2
miljoen en dat aantal stijgt nog steeds. In totaal krijgt ruim
een kwart van de beroepsbevolking op een of andere manier
zijn inkomen van de overheid.24 Vraag Franse pubers waar zij
later werken willen en negen van de tien zullen antwoorden
“Dans le service public,” bij de overheid. De tiende respon-
dent was ten tijde van de enquête waarschijnlijk net even aan
het lunchen of aan het staken. Men verkrijgt echter alleen
toegang tot een overheidsbaan na het succesvol afleggen van
een verplicht examen, het zogenaamde concours. Zelfs een
stratenveger of postbode ontkomt er niet aan. Hierna is men
verzekerd van de titel van ‘ambtenaar’ en, afhankelijk van het
niveau van het concours (A, B of C), ook van een salaris dat
nooit meer lager kan worden. De paar ambtenaren die hun
100
FRANC FRANÇAIS
Franc français
[m., ‘franse Frank’, munteenheid]
De frank werd voor het eerst geslagen in december 1360.
Koning Jan II de Goede was in 1356 door de Engelsen krijgs-
gevangene gemaakt en de Engelsen wilden hem alleen laten
gaan tegen betaling van een enorme som losgeld. Om dat
geld bij elkaar te krijgen werd een nieuwe belasting inge-
voerd waarmee men de koning kon bevrijden (‘affranchir’).
Tegelijkertijd werd er een nieuwe munt uitgebracht met
daarop de beeltenis van de koning te paard en de inscriptie
‘Francorum Rex’, koning der Franken. Enkele maanden la-
ter krijgt het muntstuk officieel de naam ‘franc’. De woor-
den ‘franc’ en ‘libre’ waren synoniem in die tijd en met het
101
FRANC FRANÇAIS
Français
[m., ‘franse taal’]
Het Frans is een Romaanse taal die voortkomt uit de langue
d’oïl, de verzameling talen die gesproken werden in het noor-
den van het huidige Frankrijk. In het zuiden sprak men de
langue d’oc. Oc en oïl slaan op de manier waarop het woord ja
werd uitgesproken. De eerste tekst in de voorloper van het
Frans is de Séquence de sainte Eulalie, een gedicht uit 880 of
881 n.C. Vanaf de 13e eeuw ontstaat het moderne Frans. In 1539
wordt het de officiële juridische en administratieve taal. Het
was de taal van de elite en werd niet of nauwelijks gesproken
door de bevolking. Vanaf de Revolutie wordt het Frans meer
verspreid, maar tot in 1850 sprak slechts een kwart van de
Fransen de taal. Door onderwijs en onderdrukking werd het
102
FRANKRIJK
Een groot aantal landen heeft het Frans als officiële taal, met
name in de voormalige koloniën in Afrika. Het is wereld-
wijd de moedertaal van ongeveer 185 miljoen mensen. De
Francophonie wordt graag gebruikt als vreedzaam bindmid-
del tussen verschillende volken en culturen en actief onder-
steund door de regering in Parijs. Tot aan 1919 (het Verdrag
van Versailles) was het Frans ook de taal van de internatio-
nale diplomatie. Al zijn Engels en Spaans inmiddels veel
belangrijker geworden, het Frans is nog steeds de officiële
(werk)taal van instanties zoals de Verenigde Naties en het
Internationaal Olympisch Comité.
Frankrijk
655.689 km2, waarvan 543.965 km2 voor het Europese vaste-
land, 111.724 km2 overzee. Inwoners: 64,3 miljoen25. Hoofdstad:
Parijs. Officiële taal: Frans. Staatshoofd: president Nicolas
Sarkozy. Munteenheid: euro. Internetafkorting: .fr. In opper-
vlakte is Frankrijk groter dan Italië en Groot-Brittannië sa-
men, het aantal inwoners van de drie landen is vergelijkbaar.
103
FRANKRIJK
French kiss
[1] Een French kiss, een tongzoen, heet in het Frans “un baiser
amoureux” of “rouler une pelle”. De Québecois gebruiken
het werkwoord ‘frencher’. Waarom deze zoen der zoenen als
Frans beschouwd wordt is niet helemaal duidelijk. De term
is ergens na de Eerste Wereldoorlog voor het eerst gebruikt
104
FROMAGE
Frites
[v., ‘in olie gebakken’]
Pommes frites, patates frites, of simpelweg frites, zijn de
hoeksteen van de Franse dis. In het Engels worden frieten
French fries genoemd, waarschijnlijk omdat in de Eerste
Wereldoorlog de Engelstalige soldaten de frieten in België
leren eten. Omdat men er Frans sprak, werd aangenomen dat
de frieten een Franse uitvinding waren. Maar in 1856 schrijft
een Engels kookboek reeds over french fried potatoes27. Frieten
zijn natuurlijk Belgisch en zo denken de Fransen er zelf ook
over. Hoewel... Schrijver Roland Barthes was van mening dat
frieten, in het gezelschap van een goede bifteck, een natio-
naal symbool zijn.28 In Frans Vlaanderen zijn frites net als in
België te krijgen in een fritekot, in de rest van het land staan
ze als bijgerecht op de kaart van de meeste restaurants.
bistro; cuisine
Fromage
[m., lat.: caseus formaticus, ‘kaas gemaakt in een vorm’]
“Hoe wilt u een land besturen met 246 kazen?” vroeg Charles
de Gaulle zich ooit vertwijfeld af. Maar aan die uitspraak zat
een luchtje. Er zijn namelijk veel meer kazen in Frankrijk
dan 246. Sommige fijnproevers schatten dat er wel duizend
Franse kaassoorten bestaan. Hoeveel het er ook zijn, kaas
heeft al eeuwen lang een prominente plek aan de Franse ta-
105
FROMAGE
106
GAINSBOURG
Gainsbourg
[1] Serge ~
[*2 april 1928, parijs-†2 maart 1991, parijs; zanger, componist en acteur]
Serge Gainsbourg werd geboren als Lucien Ginsberg, zoon van
Russisch-joodse immigranten. In de Tweede Wereldoorlog
moet de familie onderduiken. Na de oorlog en na baantjes als
schilder en teken- en zangleraar begint Gainsbourg als zan-
ger in de pianobars van de casino’s aan de kust. Zijn eerste
album, met het later beroemde nummer Le Poinçonneur des
Lilas, verschijnt in 1959 en is een flop. In 1965 wint zijn liedje
Poupée de cire, poupée de son, uitgevoerd door France Gall, het
Eurovisiesongfestival.
107
GAINSBOURG
108
GONCOURT
Goncourt
[1] Edmond [*1822-†1896] en Jules [*1830-†1870] de ~. Twee
schrijvende broers die vooral veel historische werken publi-
ceerden. Het bekendst werden de gebroeders Goncourt met
hun dagboeken waarin zij in negen volumes hun eigentijdse
109
GONCOURT
De Prix Goncourt werd in 1903 voor het eerst uitgereikt aan
John-Antoine Nau voor de roman Force ennemie. De winnaars
van de afgelopen jaren:
2008: Syngué sabour – Pierre de patience van Atiq Rahimi
2007: Alabama Song van Gilles Leroy
2006: Les bienveillantes van Jonathan Littel
2005: Trois jours chez ma mère van François Weyergans
2004: Le soleil des Scorta van Laurent Gaudé
2003: La maîtresse de Brecht van Jacques-Pierre Amette
2002: Les ombres errantes van Pascal Quignard
De tien juryleden, ook wel Les Dix geheten, komen sinds 1925
iedere eerste dinsdag van de maand, behalve in de zomer, bij-
een in restaurant Drouant vlakbij de Parijse Opera. De jury-
leden worden benoemd door coöptatie en alleen vervangen
als ze overlijden, of als ze zelf opstappen. Dat kan lang duren.
Sommige juryleden zijn inmiddels zo oud dat zij Gutenberg
nog persoonlijk gekend hebben. Er is steeds meer kritiek op
de Académie Goncourt. Niet alleen de hoge leeftijd van de ju-
ryleden ondermijnt de geloofwaardigheid, maar hun beraad-
slagingen zijn strikt geheim. Sommige juryleden worden er
zelfs van verdacht bevriende uitgevers voor te trekken. De
Académie heeft beloofd zich te beradenop hervormingen.
110
GAULLE, DE
Gaulle
[1] Charles André Joseph Pierre-Marie de ~
[*22 november 1890, lille-† 2 november 1970, Colombey-les-Deux-Églises;
krijgsheer, schrijver, president]
Na een militaire opleiding gaat Charles de Gaulle het leger
in. Hij vecht in de Eerste Wereldoorlog en raakt in 1916 ge-
wond aan het front. Hij wordt gevangengenomen door de
Duitsers en zit vast tot het einde van de oorlog. In de Tweede
Wereldoorlog erkent De Gaulle het bewind van Vichy niet en
gaat naar Londen. De Gaulle beschouwt zich als de chef van
La France Libre, en na de bevrijding bezet hij een prominente
plaats in de Franse politiek. Een fluwelen machtsgreep in
1958 maakt De Gaulle de eerste president van de door hem
ontworpen Vijfde Republiek. De autoritaire Generaal vond
dat Frankrijk nog steeds een wereldmacht was en daarom een
atoombom moest hebben. Hij verwierp tot twee keer toe het
Britse lidmaatschap van de EEG, maar was desondanks een
groot voorstander van Europese integratie. De as Frankrijk-
Duitsland was volgens hem de drijvende motor van Europa.
Nadat hij het referendum van 1969 verliest, stapt De Gaulle
op. Een jaar later komt de reusachtige Generaal te overlijden.
Zijn politieke ideeën die als stroming de naam gaullisme
hebben gekregen, beheersen nog steeds het Franse politieke
denken. Het is een mengeling van vrije marktwerking en een
geleide planeconomie met een grote rol voor de staat. Zijn
111
GAULLE, DE
Gourmand
[m., ‘fijnproever’]
Een gourmand is in Frankrijk een graag geziene gast. Als u
wordt uitgemaakt voor gourmand, is dat een compliment.
Het doelt meestal op uw genot voor eten, maar het kan ook
een erotische lading hebben. Als u uw eetlust aan tafel ge-
paard laat gaan van een gastronomische eruditie en grondige
wijnkennis, wordt u een gourmet genoemd en is uw ereplaats
in de Franse culinaire hemel verzekerd.
Grande école
Waar de Grande Guerre voor de Fransen de enige echte oorlog
is, is de Grande École de enige echte school. Dit curieuze en
unieke systeem van superieur hoger onderwijs ontstond in de
112
GRANDE GUERRE
Grande Guerre
[v., ‘Grote Oorlog’]
Wanneer de Fransen over de Grande Guerre spreken, dan heb-
ben zij het over de Eerste Wereldoorlog. Oudere Fransen zul-
len zeggen “De Tweede Wereldoorlog was verschrikkelijk,
113
GRANDE GUERRE
Grand Magasin
[m., ‘groot magazijn’, warenhuis]
Parijs zou Parijs niet zijn zonder de Grands Magasins, de grote
luxueuze warenhuizen waar alles onder één dak te koop is.
Met de opkomst van de bourgeoisie eind 18e eeuw kreeg men
steeds meer tijd om te winkelen en te flaneren. Er komen
passages, overdekte winkelgalerijen waarin het winkelend
114
GRAND MAGASIN
115
GRAND MAGASIN
Grands travaux
[m., ‘grote werken’]
In de jaren tachtig van de vorige eeuw wilde de socialistische
president Mitterrand een ambitieus stempel drukken op het
land door een aantal enorme en spectaculaire gebouwen neer
te zetten. Het ging met name om culturele instellingen zoals
musea en muziekzalen. De Grands Travaux werden door het
hele land, maar vooral in de hoofdstad neergezet. Het was
meteen de laatste golf van grote architectonische verande-
ringen in Parijs.
116
GRENOUILLE
Grenouille
[1] Kikkerbillen worden al zeker sinds het einde van de 16e eeuw
in Frankrijk gegeten. Ze hebben niet zo heel veel smaak. Het
gerecht lijkt nog het meeste op kip maar er moeten veel krui-
den en knoflook aan te pas komen om de kikkerbillen enige
smaak te geven. Fransen zijn niet de enigen die de amfibieën
graag serveren, ook in China en Quebec worden gefrituurde
of gebakken kikkerbilletjes gegeten.
cuisine; québec
117
GRENOUILLE
Guillotine
Arts en anatomieprofessor Joseph Ignace Guillotin [*1738-
†1814] pleitte als afgevaardigde na de Revolutie voor een
humanere executie van ter dood veroordeelden. In het ka-
der van de Republikeinse gedachte zou iedereen op dezelfde
manier geëxecuteerd moeten worden. Tot dan toe waren
de meest pijnlijke methodes in gebruik. Alleen als men van
goede komaf was kon men rekenen op de minder pijnlijke
onthoofding met de bijl. Anderen werden gevierendeeld,
verbrand of opgehangen. Aan dokter Antoine Louis werd
gevraagd een machine te ontwerpen. Hij baseert zich op al
bestaande Engelse en Italiaanse machines en komt met het
idee van een schuine valbijl om de nek van de veroordeelde te
doorklieven. Na wat testen op hooibalen, een levend schaap
en drie lijken, wordt de executiemachine in 1792 in gebruik
genomen. De guillotine had dus eigenlijk Louisette moeten
heten en Guillotin zou het tot aan zijn dood betreuren dat het
instrument zijn naam had gekregen.
118
HAUSSMANN
Hallyday, Johnny
[*Parijs, 15 juni 1943 als Jean-Philippe Léo Smet; zanger, acteur]
De beroemdste rocker van de Franstalige wereld verkocht
in een vijftigjarige carrière bijna 100 miljoen platen. Ook nu
nog bereikt ieder nieuw album van Hallyday een nummer
één plek. In 2009 neemt hij met een grote tournee afscheid
van zijn inmiddels grotendeels bejaarde publiek.
chanson
119
HAUSSMANN
deed, hebben helaas wel tot gevolg gehad dat er nog maar
weinig terug te vinden is van de middeleeuwse bebouwing.
belle époque; grands magasins; impressionisme
Haute Couture
[v., letterlijk ‘hoog naaiwerk’]
Gemaakt van rijke stoffen, zijde, veren, kant, gouddraden,
parels en ingewikkeld borduurwerk: een haute couture crea-
tie is meer toegepaste kunst dan mode. De avant-gardistische
creaties zijn voorbodes van wat er een paar seizoenen later in
de gewone mode, de prêt-à-porter, te zien zal zijn. De haute
couture was een reactie op de uitvinding van de naaimachi-
ne en de industrialisering van de mode, waardoor kunstig
handwerk verloren dreigde te gaan. De pionier van de haute
couture was geen Fransman, maar de Engelsman Charles
Frederick Worth [*1825-†1895]. Hij verzorgde de kleding van
de elegante Eugénie [*1826-†1920], de laatste keizerin van
Frankrijk, wier smaak in heel Europa de toon aangaf. Worth
toonde haar verschillende kledingstukken op mannequins
en niet op paspoppen, zoals tot dan toe gebruikelijk was. Die
presentaties waren een voorloper van de latere modeshows.
Zijn leerling Paul Poiret [*1879-†1944] bevrijdde de vrouw in
1906 van haar corset en baande daarmee het pad voor de mo-
derne mode. Zijn kleding kende een enorm succes en Poiret
schroomde niet om zich de King of Fashion te noemen.
120
HOUELLEBECQ
Hexagone
[m., gr.: hexa, ‘zes’, gona, ‘hoek’]
L’Hexagone is de liefkozende naam die de Fransen aan het deel
van Frankrijk geven dat zich op het vaste land van Europa
bevindt. De zeshoek wordt gevormd door de zes grenzen
die het vaste land omgeven: de Noordzee en Het Kanaal, de
Atlantische Oceaan, de Pyreneeën, de Alpen, de Middellandse
Zee en België. Soms wordt het vaste land ook wel aangeduid
als la métropole. Het dorpje Vesdun zou het geografische mid-
delpunt van de Hexagone zijn, maar zes andere dorpen ma-
ken al naar gelang de rekenmethode ook aanspraak op die
titel. Op het Franse 2 euro muntstuk is een gestileerde zes-
hoek afgebeeld met daarin een boom.
frankrijk; métropole
Houellebecq, Michel
[*26 februari 1956 of 1958, afhankelijk van de geciteerde bron, La Réunion;
schrijver, filmmaker. Spreek uit ‘wellebek’; pseudoniem van Michel Thomas]
Houellebecq is een spraakmakende schrijver, en een van de
121
HOUELLEBECQ
122
HYPOCONDRIE
Hypocondrie
[v., gr.: hupo, ‘onder’, chondros ‘kraakbeen’]
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is de Franse ge-
zondheidszorg de beste ter wereld en dat komt wellicht om-
dat Franse artsen en verplegend personeel op zoveel mensen
kunnen oefenen. De ziekte waar Fransen namelijk het meeste
aan lijken te leiden is een chronische hypochondrie. Menig
Fransman zal feilloos de dreigende Latijnse termen gebrui-
ken voor iets waarvan u dacht dat het slechts een lichte
verkoudheid of een simpele buikpijn was. Iedereen zal be-
grijpend knikken als u zich ziek meldt vanwege een ‘gastro’
of een ‘autite’.
123
ÎLE-DE-FRANCE
Île-de-France
Regio. Oppervlakte: 12.011 km2, inwoners: 11,6 miljoen, hoofd-
stad: Parijs. De inwoners van de regio heten Franciliens. De re-
gio is zeer verstedelijkt: 23% van de Franse bevolking woont
op slechts 2% van de oppervlakte van het land. In tegenstel-
ling tot wat de naam doet vermoeden, is het Île-de-France
geen eiland. Waarom er dan over een ‘Île’ gesproken wordt, is
niet helemaal duidelijk. Wellicht bedoelt men er het stuk land
mee dat wordt begrensd door de rivieren de Seine, de Oise en
de Marne. De benaming zou echter ook kunnen komen van
Liddle Franke, dat ‘Klein Frankrijk’ betekent in het Frankisch.
De regio ligt op een kruispunt van verbindingen tussen Oost-
en West-Europa en tussen Noord en Zuid en is het politieke,
culturele en economische centrum van Frankrijk.
Impressionisme
Als reactie op de regerende academisme traditie, zetten in
het midden van de 19e eeuw een paar vooruitstrevende kun-
124
IMPRESSIONISME
De belangrijkste Impressionisten:
Frédéric Bazille [*1841-†1870]
Edgar Degas [*1834-†1917]
Gustave Caillebotte [*1848-†1894]
Mary Cassatt [*1844-†1926]
Claude Monet [*1840-†1926]
Berthe Morisot [*1841-†1895]
Camille Pissarro [*1830-†1903]
Auguste Renoir [*1841-†1919]
Alfred Sisley [*1839-†1899]
125
IMPRESSIONISME
Kir
Een kir is een geliefd aperitief in Frankrijk. Het is genoemd
naar de verzetsstrijder en kanunnik Félix Kir [*1876-†1968].
Hij was in de jaren 1950 afgevaardigde en burgemeester van
Dijon. Hij serveerde zijn gasten een drankje van witte bour-
gogne en crême de cassis, twee producten uit de streek. Een
nog feestelijker variant is de Kir Royal, waar de bourgogne is
vervangen door champagne. Kir is nu een beschermde mer-
naam en eigendom van drankenfabrikant Lejay-Lagoutte.
champagne
Koloniën
Vergeleken met andere Europese grootmachten, is Frankrijk
relatief laat begonnen met het koloniseren van overzeese ge-
bieden. In 1560 wordt een mislukte poging gedaan om Florida
te koloniseren. In eerste instantie bevinden de nieuwe gebie-
den zich vooral in Amerika, op de route naar Oost-Indië en in
India. In de 19e eeuw komt daar nagenoeg heel West-Afrika
bij en in de 20e eeuw onder andere Indochina, Libanon en
Syrië. Op het hoogtepunt (of zoals u wilt, op het dieptepunt)
126
LACOSTE
Lacoste
[1] René ~
[*2 juli 1904, Parijs - †12 oktober 1996, Saint-Jean-de-Luz]
Tennisspeler. Kampioen van Frankrijk in 1925, 1927 en 1929.
Wimbledon-winnaar in 1925 en 1928, Davis Cup-winnaar in
1927 en 1928, nummer één van de wereld in 1926 en 1927. In
1933 oprichter van het kledingmerk Lacoste. In 1963 vindt hij
het revolutionnaire tennisracket van staal uit, waarmee hij
met gemak de tot dan toe uitsluitend houten rackets van de
baan mept.
127
LACOSTE
Laïcité
[v., gr.: laikos, ‘aan het volk toebehorend’]
Loi sur la ~. Wet op de scheiding van kerk en staat. De wet, aan-
128
LÉGION D’HONNEUR
De term laicité ontstaat rond 1870. Het idee is dat als de staat
alle gelovigen gelijk respecteert, er geen enkele religie erkend
kan worden. Er is vrijheid van geloof, maar het geloof is een
persoonlijke kwestie en geen overheidsaangelegenheid. Het
verplichte en gratis onderwijs dat in 1882 ingevoerd was, had
de rol van de kerk op de scholen al teruggedrongen. In 1905
worden kerk en staat definitief gescheiden met de Loi sur la
laicité. Religieuze gebouwen, gebouwd vóór 1905, werden
eigendom van de staat en terugverhuurd aan de godsdienst-
beoefenaren. Door de wet zijn er in Frankrijk geen religieuze
politieke partijen en politici refereren in programma’s en
toespraken nooit aan een of ander bedacht opperwezen.
Légion d’honneur
Het Erelegioen is de hoogste Franse militaire en civiele on-
derscheiding en was onderdeel van de bestuurlijke vernieu-
wingen die Napoléon Bonaparte invoerde. Na de Revolutie
schafte men alle onderscheidingen af, omdat iedereen gelijk
geboren was. Dat was een mooi theoretisch uitgangspunt,
maar de praktijk was natuurlijk anders. Napoléon wilde ver-
dienstelijke burgers en militairen kunnen onderscheiden en
129
LÉGION D’HONNEUR
stelde daarom op 29 floréal van het jaar X [19 mei 1802] bij wet
het Légion d’honneur in. De naam komt uit het oude Rome. Op
de vijfpuntige ster die men ontvangt staat aan de voorzijde de
inscriptie République française en op de achterzijde Honneur et
Patrie en de datum 29 floréal An X.
130
LÉVY
Legion étrangère
[v., ‘Vreemdelingenlegioen’, elitekorps in het Franse leger]
“Ongeacht je oorsprong, je godsdienst, je nationaliteit, je
diploma’s of je schoolniveau, ongeacht je werksituatie of
familie, biedt het Vreemdelingenlegioen je een nieuwe kans
voor een nieuw leven...” Zo werft het roemruchte legeronder-
deel ook vandaag de dag nog buitenlanders voor het Franse
Vreemdelingenlegioen, dat werd opgericht op 9 maart 1831.
Het Legioen kent een zeer strikte discipline en bestaat thans
uit ongeveer 8.000 man. Tenzij Frankrijk wordt binnengeval-
len, kunnen de soldaten alleen buiten het Franse grondgebied
optreden. Vroeger gaf het Legioen criminelen en anderen die
een reden hadden om een nieuw leven te beginnen en een
kans op een schone lei. Het imago van heldhaftige schurken
die voor niets terugdeinzen kleeft nog steeds aan dit korps.
Lévy, Bernard-Henri
[*5 november 1948, béni-saf, algerije; schrijver, filosoof, theatermaker,
voorzitter raad van toezicht Arte]
Bernard-Henri Lévy is een van Frankrijks bekendste schrij-
vers. Met een mengeling van afgunst en bewondering is hij bij
het grote publiek bekend onder de naam ‘bhl’. Zijn uniform
bestaat uit zwarte pakken met een wit overhemd waarvan de
knoopjes tot op ongeveer de navel open zijn. Zijn vermogen
wordt geschat op 150 miljoen euro, opgestreken bij de ver-
koop van het bedrijf dat hij van zijn vader geërfd had. bhl is
getrouwd met de actrice Arielle Dombasle.
131
LÉVY
132
LOUCHERBEM
Loucherbem
[m., ‘slagerstaal ‘; van boucher, slager. Ook wel largonji genoemd]
Loucherbem is de taal van de slagers in Parijs en Lyon en is
ontstaan in de tweede helft van de 19e eeuw toen de enor-
me abattoirs van La Vilette in Parijs opengingen. In het
Loucherbem wordt de eerste klinker van ieder woord vervan-
gen door een l. De eerste lettergreep wordt vervolgens achter
het woord gezet en tot slot plakt men daar weer –em, –i, -ès,
-qué of een ander achtervoegsel aan. ‘Boucher’ (slager) wordt
dus l-oucher-b-em. Het Loucherbem is uitsluitend spreek-
taal en de sprekers kunnen de woorden naar eigen goeddun-
ken verbuigen, waardoor sommige woorden wel drie of vier
variaties hebben. De constructie is dus behoorlijk ingewik-
keld en voor buitenstaanders onbegrijpelijk. Het stelde de
133
LOUCHERBEM
Louis
[1] Lodewijk
[van germ., chlod (glorie) et wech (gevecht), ‘glorieuze krijger’]
Naam van de meeste Franse koningen. Chlodowech werd
Clovis, de eerste koning der Franken van 481 tot 511.
Vervolgens werd dat Lovis, dat weer veranderde in Louis.
[2] ~ I. Lodewijk de 1e [*778-†840], Koning der Franken van 814
tot aan zijn dood in 840.
[3] ~XIV. Lodewijk de 14e
[*5 september 1638, Saint-Germain-en-Laye-† 1 september 1715, Versailles]
Lodewijk Dieudonné de 14e is degene die van Frankrijk een po-
litieke en militaire grootmacht heeft gemaakt. Reeds op zijn
vierde werd hij Koning van Frankrijk en van Navarra en hij
zou dat aan zijn dood, 72 jaar later, blijven. Het hof installeert
zich in 1682 in Versailles, dat onder Lodewijk de 14e werd uit-
gebouwd tot het grootste paleis van Europa. Zijn bewind is de
134
LOUIS
135
LVMH
LVMH
De groep lvmh is de grootste onderneming in luxeartikelen
ter wereld. Het bedrijf is ontstaan uit de fusie tussen mode-
huis Louis Vuitton en drankengigant Moët Hennessy. De on-
geveer zestig dochterondernemingen die het conglomeraat
Macaron
[m., ‘amandelkoekje’]
Macarons zouden al sinds de 8e eeuw n.C. gegeten worden33
en zelfs na 13 eeuwen kunnen de Fransen maar geen genoeg
krijgen van deze lekkernij. Het is geen taartje en ook geen
koekje, maar iets daar tussenin. In de meeste patisserieën
zijn de ronde en felgekleurde macarons wel te vinden, van
heel klein tot groter dan een gevulde koek. Een macaron be-
staat uit drie delen: de twee halfronde en krokante helften en
de romige vulling. De smaak van de macaron hangt af van
136
MADELEINE
Madeleine
[1] In onbruik geraakte katholieke voornaam, vooral gegeven
aan meisjes geboren tussen de twee Wereldoorlogen. De ou-
bolligheid verklaart dat de voornaam nu vooral in verband
wordt gebracht met grootmoeders. Madeleines vieren hun
naamdag op 22 juli.
[2] Kerk en metrostation (lijnen 8, 12 en 14) aan het gelijknamige
plein in Parijs. Het gebouw moest oorspronkelijk een tempel
worden ter herinnering aan het grote leger van Napoléon;
in 1837 werd het bijna het eerste treinstation van Parijs en in
1845 wordt het uiteindelijk een kerk.
[3] Cakeje in de vorm van een schelpje of een rechthoek, soms
met citroen- of sinaasappelsmaak. Boter, bloem, suiker
en sinaasappelwater vormen de ingrediënten. In 1755 zou
Stanislas Leszczynski, Hertog van Lorraine en voormalig ko-
ning van Polen, deze lekkernij ontdekt hebben in het dorpje
Commercy in oost-Frankrijk bij een jonge dienstmeid die
“Madeleine” heette. De madeleine wordt vaak gegeten tegen
vier uur ’s middags, tijdens het ‘goûter’.
137
MADELEINE
Maire
[m.,’burgemeester’]
Vreemd genoeg heeft Charles de Gaulle zich nooit afgevraagd
hoe het mogelijk is om een land te besturen met 36.683 burge-
meesters, oftewel veertig procent van alle burgemeesters van
de Europese Unie. Dat is één burgemeester op 1750 inwoners.
Ter vergelijking: in Nederland is dat 1 op ruim 37.000 inwo-
ners, in België 1 op 18.000 inwoners34. Er zijn zelfs zes Franse
gemeenten die geen inwoners, maar wel een burgemeester
hebben. Die stadjes zijn verwoest in de Eerste Wereldoorlog
en worden bewaard als herdenkingsmonumenten.
138
MARIANNE
Marianne
[1] De personificatie van de Franse Republiek.
In de nadagen van de Revolutie worden bepaalde ideeën zoals
vrijheid, rede en andere deugden uitgedrukt door een allego-
risch symbool, zoals dat in de Grieks-Romeinse Oudheid ge-
bruikelijk was. Dat van de Vrijheid komt het meest voor. Zij
is bijvoorbeeld degene die met half ontblote boezem het volk
leidt in het schilderij van Eugène Delacroix, La liberté gui-
dant le peuple (Louvre, 1830). Het beeld van de vrijheid wordt
steeds meer een eenheid met Frankrijk en de Fransen en na de
Revolutie van 1848 verschijnt Marianne overal, getooid met
een Frygische muts. Die smurfenmuts werd gedragen door
vrijgekochte slaven in het Romeinse rijk, waarna het hoofd-
deksel een symbool werd voor vrijheid.
139
MARIANNE
Marianne heeft geen officiële status, maar zij staat wel afge-
beeld op postzegels en op de Franse euromuntstukken. Toen
in 1880 de stad Parijs als eerste een beeld van Marianne in het
stadhuis plaatste, volgden al snel vele andere steden. Haar
buste is nu te vinden in bijna alle van de ruim 36.000 Franse
gemeentehuizen. Op de Place de la République en Place de la
Nation in Parijs staan grote standbeelden van Marianne.
Marie-Antoinette
[*2 november 1755, wenen-†16 oktober 1793, parijs]
Geboren als Maria Antonia Josepha Johanna von Habsburg-
Lothringen. De laatste koningin van Frankrijk. Marie-
Antoinette groeit op aan het Oostenrijkse hof. Haar moeder,
keizerin Marie-Thérèse, wil een alliantie tussen de Bourbons
en de Habsburgers om tegenwicht te bieden aan de Engelse
140
MARIE-ANTOINETTE
141
MARIE-ANTOINETTE
Marseillaise
Nationaal volkslied. Tot de Revolutie kende Frankrijk geen en-
kel nationaal volkslied. Ondanks de naam heeft het Franse
volkslied weinig te maken met de stad Marseille. De nogal
gewelddadige tekst is geschreven en gecomponeerd door
Rouget de Lisle [*1760-†1836]. Deze jonge kapitein, gele-
gerd in Straatsburg, schreef het lied als oorlogslied voor het
Rijnleger in één nacht in 1792. Het lied was meteen een num-
mer één hit in de Alsace en verspreidde zich over de rest van
het land. Toen op 10 augustus 1792 een bataljon soldaten uit
Marseille Parijs binnenmarcheerden om Lodewijk de 16e tot
aftreden te dwingen, gebruikten zij het lied al weken als mar-
slied. Het oorlogslied werd voortaan L’hymne des Marseillais
genoemd. De Marseillaise werd regelmatig gezongen zoals
tijdens de revoluties van 1830 en 1848. In 1848 was heel Europa
142
MARSEILLAISE
La Marseillaise
1e couplet Tremblez ! vos projets parricides
Allons enfants de la Patrie, Vont enfin recevoir leurs prix !
Le jour de gloire est arrivé ! (bis)
Contre nous de la tyrannie, Tout est soldat pour vous
L’étendard sanglant est levé, (bis) combattre,
Entendez-vous dans les S’ils tombent, nos jeunes héros,
campagnes La terre en produit de nouveaux,
Mugir ces féroces soldats ? Contre vous tout prêts à se battre !
Ils viennent jusque dans vos bras
Égorger vos fils, vos compagnes ! 5e couplet
Français, en guerriers
Refrein magnanimes,
Aux armes, citoyens Portez ou retenez vos coups !
Formez vos bataillons Epargnez ces tristes victimes,
Marchons, marchons ! A regret s’armant contre nous.
Qu’un sang impur (bis)
Abreuve nos sillons ! Mais ces despotes sanguinaires,
Mais ces complices de Bouillé,
2e couplet Tous ces tigres qui, sans pitié,
Que veut cette horde d’esclaves, Déchirent le sein de leur mère !
De traîtres, de rois conjurés ?
Pour qui ces ignobles entraves, 6e couplet
Ces fers dès longtemps préparés Amour sacré de la Patrie,
? (bis) Conduis, soutiens nos bras
Français, pour nous, ah ! quel vengeurs
outrage Liberté, Liberté chérie,
Quels transports il doit exciter ! Combats avec tes défenseurs !
C’est nous qu’on ose méditer (bis)
De rendre à l’antique esclavage ! Sous nos drapeaux que la
victoire
3e couplet Accoure à tes mâles accents,
Quoi ! des cohortes étrangères Que tes ennemis expirants
Feraient la loi dans nos foyers ! Voient ton triomphe et notre
Quoi ! ces phalanges mercenaires gloire !
Terrasseraient nos fiers guerriers
! (bis) 7e couple (ook wel ‘Couplet
Grand Dieu ! par des mains des enfants’)
enchaînées Nous entrerons dans la carrière
Nos fronts sous le joug se Quand nos aînés n’y seront plus,
ploieraient Nous y trouverons leur poussière
De vils despotes deviendraient Et la trace de leurs vertus (bis)
Les maîtres de nos destinées ! Bien moins jaloux de leur
survivre
4e couplet Que de partager leur cercueil,
Tremblez, tyrans et vous perfides Nous aurons le sublime orgueil
L’opprobre de tous les partis, De les venger ou de les suivre
143
MARSEILLAISE
in een revolutionaire bui, dus werd het lied over het hele con-
tinent gezongen. Pas tijdens de 3e Republiek, in 1879, werd de
Marseillaise het officiële volkslied. Bij officiële gelegenheden
wordt alleen het eerste couplet gezongen. Er zijn regelmatig
comités die de bloeddorstige tekst willen vervangen door een
vreedzamer versie die meer bij de 21e eeuw zou passen.
chanson; revolutie
Mensenrechten
Frankrijk noemt zichzelf graag het land van de mensenrech-
ten, omdat het volk op 26 augustus 1789, ruim een maand
na de Revolutie, De Verklaring van de Rechten van de Mens en
de Burger publiceerde. Die rechten waren volgens de Fransen
universeel en op iedereen van toepassing. In zeventien arti-
kelen ligt de nadruk op vrijheid en rechtszekerheid. Zo moet
ieder mens vrij zijn van onderdrukking en de vrijheid hebben
alles te doen dat een ander niet schaadt. Daarnaast moet de
vrijheid van meningsuiting en het recht op soevereiniteit ge-
waarborgd worden. Die verklaring was niet de eerste in haar
soort. Ze was gebaseerd op de Declaration of Independance van
de Verenigde Staten uit 1776 die op haar beurt weer losjes
was geïnspireerd door de Nederlandse Akte van Verlatinghe
uit 1581. Op 10 december 1948 namen de Verenigde Naties
de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan in
Parijs, waarvan de tekst voortborduurt op de Verklaring van
1789. De huidige Franse Grondwet heeft eveneens de origi-
nele Verklaring als uitgangspunt.
144
METER
Meter
Na de Revolutie eist de bevolking dat het chaotische systeem
van maten en gewichten geharmoniseerd wordt. Gekozen
werd voor het metrieke stelsel waarin de honderd centimeter,
heel bescheiden, “voor eeuwig en voor alle volkeren” moest
gelden. In 1790 sturen de Fransen delegaties naar verschil-
lende landen om tot overeenstemming over de nieuwe ma-
ten te komen. Ook de Verenigde Staten en Groot-Brittannië
worden geraadpleegd, maar zij doen uiteindelijk toch niet
mee aan het metrieke stelsel. De meter wordt in 1791 voor
het eerst officieel gedefinieerd door de Franse Academie der
Wetenschappen als het tienmiljoenste deel van een kwart van
de aardmeridiaan. Een jarenlange expeditie, van Duinkerken
naar Barcelona, moest die afstand nauwkeurig vaststellen.
145
METER
Metro
[m., ‘ondergrondse stadsspoorweg’]
Wie aan Parijs denkt, denkt al snel aan de metro. De stad
was echter zeker niet de eerste met de aanleg van een on-
dergronds netwerk. Steden als Londen [1863], Glasgow
[1896] en Boedapest [1896] gingen de Franse hoofdstad voor.
De eerste Parijs lijn, de huidige lijn 1, die liep van Porte
Maillot naar Vincennes, ging open op 19 juli 1900, tijdens
de Wereldtentoonstelling en de Olympische Spelen. De
Compagnie du chemin de fer métropolitain de Paris was het be-
drijf dat de eerste lijnen beheerde. Die naam werd afgekort
tot ‘Metro’ en het woord werd internationaal synoniem
voor ondergrondse transportsystemen. De Belg Edouard
Empain [*1852-†1929] financierde de aanleg terwijl ingenieur
Fulgance Bienvenüe [*1852-†1936] voor de techniek zorgde.
Later kwam concurrent Nord-Sud erbij. De twee metrobedrij-
ven fuseren in 1930 en worden in 1948 omgedoopt tot RATP,
de maatschappij die nu verantwoordelijk is voor het open-
baar vervoer in de Parijse regio. In 2007 vervoerde de RATP
3,72 miljard reizigers (10,2 miljoen per dag), waarvan bijna de
helft met de metro reist35.
146
MÉTROPOLE
Métropole
[v., ‘metropool’]
Metropolis komt uit het Grieks en betekent ‘moederstad’,
maar het Franse woord métropole staat voor het ‘moederland’.
Het geeft het Europese deel van Frankrijk aan, namelijk het
vasteland, Corsica en de eilanden direct voor de Atlantische
en Middellandse Zeekust. De overzeese gebiedsdelen horen
daar dus niet bij. De benaming dateert uit de tijd van de eer-
ste Franse kolonies, om onderscheid te maken tussen het
moederland en de kolonies. De Métropole beslaat ongeveer
80% van de oppervlakte van de Franse Republiek, maar telt
96% van de bevolking. Bewoners van de overzeese departe-
menten hebben soms bezwaar tegen de term, omdat die her-
innert aan de koloniale tijd. Daarom spreekt men sinds de
jaren negentig ook wel van La France entière, ‘heel Frankrijk’,
waarbij wel de dom, maar niet de com horen. Om het nog
ingewikkelder te maken, spreekt men soms ook wel over La
France continentale waarmee meestal de Métropole zonder de
eilanden bedoeld wordt.
dom; hexagone
147
MICHELIN
Michelin
[1] Bandenfabriek opgericht in 1889 door de gebroeders André
en Edouard Michelin in Clermont-Ferrand. Zij vinden de
eerste rubberen fietsband uit die van het wiel afgehaald kan
worden en die in een kwartier te repareren is. Voor de au-
tomobielen worden de technieken gecombineerd van con-
currenten Goodyear (elastisch rubber) en Dunlop (ventiel).
Michelin doet aan het begin van de 20e eeuw regelmatig aan
autoraces mee en dat levert veel publiciteit op. In het begin
van zijn carrière werkt André bij de cartografische dienst van
het ministerie van binnenlandse zaken en die ervaring zet
hem op het idee om in 1910 te beginnen met het maken van
kaarten. In de Eerste Wereldoorlog produceert Michelin 1884
vliegtuigen voor het Franse leger. In 1934 neemt Michelin de
bijna failliete autofabrikant Citroën over. Tegenwoordig zit-
ten Michelin-banden niet alleen op auto’s en fietsen, maar
ook op vliegtuigen, metro’s, motoren, raceauto’s en zelfs op
de Amerikaanse Space Shuttle. Michelin is de grootste ban-
denmaker ter wereld.
citroën; eerste wereldoorlog
[2] Guide ~. Naast het Groene Boekje en Het Blauwe Boekje36, is
het beroemde Rode Boekje van Michelin een essentieel attri-
buut voor iedere levensgenieter. De eerste gids verscheen in
1900, als gratis reclameobject voor autorijders. De link tus-
sen een bandenmaker en goed eten was simpel. Frankrijk tel-
de aan het begin van de 20e eeuw nog geen 3.000 autorijders,
maar het idee was dat reizigers baat hadden bij adressen van
garages, dokters en plattegronden. Aardige bijkomstigheid
was dat door de gids de autorijder wellicht speciaal op zoek
ging naar goede restaurants. Daarbij meer kilometers ma-
kend, en dus sneller de banden verslijtend. Vandaar ook de
vermeldingen ‘verdient een omweg’ of ‘een reis waard’. Vanaf
1926 werden restaurants ook op kwaliteit beoordeeld met be-
hulp van een sterrensysteem.
148
MICHELIN
149
MICHELIN
Minitel
In 1972 ontwikkelen Franse onderzoekers le Minitel, een
kleine terminal met een modem, een zwart-wit beeldscherm
en een toetsenbord. Het apparaat wordt vanaf 1982 op grote
schaal verspreid en past met de Concorde en de TGV in de
optimistische golf van technische vooruitgang die Frankrijk
eind jaren ’70, begin jaren ’80 kenmerkte.
150
MITTERRAND
Mitterrand
François Maurice Adrien Marie ‘Tonton’ ~.
[*26 oktober 1916, jarnac-†8 januari 1996, parijs]
Van 1981 tot 1995 was François Mitterrand de 21e president van
Frankrijk en daarmee is hij de langstzittende president uit de
Franse geschiedenis. In zijn jonge jaren flirt Mitterrand met
extreemrechts, terwijl hij in de Tweede Wereldoorlog een
klein jaar in dienst is van Vichy. Daarna gaat hij echter in het
verzet, om in 1947 minister te worden. In 1965 neemt hij voor
het eerst deel aan de presidentsverkiezingen, maar hij wordt
verslagen door De Gaulle. In 1974 verliest hij opnieuw, dit
keer van Valérie Giscard d’Estaing. Uiteindelijk wint hij van
dezelfde kandidaat op 10 mei 1981, een overwinning die velen
zien als een verlossing en door verstokte socialisten nog net
zo belangrijk wordt gevonden als 14 juli 1789.
151
MITTERRAND
Molière
[*15 januari 1622, parijs–† 17 februari 1673, parijs. geboren als Jean-
Baptiste Poquelin; schrijver en acteur]
Na zijn rechtenstudie is Molière gedurende een blauwe
maandag advocaat, maar al snel begint hij als acteur bij een
rondreizend gezelschap. Sterk beïnvloed door de in die da-
gen populaire Italiaanse commedia dell’arte, begint Molière op
een gegeven moment eigen stukken te schrijven. Hij houdt
niet alleen de toeschouwer genadeloos een spiegel voor, maar
confronteert ook de adel en de geestelijke macht met hun te-
kortkomingen. Archetypen als De Vrek, De Mensenhater, De
152
MONACO
Monaco
Prinsdom en stadstaat in het zuiden van Frankrijk aan de
Middellandse Zee. Oppervlakte: 2km2; inwoners: 32.500;
staatshoofd: Prins Albert II van Monaco [*1958, staatshoofd
sinds 2005]. Munteenheid: euro. Internetdomein: .mc.
153
MONACO
154
MOULIN ROUGE
Mont-Blanc
[m., ‘witte berg’]
Met 4.810,9 meter is de Mont-Blanc, op de grens van Frankrijk
en Italië, de hoogste berg van Europa. Doordat de sneeuw
zich op de top opstapelt, neemt de berg nog steeds in om-
vang en hoogte toe.37 Afhankelijk van de nationaliteit van de
kaartenmaker, ligt de top van de berg op Franse dan wel op
Italiaanse bodem.
Moulin Rouge
In 1860 wordt het dorpje Montmartre door Parijs geannexeerd
en tegen het einde van de 19e eeuw is het een centrum van
kunst en plezier geworden. De Parijzenaars vermaken zich
er in de vele cabarets en music-halls, zoals le Chat-Noir, de
Mirliton en de Folies-Bergère. Maar de bekendste zal de Moulin
155
MOULIN ROUGE
156
MOUSQUETAIRES
Mousquetaires
[m., ‘musketier’]
[1] Oorspronkelijk waren de musketiers voetsoldaten gewapend
met een musket. In 1622 maakt Lodewijk de 13e er een elite-
korps van. In principe konden alleen edellieden musketiers
worden. Ze vergezellen de koning en vechten zowel te voet
als te paard. In 1776 worden de musketiers wegbezuinigd
door Lodewijk de 16e.
louis
[2] De musketiers worden bekend onder het publiek door de ro-
man De Drie Musketiers van Alexandre Dumas, ongetwijfeld
een van de meest populaire verhalen uit de Franse littera-
tuur. De drie waren er eigenlijk vier: Athos, Porthos, Aramis
en de bekendste, d’Artagnan. De avonturen verschenen voor
het eerst in 1844. Voor d’Artagnan liet Dumas zich inspire-
ren door het personage van Charles de Batz de Castelmore
d’Artagnan [*1611/1615-†1673], zoals beschreven in de in 1700
verschenen memoires van Courtilz de Sandras. Dumas nam
het niet zo nauw met de historische feiten en schreef uitein-
delijk drie boeken met de musketiers in de hoofdrol. De mus-
ketiers streden ‘Eén voor allen en allen voor één’. De romans
werden al snel in vele talen vertaald en later talloze keren
verfilmd, voor het eerst in 1921. De ‘echte’ d’Artagnan stierf
op het slagveld in Maastricht op 25 juni 1673. Hij zou begra-
ven zijn in de Sint-Petrus-en-Pauluskerk in de Maastrichtse
wijk Wolder. Het kasteel waar hij geboren is, het Château de
Castelmore, staat in Lupiac, waar ook een d’Artagnan-muse-
um gevestigd is.
armagnac
[3] Kledingstuk. Lange handschoen met knoopjes ter hoogte
van de pols, zodat de handschoen geopend kan worden. Een
manche mousquetaire of poignet mousquetaire is een manchet
zonder knoopjes die met aparte manchetknopen wordt ge-
sloten.
157
NAPOLÉON
Napoléon
[1] ~ I.
[*15 augustus 1769, Ajaccio – †5 mei 1821, Sint-Helena]
Napoléon I was een groot staatsman die een invloedrijke rol
heeft gespeeld in de Europese politieke en militaire geschie-
denis. Op negenjarige leeftijd werd Napoléon, die geboren
was op Corsica, naar een militaire school gestuurd op het
vasteland. Daar moest hij Frans leren dat hij de rest van zijn
leven met een Italiaans accent zou blijven spreken.
Klein of groot?
Het idee dat Napoléon I [geboren als Napoleone di Buonaparte,
later Napoléon Bonaparte] maar een klein mannetje was, klopt
niet. Volgens Baron Gourgaud, die Napoléon overal volgde
en de keizer in 1815 heeft opgemeten, was hij vijf voet en 2 1/2
duim, oftewel 1m69, lang. Naar de huidige normen is Napoléon
misschien klein, maar in zijn tijd had hij een gemiddelde
lengte.
158
NAPOLÉON
159
NAPOLÉON
Nouvel, Jean
[*12 augustus 1945, Fumel; architect]
Jean Nouvel werkt sinds 1970 als architect in Parijs en zijn
huidige architectenbureau is één van de grootste in Frankrijk.
Hij behoort tot het handjevol starchitects, die over de hele we-
reld indrukwekkende en spectaculaire gebouwen neerzetten.
Nouvel verwierf in 1987 mondiale faam met zijn Institut du
Monde Arabe, middenin de Parijse binnenstad en één van de
Grands Travaux van president François Mitterrand.
160
ORTOLAAN
Orangina
Frisdrank. In 1936 presenteert de apotheker Augustin Trigo
Mirallès uit Valencia op de jaarbeurs van Marseille een ver-
frissende sinaasappeldrank met de naam Naranjina (Spaans
voor kleine sinaasappel). De Fransman Léon Beton, eigenaar
van sinaasappelbomen in Boufarik in Algerije, koopt het
concept en vertaalt de naam in het Frans. Dat wordt Orangina.
Het drankje liep goed in Algerije, maar door de Spaanse
Burgeroorlog en vervolgens de Tweede Wereldoorlog duurde
het tot 1951 voordat Orangina in Frankrijk werd geïntrodu-
ceerd. In het begin vinden caféhouders het karakteristieke
bolle flesje maar onhandig en zien er niets in. De makers van
Orangina volharden echter en in de jaren zestig is het al het
op één na meest gedronken drankje van Frankrijk. Orangina
heeft altijd opvallende reclamecampagnes gemaakt. In de ja-
ren 1970 roept iedereen “Schud mij, schud mij”. Sinds 2006 is
Orangina onderdeel van de OranginaSchweppes groep.
Zelf een Orangina maken kan ook. Het drankje heet dan een
orangeade. Schenk verse jus d’orange in een groot glas, meng
het met wat suiker, een beetje citroensap en al dan niet kool-
zuurhoudend bronwater en voilà! IJskoud serveren.
Ortolaan
Bedreigd zangvogeltje uit de familie der gorzen, dat al sinds de
Oudheid geldt als een uitzonderlijk smakelijke delicatesse.
De ortolaan of Emberiza hortulana, wordt steeds zeldzamer en
is in Europa en Noord-Amerika een beschermde diersoort.
Tijdens hun migratie van de Poolcirkel naar de Sahara vlie-
161
ORTOLAAN
162
PARIJS
OSS 117
Geheim agent Hubert Bonisseur de La Bath, alias oss117, is
Frankrijks eigen James Bond. De fictieve held werkte eerst
voor het Office of Strategic Services, de voorloper van de CIA,
en daarna als kolonel bij de CIA.
Het eerste deel van OSS117 verscheen in 1949 (vier jaar eerder
dan Ian Flemings eerste Bond-avontuur Casino Royal). De se-
rie werd geschreven door Jean Bruce [*1921-†1963], een piloot,
verzetstrijder en liefhebber van snelle auto’s. Geheel in stijl
komt de auteur om het leven door een auto-ongeluk met zijn
Jaguar. Vervolgens schrijft zijn vrouw Josette de avonturen.
Na haar overlijden zetten hun kinderen de serie voort. De
avonturen hebben tot de verbeelding sprekende titels als Visa
pour Caracas, Coup d’arnaque au Danemark of Gachis à Karachi.
Parijs
Hoofdstad van Frankrijk. Van Civitas Parisiorum [lat.], de ‘stad
der Parisii’, een Gallische stam, die woonde aan de oevers
van de rivier de Seine. Oppervlakte: 105,4km2, inwoners:
2.168.00039, 11,5 miljoen in de agglomeratie.
163
PARIJS
164
PARISIENNE
Parisienne
De Parisienne is het summum van elegantie – of van arrogan-
tie, zouden boze en smakeloze tongen zeggen. Het is lastig uit
te leggen wat er nu zo bijzonder is aan de Parisienne. Elegante
en mooie vrouwen zijn er ook in andere wereldsteden. Maar
of het nu een karakter is uit Sex and the City in New York, een
advocate uit Tokio of een au-pair uit Stockholm, uiteindelijk
delen zij allen een onuitgesproken wens: Parisienne worden.
De Parisienne is onafhankelijk, modern, urbaan en ontwik-
keld, maar niet bang om zich te laten voorstaan op haar vrou-
welijkheid. Zij laat zich door niemand de les lezen. Degene
die aan haar capaciteiten durft te twijfelen, wordt met een
venijnige blik terecht gewezen. Degene die vergeet de deur
voor haar open te houden eveneens. De Parisienne is een on-
geëvenaard stijlicoon en luistert vaak naar een ogenschijnlijk
onschuldige naam als Amélie, Sophie of Virginie.
165
PASTIS
Pastis
[m.; prov.: pastitz, dat zou afstammen van het Italiaanse pasticchion: ‘een
troebele situatie’]
Pastis is een zoete alcoholische anijsdrank uit de Provence.
De drank wordt altijd verdund met vijf delen water, waardoor
een glas ongeveer 7% alcohol bevat.
Pétanque
[v., prov.: ped tanco, ‘de voeten op de grond’]
Balspel waarvan de oorspong teruggaat tot de oude
Egyptenaren. Pétanque is niet hetzelfde als jeu de boules,
166
PEUGEOT
De spelregels
In principe kan pétanque op ieder terrein gespeeld worden,
maar tijdens kampioenschappen is de minimale afmeting
van de baan vier bij vijftien meter. Twee teams van maximaal
drie personen hebben elk twee of drie ijzeren bollen met een
diameter van minimaal 7,05 en maximaal 8 centimeter en een
gewicht tussen de 650 en 800 gram. De but of cochonnet (=het
varkentje), een klein houten of plastic balletje, wordt als eerste
opgegooid. Door de bollen zo dicht mogelijk bij het kleine bal-
letje te gooien, worden punten gescoord. Het doel van het spel
is 13 punten te behalen.
Peugeot
Eeuwenoud familiebedrijf waarvan de oprichters in de 18e
eeuw begonnen zijn als molenaars. Later richtten ze zich
op textiel- en staalproductie en fabriceerden koffie- en pe-
167
PEUGEOT
168
PLÉIADE
Pied-noir
[m., letterlijk ‘zwartvoet’]
De uitdrukking pied-noir werd voor het eerst gebruikt in 1901
om de Algerijnen aan te duiden die de kolen stookten op
schepen en de gewoonte hadden om op blote voeten te lopen,
waardoor hun voeten zwart werden. Vanaf 1955 is het de bij-
naam voor inwoners van de Algerijnse kolonie met de Franse
nationaliteit, onder hen ook de Algerijnse joden.
Pléiade
In een beetje zichzelf respecterende Franse boekenkast staat
minimaal één exemplaar uit de Pléaide. Deze collectie luxu-
euze uitgaven van grote Franse en internationale klassiekers
is gedrukt op bijbelpapier en gebonden in soepel leer. De
Pléaide werd in 1931 opgericht door vier Russen in Parijs (‘ple-
aida’ betekent groep in het Russisch). Sinds 1933 is Pléaide in
169
PLÉAIDE
PMU
[m., Pari mutuel urbain, organisatie van wedkantoren opgericht in 1930]
Zelfs in de kleinste Franse dorpjes kunt u terecht bij een pmu
om een gokje te wagen. Het groene logo van het wedkantoor
prijkt vaak op de lokale Bar-Tabac. Vanaf ’s morgens vroeg
scholen vooral oudere mannen er samen om, genietend van
hun glaasje witte wijn, te wedden op de vele dagelijkse paar-
denraces die door het hele land worden gehouden. Een pmu
is vaak de enige vorm van vertier op het platteland en vervult
een belangrijke sociale rol.
Men kan behalve in het café ook op paarden wedden via in-
ternet, sms, minitel of interactieve televisie, en dat is een
lucratieve bezigheid voor de pmu. De paardensector is goed
voor 67.000 banen.42 De pmu is de op één na grootste wedor-
ganisatie ter wereld en heeft een jaaromzet van 8,8 miljard
euro. Bijna een miljard daarvan gaat naar de staatskas.
Poilu
Poilu werd de liefkozende bijnaam voor de soldaten die in de
Eerste Wereldoorlog in het Franse leger vochten. Vaak hoort
170
POMPIDOU
men de uitleg dat die term voortkomt uit het feit dat soldaten
in de loopgraven hun baarden en snorren lieten staan, waar-
door ze ‘poilu’ (behaard) waren. De term poilu werd echter al
in de negentiende eeuw gebruikt om een dapper of robuust
iemand aan te duiden.
In 1920 wordt een gesneuvelde soldaat van wie de identiteit
niet vaststaat gekozen uit een achttal verschillende onbe-
kende soldaten. Zijn stoffelijk overschot wordt bijgezet in de
Arc de Triomphe in Parijs om alle gevallen poilus te eren. Bij
zijn graf brandt een eeuwige vlam en vindt ieder jaar op 11
november, de dag van de wapenstilstand, een herdenkings-
bijeenkomst plaats. Tot in 2007 waren daar nog oud-strijders
bij aanwezig. In maart 2008 overleed echter Lazare Ponticelli,
de allerlaatse ‘poilu’. Ponticelli was op dat moment niet al-
leen de laatste oud-strijder, maar ook de oudste man van
Frankrijk. Hij kreeg een nationale begrafenis en in het hele
land werd een minuut stilte in acht genomen. Ponticelli werd
niet bijgezet in de Arc de Triomphe of het Panthéon, zoals
Jacques Chirac had bedacht, maar in zijn eigen familiegraf,
naar de wens van Ponticelli. Aan het einde van de Eerste
Wereldoorlog hadden meer dan 1,3 miljoen poilus het leven
gelaten.
grande guerre; renault
Pompidou
[1] Georges ~.
[*5 juli 1911, montboudif - †2 april 1974, parijs; President van Frankrijk
van 1969-1974]
Pompidou kwam uit een bescheiden milieu en was, voor-
dat hij de politiek inging, leraar op een middelbare school.
Als onbekende wordt hij premier onder Generaal de Gaulle.
Na diens plotselinge aftreden in 1969, stelt Pompidou zich
kandidaat. Hij wint vervolgens met 58,21% van de president
ad interim Alain Poher. Pompidou had het geluk president
171
POMPIDOU
172
POUJADISME
Poujadisme
Het Poujadisme is een van de vele Franse politieke stromin-
gen die vernoemd zijn naar een politicus, in dit geval naar
Pierre Poujade [*1920-†2003], een rugby spelende kantoor-
boekhandelaar uit het zuiden. Poujade kwam in opstand te-
gen de belastingen, de intellectuelen en de Parijse notabelen.
Hij richt de UDCA op die tussen 1953 en 1958 razend populair
is. In korte tijd behalen de Poujadisten een groot electoraal
succes: bij de parlementsverkiezingen in 1956 behaalt de
UDCA ruim 11% van de stemmen. De beweging verdedigde
de belangen van winkeliers, van ambachtelijke beroepen en
van middenstanders die allen bang waren voor de nieuwe
zelfbedieningssupermarkten en de toenemende naoorlogse
industrialisering. De beweging ontstond ook uit de onvre-
de over de verlammende werking van de Vierde Republiek.
Opportunistische allianties werden gesloten met zowel de
Gaullisten als de Communisten en tijdens ledenvergaderin-
gen werden xenofobe en antisemitische opmerkingen niet
geschuwd.
173
POUJADISME
Président(e)
[nagenoeg altijd mannelijk, zelden vrouwelijk]
[1] ~de la République française. Het staatshoofd van de Franse
Republiek. Frankrijks eerste president was Louis-Napoléon
Bonaparte, maar die vond de titel president niet voldoende.
Hij pleegde een staatsgreep en liet zich in 1852 per referen-
dum tot Keizer Napoléon III uitroepen. Dat blijft hij tot 1871,
waarna Frankrijk weer een president krijgt. Van 1871 tot 1954
wordt de Franse president gekozen door het Parlement en
in 1958 door een grote groep volksvertegenwoordigers. Pas
sinds 1962 kan het Franse volk zijn president in directe, vrije
verkiezingen kiezen. De ambtstermijn is vijf jaar en een pre-
sident kan maximaal één keer herkozen worden. Van alle
Westerse staathoofden heeft de Franse president de meeste
macht. Hij benoemt de eerste minister, kan het parlement
ontbinden, is opperbevelhebber van het leger en beslist over
het gebruik van de atoombom. Hij ontvangt voor zijn dien-
sten 19.331 euro netto per maand. Alle 23 presidenten sinds
1848 hebben hun officiële residentie in het Elysée Paleis ge-
had.
pompidou; république; revolutie; sarkozy
[2] Nicolas Sarkozy is niet de enige: het wemelt het in Frankrijk
van de presidenten. Iedere vereniging, onderneming of
sportclub noemt de voorzitter de president. Vooral voor
PDG’s hebben de Fransen veel ontzag. Dat is de afkorting
van Président-Directeur-Général, de bestuursvoorzitter of CEO
in goed Nederlands. Het is gebruikelijk om iemand die mis-
schien slechts één keer in zijn leven president van iets is ge-
weest, de rest van zijn leven aan te spreken met ‘Monsieur le
Président’.
174
PRÉSIDENT(E)
175
PRÉSIDENT(E)
Proust
Valentin Louis Georges Eugène Marcel ~.
[*10 juli 1871, parijs – †18 november 1922, parijs; schrijver]
Marcel Proust, geboren in een rijke familie, studeert na
zijn militaire dienst politieke wetenschappen in Parijs. Als
rijke dandy hoeft hij niet te werken en hij geniet volop van
de verleidingen die Parijs aan het begin van de 20e eeuw te
bieden heeft. De mondaine kringen waarin hij verkeert vor-
men de inspiratie voor zijn oeuvre. Zijn zwakke gezondheid
dwingt hem zich terug te trekken en hij wijdt zich aan het
schrijven van zijn boeken. Proust wordt beschouwd als vader
van de moderne roman, waarin een duidelijke plot onderge-
schikt is aan de geestesgesteldheid van de hoofdpersonen.
Prousts zinnen grenzen vaak aan navelstaarderij en zijn
soms net zo lang als de in zijn tijd aangelegde Parijse boule-
vards. Desalniettemin blijft Proust de meest vertaalde Franse
176
QUASIMODO
Quasimodo
[1] Katholiek feest op de eerste zondag na Pasen, afgeleid van de
eerste twee woorden waarmee de mis die dag begint: “Quasi
modo geniti infantes...” [Petrus, 2:2].
[2] Romanfiguur uit Notre-Dame de Paris [1831] van Victor Hugo.
Het verhaal speelt zich af in de 15e eeuw en zoals uit de ti-
tel wellicht valt af te leiden, is het gesitueerd op en rond de
Notre-Dame kathedraal in Parijs. Hoofdpersoon Quasimodo
is de misvormde, gebochelde en dove klokkenluider van
de Notre-Dame. Hij is opgevoed door de priester Frollo.
Zowel Frollo als Quasimodo worden verliefd op de schone
Esmeralda en na heel veel pagina’s komt iedereen noodlottig
aan zijn eind. Het verhaal is vele malen verfilmd, als speel-
film en als tekenfilm en zelfs als een tenenkrommende edoch
177
QUASIMODO
Quatorze
[telwoord, ‘veertien’]
[1] Louis ~. Lodewijk de 14e.
louis
[2] ~ juillet. 14 juli, de nationale feestdag.
Frankrijk heeft tot ver in de 19e eeuw, net als de meeste andere
Europese landen, geen echte officiële nationale feestdag. De
geboortedag van de koning werd wel gevierd, evenals ver-
scheidene naamdagen van heiligen. Daarnaast waren er regi-
onale feestdagen. Na de Revolutie verandert daar weinig aan.
Pas in 1880 vindt men dat er een nationale feestdag moet ko-
men. De keuze van een gebeurtenis uit de Revolutie ligt voor
de hand. Maar welke? De verklaring van de rechten van de
mens op 26 augustus 1789? Het op non-actief stellen van de
koning op 10 augustus 1792? Het einde van de monarchie op
21 september 1792? De executie van Lodewijk de 16e op 21 ja-
nuari 1793? Uiteindelijk blijven er twee data over: 4 augustus
1789 (de geweldloze afschaffing van de adelstand) en 14 juli
1789 (de bestorming van de Bastille). Rechts wilde 4 augustus,
Links wilde 14 juli. Uiteindelijk werd op 6 juli 1880 de laatste
datum gekozen, omdat die volgens velen de gebeurtenis was
zonder welke de andere evenementen van de Revolutie nooit
zouden hebben plaatsgevonden. De eerst tien jaar werd het
feest door rechts geboycot, maar langzamerhand kreeg de
dag een vaste plek op de feestkalender. De dag werd het offi-
ciële einde van het schooljaar en het begin van de zomer. Het
feest werd steeds enthousiaster gevierd maar links vond dat
het allemaal veel te bourgeois werd. Daarom stelden zij er het
proletarische 1 meifeest, de Dag van de Arbeid, tegenover.
178
QUÉBEC
Québec
Grootste provincie van Canada. Oppervlakte: 1.667.441km2
(drie keer zo groot als Frankrijk); inwoners: 7,7 miljoen.
Hoofdstad: Québec, grootste stad: Montréal. Officiële taal:
Frans. Internetafkorting: .qc44
Québécismes
Enige voor Fransen onbegrijpelijke woorden in het Québecois.
à cause ? — waarom? lofer — spijbelen
ben manque — misschien niaiseux — dom, imbeciel
break — pauze pentré — aanrecht
chassis — raam smatte — aardig
filer — (zich)voelen tiguidou — ok, akkoord
jasette — gesprek zigoune — sigaret
179
QUÉBEC
Renault
[1] Louis ~
[*21 mei 1843–† 8 februari 1918].
Rechtsgeleerde en één van de eerste rechters van het
Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag. Hij stond aan de
180
RENAULT
181
RENAULT
Succesvolle Renault-modellen
de Juvaquatre, de 4CV, de Alpine, de Dauphine, de R4, Clio,
Twingo, de Parijse stadsbussen.
182
RENTRÉE
Rentrée
[v., de ‘thuiskomst’, ‘terugkeer’]
Waar in de meeste westerse landen het nieuwe jaar op 1 ja-
nuari begint, start het in Frankrijk op 1 september. De ren-
trée wordt dat heuglijke moment genoemd. Dan beginnen
de meeste Fransen weer met hun werk, hun school en hun
normale ritme. Sinds mensenheugenis (hoewel, ook weer
niet sinds zo heel erg lang; betaalde vakanties bestaan pas
sinds de jaren dertig) ligt Frankrijk in augustus plat. Vanaf
juni wordt reeds naar de zomerslaap toe gewerkt: er worden
minder afspraken gemaakt, het tempo gaat omlaag, de lun-
ches worden langer en projecten worden graag over de zomer
183
RENTRÉE
République
[v., lat.: res publica, ‘de publieke zaak’]
Een republiek is over het algemeen een staatsvorm met een
niet erfelijk staatshoofd dat gekozen wordt door algemene
verkiezingen en is de facto het tegenovergestelde van een
monarchie. Van de moderne republieken zien de Fransen hun
versie graag als moeder aller republieken. Het idee van een
republiek is bijzonder geladen en vormt bijna een religieus
uitgangspunt voor de inrichting van de Franse maatschap-
pij. Sinds de Revolutie van 1789 is de republiek verschillende
malen aan de kant geschoven voor een andere staatsvorm,
waaronder een keizerrijk, een nieuwe monarchie en een dic-
tatuur. Iedere keer als een staatkundige hervorming gepaard
vergezeld gaat van een nieuwe grondwet, wordt een nieuwe
republiek uitgeroepen. Aan de Ie Republiek kwam snel een
einde door de staatsgreep van Napoléon. Na de Tweede
Wereldoorlog keuren de Fransen de Grondwet voor de IVe
Republiek goed. Na 22 kabinetten in elf jaar en de onrusten
184
REPUBLIKEINSE KALENDER
Republikeinse kalender
Na de Revolutie werd alles wat met de kerk te maken had
verdacht of vernield. Zo ook de Gregoriaanse jaartelling.
Daarom bedacht de wiskundige Gilbert Romme een nieuwe
Republikeinse kalenderindeling die in 1793 van kracht werd.
Het was een complex systeem. De jaren werden genummerd
185
REPUBLIKEINSE KALENDER
RER
Réseau Express Régionale, het Regionale Express Netwerk, is
een vervoerssysteem voor de almaar uitdijende Parijse re-
gio. De aanleg begon in 1961. Onder het metronetwerk werd
een heel nieuw netwerk aangelegd en reeds bestaande voor-
stadspoorwegen worden deels ondergronds gebracht en
geïntegreerd. In 1977 gaat de rer eindelijk van start en sinds-
dien is het netwerk regelmatig uitgebreid. De snelle treinen
brachten de voorsteden dichterbij Parijs en hebben de ver-
stedelijking van het Île-de-France geïntensifieerd. Bijna een
halve eeuw later vormt de rer de ruggengraat van het zeer
186
REVOLUTIE
Revolutie
Het lijkt er soms op of het conservatieve Frankrijk alleen kan
veranderen met extreme elektroshocks. De grootste begon
met de Revolutie van 1789. Een bestorming van een gevange-
nis voor de adel was genoeg om een einde te maken aan 1.300
jaar monarchie. Er zijn vele theorieën over wat nu precies de
directe aanleiding voor die Revolutie is geweest. Uiteindelijk
is het een combinatie van factoren geweest die een einde aan
de monarchie heeft gemaakt. De voor die tijd radicale ideeën
van de Verlichting creëerden een klimaat waarin men vragen
ging stellen over bestaande sociale en wetenschappelijke
conventies. In 1787 waren al rellen in Parijs en de twee jaren
daarna waren rampzalig voor de landbouw en de dieren. De
slechte oogst was waarschijnlijk een gevolg van de uitbar-
sting van de vulkaan Laki in IJsland in 1783, die tot een tijde-
lijke klimaatsverandering in Europa leidde. Ondertussen zat
de Staat krap bij kas door de uitgaven aan de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsoorlog en de Zevenjarige oorlog [1756–
1763]. Het volk dacht dat het expres uitgehongerd werd.
Lodewijk de 16e besluit het volk te raadplegen door middel
van het bijeenroepen van de Staten-Generaal. In het begin
187
REVOLUTIE
Roquefort
Blauwe schimmelkaas van rauwe schapenmelk, gemaakt in het
dorpje Roquefort-sur-Soulzon in Zuid-Frankrijk. Een micro-
klimaat in de natuurlijk geventileerde grotten zorgt voor een
constante temperatuur van 10°C, waardoor de schimmel pe-
nicilium roqueforti goed gedijt. Roquefort heeft minimaal drie
maanden gerijpt. De kaas kan verwerkt worden in verschil-
lende gerechten, maar wordt meestal gegeten na de maaltijd.
Roquefort ontbreekt zelden op een Franse kaasplank en de
scherpe smaak vraagt om een vol glas rode wijn.
188
SAINT LAURENT
Saint Laurent
Yves Henri Donat Mathieu ~
[*1 augustus 1936, oran - †1 juni 2008, parijs; modeontwerper]
Yves Saint Laurent groeide op in Algerije. Omdat hij mode-
bladen verslindt en jurken voor prinsessen tekent, wordt hij
op school gepest. Hij besluit wraak te nemen door beroemd
te worden. Reeds op zijn 14e wint hij een prijs met drie mode-
tekeningen. Drie jaar later ontmoet hij via via Christian Dior,
die hem aanneemt als assistent. Als Dior in 1957 onverwacht
overlijdt, neemt Saint Laurent de leiding van het modehuis
over. Hij is dan 21. Vanaf dat moment staat Saint Laurent in
de spotlights. Met zijn levenspartner Pierre Bergé richt hij
in 1961 zijn eigen couturehuis op. De rollen blijven bijna een
halve eeuw hetzelfde: Saint Laurent ontwerpt de collecties,
189
SAINT LAURENT
190
SARKOZY
Sarkozy
Nicolas Paul Stéphane “Sarko” Sarkozy de Nagy-Bocsa
[*28 januari 1955, Parijs; advocaat, president van frankrijk sinds 2007]
Bewonderd door de een, gehaat door de ander: zelden zal een
politicus zoveel emoties teweeg hebben gebracht als Nicolas
Sarkozy, de 23e president van de Franse Republiek. De hyper-
president begon zijn carrière als advocaat. Op zijn 22e wordt
hij gemeenteraadslid van Neuilly-sur-Seine, een chique
voorstad van Parijs, waar hij in 1983 burgemeester wordt.
Hij is dan pas 27 jaar. In 1993 sleept hij zijn eerste ministers-
post in de wacht. Na een aantal politieke ups en downs, is
hij in 2007 de enige kandidaat van de ump, de partij die in
2002 is ontstaan uit een fusie tussen Chiracs rpr en de partij
van voormalig premier Raffarin. Op 6 mei 2007 verslaat hij
Ségolène Royal met 53% van de stemmen in de presidents-
verkiezingen.
191
SARKOZY
Smic
Het Salaire minimum de croissance is het wettelijke minimum-
salaris. Sinds 1 juli 2008 bedraagt dat 1.321,02 euro, iets meer
dan 1.000 euro netto voor 151,67 uur per maand werken. Het
bedrag wordt jaarlijks geïndexeerd, maar is nu al een van de
hoogste wettelijke minimumsalarissen ter wereld. Ironisch
genoeg is het voor veel mensen ook meteen het maximum-
salaris. Veel werknemers eindigen namelijk op hetzelfde lage
salarisniveau als zij ooit begonnen. Iemand die het Smic ver-
dient heet een smicard.
SNCF
[v., Société Nationale des Chemins de Fer, ‘Nationale Maatschappij der IJzeren
Wegen’]
De Franse Nationale Spoorwegen zijn opgericht in 1938, maar
de eerste Franse trein reed al in 1827 over de spoorweg Saint-
Étienne – Andrézieux. De wagons werden in het begin door
paarden getrokken.
192
SORBONNE
de Thalys. Beide bedrijven staan los van het Franse deel van
het netwerk en worden bijna nooit geplaagd door stakingen.
eurostar; tgv
Sorbonne
Verzamelnaam voor een aantal Parijse universiteiten. In
de 12e eeuw is er al de Universitas magistrorum et scholarium
Parisiensis, een voorloper van de universiteiten zoals die rond
die tijd in Europa worden opgericht met Bologna als eerste,
in 1158. In het gebied dat nu Quartier Latin heet, gaf men toen
les — in het Latijn — in theologie, rechten, geneeskunde en
kunsten. De Sorbonne is Frankrijks oudste universiteit en
vernoemd naar de kanunnik Robert de Sorbon [*1201-†1274],
die in 1257 een theologische college opende in Parijs. In 1628
laat oud-student Kardinaal de Richelieu de Sorbonne volle-
dig herbouwen, op de huidige plek. In de loop der eeuwen
wordt de Sorbonne een belangrijk centrum voor de Europese
wetenschap en vele illustere grootheden studeerden aan de
Sorbonne. Onder hen Thomas van Aquino, Erasmus, Calvijn,
Simone de Beauvoir, Paus Benedictus de 16e en schrijver de-
zes.
193
TABAC
Tabac
Hoe klein een Frans dorp ook is, er is altijd wel een tabac of
een bar-tabac. Herkenbaar aan het karakteristieke uithang-
bord in de vorm van een wybertje, is dit de plek voor rookwa-
ren, postzegels en snoepgoed. Sinds het rookverbod in 2008,
dat overigens geheel probleemloos werd ingevoerd, is het ka-
rakteristieke rookgordijn in de 11.500 tabacs verdwenen.
pmu
Tarte Tatin
[v., omgekeerde appeltaart]
Er zijn vele Franse nagerechten die een apart lemma zouden
verdienen. De Tarte Tatin is daar toch wel een van de lek-
kerste van en bovendien heeft het verhaal over het ontstaan
van de taart bijna mythische vormen aangenomen. De taart
is vernoemd naar de gezusters Caroline et Stéphanie Tatin.
Begin 20e eeuw baatten de twee een hotel-restaurant uit in
Lamotte-Beuvron (departement Loir-et-Cher), in het hart
van Frankrijk. Eén van de zusters wilde een appeltaart bak-
ken en had in de haast een aantal halve appels in de oven ge-
daan zonder taartbodem. Toen ze erachter kwam maakte ze
snel een deegbodem en legde die op de appels die al redelijk
194
TATI
Tati
[1] Jacques Tatischeff ~.
[*9 oktober 1907, Le Pecq - † 5 november 1982, Parijs; acteur, regisseur]
Zoon van een Russisch-Franse vader en een Italiaans-
Nederlandse moeder. Geïnspireerd door komieken als
Charlie Chaplin en W.C. Fields speelt de slungelige Tati zelf
de hoofdrol in een absurdistische wereld. Zijn karakter is
Monsieur Hulot, een we-
reldvreemde maar aar- De lange speelfilms van Tati
dige figuur die zijn plaats Jour de fête [1949]
Les vacances de Monsieur Hulot
zoekt in de moderne sa-
[1953]
menleving. Vanaf 1953 is Mon Oncle [1958]
Hulot in vier films Tati’s Playtime [1967]
Trafic [1971]
alter ego. Na drie grote
Parade [1973]
publiekssuccessen begint
Tati aan Playtime, zijn
meest ambitieuze speelfilm. Voor de film werd een enorm
decor gebouwd, genaamd Tativille, een kille moderne stad.
Drie jaar lang werd gefilmd in het kostbare 70mm formaat.
Het geluid, altijd zeer belangrijk voor Tati, werd achteraf toe-
gevoegd. De film was een commerciële flop en bracht hem
financieel aan de grond. In de bossen van Vincennes zijn nog
schaarse resten te vinden van het enorme decor. Ondanks dat
hij slechts zes speelfilms maakte in een veertigjarige carrière,
195
TGV
TGV
[m., Train à Grande Vitesse, ‘Hogesnelheidstrein’]
Sinds 1960 zijn de Fransen, geïnspireerd door het Japanse
196
TOUR DE FRANCE
Tour de France
[m., Ronde van de Frankrijk]
Iedere zomer raast een lange slang door steden en dorpen die
in drie weken bijna 3.500 kilometer aflegt: de Tour de France.
De rondrit door Frankrijk voor wielrenners vond voor het
197
TRICOLORE
Tricolore
[m., ‘driekleur’]
De vlag van Frankrijk is blauw-wit-rood in verticale banden.
De tricolore is het enige officiële symbool van Frankrijk (arti-
198
TRICOLORE
Wanneer het bleu, blanc, rouge voor het eerst als nationaal
symbool werd gebruikt is niet helemaal duidelijk. Zeker is
dat de drie kleuren al drie dagen na de Revolutie gebruikt
werden. Op 17 juli 1789 erkende Lodewijk de 16e Jean-Sylvain
Bailly als burgemeester van Parijs. Ter gelegenheid daarvan
krijgt de koning een schildje met de kleuren van Parijs (rood
en blauw), terwijl wit de kleur van de Bourbons was. Twee
jaar later worden de kleuren tot nationale kleuren gekozen
maar over een nationale vlag wordt niet gerept. De handels-
vloot en verschillende legerregimenten voeren dan wel de
driekleur, die ontworpen zou zijn door de schilder Jacques-
Louis David. Uiteindelijk besluit Lodewijk Philippe in 1830
de tricolore tot nationale vlag te maken. De Franse banen zijn
verticaal omdat de horizontale variant al in beslag genomen
was door de veel oudere Nederlandse tricolore. Zowel han-
dels- als marineschepen varend onder de Franse vlag hebben
een iets afwijkende vlag: de rode baan is daar een kwart bre-
der dan de blauwe baan om het optische effect van het wap-
peren te corrigeren.
199
VARENNES-EN-ARGONNE
Varennes-en-Argonne
Klein dorpje in noord-oost Frankrijk met ongeveer 700 inwo-
ners. Het dankt zijn bekendheid aan een curieuze gebeurte-
nis in de donkere nacht van 21 juni 1791.
200
VERCINGÉTORIX
Vercingétorix
[*rond 80 v.C., Auvergne - †46 v.C., Rome]
Vercingétorix wordt beschouwd als de eerste echte Franse
nationale held. Hij strijdt voor een vrij Gallië en komt in op-
stand tegen de Romeinen. In 52 v.C. wordt hij uitgeroepen
tot koning der Galliërs. De Romeinse keizer Julius Caesar
verneemt van de opstand en gaat naar Gallië om orde op za-
ken te stellen. Als Vercingétorix de komst van Caesar ter ore
komt, gaat hij hem tegemoet, maar de Gallische veldheer
wordt door de Romeinen ingesloten op de heuvel Alésia. De
Romeinen bouwen enorme forten om Vercingétorix te om-
singelen. Hulptroepen kunnen Vercingétorix niet bereiken
en hij slaagt er ook niet in uit te breken. Uiteindelijk geeft hij
zich over, wordt meegenomen naar Rome en vervolgens in 46
v.C. geëxecuteerd.
201
VERCINGÉTORIX
202
VERLAN
Verlan
[m., omgekeerde van ‘l’envers’, omgekeerd]
Ook al denkt u goed Frans te spreken, u zult wellicht af en
toe op het verkeerde been gezet worden door woorden die
nergens op lijken. Waarschijnlijk gebruikt uw gesprekspart-
ner dan het Verlan, een verbastering van het Frans, waarin
lettergrepen of klanken worden omgedraaid om een nieuw
woord te vormen. In de jaren ’70 en ’80 is het Verlan voor de
inwoners van de banlieues een manier geworden om zich te
203
VERLAN
Verlan is niet beperkt tot het Frans. Ook het Spaans dat in
Argentinië en Uruguay gesproken wordt, kent een een vorm
van Verlan.
banlieue; frans; loucherbem
Vichy
[1] Stadje met 27.000 inwoners in de regio Auvergne. Vanwege
de bronnen is Vichy al sinds 52 n.C. een geliefd uuroord. Het
stadje kwam tot grote bloei vanaf de 19e eeuw en kreeg veel
grootstedelijke voorzieningen: een opera, een casino, luxu-
euze hotels en elegante winkelpassages. Het hoogtepunt
kwam in de jaren vijftig en zestig, toen gekroonde hoofden
en rijken af en aan landden op het lokale vliegveld. Vichy is
tevens een merknaam van verschillende producten die over
de hele wereld verkocht worden: bronwater, snoepjes en
schoonheidsartikelen. Het is nu een wat ingeslapen, maar
charmant provinciestadje.
[2] ‘Vichy’ is ook synoniem voor de rol die Frankrijk speelde in de
Tweede Wereldoorlog. Toen de Duitsers Frankrijk binnenvie-
len, verkreeg de Franse regering een soort wapenstilstand. De
regering en het parlement vestigden zich in Vichy. Het stad-
je had na Parijs de grootste hotelcapaciteit van het land en
beschikte over moderne telefoonlijnen. Aldaar stemde men
voor het einde van de Derde Republiek. Maarschalk Philippe
Pétain [*1856-†1951], de held uit de Eerste Wereldoorlog, werd
staatshoofd. Slechts 80 van de 600 parlementsleden stemden
tegen. Vichy werd de hoofdstad van de État français (Franse
Staat). De voormalige Republiek was nu in tweeën gedeeld:
204
VIN
het noorden en het westen waren bezet, het oosten was gean-
nexeerd door de Duitsers, en het zuidoosten en de Pyreneeën
vormden ‘de vrije zone’. De collaborerende technocraten
van Pétain werkten zeer actief mee met de Duitsers en na-
men voortvarend de Jodenvervolging in de hand. Tot augus-
tus 1945 werd Vichy officieel erkend door landen als de VS,
Australië en Canada.
Vin
[m., lat.: vinum, ‘wijn’]
Wijn is onderdeel van de Franse identiteit. Zozeer zelfs dat
wijn volgens koppige drinkers geen wijn is als hij niet uit
Frankrijk komt. Maar het waren de Grieken die rond 600 v.C.
de eerste wijnranken in Zuid-Frankrijk plaatsten. Onder de
205
VIN
206
VIN
Calvados
Champagne
Alsace
Bourgogne
Vallée du Loire
Jura
Beaujolais Savoie
Cognac
Vin de Corse
Ken uw wijnen.
Op etiketten van Franse wijnen treft men de volgende om-
schrijvingen aan:
AOC – Appellation d’origine controlée. Een AOC geeft een be-
paald gebied aan en een bepaalde manier van fabricatie.
VDQS – Vin délimité de qualité supérieure. Wijnen uit regio’s met
minder potentie dan die van de AOC-gebieden.
Vin de pays – een wijn die voldoet aan bepaalde normen op
het gebied van alcoholgehalte, druivensoorten en perceelop-
brengsten.
Vins de table – veelgedronken, ‘simpele’ wijnen die minimaal
8,5 of 9% alcohol bevatten. Als de gemengde wijn niet uitslui-
tend français is, maar samengesteld is uit verschillende wijnen
van de EU, dan staat er op het etiket mélange de vins de différents
pays de la Communauté européenne. Tafelwijnen zijn te koop in
flessen, dozen of plastic zakken.
207
VOLTAIRE
Voltaire
[*21 november 1694, parijs – †30 mei 1778, parijs; schrijver, filosoof]
Pseudoniem van François-Marie Arouet, vertegenwoordiger
van De Verlichting. Voltaire is een anagram van Arouet le
jeune, waarbij de j als i is gebruikt en de u als v. Hij gebruikte
de naam niet alleen voor zijn publicaties, maar ook in het da-
gelijkse leven.
Van de meer dan 700 werken die Voltaire achter heeft gelaten,
zijn Oedipe [1718], Mahomet [1736], Zadig [1748], Oreste [1750]
en Candide [1759] de bekendste. Daarnaast werkte hij mee aan
Diderots Encyclopédie.
208
VRIJHEIDSBEELD
Vrijheidsbeeld
Het Vrijheidsbeeld in New York heet eigenlijk La liberté
éclairant le monde en is van de hand van beeldhouwer Frederic
Auguste Bartholdi [*1834-†1904]. De inwendige structuur om
het beeld te steunen, werd gebouwd door Gustave Eiffel. Het
Vrijheidsbeeld was oorspronkelijk een cadeau van het Franse
volk aan de Amerikanen om in 1876 de 100-jarige onafhan-
kelijkheid van de Verenigde Staten te vieren. Door allerlei
tegenslagen duurde het echter ruim tien jaar voordat het
standbeeld er daadwerkelijk stond.
209
VRIJHEIDSBEELD
210
YQUEM
Yquem
Dit vloeibare gele goud moet minimaal een keer in uw leven
uw smaakpapillen gestreeld hebben. Het Chateau d’Yquem
(spreek uit ‘i-kem’) in de Bordeaux, is het grootste domein
in de streek Sauternes. Deze enige Premier Grand Cru Classé
Supérieur wordt beschouwd als de beste zoete witte wijn en
soms zelfs als de beste wijn ter wereld tout court.
211
YQUEM
212
ZIDANE
Zidanes carrière...
Periode Club Wedstrijden Goals
1988–1992 AS Cannes 71 6
1992–1996 Girondins Bordeaux 176 39
1996-2001 Juventus 212 31
2001-2006 Real Madrid 227 49
1994-2006 Frans nationaal elftal 108 31
...en zijn titels.
1996, 2002 – Winnaar Supercup Europa
1997, 1998 – Kampioen van Italië
1997 – Winnaar Supercup Italië
1997, 1998 – Champions League Finale
1998 – Wereldkampioen
(finale 3-0 tegen Brazilië, waarvan twee goals van Zidane)
1998 – Ballon d’or
2000 – Europees Kampioen
2002 – Champions League
2003 – Kampioen van Spanje
2006 – Finalist WK (1-1; 5-3 na strafschoppen)
1998, 2000, 2003 – FIFA Speler van het Jaar
213
ZIDANE
Zinc
[m., letterlijk: ‘zink’]
Aan de zinc, staan, zitten of hangen is in Frankrijk onderdeel
van een dagelijks ritueel: ’s ochtends voor een koffie, ’s avonds
voor een pastis of een demi. In veel cafés, vooral in de grote
steden, zijn consumpties aan de zinc een stuk goedkoper dan
in de zaal of op het terras. De zinc is de bar die in veel cafés
en restaurants te vinden is. In tegenstelling tot wat de naam
doet vermoeden, bevat de zinc geen gram zink, maar een le-
gering van 60% tin en 40% lood. In de Tweede Wereldoorlog
zijn vele zincs omgesmolten door de Duitse bezetter om er
granaten en vliegtuigonderdelen van te maken. Als een café
nu nog een zinc heeft, dan is die vaak van koper, inox of zelfs
van aluminium. Antoine Berc en Nectoux zijn de enige twee
fabrikanten in de wereld die nog originele zincs maken.
pmu; tabac
214
ZOLA, EMILE
Zola, Emile
[*2 april 1840, Parijs – †29 september 1902, Parijs; schrijver, journalist,
mensenrechtenactivist]
Emile Zola is een van de belangrijkste vertegenwoordigers
van het Naturalisme, de stroming in de litteratuur die de
opkomst van het proletariaat en het sociaal onrecht aan het
einde van de 19e eeuw als onderwerp heeft.
215
MERCI
Merci
Een boek, hoe klein, dun of bescheiden ook, is zelden een so-
loproject. Dat geldt ook voor De Francyclopedie, die nooit het
licht had gezien zonder de hulp van een aantal mensen.
Noten
1 Januari 2009, www.airbus.com
2 www.airfrancelasaga.com is een speciale webzijde gewijd aan de geschie-
denis van AirFrance
3 Loi sur la Laïcité van 9 december 1905
4 Parienté, pagina 206
5 www.bdangouleme.com
6 Alac, pagina’s 27-28
7 Lecat, pagina’s 182-183
8 Winst in 2007 6,2 miljoen euro, eigen vermogen 97,7 miljoen euro. Le
Canard Enchaîné, no. 4583, 37 augustus 2008.
216
NOTEN
217
FRANCYBIBLIOGRAFIE
Francybibliografie
Het aantal boeken over Frankrijk en de Fransen is gigantisch.
In welke taal ook inspireert het land sinds mensenheugenis
schrijvers, journalisten en troubadours. Ook Nederlandse en
Belgische schrijvers zijn door de eeuwen heen gefascineerd
door Frankrijk. W.F. Hermans verruilde de polder voor Parijs.
Neerlands grootste schrijver was een mopperaar, maar innig
verliefd op Parijs. Het is hem nooit gelukt te integreren — hij
sleet zijn laatste dagen in het Parijs voor beginners, Brussel.
Zijn boek De weerspanninge slaper [Amsterdam, 2004: De
Bezige Bij] getuigt van zijn grote liefde voor de Franse hoofd-
stad. Ook zijn roman Au Pair [1989] speelt zich af in Parijs. De
romans Een liefde in Parijs [Amsterdam, 2004: De Bezige Bij]
van Remco Campert en De Wandelaar van Adriaan van Dis,
die zelf jarenlang in Parijs woonde, geven een beeld van het
hedendaagse Parijs. De boeken van Martin Bril schetsen het
Franse platteland anno nu, terwijl het Frankrijk van vroeger
boeiend beschreven is in The Discovery of France van Graham
Robb [Londen, 2007: Picador], die 22.000 kilometer door
Frankrijk fietste om het fascinerende land te doorgronden.
218
FRANCYBIBLIOGRAFIE
219
index Bic 41
bidet 41
A bier 33, 50
A.A.A.A.A. 9 bikini 32, 42, 43
Abbé Pierre 9, 37 bistro 43, 50, 105
absint 10, 11, 18, 126, 166 Bond, James Bond 67, 154, 163
Académie française 11, 12 Bordeaux 22, 45, 68, 211, 213
accent 12 bouillabaisse 46
adel 40, 77, 152, 187 boulangerie 47
affiche 39, 40, 56 bouquiniste 48
Afrika 93, 103, 126, 127, 196 Bourgogne 35, 49
Airbus 14, 15 Braille, Louis 50
AirFrance 14, 15, 71, 72 brasserie 50
Algerije 25, 127, 131, 161, 169, 185, 189 Bretagne 36, 52
Alpen 121 Brillat-Savarin 106
Alsace 15, 16, 142 bronwater 161, 204
ambtenaar 64, 100, 101, 130, 205 brood 29, 47, 48, 77, 106, 142
Andorra 17 Bruni, Carla 51, 62, 132, 191
andouillette 9, 18, 50, 97 burgemeester 23, 126, 138, 191, 199
Angoulême 35
Anisette 18 C
AOC 16-19, 46, 49, 52, 53, 106, 189, cabaret 26, 36, 57, 64, 155
206, 207 Caesar 201
aperitief 22, 126 Calais 64, 82, 95
Aquitaine 44, 45 Calvados 52, 82, 179
Arc 20, 21, 171 camembert 53, 97
~ de Triomphe 21, 171 campagne 53, 79, 139, 152, 158
Jeanne d’~ 20 Camus, Albert 131
armagnac 21-23, 69, 157, 162 Canada 26, 45, 93, 99, 179, 180, 205
arrondissement 23 Canard Enchainé, Le 55
ARTE 24 cancan 56, 156
Asterix en Obelix 24 Cannes 81, 97, 213
Atlantische Oceaan 71, 121, 159 César 44, 57, 75, 94, 109
atoombom 111, 174 champagne 39, 58, 59, 60, 68, 126,
Avignon 97 156, 206
AZERTY 25 Pérignon, Dom Pierre 58
Azië 93 Chanel 60, 61, 84, 121, 190
Aznavour, Charles 26, 27 chanson 61
Chaplin, Charlie 55, 195
B Charente 68, 82
Bac 27 château 13, 46, 54, 62, 135, 212
baguette 28, 37, 48, 77, 188 Chateau d’Yquem 211
Banania 29 China 66, 99, 117
Bandol 47 Chirac, Jacques 70, 117, 171, 175, 205,
banlieue 30, 79, 165, 187, 192, 203, 214
204 Christus, Jezus 72
Bardot, Brigitte 31, 43, 107, 131, 140 Ch’ti 63, 64
Barthes, Roland 87, 105 cider 52
Bastille 21, 32-34, 116, 178, 188, 208 Citroën 65-67, 83, 87, 148, 168
Bayonne 37 2CV 67, 56, 83, 84, 87
BD 34 DS 67, 87, 88
Beaujolais 35 Clerc, Julien 51
Bécassine 35 Clouseau, Inspecteur Jacques 67
België 23, 83, 104, 105, 114, 121, 126, cognac 21, 22, 52, 55, 69
138, 149, 159, 199 COM 69
Vlaanderen 49, 63, 105 Commune 188
Brussel 16, 95, 124, 187, 208 Concorde 33, 70-72, 150
Belle époque 36 coq 72
béret 37 Corsica 74, 127, 147, 158
Berluti 38, 136 cosmetica 61, 136
Besson, Luc 75 Cotillard, Marion 75
Bibendum 39 croissant 28, 48, 76, 77
Bibliothèque nationale 40 cuisine 77
220
D fotomodel 51
Dalida 61 franc 46, 101, 102
D’Artagnan 22, 157 François, Claude 61
Debbouze, Jamel 78 Franken 101, 104, 134
déjeuner 79-81 Frankrijk 21
Deneuve, Cathérine 81, 109, 131, 140 Frans 13, 17, 21, 23-25, 29, 36, 41, 63,
departement 23, 52, 68, 70, 81, 83, 85, 67, 68, 70, 71, 73, 74, 76, 77, 85, 86,
139, 162, 179, 194 94, 98, 102-105, 127, 139, 153, 158,
Diderot, Denis 92 160, 161, 179, 180, 194, 203, 204,
Dijon 49, 90, 126 213, 215
Dior, Christian 84, 85, 121, 136, 189, Fransen 22
212 Frans Guyana 85, 86, 127
diploma 9, 27, 131, 215 Frans-Pruisische oorlog 36, 94, 160
Disneyland 124 French kiss 104
DOM 70, 83, 127, 147, 179, 202 frites 18, 44, 50, 105
COM 69, 70, 83, 85, 127, 147, 180
Dordogne 45, 62, 82, 94 G
Dreyfus, Alfred 86, 215 Gainsbourg
Ducasse, Alain 88, 149 Charlotte ~ 108
Duinkerken 94, 145 Serge ~ 32, 62, 107
Duitsland 15, 19, 24, 86, 101, 111, galette des Rois 109
114, 197 Gall, France 61, 107
Duitsers 72, 73, 111, 114, 168, 181, 183, Gallië 97, 201
204, 205 Galliër 72
Dumas, Alexandre 157, 212 Galliërs 24, 201, 206
Garonne 22, 45, 46, 82
E Gaulle, Charles de 72, 102, 105, 111,
eau-de-vie 21, 33 112, 138, 151, 169, 175, 180, 205
economie 55, 66, 104, 121 luchthaven 72, 112
Edwards, Blake 67 Gaumont, Léon 64
eend 54-56, 99, 134 Generaal de Gaulle 171, 181, 185
Egyptenaren 97, 166 Gers 22, 82, 99
Eiffel, Gustave 64, 90, 209 getto 31
Eiffeltoren 36, 65, 66, 89-92, 156, 164 gezondheidszorg 123
Elysée 29, 51, 174 Gironde 45, 82
Elzas 15, 16, 99, 114 Goncourt 109, 110, 123, 176
encyclopedie 92, 164, 202 Grands Magasins 114
Entente cordiale 93 Grands Travaux 34, 116, 117, 160
Escoffier, Georges Auguste 94, 112 grenouille
Europa 14, 17, 24, 36, 66, 92, 93, 100, kikkerbilletjes 93, 117
111, 112, 120, 121, 124, 127, 129, Grenouille 117
132, 134, 142, 155, 158, 161, 164, Grondwet 129, 144, 184, 199
168, 187, 188, 192, 193, 196, 197, grondwetswijziging 75, 103
208, 213 Groot-Brittannië 42, 93, 101, 103, 145
EEG 111, 172 Engelsen 20, 54, 56, 60, 72, 101, 105, 118
EU 11, 17, 98, 207 Londen 40, 56, 71, 89, 94, 95, 108, 111,
Europees Parlement 16 124, 146, 208, 215
Europese Unie 17, 70, 85, 138, 172, 191 Guadeloupe 82, 85
ultraperifere regio’s 85 guillotine 71, 118, 135, 141, 142, 188
Eurostar 95, 192 Guillotin, Joseph Ignace 118
Exception française 24, 95, 96, 123
H
F Haïti 23
feestdag 34, 178, 179 Hallyday, Johnny 38, 61, 119
festival 96, 97 Haussmann, George Eugene 115, 119,
film 26, 31, 32, 40, 63-65, 67, 75, 79, 125, 160, 164
81, 108, 122, 163, 183, 195, 196 haute couture 61, 85, 120, 121, 165,
cinéma 64 190
Gouden Palm 26, 79, 81 Hexagone 121
Pathé, Charles 65 Houellebecq, Michel 121
foie gras 16, 17, 54, 97, 98, 99, 100, hypocondrie 123, 153
162, 212
fonctionnaire 100, 113
221
I M
Ierland 122, 199 macaron 136, 137, 149
Île-de-France 58, 124, 186 Madeleine 137
Impressionisme 124-126 Manet, Edouard 125
iPod 61 Marianne 139, 140
islam 32, 208 Marie-Antoinette 70, 76, 140-142,
Israël 96 200
Italië 19, 38, 43, 51, 84, 89, 103, 155, Marie-Brizard 18
158, 186, 199, 206, 213 Marseillaise 142
Italianen 101 Marseille 21, 23, 46, 47, 57, 142, 147,
Sicilië 42 161, 166, 197, 213
Martinique 82, 85
J Mastroianni, Marcello 81
journalist 9, 24, 56, 78 Matthieu, Mireille 140
Mayotte 70, 83, 127
K mensenrechten 87, 96, 144
kaas 19, 53, 77, 105, 107, 139, 176, mention 27, 28
180, 188, 189 meter 145
brie 53 metro 36, 90, 91, 146-148, 165, 187,
brocciu 74 203
camembert 19, 52, 53, 106, 176 Métropole 85, 147
cheddar 180 Metz 98, 172
geitenkaas 74, 106 Michelin 39, 40, 66, 148, 149
Kanaal, Het 68, 90, 95, 121 Guide ~ 148
Kanaaltunnel 93, 95, 197 Michelinsterren 89, 149
KLM 15 Middellandse Zee 74, 121, 153
koe 44 Millau 78, 91
kalf 18 Minitel 150, 151
Helmut Kohl 24 Mitterrand, François 13, 24, 34, 41, 95,
koloniën 14, 30, 36, 85, 103, 126, 135, 116, 151, 152, 160, 162, 175, 205
145, 169, 180 Molière 108, 152, 153
Indochina 126, 127 Monaco 89, 153, 154
kroket 77 Mont-Blanc 155
Montesquieu 92
L Montpellier 21
Lacoste 127 mosterd 18
Lagerfeld, Karl 61 Moulin Rouge 56, 57, 155, 156
laicité 16, 36, 87, 128 musketiers 157
Landes 22, 82, 99, 162
leger 20, 37, 66, 86, 94, 111, 131, 137, N
148, 158, 170, 174, 181-183 Nancy 21
elitekorps 37, 131, 157 Napoléon 12, 21, 22, 27, 52, 69, 73,
Lévy, Bernard-Henri 123, 131 74, 119, 129, 133, 135, 137, 145,
liberté, égalité, fraternité 133 158-160, 174, 175, 184-186, 202,
Lille 95, 111, 147 203, 215
Lodewijk Necker, Jacques 33, 188
~ de 1e 134, 135 Nederland 23, 24, 44, 45, 48, 49, 63,
~ de 9e 104 65, 69, 73, 76, 83, 85, 100, 102,
~ de 14e 58, 72, 77, 134, 135, 153, 156, 104, 106, 122, 123, 126, 130, 138,
178, 180 144, 145, 149, 151, 159, 162, 167,
~ de 17e 141 187, 195, 196, 199, 206
~ de 16e 32, 71, 135, 141, 142, 157, 178, 187, Holland 135
199, 200 Maastricht 157, 167
Louis-Philippe 56, 70 Nederlanders 15, 47, 54, 72
Lot-et-Garonne 22 Randstad 124, 187
Loubet, Emile 86 Neuilly-sur-Seine 31, 191
Loucherbem 133, 134 New York 71, 89, 90, 92, 149, 165,
Louvre 12, 116, 117, 139, 160, 164 190, 209-211
Lumière, frères 64 Nieuw-Caledonië 70, 127
lunch 79, 80 Noord-Afrika 93, 196
LVMH 38, 85, 116, 136, 212 Noord-Frankrijk 63, 104, 180
Lyon 18, 23, 39, 49, 64, 133, 147, Nord-Pas de Calais 64
167, 197 Normandië 52, 53, 62, 106
222
Nouvel, Jean 116, 160 Poitou-Charentes 44
Pompadour, Madame de 42
O Pompidou 164, 171-173, 175, 190
olijfolie 19 Centre ~ 164, 172, 173, 190
Olympia 26 Porto 90
Olympische Spelen 36, 115, 146 postkantoor 50
onderscheiding 129 Poujadisme 173
onderwijs 27, 28, 92, 102, 112, 129 Président 13, 17, 32, 34, 51, 86, 103,
Oostenrijk 76, 141 111, 116, 151, 152, 159, 160, 162,
Wenen 28, 76, 135, 140 171, 172, 174, 185, 191, 192, 205,
Opéra 34, 110, 116, 119, 154, 204 214, 215
Orangina 161 presidentsverkiezingen 36, 151, 191
Orléans 20, 21 Proust, Marcel 138, 176, 212
ortolaan 22, 152, 161 Pyreneeën 17, 37, 121, 205
OSS117 163
Q
P Quasimodo 177, 178
Pagnol, Marcel 44 Quebec 23, 25, 117, 179, 180
parfum 61, 85, 200
Parijs 12, 20, 21, 23, 26, 29, 31-33, R
36, 38, 40, 42, 44, 48, 50-53, 60, regisseur 37, 81
64-67, 70, 71, 75, 77, 78, 81, 84, Reims 20, 21, 58
86-87, 89-91, 95, 97, 98, 103, Renault 180-183, 196
105-107, 109, 112, 114-116, 118, Republiek 70, 74, 85, 111, 112, 127,
119, 124, 127, 133, 135, 137, 139, 129, 132, 133, 135, 139, 140, 144,
140-142, 144, 146, 149, 151, 152, 147, 153, 173-175, 184, 185, 191,
155, 159, 160, 163-165, 169, 171, 204
172, 176, 177, 179-183, 186-191, Republikeinse kalender 185
193, 195, 197, 199, 200, 204, 208, RER 124, 147, 186
210, 211, 215 restaurant 40, 43, 50, 54, 58, 89, 110,
Bon Marché, le 115, 116, 136 149, 150, 156, 181, 192, 194
Boulevard des Italiens 80 plat du jour 44
Champs-Elysées 70, 179 Réunion 82, 85, 121, 127
Elysée 29, 51, 174 Revolutie 40, 47, 48, 72, 73, 74, 80,
Fouquet’s 58 81, 102, 109, 116, 118, 129, 132,
Grand Palais 36 133, 139, 141, 142, 144, 145, 158,
Hôtel de Crillon 70 178, 179, 184-188, 199, 200, 202,
Hôtel des Invalides 159 206, 209, 211
La Défense 57, 70 Rio de Janeiro 71
La Tour d’argent 54 Romeinen 24, 37, 58, 74, 97, 104,
La Vilette 133 201, 206
Marais 79 Roquefort 19, 188, 189
Maxim’s 66, 195 Rossi, Tino 61
Montmartre 155, 156 Rousseau, Jean-Jacques 92, 142, 208
Panthéon 50, 91, 171, 209, 215 Royal, Ségolène 36, 191
Parijzenaar 54, 56, 112, 119, 155, 165, 172 Rusland 114, 158
Pigalle 156
Pont-Neuf 48 S
Seine 12, 31, 41, 48, 49, 66, 70, 82, 97, Sade, Markies de 33
119, 124, 163, 164, 191, 210 Saint-Germain-en-Laye 31, 134
Parisienne 165 Saint Laurent, Yves 38, 81, 84, 169,
pastis 11, 18, 166, 167, 214 189, 190
Pernod 11, 166 Sarkozy 32, 51, 70, 103, 129, 145, 174,
Ricard 11, 166 175, 191, 192, 202
Périgord 99 satelliet 25
pétanque 166 schoenen 38, 61
Peugeot 67, 167, 168 school 16, 41, 113, 129, 170
Piaf, Edith 26, 61, 75 Grande École 112
pied-noir 169, 190 scholieren 28, 83
Pingeot, Mazarine 152 schrijver 11, 12, 37, 92, 110, 131, 170,
Pléaide 169, 170 208
PMU 50, 170, 194, 214 Sellers, Peter 67, 68
poilu 21, 63, 114, 170, 171 Senderens, Alain 78
223
Smic 192 148, 170, 171, 179, 181-183, 201,
Sorbonne 20, 193 204
Spanje 17, 19, 43, 101, 122, 126, 206, Wereldoorlog, Tweede 9, 15, 26, 60,
213 67, 83, 84, 87, 102, 104, 107, 111,
Spanjaarden 72, 198, 203 113, 114, 151, 161, 166, 168, 172,
Straatsburg 15, 16, 98, 142 182, 184, 202, 204, 214
strips 34 Wereldtentoonstelling 38, 90, 91, 146
wijn 10, 16, 19, 22, 33, 35, 37, 43, 45,
T 46, 49, 54, 58, 59, 62, 63, 69, 73,
tabac 50, 194, 214 98, 99, 106, 149, 170, 188, 205-
Tarte Tatin 194 207, 211, 212
Tati 54, 195 cabernet sauvigon 45
terroir 45, 54, 206 chardonnay 49
Thatcher, Margaret 95 cru 16, 35, 45, 46, 49, 211
Tokio 89, 149, 165 gamay 35, 49
Toulouse 14, 19, 23, 56, 147 gewürztraminer 16, 98
Toulouse-Lautrec, Henri de 56 kir 49, 126
Tour de France 197 merlot 45, 46
trein 36, 64, 95, 150, 192, 197, 210 millésimé 59
Eurostar 95, 192 pinot blanc 16
SNCF 151, 192, 197 pinot noir 49
TGV 95, 151, 192, 193, 197 Pomerol 46
Trenet, Charles 26, 61 riesling 16
tricolore 198, 199 rosé 47, 59
Troyes 18 Sauternes 98, 106, 211
Truffaut, François 38, 65 wijngaarden 19, 45, 46, 156
Turkije 129 wijnliefhebbers 46
Worth, Charles Frederick 120
U
Unesco 45, 96, 124 Y
Yourcenar, Marguerite 12
V
Vadim, Roger 81 Z
vakantie 80, 183 Zidane, Zinedine 213
varken 18 zinc 214
Vercingétorix 201 Zola, Emile 86, 115, 215
Verenigde Naties 17, 70, 103, 144 Zonnekoning 72, 135
Verenigde Staten 26, 42, 45, 60, 70, Zwitserland 11, 60, 102, 114, 145
72, 96, 99, 126, 128, 144, 145, 180,
191, 198, 202, 203, 205, 209, 211
Amerikaanse Onafhankelijkheidsoor-
log 187
Amerikaanse Revolutie 72
Amerikanen 42, 72, 96, 105, 107, 198,
202, 203, 209, 210
Verlan 203
Verlichting 93, 187, 202, 208
Verne, Jules 89, 212
Versailles 31, 33, 62, 103, 114, 118,
124, 134, 141, 142
Vichy 111, 133, 151, 152, 185, 204
vlees 17, 44, 45, 54, 134
worst 17, 18
vliegtuig 36, 43, 71
voetbalelftal 73
Voltaire 92, 208
Vreemdelingenlegioen 131
Vrijheidsbeeld 90, 209
W
Warhol, Andy 38
Wereldoorlog, Eerste 30, 36, 63, 66,
86, 104, 105, 111, 113-115, 138,
224
Miljoenen Nederlanders en Belgen gaan jaarlijks naar
Frankrijk. Een weekendje Parijs. Een week skiën in de
Alpen. Een zonnige zomervakantie aan de Côte d’Azur.
Of maandenlang overwinteren in de Dordogne. Maar
hoeveel mensen kennen dit fascinerende land echt
goed?
www.francyclopedie.nl
Bluebeard Publications