Maja Vogt-Kostecka

Czynniki wpływające na choroby głosu i krtani. Profilaktyka chorób głosu i i

krtani

1.Wiadomości anatomiczne dotyczące aparatu mowy

Wszystkie narządy biorące udział w wydawaniu mowy przez człowieka medycyna nazywa
aparatem mowy, aparat ten jest częścią układu oddechowego i dzieli się go na trzy grupy narządów:
-aparat oddechowych
-aparat fonacyjny
-aparat artykulacyjny
Aparat oddechowy tworzą narządy oddechowe:płuca, przepona, tchawica i oskrzela. Aparat
fonacyjny tworzy krtań, natomiast aparat artykulacyjny to wszystkie narządy leżące ponad
wejściem do krtani, mające wpływ na zmianę kierunku przepływu powietrza przez krtań, takie
jak:wargi, język, podniebienie miękkie, żuchwa (te są ruchome), zęby, dziąsła i podniebienie twarde
(te są nieruchome)1.
Choroby głosu mogą wynikać z chorób każdej części aparatu mowy. Na ludzki głos mają
wpływ zarówno zmiany chorobowe w płucach czy oskrzelach, jak i np. uszkodzenia narządów
artykulacyjnych. W tej pracy szczególny nacisk położę jednak na choroby krtani, jako narządu
najsilniej związanego z powstawaniem mowy ludzkiej, wymagającego szczególnej troski
wszystkich osób pracujących głosem.
Krtań jest narządem układu oddechowego i aparatem mowy leżącym pomiędzy gardłem a
tchawicą. Zbudowana jest z chrząstek, które połączone są za pomocą stawów, mięśni i wiązadeł. Do
najważniejszych funkcji krtani należą: zabezpieczanie drożności tchawicy, zapobiegnie krztuszeniu
się poprzez kierowanie spożywanego pokarmu we właściwym kierunku i dawanie możliwość
mówienia. Nagłośnia to płat tkanki, który otwiera i zamyka drogę do płuc, leżący przy górnym
brzegu krtani. Kiedy oddychamy lub mówimy, nagłośnia skierowana jest do góry, dzięki czemu
powietrze może swobodnie przepływać przez krtań i płuca. Kiedy coś przełykamy, nagłośnia
zamyka wejście do krtani. To ochroni nas przed zakrztuszeniem się pokarmem, który mógłby wpaść
do dróg oddechowych2. Poniżej fałdu przedsionkowego leżą dwa fałdy głosowe czyli struny
głosowe. Kiedy oddychamy swobodnie, struny głosowe są oddalone od siebie, tworząc otwór w
kształcie litery V. Przez otwór ten, nazywany głośnią, przepływa powietrze. Kiedy chcemy wydać
1
Por. http://pl.wikipedia.org/wiki/Aparat_mowy, 09.01.2010.
2
http://www.medisa.pl/krtan.html, 09.01.2010.
jakiś dźwięk, mięśnie krtani napinają struny głosowe, a te zbliżają się do siebie i zaczynają drgać
pod wpływem przepływającego powietrza3.

2. Najczęstsze choroby krtani

Najczęściej pojawiającym się objawem chorób krtani jest tzw. chrypka, gdy głos
wydobywa się z krtani z trudnością. Przyczyn chrypki może być wiele – od banalnego,
krótkotrwałego przeziębienia, po przewlekłe, ciężkie choroby. Krótkotrwała chrypka będąca
objawem infekcji górnych dróg oddechowych nie potrzebuje leczenia, organizm powinien poradzić
z nią sobie samodzielnie. Stan taki może być poważniejszy jeśli: nadużywamy strun głosowych (np.
w pracy wymagającej ciągłego mówienia) lub palimy papierosy. U takich osób chrypka wymaga
przede wszystkim odpoczynku strun głosowych, czyli ograniczenia do minimum używania głosu w
czasie choroby oraz unikania wszystkiego co może je podrażniać, a są to: kurz, tytoń, alkohol.
Warto pamiętać także o nawilżeniu powietrza pomieszczeń, w których się przebywa. Jeśli chrypka
nie mija przez 4 tygodnie, wymaga diagnostyki u laryngologa.
Przewlekła chrypka, zwłaszcza u palaczy lub osób przebywających często w zadymionych
pomieszczeniach, może być objawem zmian nowotworowych w obrębie krtani. Zmiany takie
wymagają specjalistycznego leczenia.
Przewlekła chrypka jest też często objawem nadmiernego wysiłku, jakiemu poddawane są
struny głosowe. Około 40% nauczycieli cierpi z tego powodu4. Nadużywanie narządu głosu lub
używanie go niezgodnie z zasadami prawidłowej emisji głosu, prowadzi do niewydolności aparatu
fonacyjnego, guzków śpiewaczych i chrypki. Wraz z kolejnymi latami pracy zaburzenia te
prowadzą do utrwalonych zmian organicznych w krtani, które znacznie trudniej leczyć. Dlatego w
terapii i profilaktyce zaburzeń na tle nadmiernego wysiłku głosowego najważniejsza jest nauka
prawidłowej emisji głosu. Natomiast wszelkie trwałe zmiany o charakterze guzków śpiewaczych
lub polipów należy leczyć chirurgicznie.
Do najczęstszych chorób zawodowych narządu głosu u nauczycieli należą:

-guzki głosowe miękkie i twarde

-wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych
-niedowład mięśni przywodzących i napinających fałdy głosowe z niedomykalnością
fonacyjną głośni i trwałą dysfonią (patologia mięśni głosowych)

Pierwsze z wymienionych schorzeń charakterystyczne jest dla kobiet, ponieważ wiąże się z emisją
3
Tamże.
4
Por. http://www.doz.pl/czytelnia/a1009-Chrypka__bywa_grozna, 09.01.2010.
wysokich dźwięków. Guzki takie potocznie nazywa się guzkami śpiewaczymi lub guzkami
krzykaczy. W początkowej fazie choroby guzki są miękkie, nieleczone twardnieją. Guzki miękkie
najczęściej znikają pod wpływem zachowania milczenia przez kilka dni, leczenia foniatrycznego
oraz dzięki poprawie techniki posługiwania się głosem5. Niestety choroba ta ma tendencję do
nawrotów. Guzki twarde wymagają często leczenia chirurgicznego. Do objawów tej choroby
należą: chrypka, dwugłos, skrócenie czasu fonacji, uczucie zalegania wydzieliny w krtani, bezgłos.
Do najważniejszych przyczyn choroby należą natomiast:nieprawidłowa emisja głosu: mówienie
zbyt wysoko, mówienie zbyt głośno, mówienie wysiłkowe, mówienie w nieodpowiednim
środowisku, brak higieny głosowej np. zbyt małe nawodnienie fałdów głosowych, brak odpoczynku
głosowego, wysiłek głosowy, krzyk, przeciążenie głosu, stres6.
Wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych są wynikiem wysiłku głosowego,
szczególnie podczas stanów zapalnych krtani. Przyczyniają się do nich również takie czynniki jak:
palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, alergie, zaburzenia hormonalne. Objawem zmian
przerostowych fałdów głosowych bywa bezgłos a także ochrypły, mający obniżoną częstotliwość
podstawową głos, zawężenie skali głosu w mowie, skrócenie czasu fonacji. W tej chorobie również
decydujące znaczenie w leczeniu ma higiena pracy głosem i odpoczynek. Stosuje się także inhalacje
i nawilżanie dróg oddechowych.
Niedowład mięśni przywodzących i napinających fałdy głosowe z niedomykalnością
fonacyjną głośni i trwałą dysfonią (patologia mięśni głosowych) to stan, w którym fałdy głosowe
nie zwierają się na całej długości. Wynikiem tego jest pogorszenie wydolności głosowej i jakości
głosu, co objawia się szybkim wyczerpywaniem się możliwości głosowych, chrypką po dłuższym
mówieniu, bezgłosem, bezdźwięcznością i uczuciem napięcia oraz bólem mięśni w okolicy krtani 7.
Przyczyną tego schorzenia jest przeciążenie krtani podczas nadmiernego wysiłku głosowego,
zwłaszcza podczas chorób krtani, urazy mechaniczne krtani i stany zapalne. Leczenie podobnie jak
w poprzednich przypadkach powinno być prowadzone przez specjalistę laryngologa lub foniatrę.
Konieczne jest ograniczenie czasu pracy głosem oraz zmiana sposobu fonacji. Stosuje się również
zabiegi fizykalne, takie jak: jonoforeza, galwanizacje, inhalacje, elektrostymulacje8.

3.Zapobieganie chorobom głosu i krtani

Na zdrowie aparatu mowy, w tym krtani ma wpływ ogólny stan zdrowia organizmu, dlatego
istotne jest, by wszystkie osoby pracujące głosem zadbały o zdrowy styl życia i regularnie
5
Por. http://www.emisjaglosudlanauczycieli.pl/artykuly/charakterystyka-chorob-zawodowych-narzadu-glosowego-
nauczy-4.html, 09.01.2010.
6
Tamże.
7
Por. tamże.
8
Tamże.
przeprowadzały wszystkie badania profilaktyczne. Konieczne jest również opanowanie technik
pozwalających na szybki relaks w sytuacjach stresowych, bowiem wszelkie napięcia psychiczne
przenoszą się na ciało, również krtań i są powodem jej przeciążenia. Do nawyków każdego
nauczyciela należeć powinno przygotowanie aparatu mowy przed pracą, mogą to być proste
ćwiczenia takie jak:delikatne mruczenie, językowe łamańce i ćwiczenia narządów artykulacyjnych.
Ważne jest także zadbanie o odpowiednie nawilżenie powietrza w miejscu pracy, są na to proste
sposoby takie jak: wycieranie tablicy mokrą gąbką, obecność w klasie roślin doniczkowych,
przecieranie parapetów mokrą szmatką, stosowanie nawilżaczy powietrza. Sale lekcyjne powinny
być regularnie wietrzone, należy również utrzymywać w nich optymalną temperaturę około 18
stopni. Nauczyciel i każda inna osoba pracująca głosem powinna unikać krzyku, nauka
prawidłowego głośnego mówienia, bez obciążania krtani jest w takich zawodach podstawą.
Nauczyciel powinien zadbać także o to, by nauczyć swoich wychowanków mówić poprawnie, bez
krzyku, za to wyraźnie. W razie potrzeby uciszenia głośno rozmawiających dzieci przydatne są
gesty, stukanie w ławkę, czy nawet gwizdek. Podczas prowadzenia wykładu nauczyciel powinien
zmieniać ton, głośność wypowiedzi, co zmniejsza obciążenie strun głosowych. Pomocne jest także
poruszanie całego ciała, gestykulacja, chodzenie po klasie, co likwiduje napięcia mięśni. W czasie
wykładu należy robić przerwy, a po pracy starać się przynajmniej przez jakiś czas zachować
milczenie, by narządy mowy miały czas się zregenerować. Istotne jest również dbanie o to, by nie
pracować głosem podczas infekcji gardła, czy krtani. Absolutnie niewskazane jest palenie
papierosów, picie alkoholu, przebywanie w zadymionych pomieszczeniach. W celu poprawy pracy
aparatu mowy można stosować środki wspomagające funkcjonowanie i higienę narządu głosowego
(np. środki nawilżające, oczyszczające śluzówkę jamy nosa, jamy gardłowej, cukierki ziołowe,
rozgryzioną kapsułkę wit. A+E ). Najistotniejsze jednak jest wsłuchiwanie się w potrzeby swojego
organizmu, we własny głos, tak by wychwycić wszelkie niekorzystne zmiany oraz opanowanie
prawidłowej techniki mowy poprzez ćwiczenia usprawniające funkcjonowanie narządu głosu,
artykulację i dykcję9. Wszelkie niepokojące zmiany należy natychmiast konsultować z foniatrą.

4.Zakończenie

Zdrowy narząd głosu to podstawowe narzędzie pracy nauczyciela. Dzięki niemu

nauczyciel może komunikować się z uczniami i przekazywać istotne treści i rozbudzać ich
ciekawość nie tylko za pomocą słów, ale również za pomocą odpowiedniej melodii mowy czy
akcentu . Może on również brzmieniem swojego głosu wpływać na zachowanie uczniów np.
wyciszając ich, pobudzając do pracy czy uspokajając. Świadoma i samodzielna praca nad głosem

9
Por. http://www.emisjaglosudlanauczycieli.pl/warsztaty-i-szkolenia-dla-nauczycieli.html, 09.01.2010.
rozpoczynają się z chwilą zrozumienia prawdy, iż głos jest darem danym człowiekowi raz na całe
życie. Niekiedy bowiem higiena głosu i prawidłowa technika wokalna nie wystarczą, by przywrócić
„zdrowie” naszemu narządowi głosowemu i trzeba uciec się do innych sposobów naprawy, np. w
przypadku wielu dolegliwości głosowych zachodzi konieczność interwencji chirurgicznych.
Samodzielna praca nad jego doskonaleniem, kształtowaniem i rozwojem to poszukiwanie pełnego
wyrazu brzmienia, artyzmu i ekspresji głosu10.

BIBLIOGRAFIA

Rokitiańska M., Laskowska H, Zdrowy głos.

www.emisjaglosudlanauczycieli.pl
www.doz.pl/czytelnia/a1009-Chrypka__bywa_grozna
www.medisa.pl/krtan.html
pl.wikipedia.org

10
. Rokitiańska M., Laskowska H, Zdrowy głos.