SEKSÜEL SİKLUSLAR

İNEKLERDE SEKSÜEL SİKLUS

SEKSÜEL SİKLUSUN ENDOKRİN MEKANİZMASI
Hipotalamustan GnRH (Görme, ısı, ışık, koku,
psikolojik, fiziksel uyarımlarla)
Hipofiz ön lobundan FSH ve LH
FSH follikül gelişimi ve östrojen salgısı
Östrojen çara ve tonus oluşumu
Östrojen piki yeni bir GnRH salgısı ve LH salgısı
LH ovulasyon
Ovulasyondan sonra CL şekillenir.
CL’dan progesteron salgılanır.
Progesteron GnRH salgısını inhibe eder.
CL devamlılığını LH ve BTP (Bovine Trofoblastin
Protein) sağlar.
Fekondasyon şekillenmezse siklusun 16. günüden
itibaren CL’dan salgılanan oksitosin ve follikülden
salgılanan Östrojen etkisiyle uterus
endometriumundan PGF2α salgısın stimüle eder.
PGF2α korpus luteumu lize eder ve
progesteronun negatif feed back etkisi kalkar.
1718192021123456789101112131415161718192021123

P Ö M Diöstrüs P Ö
 OVULASYON
1. Oositin sitoplazmik ve nükleer olgunlaşması
2. Cumulus ooforicus hücrelerinin granuloza
hücreleri katı boyunca ayrılması
3. Dış folliküler tabanın incelmesi ve yırtılması
Dominant foll. (granuloza hüc) tersiyer follikül
gelişmesini durduran İNHİBİN salgılar.
Ovulasyon hilus hariç her yüzeyde kısrakta ise
fossa ovulasyoniste şekillenir.
Oosit ovulasyonla birlikte epitelyum, t. albuginea,
teka externa, bazal lamina ve membrana
granuloza gibi katmanlardan ayrılır.
 OVULASYONDA ROL OYNAYAN FAKTÖRLER
-Proteolitik enzimlerin bağ dokuya etkisi bu
etkinin hiperemi ile güçlendirilmesi
-Follikül iç basıncın artması (Foll. sıvısının
artmasına bağlı)
-Hormonal etki
-Kan damarlarının kanla dolarak foll. çevresinde
kapillar basıncın artması
Ovulasyonu son 2 saate kadar durduran
granuloza hücrelerinden salgılanan OOSİT
OLGUNLAŞTIRMA İNHİBİTÖRÜ’dür.
OVULASYONDA ROL OYNAYAN FAKTÖRLER
Artan gonadotropin düzeyi
FSH follikülleri geliştirir ve olgunlaştırır.
LH ovulasyonu ve luteinizasyonu sağlar.
Gonadotropinler (FSH ve LH) granuloza
hücrelerinden PG (E2 ve F2α) üretimini sağlar.
P.glandinler teka hücrelerinden köken alan
fibroblastların çoğalmasını ve follikül zarını
eritecek olan proteolitik enzimlerin
salgılanmasını sağlar (Plazmin).
Ayrıca ovariel kontraksiyonlara sebep olarak foll.
epitelinin yırtılmasına neden olur.
Foll. dışında yüzey epitelyumu ile onun altında
bulunan T. albuginea arasına yerleşmiş lizozim
benzeri veziküllerin yırtılması ve proteolitik
enzimlerin salgılanmasını sağlar.
LH pikinden önce Östradiöl/Progesteron oranı 2
iken sonrası 0.15’e düşer.
Progesteron ve LH foll. duvarını eriten kollegenaz
ve fibrinolizini aktive eder. Bu enzimler foll.
sıvısında bulunur.
Proteolitik enzimler t. albuginea, teka externa ve
interna’da lokal dejenerasyona sebep olur.
 İNEKLERDE SEKSÜEL SİKLUS

Proöstrüs 2
Östrüs 12-18 saat
Metöstrüs 3-4
Diöstrüs 15-16
Anöstrüs 13-26
Gebelik 280±10 gün
İneklerde seksüel siklus ovariel ve endometrial
olarak incelenebilir
Ovariel Siklus
Foll. Gelişim dalgalar halinde görülür
1. Dalga siklusun 3-5
2. Dalga 8-10
3. Dalga 10-12
4. Dalga 15-17 günlerinde
şekillenir.
Endometrial siklusta ise;
Östrojen ve progesterona bağlı değişimler
gözlenir.
Endometriumda östrojene bağlı olarak büyüme ve
proliferasyon (kalınlaşma), kan dolaşımında
artma,
Uterus tonusunda artma, uterus sütü
PROÖSTRÜS
CL regresyonu
FSH salgısı
Endometriumda proliferasyon ve hidrasyon
Vulva dudaklarında enlemesine kıvrımlar kaybolur
Vulva ödemli, vagina hiperemik, nemli ve ısı artışı
Serviks porsiyo vaginalise dönük ve mukozası
hiperemik
Uterus kıvamında artış
Ovaryumda foll. gelişimi
Atlama, Çara
Sütte azalma, yem tüketiminde azalma (Östrojen
barsak peristaltiğini azaltır)
ÖSTRÜS
Erkeği kabul (12-18 saat)
Ayakta durma, tipik bakış, kulakları oynatma,
duldungs refleks, flehmen
Altta durma, 24 saatte 100 kez atlamaya
müsaade, atlananların %90 atlayanların %79
östrüste
Beden ısısı ve kalp atışı hızlı
Yem alımı ve süt verimi azalma
Çara, elastik ve berrak
Serviks açık, Vagina hiperemik,
Graaf follikülü
Östrüsteki inekte temas arayışı (Uzayan eli koklama isteği
Flehmen Hareketi
Aşma ve altta durma refleksi (Proöstrüs+Östrüs)
Duldungs refleks
Çara
Graaf Follikülü ve Sidik Kesesi
OVULASYON
METÖSTRÜS
Östrüs biter, tonus kaybolur
Kanama şekillenir (endometriumdan
diapedezis yoluyla) kanama östrüs
başlangıcından 40-60 saat sonra, serviks
kapanır
Vulva dudaklarında ödem kaybolur
Ovulasyon östrüs bitiminden 8-10 saat
sonra
DİÖSTRÜS
CL gelişiminin tamamlanması
Endometriumda kalınlaşma,bezlerde
hipertrofi ve sekresyon (uterus sütü)
Serviks kapalı, tonus yok
Mid-cycle follikül gelişimi
BTP PG sekresyonunu durdurarak CL’un lize
olmasını engeller
ÖSTRÜS SEMPTOMLARI

DIŞ SEMPTOMLAR

İÇ SEMPTOMLAR
 DIŞ SEMPTOMLAR
İştahsızlık
Süt veriminde azalma
Diğer hayvanlara atlama
Beli çökertme ve kuyruğu yana çekme
Huzursuzluk
Hareket artışı
Çara
Vulvada ödem ve vulva mukozasında hiperemi
Atlamaya müsaade etme
Östrüs ortalama 18 (12-24) saat sürer.
Östrüs davranışları daha çok 18.00-06.00
saatlerinde yoğunlaşır.
Diğer hayvanlara göre 4 kez daha fazla hareket
ederler.
Yemleme ve sağım sırasında ya da hayvanın
dikkatini çekecek diğer işlemler sırasında östrüs
takibi zorlaşır.
 İÇ SEMPTOMLAR

Uterusta tonus

Ovaryumda graaf follikülü

Servikste açıklık

Vaginada hiperemi ve çara birikimi

 ÖSTRÜS VARYASYONLARI
Hızlı ve kısa östrüs

Sessiz ve sakin östrüs

Uzun süreli östrüs

Peşpeşe görülen ovulasyonlar

Parasiklik östrüs
KISRAKLARDA SEKSÜEL SİKLUS
Kısraklar pubertasa; 12-24 ay arasında erişmekte,
yetiştirmede kullanım yaşı ise 24-36 ay
arasındadır.
Pubertas ve yetiştirmede kullanım yaşı, ırk,
kalıtım, iklim, beslenme, egzersiz, gün ışığı, epifiz
ve böbrek üstü bezi fonksiyonları gibi faktörlerin
etkisi altındadır.
Kısraklar mevsimsel poliöstrik hayvanlardır.
Reprodüktif aktivite başlıca fotoperiyot tarafından
düzenlenmekle birlikte beslenme ve iklim şartları
da etkili olur.
Kısraklar genellikle ilkbahar ve yaz aylarında
seksüel aktivite gösterirler. Çok az sayıda kısrak
kışın ya da sonbaharda (anöstrüs sezonu) siklik
aktivite göstermektedir.
İlkbaharın ilk aylarında gün uzunluğunun
artmasıyla birlikte ovaryum aktivitesi uyarılır.
Anöstrüsten üreme sezonuna geçişte folliküler
gelişim düzensizdir.
Melatonin kısraklarda koyunların tersine ovaryum
fonksiyonları üzerine antigonadal ve baskılayıcı
etki yapar. Melatonin salgısı karanlıkta artar ve
ışığa maruz kalma süresinin uzamasına bağlı
Günlerin kısaldığı kış aylarında artan melatonin
düzeyleri kısrak hipotalamusunda GnRH’yı baskılar.
Oysa günlerin uzamaya başladığı ilkbaharda
dolaşımdaki melatonin konsantrasyonu hızla düşer ve
hipotalamustan daha fazla GnRH salgısına neden
olur.

GnRH hipofiz ön lobundan FSH ve LH salınımını

uyarır ve bu hormonlar folliküler gelişim, ovulasyon
ve corpus luteum şekillenmesini kontrol eder.
Prolaktin hormonunun kısraklarda LH salgısının
artmasına neden olduğu, üreme sezonu ile
birlikte salınımının arttığı ve yaz aylarında en
yüksek düzeye ulaştığı bildirilmesine karşılık,
ovulasyonun oluşmasında oynadığı rol tam
olarak aydınlatılamamıştır.
 KISRAKLARDA SEKSÜEL SİKLUS
SEKSÜEL SİKLUSUN ENDOKRİN MEKANİZMASI

Hipotalamustan GnRH (Görme, ısı, ışık, koku,

psikolojik, fiziksel uyarımlarla)
Hipofiz ön lobundan FSH ve LH
FSH follikül gelişimi ve östrojen salgısı
Östrojen çara ve tubularite oluşumu
Östrojen piki yeni bir GnRH salgısı ve LH salgısı
LH ovulasyon
Ovulasyondan sonra CL şekillenir.
CL’dan progesteron salgılanır.
Progesteron GnRH salgısını inhibe eder.
Fekondasyon şekillenmezse siklusun 16-17.
günüden itibaren CL’dan salgılanan oksitosin ve
foll. Salgılanan Östrojen etkisiyle uterus
endometriumundan PGF2 alpha salgısın stimüle
eder.
PG korpus luteumu lize eder ve progesteronun
negatif feed back etkisi kalkar.
Östrüs siklusu;
Folliküler faz (proöstrüs ve östrüs) ve
Luteal faz (metöstrüs ve diöstrüs)
Ovulasyon östrüs bitiminden 24-48 saat
önce
Östrüs siklusu iki ovulasyon arası süredir.
Seksüel siklus 21-24
Proöstrüs 2
Östrüs 2-7 (2-20)
Metöstrüs 2
Diöstrüs 11-13
Anöstrüs Gelecek sezona kadar
Gebelik 336±10 gün
Tay kızgınlığı Doğumdan 7-20
gün sonra
 Proöstrüs Östrüs
2 gün 4-7 gün

Anöstrüs
gelecek
sezona kadar

Diöstrüs Metöstrüs
11-13 gün 2 gün

Tay kızgınlığı
Doğumdan 7-20
gün sonra

GEBELİK
336±10 GÜN GGÜN
KISRAKLARDA ÖSTRÜSÜN UZUN SÜRMESİ
Ovulasyonun fossa ovulasyoniste olması ve
follikülün bu bölgeye göç etme zorunluluğu
Eksojen FSH’ya daha ay duyarlılık
LH sekresyonunun daha düşük olması
LUTEAL DÖNEM SÜRESİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER
-CL Premature regresyonu
-Uterus bozuklukları
-kalıcı CL bağlı olmaktadır.
ANÖSTRÜS DÖNEMİ
LH salgısı yok, FSH düşük düzeyde ve foll.
Gelişim var.
Östrojen ve Progesteron (<0.1ng/ml)
minumum
Vagina solgun, serviks kapalı gül goncası
görünümünde, uterus küçük ve gevşek,
ovaryum küçük sert ve inaktif
GEÇİŞ DÖNEMİ
İlk FSH salgısı ile ilk ovulasyon arası 60 gün
12-14 gün aralıklarla ovulasyonsuz östrüs
GnRH artar, geç geçiş ya da orta dönemde LH
düşük, FSH artış olur.
25-35 mm foll. Gelişir
İlk ovulasyona yakın zamanda LH artar, FSH
düşer, 35 mm foll. Gelişir, östrojen salgılanır,
Öst., LH salgılatır ve ovulasyon olur.
Fotoperiyot GnRH artar FSH artar
Foll.gelişir Az LH salgısı Foll. Düzensizlik
Foll. Yeterli östrojen Normal foll. Gelişimi
LH artışı Ovulasyon
Östrüs süresini ise daha çok sezona göre değişmekle
birlikte, bireysel farklılıkları ile ırk, östrüs başlangıcında
folliküllerin ovaryumdaki gelişim oranları gibi faktörler
etkilemektedir.
Sezon ilerledikçe östrüs fazı kısalmakta, en kısa östrüsler
yaz aylarında görülmektedir.
Östrüsteki bu kısalma ovulasyon öncesi artan
fotoperiyota bağlı olarak follikülogenezisin hızlanması ile
şekillenmektedir.
Ortalama östrüs süresi kısraklar arasında 2-12 gün
arasında değişmektedir.
Kısraklar istisnai olarak luteal dönemde
folliküler gelişim gösterir. Bu dönemde çapı 30
mm’den büyük antral folliküller gelişebilir.
Bu folliküllerin büyük bir çoğunluğu luteal
dönem veya sonunda regrese olur. Büyük
follikülerden bazıları preovulatorik ölçülere
ulaşır ve hatta östrüs semptomları
göstermeksizin diöstrüste ovulasyon
şekillenebilir. Bu ovulasyonların normal fertil
ovulasyon oldukları kabul edilir.
Folliküller her siklusta bir veya iki dalga
şeklinde gelişmektedir.
Ovulasyon esnasında ovaryum yüzeyindeki
küçük çaplı folliküller (2-5 mm) tespit
edilemezler. Birçok follikül luteal fazda 2.5-3.0
mm/gün hızla gelişmekte ve luteolizise doğru
25-30 mm’lik çapa ulaşmaktadır.
Bu esnada bir veya iki adet follikül dominant
hale gelir ve gelişmesine devam eder. Diğerleri
atreziye olur.
Luteolizisin başlamasıyla birlikte en geniş çaplı
follikül genellikle genişlemeye ve preovulatorik
follikül halini almaya devam eder.
Bazı folliküller ovulasyondan 24 saat önce
yumuşar. Ovulasyon öncesi ve sonrasında rektal
palpasyonda kısraklar arasında değişmekle birlikte
duyarlılık artar.
Preovulatorik follikül ovulasyon öncesi >45 mm’lik
çapa ulaşır. Ovule olabilen en küçük çaplı follikül
30 mm, en büyük ise 60 mm civarındadır.
Preovulatorik follikül çapı üzerine sezonun etkisi
mevcut olup, yaklaşık Nisan (46 mm), Mayıs (48
mm) ve Haziran (40 mm) çaplı folliküller ovule
olabilmektedir.

Üreme sezonu sonuna doğru östrüs süresi 3-4 güne

kadar kısalmakta ve bu dönemde 35 mm’den daha
küçük folliküller ovule olabilmektedir.
GENİTAL ORGANLARDA DEĞİŞİMLER
Uterusta ödem ve tubularite
Uteral, servikal ve vaginal akıntı bol ve sulu
Ovulasyonu takiben 1-3 günde tonus ve
tubularite artış
Diöstrüste tonus gebeliğe işaret, serviks kapalı,
mukoza solgun, vagina sert ve kuru, vulva küçük
ve kapalı
Östrüste serviks yumuşak ve gevşek, hiperemi ve
ödem artışı, bunlar ovulasyona doğru artar, at
arabası tekeri görünümü, vulva ve vagina gevşek
ve yumuşak, ödemlidir
REPRODÜKTİF AKTİVİTE
FSH 10-12 gün ara ile bifazik, östrüs sonunda pik
(25-30 ng/ml), İkinci FSH ovulasyondan hemen
sonra yada şekillenecek ovulasyondan 12 gün
önce
Östrojen ovulasyondan 1-2 gün önce pik (50
pg/ml), Ovulasyondan 2 sonra diöstrüs seviyesine
düşer, İkinci bir artış diöstrüste şekillenir
LH siklusun 5-16. günlerinde 4-5 ng/ml,
ovulasyondan 2 gün sonra pik (45-50 ng/ml), 4-5
gün sonra azalarak bazal seviyeye düşer
Progesteron östrüste <1 ng/ml, ovulasyondan 6
gün sonra 6-10 ng/ml
Yüksek progesteron (>8 ng/ml) seviyesinde bile
foll. gelişir ve ovule olabilir
 Ovulasyon
Follikülün ovule olması çok çabuk gelişen bir
olaydır. Ovulasyonu takiben ovulasyon çukurluğu
kan ile dolmaya başlar ve 12 saat içerisinde
yumuşak, lapa kıvamında rektal palpasyonda
hissedilebilen bu yapıya corpus hemorajicum adı
verilir.
Bu yapı 2-2.5 gün içerisinde maksimum
büyüklüğüne ulaşır. Yapısı yumuşak ve
süngerimsi halden kauçuğumsu hale dönüşür ve
nihayet karaciğer kıvamında hissedilmeye başlar.
Bazen de folliküler boşluk kanla dolar ve
rektal palpasyonda hissedilmez.
Ultrasonografinin kullanım alanına girmesiyle
birlikte follikül ve corpus hemorajicum
birbirinden daha kolay ayırt edilebilmektedir.
Ovulasyon Zamanı
Kısrakların %78’i östrüs bitiminden 48 saat önceki
zaman dilimi içerisinde,
%12‘si bu zaman diliminden önce,
%10’uda östrüs davranışlarının bitiminden sonra
ovulasyon göstermektedir.
Ovulasyon daha çok 23.00 ile 07.00 saatleri
arasında şekillenmektedir. Ayrıca kısraklarda ikiz
ovulasyonların %4-44 arasında değişmekle
beraber ortalama %16,
üçüz ovulasyonlar ise %1’den daha düşük oranda
Östrüs Tespiti
Kısraklarda östrüs semptomlarının büyük bir kısmı
aygırın varlığına bağlıdır. Aygırsız bir ortamda
östrüsteki kısrakların tespiti oldukça güçtür. Bu
türde östrüs tespiti, en kolay ve pratik olarak
deneme aygırları ile yapılmaktadır. Bu amaç için
1.5 m yüksekliğinde sabit bir duvarın arkasında
tutulan kısrağa aygır yaklaştırılarak östrüs
davranışları gözlenir.
Östrüsün en önemli bulgusu kısrağın aygırı
reddetmemesidir. Östrüsteki bir kısrak aygırın
temas kurma isteğini reddetmeyip aygıra yaklaşır.
İkinci önemli semptom ise aygırın yaklaşması ile
kuyruğunu kaldırıp yana doğru çeker. Östrüs
dışındaki bir kısrağın aygıra yaklaşması halinde
kuyruğunu sallar ya da vulva üzerine kuvvetlice
yapıştırır.
Üçüncü önemli semptom ise vulva dudaklarını
açıp klitorisi göstermesi ve kesik kesik işeme
pozisyonu alması yanı sıra (ÇAKMA hareketi)
yumurta akı kıvamında akıntının görülmesidir.
Değerlendirme (+, ?, - ) olmak üzere üç grupta
yapılır. Yukarıda belirtilen üç semptomun birada
görülmesi halinde +++, ilk ikisi ++, sadece
aygırı reddetmemesi + olarak kaydedilir. Bu
semptomların belirgin olmaması şüpheli (?),
aygırı reddetmesi ise negatif (-) olarak
kaydedilir. Yapılan vaginal muayenede serviksin
açık olduğu gözlenir. Rektal muayenede uterus
duvarı kalınlaşmış olup, ödem ve tubularite
mevcuttur. Ovaryumlarda çapı> 35 mm’lik
follikül mevcuttur.
ÖSTRÜS TESPİTİ
-DENEME AYGIRI
Aygırı reddetmeme
Kuyruğu yana çekme
Çakma ve kesik işeme
>35 mm follikül
Uterus ödemli ve tubularite
Serviks median hatta yayılmış, 2-3 parmak açık
Vulva ve vagina ödemli ve hiperemik
RIA-EIA ve ULTRASONOGRAFİ
Güvenilir
VAGİNAL-REKTAL ISI, VAGİNAL DİRENÇ
Güvenilmez
TAY KIZKINLIĞI (Doğumdan 7-20 gün sonra)
Plasenta 7 kg hafif
2 saatte atılmış
Normal doğum yapmış
Puerperal sorunu olmayan
Vagina, vulva ve servikste yaralanma yoksa
TOHUMLANABİLİR