-

ukopis koji je pred nama predstavlja dvostruku polemiku autor, Slavoljub Gacović, u
isto vreme raspravlja sa dva tekstaod kojih se svaki može takodje odrediti kao polemičan
- Istina u pogledu Rumuna u Srbiji Tihomira Đorđevića, iz 1919. godine, objavljenom
do sada u celini samo na francuskom i engleskom jeziku i Radomira Rakića, koji je
2006. godine preveo Đorđevicev tekst i predstavio ga naučnoj javnosti prvi put u ovoj
verziji na srpskom jeziku (mada su delovi tog teksta inkorporirani u neke druge
Đorđevićeve radove, kako je i Gacović primetio), dodavši mu nenaslovljeni predgovor i
pogovor pod naslovom „Tihomir R. Dordrvić i Vlasi".

Rasprava o "vlaškom pitanju" (pitanju porekla i etničke pripadnosti stanovništva

Istočne Srbije koje govori romanskim jezikom, koji se može klasifikovati kao
dijalekt rumunskog) moze da se označi kao veoma složena i osetljiva, tim više što ima i
političku pozadinu i kontekst, posebno od formiranja zajedničke države Južnih Slovena i
izvlačenja granice prema susedima. Ovaj istorijski događaj bio je i povod Tihomiru
Đorđeviću da formulise svoj tekst - može se stoga pretpostaviti da je on bio u funkciji
tadašnjih političkih dogadjaja i Đorđeviceve uloge u njima kao člana zvanične delegacije
na Mirovnoj konferenciji u Parizu.

Govoreci o poreklu romanizovanog stanovnistva današnje Istocne Srbije, Đorđevic u

svom tekstu nastoji da relativizuje prisustvo neslovenske komponente i da postavi ideju o
srpskom poreklu bar jednog dela ove populacije, pretpostavlja se, vodjen nacionalnim
interesima sopstvenog naroda i drzave. Rakić u svom pogovoru dalje razvija ovu ideju do
krajnosti (sledeći Cvijića, koji je to učinio takodje na Mirovnoj konferenciji u Parizu), ali,
kako pokazuje Gacovic, prilicno neuverljivom argumentacijom i tvrdi da je najveći deo
ove populacije zapravo srpskog porekla.

Polemišući sa oba ova teksta, Gacović zastupa tezu da ova populacija danas treba da se
smatra rumunskom nacionalnom manjinom, ali i tezu o dugotrajnom, vekovnom
kulturnom prožimanju nekadašnjih Tračana, današnjih Vlaha ili Rumuna sa okolnim
Slovenima, odnosno kasnije, Srbima. Da bi ovo dokazao, autor koristi brojne izvore i
argumentuje na polju više nauka - lingvistike, filologije, istorije, folkloristike, etnologije.
Recenzent se ne oseća kompetentnim da sudi o tačnosti argumentacija u svakom od
brojnih primera koje Gacović koristi, ali s obzirom na složenost "vlaškog pitanja",
posebno na pokušaje potiskivanja i stigmatizacije njihovog nesrpskog identiteta, s
obzirom na tvrdnje ili pretpostavke iznete u tekstovima T. Đorđevica i R. Rakića, koje
odslikavaju određene j dileme koje već dugo vremena traju u našoj naučnoj javnosti, s
obzirom na političku osetljivost i naučnu kompleksnost ovog pitanja smatra da Gacović
ima pravo na javni odgovor, o kome drugi i stručnjaci i zainteresovani čitaoci mogu da
stvore sopstevno misljenje : ili takodje da sa njim javno polemišu, tim pre što autor
pokazuje da vlada raznovrsnim izvorima i da je kompetentan u naučnom j raspravljanju.

Na kraju bih iznela i jedan načelni stav u vezi ove problematike, a to je da pitanje
porekla i osećanje etničke i nacionalne pripadnosti ne moraju biti u direktnoj vezi –
niko ne bi trebalo nikome da negira pravo na slobodno izjašnjavanje o
pripadnosti, takođe i na negovanje sopstvene kulture - poreklo, etnička samosvest i
nacionalna | pripadnost u načelu su razlicite kategorije.

Stvarno ili navodno poreklo često je predmet manipulacija i esencijalizacija

"etnosa", ali upravo zbog toga to ne znaci da (etničku) istoriju pojedinih naroda ne ; treba
rasvetljavati. Javna i otvorena rasprava i razgovor korišćenjem argumenata i bez
izbegavanja neprijatnih istina, bez odbrane "svog" po svaku cenu je dobrodošla o ovom
problemu. Gacovićev tekst nije neutralan, jer je u ovoj problematici teško ostati
neutralan ali je ozbiljan i utemeljen na brojnim izvorima. Zbog toga ga
preporučujem.

dr Mlađena Prelić