Strategjia Sektoriale e Bujqesise Dhe Ushqimit SSBU

REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E BUJQSIS, USHQIMIT DHE MBROJTJES S KONSUMATORIT
Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit (SSBU) 2007 - 2013
Tirane, 2007
Prmbajtja.............................................................................................i
Akronimet............................................................................................................iii Lista e tabelave, grafikeve dhe kutive....iv Grupi kshillimor dhe ai teknik pr hartimin e Strategjis..................................v Lista e organizatave kontribuese kryesore..........................................................v Lista e personave kontribues..............................................................................vi Prmbledhje ekzekutive.....................................................................................vii HYRJE....vii Kushtet aktuale.............................................................................................. vii Vizioni, prioritetet dhje qllimet strategjike.....xiv Politikat.... xv Llogaridhnia, monitorimi dhe analiza vlersuese.... ..xx Rrjedhojat pr burimet................................................................................. . xx shtje kritike t lidhura me buxhetin e bujqsis...................................... xxi KAPITULLI 5: KUSHTET AKTUALE 1
1.1 Vendi i bujqsis n ekonomin kombtare ...................................................5 1.2 Toka bujqsore ...............................................................................................5 1.3 Madhsia e fermave........................................................................................7 1.4 Inputet bujqsore...........................................................................................7 1.5 Agroindustria ..................................................................................................8 1.6 Tregtia dhe marketingu i produkteve bujqsore ..........................................10 1.7 Ujitja dhe kullimi ..........................................................................................11 1.8 Siguria ushqimore dhe standartet ................................................................14 1.9 Kshillimi, krkimi, transferimi i teknologjive dhe informacioni bujqsor..............................................................................................................18 1.10 Tipare dhe tendenca zhvillimore kryesore..................................................19 1.11 Mbshtetja financiare pr bujqsin ..........................................................22
1.11.1 Shpenzimet dhe investimet buxhetore pr bujqsin dhe ushqimin..............................22 1.11.2 Investimet dhe kreditimi n bujqsi dhe agroindustri ...............................................23 1.11.3 Politikat kryesore pr bujqsin dhe rezultatet e tyre ...............................................24
1.12 Analiza e rrjetit t aktorve t sektorit ......................................................26 1.13 Analiza SWOT e sektorit .............................................................................26 KAPITULLI 2: VIZIONI, PRIORITETET DHE QLLIMET STRATEGJIKE 30
2.1 Vizioni ...........................................................................................................30
MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit
2.2 Prioritetet strategjike...................................................................................30 2.3 Sektort strategjik......................................................................................31 2.4 Qllimet strategjike......................................................................................34 KAPITULLI 3: POLITIKAT 37
3.1 Koncept i prgjithshm politik pr zhvillimin e bujqsis ............................37 3.2 Politikat e zhvillimit t bujqsis..................................................................37 3.3 Prqasjet politike t zhvillimit t bujqsis .................................................39 3.4 Profili i politikave bujqsore.........................................................................39 3.5 Politikat bujqsore sipas rezultateve t pritshme ........................................40 3.6 shtje vertikale t SSBU: zona malore... 41 3.7 shtje t politikave sektoriale.42 KAPITULLI 4: LLOGARIDHNIA, MONITORIMI DHE ANALIZA VLERSUESE 48
4.1 Parime t prgjithshme ................................................................................48 4.2 Matricat e indikatorve t monitorimit.........................................................48 4.3 Sinergjia midis komponentve t zhvillimit.................................................46 4.4 Raporti mes konvencionales dhe organikes....46 KAPITULLI 5: RRJEDHOJAT PR BURIMET 48
5.1 Hyrje n kostimin e strategjis.48 5.2 Metodat e kostimit t strategjis.............................................................49 5.3 Kostimi pr 4-5 % rritje vjetore50 5.4 shtje kritike t lidhura me buxhetin e bujqsis......................................50 5.5 Kur IPA t jet n Shqipri...........................................................................51 5.6 Kontributet financiare pr bujqsin: nj shikim m i gjer........................51 5.7 Partneriteti publik-privat.52
Referenca:.............................................................................................................57
ii
Akronime
BE CARDS ESTAT FAO FFZM GP GTZ GVL HACCP IARA IKZ IMB IPA IPARD MBUMK MIB MIF MIK MIP MIT MIUB MP MSA NATO NMM OECD OIE OP PBA PBB PIP PIR PMB PZHZM QTTB SASA SHBO SKZHES SKZHI SNJIF SPI SSBU UNDP USAID VKM ZQRPP ZVRPP Bashkimi Europian Community Assistance for Restructuring and Development Support European Statistics Food and Agriculture Organization Fondi i Financimit t Zonave Malore Grup prodhuesish Gesselschaft fur Technische Zusammenarbeit Grup Veprimi Lokal Hasard Assessment and Critical Control Points Institute of Albanian Rural Alternativs Instituti i Krkimeve t Zooteknis Instituti i Mbrojtjes se Bimeve Instrument for Pre-accesssion Assistance Instrument of Pre-accession Assistance for Rural Development Ministria e Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit Menaxhimi i Integruar i Bimve Menaxhimi i Integruar i Ferms Menaxhimi i Integruar i Kafshve Menaxhimi i Integruar i Pesteve Menaxhim i Integruar i Toks Menaxhim i Integruar i t Ushqyerit t Bimve Marrveshja e Prkohshme Marrveshja pr Stabilizim Asociim North Atlantic Treaty Organization Normat maksimale t mbetjeve Organization for Economic Coopepration and Development Office International des Epizooties Organizate prodhuesish Programi Buxhetor Afatmesem Produkti i Brndshm Bruto Plani i Investimeve Publike Platform e Inovacionit Rural Produkte pr mbrojtjen e bimve Programi i Zhvillimit t Zonave Malore Qendr e Transferimit t Teknologjive Bujqsore Sustainable Agriculture Support in Albania Shoqata e Bujqsis Organike Strategjia Kombtare pr Zhvillim Ekonomik e Social Strategjia Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim Sistemi i Njohurive dhe informacionit Bujqesor Sistemi i Planifikimit t Integruar Strategjia Sektoriale Bujqsis dhe Ushqimit United Nations Develpment Program United States Agency for International Development Vendim i Kshillit t Ministrave Zyra Qendrore e Regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme Zyrat Vendor t Regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme
iii
Lista e tabelave
Tabela 1: Bujqsia kundrejt GDP ( %), faqe 1 Tabela 2: Investimet private n agroprpunim (mln lek), faqe 5 Tabela 3: Trendi i eksporteve dhe importeve, ne mijra leke, faqe 7 Tabela 4: Investimet private n bujqsi me sipas burimit, faqe 19 Tabela 5: Treguesit pr objektivin 1, faqe 44 Tabela 6: Treguesit pr objektivin 2, faqe 44 Tabela 7: Treguesit pr objektivin 3, faqe 45 Tabela 8: Treguesit pr objektivin 4, faqe 45 Tabela 9: Treguesit pr objektivin 5, faqe 45 Tabela 10: Buxheti i SSBU
Lista e grafikve
Grafiku 1: Dinamika dhe struktura e PPB, faqe 1 Grafiku 2. Madhsia e ferms sipas grupeve, faqe 3 Grafiku 3: Rritja e prodhimit bujqsor dhe agroindustrial, faqe 4 Grafiku 4: Tendenca e rendimenteve, faqe 16 Grafiku 5: Tendenca e siprfaqeve t mbjella dhe rrnjve ose numrit te kafshve, faqe 16 Grafiku 6: Trendi i eksporteve, faqe 17 Grafiku 7: Dinamika e raportit import/eksport, faqe 17 Grafiku 8: Struktura e eksporteve n 2006 Grafiku 9: Dinamika e investimeve publike n bujqsi, faqe 18
Lista e kutive:
Kutia 1: Tregu i toks, faqe 2 Kutia 2 :Prdorimi i inputeve, faqe 4 Kutia 3: Sa plotsohen nevojat e tregut me produkte vendi?, faqe 6 Kutia 4: Bordet e kullimit, faqe 7 Kutia 5: Nj qasje e re e siguris ushqimore-HACCP, faqe 11 Kutia 6: Frutikultura n fokusin e politikave, 19 Kutia 7: Prioritetet strategjike, faqe 27 Kutia 8: Sektort strategjik, faqe 27 Kutia 9: Qllimet strategjike, faqe 30 Kutia 10:Politikat e cilsis dhe konkurrueshmris, faqe 37 Kutia 11:Nga plani i veprimit pr bujqsin organike, faqe 38 Kutia 12:A do t ket nj kiwi shqiptar?, faqe 39 Kutia 13:Mbshtetja e bashkveprimit midis fermerve, faqe 40 Kutia 14:SSBU dhe buxheti publik pr bujqsin, faqe 51
iv
Grupi kshillimor per strategjin e Bujqsis dhe Ushqimit

Agron Sula Ahmet Osja Altin Ylli Artan Belegu Dhimo Velo Edmond Ziso Engjell Skreli Enver Ferizaj Enver Isufi Gjergj Buxhuku Isuf Demirxhiu Lavdosh Feruni Merita Uruci Stefan Pinguli
Grupi teknik pr Strategjin e Bujqsis dhe Ushqimit

Ndue Preka Adrian Doko Agron Vata Brunhilda Stamo Hajdar Kuci Irfan Tarelli Myslym Osmani Valbona Paluka Elma Vathi
Disa nga agjencit dhe organizatat kontribuese

ACIT AECI BB BioAdria BE Dhoma e Tregtis dhe Industris GTZ KASH Konfindustria Kooperacioni Italian Kooperacioni Zviceran SNV Universittei Bujqsor i Tirans Universiteti i Kors USAID
Lista e personave kontribues n hartimin e draftit

Jemin Gjana Nue Preka Noc Faslia Adrian Maho Agron Vata Ahmet Osja Aleksander Kolaci Andrea Zamara Arben Muka Astrit Balliu Bahri Musabelliu Brunhilda Stamo Dali Oreshka Dhimiter Papamihali Engjell Skreli Enver Ferizaj Enver Isufi Esat Hasani Etleva Husi Fatos Cocoli Gertrud Buchenrieder Hamza Hyka Ilir Rrembeci Irfan Tarelli Isuf Demirxhiu Kit Nicholson Kristaq Kume Lavdosh Feruni Llazar Korra Maksim Harullaj Merita Petushi Merita Uruci Minever Rusi Mira Allmuca Myslym Osmani Nazif Tivari Nikollaq Roshanji Osman Hoxha Roland Cela Sabah Sena Selim Belortaja Skender Tola Shkelzen Marku Tatjana Dishnica Valbona Paluka Vjollca Ibro Zyhdi Teqja
vi
Prmbledhje ekzekutive
Hyrje
N kuadrin e Sistemit t Planifikimit t Integruar (SPI), n Shqipri sht duke u hartuar Strategjia Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim (SKZHI). Kjo strategji do t jet nj reflektim koherent i strategjive sektoriale dhe ndrsektoriale. Nj nga dokumentat m t rndsishm strategjik n kt kuadr sht edhe Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit (SSBU). Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit sht pjes e Planit Kombtar pr Zhvillimin Bujqsor dhe Rural, s bashku me Strategjin Ndrsektoriale t Zhvillimit Rural. Ajo ka pr qllim t vendos lidhjen midis objektivave strategjik, me nj perspektiv shtat vjeare, si dhe programeve t shpenzimeve t hartuara n kuadrin e PBA-s. SSBU u konceptua si nj projekt profesional, si nj proces demokratik, ajo u konceptua dhe u realizua si nj proces transparent, u konceptua dhe u realizua si nj proces ekstra-politik. SSBU ka si pronar t gjith aktort kryesor t zhvillimit dhe sht nj produkt shqiptar. SSBU ka frymmarrje ndrsektoriale. Ajo sht e lidhur me PBE, ose Politikn e Prbashkt Europiane e cila pr bujqsin prfshihet n kuadrin e zhvillimit rual, dhe me MSA-ne. Mes SSBU dhe MSA sht organike dhe reflektohet n disa aspekte: N vizionin e SSBU: vizioni i SSBU sht konkurrueshmria dhe integrimi i Shqipris n BE. Konkurrueshmria sht e lidhur ngusht me ndrtimin e nj ekonomie tregu funksionale, q t prballoje trysnin e konkurrencs, si dhe me ndrtimin dhe zbatimin e nj kuadri ligjor sipas standarteve europiane. N qllimin dhe objektivat e SSBU: qllimi i SSBU sht garantimi i zhvillimit t qendrueshm n sektorin bujqsor dhe agroindustri, ndrsa objektivat kan t bjn me menaxhimin e qendrueshm t toks bujqsore, rritjen e standartit t jetss s fermerve, rritjen e siguris ushqimore, prmirsimin e marketingut agrar, etj. T gjitha kto jan t refleks i tre kritereve t MSA. N politikat e prcaktuara n SSBU: Ndr politikat kryesore t SSBU jan prmirsimet ligjore sipas standarteve europiane, Prmirsimi i informacionit, mbshtetja e teknologjive t prodhimit, mbshtetja e metodave dhe teknikave t reja t prodhimit, forcimi i institucioneve t planifikimit, analizs dhe t monitorimit t zhvillimeve n bujqsi, etj. T gjitha kto synojn t kontrtibuojn n prmbushjen e tre kritereve t vna Shqipris nga ana e BE pr tu antarsuar n kt organizat.
Kushtet aktuale
Bujqsia n ekonomin shqiptare. Bujqsia sht nj nga sektort kryesor t ekonomis son, duke kontribuar me rreth 21 % t PBB-s (n vitin 2006). Familjet rurale vazhdojn t mbizotrojn me mbi 50% t popullsis dhe bujqsia prbn alternativn kryesore t znies me pun t njerzve n zonat rurale. Rritja mesatare reale n bujqsi gjat pes viteve t fundit sht vlersuar t jet me rreth 3-3.5%/vit. Megjithat, rritja e sektorit bujqsor sht nn mesataren kombtare dhe, njhersh, larg potencialeve reale. Kjo vjen si rezultat i problemeve me t cilat prballet sektori, ku mbizotrojn ato t lidhura m eksodin rural, siprfaqen e kufizuar t fermave dhe pronsin mbi tokn, marketingun e produkteve, ujitjen dhe kullimin, nivelin e ult t teknologjive t prdorura, organizimin e dobt t fermerve, nivelin e ult t zhvillimit t industris agroushqimore, etj. Kto kushte dhe probleme ndikojn negativisht mbi interesin pr investime serioze pr prodhimin e produkteve t ndryshme me natyr agroushqimore. Reforma e toks bujqsore. Siprfaqja totale e toks bujqsore z rreth 24% (ose rreth 699,000 hektar) t siprfaqes s prgjithshme t vendit, nga e cila vetm rreth 561 mij hektar jan tok ar. Rreth 43% (ose 304 mij hektar) e siprfaqes bujqsore ndodhet n zonn fushore me cilsi prgjithsisht t mira prodhuese, rreth 34% (ose 239 mij hektar) n
vii
zonn fushore dhe mbetja prej rreth 23% (ose 159 mij hektar) sht n zonn malore, e destinuar pothuajse trsisht pr kultivimin e pemve frutore. Ndarja e toks ka arritur n 561 mij hektar, q prben 98.6% t fondit t toks t parashikuar pr ndarje prej 569 mij hektarsh. Procesi i dhnies s titujve t pronsis, ose dhnia e aktit t marrjes s toks n pronsi, si siprfaqe, ka arritur n 542 mij hektar ose 97.2% e t gjith siprfaqes q realisht sht ndar. Aktualisht jan rreth 15 mij hektar tok bujqsore q prdoret (shfrytzohet) nga familje bujqsore, por q nuk disponojn tapi pr shkaqe t ndryshme e t njohura. Kjo situate ndeshet me shum n qarqet e Shkodrs, Kuksit dhe Fierit. Pengese n dhnien e akteve t marrjes s toks n pronsi jan edhe konfliktet me natyr t ndryshme. Procesi i regjistrimit fillestar t toks bujqsore n cilsin e saj si pasuri e paluajtshme dhe si produkt i regjistrimit prfundimtar t titujve t pronsis n ZVRPP, ka arritur n 87.5% t t gjitha zonave kadastrale rurale t vendit. Gjendja dhe prdorimi i toks. N t kaluarn, por edhe aktualisht, vrehen dmtime t fondit t toks bujqsore q paksojn kufijte fizike t saj, si jan ndrtimet e paligjshme, zgjerimi i pa argumentuar e hapsirave urbane n dm t toks bujqsore, dmtimi i shtretrve t lumenjve, etj. Bujqsia sht e sunduar nga ferma me siprfaqe t vogl (mesatarisht 1.13 hektar) dhe t copezuara n mesatarisht 3.9 parcela pr ferm, me nj madhsi mesatare prej 0.25 hektarsh. Parcelizimi i toks bujqsore sjell nj sr vshtirsish pr prodhimin dhe tregtimin e produkteve bujqsore, dhe ka br q prdorimi n shkall t gjer i mekaniks bujqsore t jet i vshtir. Mekanizimi dhe inputet bujqsore. Fermert ndeshen me shum probleme n kuadrin e prdorimit t mekanizimit. Gjat viteve t fundit jan importuar nj numr i konsiderueshem traktorsh dhe pajisjesh t tjera mekanik. Megjithat, paisjet moderne n llojet e duhura akoma nuk jan ende sa nevojitet n dispozicion t fermerve. Zotruesit e makinerive bujqsore u caktojn fermerve mime shum t larta pr kryerjen e proceseve t mekanizuara bujqsore si plugime, mbjellje, korrje dhe shirje, transport, etj. Vetm 74% e familjeve q merren me bujqsi e kryejn punimin baz t toks me mjete t mekanizuara. 23% e tyre punojn tokn me kafsh dhe 59% me krah dhe me mekanik. N punimin e toks me krah dominojn fermat n zonat malore (75%) dhe fermat e vogla 0-1 hektar dhe ato t mesme me 1-2 hektar N nivel vendi fermert q prdorin plehra kimike zen rreth 93% t totalit t fermerve. Plehrat kimike zen rreth 23 % t shpenzimeve totale t ferms ose pjesn m t madhe t vlers s inputeve q blejn fermat, (rreth 50%). Industria ushqimore. N vitin 2006 ishin 2053 ndrmarrje t industris ushqimore, 46% e t cilave n industrin e miellit dhe buks. Mbi 20% e tyre jan t lokalizuara n prefekturn e Tirans. N sektorin e industris ushqimore jan t punsuar 9995 persona. Vlera e prodhimit t industris ushqimore rezulton t jet 18% e vlers s prodhimit t prgjithshm agroushqimor (sipas INSTAT). Prsa i perket numrit t bizneseve agroprpunuese, industria e buks dhe emblsirave sht n vendin e par me 966 fabrika, ose 47% e totalit, e ndjekur nga industria e prpunimit t qumshtit me rreth 362 fabrika e baxho ose 18% dhe nga industria e miellit me 272 siprmarrje ose 13% e totalit. Bazuar n disa tregues, siprmarrjet agroushqimore jan shum t vogla dhe pjesa drrmuese e tyre nuk i arrijn standartet e siguris s BE-s, si rrjedhim ato nuk kan mundsi pr tu paraqitur n tregun huaj, veanrisht at t BE-s. N mnyr q t rritet shkalla e konkurrueshmris s industris s prpunimit t ushqimeve n Shqipri do t nevojiten investime pr t mbshtetur politikat prkatse t zhvillimit. Industria ushqimore, si nj deg e rndsishme e ekonomis shqiptare ka shnuar zhvillim t dukshm dhe t qendrueshm gjat viteve t fundit. Prodhimi n vler ka shnuar nivelin m t lart t viteve t fundit prej rreth 48 miliard lek, me nj rritje mesatare vjetore prej rreth 11.6%, duke filluar q nga viti 2000. Rritje m t ndjeshme vihen re n nndegn e prpunimit t qumshtit, at t prpunimit t mishit, etj. Niveli i investimeve sht nj tregues tjetr i rndsishm i zhvillimit t industris ushqimore. Investimet n prgjithsi kan ardhur n rritje, duke shnuar nj kulm n vitin 2005 me rreth
viii
2.9 miliarde lek. Duke analizuar kto investime jan pr tu shnuar 2 fenomene: (1) nga viti n vit ka ardhur duke u rritur pjesa e investimeve q shkon pr teknologji kundrejt asaj pjese q shkon pr objektet ndrtimore, gj e cila tregon se krahas prmirsimit sasior t investimeve, ka filluar edhe nj prmirsim cilsor i tyre, duke rritur nivelin teknologjik t industris, me t gjitha rrjedhojat pozitive t ktij fenomeni.(2) gjithashtu, gjat viteve t fundit vihet re nj rritje e burimeve t financimit t siguruara nga vet investitort dhe nga kredit bankare t vendit. Investimet m t mdha jan duke u br n industrin e prpunimit t qumshtit, ndrsa investimet n prodhimin e miellit dhe buks s bashku kan psuar rnie. T ardhurat dhe shitja e produkteve bujqsore. Bujqsia, duke qn e karakterizuar nga nj prmas shum e vogl e fermave, mbetet akoma mjaft e orientuar drejt plotsimit t nevojave t mbijetess s familjeve fermere. Kshtu, ndonse n treg dalin mbi 90% e fermerve, vetm 30-40% e prodhimeve bujqsore dhe blegtorale jan t destinuara pr treg. T ardhurat nga shitja e produkteve bujqsore jan rreth 220 mij lek pr ferm, nga e cila 58% nga produktet blegtorale. Rreth 43% e fermave marrin rreth 55 mij lek t ardhura dhe vetm 13% e fermave marrin mesatarisht mbi 400 mij lek t ardhura. Dukshm nn mesataren e vendit jan qarqet Kuks, Lezh, Dibr dhe Kor. Mbi mesataren jan qarqet Fier, Vlor dhe Berat. Qarqet q ku fermert e kan pjesn m t madhe t t ardhurave nga bimt jan Fier, Korc dhe Durrs, kurse nga begtoria jan Dibr, Kuks, Vlor, Elbasan, etj. T ardhurat nga shitja e produkteve bimore pr ferm jan rreth 92 mij lek n vit. 75% e fermerve realizojn t adhura nn 44 mij lek n vit, kurse 35% realizojn nga shitja m pak se 10 mij lek n vit. Nn mesataren e vendit jan fermert e qarqeve Dibr, Kuks, Gjirokastr dhe Lezh, ndrsa dukshm mbi mesataren jan qarqet Vlor, Berat dhe Fier. Eksporti. Aktualisht, mundsit e eksportit n Shqipri pr produktet bujqsore jan shum t kufizuara. Kjo sht kryesisht rrjedhoj e: i) pamjaftueshmeris dhe nivelit t ult t prodhimit bujqsor dhe industris agro-prpunuese; ii) mungess s lehtsirave t tregtimit (magazinimit, prpunimit, paketimit t produkteve); iii) standarteve t ulta lidhur me sigurin ushqimore; iv) shkalls s ult t konkurrueshmris n treg t produkteve bujqsore shqiptare pr shkak t cilsis s ult dhe kostos relativisht t lart t produkteve shqiptare. Rndsia e rritjes s eksporteve nuk shihet vetm pr t reduktuar bilancin tregtar, por edhe pr t prmirsuar cilsin e produkteve dhe rritjen e aftsive prodhuese, krijimin e vendeve t reja t puns, rritjen e mirqenies dhe n zhvillimin e prgjithshm ekonomik t vendit. Rritja e cilsis s produkteve tona do t ndikoj pozitivisht n rritjen e eksporteve si dhe do t rris shkalln e zevendesimit t importeve me produkte t prodhuara n vend. Ujitja dhe kullimi i toks. Siprfaqja kulluese prej 200.000 hektarsh ka infrastruktur q mund t kullohet, nga 280.000 hektar q sht aftsia kulluese e projektuar: (i) 200.000 hektar jan rehabilituar, por q do tre vjet kan nevoj pr mirmbajtje t vazhdueshme (pra, nga mungesa e deritanishm e mirmbajtjes, mund t themi s kjo siprfaqe tani sht rikthyer n gjendjen para rehabilitimit); 80.000 hektar kan nevoj pr rehabilitim fillestar dhe m tej do t kene nevoj pr mirmbajtje ciklike do 3 deri 4 vjet. N mbshtetje t kullimit funksionojn 28 hidrovore me 134 elektropompa n 10 rrethe t zons s ult (Shkodr, Lezh, Kurbin, Durrs, etj.), por rreth 50% e elektropompave kan nj koh prdorimi me shum s 20 vjet. Rrjeti i kanaleve kulluese me vepra arti prfshin nj gjatsi totale rreth 15.700 km. Siprfaqja e toks bujqsore e rrezikuar vazhdimisht nga prmbytja arrin 130.000 hektar (e mbrojtur aktualisht me argjinatura, kanale ujrash t larta e me hidrovor), ndrsa gjatsia e argjinaturs mbrojtse nga lumenjt dhe deti arrin n gjithsej 850 km. Siprfaqja e ujitshme n nivel vendi sht 188.000 hektar (siprfaqe q kan infrastruktur t rehabilituar dhe q mund t ujitet) nga 423.000 hektar gjithsej q sht aftsia ujitse e projektuar. Nga kjo shifer: (i) nga kjo rreth 70.000 hektar mund t perjashtohen pasi kan humbur funksionin e tyre si tok bujqsore (jan kthyer n zona urbane, prfshir ktu edhe abandonimin e shum skemave ujitse me ngritje mekanike q rezultojn jo efikase dhe (ii) 173.000 hektar kan nevoj pr rehabilitim, si proces ciklik i vazhdueshem.
ix
Nga 639 stacione pompimi pr ujitje t ndrtuar, vetm rreth 100 jan n gjendje pune, kurse pjesa tjetr jan stacione pompimi q, pr tu rivn n pun, kan nevoj pr investime. N disa raste t tjera ata jan dmtuar plotsisht dhe kan humbur funksionin si stacione pompimi n skemat ujitse prkatse. Mirmbajtja dhe menaxhimi i sistemeve t ujitjes dhe kullimit bhet: (i) nga bordet e kullimit, gjithsejt 16 borde kullimi me financim nga buxheti i shtetit; (ii) nga Shoqatat e Prdoruesve t Ujit -rreth 530 shoqata, dhe; (iii) ose nga Federatat e Ujit - 24 federata. Nga analiza e situats rezulton se si pasoj e akumulimeve disa vjeare t dherave, nga sistemi i ujitjes e kullimit, si pasoj moskryerjes s punimeve t pastrimit, pr t stabilizuar funksionimin e sistemit t ujitjes, kullimit e mbrojtjes nga prmbytja nevojitet ndrhyrje urgjente dhe mbshtetje financiare e konsiderueshme. Urgjent sht edhe rehabilitimi i argjinaturave t lumenjve. Rehabilitimi i argjinaturave mbrojtse nga lumenjt pr mbrojtjen e toks bujqsore nga grryerjet dhe prmbytjet q llogaritet n nj vler rreth 2500 milione lek vetm pr ndrhyrjet emergjente. Ka nevoj t dukshme pr vazhdimin intensiv t procesit t rehabilitimit t sistemeve t ujitjes, kullimit e mbrojtjes nga prmbytja deri n arritjen e konsolidimit t menaxhimit t ujitjes nga shpu-t dhe deri sa menaxhimi i sistemeve t kullimit e mbrojtjes nga prmbytja t kryhet nga bordet e kullimit me vetfinancim. Pr kt duhen br edhe ndryshimet prkatse t ligjit nr. 8518, dat 30.7.1999 Pr ujitjen e kullimin. Kjo e fundit do t rrit prgjegjsin e prfituesve dhe do t zbut ndrhyrjen e shtetit me buxhetin e tij n kt infrastruktur. Siguria ushqimore. Ky kontroll ka pr detyre ruajtjen e trritorit t vendit nga hyrja e infeksinoneve n kafsh dhe e shndetit t njerzve nga smundje q rrjedhin nga produkte me origjin shtazore, kjo nprmjet persosjes s procedurave t kontrollit n pikat kufitare t kontrollit veterinar. Shqipria ka 14 pika t inspektimit veterinar kufitar t produkteve me origjin shtazore. N kto pika kufitare kontrollohen t gjitha ngarkesat me produkte shtazore t importuara. Vetm pas ktij kontrolli n kto pika, t cilat jan barriera e par e kontrollit veterinar t produkteve me origjin shtazore, dhe pas kontrollit n doganat e brndshme kto produkte qarkullojn lirshem n tregun e brendshm. Infrastruktura e ktyre pikave t inspektimit le pr t deshiruar. Me prfundimin e projektit CARDS do t prmirsohet infrastruktura e 7 pikave t inspektimit veterinar kufitar. Prmirsimi i infrastrukturs t t gjitha pikave do t forcoj kontrollin veterinar n to. Inspektoriati veterinar i bashkis ka brenda juridiksionit t tij kontrollin e tregjeve pr kushtet sanitare - veterinare t tregtimit t produkteve me origjin shtazore. N dyqane ka nj prmirsim t dukshm t plotsimit t kushteve sanitaro veterinare t tregtimit. N tregjet masive, megjithse bashkia ka inspektoriat veterinar Prmannt, vihet re nj nivel jo i kenaqshem i plotsimit t kushteve sanitaro-veterinare. Me forcimin dhe organizimin e kontrolleve t prbashkta ka prpjekje pr plotsimin e ktyre kushteve. Megjithat, kontrolli i produkteve agroushqimore vazhdon t prballet me nj sr problemesh dhe nuk sht akoma n efienc t plot. N inspektoriatet e siguris ushqimore n qarqe mungojn databazat pr evidentimin, kontrollin dhe ndjekjen e problemeve t ndryshme, si fallsifikimi, ambalazhimi, tregtimi dhe importimi i produkteve ushqimore si dhe shkmbimi i informacionit ndrrajonal. Standardet kombtare t cilsis dhe siguris t produkteve ushqimore nuk jan t harmonizuara me ato t BE-s. Shkalla e implementimit t sistemeve ndrkombtare t siguris dhe cilsis, si HACCP dhe ISO etj., sht e pakt. Shndeti i kafshve. Pr momentin Shqipria sht e lir nga infeksioni i afts epizootike, lija e dhenve, pluropneumoonia kontagjioze e gjedhit, pesta e ruminanteve t vegjel, smundja vezikulare e derrave, si dhe ethet afrikane t derrave. Disa smundje t lists s OIE jan prezente dhe shkaktojn dme ekonomike t konsiderueshme pr blegtorin e vendit si: Pseudopesti i shpendve, Murtaja Klasike e Derrave., Anaplazmoza e gjedhit, Babezioza e gjedhit, Plasja, Tuberkulozi i gjedhit, Bruceloza e gjedhit, Bruceloza melitensis, Agalaksia kontagjioze,Varoatoza, etj. Po ashtu, prekshmria e njerzve nga smundje zoonotike ka aritur: salmoneloz afro 400 raste, bruceloz deri 700 raste, leishmanoz afro 100 raste, antraks 60 raste.
Nga rezultatet e gjurmimeve n lidhje m infeksionet e mesiprme t kryera n m shum se 1/3 e populacionit t kafshve (t imta pr bruceloz, gjedh pr tbc) rezulton nj prhapje nga 0,64 %-5% pr melitensin, dhe 0,19% pr smundjen e tuberkulozit. Mbrojtja e bimve. Aktualisht kontrolli i prodhimeve t fermerve pr eksport mbshtetet kryesisht n kontrollin vizual t tyre pr t prcaktuar pastrtin e tyre fitosanitare. Dergesa e tyre pr n vendet e tjera, shoqrohet me ertifikate fitosanitare standarte, e njjt me at t BE-s. Aktualisht lidhur me mbrojtjen e bimve mund t nnvizohen kto shtje ose probleme: sht vetm n fillesat e saj puna pr krijimin e zonave t mbrojtura si nj krkes kryesore pr sigurimin e nj prodhimi brenda standarteve dhe krkesave t BE-s pr eksportin e mundshm t prodhimeve bujqsore. Kjo ka filluar n zonn e Divjaks pr kulturn e patates. Prej vitesh monitorohet situata fitosanitare n kulturat bujqsore dhe pr luftimin e paraziteve t veante (lista e t cilve miratohet nga ministri) dhe fondi jepet nga buxheti i MBUMK. Prmendim luftimin e karkalecave, t minjve t arave, q kan qen dmtues t rrezikshm pr kulturat bujqsore, si dhe t mizs ullirit, etj. Por, copezimi i siprfaqes s mbjelljes t kulturave bujqsore shton s teprmi edhe problematikn e situats fitosanitare. N vendin ton ekziston nj rrjet i gjer i subjekteve importuese dhe tregtuese t produkteve pr mbrojtjen e bimve (PMB). Po kshtu, dhe struktura e PMB-ve q jan t miratuara pr tu prdorur, mbulon gjith aspektet e mbrojtjes s kulturave nga parazitet. Aktualisht, n treg nuk gjenden PMB t skaduara, pasi t gjitha PMB-t gjendje jan asgjsuar q para 6 vjetsh me fondet e dhna nga BE (Programi PHARE). Problem t ksaj natyr nuk ka patur gjat ksaj periudh pasi subjektet tregetuese, sidomos ata importues jan treguar t kujdesshm n futjen n treg t PMB-ve. Aktualisht nuk kryhen analizat cilsore t PMB-ve, pr prcaktimin e lnds vepruese dhe t prmbajtjes s saj n produkt, si dhe t mbetjeve t PMB-ve n bim, produkte bimore pr arsye t mungess s infrastrukturs laboratorike. Shrbimi kshillimor. Sistemi i shrbimi kshillimor aktualisht prbhet nga nj mori ofruesish shrbimesh publike dhe private. Shrbimi publik sht forma m e organizuar dhe dominuese e shtrire n t gjith vendin. Ai sht pjes e strukturave t MBUMK-s n nivel qendror dhe rajonal, i mbshtetur edhe nga nj rrjet qendrash informacioni. N shkall vendi, n kt shrbim jan t punsuar rreth 245 specialist bujqsie. Ky shrbim jep asistenc teknike, njohuri dhe informacion pr t gjith fermert dhe operator t tjer t interesuar n fushn e bujqsis. Ndr problemet m t rndsishme m t cilat prballet shrbimi kshillimor mund t prmendim: (i) numri i kufizuar i ekstensionistve (mesatarisht nj ekstensionist pr 2000 fermer) dhe angazhimi i tyre me detyra t shumta jashte fushs s tyre; (ii) sigurimi i mbshtetjes financiare t nevojshme n formn e investimeve pr qendrat e informacionit bujqsor dhe shpenzimeve operative pr realizimin e aktiviteteve kshillimore; (iii) mosha mesatare e lart e ekstensionistve dhe aftsit e pakta t tyre n prdorimin e mjeteve kompjuterike dhe teknologjive t informacionit. Tendenca. Prodhimi bujqsor dhe t ardhurat e ferms kan pasur prirje t dukshme n rritje. Prodhimi blegtoral z rreth 46% t prodhimit t prgjithshm t sektorit, i ndjekur nga bimt e arave me rreth 44% dhe pemtaria me rreth 11%. Ritmet m t larta t rritjes s prodhimit vrehen n pemtari. Gjat viteve t tranzicionit mund t identifikohn prirje t rndsishme zhvillimore. Po ti referohemi vitit 1992 si vit baz, bazuar n t dhnat dhe studimet e kryera, si dhe n grafikt vijues, disa prej ktyre prirjeve jan: Rnie e dukshme dhe e vazhdueshme, por graduale, e siprfaqes s mbjell me bim arash, n veanti me grur dhe duhan. Kjo pr shkak t leverdis s ult ekonomike t grurit dhe konkurrencs s jashtme, ndrsa pr duhanin edhe pr shkak t mungess s kapaciteteve prpunuese n vend. Rritje e vazhdueshme, e dukshme dhe graduale e siprfaqes s mbjelle me foragjere dhe me patate, rritje dhe pastaj nj far stabilizimi n siprfaqen e mbjell me perime. Kjo rritje i
xi
prgjigjet emergjencs dhe pastaj rritjes s krkesave pr produkte blegtorale dhe pr perime t freskta. Rritje t ndjeshme t siprfaqeve t serrave pr prodhim perimesh, n prgjigje t leverdis s prodhimit t tyre dhe t deficitit t ndjeshm t oferts lokale s perimeve. Rritje t ndjeshme t rendimenteve n foragjere, patate, qumsht lope e dhie, vez dhe prgjithsisht n pemtari dhe vreshta. Rritje t shpejt t numrit t drufrutoreve dhe siprfaqes s mbjell me vreshta (kjo e fundit sidomos pas vitit 1996). Pr nga shpejtsia ky sektor ka realizuar rritjen m t madhe. Vitet e fundit vihen re prirje t rritjes s numrit t fermave blegtorale t specializuara. Vihet re, gjithashtu, rritje e fermave me via pr majmri me numr krersh 5-10, por edhe lop me 11-50 krer, t fermave me dhi me numr nga 11-50 dhe dele mbi 500 krer, ka flet pr lindjen dhe prforcimin e prirjeve t specalizimit bujqsor. Fermat blegtorale me mbi 5 krer via u rriten me gati 50% n vitin 2006 n krahasim me vitin 2004. Gjat po ksaj periudh pularit me gjela deti u rritn me 10%, fermat me mbi 10 zgjoj blet u riten me 38%, fermat me mbi 6 krer lop u rritn me 22%, fermat me mbi 6 dosa u rritn me 4%, numri i pularive pe mish me mbi 5000 pula u rrit me 18%, ndrsa sht pakesuar numri i fermave me gica pr majmri me mbi 50 krer pr gati 60% si dhe sht rritur numri i pularive t mdha me mbi 50 mij krer me 50%. Vihet re kristalizimi i disa poleve t zhvillimit bujqsor, si jan qarku i Kors, Beratit dhe Dibrs pr pemtarin, ai i Fierit pr mbarshtimin e lops, Elbasani, Shkodra, Dibra dhe Vlora pr t imtat, Shkodra dhe Lezha pr derrat, Fieri Tirana dhe Durrsi pr perimet, Fieri, Berati, dhe Vlora pr rrushin, etj., t cilat flasin pr hapa t rndsishm n specializimin rajonal n prodhimin e produkteve t ndryshme bujqsore. Vihet re nj tendenc e qart e rritjes s eksporteve, por ato dominohen nga produktet e Prpunuara. Eksportet nga bujqsia kan nj prirje t leht rritjeje, q dominohet nga perimet, megjithat bhet fjal pr vllime t kufizuara eksportesh. Produktet me origjin nga blegtoria jan m pak t eksportuarat, bile ka nj tendence t paqart q me shum anon nga rnia e eksporteve me origjin kt deg t bujqsis. Produktet organike. Koht e fundit vihet re nj forcim i dukshm i praktikave t bujqsis organike. Sot jan 93 ferma organike, ndrsa siprfaqja e ertifikuar pr produkte organike sht 1074 ha1. Pjesa m e madhe e fermave dhe e siprfaqes sht e ertifikuar nga SHBO, ALBINSPEKT, ose trupa t huaja. Produktet kryesore organike jan bimt mjeksore, vaji i ullirit, frutat dhe rrushi, perimet dhe qumshti, disa prej t cilve jan eksportuar edhe n vende t tjera si Zvicr, Holland, etj. Gjithashtu prodhohen sasi m t vogla vezsh, djathi, vere dhe mishi. Financimet pr bujqsin. Pas nj trendi pozitiv deri n vitin 2004, fondet pr bujqsin kan ardhur n ulje, me uljen m t madhe t regjistruar n vitin 2005. Ulja e investimeve, megjith rritjen e leht t shpenzimeve, sht nj paralajmerim serioz pr t ardhmen e mbshtetjes financiare t bujqsis. Kmbanat po bien fort dhe sht mir t merren masa sa m par. N vazhdimesi, kontributi shtetror pr bujqsin ka qen mjaft i kufizuar, ai sht sjellur n rreth 1-1.5% t buxhetit, dhe akoma m pak n raport me PBB. Prgjithsisht, investimet n bujqsi jan mbshtetur me hua dhe grante t huaja. Si e tregon edhe tabela e meposhtme, komponenti i investimeve t brendshme nuk ka nj prirje t qart n rritje, ato paraqiten n nivele disi t stabilizuar, kurse investimet e huaja jan ato q paraqesin nj dinamik t paqart dhe t pasigurt, pr t ardhur n nj rnie t ndjeshme, gati prgjysmim, n vitin 2005. Nse do t bnim nj analiz m t hollesishme, mund t identifikohet leht se investimet m t mdha kan shkuar dhe shkojn n rehabilitimin ujitjes dhe t kullimit, pasuar nga investimet pr tokn dhe shrbimet bujqsore. Investimet private. Bujqsia dhe agro-industria, edhe pse deg t rndsishme dhe me potencial t madh, sipas vlersimeve m t fundit, duket se ende nuk jan n gjendje t bjn
Po te perfshijme ketu edhe masivet me geshtenja, siperfaqet me bime mjekesore dhe me kerpudha, atehere siperfaqja totale arrin pothuaj ne 3000 ha.
xii
investime private n shkall t madhe. Ashtu si dhe n vitet e mparshme, investimet n t gjitha format private, publike dhe ato nprmjet kredive bankare duket se nuk arrijn t kalojn kufirin 0.3 pr qind ndaj PBB-s Pas nj rritjeje t dukshme n raport me vitin 2000, niveli i investimeve n industrin agroprpunuese sht n nivele pak a shum t stabilizuara. Financat rurale. Krahas ktyre, mbshtetje financiare pr fermert dhe bujqsin ofrojn edhe nj numr agjencish dhe institucionesh t finances rurale. Financat rurale n Shqipri, veanrisht ato n mbshtetje t fermerve, aktualisht dhe n nj t shkuar jo shum t larget, mund t shihen prmes kontributeve t disa aktorve, projekteve ose agjencive: Fondi i Financimit t Zonave Malore, Programi i Zhvillimit t Zonave Malore, projekti 2KR, Projekti i Shrbimeve Bujqsore, projekti Mbshtetje pr Prodhimin Bujqsor (FAO), projekti SBCA (USAID, mbyllur), Unioni i Shoqrive t Kursim Kreditit (USHKK), nj numr projektesh ta pavarura t shoqatave t ndryshme ndrkombtare, sistemit bankar dhe vet fermert. Mbshtetja kumulative e tye ka qn e konsiderueshme, por gjithsesi e pamjaftueshme. Ata kan mbshtetur fermer individuale, shoqata fermersh, agrobiznese t ndryshme, me grante, hua dhe kredi pr teknologji, farra dhe fidana, raca, marketing, njohuri dhe asistenc teknike. Aktualisht jan me aktive Fondi i Financimit t Zonave Malore, Programi i Zhvillimit t Zonave Malore dhe USHKK. Nuk ka t dhna t sakta se sa mund t jet numri i prfituesve, por ata jan disa mijra. N t ardhmen pritet t injektohen me shum financa n sektorin e bujqsis dhe ushqimit. Prve dy projekteve n vazhdim, forcimi dhe shtrirja m e gjer rajonale e USHKK mbetet si alternativ kryesore. Krahas ksaj sistemi bankar do t duhet te luaj me shum rol, por pr kt duhet t nxitet tregu i toks dhe kooperimi midis fermerve, mbasi rreziku pr moskthimin e kredive nga fermert sht i lart dhe kostoaj e transaksioneve t kredive pr shkak t numrit t madh t fermerve do t ishte e madhe dhe frenuese. Eksperiencat e huaja (Gramen Bank-Bangladesh, Rumania, etj.) mund t jen t vlefshme edhe pr forcimin e sistemit t financave rurale t Shqipris. Politikat pr bujqsin. Gjat periudhs s kaluar e deri m sot, politika pr bujqsin mund t cilsohet si nj mbshtetje kryesisht indirekte dhe sht fokusuar n kto aspekte kryesore: rehabilitimi i infrastrukturave, krijimi i nj mjedisi pro-biznes, mbshtetja e shrbimeve ndaj fermerve dhe forcimi institucional. An pozitive dhe negative, mundsi dhe rreziqe pr bujqsin shqiptare. Koha ka dshmuar dhe studimet tashm kan evidentuar s sektori bujqsor dhe agroprpuns aktualisht karakterizohet nga disa tipare mjaft pozitive, q prbjn njkohsisht anet e forta t tij. Kto an jan themelore pr tu marre parasysh n aktivitetet programuese zhvilluese, por edhe pr t justifikuar at optimizm dinamik q mbshtet progresin e sigurt t bujqsis shqiptare. M krysoret e ktyre anve jan: Bujqsia dhe agroprpunimi jan thuajse nj sektor trsisht privat; Shqipria ka kushte klimatike, mikroklimatike dhe toksore t prshtatshme, resurse biologjike t pasura dhe t larmishme; vendi yn ka nj tradit bujqsore t vjetr dhe me vler; vendi yn ka nj popullsi bujqsore t edukuar relativisht mir, gj q premton pr efektivitet dhe produktivitet t knaqshm n bujqsi, bujqsia jon ka pasur nj mbshtetje t konsiderueshme teknike dhe financiare prgjat tranzicionit t saj t vshtir, e cila jo vetm ka zgjidhur probleme dhe situata t vshtira, por ka krijuar edhe premisa t reja pr zhvillime m efektive dhe m t qendrueshme. Disa dobsi t sektorit jan: ferma e vogl dhe e fragmentizuar, nj numr shum i madh fermash dhe nj popullsi e madhe bujqsore, brez i ri jo sa duhet i apasionuar pas bujqsis, mund t krijoj probleme t trashgimis s tradits, diversifikimi i lart i prodhimit n ferm, mungesa e ndjeshme e mbshtetjes financiare shtetrore t drejperdrejt. Sektori ka mundsi t prfitoj nga programi i qeveris pr rruget rurale, me efekte t ndjeshme n marketingun e produkteve, nga investimet mdha rehabilituese t ujitjes dhe kullimit, nga potenciali i pashfrytzuar i agroprpunimit (veanrisht n zonat rurale), nga mbshtetja pr nxitjen e bashkveprimit reciprok t fermerve, nga investimet e kryera dhe ato
xiii
t programuara pr tregjet me shumice dhe tregjet rurale, nga asistenca shtetrore kshilluese dhe orientuese dhe nga aktivitetet kontrolluese dhe ertifikuese t shtetit. N mnyr t veant, sektori i bujqsis ka mundsi t mdha t prfitoj nj mbshtetje t madhe zhvilluese nga procesi i integrimit europian, kryesisht programi IPA. Njkohsisht, ka nj sr rreziqesh krcnojn q zhvillimet n sektorin bujqsor dhe at agroprpunues t jen m t ngadalta ose m t pasigurta: zvarritja e konflikteve pronsore dhe e kompensimit t ish-pronarve, shterrja e projekteve dhe programeve t huaja pr bujqsin dhe ushqimin, mos kryerja n koh e prputhjes s legjislacionit shqiptar me acquis communautaire, mos stafimi dhe rekrutimi i nnpunsve t rinj n mosh, t shkolluar s fundmi, sipas procedurave dhe rregullave plotsisht korrekte, si dhe mostrajtimi i bujqsis si sektor prioritar. Kjo do t bnte q mbshtetja shtetrore financiare pr bujqsin t ishte nn nivelin e krkuar.
Vizioni, prioritetet dhje qllimet strategjike

Vizioni. Sektori bujqsor dhe ai i agroprpunimit duhet t arrijn nj nivel m t lart prodhueshmrie dhe konkurrueshmrie, si n tregun vendas edhe n at ndrkombtar, mbi bazn e prmirsimit t kushteve pr veprimin e iniciatives private por edhe t nj mbshtetjeje zhvilluese m t plot, n nj mnyr t qendrueshme, q t garantohet nga institucione efiente. Vizioni strategjik i SSBU e sheh zhvillimin bujqsor dhe agroindustrial nn prizmin e integrimit europian. Prioritetet strategjike. SSBU ka kto prioritete: i. ii. iii. iv. T rritet mbshtetja financiare pr fermat, bizneset bujqsore dhe ato agroprpunuese T prmirsohet menaxhimi, ujitja dhe kullimi i toks bujqsore T prmirsohet marketingu i produkteve bujqsore dhe atyre t prpunuara T rritet niveli dhe cilsia e teknologjive, informacionit dhe njohurive t fermerve dhe agroprpunuesve v. T rritet cilsia dhe siguria ushqimore e produkteve bujqsore dhe atyre t prpunuara
Sektort strategjik. SSBU ka kto sektor prioritar: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Prodhimi i pemve frutore, ullirit dhe rrushit Prodhimi perimeve Prodhimi i produktet blegtorale Prpunimi industrial i frutave dhe perimeve Prpunimi industrial i rrushit Prpunimi industrial i qumshtit dhe mishit
Qllimi kryesor i SSBU sht: T mbshtes zhvillimin e qendrueshm t sektorit bujqsor dhe agroprpunimit. Zhvillimi i qendrueshm garanton prmbushjen e krkesave ushqimore t brezit aktual pa rrezikuar brezat q do t vijn, punsim t qendrueshm, t ardhura t mjaftueshme, jetes t denje dhe kushte t prshtatshme pun pr fermert. Ai garanton ruajtjen dhe prmirsimin e kapaciteteve prodhuese t burimeve natyrore, pa prishur ciklet ekologjike dhe ekuilibrat natyror, pa prishur zakonet social-kulturore t bashksive rurale dhe pa ndotur mjedisin, si dhe redukton prekshmrin e sektorit bujqsor nga faktort natyror dhe social ekonomik. Zhvillimi i qendrueshm siguron harmoni midis tre aspekte themelore: aspektit ekonomik t zhvillimit, aspektit social dhe atij mjedisor. Qllimet strategjike t SSBU jan:
xiv
1. Menaxhimi i qendrueshm i toks, si komponenti baz i zhvillimit t qendrueshm bujqsor, dhe n harmoni t plot me t 2. Rritja e punznies, t ardhurave dhe nivelit t jetess s fermerve dhe familjeve t tyre 3. Rritja e efiencs ekonomike t sektorit bujqsor dhe atij agroprpunues, e cila shprehet prmes rritjes s prodhueshmris dhe cilsis s produkteve t tyre 4. Garantimi i nj standarti t siguris ushqimore (food safety) m t lart pr t gjith popullsin 5. Prmirsimi i marketingut agrar SSBU sht n koherenc t plot me Objektivat e Zhvillimit t Mijvjearit (OZHM). Lidhja midis SSBU dhe OZHM-ve realizohet veanrisht prmes dy prej OZHM-ve, objektivit 1 dhe objektivit 7, si dhe politikave prkatse.
Politikat
Koncepti yn politik. Strategjia dhe zhvillimi i bujqsis ka nevoj pr nj baz t qart konceptuale politike. Ndonse n planet strategjike (shumvjeare) dhe ato korrente (njvjeare) sht prvijuar mjaft mir mnyra, prioritetet dhe fushat e ndrhyrjes prmes politikave t ndryshme, publike ose private, n bujqsi sht i nevojshm nj riformulim m i qart dhe m i sistemuar konceptit mbi politikn bujqsore q duhet t zbatohet n Shqipri. Koncepti i ri mbi politikn bujqsore do t konsistoj n kto parime t rndsishme: Rritjen e karakterit pjesmarrs ose gjithprfshirs t procesit politik n tr gjatsin e ciklit t politkave: identifikim, hartim, miratim, zbatim, monitorim dhe vlersim. Sigurimin e vazhdimsis s cikilit t politikave, duke evituar pauzat dhe frakturat, pr t siguruar vazhdimsi t mbshtetjes s bujqsis. Fokus m i madh n mbshtetjen direkte, pr t br t mundur goditjen n pikat me kritike, n faktort e drejprdrejt, si pr shmbull teknologjia, t rritjes s prodhimit bujqsor dhe t cilsis s tij. Kalimi n fazn e monitorimit dhe vlersimit t detyruar dhe t standartizuar t efekteve t politikave dhe programeve, si kusht jo vetm pr t rritur angazhimin menaxherial, por edhe pr t siguruar efektivitet t qendrueshm t masave zhvilluese. Arritjet ose efektet e politikave t zhvillimit duhet t maten kundrejt indikatorve t formuluar n mnyr SMART. Fokusim m i plot i vemendjes n politikat pr nga krkesa, ose politikat tregtare bujqsore. N t ardhmen politikat q synojn t menaxhojn krkesn konsumator do t duhet t zen nj vend t veant, nisur nga efektiviteti q kan treguar ato n vende t tjera, por edhe tek ne. Integrimi i Objektivave t Zhvillimit t Mijvjearit (OZHM), pr t cilat sht dakortsuar zyrtarisht edhe Shqipria, n mnyr t veante objektivi pr reduktimin e varfris. Ky objektiv megjithse nuk del n mnyr eksplicite, reflektohet n mnyr implicite n parimet e mesiprme t politiks s re bujqsore dhe synohet t arrihet prmes rritjes s prodhimit dhe punznies n zonat rurale. Ky riformulim, i br dhe pranuar kshtu n mnyr eksplicite, do t ishte kusht me rndsi q strategjia e bujqsis t ishte koherente, objektive dhe t kishte efekte t prekshme mbi rezultatet e zhvillimit t bujqsis dhe ushqimit. N fund t fundit dhe n mnyr t prmbledhur, objektivat qendror t SSBU do t ishin rritja e prodhimit bujqsor dhe agroushqimor dhe prmirsimi i standarteve t siguris ushqimore. Nga pritet t vij rritja e prodhimit. Rritja e prodhimit bujqsor do t vij nga shtimi i siprfaqes s toks nn kultur, duke mbjell tokat e lna djerr, dhe nga rritja e produktivitetit t bimve dhe kafshve. Produktiviteti do t rritet nga prmirsimi i ujitjes s toks, i teknologjive bujqsore (prfshir inputet), dhe njohurive e aftsive bujqsore. Prmirsimi i uitjes dhe teknologjive krkon investime shtes, por edhe rregulla t prmirsuara
xv
dhe kapacitete pr ti br dhe zbatuar ato, ndrsa prmirsimi i njohurive dhe aftsive bujqsore krkon edhe shpenzime shtes, kapacitete dhe politika adekuate. Kshtu, jo vetm investimet por edhe asistenca teknike dhe kshillimi do t jen dy nga shtyllat m t rndsishme pr t zhvilluar bujqsin. N funksion t implementimit t politikave t msiprme pr arritjen e objektivave strategjike, do t jet e nevojshme t tentohen ose t prdoren nj numr i madh edhe i larmishm instrumentash politik. Ndarja e tyre konkrete, n form t grupuar sipas ktyre dy akseve, do t jen : Politika q lidhen kryesisht me investime n bujqsi ose agroprpunim : Pagesa direkte ose skemat e kredive pr investime n teknologji prodhuese Pagesa direkte ose skemat e granteve pr inpute ose agroprpunim Subvencioni i norms s interesit (ose garantimi) t kredive bankare private Pagesa direkte per nxitjen dhe mbshtetja e inisiativave lokale Politika q lidhen kryesisht me kshillimin dhe asistencn teknike ndaj fermerve: Hartimi i platformave pr inovacionin rural n shkall zonale Partnershipet paralele (shoqatat apo grupet e prodhuesve ose t marketingut t fermerve, grupet e veprimit lokal) Krijimi i partnershipeve vertikale (fermer dhe tregtar, ose agroprpunues, q kooperojn n skema t prbashkta t shitblerjes s inputeve, prodhimit dhe shitjes s produkteve) Vendosja e rregullave dhe forcimi i monitorimit pr eliminimin e sindromave monopoliste potenciale n tregun e inputeve Lehtsimi i licencimit dhe barrs tatimore t tregtareve t produkteve pr t shtuar konkurrencn n treg Ngritja e shkollave fushore t fermerve Prmirsimi i teknikave dhe aftsive bujqsore Forcimi i kapaciteteve t monitorimit t cilsis s farrave dhe fidanave Shkmbimi i prvojave lokale n teknologjite e prodhimit, tregtim dhe n organizimin e shoqatave Prmirsimi i sistemit NJIF2 n zona t ndryshme n shkall vendi Nxitja e lobingjeve t fermerve n shkall zonash e n shkall vendi Diskutime n grup pr identifikimin e rrugve pr nxitjen e agroturizmit dhe produkteve organike Futja e praktikave t mira bujqsore Studime tregu pr identifikimin e tregjeve niche Asistenc teknike dhe/ose financiare pr aktivitetet e shtimit t vlers s produkteve t fermerit Fushata sensibilizuese Vendosja e standarteve pr produktet bujqsore Prmirsime t aktiviteteve t mbledhjes, shprndarjes, prdorimit dhe publikimit t informacionit statistikor Prmirsime t procedurave t planifikimit, monitorimit, vlersimit dhe publikimit t rezultateve t tyre Prmirsime ligjore dhe prputhja e legjislacionit shqiptar me at t BE Prmirsimi i i sistemit t informacionit t tregut Prmirsimi i standarteve t siguris ushqimore do t varet nga shkalla e prmirsimit t nivelit t teknologjive t prodhimit dhe marketingut, prmirsimet e legjislacionit t siguris dhe shkalla e zbatimit t tij, qasjet e garantimit t siguris ushqimore dhe efienca e kapaciteteve t monitorimit.
Njohuri dhe informacion bujqesor
xvi
Pr t realizuar standarte t prmirsuara t siguris ushqimore prgjithsisht do t duhet: Efektivitet n prqasjen e legjislacionit shqiptar me at t BE, duke prfshir edhe sistemet e garantimit t siguris. Prmirsim t burimeve njerzore q menaxhojn problemet e siguris Prmirsim t laboratorve dhe t bazs laboratorike t siguris ushqimore Prqasjet politik q do t implementohen n funksion t realizimit t objektivave t SSBU do t jen: Mbshtetja financiare publike direkte dhe indirekte Nxitja e burimeve t brendshme T msuarit dhe rrjetzimi (angl.: learning and linking) Pjesmarrja dhe dialogu i prfituesve dhe aktorve Fuqizim i prfituesve nga programet Krijimi i nj mjedisi konkurrues Nxitja e kooperimit Produktet e pritshme dhe politikat sipas objektivave. Rezultatet ose produktet e pritshme pr arritjen e do qllimi, si dhe politikat prkatse jan si m posht. N prputhje me qllimet e strategjis dhe rezultatet e pritshme nga zbatimi i saj, politikat kryesore q do t siguronin arritjen e ktyre rezultateve dhe t vet qllimeve do t ishin: Objektivi 1-Menaxhimi i qendrueshm i toks, si komponenti baz i zhvillimit t qendrueshm bujqsor, dhe n harmoni t plot me t. Rezultatet e pritshme pr kt objektiv jan: 1. 2. 3. 4. Kompletohet reforma e toks Ndalet dmtimi dhe kufizohet tjetrsimi fizik i toks Prmirsohet menaxhimi i toks Prmirsohet vaditja, kullimi dhe mbrojtja e toks nga prmbytja
Politikat Afatshkurtr (2008) e n vazhdimsi Prmirsime ligjore n drejtim t prdorimit dhe transferimit t toks, duke prfshir edhe politika fiskale adekuate Trainime pr forcimin organizativ dhe institucional t shoqatave t ujitjes Forcimi institucional pr menaxhimin e toks (Inspektoriati i toks, etj.) Ekstension pr t prmirsuar menaxhimin e integruar t toks Rehabilitim i ujitjes dhe kullimit, me fonde publike ose duke nxitur sektorin privat Afatmesme (2009-2010) e n vazhdimsi Mobilizimi dhe ndrgjegjesimi i aktorve t zhvillimit bujqsor pr prmirsimin e menaxhimit t toks buqjesore Sistem informimi pr prdorimin e toks Ekstension pr t prmirsuar menaxhimin e integruar t toks Rehabilitim i ujitjes dhe kullimit, me fonde publike ose duke nxitur sektorin privat Trainime pr forcimin organizativ dhe institucional t shoqatave t ujitjes Afatgjat: (2011-2013) Rehabilitim i ujitjes dhe kullimit, me fonde publike ose duke nxitur sektorin privat Forcimi i rolit t pushtetit vendor n drejtim t ujitjes dhe kullimit Ekstension pr t prmirsuar menaxhimin e integruar t toks
xvii
Trainime pr forcimin organizativ dhe institucional t shoqatave t ujitjes Objektivi 2-Rritja e punznies, t ardhurave dhe nivelit t jetess s fermerve dhe familjeve t tyre Rezultatet e pritshme pr kt objektiv jan: 1. Rritet punznia n ferm 2. Rriten t ardhurat n ferm 3. Prmirsohet niveli i jetess s fermerve Politikat (Afatshkurtr, afatmesm, afatgjat) Ekstension pr transferim teknologjish, njohurish, aftsish dhe prvojash Kredi ose grante pr fermert Prmirsimi i prpunimit t produkteve n nivel ferme Prmirsimi i magazinimit t produkteve n nivel ferme Prmirsimi i operacioneve t pasvjeljes n nivel ferme Nxitja e aktiviteteve agroturistike dhe e diversifikimit n ferm, n prgjithsi Objektivi 3-Rritja e eficencs ekonomike t sektorit bujqsor dhe atij agroprpunues, e cila shprehet kryesisht Prmes rritjes s prodhueshmris dhe cilsis s produkteve t tyre Rezultatet e pritshme pr kt objektiv jan: 1. Rriten rendimentet e kulturave dhe kafshve prioritare 2. Ulet kostoja pr njesi prodhimi n kulturat dhe kafsht prioritare 3. Rritet marzhi i fermerit (%) (Afatshkurtr, afatmesm, afatgjat) Hartimi dhe zbatimi i projekteve specifike pr shtimin e prodhimit, t prdorimit dhe cilsis s inputeve bujqsore Investime n agroprpunim Ekstension bujqsor pr teknologjit, teknikat dhe metodat e reja, pr shtimin e njohurive dhe aftsive bujqsore tek fermert Objektivi 4- Garantimi i nj standarti t siguris ushqimore (food safety) m t lart pr t gjith popullsin Rezultatet e pritshme pr kt objektiv jan: 1-Prmirsohet legjislacioni i kontrollit 2-Forcohen institucionet e kontrollit 3-Prmirsohen teknologjite e prodhimit 4-Prmirsohen praktikat prodhuese dhe tregtare 5-Rritet cilsia e inputeve dhe lndve t para 6-Prmirsohet mbarshtimi i kafshve t prodhimit Politikat Afatshkurtr (2008) e n vazhdimsi Prmirsime n laboratoret dhe instrumentat e kontrollit
xviii
Prmirsime dhe forcim i sistemit t agjencive dhe organeve t kontrollit Nxitet prmirsimi i sistemeve dhe metodave t siguris ushqimore Ekstension pr praktikat e mira bujqsore dhe tregtare Fushata sensibilizuese pr sigurin ushqimore Matrikullim i kafshve bujqsore Ndrtim therrtoresh Afatmesme (2009-2010) e n vazhdimsi Prmirsime n laboratoret dhe instrumentat e kontrollit Prmirsime dhe forcim i sistemit t agjencive dhe organeve t kontrollit Nxitet prmirsimi i sistemeve dhe metodave t siguris ushqimore Ekstension pr praktikat e mira bujqsore dhe tregtare Fushata sensibilizuese pr sigurin ushqimore Matrikullimi i kafshve bujqsore Afatgjat: (2011-2013) Prmirsime n laboratort dhe instrumentat e kontrollit Prmirsime dhe forcim i sistemit t agjencive dhe organeve t kontrollit Nxitet prmirsimi i sistemeve dhe metodave t siguris ushqimore Ekstension pr praktikat e mira bujqsore dhe tregtare Fushata sensibilizuese pr sigurin ushqimore Objektivi 5-Prmirsimi i marketingut agrar Rezultatet e pritshme pr kt objektiv jan: 1. Prmirsimi i infrastrukturs tregtare 2. Rritja e fuqis negociuese t fermerve 3. Prmirsimi i monitorimit dhe analizes s tregjeve Politikat: Afatshkurtr (2008) e n vazhdimsi Prodhim dhe shprndarje e informacionit t besueshm, n vendin dhe kohn e duhur Ndrtimi i tregjeve t reja me shumice dhe pikave t reja t grumbullimit Promovimi i shoqatave dhe partnershipeve paralele dhe vertikale Nxitja e operacioneve t pasvjeljes Nxitja e lobingut pr politikat tregtare t grupeve t fermerve Lehtsi fiskale pr agrobizneset q vendosen n zonat rurale Fuqizimi i strukturave publike t monitorimit dhe analizes s tregjeve Nxitja e praktikave t mira tregtare q rrisin cilsin e produkteve Afatmesme : (2009-2010) e n vazhdimsi Prodhim dhe shprndarje e informacionit t besueshem, n vendin dhe kohn e duhur Promovim i shoqatave dhe partnershipeve paralele dhe vertikale Nxitja e operacioneve t pasvjeljes Nxitja e lobingut pr politikat tregtare t grupeve t fermerve Nxitja e praktikave t mira tregtare q rrisin cilsin e produkteve Afatgjat: (2011-2013) Prodhimi dhe shprndarja e informacionit t besueshm, n vendin dhe kohn e duhur
xix
Promovimi i shoqatave dhe partnershipeve paralele dhe vertikale Nxitja e operacioneve t pasvjeljes Nxitja e lobingut pr politikat tregtare t grupeve t fermerve Ndrtimi i tregjeve t fermerve Nxitja e praktikave t mira tregtare q rrisin cilsin e produkteve Politika t tjera t rndsishme jan forcimi i kapaciteteve administrative t MBUMK dhe agjencive t saj, q t jen t afta t menaxhojn efektivisht sektorin e bujqsis dhe agroprpunimit. Kjo prfshin prmirsimin e kapaciteteve planifikuese, implementuese, monitoruese dhe analizuese t MBUMK dhe agjencive n vartsi t saj, por edhe aftsimin pr menaxhimin efektiv t MSA dhe, n prgjithsi, t procesit t integrimit me BE.
Llogaridhnia, monitorimi dhe analiza vlersuese

Indikatort e SSBU. Indikatort baz t vlersimit t arritjes s rezultateve nga politikat e parashikuara jane si n tabeln q vijon. Pr t reduktuar ndjeshm varfrin dhe rritur mirqnien do t duhen norma t larta rritjeje t prodhimit bujqsor. Nr 1 2 3 Njesia e 2006 2013 Matjes Produktiviteti n agroprpunim 000 lek/1 t punsuar 4800 6000 Produktiviteti ne bujqesi 000 lek/1 te punesuar 2250 3200 Pjesa e produkteve t shitura % 35 60 Indikatoret
Rrjedhojat pr burimet
Kostimi i SSBU sht br duke u bazuar n tavanet e PBA pr periudhn 2008-2010, me nj rritje vjetore 4-5% n vit pr vitet e tjera. Rritja e investimeve pr bujqsin do t vij kryesisht nga identifikimi i projekteve t reja, nga fondet e IPARD, pjesrisht edhe direkt nga buxheti i qeveris shqiptare. Tabela e mposhtme tregon koston indikative te SSBU sipas viteve: Tabela 10: Buxheti i SSBU (mld leke) Emrtimi 2008 2009 2010 2011 2012 2013 5.6 5.85 Kosto (mld leke) 5.80 4.70 5.00 5.3
shtje kritike t lidhura me buxhetin e bujqsis

Pavarsisht nga llogaritjet, realizimi i parashikimeve t strategjis n nivele t knaqshme, do t varet nga menaxhimi i disa shtjeve ky, q mendohet t jen shtje kritike t strategjis. Midis tyre prmendim: Identifikimi dhe sigurimi i projekteve t reja Mbshtetja financiare per bujqsin Progresi pr MSA (lidhet me financimet n kuadrin e IPA-s) Monitorimi dhe vlersimi (efektiviteti i projekteve) Sigurimi i nj procesi pjesmarrs n tr gjatsin e ciklit t politikave Ristrukturimi dhe konsolidimi administrativ do t jet nj nga shtjet m kritike, sepse cilsia e burimeve njerzore dhe e strukturave implementuese do t jet e rndsishme pr arritjen e objektivave t politiks.
xx
Kontributet financiare pr bujqsin dhe ushqimin pritet q t jen m t gjera se sa parashikohen vetm n buxhetin publik bujqsor.
xxi
HYRJE
Qllimet e strategjis
N kuadrin e Sistemit t Planifikimit t Integruar (SPI), n Shqipri sht duke u hartuar Strategjia Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim (SKZHI). Kjo strategji do t jet nj reflektim koherent i strategjive sektoriale dhe ndrsektoriale. Nj nga dokumentat m t rndsishm strategjik n kt kuadr sht edhe Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit (SSBU). Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit mbshtetet n: Programin e qeveris pr zhvillimin ekonomik t vendit dhe n veanti pr zhvillimin e bujqsis dhe ushqimit. Prpjekjet pr integrimin europian dhe euroatlantik, q do t thot zbatimi i Marrveshjes s Prkohshme (MP), marrveshjes s stabilizim asocimit (MSA) dhe planit t antarsimit n NATO Programin e Investimeve Publike (PIP) dhe asistencn e huaj Prve kontributit pr SKZHI-n, strategjia sektoriale ka pr qllim t vendos lidhjen midis objektivave strategjik, me nj perspektiv shtat vjeare, dhe programeve t shpenzimeve t hartuara n kuadrin e PBA-s. Qllimet e tjera t strategjis jan: T siguroj koherncn e politikave dhe sensin e orientimit afatgjat t zhvillimit t sektorit t bujqsis dhe ushqimit T krijoj qartsi n lidhje me reformat dhe proceset e zhvillimit q ndodhin n sektorin publik e privat. Tu paraprij nevojave pr mbshtetje teknike dhe financiare t bujqsis
Procesi i hartimit t strategjis

SSBU u konceptua si nj projekt profesional Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit u hartua nga nj grup teknik me baz t lart profesionale, i prbr nga specialist t njohur t fushave t ndryshme, si t ekonomis, bujqsis, agroprpunimit, veterinaris, mbrojtjes s bimve, etj. Prfshitja e tyre efektive dhe n mnyr institucionale n procesin teknik t hartimit t SSBU ishte premis e rndsishme pr nj produkt me nivel t lart shkencor. SSBU u konceptua dhe u realizua si nj proces demokratik Drafti i strategjis iu nnshtrua nj procesi t gjer kshillimi. Pr kt qllim, u ngrit dhe funksionoi nj grup kshillimor pr strategjin, i prbr nga profesionist t shquar dhe me prvoj nga terreni dhe nga fusha e drejtimit t problemeve t bujqsis, me prfaqsues nga biznesi bujqsor dhe agroushqimor, organizatat dhe grupet e ndryshme t interesit. Kshillimi me kt grup siguroi prfshirjen n strategji t ideve dhe kndvshrimeve realiste t problematikave dhe nevojave pr politika zhvilluese efektive.
Prve ktij procesi t vazhdueshm kshillimi, drafti i SSBU iu nnshtrua edhe nj procesi t gjer konsultimi dhe prmirsimi demokratik. Ai u konsultua me aktort rajonale t zhvillimit bujqsor dhe rural, si prfaques t biznesit, t fermerve dhe shoqatave t tyre, t rrjeteve lokale t organizatave jofitimprurese, t universiteteve dhe agjencive t huaja t zhvillimit. SSBU u konsultua n mnyr t veant me shoqrin civile edhe n nivel qendror. Konsultimi me donatort ishte hapi i fundit i konsultimit t SSBU, prej nga rezultuan ide dhe sugjerime t vlefshme pr prmirsimin e mtejshm t draftit. N mbshtetje t zbatimit t strategjis u realizuan nj numr koncept-projektesh, t cilat iu paraqiten donatorve dhe qeveris shqiptare pr shqyrtim dhe finalizim t mtejshm. SSBU u konceptua dhe u realizua si nj proces transparent Hartimi i strategjis nuk ishte aspak nj proces i mbyllur. Gjat procesit drafti i strategjis qendroi i shpallur n internet pr publikun e interesuar. Gjat fazs s hartimit dhe dskutimeve drafti u b i njohur dhe iu shprnda nj numri t madh specialistsh dhe personalitetesh t fushs, pr komente dhe kontribute shtes. Prgjat dikutimit, u organizua edhe nj debat elektronik prmes internetit, pr shtje t veanta dhe kritike pr zhvillimin e bujqsis dhe ushqimit, si ceshtja e mbshtetjes m t mir financiare t tyre, konceptimi i projekteve pr zhvillimin e tyre n t ardhmen, etj. T gjitha jo vetm e bn me transparent procesin e hartimit t strategjis, por kontribuan edhe pr prmirsimin e mtejshm t draftit t strategjis. SSBU u konceptua dhe u realizua si nj proces ekstra-politik Nj nga aspektet m t rndsishme t procesit t hartimit t SSBU ishte edhe karakteri jopolitik i tij. Kjo u konsidedrua si nj eshtje kyce, n mnyr q SSBU t ishte produkt i kontributeve dhe kndveshrimeve politik sa m t gjera e t ndryshme. Kjo u b e mundur prmes fteses pr tju bashkangjitur procesit edhe nj numr eksponentsh t njohur t politiks bujqsore me prirje politike opozitare. Prmes angazhimit serioz t ktyre specialistve dhe profesionistve, baza e strategjis u zgjerua dhe u konsolidua m tej. Ajo u b m e qendrueshme dhe, pr pasoj, m efektive. SSBU ka si pronar t gjith aktort kryesor t zhvillimit I gjith procesi i hartimit t SSBU, n konceptin dhe realizimin e tij, beri t mundur synimin ton themelor, q t realizojm nj produkt q nuk nuk ka pronar vetm Ministris e Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit, por t gjith aktort e zhvillimit bujqsor dhe agroindustrial duke filluar nga fermert, agrobiznesi, shoqria civile, agjencit dhe grupet e ndryshme t interesit. Prandaj kemi besim se kemi n dor nj produkt strategjik q do ti shrbej zhvillimit t shpejt dhe t qendrueshm t sektorit bujqsor dhe atij agroprpunues. SSBU sht nj produkt shqiptar Strategjia sht realizuar nga profesionist shqiptar, prandaj ajo sht nj produkt kryesisht shqiptar. Megjithat, aty sht prfshir edhe kontributi i ekspertve t huaj. Kjo sht br qoft n mnyr direkte, prmes komenteve t bra nga disa ekspert t njohur t fushs s zhvillimit rural dhe bujqsis, qoft indirekt prmes konsultimit t nj numri t madh dokumentesh, studimesh dhe analizash t kryera nga ekspert t huaj, posarisht ose jo, pr politikat e zhvillimit bujqsor e m gjer n Shqipri. SSBU ka frymmarrje ndrsektoriale Strategjia nuk ishte nj proces i mbyllur. Duke e par at si nj pjes integrale t nj dokumenti m t gjer strategjik, (SKZHI), si dhe duke pasur parasysh lidhjet e ndrsjella t sektorit t
bujqsis dhe ushqimit me sektor t tjer t zhvillimit ekonomiko-social n vend, SSBU ka pika kontakti t rndsishme me Strategjin Ndrsektoriale t Zhvillimit Rural, me Strategjin e Zhvillimit Rajonal, at t arsimit, t turizmit, mjedisit, etj. Kjo frymmarrje ka lejuar q nj sr shtjesh dhe objektivash t zhvillimit bujqsor t trajtohen dhe formulohen n lidhje t ngusht me shtjet afine dhe objektivat prkats n strategjit e tjera, si dhe ka rritur koherencn dhe integritetin e SSBU.
SSBU dhe Politika e Prbashkt Europiane (PBE)

SSBU sht e lidhur me PBE, ose Politikn e Prbashkt Europiane. Politika e re europiane pr bujqsin prfshihet n kuadrin e zhvillimit rual. Zhvillimi rural n BE prfshin katr boshte q jan: Boshti 1: Prmirsimi i konkurrencs n bujqsi dhe pylltari Boshti 2: Prmirsimi i mjedisit dhe fshatit Boshti 3: Cilsia e jets dhe diversifikimi i ekonomis n zonat rurale Boshti 4: Leader3, ose zhvillimi me pjesmarrje Po t kemi parasysh vizionin ton pr zhvillimin bujqsor (konkurrueshmeria) duket qart q strategjia jon e bujqesis dhe ushqimit sht n nj linje me t (boshti 1 m lart). Gjithashtu, n prqasjen ton pr zhvillimin bujqsor, pjesmarrja e prfituesve dhe e tr aktorve t zhvillimit bujqsor, duke filluar m identifikimin e problemeve e deri tek monitorimi dhe vlersimi i tij, parashihet t bjt me nj pjesmarrje t gjer dhe demokratike t tyre, cka prputhet me filozofin e boshtit t katrt t politiks europiane. BE synon t nxis konkurrencn dhe konkurrueshmerin e produteve t prodhuara nga fermert europian duke e shkputur subvencionin nga sasia e prodhimit (i ashtuquajturi mekanizmi i shkputjes, ose mekanizmi me nj pages). Kjo do t bj q konkurrenca t forcohet, sepse tani fermert do t orientohen me shum nga krkesat e tregut. Ky mekanizem tashm nuk inkurajon fermat e mdha, kshtu q edhe kto duhe t mendojn me shum pr konkurrencn. Subvencioni pr fermert europian lidhet edhe me krkesa pr sigurin ushqimore, mbrojtjen e mjedisit dhe cilsin e produkteve, shndetin e kafshve dhe t bimve, etj. (jan 18 standarte q duhet t plotsohen n kt kuadr n mnyr q fermert t marrin ndihm).
SSBU dhe MSA

MSA sht marrveshja pr stabilizim dhe asociim e lidhur mes Republiks s Shqipris dhe BE me 12 qershor 2006. MSA do t hyj n fuqi pasi t miratohet nga t gjitha vendet antare t BE nj pr nj, gj q mendohet t zgjat rreth 2 vjet. MSA prcakton tre kritere kryesore pr antarsimin e Shqipris n BE: Demokracia dhe shteti i s drejts, ose kriteri politik Krijimi i nj ekonomie tregu funksionale, ose kriteri ekonomik Adoptimi i acquis communautaire, q ka 31 kapituj, ose standartet europiane Kta tre kritere, ose kapituj, si quhen, ndahen n 31 fusha dhe 145 nnfusha. Me VKM nr. 463 dat 5.07.2006 u miratua edhe Plani Kombtar pr Zbatimin e MSA (PKZMSA). Ky plan u hartua n prgjigje t vendimit t janarit 2006 t BE Pr parimet, prparsit dhe kushtet e prmbajtura n Partneritetin Europian me Shqiprin, ku jepen prparsit
3
Fr.: Liaison Entre les Activitees de Development Economique et Rural
afatshkurtra dhe afatmesme t Shqipris pr integrim n BE. N PKZMSA jepen pr secilin kapitull, do fush dhe nnfush, iniciativat ligjore dhe aktivitetet zbatuese, pr periudhn afarshkurter 2006-2007, pr periudhn afatmesme 2008-2010 dhe at afatgjat 2011-2012. PKZMSA ka edhe 6 anekse: Lista e inisiativave ligjore, Kostoja e prgatitjes dhe prkthimit t legjislacionit, Vlersimi i shtesave t numrit t punonjsve, Nevojat pr trainim, Vlersimi i nevojave pr fonde n infrastruktur, Teknologjia e informimit dhe konsulenca, Lista e aktiviteteve zbatuese. Lidhja mes SSBU dhe MSA sht organike dhe reflektohet n disa aspekte:
N vizionin e SSBU: vizioni i SSBU sht konkurrueshmeria dhe integrimi i Shqipris n BE. Konkurrueshmeria sht e lidhur ngusht me ndrtimin e nj ekonomie tregu funksionale, q t prballoje trysnin e konkurrencs, dhe me ndrtimin dhe zbatimin e nj kuadri ligjor sipas standarteve europiane.
qendrueshm n sektorin bujqsor dhe agroindustri, ndrsa objektivat kan t bjn me menaxhimin e qendrueshm t toks bujqsore, rritjen e standartit t jetss s fermerve, rritjen e siguris ushqimore, prmirsimin e marketingut agrar, etj. T gjitha kto jan t refleks i tre kritereve t MSA.
N qllimin dhe objektivat e SSBU: qllimi i SSBU sht garantimi i zhvillimit t
N politikat e prcaktuara n SSBU: Ndr politikat kryesore t SSBU jan prmirsimet ligjore sipas standarteve europiane, prmirsimi i informacionit, mbshtetja e teknologjive t prodhimit, mbshtetja e metodave dhe teknikave t reja t prodhimit, forcimi i institucioneve t planifikimit, analizs dhe t monitorimit t zhvillimeve n bujqsi, etj. T gjitha kto synojn t kontribuojn n prmbushjen e tre kritereve t vna Shqipris nga ana e BE pr tu antarsuar n kt organizat.
KAPITULLI 1
KUSHTET AKTUALE
1.1 Vendi i bujqsis n ekonomin kombtare
Bujqsia sht nj nga sektort kryesore t ekonomis son, duke kontribuar me rreth 21 % t PBB-s (n vitin 2006). Familjet rurale vazhdojn t mbizotrojn me mbi 50% t popullsis dhe bujqsia prbn alternativn kryesore t znies me pun t njerzve n zonat rurale. Rritja mesatare reale n bujqsi gjat pes viteve t fundit sht vlersuar t jet me rreth 3-3.5%/vit.
Dega
Tabela 1: Bujqsia kundrejt GDP ( %) 1996 2000 2005 36.1 9.7 5 49.2 100 25.5 7.6 8.1 58.8 100 20.5 9.7 14.8 55 100
Bujqesia Industria Ndertimi Sherbimet Totali

Source: INSTAT, 2006
Grafiku 1: Dinamika dhe struktura e PPB
Megjithat, rritja e sektorit bujqsor sht nn mesataren kombtare dhe, njhersh, larg 15.9 21 21.4 25 potencialeve reale. Kjo vjen si rezultat i 80% problemeve m t cilat prballet sektori, ku 70% 85.3 84.4 87 87 60% mbizotrojn ato t lidhura m eksodin rural, 50% Frutikultura siprfaqen e kufizuar t fermave dhe pronsin 40% Bimet e arave 30% mbi tokn, marketingun e produkteve, ujitjen Blegtoria 89.6 90.5 93.7 77.4 20% dhe kullimin, nivelin e ult t teknologjive t 10% prdorura, organizimin e dobt t fermerve, 0% 2000 2004 2005 2006 nivelin e ult t zhvillimit t industris agroushqimore, etj. Kto kushte dhe probleme Burimi: Vjetari Statistikor i MBUMK, 2006 ndikojn negativisht mbi interesin pr investime serioze pr prodhimin e produkteve t ndryshme me natyr agroushqimore.
100% 90% %
1.2 Toka bujqsore

Siprfaqja totale e toks bujqsore z rreth 24% (ose rreth 699,000 hektar) t siprfaqes s prgjithshme t vendit, nga e cila vetm rreth 561 mij hektar jan tok ar. Rreth 43% (ose 304 mij hektar) e siprfaqes bujqsore ndodhet n zonn fushore me cilsi prgjithsisht t mira prodhuese, rreth 34% (ose 239 mij hektar) n zonn fushore dhe mbetja prej rreth 23% (ose 159 mij hektar) sht n zonn malore, e destinuar pothuajse tresisht n kultivimin e pemve frutore. Reforma e toks. N fund t vitit 2006, treguesit kryesore t privatizimit t toks bujqsore paraqiten si m posht: Ndarja e toks ka arritur n 561 mij hektar, q prben 98.6% t fondit t toks t parashikuar pr ndarje prej 569 mij hektarsh. Jan pajisur me tok rreth 445 mij familje bujqsore, n t cilat prfshihen rreth 65% e t gjith popullsis s vendit.
Rreth 137 mij hektar tok jan n pronsi shtetrore, nga t cilat 110 mij hektar administrohen sipas ligjit nr.8312, nga komunat dhe bashkit, ndrsa 27 mij hektar prcaktohen si disponibl shtetrore. Problemet kryesore me t cilat ndeshet aktualisht reforma e toks kan t bjn me zgjidhjen e konflikteve t evidentuara lidhur me pronsin mbi tokn. Gjeografia e shtrirjes s konflikteve sht kryesisht, por jo vetm, periferia e qendrave t mdha urbane dhe zona bregdetare. Reforma e toks. Procesi i dhnies s titujve t pronsis, ose dhnia e aktit t marrjes s toks n pronsi, si siprfaqe, ka arritur n 542 mij hektar ose 97.2% e t gjith siprfaqes q realisht sht ndar. Aktualisht jan rreth 15 mij hektar tok bujqsore q prdoret (shfrytzohet) nga familje bujqsore, por q nuk disponojn tapi pr shkaqe t ndryshme e t njohura. Kjo situat ndeshet me shum n Kutia 1: Tregu i toks qarqet e Shkodrs, Kuksit Tregu i i toks n Shqipria mbetet shum i dhe Fierit. Pengese n pazhvilluar. Deri tani veetm 2% e efermerve i dhnien e akteve t kan shirur tokat dhe vetm 3.5% i kan dhene ato marrjes s toks n me qera. Megjithse n vitin 2004 taksa pr transaksikonet e toks u ul nga 2.5 n 0.5% pronsi jan edhe perseri transaksionet e toks buqjesore nuk konfliktet me natyr t ndrsyhuan dukshm. Disa nga faktort q e ndryshme. pengojn zhvillimin e tregut t toks jan: Procesi i regjistrimit fillestar t toks bujqsore n cilsin e saj si pasuri e paluajtshme dhe si produkt i regjistrimit prfundimtar t titujve t pronsis n ZVRPP, ka arritur n 87.5% t t gjitha zonave kadastrale rurale t vendit. Regjistrimi fillestar deri n fund t vitit 2005 sht kryer nga Njsia e Menaxhimit t Regjistrimit t Toks n MBUMK. Me VKM nr. 159, dat 21.3.2006, kjo veprimtari ka kaluar n varsi t ZQRPP. Sipas t dhnave t ZQRPP, deri tani jan evidentuar si t realizuara mbi 20 mij transaksione t pronave t paluajtshme n zonat rurale. Ritmi i transaksioneve sht shtuar disi n 2-3 vitet e fundit, kryesisht n zonat periferike t qendrave t mdha urbane. Ekziston nj mosprputhje midis s drejts s prdorimit dhe shfrytzimit t toks me detyrimin q kan pronaret e toks pr mbrojtjen e saj. Kjo edhe sepse ligji pr mbrojtjen e toks sht miratuar shum vite me von se sa ligji q sanksiononte t drejtn e pronsis private mbi tokn. Ndrkoh, toka bujqsore i sht nnshtruar faktorve dmtimit t vazhdueshm nga veprimtarit e njerzve dhe nga faktor natyrore. Aktualisht rezulton t jen dmtuar disa mij hektar tok, q nuk mund ti nnshtrohen procesit t rehabilitimit t saj. Ndonse ligji parashikon dhe detyron krijimin e strukturave t mbrojtjes s toks, ato ende nuk jan krijuar. Ndryshimi radikal i karakterit t pronsis mbi tokn dhe i t drejts s pronsis mbi t, kushtzon edhe ndryshimin radikal t mnyrs s administrimit t toks.
fragmentii i madh i toks; prirja e t rinjve pr tu mos u marre me bujqsi; lidhja e forte e fermerve me tokn; prirja pr t mos e shitur tokn e lene trashegim nga t part; zhgenjimi i fermerve nga sistemi i meparshem kooperativist; familja e madhe fermer; pasiguria pr pronn e marre; pronsia embivendosur n disa raste; ndarja dhe ndrtimet e paligjshme mbi tokn buqjesore, etj. Analizat tregojn s edhe qeradhnia do t oishte shum e nevojshme. Eficenca e nj fermeri q merr tok me qera sht 28%, krahasuar me 12% eficencn e nj fermeri q jep tok me qera dhe me 28% eficencn e nj fermeri q as merr dhe as jep tok me qera. Sidoqofte, tregu i toks mbetet nga sfidat m t veshtira n sektorin e bujqsis.
Niveli aktual i administrimi i toks nuk i prgjigjet krkess pr menaxhim efektiv dhe t qendrueshm t saj dhe as arritjes s objektivave t prcaktuar pr integrimin evropian t vendit ton. Sipas t dhnave t vlersimeve t ndryshme, vitet e fundit ka arritur q siprfaqja e toks4 t shfrytzohet n masn 80-85%. Ndonse ligji nr. 9244,dat 17.6.2004 rregullon drejt raportet ndrmjet s drejts s pronsis private mbi tokn me detyrimin pr mbrojtjen e saj si nj pasuri kombtare, n periudhn e tranzicionit nuk sht arritur t ndrtohen dhe t prcaktohen politika adekuate t prdorimit t toks, t krahasueshme me politikat prkatse n vendet e rajonit. N t kaluarn, por edhe aktualisht, vrehen dmtime t fondit t toks bujqsore q paksojn kufijte fizike t saj, si jan ndrtimet e paligjshme, zgjerimi i pa argumentuar e hapsirave urbane n dm t toks bujqsore, dmtimi i shtretrve t lumenjve, etj. Krahas tendencave pr zvoglim t siprfaqes vihen re edhe dmtime t vlerave agro-ekologjike t toks si rezultat i mosaplikimit t praktikave t mira bujqsore. Tashm sht mjaft shqetesues edhe fenomeni i kripezimit, i knetezimit dhe ndotjeve t natyrave t ndryshme n disa zona t vendit. Gjithashtu, mungon dhe nj sistem i informacionit pr tokn, q t jet i ndrtuar mbi metodologji bashkkohore dhe q t shrbj pr mbrojtjen dhe manaxhimin m t mir t saj.
1.3 Madhsia e fermave

Bujqsia sht e dominuar nga ferma me siprfaqe t vogl (mesatarisht 1.13 hektar) dhe t copzuara n mesatarisht 3.9 parcela pr ferm, me nj madhsi mesatare prej 0.25 hektarsh, gj q prben nj penges t rndsishme pr rritjen e produktivitetit t toks dhe zhvillimin eficient t sektorit bujqsor. Fermat me madhsi t vogl jan m t prhapura n pjesn malore, si dhe n at veriore t vendit. Ferma me madhsi m t vogl vrehen n prefekturat e Kuksit, Dibrs, Shkodrs dhe Lezhs (me mesatare respektivisht prej 0.52 hektar, 0.58 hektar, 0.93 hektar dhe 1.00 hektar).
Grafiku 2. Madhsia e ferms sipas grupeve

Mbi 2.1 12% 0.1-0.5 24%
1.1-2 38%
0.6-1 26%
Burimi: Vjetari statistikor i MBUMK, 2006
Parcelizimi i toks bujqsore sjell nj sr vshtirsish pr prodhimin dhe tregtimin e produkteve bujqsore, dhe ka br q prdorimi n shkall t gjer i mekaniks bujqsore t jet i vshtir. Nga ana tjetr, lvizjet e parreshtura migruese nga zonat rurale n drejtim t qendrave t mdha urbane, kan br q siprfaqe t konsiderueshme tok bujqsore t lihen djerr. Kto dhe faktor t tjer me natyr prodhuese ose tregtare, kan krijuar nj mjedis t prshtatshm pr hyrjen n vend t nj gam t gjer mallrash bujqsore t huaja (t paprpunuara), kryesisht nga vendet fqinj.
1.4 Inputet bujqsore

Fermert fundit jan Megjithat, fermerve.
4
ndeshen me shum probleme n kuadrin e prdorimit t mekanizimit. Gjat viteve t importuar nj numr i konsiderueshm traktorsh dhe pajisjesh t tjera mekanik. paisjet moderne n llojet e duhura akoma nuk jan ende sa nevojitet n dispozicion t Zoteruesit e makinerive bujqsore u caktojn fermerve mime shum t larta pr
Kjo i referohet tokes se ndare nga reforma e te pranuar nga fermeret
kryerjen e proceseve t mekanizuara bujqsore si plugime, mbjellje, korrje dhe shirje, transport, etj. Kjo bn q niveli i mekanizimit bujqsor t rritet ngadal dhe pr nj mas t madhe fermersh shfrytzimi i mnyrave tradicionale, si trheqja me kafsh ose punimet me krah, mbeten si alternativa t vetme. Vetm 74% e familjeve q merren me bujqsi e kryejn punimin baz t toks me mjete t mekanizuara. 23% e tyre punojn tokn me kafsh dhe 59% me krah dhe me mekanik. N punimin e toks me krah sundojn fermat n zonat malore (75%) dhe fermat e vogla 0-1 hektar dhe ato t mesme me 1-2 hektar. Punimi i toks me kafsh sht nj fenomen jo vetm n zonat malore dhe kodrinore, por edhe n zonat fushore. Por, si tham pak m lart, punimi manual i toks sht nj praktike e cila nuk shkaktohet aq nga Kutia 2 :Prdorimi i inputeve mungesa e traktorve, pasi n Shqipri ka 1 traktor pr N vitin 2006 ka nj rnie t ndjeshme t kimikateve t prdorura n bujqsi. Nj 70 hektar. Ky fenomen nuk ferme ka prdorur 17% m pak plehra kimike. lidhet me mungesn e Veanerisht ka rene prdorimi i diamonit, me mjeteve t ndryshme 54% m pak dhe nitrati me 24%. Prpjesa e fermave q prdorin plehra kimike pothuajse mekaniks bujqsore, por ai nuk ka ndryshuar (99%), por sht rritur lidhet kryesisht me tarifat e mjaft numri i fermave q prdorin ure (27%) larta t punimeve, m n nj koh q ka rene shum numri i fermave q prdorin nitrat (me 30%). sht mjaft efiencn e ult t pozitiv fakti q sht rritur ndjeshem numri veprimtaris bujqsore si dhe fermave q prdorin pleh organik me 33% dhe siprfaqen e kufizuar dhe t kjo sht mjaft pozitive n kontekstin e praktikave t mira bujqsore. N kt copzuar t fermave.
kontekst do ta konsidronim negative ritjen e ndjeshm t sasis s pesticideve me 55% dhe t sasis pr ferme merreth 35% me shum. Pr sa i takon prdorimit t traktorve, megjithse numri i tyre ka rene, numri i fermave q prdorin traktor pr t kryer punimet baz t toks ka mbetur n nivel thuajse t njjt, ndrsa sht pakesuar mjaft numri i fermave q punojn tokn me krah me rreth 8%, cka flet pr rritje t prdorimit t kafshve t puns. Kjo mendohet s vjen nga tarifat e paprballueshme t punimeve me traktor.
N nivel vendi fermert q prdorin plehra kimike zen rreth 93% t totalit t fermerve. Plehrat kimike zen rreth 23 % t shpenzimeve totale t ferms ose pjesn m t madhe t vlers s inputeve q blejn fermat, (rreth 50%).
Vetm rreth 40-45% e fermerve prdorin ushqim t blera pr blegtorin. Numri i fermerve q prdorin ushqime t blera pr blegtorin sht m i lart n zonat malore si rezultat i prodhimit m t ult t foragjereve dhe nevojs pr rezerva m t mdha ushqimore gjat stins s dimrit.
1.5 Agroindustria
Agroindustria shqiptare sht nj sektor kompleks bizNsesh t vogla private q jan krijuar nga privatizimi i ndrmarrjeve agroushqimore t mparshme, si dhe nga iniciativa private m investime t reja. Privatizimi i ktyre ndrmarrjeve filloi n vitin 1992 m industrin e buks, miellit, prpunimit t qumshtit, pijeve alkolike dhe atyre joalkolike.
Grafiku 3: Rritja e prodhimit bujqsor dhe agroindustrial

200 180 160 140 120 100
Bujqesia
80
Agroperpunimi
60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Burimi: Vjetari Statistikor i MBUMK, 2000-2006
Para vitit 1990, industria ushqimore grumbullonte dhe prpunonte 50-80 % t gjith produkteve t bujqsis. Ndrmarrejt agroprpunuese benin edhe marketingun e produkteve t tyre. Industria ushqimore siguronte rreth 42% t vlers s prgjithshme t industris dhe punsonte rreth 47,000 vet. N vitin 2006 ishin 2053 ndrmarrje t industris ushqimore, 46% e t cilave n industrin e miellit dhe buks. Mbi 20% e tyre jan t lokalizuara n prefekturn e Tirans. N sektorin e industris ushqimore jan t punsuar 9995 persona. Vlera e prodhimit t industris ushqimore rezulton t jet 18% e vlers s prodhimit t prgjithshm agroushqimor (sipas INSTAT). Ecuria e ktij sektori krahasuar me bujqsin duket edhe nga grafiku 3 m lart. Prsa i prket numrit t bizneseve agroprpunuese, industria e buks dhe mblsirave sht n vendin e par me 966 fabrika, ose 47% e totalit, e ndjekur nga industria e prpunimit t qumshtit me rreth 362 fabrika e baxho ose 18% dhe nga industria e miellit me 272 siprmarrje ose 13% e totalit. Bazuar n disa tregues, siprmarrjet agro ushqimore jan shum t vogla dhe pjesa drrmuese e tyre nuk i arrijn standartet e siguris s BE-s, si rrjedhim ato nuk kan mundsi pr tu paraqitur n tregun huaj, veanerisht at t BE-s. N mnyr q t rritet shkalla e konkurrueshmeris s industris s prpunimit t ushqimeve n Shqipri do t nevojiten investime pr t mbshtetur politikat prkatse t zhvillimit. Edhe n rastet e ekzistencs s bizneseve moderne me destinacion eksportin lnda e par nuk sigurohet n vend, sepse burimet e furnizimit brenda vendit si n sasi, ashtu edhe cilsi dhe mim t prshtatshm, jan t kufizuara. (Pr shmbull, nga industria e prpunimit t perimeve m teknologji t ngrirjes s thell prodhohen mbi 2000 ton perime n vit, por 90% e lnds s par vjen nga importi, si Greqia Italia dhe Maqedonia). Industria ushqimore, si nj deg e rndsishme e ekonomis shqiptare ka shnuar zhvillim t dukshm dhe t qendrueshm gjat viteve t fundit. Prodhimi n vler ka shnuar nivelin m t lart t viteve t fundit prej rreth 48 miliarde lek, me nj rritje mesatare vjetore prej rreth 11.6%, duke filluar q nga viti 2000. Rritje m t ndjeshme vihen re n nndegn e prpunimit t qumshtit, at t prpunimit t mishit, etj. Niveli i investimeve sht nj tregues tjetr i rndsishm i zhvillimit t industris ushqimore. Si shihet nga tabela 2, investimet n prgjithsi kan ardhur n rritje, duke shnuar nj kulm n vitin 2005 me rreth 2.9 miliarde lek. Duke analizuar kto investimeve jan pr tu shnuar 2 fenomene: (1) nga viti n vit ka ardhur duke u rritur pjesa e investimeve q shkon pr teknologji kundrejt asaj pjese q shkon pr objektet ndrtimore, gj e cila tregon s krahas prmirsimit sasior t investimeve, ka filluar edhe nj prmirsim cilsor i tyre, duke rritur nivelin teknologjik t industris, me t gjitha rrjedhojat pozitive t ktij fenomeni.(2) gjithashtu, gjat viteve t fundit vihet re nj rritje e burimeve t financimit t siguruara nga vet investitort dhe nga kredit bankare t vendit.
Tabela 2: Investimet private n agroprpunim (mln lek) Nndega 2000 2004 2005 2006 Mish Qumsht Miell Buk dhe mblsira Uj mineral dhe pije t buta Tjetr Totali 120.7 51.5 77.9 67.4 394.7 141.1 853.3 92.4 790 114.7 96.9 271 932.7 2297.7 425.6 624.3 1124.5 203.4 62.8 475.9 2916.5 170.3 1194.8 79.6 295.8 47 258 2045.5
Burimi: Vjetari Statistikor, 2006, MBUMK
Investimet m t mdha jan duke u br n industrin e prpunimit t qumshtit, ndrsa investimet n prodhimin e miellit dhe buks s bashku kan psuar rnie.
1.6 Tregtia dhe marketingu i produkteve bujqsore

Bujqsia, duke qn e karakterizuar nga nj prmas shum e vogl e fermave, mbetet akoma mjaft e orientuar drejt plotsimit t nevojave t mbijeteses s familjeve fermer. Kshtu, ndonse n treg dalin mbi 90% e fermerve, vetm 30% e prodhimeve bujqsore dhe blegtorale jan t destinuara pr treg. T ardhurat nga shitja e produkteve bujqsore jan rreth 220 mij lek pr ferm, nga e cila 58% nga produktet blegtorale. Rreth 43% e fermave marrin rreth 55 mij lek t ardhura dhe vetm 13% e fermave marrin mesatarisht mbi 400 mij lek t ardhura. Dukshm nn mesataren e vendit jan qarqet Kuks, Lezh, Dibr dhe Korc. Mbi mesataren jan qarqet Fier, Vlor dhe Berat. Qarqet q ku fermert e kan pjesn m t madhe t t ardhurave nga bimt jan Fier, Kor dhe Durrs, kurse nga begtoria jan Dibr, Kuks, Vlor, Elbasan, etj. T ardhurat nga shitja e produkteve bimore pr ferme jan rreth 92 mij lek n vit. 75% e fermerve realizojn t adhura nn 44 mij lek n vit, kurse 35% realizojn nga shitja m pak se 10 mij lek n vit. Nn mesataren e vendit jan fermert e qarqeve Dibr, Kuks, Gjirokastr dhe Lezh, ndrsa dukshm mbi mesataren jan qarqet Vlor, Berat, Fier. Tregtia e produkteve bujqsore dhe ushqimore vendase sht akoma e pazhvilluar. Nisur nga dominimi derrmues i produkteve t importuara n treg, plotsimi m i mir i nevojave t tregut shqiptar me produkte vendase duhet t jet nj objektiv i rndsishm strategjik, ndrkoh q prmirsimi i nivelit t eksportit sht nj an tjetr, po aq e rndsishme. Aktualisht, mundsit e eksportit n Shqipri pr produktet bujqsore jan shum t kufizuara. Kjo sht kryesisht rrjedhoj e: i) pamjaftueshmris dhe nivelit t ult t prodhimit bujqsor dhe industris agroprpunuese; ii) mungess s lehtsirave t tregtimit (magazinimit, prpunimit, paketimit t produkteve); iii) standarteve t ulta lidhur me sigurin ushqimore; iv) shkalls s ult Kutia 3: Sa plotsohen nevojat t konkurrueshmeris n treg t produkteve e tregut me produkte vendi? bujqsore shqiptare pr shkak t cilsis s Importet bujqsore dhe ult dhe kostos relativisht t lart t agroindustrialejan shum t produkteve shqiptare. mdha, ato arrijn rreth 400
milion . Importet bujqsore zen rreth 20% t importeve totale t vendit, kurse eksportet vetm 89%. Kjo vjen edhe nga fakti q Shqipria nuk plotson ne vojat me produkte vendi pr nj numr t konsiderueshm produktesh agroushqimore. Shqipria siguron vet 40% t nevojave pr grure (ose miell), 52% t nevojave pr fruta, 25% t mishit t pules, 80% t mishit t gjedhit, 60% t mishit t derrit, 90% t patateve, 95% t e perimeve dhe t qumshtit. Kto shifra mund t shrbjn edhe si disa argumente pr t zhvilluar degt e bujqsis ku prodhimi sht deficitar, por edhe si argumenta prse bujqsia ka nevoj pr me shum mbshtetje.
Bilanci i eksport-importit t produkteve ushqimore sht tregues i rndsishm sintetik pr ecurin e zhvillimit bujqsor n vend. Sipas t dhnave t viteve t fundit, situata e eksportit dhe e importit paraqitet problematike. Bilanci tregtar i eksport importit tregon nj raport prej rreth 1/7.4 (Tabela 3). Bujqsia, e cila sht nj sektor potencialisht eksportues, po prballet edhe me problem t organizimit t eksportuesve dhe strukturave prkatse, si t tregjeve t grumbullimit, t magazinimit dhe t industris prpunuese; me probleme administrative t kontrollit t cilsis nga
10
strukturat shtetrore si dhe standartet apo me shkalln e pamjaftueshme t zbatimit t ligjit pr kontrollin e ushqimeve. Rritja e eksporteve do t vij prmes politikave mbshtetese nga qeveria si dhe prmes rritjes s konkurrueshmris s vet bizneseve duke evidentuar ose siguruar: (i) far krkojn tregjet nga furnizuesit e tyre (llojin e produktit, cilsin, paketimin, kanalet e Tabela 3: Trendi i eksporteve dhe importeve shprndarjes), (ii) far kapacitete ne mijra leke prodhimi nevojiten, (iii) si i plotsojn 2004 2005 2006 konkurrentt kto krkesa, e t tjera. 5147000 5567089 7154416 Eksporte Rndsia e rritjes s eksporteve nuk shihet vetm pr t reduktuar bilancin Burimi Vjetari Statistikor 2006, MBUMK tregtar, por edhe pr t Prmirsuar cilsin e produkteve dhe rritjen e aftsive prodhuese, krijimin e vendeve t reja t puns, rritjen e mirqenies dhe n zhvillimin e prgjithshm ekonomik t vendit. Rritja e cilsis s produkteve tona do t ndikoj pozitivisht n rritjen e eksporteve si dhe do t rris shkalln e zevendsimit t importeve me produkte t prodhuara n vend. Marrveshjet e Tregtis s Lir (MTL) me vendet e rajonit dhe Marrveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA) me Bashkimin europian ofrojn shanse pr ekonomin shqiptare q t rris eksportet pr produkte t veanta si fruta, perime, vaj ulliri, peshk, disa produkte t prpunuara, produkte blegtorale, etj. Nj pjes t konsiderueshme t tregtis ndrkombtare Shqipria e bn me vendet e BE dhe vende t tjera t rajonit, ku vend t veant zen Italia, Greqia, Turqia, etj. Importe Raporti 42903000 1:8.3 42445000 1:7.6 53190000 1:7.4
1.7 Ujitja dhe kullimi

Ministria e Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit, n zbatim t ligjit nr.8518, dat 30.7.1999 Pr ujitjen dhe kullimin sht prgjegjse pr administrimin e ujitjes dhe kullimit si dhe pr mbrojtjen nga prmbytja. Ajo realizon garantimin e shrbimeve t mposhtme: (i) ujitjen n rreth 360 000 hektar nprmjet shoqatave t Kutia 4: Bordet e kullimit prdoruesve t ujit; (ii) Pr sistemet ujitse t pa transferuara, ligji nr.8518, dat 30.7.1999 Pr ujitjen dhe kullimin n rreth 280 000 kullimin, n nnin 7 prcaktonte si hektar nprmjet 16 prgjegjs pr shfrytzimin dhe mirmbajtjen e Bordeve t Kullimit; (iii) ktyre sistemeve drejtorit e ujrave n rrethe, q aktualisht nuk egzistojn. Ato u mbrojtjen nga prmbytja n eliminuan sepse ujitja u konsiderua si proes 130 000 hektar, gjithashtu q duhet t menaxhohej nga shoqatat e nprmjet Bordeve t federatat e prdoruesve t ujit. Kjo shpuri fillimisht n transformimin, e parakohshem, Kullimit.
t drejtorive t ujrave t rretheve n borde kullimi, duke ln aktualisht t zbuluar shfrytzimin dhe mirmbajtjen jo vetm t sistemeve kryesore ujitse, q nuk u jan transferuar akoma shoqatave dhe federatave t prdoruesve t ujit, por edhe t nj pjes t konsiderueshme t sistemeve kryesore ujitse t transferuara tek shoqatat dhe federatat prkatse. Kto t fundit jan akoma n proesin e konsolidimit, ka do t thot q shoqatat e federatat e prdoruesve t ujit n t shumten e rasteve nuk mund t realizojn vet procesin e shfrytzimit e t mirmbajtjes.
Shfrytzimi dhe mirmbajtja e sistemit kullues dhe mbrojtjes nga prmbytja sht prgjegjesi e Bordeve t Kullimit, me financim nga buxheti i shtetit, n zonat ku veprojn dhe q jan n vartsi t Ministris s
11
Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit. N sistemet e ujitjes q i jan transferuar shoqatave e federatave t prdoruesve t ujit, prgjegjsin pr shfrytzimin dhe mirmbajtjen e kan vet shoqatat e federatat e prdoruesve t ujit (fermert). Aktualisht n prberje t sistemeve t ujitjes, kullimit dhe t mbrojtjes nga prmbytja prfshihen: Kullimi e mbrojtja nga prmbytja. Siprfaqja kulluese prej 200.000 hektarsh ka infrastruktur q mund t kullohet, nga 280.000 hektar q sht aftsia kulluese e projektuar: (i) 200.000 hektar jan rehabilituar, por q do tre vjet kan nevoj pr mirmbajtje t vazhdueshme (pra, nga mungesa e deritanishme e mirmbajtjes, mund t themi s kjo siprfaqe tani sht rikthyer n gjendjen e para rehabilitimit); 80.000 hektar kan nevoj pr rehabilitim fillestar dhe m tej do t ken nevoj pr mirmbajtje ciklike do 3 deri 4 vjet. Nga siprfaqja e projektuar pr kullim mund t arrihet kullimi: (i) vet rrjedhje (gravitet) 205.000 hektar; (ii) hidrovore 75.000 hektar. N mbshtetje t kullimit funksionojn 28 hidrovore me 134 elektropompa n 10 rrethe t zons s ult (Shkodr, Lezh, Kurbin, Durrs, etj.), por rreth 50% e elektropompave kan nj koh prdorimi me shum s 20 vjet. Rrjeti i kanaleve kulluese me vepra arti prfshin nj gjatsi totale rreth 15.700 km. Siprfaqja e toks bujqsore e rrezikuar vazhdimisht nga prmbytja arrin 130.000 hektar (e mbrojtur aktualisht me argjinatura, kanale ujrash t larta e me hidrovor), ndrsa gjatsia e argjinaturs mbrojtse nga lumenjt dhe deti arrin n gjithsej 850 km. Ujitja: Siprfaqja e ujitshme n nivel vendi sht 188.000 hektar (siprfaqe q kan infrastruktur t rehabilituar dhe q mund t ujitet) nga 423.000 hektar gjithsej q sht aftsia ujitse e projektuar. Nga kjo shifer: (i) nga kjo rreth 70.000 hektar mund t perjashtohen pasi kan humbur funksionin e tyre si tok bujqsore (jan kthyer n zona urbane, prfshir ktu edhe abandonimin e shum skemave ujitse me ngritje mekanike q rezultojn jo efikase dhe (ii) 173.000 hektar kan nevoj pr rehabilitim, si proces ciklik i vazhdueshm. Nga 639 stacione pompimi pr ujitje t ndrtuar, vetm rreth 100 jan n gjendje pun, kurse pjesa tjetr jan stacione pompimi q pr tu rivene n pun kan nevoj pr investime. N disa raste t tjera ata jan dmtuar plotsisht dhe kan humbur funksionin si stacione pompimi n skemat ujitse prkatse. Sot ekziston nj rrjet kanalesh ujitse dhe veprash arti me nj gjatsi totale rreth 25.000 km, i klasifikuar si me posht: (i) kanale ujitse t par 2. 000 km; (ii) kanale ujitse t dyte 6 200 km; (iii) kanale ujitse t trete 16 800 km. N fushn e ujitjes kan vepruar disa nga projektet m t fuqishme t bujqsis, kryesisht pr rehabilitimin e siprfaqes ujitse. Me projektin e par dhe t dyte t Banks Botrore jan rehabilituar rreth 150.000 hektar, ndrsa nga buxheti i shtetit rreth 30.000 hektar, (gjithsej 180.000 hektar). Mirmbajtja dhe menaxhimi i sistemeve t ujitjes dhe kullimit bhet: (i) nga bordet e kullimit, gjithsejt 16 borde kullimi me financim nga buxheti i shtetit; (ii) nga Shoqatat e Prdoruesve t Ujit -rreth 530 shoqata, dhe; (iii) nga Federatat e Ujit - 24 federata. Nisur nga gjendja e rnduar e sistemit t ujitjes e kullimit, rndsia e madhe e ktij shrbimi si nj nga faktort prcaktues pr rritjen e prodhimit dhe t t ardhurave n sektorin e bujqsis, nga ana e
12
MBUMK sht br vlersimi pr: (i) gjendjen e ujitjes, kullimit dhe t mbrojtjes nga grryerjet e lumenjve; (ii) ecurin e reforms pr menxhimin e ujitjes nga SHPU-t dhe pr kullimin dhe mbrojtjen nga prmbytja nga ana e bordeve t kullimit; (iii) me urdhr t Kryeministrit nr. 121, dat 19.5.2006 Pr miratimin e planit t veprimit pr riaftsimin e infrastrukturs s ujitjes, kullimit e mbrojtjes nga Prmbytja, sht miratuar nj plan veprimi pr t ndrhyr n infrastrukturn e ujitjes, kullimit e mbrojtjes nga prmbytja pr periudhn 2007-2009, i shoqruar me llogaritjen e kostove prkatse. Sistemi i ujitjes e kullimit sht nj sistem me kanale t hapura dhe nga pikpamja e mirfunksionimit, bazuar n prvojn 40 vjeare t shfrytzimit, krkon mirmbajtje t prvitshme dhe rehabilitim periodik t t gjith infrastrukturs s prshkruar me sipr. Procesi i mirmbajtjes dhe rehabilitimit sht proces ciklik, duhet t kryhet do tre-katr vjet. Ai ka nj kosto relativisht t lart q varion: (i) n ujitje 40.000-60.000 lek/hektar; (ii) n kullim 15.000-20.000 lek/hektar (pa prfshir mirmbajtjen dhe energjin elektrike t hidrovorve). Nga analiza e situats rezulton s si pasoj e akumulimeve disa vjeare t dherave, nga sistemi i ujitjes e kullimit, si pasoj moskryerjes s punimeve t pastrimit, pr t stabilizuar funksionimin e sistemit t ujitjes, kullimit e mbrojtjes nga Prmbytja nevojiten ndrhyrje urgjente dhe mbshtetje financiare t konsiderueshme. Urgjent sht edhe rehabilitimi i argjinaturave t lumenjve. Rehabilitimi i argjinaturave mbrojtse nga lumenjt pr mbrojtjen e toks bujqsore nga grryerjet dhe prmbytjet q llogaritet n nj vler rreth 2500 milione lek vetm pr ndrhyrjet emergjente. Rol t rndsishm n menaxhimin e ujitjes po luajn shoqatat e prdoruesve t ujit. Prsa i prket menaxhimit t infrastrukturs s ujitjes, kullimit e mbrojtjes nga prmbytja, kemi kto t dhna: 362 shoqata mbulojn rreth 234 010 hektar, nga e cila n rreth 188 000 hektar sht kryer rehabilitimi i sistemit ujits, por rreth 19 % e siprfaqes s ujitshme nuk kultivohet. Ujitja realizohet n 55 % t siprfaqes s rehabilituar me rrjedhje t lir (me gravitet), n 13 % me stacione pompash, por 32 % e ksaj siprfaqe t rehabilituar nuk ujitet.
Problemet m t cilat prballet fusha. Gjendja aktuale e sistemit t ujitjes dhe e menaxhimit t saj nuk Prmbush qllimin baz t ujitjes q sht plotsimi i nevojave pr ujitje t fermerve n sasi dhe kohn e duhur. Kshtu, nga difiiti ujor nga 400-500 mm gjat sezonit t veres me kt gjendje t sistemit t ujitjes mund t plotsohen nevojat pr uj n rreth 200-250 mm. Nga analiza e ksaj situat mund t arrihet n disa prfundim t thjeshta: Prpjekjet n drejtim t prmirsimit t treguesve t ujitjes e kullimit nuk jan shoqruar n masn e duhur me rritjen e rendimenteve dhe t prodhimit bujqsor, me rrjedhoj rritjen e pamjaftueshme t t ardhurave t fermerve. Garantimi i siguris s digave t rezervuarve, si pasoj e mungess s monitorimit permanent dhe ndrhyrjeve rehabilituese m investime, sht n nivel t pamjaftueshm. Rezulton s rreth 126 diga kan nevoj pr ndrhyrje t natyrs emergjente. Veprat e marrjes s ujit pr ujitje nga lumenjt jan t dmtuara, si pasoj e marrjes s zhavorreve n shtratin e tyre. Monitorim i cilsis s ujrave q prdorn pr ujitje, me pasoj rritjen e kripsis n disa zona t ulta bregdetare, sht i dobt. Ka nevoja t dukshme pr rritjen e kapaciteteve akumuluese t ujit pr tju prgjigjur n perspektiv nevojave pr uj gjithmon n rritje.
13
Mungojn teknologjit moderne n ujitje, t cilat do t ndihmonin pr prdorimin me m efektivitet t ujit. Mungon nj plan i integruar i prdorimit t burimeve ujore brenda nj pellgu ujor. Mungojn programimet n vlersimin dhe prdorimin e burimeve ujore pr ujitje n funksion t kompleksit t faktorve tok-uj-bim-klim dhe pr parandalimin e prmbytjeve n skemat e kullimit.
Ka nevoj t dukshme pr vazhdimin intensiv t procesit t rehabilitimit t sistemeve t ujitjes, kullimit e mbrojtjes nga prmbytja deri n arritjen e konsolidimit t menaxhimit t ujitjes nga shpu-t dhe deri sa menaxhimi i sistemeve t kullimit e mbrojtjes nga prmbytja t kryhet nga bordet e kullimit me vetfinancim. Pr kt duhen br edhe ndryshimet prkatse t ligjit nr. 8518, dat 30.7.1999 Pr ujitjen e kullimin. Kjo e fundit do t rris prgjegjsin e prfituesve dhe do t zbus ndrhyrjen e shtetit me buxhetin e tij n kt infrastruktur.
1.8 Siguria ushqimore dhe standartet

Kontrolli veterinar. Ky kontroll ka pr detyre ruajtjen e trritorit t vendit nga hyrja e infeksinoneve n kafsh dhe e shndetit t njerzve nga smundje q rrjedhin nga produkte me origjin shtazore, kjo nprmjet persosjes s procedurave t kontrollit n pikat kufitare t kontrollit veterinar. Shqipria ka 14 pika t inspektimit veterinar kufitar t produktet me origjin shtazore. N kto pika kufitare kontrollohen t gjitha ngarkesat me produkte shtazore t importuara. Vetm pas ktij kontrolli n kto pika, t cilat jan barriera e par e kontrollit veterinar t produkteve me origjin shtazore, dhe pas kontrollit n doganat e brndshme kto produkte qarkullojn lirshm n tregun e brndshm. Infrastruktura e ktyre pikave t inspektimit le pr t deshiruar. Me prfundimin e projektit CARDS do t prmirsohet infrastruktura e 7 pikave t inspektimit veterinar kufitar. Prmirsimi i infrastrukturs t t gjitha pikave do t forcoj kontrollin veterinar n to. Jan gjithsejt 128 subjekte t miratuara nga inspektoriati i siguris ushqimore pr importimin, prpunimin dhe tregtimin e produkteve me origjin shtazore. N baz t nj programi mujor inspektohen t gjitha subjektet q importojn, ruajn n frigorifer dhe prpunojn produkte ushqimore. Kontrolli sht mujor dhe kryhet n baz t protokolleve t inspektimit. Kto subjekte n masn 90% t tyre jan nn kontrollin permanent t inspektoriatit ushqimor Kushtet e ktyre stabilimenteve jan n prmirsim, duke vepruar n prputhje me legjislacionin veterinar n fuqi dhe duke plotsuar detryrat e lena me akt-protolollet e inspektoreve veterinare. Nj numr i vogl i ktyre stabilmenteve plotsojn edhe kushte pr eksport n BE. Me miratimin e Ligjit t ri pr Ushqimin do jet kusht pr industrin ushqimore futja e sistemit t HACCP-it pas dy vjetve, implementimi i t cilit on drejt produkteve t sigurta nga ana shndetsore. Inspektoriati veterinar i bashkis ka brenda juridiksionit t tij kontrollin e tregjeve pr kushtet sanitare - veterinare t tregtimit t produkteve me origjin shtazore. N dyqane ka nj prmirsim t dukshm t plotsimit t kushteve sanitaro veterinare t tregtimit. N tregjet masive, megjithse bashkia ka inspektoriat veterinar permanent, vihet re nj nivel jo i knaqshem i plotsimit t kushteve sanitaro-veterinare. Me forcimin dhe organizimin e kontrolleve t prbashkta ka prpjekje pr plotsimin e ktyre kushteve. Megjithat, kontrolli i produkteve agroushqimore vazhdon t prballet me nj sr problemesh dhe nuk sht akoma n eficenc t plot. Ndr problemet m t rndsishme jan: Inspektort e siguris ushqimore q kryejn kontroll n dogana dhe n treg nuk jan t pajisur me mjetet e nevojshme pr marrjen e mostrave dhe kryerjen e analizave t shpejta.
14
Kuadri ligjor pr kryerjen e kontrollit zyrtar t produkteve ushqimore t prodhuara n vend dhe t importuara krkon prmirsim duke e prafruar me legjislacionin e BE-s. Pr kryerjen m efikasitet t kontrollit t produkteve ushqimore, inspektort e siguris ushqimore kan vshtirsi pr shkak t mungess s mjeteve t komunikacionit.
Kutia 5: Nj qasje e re e siguris ushqimore-HACCP

HACCP do t thot Hazard Assessment and Critical Control Points, shqip, Vlersim i Rrezikut dhe Pikat Kritike t Kontrollit (VRPKK). HACCP sht nj metode e kontrollit t siguris ushqimore q konsiston n parandalimin e rrezikut ose t shkaqeve t smundjeve q mund t vijn nga ushqimi. Kjo arrihet duke br q siguria e ushqimeve t garantohet duke marre masa q t identifikohn dhe t eliminohen shkaqet q mund ta rrezikojn at q gjat procesit t prodhimit t tyre, n ndryshim nga disa metoda t tjera q kontrollin e cilsis e bjn duke shqyrtuar produktin prfundimtar. HACCP bazohet n shtat parime: analiza dhe identifikimi i rreziqeve t mundshme me karakter kimik, biologjik os emekanik; prcaktimi i pikave kritike t kontrollit q jan pikat gjat procesit teknologjik t prodhimit ku siguria ushqimore mund t kontrollohet dhe eliminohet, prcaktimi i masave parandaluese pr do pik kontrolli; prcaktimi i procedurave pr monitorimin n pikat e kontrollit; prcaktimi i veprimeve q duhet t kryhen pr t eliminuar shkaqet e identifikuara; prcaktimi i procedurave pr t verifikuar Nse sistemi prodhues funksionon n mnyr korrekte; prcaktimi i mnyrave dhe standarteve t regjistrimit dhe dokumentimit t sistemit HACCP. Ideja e HACCP sht zhvilluar q shum vite me par n SHBA, si mnyr pr t siguruar ushqimin e astronauteve gjat fluturimit t tyre n hapsire. Sot kjo qasje kontrolli sht certifikuar nga shum organizma ndrkombtare t siguris ushqimore, si Administrata e Barnave dhe Ushqimeve n SHBA, Agjencia europiane e Siguris Ushqimore, Komisioni i Kodeksit Ushqimor, etj. HACCP tani prdoret gjersiosht si mnyr e garantimit t siguris ushqimore nga kompani dhe biznese n shum vende t bots. Edhe n Shqipri ajo sht pranuar dhe zbatuar nga nj numr i kufizuar biznesesh agroushqimore. Sipas projektligjit t ri pr ushqimin, pas dy viteve nga hyrja n fuqi e ligjit, HACCP do t prdoret n mnyr t detyrueshme nga t gjitha bizneset agroushqimore, kurse ertifikimi i tij nuk sht i detyrueshm. Vendosja e sistemit HACCP sht jo e leht, sepse krkon shpenzime t konsiderueshme, duke filluar me shpenzimet e konsulencs pr vendosjen e tij e deri m investime n mjete dhe instrumenta.
N inspektoriatet e siguris ushqimore n qarqe mungojn databazat pr evidentimin, kontrollin dhe ndjekjen e problemeve t ndryshme, si fallsifikimi, ambalazhimi, tregtimi dhe importimi i produkteve ushqimore si dhe shkmbimi i informacionit ndrrajonal. Standardet kombtare t cilsis dhe siguris t produkteve ushqimore nuk jan t harmonizuara me ato t BE-s. Shkalla e implementimit t sistemeve ndrkombtare t siguris dhe cilsis si HACCP dhe ISO etj., sht e pakt Vazhdon t jet problem etiketimi edhe n gjuhn shqipe i produkteve ushqimore t importit, pasi subjektet importuese t tyre nuk zbatojn VKM 554 Pr etiketimin e produkteve ushqimore t importit. Rreth 90 % e subjekteve q ushtrojn veprimtarin prodhuese n trritorin e Shqipris inspektohen dhe monitorohen nga inspektoriati i siguris ushqimore n drejtim t plotsimit
15
t krkesave t legjislacionit n fuqi pr t siguruar nj nivel t lart t mbrojtjes s shndetit dhe interesave t konsumatorve. Sipas VKM Nr. 604 Pr etiketimin e produkteve ushqimore, t gjith subjektet prodhuese t produkteve ushqimore t licensuara nga inspektoriati i siguris ushqimore, bjn miratimin e etiketave t produkteve t tyre n MBUMK. Rreth 85% e subjekteve prodhuese ushqimore kan t miratuara etiketat e produkteve t tyre dhe 10% jan n procedur pr miratim. Kontrollet e Inspektoriatit t Siguris Ushqimore jan pjes e praktikave doganore, ku kryen kontrollin e produkteve ushqimore n drejtim t etiketimit dhe n gjuhn shqipe, si dhe marrejn e mostrave dhe dergimin e tyre pr analize. N drejtim t plotsimit t krkesave t VKM Nr.554 Pr etiketimin e produkteve ushqimore t importit, kontrolli ka qn i vazhdueshm dhe rezulton s rreth 70% e produkteve ushqimore t importuara jan t pajisura m etikete ose kundraetikete edhe n gjuhen shqipe. N drejtim t nivelit t monitorimit t ktyre produkteve n dogan, vlersohet s rreth 90% e tyre monitorohet nga Inspektoriati i Siguris Ushqimore. Problem mbetet implementimi i sistemeve t cilsis dhe siguris nga subjektet prodhuese t produkteve ushqimore, pasi pr shkak t kostos s lart vetm 2% e tyre i kan implementuar kto sisteme.
Shndeti i kafshve. Pas viteve 90, shprberja e ekonomive t mdha t perqendruara n ekonomi shtepiake krijoi premisa t favorshme pr prhapjen dhe mbijetesn e patogeneve t ndryshm dhe pr ndryshimin e situats epidemiologjike t vendit, duke rritur rriskun e prekshmris s e shndetit publik nga smundje zoonotike. Pr m tper, kontrolli i pamjaftueshm i lvizjes s kafshve u shoqrua me prhapjen e shpejt t smundjeve n t gjith territorin. Pr momentin Shqipria sht e lir nga infeksioni i afts epizootike, lija e dhenve, pluropneumoonia kontagjioze e gjedhit, pesta e ruminanteve t vegjel, smundja vezikulare e derrave, si dhe ethet afrikane t derrave. Disa smundje t lists s OIE jan prezente dhe shkaktojn dme ekonomike t konsiderueshme pr blegtorin e vendit si: Pseudopesti i shpendve, Murtaja Klasike e Derrave., Anaplazmoza e gjedhit, Babezioza e gjedhit, Plasja, Tuberkulozi i gjedhit, Bruceloza e gjedhit, Bruceloza melitensis, Agalaksia kontagjioze,Varoatoza, etj. Po ashtu, prekshmria e njerzve nga smundje zoonotike ka aritur: salmoneloz afro 400 raste, bruceloz deri 700 raste, leishmanoz afro 100 raste, antraks 60 raste. Nga rezultatet e gjurmimeve n lidhje me infeksionet e msiprme t kryera n m shum se 1/3 e popullimit t kafshve (t imta pr bruceloz, gjedh pr tbc) rezulton nj prhapje nga 0,64 %-5% pr melitensin, dhe 0,19% pr smundjen e tuberkulozit. Pr kt arsye edhe kontrolli i ktyre infeksioneve tashm sht shum i vshtir. Aktualisht Shqipria ka 322736 ferma blegtorale me kapacitete t ndryshme, ku mbarshtohen 634000 krer gjedh, 2770000 krer t imta, 152000 krer derra, 6200000 shpend. Kontrolli i smundjeve n kafsh, veanerisht atyre zoonotike me rrezik dhe pr njerzit realizohet nprmjet hartimit dhe zbatimit t programeve kombtare t kontrollit t smundjeve nga shrbimi veterinar. Buxheti i profilaksis veterinare shrben pr kontrollin e smundjeve t tuberkulozit, brucelozs, antraksit, murtajs klasike t derrit, realizimin e programeve kombtare t monitorimit t mbetjeve, monitorimit t ujrave dhe molusqeve si dhe realizimin e programit t identifikimit t kafshve dhe regjistrimit t fermave blegtorale. Nj sasi deri n 10% t buxhetit total shrben si rezerv vjetore e nevojshme pr situatat emergjente (si sht shprthimi dhe eleminimi i smundjeve, gripi i shpendve). T gjitha smundjet e tjera prezente n Shqipri, si infektive ashtu edhe parazitare me karakter jo endemik mbulohen nga vet pronart e kafshve (fermert). Mbrojtja e Bimve. Aktualisht kontrolli i prodhimeve t fermerve pr eksport mbshtetet kryesisht n kontrollin vizual t tyre pr t prcaktuar pastrtin e tyre fitosanitare. Drgimi i tyre
16
pr n vendet e tjera, shoqrohet me ertifikat fitosanitare standarte, e njjt me at t BE-s. Aktualisht lidhur me mbrojtjen e bimve mund t nnvizohen kto shtje ose probleme: sht vetm n fillesat e saj puna pr krijimin e zonave t mbrojtura si nj krkes kryesore pr sigurimin e nj prodhimi brenda standarteve dhe krkesave t BE-s pr eksportin e mundshm t prodhimeve bujqsore. Kjo ka filluar n zonn e Divjaks pr kulturn e patates. Prej vitesh monitorohet situata fitosanitare n kulturat bujqsore dhe pr luftimin e parazitve t veant (lista e t cilve miratohet nga ministri) dhe fondi jepet nga buxheti i MBUMK. Prmendim luftimin e karkalecave, t minjve t arave, q kan qen dmtues t rrezikshm pr kulturat bujqsore, si dhe t mizs s ullirit, etj. Por, copzimi i siprfaqes s mbjelljes t kulturave bujqsore shton s teprmi edhe problematiken e situats fitosanitare. 1. N vendin ton ekziston nj rrjet i gjer i subjekteve importuese dhe tregtuese t produkteve pr mbrojtjen e bimve (PMB). Po kshtu, dhe struktura e PMB-ve q jan t miratuara pr tu prdorur, mbulon gjith aspektet e mbrojtjes s kulturave nga parazitet. Aktualisht, n treg nuk gjenden PMB t skaduara, pasi t gjitha PMB-t gjendje jan asgjsuar q para 6 vjetsh me fondet e dhna nga BE (Programi PHARE). Probleme t ksaj natyre nuk ka patur gjat ksaj periudhe pasi subjektet tregetuese, sidomos ata importues jan treguar t kujdesshm n futjen n treg t PMB-ve. 2. Nuk kryhen analizat cilsore t PMB-ve, pr prcaktimin e lnds vepruese dhe t prmbajtjes s saj n produkt, si dhe t mbetjeve t PMB-ve n bim, produkte bimore pr arsye t mungess s infrastrukturs laboratorike. 3. Lndt vepruese t PMB-ve t regjistruara n vendin ton jan t prfshira n listn e BEs si dhe heqjet nga qarkullimi t lndve aktive t caktuara nga BE jan pasqyruar dhe n vendimet q merren nga MBUMK pr kt problem. 4. Gjithashtu, t gjith PMB-t q tregtohen jan t regjistruara paraprakisht dhe me etiketa n shqip. Krahas zhvillimeve pozitive t ktyre viteve, vrehen mangsi sidomos t aspektit cilsor, si: o o N mjedist shpesh t prshtatshme t magazinimit e t tregtimit t PMB-ve, q tu prgjigjen parametrave dhe garantojn shndetin e njerzve. N mjetet sprkatse t paprshtatshme q nuk u prgjigjen krkesave t bujqsis, pasi ka nj raport shum t zhdrejt mes llojeve t tyre, ku mbizotrojn pompat e shpins. Kjo ka krijuar probleme sidomos n trajtimin me cilsi t pemve frutore, vreshtave dhe serrave, pasi trajtimet kryhen thuajse me pompa t thjeshta t shpins. N prdorimin pa kritere teknike t substancave kimike stimulant t rritjes s bimve dhe frutave, sidomos n perimet n serra dhe n pemtari, ku niveli i prdorimit t tyre sht akoma jo adekuat N mungesn e kshillimit efikas pr mbrojtjen e kulturave bujqsore nga parazitt, ku kshillimi kryhet kryesisht nga vet tregtart e PMB-ve. Difektet e ktij kshillimi kan filluar t ndjehen kryesisht n serra, vreshta dhe n pemt frutore farore (molle), pasi dhe interesimi i fermerve n kt grup kulturash sht m i madh. N prdorimin e PMB-ve sipas rregullave, lidhur kjo me ruajtjen e shndetit, asgjsimin e ambalazhit pas prfundimit t puns, etj. Veanrisht ky problem qendron me prdorimin e PMB-ve t klases 1a dhe ato fumigante, q shpesh prdoren nga persona q nuk kan kualifikimin e duhur. Nuk realizohet monitorim i mbetjeve n produktet ushqimore me origjin bimore. Mungon kuadri normativ i nevojshm pr t rregulluar nivelet maksimale t mbetjeve (NMM), pasi implementimi i nj pakete ligjore n kt fush krkon investime t mdha n ngritjen e laboratorve t cilt do t kontrollojn dhe prcaktojn nivelin e mbetjeve t produkteve t mbrojtjes s bimve (PMB-ve) n produktet bujqsore. Pr kto aresye, ky kuadr ligjor mendohet q t filloj t ndrtohet dhe aplikohet pas vitit 2010.
17
1.9 Kshillimi, krkimi, transferimi i teknologjive dhe informacioni bujqsor

Shrbimi kshillimor. Sistemi i shrbimi kshillimor aktualisht prbhet nga nj mori ofruesish shrbimesh publike dhe private. Shrbimi publik sht forma m e organizuar dhe dominuese e shtrir n t gjith vendin. Ai sht pjes e strukturave t MBUMK-s n nivel qendror dhe rajonal, i mbshtetur edhe nga nj rrjet qendrash informacioni. N shkall vendi, n kt shrbim jan t punsuar rreth 245 specialist bujqsie. Ky shrbim jep asistenc teknike, njohuri dhe informacion pr t gjith fermert dhe operator t tjer t interesuar n fushn e bujqsis. Stafi aktual i ekstensionit sht prgjithsisht i ndrgjegjshm dhe i aftsuar pr detyrat e tij dhe zotron nj koncept dhe njohuri t mira mbi metodologjin e ekstensionit. Ai mban kontakte t vazhdueshme me fermert, nprmjet nj programi t planifikuar aktivitetesh, si n baz grupi ashtu edhe individuale. N bashkpunim m institucionet krkimore shkencore prgatiten do vit dhe vihen n dispozicion t fermerve 7-8 tituj broshurash me karakter teknik, si dhe shprndahen nj numr i konsiderueshm fletpalosjesh e materialesh t tjera informative. N prmbushje t nevojave dhe krkesave t t interesuarve ekstensioni bujqsor publik zhvillon nj program trajnimi i cili ka prfshir kryesisht probleme t teknologjive t kultivimit t bimve e mbarshtimit t kafshve, elemente t buxhetit t ferms, t menaxhimit financiar, t marketingut si dhe organizimit t fermave. N bashkpunim me stafet krkimore dhe fermert ai ndjek dhe zbaton projekte t krkimit n ferm, duke realizuar lidhjet ndrmjet punonjsve krkimore, agjentve t ekstensionit dhe fermerve. Ai realizon, gjithashtu, nj sr aktivitetesh ekstensioni me fermert, si demonstrime, dite-fush, vizita, panaire dhe takime t tjera n grup, t strukturuara n planet vjetore t puns. Kontaktet me fermert realizohen me an t qendrave t informacionit bujqsor t shtrira tashm n t gjith zonat m t rndsishme bujqsore t vendit. Fokusi kryesor i ktyre qendrave sht sigurimi (dhnia) e materialit informativ me cilsi t lart. Aktualisht jan ngritur dhe funksionojn 120 qendra t informacionit bujqsor. Fuqizimi dhe rritja e efektivitetit t puns s tyre do t mbetet fokus kryesor edhe pr t ardhmen. Krkimi bujqsor dhe transferimi i teknologjive. Deri n mesin e vitit 2006 MBUMK ka pasur n vartesi 9 institute krkimore. Objekti i puns n fushn e krkimit bujqsor ka qen rritja e rolit dhe efektivitetit t krkimit bujqsor n zbatim t strategjis dhe politikave pr zhvillimin e bujqsis n vend. Me VKM Nr. 515, dat 19.07.2006 Pr ristrukturimin e instituteve krkimore - shkencore n varsi t Ministris s Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit, mbi bazn e shkrirjes
s 6 prej instituteve krkimore u krijuan pes qendra t transferimit t teknologjive bujqsore (QTTB) n varsi t MBUMK-s: n Fush Kruj, Vlor, Shkodr, Lushnj dhe Kor. Nga ky ristrukturim, dy prej instituteve ekzistuese (Instituti i Krkimeve t Zooteknis-IKZ dhe Instituti i Perimeve dhe Patateve-IPP) u zhvendosen prkatsisht n QTTB Fush-Kruj dhe Lushnj. Ky ristrukturim u shoqrua edhe me ndryshimin e objektivave t puns n t ardhmen, duke e vene theksin drejt transferimit t teknologjive n prputhje me nevojat, kushtet dhe prioritetet rajonale. Ndr problemet m t rndsishme m t cilat prballet shrbimi kshillimor mund t prmendim: (i) numri i kufizuar i ekstensionistve (mesatarisht nj ekstensionist pr 2000 fermer) dhe angazhimi i tyre me detyra t shumta jasht fushs s tyre; (ii) sigurimi i mbshtetjes financiare t nevojshme n formn e investimeve pr qendrat e informacionit bujqsor dhe shpenzimeve operative pr realizimin e aktiviteteve kshillimore; (iii) mosha mesatare e lart e
18
ekstensionistve dhe aftsit e pakta t tyre n prdorimin e mjeteve kompjuterike dhe teknologjive t informacionit. Shrbimi statistikor. Shrbimi statistikor n bujqsi sht i organizuar n nivel qendror dhe rajonal. Sektori i Statistiks n MBUMK ka nj prgjegjes dhe 3 specialist. N shkall qarku funksionojn 12 zyra rajonale statistik me 47 punonjs, t cilat kan n varsi 26 punonjsit e statistiks n do rreth. Pra, shrbimi statistikor aktualisht operon me 73 punonjes n shkall vendi. do vit kryhen dy vrojtime n bujqsi me nj zgjedhje prej 2800 fermersh me aktivitet q prfaqsojn rreth 375000 fermert e vendit, nj vrojtim pr aktivitetin e prodhimit n serra duke intervistuar rreth 600 fermer q prfaqsojn 5000 t tille dhe nj vrojtim tjetr pr aktivitetin e prodhimit n fermat e mdha. Ndrsa pr t vlersuar agrobiznesin kryhen katr vrojtime monitoruese do vit. Deri tani jan br disa prparime n standardizimin e treguesve bujqsore sipas EUROSTAT. Ndr problemet m t rndsishme me t cilat prballet shrbimi statistikor mund t prmendim: (i) adaptimi i gjith sistemit statistikor sipas standarteve t vendeve t BE me synim sigurimin e statistikave t nevojshme pr t monitoruar sa m afr zhvillimin bujqsor dhe rural t vendit; (ii) vllimi i pakt i zgjedhjes q ndikon n shkalln e saktsis s t dhnave n baz qarku; (iii) mungesa e fondeve pr t br vrojtime t veanta pr disa kultura si pr vreshtin, pr ullirin, pr pataten etj.; (iv) mungesa e shrbimit nprmjet ngritjes s sistemit t internetit pr t gjith rrethet e vendit; (v) Prmirsimi i sistemit t raportimit duke kombinuar informacionin nga burime t ndryshme q kan lidhje me t njjtin tregues; (vi) mungesa e fondeve pr hartimin e programeve kompjuterike t reja, pr vrojtimet q kryhen, n mnyr q t prsoset informacioni q mund t merret prej tyre; (vii) numri i pamjaftueshm punonjsve t statistiks bujqsore n nivel qendror, etj.
1.10 Tipare dhe tendenca zhvillimore kryesore

Prodhimi bujqsor dhe t ardhurat e ferms kan pasur prirje t dukshme n rritje. Prodhimi blegtoral z rreth 46% t prodhimit t prgjithshm t sektorit, i ndjekur nga bimt e arave me rreth 44% dhe pemtaria me rreth 11%. Ritmet m t larta t rritjes s prodhimit vrehen n pemtari, ndjekur nga blegtoria, (Tabela 4). Si rezultat i mungess t disa faktorve prodhues kryesor, por edhe t eficencs s ult t prdorimit t atyre ekzistues, produktiviteti, prodhimi dhe t ardhurat nga bujqsia mbeten akoma mjaft t ulta, krahasuar sidomos me vendet e BE-s. Bazuar n llogarit kombtare, vlera e shtuar e produkteve bujqsore dhe e zhvillimit rural sht rreth 155 miliard lek. N bujqsi jan punsuar prafrsisht rreth 756,000 njerz dhe vlera e shtuar vjetore pr nj t punsuar sht afrsisht 200 mij lek ose 1,700 . Kjo vler sht mjaft e ult, krahasuar me rreth 26,000 pr 15 vendet t BE-s (BE15) dhe 6,500 pr vendet e reja antare t BE-s. Vendin kryesor n t ardhurat nga ferma e zen blegtoria me rreth 1.6 her me shum se t ardhurat nga kulturat e mbjella. Pjesa drrmuese e produkteve bujqsore prdoret kryesisht pr nevojat vetiake t familjeve bujqsore, duke zhvilluar aktivtete bujqsore prgjithsisht t shumllojshme dhe ekstensive. Ato vazhdojn t vuajn ende nga nj sistem i pazhvilluar shrbimesh dhe infrastruktura fizike e dobt. Prioritet m t madh ata i japin plotsimit t krkesave kryesore, ndrkoh q vrehen teprica t pakta produktesh bujqsore pr treg. Prodhimet ushqimore kryesore jan drithrat (kryesisht gruri), perimet, patatet dhe fasulet. Si siprfaqe, gruri z vendin m t rndsishm, por
19
ai kontribuon pak n t ardhurat nga ferma. Dritherat jan pak t destinuara pr treg, ndrsa perimet, patatet dhe frutat po bhen gjithnje e m t rndsishme n sigurimin e t ardhurave monetare pr fermat familjare. Kulturat foragjer (misri foragjer dhe jonxha) zen rreth 30-35% t siprfaqes s ferms dhe po shtrihen akoma m shum me zhvendosjen e interesit t fermerve nga prodhimi kokrr drejt foragjereve. Gjat viteve t tranzicionit mund t identifikohn prirje t rndsishme zhvillimore. Po ti referohemi vitit 1992 si vit baz, bazuar n t dhnat dhe studimet e kryera, dhe n grafikt vijues, disa prej ktyre prirjeve jan:
Grafiku 4: Tendenca e rendimenteve
600 500 400
Grure
Perime
Patate
Foragjere
Fruta
Rnie e dukshme dhe e vazhdueshme, por graduale, e siprfaqes s mbjell me bim arash, n veanti me grur dhe duhan. Kjo pr shkak t leverdis s ult ekonomike t
Grafiku 5: Tendenca e siprfaqeve t mbjella dhe rrnjve
ose numrit te kafshve
250 200 150
300 200 100 0 1992 2000 2005 2006
Ullinj
Rrush
Qumesht lope
Qumesht dele
Qumesht dhie
Veze
%
Grure
Perime
Patate
Foragjere
Burimik: Vjetari Satistikor, MBUMK, 1992-2006
Fruta
Ullinj
100 50 0 1992 2000 2005 2006
grurit dhe konkurrencs s jashtme, ndrsa pr duhanin edhe pr shkak t mungess s kapaciteteve prpunuese n vend.
Rrush
Qumesht lope
Qumesht dele
Qumesht dhie
Veze
Rritje e vazhdueshme, e dukshme dhe graduale e siprfaqes s mbjelle me foragjere dhe me patate, rritje dhe pastaj nj far stabilizimi n siprfaqen e mbjell me perime. Kjo rritje i prgjigjet emergjencs dhe pastaj edhe rritjes s krkesave pr produkte blegtorale dhe pr perime t freskta.
Burimik: Vjetari Satistikor, MBUMK, 1992-2006
Rritje t ndjeshme t siprfaqeve t serrave pr prodhim perimesh, n prgjigje t leverdis s prodhimit t tyre dhe t deficitit t ndjeshm t oferts lokale s perimeve. Rritje t ndjeshme t rendimenteve n foragjere, patate, qumsht lope e dhie, vez dhe prgjithsisht n pemtari dhe vreshta. Rritje t shpejt t numrit t drufrutorve dhe siprfaqes s mbjell me vreshta (kjo e fundit sidomos pas vitit 1996). Pr nga shpejtsia ky sektor ka realizuar rritjen m t madhe. Vitet e fundit vihen re prirje t rritjes s numrit t fermave blegtorale t specializuara. Vihet re, gjithashtu, rritje e fermave me via pr majmri me numr krersh 5-10, por edhe lop me 11-50 krer, t fermave me dhi me numr nga 11-50 dhe dele mbi 500 krer, ka flet pr lindjen dhe prforcimin e prirjeve t specalizimit bujqsor. Fermat blegtorale me mbi 5 krer via u rritn me gati 50% n vitin 2006 n krahasim me vitin 2004. Gjat po ksaj periudh pularit me gjela deti u rritn me 10%, fermat me mbi 10 zgjoj blet u riten me 38%, fermat me mbi 6 krer lop u rritn me 22%, fermat me mbi 6 dosa u rritn me 4%, numri i pularive pe mish me mbi 5000 pula u rrit me 18%, ndrsa sht pakesuar numri i fermave me gica pr majmri me mbi 50 krer pr gati 60% si dhe sht rritur numri i pularive t mdha me mbi 50 mij krer me 50%.
20
Vihet re kristalizimi i disa poleve t zhvillimit bujqsor, si jan qarku i Kors, Beratit dhe Dibrs pr pemtarin, ai i Fierit pr mbarshtimin e lops, Elbasani, Shkodra, Dibra dhe Vlora pr t imtat, Shkodra dhe Lezha pr derrat, Fieri Tirana dhe Durresi pr perimet, Fieri, Brati, dhe Vlora pr rrushin, etj., t cilat flasin pr hapa t rndsishm n specializimin rajonal n prodhimin e produkteve t ndryshme bujqsore. Vihet re nj tendence e qart e rritjes s eksporteve, por ato dominohen nga produktet e prpunuara. Eksportet nga bujqsia kan nj prirje t leht rritjeje, q dominohet nga perimet, megjithat bhet fjale pr volum t kufizuara eksportesh. Produktet me origjin nga blegtoria jan m pak t eksportuarat, bile ka nj tendenc t paqart q me shum anon nga rnia e eksporteve me origjin kt deg t bujqsis. Grafikt q vijojn ilustrojn kto prirje.
Grafiku 6: Trendi i eksporteve
8000 7000 6000 Milion leke 5000 5147 4000 3000 2000 1000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 3827 4076
64%
Grafiku 8: Struktura e eksporteve n 2006
7154
3% 3%
5119 5567
30%
Agroindustria
B. arash + frutikultura
Blegtoria
Peshkimi
Burimi: Raporti Vjetor 2001-2006, MBUMK

Grafiku 7: Dinamika e raportit import/eksport
15 10 5 0
Nga grafiku 7 vihet re nj prirje pozitive prsa i takon zbutjes s raportit midis importeve dhe eksporteve, kryesisht pr shkak t rritjes s ekporteve. Ndrsa nga grafiku 8 duket qart se eksportet ende sundohen nga produkte jo t mirfillta bujqsore, si bimt medicinale, peshku i konservuar, lkurt, uj mineral, etj.
Konkurrueshmeria e pakt e produkteve tona, q lidhet kryesisht me cilsin e ult, por edhe me pasigurin ushqimore dhe Burimi: Raporti Vjetor 2001-2006, MBUMK koston e lart t prodhimit, jan faktort kryesore t brendshm q kufizojn eksportet. Kt e verteton edhe fakti q produktet q eksportohen m shum kan pak krkesa pr sigurin ushqimore, ose i garantojn ato n nj shkall m t lart (peshku i konservuar, bimt medicinale, duhani, shalqini, etj.)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Koht e fundit vihet re nj forcim i dukshm i praktikave t bujqsis organike. T pakten n pikpamje formale bujqsia organike fillon me krijimin e Shoqates s Bujqsis Organike n vitin 1997. Kjo shoqat filloi t mbeshtes produket organike me ndihmn e projekteve me financime t huaja (FiBL, Avalon). N Tiran ka edhe nj dyqan pr produkte organike. Sot jan rreth 93 ferma organike, ndrsa siprfaqja e destinuar pr produkte organike sht gati 1074 ha. Pjesa m e madhe e fermave dhe e siprfaqes sht e ertifikuar nga SHBO,
21
ALBINSPEKT, ose trupa t huaja. Produktet kryesore organike jan bimt mjeksore, vaji i ullirit, frutat dhe rrushi, perimet dhe qumshti, disa prej t cilve jan eksportuar edhe n vende t tjera si Zvicr, Holland, etj.. Gjithashtu prodhohen sasi m t vogla vezsh, djathi, vere dhe mishi. Pr t mbshtetur bujqsin organike n Shqipri Kuvendi i Shqipris ka miratuar ligjin nr. 9199, dat 26.2.2004 Pr prodhimin, prpunimin, ertifikimin dhe marketingun e produkteve bio. Lvizja biologjike n Shqipri sht pasuruar edhe me aktor dhe aktivitete t reja. Kshtu kemi AlbInspekt, nj shoqri shqiptare q bn ertifikimin e produkteve organike, por edhe trupa t huaja ertifikimi, si BioInspecta, BCS ko Garantie, CERES, SKAL, ICEA dhe Italian Codex. BCS. BCS, CERES, SKAL dhe Italian Codex kan ertifikuar thuajse vetm eksportuesit e mdhenj t bimve mjeksore dhe esencave, ndrsa BioInspecta ka ertifikuar dy raste eksporti t suksesshme, erzat e freskta dhe vajin e ullirit organik, q t dy kto produkte pr tregun zvicerian. Kemi edhe BioAdria, nj rrjet krkimi dhe shrbimi kshillimor q prbhet nga shum ekspert n teknikat e prodhimit organik sht prqndruar n krkimin shkencor dhe shrbimin e kshillimit q i ofrohet fermerve organik. T tjer aktor po hyjn n lvizjen organike, si sht rasti i Shoqats Shqiptare pr Hortikulturn Organike BioPlant. Bujqsia organike n Shqipri po prfiton edhe nga veprimtarit e kryera nga t tjer donator, si Oxfam, GTZ, SNV, FAO, etj. N kuadrin e INTERREG IIIa, jan zhvilluar aktivitete pr zgjerimin e njohurive t ekspertve dhe fermerve shqiptar pr teknikat e bujqsis organike, veanrisht n lidhje me mbrojtjen biologjike dhe kompostimin, si dhe pr trajnimin e punonjsve t shrbimit kshillimor publik. Aktualisht sht n veprim edhe projekti SASA-Sustainable Agriculture Support to Albania, i financuar nga Kooperacioni Zvicerian pr Zhvillim.
1.11 Mbshtetja financiare pr bujqsin

1.11.1 Shpenzimet dhe investimet buxhetore pr bujqsin dhe ushqimin
Si tregon edhe grafiku 9, pas nj trendi pozitiv deri n vitin 2004, fondet pr bujqsin kan ardhur n ulje, me uljen m t madhe t regjistruar n vitin 2005. Ulja e investimeve, megjith rritjen e leht t shpenzimeve, sht nj paralajmerim serioz pr t ardhmen e mbshtetjes financiare t bujqsis. Kmbanat po bien fort dhe sht mir t merren masa sa m par.
Grafiku 9: Dinamika e investimeve publike n bujqsi

6000 5000 4000
Milion leke
3000 2000 1000 0 2000 2004 2005 2006
N vazhdimsi, kontributi shtetror pr bujqsin ka qen mjaft i kufizuar, ai sht sjellur n rreth 1-1.5% t buxhetit, dhe akoma m pak n raport me PBB. Prgjithsisht, investimet n bujqsi jan mbshtetur me hua dhe grante t huaja. Si e tregon edhe tabela e mposhtme, komponenti i investimeve t brendshme nuk ka nj prirje t qart n rritje, ato paraqiten n nivele disi t stabilizuar, kurse investimet e huaja jan ato q paraqesin nj dinamik t paqart dhe t pasigurt, pr t ardhur n nj rnie t ndjeshme, gati prgjysmim, n vitin 2005. Ky fakt thekson rrezikun q n t ardhmen bujqsia rrezikon t mbetet pa mbshtetjen e duhur financiare t huaj, nse nuk punohet me urgjenc dhe me program pr t identifikuar projekte t reja, pr ti prezantuar ato para donatorve, si dhe pr t prmirsuar klimn e biznesit, pr t nxitur investimet private n kompensim t investimeve potencialisht munguese nga donatort.
Burimi: Vjetari Statistikor, 2006, MBUMK
22
Nse do t bnim nj analiz m t hollesishme, mund t identifikohet leht se investimet m t mdha kan shkuar dhe shkojn n rehabilitimin ujitjes dhe t kullimit, pasuar nga investimet pr tokn dhe shrbimet bujqsore.
Tabela 4: Investimet private n bujqsi me sipas burimit Burimet 2005 2006 % e rritjes 1679585 1209351 72 Kursimet e veta Kredi bankare Totali 48278 1727863 411932 2077251 853 120.2
1.11.2 Investimet dhe kreditimi n bujqsi dhe agroindustri
Bujqsia dhe agro-industria, edhe pse deg t rndsishme Burimi: Vjetari Statistikor, 2006, MBUMK dhe me potencial t madh, sipas vlersimeve m t fundit, duket s ende nuk jan n gjendje t bjn investime private n shkall t madhe. Ashtu si dhe n vitet e meparshme, investimet n t gjitha format private, publike dhe ato n prmes kredive bankare duket se nuk arrijn t kalojn kufirin 0.3 pr qind ndaj PBB-s, nj shifr kjo shum e vogl q nuk ka nevoj pr koment. Largsia e biznesit bankar nga zonat rurale dhe gjith problematika e prmendur gjat ksaj analize t shkurtr, prbjn faktort kryesor q qndrojn prapa ksaj shifre t vogl. Kutia 6: Frutikultura n fokusin e politikave
N vitin 1997 filoi pe her t par n bujqsin shqiptare pos-komuniste nj skeme mbshtetje direkte pr fermert. Kjo sht skema pr nxitjen e zhvillimit t vreshtaris, pemtaris dhe ullirit, e sanksionuar me VKM nr. 3 dat 10.1.2007. Sipas ktij vendimi. Fermert shqiptare q mbjellin jo m pak s 3 dynym vreshta ose pemtore t reja dhe ata q mbjellin jo m pak s 2 dynym ullishte t reja prfitojn falas 50 mijle lek pr dynym (pr vreshta) dhe 35 mij lek pr dynym (pem frutore ose ullishta). E drejta e prfitimit t mbshtetjes fitohet pas nj gare ose konkurrimi mbi bazn e gjasht kritereve t vlersuara me pik: Vendndodhja, 15 pik Specia, 10 pik Kultivari, 10 pik Afati i ngritjes ose ndrtimit, 10 pik Siprfaqja, 35 pik Teknologjia, 20 pik Fitues shpallen, me ann e nj komisioni vlersues, fermert q sigrojn 70 pik e sipr. Kjo skeme mbshtetje sht pritur shum mir nga fermert, por jo vetm ata dhe pritet t ndikoj dukshm mbi prodhimin mbas 3-4 viteve. Nuk sht br ndonje analize paraprake kosto-prfitim, kshtu q vetm me von pritet t vlersohet plotsisht efektiviteti i skemes. N t ardhmen dhe N raste t ngjashme duhet t shihet, sidomos, si mund t Prmirsohen kriteret dhe pesha e tyre n seleksionimin e aplikimeve, duke inkluduar si t tilla ndoshta edhe prmirsimin e cilsis dhe mbrojtjen e toks, pr t qn sa me shum n linje me politikn e re europiane pr bujqsin.
Pas nj rritjeje t dukshme n raport me vitin 2000, niveli i investimeve n industrin agroprpunuese sht n nivele t stabilizuara, si rezultat i mungess s kreditimit pr investitort vendas dhe interesit t pamjaftueshm nga ana e investitorve t huaj n kt drejtim. Pr m tepr, zhvillimi i industris agro-prpunuese sht i kushtzuar edhe nga oferta jocilsore ose n sasi t pamjaftueshme e prodhimeve bujqsore q prdoren si lnd t para, si dhe nga konkurrenca me mime t ulta e produkteve t importuara dhe me cilsi t diskutueshme.
Krahas ktyre, mbshtetje financiare pr fermert dhe bujqsin ofrojn edhe nj numr agjencish dhe institucionesh t financs rurale. Financat rurale n Shqipri, veanrisht ato n
23
mbshtetje t fermerve, aktualisht dhe n nj t shkuar jo shum t larget, mund t shihen prmes kontributeve t disa aktorve, projekteve ose agjencive si: Fondi i Financimit t Zonave Malore, Programi i Zhvillimit t Zonave Malore, projekti 2KR, Projekti i Shrbimeve Bujqsore, projekti Mbshtetje pr Prodhimin Bujqsor (FAO), projekti SBCA (USAID, mbyllur), Unioni i Shoqrive t Kursim Kreditit (USHKK), SASA (Mbshtetja e Zhvillimit t Qendrueshm Bujqsor n Shqipri, nj numr projektesh t tjera t pavarura t shoqatave t ndryshme ndrkombtare, si edhe t sistemit bankar dhe vet fermerve. Mbshtetja totale e tye ka qen e konsiderueshme, por gjithsesi e pamjaftueshme. Ata kan mbshtetur fermer individuale, shoqata fermersh, agrobiznese t ndryshme, me grante, hua dhe kredi pr teknologji, farra dhe fidana, raca, marketing, njohuri dhe asistenc teknike. Aktualisht jan m aktiv Fondi i Financimit t Zonave Malore, Programi i Zhvillimit t Zonave Malore dhe USHKK. Nuk ka t dhna t sakta se sa mund t jet numri i prfituesve, por ata jan disa mijra. N t ardhmen pritet t injektohen me shum financa n sektorin e bujqsis dhe ushqimit. Prve dy projekteve n vazhdim, forcimi dhe shtrirja m e gjer rajonale e USHKK mbetet si alternativ kryesore. Krahas ksaj sistemi bankar do t duhet t luaj m shum rol, por pr kt duhet t nxitet tregu i toks dhe kooperimi midis fermerve, mbasi rreziku pr moskthimin e kredive nga fermert sht i lart dhe kostoja e transaksioneve t kredive pr shkak t numrit t madh t fermerve do t ishte e madhe dhe frenuese. Garantimi i konkurrencs s lir, pr shmbull duke zbatuar pa mdyshje legjislacionin mbi sigurin ushqimore, sidomos n sektorin e agroprpunimit, do t nxiste investimet n kt sektor edhe prmes huamarrjes. Prmirsimi i cilsis s informacionit pr tregun dhe ndihma pr t identifikuar aktivitete t reja fitimprurese dhe pr t hartuar plane t mira biznesi do t ndikonte n rritjen e huamarrjes nga burime private. Mund t diskutohet edhe alternativa e kanalizimit t ndihms shtetrore prmes sektorit bankar, pr t siguruar nj efienc dhe norm kthimi m t lart t huave. Ndrkoh, duhet t gjenden mnyra pr t br aktive kursimet e fermerve, q mendohet se jan disa qindra milione . Ndihma direkte, si N rastin e skemes s vreshtaris dhe pemtaris, sht efektive edhe n kt drejtim, sepse krahas parave t marra falas, fermert do t duhet t investojn edhe nga kapitali i tyre, pr t kompletuar investimin ose pr ta shfrytzuar at. Prvojat e huaja (Rasti Gramen Bank-Bangladesh, vende si Rumania, etj.) mund t jen t vlefshme edhe pr forcimin e sistemit t finacave rurale t Shqipris. Reformat n sistemin bankar mund t jen gjithashtu t vlefshme. Rregullimi i portofoleve t huas bankare (duke fiksuar nj minimum kontributi t detyrueshm pr bujqsin, duke vendosur tavane pr madhsin e huas n mnyr q t ket me shum hua t vogla dhe t prfitojn me shum fermer t vegjel. Ka sugjerime q nxitja e huajtjes dhe kursimit n grup fermersh mund t jape rezultate n mobilizimin e financave t lira. N kt rest sht e rndsihme q grupet t formohen mbi bazn e interesave t prbashkta ose t prfshij individ t prafrt (N rastin e Grameen Bank deri 5 fermer me deri 0.5 ha tok). Po ashtu, shoqrimi i huas me shrbime t tjera t nevojshme pr fermerin mund t kt efekte n rritjen e huamarrjes bankare nga fermert e vegjl.
1.11.3 Politikat kryesore pr bujqsin dhe rezultatet e tyre

Gjat periudhs s kaluar e deri me sot, politika pr bujqsin mund t cilsohet si nj mbshtetje kryesisht indirekte dhe sht fokusuar n kto aspekte kryesore: i-Rehabilitimi i infrastrukturave ii-Krijimi i nj mjedisi pro-biznes iii-Mbshtetja e shrbimeve ndaj fermerve iv-Forcimi institucional
24
fermerve Prmes qeveris. Kryesisht mbshtetja indirekte sht fokusuar n rehbilitimin e infrastrukturs ujitse dhe kulluese, por edhe asaj tregtare si dhe t laboratorve t kontrollit. T dhnat e periudhs 2000-2005 tregojn s rreth 37% e financimeve t huaja i prkasin infrastrukturs ujitse, ndrsa po t prfshijme aty edhe tregjet dhe laboratort financimi e kalon shifren 40% t totalit.
Mbshtetja indirekte nnkupton mungesn relative t kredive dhe granteve q u shkojn
t ksaj periudh, me rreth 25% t totalit, q kan kontribuar mjaft dhe n furnzimin m inpute bujqsore (makinri, pesticide, farra, etj.).
Programi PHARE dhe 2KR jan dy komponentet e tjer t rndsishm t investimeve t huaja
N saj t ktyre politikave, sht arritur t prmirsohet potenciali ujits i bujqsis dhe t garantohet n nivele t mira edhe kullimi i tokave. Kto politika konsiderohen si m t domosdoshmet n kt periudh.
Krijimi i nj mjedisi pro-biznes ka synuar kryesisht n privatizimin dhe liberalizimin e ekonomis dhe t bujqsis n veanti. Ndarja dhe privatizimi i tokave dhe pasurive t ish-kooperativave dhe ish-fermave bujqsore, si dhe t aseteve t ndrmarrjeve t agroPrpunimit, s bashku me libralizimin e vendimmarrjes biznesore prbjn shtyllat e politiks pro-biznes. Ktu nj rol t veant kan pasur edhe prjashtimet ose lehtsirat fiskale pr bujqit, si dhe regjistrimi dhe kadastrimi i tokave bujqsore q pritet t marre fund s shpejti. N kt kuadr mund t citojm dhe politikat pr zhvillimin e sistemeve t informacionit, ku jan anagazhuar nj numr donatorsh, si BB, USAID, BE, GTZ, etj. Mbshtetja e shrbimeve ndaj fermerve ka pasur t bj kryesisht me kshillimet teknike, si kundr mund t Prmendim projektin hollandez, por jo vetm, pr ekstensionin bujqsor, Prmes t cilave u aftsuan dhe u trainuan me mijra femere dhe specialist t bujqsis dhe u arrit t ristrukturohet dhe konceprohet nj politik dhe sistem i ri pr shrbimin kshillimor bujqsor n vendin ton. Forcimi institucional ka konsistuar n paisjen me dij dhe prvoja t reja teknike dhe administrative Prmes trainimit dhe kualifikimit t stafeve teknike dhe administrative t Ministris dhe strukturave t saj. N kt kuadr nj mbshtetje t veant ka prfituar bujqsia jon n drejtim t hartimit t politikave dhe programeve t zhvillimit me asistenc t huaj, paisjen me mjete dhe instrumenta pun, ngritjen dhe modernizimin e laboratorve t kontrollit dhe analizes s smundjeve dhe ushqimeve, hartimin e ligjeve t ekonomis s tregut, dhe s fundmi edhe pr prafrimin e legjislacionit ton bujqsor me at t BE.
N vitin 2007, pr her t par, bujqit shqiptare prfituan nga nj skeme granti, si ishte skema e mbshtetjes s pemtaris dhe vreshtaris, cila pritet t kt efekte t ndjeshme n rritjen e prodhimit t frutave, ullirit dhe t rrushit, po ashtu edhe t ardhurave t fermerve. Politikat bujqsore t deritanishme kan dhn rezultate pozitive t ndjeshme. Rendimentet e kulturave bujqsore jan rritur dukshm, shpsh her edhe n mnyr spektakolare, bujqsia sht nj sektor i hapur pr investime, iniciativa e lir sht zoteruese n bujqsi, mentaliteti dhe aftsit biznesore t fermerve dhe agroprpunuesve jan zhvilluar n mas t konsiderueshme, disponibiliteti i ujit pr vaditje dhe inputeve t tjera bujqsore sht rritur, resurset bujqsore tentojn t prdoren n drejtimet m eficiente dhe tregu jep sinjale t rndsishme pr orientimin e strukturave prodhuese dhe marrjen e vendimeve t biznesit.
25
1.12 Analiza e rrjetit t aktorve t sektorit

N rrafshin planifikues, zbatues dhe teknik, Ministria e Bujqsis Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit ka luajtur rol ky pr zhvillimin e bujqsis. Qeveria dhe institucione t tjera t larta t shtetit kan siguruar mbshtetje politike dhe strategjike. Edhe ministri t tjera t linjs kan luajtur rol t spikatur, ku veohen Minstria e Financs dhe ajo e Ekonomis. MBUMK ka treguar prformanc t knaqshme, me nj staf me nivel teknik t mir dhe t motivuar mjaftueshm prmes mekanizmave financiar. Prgjithsisht, n t ardhmen performanca ka nevoj t prmirsohet, n prizmin e angazhimeve t reja integruese, hartimin dhe zbatimin e poltikave m efektive zhvilluese. MBUMK duhet t tregoj n t ardhmen nj angazhim m t lart n zbatimin m efektivitet m t mir t detyrave t veta. Pr kt gjykojm s do t ishte i nevojshm edhe nj plotsim fleksibl, gradual, i kapaciteteve ekzistuese me njohurit m t reja dhe me aftsi me dinamike. Kjo mund t bhet prmes rekrutimeve t studiuara shtes ose programimeve trainuese t targetuara mir pr t prballuar m efektivitet angazhimet kritike aktuale dhe perspektive. N kt kuadr, po thellohet dhe n t ardhmen do t thellohet akoma m shum karakteri pjesmarres i aktiviteteve planifkuese, monitoruese, zbatuese dhe vlersuese t MBUMK, si shprehje e dialogut demokratik m t gjith aktort e zhvillimit, me fermert dhe grupimet e tyre n rradhe t par. Roli lehtsues i zhvillimit i MBUMK do t forcohet m shum edhe prmes strukturave t saj periferike, edhe qendrave t transferimit t teknologjive bujqsore, t cilat pritet t marrin anagazhime m t fuqishme n t ardhmen. MBUMK ka pasur mbshetje konstante dhe efektive nga nj numr shum i madh aktorsh dhe partnersh t tjer pr zhvillim, si BB, USAID, BE, FAO, GTZ, Kooperacioni italian, ai zviceran, SNV, Kooperacioni Spanjoll, Qeveria Japoneze, etj. Kta dhe partner t tjer t rndsishm kan siguruar q bujqsia shqiptare t zhvillohet dhe strukturohet n mnyr t qendrueshme n kuadrin e nj tregu dinamik dhe n nj sistem rregullash t reja. Ajo ndan me to me shum realizm dhe mirnjohje do progres q ka br deri sot bujqsia shqiptare n rrugn e saj drejt ekonomis s tregut dhe, tashm, edhe drejt integrimit europian. N kuadrin e zhvillimeve t reja po prmirsohen, dhe do t duhet q t prmirsohen akoma m tej komunikimi, bashkrendimi dhe shprndarja e informacionit midis MBUMK dhe ministrive t tjera t linjs, por edhe me partnert ndrkombtare. Ky komunikim do t duhet t thellohet n t ardhmen jo vetm n rrafshin programues, por sidomos at operativ dhe implementues. Kjo do t garantonte mbshtetje t vazhdueshme t bujqsis m ide dhe projekte zhvilluese, t cilat mbeten kritike pr bujqsin ton edhe pr nj koh relativisht t gjat. Kjo do ti shrbente, gjithashtu, ristrukturimit m t mir t totalit t mbshtetjes, fokusimit m t mir t saj n prioritetet e zhvillimit, shmangjes t mbivendosjes s kontributeve dhe prpjekjeve t secilit prej aktorve. Q n vitin 2006 MBUMK ka filluar aktivitetet e saj pr realizimin e ktyre piksynimeve, me ndihmn edhe t disa aktorve t spikatur, q ndihma e donatorve t bhet edhe m efektive n t ardhmen. N t njjtn koh, MBUMK po bn prpjekje q t evidentoj, lehtsoj dhe skedoj t gjitha kontributet e tjera t panjohura ose t paevidentuara deri sot, q parashikohet t jen t konsiderueshme, me qlllim q ti bj ato pjes t strategjis s zhvillimit t bujqsis n t ardhmen.
1.13 Analiza SWOT e sektorit

Koha ka dshmuar dhe studimet tashm kan evidentuar s sektori bujqsor dhe agroprpuns aktualisht karakterizohet nga disa tipare mjaft pozitive, q prbjn njkohsisht ant e forta t tij. Kto an jan bazike pr tu marre parasysh n aktivitetet programuese zhvilluese, por edhe pr t
26
justifikuar at optimizm dinamik q mbshtet progresin e sigurt t bujqsis shqiptare. M krysoret e ktyre anve jan: i-Bujqsia dhe agroprpunimi jan thuajse nj sektor trsisht privat, gj q prben garancin baz pr iniciativen e lir zhvilluese. Siprmarrja e lir ka krijuar dhe do t krijoj edhe n t ardhmen shanse t mdha pr inovacion, mbshtetje konstante nga partnert ndrkombtare dhe operatort e ndryshm t tregut fianciar n zhvillim. Siprmarrja e lir sht garancia m e madhe pr zhvillim t qendrueshm t bujqsis shqiptare. ii-Shqipria ka kushte klimatike, mikroklimatike dhe toksore t prshtatshme, resurse biologjike t pasura dhe t larmishme, t cilat jan baz pr aktivitete bujqsore t shndetshme dhe produktive. iii-Vendi yn ka nj tradit bujqsore t vjetr dhe me vler, e cila ndihmon efektivisht n planifikimet strategjike zhvilluese dhe premton q bujqsia do t jet zeje e rndsishme edhe n t ardhmen. iv-Vendi yn ka nj popullsi bujqsore t edukuar relativisht mir, gj q premton pr efektivitet dhe produktivitet t knaqshm n bujqsi. v-Bujqsia jon ka pasur nj mbshtetje t konsiderushme teknike dhe financiare prgjat tranzicionit t saj t vshtir, e cila jo vetm ka zgjidhur probleme dhe situata t vshtira, por ka krijuar edhe premisa t reja pr zhvillime m efektive dhe m t qendrueshme. Nj strategji realiste duhet t identifikoj dhe vlersoj objektivisht edhe dobsit e sektorit. Sektori duket s vuan edhe nga disa dobsi t brendshme, ose t krijuara me kalimin e kohs, t cilat mendohet s jo vetm luajn nj rol negativ n ritmet e zhvillimit, por edhe i japin atij disa tipare karakteristike. Kto dobsi t sektorit jan:
i-Ferma e vogl dhe e fragmentizuar. Dihet s kjo e ka burimin tek potenciali i pakt i toks bujqsore n Shqipri, por edhe n tiparet e reforms s toks q u krye pas vitit 1990. Kjo dobsi ka luajtur dhe pritet t luaj rol ky frenues n zhvillimin e tregut t kredive pr fermert, t marketingut agrar dhe t industris prpunuese, por edhe pr investimet e huaja direkte n bujqsi. E rndsishme sht q strategjia e bujqsis duhet t integroj poliktika dhe prpjekje q t reduktohen sa me shum efektet negative t ksaj dobsie. ii-Nj numr shum i madh fermash dhe nj popullsi e madhe bujqsore, jan padyshim nj dobsi e sektorit. Pr pasoj, menaxhimi i sektorit sht m i vshtir, punsimi efektiv bhet me problematik, administrimi i mbshtetjes sht m i kushtueshm, rregullimi i sektorit vshtirsohet s teprmi.
iii-Nj brez i ri jo sa duhet i apasionuar pas bujqsis, mund t krijoj probleme t trashgimis s tradits, e cila mund t kt efekte mbi zhvillimin e qendrueshm t burimeve prodhuese, kryesisht t toks bujqsore. iv-Diversifikimi i lart i prodhimit n ferm, sht tipari m themelor q bie n sy n fermn e vogl shqiptare. Kjo vjen pr shkak t pasiguris ushqimore, por edhe pr shkak t rriskut tregtar t konsiderueshm dhe vshtirsive t ndryshme t marketingut agrar. v-Mungesa e ndjeshme e mbshtetjes financiare shtetrore t drejperdrejt. N kto vite fermeri shqiptar ka pasur m shum mbshtetje indirekte: privatizimi, liberalizimi, infrastruktura, kshillimi, kredi pr mjete, grante, zakonisht n mas dhe numr t kufizuar dhe jo nga shteti, etj. Nuk ka pasur kredi apo subvencione t drejprdrejta, jo politika t drejtprdrejta t produkteve, t inputeve bujqsore, t toks, t eksporteve, etj.
27
Megjithat, sektori ka mundsi t prfitoj nga programi i qeveris pr rruget rurale, me efekte t ndjeshme n marketingun e produkteve, nga investimet e mdha rehabilituese t ujitjes dhe kullimit, nga potenciali i pashfrytzuar i agroprpunimit (veanrisht n zonat rurale), nga mbshtetja pr nxitjen e bashkveprimit reciprok t fermerve, nga investimet e kryera dhe ato t programuara pr tregjet me shumic dhe tregjet rurale, nga asistenca shtetrore kshilluese dhe orientuese dhe nga aktivitetet kontrolluese dhe ertifikuese t shtetit. N mnyr t veant, sektori i bujqsis ka mundsi t mdha t prfitoj nj mbshtetje t madhe zhvilluese nga procesi i integrimit europian, nga zbatimi i Marrveshjes s Prkohshme dhe nga zbatimi i MSA pas ratifikimit t plot t saj. Si vend potencial pr antarsim n BE aktualisht ekonomia jon, prfshir edhe bujqsin dhe agroprpunimin, mund t prfitoj nga dy komponentt e par t programit IPA. Me ngritjen e statusit t Shqipris nga vend potencial n vend kandidat t BE prfitimet priten t jen akoma m t mdha, mbasi ather IPA kompletohet dhe vendi yn mund t prfitoj n t tr komponentet e e ktij programi paraaderues. E rndsihme sht q t prmbushen hapat e nevojshm dhe kritike pr kt prfitim potencial, si sht Agjencia e Pagesave (edhe nj numr kushtesh t tjera), e cila ndonse do t aktivizohet n kuadrin e zhvillimit rural, do t mbeshtes fuqishm edhe bujqsin. Njkohsisht, nj sr rreziqesh krcnojn q zhvillimet n sektorin bujqsor dhe at agroprpunues t jen m t ngadalta ose m t pasigurta: a-Zvarritja e konflikteve pronsore dhe e kompensimit t ish-pronarve. Kjo tenton ta mbaj t lart tnsionin dhe pasigurin pronsore, pra t pengoj prmirsimin e klims s biznesit, dhe t vshtirsoj zhvillimin e tregut t toks, etj. b-Shterrja e projekteve dhe programeve t huaja pr bujqsin dhe ushqimin. Programet aktuale mbyllen pothuaj t gjitha deri n vitin 2009 dhe nse nuk identifikohen program t reja, bujqsia rrezikon q n vitin 2010 t mbetet pa mbshtetje me projekte t rndsishme q finnacohen nga donatort. Kjo do t thot q sht emergjente t punohet n nivel strategjik, por edhe n nivele t tjera pr t identifikuar, prpunuar dhe propozuar projekte t reja, pr t cilat bujqsia dhe ushqimi kan nevoj ende. c-Mos kryerja n koh e prputhjes s legjislacionit shqiptar me acquis communautaire. Kjo sepse ekspertiza lokale pr ta br kt sht jo vetm e pamjaftueshme, por edhe kostoja dhe volumet e puns jan t konsiderueshme. Kjo ve para prgjegjsis s programimit, implementimit dhe monitorimit konstant dhe korrekt t gjitha aktiviteteve q kan t bjn me kt an t procesit t integrimit. d-Mos stafimi dhe rekrutimi i nnpunsve t rinj n mosh, t shkolluar s fundmi, sipas procedurave dhe rregullave plotsisht korrekte, m energji dhe potenciale dinamike dhe bashkkohore, q sht e domosdoshme jo vetm pr t ruajtur prvojat dhe kulturat e vlefshme t puns n administraten civile, por edhe pr t sjelle frym t re, dinamizem t ri, qendrim t reja dhe angazhim t reja n tr punn zhvilluese dhe integruese t bujqsis. e-Mostrajtimi i bujqsis si sektor prioritar. Kjo do t bnte q mbshtetja shtetrore financiare pr bujqsin t ishte nn nivelin e krkuar. Bujqsia dhe agroprpunimi mbeten motori kryesor i zhvillimit ekonomik t vendit dhe mbshtetja e pamjaftueshme e saj do t ndikonte n shpejtsin e rritjes ekonomike dhe, njhersh, at t reduktimit t varfris n vend. Natyrisht kto jan vetm disa rreziqe n potenc, por q mund t shmagen, po t kihen parasysh mir dhe t merren masat e duhura. N kuadrin e SSBU, shmangja e ktyre rreziqeve do t ishte jetike pr zhvillimin e shpejt dhe t qndrueshm t sektorit.
28
KAPITULLI 2:
29
VIZIONI, PRIORITETET DHE QLLIMET STRATEGJIKE

2.1 Vizioni
Sektori bujqsor dhe ai i agroprpunimit duhet t arrijn nj nivel m t lart prodhueshmrie dhe konkurrueshmrie, si n tregun vendas edhe n at ndrkombtar, mbi bazn e prmirsimit t kushteve pr veprimin e iniciativs private, por edhe t nj mbshtetjeje zhvilluese m t plot, n nj mnyr t qendrueshme, q t garantohet nga institucione efiente. Ato jan t varura trsisht nga niveli i teknologjive dhe njohurive, si dhe nga efienca e prdorimit t toks, puns dhe inputeve t tjera. Prodhueshmeria dhe konkurrueshmria m e lart jan themelet e rritjes s prodhimit, t prmirsimit t daljes n treg pr fermert dhe biznesin agroprpunues, t rritjes s t ardhurave dhe t prmirsimit t nivelit t jetess s fermerve dhe familjeve t tyre. Rritja e cilsis s produkteve agroushqimore sht faktori baz pr rritjen e konkurrueshmris. Rritja e cilsis do t vij nga prmirsimi teknologjik, por edhe nga metodat dhe teknikat e reja t menazhimit t integruar t sistemeve t prodhimit dhe reduktimi i kimikateve, q do t nxitin shtimin e produkteve organike. Vizioni strategjik i SSBU e sheh zhvillimin bujqsor dhe agroindustrial nn prizmin e integrimit europian, q zhvillon vizionin e qeveris pr kta sektor dhe q premton t plotsoj sa m mir standartet dhe krkesat pr nj integrim sa m t shpejt t Shqipris n BE, n prgjithsi, dhe t Marrveshjes pr Asociim dhe Stabilizim (MSA), n veanti.
2.2 Prioritetet strategjike

Tashm sht e konsoliduar ideja se pa nj prshkallzim progresiv t mbshtetjes financiare pr fermert dhe agroprpunuesit, n formn e kredive apo t granteve pr zhvillim, me qllim q t bhet e mundur dhe t prshpejtohet modernizimi i fermave dhe bizneseve, t rritet produktiviteti dhe konkurrueshmeria e produkteve tona, progresi do t jet me ritme t pamjaftueshme. E gjith mbshtetja teknike, q fermert dhe agrobizneset kan prfituar deri tani n mnyra t ndryshme, duke filluar me trainimet e duke prfunduar me kshillimet, e kan prmirsuar softin e zhvillimit. Tashm efektiviteti dhe shpejtsia e ktij zhvillimi do t varen edhe nga ndrhyrjet dhe prmirsimet n sistemin hard, pra n prmirsimin e nivelit teknologjik t prodhimit, gj q krkon me shum investime t drejperdrejta. Kjo sht edhe aresyeja q nj nga prioritetet strategjike parashikoht dhe duhet t jet mbshtetja financiare m e madhe pr sektorin e fermave dhe t agrobizneseve n trsi. Ujitja dhe kullimi kan marre deri tani pjesn e luanit t fondeve t bujqsis, pasi uji prben inputin kryesor pr rritjen e prodhimit bujqsor. Duke par gjendjen e deritanishme, ku nj pjes e mir e sistemit t uitjes dhe kullimit mbetet ende e parehabilituar ose joefiiente, si dhe rolin e ktij faktori, do t jet e domosdoshme q ky proces t kompletohet dhe prmirsohet. Tregu prben faktorin ky, prej nga marrin impulse zhvilluese sektort e prodhimit. Si u identifikua n pjesn e par, marketingu i produkteve bujqsore sht n gjendje t prapambetur. N vitet e mparshme jan implemnetuar dhe jan ende n proces inicitiva zhvilluese, t cilat kan rezultuar t pamjaftueshme pr ta ngritur marketingun agrar n nivel ferme apo n nivel tregu n standartet e krkuara. Kjo e prcakton at si nj prioritet t veant.
30
Siguria ushqimore e produkteve bujqsore dhe t prpunuara sht nj eshtje jetike, q ka t bj me cilsin dhe sigurin e jetess s njerzve. Aspektet e siguris ushqimore jan kritike, tepr t ndjeshme dhe shum t nnvizuara edhe n dialogun integrues t vendit ton me BE. Ndrkaq, me gjith prparimet, si u identifikua, ka mjaft aspekte dhe eshtje t siguris ushqimore mjaft kritike, ende t pakonsoliduara, q presin trajtim t mtejshm. Pr kt aresye garantimi i nj sigurie ushqimore m t lart pr popullsin do t jet nj prioritet absolut. Siguria ushqimore do t garantohet nga prmirsimi teknologjik, por edhe nga aplikimi i metodave dhe sistemeve t reja t kontrollit t siguris ushqimore, nga prdorimi i metodave t menaxhimit t integruar t pesteve, menaxhimi i integruar i ushqimit t bimve dhe mbarshtimit t kafshve, prdorimi i metodave t mira bujqsore, t cilat s bashku do t shtojn rndsin dhe peshn e produkteve organike n prodhimin bujqsor dhe shportn e konsumatorit. Bazuar n argumentat e msiprm, Strategjia e Bujqsis dhe Ushqimit (SSBU) prcakton pes prioritete, si n kutin nr.7.
Kutia 7: Prioritetet strategjike i. T rritet mbshtetja financiare pr fermat, bizneset bujqsore dhe ato agroprpunuese ii. T prmirsohet menaxhimi, ujitja dhe kullimi i toks bujqsore iii. T prmirsohet marketingu i produkteve bujqsore dhe atyre t Prpunuara iv. T rritet niveli dhe cilsia e teknologjive, informacionit dhe njohurive t fermerve dhe agroprpunuesve v. T rritet cilsia dhe siguria ushqimore e produkteve bujqsore dhe atyre t prpunuara
Niveli i teknologjive dhe njohurive, pa prjashtuar informacionin, mbetet faktor ky pr rritjen e prodhueshmeris, vet prodhimit, t cilsis s produkteve dhe prej ktej edhe t konkurrueshmris dhe shkalls s daljes n treg t fermerve dhe agrobiznesit. Megjthse niveli teknologjik n ferm dhe agrobiznes sht prmirsuar dukshm n krahasim me fillimet e tranzicionit, ai ende sht dukshm i ult krahasuar me vende t tjera. Kjo e bn at nj prioritet t rndsishm strategjik.
2.3 Sektort strategjik

Sektor strategjik jan ata q do t zhvillohen n mnyr prioritare. Faktort baz t marre parasysh pr t prcaktuar prioritetet jan: i) tendencat e deritanishme t zhvillimit, ii) potenciali pr tu zhvilluar n t ardhmen bazuar edhe n kushtet agroklimatike dhe traditn, iii) efektet n t ardhurat e fermerve dhe iv) kushtet e tregut dhe n prgjithsi konkurrenca, v) potencialet pr eksport. Kutia 8: Sektort strategjik 1. Prodhimi i pemve frutore, ullirit dhe rrushit 2. Prodhimi perimeve 3. Produktet blegtorale 4. Prpunimi industrial i frutave dhe perimeve 5. Prpunimi industrial i rrushit 6. Prpunimi industrial i qumshtit dhe mishit
Sektort strategjik pr periudhn 2007-2013 jan si n kutin nr. 8. Pemtaria dhe vreshtaria
31
Pemtaria dhe vreshtaria do t jen nj prioritet i rndsishm i zhvillimit t bujqsis. Argumentat n favor t ktij prioriteti jan t shumt, por m kryesort do t ishin: i-Shqipria ka pasur nj pemtari dhe vreshtari mjaft t zhvilluar dhe, n terma t prodhimit, produktivitetit dhe numrit t rrnjve; ende vendi nuk ka arritur nivelet e paratranzicionit; ii-prirjet e viteve t fundit tregojn rritje t shpejt t prodhimit dhe numrit t rrnjve, ndonse jo aq t produktivitetit; iii-marzhi i fermerve sht relativisht m i lart; n disa zona t Kors fermert pohojn s kostoja e prodhimit t molles sht rreth tre her me e vogl s mimi i shitjes nga ata, ndrsa pr rrushin raporti sht edhe m i madh; iv-diversiteti dhe potenciali agroklimatik i Shqipris lejon q n vendin ton t prodhohen fruta n nj llojshmri t gjer; v-mundsit pr t gjeneruar vler t shtuar (operacionet pas vjeljes) n fruta dhe rrush jan t mdha, gj q do t ndikonte dukshm n rritjen e marzheve t fermerit; vi-vendi yn importon sasira t mdha frutash dhe rrushi, duke harxhuar nj pjes t konsiderueshme t valuts pr kt qllim. Prandaj rritja e prodhimit t frutave me prioritet do t ndikonte n zbutjen e deficitit tregtar, t kursimit t valuts dhe t investimit t saj n ekonomin kombtare; vii-s fundi, konsumi i frutave si pjes e menyse s shqiptarve po shtohet dhe duhet t shtohet edhe me shum, prandaj edhe krkesa pr fruta do t jet n rritje. Ky nnsektor ka mundsi t zhvillohet edhe n drejtime t reja, jotradicionale, ndoshta luleshtrydhet, etj., kryesisht pr treg t huaj por edhe at vendas. Megjithat, n mbshtetjen e ktij nnsektori, do t merren parasysh veorit rajonale, klimatike dhe mikrozonale, q ajo t mund t gjeneroj efekte maksimale dhe t jet n koherenc t plot me karakteristikat e mjedisit, kulturn dhe traditn e kultivimit. Ka tashm studime mbi rajonizimin e llojeve dhe varieteteve t pemve dhe hardhis, t cilt do t prdoren ose prmirsohen paraprakisht po qe se sht e nevojshme. Perimikultura Prodhimi i perimeve, gjithashtu, do t jet prioritet. N Shqipri prodhohen nj gam e gjer perimesh. Perimet si prioritet mbshteten nga disa argumenta: i-megjithse prodhimi vendas ka ardhur duke u rritur, ai sht ende shum deficitar; pjesa m e madhe e perimeve q konsumohen vijn nga importi, pr t cilat gjithashtu harxhohet valut e konsiderueshme; ii- Shqipria ka potenciale t mira prodhuese, me pritshmeri t lart edhe pr kosto prodhimi t ult; n shum zona ka toka pjellore dhe t prshtashme, uj t mjaftueshm dhe prvoj; iii-krkesa konsumator pr produkte vendi t freskta jo vetm nuk sht e plotsuar asnjher, por ajo sht mjaft selektive ndaj perimeve t prodhuara n vend n krahasim me ato t importuara; ivmarzhet e fitimit t fermerve edhe n perime jan t konsiderueshme. Blegtoria Edhe blegtoria prben nj prioritet t madh. Faktikisht blegtoria sht sektori me zhvillimin m t shpejt gjat viteve t tranzicionit. Produktet blegtorale prbjn bazn e menyse t t ushqyerit, prandaj ky zhvillim u shkaktua nga krkesa pr t prmbushur nevoja jetike t ushqimit t popullsis. Fillimisht ajo synoi t rmbush nevojat e familjeve fshatare, kurse tani blegtoria sht sektori q kontribuon me shum n prmbushjen e krkess konsumator n tresi, prfshir edhe at urbane. Megjithat, blegtoria mbetet sektor prioritar pr nj sr arsyesh: ivendi ka kushte optimale pr rritjen e deleve, dhive n zonat malore dhe kodrinore, por edhe t lops n disa zona fushore; ii-popullsia ka tradit t vjetr n mbarshtimin e blegtoris; iiiprodhueshmeria dhe eficenca n blegtori jan problematike, gj q dikton nevojn e politikave ristrukturuese, orientuese, rajonizuese, etj.iv-produktet e blegtoris jan mjaft delikate dhe shum t ndjeshme nga pikpamja e siguris ushqimore, prandaj politikat n drejtim t prmirsimit t menaxhimit dhe shndetit t kafshve jan t domosdoshme.
32
Mbshtetja e blegtoris do t jet, megjithat, e diferencuar, selektive, sipas zonave, llojeve, zonave, produkteve dhe problematiks. Prpunimi industrial i frutave dhe perimeve Prpunimi industrial i frutave dhe perimeve lidhet ngusht me prioritetin e prodhimit t perimeve dhe frutave, por nuk sht kjo aresyeja e vetme q e bn at prioritet. Shqipria nuk ka kapacitete financiare dhe teknike t atilla q t ngrej industri t mdha; ajo nuk mund t krijoj avantazhe t krahasuara, pr shmbull n industrin elektroteknike, edhe pr arsye se sht nj treg i vogl. Vendi yn duhet t zhvilloje me prioritet prpunimin e frutave dhe perimeve sepse: i-frutat dhe perimet e prpunuara n vend jan t pakta dhe tregu dominohet nga produkte t huaja;ii-me zhvillimin e perimtaris dhe frutikulturs lnda e par vendase do t jet gjithnje e me pranishme; iii-zhvillimi i ksaj industrie do t lehtsonte edhe problemet e tregut t frutave dhe perimeve q prodhojn fermert; duhet thn se ky treg do t vij duke u bre kompleks dhe oferta bujqsore do t rritet shpejt edhe n saj t mbshtetjes parsore t frutave dhe perimeve; iv-prpunimi industrial i tyre do t rriste mundsit e punsimit jobujqsor n zonat urbane, por edhe n ato rurale; v-rritja e kapaciteteve industriale t prpunimit do t thot automatikisht rritje t krkess tregtare pr produktet e ferms, pra nj stimul t fuqishm suplementar pr nxitjen e prioriteteve bujqsore; kshtu, kto tre prioritete bashkveprojn n mnyr dinamike, si n nj cikl t mbyllur, duke prforcuar dhe zhvilluar njri-tjetrin. Prpunimi industrial i rrushit Prodhimit t rrushit si prioritet duhet ti prgjigjet edhe prpunimi i tij si prioritet. Mbshtetja e kapaciteteve prpunuese industriale t rrushit do ta zhvendoste epiqendrn e prpunimit nga shtepite e ferms n fabrikat e prpunimit, q mund t jen edhe n trritorin e ferms dhe t zotruara nga fermert q prodhojn rrrush. Kjo do t ndikonte n rritjen e cilsis s vers shqiptare dhe aftsis s saj konkurruese, t paktn n tregun vendas. Efektet n reduktimin e deficitit tregtar dhe, m tej, at t pagesave do t ishin t ndjeshme. Prpunimi industrial i qumshtit dhe mishit Prpunimi industrial i qumshtit dhe mishit sht, aktualisht, nga industrite m t prparuara n Shqipri. Jan br investime private t rndsishme dhe m teknologji edhe t kohs s fundit. Por prgjithsisht sektori vuan nga deficenca strukturore, ndrsa kushtet shndetesore dhe siguria ushqimore, megjith ndrhyrjet zhvilluese t deritanishme, q ofron sistemi, l pr t deshiruar. Mbshtetja n mnyr prioritare e ktij nnsektori mund t argumentohet me: i-nevojn pr t promovuar dhe garantuar standartet e siguris ushqimore n kt sektor, t cilat jan shum t lidhura edhe me krkesat pr antarsim n BE; ii-nevojn pr tju prgjigjur m mir potencialit aktual prodhues t ferms, por edhe rritjes s oferts s pritshme t produkteve blegtorale; iiimbshtetja e Prpunimit industrial t qumshtit dhe mishit do t gjeneroj stimuj t fort nga pikpamja e krkess dhe standarteve pr produket blegtorale, pra do t nxis zhvillime ristrukturuese dhe inovatore n fermat blegtorale e, n trsi, n t gjith sistemin e prodhimit blegtoral e me gjer. Megjithat, sektort strategjik do t zhvillohen n baz t studimeve q identifikojn zonat m t favorshme dhe politikave mbshtetese adekuate, nga pikpamja ekonomike, sociale dhe mjedisore, pra q efektiviteti ekonomik dhe prodhueshmeria t jen m t larta, t rritet shkalla e punsimit, t mbrohet mjedisi dhe burimet prodhuese t mos keqprdoren.
33
2.4 Qllimet strategjike

Qllimet strategjike jan objektivat afatgjat q do t arrihen prmes zbatimit t SSBU, e cila sht garante q bujqsia dhe ushqimi t zhvillohen nn vizionin e prcaktuar dhe duke u bazuar n prioritetet dhe sektort strategjike t prcaktuar m lart. Qllimi kryesor i SSBU sht: T mbshtes zhvillimin e qendrueshm t sektorit bujqsor dhe agroprpunimit. Zhvillimi i qendrueshm garanton prmbushjen e krkesave ushqimore t brezit aktual pa rrezikuar brezat q do t vijn, punsim t qendrueshm, t ardhura t mjaftueshme, jetes t denje dhe kushte t prshtatshme pun pr fermert. Ai garanton ruajtjen dhe prmirsimin e kapaciteteve prodhuese t burimeve natyrore, pa prishur ciklet ekologjike dhe ekuilibrat natyror, pa prishur zakonet social-kulturore t bashksive rurale dhe pa ndotur mjedisin, si dhe redukton prekshmrin e sektorit bujqsor nga faktort natyror dhe social ekonomik. Zhvillimi i qendrueshm siguron harmoni midis tre aspekte themelore: aspektit ekonomik t zhvillimit, aspektit social dhe atij mjedisor. Aspekti ekonomik ka t bj me sigurimin e nj rritje ekonomike t mjaftueshme pr t ulur varfrin dhe rritur standartin e jetess s fermerve dhe familjeve t tyre; me rritjen e efiencs ekonomike t prodhimit dhe me stabilitetin e zhvillimit. Aspekti social ka t bj me reduktimin e varfris n fshat, me ruajtjen e traditave dhe trashegimis kulturore t popullsis rurale dhe me rritjen e karakterit pjesmarrs t zhvillimit. Aspekti mjedisor ka t bj me garantimin e biodiversitetit, ruajtjen e burimeve natyrore dhe shmangjen e ndotjes s mjedisit. N pajtim me qllimin e prgjithshm, SSBU ka edhe disa qllime specifike. Qllimet specifike t SSBU jan si n kutin nr. 9.
Kutia 9: Qllimet strategjike

1. Menaxhimi i qendrueshm i toks, komponenti baz i zhvillimit qendrueshm bujqsor, dhe n harmoni plot me t 2. Rritja e punznies, t nivelit t jetess s familjeve t tyre ardhurave fermerve si t t dhe dhe
Strategjia e Bujqsis dhe Ushqimit duhet t siguroj nj zhvillim t qendrueshm t 4. Garantimi i nj standarti t siguris ushqimore (food safety) m t lart pr t toks si burimi kryesor bujqsor, gjith popullsin dhe t bujqsis. Kjo nnkupton q toka duhet t menaxhohet n 5. Prmirsimi i marketingut agrar mnyr racionale, prodhimi bujqsor dhe mirqenia e fermerve duhet t rritet n mnyr t vazhdueshme. Kjo nnkupton, gjithashtu, q burimet prodhuese si toka bujqsore, ujrat, resurset gjenetike, kafsht e prodhimit, pemt frutore, mjedisi agrar, etj., do t menaxhohen me mir, do t prdorn n mnyr efektive dhe nuk do t shprdorohen, n mnyr q t garantohet ruajtja e aftsive prodhuese dhe gjeneruese t tyre dhe jetesa e brezave t tjer t shqiptarve. N nj plan m t
3. Rritja e eficencs ekonomike t sektorit bujqsor dhe atij agroprpunues, e cila shprehet prmes rritjes s prodhueshmeris dhe cilsis s produkteve t tyre
34
gjer, zhvillimi i qendrueshm bujqsor mbshtet edhe zhvilimin e qendrueshm ekonomik t vendit, qendrueshmrin dhe kohezionin social, mbrojtjen e biodiversitetit dhe t cilsis s jets n zonat rurale. Prandaj nuk ka se si zhvillimi i qendrueshm bujqsor t mos jet qllim strategjik i SSBU. Strategjia e Bujqsis dhe Ushqimit n thelbin e vet sht, gjithashtu, strategji zhvillimi ekonomik. Asnje strategji nuk do t kishte kuptim po q se ajo nuk do t ndihmonte q t gjenerohen vende t reja pun dhe nuk do t garantonte q niveli i jetess i fermerve do t rritej si rezultat i zbatimit t saj. N mnyr specifike pr Shqiperin, punznia n sektorin bujqsor sht sa e limituar aq edhe problematike. Bujqsia sht sektori q kontribuon me shum n punsimin e shqiptareve, por ku njkohsisht, punzenia karakterizohet nga lekundje t forta sezonale dhe numri i t punsuarve pr nj hektar tok sht me i larti n Evrop. Mjafton kaq pr t thn q produktiviteti i puns n bujqsi,dhe t ardhurat pr nj t punsuar, jan tepr t ulta. Prandaj edhe rritja e punsimit dhe t ardhurave sht pjesa esenciale e SSBU. Eficenca ekonomike ka t bj me rritjen e produktivitetit t prdorimit t faktorve prodhues dhe me cilsin e produkteve t prodhuara, pra edhe me nivelin e kostos dhe t mimeve t shitjes. Kta jan faktor baz t konkurrueshmris n treg dhe n shitshmrin e produkteve t fermerit. Q t rritet efienca, jo vetm do t rritet disponibiliteti i faktorve prodhues, por edhe do t realizohet nj harmonizim n proporcionet e duhura t tyre. Ndryshe prodhueshmria dhe cilsia nuk do t rriten. Pr kt arsye, nj nga qllimet e SSBU sht t shtohet prdorimi i faktorve prodhues n bujqsi (plehrat, mekanika, racat, farrat dhe fidanat me potencial t lart, dhe t pastr, teknologjit e prparuara, njohurit, etj., t cilat garantojn rritjen e prodhueshmris dhe cilsis si baza pr rritjen e prodhimit, t ardhurave dhe mirqenies. Standartet e larta ushqimore t produkteve t ferms dhe atyre t prpunuara jan imperativ i padiskutuueshm i SSBU. Siguria shndetesore sht jetike, prioritet absolut i konsumatorit, krkes parsore n negociatat dhe marrveshjet q synojn ta integrojn Shqiperin n BE, prandaj edhe garantimi i siguris ushqimore-shndetesore t SSBU sht nj qllim strategjik. Prmirsimi i marketingut agrar sht mjaft i rndsishm, sepse prmirsimi i tij shpreh vemendjen publike ndaj stimujve mbi prodhimin, q vijn nga krkesa. Pr pasoj, politikat pr nga krkesa, ose politikat tregtare do t duhet t zen nj vend t posam n angazhimet politike t vendit n periudhn q mbulon SSBU. Qllimet e msiprme do t ndihmojn edhe pr nj sigurim ushqimor m t mir t vendit. Sigurimi ushqimor (food security) sht nj shtje sa e thjesht n dukje, aq edhe e rndsishme n prmbajtje. Megjith ngjyrimet dhe reminishencat ideologjike t s kaluars, sigurimi i nj bilanci kritik ushqimor me burime t vendit sht gjithmonje nj shtje strategjike. Vendi nuk mund t bazohet trsisht mbi tregun pr t zgjidhur edhe problemin e siguris ushqimore. Garantimi i siguris ushqimore prben nj nga dshtimet spektakolare t tregut, t pranuar jo vetm n rrafshin teorik. N kt kontekst, sht detyr e strategjis q t zhvilloje bujqsin n mnyr t harmonizuar dhe t diversifikuar q n do koh vendi t kt mundsi t prballoj nevoja emergjente pr produkte baz, pr nj koh t caktuar.
2.5 SSBU dhe Objektivat pr Zhvillimin e Mijvjecarit, (OZHM)-t

SSBU sht n koherenc t plot me Objektivat e Zhvillimit t Mijvjecarit (OZHM). Lidhja midis SSBU dhe OZHM-ve realizohet veanrisht prmes dy prej OZHM-ve, objektivit 1 dhe objektivit 7 dhe politikave prkatse. Kto objektiva jan:
35
Objektivi 1: Eliminimi i varfris ekstreme, uris dhe dimensioneve t tjera t varfris Objektivi 7: Sigurimi i zhvillimit t qendrueshm t mjedisit Prmes objektivit pr rritjen e prodhimit, punznies dhe t ardhurave t fermerve SSBU ndikon direkt n arritjen e OZHM nr. 1, duke kontribuar kshtu n arritjen e nj mirqenieje t qendrueshme pr fermert dhe familjet e tyre. Duke u mbshtetur n sistemet e integruara t prodhimit (menaxhimi i integruar i pesteve, menaxhimi i integruar i t ushqyerit t bimve apo kafshve bujqsore, menaxhimi i integruar i toks, menaxhimi i integruar i ferms, etj.), SSBU ndikon n arritjen e objektivit nr. 7 t Mijvjecarit, at pr zhvillimin e qendrueshm t mjedisit.
2.6 SSBU dhe Strategjia Ndrsektoriale e Zhvillimit Rural, SNZHR

Midis SSBU dhe Strategjis Ndrsektoriale t Zhvillimit Rural (SNZHR) ka nj lidhje organike. S pari kjo lidhje reflektohet n qllimin e prgjithshm t dy strategjive. Qllimi i SNZHR sht: T kontribuoj pr nj zhvillim t barabarte t t gjitha zonave rurale n Shqipri, t Prmirsoj cilsin e jets n to dhe t reduktoj varfrin. Si shihet, objektivi kryesor q sht rritja e t ardhurave si rruga kryesore pr reduktimin e varfris (monetare) sht i njjt pr t dyja strategjit. S dyti, koherenca ndrmjet dy strategjive duket edhe n qllimet e veanta t dy strategjive. Dy nga qllimet e veanta t SNZHR jan rritja e konkurrueshmris s sektorit bujqsor dhe agroprpunimit, si dhe mbrojtja e mjedisit. Kto dy qllime t saj jan t integruara n vizionin e SSBU dhe objektivat e saj, si ai pr menaxhimin e qendrueshm t toks bujqsore, si nj nga burimet kryesore t natyrs dhe aspektet themelore t mbrojtjes s mjedisit. S treti, pjesa kryesore e mjedisit rural sht bujqsia, prandaj SNZHR dhe SSBU kan fokus t ngjashm, zhvillimin e bujqsis dhe prgjithsisht t zonave rurale. S katrti, koherenca n mes dy strategjive reflektohet edhe n prioritetet dhe politikat e zhvillimit. N kuadrin e rritjes s konkurrueshmris s sektorit bujqsor modernizimi i ferms shprehet si nj nga prioritetet kryesore n SNZHR. E njjta gj shprehet edhe n SSBU, ku mbshtetja e fermave m teknologji t reja, prmirsimi i metodave dhe teknikave t kultivimit t bimve dhe mbarshtimit t kafshve, Prmirsimi i menaxhimit t fermave, mbshtetja e agroprpunimit dhe ruajtjes s produkteve n nivel ferme ose grupi fermersh, etj., shihen si drejtime kryesore t modernizimit t fermave shqiptare. Natyrisht, fusha e SZHNR sht m e gjer, sepse ve bujqsis ajo prfshin edhe sektor t tjer, si pyjet, infrastrukturn rurale, energjin dhe shndetsin, arsimin dhe shrbimet sociale n zonat rurale.
KAPITULLI 3
36
POLITIKAT
3.1 Koncept i prgjithshm politik pr zhvillimin e bujqsis
Strategjia dhe zhvillimi i bujqsis ka nevoj pr nj baz t qart konceptuale politike. Ndonse n planet strategjike (shumvjeare) dhe ato korrente (njvjeare) sht prvijuar mjaft mir mnyra, prioritetet dhe fushat e ndrhyrjes prmes politikave t ndryshme, publike ose private, n bujqsi sht i nevojshm nj riformulim m i qart dhe m i sistemuar konceptit mbi politikn bujqsore q duhet t zbatohet n Shqipri. Koncepti i ri mbi politikn bujqsore do t konsistoj n kto parime t rndsishme: Rritjen e karakterit pjesmarrs ose gjithprfshirs t procesit politik n tr gjatsin e ciklit t politkave: identifikim, hartim, miratim, zbatim, monitorim dhe vlersim. Sigurimin e vazhdimsis s cikilit t politikave, duke evituar pauzat dhe frakturat, pr t siguruar vazhdimsi t mbshtetjes s bujqsis. Fokus m i madh n mbshtetjen direkte, pr t br t mundur goditjen n pikat m kritike, n faktort e drejprdrejt, si pr shmbull teknologjia, t rritjes s prodhimit bujqsor dhe t cilsis s tij. Kalimi n fazn e monitorimit dhe vlersimit t detyruar dhe t standartizuar t efekteve t politikave dhe programeve, si kusht jo vetm pr t rritur angazhimin menaxherial, por edhe pr t siguruar efektivitet t masave zhvilluese. Arritjet ose efektet e politikave t zhvillimit duhet t maten kundrejt indikatorve t formuluar n mnyr SMART. Fokusim m i plot i vemendjes n politikat pr nga krkesa, ose poltikat tregtare bujqsore. N t ardhmen politikat q synojn t menaxhojn krkesn konsumator do t duhet t zen nj vend t veante, nisur nga efektiviteti q kan treguar ato n vende t tjera, por edhe tek n. Integrimi i Objektivave t Zhvillimit t Mijvjecarit (OZHM), pr t cilat sht dakortsuar zyrtarisht edhe Shqipria, n mnyr t veante objektivi pr reduktimin e varfris. Ky objektiv megjithse nuk del n mnyr eksplicite, reflektohet n mnyr implicite n parimet e msiprme t politiks s re bujqsore dhe synohet t arrihet prmes rritjes s prodhimit dhe punznies n zonat rurale. Ky riformulim, i br dhe pranuar kshtu n mnyr eksplicite, do t ishte kusht me rndsi q strategjia e bujqsis t ishte koherente, objektive dhe t kishte efekte t prekshme mbi rezultatet e zhvillimit t bujqsis dhe ushqimit.
3.2 Politikat e zhvillimit t bujqsis

N fund t fundit dhe n mnyr t prmbledhur, objektivat qendror t SSBU do t ishin rritja e prodhimit bujqsor dhe agroushqimor dhe prmirsimi i standarteve t siguris ushqimore. Rritja e prodhimit do t vij nga shtimi i siprfaqes s toks nn kultur, duke mbjell tokat e lna djerr, dhe nga rritja e produktivitetit t bimve dhe kafshve. Produktiviteti do t rritet nga prmirsimi i ujitjes s toks, i teknologjive bujqsore (prfshir inputet), dhe njohurive e aftsive bujqsore. Prmirsimi i uitjes dhe teknologjive krkon investime shtes, por edhe rregulla t
37
prmirsuara dhe kapacitete pr ti br dhe zbatuar ato, ndrsa prmirsimi i njohurive dhe aftsive bujqsore krkon edhe shpenzime shtes, kapacitete dhe politika adekuate. Kshtu, jo vetm investimet por edhe asistenca teknike dhe kshillimi do t jen dy shtyllat t rndsishme pr t zhvilluar bujqsin. N funksion t implementimit t politikave t msiprme pr arritjen e objektivave strategjike, do t jet e nevojshme t tentohen ose t prdorn nj numr i madh edhe i larmishm instrumentash politik. Ndarja e tyre konkrete, n form t grupuar sipas ktyre dy akseve, do t jen : Politika q lidhen kryesisht me investime n bujqsi ose agroprpunim : Pagesa direkte n form granti, ose kredi, pr investime n teknologji prodhuese Pagesa direkte n form granti, ose kredi, pr shtimin e inventarit t pemve frutore ose kafshve prodhuese, paisjeve, mekanikn bujqsore dhe t kapaciteteve magazinuese t ferms Pagesa direkte n form granti pr inpute bujqsore ose agroprpunim Subvencioni i norms s interesit (ose garantimi i kredive) t kredive bankare private Pagesa direkte ose kredi pr nxitjen dhe mbshtetjen e inisiativave lokale Investime pr infrastrukturn e tregut dhe organizatat e prodhuesve Politika q lidhen kryesisht me kshillimin dhe asistencn teknike ndaj fermerve: Hartimi i platformave pr inovacionin rural n shkall zonale Partnershipet paralele (shoqatat apo grupet e prodhuesve ose t marketingut t fermerve, grupet e veprimit lokal) Krijimi i partnershipeve vertikale (fermer dhe tregtar, ose agroprpunues, q kooperojn n skema t prbashkta t shitblerjes s inputeve, prodhimit dhe shitjes s produkteve) Vendosja e rregullave dhe forcimi i monitorimit pr eliminimin e sindromave monopoliste potenciale n tregun e inputeve Lehtsimi i liencimit dhe barrs tatimore t tregtareve t produkteve pr t shtuar konkurrencn n treg Ngritja e shkollave fushore t fermerve Prmirsimi i teknikave dhe aftsive bujqsore Forcimi i kapaciteteve t monitorimit t cilsis s farrave dhe fidanave Shkmbimi i prvojave lokale n teknologjite e prodhimit, tregtim dhe n organizimin e shoqatave Prmirsimi i sistemit NJIF5 n zona t ndryshme e shkall vendi Nxitja e lobingjeve t fermerve n shkall zonash e n shkall vendi Diskutime n grup pr identifikimin e rrugve pr nxitjen e agroturizmit dhe produkteve organike Zgjerimi i praktikave t mira bujqsore dhe t mbrojtjes s integruar t bimve Studime tregu pr identifikimin e tregjeve niche Asistenc teknike dhe ose financiare pr aktivitetet e shtimi t vlers s produkteve t fermerit Fushata sensibilizuese Vendosja dhe zbatimi i standarteve pr produktet bujqsore Prmirsime t aktiviteteve t mbledhjes, shprndarjes, prdorimit dhe publikimit t informacionit statistikor Prmirsime t procedurave t planifikimit, monitorimit, vlersimit dhe publikimit t rezultateve t tyre Prmirsime ligjore dhe prputhja e legjislacionit shqiptar me at t BE Prmirsimi i i sistemit t informacionit t tregut Futja e forms s shrbimeve me pages pr kshillimin bujqsor privat
5
Njohuri dhe informacion bujqesor
38
Trainime t adminmistrats, fermerve dhe grupeve t prodhuesve Prmirsimi i standarteve t siguris ushqimore do t varet nga shkalla e prmirsimit t nivelit t teknologjive t prodhimit dhe marketingut, prmirsimet e legjislacionit t siguris dhe shkalla e zbatimit t tij, qasjet e garantimit t siguris ushqimore dhe efienca e kapaciteteve t monitorimit. Pr t realizuar standarte t prmirsuara t siguris ushqimore prgjithsisht do t duhet: Efektivitet n prqasjen e legjislacionit shqiptar me at t BE, duke prfshir edhe sistemet e garantimit t siguris. Prmirsim t burimeve njerzore q menaxhojn problemet e siguris Prmirsim t laboratorve dhe t bazs laboratorike t siguris ushqimore Tipi i mbshtetjes q do siguria ushqimore sht kryesisht asistenca dhe trainimi (dy pikat e para) dhe kryesisht investimi (pika e tret).
3.3 Prqasjet politike t zhvillimit t bujqsis

Prqasjet politike q do t implementohen n funksion t realizimit t objektivave t SSBU do t jen: Mbshtetja financiare publike direkte dhe indirekte Nxitja e burimeve t brendshme T msuarit dhe rrjetzimi (angl.: learning and linking) Pjesmarrja dhe dialogu i prfituesve dhe aktorve Fuqizim i prfituesve nga programet Krijimi i nj mjedisi konkurrues Nxitja e kooperimit
3.4 Profili i politikave bujqsore

Arritja e qllimeve strategjike mund t identifikohet vetm nse arrihet t realizohen nj numr rezultatesh ose produktesh. Kto rezulate mund t arrihen vetm nse ndrtohen dhe zbatohen politikat e duhura, gj q do t thot s politikat n kuadrin e SSBU do t jen: a. b. c. d. e. Specifike N koherenc me qllimet dhe me rezultatet T zbatueshme ose t mbshtetura me burime T pranueshme, ose t gzojn mbshtetje N koherenc me mekanizmat e tregut
Sistemi i indikatorve siguron Nse nj politik e caktuar ka prodhuar rezultatet e duhura. Pr kt sht e domosdoshme q sistemi i indikatorve t jet i kompletuar, ka do t thot q indikatort: a) Duhet t jen specifike b) Duhet t jen t matshm c) Duhet t jen t kufizuar n koh N periudhn q vjen, do t jet e nevojshme, gjithashtu, t respektohen m mir edhe disa kritere t rndsishme t politikbrjes, sepse kshtu ky proces do t jet m i shndetshm dhe do t gjeneroj efekte m t mdha n zhvillimin e sektorit. Kshtu, zbatimi i nj politike do t varet nga disa kushte si m posht:
39
Nse Nse Nse Nse Nse Nse Nse Nse
kontribuon apo konflikton me objektivat e politiks ekonomike ndikon n rritjen e prodhimit dhe t ardhurave ka efekte sociale negative ka efekte mjedisore negative ka efekte negative mbi efiencn e prodhimit favorizon, ose jep mundsi pr t prfituar pa t drejt, grupe t caktuara ka efekte negative mbi barazin n t ardhura dhe mirqnie ka efekte disekuilibruese mbi zhvillimin bujqsor
3.5 Politikat bujqsore sipas rezultateve t pritshme

Rezultatet ose produktet e pritshme pr arritjen e do qllimi, si dhe politikat prkatse jan si me posht. N prputhje me qllimet e strategjis dhe rezultatet e pritshme nga zbatimi i saj, politikat kryesore q do t siguronin arritjen e ktyre rezultateve dhe t vet qllimeve do t ishin: Objektivi 1-Menaxhimi i qendrueshm i toks, si komponenti baz i zhvillimit t qendrueshm bujqsor, dhe n harmoni t plot me t.
Rezultatet e pritshme pr kt objektiv jan:

1. 2. 3. 4. Kompletohet reforma e toks Ndalet dmtimi dhe kufizohet tjetrsimi fizik i toks Prmirsohet menaxhimi i toks Prmirsohet vaditja, kullimi dhe mbrojtja e toks nga prmbytja
Afatshkurtr (2008) e n vazhdimsi Prmirsime ligjore n drejtim t prdorimit dhe transferimit t toks, duke prfshir edhe politika fiskale adekuate Trainime pr forcimin organizativ dhe institucional t shoqatave t ujitjes Forcimi institucional pr menaxhimin e toks (Inspektoriati i toks) Ekstension pr t prmirsuar menaxhimin e integruar t toks Rehabilitim i ujitjes dhe kullimit, me fonde publike ose duke nxitur sektorin privat Afatmesme (2009-2010) e n vazhdimsi Mobilizimi dhe ndrgjegjesimi i aktorve t zhvillimit bujqsor pr prmirsimin e menaxhimit t toks buqjesore Sistem informimi pr prdorimin e toks Ekstension pr t prmirsuar menaxhimin e integruar t toks Rehabilitim i ujitjes dhe kullimit, me fonde publike ose duke nxitur sektorin privat Trainime pr forcimin organizativ dhe institucional t shoqatave t ujitjes Afatgjat: (2011-2013) Rehabilitim i ujitjes dhe kullimit, me fonde publike ose duke nxitur sektorin privat Forcimi i rolit t pushtetit vendor n drejtim t ujitjes dhe kullimit Ekstension pr t prmirsuar menaxhimin e integruar t toks Trainime pr forcimin organizativ dhe institucional t shoqatave t ujitjes Objektivi 2-Rritja e punznies, t ardhurave dhe nivelit t jetess s fermerve dhe familjeve t tyre
Politikat
40

4. Rritet punznia n ferm 5. Rriten t ardhurat n ferm 6. Prmirsohet niveli i jetess s fermerve (Afatshkurtr, afatmesm, afatgjat) Ekstension pr transferim teknologjish, njohurish, aftsish dhe prvojash Kredi ose grante pr fermert Prmirsimi i prpunimit t produkteve n nivel ferme Prmirsimi i magazinimit t produkteve n nivel ferme Prmirsimi i operacioneve t pasvjeljes n nivel ferme Nxitja e aktiviteteve agroturistike dhe e diversifikimit n ferm, n prgjithsi
Politikat
Kutia 10: Politikat e cilsis dhe konkurrueshmris

Rritja e cilsis s produklteve bujqsore sht nj nga faktort baz pr rritjen e konkurrueshmris s sektorit bujqsor. Ve ksaj, politikat e cilsis jan n fokus t veant edhe n negociatat e Shqipris pr integrimin n BE. Pr kto arsye, politikat e cilsis do t jen t rndsishme dhe do t kene si fokus: Nxitjen e teknologjive t prparuara: farra, fidana, plehra, pesticide, uj dhe mekanik cilsore. Nxitjen e teknikave dhe metodave t reja t kultivimit dhe mbarshtimit t kafshve, si: MIP, UIB, MIF, MIK, etj., q me nj emer quhen praktika t mira bujqsore. Shqipria nuk kan nj koid t miratuar t PMB por duhet t mendoj epr ta apsur at sa me shpejt. Hartimi i standarteve pr produktet bujqsore ose t prpunuara n prputhje me normat e BE dhe rritja e efektivitetit n drejtim t zbatimi t tyre Nxitja e operacioneve t pasvjeljes: standratizim, paketim, logim Vendosjen e emrtimeve sipas origjins gjeografike t produkteve bujqsore ose t prpunuara (appellations dorigine contrle), q parashikohet edhe nga MSA. Hapi i par mund t jet hartimi i listave dhe pastaj zbatimi. Nxitjen e siguris ushqimore t lart t produkteve bujqsore ose t prpunuara. Disa drejtime s si mund t realizohet kjo e fundit jan: Vendosja e krkesave detyruese pr t zbatuar sistemet e autokontrollit HACCP dhe adoptimi i standarteve ISO Prmirsimi i kontrollit t kushteve higjeno-sanitare t agrobizneseve Matrikullimi dhe mbikqyrja efektive e shndetit t kafshve bujqsore Prmirsimi i kushteve t mbarshtimit t kafshve
Objektivi 3-Rritja e eficencs ekonomike t sektorit bujqsor dhe atij agroprpunues, e cila shprehet kryesisht Prmes rritjes s prodhueshmeris dhe cilsis s produkteve t tyre
41

4. Rriten rendimentet e kulturave dhe kafshve prioritare 5. Ulet kostoja pr njesi prodhimi n kulturat dhe kafsht prioritare 6. Rritet marzhi i fermerit (%)
Politikat
(Afatshkurtr, afatmesm, afatgjat) Hartimi dhe zbatimi i projekteve specifike pr shtimin e prodhimit, t prdorimit dhe cilsis s inputeve bujqsore Investime n agroprpunim Ekstension bujqsor pr teknologjit, teknikat dhe metodat e reja, pr shtimin e njohurive dhe aftsive bujqsore tek fermert Objektivi 4- Garantimi i nj standarti t siguris ushqimore (food safety) m t lart pr t gjith popullsin
Kutia 11: Nga plani i veprimit pr bujqsin organike

Bujqsia organike parashikoht t jet n fokus t veant t politikave bujqsore, jo vetm pr shkak t efektit mbi cilsin q zbatimi i koncepteve dhe praktikave organike, por edhe pr eficencn ekonomike (t ardhurat) q mund t marrin fermert prej produkteve organike. Pr t mbshtetur zhvillimin e produkteve organike, MBUMK ka hartuar nj plan veprimi. N kuadrin e planit t veprimit t bujqsis organike n Shqipri jan identifikuar pes fusha me prparsi: Hartimi, konsolidimi dhe zbatimi i nj politik kombtare pr bujqsin organike, e cila t mundesoj sinrgji m institucionet prkatse dhe politikat e tjera zhvillimore Forcimi i legjislacionit kombtar pr bujqsin organike dhe i strukturs s sistemit kombtar organik Strukturimi i zinxhirit t oferts organike duke lehtsuar konvertimin n bujqsin organike (midis fermerve dhe prpunuesve) dhe rritjen e ndrgjegjsimit publik nga njra an, ndrsa nga ana tjetr, inkurajimin e zhvillimit t tregut pr inputet dhe produktet organike Mbshtetja e krkimit shkencor, arsimit dhe shrbimit kshillimor n bujqsin organike me qllim q t zhvillohet dhe konsolidohet nj sistem kombtar njohurish pr bujqsin organike. Inkurajimi i integrimit t Shqipris n komunitetin organik ndrkombtar dhe nxitja e rrjetzimit kombtar dhe ndrkombtar

1-Prmirsohet legjislacioni i kontrollit 2-Forcohen institucionet e kontrollit 3-Prmirsohen teknologjite e prodhimit 4-Prmirsohen praktikat prodhuese dhe tregtare 5-Rritet cilsia e inputeve dhe lndve t para 6-Prmirsohet mbarshtimi i kafshve t prodhimit
Politikat
Afatshkurtr (2008) e n vazhdimsi Prmirsime n laboratort dhe instrumentat e kontrollit Prmirsime dhe forcim i sistemit t agjencive dhe organeve t kontrollit Nxitet prmirsimi i sistemeve dhe metodave t siguris ushqimore Ekstension pr praktikat e
mira bujqsore dhe tregtare Fushata sensibilizuese pr sigurin ushqimore Matrikullim i kafshve bujqsore
42
Ndrtim therrtoresh Afatmesme (2009-2010) e n vazhdimsi Prmirsime n laboratort dhe instrumentat e kontrollit Prmirsime dhe forcim i sistemit t agjencive dhe organeve t kontrollit Nxitet prmirsimi i sistemeve dhe metodave t siguris ushqimore Ekstension pr praktikat e mira bujqsore dhe tregtare Nj sistem prognoz-sinjalizimi pr mbrojtjen e bimve Fushata sensibilizuese pr sigurin ushqimore Matrikullimi i kafshve bujqsore Afatgjat: (2011-2013) Prmirsime n laboratort dhe instrumentat e kontrollit Prmirsime dhe forcim i sistemit t agjencive dhe organeve t kontrollit Nxitet prmirsimi i sistemeve dhe metodave t siguris ushqimore Ekstension pr praktikat e mira bujqsore dhe tregtare Fushata sensibilizuese pr sigurin ushqimore Objektivi 5-Prmirsimi i marketingut agrar

4. Prmirsimi i infrastrukturs tregtare 5. Rritja e fuqis negociuese t fermerve 6. Prmirsimi i monitorimit dhe analizes s tregjeve
Politikat:
Afatshkurtr (2008) e n vazhdimsi Prodhim dhe shprndarje e SSBU nuk mun t jape nj prgjigje direkte pr kt pyetje, por ajo ofron informacionit t shanse pr ta gjejtur nj apo disa besueshm, n vendin dhe kiwi. Kto shanse bazohen n analizen e kohn e duhur avantazheve t mundshme t krahasuara t vendit dhe n prqasjen politike q ka Ndrtimi i tregjeve t reja n themel strategjia, prqasja me shumice dhe pikave t pjesmarrse dhe dialogu me fermert dhe reja t grumbullimit aktort e zhvillimit bujqsor. Vshtirsia e identifikimit t produkteve Promovimi i shoqatave dhe t tilla pr t deprtuar n tregjet e partnershipeve paralele huaja rritet pr shkak t globalizimit, dhe vertikale si dhe potencialeve t vogla prodhuese t vendit ton n raport me konkurrentt, t Nxitja e operacioneve t cilt edhe pse larg kufijve tane jan pasvjeljes shum t fuqishm n tregun ndrkombtar, Nxitja e lobingut pr bile edhe n tregun ton ktu n Shqipri. E qart sht s kiwi politikat tregtare t shqiptar mund t gjendet midis produkteve grupeve t fermerve tipike shqiptare ose produkteve specifike Lehtsi fiskale pr q mund t rris toka dhe klima shqiptare. Dhe instrumenti q do t agrobizneset q vendosen prdorim pr kt sht dialogu n zonat rurale demokratik, analiza e tradits dhe e Fuqizimi i strukturave krkesave t tregut. publike t monitorimit dhe analizs s tregjeve Nxitja e praktikave t mira tregtare q rrisin cilsin e produkteve Kutia 12: A do t ket nj kiwi shqiptar?
43
N kuadrin e prmirsimit t marketingut, prmirsimi i informacionit do t ishte nga gjrat m kryesore. Konsolidimi i qendrave tashm t ngritura t informacionit, me mjete, aftsi dhe njohuri, si dhe mbshtetja e tregjeve me shumic pr tu shndrruar n bursa t informacionit bujqsor do t ishin disa nga masat q do t ndihmonin n kt drejtim. Ngritja e Agjencis s Tregjeve me Shumic, si nj institucion menaxhues i ktyre tregjeve, mund t ndihmonte n prmbushjen e ktij funksioni.
Kutia 13 : Mbshtetja e bashkveprimit midis fermerve

Pr shkak t ferms s vogl bujqsis shqiptare i kan humbur ekonomit e shkalls. Prandaj nzitja e shoqatave t fermerve do t jet parsore pr t rifituar kto ekonomi t humbura dhe pr ti br fermert e vegjel me konkurrues n treg. Deri me sot prvoja shqipar ka sjelle n jet shoqata prodhuesish joefektive, ose pak efektive. Prandaj MBUMK sht e bindur s vetm ndihma pr ndrtimin e modeleve t shoqatave do t kt efekte. Pr kt qllim ajo do t bashkpunoj edhe me disa partner ndrkometar si SNV dhe Kooperacioni Spanjoll, pr t nxitur ndrtimin e shoqatave t tilla. Puna duhet filluar nga Prmirsimi i legjislacionit. Prvoja europiane do t ishte shum e vlefshme edhe n kt drejtim. Kjo prvoj ofron organizatat e prodhuesve, grupet e prodhuesve organizatat ndrdegsore, si forma efektive t bashkpunimit midis fermerve q kan nevoj edhe pr mbshtetje. Organizatat e prodhuesve(OP).Jan bashkime vullnetare t prodhuesve, q bhen pr t prqendruar ofertn bujqsore, pra pr t realizuar shitje t prbashkt t produkteve, si kundrpesh e prqendrimit t krkess ose blerjeve t prbashkta. Kto grupe duhet t kene aftsi q ti prshtatn ofertn ndryshimit t krkess. OP jan mnyra pr t ulur edhe koston e prodhimit dhe stabilizuar mimet. Ato duhet t jen t afta t mbrojn edhe mjedisin krahas kryerjes s aktiviteteve t tyre. Ato duhet t zotrojn tr infrastrukturn e nevojshme pr t kryer kto detyra. Q t mund t krijohen ato duhet t ken t paktn 5 antar, nj xhiro t paktn 100 mij n vit, stafin e duhur, etj. OP mbshteten nga BE me plane veprimi deri 5-vjecare, ku ka masa pr planifikimin e prodhimit dhe prqendrimin e oferts, uljen e shpenzimeve dhe stabilizimin e mimeve, mbrojtjen e mjedisit duke nxitur prodhimin organik dhe t integruar, prmirsimin e cilsis dhe rritjen e vlers s produkteve, etj. Kjo ndihm kanalizohet prmes fondeve t veprimit (FV). Kontributi i antarve n kt fond, pr perimet dhe frutat e freskta, sht 4.1% e vlers s tregut t produkteve. Nj shum t paktn t barabart me kt e paguan BE. Grupet e prodhuesve (GP).Jan nj stad m pak i avancuar s OP. Quhen kshtu entitetet e prodhuesve q nuk prmbushin kriteret e OP (si pr shmbull nuk kan infrastrukturn ose xhiron e duhur, kan m pak s 5 antar, etj. Pr tu njohur si OP ato kan nj afat kohor prej 5 vjetsh, gjat t cilit duhet t paraqesin nj plan njohjeje me masat prkatse. Ndihma q mund tu jeept ktyre grupeve sht nj ndihm me norm t shesht. Kjo mund t jet norme rense n koh nga 5 n 2%, reNse n vler nga 2.5 n 1.5% t vlers s tregut mbi 1 milion , ose n kuot fikse nga 100 mij deri n 50 mij prgjat 5 viteve. Organizatat ndrdegsore (ON). Kto jan bashkime t prfaqsuesve t aktiviteteve t ndryshme prodhues dhe tregtare, ose agroprpunuese. Ato shrbejn pr t lehtsuar kryejen e veprimtarive q lidhen me prmirsimin e njohjes s tregut, prdorimin e kontratave standarte, realizimin e krkimeve shkencore, etj., me interes t prbashkt.
Afatmesme : (2009-2010) e n vazhdimsi

44
Prodhim dhe shprndarje e informacionit t besueshm, n vendin dhe kohn e duhur Promovim i shoqatave dhe partnershipeve paralele dhe vertikale Nxitja e operacioneve t pasvjeljes Nxitja e lobingut pr politikat tregtare t grupeve t fermerve Nxitja e praktikave t mira tregtare q rrisin cilsin e produkteve Afatgjat: (2011-2013) Prodhimi dhe shprndarja e informacionit t besueshm, n vendin dhe kohn e duhur Promovimi i shoqatave dhe partnershipeve paralele dhe vertikale Nxitja e operacioneve t pasvjeljes Nxitja e lobingut pr politikat tregtare t grupeve t fermerve Ndrtimi i tregjeve t fermerve dhe pikave t grumbullimit Nxitja e praktikave t mira tregtare q rrisin cilsin e produkteve
3.6 shtje vertikale t SSBU: zona malore

Bujqsia shqiptare n zonat malore ka specifikat e veta. Ato lidhen me kushtet e Veanta toksore, klimatike dhe natyrore, por edhe historike dhe sociale t tyre. N saj t ktyre kushteve, fermat n kto zona jan m t vogla, tregjet e produkteve dhe t inputeve jan me larg, infrastruktura rurale sht m e dobt, kushtet pr zhvillim jan m t kufizuara, zhvillimi ekonomik dhe social m i vonuar, shkollimi dhe arsimimi m pak i avancuar, varfria n t tr dimensionet e saj monetare dhe jomonetare m e thelle dhe m e prhapur, etj. pr kto arsye, sfidat e zhvillimit jan m t veshtira dhe mnyrat e politikat trajtimit t problematikave t zhvillimit t bujqsis mund t ndryshojn nga ato q mund t prdoren n zonat fushore. SSBU ndonse prmban parimet, rregullat dhe politikat me kryesore t zhvillimit t bujqsis, ka edhe fleksibilitetin e duhur q kto politika t mund t prshtaten sipas kushteve t zonave t Veanta t vendit. Fermert e zonave malore kan nevoj edhe pr teknika dhe teknologji specifike, pr t lehtsuar punn dhe rritur rendimentin. Aktivitetet jobujqsore jan m t nevojshme pr t rritur burimet e t ardhurave. Pr kt aresye, nevojat pr treinim jan m t mdha dhe specifike. Shpenzimet prmes projekteve pr trainim, por edhe shpenzimeve publike pr arsimim q duhet t bj shteti n kto zona jan t dors s par. Shkollat e mesme me profil bujqsor ose agroturistik do t ishin shum t nevojshme n kto zona. Pr shkak t ferms shum t vogl, politikat pr t ndikuar n rritjen e siprfaqes s ferms dhe t numrit t kafshve jan m emergjente. Politikat pr nxitjen e agroturizmit, ose turizmit malor, zejtaris, tregtis t shumllojshme, prpunimit t produkteve bujqsore dhe prftimit t nj game t gjer produktesh nga shfrytzimi i qendrueshm i pyjeve jan parsore n kto zona. N kto politika mund t prfshijn dhnien e njohurive prkatse dhe mbshtetjen e inisiativave lokale me fonde dhe projekte specifike. Prmirsimi i infrastrukturs rurale n kto zona sht m emergjent s n zonat e tjera rurale dhe n prgjithsi prania e shtetit duhet t jet m e gjer. Krkimi pr t mbshtetur bujqsin malore duhet t kt nj profil disi t veant, duke u fokusuar n produktet, bimt dhe kafsht q jan m t prshtatshme pr kto zona. Produktet autokton dhe produktet organike, si dhe bimt me koh vegjetacioni t shkurtr duket se n kto zona jan nj rrug e mir pr t rritur t ardhurat e fermerve n kushtet e burimeve t kufizuara t toks dhe kufizimeve klimatike e toksore.
45
Informacioni pr tregun dhe pr teknologjit n kto zona sht me rndsi esenciale. Ktu roli q duhet t luajn strukturat publike t bujqsis sht m i rndsishm, mbasi operatort privat jan pak t zhvilluar. Duke qen se aktivitetet jobujqsore n disa nga zonat malore jan t kufizuara, edukimi i popullats me njohuri bujqsore mund t jet m i domosdoshm dhe q n shkollat e ciklit m t ult. Trainimi me njohuri mbi punt bujqsore dhe rritjen ekapaciteteve menaxhuese t ferms jan disa nga politikat m efektive pr rritjen e t ardhurave nga bujqsia dhe reduktimin e varfris n kto zona. Nj rrug e rndsishme e rritjes s t ardhurave dhe mbrojtjes s mjedisit n kto zona sht edhe pjesmarrja e banorve n skema publike t mbrojtjes s toks nga erozioni dhe ato t pyllzimit t tokave jopjellore, ose t paprshatshme pr bujqsi. Nxitja e veprimit t prbashkt n grup ose n bashksi sht esenciale pr t prmirsuar prodhimin, shitjen e prodhimit por edhe pr t prfituar nga ndihma dhe projekte zhvillimi. Nj ceshtje thelbsore e politiks strategjike bujqsore do t jet marja e masave t rndsishme q do t nxizin dhe sigurojn nj profesionalizm t lart t admimistrats shtetrore. me jan forcimi i kapaciteteve administrative t MBUMK dhe agjencive t saj, q t jen t afta t menaxhojn efektivisht sektorin e bujqsis dhe agroprpunimit. Kjo prfshin prmirsimin e kapaciteteve planifikuese, implementuese, monitoruese dhe analizuese t MBUMK dhe agjencive n vartsi t saj, por edhe aftsimin pr menaxhimin efektiv t MSA dhe n prgjithsi t procesit t integrimit me BE.
3.7 shtje t politikave ndrsektoriale

Arritja e objektivave n fushn e zhvillimit bujqjsor dhe agroushqimor ndihmohet edhe nga strategjit dhe politikat ndrsektoriale. Strategjia e zhvillimit rajonal, me programin e zhvillimit t rrugve rurale, do t ndikoj n mnyr t ndjeshme n prmirsimin e akcesit t fermerve n treg, pra n shitjen e produkteve t tyre dhe indirekt edhe n ristrukturimin dhe rritjen e prodhimit bujqsor, punsimin jobujqsor dhe t ardhurave t fermerve. Strategjia e turizmit, prmes nxitjes q synon ti bj turizmit n zona t caktuara, do t nxit prodhimin e produkteve bujqsore n sasi dhe cilsi prreth zonave turistike, produktet karakteristike, iniciativat pr produkte dhe shrbime t reja, si edhe marketingun e tyre. Kjo sht nj nxitje pr nga krkesa e prodhimit bujqsor dhe rritje e t ardhurave t fermerve, prandaj do t kontribuoj n arritjen e objektivave t SSBU. Strategjia e arsimit, prmes prmirsimit t akcesit dhe t cilsis n shkolla n zonat rurale, ose prmirsimit t portofolit t edukimit, sidomos n aspektin bujqsor, do t ndikoj n prmirsimin e njohurive dhe aftsive t banorve t zonave rurale. Kjo do t ndikoj n rritjen e nivelit t arsimimit t fermerve dhe familjeve t tyre dhe nga kjo n prmirsimin e produktivitetit bujqsor, rritjen e shanseve pr punsim jobujqsor t fermerve dhe t ardhurave t tyre. Objektivat n fushn e energjis do t prmirsojn furnizimin me energji t zonave rurale, gj q pritet ti jap nxitje ruajtjes frigoriferike t produkteve bujqsore dhe agroprpunimit n zonat rurale.
46
Reforma rregullatore dhe fiskale q po ndrmerr qeveria pr t prmirsuar mjedisin pro-biznes do t prek edhe sektorin e buqsis dhe t ushqimit. Kshtu ulja e taksave dhe lehtsimi i procedurave t licencimit, si dy aspekte t rndsishme t ktyre reformave, pritet t ken ndikime n prodhimin dhe marketingun e produkteve bujqsore dhe atyre t prpunuara.
KAPITULLI 4:
47
LLOGARIDHNIA, MONITORIMI DHE ANALIZA VLERSUESE

4.1 Parime t prgjithshme
Efektiviteti i zbatimit t strategjis do t varet shum nga sa efektive do t jet mnyra e llogaridhnies, monitorimit dhe analizs vlersuese pr rezultatet e arritura n procesin e zbatimit t saj. Me qllim q ky proces t jape rezultate, llogaridhnia, monitorimi dhe analiza vlersuese: Do t shihen dhe realizohen pr do nivel t menaxhimit publik si pjes integrale e sistemit t planifikimit t integruar. Do t bhen t detyrueshme prmes akteve normative siprore Do t jen t standartizuara pr nga formati, metodat, koha e kryerjes, mnyra, koha dhe standartet e raportimit, si dhe natyra e politikave. Do t prfshijn si pjes t nj procesi pjesmarrs dhe demokratik prfituesit dhe aktor t tjer t involvuar, por jo strukturat zbatuese ose n konflikt interesi. Do t bazohen n nj sistem rezultatesh dhe indiktoresh SMART, t br eksplicit, t miratuar paraprakisht, dhe t pandryshueshm n proces.
4.2 Matricat e indikatorve t monitorimit

N vijim jan t formuluara indikatort kryesore t vlersimit t arritjes s rezultateve nga politikat e parashikuara. i-Menaxhimi i qendrueshm i toks, si komponenti baz i zhvillimit t qendrueshm bujqsor, dhe n harmoni t plot me t
Tabela 5: Treguesit pr objektivin 1
Nr 1 2 3 4 5
Treguesi Tapi t dhna6 Tok e ujitur Tok e kulluar Tok e pakultivuar Tok pr ferme
ii-Rritja e ardhurave dhe fermerve dhe familjeve t tyre

Nr 1 2 3
Njesia e matjes % 000 Ha 000 Ha % ha
2006 97.2 188 200 Ne 1.1
2013 100 250 250 2 1.2
punznies, t nivelit t jetess s
Tabela 6: Treguesit pr objektivin 2 Treguesi T ardhurat bruto pr ha T ardhura bruto pr frym Tok pr ferme Njsia e matjes 000 lek ha 2006 220 450 1.1 2013 320 600 1.2
iii-Rritja e eficencs ekonomike t sektorit bujqsor dhe atij agroprpunues, e cila shprehet prmes rritjes s prodhueshmeris dhe cilsis s produkteve t tyre
6
Perfundon nga fundi i vitit 2008
48
Tabela 7: Treguesit pr objektivin 3 Nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Treguesi Rendimenti perime Rendimenti fruta Rendimenti rrush Rendimenti ullinj Rendimenti patate Rendimenti qumsht lop Rendimenti qumsht dele Rendimenti qumsht dhie Produktiviteti n agroprpunim Produktiviteti pr krah pun % e frutikulturs n PBB % e blegtoris n PBB Njsia e matjes Ton/ha Kg/rrnj Kg/rrnj Kg/rrnj Ton/ha L/Krer L/krer L/Krer 000 lek/1 t punsuar 000 lek % % 2006 223.3 18.8 96.6 11.2 169.5 2275 52.9 100.4 4800 2250 11 45 2013 250 25 110 14 180 2700 58 110 6000 3200 17 50
iv- Garantimi i nj standarti t siguris ushqimore (food safety) m t lart pr t gjith popullsin
Tabela 8: Treguesit pr objektivin 4 Nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Treguesi Gjedh t matrikulluar T imta t matrikulluara Ferma q zbatojn PMB n bujqsi Ferma q zbatojn PMB n blegtori Biznese t certifikuara pr HACCP Biznese me ISO Tok nn sistemin e bujqsis s integruar Tok me bujqsi organike Sistemi i bujqsis me pak inpute Njsia e matjes % % % % % % % % % 2006 10 10 Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne 2013 100 100 20 20 30 30 20 5 20
v-Prmirsimi i marketingut agrar

Tabela 9: Treguesit pr objektivin 5 Nr 1 2 3 4 Treguesi Pjesa e fermerve q shesin Pjesa e produkteve t shitura Raporti import/eksporte Shitje pr ferme Njsia e matjes % % Her 000 Lek 2006 93.4 35 7.5/1 219 2013 98 60 5/1 320
Si shihet nga tabelat, pr nj numr treguesish aktualisht sht e pamundur t kemi vlersime; kjo presupozon s i gjihe sistemi statistikor duhet ose do t psoj prmirsimet dhe adaptimet e nevojshme n mnyr q n vazhdimesi t bhet i mundur monitorimi i shkalls s arritjes s rezultateve ose produkteve t politikave dhe, prmes tyre, edhe shkalla e arritjes s qllimeve t politiks bujqsore. Duke theksuar, gjthashtu, se nj numr indikatorsh sht e pamundur t
49
parashikohen n mnyr t sakt, pr shkak t natyrs s tyre si dhe pr shkak t pamundsis ose mungess s nj vlersimi objektiv t mass s ndryshimit t nj rezultati fardo me ndryshimin e nj indikatori fardo me nj njsi. Megjithat, ky fakt vetm mund ta kufizoj n nj far mase rndsin e ktyre lloj indikatorve, por jo ti zhvlersoj ata.
4.3 Sinergjia midis komponentve t zhvillimit

Sinergjia midis komponentve t zhvillimit sht nj faktor i rndsishm i zhvillimit t bujqsis. Kjo sinrgji sht energjia q zhvillohet nga harmonizimi i ktyre komponenteve. Ky harmonizim duhet t realizohe t pakten n kto tre aspekte: Harmonizimi brenda sektorit bujqsor Brenda sektorit bujqsor nuk mund t fokusohemi tek teknologjit dhe t lm menjan ujitjen ose anasjelltas; nuk mund t lm menjan teknikat e kultivimit ose t mbarshtimit dhe t fokusohemi vetm n teknologjite ose anasjelltas; nuk mund t fokusohemi vetm tek prodhimi dhe t lm mnjan operacionet e pasvjeljes, ose anasjelltas. Harmonizimi midis sektorve Nuk mund t fokusohemi vetm tek bujqsia dhe t lm mnjan agroprpunimin, ose anaslelltas. Nuk mund t fokusohemi t bujqsia ose agroprpunimi dhe t lm menjan marektingun agrar, ose anasjelltas. Po kshtu, nuk mund te mos kihen parasysh edhe efektet e ndrsjella q kan zhvillimi i sektorve t ndryshm, pr shmbull zhvillimi rajonal, si rruget rurale, mbi bujqsin dhe tregtin dhe anasjelltas. Nuk mund ti lihet e tr prgjegjesia e zhvillimit sektorit privat, por duhet t ndrgjegjsohemi q bujqsia ka shum nevoj edhe pr mbshtetje publike. Harmonizimi midis tipeve t politikave N kt kuadr, nuk mund t lm mnjan politikat nga krkesa duke u fokusuar n ato nga oferta; nuk mund t lm mnjan politikat tregtare dhe t fokusohemi vetm n ato prodhuese; nuk mund t fokusohemi tek politikat e sektorit duke harruar ato ndrsektoriale ose mbisektoriale; nuk mund t harrojm politikat fiskale dhe t prqndrohemi vetm n ato bujqsore, ose anasjelltas. Nuk mund t ndrtojm politika t mira bujqsore duke harruar ato t arsimit, turizmit, mjedisit, etj. Pr kto arsye, politika bujqsore shqiptare duhet t ndrgjegjesohet prfundimisht s pr shkak t sinergjis s ult, normat e zhvillimit dhe efienca e rritjes s bujqsis kan vuajtur. N t kaluarn ekuilibrat midis komponentve t ndryshm t zhvillimit bujqsor ishin m t gjer dhe m tolerant, kurse sot dhe n t ardhmen kta ekuilibra jan m t ngusht dhe m ekzigjent, ndaj nuk mund t neglizhohen pa efekte negative t dukshme mbi zhvillimin e sektorit bujqsor. Prandaj, n SSBU gjejn vend politika dhe kndvshtrime t shumanshme q i shrbjn zhvillimit bujqsor.
4.4 Raporti mes konvencionales dhe organikes

sht e vshtir t thuhet se si duhet t jet raporti midis produkteve bujqsore konvencionale dhe atyre organike n vitet q mbulon SSBU. Nga njra an nevojat pr rritjen e oferts s produkteve bujqsore lokale jan t mdha dhe t shpejta, gj q mund t arrihet m shpejt prmes prqasjes konvencionale. Por kjo sht e shoqruar me prdorimin relativisht t madh t kimikateve artificiale, dhe pra edhe me ndotjen e toks dhe m implikime mbi cilsin dhe sigurin ushqimore t produkteve t prodhuara. Nga ana tjetr, koncepti, njohurit, kapacitetet dhe
50
prgatitja e fermerve, por edhe e konsumatorve, pr t ecur me shpejtsi n rrugn e prodhimit apo konsumit t produkteve organike, mungojn dukshm. Kjo na bn t gjykojm se mund t kt disa alternativa paralele zhvillimi: bujqsia me prdorim t metodave t trajtimit t integruar, bujqsia me prdorim t ult t kimikateve, si dhe bujqsia organike. Rruga m e mir pr t ndihmuar arritjen e nj raporti sa m t mir mes ktyre orientimeve, sidomos mes produkteve konvencionale dhe atyre organike, sht t planifikojm dhe mbshtesim aktivitete sa m efektive pr shtimin e produkteve organike, duke filluar me identifikimin e projekteve specifike, me organizimin seminareve dhe shkembimit t prvojave, t fushatave sensibilizuese pr fermert dhe konsumatort, mbledhjen dhe shprndarjen e informacioneve mbi fermat dhe produktet organike, etj. Shrbimi kshillimor do t duhet t luaj nj rol esencial n kt proces. Dhe sht e rndsishme t mos kapemi vetm pas produktivitetit t prodhimit pr njsi t siprfaqes, por edhe pas t ardhurave pr njsi t siprfaqes. Ky koncept do t na orientonte me shpejt drejt produkteve organike dhe do te ndihmonte ne ngushtimin e hapesirave te bujqesise konvencionale dhe zgjerimin e ayre te buqesise organike. Kjo e fundit do t mund te zhvillohej edhe m shpejt po t kemi parasysh dhe t identifikojm zonat, mikrozonat, produktet m te mundshme pr tu prodhuar n mnyr organike, me destinacion qoft tregun e vendit qoft at t jashtm. Sidoqoft, theksojm se n kuadrin e SSBU, n t ardhmen bujqsia organike do t ket nj mbshtetje t veant prmes planeve t veprimit, me masa konkrete politike dhe aktivitete promovuese.7
KAPITULLI 5
7
Shih Planin e Veprimit te Bujqesise Organike.
51
RRJEDHOJAT PR BURIMET
5.1 Hyrje n kostimin e strategjis
Zbatimi i SSBU varet n mas t konsiderueshme nga niveli i objektivave t vendosur dhe kostoja publike q do t mbshtes realizimin e tyre. Objektivi kryesor q lidh n nj mas t konsiderueshme t gjith objektivat e tjer sht rritja e prodhimit bujqsor dhe agroushqimor, ose m mir rritja e produktivitetit sepse ky tregues prfshin edhe problematikn e numrit t t punsuarve n bujqsi. Shqipria realizon sot gati 20 her m pak prodhim pr nj t punsuar n bujqsi se sa vendet e vjetra t BE mesatarisht, ose gati 4 her m pak se vndet e reja n momentin q kto iu bashkangjitn BE-s. Shqipria sht nj vend i varfr, ku mbizotron varfria rurale. Shqipria nuk mund t reduktoj sa duhet varfrin nse rritja e prodhimit ndodh me 3-4% do vit. Me kt rritje fermert shqiptar n vitin 2013 do t jen m mir, por ende mjaft t varfr. Nse duhet t arrijm nivelin 3000 pr t punsuar n bujqsi, nga 1800 sot, gjithsesi disa her larg nivelit t vendeve t sapohyra n BE, rritja vjetore n bujqsi duhet t jet rreth 8%. Dhe nse n vitin 2013 ne duhet t kapim nivelin 5000 , prap larg nivelit t athershm t ktyre vendeve, ne duhet t rritemi me 16% n vit. A jan t mundshme kto rritje? Ato jan t mundshme. Studimet tregojn se vetm nga shtimi i toks s ujitur me 10%, prodhimi rritet me t paktn 0.5%8. Nse ne realizojm objektivin n fushn e ujitjes, vetm nga kjo pritet t kemi rreth 5% rritje t prodhimit. Nse arrijm t fusim nn kultur siprfaqe t tra toke t lna djerr dhe ndrpresim abuzimin me tokn, rritja e prodhimit do t ishte gati proporcionale me prmirsimin e arritur n kt drejtim. Ka studime q i atribuojn rritjes s madhsis s ferms nj % t rndsishme t rritjes s prodhimit9. Nse ne arrijm t nxizim nj rajonizim ose specializim t prodhimit, prmes politikave fiskale dhe skemave t mbshtetjes direkte, eficenca e toks dhe investimeve do t ishte m e lart, gj q do t shoqrohej me produktivitet m t lart t toks. Ka studime q tregojn se roli i ekstensionit bujqsor sht po aq efektiv n drejtim t rritjes s prodhimit sa edhe teknologjit prkatse. Po t shtojm ktu edhe prmirsimet e parapara n teknikat dhe teknologjit e prodhimit, si dhe prmirsimin e konkurrencs prmes zbtimit korrekt t ligjeve dhe rregullave, si dhe prmirsimin e informacionit, mund t themi me bindje se n fushn e buqsis dhe ushqimit ka mundsi pr t vendosur objektiva t lart t rritjes s prodhimit. Kto mund t jen edhe mbi 10% n vit. Duhet pasur parasysh gjithashtu se mbshtetja e bujqsis duhet t jet e vazhdueshme pr t garantuar rritje t vazhdueshme, pra t qendrueshme. Nse do t mendonim pr nj rritje n afatshkurtr, pr shmbull pr dy apo tre vjet, mbase nuk do t duheshin shum investime edhe pr t marr 3-4% rritje n vit, kjo pr shkak t inercis s sistemeve ekonomike dhe t aktiviteteve mbshtetse jopublike dhe t faktit se investimet e viteve t kaluara e vazhdojn efektin e tyre pr disa vjet n t ardhmen. Rritja ekonomike e vazhdueshme edhe n afatgjat do t garantohet me mbshtetje t mjaftueshme dhe t prvitshme.
8 9
Albania: Strategic policies for a more compettive agriculture sector, Draft, f.26, WB, April 2007 Albania: Strategic policies for a more compettive agriculture sector, Draft, f.30, WB, April 2007
52
5.2 Metodat e kostimit t strategjis

Pr shkak se mungon nj metodologji e prpunuar qart pr kostimin e strategjive sektoriale, si edhe t studimeve relevante, kostimi prbn shtjen m t ndrlikuar t SSBU. Kjo vjen nga fakti q kemi t bjm me nj plan shumdimensional, nj periudh afatgjat planifikimi, ka involvon mjaft pasiguri, nj strategji q ngrthen nj numr t konsidedrueshm degsh dhe nnsektorsh, rezultatesh, politikash dhe indikatorsh. N shumicn e rasteve nuk sht e mundur t dihet as kostoja pr njsin e indikatorit, pr shmbull sa para duhen harxhuar pr t rritur rendimentin e frutave me 1 kg pr rrnj n shkall vendi; ose sa para do t duheshin pr t riparuar nj dig, bile kto pyetje shpesh mund t jet e vshtir edhe t bhen. Kto vshtirsi bjn q kostimi i strategjis t bazohet me shum n nj proces prllogaritjesh indirekte se sa direkte. Mnyra indirekte mund t aplikohet n tri metoda t ndryshme: N baz t pritshmris s investimeve dhe shpenzimeve N baz t pritshmris s elasticitetit ose efektit t investimeve pr indikatort ky N baz t niveleve prfundimtare (t vitit 2013), t paravendosura pr targetet kryesore Tavanet e PBA-se Mnyra e par sht m e thjesht, por ajo ka si difekt kryesor se nuk lidh dot nivelin e indikatorve q duhet t arrihen me nivelin e shpenzimeve ose investimeve q duhet t kryhen pr t garantuar arritjen e niveleve t parashikuara t atyre indikatorve. Gjithashtu, prllogaritjet mbi pritshmerin e investimeve jan zakonisht subjektive dhe rezultat i vlersimeve kryesisht josasiore mbi normat e rritjes q pritet t ndodhin n t ardhmen, bazuar n cilsin e klims s biznesit, tiparet dhe normat e rritjes s investimeve dhe t prodhimit n t kaluarn, etj. Mnyra e dyt mund t bazohet n pritshmrin (n %) t rritjes s niveleve t elasticiteteve t investimeve t indikatorve ky. N rastin e SSBU t tille indikator mund t jen rendimentet n produktet kryesore, dhe mimet n porten e fermerit, sepse n nivelin e ktyre treguesve shprehet n nj mas t konsiderushme, direkt ose indirekt, edhe niveli i kostove t prodhimit pr njesi produkti, cilsia e produkteve dhe pra edhe aftsia konkurruese, po ashtu edhe shkalla e akcesit n treg, niveli i teknologjive t zbatuara dhe niveli i t ardhurave pr frym, deri diku dhe siguria ushqimore. Mnyra e tret, do t krkonte t ishin t prcaktuara niveli i targeteve kryesore pr vitin 2013. Kto nivele nuk jan parashikimet s ku pritet t jen kto tregues n vitin 2013, por parashikimet s ku duam t jemi n vitin 2013. Mbi kt baz, duke ecur mbrapsht, bhet parashikimi i indikatorve pr do vit t strategjis dhe kshtu vazhdohet me kostimin. Problemi me kt mnyr sht se mund t konkludohet n shifra jorealiste, t pamundshme pr kostot e strategjis, sepse targetimi nuk merr parasysh mundsit reale pr t gjeneruar zhvillim. Bazuar n tavanet e PBA, t miratuara nga qeveria pr sektorin e bujqsis dhe ushqimit, kostimi thjeshtohet n mnyr t dukshme. N kt rast e gjith puna e kostimit t SSBU fokusohet n formulimin e : Objektivave q duhet t arrihen n sektorin e bujqsis dhe ushqimit Indikatort pr matjen e shkalls s arritjes s objektivave t vendosur Politikat qe duhet te ndiqen per te arritur objektivat e vendosur
53
Objektivat e SSBU jane ata q jan paraqitur n kapitullin prkats, por shkalla e arritjes s tyre do t varet mjaft edhe nga masa e mbshtetjes financiare shtetrore. Edhe politikat prgjithsisht nuk lidhen me masn e mbeshtetjes buxhetore, por shkalla ose gjersia e prdorimit t tyre nga pikpamja territoriale, sektoriale dhe sipas objektivave do t varet nga madhsia e ksaj mbshtetjeje. Indikatort do t varen n mas t rndsishme nga nga masa e mbshtetjes buxhetore t SSBU.
5.3 Kostimi pr 4-5 % rritje vjetore

Kostimi i SSBU sht br duke u bazuar n tavanet e PBA pr periudhn 2008-2010, me nj rritje vjetore 4-5% n vit pr vitet e tjera. Rritja e investimeve pr bujqsin do t vij kryesisht nga identifikimi i projekteve t reja, nga fondet e IPARD, pjesrisht edhe direkt nga buxheti i qeveris shqiptare. Tabela e mposhtme tregon koston e SSBU, perfshire koston administrative te MBUMK, sipas viteve: Tabela 10: Buxheti i SSBU (mld leke) Emrtimi 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Buxheti (mld leke) 5.80 4.70 5.00 5.3 5.6 5.85
5.4 shtje kritike t lidhura me buxhetin e bujqsis

Pavarsisht nga llogaritjet, realizimi i parashikimeve t strategjis n nivele t kenaqshme, do t varet nga menaxhimi i disa shtjeve ky, q mendohet t jen shtje kritike t strategjis. Midis tyre prmendim: Kutia 14: SSBU dhe buxheti publik pr bujqsin
N programin buxhetor afatemesm (PBA) pr periudhn 2008-2010 bujqsia dhe ushqimi parashikohn t marrin nga 2 n 1.5% t buxhetit publik. Kjo shifr sht mjaft e vogl krahasuar me disa sektor t tjer. Kto shifra duken akoma me kritike po t kemi parasysh se: n bujqsi punojn 58% e fuqis puntore t vendit; rreth 55% e popullsis jeton n zonat rurale dhe rreth 80% e saj merret me bujqsi; bujqsia jep gati 21% t PBB ; varfria sht m e prhapur n zonat rurale, pra n familjet fermere; bujqsia sht motori i zhvillimit ekonomik t vendit. Shifrat e PBA jan t vogla edhe n raport me at far shpenzojn pr bujqsin vende t tjera. Kshtu, Moldavia shpenzon pr bujqsin 3% t buxhetit, Serbia 2.5%, Azerbajxhani 6%, Armenia 9%, vendet n zhvillim n prgjthesi harxhojn 6-8%, ndrsa vendet e zhvilluara industriale harxhojn midis 3 dhe 5%, kur dihet q bujqsia n kto vende z rreth 2-3%, bile edhe m pak t PBB dhe prqindja e t punsuarve n kt sektor shpesh sht edhe nn 2. Pr tu zhvilluar shpejt dhe pr t reduktuar varfrin n mnyr t dukshme, ve kontributit n rritje t sektorit privat, edhe buxheti publik duhet t mbeshtes me shum fi i i h b j i
Identifikimi dhe sigurimi i projekteve t reja Mbshtetja financiare epr bujqsin Progresi pr MSA (lidhet me financimet n kuadrin e IPA-s) Monitorimi dhe vlersimi (efektiviteti i projekteve) Sigurimi i nj procesi pjesmarres n tre gjatsin e ciklit t politikave Ristrukturimi dhe konsolidimi administrativ mund t jet nj eshtje kritike, sepse cilsia e
54
burimeve njerzore dhe e strukturave implementuese do t jet e rndsishme pr arritjen e objektivave t politiks. Identifikimi i projekteve t reja sht shtje ky, sepse deficitet strategjike jan t konsiderueshme; n vitin 2009 shterrin thuajse t gjitha projektet aktuale dhe ky vit sht shum afr. N t kundrt sht i nevojshm nj kontribut m i madh publik n investimet pr bujqsin. Investimet pr teknologjit, por edhe shpenzimet pr informacion m t besueshm dhe m t shumt dhe kshillim do t duhet t luajn rol kryesor n strukturn e shpenzimeve publike pr bujqsin, ndrkoh q nuk pritet ndonje aktivizim i shpejt dhe i konsiderueshm i sektorit privat t huadhnies pr bujqsin. Mobilizimi i kursimeve brenda n sektor do t marr mbshtetje t veant, dhe pritet t luaj rol t prmirsuar n financimin e zhvillimit bujqsor. Platformat e Inovacionit Rural (PIR) dhe partnershipet, si pr shmbull ato t ngjashme me Grupet e Veprimit Lokal (GVL) n BE, pritet t marrin rol t veant edhe n kt aspekt.
5.5 Kur IPA t jet n Shqipri

IPA (Instrument for Pre-Accession) do t thot Instrumenti i Para-Aderimit. Tashm ai do t jet i vetmi instrument ndihmme i BE pr vendet aspiruese, sepse instrumentet paraardhs, si PHARE, SAPARD, CARDS, ISPA, nuk do t jen m t vlefshm. IPA sht instrumenti apo mekanizmi me ann e t cilit BE do t ndihmoj vendet q aspirojn pr integrim n kt organizat dhe q kan marre statusin e vendit kandidat. Shqipria sht ende vend potencial. Ne keto kushte Shqiperia mund te mbeshtetet nga IPARD. Ky mekanizm mbulon pes fusha ose komponent: 1. 2. 3. 4. 5. Ndihm pr tranzicionin dhe ndrtim kapacitetesh Kooperim ndrkufitar Zhvilimi rajonal Zhvillimi i burimeve njerzore Zhvillim rural ose komponenti IPARD (Instrumenti i para-aderimit pr zhvillimin rural)
Si vend potencial Shqipria mund t prfitojn vetm nga dy komponentt e par, por nj pjes t fondeve t marra n kto dy komponente mund ti shpenzojn pr komponentin e pest. Pr vitin 2007 Shqipria mori nga BE 61 milion pr t dy komponentet e par. N vitin 2010 kjo shum do t arrij n 93.2 milion. Kto fonde menaxhohen nga Delegacioni i Komisionit europian n Tiran. Kur Shqipria t bhet vend kandidat i BE, do t prfitoj mbshtetje pr t 5 komponentt e IPA-s, pra edhe pr zhvillimin rural, prfshir aty edhe bujqsin. N baz t prvojs s vendeve t tjera ajo do t marr afrsisht 93 milion n vit. Pr zhvillimin rural n kuadrin e IPARD ose IPA-5, Shqipria do t marre afrsisht midis 5 dhe 13 ndihm pr hektar, ose rreth 5.6 deri 14.6 milion n vit. Dy nga kushtet e rndsishme pr kt do t jen hartimi i strategjis s zhvilimit rural sipas standarteve europiane dhe ngritja e nj agjencia pagesash pr t administruar ndihmn q do t jepet. Natyrisht, do t duhet t ngrihet edhe nj sistem i prshtatshm informacioni bujqsor q prbhet nga regjistra dhe tregues t rndsishm, e cila ka nj kosto t konsiderueshme.
5.6 Kontributet financiare pr bujqsin: nj shikim m i gjer
55
Kontributet financiare per bujqsin dhe ushqimin pritet q t jen m t gjera se sa parashikohen vetm n buxhetin publik bujqsor. N rradh t par vet fermert dhe agrobizneset do t prballojne nj kosto shtes pr investime t drejprdrejta, ashtu si n vitin 2006 kur s bashku investuan rreth 36 milion . Huat bankare per bujqsin, me prmirsimin e kuadrit ligjor t biznesit dhe veanrisht atij bujqsor, pritet t shtohen. Fondi pr Financimin e Zonave Malore, FFZM, gjithashtu eshte mjaft aktiv edhe ne bujqsi. Deri n fund t vitit 2006 ky fond kishte 5343 klient ndrsa portofoli i kredis s tij arriti n 1.3 miliard lek. Nga kjo shum, huat pr bizneset agroushqimore dhe fermert kishin nj pesh t konsuderueshme. Me mbshtetjen e IFAD dhe t Kooperaconit Zviceran, ky fond do t vazhdoj aktivitetin e tij edhe pr disa vite t tjer. Q nga viti 2002 sht n aktivitet edhe Unioni i Shoqatave t Kursim-Kredis (USHKK). Duke bashkuar financimet e disa donatorve dhe kursimet e fermerve, prmes shoqatave t kursimkredis, ky organizm ka kontribuar ndjeshm n financimet pr bujqsin. Me rreth 100 SHKK, 13000 antar dhe nj potofol kredie prej mbi 1.6 miliard lek ky fond ka mundur t ket mbi 500 depozitues dhe 8700 klient. Ai do t jet nj aktor i rndsishm i financimeve t bujqsis prgjat gjith horizontit kohor t SSBU-s. Fondi i Zhvillimit t Zonave Malore (FZHZM) ka qn dhe do t vazhdoj t jet pr disa vite nj tjetr bashkkontributor i qeveris pr financimin e bujqsis. Nj pjes t finnacimeve t tij ky program do ta alokoj n drejtim t teknologjive bujqsore, marketingut dhe tregjeve, asistencs teknike dhe kshillimit bujqsor. N Shqipri veprojn nj rrjet mjaft i gjer miniprojektesh me karakter bujqsor, apo me spektr m t gjer. Ato kan kontribuar gjersisht n teknologji bujqsore, informacion dhe kshillim teknik pr fermert dhe agroprpunuesit. Prmendim Agrinas, Dorkas Aid, Oxfam, Plan Albania, CESVI, etj. Kontributet e tyre konkrete nuk jan t evidentuara sakt, por gjykohet se ato jan t rndsishme dhe do t vazhdojn. CESVI, pr shmbull, sht n procesin e identifikimit t nj projekti t ri prej 1.7 milion . Kto kontribute do t vazhdojn edhe pr disa vite n t ardhmen dhe kjo do t ket efekte shtes ne arritjen e e objektivave te SSBU.
5.7 Partneriteti publik-privat

Nj nga shtjet m t rndsishme t SSBU sht edhe nxitja e bashkpunimit midis qeveris dhe sektorit privat n fushn e bujqsis. Bashkpunimi n financimin e bujqsis prmes huave dhe mbshtetjes me projekte te vecanta tashm sht i njohur dhe realizohet natyrshm n kuadrin e tregut. Ai realizohet natyrshm dhe n nj sr shrbimesh, si ai kshillimor, informimi, etj., ku sektori publik me at privat japin kotribute t caktuara. Ajo q propozohet t jet e theksuar n kt strategji sht forcimi i partneritetit n bashkfinacimin e projekteve t zhvillimit. MBUMK ka prgatitur nj numr koncept-projektesh, ku prve kontributit t qeveris dhe ne rast zbatimi parashikohet q t kontribuoj edhe sektori privat me deri 30-40% t kostos s tyre. Ky partneritet do t zhvilohet m tej edhe n fushn e kshillimit buqsor. Natyrisht, pr ta futur n nj linj t qennrueshme kt partneritet do t duhet t hartohet apo prmirsohet edhe legjislacioni prkats, q t prcaktoj ashtu si duhet kushtet, mnyrat, limitet, si dhe t gjitha shtjet e nevojshme q partneriteti privat-publik t institucionalizohet dhe forcohet m shum.
56
Referenca:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. A policy agenda for pro-poor agricultural growth, E. Dorward, Wye College, London, 2001 Acces for agricultural and food products from Albania to EU, A. Swinbank, FAO, 1994 Advancing participatory technology development, ETC-Holland, 2003 Agricultural information and communication in Albania, G. Tansey, FAO, 1994 Agricultural land protection policy for Albania-H. M. Jacobs, 1997 Agricultural Policies in less developped countries, F. Ellis, Cambridge University Albania: Strategic Policies for a more competitive agriculture sector, Discussion draft, WB, 2007 Albanian agriculture in transition, Conference, UBT, 2001 An agricultural strategy for Albania, WB-EU, 1992 Biointensive IPM, Rex Dufour, NCAT, 2001 Bujqsia dhe shkencat bujqsore nga tranzicioni drejt integrimit europian, Konference, UBT, 2002 Creation of land markets in transition countries, J.D. Standfield, 1999 Country repport: Albania, ARCOTRASS Consortium, 2006 Ekstensioni bujqsor si nj mjet zhvillimi, M. Osmani, 1999 Elements of agricultural trade policies, J.P.Houck, University of Minnesota, 1986 Fundamentals of land consolidation as an instrument to abolish fragmentation of agricultural holdings, Jan Sonnnberg, Delft University, Holland, 2002 Getting agriculture moving, A. Mosher, 1995 Good Agricultural Practices, Wikipedia, 2007 Harta e potencialeve prodhuese t fruta perimeve pr treg n disa rrethe t vendit, MBU-GTZ, 2004 Institutions and economic policies for pro-poor agricultural growth, DFID report, 2004 Making agricultural trade libralization work for the poor, Joahim von Braun etc.,IFPRI, 2004 Marketing strategies for small farms, Emanuel I.S. Ajuzie, Lincoln University Menaxhimi efektiv i zhvillimit bujqsor, M.Osmani-K.Pata, 2002 National strategy plan for rural development 2007-2013, Republik e Sllovenise Networking for innovation, Solomon M., etc., 1997 Nxitja e eksporteve shqiptare-rekomandime perhartimin e nj strategjie kombtare, ME-GTZ, 2002 Opportunities for Korca- An agroeconomic study, ETC Holland-IARA Albania, 2004 Plani I zhvillimit t infrastrukturs s tregjeve publike, John Tracey White, FAO, 2005 Platforma e ristrukturimit t Shrbimit Kshillimor, MBU, 1998 Policy and politics for smallholder agriculture, Regina Birner, etc., IFPRI, USA, 2005 Policy issues for the agricultural sector of Albania, G. Christensen, FAO, 1995 Principles of agricultural economics, D. Colman-T.Young, Kambridge University, 1989 Pro-poor policies, Hafiz A. Pasha Raporti vjetor 2005-Banka e Shqipris Rural Strategy Albania-undrpinning growth and sustainable development, WB-2002 S bashku pr nj SKZHES t bazuar n Objektivat e Mijvjecarit, MF-UNDP, 2005 Shqipria: nj vlersim i varfris, WB, 2003 Shqipria: ruajtja e rritjes s qendrueshme edhe pertej tranzicionit, WB, 2004 Sida dhe perspektiva t ekstensionit bujqsor, I.Tarelli, 2005 Social organization of innovation, Solomon M., etc., 1997 Strategjia e Bujqsis dhe Ushqimit, MBU-GTZ, 2003 Strategjia e Gjelbr, MBU, 1998 Strategjia Ndrsektoriale e Zhvillimit Rural, MBUMK, 2007 Sustainable Agricultural and Rural development, UN, 2000 The impact on investment and production of different agricultural policy instruments, Carmel Cahill, OECD, 2005 Thinking about rural development, A. Mosher, 1976 Zhvillimi bujqsor i qendrueshm, vlersime dhe probleme, M.Osmani- K.Pata, 2001
57

Strategjia Sektoriale e Bujqesise Dhe Ushqimit SSBU

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategjia Sektoriale e Bujqesise Dhe Ushqimit SSBU

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E BUJQSIS, USHQIMIT DHE MBROJTJES S KONSUMATORIT

Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit (SSBU) 2007 - 2013

2.1 Vizioni ...........................................................................................................30

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Grupi kshillimor per strategjin e Bujqsis dhe Ushqimit

Grupi teknik pr Strategjin e Bujqsis dhe Ushqimit

Disa nga agjencit dhe organizatat kontribuese

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Lista e personave kontribues n hartimin e draftit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Vizioni, prioritetet dhje qllimet strategjike

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Njohuri dhe informacion bujqesor

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Llogaridhnia, monitorimi dhe analiza vlersuese

shtje kritike t lidhura me buxhetin e bujqsis

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Procesi i hartimit t strategjis

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

SSBU dhe Politika e Prbashkt Europiane (PBE)

SSBU dhe MSA

Fr.: Liaison Entre les Activitees de Development Economique et Rural

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

N qllimin dhe objektivat e SSBU: qllimi i SSBU sht garantimi i zhvillimit t

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Bujqesia Industria Ndertimi Sherbimet Totali

Grafiku 1: Dinamika dhe struktura e PPB

1.2 Toka bujqsore

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

1.3 Madhsia e fermave

Grafiku 2. Madhsia e ferms sipas grupeve

Burimi: Vjetari statistikor i MBUMK, 2006

1.4 Inputet bujqsore

Kjo i referohet tokes se ndare nga reforma e te pranuar nga fermeret

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Grafiku 3: Rritja e prodhimit bujqsor dhe agroindustrial

60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Burimi: Vjetari Statistikor i MBUMK, 2000-2006

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Burimi: Vjetari Statistikor, 2006, MBUMK

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

1.6 Tregtia dhe marketingu i produkteve bujqsore

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

1.7 Ujitja dhe kullimi

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

1.8 Siguria ushqimore dhe standartet

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

Kutia 5: Nj qasje e re e siguris ushqimore-HACCP

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

1.9 Kshillimi, krkimi, transferimi i teknologjive dhe informacioni bujqsor

MBUMK: Strategjia Sektoriale e Bujqsis dhe Ushqimit

1.10 Tipare dhe tendenca zhvillimore kryesore