L

Vate
Serredaktor:
M+|a s+a||
Redaksyon:
h+c+| |||ea. . |s+a lsp+|.
tea | tuacc,+a. M+|a s+a||. Me|aet l:ua
nsyatf destpk:
Osa+a -t+|. \||c||+ e+:,u|.
te|c. M a: | tea. Meac +|| :.
\ |+t l| . le|:+a +ac |.
huse a lu|u. e c\+a lu|||.
kcc a kewea. l+ae| c|eae:.
l+:|a 1eau||ea|. u|| l|,ua
Temslkar Almanya:
M a: | tea
l+|s: ++ - ) - LL L
Seveta aboneyye tklye (Almanya de):
l. +||||++
t/O \e|e|ast+ctte|| \h e..
lcst|+c| ! ) +
L) e|||a/-|a+a+
Temslkar Norve:
M. +|| :
c\: !+
))L 1|cac|e|a/\Ok\lt
Temslkar Hollanda
le||+c -aec
e||:| t|. ?L
? tM -|a|ea/hOll-\-
1e|: +!-! !
ert aboneyye:
Welat serrk 6 am
1||||+: ......................... +) M. ......... !) M.
-|a+a+: ...................... +) M. ......... !) M.
wec: ........................ !) ll. ...... L! ll.
\e|+t c a : ................. ) M. ......... M.
Vay: L) M./) ll.
lan:
k|pe|| |: !)) M./L))) ll.
\ a ||pe||: L)) M./)) ll.
t+| ,||pe||: ) M./!) ll.
ap: -pec 1|c| c l ||+,. tcc||c|a
ISSN:1401-2995
Postgiro:
lu|c|s|+ lu|tu| cc| p|+|| |ea|a,ea
+ L ?-+ \ll\
Adres:
. lsp+|
Occ le||cw ,ea !
-L! ! | ||c|aea/\ll\
Vate
Kovara Kultur
h a+|: +
\|s+|. L?
Berpirsiyariya her nut y ntox/ntoxe bi xo ya.
!
Vate
TEDE
\eacc\+a | ..............................................................................................................................
e||ec l||a+ac| ce lcac + t+||ae ............................................................................ +
h+c+| |||ea
l|c,|+a+ac l+|t +ac lu|c+a c| le|s+ /|w+a ................................................................. L
le|:+a +ac |
ecse||+ L|ae ce h+| ap+|+tc||+ Osa+a +a \u| ea a ea -ll .......................... !!
ea,c | e|c+|
1c le \c \+s \ |e|c les O aet 1c \ c+ac.................................................................. !
Me|aet l:ua
-|||ec \cce| \e|+t+ \cce| + lcec|+t .............................................................................
tea | tuacc,+a
lc+|+ \+te 1 ||| + le|e+a lu|c| se| c.................................................................. +
Meaec |ew
\eacea \utea+ lu|c| se| c ............................................................................................
-| hece| ee|
\+| ae ....................................................................................................................................... L
e c\+a lu|||
tew| , |+ e | .................................................................................................................. !
M a: | tea
\ ||| \e| \+|e........................................................................................................................
t+w+a lu|c|st+a
| ............................................................................................................................................
l||+t te||e|
/ca ...........................................................................................................................................
. |s+a lsp+|
e| e ea+: -lll .....................................................................................................................
k|pe| l|c|++a ........................................................................................................................
\eacc\+a |+ ............................................................................................................................
teac kc|a+ae+a l|+as a,|| : ce \ce||cc+ |s|a ........................................ L))
te|+cet -| ec||\+a
le||ea,+ lu|c (lu|a+ac ,-l|eas -l\ ................................................................................. L)+
-||+ce...................................................................................................................................... LL!

Vate
Wendox birz
Ma bi hmara (say) arine newe ra pya y. Bi na hmare serra ma
debena. Serrk ra ver ma dest bi veti Vatey kerdbi.
Sey hmaran bnan, na hmara ma de z i edeb, i folklork, i
derheq tarx ziwan de nutey ciya-ciyay est. Hetan ke ma dest
ra yeno ma wazen ke kovark layiq ima wendoxan amade biker.
Ma elaqe pitday ima hemn r zaf sipas ken hv ken ke na
hmare bi zerr ba ima bo.
Nutox wendoxan ke ma r hetan ewro nut, kovare hna xurt
kerde. Bi taybet y ke Kurdstan Tirkya ra nusen, seke bya welat
xo reyra byar, moral ma pt ken. Hna zaf z gama ke behs
hedseyan welat ar ma ken. Ma ewro ra pey z nute mektuban
ima proyn pawen.
Tan wendoxan z bi ardim madd pit day Vatey; sey Kaml, Ezz
Bazencr, Wisif Kaymak, ukr Dern end wendoxan bnan. Bi
ardim n kesan Vate welat de z ap bi, ma nan r zaf sipas ken.
Hvya ma a ya ke ima wendox delal y ke hetan nika abone
nby ewro ra pey bib abone. ima y ke abone y z xo vr a meker
ke bi na hmare aboneyyeya ima ya serrk qedyna, gan (gerek)
ima aboneyyeya xo newe biker.
Peydakerde aboneyan neweyan de z ma ima wendoxan ra ardim
desteg wazen.
Qapax peyn y na hmare de ma yew (j) fotograf Pran ap ken
embaz (heval) awitox (rusnayox) r sipas ken. Ma ima
wendoxan bnan ra z fotograf, risim, karkatur nuteyan pawen.
Bi hvya rojan hna wean...
Vate
+
Vate
DERHEQ KIRMANCK DE KOMBYAY ARNE
Duisburg, 10-13 nsane 1998
R
oja 10 menga (ama) nsane, aristanan Almanya ra Duisburg
de kirmanck (kirdk, dimilk, zazak) ser o kombyay arine
dest pkerd ar roj ramit. N kombyayi de n hewts kes amade
by:
Yildiray Beyazgul (Gimgim)
Aydin Bngol (Gimgim)
Mnzr em (Drsim)
J. hsan Espar (Pran)
Huseyn Girmit (Erzingan)
Lerzan Jandl (Gimgim)
Wisif Kaymak (Pran)
Elf Kili (Drsim)
eko Kocadag (Gimgim)
Seyidxan Kurij (ewlg)
Huseyn Kl (Drsim)
M. Malmsanij (Pran)
Selm Mrat (Pali)
Kamer Soylemez (Drsim)
Mehmet Ta (Drsim)
Kazim Temurlenk (Drsim)
ukr Urgun (Hni)
N kombyayi de amadebyayox n meseleyan ser o vindert
meyl xo tesbt kerd:
Kilmnutey (bi tirk ksaltmalar)
Herfa pragirdayene/herfa prabestene (kaynatrma harfi)
zafe (tamlama)

Vate
Sifet ra name virastene (sfattan isim tretmek)
Zafhmar nameyan (isimlerin oulu)
end edat (birka edat)
end konjonksyon (birka bala)
Mesder flan (fiillerin mastarlar)
Term dar syas (ynetim ve siyaset ile ilgili terimler)
Tya de ma n xussan de meyl kombyay nusen.
I) KILMNUTEY
end kilmnutey ke no kombyay de tesbt by, n y:
kirmanck (zazak) ........................... tirk
b. (biewnre) ........................................... bak
c. (imeyo corn) .................................... yagk. (yukarda ad geen kaynak)
env. (esero ke namey xo vreno) ......... age. (ad geen eser)
ec. (esero corn) ...................................... yage. (yukarda ad geen eser)
n. (nyade) .............................................. bak
nc. (nuteyo corn) .................................. yagy. (yukarda ad geen yaz)
nnv. (nuteyo ke namey xo vreno) ..... age. (ad geen yaz)
r. (rpel) .................................................. s. (sayfa)
b. ( bn) ......................................... vd. (ve dierleri), vb. (ve bakalar),
vs. (ve saire)
sn. ( sey nnan) .................................. vb. (ve benzeri, ve benzerleri)
II) HERFA PRAGIRDAYENE (HERFA PRABESTENE)
Kirmanck de n di herf pragirdayene est: Y, W.
Nimne:
Y ................................................. W
gayan (ga+y+an), ..................... gaw (ga+w+),
koyan (ko+y+an)...................... kow (ko+w+)

Vate
N nimneyan cornan de ga ko yewhmar (bi tirki tekil) .
Gama ke n kelmey suffks zafhmarye (oul taks) gn, ben
gaan, koan. Label semedo ke di vokal (iki sesli) yan a a yan
z o a yen t hete, herfa pragirdayene dekewena myan n di
vokalan ben gayan (ga+y+an) koyan (ko+y+an). Tan weyan
de herfa prabestene y ya, tan weyan de z w ya, label meyl
kombyay n her di herfan ra herfa y ser o yo.
Nimne:
meyl kombyay .... form bn .................. tirki
Gayan byare. ............ Gaw byare. ............. kzleri getir
Koyan ra vewre esta. Kow ra vewre esta. Dalarda kar var.
Hesen o yo, Roan z no yo. .... Hesen o wo. Roan z no wo. .. Hasan budur, Roan da odur.
lcac + l||a+ac| c||ae |+ ew ,|uce

Vate
III) ZAFE
Eke kelmeya nr (bi tirk eril szck) bi -e biqedyo, zafe de no
-e nusyno.
Nimne:
meyl kombyay ....... form bn ................ tirk
name .... namey to ................... nam to .................... senin adn
mele ..... meley hgayan ma.. mel hgayan ma .. bizim tarlalarn
ekirgesi
IV) NAME
Sifet ra Name Viratene
Kirmanck de car ra ca form suffks sifet ra nameviratene
vuryno (bedilyno). Tan cayan de no suffks -ye yo, label cayan
bnan de -ey, - yan z - yo. Kombyay ma n forman ra -ye
terch kerd.
Nimne:
meyl kombyay form bn tirk
-ye ................ -ey, -, - ................................ -lk
nwe ........ nweye.......... nweey, nwe, nwe .......... hastalk
serbest ...... serbestye ........ serbestey, serbest, serbest ..... serbestlik,
zgrlk
Zafhmar Nameyan
Kirmanck de suffksan zafhmarye ra yew z - ya. Tan cayan
de eke kelme bi vokal biqedyo, na - nvajyna. Ma vaj gama ke
ga beno zafhmar, beno ga, lebel semedo ke di vokal yen t hete
herfa pragirdayene dekewena myan n di vokalan kelme bena
gay. Tan cayan de semed asaneya telaffuz ra -ya peyene kewena
na kelme b - vajyna bena gay. Meyl kombyayi gore, heriqas
ke ziwan qisekerdi de tan cayan de wina bibo z ziwan nuti (yaz
dili) de gan na - binusyo (bro nutene).
?
Vate
yewhmar ........ zafhmar/meyl kombyay ........ zafhmar/form bn
ga ........................ Gay va wen. ..................................... Gay va wen.
vate ..................... Vatey bes ny, kar z lazim o............ Vatey bes ny, kar z lazm o.
V) EDAT (PREPOZSYON POSTPOZSYON)
end Edat
No kombyay de ma end edatan (bi tirk edat) ser o vindert.
1) bi
Edat bi ca ra ca cya vajyno. Sey bi, be, ve, ebi, ebe,
eve, pey. Meyl kombyayi n forman ra bi ser o yo.
Nimne:
kirmanck ................................ tirk
Bi qeleme nut. ............................ Kalemle yazd.
Bi dest werd. ................................ Elle yedi.
Ez ina bi Dyarbekir................... Diyarbekire gidiyorum.
Ez ina ver bi Dyarbekir. ........... Diyarbakra doru gidiyorum.
O bi xo ame................................... O kendisi (bizzat) geldi.
Ez bi Roan ra ya. .................... Roan ile [birlikte] gittim.
Ko bi ko gra. ............................... Da da dolat.
Bi peran xo erna........................ Kendi parasyla satn ald.
2) r
Tan cayan de herunda r de r, re yan z r vajyno, label
meyl kombyayi n forman ra r ser o yo.
Nimne:
meyl kombyayi .......... form bn
r..........................................r/re/r
mi r ....................................mi r/mi re/mi r
i r ......................................i r/i re/i r
3) se, sey
Kirmanck de tan cayan de se sey (bi tirk gibi, kadar), tan
cayan de ze, zey, heze hezey, s, z yan z hez vajyno. Erebk
de kelmeya zey, kurmanck farisk de z sa (bi tirk gibi) esta.
Meyl kombyay n forman ra se sey ser o yo.

Vate
Nimne:
kirmanck ................................ tirk
Xort sey camrdan xo ver ro da. ..... Delikanl erkeke (yiitler gibi) direndi.
Ez sey to nya. ........... Ben senin gibi deilim./Ben senin kadar deilim.
A sey yew vila pulisyaya b. ....... O solgun bir iek gibiydi.
Sip yo se vewre. .......................... Kar gibi beyazdr.
Ehende nemr o ke, se peme. ........ O kadar yumuak ki, pamuk gibi.
VI) KONJONKSYON
end Konjonksyon
No kombyay de ma konjonksyonan (bi tirk bala) crnan
ser o vindert:
1) ke
Herunda ke de tan cayan de ki, ku, ko, go yan z gi vajyno.
Meyl kombyayi n forman ra ke ser o yo. Nimne:
kirmanck ............................. tirk
Ti mevaje ke zur keno. ........... Meer yalan sylyormu.
yo ke ez zana ti z zan. ........ Benim bildiimi sen de biliyorsun.
Xorto ke yeno biray min o...... Gelen delikanl kardeimdir.
Mi nwat ke a kneke bro. ... O kzn gelmesini istemedim.
O ameyo tya ke biwano. ......... O buraya okumak zere gelmi.
ima vajne ke ma z vaj........ Siz syleyin ki biz de syliyelim.
2) eke
Herunda eke (bi tirki eer, ayet) de tan cayan de eki yan z
ek vajyno. Meyl kombyayi n forman ra eke ser o yo.
Nimne:
kirmanck ................................................. tirk
Biko, eke ti zan vaje, eke ti nzan biperse. ................. Yavrum, biliyorsan syle,
bilmiyorsan sor.
Eke a bra o z yeno. ....................................................... Eger o (kz/kadn) gelirse o
(erkek) da gelir.
Eke ti nzan ti i r nusen, ti mecbur ke binus? ..... Bilmiyorsan neden yazyorsun,
yazmak zorunda msn?
L)
Vate
3) z, k
Kirmanck de, herunda jy kurmanck (kirdask) dey tirk de
ca ra ca z, k, j yan z vajyno. Meyl kombyayi n forman
ra z k ser o yo.
kirmanck .............................................. tirk
Ez z zana ti z./Ez k zonena ti k. ............... Ben de biliyorum sen de.
Ma z va ima z va./Ma k va ima k va. .... Biz de syledik siz de sylediniz.
Erzingan z aristan o./Erzingan k aristan o. Erzincan da kenttir.
VII) FL
Mesder Flan
Kirmanck de, -y -yay z suffksan mesderan flan (fiillerin
mastar taklar) ra y. Herunda n suffksan de tan cayan de yi, -
iyayi, -yayi yan z iyay vajyno. Kombyayi ma de n for-
man ra y -yay amey qeblkerdene.
Nimne:
day, gray, ronay
kiyay, nusyay, vajyay
Nnan ra -y esl xo de -i o, label gama ke vokale dim a -i
bro di vokal yen t hete, o wext y se herfa pragirdayene dekewena
beyntar (myan) di vokalan i beno y. Ma vaj:
da + i = dai ( da + y + i ( day (bi tirk vermek)
gra + i = grai ( gra + y + i ( gray (bi tirk gezmek, dolamak)
Label eke esl fl bi konsonante (bi tirk sessiz harf) biqedyo no
-i nevuryno (nbedilyno). Ma vaj:
berd + i = berdi
kerd + i = kerdi
ward + i = wardi
TERM DAR SYAS
Kirmanck de kelmey mak y ke weya Drsim de bi -e qedn,
tan cayan de bi -i, tan cayan bnan de z b -e b -i vajyn.
Nimne:
weya Drsim ............ wey bn ............ tirk
dewlete ............................ dewleti, dewlet ........ devlet (diil)
dimene ........................... dimeni, dimen ...... dman (diil)
LL
Vate
N kombyay de ma term dar syas y crn qebul kerd.
Tya de kelmeya nr (bi tirk eril) ver de (n), kelmeya mak (bi tirk
diil) ver de (m) nusyayo (ameyo nutene). Tan kelmeyan nryan
dim a suffks -e nusyayo. No yeno a mana ke, eke form nr dim a
-e ame, a kelme bena mak. Nimne: xoser (n), -e (m). Yan, kelmeya
xoser nr ya, eke na kelme dim a -e ame, bena xosere na
kelmeya xosere mak ya.
tirk .................................. kirmanck
adalet bakanl ................. wezaret edalet (n)
aday .................................... namzed (n), -e (m)
aday aday .......................... vernamzed (n), -e (m)
aday adayl ...................... vernamzedye (m)
aday ye ............................. verendam (n), -e (m)
aday yelik......................... verendamye (m)
lcac + l||a+ac| ew|ae |+ eac |e+|
L!
Vate
adaylk.................................namzedye (m)
ajitatr .................................ajitator (n), -e (m)
anlama ...............................pamey (n), pkerdi (n)
antlama..............................peymane (m)
aristokrasi ........................... arstokras (n)
aristokrat ............................arstokrat (n), -e (m)
bamsz ..............................xoser (n), -e (m)
bamsz olma .....................xoser byay
bamsz olmak ................... xoser byayene
bamszlk ..........................xoserye (m)
bakan...................................wezr (n), -e (m)
bakanlk ..............................wezrye (m), wezaret (n)
babakan .............................serekwezr (n), -e (m)
bakan .................................serek (n), -e (m)
genel bakan ....................... serek proy (n), sereka proy (m)
bakanlk.............................serekye (m)
bakent ................................paytext (n)
bayndrlk........................... awanye (m)
bayndrlk bakanl .......... wezaret awanye (n)
belediye................................beledya (m)
belediye bakan .................serek beledya (n), sereka beledya (m)
belediye encmeni .............. encumen beledya (n)
brokrasi .............................burokras (n)
brokrat ..............................burokrat (n), -e (m)
cezaevi .................................hepisxane (n)
cumhurbakan ................... serekkomar (n), -e (m)
cumhurbakanl ............... serekkomarye (m)
cumhuriyet ..........................komare (m)
cumhuriyeti .................. komarperwer (n), -e (m); komarwaz (n), -e (m)
alma bakanl ................wezaret kar (n)
evre ....................................dorme (n)
evre bakanl ....................wezaret dormey (n)
danma ...............................miewre (n)
danmak.............................miewre kerdene
L
Vate
danman................................. miawr (n), -e (m), wirmend (n), -e (m)
danmanlk ........................ miawrye (m), wirmendye (m)
dayanma ........................... pitya yewbnan girewti, pit day
yewbnan, dest day yewbnan, desta
yewbnan girewti, het yewbnan
kerdi
demokrasi ............................ demokras (n)
demokrat .............................demokrat (n), -e (m)
demokratik ..........................demokratk
destekleme ..........................pitgirewti (n), pitday (n), destday
(n), destgirewti, hetkerdi (n)
desteklemek ........................ pit girewtene, pit dayene, dest dayene,
dest girewtene, het kerdene
devlet ...................................dewlete (n)
devlet bakanl .................. wezaret devlete (n)
devlet bakan .....................serekdewlet (n), -e (m)
diktatr................................dktator (n), -e (m)
diktatrlk ..........................dktatorye (m)
direni.................................... xoverroday (n), xoverday (n), xovereti (n)
dost ......................................dost (n), -e (m)
dostluk.................................dostye (m)
dman ................................dimen (n), -e (m)
dmanlk ........................... dimenye (m)
eitim bakanl .................. wezaret perwerdey (n)
ekonomi ...............................ekonom (n)
ekonomist ............................ ekonomst (n), -e (m)
eletiri..................................krtk (n), rexne (n)
eletirme..............................krtkkerdi (n), rexnekerdi (n)
eletirmek............................ krtk kerdene, rexne kerdene
encmen ..............................encumen (n)
enerji bakanl ................... wezaret enerj (n)
eit .......................................seyyewbnan, tdust
eitlik...................................seyyewbnanye (m), tdustye (m)
faist ....................................fast (n), -e (m)
L+
Vate
faistlik................................fastye (m)
faizm ..................................fazm (n)
genel kurmay ...................... erkan proy (n)
genel kurmay bakanl ........ serekerkanyeya proy (m)
hakim...................................hakim (n), -e (m)
hapishane ............................hepisxane (n)
hilekar .........................................hlekar (n), -e; hlebaz (n), -e (m); flbaz (n), -e (m)
hilekarlk................................. hlekarye (m), hlebazye (m), flbazye (m)
hkmet ..............................hukmat (n)
rk ........................................njad (n)
rk......................................njadperest (n), -e (m)
rklk .................................njadperestye (m)
il ...........................................wlayet (n), aristan (n), bajar (n)
idare.....................................dare (n)
idareci ..................................dareker (n), -e (m); sermyan (n), -e (m)
ileri ......................................aver, raver
ilerleme................................averyay, raveryay
ibirlii ................................hemkarye (m)
ibirliki...............................hemkar (n), -e (m)
kad ......................................qaz (m)
kampanya............................kampanya (m)
karakol ................................qereqol (n)
katliam................................qirkerdi (n), jenosd (n)
kaymakam........................... qaymeqam (n), -e (m)
kaza .....................................qeza (m)
komite..................................komte (m)
ky .......................................dewe (m)
kral ......................................qiral (n)
kralie..................................qirala (m)
kurmay bakan .................. serekerkan (n)
kurmay bakanl .............. serekerkanye (m)
kltr...................................kultur (n)
kltr bakanl .................. wezaret kultur (n)
kltrel................................kultur
L
Vate
liberal ............................. lberal (n), -e (m)
liberalist ......................... lberalst (n), -e (m)
liberalistlik..................... lberalstye (m)
liberalizm ....................... lberalzm (n)
mahalle ........................... taxe (m)
mahkeme ........................ mehkeme (m)
maliye bakanl ............ wezaret malya (n)
mebus ............................. parlamenter (n), -e (m); mebus (n), -e (m)
meclis.............................. mecls (n)
medeni ............................ meden (n), -ye (m)
medeniyet ....................... medenyet (n), svlzasyon (n)
mesaj .............................. mesaj (n)
mezra .............................. mezra (m)
millet meclisi .................. parlamento (n)
milletvekili ..................... parlamenter (n), -e (m); mebus (n), -e (m)
milletvekillii ................. parlamenterye (m); mebusye (m)
miting ............................. mtng (n)
muhafazakar ...................... mihafezekar (n), -e (m); konservatf (n), -e (m)
muhafazakarlk.............. mihafezekarye (m), konservatfye (m)
muhtar............................ muxtar (n), -e (m)
muhtarlk ....................... muxtarye (m)
mnakaa....................... munaqee (m)
mdr ............................. mudir (n), -e (m)
nahiye ............................. nahye (m)
nakliye ............................ neqlya (n)
olaanst hal ............... halo stsnay (n)
otokras ........................... otokras (n)
otokrat ............................ otokrat (n), -e
otonomi ........................... otonom (m)
otonomist ........................ otonomst (n), -e (m)
otorite ............................. otorte (m)
otoriter............................ otorter, (n), -e (m)
otoriterlik ....................... otorterye (m)
oylama ............................ rayday (n)
L
Vate
oylamak ...............................ray dayene
rgt ....................................organzasyon (n), rxistine (m)
rgtleme ............................organze kerdi (m)
rgtlenme ..........................organzebyay (m)
vg .......................... pesnday (n), pesnay (n), goynay (n), wesfday (n)
vme ......................... pesnday (n), pesnay (n), goynay (n), wesfday (n)
zgr ....................................azad (n), azade (m)
zgrlk ..............................azadye (m)
parlamenter ............................ parlamenter (n), -e (m); mebus (n), -e (m)
parlamenterlik ....................parlamenterye (m); mebusye (m)
parlamento ..........................parlamento (n)
parti .....................................partye (m)
petrol bakanl ................... wezaret petrol (n)
polis .....................................pols (n), -e (m)
politik ..................................syas
politika ................................syaset (n)
propaganda .........................propaganda (m)
referandum..........................referandum (n)
salk bakanl................... wezaret weye (n)
salahiyet ..............................selahyet (n)
salahiyetli ............................selahyetdar (n), -e (m)
savunma ..............................pawiti (n)
savunma bakanl ............. wezaret pawiti (n)
sayn ....................................birz (n), -e (m)
seim....................................wenay (n), vjnay (n)
seilmi .................. wenite (n), wenitye (m); vjnaye (n), vjnaya (m)
seilen.................... wenite (n), wenitye (m); vjnaye (n), vjnaya (m)
sekin..................... wenite (n), wenitye (m); vjnaye (n), vjnaya (m)
sekin insan ........................rez (n), -e (m)
semek .................................wenitene (m), vjnay (n)
semen..................................... weinitox (n), -e (m); vjnayox (n), -e (m)
sekreter ...............................sekreter (n), -e (m)
genel sekreter ......................... sekreter proy (n), sekretera proy (m)
sekreterlik ........................... sekreterye (m)
L
Vate
skynetim..........................dareyo orf (n)
sistem ..................................sstem (n)
sivil ......................................svl (n), -e (m)
sivillik..................................svlye (m)
siyasal ..................................syas (n), -ye (m)
siyaset..................................syaset (n)
siyasi ....................................syas (n), -ye (m)
sorumlu ...............................berpirsyar (n), -e (m)
sosyal ...................................sosyal, cematk
sosyalist ...............................sosyalst (n), -e (m)
sosyalistlik ..........................sosyalstye (m)
sosyalizm.............................sosyalzm (n)
soykrm...............................qirkerdi (n), jenosd (n)
smrge ...............................kolon (m)
smrgeci ............................ kolonyalst (n), -e (m)
smrgecilik........................ kolonyalzm (n), kolonyalstye (m)
stat.....................................statu (n)
sulama bakanl ................ wezaret awdayi (n)
ah .......................................ah (n)
ube .....................................be (n)
tarm bakanl ................... wezaret zret (n)
tartma...............................munaqee (m)
serte tartma .................... hur nay, wer nay, tver nay
ticaret ..................................bazirganye (m), tcaret (n)
ticaret bakanl.................. wezaret bazirganye (n)
toplanmak ........................... kombyayene (m)
toplant ................................kombyay (n)
totaliter................................totalter (n), -e (m)
tutukevi ...............................hepisxane (n)
tutuklu.................................heps (n), -ye (m)
uygar....................................meden (n), medenye (m)
uygarlk ...............................medenyet (n), svlzasyon (n)
uzman..................................1) pispor (n), -e (m) 2) ekspert (n), -e (m)
uzmanlk .............................1) pisporye (m) 2) ekspertye (m)
L?
Vate
lke ......................................welat (n)
ye .......................................endam (n)
yelik...................................endamye (n)
vali .......................................wal (n), -ye (m)
vatan....................................welat (n)
vilayet ..................................wlayet (n)
yarg ...................................hakim (n), -e (m)
yetki .....................................selahyet (n),
yetkili...................................selahyetdar (n), -e (m)
yneten ................................darekerdox (n), -e (m)
ynetim................................dare (n)
ynetici .................................... dareker (n), -e (m), sermyan (n), -e (m)
ynetmen.............................mudir (n), -e (m)
Kitba Hamd Ozyrt, Ordlst ra.
L
Vate
PROGRAMAND PARTYAND KURDAN DI
PERSA ZIWAN
Haydar DILJEN
Ziwand kurdk leheyand ci (kurmanc,
dimil, soran goran ) ser o xeyl munaqeey
y ben. Xeyl nutox ziwanzaney nzaney
y fikiran xo van. Label kes heta nika na
mesela arewed programand partyan di
munaqee nkerda. Xeyl kes nizan ke party
ma na mesela ser o i fikirn.
Persa (mesela) yewbyay (jbyay)
raverberdid kurd persa leheyand kurd
ewro persda akedemki vr persda syas ya. Ser o qerar giroti
helkerdi persand syasyan z kar partyan o. Co ra gan (gerek)
kes ver bizano ke part na persi ser o se van, i fikirn. Gan ar
bizano ke bio terch xo gorey hsand xo tenya n, gorey proje
fikirand partyan bikero, yan bio fikiran muqayese bikero, bido pver
part wenay di zanaye bo. party ma z bi projeyand xo ya
bivijy ar vern bi pkiti a n, bi fikir projeyan a pya reqabet
biker ke ar bizano kam wahr projeyan o, kam nyo. Kam kamc
mesela ser o i fikirno.
Ez winyaya programand partyand kurdan Kurdstanda Vakur.
Di programand prini di bol-tayn ca deyayo na persda ziwan.
Ziwan, ziwan milleti yo. Co ra persa yewbyayd ziwand ma
nezdypbyay yan z nezdypkerdi leheyand ziwand ma
persnda mill ya endaman milletda ma prini alaqe kena. co ra ci
r poltkaynda demokratk mill lazim a. Qand (seba, seva)
viratid poltkaynda winasni z gan na mesela arewe zemnndo
!)
Vate
rat di bro munaqeekerdi. Gan hem akedemsyen hem part hem
z ar na persi munaqee bikero. Qand ke zemn munaqe virazyo,
program ke mi peyda kerd, mi yew bi yew (j bi j) wend yo ke
persda ziwan ser o ameyo nuti vet tada dimil (kirdk, kirmanck,
zazak).
Armanca mi no nute di kirtkkerdi programand partyan nyo.
Mumkun o ez nutena di n programan ser o z fikiran xo binusa.
Label ez bi no nute ya wazena ke wendox ma bizan, partyan ma
programand xo di persda ziwan ser o i nuto, ke zemnnd
munaqeey yo rat virazyo.
PKK (Partya Karkerand Kurdstani)
Do leheyand kurd prini (hemn) r mkan fersend br
peydakerdi ke raver ir yew do bro tewqkerdi ke bibo ziwano
netew. (Program, madde 23, Kongreya Pancini, 1995)
PYSK (Partya Yewyeya Sosyalsti a Kurdstani):
Di Komarda Demokratk a Kurdstan di do ziwano yewin kurd bo.
Qand ke lehey kurd (kurmanc, zazak, soran goran) pro bi
awaydo azad raver ir do nan r mkan br peydakerdi. Mintiqay
di kamc lehe kurd ard wijay myan di vr (bolk) yena qisekerdi,
do a leheya a mintiqa di bibo yewin do mkan perwerdekerdeni
neryat ci r br peydakerdi. (Program, 1996)
(1)
PSK (Partya Sosyalst a Kurdstani)
Ziwan kurd do Kurdstan di bibo ziwano resm. Wirna lehey kurd
ke Kurdstanda Vakur di yen qisekerdi, zazak kurmanc r do
hmd seyyewbnanye (eitlik) ser o mkan raveryay y azad br
peydakerdi. Mesela yewbnangirewti (kaynama) leheyan
yewbyay ziwan do proses ci y teb r bro verday. (Program,
PSK Yaynlar, 1993, r. 22)
(1) Di hezran 1992 di Peng, KUK-SE KAK b yew YEKBNi virati. Di
1996 di KAWA, KUK, TS, TSK YEKBNi b yew PYSK virati. N rz
ke programd PYSK di amey nuti, hema hema bi eyn awa ya programd
YEKBNi di z est.
!L
Vate
PK (Partya slam a Kurdstani)
Program, madde 9:
Kurdstan di ziwano resm do kurd bo. Gan ziwan kurd, hem kita
yewbyay ra hem z kita htyacd demey ra bro dzankerdi.
Qand badet qand ke Sunnet bro famkerdi Nass (gorey
hukmand slam) ziwan ereb lazim o. B ney, ke kamc ziwan r
htyac bibo, do o ziwan bro qeblkerdi. (Kavara Cd, amor 10, Bonn,
1993)
PRK- Rizgar
Asteng ke vernda ziwand kurd dir do pro br werzanay
kurd do Kurdstan di bibo ziwano resm. (PRK-Rizgar, Programo
Syas, 1991)
PDK-Bakur (Partya Demokratk a Kurdstani)
Gan hem ver rizgarbyay hem z rizgarbyay dim a qand
raveryayd ziwan, senhet kultur xebat bro kerdi ci r dezgey
ke lazim br virati. (PDK-Bakur, Program, 1996)
(2)
Kes wendid n programand partyan ra z fam keno ke persda
ziwan ser o poltkaya tayn partyan bol (zaf) zehf a, hetta kes eno
vajo in ya. tayn partyan esta label zelal nya, tayn partyan z
zelal a. Ez hvdar a ke party kurdan na persi ser o programan p
munaqee biker ke bi tesrndo pozitf p r viraz bi no awa ya
arewed poltkaynda demokratk mill ser o yewfikir b.
(2) PDK-Bakur, di eylul 1992 di bi yewbyay PDK (Partya Demokratk a
Kurdistan), Platforma Yektya Ala Rizgar, Platforma Yektya Netewey
(Bergeh) grba ke Rizgar ra abiryb ya, bi named HEVGIRTIN- PDK
ya virazy. Di 1996 di namey xo virna kerd PDK- BAKUR.
!!
Vate
SEDSERRA 19INE DE
HAL MPARATORYA OSMANYAN VURYEN N DEM
II
Lerzan JANDL
HAL KURDAN
Ma be yewne de sedserra 19ine de hal
osmanyan vuryayen n dem, ceng
Balkan, hal aran ereb armenyan, eleqay
osmanyan ebi almanan ser ro vindetme. Na
be de j ma hal ar ma ser ro vindenme.
Label sebeta ke ma bikme droka ar ma
rind fam bikerme, gan tay pyser me
pwendyan kurdan ebi osmanyan safevyan
ser ro j bivinderme.
Droka ma de koledaran tim er kurdan hemver yewbnan seba
xo xebetn. Nnan ra y balk; sebetake safevyan watne ke sndor
xo ebi uzbekan tirkmenan het eran kurdan ra bidr pareznayene,
seke erefnameye de j no nivisnayene, er Gle (Kle) eknye -
dem ah Abas de- bado j serran 1600 de konfoderasyon era
emikezek ke n bi xo j qizilba b, runay Xorosan. Wuncya
safevyan sndor xoy rojawan, ebi osmanyan het eran qizilbaan,
eran Tirkan Kurdan dn pareznayene. Er Kurdan myan
osmanyan safevyan de amne yne.
1
Droka ar ma de ebi mparatorya Osmanyan pwend girdayena
zixme ver lec aldiran dest kerd ci n pwend b sebeb bindest
osmanyan kewtene.
1. Bruinesen, Martin van M. M., Agah, Scheich und Staat, r. 231-232, Edition
Parabolis, 1989
!
Vate
Ceng aldiran ra ver er kurdan, ya azad yan j otonom b. Na
dem de Kurdstan de nzdy 23 mrtyan estb. Nnan ra tesr 7
mrtyan yan mrtyan Bidls, Mu, Wan, Hekarye, Botan,
Silmanye Beyazid, mran bnan ser ro zde b. Seke no zanayene,
sebetake ran b, myan ran kurdan musulmanan ran rind
nbi. Sebeta ke sultan osmanyan Yavuz watne ke hemver ah
smal lec bikero, na lec de hetkarya kurdan bigro, venga drs
Bidls j dano. drs Bidls ono Amasya, huzur Yavuz. Yavuz kar
dano drs runeno Kurdstan, ke wa ern kurdan qna bikero.
Ebi kar qnakerdena drs Bidls mr kurdan bnan j bindestya
(girdayya) osmanyan qebul kerde. Bguman n xizmet drs Bidls
bqedr nmend. Yavuz dut xizmetan d de gumra xelat perey
day ci. Naye ra dime 21 er kurdan sunn Yavuz de amy wer xo
osmanyan ra gir da. drs Bidlsi sebeta ke kurd nufuz ran ra
vecy bin nufuz osmanyan bikuye, wat yew ttifaqneme bivirazo.
Label er Drsim naye qebul nken. Na ttifaqnameye ra dime,
Yavuz ebi yew lekerya ke Kurdistan de awan bya, lec Misir.
Yavuz wat ke yew mrde kurdan bibo mr mran (beylerbeyi). Sebeta
ke drs Bidls kurd rind inasnne, na qebul nkerde. Naye ser ro
darey osmanyan yew mr mran runena Amed (Diyarbekir). Ebi
xetaya ah smal ebi xiyanet drs Bidls kurd kun bindest
osmanyan. 17 beg kurdan on lew ah smal ke Kurdistan dewleta
Safevyan ra gir bidr. ah smal n 17 began ra 3 heba verdano ra,
label 14 heba erzeno hepis. Eke n j hepis ra vecyay hemver (dute)
safevyan vecyay nzdr osmanyan b. Ebi qeweta kurdan Yavuz
lec aldiran de serra 1514 de verda ah smal Kurdistan ebi
taybetye kewt bin bandora osmanyan.
2
N lec ra dime, xizmet
eran kurdan seba Dewleta Osmanyan ebi yew peyman am qebul
kerdene. Label Dewleta Osmanyan zerr 15 serran de hdya hdya
no peyman werte ra dard we. Kurdstan ebi emr Yavuz kerd 19
sancax. Nnan ra 11 sancax tirkan, 8 sancax j mran kurdan dare
kerdne. Lac Yavuz, Kanun j poltkaya py xo dewam kerde. j
2. Aytar, Osman, Hamidiye Alaylarndan Ky Koruculuuna, r. 14-15, Medya
Gnei Yaynlar, Austos 1992
!+
Vate
het kurdan sunnyan kerd, pesna dnan d, gumra mtyaz day
dnan.
3
mparatorya Osmanyan ebi hetkarya kurdan, ebi lekeran
kurdan, ebi eran kurdan hem Asya de, hem Ewropa de hem j
Afrika de cay hukm xo tim kerd hra. Kurdan seba osmanyan hem
gonya xo hem j gonya aran bnan bsebeb rin.
Lec aldiran de er Drsim het ah smal ken. Hetan kela
Kemax j dan ah smal. Bado na kela ebi hetkarya eran kurdan
sunnyan kewte dest osmanyan. Leker osmanyan kitabe berhem
kurdan ke na kela de estb, ikit. Kurd Kemax remay, Drsim
4
.
Yavuz Drsim de nzdy 40 hezar qizilba kt. Label wuncya j
nkya, Kurdistan de hukum biramo. Yavuz no hukum xo ebi
hetkarya eran kurdan sunnyan ard ca. Naca gan y rind bro
zanayene:
Krter er kurdan ke het osmanyan yan j ran kerdne, dn
yan j mezheb b. Welat, welatparezye yan j zanayena artye nbye.
Mordem nekno, z roja ewroy zelal net seba n hal waco ke filan
kes xayn bvankes j welatparez bi. Seke no zanayene o dem de,
dn, mezheb, r welat welatparezye ra ver amne. Label y
zelal o, ebi na cyatye qe kes, qe erde kurdan nky ke yew dewlete
awan bikero na cyatye myan ar kurd de brn zaf girs kerd ra
n brn ebi sed serran myan ar ma de mend.
Bguman n lecan de Yavuz qizilba, ah smal j sunn ktne.
Lable zafrya kesan ke amne ktene, wuncya ar ma ra b, kurd
b. Yan zulm zordarye kurdan dyene. imke lec tim Kurdstan de
amne kerdene. N ktenan ra yew nimune j serra 1517 de bye. Yavuz
derdor Surye de gel Elew kt. ah smal j dut naye Kurd
sunn kt.
5
Serra 1608 de sarewedardayena mr Amd Xan Biradost
kela Dimdim de het ah Abas ra ebi zulmde girs am iknayene,
3. Aytar, Osman, e. c., r. 17
4. Baytar, Nur, Krdistan Tarihin de Dersim, r. 76-78, Komkar Yaynlar,
Eyll 1990
5. Halfin. N. A., sedserra 19ine de kurdistan ser ro tekoine -Sebetake mi
not n pirtk naye ra 12 serr ver guret b n notan de j humar rpelan
nnivisnay b, naca j ez nkna n hmaran bidr. Wendoxan ra
ravurnayena xo wazena.
!
Vate
ar kurd y rojhilat gola Urmye imr ra am derbaz kerdene.
Paay osmanyan ra Sultan Murad lVine ebi hetkarya eran
kurdan 1635 de Erwan, 1638 de Bexdad pyser ke guret, ran vinde-
rnayena lec wate. Ebi n avryenan, pynya yewbnan (jbn)
dyenan ke Qasr-i rn, kaleka em Hulvanrud de, amb kerdene,
ebi yew peyman qedyay. Roja 17 gulane serra 1639 peyman Qasr-
i rn am viratene. No peyman myan ah Abas Sultan Murad
de am mzakerdene peyman yewno ke Kurdistan myan
osmanyan Safevyan de kerd di lete.
6
Sndor osmanyan ran ebi
n peyman, ebi vurnayenan qijkekan hetan roja ewroy, xo hevz kerd
(korumu). Label ebi n peyman, coxrafyaya Kurdistan, ar
Kurdistan ebi leteyan rojhilat bakur b di pare. Angor n peyman,
Bexdad, Bedre, Hesen-Hannn (Hassan-Hanikin), Mendl, Dertenk
derdor Sermanele de cay ronten koyn, war gomey koeran
Zyaddn Harun, era Caf ra gan ebi rijnayene, Kelaya Zncre
teba dewan rojhilat daye, kelaya Zalim Al ya ke nezdy kelaya ehr
Zor derdor daye osmanyan r am raverdayene. Derbe, Zerdol,
kelaya Orman derdor daye, Azerbaycan Erwan zerr sndor
ran de mend. Sndor bakur z hn am antene, ke wa Qers, Ahska
Wan zerr sndor osmanyan de bimano. Angor n peryman
rijnayena kela sthkam stratejk ke hurdmn hetan sndor de
manene, am qebul kerdene. Sebeta ke myan osmanyan safevyan
de problem vecyne, gegan ert urt peyman Qasr-i rn
nyamne ca.
Label ebi tlafnameya Tarhanya ke rojo 23.01.1923 de am
viratene, sndoro ke ebi peyman Qasr-i rn amb antene, cawo ke
sndor derbaz beno ebi teferuat am qebulkerdene hetan roja ma
am.
7
N peyman ra dime letebyena Kurdstan dewam kerd. Statuy
kurdan de vuryen girs niyam kerdene. Label dinya nvindetne.
6. Qasimlo, Abdulrahman, Krdistan und die Kurden Band l, r. 200, Progrom,
1984
7. zgr Politika, 7.5.1997
!
Vate
Dinya avr yne vuryne. Ewrupa de kaptalzm avr b
dewletan Ewrupa dest et b welatan dewletan bnan. Nnan ra
yew j Dewleta Osmanyan welat kurdan b.
Sedserra 19ine de ngilz pynya sedserra 19ine de j alman
dest erzen Kurdistan. Serra 1806 de Bexdad de ebi rakerdena ubeya
rket Rojawan Hndstan, n destcieten tayna b hest
(younlama). 1805-1806 de temslkary Napolyon ebi armanc dyena
ah no. Wuncya sedserra 19ine de myan osmanyan ran de
rekabet esto ebi angor raporan Msyoneran sedserra 19ine, ttifaq
Rewanduz-Soran-Safevyano ke estb j ebi zor rsan ngilzan
Safavyan ser ro ebi yew het am betalkerdene (ptalkerdene).
8
Rekabet osmanyan safevyan roj bi roj b giran serra 1804 de
lec osmanyan safevyan dest kerd ci. (Lecan myan osmanyan
rsan; myan rsan safevyan dest kerd ci, ke teklyan xo kurdan
de ron) kurdan n lecan de het osmanyan safevyan de lec kerdne.
Lec osmanyan safevyan ra dime, Xantya Qeredaxi de tay kurd -
kurd ke verde Rsya de koer b- derbaz hemwelatya (vatanda)
rsan b. Lec osmanyan safevyan, serrane 1826-1827 de, safevyan
ke lec kerd vind Erwan rsan r mend, humara kurdan j naca bye
zde.
9
Sebeta ke mparatorya osmanyan de modernzasyon dest kerd ci
seba armancan modernzasyon sentralzasyon, Dewleta Osmanyan
serekeran kurdan, mran kurdan ra tayna zde qanur seba
lekerya xo j kurd watne. No j niyamne r kar mran
serekeran kurdan. Ebi n rian Dewleta Osmanyan mr began
kurdan tay mkan xo kerdne vnd, nnan dest kerd ci, sare dard we.
N sarewedardayenan de deolojy sedserra 19ine yan nasyonalzm
n b. Seke Grard Chaliand j vano, mran watne ke heqke dnan
dest der , vnd meker.
10
Armanc mran herema dnan ra nvecyne
teber yan lokal b perspektv dnan poltk y modern n b. N
8. Halfin, N. A., e. c.
9. Halfin N. A., e. c.
10. Kurdistan und die Kurden, Band l, r. 27, Progrom, Maerz 1984
!
Vate
sarewedardayenan ra tewr verne ebi qedre sarewedardayena
Abdurahman Paay Babanan bye.
Mrtya Babanan sedserra 16ine de, baur Kurdistanke het Yavuz
Sultan Selm ra am galkerdene, am awan kerdene. Sedserra 17ine
de Babanan avryen girs virat letey pyn ya sedserra 18an de
na hereme de rolde girs kay kerdne. Babanan dut osmanyan
safevyan de hard xo tim kerdne hra kaleka zaf medreseyan bon
huner arstan Silmanye j awan kerd. Merdena awankerdox
arstan Silmanye brahm Paa Bebe ra dime osmanyan wat ke
Xalit Paay biker mr. Lac Mahmut Paay Babanan birazay
brahm Paay Abdurahman Paay Babanan serra 1788 de mrya
Babanan kerdb xo dest zaf rayan hemver osmanyan lec kerdb.
Abdurahman Paay serra 1806 de hemver n qerar osmanyan de
sare dard we. Abdurahman Paay waly Koy Sancax xener kerd
verda lekeran Xalit Paay hr serr teba eran bnan ke hemver
osmanyan vecyne, osmanyan de lec kerd hr serr ra tepya lec
kerd vnd rema ran.
Seba sebeban na sarewedardayene y cyay vajn. Tay van
Merdena walye Silmanye brahm Paay Babanan ra dime,
osmanyan wuncya na ere ra Xell Paa kerd waly Silmanye.
Sebeta ke birazay brahm Paay Abdurahman Paa na walty
nante, dut naye de b, sebetake heqa d amb werdene sare dard
we. Tay j sey (z) M. Emn Zek, droka Kurdistan de vano ke,
Abdurahman Paay Babanan dut waly Bextat de seba azadye
dest bi lec kerd. Label sebeta ke Xalit Paay teba waly Bextat
xebetya, Abdurahman Paa nrest pynya watena xo no lec kerd
vnd.
11
Wuncya derheq na sarewedardayen de Halfn nya vano.
Sarewedardayena Babanana ke 1806 de dest kerd ci hr serr dewam
kerd, zaf vndkerdene girs day osmanyan. Wuncya j na
sarewedardayene ebi ftne fesadye, xanet zerry nrest armanc
xo.
12
11. Gkta, Hdr, Krtler syan-Tenkil l, r. 13, Alan Yaynlar, Ekim 1991
12. Halfin, e. c.
!?
Vate
Na sarewedardayene ra e serr tepya lac Abdurahman Paay
Babanan Ahmet Paay serra 1812 de wat ke qesas py xo bigro,
label o j nkya, ke bireso armanc xo.
Wuncya serra 1812 cayde welaty bn de kirmancan (kurdan
zazayan) serekya Reit Axay de ramit Swaz ser. Label sebetake
hact dy lec enik b, rind organze nb b, lekerya d gel
qefelyayb, mecbur mend, xo pyser ant. Pynye de na
sarewedardayene j het tirkan ra ebi zulmde giran am qetlkerdene.
13
N numney de j rind no dyene ke o dem de kurdan de fikr
welatparezye, fikr artye fikr ere, dn mezheb ra dime no.
Metod lec raxelesyene, yewtye, ttfaq n. Di hetan welat de
lec est n lec hemver osmanyan , label xebera serekan kurdan
ke n lecan ken, xebera kurdan ke n lecan de can xo dan, yew
bnan ra n a.
Na sarewedardayene lecan osmanyan rsan (1806-1812) ra
dime Sultan Mahmud ebi enerj dest bi poltkaya xo ya sentralzasyon
kerde. Ebi aksyonan poltk, mlter pols paa derebey lecker
qewete ra ft hurndya dnan de stanbol ra memur xo runay.
Hetan serra 1826 Sultan Murad paa derebeg Anadolye qednay
kya ke dest berzo raxelesnayena Kurdistan. Sultan Murad ebi
serleker xo, Waly Swaz General Reit Muhamed Paay mr
serer kurdan qewete ra ft letey dideyn sedserra 19ine de
mrty kurdan otonom nmnd. nd Kurdistan het walyan
osmanyan ra amne darekerdene. Label pratk de na darekerdene
rind niyamne ca. Qeweta walyan arstanan de derdor arstan de
by, cayan bnan otorteya dnan ne bye.
Ebi na poltkaya sentralzasyon osmanyan qeweta xo vakur
Kurdistan de, sebeta ke hemver armanc Rsya vinder, kerde zde.
Erzirom Wan de serra 1815 ra dime dizdn, ebi zor mal ar dest ra
guretene, santaj, galo leker b sebeb zaf sarewedardayenan. Kurd
ke ran de cuyne (jyne) armenyan j lew n sarewedardayenan de
cay xo guretne. Na lewede ca guretene reaksyon xo pareznayena
13. Bayrak, Mehmet, Ak Gizli / Resmi Gayriresmi Krdoloji Belgeleri r. 68
ra. Bedirxan, Celadet, Krt Sorununun Kkeni ve Nedenleri, 1930
!
Vate
ar hereme b.
14
Serra 1815 Mehmet Paay Taleben Rewanduz, ebi kurdan Novan
y ke ran de ebi hetkarya armenyan sare dard we. Wan Beyazd
de 12 hezar aspar ebi hezaran qeweta pyatye organze kerd. Bar
Mezopotamya Kerkuk Hewlr (Erbl) kerd xo dest. Lecan osmanyan
rsan, osmanyan ngilzan ra stfade kerd dem de derg
darekerdene de mend. Label wuncya j lec kerd vnd. Na derheq de
zde materyal n.
15
Serra 1819 de msyoneran Amerka zmr de karargah awan kerd.
Serra 1863 de stanbol de Kolej Robert virat nacan ra j ebi
organzasyonan ke Wan, Erzirom, Bidls, Mrdn, Bexdad de r,
pwend gir day kar poltk kerd. Bingey poltkaya koledarye
ebi raya dn serran 1810ine de dest kerd ci. Meydan xebat n
nstttsyonan giran giran am zde kerdene.
16
Ma marfet n msyoneran, poltkaya dnan encaman daye bado
sarewedardayena Bedirxan Beg de rind vnenme. Na sarewedardayene
de cyatya dn het kolederan mperyalstan hemver Bedirxan Beg
rind am xebetnayene.
Sebeta ke mparatorya Osmanyan qeweta xo ya muhteeme
kerdne vnd, nkyne ke hereman bin dest xo kontrol bikero.
Sebeb sarewedardayenan serran 1800ine ra yew j na bye. Na derheq
de numney tewr rind n w; sarewedardayena erif Ahmed Xanyo
ke ser exan ke Bidls derdor d de nwatne qanur (verg)
bidr, wuncya Amed Garzan de sarewedardayen eran hemver
watenan osmanyan de. Sebeta ke osmanyan kurdan ra, mran
serekeretan dnan ra tayna zde qanur watne, serran 1820ine
de myan hukumat osmanyan zazayan de derheq qanur de tsar
nkeredene de ca cayan sarewedardayenan dest kerd ci. Label n j
sey y bnan nrest pynye.
17
14. Kurdistan und die Kurden, r. 51,
15. Halfin, e. c.
16. Halfin, e. c.
17. Gkta, Hdr, e. c., r. 14-17
)
Vate
Davud Paay ri Mahmut Paa qewatan ran kerd. Label
Davud Paay vndkerden girs guret. Nay ser ra 23.07.1823 de
Erzirom de yew peyman, peyman Erzirom virazya.
18
Label
osmanyan ran ebi n peyman j nkyay, ke meseleyan xo y
sndor hal biker.
Serran 1826-1827 1828-1829 de lec osmanyan rsan b. Kurd
Botan, Rewanduz, Behdnan Hekkarye nkewt n lecan. Label
kurdn zdyn ke bin serekya Hesen Axay de b, lew rsan de cay
xo guret. Y bn, yan kurdn ke hard dnan de lec byne, gegan
osmanyan de, gegane j rsand kerdne t sare. Na j nan seba xo
n, label seba dimen xo lec kerdene b. Yan j seba bindest yew
dimen ra vecyen bindest dimen bn kewtene lec kerdene bye.
Sebeta ke dimenan kurdan na yewe rind zanitne, naye ra zaf stfade
kerdne. Na derheq de wuncya nimuneyde bn j Behlul Paa b.
Behlul Paay sancaxa Beyazid lecan osmanyan rsan serran
1828-1829 de rsan r teklf kerdb ke o j ebi rsan bo. Label rsan
ke Erwan guret, r berd Beyazid ser. Behlul dut rsan de lec
nkerd aristan teslm rsan kerd. Naye ra dime rsan Toprakqela
gal kerde ver xo arna r paatnya Mu, Emn Paay. Label
teyna kyay sancaxa akr biker bindest xo.
Peyman Qasr-i rn ra dime, ebi peyman Trkmen ayyo ke
myan Rsya ran de serra 1829 de am viratene, pareyde
Kurdistanyo ke bindest ran de b, kewt bine dest Rsya. Ebi n
peyman Kurdistan b hr letey.
19
Na derheq de Halfn nya nivisneno. Lec osmanyan safevyan
serran 1828-1829 de tay kurdan rsan de hetkarye virata. Ebi n
lecan kurdan de tendes (meyl) osmanyan ra cyabyene ben zde.
Serra 1829 de rs Erzirom gal ken, dima j kelaya Xinis. Naye ser
ro Paaye Mu Emn Paa dut rsan de cephe gno. Label kelaya
Xinis Beg Hesenan, Zerganan era Cibranyan ke bin dest Emn
18. Halfin, e. c.
19. Beki, smail, Krdistan zerinde Emperyalist Blm Mcadelesi 1915-
1925 l., r. 46, Yurt Yaynlar, Mays 1992
L
Vate
Paay de niy, py ser gn. Serra 1828 ama newne de rsan Xinis
teslm guret (Basifiski) naca ra j Melazgr Mu guret. Emn paa
naye ser ra rema.
20
N lecan ra dime serra 1833 de stanbol de myan mparatorya
Osmanyan Rsya de peyman Hunkar am viratene.
Myan serran 1829 1839 de sarewedardayen Kelaya Abdn
Hekkarye het tirkan ra am nekerdene. Serra 1830 de kurd koyan
Sincan sare dard we hr serr ra dime na sarewedardayene am
pelexnayene
21
. Serra 1834 de Mr Bidls erf ri tirkan kerd, label
lec kerd vnd. Wuncya na dem de Ahmet Paay Baban Kor ryna
ri tirkan kerd.
22
(Devam ci esto)
20. Halfin, e. c.
21. Seba n sarewedardayena Gkta, Hdr, serra 1820 dano.
22. Bayrak, Mehmet, e. c., r. 69
!
Vate
Dengbj Serdar:
TO KE XO NAS NKERD KES QYMET TO NDANO
V
ate: Bira Serdar, bese kena sivte heyat xo ser o ma r ten
qesy biker?
Serdar: Ez Drsm ra wo. Nam dewa mi Gaxmut o. Tirk nika z
dewon bn nam dewa ma k vurno, kerdo Gule.
Ez ke ten byne pl, kewtne hot-het serr, mi dest kerd ci yne
mektev. Hata o sire, mi qe ekuy tirk nzonne. Mi mektevo vir dewe
de wend. O ra dime k ez amne suke, yan Kalan. Kalan ra Mamekye
k vajno. Mektev wert ve lse ra mi uza wend, qednay.
Lse ra dime serr tol mend, fetely. Pnye de k mi mthan
unversta qezenc kerd, yne Erzirom, uza mi zon Almank ser o
wend. i esto ke Unversta Erzirom, o sire de fast dest de bye. n
nverdne ke domonDrsm, domon demokrat, ay ke raya
kirmancye ser o y, ya k sosyalst , r mektev biwanne. Naye ra
gore k ma ra zofn mektev terk kerd. Ez k mecbur mend, serra 1979
de mi unversta ca verd.
Serra 1980 de k mi welat terk kerd, amne Almanya.
Vate: yo ke sivte tsr da to, to dest kerd bi kar muzk, lawik
vat, i b?
Serdar: Tay esto ke mordem ma py xo ra, tay mektev ra,
tay sar dorm xo ra miseno, bin tsr nayne de maneno. Hama
tay k gereke zerr mordem de bibo, mordem biwazo ke o kar bikero.
Eke hen nb, nsono ser.
Kar min muzk k nya b. Domonn ra zerr mi ra amne, mi
wastne ke ez lawik vajne.
Heto bn ra k kar muzk ma de j sunika p kalikon o.
Vajme ke kalk mi Heseno Qayd na het ra ciraamaye byo. Mi ve

Vate
xo o nd hama py mi k her tim qal hnermendya dey kerdne,
sar bn k. Vatena ne ra gore ey hem rindek tomir cinito, hem k wes
lawik vat. Tpya py mi k lawik wes vatne. Ez ke domon byne,
oda mawa myman de, koso zu de tomir dardekerde b. Her sewa nye
py mi o tomir guretne veng dne Heq. Venga jyar dyar dne,
venga Des Di mam dne. A vatena dey mi r zof wes amne, ez
nstne ro, mi gos dne. Hewes mi tomir
r zof b, mi wastne ke roz ra av tomir
bicinne.
no ra mi vr, roz son de mi tomir guret,
da piro ke bicinne. Waxt vrd ra, sar y
tde hewn a. Py mi k cila xo ser o
rameredya wo. Pnye de mi nyada ke ust
ra xo ser, vake Wy biko, biko, sola ti o tomir
nmisne! Ti i nverdana hewn imon ma
kuyone! Ey hen va hama ez oncya k
pnye de tomir misne.
Tyna vatene n, domonn ra mi dest kerd
ci ez reqs k misne. Ez govende rindek kay
ken. Vatena mi na wa ke hewes mi het
folklor ra k zof b.
Tenna ke byne pl aqil mi rest ci, na ra k mi mordem ar gos
day. Vajme ke Silmano Qiz (Silo Qiz). Mi o gos dne. i ke dew ma
juvn ra njd b, o rew-rew amne dewa ma yne. Silmano Qiz, na
het ra welat ma de wayr cayde muhim yo. Hem eve xo xl kilam
vat, yan ekuy dy , hem k zaf kilam d ar, ard pser. Keman
Silman Qiz eve mi zof wes amne, tsr dey mi ser o giran o.
Pnye de hen b ke roze am ke ez misne mi lawik vatne. Eke
yne kot, milet byne top, wast ke ez lawik vajne. Tomir bibo,
ne bo, mi dest estne kerrike vatne.
Vate: Ti ke welat de bya, to tawa band muzk vetiv, ya n?
Serdar: N, mi ve xo hata a roze kaset muzk nvetv. i esto ke
lawik ke mi vatne, milet guretne kasete, pey con k gos dne.
1979 de ry ez amne Almanya, hr asm mend, peyser yne. O
ea,c | e|c+|
+
Vate
waxt mi ve ivan ra juvin d, nas kerd. Gulstane k newe amev.
Kaseta xoya virne, a raye mi ta Almanya de kerde pirre.
Vate: Ma wazeme ke ti ten k kar xoy ewroyn ser o vindne. Vajme
ke ti se kena? Hal kar to itur yo sn?
Serdar: Mi na ra ravr k qal kerd, ez heto zu ra kilam ke wert
sar ma de am vatene n ser o vinden, n dan ar an pser, heto bn
ra k iqas ke mi dest ra ame, ekuyon kilam eve xo nusnen. Kilam
ke mi ny, mi wert milet ra d ar, ez sivte pers ken, wayr kam o
misune, name nusnen, eke nmisune k van anonm. Hama naza de
noxtda bne esta, a k muhim a: Muzk de mordem nikno ke her
j virn bivindarnone. Ge-gane mordem mecbur maneno kilame ser o
gureyeno; het ekuye het muzk ra formde newe dano ci. Vajme
ke ekuy henn te de est ke zof argo y, roza ewroyne mordem
nikno tekst de ca bido n ya k vazo. Het muzk ra k tay kmy
henn est ke mordem tpya gere ser o bigurewo, formde newe ci
done.
Vate: Kilam ke ti vana zder xo kilam govende y ya kilam uware y?
Serdar: Het ma de, yan het Drsm de, kilam govende km
y. Het govende ra kilam Drsm dewlemend ny. Zdey lawikon
ma lawik uware y. Milet ma nsto ro, derdon xo ver berbo, eve na
tore kilam am werte.
Lawikon ma ra tay est ke mordem kno n byaro sil. Vajme
ke Da da na Avas o! Siro ke ez na kilame ser o gurewne ke vajne, mi
bine kerd ra rast, formde newe da ci, ten vurn. Nika na formo newe
de, mordem bese keno ke aye eve zaf enstruman bicino; eve tomir, eve
qewale, eve kemane, eve dowil sn. i esto ke ez iqa ke eve na tore
tay lawik ser o gureyen, formo newe dan ci k, ez otantk muzk
nvurnen.
Hata nika ses kaset mi vejy. Sir de ez Koma Berxwedan de
byne, mi a kome de kilam vat ma pya tay kaset kerd pirr.
Tav kar min muzk tyna kaset ny. Ez son sew, sew de k
van.
Heto bn ra tyatro k mi r enteresan no. Zerr mi ra no ke tyatro
de nyad, kay bikerne.

Vate
Vate: Nam kaseta tu ya peyne ik o?
Serdar: Nam kaseta min a peyne Koy Muzir yo.
Vate: Na kar to ser o, fikr milet ya k gosdaron to ik o? Het
rind xirave ra ti i hesnena?
Serdar: Gosdar, hata roza ewroyne muzk mi ra xl memnun
osen, ci ra hes ken. Zof caw ra mi r telefon ken, kilamon mi ser o
qesy ken, kilam ken ar mi r rusnen. Ez hen zonen ke veng mi
ra k hes ken. Hama eke nya van, man xo o nyo ke sar her y mi
goyneno. Ay ke menf qesy ken k est.
Tav heto bn ra k wastena milet j juvin nya. Vajme ke tay est
kilamon kan ra hes ken, tay new ra. Tay wazen ke lawik de
qe tuwa mevuryo, tay k wazen ke form newey virajyne. Tay
van Kilamon folklork jde vaze, tay van Kirmanck kirdask
pya vaze, tay van Hen meke. Tay k van Tyna kilamon het
Drsm n, cawon bn k, vajme ke Swrege, Paloy Bngol k
vaze. Yan wastena gosdar et et a.
Naza de wazen naye k vajne: Tay Hozan ma ya k muzsyen ma
est, pop rok ser o gureyen, wazen ke na qeyd de vazne. Het
prensb ra ez dust naye de nyne. Hama gere mordem xo vr ra
mekero ke ma hona muzk xo, kultur xo bin hard ra nveto, nardo
werte. Kilam xo nard pser, nvat. Arvde ma n o. Eke ma na
hal xo mevnme, rok pop ser o vindme, karde xelet keme. Sivte
xo vndbyayne ra raxelesnme, o ra tpya hona sar vajme.
Vate: Kar to ser o fikr to bi xo ik o? Ti bawer kena ke to sey vatena
xo kar hunermendye kerdo?
Serdar: N! Kar mi j vatena mi nyo. O k girdayy mkan yo.
ike na kar waxt wazeno, mordem gere waxt ci done. Hemeg wazeno.
Ti ke nika ewro sanatkaron ma de nyadana, eke werte ra d-hr ten
vezne; ekonomy xo rind nyo. Eke ekonomy mordem rind nb k
mordem nikno ke kar hnermendy ser o rind vindone. Het teknk
ra mkan ben km. Moral mordem beno xirav. Kalta kar bena
xirave. mi k na het ra problem est. Eke problem min madd ne
byne, ez mecbur nmendne fabrka de megureyne, hata nika mi
het hunermendye ra xl kar bn kerdv.

Vate
Dewleta tirkan milet ma r dismen a, wazena ke her y ma werte
ra wedaro, kultur ma vnd kero. ma, dewleta ma n a hama
organzasyon ensttuy ma k hama hama ke n ke na het ra dest
bidne senatkar. Aye k ca verdme, wert sar ma de tay est ke
qymet zon kultur xo ik o, hona aye nzonen, xo nas nken.
Vate: N xort n (keyn) may ke Kurdstan de n, Tirkya de ya
k Ewropa de by pl, het muzk ra wastena nan ik a? Muzk ma r
elaqedar ben? Eke ben, zde i wazen?
Serdar: Nika sar ma wo ke eve zon ma byo pl, vajme ke serr xo
30 ra cor , muzk may otantk wazen. Vurnays ra hes nken.
Hama ay ke na welat de by pl, tsr muzk na welat der , k
yo newe ra hes ken. Oncya k xl genc ma nika end pede-pede
zon ma r, muzk ma r wayr vejn. Hata gnc ma zof caw de pl
ra rindr . Vajme ke ez son sewon kultur, nyadan ke gnc n, gos
dan, govende kay ken. Tesr ma p ya k famlya k na kar ser o
esto. Vajme ke het ma ra tay y est ke muzk kultur xo ser o
nvinden, hata ci ra remen. wazen ke tirk qesy biker, tirk gos
dne. Tav no hal tsro menf dano domon, domon zon kultur ma
ra, milet ma ra fno dur. Nika grubde bn vejyo, vano Ma elew
me, na sevev ra k zon kultur xo terk keno. No zof yde bmane
sas o. Dor-m xo de nyadme; sar tdne dn xo est, tuwa kes na
r ra zon kultur xo dano ra het, terk keno? Vajme k tirk, faris
musilman , Qurane k erevk ya. Tuwa van ke ma zon terk bikeme,
erevk xo r bikeme zon. Naye k era het dme, ma badet ma zonde
bn de nyo, zon ma ve xo der o. Wext ma pyon ma de duya
minete zonde bn de kerdene ik a, qesykerdene k eve zon ma bye,
cem k eve zon ma b. Ma pro zoneme ke, sar het ma tirk na 40-50
serra peyne de misa. Mordem elew bo, sunn bo, i beno bibo; wayr
welat yo, wayr zon kultur yo, wayr tarx yo. Ma her ra av
gere zon kultur xo r wayr vejme.
Vate: Elaq to welat de esto? Welat de k ar ma muzk to r
elaqedar beno? Gos dan?
Serdar: Ya, ya, welat de k zof gosdawox est roze ve roze k ben
zdey. Kaset kirmanck nika welat de rind n gosdayne.

Vate
Vate: Ti k zanena, ewro ziwan (zon) ma hal de xiravin der o. Ti
na mesele itur vnena, fikr to ra gor hal zon ma se beno?
Serdar: No eskera wo, dewleta tirkan wazena ke her y werte
ra wedaro. Hama ma ke xo ver bidme, zon xo r, kultur xo r, welat
xo r wayr vejme, plan dewlete ben pu. Naye ra gore k vndbyayen
vndnbyayena zon ma, heto zu ra k dest ma der a.
Na serron peyn de zon kultur ma ser o xl kar beno. Eve zon
ma no wendene, no nusnayne, kovar vejn sn. No zof yde rind
o hama bes nyo. Gereke ser o zder vindme.
Tay sar ma k esto ke zon kultur mawo ke honde tenga girse
der o ca verdo, zon kultur sar bn ser o gureyno. Vajme ke tirk
r, kultur tirk r xizmete ken. Na k yde rast nyo, sas o. Mordem
gere sivte xo nas bikero ke saro bn k mordem nas bikero. To ke xo nas
nkerd, kes qymet ndano to.
Wert ma kirmanc ra tayk van ke Zu leha bese wa. Leh bn
lazim ny. Na k tpya vatnda sas a, seqet a. Fikro nyann
dismenya zon kultur ya. Ke herkes zon xo qesy bikero, eve zon
xo biwano, binuso, kam r i zerar xo esto?
Vate: Fikr to ra gore, het ziwan kultur ra kar organzasyonan
kurdan itur yo? Kemye tede esta? Eke esta ik a?
?
Vate
Serdar: Ez nwazen ke tek tek nam organzasyon bid, qal
kar dne bikerne hama naye bese ken vajne: Organzasyon kurd
na het ra xl kar ken. i esto ke kemn k esta. Mordem gere na kar
ser o tenne jde vindo, eve eklde lm bigurewone. Ma biwajme
mewajme, ewro kirmanck kirdask ra gore pey der o. Naye ra gore k
lazim o ke organzasyon kirmanck ser o tenna zde vindne. Sewon
kultur de zde ca bidne kirmanck. Nyad, sar ma MED-TV y r
telefon keno, sabyayna xo nan dano ke tede kirmanck program
vejn. Milet wazeno ke program kirmanck her ke zde b, kalta
xo rinde bone. No k no o mane ke milet zon kultur xo re elaqedar o,
ci r wayrye keno. yo ke milet wast k gere mordem ser o bigurewo,
wastena milet byaro hurnd.
Vate: N genc may ke kirmanck ser o vinden, vajme ke muzk
ma r elaqedar ben, wazen ke bimis, seva nan vatenda to esta?
Serdar: Her ra av va welat xo ra, zon kultur xo ra, milet xo
ra hes biker. ike mordem nayne ra hes nkerd, bese nkeno seva
milet, zon milet ra lawik vazone. Gere zerr mordem ra bro.
Kar muzk heto zu ra k karde lm yo. Vajme ke waxto ke ma
welat de dest kerd ci lawik vat, mkan ma ne b. Hama nika ewro
xl vuryo. Hala na Ewrupa de mkan zof . Mordem ke biwazo
bese keno eve na mkan xl karo rind bikerone. Gnc ma va r
mektev, r qurs, biwan, bimis. Zaf hacoton muzk bimis,
orkestraw saz ker sn.
Vate: Derheq kovara Vatey de fikr to ik o?
Serdar: Eke zon kultur ma ser o kar no kerdene, f mi zof p
no. ert u yo ke mordem nam dismen ra megurewo, kar xo xizmeta
dismen de nbone. Sima k zonen, eve zon ma Vatey ra av k tay
kovar vejyay. Vate zof kovarda delal a, rind a. Ay ke Vatey vezen
ez, n r zof sipas ken, berxudar bne. Rast a, tay kemy kovare
est, o k normal o. Kovar ke newe vejye, b kmye nbena. Wastena
mi a wa ke Vate kmyon xo werte ra wedaro, roze ve roze av rone.
Ez lew dn der , eke mi dest ra bro yardim dan ci.
Vate: Sipas.
Serdar: Ez sima r zof sipas ken. Berxudar bne.

Vate
Zur, guneyo en gird .
Merdimo rat qar zurker zaf gerang mexlub .
Alfred Nobel
Xelata gird qmetin
1901 ra pey her serr 10 ama (menga) kann
de Xelata Nobel yena day. Her serr 10 na
ami de bi mlyonan a merdim ver xo dan het
Swd ya gue nan xeberan ser pero bn a
nizdy yew mlyar nsan televzyonan de
merasmo ke Stokholm de semed Xelata Nobel
Mehmet UZUN
ALFRED NOBEL

XELATA NOBEL YA EDEBYAT

ya virazyen sr ken. Dunya de xelata en muhm, en qmetin en
gird Xelata Nobel ya. Xelata Nobel hem het madd hem z het manev
huner ya zaf muhm a. Nutox ar her welat semed na xelat a
hama vaci ke gan dan. Xelata Nobel qand welatan z prestj erefko
gird . Hmdar na xelat Alfred Nobel xelat namey xo hmdar xo
ra gena.
Alfred Nobel
Alfred Bernhard Nobel lac Immanuel Nobel Adrietta Nobel
(Ahlsell) o. Aleya Nobel, aleyake hera ya Nobelan zaf new cad
kerd. Bayk (bawk) Alfred Nobel, mmanuel Nobel bi xo z alimko
gird cadkar bi. Immanuel Nobel muhends bi, yi Stokholm de zaf
pird, bnay awany bn virat. Immanuel Nobel, wahar ar lacan bi.
Alfred Nobel 21 oktobr 1833 de Stokholm de me dunya. Serra ke
Alfred deyk (dayka) xo ra bi, p yi flas kerd. Immanuel Alfred 1837 de
mecbur mend i Rsya. Debara aleya Nobel zaf xirab . Adrietta tor
panc qican (gedan) xo ya, Stokholm de zaf feqrey ezyet d. Alfred
+)
Vate
Nobel, qicey xo de yew deme kuan Stokholm de kibrt ble rutyen.
Immanuel Alfred bad end serran a Rusya de gurey xo vist rahar
xeylek bi zengn. Yi, ar Rusya wezr pawiti y o wext semed
malkerdi tayn slehan a qna kerd. Immanuel Alfred 1842 de aleya
xo z berd Rusya. Lac yi, Alfred Nobel, Petersburg de resa, palkay
(fabrkaya) p xo de dest bi xebata lm teknk kerd. Alfred Nobel,
Petersburg de nitroglycerin (ntroglsern) ser o xeylek xebitya. Heto
bn a yi zaf cayan de end aliman namdaran het tehsl d. Yew deme
Fransa, DYA (Dewlet Yewbyayey Amerka), ngilstan Almanya
de wend. Fransa ra, blhessa Pars ra zaf heskerdyen. Wi, sewbna
welatan cayan z geyra tede mend. Yew vatey yi yo mehur est,
vn: Key mi cayo ke gurey min o, ez her ca de gureyena. DYA de
Alfred Nobel John Ericsson yewbn d zaf yan ser o pya qisey
kerd. 1864 de Stokholm de laboratuwar Alfred Nobel de yew qeza bi,
tor biray yi y qic Emil Nobel, in hedse de panc kes merd. Label
Alfred Nobel xebat xo ra qet tepya nmend. Peyn de Alfred Nobel
dnamt (dynamite) cad kerd. 1867 de Alfred Nobel patent dnamt
girot. In munasebet a namey Nobel dunya de zaf bi mehur. Wexto ke
dunyay xo bedelney Alfred Nobel wahar 355 patentan bi. Hema wey
xo de dunya de 20 welatan 90 cayan de fabrkay Alfred Nobel estib.
Xr gun tyemyon de y
Heto bn a, namey Nobel herb (ceng) xirabkerdi ser o z zaf bi
mehur. ike Nobel teknk virati sleh raver berd, sey topan
mesafey derg roketan, tayn sleh new cad kerd; dnamt (ke
cad yi yo en gird ) herban de me xebetnay. Patent roketan bad
(bac) kot frmay Almanya Krupp dest. Bombey ke Almanya Herb
Dunya y Diyin de xebetn in patent ra virazy. Frmayan ke Adolf
Hitler ard qtdar pat dey fazm ra yew z frma Krupp b.
Hem het holeya ke Alfred Nobel nsanan r kerda hem z het
xirabeya ke wi by sebeb ser o heta inkey zaf vacyo. Alfred Nobel
wtyen ke cad yi heme xebat yi ya lm semed akerdi raharan,
kendi kanalan tunelan qand awany byer xebetnay. Label,
bad yi bi iman xo z d ke cad yi i netceyan dan. Ey ra wicdan
+L
Vate
yi qet rehet nkerdyen. Esl xo de Alfred Nobel bi xo merdimko
nsanheskerdox (humanst) pasfst bi, yan qar herban bi
patgrya atey kerdyen. Alfred Nobel meseley atey probleman
cematk re nizd ra eleqedar bi. Wext xo de wahar fikran radkalan
bi. In heta, Berta von Suttnera ke end serr sekretera yi bad z
embaza yi b, Alfred Nobel ser o zaf tesr kerd. Alfred Nobel, eiq na
cinya awusturyayic bi. Berta, qar herban slehan vicyn. Yew kitab
xo (Slehan Caverdyen) de aye Alfred Nobel z krtk kerdyen. Day
Xelata Atey de tesr Berta von Suttner xeylek byo. Mecls Norwe,
Xelata Atey a Nobel ya serra 1905in, d Berta Von Suttner. Seke
wendox zn heta 1905 Swd Norwe pya b, yew (union) myon
nan de dewm kerdyen. Label bnatey wird welatan de problem
munaqeey gird (girs) estb.
Alfred Nobel nsanko endhetin jhat bi. Wi tinya lman pozitfan
ser o nxebityo, heriqas bayk ci qar bi z, yi edebyat ra heskerdyen
bi xo z r nitn. Hama 17 serre bi panc zn (ziwan) zann
ekni p in znn a binis; sey swdk, rsk, ngilzk, fransk
almank. Hama wexto ke hets serre bi ngilzk ya r nitn. Wendi
ktaban ra zaf hes kerdyen, end firset dn ehend wendyen nityen.
Kitabxaney yi zaf gird zengn bi. Alfred Nobel vatyen: Yew
munzewyo b murekkeb ktaban, merdimko merde yo, ver ke bimir.
Alfred Nobel i rey nzewicya qic (ged) yi z inb. Tim xo tinya
hss kerdyen, terseyn ke wext merg xo de z tinya biman. Rata z
otir bi, wexto ke merd bye xizmetkaran ci ew (i kes) het de inye bi.
Alfred Nobel iqas zengn bi ehend z tinya bi.
Wesyetnamey Alfred Nobel
Alfred Nobel 27 ama tern 1895 de Pars de wesyetnamey xo
nit 10 ama kanne 1896 de, bajaran talya San Remo de dunyay
xo bedeln. Wesyetnamey yi guere, gan (gereki) namey yi ser o yew
weqif rueny qezenc yi her serr sey yew xelat kesan ke fzk, kmya,
tibb, edebyat atey (ait) ser o xebat ken r byer day. Serwet
Nobel o neqd 1897 de 33 mlyon kron Swd bi. Demeyo ke ekera bi,
wesyetname serwet Alfred Nobel, hem myon merdiman yi
+!
Vate
hem z Swd welatan bnan de zaf ame munaqeekerdi. Swd
welatan bnan de ke rket Nobel tede b, mal milk Nobel ser o
tehqqatko derg bi. Serwet Nobel ra yew mqtarko zaf dya warisan
ci. Mqdaro ke kewt dest weqfa Nobel 27 716 243 kron bi.
-|||ec \cce|
Wesyetnamey Alfred Nobel zaf kilm .
Ez wazena ke in wesyetnamey tya de
binis.
Heme serwet mino ke mnen na yen
teserrufkerdi: Sermayeyo ke het weklan
min a bestyo kaxitan ercyayeyan a, p yew
weqif virazyena, karo (qezenco) ke tira yen
her serr kesan ke serra vyertey de faydeyo
en gird resno nsanetey yin r sey xelat yen
vilakerdi. Kar ben panc bar seyyewbnan
(tdust), sen ke cr de nusyay otir yen
barkerdi: yew bar kes ke sehay kmya de
kefo yan z raverberdio en muhm virat; yew bar kes ke sehay
fzyoloj yan z tibb de kefo en muhm virat; yew bar kes ke sehay
edebyat de mukemmel yew tarz a karo en ahane ard werte yew bar
kes ke qey birarey (semed birayya) aran (gelan) lexwkerdi yan
z kmkerdi ordyan damyan virati darekerdi kongreyan
atey a en zaf yan z en hol xebat kerda r ya. Xelata fzk kmya het
Akademy lman Swd, xelata kar pskoloj tibb het Ensttuy
Karolnska y Stokholm, a edebyat het Akademy Stokholm xelata
kesan ke semed atey mucadele ken het yew komtey panckesan ra
ke teref Mecls Norwe ya tesbt ben, yena day. Wati min o ekera
ew ke wexto ke xelat yena day njad namzedan guere nr
hereketkerdi, label eks ci keso ke heq bik eke xelat bigr, ben ke in
kes skandnavyayic b yan z nb.
Seke wesyetmay Alfred Nobel de z merdim veynen, Xelata
Nobel, esil in sehayan de meya ruenay: Kmya, fzk, tibb, edebyat
atey. La ro, yew z Xelata Nobel ya ekonom esta. Xelat Nobel ya
ekonom het Banka Merkez ya Swd ya bi munasebet 300 serrey
ina banka semed vrardi Alfred Nobel ya 1968 de nyaya rue. Weqfa
+
Vate
Nobel na xelat tesdq kerd Akadem y lman Swd z vcnay
dayy xelata ekonom girot xo ser. Peran na xelat her serr Banka
Merkez ya Swd bi xo dna. Xelata Nobel ya ekonom rya viryen
1969 de m day.
Xelata Nobel hem sey peran hem z sey yew madalya dploma
(berat) yena day. Mqdaro neqd, guerey meyey (gelr) Weqfa Nobel
y a serr o. In mqdar, yan pereyo ke her serr sey xelat yen day, serr
ra serr bedelyen. Madalya bi xo zerrn a, yew het ci ser o resm
Alfred Nobel est. Dploma ser o namey xelat xelatgirotox namey
Akadem y Swd nito.
Kronoloj Xelata Nobel ya edebyat 1901 ra heta 1997
Xelata Nobel ya viryen 1901 de m day. Serra viryen her xelat
150 782 kron b. N ra pey her serr 10 ama terne de, b xelata
atey, Xelata Nobel Stokholm de, bi dest qral Swd ya yena day.
Dunya de nutoxan ke 1901 ra heta 1997 Xelata Nobel ya edebyat
girota in :
1901 Sully Prudhomme (1839-1907), Fransa
1902 Theodor Momsen (1817-1903), Almanya
1903 Bjornstjerne Bjornson (1832-1910), Norwe
1904 Frederic Mistral (1830-1914), Fransa
1905 Henryk Sienkeewicz (1846-1916), Polonya
1906 Giosue Garducci (1835-1907), talya
1907 Rudyard Kepling (1865-1936), ngilstan
1908 Rudolf Eucken 1846-1926), Almanya
1909 Selma Lagerlf (1858-1940), Swd
1910 Paul Heyse (1830-1914), Almanya
1911 Maurice Maeterlinck (1862-1949), Belka
1912 Gerhart Hauptmann (1862-1946), Almanya
1913 Rabindranath Tagore (1816-1941), Hindstan
1914 (Nam day.)
1915 Romain Rolland (1866-1944), Fransa
1916 Verner von Heidenstam (1859-1940), Swd
++
Vate
1917 Henrik Pontoppidan (1857-1943) Danmarka
1917 Karl Gjellerup (1857-1919), Danmarka
1918 (Nam day.)
1919 Carl Spitteler (1845-1924), Sws,
1920 Knut Hamsun (1859-1952), Norwe
1921 Anatole France (1844-1924), Fransa
1922 Jacinto Benavente (1866-1954), Spanya
1923 William Butler Yeats (1865-1939), rlanda
1924 Wladeslaw Reymont (1867-1925), Polonya
1925 George Bernard Shaw (1856-1950), ngilstan
1926 Grazia Beledda (1871-1936), talya
1927 Henri Bergson (1859-19419, Fransa
1928 Sigrid Undset (1882-1949, Norwe
1929 Thomas Mann (1875-1955), Almanya
1930 Sinclair Lewis (1885-1951), DYA (Dewlet Yewbyayey Amerka)
1931 Erik Axel Karlfeldt (1864-1931), Swd
1932 John Galsworthy (1867-1933), ngilstan
1933 Ivan Bunin (1870-1935), Yewyeya Sovyetan
1934 Luigi Pirandello (1867-1936), talya
1935 (Nam day)
1936 Eugene Oneill (1888-1953) DYA
1937 Roger Martin du Gard (1881-1958), Fransa
1938 Pearl Buck (1892-1973), DYA
1939 Frans Eemil Sillanpee (1888-1964), Fnlanda
1940-1943 Semed Herb Dunya y Diyin nam day.)
1944 Johannes V. Jensen (1873-1950), Danmarka
1945 Gabriela Mistral (1889-1957), l
1946 Hermann Hesse (1877-1962), Sws
1947 Andre Gide (1869-1951), Fransa
1948 Thomas Stearns Eliot (1888-1965), ngilstan
1949 Wiliam Faulkner (1897-1962), DYA
1950 Bertrand Russell (1872-1970), ngilstan
1951 Pr Lagerkvist (1891-1974), Swd
1952 Franois Mauriac (1885-1970), Fransa
+
Vate
1953 Winston Churchill (1874-1965), ngilstan
1954 Ernest Hemingway (1899-1961), DYA
1955 Halldor Kiljan Laxness (1902-), slanda
1956 Juan Ramon Jimenez (1881-1958), Spanya
1957 Albert Camus (1913-1960), Fransa
1958 Boris Pasternak (1913-1960), Yewyeya Sovyetan
1959 Salvatore Quasimodo (1901-1968), talya
1960 Saint-John Perse (1887-1975), Fransa
1961 Ivo Andric (1892-1975), Ygoslavya
1962 John Steinbeck (1902-1968), DYA
1963 Giorgos Seferis (1900-1971),Yunanstan
1964 Jean-Paul Sartre (1905-1980), Fransa (Sartrey xelat ngirot,
red kerd.)
1965 Michail Sjolochov (1905-1984), Yewyeya Sovyetan
1966 Shmuel Yosef Agnon (1888-1970), sral
Mec+|++ -|||ec \cce|
+
Vate
1966 Nelly Sachs (1891-1970), Almanya
1967 Miguel Angel Asturias (1899-1974), Guatemala
1968 Yasunari Kawabata (1899-1972), Japonya
1969 Samuel Becket (1906-1989), rlanda
1970 Alexander Soljenitsin (1918-), Yewyeya Sovyetan
1971 Pablo Neruda (1904-1973), l
1972 Heinrich Bll (1917-1985), Almanya
1973 Patrick White (1912-1990), Awustralya
1974 Eyvind Johnson (1900-1976), Swd
1974 Harry Martinson (1904-1978), Swd
1975 Eugenio Montale (1896-1981), talya
1976 Saul Bellow (1915-), DYA
1977 Vicente Aleixandre (1898-1984) Spanya
1978 Isaac Bashevis Singer (1904-1991), DYA
1979 Odysseas Elytis (1911-),Yunanstan
1980 Czeslaw Milosz (1911-), Polonya (DYA)
1981 Elias Canetti (1905-1994), ngilstan
1982 Gabriel Garcia Marquez (1928-), Kolombya
1983 William Goldeng (1911-), ngilstan
1984 Jaroslav Seifert (1901-1986), ekoslavakya
1985 Claude Simon (1913-), Fransa
1986 Wole Soyinka (1934-), Njerya
1987 Joseph Brodsky (1940-1996), Yewyeya Sovyetan/DYA
1988 Necb Mehfz (1911-), Misir
1989 Camilo Jos Cela (1916-), Spanya
1990 Octavio Paz (1914-), Mekska
1991 Nadine Gordemer (1923-), Afrkaya Bar
1992 Derek Walcott (1930-), Trndad
1993 Toni Morrison (1931-), DYA
1994 Kensaburo Oe (1935-), Japonya
1995 Seamus Heaney (1939-), rlanda
1996 Wislawa Szymborska (1923-), Polonya
1997 Dario Fo (1926-), talya
+
Vate
Jean-Paul Sartre Xelata Nobel red kerd
Semedo ke Xelata Nobel red kerda, Jean-Paul Sartre (1905-1980)
tarxa Xelata Nobel ya edebyat de yew cayo muhm gen. Heta inkey
tinya Sartrey na xelat bi rizay xo ya qebul nkerda.Yi bi xo ekera in
e+a-l+u|-+|t|e
ser o n taw (teba, y) nit n z vat. Label
qenat ew ke Sartrey guere, xelat ke
kaptalst dn ruwet o ko nayen z exlaq
nutoxan xerepnen (herimneno). Zaf rey
Xelata Nobel bi armanca syas tcar meya
day.
Ez niwazena ke tya de Xelata Nobel krtk
biker, zaten armanca in nit z eya nya.
Label merdim rat vac se Xelata Nobel ser
o zaf munaqeey by her het a krtk cdd
est. In krtkan ra xeylk h ca de y. In serran
peyenan de Xelata Nobel nsbeten ha bteref yena day.
Zn (ziwan), kultur edebyat de rol muesseseyan
end muessesey ke cuar de namey yin vyeren hem tarxa Swd
hem z tarxa Xelata Nobel de wahar zaf cayk muhm y. Inn ra
yew z Akademy Swd yo. 1786 de qral Swd, Gustaf Hryin
Akademy Swd kerd a. Heriqas ke qral bi z Gustaf Hryin mill
fikiryen Akademy Fransa xo r sey yew numne girotbi. Ratniti,
standardzekerdi raverberdi zn qey yew millet a zaf muhm .
Semed in ya z muessesey mill lazim virati yin ert . Hama
merdim eken vac ke swdk sayey Akademy Swd ya raver y.
Zaten yew wezfey Akademy Swd z ewi bi ke bixefty (bixebitiyo)
ke swdk biker znko mill, pak berz. 1786 ra heta ro Akademy
Swd zn edebyat ser o xebatka zaf muhm kerda. 1901 ra pey z
her serr myon xeylk namzedan ra yew nutox layiq Xelata Nobel
ya edebyat veynen na xelat dan ci.
Msala Akademy Swd z musnena (nawnena) ke muessesey mill
qand zn, kultur, edebyat folklor yew millet a zaf muhm . Ma z
+?
Vate
sey tayn milletan gan (g) xo r muesseseyan millyan viraz. Kurd
her kes ra zafr muhtac muesseseyan millyan . Heto bn a myon
kurdan de z zengn est. Merdim hv ken ke yew ruec myon
zengnan kurdan ra z tayn nsan vic ke xo r Alfred Nobel numne
(msal) biger quwet xo guere na millet r yew xizmet biker.
Yaar Kemal z ho ruec xo pawen
Heta inkey namzedey Yaar Kemal ser o z xeylk mo vinderti.
Zaten tayn nutox vn ke Yaar Kemal Xelata Nobel ya edebyat
rewna heq kerda. Serran peyenan de namey Yaar Kemal hinya ho
dqet ncen. Eke merdem ratey vac ans yi z est. ike Yaar
Kemal hem myon swdican de yen inasnay heskerdi hem z
tayn nsan namey yi ser o vinden. Akedemy Swd sewbna
muessesey Yaar Kemal senet yi inasnen. Yaar Kemal in serran
peyenan de yen Swd in. 1996 de yew deme Swd de mend z. Yew
sebeb z ew ke Yaar Kemal wazen Swd de xo r lob viraz
qand Xelata Nobel ya edebyat ya xo r yew zemn hazir ker.
imey
Alfred Nobel-His Life And Work, Internet, htt://www.nobel.se/alfred/biogra-
phy.html
Britanica, Alfred Bernhard Nobel and Nobel Prize, cld 8
Helmer Lng, De litterra Nobelprisen (1901-1983), Bra Bcker, Avesta, 1984
Lars-ke Skagegrd, Den Fantastiska historien om Alfred Nobel och Nobel
Priset, Railey Bokfrlag, Stockholm, 1993
Nationalencyklopedin, cld 14, Bra Bcker, Hganes, 1994
+
Vate
KOVARA VATEY TKILYA LEHEYAN KURDK SER O
Ceml GUNDOGAN
Tay nsan est, eke rast problem amey, ser
o fikiryn munaqee ken, ereweya
problem nan ro enawa ci r areyan feteln.
Tay nsan z est ke wayr metod ny; waxto
ke rast problem amey, qafike ser o xo erzen
zerr problem; xora ke ci ra vejyay vejn,
nvejyay z tede xeneqn, on. N her di tewir
z ronvran (rewenbran) kurdan myan de
est; helbet oyo serkewte, tewir dyine yo.
Zderya ronvr ma eke rast yew mesele amey, aye ser o zde
nfikirn, req teq xo erzen zerr problem.
Problem teklya (lkya) leheyan ziwan kurdk ya ke n serran
peyenan de kewte rojeva ma de z wnca hn b. Ronvran ma, bi
metod lm n label bi zele-mele bmetodye xo et zerr mesele.
Ma vaj: leheyan yew ziwan myan de i tekl est; lehey hemver
yewbn de kamc ertan de -ihtimalen- i sret gn (cen); mlletan
bnan problem leheyan xo itur halkerd; no derheq de tecrubey
kurdan ik ; talkey ke ma pawen ik ; nsan, bin probleman
nyanenan (enasarnan) ra itur vejno?... Kes n xususan de lekolnode
rkpek amade nkerd. Label wexto ke qese ame ra meseleya
leheyan kurdk ser, bi taybet z hal kirmanck (dimilk/zazak) ser,
her fek ra hetay qesey perray.
No sulode rnd nyo. Gan (gere) ma probleman leheyan ziwan
kurdk ser o bi hewayode cdd ilm vinderme munaqee bikerme.
)
Vate
Waxto ke mi hmara (amora) virna kovara Vatey de meqaleya bi
nameya Tay Problem Standardzekerdena Ziwan kurdk nute,
fikr mi o b ke bala (dqqet) biancne (boncne) n htyac ser. Ya, ez
bi xo pispor na mesele nyo, label wnca z ez cddyeta mesele
kemyan ke no ware de tder me vnena. No semed ra mi wast ke
derheq problem de taye malumat umm bidne tecrubey
Kurdstan Bar wendoxan ma re pk bikerne. Mi va beno ke bi
na wesle ronvr ma probleman leheyan kurdk ser o hna (tenna)
cdd vindn munaqeyan ilmyan ken.
Label yo ke mi pawitn (omid kerdn) nb; sey (z) her waxt,
end kesan ra teber, kes a meqale nwende qal ci nkerd. Bguman
wexto ke ez naye van, armanca mi a nya ke ez semedo ke meqaleya m
nwenda ser o munaqee nkerdo gerrey ronvran kurdan biker.
Problem, wendi yan z nwendi meqaleya mi nyo. Beno ke meqaleya
mi bi kemane sist bo, layiq munaqeekerdene mebo. Na mumkun
a. Het bn ra yew meqale nkna problemde hunde (ende) hray hel
bikero. Xora meqaleya mi z wayr ddayde nyann nb. Problem
no nyo. Problem, hal ronvran ma yo; ronvr ke derheq teklya
lehe ziwanan de, derheq teklya leheyan ziwan kurdk
tecrubeya kurdan de yew esero lm nnto label derheq vejyayena
kovara Vatey de hetay vat van.
i heyf ke hal ma nya yo. Ez bi xo zaf kewena (kuna) n hal ver.
Label wnca z ez wazena ke na hal mebo sebeb xo raverdayene.
Madem ke qesekerdio teork wert ronvran ma de pere nkeno (her
iqas ke yewbn ra dur vineti teor ronvr yode zaf eceyb bo z),
ez k hewl dana ke mesele bi hewayode pratk wendoxan re pk
biker.
No xusus de reaksyon ke derheq kovara Vatey ser o vejyay werte,
ma re imeyode rindek peyda ken. Veti kovara Vatey ra dim a kur-
dan myan de tewir-tewir reaksyon vejyay werte. Mordem (merdim)
kno n reaksyonan gorey krteran cya-cyayan tesnf bikero.
Ma vaj kategorya ke esle xo de kurd a label n serran peyenan de
semed sebeban cya-cyayan ra xo kurd nhesibnena vana ma zaza
L
Vate
yme, yan z vana ma elew me, vejyayena kovara Vatey ra zaf hrs
b na hrsbyena xo ge-gane raste-rast bi milq (nengi/kifir), ge-gane
z bi lexkerdene fade kerde.
barey ke turik xo de melqan ra qedr (teber) qesey n o,
luzm nkeno ke ma qiseyan nan ser o vinderme.
bn y ke p vejyayena kovare lx ken van: ma bi xr, ima
heta nika kot b?, nan r z vajme ke: xr Ol ima ser o bo; label
mordemo ke heta vizer (vijer) tirk bo, heqa xo ina ke ewro dewaya
wayr vejyena key (ey) bikero. ima heta vzer tirk b, ewro z kes
nzaneno ke ik . Ge-gane tirk , ge-gane kurd , ge-gane kirmanc , ge-
gane zaza y, ge-gane dumbul , ge-gane elew y, ge-gane af y, ge-
gane komunst , ge-gane z loyalst. Key r wayrvejyene ra raver, rey
qerar bider ke ima i kes , i dewaya ken? ima ke qerar da
zerr di roj de tepya o qerar xo ra peyser nagray (nraceray), ey ra
pey ma z nyadame, xora ke qes menda, nseme ro aye vame. Heta o
wext ma ima r i vajme tol o, hukm xo yew roze ra zde nvreno.
ima na dewa ra honde dur y ke ima kesan ke vst serre ima ra ver
kirmanck nuto nas nken tam z n kesan ra pers ken van: ima
heta nika kot b?
Kes ke her roz xo r pyan kalikan neweyan vnen, ez nan
hurinda nan de ca verdana yena cephey ma ser. Ma het de z kovara
Vatey ser o tewir bi tewir reaksyon peyda b. Mordem eke n
reaksyonan ser o vindero, derheq meseleya leheyan kurdk de
ronvr kurdan i fikir ken, zaf konkret (somt) vneno.
Mordem kno n reaksyonan hre grban esas de kom bikero.
GRBA YEWNE grba negatf (olumsuz) a. Vajyayena kovarda tenya
(saf) bi kirmanck (dimilk/zazak), mensb na grbe zaf dezn
(dejnay).
Bguman mensb na grbe pero sey yewbn (jbn) nfikirn.
Her kes nuxteyade cya ra hereket keno. Wnca z mordem kno traz
n hevalan bi no hewa (ekl) kom bikero: Na kovara tenya zazak kot
ra vejya? No karo nyann kar dimen yo. Dimen wazeno ke wert
kurdan de cyabyay peyda bkero semed na armanca xo dest erzeno
!
Vate
leheyan kurdk. N heval ke dewa zazak ken, z ben alet n plan
dimen. Temam, ma z zaneme ke tay lehey kurdk est gan n
leheyan de z bero nutene. Zazak z nan ra yew a. Label luzum nkeno
ke kovarde tenya zazak bero vetene. Hnde kovar rojnamey kurdan
est, mordem kno nan de ca bido nuteyan zazak. Xora rew (durum)
heta nika z wina (nya) b. Kes hevalan zazakqeseykerdoxan re raye
ngretb; ver nan rakerde b. ke n mkanan ra stfade nken,
hrnda aye de kovarde tenya zazak vejen nyet nan pak nyo...
Hmara kesan ke nya fikiryayne ver rast z xeyl b; dim a
tenna b km. No yode rnd o. Label wnca z mordem gan sebeb
n hal ser o ten bifikiryo. itur beno ke ronvran kurdan myan de
tay nsan verva kovarde kurdk vejn?
Heto bn ra jargono ke n heval gurnen mender o jargon zaza
yan ke mi cor de qal nan kerd. z kifir ken, n z kifir ken; ferq,
gerekey kifiran der o!
ima z vnen ke werte de ayda girse (girde, ple) esta. Gan
kurd na aye ser o ten bifikiry: Qey nya beno?
Ez cewab n pers verdana qism dyine nika yena grba dyine
ser.
GRBA DYINE tam eks grba yewne de ca gna (cena). Ern (poztf/
olumlu) ya. Vajyayena kovarda tenya kirmanck, kurdan re, ziwan
kurdan re b. sey tehlke nvnena. Bilaks kovarda nyanne, no
derheq de sey gamda poztfe hesibnena. Weanan kurdan de nute
yan z nutox ke n fikir mudafaa ken zaf . Mordem kno meqaleya
Mahmd Lewendya ke kovara Ndem (no: 24, zivstan 1997) de bi
nameya Kovareke Xwer Bi Kirdk (Dimil): Vate ameyb apkerdene
meqaleya Sam Tan ya ke rojnameya lkede Gndem (16 Eyll 1997)
de bi nameya Dimilce Derg: Vate ameyb apkerdene, sey
temslkaran na grbe qal bikero.
GRBA HREYNE, grba kesan belaqe muteredddan a. Mensb
na grbe bqerar . Het ra bn tesr tay hukuman pnan
(nyarglar), fikir xof grba yewne der ; het bn ra z ge-gane sey
grba dyine fikir ken. Wayr fikirde sstematk ny. Tay z est

Vate
xora qe bine ra elaqedar ny. Ti vana belk na mesele sey meseleya ma
nvnen.
***
Seke yeno famkerdene, zerr n hre grban ra aya ke en zde
munaqee heq kena, grba yewn a. ike mordem hem zerr tekon
netew ya kurdan de bo, hem z verva vejyayena kovarde kirmanck
de vindero, yode zaf ecayb o. Gelo (eceba) qey nya beno? Wexto ke
cewab n pers dim a fetelyeme, rast tewir-tewir sebeban yeme. Ma
vaj nan ra yew grbyn a.
Organzasyonan kurdan myan de neweyde nyanne esta hn
aseno ke rewa-rew daru nbena (fa nvinena). Yew/yewe ke st ra
teber grba ma de kar kerd, ey bi asanye qebul nkeme. Gan ya
bero lew ma de kar bikero, yan z ci r neheqye keme. Tay
reaksyonan ke vejyayena kovara Vatey ser o xo misna (nawit) na
ime ra amn yen. Zerra tay hevalan raz nb ke karode enasarn
teber grba nan de bro kerden.
Qe ik tede no ke no reaksyon, reaksyonde neheq o. ike grb
kurdan itur ke leheya kirdask (kurmanck) de neryat ken ya z
kovaran vezen, gan leheya kirmanck de z neryat biker kovaran
vez. Eke na merhele de mkan nvnen karode enasarn bker, gan
pat (pot) bid nsanan ke n karan ken. i heyf ke ma de sul cya
yo: yo ke b ma ame kerdene, gan ya ey bigrme bin kontrol xo, ya
z ey se karde xirab bivnme. Tay reaksyon negatf y ke derheq
vejyayena kovara Vatey de amey fadekerdene no tur b.
Grbyn helbet yde rind nya zerar dana hereket kurdan.
Label ez bi xo wnca z reaksyon ke na ime ra yen, derheq teklya
leheyan kurdk de se talukeyde zaf girs nvnena. ike na nweye,
teyna derheq tklya leheyan kurdan de n, hama hama her war
jiyana kurdan de esta. O semed ra, fonksyon grbyn iqas ke no
ware de sey faktorde negatf bibo z nkna na proses (sre) tayn
bikero. Label wnca z gan ser o bro vinetene.
Sebebode bn ovenzma kirdask ya. Ez zanena, nika tay wendox
ma hrs ben van: ovenzma kirdask ik a? Kirdask bi xo ziwanode
+
Vate
bindest o; ovenzma kirdask bena?
i heyf ke bena. Mana xo ya umm de ovenzma her bena. Label
mana xo ya xuss de yew cns, yew etnste, ya z yew mllet ke war
hssyat fikir de byay xo verva bnan zaf agresf btolerans
fade kerd, ya z byay xo werterawederdayena bnan ra gir da,
manaya aye ovenzm a. Behs ma de z rew nya yo. Yew ke ust ra
war hssyat fikir de byay kirdask verva kirmanck de zaf agresv
btolerans fade kerd; yan z byay kirdask werterawedardeyena
kirmanck ra gire da, ma kme vajme ke o/a ovenstya kirdask
keno.
War tklya leheyan kurdk de talukeyo tewr girs no yo. ike no
wert kirmanckqeseykerdoxan de reaksyon vrazeno beno sebeb
parebyay ar (xelk) kurd. Yan heval ke bawer (nam) ken ke
veti kovarda tenya kirmanck xizmet dimen keno, va (wa) bizan
ke kar dimen esas bi na bawerye beno asan. No semed ra gan behs
ovenzma leheya kirdask ser o ten bro vinetene. ovenzma kirdask
k a? Kot ra yena? Wayr bingehde haqq ya, ya z bbingh a? Xo
zerr kamc forman de dana teber?
Eke rastye vajme ovenzma kirdask wayr bingehde heqq nya.
ike mabeyn kirdask kirmanck de teklya serdestye (egemen)
bindestye n a. Kirdask z kirmanck z bndest lehey yew ziwan
y. No semed ra nsan nkno vazo ke mabn her di leheyn de
bingehde ovenzme esto. end ferq muhm y ke mabn her di
leheyan de este n y:
Zaravaya kirdask, gorey leheya kirmanck hna (daha) cay
hray de yena qeseykerdene.
Zaravaya kirdask gorey leheya kirmanck sey ziwan bazar
hna hra yena xebitnayene.
Tarx edebyat nutey ya leheya kirdask, goreyy leheya
kirmanck daha derg dewlemend o; o semed ra z leheya kirdask
sey ziwan edebyat ntey tenna aver ya.
N hre wareyan de averyayena leheya kirdask bena sebeb
majde henn ke, ti vana qey (belk) leheya kirdask leheya serdest
a leheya kirmanck z leheya bindest a. Label esl xo de wina (nya)

Vate
nyo. No tenya maj a. ike semedo ke yew ziwan bibo ziwan serdest,
gan serdestya ey bi zor qanne bero qebulkerdene. Ma vaj Sws
(svire) de almank tenna zaf yeno qeseykerdene; label kes nvano
ke almank ziwano serdest o, bn z -ma vaj frensk ya z talyank-
ziwan bindest . ike nan myan de teklya zordarye na.
Mabn leheya kirmanck leheya kirdask de z teklya zordarye
n a. ike ne qenn est ke serdestya kirdask tayn biker; ne z
ar myan de kirdaskqeseykerdox zor dan kirmanckqeseykerdoxan
ke va leheya xo qesey mekere. yode enawa n o. No semed ra nsan
nkno qal ar myan de ovenzma leheya kirdask bikero.
Label wnca z tay ronvr syasetgr kurdan n maj leheya
kirdask a fam ken dekewen ro ala ovenzma leheya kirdask.
Na ovenzma nyanen xo zerr forman cya-cyayan de dana teber.
Ge-gane ekere ya, nsan bi rehatye nas keno; ge-gane z zaf ll (bulank)
a, nsan zor nas keno.
Naca de yeme sebeb hreyne y reaksyona negatfe ser. ike sebebo
hreyn, km yan z ewt famkerdena teklya leheyan yew ziwan
virazyayena ziwan mll ra gireday yo. Tay qesey ke no xusus de
vajn, ovenzma kirdask ra yen, tay z nzanayene ra yan z
kmzanayene ra yen.
Tay heval fikiryn ke yewbyay standardzebyay ziwan
kurdk bi sul klask beno. Yan ma werte leheyan kurdk ra yew
lehe xo r bingh geme (ceme), y ke a leha de n label leheyan
bnan de est z uca ra gn n bingeh ser o ziwan xo standardze
keme. Her iqas ke tay heval ke esl xo de ovenstya kirdask ken
z traz xo wina (nya) fade ken, qenaet mi ra gore nsan nkno
n fikir sey ovenzma kirdask bimisno. N heval sey min ima
bawerya xo van. gan neheqn mekerme ke zaf terefdar bawerya
enasarne hem kurdan myan de hem z myan mlletan bnan de
est. O semed ra yo ke ma gan n fikir sey ovenzma kirdask
mevnme, xo myan de munaqee bikerme.
Gorey fikr min semed standardzekerdena ziwan kurdk, sulo
klask o ke m cor de qal kerd, nvreno. ima ke kirdask, yan z sorank
seweta ziwan standard bingeh guret lehey bn myan aye de

Vate
vilna ro, nbeno. No sul zerr (myan) ar de cay xo ngno, bileks
o wext reaksyonan xiraban peyda keno. ike na mesele teyna meseleya
ziwan nya, zaf faktor bn z na mesele ser o tesr ken. Ez wazena
hmara kovara Vatey ya ke yena de na mesele ser o tenna v (zaf)
vinder.
***
Reaksyon esas y ke derheq kovara Vatey de peyda bb, bi
kilmye n y. Gorey fikr m, ovenzma kirdask ra teber bn
reaksyon normal mordem kno ebe munaqeekerdene n ayan
werte ra wedaro. Xora ke mordem tendens (eilim) n reaksyonan ra
nyada, vneno ke reaksyon negatf her ke on ben km. Bi taybet
z wean Med-TV ra pey mordem kno na tendense bi rehet bvno.
Med-TV n aman peyenan de wean xo yo kirmanck tenna kerd
zde n, tesrde poztf kerd. Wnca vejyayena kovara Vatey z no
ware de wayr rolde poztf ya. Xo ra zaza z na semed ra hri
(hucm) ken ma ser.
Ez wina (hn) bawer ken ke na tendense her ke bena xurte
tekly leheyan kurdk tenna ben demokratk. Label wnca z
ma gan derheq probleman standardzekerdena yew ziwan,
probleman tekly leheyan yew ziwan, no ware de tecrubeyan
kurdan ser o tenna bigureme (bixebitme) meseleya xo bi hewayode
ilm munaqee bikerme. No xusus de baro giran keweno patya (pota)
ziwannasan ma ser.
Stockholm, 23. 06. 1988

Vate
WENDEN NUTENA KURDK SER O
Wexto ke Mqdad Mdhet Bedirxan rojnamey
kurdk yo vern Kurdstan 1898 de veto,
sernutey ey de nuto ke Eke ar kurd ewro
azad nbyo, welat xo yo azad awan nkerdo,
sebeb ney bi ziwan xo nwenden nnuten
a. Bedirxan no fikr xo ver se serre rojnamey
Kurdistan de fade kerdo vato raya cahlye
ra reyayine (xelisyayine), raya azadbyayene
raya awankerdena welat azad wenden
Memed DREW
nuten a. B na ray zewb ray n ya.
N nutey Mqdad Mdhet Bedirxan ser ra tam se serre ravrde
nika z ma rojnameger kurdan seserrya rojnamegerya xo proz kemi.
Label ez nzana eke nika Mqdad Mdhet Bedirxan we biyay qand
rojnamegerya kurd se vat. Beno ke M. M. Bedirxan fina fikr xo
vat. imk hal rojnamegerya kurd ewro hend ver xirab nbo z,
hende rind nyo. Her rojname rojnameger kurdan bi zewb alfabe
zewb babet a nusen. Rojnameger ma ne alfabe de ne z ziwan de
yen wer (p ken). Pro y van ma rast o, gan (gerek) herkes sey
ma binuso xebata xo sey ma bidomno.
Bguman gama ke wina bo, wendox z nzan sen bikir z
mecbur manen ke gorey inasnayan xo deolojya xo hereket bikir.
Yan wendox sempatzan kamcn ormey syas bo alfabe nutena
ormey qebul keno, alfabe nutena ormey rast vneno. Label
ca ca wina z nyo. Kes gama ke yew rojname yan z kovare gno xo
dest, vneno ke nutoxan eyn rojnamey yan z kovare ra yew o
?
Vate
(rastnutene alfabe ser o) zewb teba vano o bn zewb teba.
Gan (gerek) seserrya rojnamegerya kurd de hal rojnamegerya
kurdan wina nbyay. Rojnameger kurd, hem mesela alfabe de hem
z rastnutene de, gan ormey yew form standard de biyamay
pser gorey form xebata xo bidomnay. Rojnameger ke hetan
nika mi pa qisey kerdo, pro y vaten ke mi cor de fade kerd qebul
ken. Label qand standardzekerdene fikran xo ra tawz ndan.
Rastya rojnamegerya ma wina bo, bguman het ziwan, nutene
rojnamegerye de raveryayine mumkun nya. Qe ma y sey qean
zewb aran tarx xo, kultur xo, erf edetan xo, bi ziwan xo
nwanen bi ziwan xo nnusen.
Kita bn ra na seserre myan de, b panc-e serran peyinan,
rojnamegerya ma de domdar nbya. Qe yew rojname yan z kovare
nayo v pay ra vindiro. Rojname vejyayo, mabn ra yew serre
nravrda racenyayo (gryayo, padyayo). Gerek racenayine de gerek
domdarnbyayine de heriqas ke rol dewletan serdestan esto z,
gorey mi rolo zaf gird rojnamegeran wendoxan kurdan o.
Rojnamegeran nayo gorey watena wendoxan rojname yan z kovare
vej. Wendoxan z coka halo winayin vejyayo werte.
Eke ar ma muhmya wendene nutene bivno ziwan xo r
wayr vejyo, bi ziwan xo qisey bikiro binuso, hem ziwan ma
vilyayene ra xelisyno hem z sey nutena M. M. Bedirxan raya
azadbyayin awan kerdena welat azad abena. Tarx ma, kultur
ma, erf edet ma nben estanik. Rasta z eke kes bi yew ziwan
menuso o ziwan hera nbeno, beno ziwan estanikan. Eke ma y
nwazem tarx ma, kultur ma, erf edet ma estanik b, ma nnan
bivnim qand herakerdena ziwan xo ma dest ra i yeno ey bikim.
Raya nay z sey nutena M. M. Bedirxan ziwan xo de nuten wenden
a.
ar b ziwan nbeno, imk ar bi ziwan inasyno. O ax z gan bi
ziwan ar rojnamey, kovar televzyon bib ar nnan r wayr
vejyo. Eke kovare ya yan z rojname yo ey bigro, biwano, bido wendene
ci r nute birio. Eke televzyon o, temae bikiro, ci r reklam bivno
s.n. Label ma hete wina nyo. ar rojnameyan kovaran xo r

Vate
wayr nvejyno, ngno nwaneno. Kes ke pers keno, van: Embaz,
ma y kurdk rind fahm nkeme. Xeyl kovar rojnamey ma y bn
est, ma y nan fahm kemi, coka nan wanemi. Ver welat xo awan
bikim, bado ziwan xo ser o vindem fikiriyem. Nika wext nuten
wendena kurdk nyo, wext ceng yo. Ma wext xo bi musayine, wendene
nutena ziwan xo meravrnimi. ke wina van bi giranye xort
wendox y. Kes ke nnan hetek nieno ro wazeno ziwan, kultur, tarx,
edet rojnamegerye ser o qisey bikiro, nviradan kes fikr xo vajo.
Kita bn ra kes ewnno ke henday qisey ken nviradan kes teba
vajo, qand musayena ziwan xerb bi peran in qurs ziwan xerb.
Peyra vejyn van Nika wext ziwanmusayine nyo, wext ceng yo
ma wext xo bi ziwan xo musayine, bi ziwan xo wenden nutene
meravrnimi. Yew-yew fin (rey, gilange) ez bi xo niena ro na mesela
ser o fikiriyna xo r vana: Fikiro wina a seqet tir (ecba) zewb
aran hete z esto? N, n, ez o bawer nkena ke fikiro wina a
seqet b ma zewb ar hete bibo. Eke zewb aran hete fikiro wina a
seqet bibo bibyay, ewro henday ziwan nby yan z tayn by.
imk fikr wina a seqet nen ziwan xo vilyayine
asmlebyayine ra bixelisn. Eke ziwan ma hetan ewro vin nbyo
hetan ewro ameyo, sebeb ney, sey Mqdad Mdhet Bedirxan, sey
Celadet Bedirxan end ronvr y.
Label eke ma n end serran peyinan ser o vindartm, het
rojnamegerye het ziwan ya xeyl raveryayin vejyn meydan.
Belk rotene wendene v nbo z, bitaybet het domdar ra gama
zaf muhme e (eng) bya. Eke vatene ca de bo, n panc-e serran
peyinan de, ma het domdar ra tarx xo de, yan se serre myan de
rekor ikito. Coka ez o wazena hebey (tik, biney, teney) n panc-e
serran peyinan ser o vindir.
Seke yeno zaneyine wertevejyayena radey syas peyra tay
merdim ma y ke Ewropa de mend amey pser xeyl komeley
akerd. N komeleyan de xort ma amey pser, tarx xo kultur xo
ser o xebityay xo mabn n komeleyan a kultur emperyalzm ra
reyna. Hebey ronvran ma z qand ke ziwan ma asmlebyayine
ra bixelisn ziwan ma hera bikir ensttuy akerd. Peyra z ziwan
)
Vate
ma de kovar kitab vet y hewna z vejen. Anc wertevejyayina
radey syas ser, serr hezar newsey neway by serr
serehewadayene xoverrodayena kurdan. N serehewadayenan
xoverrodayenan wext zaf kilm myan de xeyl sazgehan a pya sazgeh
rojnamegery z ard meydan fina peyser n. Ver end rojnamey
kurdan bi ziwan tirk vejyay peyra z bi ziwan kurdk rojnameyo
heftane Welat 22y sibate 1992 de vejya. Heme nutey rojnamey
Welat kurdk by. Tede hem kurmanck hem sorank hem z kirmanck
(dimilk) nutey vejyay label zafaney nuteyan kurmanck b. Welat
stanbul de vejyay. B end hefteyan qe mabn nda, 115 hmar
vejya. Peyra end dawey derheq ey de aby. Berpirsyar nuteyan
Welat hewt serr ceza werde, qand rojnamey z hr-ar meng cezaya
racenayine (padayene) amey dayene. Coka rojname racenya.
Racenyayena Welat dim a na fin bi namey Welat Me yew
rojnameyo bn vejya. Label i heyf ke Welat Me na hend Welat
vejyo. Bad 46 hmaran o z racenya. Sebeb racenayina Welat Me
z hema hema sey Welat bi. Ney ra pey 20 menga eley ya 1996 de
rojnamey Azadya Welat vejya. Azadya Welat yo ewro tarx
rojnamegerya kurdan de ver bi rekorikitene ino. imk hetan ewro
115 hmar Azadya Welat vejyay. Yan hend rojnamey Welat. Seke
yeno zanayine yew rojnamey kurdk z hetan nika ppey ra henday
hmar nvejyayo. Eke dewleta tirkan hetan di hefteyan Azadya
Welat meraceno, no rojname do tarx rojnamegerya kurdan de yew
ripel newey akiro. Azadya Welat z sey Welat Welat Me bi giran
kurmanck ya. Label kes ke Welat Welat Me bi Azadya Welat ya
muqayese keno kes vneno ke no nan ra akademkr o gorey nan
tede nutey leheyan bnan -bi taybet z kirmanck (dimilk)- zaf
v y. vernan de yan Welat Welat Me de hr-ar hmaran de
yew-di nutey kirmanck ya vejyay ya nvejyay label kes Azadya
Welat de her hefte nuteyan kirmanck vneno.
08. 04. 1998
L
Vate
NALNE
Al Heyder SEVER
Nale-nal a!
Kurdstan ra na nalye
Dewleta Tirk na ro xo ver xiravye
Ver topan arno ra Kurdstan, na girmye
Guley voren ma ro z silye.
Anqara de na ma r omedye
Ay ke nvnen na rastye
Gereke se ma vez ro selametye.
Pemergan gerllayan ra kile vejye
Lce qewil nkena caye
Anqara, Tehran, am Bexdad
Reyna qesa xo ma ser o kerde juye.
Tehran de na ma r omedye
Ay ke nvnen na rastye
Gereke se ma vez ro selametye.
Nale-nal a, nek nalen
Nale-nal a, lazek nalen
Nale-nal a, cnk nalen
Nale-nal a pl qiz nalen.
Bexdad de na ma r omedye
Ay ke nvnen na rastye
Gereke se ma vez ro selametye.
Al Heyder vano Ay ke ma r ken plye
Wert kirmanc de vezen xiravye
Werte de nverdo eser birayye
Nam naye, dismen r alkarye.
am de na ma r omedye
Ay ke nvnen na rastye
Gereke se ma vez ro selametye.
!
Vate
EWLG RA E DR
Arkerdox : Seyidxan KURIJ
WIK
Ax wik wik, l wik
Wike bya vvik
Xeber mi tu ra ina
Ez feqr, de wik
Yen welat serdin o
Awk dern ti mewo
Dinya alem vnena
Ez heq tu ra geno
Dinya alem vnena
Ez heq tu ra geno
Ax wik wik, l wik
Wike bya vvik
Xeber mi tu ra ina
Ez feqr, de wik
Ry ewlgi berz o
H tede dew Azo
Derd kul yini girn o
Semd war Hesaro
Derd kul yini girn o
Semd war Hesaro
Ax wik wik, l wik
Wike bya vvik
Xeber mi tu ra ina
Ez feqr, de wik
Ziktyija min rin a
Day, derd min girn o
Koy otlax kerd xal
Day, war bav kal
Koy otlax kerd xal
Day, war bav kal
Ax wik wik, l wik
Wike bya vvik
Xeber mi tu ra ina
Ez feqr, de wik
Esker kot dew myno
ar ma kerd gjo
Ezi vna dengbjo
Ez Laceko ewlgijo
Ezi vna dengbjo
Ez xwertiko ewlgijo
Dew Taws qewax
Day, ti mekir ax wax
Ax wik wik, l wik
Wike bya vvik
Xeber mi tu ra ina
Ez feqr, de wik*.
* Mi ina dri kaset Feteh ewlgij ra giroti.

Vate
LRO LRO
Lro lro, lro lro
Dayk tu bimiro, cahl mi
Ez warita ya Tolno*
Xwi hesyaya yew ho veng dno
Veng gawn-dewicno
Lro lro, lro lro
Dayk tu bimiro, cahl mi
Mi va: Kn, de bin i qmiyawo.
Vn: Wes, melay Tuy** kiyawo.
Mi va: Rot imn mi biryawo
Dunya mi r qeldyawa
Lro lro, lro lro
Dayk tu bimiro, cahl mi
Ez km r vac, km r mevac?
ut tek xwi r vac
El Meh Mist xwi r vac
Lro lro, lro lro
Dayk tu bimiro, cahl mi.
* Toln, het ewlg di namey yew dew o.
** Tuy, namey yew dew Pal ya
+
Vate
N O
Hewar n o n o n o, hewar n o n o n o
Hewar n o n o n o, drd cahln i girn o
Sr ewlgi mij-dumn o, hewar n o n o n o
Bin ewlgi mij-dumn o, drd cahln i girn o
Bya irp-irp xinyerno, hewar n o n o n o
Bya kir-kir dawnno, drd cahln i girn o
Chat kito kerdi myno, hewar n o n o n o
drs kito kerdi myno, drd cahln i girn o
Dayk Chat mi xwi ri vna, hewar n o n o n o
Dayk drs mi xwi ri vna, drd cahln i girn o
Himi vna him bermena, hewar n o n o n o
Himi vna him zwena, drd cahln i girno
Hewar n o n o n o, hewar n o, drs n o
Hewar n o Chat n o, ma gn qesas hevalno
Hewar n o n o n o, hewar n o n o n o
Hewar n o n o n o, drd cahln i girn o*.
* Ina dri semed Chat El drs Eknc vacyaya yew dra
anonm a. Chat El drs Eknc di kes welatperwer b ke
1980 ra ver ewlgi di bi dest fastan kiyay.

Vate
DEZAWO
Dezawo dezawo, lo lo dezawo
Dezay mi dezawo, Mehmudo dezawo
Hela g dezay mi radawo, dezawo dezawo, lo lo dezawo
Mi pat pz xwi tadawo, dez mi dezawo, Mehmudo dezawo
Hela g dezay mi radawo, dezawo dezawo, lo lo dezawo
Zerre cgr mi tadyawo, dez mi dezawo, Mehmudo dezawo
Cems hukmat edilyawo, dezawo dezawo, lo lo dezawo
Mehmud semd qaax tepiyawo, dez mi dezawo, Mehmudo dezawo
Kerga syay* min tu ri vengdawo, dezawo dezawo, lo lo dezawo
Cgr dezay mi qerfyawo, dezay mi dezawo, Mehmudo dezawo
Dezawo dezawo, lo lo dezawo
Dezay mi dezawo, Mehmudo dezawo
Dst Mehmud day kelepe ro, dezawo dezawo, lo lo dezawo
Gil dez mi qesnayo, dezay mi dezawo, Mehmudo dezawo
Ruej dezay mi ruejo sya wo, dezawo dezawo, lo lo dezawo
Tifing Mehmud niteqawo, dezay mi dezawo, Mehmudo dezawo
Tifng cendirmn teqawo, dezawo dezawo, lo lo dezawo
Mi zna dezay mi kiyawo, dezay mi dezawo, Mehmudo dezawo
Dezawo dezawo lo lo dezawo
Dezay mi dezawo Mehmudo dezawo**.
* Kerga siyay, folklor kirmanck (zazak) di sembol byomye ya.
** Ina dri, dewa Pal Xln di yew cinyek mrdey xwi ser o vata. Namey
mrdey aye Mehmud o. Mehmud dez cnya xwi yo. Ey qaaxye kerda,
ini semed ra bi dest cendirman kiyayo.

Vate
VLIK VER VARE
Mnzr EM
T
avat ro Sykal Dedey biryav, hewn iman nkewtne. To hen
zanne ke adir kewto lee (lese), ser ra bi bin lea xo vsena. Qe
bese nkerd ke hurendya xo de vindone. Peroz pesewe fetelyne
erexyne; ge-ge zerr y de, ge-ge k dorm ban de amne, yne.
Teyna ling xo n, fek xo k deqay nvinetne. Sodir itur ke tj
vejyne, ey xo sanne lew smge ya k eng ban, hr rey kel xo
ds ro birnne, hurdemna dest xo kerd ra, duya kerdne. Venga tj
dne, venga Xizir dne, venga jyar dyaran dne, vat:
-Ya Heqo wayr ar koseyan dna! Ya ewlyay Koy Drsim!. End
br comerdye. Sivte hometa xo pro r, aye ra tpya k ma r verde
xr cisanne. Hen biker ke qom qeble bin lingan de mero. No i
tofan o amo ma ser, ma ra dr nkuno? No ik o ima (sima) raye da ci,
cisn Mewran amo kewto ra wert feqr fiqar, qir keno, kok ro ci
ano. End bes o! Br comerdye roz ra aver virenye ro kafir bicr.
Waxto ke bi na tore minete kerd, tima-tim hurdemna n xo y
azev, amne ra iman ver. Seke amne ra vr k zerr xo pser o
vsne, vileyne ro; ser o dna byne teng tarye. Hsr kewt iman,
giran xo ard pser vat:
-Heqo! Tya ke asmn hotne de nta ro, cor de qayt kanat kena,
her vnena. Na hurdemna vlikan ver vare de rind nyade. Her di
egan k hona hene ro xo dest nno, mirod ndyo. Eke to ma xo im
ra vetme, defter ra dayme warro k, tawa bi nayne meke. Suc gunda
nayne ne ya. Nnan ra kafir dest mede. Sivte namus, uca ra k
canweye ci de.
Waxt bi na hal vrd ra, ew roj tpy de dmdyay. Roz ser
sodir, hona ke tj neto (nesto), xaftela esker vejya. itur ke vejya
k pl qiz, ar dewe tde hen hurndya xo de mend. Sayke can tede

Vate
ne b, bv kemera huske. Sayke herg yew (zu) parde cemed b.
i esto ke hurdemna n Sykal Dedey henn nb. nan, o ra
ravr mabn xo de qesy kerdv qerar xo dav ci ke se byne
bibyne, gereke era esker tirk dest mekewtne. Ucay ser o k, sey
(z) linga tifang hazir b. itur ke esker vejya, nvinet vazda ba-
nan ra kewt dr. i esto ke hama a deqa de esker k ferq kerd ke ha
y son. Seke d, heto yew ra na ro dime, heto bn ra k veng vst ra xo,
vat:
-ima kam y, hen kata son? Vind, merem!
iqas ke Elye bi Nazlye ra zon dne nzanne k, texmn kerd
ke wastena xo ike bye. Ucay ser o gos pa nkuya, nvinet. Eskeran
nyada ke ney nvinden; werte ra di tenan ok sana hard, gil
tifangan kerd ra derg reqye vste ra ci. itur ke tifang girmay,
zelemeleyda girse kewte de, b ve ke-ka Sykal Dedey der
cranan.
Hama qumandaro tirk, qe ters kay nan r eleqedar nb. Derd
kul ey remay di wayan b. Hen hrs bv, hen qaryne ke mordem
hen zanne ke heranye kewta ra ser. Emiro ke ey qumandaran xo ra
guretv, o emir ra gore gereke Sykal Dedey ra az nmend, koke
ro ci bibiryne. Ucay ser o k nvinet, bi lerze new-des esker vst ra
raye, huska-husk temy kerd, vat:
-i beno bibo, se ken bikere gereke ima nan we (wes) meverdne.
Ya nan bi xo, ya k cendegan mi r byar. ima ke naye meker, nono
ke wen, ez lew pirrnikan ima ra an, bizan.
Na vatena ey ra tpya, Sykal Dedey kokim y ke dr ra dr
nyadne, veng vst ra xo, pers kerd vat:
-N ro, ima k ci ra tawa fam kerd, o kafir hen se vano?
Cranan ra Memed vat:
-Eke mi a fam nkerd, vano We ya k merde, ez nan wazen.
ima gereke pbicr byarne.
-Wy, dmeke hen vano!
-Ya pro, hen vano.
-Sola wayr ar koseyan dna pakul bi war ey ro do, war ey
birizno. Ma o a hen bi qayd kewto?
?
Vate
-Ma se vaj pro, ezo feqr i zanen ke to ra i vajne? Ha wo hen
vano.
-Sykal Dedey aye de, na ra k ver xo arna ra jyara Sar Saltukq,
bi vengde berz recefyaye venga ci da:
-Ya qilawiz Sar Saltukq, min o xo eto ver lingan to. Veng
xizmetkar xo y kokim bihesne! Mi bojy her di vlikan xo do ra to
dest. Ci r wayrn bike, nan mi era kafir dest mede!
Heto bn ra k Elye bi Nazlye ra ke bi o qyde ten , rey vinet;
dorm xo de hra-hra nyada, gos na ro veng pezn ser; wast ke hala
esker dime no, nno bizanne. Zde nmend, xaftela Nazlye recefye,
bi vengde bar vat:
-Wyy, way nyade, esker kafir na wo ma dime ro.
Elye a kewte ci :
-Ku yo? vat.
Nazlye dest xo het esker ser kerd ra derg, vat:
-Nyade, tam hza ma der o.
-Eke hen yo mevinde biremme.
-Ti vana kamec het ser me?
-Het sern ser.
Na qes ra dime nvinet, b ra rat . Heto yew ra iqas ke dest ra
amne bi lerze yne, heto bn ra k xo dardne we ke sola era im
esker ver mekuyn. Eke hen bi o qyde tay ca , xaftela esker qrra,
y vat o ra tpya k veng kewt ra tifang. Qersun ser o ginay ro gil
daran, kerd bi rqe-rqe, perr prr ci ra pizikna, ard war.
Aye de Elye vat:
-Ma dme way.
-Ya, henn a.
-Vatena to ik a, se bikeme?
-Biremme. Eke naca vinderme n ma vnen.
-Biremme hama kata? Birr birrde hen girs nyo ke ma tede xo
wedarme, vnd bme. Zaf rehet ma vnen.
-Oncya k naca mevindme, me. iqas ke dest ma ra ame, ma
bese kerd, era dimen dest mekume.
Elye sar xo sana ra vat:

Vate
-Ya way. Zovna are no, hen bikeme.
Na vatene ra tpya, dest her di wayan ret p sana bi raye,
vazda. Eke tay waxt hen , reyna vinet, reyna wert birr de xo na ro
gos da.
Xise-xisa birr bye, naca-haca veng amne, qesy kerdne. Eke ferq
kerd ke esker boyna beno nzd (njd) k ters xo b zde. Adir kewtv
ci, le xo vsne. Araqde hen kewtv ra ser ke, mordem hen zanen
ke vst awe ci ra vet.
Vinetene are nbye; reyna kewt ra raye, vazda hama bese nkerd
zde rne. O mabn de xaftela hevik ci ra cor, heto ep de, birr vat:
-Xist.
Xisayna birr xo hard etena Nazlye bye yewe. Heto yew ra k
vat:
-Way, evesay xo weda, cisn Mewran virnya ma k gureta.
Elye pers kerd, vat:
-Ku yo?
Nazlye ci r hurnd tarf kerde.
Naye ser o vat:
- Hen aseno ke dohm uye ro by berz, coka era iman ma ver
nkewt. Ma nika se bikeme?
-Eceva bese nkeme verver ro ravrme, het cor ser me?
-Zor o. Ma vnen.
-Heto bn k tirr o. Eke xo dmdme het ser, bese nkeme zde
dr kume.
-Vor ro ke me k ma vnen. To ndyo nt ro, hurd hurd dorm
xo de nyadan.
-Oncya k, raste a wa ke raya xo ro me. Eke ma bese kerd verdme
ro ci, some xeleme; bese nkerd k hal ma yaman o, kume ra dest.
-Wy bi mi ro bo way! Eradestkewtene ik a? Qal y henn meke!
-Ya, rasta xo a wa. Her beno hama era dimen destkewtene
nbena.
Elye vil xo kerd ewt, im xo b pirr hsran, pil vat:
-Wazen to ra y pers kr.
-Vaze way!
)
Vate
-Qeso ke ma qesy kerdo, ey ser o yme hen nyo? Eke ma merdme
k pya, mendme k pya.
-Temam way, qe ik to ne bo.
Ut ra kewt ra raye, iqas ke dest ra ame bveng . Gam hen
yawaek etne ke, qe pzn ra ci nkewtne. Ten yne, ten vinetne.
Ten yne, ten vinetne. itur ke vinetne k ok dne ro, dorm xo
de nyadne, hen dewam kerdne.
i esto ke, eke se b, itur b, xaftela ver pirnikan de teyr kerd
qte-qte, vat firr ust ra, terkit .
Eke hen b k her di wayan nzana ke ci r se b. Esker kerd bi
hala-hula het ci ser ame. Elye bi Nazlye ra bi tersde tenna girs
reyna cray ra yewbn (zuvin) ser, im xo sey bilisk rest p hama
fk xo wenb, ek ci ra nvejya. ayda henne kewtv ci ke ne
veng ci ra vejyne, ne k zanne ke se biker. End y rindek ekera
zelal b; het cor ser yayne nbyne. A vrdv ra. Naye ser o k
mecbur mend xo arna ra tirr ser. Rey o werte de oncya veng kewt
ra tifang, qersune na rey k heto rast de kewte ra birrde hurd, vat
irp gin hard ro, wele sakl vst ra twerte. Waxto ke veng birya,
awi manga zira, vat:
-Mek, ez nan we wazen. Ez gereke sivte virara nan kune, hona
bikne.
Her di wayan ke hen o qrray dy hesna, Nazlye vat:
-Er way, nzon o zalim hen se vano?
-Se vano va vazo. itur bibo ma r vatenda rinde nvano way.
Elye bi Nazlye ra wert birr de nahet-dohet ser v da, ginay
warro, ust ra, rew rew cray ra, xo py de nyada boyna . Hama
esker k qe ci ra dr nkewt, veng xo nbirya. Tape-tapa postalan
lingan bye. bi esker ra eyn sey zarance hly b. nan sey zarance
vazdne ke sola dr kuy, ya k cayde rind bivn xo tede wedar,
eskeran k sey hlyan nav ro dime, wast ke era xo dest fyne. Pnye
de xaftela birr qedya hurdemna way tirr ser o vejyay. Mordem
vat ke di ley sulile y, uca piley yewbn ro, by berz. Mordem
hen zanne ke di tabloy y, ya k di heykel y, bi dest hunermendan
uca zndan ser o am virastene.
L
Vate
Saate saata vinetene nebye. Elye cr ra waya xo ser, pers kerd:
-Ma na ra dot way?
Na pers ser o Nazlye derga-derg tirr de nyada, penye de k di-hr
hsr girs liskan de gir b amy cr, enik xo recefya vat:
-Na ra dot end cayde bn n o way. Cay ma na zndan o.
Dust na qes de Elye y nvat. Tpya yek de bveng bhereket
mendv. Hona ke hurndya xo ra nlewy, eku fek ra nvejyo k
veng esker zaf nzd ra ame. Seke o veng hen ame, hurdemna pya
ceneqyay we, nefes ro ci birya. Lisk xo y ke sey say vsne, b sey
wela adir. Araq ser o b serdin, le xo b sey cemed. Sn xo hen
daryne we, ntne ro ke, mordem hen zanne ke di pufik y,
gureyen.
Elye bi telade girs, keleberb bye vat:
-Vatena to ik a, se bikeme way?
-Biremme!
-Kamec het ser?
-Ya het cor, ya k cr ser. Ez man nken ke xo xelesneme hama
oncya k bicerevnme.
Hurdemna wayan, naye ser o xo arna ra heto binn, devacr .
Hama eskeran uca de k raye ero ci birn. nan Sykal Dedey sey
teyrda dirvetine xo rey nahet ser, rey dohet ser et, peyser cray
ra, hama end qe y pere nkerdne. Ray welax ero ci amev
guretene. Bare mendv. Eke hen b k, iqas ke dest ra ame aver ,
tam tirr ser o vinet. Dest xo tpya prestay b.
Esker her ke byne nezd, ters zerr Elye Nazlye boyna byne
girs; im xo wert tirr esker de emne-yne. Rey tirr de nyadne,
rey esker de. End waxt b. Gereke hama a deqa de qerar xo ci dne
xo teslm yew bikerdne. Ya esker, ya k tirr engel. Ya hsrn
rsyayne, ya k merdene!
im Nazlye bv pirr hsran, hama nberb. Hurndya naye de
cr ra waya xo ser, vat:
-Vatena to ik a?
enik Elye hen hevik lewya vat:
-Xo era bbextan dest mefme way. ma r heqaret ken, ma nams
!
Vate
ra fn dr. Eke ma mek k rsyaynda henne an ma sare ke
merdene ra xiravr a. Ma namus ke ma dest ra , ma ke nsann ra
vejyayme ma bese nkerd ry milet de nyadme, heyat ma r i
lazim o?
-Teyna ma n way, teyna ma n. Ma n Sykal Dedey me. eref
py ma, her ra ravr o, ma gereke naye xo vr ra mekerme. Py ma,
pr pran o, wayr talivan o. Wayr nas dost yo. Nyaz qirvan
dy hata roza ewroyne dyme kem nbyo. ar hertim xatir dy
zano, lew no dest ra, ci r hurmet kerdo. Ma itur firset bidme n
bdn bmanan ke leke byar namus p kalikan ma ser?
-Ya, henn a. Soz ma pya esto. Sozo ke ma do yewbn, gun y p
bijrme.
-Temam, hen bikeme.
-Eke hen yo mevinde, soz xo byarme hurnd.
Waxto ke n qesey nya vat, ser bin ra le xo recefyne. Reqereqa
didanan xo bye. Mordem hen zanne ke el zimistan amo, pk
pkelay ver ra mend. Ya k twranye nta pira. Bgman sey herkes
nan k merdene nwastne. Nwastene ra dot, cira nefret kerdne.
Hurdemna k zaf wast ke heyat de biman; bur, biim, bihuy, mrde
biker bib wayr domanan. Hama hamnan serra 1938 her
vurrnav. Tofan 38 de yo xiravino ke mordem bivat nbeno ne
b. Merdene k hen bye. A, her roz, her deqa, her sanya mga ar
Drsim de bye, ci ra dr nkewtne.
Esker, end zaf nezd de b. Mabn nan de new-des gam ya b ya
ne b. Eskero liskesuro imzeng o ke virn de b, gil tifang xo arnav
ra ser, hem byne nezd, hem k huyne. Her huyay de fek xo yo
arix byne ra, byne girs, didan xo y zengin vejyne tever. Pnye
de k yek de iman Elye Nazlye de b girs, b qefil, b cinawir. B
dvde imsr, b vergde fekgonin, b ejderhayde hewtsare. Fek xo
hata pnye kerdv ra, hama hama ke end roqilotnne.
Nazlye aye de am ra xo vat:
-Ez hazir ne way.
Elye berb, virare vste waya xo ra, vat:
-Qey nya b way? Gereke nya nbyne. Py ma honde nyaz

Vate
qirvan day. nan pere nkerd, qey?
-Se vajne waye, ez k nzanen.
-inay r hama, sevev ik o?
-Qewil bikeke hard lerzo, ban rijy, ma bine de mendme. Ya k ix
amo ma ser.
-Va hen bo way. Tawa nbeno va hen bo.
-Ti hazir a?
-Ya, hazir ne.
-Ez k.
-Hayd!
-Hayd!
Aye de ebi lerze pyser cray ra, tenna p virare vste yewbn ra,
im xo huska-husk nay p ra, vat:
-Ya Xizir, ya wayr Sykal Dedy xo tirr de et.
Waxto ke esker amy tirr ser, kes nasne. Tay cayan tirr ra
gon bye, cay di cay de k wele xiz byne. Tirr, di gul Drsim, di
vlik ver vare qilotnav ro, kerdv vnd.
awi, heto yew ra nyadne, heto bn ra k boyna vat:
-Ecayb, ecayb! Ecayba girane! Hala rey nyadne! Hala rey
nyadne ke di wehyan se kerd? Mi bawer nkerd ke yode nyann
beno. Wille qe name aqil mi.
- mi k.
-Hekmeta Heq!
-Ya, hekmeta Heq!
Siro ke nan uca nya qesy kerdne, hevalan nan ra Heydero
tirkmen tenna ci ra dot wert birr de ntv ro, dest berdv ar xo,
ver lingan xo de mot hard bv, bveng bvaz fikiryne. Gon r
de nmendv, bv sey wela adir. Mordem hen zanne ke darde husk
o, uca hen vinete yo. Boyna bayn xo bi xo vat:
-itur k virare vstv yewbn ra, itur k hurdemna pya xo et
cr! Di gencan ver iman mi de xo tirr de et, mi bese nkerd y
bikerne. Qe ke n dest mi ra name vaj ke n, meker ima guna
y! Wax, wax, wax! Wy, wy, wy! Hala br min na btere!
Hala br nyad ke na koyan ra i bter vejn.
+
Vate
Ten ke bi o tore fikirya, na ra k yek de xo ser o nyada. im xoy
hsrin arnay ra asmen; derga-derg asmen ra fetelnay, ard-berd
pnye de syan kerd, vat:
-No i xezev o Heqo? Ha! No i kar o ti zne dana beno? Se byo? Ti
kot menda? Qey veng to nvejno? To k xo a kerdo ik o?
Siro ke veng awi ame vat Mevind br pser, some! end hal
xo qe bine ra hal nb. Mordem hen zanne ke cinan do piro, aqil sare
ra vejyo. Araq kewtv ra ser, her cay xo recefyne. Ver iman xo
bv tar. O mabn de rey di rey dest xo tifang, zerr xo de vyarna
ra ke sivte awi, aye ra dime k xo bikone. i esto ke zde ranvrd,
no fikir terk kerd. Pede-pede ame ra xo ser, b bveng, na ra k vat:
-Hah, hala na bomya mi de nyadne! Ma merdena min awi
ra i vejno? Ha ma merdme, ha di vizik werte ra dary we, ferq xo
ik o? Eke nmir, naca ra rne, qe ke n yo ke na koyan ra byo m
dyo, ey qesy ken. Ez qesy ken, ar mordem k hn p, misen ke
na welat de i byo, i nbyo.
Qerar xo ke nya da ci, nvinet, ust ra xo ser, im xo kerd zuyay
terkit lew hevalan xo. Di-hr deqayan ra dime, end raye ser o
b, pyser yne. i esto ke aqil fikir Heyder hona k Elye Nazlye
de b. Her di way qe yew deqa ci ra dr nkewtne. Siro ke rest ser
uye, reya pyne pyser cra ra, xo py de nyada vat:
-Hondo ke ez we b, ez ima xo vr ra nken. No, ima r soz min o.
Derd kul ima, zerr min o.
Na ekuy nya vat xo dmda dohm, kewt dr .

Vate
Gawan KURDSTAN
ZERR DE WARZ
Zerr de warz ti keyf biko
Xeber bid Xarpt Suko (1)
Vaj pmergey n Kurdstan
Omey kot Klbon Buko (2)
Zerr de warz ver gero
Pelon xo wa no ti hin perro
Von pmergey n Kurdstan
Omey kot Parsyon Werro
Zerr ti na Sursyo (3)
ikir imon ma hin dyo
Pmergey n Kurdstan
Omey kot Xeylon Tu yo
Zerr ti na retko
ek-silehon qomey xo ko
Von pmergey n Kurdstan
Omey kot Ekrag, Ardurko
Zerr rat a hin zur nya
Xelasy ha zaf nizd ya
Bn pmergey n Kurdstan
Ha y Sraur Kow Sip (4) ya
Hayn Hun Kow Sip ya
Zerr de warz xem xeyal o
Tu ez visto ini halo
Toy don ma r bombon napalmo
Toynn welat ma berd talo
Zerr de warz ti hey bn
ar byo wahar kinc non
Milletey kurd a feqr
Hama arx, alkihon
Zerr de warz sey to nyo
ar asmnon a ca dyo
Milletey ma kurdo bindest
Zuar daw erd tuzbyo
Zerr to dest ez se kir
Derdon to ez kerdo pr
Welat kot dest n gawir
Reyna vnay na zevir
Zerr de warz ti hin vyno
Welat ma byo qeley guno
Dismal, merhem big dest xo
Darbey way xo bikewno
Zerr de warz la hin key o
Bon qarryon dest kerd pyo
Neqenen det koyo
Kerd a rahar xelasyo
(1) Suk: Dewan Pal di ar Pal ra von Suk, yan z Suk Pal.
(2) Klbon, Buk, Parsyon, Werr, Xeylon, Tu, Ekrag, Ardurk, Sraur Hun
dew Pal y.
(3) Surs, yew mintiqa ya.
(4) Kow Sip, het Pal di yew ko yo, bi tirk tira von Akda.

Vate
TI HA Y MA VR DI
Ti b xo zon ey Kurdstan
Ti xeyal ma y ew ruej
Ti xeyalon xo med mawo
Ti ha y ma vr di ew ruej
Ti in bazar, meydono
Ma kieyen erzyen zndno
Hesir imon may ehdono
Ti ha y ma vr di ew ruej
Det duz dueek ma y
Ny kuey berz baliney ma y
Asmn hor lehf ma y
Ti ha y ma vr di ew ruej
Weqt omo kot hel gomo
Hon imon ma r byo heromo
Bkesey may skurrono
Ti ha y ma vr di ew ruej
Heps zndan wend ma wo
kence cey veyvy ma wo
Gun ma bya dere lawo
Ti ha y ma vr di ew ruej
Werd verey ma pel daro
Le ma b werd teyr maro
Ar nams pyer kot ma ro
Ti ha y ma vr di ew ruej
(1) Hesarik, Girdbelik, Sun, Dueey Pisaron, Hedere, Gilbari, Vas, Mura-
don, Dilavon Vordere dor-mar dewa Werr di a mintiqa di namey cayan
o.
(2) Qibs, beynatey Pal ewlg di ser yew qil berz ya yew zyareto name-
dar o. Tira von Sultan Qibs. Hkayeya in cay ina resena wext Hezret
El.
ZERREY MI BERD
Sey mrikey Hesarik a (1)
Sey zarecey Girdbelik a
Bi lew sur ya xizalik a
Zerrey mi berd zerrrey mi
K von ama yewew ya
Sey peskovya na Qibs ya (2)
imon mi ver ra vn bya
Zerrey mi berd zerrey mi
Kuezvilikey n sirt Sun a
Nergzey Dueey Pisaron a
Tor hewey sibey boy dona
Zerrey mi berd zerrey mi
Hevillikey Heder ya
Bakley zimon Gilbar ya
K von owkey ver Vas ya
Zerrey mi berd zerrey mi
Bilbil Gemey Muradon a
Sey ribsey n kaon a
Owkey n birr Dilavon a
Zerrey mi berd zerrey mi
K von vorey Vorder ya
Rindey Wehy Guevder ya
Beley sarey mi seyw ya
Zerrey mi berd zerrey mi berd

Vate
ZON
Firat ELKER
E
bi zon (ziwan) ma na nivise nivisa min a yewn a ez derheq
zon de uzman niyane. i zerr mi de vreno ra, ez nivisnena.
Naye r z (k, j) beno ke aty mi zaf b. Wa wendox xeletyan mi
ef biker.
Destcikerdena neweye tim zor a label ez wazena ke tay (tik, biney)
zon ser ra binivisn. Zon ik o, i taw amo re meydan?
Seke no zaneyene, koka zon her tim ebe (bi) nsanan nsantye
dest kerdo ci. nsan ke ame re ruy dinya, verinde (keyey) xo de, ma
py xo ra sen zon musa (bander bi) ebe zon xo fade keno. Zono ke
nsan muso, zerr nsan de sey (z) j domande qijkek (hurdkek)
yo. Ebi zon der dorm xo nas keno. Ebi zon xo mane dano yan
ke der dorm d de ca gn (cn). nsan ke b pl, doman zerr d z
(yan zon d z) beno pl.
Ma bi xo niya normal nb pl. Qey? Ma hetan hewt serr, hetan ke
ten bme pl, ma ebi doman zerr xo bme pl. Daye ra dime me
mekteb. Mekteb de tirk musayme. Ma tirk wend, tirk nivisna. Zon
mawo vern zerr ma de qij mend, nb pl. O hona (hima) hewt serr
yo. Tirk ma r b domande bn, b pl. Ma xo ebi tirk fade kerd. Zaman
ame ke ma xo de teyna tirk qes kerd. Pey der pey zafne zono vern,
yan zon ma py xo xo vr ra kerd. Xl ar ma zon xo ra, xo ra
ermayay. Doman xoyo vern, day ra dime nb girs (gird, xin).
Normal o ke ma tirk rehet wanenme. Qey? Ma zon xo ebi wendi
nzanenme.
Zanenme ke gan (gere) nya meoro. Pyay (kes) ke n zon qes
ken, no vazifeyde nan (dn) o. aro bn nno zon ma qes nkeno.
Zde derg mekeme, zeman ame ar ma z vecya tever. Xl ar
ma z ame Ewropa. Eke am kamc dewlete, zon a dewlete musay.
?
Vate
Nika zerr ma de hr, tayne de z ar-panc doman zerr est. Zon
ma, tirk, almank . b. y.
Bguman ima z heno (enawito), ar ma ra tay (tan) ke telefon
de ebi zon ma yewbnan de qes ken, peynye de van de hayd y
gunler yan z van Tschss (us).
Ma vacme i z, ma nknme n yan hn rehet hal bikerme.
Naca Ewropa de ma teyna nm. Ma ar bn pyar me (pya yme).
Biwazme mewazme ma zonan bnan ra z kelman gnme (cnme).
Tarx de numney naye zaf . aran ke yewbnan de cranye kerde,
vacme mevacme yewbnan ra kelmeyan gn. Xl kelmey dne
manen r yewbnan. ar ke yewbnan ra dur y, kelmey dnan z
yewbnan ra dur y.
Zon dimen yewbnan niy. nsan dest ra ke bro, zonan bnan z
bimuso. Label tay waten xo z zon xo r bo. Her kes kilama zon
xo vano, ebi zon xo tarx r keno mal. Zon zaf zerardar niy,
dewlemend ya. Zon sey (z) baxey gulan . Gul se ke renge-reng
niya rind asen, her gule cya-cya boye dana. Zon z henn . Zonan
bwayr meverd. Zon bwayr z palaxe y. ima z zanen ke amnan
paley ke merge nen, palaxe we dnan ra nona. Vao ke bin
kemeran de mend, beno eqer. imke tj nvneno. Kemere ser ra berz
kerme ke va (wa) tay tj bivno. Ma z gan seba zon xo n bikerme.
79
Vate
BEY SE BENA?
III
J. hsan ESPAR
Hin fekafek mexreb bi, lekmata Bengn ser
ra end seet viyartb; Gelo, Mela Mehmud,
erevdn end dewij bn ber Geloy ver di
tunc ra rontb. Mela Mehmud hema z bin
tesr lekmata Bengn di bi. Melay nan r behs
kerd ki Bengn bla sebeb dayo cendirm ro
cendirmey z ageyray y qeza. Va:
-Willay lacek camrd vejiya, mi vatin nika
do ma pruni tra p ber qulix. Lacek him
veng xo nkerd him z va Ez gerre nkeno. La ez z bin hewla ey di
nmenda, ez werta hima vaj nm bar xiyar der kerd yew tewre,
day ey.
Geloy serey xo dernabi ebi her di engitan xo ortey pirnika xo
teptbi; erevdin ra ewniya, va:
-Mela, to va n cendirmey n Binkoy, la dewij van ki ageyray
qeza. Eki wina bibo, nika kura bibo serey boliga cendirman Sayreki di
vejno. Bengn z veng ra ndano cendirm ro Mela!
Qisaya Geloy hima nqediyayb, eq teqa nalan estoran amey,
erevdn va Cendirmey, cendirmey! Pro tdi wert pay esparan ra
ewniyay; estor Baawi vern di, hewt cendirmey z ey dim a b.
Hin ki nizd b, Mela Mehmud dewij bn vazday nan ver a, Baawi
estor xo rast ramit ver ber Huseyn Axay. Huseyn Axa z nan ver a
ame, Baawi hima peye nbibi Huseyn ey resa. alwar yeleg xo
pira girewtb, la lezi kerdib gocag xo ta nvistb, serey ilabend ey
sur z teber a mendbi; kilawi ebi zanay xo ser nnayb, ewqaya xo
?)
Vate
ya qedifeyini z semedo ki lezi kerdib xo vr a kerdb. Kes Sayreki di
caran Huseyn wina serqot ndbi. Ortey katika ey rut repal bi; semedo
ki kilawi ser o b, cawo rut sip mendbi riy ci tnci ver a syaw sot
bibi. Gama ki ame dest Baawi xo biney derna, la lew pa nday,
xora Baawi Wisif z dest xo pey di ant, ebi deryay ey z va
estaxfrullah! Dest ey rast ser o end deq kewey estby. N deq
inasarn Huseyn dest ry qereyan ra dyb. ebi yew hewayo
dostane p persay. Demeyo ki amey ber gewa Huseyn Axay ver, Wisif
Baawi vindert, dor-mar xo ra ewniya; dewijan estor cendirman
bin tuyeri di bestb, cendirmey wina pawib emr ey b. Mela
Mehmud a ra dyb end pantl va z kerdb estoran ver. Baawi
Wisif va:
-Huseyn Axa, ez herg raya ki tiya ra vrena, ez vana na dewi end
we a, werrekna ez herunda n dewijan di bibn. Na dewa aw ebi
dar ber cayna na! Ez bi xo z dewij a, key bawk mi hima z dewi di
yo. Ez yew roj dewi ndana yew serra aristan.
N qisey Baawi Wisif zaf we bi Huseyn Axay . Pzzed xo di
va Ma qedr Sayreki nzan! tik pemiriya va:
-Estaxfrullah Baefend (Huseyn heme baawian ra wina vatin),
heyf mrdim sey to nyo ki heyat xo n kerran leman myan di
viyarno!
Hesen Axa z nan ser resa, ey z silam da i dest Baefend,
Huseyn o da naskerdene. Baefend ebi yew hewayo mandar serey xo
t ana. ray mend ; Baefend vern di, Huseyn Hesen z ey dim
a. Gama ki zerrey gewi ra viyart, Huseyn tik lezi kerdi, Baefend
ra vyart ey r ber key akerd. Nardwanan ro ser kewt, heyati di
Baefend dest xo ds seqilnay sawit Huseyn ra persa, va:
-Tiya ima se kerdo ki wina saye byo beriqiyno?
Huseyn pawib persk inasarn nbi, biney awiqiya, dim a va:
-Baefend, nizd ma yew kendal esto herra ci sur a. Ma heme dsan
xo hetan qama mrdim ebi na herri tira dan, hin gama ki biney wik
ben, ma cy (namey cy tirk nzanayn, kirmanck va) biney aw
myan di vilnen cen end roj ebi hlekan yan syan pehtikinan
sayeyan ki ma roy vera an, dsan seqilnen. Tira pey wina saye beno
?L
Vate
beriqiyno. Ebi inhewa him herra sip ya ki ma dsan pey sip ken kes
nsawiyna him z ds leza-lez lmin nbeno. Helbet zerrey key z
tikna we beno.
Baawi, Huseyn ebi dqqet godarit, gama ki qisey Huseyn
qediyay, va:
-Huseyn Axa, to ra aseno, eki mrdim biwazo no i gureyan biko!
Keyf Huseyn na nermey fekweeya Baawi r ame.
Baawi sedir ser o rontbi, ge-ge paca ra temaey teber kerdin
la terraqi z we kerdib. Odey Huseyn Axay debibi. Panc cendirmey
nan reyra ameyb zerre, di heb teber ra newbeti di by. Ebi roneya
lambaya luksi zerrey odey ehende ron bibi ki kes vatin qey roj-
tetare yo. Xalyo sur o ki Huseyn Axay qayd Baawi r ravistbi,
ode hina ron kerdbi. Label buya daruy guziz xal ra virsikyayn.
im dewijan hemn Baawi ser o b, cilan ey ra, hina zaf z rutbed
ey ra ewniyayn. Dewijan, ewqaya ey a ki am estare vern ra
dusnayeb sey zern irisiyayn, yewbnan nawitin. Terraqi ehende
we byb ki hin kes vr nameyn ki n fekafek mexreb di n
cendirmey i geyren. Baawi rayk-di va ma gan r, Huseyn
qali ey fek di birnay va Hetan ki ima am nwer, ma nverdan
ima t bigeyr! Huseyn derg dila meselaya Serdar ey r vati, iy
ki xo vr a kerd z Hesen sere kerd. Baawi nan r behs kerd ki
yunan end zalim dimen tirkan, yan bisilmanan o. Huseyn keljey
xo yo tewr qelew sere birnabi, end cenyan am hazir kerdin. Buya
got heme key ser kewtib.
Gelo z cemat di bi. Serey xo tik dernabi, rayna ortey pirnika xo
ya dergi ebi her di engitan xo teptbi, bin iman ra baawi ra
ewnyayn. Yew-di ray o Baawi yewbnan ra ewniyay, Geloy im
xo nkut; Baawi seki ewniyayi Geloy ra x biko, ebi engita xo
Gelo Huseyn nawit persa veyn o z dewij nan o yan n. Huseyn
ebi kilmey meselaya Geloy vati label nva ki ewan yaban ra geyreno;
nwatbi Geloy ermezar biko.
Hemn pya am werdi, Huseyn Axay qehwey qizbanan da virati;
qehwey xo ki z imit, Baawi gelek wesf am day dim a va:
-end ba o ki n cayan ra mrdim sey to wayir esl fesl hema
?!
Vate
est. Ez zaf ad biya ki mi Huseyn Axa nas kerd. Ez do rojna xusus
bra biba mman Huseyn Axay la ewro hedseydo wurdk na dewi di
qewimyabi. Na mesela ra xebera ima esta gelo?
Mela Mehmud va:
-Baefend willay
Huseyn qisaya ey ebi fesali birnay, va:
-Ver verkan ez gan vaja ki cay cenab to sere iman ma ser o
esto. Meselaya ki ima behs ken, ydo zaf wurdk bi. Koley to bo,
lac Dat Hesen n Esker axay (dest xo ver bi cendirmey syatal
derg kerd) biney yar-mar kerdb, yewbnan nusk dabi.
Cendirm va kumandan mi, Baawi nverda zaf derg biko, va:
-Ez z texmn kena ki zaf ydo muhm nyo, la cendirmey mi gerre
kerdo (cemat di im herkes tadiyay cendirm ser, seki vaj teres, goya
to va ez gerre nkeno), ez gan lacek veyna tede qisey bika, beno ki
ma ey xo di ber, fadey ey bigr.
Baawi ki wina va, cemat hemn tfek ra y va, fahm nbi ki se
van; Baawi ebi berzkerdi veng xo mirz xo tik tir kerd, va:
-Huseyn Axa, ti mrdimko zanaye y, ti zan ki wexto ki gerre bibo
gan ez tehqqat bika. Biewn mi xo vr a kerd, gama ki ez ameya mi
kerway ima Blal Efend d, ey z zaf silam kerdin. Mi ra va Kerwa
Hesen ra vaji, wa aw lac bierawo, ez ey r yew stida nusena wa na
mesela biqediya!
N qiseyan ra pey Geloy fahm kerd ki Baawi Huseyn cor di gno.
Huseyn Axay va:
-Baefend, ma nzan nika Bengn kot yo, beno ki het ra yo.
(Hesen z ebi tanay serey xo, Huseyn tesdq kerd.) Ez meti yan
z bro ey gna ana qulix, i cab biko ima ken.
-Huseyn Axa, to eskerey kerda, ti zan ki qanun i yo, ez mrdimo
emirqul ya! Ez zana qala ki ti vaj xlafi te de na. Ez vana Huseyn
Axa, eki ti bipers ti n mi r aw xort nika peyda bik. Ez mman to
ya, hewayo ki mi ra vajiyaya Huseyn Axa qedr mmanan xo zano. Mi
nika nan to werd, ez z mrdim a, ti van qey ez na mmanperwereya
to xo vr a kena?
N qiseyan Baefend Huseyn mest kerd, Huseyn hin derg nkerd,
?
Vate
va:
-erevdn, lezi o veyn ti Bengn nveynen, eki to d wa nvindo
bro tiya!
erevdn i. Geloy pzzey xo di va Mrdim sey to Hesen pl
ma b, hal ma z wina beno. yay erevdin ra pey kes vatin qey
cemat kerr lal byo. Veng hes biriyabi. Bvengeya cemat Baawi
tersna, xo heti va Nbo n dewij dest hewa n! Baawi cendirmey
syataley ra teber bn erawit teber, nor dora ban di tertbat
girewt. Cendirmey ki , Huseyn ik kerd. Hz da xo ki yewnay
bierawo vajo Wa Beng nro! A gami Bengn ber od ra dekewt zerre,
rast i heta Baawi ra; Baawi xo rast kerd, dest xo hd ederb
ser na. Bengn i dest ey, lewi paday, berd ared xo z pey-peyk
end gam i, Baawi venga cendirmey syataley da, va:
-No bi lac mi? Se kerd? Vaji ma veyn!
-Kumadan mi, no bi xo bi! Ma bin hinarri di ronite b, n neng
zaf ps Cemal Gursel Ataturk nay!
-i r?
-Vatin ima biray mi berdo awey dawo! Mi z wat ki ez ey tepa
biyara qulix, ederb xo ver ra ant feki eti fek; ez biya tifing xo ro,
no erdino ki wica ronite yo (Mela Mehmud nawit), ez tepta ey z ez
sley kerda, ez eta ard, pay-pakl mi ser ra geyra. end kesan bnan
z embaz mi teptbi. H mi sere ra ibi, mi bn nd.
Mela Mehmud cay xo ra eng bi, va:
-Baefend, willay zur keno! Bengn yew lekmati tena day piro, ma
pr tira cigiryay.
Baawi va:
-Vind., vind, vind! To nda piro, n?
-Ney, willay ney, blley ney, tillay ney! Ez sen dano hukmat ro!
Qey hukmat piroday yo?
Baawi wert pay her di dest xo kerd palasqaya xo ver va:
-Huseyn, Huseyn, ima cendirman kewen, nengan Ataturk nen
Hmay zano eki ima dest ra bro ima na dewleti z rijnen! Cezaya
n suc kendir o, kendir! (Huseyn pzzey xo di va Vernan ma veng
ra nvato Hukmat her bo z bide mewen ) Eki ez yewdo pzeven
?+
Vate
nbin, eki pzzey mi ima nveayn ez ka ca di Alaya Seyyari byara
tiya, dewa ima tena n, n dewan hemn xirabe bika ima pruni
lor bida, lor! De deey bik ki ez a, ez tena Bengn n erdin bena.
Huseyn xo et dest lingan ey va:
-Baefend willay suc Mela Mehmud n o!
Baawi va:
-Suc erdin hemn ra giranr o! ima dan esker ro h, him z
dewr htlal di! De ima koy y, ima i zan htlal i yo. erq di ma
heme x, mela giregir ima tept et pey ber heps. Ewro roj
mebus, rescumhur serekwezr hepis di y ima dan cendirman
ro! Na camrdey ima r nmanena! Ez do pirnikan ima ra biyara!
* * *
Meselaya lekmata Bengn heme cayan ra vila bb. Herkes qal
canmrdeya Bengn kerdin. La dewan bnan di vajiyayn ki Bengn,
cendirme ebi iwa kutbi, tviratibi, tifing rext ci z ci ra girewtb.
end rojan ra pey sayrekij pey hesiyay ki ar vano Lac Hesen
Selman cendirme ebi ederb birndar kerdo. Hetta tann vatin
Sayreki di yew lacek yew cendirme kto. Vengan Bengn hetan
Qerebegan, hetan Darahn ibi. ar dewan bnan demeyo ki
Sayreki ra bivyartin, semed na mesela ra llehm bin tuyeran
Eyny Derd di, vindertin meseleya cendirm persayn. Zerra
sayrikijan hin sen biwatin, wina vatin. Tann vatin kuto, tann
vatin kard kerdo, tann z vatin cendirme Sayreki di n, la aw
kuti ra pey qeza di merdo.
Bengn bibi qareman, Huseyn z qua nelet. Huseyn, Bengn ebi
dest xo teslm hukmat kerdbi, him z dewr htlal di. Huseyn kewtbi
fek dewijan. Dewij weritin-ronitin qal inasarn vatin: Dat
Huseyn ebi dest xo kendir dekerd qirika Bengn. Eki nxeneqni z
pey ber heps di helisnen. Hmay zano nika i gurey ard sere.
Baawi ebi rppikerey lebikerey Dat Huseyn ca di xapna Bengn
girewt berd. De suc Dat Huseyn tena nyo, Dat Hesen z ey heti
ronte bi. Wa dna vaja, Baawi zanayn ki Huseyn yewdo saxek o,
cka amebi keyd ey. Nki ka ro keyd Hesen, de Bengn lac Hesen
bi!
?
Vate
Rojo ki dewij ebi qalan Kerwa Blal hesiyay, Sayreki di, ca
Huseyn r hna teng bi. Blal Hesen ra vatbi Kerwa, Kerwa, ima
qey wina kerd? N teres Baawi se kerd ki ima hemn bide bawer
kerd kerway mi (Blal Bengn xo kei nabi) ebi destan xo et adir
myan! Qey ima nayn end am ey teber ra weye bik? Gore b
hukmat, gureyo ki kerway mi kerdo sucdo tewr giran o. Mela
Mehmud bi xo vano ki Bengn mi heti dayo cendirm ro! Cendirm ro
day, rasterast hukmat ver ro amey o! Zan ma heti Herb x ra
pey kes ndayo cendirm ro!
Helbet dewijan ebi qalan qirfan xo Huseyn tena n Hesen z
risney kerdbi. Xora dewij nan ra we nb, nika kabey nan ek
amebi. Ebi pleya nan yar kerdin. Vatin Baawi ame, kelijey xo
werd di qisey we axan ma r kerd, Bengn girewt berd.
* * *
Lekmata Bengn ser ra di meng vyartib. Daran pel xo rinayb,
rut repal mendb. Reng tibet vuryabi. Zerd, hin bibi rengo sereke.
Dest sibhay vay koyan serdin, dest ry merdim cemidnayn.
Adir mehseran ser o bibi we. Bostanan di lem tarr turr zerd
syay bb, yew bi yew hd hd helisiyayn. Qorrn bostan xeritnayb.
Geloy kar gurey Mela Mehmud kerdin. B ki kes biperso, aw
rojo ki Mela tepyabi, dosere ra wertbi, ibi key Hesba, vatbi:
-Hetan ki Mela hepis di bo heme kar gurey to ez kena.
Hesba n qiseyan Geloy ra y fahm nkerdbi, xo heti vatbi Gelo
i r kar gurey ma keno? De xo r wina vano. La Geloy seki vatbi
wina z kerdbi. Herg roj dosere ra weritin n gure, hetan rojawan
xebityayn. Dewij heme mat mendb. Gelo bi xo nvajo z dewijan
zanayn ki Melay ra we nyo. nika kar Melay kerdin.
end roj Hesba ey r nan berdbi cuynan ser, Geloy nan Key
Melay nwerdbi. Hesba watbi bizana veyn Gelo i r nan r huni
xebityno, Geloy naye ra vr yna nvatbi:
-Hesbaya Melay, hukmat Mela tepto, hukmat! Eki ma yewbnan
r nb, havila i kes ma r in a!
Tepyayi Mela Mehmud ra pey Hesba raya verni yb heps
Xarpt, Mela Mehmud heti. Semedo ki abo berey ameyb Sayreki,
?
Vate
waya aye Bzari tena ameyb heti. Bzari r derg dila behs Xarpt
kerd. Hesba emr xo di raya verni aristanko gird dbi. Bzari r
hetan berey qal aruy Xarpt kerd. Qal dikanan, kel-mel dikanan,
qal banan panc-e qanatan, qal tomoflan qal maknan kerd:
-Waya mi, de ti nzana, tomofl, makney sey mozan t ver ra n.
Herg raya ki t ver ra viyartn qesbaya mi ameyn fek mi, mi vatn
do nika pro gin.
Minarey camyan z yewna yo xam bi ki Hesba newe dibi fek
aye akerde mendbi. Watn Bzari r qal dergeya mnara bika, la
yo ki biayn minara reydi muqayese bika Sayreki di in bi. Va:
-Hema end dehlran bexey Eyny Derd t sere biki bifikiri
veyn end derg berz a. De ay hesab biki ki, mela gama ki ono ser
azan veng dano, hinda yew neha wurdk aseno.
Gama ki qal melay minara kerd Mela Mehmud kewt aye vr, va:
-Waya mi, key mi ey r biemeriyo, Melay di hal nmendo. Erda ey
ebi zor tata, yew suwend biwero kes bawer nkeno ki aw Mela Mehmud
o.
Bzari r qal Xarpt zaf xam b, nwatn Hesba biterekna. Na
ray ceny lewsur serevirran kej amey iman Hesba ver, va:
-Bzari, Bzari, to hey ceny aristan bidiyn! Dnay, qey ti
nxerepna! Cen hema vaji bane xo r kuan ra geyren.
Bzari hin sebir nkerd va:
-W at, cen sen bane kuan ra geyren?
-Verry nan hetan nme akerde, fistan nan b est b. De ay hesab
biki, bin engan nan ra muy heram asayn.
Bzari erman ver xo ver ro ewnyay va:
-W Hmay nan bigro!
-Bzari, Bzari do hina xirab, a qila ki se fistan xo ra dan, tenik,
tenik se pel cixara. Heme lea nan bin di asayn. Label gan kes
man xo ntado, cen Xarpt pro wina ny, zafaney nan serevirran
nb; qent rengn sered nan serrodaye by, kinc derg we pira
girewtb. Axx werrekna to keynek telebey bidyn. Yew fistano sya
nan ra bi, miyaney nan hinda qevda dest to bar b, uan mendin.
Tan bo z mi ceny ki sey ma xo tbesten z dy. De vaji endi mrdim
?
Vate
kot ra ameyb aw aristan ya Rebb! aru di kes nno linga xo bierzo.
Kes kes r lazim nyo, herkes xo r rayr xo ra ono. De waya mi, ti
nzana aristan di xerbey end zor a. Ehende mrdim yn-ameyn,
mi yew z nas nkerdn; eki cenya biray Kerwa Blal ra nbn ez
rasta z vnd bn. Ez xortan ra ewniyayn mi vatin, beno ki Serdar
cay rast mi bro. Bawer biki, mi yew xort d, to vatin qey hema Ser-
dar pikayo vato elp pirnika ey ra kewto. Ez tira ewniyaya,
ewniyaya, lacek veng xo nkerd. Dim a mi xo r va La Serdar bibn
ka mi biperso vajo em ti se kena, i geyrena!
Hesba, dim a Bzari r qal keyeyo ki te de byb mman, keyey
biray Kerwa Blal kerd. A qisey kerd, kerd, hetan ki Bzari dest ebi
veneki kerdi.
Rojo bn, tetare bi. Da-des cen, Gelo, erevdn end xort bostan
di ronitb Hesba gotaritn. Perxani, Derdi, maya Ziravi heme wica
b. Hesba vatn:
-Bengn ehende ehtiyayo, ehende ehtiyayo ki ry ey di gon oland
nmenda. De ima zan Bengn sen bi, maella yayn ran di tra
ro. To irtiki ry ey ra binayn gon ti ra irr dayn, nika ti van qey
pirnik ra gan dano. Xal Gelo, ti suwend biwer ti nzan o Bengn o yan
yewna yo. iman ki Bengn sere di kay kerdin, kewt ali (Perxani
hilpay) la Mela hema ey ra xirabr o. Erda ey ebi zor tata, por ey z
abiasan; ez ser o bikerdin mi o nas nkerdin. Melay vatin Ez kuta,
kuta, hetan ki masurey lea mi ra best. Hes, ez nna to binawna,
lea mi di hema z herunda derban bell ya! Seki bermi qirika Hesba
ro bipyo ebi vengd zz, va: De tan gurey ard Melay ser ser di ki
camrd tiya est ez nna vaja. Xora hin xeyr Melay n o, la rayna z
pey ber ra bivejiyayn ez ka Hmay xo y pl r henzar bar ikir bika.
Her ez bi xo hin bawer nkena ki ez bi iman xo roj Melay Sayreki
di veyneno.
erevdno ki Melay ra bindi hes nkerdn, nika ey r veayn, biney
z ebi hrs persa va:
-Hesba, ti Bengn nperseya, to nva qey to dayo cendirm ro?
Hesba z ay hing di xora pawib yew pers inasarn b. Pzzey xo
di va La qey mi xo r Hmay ra yna nwat, va:
??
Vate
-Ez persaya, ez persaya la werrekna ez npersayn. Hmay gan
mi bigro, ez bi ziwan xo nna, qey zor o! (Derdi, pzzey xo di va
mela yew tti ay ziwan to ro bra ma pro ti ra bixeles.) De ez nika
vaja, ima do vaj Hesba rayna qalan ra geyrena. Kam ki mi ra bawer
nkeno wa xo r ro Bengn ra biperso. Willay eki ez vaja ling ima
ard ra manen.
erevdn hin teqa, va:
-Her ti se vana vaji, ti i qali fek xo di cawena, to bec ma ard!
Hesba ebi cigir va:
-erevdno, erevdno, ti i r mi ra cigirn! Beyi hel gami ra
ortmey ser ra cendirm ra biewnya, helbet cendirme z ti ra im ikneno
Bengn z dano piro! Ti mi ra se van? Eza feqra meheyri se ka?
Derdi hema cay xo ra werti gala Hesba kerd, fesa Hesba ser
ser ra gindiriyay, yew qrrni bide ginay, seki mar pede bido. Gelo kewt
nan myan! Derdi va:
-Her, her, n gurey heme to inca resnay. Ti en emi ya emi! To di
qe erme n o, ti n qalan kena? To rojo rojn ra rika xo Beyi ra besta,
ti hima aye r bide geyrena. Cko Serdar dnaya xo bedelnaya, no
watey endin o ki ti Beyi r veynena? De Beyi ha meydan di ya, sey to
yewda fosi nya. Porr to sey boa her mi sip byo, ti nermayena
vana Beyi cendirm ra ewnyaya! Aw teres mrdey to ra nbn ka
Bengn nika keye di bo! La qey zuri a? Ey Bengn ser o ad daya!
Hesba het ra fesa xo xo ser nayn, het ra xeber dayn:
-Her eki mrdey mi Bengn ser o ad daya mrdey to z semedo
ki hukmat di mabn we biko, ebi dest xo Bengn teslm hukmat
kerd. awi di qal we kerd, fek ey i heta pey goan ey, werit
erevdn ray kerd, Bengn ard da awi dest. De vaji erevdn zur a?
Her na keynay to yewa byewm a. Dna wa mi r vaja, mi rewna vato
ki na Beyi tekini nya, nya, nya (nuika xo xo ver di nya reydi hr
ray day erepuz ro.) Peynya peynyan wecax key bawk mi kor kena.
La ima van qey Bengn hin hepis ra vejno! Tew, tew, tew! De wa
dewij vaj, heme ha iman ver di yo. Serdar reydi zeweciyay, lacek
i esker name; ewa ki Bengn r mare kerdi (na mesela z nika ekera
kerd, dewijan nzanayn mare biriyayo yan n), yew roj z ser ra nvyart
?
Vate
na gosirmeti ma ser ser di amey. La na byewmey nya i ya gel
dewijan. Eki keko Hesen go mi no, emo na byewma iftel eraweno
keyey bawk aye, hetan ki y Badn ser ser di z nameyo. Ocax
bawk mi Badn ser o mendo. De waj, sewbna i mend, i? Wa gan
Derdi Beyi wei bo!
Qrrn babagundya lej Derdi Hesba heme Sayreki ser kewtb.
Dewij nat-data persayn veyn na i dewa ya. Derdi Perxani hima
keye nresayb, heme dewi pey hesiyayb ki Beyi cendirm p ra im
ikito, cka Bengn dayo cendirm ro! Eki Bengn xo keye biresnayn
Beyi z kitn. Hrsan ver cf Derdi ver ro nameyn, nzana sen
nardwanan Hesen ro ser kewti. Perxani aye dim a her di ber heyati
ra kewt zerre. Ziravi wina matmende nan ra ewniyay, ry Derdi sey
aringi sur bibi, Ziravi ra persay va:
-Kot ya, Beyi kot ya?
Ziravi hema y nvatbi, Beyi veng maya xo ki enawit ode ra
vazday teber. Derdi y aye vera, va:
-Her rojo ki cendirmey ameyb ber ver, ti bya lewey ortmey,
cendirm ti diya yan n?
Veng Derdi lerziyayn, im aye sey xntan hra byb, kes nzanayn
kam heta ewniyna. Ebi yew dest xo engley Beyi pt teptbi, ry
Beyi z sey kefen sip bibi, to vatin nika tersan ver ruh tira vejiyno.
Pers ra vr hal Derdi a tersnayb. Maya xo caran wina ndb, ziwan
aye degina, lalikiyay va:
-Veng, veng, veng ame, ez ewniyaya mi va veyn kam o! Mi d ki, mi
d cendirme y, ez terseya, rayna ageyraraya ray rayna ewniyaya.
- cendirm to ra im ikit?
-im, im i
Derdi hema by porr aye ro ne va fek ne va pirnos, da piro, da
piro. Ebi anti porr sey waqya pitik yew vengo bari Beyi ra vejiya
birya. Perxani Ziravi hetan ki Beyi dayka aye dest ra veti, Beyi
gon goneri di mendi. Gama ki Derdi ber ra teber kewti, kes
nzanayn ki Beyi gan ya yan merda ya. Sey yew pantla va ard di
anqiliyayb!
Demeyo ki Perxani ry Beyi y gonn ra ewniyay dewqa aye y,
)
Vate
dest xo et ds xo ver di ronti. Yew deme ver iman aye tar bi la
hi xo lezi ant pser, Beyi berdi awke di dest ry aye ut; d ki yew
dindan Beyi kiyayo, herunda pencuran ra hema z gon yena. Perxani
het ra Beyi di xeceliyayn het ra zewt dayn Hesba ro, vat Hes,
mela kerm kz bikew gand to! Mela awka syay bikewa iman to!
Mela ti qendla xo di biqerefiya cenki! To ebi aw ziwan xo y derg
keyey ma xeripna. Dim a, Sayreki di kes nverda ki zewt nday
piro. Beyi ra ewnyay, qesebay aye izay, va Yarebb, ma ecr na keyneki
ra sen xelisiyn? No zilm tadaya ki ma n end mengan di kerdo na
feqri, ti sen qebul ken? Perxani nzanayn ki veng aye ono Beyi
yan n. Berzn aye ra nweriti, dest xo porr Beyi y kej ro kerd
ebi bermi va: Beya mi, Beya mi, ronaya iman mi, bextsyaya mi!
Derd Perxani t geyrabi, him hal Beyi r him y xo r bermayn, ebi
vengko nizm durikna:
Ser Sayreki di leyek
Bin Sayreki di leyek
Serdar Beng xort ek
Willay Serdar Bengn xort ek
Xora pey verday di veyvek
Xo ra pey verday di keynek
Beya mi borana birndar a
Willay kejay mi borana birndar a.
Snayaya dayka Serdar a
Delalya dayka Serdar a
Ser Sayreki dar ber o
Bin Sayreki dar ber o
Willay ez bkul keder o
Blley ez b kul keder o.
Mi va heyran mevejn qal xebero
Mi va qirban, mevajn qal xebero
Borana mi mekn derbedero
Zerenca mi mekn derbedero
L
Vate
Bawk Bengy mi yo Xarpto
Bawk imbelek mi yo Xarpto
Geyreno awi zabito
Veyneno qumandar giregiro
Semedo ki birna mi daru ko
Semedo ki derd mi daru ko
Gid, ez se vaja se nvaja?
Gid, ez se vaja se nvaja?
Ez Bengn heps r vaja?
Ez esker btalih r vaja?
Ez Beya fermanl r vaja?
Ez Zirava wesn r vaja?
Perxani va, Beyi bermay; Beyi bermay, Perixani va; hetan ki dkan
sibhay veng da.
* * *
Hesen Selman, hr roj ra ver Xarpt ra ageyrabi. ewa ki ca resabi
meselaya Beyi ya newa, lej cenyan, hetta zem zur myan dewi z
pey hesiyabi. Beyi sen xo pey ber di hepis kerdbi, o z win dekewtbi
zerre, zerre ra nvejyayn. Ne watin kes di qisey biko, ne z kes
biveyno. N hr rojan myan di henda hris serran pr bibi. Bajiyay
ver ry ey to vatin qey to duye dayo, syaw sot bibi, qermi newey
arey ey di asayn. Mrdim ewniyayi ey ra tersayn, kn hrs ry
ey ra varayn. Gama ki en vatbi Ez ebi rispney na mesela ra
xelesiyaya no welecax ciryabi. N hr rojan myan di beno ki des ray
vatbi imo pawite qir dekeweno. Perxani n hal ey ra deribyayn
xo pzze di vatin Do llehm yew nezih dest ra vejiyo, end ray ebi
ters vatbi Suc guney Beyi na mesela di n o. Hesen fek xo di
pitpityabi, vatbi: Tasi ki ray iringay, ha zuri ha rat, ray iringaya!
Lej Derdi Hesba ra pey, Hesba herg roj i pinan i ekera
byewmeya Beyi ser o yyo newe vatin: A ewi x Cinan ame
hewn mi, mi ra va Beyi, lac bn z yew hewa awey dana, wa xebera
to biba! Ez zana Beyi serey Badn z wena. Fek maya Ziravi ra neqil
!
Vate
kerdin ki a semed Ziravi ya Zyara Bawkal ser, zyari ser o xo di
ya; Bawkal bi xo ameyo hewn aye, vato: Ti se kena biki, keynaya xo
aw keye ra veji, keyeyyo tekin nyo!
Cenyan Sayreki byewmeya Beyi ser o herg roj yew hewno newe
dyn. Hin herkes pawib yew belay newey bi. Hesen kam gama ki
n qiseyan pey hesiyayn hrsan ver hewa kewtin. Ey engiley Hesba
ebi dest xo teptbi nardwana xo ser ra virvirnayb suwend werdbi,
vatbi: Her na gami ra pey, ez derheq keyey xo di i cen i camrd
kam ra, yew qali pey bihesiya, ez ey dna ra pak kena. Yew caleya
ndiyaya kewtib dewijan myan. Bela Sayreki myan ra geyrayn, kes
nzanayn do ber kam bikewo. Yew qisaya wurdki end seetan ra
pey bn se ko. Mesela hin qal qirfan ra yaryan ra viyartib. Di lac
Hesen b, seki no bes nbo leke namus ey r z amebi. Heriqas ki
Huseyn Hesen ri bi ri yewbnan ra y nvatbi z gama ki Hesen
Xarpt ra ageyrabi Huseyn nibi heti. Cemat rojo ki Hesba Derdi
porr yewbnan antbi terikiyabi. Herkes xo r tersayn imk Hesen
Selman weyir vated xo bi.
Geloy ewro z kar Melay kerdbi amebi ber xo ver di tunc ra
rontbi. Hesba sey herg roj ewro z ebi vit-vit serey ey masnabi.
Suwend Hesen ra pey semedo ki newtanayn yewnay reydi ekera
qisey bika, o aye dest di mendbi. Biney qiseyan Hesba ra z fahm
kerdbi ki na ray dewi di yew veng vejyo, sayrekij rasta z yewbnan
kien. Ey, hetan nika b ki veng xo biko, sey yew ewniyayox, heme
gurey taqb kerdb. Hima nika xo werdn! Seki sucdaro tewr pl o bi xo
bo. Seki n gurey nbiyayey heme ben ey ra vejiy. Ge-ge xo bi xo
mehkeme kerdin, n hedsey ki n end aman peyenan myan di
Sayreki di ciryayb yew bi yew ardin iman xo ver, sucdar heme
sucan peyda kerdin la peyn di rayna xo gunekar kerdin, cezaya pli
dayn xo. imk ey zanabi ki y ki dewij ken a la o bveng mendbi;
xo heti vatin Timo ayo ki mi zanayn ez bveng mendin, mesul ez
a! Sucdar ez a! Gunekar ez a! Nika watin na mesuliyetey ra bixelisiyo,
suc herkes bido ry ey ro. Eyb herkes yew bi yew ekera biko. Label
Hesen keye ra nvejyayn teber Hesba ra pey hesyabi ki Hesen
vato Wa i kes nro key mi. Huseyn tar ra n yaban, bn tar ameyn

Vate
keye, rasterast silam ndayn kes. Geloy z watin Hesen Huseyn
ey bigodar.
Gelo wert pay, qisey ki watn vajo yew bi yew ard vr xo ray
mend. Ban erevdn xo ima kerd rast i ber ey ver, silam da
erevdn, hoka ban taday pey ban ra ser kewt, i ban erevdn
ser. Demeyo ki repya lingan ban ser ra amey Bzari amey teber, va:
O kam o ban ma ser ra geyreno? erevdn va: Qey ban ser ra kam
geyreno! Ebi n vati end gam tepa i, d ki Gelo ha ban ser o vinderte
yo. erevdn en vatn Gelo ti i geyren? hetan ki Geloy ra amey
Gelo qrra va:
-Gel dewijan,
Ebi qisaya Geloy ya verni nmey dewijan banan xo ra vazday
teber. Gelo heta ortmey Hesen ra ewniyayn, dewij z fek nan
akerdemende ey ra ewniyayn. imk rojo ki na dewi awan bb, hetan
na gami, kes nvejiyabi ban ser, ban ser ra qisey nkerdbi. Geloy
gama ki Hesen ortmey ser o d dewam kerd:
-Ez zana namey mi Sayreki di Geloyo Xint o. (Veng tan dewijan
ame va hea to, hea to.) Label ez xinteya xo ra nvejyaya n ban
ser. Hesen, Huseyn (ebi zanayi n va axa), ima hemn engiley
mi girewt ebi zor ez veta n ban ser. Biray mi in (raya verni dewij
pey hesyayn), label ma pro zan ki bira biray heti end rin delal
yo. Bengn r Serdar ra hina rinr na dna di i esto? Caran ima xo
dekerdo herunda Bengn? Caran ima xo dekerdo herunda Beyi? N
her di kes end meng ra ver yew keye di veyv vistewrey yewbnan
b, nika biy cen mrde. ima qe xo ra persay Kes ceniya biray xo
reyra sen zewiciyno, kes i r gan ceniya biray xo reyra bizeweciyo?
No end am yo ez ima godarena, mi caran ndyo ki kes vato No
gure nbeno. Yew qisaya vengi ima fek kewta Wext pxemberan,
wina bi! Ma nika wext pxemberan o? Qey pxember yo xelet
nken? (Dewijan ra yew qrra va zindq!)
Hero ti se van vaji, ez zana ma yewbnan r hgin , la o Baawi
nno ima vr gid! Baawio ki kes nzano lac kam deli yo, ame
keljey xo ward, neng nengori nverday ma nay, lepan ma myan
ra Bengn vet berd ma hemn sey teresan pey viyey xo kend! De eki
+
Vate
ima ehende canmrd , eki zanaye y qey ima Bengn r wayirey
nkerdi, Bengn r! Ez Geloyo Xint a, ez zana ima go yew xint sey
mi nnan. Label na qisaya Efend xo vr a mek! Ez qirban ey ba, tim
tim wina vatin: Eki ma xo r nb, havila i kes ma r n a. Gan
kurd xo r bib ki ar z bo desta ma bigro! ima fahm kerd nika
kuray ima teweno?
Hrsan ver lew Geloy recifiyay la hin d ki yew espar neqeb Eyn
Sayreki ra asa. Espar sey vay ameyn. Veng nalan estor i dewijan
z, herkes ay pol ser di ewniya; espar Kerwa Blal bi. Kerwa Blal
estor xo rast ramit berd Hesen ver. Dewijan Gelo ban erevdn ser
o ca verda, ver bi berd Hesen . Hesen hetan ki ortmey ser ra ame
war, Blal estor ra peye bi, hewsar xo dest ra et, i Hesen vera, va:
-Kerway mi, im to ron b, ame, ame, Serdar ame!
Seki virso bido Hesen ro, Hesen engizya, lingan Blal ver di fek
ard ra i.
Veng Blal i Geloy, Gelo hetan ki ti ra amey qrra va:
-Sayrekijno, de vaj ma veyn! Beyi nika se bena, nika?
J. hsan ESPAR

Vate
RIPEL FIQRAYAN
Arkerdox: Firat elker
Ezral, Amerikan, Tirk Kurd
R
oj juyo (yewo) amerkan, juyo tirk, ju k (z) ar ma ra merdene
der . Ezral no ke can nan bigro (bicro). Nne ra vano:
- Qese yan k pers xuyo pyen vace.
Amerikan vano:
- Ezralo muhterem, ti zanena (ti zan) ke zon ma ngilzk her het
dinya de mebo k xl cayan de no qeskerdene. Perskerdena mi na
wa: i taw (key) ngilzk her cay dinya de no qeskerdene?
Ezral vano:
- Hona da-des serr bn.
Naye ser ra amerikan berbeno (bermeno), vano:
- Ez nvnena, ez nvnena!
Daye ra dime tirk Ezral ra pers keno, vano ke:
- Ey Ezral, ti k zanena ke 150 milyon nsan nika tirk qes keno.
ar dewletan tirkan kulu (heme, pro) tirk qes ken. Persa mi a wa
ke, tirk i taw beno zon dinya?
Ezrail vano:
- Ma vacme 100 serre ra dime.
Tirk berbeno vano:
- Ez nvnena, ez nvnena!
Dore na kurd ma, vano:
- Ap Ezrail, zon ma zonde bindest o. Ez wazena ke bimus, zon
ma i taw beno azad? ar ma k i taw serbest zon xo qes keno?
Nafa k Ezral berbeno, vano:
- Ez nvnena, ez nvnena!

Vate
Bunda S Guna Mi i ye?
Arkerdox: AKMAN
N
a mesela het Gimgim de bya. Zimistan pk beno, ting
tar beno, im im nvneno, kes nkno ke vecyo tever. Va
loda ju mordem ra end girzeyan va keno ci ra beno. Uja nzd de ju
gome beno. Va n girzeyan va beno hetan ver (keyber, ber)
gomey. Beno odir (efaq, nimaj), cran -wayir gomey- wurzeno ra
ke ver ver gomey de end girzey va esto. We d ra ono, va
cno (gno) zerre. Wayr va ono dyar lode, qayt keno (ewnyno)
ke end girzey va km y. Nata pers keno, bota pers keno, millet
vano filankes berdo. ono ci ra pers keno, mrik vano Va to mi
ngureto.
Naye ser ra wayr va urzeno ra ono qeza, qereqol de gerre keno.
Roja mahkema na. Mordemo ke va gureto vecno huzir hakim.
Hakim -bi tirk- ci ra pers keno:
- Lac mi, cran to to ra gerrec yo. To loda cran xo ra end girzey
va tirit. ar dyo, ti se vana (van)?
Mordemo ke va gureto vano:
- Wullah Hakim Beg, mi ne gureto ne j tirito.
Hakim reyna -bi tirk- pers keno:
- Se (sen) beno, ahad mrik est?
Mrik vano:
- Hakim Beg,
qurban olam tpye,
surd getrd qapye,
ben de aldim erye,
bunda s guna mi i ye?
Mrik ke nya vano, huyen pkar her kes bena hakim vano:
- To berat kerd.

Vate
WENDOXAN RA
S
ey hmaran bnan na hmare de z ma mektuban
kirmanckyan wendoxan xo neql ken. N wendoxan z ma
r mektub tirk nut: Abdullah Bulut (Gallen, Sws), Sadik Tunbel
(Gallen, Sws), Hall Uar Haktan Eren (Hepisxaney Sagmalclar,
stanbul, Tirkya) Al Kili Hall Gune (hepisxane, Tirkya), Gultekn
Aik (Bergama, Tirkya).
Wa heme (pro) berxudar b. Ma ewro ra pey z wendoxan xo ra
mektuban pawen.
Vate
*****
23. 4. 1998
Esselamun eleykum nutox kovara Vate y delal,
Kovara ki ima vejen mi wendi, zaf wea mi . Sen ki mi dest
kewti, mi ver ripel Wendoxan r, ripel Wendoxan ra
Ferhengek Tirk-Kirmanck end ray wend. Dim a nutox ki ez
anay nutey nan a mi wend. Dim a sere ra hetana peyn mi kovare
wendi qednay. Peyra nutey ki wea mi y nutey ki mi hina v
fam kerd, mi gina (gilana) wend. Peyra mi kovare raya diyine sere ra
hetan peyn wendi. Nuteyo ki mi fam nkerd ine bi.
Nutey Mehmed Uzun, nutey Ceml Gundogan yo ki
standardizekerdena ziwan kurdk ser o nuto zaf wea mi y.
Ferhengeko ki Malmsanij hadirnayo belk mi e ray wend, ez dom
n ferheng pawena; ez Malmsanij ra wazena ki her hmare di gramer
ser o z binuso. Nutey J. hsan Espar, roportaj S. Kurij z zaf wea
mi y. Nutey Lerzan Jandl Mnzur em z erjyayey by.
Ceml Gundogan nutey xo di bar Kurdstan di standard-
?
Vate
zekerdi ziwan kurdk ser o melumat dano vano hukmat raq
qand yewnbyay ziwan kurdk dut sorank ml dayo kurmanck
ser wato ki mekteban di yew zarawa esas bigryo mekteban berzan
di z ders erebk y. Ronvran kurdan myan di na mesela ser o zaf
munaqeey ben. Netce di sorank dibistanan di se ziwano resm esas
grno. Label kurd ki zarawaya bne reydi qal ken domanan
(gedan) xo raynken (nerawen) mekteban ki tede sorank ders
yeno day, dut n rayken mekteban ereban. imk ine byay
ehemmyet sorank dyo.
ima z zan na xebata ima z dana zanay ki tena yew zarawa
ser o standardzebyay ziwan ma, na gami bmkan o. Gan her
zarawa xo myan di standart bibo qeek (gedey) gan zarawaya xo di
dest bi wendi bik.
Mektebo vern ziwan maya xo reydi wendi ra dim a mekteb
wertey di sewbna zarawaya kurdk ya ki herma nan di qal bena
bimus lse di z yewna ziwan (ngilzk, erebk...) bimus pey ders
bivn. ert nyo ki mekteban berzan di yew ziwan esas bigryo,
beno ki gore b fakultan gore b dersan ziwan tesbt bibo, yan yew
fakulte di giraney bidyo yew ziwan sewbna fakulte di giraney bidyo
sewbna ziwan ser. Gore b dersan yew ders kurmanck, yew kirmanck
(zazak) sewbna ders gore b mijara ey sewbna ziwan reydi.
Mrdim no weya xo di ar-panc ziwanan bimuso. Qey ma bi xo z
end ziwanan nzan? Zarawa ma kirmanck, sewbna zarawaya kurdk,
ziwan tirk, ziwan ewropayijan ra yew ziwano ki ma mekteb di musen.
Standardzekerdi zarawaya ma ser o ver ez qeneet yew herme
esasgirewti di bya. Nutey C. Gundogan ra pey no fikr mi bedilya.
Bdewleteya ma hete di serewikeya ma ra, no metod ar ma myan
di qebul nbeno. Semed dewlemendbyay ziwan ma, fonoloj
morfolojya kelmeyan gore heme herman ra eku girewti hina faydel
yo. Nutox kurd gan pseramey reydi meylan xo tesbt bik yan
z yew kes zanayey otorte qebul bik meyl ey esas bigr, ebi enawa
gramer rkpk zarawaya ma byar meydan.
Serdar Bedirxan
Konya (Tirkya)

Vate
31. 03. 1998
Hevalo delal,
Mabe xr de...
Sima mi r hr Vatey rusn, sima r zaf sipas kon. Ez peran aboney
ju reye de rusnon. Baxse baxse nrusnon.
Gureyays sima wesbyayna sima de rindye wazon. Biman
wesye de.
Sima tdne r silam hurmet kon.
Bira Zordag
Erstfeld (Sws)
Kitba Hamd Ozyrt, Ordlst ra.
L))
Vate
END ROJNAMEYAN FRANS NGLZ DE
XOVERRODAY DRSM 1937
II
L)L
Vate
L)!
Vate
L)
Vate
L)+
Vate
DICTIONNAIRE KURDE (KURMANDJI)-FRANAIS* - IV
Ferhenga Kurd (Kurmanc)-Frens-IV
Celadet Al BEDIRXAN
*Abrviations
cf. (cca| |.,: ccap+|e:
etc. : et c+ete|+ (et cete|+,
f. : | a|a|a
intr. : |at|+as|t||
m. : a+scu||a
pl. : p|u||e|
tr. : t|+as|t||
Suffixes
-ce : su|||\e | a|a|a (e\. ccu\. ccuce,
-che : su|||\e | a|a|a (e\. ||+|s. ||+ che,
-e : su|||\e | a|a|a (e\. ccu|t. ccu|te,
-re : su|||\e | a|a|a (e\. p||scaa|e|.
p||scaa|re,
-euse : su|||\e | a|a|a (e\. |cueu|.|cueuse,
-ve : su|||\e | a|a|a (e\. c|e|. c|ve,
-le : su|||\e | a|a|a (e\. cc|pc|e|. cc|pc|e|le,
-ne : su|||\e | a|a|a (e\. cca. ccane,
-se : su|||\e | a|a|a (e\. c ||c|eu\. c ||c|euse,
-te : su|||\e | a|a|a (e\. auet. auette,
-ve : su|||\e | a|a|a (e\. | t||. | t|ve,
L)
Vate
P
pab. |. : sca. a.
pace. a. : c|. pencere
pa. a. : L,p|cc|e. |. !,|cce cu+t|e p+as
ser paa xwe y : c|,ue|||eu\
paik. |. : c||||ca. a.. tc|c|ca. a.
padiah. a. : |c|. a.
padiah ma : |e|ae ces +ce|||es
padiah. |. : |c+ut . |.
pag. a. : te||+|a |acu|te
page. |. : cu||e. |.
pagend. |. : |uc|s. a.
paz. |. : +utcaae. a.
pazok. |. : ,ea|e ce c|+asca |u|ce.
pazxr. |. : |e|ce c+utcaae
pajer. a. : tuteu|. a.. t+|s. a.
pak : pu|. -e. p|cp|e
j pak bn : p|eac|e ,+|ce ...
pak. |. : p|cp|et . |.
pakiya xwe j kirin : p|eac|e ,+|ce ...
pakdaw : c|+ste. e|tueu\. -se
pakdaw. |. : c|+stet . |.. e|tu. |.
pakdil : |caa te
pakdil. |. : |caa tet . |.
pakt. |. : p+cuet. a.
pakt kirin : eap+cuete|
pal. |. : ||+ac. a.. e|s+at. a.
pal dan : s+ppue|
pala xwe dan : s+ppue|
palandin (bipalne) : |||t|e|
palas. |. : ccue|tu|e. |.. t+p|s p|+c scus |e
a+te|+s
palax. |. : t+p|s ce |eu|||es ac|tes
palim. a. : c|. pelim
paldv. |. : c|cup| |e. |.
pale. a. : ac|sscaaeu|. a.
paley raandin : t|sse|+ac. a.
palemr : |+c||e
palepal : sc||ce. | s|st+at. -e. |ae\pu,a+c|e
paley. |. : ac|ssca. |.
palgih. a. : pc|at c+ppu|
palik. a. : acust+c|es |+ l|+a+|s-csep|
palkurs. |. : |+uteu||. a.
palr. a. : |+|c|aet. a.
palo : a | . -e
palto. a. : a+ate+u. a.
palte. |. : cc| e. |.. ,|cupe. a.
palv. |. : c|cup| |e. |.
pan. a. : cu|+,e. a.. t|++||. a.
pan (bip) : ,+|ce|. +tteac|e
pandirs : |a+c|e . -e. |accap|et. - te
pang. |. : +tteate. |.
pang mayn : +tteac|e
pang. a. : esp+ce ccap||s eat|e |e\t| a|t
cu pcuce et ce||e ce ||ace\. p|+c s ea
cue||e.
pangeh. a. : ,|+a,e. |.. cu||e. |.
pantalon. |. : p+at+|ca. a.
panzdeh : cu|a:e
pap : c|. pab
papik : s+as ||a
papor. |. : a+||e. a.
paq. |. : ac||et. a.
paqij : p|cp|e
paqij kirin : aettce|
paqij. |. : p|cp|et . |.
par. |. : p+|t. |.
par kirin : p+|t+,e|
par : L,ce||| |e
ji par re : ce ce||| |e
!,|+aa e p+ss e
parak. |. : scuce. |.
parastin (biparze) : p|ct ,e|. su|e|||e|.
,+|ce|
paras. a. : c te. |.
parazk. |. : ,+|ce. |.
L)
Vate
parazo. a. : ,+|c|ea. a.
pare. a. : ac|ce+u. a.
pare kirin : ac|ce|e|. c c|||e|
parimik. a. : c|+ue-scu||s. |.
parz. |. : |e ae. a.. c| te. |.
parz girtin : |e ae|
parz. a. : pet|t e|,e|
parzvan. a. : |+|c|a|e|. a.
paristin (biparse) : p+|t+,e|. s p+|e|
par. a. : ac|ce+u. a.
pariy mih : , t+|
park. a. : ccuc| e. |.
parn : ce |+a p+ss
parz. a. : pet|t e|,e|
parone. a. : t+u|e+u ce ceu\ +as
paronek. a. : t+u||||ca cua +a
parpar. |. : pcu|p|e|. a.
pars, |. : aeac|c|t . |.
pars kirin : aeac|e|
parsek. a. : aeac|+at. a.
pars : p+|s|
parsker. a. : c|. parsek
parsek. |. : aeac|c|t . |.
pars. |. : c|. paras
part. |. : t+s ce t|eate ,e|ces ce c|
park. a. : c+,uette. |.
park kil : c+,uette aett|e |e |c|c|
parxan. |. : c|. paras
parxan. |. : c|. paras
parza. |. : +cc|a. a.
parza dan : +cc|ae|
parz. |. : +|c|e
parzon. |. : s+c c |ca aet ,cutte| |e |+|t c+|||
pas. |. : |e ae. a.
pas girtin : |e ae|
pasaport. |. : p+ssepc|t. a.
pasiban. a. : ,+|c|ea. a.
pasiban. |. : ,+|ce. |.
pasot : ,|+s. -se
pa : +p| s
di v pa de : ce|a| |eaeat
pa ve : ea +||| |e
paa. a. : p+c|+. a.
paagerdan : | cc+|. -e
paagerdant. |. : | cc+||t . |.
paber. a. : +||| |e-,+|ce. |.
pabok : |ae|se. |eae|s
pabok kiandin : t||e| ea +||| |e
paedn. |. : |uc|e|. a.
paerok. |. : a c|+t|ca. |.. |ate|eat|ca. |.
pa : +p| s. easu|te
pagotin. |. : a c|s+ace. |.
pagotiniya ... kirin : a+uc||e
pail. |. : esp+ce ccap||s eat|e |es c|+s et |+
pc|t||ae
pa : c|. pa
pa. |. : ccs. a.. ce||| |e. a.
paiya xwe dan : se |etcu|ae|. tcu|ae|
c||ce
pan : su|+at. -e. pcst ||eu|. -e. ce|a|e|. - |e
pan : ||a+|. -e
pak : ea||a
pako : p+|ce cue
panvro. |. : +p| s-a|c|. a.
pap : ea seas |ae|se. |etcu|a . -e
paroj. |. : ccaca|es. |. p|.. p cu|e. |.
paroj. |. : ccaca|e. |.
paroj kirin : ccaca|se|
pav. |. : cc||+t|ca se||e +p| s |e c ae|
patir : L,ce|a|e|. - |e !,p|us t+|c. easu|te
pavan. |. : c|. pagotin
pavant. |. : c|. pavan
pate. |. : p| ce. |.. ac|ce+u. a.
pate kirin : |+cccacce|. scuce|
patik. |. : |e scaaet ce |+ t te
p+t||+ stc : aucue. |.
patitandin (bipatitne) : e||||te|
patitn (bipatite) : se||||te|
L)
Vate
pato. a. : , t+|
pavan. a. : p+|tea+||e. a.
pawan. |. : |c| t. |.
paxav. |. : sc|upu|e. a.
paxend. a. : |uc|s. a.
paxil. a. : c|. pail
paxir. a. : cu||e. a.
paxir zer : |+|tca. a.
paye. |. : |+a,. a.. ,+|ce. a.
paytext. |. : c+p|t+|e. |.
payn (bip) : c|. pan
payz. |. : +utcaae. a.
payza navn : cctcc|e
payza pan : aceac|e
payza pn : septeac|e
penav. a. : pseuccaae. a.
pevan. a. : |ate|p| te. a.
peve. |. : t|+cuct|ca. |.
peve kirin : t|+cu||e
pevezan. a. : c|. pevan
pehin : |+|,e. +ste
pehin bn : s |+|,||
l pehin bn : p|eac|e pcs|t|ca ccat|e
pehinandin (bipehinne) : |+|,||. teac|e
pehinn (bipehine) : s |+|,||. s teac|e
pehn. |. : ccup ce p|ec
pehn dan : ccaae| ua ccup ce p|ec. |ue|
pehz. |. : c|. payz
pehzok. |. : ,ea|e ce c|+asca |u|ce
pehlewan. a. : | |c. a.. c|+ap|ca. a..
|utteu|. a.
pehnav. |. : a+| c+,e. a.
pehnay. |. : |+|,eu|. |.
pehn. |. : L, c|. pehnay. !,seae||e. |.. t+|ca.
a.
pehtin (bipehte) : cu||e
peht : cu|t. -e
pehvan. a. : seat|ae||e. |.
pehvan. |. : ,+|ce. |.
pejac. |. : s+,e-|eaae. |.
pejel. |. : p|ae. |.. c|+ac|e s c|e c||s e
pejin. |. : c|. pjin
pejik. a. : |+ae+u. a.
pejilandin (bipejilne) : e||eu|||e|
pejilandok. |. : p||+tc||e
pejink. a. : c||ac|||e ce cc|s
pejiqandin (bipejiqne) : |+||e |+|||||
pejiqn (bipejiqe) : |e|+|||||. c|+ccusse|
pejqa : e\c|t+at. -e
pekandin (bipekne) : aett|e ea |u|te
pekn (bipeke) : sea|u||
pel. |. : c|+ace. |.
pel. a. : c|+|se. |.
pel. a. : |eu|||e. |.
pelandin (bipelne) : t te|. c+|esse|
pelate. |. : a+sse. |.
pelateman. |. : +sseac| e. |.
pelaxtin (bipelxe) : c|+se|. |asu|te|
pelimok. |. : c|+ue-scu||s. |.
peliqandin (bipeliqne) : c|. pelaxtin
peliqn (bipeliqe) : s c|+se|
peldank. |. : pc|te|eu|||e. a.
pele. |. : p|+te+u ce c+|+ace
pelgir. a. : p|acettes. |. p|.
pelhew. |. : , t+|
pelhrik. a. : |eu ce c+|tes
pelik. |. : ceac||e|. a.
pelikn (bipelike) : L,a+|c|e| cu+t|e p+ttes
!, se |ec|ccue|||e|
pelisandin (bipelisne) : L,||c|sse| !,c|.
melisandin
pelisn (bipelise) : L,se ||c|sse| !,c|. melisn
peliandin (bipeline) : c|spe|se|
pelin (bipelie) : se c|spe|se|
pelixandin (bipelixne) : c|. pelaxtin
pelixn (bipelixe) : c|. peliqn
pelse. |. : cut|a. a.
pelk. a. : L,p t+|e. a. !, teaeat. a.
L)?
Vate
pelm. |. : a+| c|ct|ca. |.
pelo. |. : |eu cu c tcaaet
peloxte. |. : c|+acca. a.
pell. |. : ccu||||e. |.
pemb. a. : cctca. a.
pemt. a. : ccu||||e ce c| e|t
pem. a. : c|. pemb
penah. |. : +c||. a.. |e|u,e. a.
penbe : |cse (ccu|eu|,
penc. |. : p+tte. |.
bin penc ... kirin : cpp||ae|
pencegot. a. : acu. a.
pencere. |. : |ea t|e. |.
pencer. |. : +at||+\. a.
pend. |. : ccase||. a.
pend dan : ccase|||e|
peng : st+,a+at. -e
pengan (bipenge) : c|. pengihn
pengav. |. : a+|+|s. a.
pengihn (bipengihe) : L,st+,ae|. c|cup||
!,seac|,ue|||||
pengir : |ape|a +c|e
pengizn (bipengize) : ||ccc|e|
penr. a. : ||ca+,e. a.
penr jaj : ||ca+,e +u\ |e|ces
penr kesidand : ||ca+,e ccase|
c+as ce |e+u s+| e
penrok. |. : , t+|
penple. |. : p+p|||ca. a.
penqinot. |. : c|||et ce c+acue
peperik. |. : a||+,e. a.
pepik. a. : p|ec ce acutca. ce c| |e etc.
pepirk. |. : c|. peperik
pepk : a|s |+c|e. p|tc+c|e
pepk. |. : ccuccu. a.
peple. |. : c|. penple
peqandin (bipeqne) : c|. teqandin
peqjok. |. : cu||e. |.. +apcu|e. |.
peqn (bipeqe) c|. teqn
peqpeqok. |. : c|. peqjok
per. a. : p|uae. |.
perans. |. : c|. paras
pere. |. : c|. pare
perem. |. : c|eeu\ ccup s |+ c||ea
perifandin (biperifne) : ,ca||e|
perifn (biperife) : se ,ca||e|
perinandin (biperinne) : ||e|
periqandin (biperiqne) : c|+se|. |cu|e|
periqn (biperiqe) : t|e c|+s . |cu|
perivandin (biperivne) : |eac|e
perivn (biperive) : se |eac|e
pern. a. : p|acette ce cc|s
perde. |. : L,||ce+u. a. !,pcs|t|ca. |. (aus|cue,
perdedar. a. : ccaest|cue c|+|, ces ||ce+u\
perdeket : eaceu||| . e
perdekule. |. : acust|cu+||e. |.
pere. a. : L,p+|+. a. !,+|,eat. a.
pere l dan : c+tt|e acaa+|e
pereong. |. : |utte. |.
pereong. |. : |utte. |.
pereong kirin : |utte|
perek. |. : e+u ,+:euse
perend. a. : ,|+|a ce |+c|e|
perendar : cca (+c|e|,
pereng. a. : c|+|se. |.
pereng av (`,
perespan. |. : p| ce. |.
perespan kirin : |+p| ce|
perespandin (biperespne) : |+p| ce|
pergal. |. : |+a|||e. |.. a+|sca. |.
pergar. |. : ccap+s. a.
pergihandin (bipergihne) : |+a+sse|
(*) Celadet Bedirxan menaya pereng av nnuta.
L)
Vate
pergihn (bipergihe) : t|e |+a+ss
perg : cu| |eaccat|e
perg ... bn : |eaccat|e|
pergn. |. : |eaccat|e. |.
pergna ... n : +||e| |+ |eaccat|e ce
perifn (biperife) : +|||e| a+tu||t
perik. |. : pet|te p|uae
peritandin (biperitne) : p|uae|
perit : c ,uea|||
peritn (biperite) : pe|c|e ses p|uaes. ses
pc||s. etc.
perixandin (biperixne) : c ac|||. +a +at||
perixn (biperixe) : L,se||cac|e|. s+a +at||
!,c+|+cue| (c|+ae+u,
per. a. : c+|ce. |. (c| ,
per. |. : p ||. |.
percar : scueat
permrg. a. : c aca. a.. esp||t. a.
perrek. a. : c|. permrg
perre : +|| t ce c|
perr : ce+u. ce||e
peran : a|s |+c|e
peran. |. : a|s |e. |.. p+u|et . |.
pertang. |. : p+p|||ca. a.
pernisandin (bipernisne) : | cu||e |+
a|s |e
pernisn (bipernise) : t|e c+as |+ a|s |e
pero. |. : ea|e. |.
peroedil : ea|eu\. se
perperk. |. : p+p|||ca. a.
perpitandin (biperpitne) : tc|c|e
perpitn (biperpite) : se c c+tt|e. se tc|c|e
persv. |. : ||uae. a.
bi persv ketin : sea||uae|
pertal. a. : e||ets. a. p|.
pertav. |. : || |e. |.
per. |. : c+ce+u. a.
perp. a. : a+|act. a.
perwane. |. : p+p|||ca. a.
Perwn. |. : |es l| |+ces
pesar. |. : ||+ac. a.. c t . a.. a |e. a.
pesin. a. : |c,e. a.
pesin dan : |+||e | |c,e ce. +ate|
pesn xwe dan : se +ate|
ji pesna xeber dan : p+||e| ea cc|a+at
pesnoy : +at+|c
pestewan. |. : p+ssepc|t. a.
pestewelat. |. : ,ea|e ce c|+asca |u|ce
pesxel : cca|cue. ccu||ca
pesxel. |. : cca|cue. a.
peilandin (bipeilne) : c|spe|se|
peiln (bipeile) : se c|spe|se|
peman : c|. poman
peman. |. : c|. poman
pek. |. : L, t|ace||e. |.
hevir pek : p||e cu |+ce
!,,cutte. |.
peokan. |. : act|ca. |.
petate. |. : pcaae ce te||e. |.
petx. a. : ae|ca. a.
petrk. a. : p+t||+|c|e. a.
petrk. |. : p+t||+|c+t. a.
pev : ccat|+ct|ca ce bi hev
pev n. pev ketin : c|. bi hev n. bi
hev ketin
pevn : c|. bi hev n
pevketin : c|. bi hev ketin
pey. a. : p|ec. a.
pey bi rikb : p| t
pey dan erd : |as|ste|
pey l kirin : |cu|e| +u p|ec
pey li erd kirin : aett|e p|ec te||e
pey j berdan : |+|sse|. |eacace|
pey : +p| s
pey n, pey hatin : su||e. succ ce|
pey ketin : pcu|su||e
dan pey : pcu|su||e
peya. a. : |ac||cu. a.. |caae. a.
LL)
Vate
peya bn : cesceac|e (ce c|e+|,
peyade. a. : |+at+ss|a. a.
peyam. |. : acue||e. |.
peyamber. a. : p|cp| te. a.
peyamber. |. : cca ce p|cp| t|e
peyar. a. : p| tca. a.
peyarar. |. : |e |+|t c t|e p|ec
bi peyar n : +||e| p|ec
peyda : cu| se t|cue
peyda bn : se t|cue|
peyda kirin : t|cue|. p|ccu|e|
peyhat : c+cet. te
peyiftin (bipeyive) : p+||e|
peyik : ++atc|+s
peyik : +,||e
peyivandin (bipeyivne) : |+||e p+||e|
peyivn (bipeyive) : c|. peyiftin
peyv. |. : p+||e|. a.
peyz. |. : c|. paz
peyk. |. : +|e|te. |.
peyr. |. : ||ce+u. a.
peyweste. a. cu |. : ea|+at ce sept +as
pez. a. : L,pet|t c t+|| (acutcas cu c| |es,
pez sp cu pez mn : c|as
pez re cu pez bizn : c+p||as
!,acutca. a.
les te|aes se |+ppc|t+at +u\ c|as scat |es
su|+ats:
k+ce:
pez sor cu pez zozanan : acutcas ce
|+ acat+,ae (peu est|a s,
pez avre. pez qerga
pez beraz cu pez beriy : acutcas
ce |+ p|+|ae
le|+,e
behz : |+ t te |s+ce||e
boz : t te ,||se
kevs : t te |+ua t|e
qemer : t te a+||ca
riser : t te c|+ac|e
sere : t te ac||e
tebe : +ec uae ||ste c|+ac|e
tehle : t te |s+ce||e |+ e ce ac||
-ut|es p+|t|cu|+||t s
kel : eacc|a
ker : cu| + |es c|e|||es ccup es
kerebehz : cu| + |+ t te |s+ce||e et |es
c|e|||es ccup es
hewser : cu| + |e ause+u cuscu
kur : cu| + |es c||e||es t+||| es p|us ce |+
ac|t|
kuregemer : cu| + |+ t te a+||ca et |es
c|e|||es t+||| es
qerga : +u\ eu\ ac||s
,e
emlik : +,ae+u acue+u-a
berx : +,ae+u
havir : +,ae+u cua +a
hogo : ce ceu\ +as
berindir : c|ec|s ce ceu\ +as
mazmaz. xesand : c ||e| ce ceu\ +as
beran : c ||e|
mih : c|ec|s. |.
les te|aes se |+ppc|t+at +u\ c+p||as scat
|es su|+ats:
k+ces
ht : c|c|a+||e
r : +a,c|e
dqor : c|c|s ce ht et ce r
serprt : p|ccult ce c|c|seaeat. pc|| |+|ce
et ,||s scac|e
le|+,e
LLL
Vate
ask : |+ue et : c|
al : |e ||cat c|+ac
hemis : eat| |eaeat c|+ac
heftreng : t+c|et
ho : +u pc|t|+|| |u|s+at et t+c|et
hever : c|+ac et ac||
an : t te |cusse
ximor : t te |+uae|cu\
zeng : |es c|e|||es et |e ause+u cua c|+ac
|+|teu\
-ut|es p+|t|cu|+||t s
bel : |es c|e|||es pc|atues
gokefik : cu| + ces c|e|||es |ca,ues.
|+|,es. pc|atues et p|c|caces
kir : cu| + ces c|e|||es ccu|tes et |+a+ss es
kol : s+as cc|aes
lo : +u\ c|e|||es |ca,ues
,e
kar emze : c|e|e+u acue+ua
kar : c|e|e+u
gsk : ccuc cua +a
hevr : ce ceu\ +as
titir : ce ceu\ +as
bizastir : ce t|c|s +as
bizatitir : ce t|c|s +as
ar ber : c| |e ce cu+t|e +as
pncber : ce c|ac +as
nr : ccuc
bizin : c| |e
LL!
Vate
ALFABE
Kirmanck (Zazak) Tirk
A a ............... adir, asin, Almanya ................ adam, at
B b ............... bira, ban, Bidls ...................... byk, bir
C c ............... ca, cr, cor ............................... can, cadde
............... im, ewlg, emigezek........ ocuk, p
D d............... dest, Diyarbekir, Drsim........ dal, day
E e ............... ez, Erzingan, Erzirom ............ el, eldiven
............... rxat, l, qbal ...................... -
F f ................ fek, farisk, Fransa ................. fare, fstk
G g ............... ga, giran, Gimgim................... gl, gven
H h............... her, he, Hollanda .................. hemen, hava
i ................. bin, kirmanc, solin ................. srmak, k
................. sot, ran, talya...................... i, it
J j................. jhat, jan, Japonya ................. jandarma, jimnastik
K k............... kitab, kar, Kurdstan.............. kalkan, kk
L l ................ lal, lazut, Lic ......................... limon, leke
M m............. ma, mase, M ........................ mavi, maya
N n............... nan, newe ................................ ne, neden
O o ............... of, oda, ordu ............................ olmak, odun
P p ............... payz, Pran, Pali .................... parmak, pnar
Q q............... qeleme, quma, Qibris ............ -
R r ............... rind, radyo, Riha..................... resim, rzgar
S s ................ sip, simer, Swregi ................ serin, sar, ss
................ ima, e, a........................... iirmek, iman
T t ................ ti, tarx, Tirkiya ...................... tatl, tavan
Uu................ ut, uca, ucret .......................... t, cret
................ sul, rris, rrim .................. uzak, unutmak
V v ............... verg, velg, vate........................ var, ver
W w ............. wisar, we, welat .................... -
X x ............... xirab, Xarpt, xurbet .............. -
Y y ............... yaban, yar, yadgar................. yayla, yol
Z z ................ zaf, zerd, zaza ......................... zeybek, zavall