You are on page 1of 50

vl@tcGifhta&;rdwfquf

bk&ifuaejyD; ol@.rSL;rwf}uD;rsm;tm; vGJtyfvdkufaomyVd!m%fpmwrf;jzpfw,f? tJ'DtxJ


rSmtcGifhta&;awGudkpwifazmfjyvmw,f? Oyrm - vifr&SdawmhwJh rkqdkrwpfa,ufudkoluoabmrwl
bJeJ@oluaemufxyftdrfaxmifrjyKcsifbJeJ@ ol@udktwif;t"rRvufrxyfcdkif;&bl;? aemufta=uG;&SdwJhvl
wpfa,mufu ta=uG;twGuf ajr}uD;udkrodrf;eJ@ odrf;zdk@&Sd&ifawmh 'DudpP 'DudpPawGeJ@aqmif&Gufyg? 'gu
ruUemumwmxJrSm azmfjyay;xm;w,f? aemufOyrmwpfcku *sL;vlrsdK;awGqDu acs,lxm;wJhaiGawGudk
t&ifwkefu *sL;awGb,frSmaevJodvm;? tcktDwvD/ t&ifu *smr%DrSmaew,f? [pfwvmwufvm
wJhtcsdefrSm *sL;awGtowfcH&w,f? *sL;awGub,fvkyfief;awGrSm awmf=uvJ? aiGacs;pm;wJhvkyfief;rSm
t&rf;awmfw,f? olwdk@uaiGacs;pm;=uw,f? uae@tcsdeftxd tar&duefrSm *sL;awGudkwtm;txl;So
jzifhcsrf;om=uw,f? tar&dueforwu a&G;aumufyGJ0ifr,fqdk&if *sL;awGqDuydkwfqHacs;&w,f? tJ
avmufxdcsrf;omw,f? tJawmh *sL;awGur*~emumwmpmcsKyfacwfuwnf;u aiGacs;pm;jyD;omjzpf
w,f? wu,fcsrf;omwJhvlawGbJ? b,fvdkvkyfjyDawmhvlawGtawmfr&SdwJhumvrSm csrf;om=uovJr
odbl;? 'ga=umifhr*~emumwmpmcsKyfxJu xnfhazmfjyxm;&w,f? *sL;awGqu
D acsaiGrqyfEikd cf ifrSm acs;
,lxm;wJholuG,fvGefoGm;r,fqdk&if ol@om;ol@orD; ol@t&dkwft&mqufcHwJholu 'Dta=uG;udkjyefqyfwJh
tcgrSm twdk;ray;&bl;? 'grsdK;awGudk azmfjyay;xm;w,f? xdkacwfumvwkef;u vlawG&oifhwJhtcGifht
a&;awGudk 'Dr*~emumwmxJrSm pwifpOf;pm;=uwm tJ'DuaejyD;rS rSwfrSwfom;om;r*~emumwmxJu
wpfckudkpmav;udk=unfhr,fqdk&if?
tcGifhta&;e@JywfoufjyD;awmh vlawGpwifpOf;pm;vm=uwJhtxJrSm uae@tcsdeftxdjrwfjrwf
Edk;Edk;wef;bdk;xm;&wJhpHwpfcktjzpfeJ@ vl@tcGifhta&;rSmjzpfay:vmwJh pmom;wpfcsdK@udk r*~emumwmrSm
xif[yfazmfjywmjzpfw,f? vGefcJhwJhESpfaygif; 800 avmufuqdk&ifusaemfwdk@EdkifiHrsmqdk&if bk&ifawGwpf
yg;jyD;wpfyg;}uD;pdk;aewJhacwf tJawmh bk&ifawGuvlawG&JhbmawGudkydkifvJ? oufODqHydkifvdkajymw,f? t
oufvJydkifw,f? vlvJydkifw,f? ajr,mtukefydkifw,f? tJ'Dvdkusaemfwdkwdkif;jynfawGrSm &J&Jawmuf
bk&ifhtm%mudkvHk;0 rwGef;vSefEdkifwJhtcsdefrSm b,folurSrpOf;pm;wJhtcgrSm bk&ifuaoqdkao/ &Sifqdk
&SifqdkwJhumvav;rSm taemuft*FvefEdkifiHrSm pwifpOf;pm;cJh=uw,f? t*FvefEdkifiHrSmbk&if&J@tm%m
udkavsmhcszdk@}udK;pm;cJh=uw,f? tJawmh No freeman qdkwJhtoHk;tE_ef;u tJ'DuaepoHk;wm free
man qdkwJh idea eJ@ Concept awGu t*FvefEdkfifiHrSm pwifay:vmcJhw,f? tJ'DuaejyD;awmh vl@
tcGifhta&;tawG;tac:awGpwifqif;oufvmw,f?
usaemfwdk@cifAsmwdk@u aexdkifwJhwdkif;jynfrSm b,fvlom;wpfa,mufurS pwifrpOf;pm;wJh
tcsdefrSm taemufEdkifiHawGrSmpwifpOf;pm;vm=uw,f? igwdk@u freeman jzpfw,f? vGwfvyfwJh
vlom;awGjzpfw,f? 'ga=umifhvGwfvyfwJhvlom;awGtjzpfeJ@ touf&Sif&yfwnfaewJhtcgrSmolaumif;
rsdK;awGu Oya'eJ@tnDqHk;jzwfwmrsdK;r[kwfbJeJh igwdk@vGwfvyfwJhb,fvlom;wpfa,ufudkrS jypf'%f
ray;&? axmufrcs&? jynfeif'%fray;&? wenf;enf;eJ@zsufqD;jcif;rcHap&? qdkwJht,ltqtawG;
tac:[m tJ'Dordkif;acwfumvwkef;uqdk&if tifrwefrScufcJw,f? awmf&Hkwef&HkrpOff;pm;&JwJh tawG;
tac:t,ltqawGjzpfw,f? bk&ifawG=uD;pdk;wJhacwf oufOD;qHydkifacwf armfr=unfh&JhwJhacwfumv
rsKd;awGrSm bk&ifudkqef@usifjyD; 'g[musaemfwdk@EdkifiHom;awGbJ? vGwfvyfwJhvlom;awGbJ? tJ'gudk
awmhOya't& r[kwfbJeJ@ w&m;pD&ifa&;eJ@ r[kwfbJeJ@ usaemfwdk@udkb,folurStjypfay;vdk@r&bl;?
qdkwJht,ltqawGu taemufEdkifiHrSmpwifcJhw,f? awG;ac:vmcJh=uw,f? yxrOD;qHk;xif[yfazmf
jywmusawmh r*~emumwmpmcsKyfuae pwifcJhw,f? t*Fvdyfvdkqdk&if Charta vkyfydkifcGifhrsm;udk
azmfjywJhpmwrf;? wenf;tm;jzifh yVd^m%fpmwrf;vkd@ac:w,f? uae@qdk&if Charta of United
Nation qdkwmay:vmw,f? ukvor*~yVd^m%fa=ujimpmwrf;? 'gu 'kwd,urBmppf}uD;jyD;wJhacwf

rSmay:vmw,f? r*~emumwmu =umoGm;jyD; ESpfaygif;b,favmuf&SdjyD;vJ? 800ausmfavmuf&SdoGm;jyD;?


tJ'DacwfuwnfupOf;pm; vmcJh=uw,f?
'D Concept awGudka'gifhavsmufo,fvmcJhw,f? 'D concept tajccHuaejyD;awmh
tar&duefawmfvSefa&;jyifopfawmfvSefa&;jzpfvmw,f? 'Dtar&duefawmfvSefa&;/ jyifopfawmfvSef
a&;awGtajccHjyD; 1948 ckESpfrSm UDHR vkdac:wJhtjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf;
ay:vmw,f? 'guawmh vl@tcGifhta&;&Jht=urf;jyifaemufcHordkif;jzpfw,f?
wdkif;jynfeJ@us,fjyef@oGm;&if 'g chatar jzpfoGm;w,f? 'ga=umifh The chatar of
united nation ukvor*~yVd^m%fpmwrf;vkd@oHk;wmjzpfw,f? r*~emumwmpmcsKyfu *|efbk&ifu
aejyDawmh ol@&Jhrl}uD;rwf&mawG=um;xJcsKyfwJhoabma&mufoGm;w,f? tJawmh*|efbk&ifuaejyD;awmh
ol@&Jhrl}uD;rwf&mawGudk oabmwlnDcsufay;vdkuf&w,f? 'ga=umifh chatar vdk@oHk;wmjzpfw,f?
obm0uaetcGifhta&;rSvl@tcGifhta&odk@
vl[mordkif;wckrSm tJ'Dumvwpfckjzwfoef;cJh&w,f? tJ'Dumvrsmaumif;wJhtcsuftvuf
awG&Sdovdk/ tm;enf;csufawGvJ&Sdw,f? state of Nature vdk@ajymvdk@&w,f? tJ'gbmvJqdkawmh
tJ'DumvrSmvltm;vHk;u qif;&Jcsrf;om&Sdvm;;? twlwlvkyfcsifwmvkyfcGifh&w,f? yxrwcsufu
vl[mobm0tajctaeatmufrSm touf&Sif&yfwnfcJh=uw,f? tJawmh obm0t& vlutouf
&Sif&yfwnfw,f? toufudkbk&m;ocif;u ay;w,fqdkwJht,ltqudk vGefcJhwJhESpfaygif;2000ausmf
avmufurSS pwifajymvmwmjzpfw,f? ody`Hynm&SifawG&Jh t,ltqusawmhvl@toufwnf&Sdvm
wmu ESpfaygif;oef;eJ@csDjyD;&SdwJhumvrSm vlawG[mol[moljzpfvmw,f?
bma=umifhjzpfvmwmvJqdkwmrajymawmhbl;aemf? vl[mvljzpfvmwmeJ@ Automatic ol@
rSmbm&Sdxm;vJ? touf&Sdvmw,f? 'ga=umifhtoufqdkwm obm0w&m;t& &SdvmwJhtcgrSm vl@&Jht
oufuol[moltvdktavsmufjzpfvmw,f? ody`Hynm&SifawG&Jh t,ltqu tJ'Dtwdkif;bJ? tJ'Dacwf
umvrSm }uddKufwJhypPnf;udkydkifvdk@&w,f? qdkvdkwmu EGm;wpfaumif;udkzrf;arG;vJ&w,f? ypPnf;udk
ydkifvJ&w,f? rykdifcsifvJ&w,f? ypPnf;ydkif;wJhudpPawGudk state of nature tajct
aeatmufrSmvlawGu wjznf;jznf;eJ@pwifusifhoHk;vmw,f? b,folurS cifAsm'DajruGufudkykdifygvdk@
ajymwmr[kwfbl;? vl[mobm0tajctaeatmufrSm ol@[molwjznf;jznf;eJ@ypPnf;awGydkifvmw,f?
automatic ydkifvm=uw,f? vl[mtpwkef;u 'DajrwpfuGufudkjcHxm;vdkufw,f? 'golajrjzpfoGm;
jyD;? oaX;wpfa,mufa,mufuay;wmr[kwfbl;? bk&ifuay;wmvJr[kwfbl;? b,folurSay;wmvJ
r[kwfbl;? ol@[molEGm;}uD;wpfaumif;udk obm0tajctaeatmufrSm&xm;=uw,f? tJ'DumvrSm
t"duuswmuvlawGuvGwfvyf=uw,f? vGwfvyfw,f? freeman bJ? free jzpfwJhtcsdef
rSmolwdk@twGuf raumif;bl;vm;/ 'ga=umifh tar&duefEdkifiHu freeman ajymw,f? olwdk@u free
society vdk@oHk;w,f? tar&duefEdkifiHom;awGu tJ't
D ay:rSmodyf*k%f,l=uw,f? igwd@k tar&duef
EdkifiHu free land bJ? igwdk@u free man awGjzpf=uw,f? vGwfvyfwJhvlom;awGjzpfw,f?
uae@tcsdeftxdoHk;w,f? vGwfvyfwJhudpPu [dkuwnf;u ordkif;u&SdcJhw,f? State of nature
atmufrSmvGwfvyfr_tcGifhta&;awGudk pwifusifhoHk;vmcJhw,f? vGwfvyfr_tcGifhta&;u State of
nature t,ltqacwfu&Sdvmw,f? vlawGu free bJ? 'gayr,fhtJ'Dwkef;u free qdkwmbmudk
ajymwmvJ? tcsKyftaESmifr&Sdbl;? twmtqD;r&Sdbl;? tJ'Dawmh tukefvHk; free bJ? vufawG@t&
b,fvdk[mrsdK;vJ? oGm;csif&moGm;vdk@&w,f? pm;csiw
f mpm;vd@k &w,f? vkycf sifwmvkyfvdk@&w,f? b,f

vdk[mrsKd;awGvJ? Oyrm - vlwpfa,mufudkowfr,f? owfvdk@r&bl;vm;? &w,f? ta&;,lr,hf&J&Sdvm;?


axmifudk&Sdvm;? &Jpcef;&Sdvm? tpdk;&&Sdvm;? r&Sdbl;? free bJvlwpfa,mufudk owfcsifwdkif;owf
vdk@&w,f?
rdef;uav;wpfa,mufudk rVdef;usifhcsifwdkif;usifhvdk@&w,f? tukefvHk;awmhraumif;bl;? b,ft
ydkif;uaumif;jyD; b,ftydkif;uraumif;wmvJ? wpfydkif;uraumif;bl;qdkwJh tydkif;udkolpOf;pm;wmu
vl@usifh0wft&pOf;pmwm? 'grsKd;awGvkyfwmuraumif;bl;? olrsm;udkoGm;jyD; rk'defusifhwmraumif;bl;?
tm;enf;oludkESdyfpufwmraumif;bl;? vlawGrSm&SdoifhwJhvlusifh0wfawGeJ@ pOf;pmvmw,f? tJ'Dacwfu
vlawGu 'gawGudkrpOf;pm;ao;bl;? State of nature atmufrSmr pOf;pm;=uao;bl;? olwdk@u
free bJ? qdkawmh tJ'DacwfrSmrpOf;pm;=ubJe@J free jzpfwJhtcsdefrSkmolwdk@ twGufraumif;bl;vm;?
aumif;w,f? 'gayr,hf free jzpfwJhtcsdefrSm olwdk@ua'gufavSsmufusifhoHk;vmw,f? tck&Sdao;vm;?
'gudkbmvkyfvdkufwmvJ? bmjzpfvdk@qufroHk;awmhwmvJ? aumif;wmu }udKufwJhae&mudk oGm;vkd@&
w,f? tckqdk&if[dkbuful;oGm;&if jrefrm/ 'Dbufqdkxdkif; usaemfwdk@bm av#muf&vJ? ADZmav#muf
&w,f? 'Dtwdkif;oGm;vdk@r&bl;? rJaqmufuae AefaumufudkoGm;csifwdkif; oGm;vd@k r&bl;? obm0
udkjyef=unfhr,fqdk&if oGm;csifwdkif;oGm;vdk@&w,f? pm;csifwJhopfyifudk cl;pm;vdk@&w,f? }udKufwJh
rdef;uav;udk rk'defusifhvdk@&w,f? }udKufw,fqdk&ifvkyfcGifh&Sdw,f? state of nature bJ? olwdk@
twGufaumif;vm;? bmjzpfvdkqufvufrusifhoHk;awmhwmvJ? olwdk@twGufaumif;w,f? bmjzpfvdk@
qufvufrusifhoHk;awmhwmvJ? ordkif;acwfwpfacwfrSm qufvufrusifhoHk;awmhwmvJ? bmjzpfv@kd vJ?
ol[mvHkjcHKr_r&Sdawmhbl;? Free and unsaturation vlqdkwmvHkjcHKa&;uif;rJhwJhacwf wpf
acwfudkausmfjzwf&w,f?
usaemf olxuftiftm;}uD;vdk@&dkwfcsif&kdwfr,f? xkcsifxkr,f? oli,fcsifvdkykwfcsifykwfr,f?
usaemfwpfa,mufxJbJ avmu}uD;rSm cGeftm;t}uD;qHk;vdk@ ajymvdk@&rvm;? r&bl;? usaemfxuf }uD;
wJhvlu usaemfudk 'DvdkbJvmvkyfOD;rSmbJ? 'ga=umifh Thourmas habb uajymwmu War all
against all tukefvHk;u tukefvHk;udkqef@usifaewJhumvjzpfw,f? 'ga=umifhvlawGu rvHkjcHKr_
udkcHpm;vm=uw,f? rvHkjcHKr_udk cHpm;vmwJhtwGuf vlqdkwmwpfa,mufwnf&yfwnfvkd@r&bl;? tJ'D
tcgusawmh vlawG[mvl@tzGJ@tpnf; aygif;pyfae&w,f? wa,mufxJaevdk@r&awmhbl;? wa,mufxJ
aewm rvHkjcHKawmhbl;? 'ga=umihf vlawGu xdktcsdefuwpfa,mufxJraeawmhbJeJ@ vl@tzGJ@tpnf;
eJ@aygifpnf;aexdkif&wJhacwfudk a&mufvmw,f? 'ga=umifhvl[m social animal vdk@ajymwm
jzpfw,f? vlwpfa,mufxJaevdk@r&bl;? pkaygif;aexdkif&wJh owW0gjzpfw,f? tJ'Doabmudkem;vnfvm?
vlwa,mufxJaevdk@r&bl;? pkaygif;ae=u&w,f? rvHkrjcHKjzpf wJhta=umif;jycsufuaejyD;awmh vlawGpk
a0;aexdkifvm=uw,f? usaemfwdk@Ak'<bmomrSma*g"rR wa,mufxb
J Jaevdk@r&bl;? jrwfpGmbk&m;
uw&m;usifhw,fqdkjyD; awmxJrSm (6) ESpfbJcHw,f? vl@tzGJ@tpnf;rSm jyefaygif;ae&w,f? Jesus
Christ vJaevdk@&vm;? r&bl;? oGm;aevdk@&vJc%av;bJ? jyD;&ifvl@tzGJ@tpnf;udk jyefaygif;ae&w,f?
ajymcsifwJh point uvl[mvl@tzGJ@tpnf;rSm wpfa,mufxJ&yfwnfaevdk@r&bl;? oGm;aevdk@&vJ
c%bJ? jyD;&if society udkjyefaygif;&w,f? ajymcsifwJh point uvl[mvl@tzGJ@tpnf;rSmwpfa,muf
xJ&yfwnfvdk@r&bl;? aygif;pnf;aexdkifvdkuf=u&w,f? tJ'Dvdkaygif;pnf;&yfwnfwJhtcgusawmh ckewkef;
uusaemfwdk@vl@tzGJ@tpnf;rSm&SdwJh &mE_ef;jynfhvGwfvyfr_awGudkqufvufusifhoHk;vdk@r&awmhbl;? aygif;
pnf;aexdkifvdkuf=u&w,f? tJ'DrSm vlOD;a& (50) avmuf&Sdcsif&Sdr,f? (500) avmuf&Sdcsif&Sdr,f?
(50)avmufjzpfjzpf/ (500)avmufjzpfjzpftpkta0;a&mufwJhtcgusawmh t&ifwkef;uolvkyfcsifwmudk
vkyfr,f wpfa,mufwnf;wkefu oGm;csif&mudkoGm;r,f? pm;csifovdkpm;r,f? qdkwmudkvkyfvdk@r&
awmhbl;? 'Dvl@tzGJ@tpnf;&Jh csrSwx
f m;wJhpOf;rsOf;pnf;urf;twdkif; vdkufem&yfwnfEdkifzdk@ }udK;pm;vm&
w,f? tJ'DtcgrSm olrlvwkef;u &Sdxm;jyD;om;tcGifhta&;awGxJu wpfcsKd@udkolpGef@vGwfay;&w,f?
Oyrm - tajccHvGwfvyfr_tcGifhta&;rsm;? wpfa,mufxJtpkta0;tjyifbufudk }uddKkufovdkxGuf

vdk@&vm;? ra&awmhbl;? olwdk@bmudkemcH&vJ? 'DtzGJ@xJuwenf;tm;jzifh'DtzGJ@ acgif;aqmifucsxm;wJh


pnf;rsOf;pnf;urf;awGudk vdkufem&r,f? tJ'Dacwfumvu Magic power bJ? cGeftm;}uD;ol
wJholu tkyfpdk;oGm;wmbJ? tJ'DtzGJ@rSm&SdwJhacgif;aqmif&Jh pnf;rsOf;pnf;urf;udkemcH&w,f? 'gjzifh&if
bmjzpfvdk@acgif;aqmifawG&Jh pnf;rsOf;pnf;urf;awGudk emcH&wmvJ? wu,fvdk@aygif;raebl;qdk&ifbmjzpf
rvJ? vHkjcHKr_r&Sdawmhbl;? 'ga=umihf rSwfxm;zdk@u vGwfvyfr_e@JvHkjcHKr_jy\emu vl@tzGJ@tpnf;&Jhtp
ydkif;uaepay:vmwmuae uae@tcsdeftxdbJ? uae@tar&duefjynfaxmif pkrSm&ifqdkifae&wJhjy\em
u'gbJ? tD&wfrSm&ifqdkif&w,f? t*FvefrSm &ifqdkif&w,f? xdkifrSm&ifqdkifae&w,f? vGwfvyfr_eJ@
vHkjcHKr_jy\emwufvmw,f? vl[mvGwfvyfr_udkvdkcsifw,f? rvdkcsi;f bl;vm? vdkcsifwmbJ? 'gayr,fh
&mE_ef;jynfhvGwfvyfr_@vdk@&ao;vm;? r&awmhbl;? bmvdkcsifvdk@vJ'gu? vHkjcHKr_udkvdkcsifvdk@? 'DESpf
ckuwpfpHkw&mqef@usifvm;? vGwfvyfr_rsm;rsm;vkyfavav? bmusqif;vmavavvJ? vHkjcHKr_usqif;
w,f? vHkjcHKr_udkrsm;rsm;&atmif pnf;rsOf;pnf;urf;awGESif;uefay;vdkufr,fqdk&ifvJ? bmavsmhenf;oGm;
rvJ? vGwfvyfr_avsmhenfoGm;r,f? tJ'Djy\emu tckrSr[kwfbl;? vl@ordkif;tpuwnf;u &Sdaew,f?
vl@ordkif;tpuwnf;u&SdwJhjy\emwpfckjzpfvmw,f? urBmwckvHk;&ifqdki&f wJh jy\emjzpfvmw,f?
vGwfvyfr_udkqufvdkcsifw,f? wcsdefwnfrSkm vHkjcHKa&;uvJta&;}uD;vmw,f? qdkawmh tar&duefjynf
axmifpkrSm 'DZifbm (11)ujzpfoGm;w,f? }um;zl;vm;? bmtaqmuftOD;}uD; jydKusoGm;vJ? World
trade centre +ydKusoGm;wJhtcgrSm vl@ordkif;rSm tJ'Davuf}uD;rm;wJh &ufpufr_rsKd;wcgrSr}uHKzl;bl;?
wpf&ufwnfeJ@ wpfcsDwnfeJ@ wcgwnf vl 3000 ausmfudk&Sif;ypfvdkufw,f? 'DwcgbJ}uHKzl;w,f?
usaemfoGm;avhvmcGifh&oGm;w,f? tJ'DtaqmuftOD;}uD;udk+ydKusoGm;wJh ae&mayghAsm? tJawmh tJ'D
umvusawmh tar&duefEdkifiHom;awGtm;vHk;[m bmudkvdkcsifw,fxifvJ? vHKjcHKr_udkvdkcsifvm=u
w,f? orwa*smhbk&Sf udk,fwdkifxGufajy;&w,f? oluwDADu=unfhw,f? 'Dowif;[m =unfhaumif;
aumif;eJ@=unfhaew,f? aemufawmhb,f[kwfrvJol@&JhtdrfjzLawmf yifw*HkppfXmecsKyf udk0ifcsw,f?
oludk,fwdkifxGufajy;&w,f? tJ'DvdkjzpfwJhtcsdefrSm tar&duefEdkifiHom; tm;vHk;jzpfcsifwJh qENuvHkjcHKr_
udkvdkcsif=uw,f? qdkwJhtajccHuaejyD;awmh orwa*smhbk&Sfudk tm%mtawmf rsm;rsm;ay;vdkufw,f?
'gaoG;qlaewJhumvjzpfwJhtwGuf? csufcsif;}uD;jzpfoGm;wJh tcgusawmhtukefvHk;a=umuf oGm;w,f?
wcgrS tar&duefEdkifiHrSm 'DvdkrsKd;a=umufp&mr&Sdawmhbl;? CIA bmnmqdkwmuvJ urBmwckvHk;
vGrf;rdk;wJhwdkif;jynf? odyfaumif;wJhemrnf}uD;wJh axmufvSef;a&;tzGJ@}uD;wyf tzsufcHvdkuf&w,f?
yifw*GefppfXmecsKyf}uD; b,folrSrsufapmif;rxdk;wJh ae&m0ifcsoGm;w,f? tJ't
D cgrSm tar&duefEdkifiH
om;tukefvHk;a&SmhjzpfoGm;w,f? tar&duefEdkifiHom;awGtwGuf vHkjcHKa&;xdyfjzpfvmw,f? tJ'Dvdkjzpf
oGm;wJhtcsdefrSm tar&duefEdkifiHom;awG&Jh trsKd;om;uGef*&ufrSm 'Dwcga*smbk&Sfudk tm%mmay;vdkuf
w,f? tJ'Dvdktm%may;jyD;wJhtcgusawmh orwuvHkjcHKa&; ta=umif;jycsufeJ@ tcGifhtm%mrsm;rsm;
oHk;&ifbmjzpfoGm;EdkifvJ? b,fol@vGwfvyfr_udkxdvmrvJ? vlxkawG&JhvGwfvyfr_udk xdvmw,fqdkwJh[m
udk tar&duefEdkifiHrSkm&SdwJh wuUodkvfawG/ rD'D,mawG/ vl@tcGifhta&;tzGJ@tpnf; awGu jyefaxmufjy/
jyefjyD; campaign vkyfvm=uw,f?
tpdk;&udktjyeftvSefxdefnSdEdkif;zdk@twGuf jyef}udK;pm;vm=uw,f? [kwfw,f bk&Sf rif;udkig
wdk@tm%may;vdkufw,f? 'gayr,fhtJ'Dtm%mudk tuef@towfeJ@usifhoHk;&r,f? 'D[mudkawmhrif;wkd@
xufEdkif orSsumuG,fay;&r,f? qdkwJhtcgusawmhtpdk;&eJ@ tar&duefEdkifiHom;awGu jyef!Sd=u&w,f?
tar&dueforweJ@ tar&duefEdkifiHom;awGvkyfydkifcGifhqufay;xm;w,f? Oyrm -av,OfysHuGif;udk
oGm;w,f? oGm;wJhtcgrSmajcqHk; acgif;qHk;&Smw,f? tukefvHk;zdeyfuaejyD;awmh t0wftpm;tukef
vHk;c|wf&Skmw,f? &SmcGifhjyKay;&w,f? 'gayr,fhvdk@tckc&D;oGm;&ifuef@owfcsufrxm;&bl;? Oyrm &efukefuae rEWav;oGkm;&ifbmvkyf&vJ? {nfhpm;&if;wdkif&w,f? =um;zl;w,fr[kwfvm;? tdrfajymif;
&ifa&m &yfuGufvl}uD;udkoGm;jyD;awmhta=umif;=um;&w,f? tJ'gudktom;usoGm;w,f? Oyrm xdkif;EdkifiHom;wpfa,mufu tcsdefra&G;}udKufwJhae&mudkoGm;vdk@&w,f? oGm;wJhtcgrSm {nfhpm&if;
rwdkif&bl;? ajymif;csif&ifvJoGm;wdkifp&mrvdkbl;? tHh=ooGm;w,f? 'gjzifh&if &yfuGufvl}uD;awGu bmvkyf

aewmvJ? olwdk@tvkyfudkolwdk@vkyf=uw,f? xdkif;eJ@ jrefrmuGmoGm;w,f? usaemf em;rvnfawmhbl;?


bmjzpfvdk@vJ usaemfwdk@utydkusKd;oGm;jyD;? {nfhpm&if;wdkifwmudk wm0efwpf&yfvdk jzpfoGm;w,f?
{nfhpm&if;rwdkif&&if tr_wpfckckudkusL;vGefrdovdkcHpm;vm&w,f?
xdkif;rSmu {nfhpm&if;wifp&mrvdkbl;? cifAsmtjypfvkyf&if cifAsmudkzrf;r,f? tar&duef
EdkifiHrSmvJawG@vm&w,f? vHkjcHKr_u xdyfjzpfvmw,f? vHkjcHKr_jzpfwJhtwGuf ta&;}uD;wJhavqdyf}uD;/
blwm}uD;awGrSm &SmazG;=uw,f? &SmazG;cGifhay;&r,f? 'gayr,fh usaemfwdk@tar&duefEdkifiHom;awGc&D;
oGm;wmudkawmh cifAsmrwm;eJ@? wm;vdk@r&bl;? cGifhrjyKbl;? }udKufwJhtdrfrSmoGm;r,f vGwfvyfr_ay;
&r,f? ponfjzifh vGwfvyfr_tcGifhta&;tawmfrsm;rsm;udk tar&duefEdkifiHom;awGu qufvufxdef;
xm;Edkifw,f? ajymcsifwJh point uvl@tzG@J tpnf;rSm vl@ordik ;f tpu &SdwJhjy\emu tckxdquf
&SdaecJhw,f? 'guta&;}uD;w,f? tJ'ga=umifhvl[m bma=umifhvl@tzGJ@tpnf;rSm aygif;pnf;jyD;aexdkif
&wmvJ? vHkjcHKa&;udkvdkcsifwJhtwGufa=umifh?
vHkjcHKa&;a=umifhtcGifhta&;wpfpHkwpf&m pGe@f vGwfvdkuf&w,f? uef@owfcHvdkuf&w,f? 'ga=umifh
vl@tcGifhta&;awG[m obm0tcGifhta&;uaeqif;oufvmw,f? ckeajymwJhtouf&SifydkifcGifhwdk@ypPnf;
OpPmydkifqdkifcGifhwdk@ tajccHvGwfvyfr_tcGifhta&;wdk@u ynm&SifawGoHk;oyfjywmu obm0uvmw,f?
b,folurSvmjyD;ay;xm;wmr[kwfbl;? udk,fbmom obm0tavsmuf&Sdxm;jyD;omjzpfw,f? ydkifqdkif
xm;jyD;om;jzpfw,f? uae@txd 'DtcGifhta&;awGudkqufvufusio
fh Hk;vmw,f? 'gayr,fhtuef@t
owfeJ@jzpfvmw,f? 'ga=umifhvl@tcGifhta&;u obm0tcGifhta&;uaewpfpdwfwpfydkif; ajymif;vJvm
w,fvdk@ajymwmjzpfw,f?
vlusifh0wfrSvltcGifhta&;odk@
vlusifh0wfqdkwmbmvJ? 'Dvluawmhvlusifh0wfeJ@udkrnDbl;? bmudkajymwmvJ? vlawGusifh
usefaexdkif&r,f? vl@tzGJ@tpnf;uowfrSwfxm;wJh pnf;rsOf;pnf;urf;awGudkvdkufem&r,f? 'gqdk&if
vl@usifh0wfqdkwmbmudkajymwmvJ? b,fvdkem;vnfvJ? rSm;w,frSefw,fqdkwmudkbmudk}unfhjyD;
ajymwmvJ? bmeJ@wdkif;vJ? tusifhraumif;bl;? aumif;w,fqdk&ifvl@usifh0wfbJvm? udk,fhxuftm;
enf;wJhvltEdkifusifhwm raumif;bl;qdkwJh pOfpm;csuf b,ftajccH upOf;pm;rSmvJ? vl@tcGifhta&;
qdkwm 'Dtwdkif;ajymvkd@rjzpfbl;? obm0tajctaeatmufrSm tJ'Dvdkjzpfvmw,f? jzpfvmwJhtay:rSm
vlvlcsif;'DvdkrsKd;Edkifxuf pD;eif;jyKwmraumif;bl;? tJ'gubmvJ? 'guvl@usifh0wfbJ? vl@usifh0wft&
pOf;pm;w,fvdk@ac:w,f? vlusifh0wfqdkwmb,fuaeqif;oufvmw,fqdkawmhrodbl;? 'gayr,fhajym
vdkuf&ifrodbl;vm;? odw,f? wcsKd@[mawGuajym&cufw,f? 'gayr,fh&Sdawmh&Sdw,f? =um;zl;vm;?
vl[macG;xufrdkufw,f? bmudkajymcsifwmvJ? usaemfavhvmcJhbl;w,f? tazt&if;uorD; t&if;udk
rk'def;usifhw,f? aemufwpfcgzatt&if;eJ@orD;t&if;u vifr,m;tjzpfaygif;oif;aexdkif=uw,f?
tJ'gu wu,f&Sdw,f? om;orD;arG;vm=uw,f? tJ'gudkusaemfwdkvufcHvkd@&vm? bma=umifh
vufrcHEdkifwmvJ? vl@usifh0wf a=umifhvufrcHEdkifbl;? 'gjzifh&ifvl@usifh0wfqdkwmbmvJ?
'gayr,fhajymvdkufwmeJ@em;vnfw,f? tJ'D bmvJvdk@ajymvdk@r&wJht&muaejyD;awmh vl@tcGifh
ta&;qif;oufvmw,f? vl@usifh0wfudk cifAsmwdk@wef;bdk;rxm;bl;vm? vl@[mvl@tzGJ@tpnf;rSmaewJh
tcgrSm vlusifh0wfqdkwmvdkufem&r,f? 'g}uD;udk pm&GufxJrSmtwdtusazmfjy ay;xm;wmr&Sdbl;?
ordkif;acwf wpfacwfrwlbl;? vltzGJ@tpnf;wpfckeJ@wpfckrwlbl;? ,Ofaus;r_/ bmoma&; aemufcHordkif;
awGrwlbl;? rwlwJh tay:tajccHrlwnfjyD;awmh vufcHxm;wJhvl@usifh0wfawGu ajymif;vJoGm;w,f?
ajymif;vJaomvnf; tJ'DpHawGu vl@tzGJ@tpnf;xJrSmr&Sdbl;vm;? vltzGJ@tpnf;wdkif;/ a'owdkif;ae&m
wdkif;rSm&Sdw,f? vlusifh0wfeJ@vlawGu &yfwnf&Sifoefae=uw,f? ajymcsifwJh point utJ'Dvlusifh0wf
awGuaetedyfhqHk; pHxm;csufawGudk vl@tcGifhta&;tjzpf vufcHvmw,f? yxrqHkpma=umif;udkzwf
=unfh&atmif? b,f[muawmhaumif;w,f? b,f[muawmhraumif;bl;qdkwJhowfrSwfcsufawGay:
vmw,f? tJ'DowfrSwfcsufawG[mvl@usifh0wf&JhtajccHbJ? vl@tzGJ@tpnf;rSmaexdkifwJhtcgusawmh t

jyeftvSefqufqH=u&w,f? rqufqHbJaevdk@&vm? r&bl;? 'DrsufESmawGudkjrifae&w,f? rjrifcsif&ifvJ


jrif&w,f? cifAsmxGufajy;vdk@r&bl;? vl@tzGJ@tpnf;xJrSmaejyD;rqufqHcsifbl;qdk&if ol@udkvlawGu
b,fvdk oabmxm;rvJ? Oyrm - vl 50&Sdr,f 500&Sdr,f? vlwdkif;uvltzGJ@tpnf;rSm0ifae=u&w,f?
0ifaewJhtcgrSm tJ'Dvlwpfa,mufuwjcm;vleJ@bmvkyf&rvJ? qufqH&r,f? igawmhrqufqHcsifbl;
vdk@ajymvdk@& rvm? rqufqHbJaewJhvludk wdkif;jynfub,fvdkoabmxm;rvJ?
'DvluawmhvluGpmbJ? vlqdkwmqufqHa&;udkvkyfudkvkyf&w,f? qufqHaexdkifwJhtcgowf
rSwfcsufawGay:vmw,f? 'kwd,pma=umif;? state of Nature atmufrSm vkyfcsi&f mvkyfciG &hf SdcJw
h ,f?
vlawGuaumif;w,fvdkvufcHxm;wJt
h &mawGtm;vHk;udk qufvufjyD;rusifhoHk;=uawmhbl;? b,fvdk
qufqHa&;uawmhaumif;w,f? b,fvdkqufqHa&;rsKd;awmhraumif;bl;qdkjyD; wlwlnDnDvufcHwJhpH
owfrSwfcsufawGuaejyD;awmh vl@usifh0wfjzpfvmw,f? vltrsm;a&S@rSm umrqufqHwmraumif;bl;?
vufcHvm=uw,f? rav;rpm;qufqHwmraumif;bl;? 'gawGuvlusifh0wfawGjzpfvmw,f? tm;}uD;
olutm;enf;oludk EdkifxufpD;eif;ESdyfpufnSif;yef;wmraumif;bl;? 'gawGudk vl@tcGifhta&;tjzpfpOf;pm;
vm=uw,f? 'Dt,ltqrsdK;udk wpfrsKd;jyefjyD;xifwJhvl&Sdw,f? Oyrm - jrefrmjynfrSm pma&;q&m
rif;od%fQa&;xm;wJh0wWKwpfyk'fxJrSm awmfawmfa=umufp&maumif;wJh tawG;tac:wpfckygvmw,f?
oli,fcsif; rif;pOf;pm;=unfhyg? avmu}uD;rSma=umifawGu =uGufawGudkowfjzwfpm;=uw,f? 'gayr,fh
a=umifawG&Jhvkyf&yfu rw&m;ygbl;vdk@b,folursm;pGufzufwm&Sdv?J oli,fcsif;rif;pOf;pm;=unfhyg
awmxJrSm jcaoFhawGusm;awGu cGef;tm;Avao;i,fwJhorif;awG '&,fawGudkowfjzwfpm;=uw,f?
'Dvkyf&yff[mrw&m;ygbl;vdk@b,folua&S@aevdkufay;wm&SdovJ? oli,fcsif;avmu}uD;rSmae&ifcGeftm;
}uD;atmifvkyfyg? cGef;tm;}uD;wJhvl[mavmu}uD;rSm bmvkyfvkyfvkyfvdk@&oGm;w,f? 'DtawG;tac:
t,ltqudkvufcHEdkifovm;? wd&d>meftwGufawmh'Dt,ltqu aumif;w,f? vlawGtwGufvufr
cHEdkifbl;? bmvdk@wd&dqeftwGufvufcHwmvJ? vlawGvdktodnm%fr&Sdbl;? vlusifh0wfawGqdkwmr&Sdbl;?
vlawGumrqufqHw,f? wd&d>mefawGumrqufqHw,f? bmjcm;emovJ? wd&d>meft,ltqudkvl
awGrSmoGm;xnfhvdkuf&if vlawGutm;}uD;vmatmif}udK;pm;vmawmhr,f? tm;}uD;&ifbmvkyfvmEdkif
vJ? tm;enf;wJholawGudktEdkifusifhvmEdkifw,f? tawG;tac:t,ltqu odyfudkta&;}uD;w,f? vl
wpfa,mufcsif;pDudk Massage ay;oGm;w,f? rSefuefwJhtawG;tac:t,ltqawG&Sdzdk@vdktyfw,f?
vifa,musFm;awGu ZeD;om;orD;awGtay:rSm tvkyftausG;jyK&r,f? =unfh&wma,musFm;av;awG
uodyfjyD;vufrcHcsif;bl;? udk,fhZeD;onfudk vkyfudkifrauGs;arG;bJ ypfxm;wmaumif;vm;? raumif;bl;?
wcsK@d &Sw
d ,f? r,m;jzpfwhJvlu vif;jzpfwhJoludkwu,fhvkyfauGs;wm&Sdw,f? vm&_d;rSmawG@&
w,f? yk*~dKvf&Jhemrnfu udkpdk;jrifh apmfbGm;trsKd;? 'Dvlu wae@wae@bmvkyfvJqdkawmh bdef;}uD;vJ&SL
w,f? ae@vnf 12 em&Davmufqdk&if oef;vmjyD;? 'Dtwdkif;bJ? xl;qef;w,f? oltcsdefa&mufvmjyD;qdk
&ifwtm;oef;w,f? rsu&f nfawGusvmw,f? [if;csufwmt&rf;aumif;w,f? 'DrSma&;xm;wmeJ@
ajymif;jyefjzpfaew,f? 'DtrsKd;orD;u oltrsKd;om;udkt&rf;cspfw,f? ola,musFm;bmrSrvkyf&bJae&
w,f? tdrfrSmxrif;[if;csufr,f? bdef;&SL;r,f? rdefruvHk;0udkvkyfudkif&SmazGauGs;arG;w,f? 'grsKd;eJhwdk;wJh
tcgusawmh pma=umif;av;eJ@enf;enf;ajymif;jyefjzpfomG ;w,f? aemufwpfcku vlvlcsif;cGJ;jcm;wmr
aumif;bl;? vufcHvm;? bmtaeeJ@pOf;pmwmvJ? vl@usifh0wftaeeJ@pOf;pm;vm=uw,f? olvJvlbJ?
r&Sdqif;&JwJhvlawGudk jzpfEdkif&ifay;urf;oifhw,f? ulnDoifhw,f? apmifha&Smufoifhw,f? 'D[mawGu
vlusifh0wftaeeJ@=unfhjyD; vlawGvufcHvm=uw,f? wjznf;jznf;eJ@vlawGpOf;pm;vmwJhtcgrSm 'Dvdk
pOf;pm;csufawGay:vmw,f? wpfa,mufeJ@wpfa,mufcspf}udKufygvsufeJ@ tdrfaxmifzuftjzpfvufxyf
cGifhray;wm 'gvlusifh0wft&rjzpfoifhawmhbl;? ajymcsifwmu vlusifh0wftajccHpOf;pm;csufuaejyD;
awmhtaumif;qHk; wenf;tm;jzifhtedyfhqHk;wefb;dk xm;vmwJh? b,folrqdktenf;qHk;vufcHvmwJh[m
awGuaejyD;awmh pHxm;csufawGuaejyD;awmh vl@tcGifhta&;jzpfvmw,f? vlusifh0wfawGu trsm;}uD;
&Sdw,f? vl@usifh0wfwdkif;u vl@tcGifhta&;jzpfrvmEdkifbl;? ESpfydkif;cGJ;xGufoGm;w,f? atmufrSmay;xm;
wJhtydkif;awGu vltcGifhta&;tjzpfeJ@jzpfvmw,f? vlusifh0wftaeeJ@pOf;pm;=u&if vltm;vHk;u}udKuf
wJhvlusifh0wfuaejyD;awmhvl@tcGifhta&;jzpfvmw,f? b,folrqdk rGwfpvifvm/ Akk<bmomvm;/

c&pf,mefvm; tukefvHk;vufcHwJh vlusifh0wfawGu vl@tcGifhta&;jzpfvmw,f? vlusifh0wfuaejyD;


awmhtedyfqHk;pHxm;csufawGu vl@tcGifhta&;jzpfvmw,f? pOf;pm;=unfhr,f? wpfa,mufudk 5 ck
avmufcsa&;=unfhr,f? vl@tcGifhta&;jzpfrvmbJvlusifh0wftaeeJ@ quf&SdaewJhvl@usifh0wfawGubm
awGvJ?
vlusifh0wfwdkif;u vl@tcGifhta&;jzpfrvmbl;? Oyrm - qif;&Jom;awGudkOyuQmjyKxm;r
aumif;bl;? 'gudkvlusifh0wftaeeJ@vufcHw,f? 'gayr,fh tcGifhta&;jzpfrvm;bl;? tcGifhta&;vdk@ajym
&ifqif;&Jom;awGu awmif;qdkcGifh&SdoGm;r,f? qif;&Jom;awGudk OyuQmjyKxm;wmraumif;bl;? apmifh
a&Smufoifhw,f? apmifha&Smufcsifapmifha&Smufr,f? rapmifha&Smufcsifbl;qdk&ifvJ&w,f? vlusifhu'gbJ?
qif;&Jom;wpfa,mufudkawG@w,f? olawmif;pm;wpfa,mufudkawG@w,f? ay;urf;pGef@usJoifhw,f?
ay;vkd@&Sd&if&r,f? ray;&ifr&bl;? igvmawmif;r,f? cifAsmay;&r,f? ajymvkd@&rvm;? 'ga=umifhvl@tcGifh
ta&;rjzpfvmbl;vdk@ajymjcif;jzpfw,f? 'gayr,hf wcsKd@vlusifh0wfawGu vl@tcGifhta&;jzpfvmw,f?
arwWmw&m;ubmvJ? vlwpfa,mufupdwfaumif;w,f? pdwfcHpm;csufjzpfw,f? vlwpf
a,mufupdwfwdkw,f? tJ'gbmvJpdwfcHpm;csufjzpfw,f? pdwfcHpm;csufwdkif;udk arwWmw&m;vdk@ajymvdk@
&rvm;? pOf;pm;=unfhr,f? arwWmw&m;u oifh&Jhwef;bdk;wpf&yfjzpfw,f? pdwfrSmqdkwmcHpm;csufawGt
rsm;}uD;&Sdw,f? aysmfwm&Sdr,f? 0rf;omwm&Sdr,f? 0rf;enf;wm&Sdr,f? 'gpdwfcHpm;csufawGbJ? arwWmw
&m;uvlr_qufqHa&;udkvGrf;rdk;w,f? arwWmw&m;&Sd&ifaumif;w,f? 'gayr,fh vlrSmtjrJwrf;arwWmw
&m;&Sdw,fvdk@ajymvdk@r&bl;? cef@rSef&cufw,f? arwWmw&m;&SdwJhvlvJ&Sdr,f? ar;cGef;u arwWmw&m;
[mvlr_qufqHa&;udk vGrf;rdk;w,fqkad yr,fh wcgw&HrSmcgoD;wJhqufqHa&;vJ &Sdcsif&SdoGm;wwfw,f?
arwWmw&m;raumif;bl;vdk@ajymwmr[kwfbl;? vlusifh0wfvdk@ajymvdk@r&bl;? vlusifh0wfuqufqHa&;
udkt"duxm;w,f? cifAsm&ifxJrSm arwWmw&m;&SdcsifrS&Sdr,f? r&Sd&ifvJ&w,f? 'gucifAsm&Jhtydkif;? 'gay
r,fhvludkqufqHwJhtcgusawmh vlusifh0wfu vl@udkvlvdkqufqH&r,f? arwWmw&m;u vlwpfa,muf
csif;pD;&JhpdwfydkifqdkifeJ@qdkifw,f? cifAsmusaemfudkvm qufqHwJhtcgusawmh arwWmw&m;tajccHeJ@vmr
qufqHeJ@? vl@usifh0wfuajymwmu vludkvlcsif;qufqHwm cifAsmrSmwm0ef&Sdw,f? arwWmw&m;udk
y,fwmr[kwfbl;? arwWmw&m;}uD;rm;&Sd&ifrsm;aomtm;jzifh vlawGudk,Of;,Of;aus;aus;qufqHjyD;
oabmxm;rSefrSef&Sdr,f? 'gudkajymif;jyefpOf;pm;vdkufvdk@r&bl;vm;? vlwpfa,mufu ,Ofaus;qufqH
wmudkolrSmarwWmw&m;&Sdw,fvdk@ajym&wmcufw,f? [efaqmifqufqHwmvJjzpfEkdifwmbJ? 'ga=umifh
vl@usifh0wfu arwWmw&m;udkt"durxm;bl;? vlusifh0wfuvlwpfa,mufudk vlvdkqufqH&r,f?
vl@tcGifhta&;vdk@ajymwJhtcgrSm vdkufpOf;pm;wwf&r,f? vl@tcGifhta&;uqdkwm rdk;ay:uusvmwmr
[kwfbl;? ajr}uD;xJuay:vmwJht&mvJr[kwfbl;? vlawGqDuay:vmwmjzpfw,f? vlawGupOf;pm;jyD;
ay:vmwJht&mawGjzpfw,f? tJ'DpOf;pm;csufawGuaejyD;awmh wlnDpmG vufcHxm;=uwJhvlusifh0wfawG
xJuaejyD;awmh vl@tcGifhta&;awGjzpfvmw,f? b,folrqdk'DtcGifhta&;awGudk &Sdoifhw,fqdkwm
aemufwpfqifhwufjyD; pOf;pm;vmw,f? jyef=unfh=unfhr,f vlusifh0wfawGxJuaejyD;awmh vl@tcGifht
a&;jzpfvmwmawGudkawGrdvm? vl@usifh0wfuaejyD;awmh =um=umae&if&if vl@tcGifhta&;jzpfoGm;Edkif
wm&Sdw,f?
vifa,musFm;u r,m;tay:rSm opPm&Sdoifhw,f? vdkufpOf;pm;=unfhr,f? udk,fh&JhZeD;r,m;
(odk@) udk,fh&JhcifyGefonfu opPm&Sdoifhw,fqdkwm=um&if vl@tcGifhta&;wpf&yfjzpfvmEdkifw,f? vufcH
Edkifvm? opPm&Sdoifhw,fqdkwmuawmhomreftm;jzifh vl@tzGJ@tpnf;uvufcHxm;wJhusifh0wfjzpfw,f
qdkwmvufcH;edkifvm;? opPmqdkwJhtoHk;tE_ef;u enf;enf;jy\em&SdEdkifw,f? vlwpfa,mufuopPm&Sd
r&SdqdkwmbmeJ@wdkif;wmrvJ? tcGifhta&;wpf&yfjzpfvmzdk@u wdwdususjzpfoifhw,f? wcgw&HrSm udk,f
tifrwefcspfwJh ZeD;r,m;u uG,f&mrSmtjcm;trsKd;om;wpfa,mufeJ@wpfae&mrSm xrif;twlwloGm;
pm;=uwm&Sdr,f? xrif;twloGm;pm;wmonfyifvSsif udk,fhpdwfxJrSm'DtrsKd;orD;u ighudkoPmr&Sdawmh
blvdk oHk;oyfcsifoHk;owfoGm;r,f? 'gudkol@udkoGm;ajymzdkvJcufaew,f? pum;vH;k udk,fwdkifujyoem
&Sdaew,f? b,fvdkudpPrsKd;jzpfrS opPm&Sdw,f? r&Sdbl;qdkwm ajym&cufw,f? 'gayr,fh aemufwenf;u
pOf;pm;vdk@&wmu wpfvifwpfr,m;pepfudk &nfnGef;wmjzpfw,f? wpfvif;wpfr,m;pepfudk usifhoHk;

oifhw,fqdkwJh[mudk pum;vHk;t&&Sif;oGm;r,f? 'D[mu vl@tcGifhta&;wpf&yfvdk@ajymEdkifr,f? 'D[m


rGwfpvif;wdk@eJ@qef@usifbufjzpfoGm;w,f? rGwfpvif;rSmu cifyGefonfwpfa,mufu auGs;arG;Ekdif&if
rdef;r (4) a,muftxd,lvdk@&w,f? 'DvdkrsKd;qdk jy\emjzpfoGm;Edkifw,f? ol&Jh pnf;urf;u rdefr}uD;u
oabmwl&r,f? aemufxyf,lwJhwpfa,mufu u,fwifwJhoabmeJ@,lwmjzpf&r,f? cspfvdk@}udKufvdk@
,lwmrsK;drjzpf&bl;? bma=umifh 'Dvdkjzpf&wmvJqdkawmh rGef[mrufvufxufrSm ppfawGjzpf=uwJhtcg
usawmh a,musFm;awGuppfxGuf&w,f? trsKd;orD;awGusefcJh&w,f? 'DtcgrSm 'Dpnf;r#Of;wpf&yfudkcs
ay;vdkufw,f? aemufwpfa,mufudk ,l&ifu,fwifwJhoabmbJjzpf&r,f? 'DvdkpOf;pm;csufawGeJ@us
awmhenf;enf;qef@usifbufjzpfoGm;w,f? tm;vHk;vufcHEdkifzdk@/ pHxm;csufawGjzpfvmzdk@twGufu enf;
enf;qef@usifbufjzpfoGm;Ekdifw,f? 'Drdkua&pDEdkifiHawGrSmqdk&if uav;awGuo
dk Gm;vdk@r&bl;? qGrf'if/
aemfa0/ 'defrwfeJ@wjcm;EdkifiHawGrSm =unfhr,f? uav;awGu wu,fhudkbk&m;wpfqlvdkbJ? uav;t
cGifhta&;udktjynfht0,lxm;w,f? q&m q&mrawGu ausmif;rSmoifay;xm;w,f? tdrfrSmvl}uD;awG
u&dkwfvdk@&Sd&if 'D phone eHygwfudkquf? &Jpcef; eHygwfu'g qdkjyD;ajymxm;ay;w,f? rdbuoGm;&dkwfjyD;
qdk&if zkef;udkaumufqufvdkufwmeJ@ q&murdbudkac:qljyD;? ac:aqG;aEG;vdk@remcHbl;qdk&if tJ'Duav;
udkrdbawGeJ@cGJ;xm;vdkufw,f? tar&duefrSmwcg}uHKzl;w,f? Armjynfom;bJ? uav;udk&dkwfw,f? &dkwf
wJh[mudkaqG;aEG;wJhtqifhra&mufbl;? tdrf;eD;csif;u &JudkoGm;wdkifvdkufw,f? &Jucsufcsif;vmzrf;oGm;
w,f? uav;eJ@cGJ;xm;vdkufw,f? ESpfESpf=umw,f? t}uD;tus,fjyefawmif;awmhrS tJ'Duav;udkjyef&
w,f? tJ'Dtdrfu woufvHk;rSwfxm;vdkufw,f? r&dkwf&Jawmhbl;?
tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf;tydk'f (25) udkjyef=unfhr,f? trsm;pku vl@
usifh0wfuaevmwJhpOf;pm;csufawGjzpfw,f? tvkyfvufrJhjzpfwJhtcg/ rusef;rrmjzpfwJhtcg? udk,ft*Fgr
oefrpGrf;jzpfwJhtcg/ rkqdk;rjzpfwJhtcg? touft&G,ftdkrif;wJhtcg? rdrdudk,fwdkifrwwfEdkifwJhtcg aexdkif
pm;aomufa&;twGuf vHkjcHKpdwfcsr_&Sd&r,f? jrefrmEdkifiHrSmawmhvl@usifh0wftqifhbJ&Sdaew,f? 'Drdkua&
pDEdkifiHawGrSm 'D;tcGifhta&;udkvufcHxm;wJhtwdkif; wdkif;jynfrmS Oya'tjzpf jyXmef;vmw,f? tvkyf
vufrJ@jzpfoGm;w,f? tvkyf&SdwJhtawmtwGif;rSm tpdk;&udktcGefay;&r,f? 'DESpfwpfESpfvHk;tcGef;ay;
xm;vdkufw,f? aemufEpS fcifAsmtvkyfr&Sdawmhbl;qdk&if cifAsm&wJh0ifaiG 80 &mcdkifE_ef;udktpdk;uaejyD;
awmhjyefay;w,f? tvkyfvufrJhjzpfvJ ryl&bl;? aemufrusef;rrmjzpfvmwJhtcgrSm aq;0gukocGifhudk
wdkif;jynfuwm0ef,lay;w,f? xdkif;rSmvJ&Sdw,f? uav;trsm;pkudk udk,fhydkwfqHeJ@udk,fwuf=u&w,f?
xdkif;0ef}uD;csKyf xyfqufvufxufrSpepfwpfckcsxm;jyD; usifhoHk;vmw,f? bwf (30) ay;vdk@&Sd&if b,f
olrqdkaq;&HkwufcGifh &oGm;w,f? tcktxdquf&Sdaew,f? xdkif;EdkifiHom;wpfa,mufu bwf 30ay;
vdkufwmeJ@ cGJ;pdwfcef;xdygvkyfvdk@&oGm;w,f? 'Dt,ltquvlusifh0wfuaejzpfvmw,f? udk,ft*Fg
roefrpGrf;jzpfwJhtcg rkqdk;rjzpfwt
Jh cg/ txlojzifhtrsKd;orD;awGqdk&if qGrf;'if/ aemfa0/ 'defrwf wdkif;
jynfawGrSmqdk&if oD;jcm;tcGifhta&;ay;xm;w,f?
uav;wpfa,mufuarG;jyD;qdkwmeJ@ a,musFm;&Sdr&Sd tJ'Drdefuav;uylp&mrvdkatmif tpdk;&
uaejyD;awmh qGD'ifaiG 950 xnfhay;w,f? uav;wpfa,mufarG;&if 950 yHkrSefxnfhay;w,f? 'DtrsKd;
orD;b0&yfwnfa&;twGuf a,musFm;udkrSDcdkp&mrvdkbl;?olwdk@eSpfa,muf&Jh qufqHa&;u cspfjcif;arwWm
udktajccHwJhqufqHa&;bJjzpf&r,f? trsKd;om;udkrSDcpkd &mrvdak tmif ol@&v
hJ @l tzGJ@tpnf;u ol@twGufzef
wD;ay;xm;w,f? rkqdkrjzpfwJhtcgrSmvJ 'DtcGifhta&;udk&udk&&r,f? 'Duav;[m touf 16 ESpf r
jynfhrcsif t&G,fra&mufrcsif; taruuav;udkapmifha&Smufzdk@wm0ef&Sdw,f? wm0ef&SdwJhtwGuf tar
u tvkyfrvkyfEdkifbl;? tvkyfrvkyfEdkifwJhtwGuf tJ'Dtarudk wpfae@ 180200 ay;xm;w,f? taru
tvkyfvkyfp&mrvdkbl;? csrf;csrf;omomawmhr[kwfbl;? 'gayr,fh xrif;riwf&bl;? touft&G,ftkd
rif;wJhtcgrSm jyefvnfjyKpkzdk@vl@usifh0wftaeeJ@jyxm;w,f? vlusifh0wftqifhbJ&Sdao;w,f? 'Dt,ltq
udkvl@tcGifhta&;tjzpf owfrSwfvdkufr,fqdk&if vl@tzGJ@tpnf;uwm0ef&SdoGm;w,f? vl@tcGifhta&;t
jzpfusifhoHk;csifwJhtcgusawmh Oya'tjzpfjyefajymif;ay;&w,f? Oya'jzpfwJhtcg Oya'eJ@tnDusifhoHk;vdk@
&oGm;w,f? vl@tcGifhta&;awG[m tajccHtm;jzifh obm0tcGifhta&;eJ@ vlusifh0wfuaeqif;ouf
vmw,f? tJ'DuaejyD;awmh tedyfqHk;tm;jzifh vlwdkif;vlwdkif;[m&&SdcHpm;zdk@vdktyfw,fvdk@ tm;vHk;u

wlnD;pGmvufcHxm;wJhpHowfrSwfcsufawGu vl@tcGifhta&;jzpfvmw,f? Oyrm - aus;Zl;&Sdoludkaus;Zl;


qyfoifhw,f? 'guvl@usifh0wfwpfckbJ? vl&Jhtoufudkrowf& qdkwJh[mvJvlusifh0wfbJ? 'DESpfckudk,SOf
pOf;pm;=unfhr,f? b,fwpfcku tajccHydkjyD;usvJ? aus;Zl;qyf&ifaumif;w,f? aus;Zl;rqyf&ifvJodyf
jyoemr&Sdbl;? ESdyfpufnSif;yef;owfjzwf&ifawmh jy\em&SdvmjyD;? b,folrS nSif;yef;edyfpufwmrcHcsif
=ubl;? 'gutESdyfhqHk;&oifhwJh tcGifhta&;wpf&yfjzpfvmw,f? vl@usifh0wfawGudktajccHjyD;awmh pOf;pm;
wJhvl@tcGifhta&;awGudk civil rights vdk@ac:w,f? civil rights awGtm;vHk;u Morility uae
vmw,f? vlawGwpfa,mufeJhwpfa,mufqufqHaygif;oif;=u&muaejyD;awmh &SdoifhwJhvlusifh0wfawG
xJuvl@tcGifhta&;jzpfvmw,f? vl@tcGifhta&;awGudk qufavhvmwJhtcgrSm civil rights vdk@awG@
&if'D[mudk vl@usifh0wfuaevmwJhtcGifhta&;qdkwmemvnfzdk@vdkw,f?
wpfcsdefwnfrSm vl@tcGifhta&;tukefvHk;udk &udk&&r,fvdk@ajymvdk@r&bl;? tjynfjynfqdkif&mvl@
tcGifhta&;a=ujimpmwrf;tcsuf (30) pvHk;udk &udk&&r,fvdk@ajymvdk@r&bl;? wavmuvHk;uvufcH
xm;wJhpHxm;csufawGjzpfw,f? vl@tzGJ@tpnf;twGuv
f dktyfwJht&mawGjzpfw,f? &udk&&r,fvdk&mE_ef;
jynfhajymvdk@r&bl;? vufawG@t&vdkcsifw,fqdk&if vl@tcGifhta&;pHxm;csufE_ef;awGtm;vHk;udk pHxm;
csuftjzpfuae Oya'udkajymif;&r,f? Oya'tjzpfajymif;EdkifwJhtcgrS tcGifhta&;awGu Oya'ESifhtnD&
ydkifcGifhtcGifhta&;jzpfoGm;r,f? awmif;qdkwmuudk,fjzpfapcsifwJhqENeJ@awmif;wm? 'gawmif;cGifh&Sdw,f?
awmif;vJawmif;aew,f? vl@tcGifhta&;awGcsKd;azmwfcH&w,f? 'grjzpfoifhbl;? vufawG@t&usawmh
tJ'DpHawGtm;vHk;udk legal rights vkyfzdk@vdktyfw,f? legal rights jzpfwJhtcgusrSbJ 'gvl@tcGifh
ta&;udkay;&awmhr,f? awmif;wJhtcgrSmawmif;wJhvluvJrsufeSmi,fp&mrvdkbl;? 'gayr,fh legal
rights udkajz&Sif;wJhtcgusawmh National and International jzpfoGm;w,f? tjynfjynf
qdkif&maqmif&Gufcsufrsm;tjyif----- bmudkazmfjyovJqdk&ifvl@tcGifhta&;awGu EdkifiHwGif;jzpfzdk@
vdkw,f? vufcHxm;wJhE_ef;awGudk oufqdkif&mwdkif;jynf&JhOya'xJrS xnf@oGif;jyXmef;Edkfifzdk@ ta&;}uD;
w,f? Oya'tcGifhta&;jzpfvmawmhrS oludkwif;=uyfay;vdk@&r,f? Oya'qdkwmu tcGifhta&;awGudk
twif;t=uyfvkyfcGifh&SdoGm;w,f? cifAsmtpdk;& 'gavrxdoifhbl;? ouf}uD;&G,ftdkawGudk touf 65 ESpf
ausmfoGm;&if yifpifay;&r,fhwm0ef&Sdw,f? tu,fI ysufuGuf&if b,folrSmwm0ef&SdvJ? tpdk;&rSm
wm0ef&Sdw,f? 'gOya'jzpfoGm;jyD;? Oya't& awmif;qdkydkifcGifh&SdoGm;w,f? legal rights jzpfvmwJh
tcgusrS vl@tcGifhta&;awGudkvufawG@umuG,fapmifha&Smufvdk&oGm;w,f? 'Doabmudkqdkvdkwmjzpf
w,f? twif;t=uyftwnfjyKcGifh&SdwJh pnf;r#Of;pnf;urf;awGudk Oya'&,fvdk@vufcH=uw,f? tpdk;&udk
w&m;qGJcGifh&SdoGm;w,f? EdkifiHom;awGvdkufem&r,f? pHxm;csuftqifheJ@u twif;t=uyfvkyfcGifhr&Sdbl;?
EdkifiHwGif;rSmvJpOf;pm;&r,f? EdkifiHwumtqifhrSmvJ pOf;pm;&r,f? 'ga=umifh EdkifiHwumtqifhrSmqdk&if
&oifh&xdkwfwJhtcGifhta&;tay:tajccHjyD;awmh Oya'tjzpfjyXmef;vmw,f? tJ'g bmac:vJqdkawmh
International human rights law ac:w,f? EdkifiHwumtqifhrSmonfyifvsif Oya'tjzpfeJ@ w
jznf;jznf;jyXmef;vmw,f? Oya'tqifha&mufvmwJh[mawG tm;vHk;udkaygif;jyD;awmhrS EdkifiHwumvl@
tcGifhta&;Oya'vdk@oHk;w,f? oufqdkif&mwdkif;jynfrSmvJbJ }udKufwJhvufcHwJhtcGihfta&;awGudk Oya'
tjzpfjyXmef;vm&w,f?
obm0rSm&Sdxm;wJhtcGifhta&;wdkif;awmh vl@tcGifhta&;jzpfrvmbl;? wcsKd@ta&;}uD;wJh[m
awGuquf&Sdaew,f? touf&Sifoef&yfwnfpDrHydkifcGifh/ ypPnf;OPmydkifqdkifcGifhawG/ vGwfvyfr_tcGifht
a&;wpfcsKd@ quf&Sdw,f? vGwfvyfr_udktckrS pOf;pm;vmwmr[kwfbl;? vl&,fvdkpjzpfvmuwnfudku
vGwfvyfr_udk usifhoHk;cJh=uw,f? vlqdkwmobm0tqifhrSm a'gifha&Smufaevdk@r&bl;? vHkjcHKr_uif;rJhvm
w,fvdk@cHpm;vm&w,f? 'Dawmh vlawGupkaygif;jyD;aexdkifcJh=uw,f? vl@tzGJ@tpnf;jzpfvmw,f? ouf
qdkif&mwdkif;jynf&Jh Oya'txJrSm t"dutusqHk;u zGJ@pnf;yHktajccHOya'jzpfw,f? wpfcsdefwnfrSmpHxm;
csufawGudk xif[yfazmfjyEdkifatmif}udK;pm;&r,f? Oya'udkjyKwJhtcg vGwfawmftpnf;ta0;ac:w,f?
vGwfawmftrwfOD;a& 400&Sdw,f? 375 a,muftpnf;ta0;wuf&if tpnf;ta0;xajrmufw,f? 'geJ@

Oya'jyKw,f? Oya'u vl@tcGifhta&;tajccHuaepOf;pm;zdk@vdkw,f? Oya'qdkwmupdwful; aygufwmeJ@


xnfhoGif;jyXmef;vdk@r&bl;? vl@tcGifhta&;tajccHuaepOf;pm;jyD; xnfhoGif;jyXmef;wmrsKd;jzpf&r,f?
vlawGtpkvdkufaewJhtcgrSm wpfa,mufeJ@wpfa,mufqufqH=u&w,f? qufqHwJhtcgrSm
aumif;wJhpHxm;csufrsm;udk vlusifh0wfvdkac:qdkvmw,f? vlusifh0wfxJrS r&SdrjzpfvdktyfwJhtcGifhta&;
awGaemufwqifhpOf;pm;vmw,f? civil rights qdkwm&Sdvmw,f? tar&duefrSm tifrwefausmf
=um;wJh rmwifvlomuifu civil rights udkolupwifpOf;pm;vmw,f? olpum;ajymodyf
aumif;w,f? wcgrSm y&dowfESpfodef;udkpum;ajym&w,f? I have a dreaming toH}uD;[def;xGuf
oGm;w,f? tJ'Dumvu discramination eJ@jynfhaew,f? usaemftdyfrufxJrSm vljzLvlrJrcGJ;jcm;bJ
usaemfwdk@ om;orD;awGu twlwuGausmif;wufae=uw,f? usaemfwdk@vl@tzGJ@tpnf;rSm iSuu
f av;
awGysHae=u w,f? jidrf;csrf;r_qdkwm azmfusL;oGm;w,f? &mZ0ifxGifwJhrdef@cGef;}uD;udkajymoGm;w,f?
oluwcgwnf civil rights v_yf&Sm;r_xJrSm aumif;aumif;emrnf}uD;oGm;w,f? vlawGwpfa,mufeJ@
wa,muf qufqH=uwJhtcgrSm aumif;rGefwJh usifh0wfawG&dSoifhw,f? tJ'Dusifh0wfawGtay:rSm tajccH
wJh tcGifhta&;awGudk av;pm;oifhw,f? tcktxdbmomjyefxm;wm odyfrwnfhao;bl;? UDHR
uESpfydkif;jzpfomG ;w,f? ICCPR and ICESCR qdkjyD;ESpfydkifjzpfoGm;w,f?
EdkifiHwumOya'eJ@ EdkifiHwumvl@tcGifhta&;Oya'bmuGmjcm;ovJ? EdkifiHwumOya'qdkwmu
EdkifiHwpfEdkifiHeJ@tjcm; wpfEdkifiHrsm;t=um;rSm qufqHaqmif&GufwJhae&mrSm vdkufemzdk@jyXmef;xm;wJh o
abmwlpnf;urf;csufawGjzpfw,f? EdkifiHwEdkifiHeJ@tjcm;wEdkifiH=um; 'grSr[kwf&if EdkifiHtrsm;=um;rSm
wEdkifiHeJ@wpfEdkifiH vdkufemapmifhxdef;=uzdk@oabmwlnDcsufawG[m EdkifiHwumOya'jzpfvmw,f? o
abmwlnDcsufvdk@vJoHk;w,f? EdkifiHwumOya'udkvdkufemzdk@ jyXmef;xm;wJhOya'awGtwGuf EdkifiHwum
w&m;&Hk;qdkwmr&Sdao;bl;? EdkifiHwumvGwfawmfr&Sdao;bl;? wu,fawmh Oya'udkoufqdkif&mEdkifiHu
vGwfawmfawGrSm jyXmef;&w,f? 'grS Oya'jzpfvmEdkifr,f? tpdk;&ujyXmef;vdk@r&bl;? Oya'jyKvGwfawmf
ujyXmef;rS Oya'jzpfoGm;w,f? EdkifiHwumrSmusawmh EdkifiHwumOya'jyKvGwfawmfr&Sdbl;? vGwfawmf
trwfvJr&Sdbl;? EdkifiHwpfEdkifiHeJ@tjcm;wEdkifiHt=um;/ 'grSr[kwfEdkifit
H rsm;tjym;rSm vdkufemapmifhxdef;
=uzdk@oabmwlnDcsufudk csKyfqdk=uw,f? tJ'gudk EdkifiHwumOya'tjzpfwurBmvHk;u vufcH=uw,f?
EdkifiHwumOya'qdk&if oabmwlnDcsufawGjzpfoGm;w,f? wpfckrSwfxm;zdk@u EdkifiHwumOya'qdk&if
Oya'jyKvGwfawmfujyXmef;xm;wJh Oya'r[kwfbl;?
EdkifiHwumOya'qdk&if (1) EdkifiHtay:rSmrlwnfw,f? EdkifiHtajccHuaepOf;pm;w,f? edkifiHom;
awGGtay:rSm tajcrjyKbl;? EkdifiHwumOya'vdk&dk;&dk;ajymvkduf&if EdkifiHawGay:rSmrlwnfw,f? tJ'Dt,l
tqudkbmvdk@ac:vJqdkawmh Tranditional International law concept vdk@oHk;w,f? ESpfaygif;&m
aygif;tawmf=umaejyD; tJ'Dtwdki;f usifhoHk;vmwm? &dk;&mtpOftvmt&a'gifha&SmufusifhoHk;vmwJhEdkifiH
wumOya't,ltquaevmw,f? 'kwd,tcsuf EdkifiHwumOya'qdkwmu b,fvdkay:vmvJqdk&if
pmcsKyfuaeay:vmw,f? Converntion vdk@ac:w,f? wcsKd@u Trety vdk@vJac:w,f? trsdK;rsKd;ac:
a0:wm&Sdw,f? 'gayr,fh oabmwlpmcsKyfbJjzpfw,f? EdkifiHwumOya'vdk@ajym&if EdkifiHtcsif;csif;=um;
rSm Trety, Capanet, Converntion awG&Sd&r,f? wwd,uawmh "avhxHkxrf;uaevmw,f? o
abmwlnDcsufr&Sdbl;? yVd!m%fr&Sdbl;? edkifiHtrsm;pku wlnDpGmvdkufemusifhoHk;=uwJh[mawGu a part
of Nation jzpfvmw,f? Oyrm - yifv,f"jrudpP? yifv,fxJrSm [dkEdkifiHua&ydkifeuf&Sdr,f? 'DbufvJ
a&ydkifeuf&Sdr,f? b,folrSrydkifwJhEdkifiHwumpnf;vJ&Sdcsif&Sdr,f? yifv,f"g;jyawGu vdkufjyD;wdkwfae=u
r,f? yifv,f"g;jyqdkwJh[mudk b,fEdkifiHurSr}udKuf=ubl;? edrfeif;zdk@}udK;pm;=ur,f? yifv,f"g;
jrudkedrfeif; wJhOya'qdkwmr&Sdbl;? xdkif;vJedrf;eif;r,f? jrefrmvJedrfeif;rSmbJ? tdENd,vJedrfeif;r,f?
olu"avhxHkxrf; Oya'jzpfaew,f? tukefvHk;edrfeif;vdk@&w,fqdkwJh[mudk EdkifiHawGuvufcHvm=u
w,f? 'ga=umifholu "avhxHkxrf;Oya'jzpfvmw,f?
International Human Rights Concept uajymif;oGm;w,f? EdkifiHawGtay:rSm tajc
cHrxm;bl;? EdkifiHrSm&SdwJh EdkifiHom;wpfa,mufcsif;pDeJ@oufqdkifoGm;w,f? tJ'gawGeJ@qufpyfjyD; aqG;aEG;&

rSmuwdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mjzpfw,f? tcsKyftjcmtm%mqdkwm vufawG@tepfom&t&udk,fh


wdkif;jynftwGif;rSm udk,fvkyfcsifwmvkyfcGifh&Sdw,f? udk,fbmomud,
k ftkyfcsKyfvdk@&w,f? Oya'jyKvdk@&
w,f? wdkif;jynf&JhtjrifhqHk;tm%mjzpfw,f? udk,fhvlrsKd;udk,f}udKufovdkpD&ifvkd@&w,f? udk,fEdkifiHudk
b,folrSvmxddvdk@r&bl;? EdkifiHwumOya'csOf;uyfyHkeJ@EdkifiHwumvl@tcGifhta&;Oya'csOf;uyfyHkcsif; vHk;0
uGmoGm;w,f? EdkifiHwumOya' csOf;uyfyHkuwdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mudk &mE_ef;jynfhtodtrSwf
jyKw,f? wdkif;jynfut"dubJ? wdkif;jynfuoabmrwl&ifbmrSvkyfvdk@r&bl;? wdkif;jynfudk,fpm;jyKpm
csKyfawGcsKyf=u&w,f? vufawG@t&taumiftxnfazmfwmutpdk;&jzpfw,f? wdkif;jynfvdk@ajymwJht
ajccHuaevufawG@qufqHaqmif&u
G =f uw,f? 'ga=umifh EdkifiHwumuwdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mudk
&mE_ef;jynfhvufcH=uw,f? 'gayr,fh EdkifiHwumvll@tcGifhta&;Oya'u wpHkw&mvrf;cGJ;xGufoGm;w,f?
'ga=umifh traditional vdk@oHk;wm? &dk;&mtpOftvmt&usifhoHk;wJhEdkifiHwumOya'uaejyD;awmh EdkifiH
vl@tcGifhta&;Oya'u wpHkw&mvrf;cGJxGufoGm;w,f? wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mudk wzufut
odtrSwfjyKw,f? 'gayr,fhEdkifiHwEkdifiHrSm&SdwJh EdkifiHom;awG=um;xJrSm vl@tcGifhta&;csKd;azmufr_@awGjzpf
yGm;jyD;qdk&if EdkifiHwumuaejyD;awmh 0ifa&mufta&;,laqmif&GufEdkifa&;udk OD;wnfpOf;pm;oGm;w,f?
tJ'Dvdk0ifa&mufpGufzufzdk@ }udK;pmw,fqdk&ifvJbJ wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%m}uD;udk vHk;0rodcsif
a,mifaqmifjyD;pOf;pm;wmrdsK;vJr[kwfao;bl;? EdkifiHwumvl@tcGifhta&;Oya't&Sdefaumif;vmavav
tcsKyftjcmtm%muusqif;vmavavbJ? vl@tcGifhta&;tay:rSm jrwfEdk;wef;bdk;xm;wJhpOf;pm;csuf
awGuydkrsm;vmavav wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%muusvmavavjzpfoGm;w,f? oufqdkif&mwdkif;
jynfxJrSm&SdwJhEdkifiHom;awG/ tpdk;&awG/ vltzGJ@tpnf;awGuaejyD;awmh vl@tcGifhta&;t,ltqay:rSm
rsm;rsm;vufcHvmavav wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%m role uusvmavavbJ? 'gayr,fh tukef
aysmufoGm;wmudkawmh vufrcHbl;? b,favmufbJvl@tcGifhta&;udk jrwfEdk;jrwfEdk;wdkif;jynfrSm
tcsKyftjcmtm%m&Sdw,fqdkwm vufcH&w,f? tckusaemfwdk@wdkif;jynfrSm etztpdk;&ub,fay:rSm
t"duxm;vJ? tcsKyftjcmtm%mudk 'dkif;wpfckvdkxm;w,f? olrsm;urif;wdk@vl@tcGifhta&;csKd;
azmwfw,fvdk@ajym&if 'gigwdk@wdkif;jynfbJigwdk@rSmtcsKyftjcmtm%mbJ cifAsmwdk@0ifa&mufpGufzufp&m
rvdkbl;? wdkif;jynftawmfrsm;rsm;u ygpyfydwfoGm;=uw,f? 'ga=umifh 'DOya'ESpfck&JhuGmjcm;csufu EdkifiH
wumOya'vdk@ajym&ifwdkif;jynfudktajccHpOf;pmw,f? wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mudk&mE_ef;jynfht
odtrSwfjyKw,f? EdkifiHwumvl@tcGifhta&;Oya'vdk@ajymvdkufvdk&Sd&if wdkif;jynfxrJ Sm&SdwJ vlwpfOD;csif;pD
tay:rSmt"duxm;pOf;pm;w,f? wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mudktodtrSwfjyKw,f? vdktyf&ifwdkif;
jynf&JhtcsKyftjcmabmifudkausmfjyD;awmh
0ifa&mufpGufzufaqmif&Gufw,f?
t*Fvdyfvdkqdk&if
intervation vkd@ac:w,f? wdkif;jynfrSmtcsKyftjcmtm%m&SdwmrSefw,f? 'gayr,fh cifAsmu Crime
against humanity vdk@ac:wJhvlom;tjzpftouf&Sif&yfwnfr_udk qef@usifwJhvlom; jzpfjyD;qdk&if
tcsKyftjcmtm%mudktodtrSwfjyKwmuwpfydkifbJ? International Ciminal Court uae
cifAsmudk ta&;,laqmif&Gufr,f? 'DvdkjzpfoGm;w,f? EdkifiHwumvl@tcGifhta&;Oya'rsm;&Jh pOf;pm;
csufjzpfw,f? jcm;em;csufjzpfoGm;w,f?
txl;ojzifh 'kwd,urBmppftjyD;rSm EdkifiHwumvl@tcGifhta&;Oya'udktodtrSwfjyKwJhE_ef;xm;
uwjznf;jznf;eJ@wufvmw,f? tJ'DvdkwufvmwmeJ@ bmudkawG@&ovJqdkawmh ICC qdkwmay:vm
w,f EdkifiHwumjypfr_qdkif&mw&m;&Hk;ay:vmw,f? 'gurBmhordkif;rSm yxrOD;qHk;ay:vmwJhw&m;&Hk;vdk@
ajymvdk@&w,f? EdkifiHwumvl@tcGifhta&;t,ltqawG vufcHvm=ujyD;awmhrS EdkifiHtawmfrsm;rsm;eJ@
vl@tcGifhta&;tzGJ@tpnf;awG/ yk~dKvfawG0dkif;0ef;}udK;pm;jyD;ay:vmwJh&v'ftjzpfeJ@ 2002 ckESpfrSmEdkifiHw
umjypfr_qdkif&mw&m;&Hk;ay:vmw,f? 'kwd,urBmppf}uD;tjyD;rSm pOf;pm;csufawGwdk;wufajymif;vJvm
w,f? bma=umifhtJh'DvdkpOf;pm;ovJqdkawmh oufqdkif&mwdkif;jynfxJrSm&SdaewJh vl@tcGifhta&;csKd;azmwf
r_awGudk wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%matmufrSm &Sd&r,fht,ltqudk vufrcHawmhbl;? 'DvlawGudkypf
rxm;oifhawmhbl;/ tcsKyftjcmtm%mqdkjyD;awmhrxdrwdk@pwrf;qdk&if vl@tcGifhta&;csKd;azmufr_awGu
t}uD;tus,fqufjzpfaer,f? tJ'DvdkpOf;pm;vm=uw,f? 'kwd,urBmppfxJrSm *smrefawGu*sL;awGudk

owfw,f? *sL;awGuolwdk@&JhEdkifiHom;awGjzpfw,f? tjcm;wdkif;jynfur[kwfbl;? ol@wdkif;jynftpdk;&u


ol@EdkifiHom;tay:rSmusL;vGefwJh&ufpufr_}uD;awGu qdk;oGrf;aer,fqdk&if'gudkwdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm
%mqdkjyD;awmhypfrxm;oifhawmhbl;? OyuQmrjyKoifhawmhbl;? ta&;,laqmif&Guf&r,fqdkwJht,ltq
jzpfvmw,f? 1975 - 1979 =um;rSmuam'D,m;EdkifiHrSmvlom;jzpfr_udkqef@usifwwfjzwfr_t=uD;t
us,fjzpfw,f? OD;a&;2oef;eD;yg;jzpfoGm;w,f? ol@wdkif;jynftpdk;&u olEdkifiHom;awGudkowfw,f? tck
xufxd raemyifjrdK@awmfrSm jywdkwf&Sdw,f? vl&dk;acgif;awGbJxm;w,f? *dka'gif}uD;wpfvHk;tjynfhbJ?
aESmifhvmaemufom;rarhatmifjyxm;w,f? tJ'g teD;pyfqHk;rSefqwm? tJhawmh pOf;pm;csufawGay:vm
w,f? 'Davmuf}uD;rm;wJhvl@tcGifhta&;csKd;azmufr_awG oufqdkif&mwdkif;jynfawGrSmjzpfoGm;w,f? 'gol@
edkifiH&JhtcsKyftjcmtm%mbJqdkjyD;awmh ypfrxm;oifhawmhbl;qdkwJh pOf;pm;csufawGay:vmw,f? ordkif;
rSmvufawG@jzpfvmw,f? aemufwpfcg 1994 &0rf'grSm vlowfyGJ}uD;jzpfw,f? [lwluae+yD;awmh
wlpDvlenf;pkukd owfw,f? EdkifiHwumu 0ifoGm;wJhtcsdefrSm ajcaxmufcsp&mae&mawmifr&Sdbl;?
bk&m;ausmif;awGrSm tavmif;awGyHkxm;w,f? ykyfapmfeHaewmyJ? vlawGu ajcmufjcm;oGm;w,f?
'Davmuftxd vl@tcGifhta&;tawG;tac:awGudk ynmay;vkyfaewJh=um;xJu xyfjzpfoGm;ao;w,f?
'ga=umihf pOf;pm;csufawG ydkaumif;oGm;w,f? ol@tpdk;&u ol@jynfolawGukd owfjzwfr_u odyf}uD;ae
r,fqdk&if 'g[m oufqdkif&mwdkif;jynf&J@ tcsKyftjcmtm%myJqdk+yD;awmh ypfrxm;oifhawmhbl;qdkwJh
t,ltqtm;aumif;vmw,f? 'Dt,ltqawGtay:rSm tajccH+yD;awmh 'DvdkrsKd;jzpf&yfawGudk
ta&;,laqmif&Gufzdk@twGuf EdkifiHwumjypfr_qdkif&m w&m;&Hk;&Sdzdk@vdktyfvmygw,f? tJh'DvdkEkdifiHawGus
awmh ,m,Dw&m;&Hk;qdkwm&Sdw,f? Oyrm ICPJ & ICTY qdkwm&Sdw,f? ,l*dkqvm;AD;,m;
owfjzwfr_awGjzpfw,f? tJh'DcHk;&Hk;awGu EdkifiHwumw&m;cHk&Hk;vdkr[kwfbl;? 'DvkdrsKd;tjzpftysufawG
ordkif;rSm&SdcJhzl;w,f? aemifvnf;quf&SdaeOD;r,fqdkwm ajymrwwfbl;? 'ga=umifh EdkifiHwumu
pOf;pm;vmw,f? wkdif;jynf&J@tcsKyftjcmtm%mudk av;pm;aomfvnf; 'Davmuf}uD;rm;wJh vl@tcGifh
ta&;csKd;azmufr_}uD; oufqdkif&mwdkif;jynfawGrSmjzpfaer,fqdk&if vspv
f sL&_xm;zd@k roifhawmhbl; qdkwJh
tajccHay:uae+yD;awmh EdkifiHwumjypfr_qdkif&mw&m;&Hk;ay:vm&jcif;jzpfw,f? urBm@ordkif;rSm EdkifiHw
umtqifh&Sd&SdeJ@ ay:vmwJh ICJ vdk@ac:wJh EkdifiHwumw&m;&Hk;qdkwm&Sdw,f? 'gayr,fh EdkifiHwpfckeJ@wpfck
t=um;rSmjzpfwJhjyoem/ EdkifiHwpfEdkifiHeJ@ edkifiHtrsm;=um;jzpfwJhjy\emudk ajz&Sif;ay;w,f?
EdkifiHwumjypfr_qdkif&mw&m;&kH;u tJh'Dvdkr[kwfbl;? EdkifiHwpfckxrJ Sm&Sdr,f? oufqdkif&mEdkifiHt
pdk;&uol@EdkifiHom;awGtay:rSm }uD;rm;wJhvl@tcGifhta&;csKd;azmufr_awG usL;vGefr,fqdk&if oluta&;
,laqmif&GufcGifh&SdoGm;w,f? 'ga=umifh EdkifiHwumjypfr_qdkif&mw&m;&Hk;t,ltqu wdkif;jynf&JhtcsKyft
jcmtm%mudkvHk;0jiif;y,fvdkufwmr[kwfbl;? &mE_ef;jynfhtodtrSwfjyKwmrsdK;r[kwfawmhbl;? 'Dtwdkif;
0ifrpGufzufbl;? oufqdkif&mwdkif;jynfxJrSm&SdwJhtpdk;&u vlawGtay:rSmusL;vGefwJhjypfr_u odyf}uD;rm;
w,fqdk&ifawmh 0ifa&mufpGufzufr,f? pGufzufcGifh&Sdw,f? 'gayr,fh tqifhtqifhawGawmh&Sd&
rSmjzpfw,f? b,folutr_udkoGm;wdkif&rSmawmh/ y%mrpdppfcsufoGm;=um;em&rSmwdk@ Internationnal Rome Status qdkwm&Sdw,f? Oya'eJ@tnDtao;pdwfvkyx
f Hk;vkyfenf;awG&SdrSmjzpfw,f? jyD;
awmhb,fvdkta&;,laqmif&GufrvJqkw
d m&Sdw,f? ,rf;orf;jyD;vkyfcsif&mvkyfvdk@r&bl;? EdkifiHwumvl@
tcGifhta&;Oya'&Jh oabmobm0t&awmh olutm;vHk;eJ@qdkifoGm;w,f? bma=umihfvJqdkawmh Oya'
tajccHuESpfrsKd;&Sdw,f? jyXmef;wJhOya'eJ@ b,folurSrjyXmef;wJhESpfaygif;&Snf=umpGmpdkwfpdkwfrwfrwfusifh
oHk;wJh"avhxHkxrf;Oya'qdkwmESpfrsdK;&Sdw,f? wdkif;jynftwGif;rSmvJ&Sdw,f? EdkifiHwumrSmvJ&Sdw,f?
Oyrm - xdrf;jrm;vufxyfr,f? vifr,m;uGm&Sif;r,f? Ak'<bmomub,fvdkusifhoHk;rvJ? rGwfpvif;u
b,fvdkusifhoHk;rvJ? "avhxHkxrf;jzpfvmw,f? tJ'gawGu tpdk;&ujyXmef;xm;wmr[kwfbl;? ol@[m
olvdkufem&ifeJh"avhxHkxrf;jzpfvmw,f? UDHR ua=ujimpmwrf;wpfckjzpfw,f? a=ujimpmwrf;jzpf
wJhtwGufOya'oabmt&pnf;aESmif;tm;r&Sdbl;? 'gayr,fh tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujim
pmwrf;&Jhtm;aumif;csufu ol@&Jht,ltqpHxm;csufawGudk wurBmvHk;uvufcHvmwJhtcgusawmh
EdkifiHwum"avhxHkxrf;Oya'vdkvufcHvm=uw,f? Oya'wpfckvdkrjyXmef;xm;bl;? oabmwlpmcsKyft
qifhvJra&mufbl;? wurBmvHk;uvdkufemoifhwJhpHawGjzpfw,fvdk@a=ujimvdkufwmbJ&Sdw,f? pnf;aESmif

tm;r&Sdbl;? bma=umifhvJqdkawmh Oya'r[kwfao;bl;? 'gayr,fh tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&a=u


jimpmwrf;u aumif;rGefwJhpHxm;csufE_ef;awGudk wefzdk;xm;p&m&SdwJhtwGuf EdkifiHawmfuaejyD;awmh
tvdktavsmufvdkufemusifhoHk;vmwJh =umvmawmhtjynfjynfqdkif&m"avhxHkxrf;Oya'vdkjzpfvmvdk@
ynm&SifawGu axmufjyvmw,f? tJ'DtajccHu=unfhr,fqdk&if wurBmvHk;udkvGrf;jcHKoGm;w,f?
'gayr,fhvufawG@usawmh ESpfydkif;jzpf&Sdw,f? vl@tcGifhta&;awGudk wu,ftwdtusvkyfEdkifzdk@u vl@
tcGifhta&;t qifhuaeb,fudkoGm;&rSmvJ? Legal Rights udkajymif;&r,f? EdkifiHtwGif;rSmvJ
vkyf&r,f? EdkifiHwumrSmvJvkyf&r,f? EdkifiHwumrSmvkyfEdkifzdk@twGufudk Rome Status of
International Criminal Court ay:vmcJhw,f? 'DpmcsKyfudkwdkif;jynfawGu vufrSwfxdk;w,fqdk
&ifawmh 'g[mta&;,lvdk@&w,f? tckurBmhEdkifiH 90 ausmfavmufuaejyD;awmh'DpmcsKyfudktwnf
jyKvdkufjyD;? EdkifiH 90 rSmawmhjzifh&ifoludk ta&;,lp&m&SdoGm;w,f? 'guoluOya'jzpfoGm;w,f? tjynf
jynfqdkif&mvl@tcGifhta&;Oya' twdtusjzpfoGm;jyD;? vufrSwfxdk;twnfjyKwJhEdkifiHawGrSmbJ ta&;,l
cGifh&SdoGm;w,f? ESpfqifh&Sdw,f? vufrSwfxdk;jyD;&if twnfjyK&r,f? EdkifiHwumtpnf;ta0;awGrSm
EdkifiHudk,fpmvS,fawGwufjyD; vufrSwfxdk;=uw,f? vufrw
S fxdk;wmeJ@rjyD;ao;bl;? vGwfawmfrSm
jyefwifjy&w,f? vGwfawmfutwnfjyKcsuf,l&w,f? xdkif;EdkifiHuvufrSwfxdk;wJhtxJrSmygw,f?
vGwfawmfxJjyefwifjyawmh twnfjyKzdk@vufrcHbl;? twnfjyKwJhtcsdefrSm rvkyfawmhbl;? bma=umifh
vJqdkawmh yxrta=umif;wpfcsufuawmh xdkif;bk&ifeJ@qef@usifaew,f? xdkif;rSm bk&ifuxdyfbJ?
xdkif;zGJ@pnf;yHktajccHOya'&JhtxufrSm&Sdw,f? xdkif;bk&ifeJ@ol@rdom;pkta=umif;udk qef@usifha&;wJhowif;
razmfjy&bl;? xdkif;EdkifiHu 'DpmcsKyfudktwnfjyKvdkufr,fqdk&if tJ'DOya'atmufrSmbk&ifygygoGm;r,f?
bk&ifqdkwmxdkif;EdkifiHuae aysmufoGm;Edkifw,f? 'gu olwdk@pdk;&drfcsufwpfckjzpfw,f? 'Dt,ltqudk
awmholwdk@vufrcHEdkifbl;? 'kwd,wpfcsufusawmh xdkif;0ef}uD;csKyfyg axmifxJa&mufoGm;Edkifw,f?
xyfqifu rl,pfaq;0g;udpPeJ@vl (2000 )ausmfavmufudkowfw,fvdk@ xdkif;vl@tcGifhta&;aumfr&Sif
uaejyD; tpD&ifcHpmwifxm;wm&Sdw,f? 'gudk rauseyfwJhvlawGu w&m;pGJcsifwJhol&SdrSmaygh? xdkif;0ef
}uD;csKyfu tvdkvdkae&ifeJ@ w&m;cHjzpfoGm;Edkifw,f? 'DvdkpOf;pm;csufawG&dS w,f? 'ga=umifh olwdk@ut
wnfrjyKEdkifbl;?
Rome status of Criminal Court t"dutcsuf}uD; (4) csufudka&;qGJcJhw,f? (1) vlrsKd;
wHk;owfjzwfr_/ (2) vlom;jzpfr_udkqef@usifaomjypfr_/ (3) ppf&mZ0wfr_/ (4) usL;ausmfr_? tcsuf (4)
csufjzpfvmvsif EdkifiHwumvl@tcGifhta&;Oya'uoufqdkif&mwdkif;jynfxJudk 0ifa&mufpGufzufcGifh&SdoGm;
w,f? vufrSwfxdk;xm;aomEdkifiHrsm;wGifomjzpfonf? 'gayr,hfc|if;csuf&Sdw,f? ukvor~&JhvHkjcHKa&;
aumifpDuaejyD;awmh tqdkjyKwifoGif;w,fqdk&ifvJ 0ifcGifh&Sdw,f? tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;
Oya'udkvufawG@prf;oyfwm ESpfESpfbJ&Sdao;w,f? tr_ (500)ausmf&SdoGm;jyD;? w&m;ol}uD;udkay;wJh v
pmu a=umufcref;vdvdbJ? w&m;ol}uD;awGudk vl@tzGJ@tpnf;&Jhtqifhtwef;awGtay:rSmrlwnfjyD;
awmhvpmawGudkpOf;pm;=uw,f? vl@tzGJ@tpnf;u rsm;rsm;wefbdk;xm;avavw&m;ol}uD;awGu t
cGifhta&;ydk&vmavavbJ? w&m;ol}uD;eJ@w&m;pD&ifa&;udkrav;pm;bl;qdk&if w&m;ol}uD;awG&Jhtcef;
uuavsmhusvmavavbJ? uefaAm'D,m;rSmqdk&if w&mol}uD;wpfa,muf&Jhvpmu tar&duef
a':vmeJ@wGuf&if 50 avmufbJ&Sdw,f? xdkif;bwf 1000 ausmfavmuf&Sdr,f? xdkif;rSmusawmh a':vm
300 eJ@ 400 =um;rSm&Sdr,f? EdkifiHwumjypfr_qdkif&mw&m;&kH;&Jh w&m;ol}uD;wpfa,muf&Jh vpmu 4
aomif;txufrSm&Sdw,f? t&rf;udkuGmoGm;w,f? urBmtqifha&mufoGm;jyD;tawmfqHk;? t}udK;pmqHk;/
tajzmifhrwfqHk;ynm&SifawGac:cef@xm;w,f? tm;vHk; 18 a,muf&Sdw,f? wurBmvHk;twGufw&m;r#
wr_udk&Smay;w,f? awmifudk;&D;,m;uwpfa,mufygw,f?
EkdifiHwpfEdkifiH&JhzGJ@pnf;yHktajccHOya'qdkwm b,fvdkemvnfvJ? wpfa,mufwpfa=umif;a&;&
atmif? zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHku EdkifiHom;wdkif;vdkufem&rSmbJ? vdkufem&rSmjcif;awmhwlw,f? vdkufem&r,fh
pnf;r#Of;pnf;urf;awGawmh wlw,f? 'gayr,fh jcm;em;csuf&Sdw,f? zGJ@pnf;yHk&Jhtepfom&usawmh
atmufajcuvlxkawGua&;qGJ;&r,f? EdkifiHom;awG&JhtcGifhta&;awGudk twdtusjyXmef;xm;&r,f?
wjcm;Oya'trsm;pk}uD;uawmh EdkifiHom;awGbmrvkyfeJ@ [dk[mvkyf&ifyk'fr b,favmuf/ 'D[mvkyf&if

yk'frb,favmuf axmif'%fub,fESpfESpfqdkjyD; uef@owfxm;wmrsm;w,f? tm;vHk;uvdkufem&r,f?


zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHOya'vJvdkufem&r,f? vdkufem&rSmcsif;wlw,f? 'gayr,fh zGJ@pnf;yHkusawmhEdkifiH
om;awGtcGifhta&; &ydkifcGifhudkjyXmef;ay;xm;w,f? 'kwd,wpfcku wcsdefwnfrSmtpdk;&&JhvkyfydkifcGifhtm
%meJ@ wdkif;jynfudkb,fvdkzGJ@pnf;wnfaqmufrvJqdkwJh ausm&dk;udkxnfhoGif;azmfjyay;xm;w,f? tpdk;&
udkbmtm%may;ovJ? wdkif;jynfudkb,fvdkwnfaqmufcsifvJ? vGwfawmfESpf&yf 'grSr[kwf wpf&yfeJ@bJ
oGm;rSmvm? tpdk;&ub,fpepfeJ@oGm;rSmvJ? bmwm0efawGudk cGJa0jyXmef;ay;xm;w,f? wpfcdsefwnf
rSm b,fvdkwdkif;jynfrsdK;wnfaqmufcsifvJ? yHkazmfxm;wJhoabm&Sdw,f? wdkif;jynfwpfckvHk;&Jh&kyfvHk;ay:
vmatmifvkyfay;xm;w,f? 'ga=umifh zGJ@pnf;yHka&;wJh[mudkvlawGu tav;teufxm;w,f? zGJ@pnf;yHk
qdkwmwdkif;jynf&JhtxGVftxdyfwpfckvJjzpfw,f? bma=umifhtxGVftxdyfvdk@ajymwmvJqdk&iftcsufESpf
csuf&Sdw,f? yxrtcsufuawmh zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHkay:vmjyD;qdk&if tJ'DzGJ@pnf;yHkeJ@qef@usifwJh wnfqJ
Oya' tm;vHk;udkzsufodrf;vdkuf&w,f? wcsKd@rzsufodr;f bJ jyifvdkuf&wmawG&Sdw,f? zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHkeJ@
vdkufavsmnDaxG&Sdatmifjyefjyifvdkuf&w,f? 'kwd,tcsufuawmhaemufay:vmr,fh Oya'topfawG
uvJ zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHOya'eJ@vdkufavsmfnDaxG&Sd&r,f? qef@usifaomOya'rsKd;rjzpf&bl;?
(1) EdkifiHom;awGtaeeJ@rdrdwdk@bmtcGifhta&;vdkcsifw,fqkdwmazmfjyxm;w,f? wenf;tm;jzifh
vlxk&Jh vdktifqENudkxif[yfcGifh&SdwJhpHvnf&Sdw,f/
(2) rdrdwdk@arsmfrSefwJh vl@tzGJ@tpnf;&Jhwefbdk;awGudkxif[yfw,f? (Valume of Society) b,fvdk
vl@tzGJ@tpnf;udkarsmfrSefwmvJ vltzGJ@tpnf;&Jhwefbdk;udk xif[yfw,f?
(3) b,fvdkwdkif;jynfrsdK;udkwnfaqmufcsifvJqdkwm yHkazmfay;&w,f? udk,fvdkcsifwJhwdkif;jynfu
wpfjynfaxmifvm? jynfaxmifpkvm;? tkwfjrpfcsay;w,f/
(4) tpdk;&tm%mydkifawGudk b,fvdktcGifhtm%mrsKd;ay;rvJqdkwmjyXmef;ay;&w,f?
(5) tm%mydkifawGu tm%mtvGJ;oHk;pmr_awGrjzpfatmif umuG,fjyXmef;&w,f?
aemufqHkwpfcsufusawmh tckaemufydkif;ESpfawGrSm oufqdkif&mwdkif;jynfawGu pOf;pm;vm=uw,f? t
pdk;&tm%mydkifawGuvkyfydkifcGifhawGrsm;vGef;tm;}uD;w,f? 'ga=umifh zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHOya'xJrSm
tm%mydkifawGu tm%mtvGJoHk;pm;rvkyfatmif pOf;pm;vm=uw,f?
zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHOya'eJ@ Oya'qdkwmuGmw,f? tjcm;Oya'awGu vlawGudkuef@owf
wJhOya'jzpfw,f? zGJ@pnf;yHkusawmh tcGifhta&;awGudk xnfhoGif;jyXmef;vmw,f? 'ga=uifhar;p&m&Sdvm
w,f? tem*wfzGJ@pnf;yHkrSm rdrdwdkbmtcGifhta&;awGudk xnfhoGif;jyXmef;rvJ? txl;ojzifh 'Dvdkwdkif;
jynfumvtwGif;rSm jrefrmEdkifiHom;twGufta&;}uD;wJhtcsufjzpfvmw,f? tajccHtm;jzifh rdrdwdk@
bmtcGifhta&;awGudk xnfhoGif;jyXmef;csifovJqdkwm pOfpm;Edkifzdk@twGuftcsuf (3) csufpOf;pm;&r,f?
(1)tjynfjynfqdkif&m vl@tcGifhta&;a=ujimpmwrfwGifyg0ifwJh tcGifhta&;awGtm;vHk;udk xnfhoGif;jy
Xmef; zdk@awmhrjzpfEdkifbl;? tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf;ygtcsuftvufawGudk vufcH
w,f? wavmuvHk;uvufcH=uwJhtaumif;qHk;pHxm;csufawGjzpfw,f? bma=umifh usaemfwdk@vdkcsifwJh
tcGifhta&;awGtjzpfeJ@ zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHOya'xJrSm ./onf/ ra&G@xnfhvdk@r&wmvJqdkwm ar;p
&mjzpfvmw,f? tcGifhta&;awGudk Oya'eJ@tnD&ydkifcGifh&SdwJhtcGifhta&;tjzpfjyefajymif;&r,f? pHxm;csuf
awGuaumif;w,f? 'gayr,hfvufawG@b0rSm aumif;wdkif;vJ tm;vHk;vufawG@usifhoHk;wJhae&mrSm t
cuftcJ&Sdw,f? rdrdwdkif;jynfvufawG@ESifh udkufnDr_&Sdr&SdqdkwmpOf;pm;&r,f? rdrdwdk@ qENudkod&rSmjzpf
w,f? vuftaumiftxnfazmfedkifrEdkifqdkwmpOf;pm;&r,f? zGJ@pnf;tkyfcsLyfyHktajccHOya'urdrdEdkifiH
om;wdkif;&JhvufawG@b0jzpfoGm;w,f? Oyrm - tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf;tydk'f
(25)jyXmef;csufawGu aumif;w,f? 'gayr,fh tJ'DE_ef;awGudk zGJ@pnf;yHkxJxnfhjyD;vufawG@vkyfr,fqdk&if
jrefrmEdkifiHtaetxm;rsKd;eJ@&vm? 'DjyXmef;csufudk r}udKufvdk@r[kwfbl;? zGJ@pnf;yHktajccHOya'u vuf
awG@jzpfoGm;w,f? vufawG@rSmrjzpfEdkifwJh[mudk oGm;jyD;xnfhoGif;jyXmef;vdkufr,fqdk&if wdkif;jynftpdk;&
ujy\emjzpfoGm;Edkifw,f? tvkyfrjzpfwJhzGJ@pnf;yHktajccHOya'jzpfoGm;jyD;qdk&if Oya'wdkif;udkb,fvdkrS
wnfaqmufvdk@r&awmhbl;? Oya'pdk;rdk;wJhwdkif;jynfrjzpfawmhbl;? zGJ@pnf;yHku rdrdwdk@.tdyfrufr[kwf&
bl;? zGJ@pnf;yHkutao}uD;jzpfoGm;w,f? vufawG@taumiftxnfazmf&r,f? taumiftxnfrazmfEdkif

&ifb,favmufbJaumif;wJh tcGifhta&;jzpfygapvHk;0xnfhoGif;jyXmef;vdk@rjzpfEdkifbl;? yk'fr (25)&JhjyXmef;


csufuaumif;wmaygh? ouf}uD;&G,ftdkvm&if taxmuftyHh&r,f? vHkjcHKpdwfcs r_&Sdw,f? rkqdk;rawG,Hk
=unfpdwfcs&w,f? 'gayr,fh wu,fvdk@ usaemfwdk@wdkif;jynfvuf&SdtajctaeeJ@vlawGxrif;udk eyfrrSef
atmifpm;&wJhtcsdefrSm 'gudkxnfhoGif;jyXmef;vddkuf&if vufawG@jzpfEdkifyghrvm;? jzpfEdkifoavmufudkom
v#ifpOf;pm;jyD;xnfhoGif;jyXmef;&r,f? Oyrm - vlwdkif;tcrJhynmoif=um;cGifh&Sdap&r,f? vlwdkif;tcrJh y
nmoif=um;cGifh&Sdw,fqdk&if oli,fwef;uaeq,fwef; 'grSr[kwf wuUodkvf/ yg&*lbJG@jzpfwJhtxdtcrJh
jzpfoGm;w,f? 'ga=umifh jyefpOf;pm;&r,f tpdk;&rSm ydkufqH&Sd&Jhvm;? aumif;awmhaumif;wmaygh? 'gay
r,fh vufawG@rSmwu,fjzpfzdk@vdktyfw,f? rlvweftqifhawmh tcrJhynmoif=um;cGifh&Sdw,fqdk&if
vuf awG@rSmtaumiftxnfazmfjzpfoGm;r,f? tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf; tajccH
ay:wGif vufawG@b0t&rdrdbmvdkcsifovJ? bmcHpm;csifvJ? odxm;&rSmjzpfw,f? Oyrm awmiftz&durSm zGJ@pnf;yHka&;qGJwJhtcsdefrSm vlwpfa,mufeJ@wpfa,mufESdyfpufnSif;yrf;r_awGt}uD;t
us,fjzpfw,f? tJ'Dtcgusawmh awmiftmz&duEdkifiHom;awGtvdkvmqHk;tcGifhta&;[m vlcsifwef;wl
qufqHjcif;tajccHay:rSm ESdyfpufnSif;yefr_awGr&Sdap&bl;? 'grsKdwdkif;jynf&Jhvl@tzGJ@tpnf;rSm usaemfwdk@
vufawG@b0t&vdk tyfw,fqdk&if Oya'tjzpfajymif;&w,f? Oyrm - tar&duefjynfaxmifpk
zGJ@pnf;yHka&;qGJwJhtcsdefrSm olwdk@wdkif;jynfvGefcJhwJhESpfaygif; (200) ausmfavmufu &kyf&SifxJrSm=unfh&if
bma=umfjimawGawG@rvJqdk&if jrifeJ@aoewfwdkwdk &Snf&SnfeJ@oGm;=uw,f? tJ'DtcgrSm v,form;awGu
Oyrm - u,fvDzdkeD;,me,f ajrav; (3 - 4)ae&mvkyfcsif&ifvkyfvdk@&w,f? olwdk@touf
ypPnf;udkumuG,fzdk@twGuf olwdk@vufawG@b0rSm aoewfudkifcsifw,f? zGJ@pnf;yHka&;qGJwJhtzGJ@awG
a&mufoGm;wJhtcgrSm olwdk@v,form; awGu'DvdktcGifhta&;rsKd;udkvdkcsifw,f? 'ga=umifhzGJ@pnf;yHkrSm
xnfhoGif;jyXmef;ay;&w,f? rdrdudk,fudk ckcHumuG,fzdk@twGuf aoewfudkifrSjzpfr,f? aoewfudkifwm
udkw&m;0ifvdkcsifw,f? 'ga=umifhzGJ@pnf;yHkrSm xnfhoGif;azmfjyay;&w,f? aoewfudkifaqmifcGifhqdk
tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf; xJrSmrygbl;? 'gayr,fh olwdk@pOf;pm;wmu olwdk@b0&Jh
vufawG@jzpfw,f? aoewfudkifaqmifxm;rS rdrdwdk@vHkjcHKa&;udkumuG,faqmifa&SmufEdkifr,f? tJ'Dtwdkif;
bJ tar&duefjynfaxmifpk&JhzGJpnf;yHkxJrSm aoewfudkifaqmifcGifhudk xnfhoGif;jyXmef; ay;xm;w,f?
zGJ@pnf;yHka&;om;wJhyk*~dKvfawGu EdkifiHom;awGbmvdk csifwJhqENudkvdkufpkaqmif;&w,f? tJ'Dvdkpkaqmif;
xm;jyD;rS zGJ@pnf;yHkxJudkxnfhoGif;jyXmef;vdk@&r,f? tar&duefEdkifiHom;awGu 'DzGJ@pnf;yHkudkolwdk@b,fvdk
pOf;pm;wmvJqdkawmh zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHOya'qdkwm rdrdwdk@vdkcsifwJhtcGifhta&;awGtm;vHk;udkpk
aygif;a&;om;xm;jcif;jzpf&r,fqdkwm olwdk@&ifxJrSmtjrJvufcHxm;w,f? 'ga=umifh 'DzGJ@pnf;yHktajccH
Oya'u 'Dae@urBmhoufwrf;rSmt&Snf=umqHk;zGJ@pnf;yHkw ckjzpfvmw,f? 26 }udrfjyifwmuvGJ&if
ESpfaygif; 200ausmfavmuf&SdjyD;jzpfw,f?
wwd,wpfcsufusawmh tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf;rSmygcsifrSygr,f? 'gay
r,fh vufawG@b0usawmhvkdtyfcsufawG&Sdcsif&Sdr,f? tJ'v
D dktyfcsufawGudkusaemfwdk@&JhvdkcsifwJhtcGifht
a&;tjzpfeJ@zGJ@pnf;yHkrSmxnfhoGif;jyXmef;zdk@vdkw,f? vuf&SdtrsKd;om;nDvmcHuyk~dKvfawGu'Davmuftxd
awmifrodao;bl;? rGefjynfopfygwDrdwfaqGawGjzpfwJh Edkifoef;a&$/ EdkifacsrGefwdk@ygwDuolwdk@rSmtajccH
&Sdw,fqdkjyD; oGm;wufcdkifw,f? jyD;awmh olwdk@uaejyD;awmhpmwrf;awGwifw,f? ygwDu'Dpmwrf;udk
vufcHw,f? vufcHawmhygwD;u jidrf;csrf;a&;vkyfxm;wJhtzGJ@awGudkoGm;jyD;wifjywJhtcgusawmh vufcH
jyD;trsKd;om;nD;vmcHrSmwifjyw,f? 'DrSm&SdwJhtcsuftvufawGu wpfcsed f=u&ifrdrdwdk@udk,fwdkifnDvmcH
rSmwifjyaqG;aEG;&r,f? tJ'Dtcgus&ifzGJ@pnf;yHkqdkif&mtodawG&Sdxm;zdk@vdkw,f?
tjcm;EdkifiHawGajymif;vJoGm;w,f? awmiftmz&du/ tif'dkeD&Skm;ajymif;vJoGm;w,f? awmifudk;
&D,m;vJajymif;vJoGm;w,f? tm%m&Sifpepfuae'Drdkua&pDEdkifiHudkajymif;vJoGm;w,f? EdkifiH 20 ausmf
&SdoGm;jyD;? 'Dvdk ajymif;vJoGm;wm twdkwftcHutm;aumif;vdk@r[kwfbl? twdkwftcHtiftm;wpfpk
uaejyD;awmhtpdk;&udk awmfvSefvdk@r&bl;? awmfvSefa&;tzGJ@awG}uD;}uD;rm;rm;&Sdaeaomfvnf rawmf
vSefEdkifbl;? 'gayr,fh EdkifiHawG ajymif;oGm;=uw,f? (1) vlxkv_yf&Smr_awGusaemfwdk@wdkif;jynfrSm&Sdw,f?
vlxkv_yf&Sm;r_uquf&Sdaew,f? 'Drdkua&;pDtzGJ@csKyfutm;enf;oGm;r,f? usefwJhvufeufudkiftzGJ@t

pnf; tm;enf;oGm;r,f? 'gayr,fhvlxkv_yf&Sm;r_uquf&Sdaew,f? tck wcsKd@typftcwf&yfpJa&;tzGJ@


awGjyefwdkwfaew,f? oGm;=unfh=unfh &Srf;tzGJ@ awGjyefwdkwfaew,f? u&ifeDjyefwdkwfw,f? EdkifiHwum
jyzdk@quf&Sdaew,f? First point, Second point u EdkifiHwumzdtm;awGjzpfaew,f? =unfhyg
tm%m&Sifpepfatmufuae 'Drdkua&;pDajymif;oGm;wJhwdkif;jynfawG rSmajymif;vJr_udkjzpfapwJh 'kwd,
tcsufu EdkifiHwumzdtm;tcef;ujzpfw,f? EdkifiHwumzdtm;uEdkifiH wdkif;rSm&aew,f? usaemfwdk@
EdkifiHrSmvJ&aew,f? 'Dxufydk&vdrfhr,fvdk@arsmfvifhw,f? tckusaemfwdk@a&S@rSm ,l&dkyD,HtzGJwdk@/ tmpD,H
tzGJ@wdk@utp etz udkzdtm;ay;aew,fqdkwmusaemfwdk@jrifae&w,f? wpfcsdefus&ifEdkifiHwumzdtm;
utqifhwpfcktxd&vmvdrfhr,fvdk@usaemfwdk@ajymvdk@&w,f? awmiftmz&du/ tif'dkeD &Sm;/ zDvpfyifwdk@
ajymif;oGm;wm EdkifiHwumzdtm;ygw,f? vufawG@tcsufu pD;yGm;a&;jy\embJ? vufwiftar&du
wdkif;jynfudkbJ=unfh=unfh/ ta&S@Oa&mywdkif;jynfudkbJ=unfh=unfh ajymif;oGm;&wJhtajccHutJ'gbJ? tck
wufaewJhtpdk;&u 'Djy\emudkr&Sif;Edkifbl;? tJ'Dtcgtm%mudk qufudkifxm;zdk@twGufur&awmhbl;?
uae@vuf&Sd&yfwnfvdk@&wm yGifhyGifhvif;vif;ajym&if w0ufavmufubdef;uae&wJh0ifaiGeJ@ aiGrJawGudk
aiGjzLjyefvkyfvdkufvdk@jzpfw,f? aemufqHk;wpfcsufu tm%m&SifawGtcsif;csif;=um;rSm yVdyuQjzpfae
w,f? 'gjzpf&dk;jzpfpOfbJ? AkdvfcsKyf}uD;cifnGwfudkjzKwfcswJhudpPu tjrifhqHk;bJ? axmufvSefa&;Xmewpf
ckvHk;udk jzKwfcsvdkufw,f? tJ'DvdkjzpfoGm;w,f? 'Dtcsuf (4) csufe@J udkun
f DvmwJhtcgwdkif;jynfawGu
ajymif;oGm;w,f? tem*wfrSmusaemfwdk@arsmfrSef;xm;wm&Sd&r,f? jyifqifxm;&r,f? jy\emu e t z
r&Sdawmh&if wdkif;jynfudk bmeJ@tkyfcsKyfrSmvJar;wJhtcgusawmh usaemfwdk@bufrSkmjy\em&Sdvmw,f?
'gtrSeftwdkif;bJ? tJawmh pOf;pm;yg wdkif;jynfrSmb,folawGursm;vJ? vlxkawGrsm;w,f? wdkif;jynfudk
vleJ@tkyfcsKyfvdk@r&bl;? Oya'eJ@bJokGm&jzpfw,f? Law Society jzpfatmifwnfaqmuf&r,f?
a':atmifqefpk=unf&Sd&Sd r&Sd&Sd/ AdkvfcsKyfjr&Sd&Sd r&Sd&Sdusaemfwdk@ wdkif;jynfat;at;aq;aq;wnfjidrfwJh
Foundation &Sd&r,f? pepfwuswnfaqmuf&r,f? Oya'tay:rSmtajccHjyD; pepfwuswnf
aqmuf&r,f? 'DOya'eJ@usaemfwdk EdkifiHwumudkjy&r,f? uae@ etz r&SdaomfjimvnfbJ 'DOya'eJ@
bJoGm;&r,f? etz r&SdaomfvnfbJusaemfwdk@wdkif;jynfudktkyfcsKyfEdkif&r,f?
Human Rights Concept
(1) vlwOD;csif;. tcGifhta&;ESifh yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udk t"duxm;jcif;?
ajymcsifwhJ point uawmh vl@tcGifhta&;vdk@ajymvdkufvdk@&Sd&if tjrJwrf;t"duxm;pOf;pm;
wmu vlwpfa,mufcsifpD&JhtcGifhta&;bJ? vlwpfa,mufcsif;pDrSmbmawG &cGifh&SdvJtjrJwrf;pOf;
pm;w,f? vl@tcGifhta&;t,ltq[m vlwpfa,mufcsif;pD&Jhb0arsmfrSefcsuf/ cHpm;csuf/ &ydkifcGifhudk
t"duxm;jyD;pOf;pm;w,f? vl@tcGifhta&;&Jht,ltqu vl@tzGJ@tpnf;tajccHuaejyD; vl@tzGJ@t
pnf; udkwnfaqmufw,f? vl@tcGifhta&;t,ltqu vl@tzGJ@tpnf;tajccHuaejyD;awmhrpOf;pm;
blk;? bma=umifhvl@tcGifhta&; t,ltqu vlwpfOD;csif;tay:rSm focus vkyfovJ? awmfawmf
rsm;rsm;pOf;pm;csufawG r&Sif;=ubl;? r&Sif;wJhtay:rSm'DESpfcku twlwlbJvdk@xif=uw,f? wcgw&H
rSm vl@tzGJ@tpnf;uydkta&;}uD;w,fvdk@ pOf;pm;=uw,f? omreftm;jzifh =unfhvdkufr,fqdk&if
vl@tzGJ@tpnf;tusKd;/ trsdK;om;tusKd;/ vlxkt usdK;/ wdkif;jynftusKd ; wpfckvHk;taeeJ@ajymvdkuf&if
b,folrSjiif;vdk@r&wmhbl;? jiif;ydkifcGifhr&Sdbl;vdk@bJpOf;pm;=uw,f? 'gtrSefw&m;tjzpfeJ@ cHpm;csuf
&Sd=uw,f? 'gudk rSm;w,fvdk@rajymcsifbl;? 'gayr,fh csOf;uyfyHu
k wdki;f jynftusdK;/ vl@tzGJ@tpnf;
tusKd;/ awmfvSefa&;tusK;d tajccHuaejyD;vlwpfa,mufcsif;pDu paw;zdk@r[kwfbl? tepfemcHzdk@r
[kwfbl;? ajrjrKyfvdkufzdk@r[kwfbl;? tJ'D idea udkr&Sif;bl;qdk&if 'DwpfckvHk; tusKd;pD;yGm;ut"du
jzpfw,f? vlwpfa,mufcsif;pD&Jh tusKd;pD;yGm;udk vkH;0OayuQmjyKvdkufwJhtaetxm;jzpfoGm;w,f?
vlwpfOD;csif;pD;&Jhyk*~dKvfa&;qdkif&m csLd;azmwfcH&wJhtaetxm;awGu ordkif;rSma'gifhavSsmufjzpfcJh
w,f? txl;ojzifhtm%m&SifawG tkyfcsKyfwJhwdkif;jynfawGrSm olwdk@t"duxm;pOf;pm;csufeJ@ a=uG
a=umfoHawG&JhatmufrSm vlwpfOD;csif;pD;&JhtcGifhta&;u tjrJwrf;qHk;&_H;oGm;w,f? [pfwvm tkyf

csKyfwJh wdkif;jynfawGudkbJ=unfh=unfh? rlqdkvDeiftkyfcsKyfwJh tDwvDudkbJ=unfh=unfh? *syeftm%m


&SifjzpfcJhwJh *syef0ef}uD;csKyfudkbJ=unfh=unfh? uefaAm'D,mrSm ydkayghvufxufutkyfcsKyfcJhwJhumv
udkbJ =unfh=unfh? olwdk@pOf;pm;wJhtajccHuawmh wdkif;jynftcsKyftjcmtm%mu trsKd;om;tusKd;k
udkolwdk@bmomolwdk@zefwDzdk@twGufa=umifhjzpfw,f? tJ'gudk t"duapmifay;wJt
h cgusawmh vlwpf
a,mufcsif;pD;&Jh tcef;u/ &ydkifcGifh vGwfvyfcGifhut"dur[kwfawmhbl;? cifAsmwdk@wpfa,muf
csif;pD;u ypPnf;udk ydkifqdkifcsifw,f? cifAsmwpfa,mufcsif;pD;&Jh tusKd;pD;yGm;uusKyfwdk@wdkif;jynf&Jh
tusKd;pD;yGm;atmufrSm&Sdw,f? vlxkw&yfvHk;&JhtusKd;pD;yGm;atmufrSm&Sdw,f? vl@tzGJ@tpnf;&Jh
tusKd;pD;yGm;atmufrSkm&Sdw,f? EdkifiHtusKd;pD;yGm;atmufrSm&Sw
d ,f? awmfvSefa&;tusKd;pD;yGm;
atmufrSm&Sdw,f? vufawG@t&usawmh wdkif;jynfawGrSma&m/ awmfvSefa&;txJrSma&m vlwpf
a,mufcsif;pD&Jh&ydkifcGifhawG/ vGwfvyfr_awG/ cHpm;csufawG[m vHk;0aysmufuG,foGm;w,f? epfemqHk;
&_H;oGm;w,f? 'gvl@ordkif;rSmESpfaygif; 100 eJ@csD jyD;awmhawmfvSefcJh&wJh awG@=uHKvm&wJhjy\em
awGjzpfw,f? 'ga=umifhvl@tcGifhta&;vkd@ajymvdkuf&if vlwpfOD;csif;pDtay:rSm t"duxm;pOfpm;
w,f? vltcGifhta&;u csOfuyfwmu vlwpfa,mufcsif;pDudkbJjzpfw,f? wcsdefwnfrSm vlwpf
a,mufcsif;pDudkbJtajccHpOf;pm;r,fqdk&if vl@tzGJ@tpnf;eJ@rqef@usifEdkifbl;vm;qdkwm ar;cGef&Sdvm
w,f? enf;enf;awmhqef@usifw,fvdk@ ajym&r,f? odyfawmhr[kwfbl;? vlwpfOD;csif;pD;yGm;eJ@vl@tzGJ@
tpnf;&JhtusK;dpD;yGm;b,fvdkqufpyfrvJqdk&if vl@tzGJ@tpnf;tusdK;pD;yGm;uwpfckvHk;udk pOf;pm;wJh
tcgusawmh wpfOD;csif;tusKd;pD;yGm;uatmufudka&mufoGm;w,f? vlwpfOD;csif;pDudk t"duxm;
pOf;pm;&r,fvdk@ vl@tcGifhta&;uajymw,f? tJ'Dvdkqdk&if vl@tzGJ@tpnf;utaemufudka&muf
oGm;rvm;? tJ't
D cgus&ifvlawGu udk,fhtusKd;udkbJudk,f&Smawmh r,f? &Sif;atmifpOf;pm;zdk@u
oluudk,fusKd;eJ@tcGifhta&;enf;enf;uGmw,f? vltcGifhta&;u Rights jzpfw,f? vl@tcGifhta&;
u udk,fusdK;udka&S@wef;wif&r,fvdk@rajymbl;? udk,fusKd;u Benefit vdk@oHk;w,f? vltcGifhta&;u
vlwpfa,mufcsif;pD&Jh Rights udkajymwmjzpfw,f? Rights qdkwmuvlwpfa,mufcsif;pDu
&oifh&xdkwfwJhtcGifhtvef;udkajymjcif;jzpfw,f? udk,fusKd;qdkwmu b,fol@twGufudkrS r=unfhbl;?
ol@twGufbJol=unfhw,f? 'DESpfcu
k rwlbl;? qifovdkvdkawmh&Sdw,f? rSefw,fudk,fusdK;udk=unfh
oGm;wJhvl@tzGJ@tpnf;u aumif;w,fqdkwmr&Sdygbl;? udk,fusKd;udkom=unfhwJhvlawGeJ@pkpnf;xm;
wJhtzGJ@tpnf;rSomv#if wdk;wufr,f? 'gayr,fh vl@tcGifhta&;uajymwmu cifAsmwdk@udk,fusKd;
udkbJ =unfh&r,fvdk@ajymwmr[kwfbl;? vl@tcGifhta&;u vlwpfa,mufcsif;pDudkt"duxm;w,f?
vlwpfa,mufcsi;f udt
k "duxm;pOfpm;jcif;tm;jzifhomv#if vl@tzGJ@tpnf;wpfckvHk;&JhtusKd;pD;yGm;udk
tusdK;jzpfapr,f? bma=umifhvJvl@tzGJ@tpnf;u vlwpfa,mufcsif;pD;eJ@zGJ@pnf;xm; wJhtwGuf
a=umifhjzpfw,f? vlwpfa,mufcsif;pD&Jh tcGifhta&;udktav;xm;pOfpm;wJh tpOftvm[mvl@tzGJ@
tpnf;rSm &Sdr,fqdk&if'Dvl@tzGJ@tpnf;wpfckvHk;uaumif;pm;oGm;r,f? vl@tzGJ@tpnf;&Jh aumif;usKd;
udkypfjyD; pOfpm;wmr[kwfbl;? pOf;pmyHkpOfpm;enf;uGm;wmudkajymwmjzpfw,f? vlwpfa,mufcsif;
pDutajccHtcGifhta&;awG&SdawmhrS/ &ydkifcGifawG&dSawmhrS/ cHpm;cGifhawG&SdawmhrSomv#if vlwpf
a,mufcsif;pDeJ@zGJ@pnf;xm;wJh tzGJ@tpnf;[mwdk;wufaumif;usKd;pDyGmjzpfvmr,f? vl@tcGifhta&u
vl@tzGJ@tpnf;tusdK;/ wdkif;jynf/ vlrsKd;/ awmfvSefa&;tusdK;pD;yGm;udk jiif;y,fpOf;pm;wmr[kwfbl;?
odk@aomf pOf;pm;yHkpOf;pm;enf;u&Sif;w,f? rwlbl;? wpfa,mufcsif;pDutajccHpOf;pm;rSomv#if
vl@tzGJ@tpnf;aumif;usKd;pD;yGm;jzpfoGm;r,f? trsKd;om;aumif;usKd;pD;yGm;&Sdr,f? vlxkaumif;usKd;pD;
yGm;&Sdr,f? awmfvSefa&;aumif;usKd;pD;yGm;&Sdr,f? ajymif;jyefudkpOf;pm;ay;w,f? wpfckvHk;tusKdf;pD;yGm;
twGuf wpfa,mufcsif;pD&JhtusdK;pD;yGm; epfemwmudk olurvdkvmbl;? 'DvdkaqG;aEG;wJhtwGuf udk,fh
&JhepfemcHr_udkqef@usifjyD; ajymwmr[kwfbl;? tJ'DESpfckudkoGm;jyD;ra&mapcsifbl;? wcgw&HrSm awmf
vSefa&;tusKd;pD;yGm;twGuf awmfvSefpdwf"mwfjyifxefwJhvlwpfa,mufa,mufu epfemcHzdk@vdk
tyfw,f? 'gayr,fhtJ'DvdkepfemcHwmu twif;zdtm;ay;jyD;epfemcH&wmrsKd;rjzpfoifhbl;? vl@tcGifh
ta&;u vlwpfa,mufcsif;pDtay:rSm t"duxm;pOf;pm;wJt
h ay:rSmvl@tzGJ@tpnf;&Jh vdktyfcsufudk
jiif;y,fwmr[kwfbl;? vlwpfa,mufcsif;pD;uaejyD;awmh vl@tzGJ@tpnf;udkcsOf;uyfwmjzpfw,f? w

enf;tm;jzifh vl@tzGJ@tpnf;&Jh aumif;usKd;vdktyfcsufudkjiif;y,fwmr[kwb


f l;? 'gayr,fh vl@tzGJ@
tpnf;aumif;usKd;vdktyffcsufudk ta=umif;jyjyD;awmhrS vlwpfa,mufcsif;pDudk twif;t"rR tepf
emcHcdkifwmrsKd;udk vl@tcGifhta&;t,ltquvufrcHbl;? vdktyf&if tepfemcH&r,f? udk,fhqENt&
omjzpf&r,f? tepfemcHr,fhyk*~dKvftay:rSmrlwnfjyD; pOf;pm;ay;zdk@vdk w,f? uefaAm'D,mtm%m
&Sifydkayghuol@udk,fusKd;twGufr[kwfbl;? vl 2 oef;ausmfowfoGm;w,f? olu,Hk=unfcsuf}uD;
w,f? vlwpfa,muf&Jh,Hk=unfcsufu t&rf;udkdta&;}uD;w,f? odyfa=umufp&maumif;w,f?
olu&dk;&dk;,Hk=unfwm? &dk;&dk;v,form;wpfa,mufb?J usaemfwdk@ uefaAm'D,mEdkifiH tajymif;tvJ
jzpfatmif}udK;pm;&r,f? v,f,mudktajccHjyD;awmh awmfvSefa&;wpf&yfqifE$J;awmhrSomv#if uef
aAm'D,m; vl@tzGJ@tpnf;uwdk;wufvmrSmjzpfw,f? tJ'Dvdkwdk;wufvmEdkifzdk@twGuf uefaAm
'D,m;awmfvSefa&;tpdk;&utm%mudk csKyfudkifxm;jyD;awmh ajr,mvkyfief;}uD;udk vufawG@qifE$J;
awmhrSomv#ifwu,ftusdK;&Sdr,f? 'gol@&Jh&nf&G,fcsufjzpfw,f? ol@&Jh}uD;yGm;csrf;omzdk@twGuf r
[kwfbl;? wjcm;tm%m&SifeJ@uGmw,f? avhvm=unfhr,fqdk&if a&$aiGawG0,fjyD;ydkwfqHxm;zdk@r[kwf
bl;? oludk,fwdkifvJr&Sdbl;? aowJhtxdvJbmrSr&Sdbl;? ol&dk;&dk;,Hk=unfwm? b,favmufa=umuf
p&maumif;vJ? vlOD;a& ESpfoef;towfcHvdkuf&w,f? olpOf;pm;csufutukefvHk;ajr,mvkyfief;udk
vkyf&r,f? ygarmuQawGvm/ a&S@aevm/ q&m0efawGvm;? tukefvHk;v,fxJqif;? v,fvkyf?
tJ'DacwfrSmwu,fhudk v,fvkyf=u& w,f? ynmwwfudkolvufrcHbl;? rsufrSefwyfxm;wJhvludkvJ
ynmwwfqdkjyD;owfwmvJ&Sdw,f? ynmawGubmrS toHk;rusbl;? a&S@aeawGtowfcH&w,f?
ol@&Jh&dk;&dk;,Hk=unfcsufu t&rf;a=umufp&maumif;w,f? 'ga=umifh usaemfwdk@t,ltqwpfckudk
avhvmjyD;qdk&ifa=uatmif&Sif;&w,f?
(2) cGJjcm;qufqHr_rSefor#udktajccHtm;jzifh qef@usifjcif;? ( Anti- discrimination)
vl@tcGifhta&;[mcGJ;jcm;qufqHr_udkvHk;0vufrcHbl;? 'Dt,ltqu uBm}uD;wpfckvHk;udkpdef
ac:vdkufwmbJ? omreftm;jzifh bmudkqdkvdkwmvJqdkwmem;vnf&cufw,f? avmu}uD;urwlnDr_awG
eJ@zGJ@pnf;xm;w,f? tom;t&nf/ vlrsKd;/ usm;r/ bmoma&;/ qif;&Jcsrf;om/ ynmedyfhjrifh/ t&yfyk/
t&yfjrifh ponfjzifh&Sdw,f? tJ'DvdkrwlnDr_awGeJ@zGJ@pnf;xm;wJhtxJrSmrS vltcsif;csif;qufqw
H t
hJ jyKt
rlxJrSm tmvHk;twlwlbJqdkwJhoabmxm;[m vl@tcGifhta&;u=unfhvdkufwJh&_@axmifhjzpfw,f? vl@t
cGifhta&;tawGtac:tajccHudk jrwfEdk;ESpfoufwJhyk*~dKvfawG[m cGJ;jym;wmt"dur[kwfawmhbl;? vlom;
jzpfjcif;ut"dujzpfoGm;w,f? uGJ;jymwmudkjiif;qefvdkufwmrsKd;r[kwfbl;? uGJ;jymwmawGwnf&Sdr_udk
todtrSwfjyKw,f? 'gayr,fh uGJ;jym;wJhtay:rSmt"duxm;jyD;apmif;ay;vGef;tm;}uD;&if vludkvlom;
wpfa,muftjzpfeJ@qufqHzdk@u cufcJoGm;r,f? vl@tcGifhta&;t,ltqu vludkvlwpfa,muftjzpf
oabmxm;jyD; tjyeftvSefav;av;pm;pm;qufqHzdk@vdkw,f? tJ'Dtay:rSmwu,faveuf&ifaveuf
oavmufvltcsif;csif;=um;rsm 'DvdkqufqH=u&w,f? 'Dvdkqdk&if qufqHa&;uajymif;oGm;r,f? vlrsKd;pGJ/
bmompGJ;odyf}uD;wJhyk*~dKvfawGu rsm;aomtm;jzifh bmomcsif;twlwludkbJ qufqHcsif=uw,f? rGwfp
vifqdk&ifvJ rGwfpviftcsif;csif;bJqufqH=ur,f? c&pf,mefqdk&ifvJ c&pf,meftcsif;csif;/ Ak'<bmom
qdk&if Ak'<bmomtcsif;csif;bJqufqH=uawmhr,f? olwdk@&JhqufqHa&;e,fy,fudkjcm;vdkufw,f? qufqH
a&;e,fy,fu usOf;oGm;w,f? jy\emwpfckckjzpfvmwJhtcgrSm trSeftrSm;qdkwmudk tv,fuae &yf
wnfay;EdkifpGrf;tm;u usqif;oGm;w,f? tpGJ;uvludkvltjzpfeJ@rpOf;pm;awmhbl;? yuwdtajccHpOf;
pm;csufu jywfoGm;w,f? vludkbmeJ@=unfhvmwmvJqdk&if olwyfxm;wJhrsufrSeftpdrf;eJ@bJ=unfhr,f?
Oyrm - udk,furGwfpvif/ oluc&pf,mefqdk&if ol@udk=unfhwJhtcg udk,frSm&SdwJhrsufrSet
f pdrf;eJ@bJ=unfh
r,f? tJ'Dtcgusawmh rvdkvmtyfwJhjy\emawGu a'gihfav#mufvl@tzGJ@tpnf;xJrSm ay:aygufvm
w,f? uGJ;jym;r_awGudktodtrSwfjyKwJhwcsdefwnfrSm vl@tcGifhta&;udktm;ay;wm[mvJbJ rwluGJ;jym;
r_awGudk t"durxm;awmhbJeJ@rGwfpvifjzpf&ifjzpfr,f? u&ifjzpf&ifjzpfr,f?qif;&Jom;wpfa,mufjzpf&if
jzpfr,f? ynm&SdcsifrS&Sdr,f? tom;rJcsifrJr,f? 'gawGudk=unfhwJhtcgrSm vlom;jzpfjcif;tay:rSmbJ=unfh

awmhr,f? cifAsmvlwpfa,mufudk=unfhwJhtcgrSm vlom;jzpfjcif;tay:rSm cifAsmwef;bdk;xm;&r,f? ol@


rSm&SdwJh*k%fyumoeawG aemufcHawG/ ta&miftaoG;awG cifAsmacgif;xJrSmarhvdkuf ol@udkcifAsmqufqH
&if vlwa,mufvdkqufqH&r,f? wu,fhtrSefw&m;awGudk &SmazGwJhyk*~KdvfawGqdk&ifolwdk@qufqHa&;u
ajymif;oGm;w,f? t"duxm;&rSmu vlom;jzpfjcif;udpPbJjzpfw,f? vlom;jzpfwJhwefbdk;u tifrweff
udk}uD;w,f? vlwpfa,mufjzpfjcif;tay:rSm wefbdk;xm;&r,f? 'Dwef;bdk}uD;r_tay:rSmtajccHwJhqufqH
a&;wnfaqmuf&r,f? vljzpfjcif;tajccHtay:rSmbJtajccHpOf;pm;&rSmjzpfw,f? wpfjcm;tqifhtwef;
awGudkacgif;xJrSmxnfhrpOf;pmeJ@? tckvuf&Sdusaemfwdk@ v_yf&Sm;r_@tzGJ@}uD;qufvuf&Sifoefaewm[m 'D
vdkyk*~dKvfawG/ tzGJ@tpnf;awG/ wdkif;jynfawG&SdwJhtwGuf usaemfwdk@v_yf&Sm;r_awGqufvuf&Sifoefwmjzpf
w,f? 'DvdkrSr[kwf&ifusaemfwdk@tm%m&Sifpepfudk a&&SnfwdkwfyGJ;0ifEdkifrSmr[kwfbl;? vl@tcGifhta&;udk
vufcHwJhwdkif;jynfawGrsm;vmvdk@ tcGifhta&;tay:rSm oabmxm;wJhqufqHa&us,fjyef@vmw,f? us
aemfwdk@udk=unfhwm 'Daumif;awGuynmwwfvdk@ csrf;om;vdk@=unfhwmr[kwfbl;? usaemfwdk@udk vltae
eJ@bJ=unfhw,f? 'DvlawGcHpm;ae&wmjzpfoifhovm;qdkwJhtajccHuaejyD;awmh qufqHa&;wdk;wufvm
w,f? ajymcsifwmu tcsif;csif;=um;rSmaumif;rGefwJh vl@tzGJ@tpnf;wpf&yfwnfaqmuf&r,f? tem
*wf jynfaxmifpkrSma&m aumif;rGefwJhqufqHa&;&Sdzdk@vdktyfw,f? tJ'DvdkrSr[kwfbJu&ifu u&ift
wGuf}uD;bJpOf;pm;&if b,fawmhrStm;aumif;cdkifrmwJhjynfaxmifpkjzpfvmzdk@rvG,fawmhbl;? 'DvdkaqG;
aEG;wmu National Vestion udq
k ef@usifajymwmr[kwb
f l;? vlrsKd;awG&Jhwnf&Sdr_@udk todtrSwfjyK
w,f? ajymcsifwmu vlom;jzpfjcif;&Jhwefbdk;&Sdr_tay:tajccHjyD;awmh wnfaqmufxm;wJhjynfaxmifpk
EdkifiHjzpfzdk@vdkw,f?
(3) vl@*k%fodQmudkjrifhrm;pGmwefbdk;xm;jcif;? ( Human Dignity)
vl@tcGifhta&;bmom&yfrSm vl@*k%fodQmudk&SmazG;&r,f? vlawGrSmtm;enf;csufawG&Sdcsif&Sdr,f?
tm;aumif;csufawG&Sdcsif&Sdr,f? vlawGrSmc|wf,Gif;csufawG&Sdcsif&Sdr,f? olrsm;awGxufomcsifomr,f?
tJ'gawGtay:rSm=unfhjyD;awmh wef;bkd;xm;wmr[kwfbl;? vltzGJ@tpnf;uvufcHxm;wJh usifh0wft
wdkif; vdkufemaexdkifEdkifw,fqdk&ifvl@*k%fodQm&Sdw,fqdkwm rSefw,f? 'gayr,fh pOf;pm;p&mwpfck&Sdwmu
oufqdkif&mvl@tzGJ@tpnf;uowfrSwfwJh pHowfrSwfcsufawGudkcsKd;azmufwJhvlawGua&m vl@*k%fodQmr&Sd
awmhbl;vdk@ owfrSwfvdk@&rvm;? 'gaemufwqifhwufjyD;pOf;pm;wmaygh? vl@tcGifhta&;pOf;pm;wmu
awmhvl@tzGJ@tpnf;wpfckcsif;pDrSm&SdwJhvlawGu vlusifh0wfwdkif;vdkufpOf;pm;wmr[kwfbl;? rwlwJhvl@
usifh0wfawG&Sdw,f? usifh0wfwdkif;udk vdkufjyD;wef;bdk;xm;&r,fvdk@rajymbl;? tJ'gudk Culture location vdk@oHk;w,f? Oyrm - yxrOD;qHk;usaemf uae'D,mudka&mufwkef;u? uae'D,HrdwfaqGwpfa,muf
eJ@oGm;awG@w,f? usaemfwdk@,Ofaus;r_rSmacgif;udkwefbdk;xm;w,f? ukvm;xdkifrSmxdkif&if pmyGJ;ay:rSm
ajcaxmufwifavhr&Sdbl;? udk,fhq&mu0ifcsvmw,f? olukvm;xdkifay:xdkifvdkufwmeJ@ajcaxmufudk
pmyGJay:rSmwifvdkufw,f? usaemfpdwfxJrSmwpfrsdK;jzpfoGm;w,f? usaemfr}udKufbl;? r}udKufayr,fhvdkuf
em&w,f? usaemfwdk@vufcHxm;wJhvlusifh0wfeJ@ olwdk@usifh0wfuqef@usifbufjzpfaew,f? usaemfwdk@
usifh0wfuxdkif&if ajcaxmufukdatmufrSmxm;&r,f? tm;vHk;uvufcw
H ,f? 'gayr,fh olwdk@uvGwf
vyfw,f? oluusaemfhudkapmfum;wmr[kwfbl;? 'gayr,fh cufwmol@ajcaxmufu usaemfhrsufESmeJ@
rsufeSmcsifqdkifjzpfaew,f? tJ'DvkdvkyfwJhtwGuf 'Dvlu*koduQmr&Sdawmhbl;vdk@ajymvdk@&rvm;? olu
v@lusifh0wfudkapmfumwmr[kwfbl;? vlusifh0wfawGu vl@tzGJ@tpnf;awGtay:rSmrlwnfjyD; rwl=ubl;?
,Ofaus;r_uajymif;oGm;w,f? ,Ofaus;r_uvl@*k%foduQmudkrpOf;pm;bl;? vljzpfjcif;tay:rSmwpfcgwpf
&HcsKd;azmufrd&ifvJ csKd;azmufr,f? wcgw&Hapmifhpnf;&ivJapmifhpnf;r,f? rapmifhpnf;&ifvJaer,f? 'gudk
vlusifh0wfudkwef;bdk;xm;wmeJ@rqdkifbl;? vltcGifhta&;uajymwJh*k%foduQmqdkwmuawmh vlom;jzpf
jcif;tay:rSmbJpOf;pm;w,f? Oyrm - pmwef[l&Sif udkvlqdk;vdk@jrifw,f? 'gayr,fh pmwef[l&Sif;[mvJ
vlom;wpfa,muftjzpfeJ@bJpOf;pm;&r,f? vl@tcGifhta&;a&S@rSm pmwef[l&Sifu vl@*k%foduQmr&Sdbl;vdk@
ajymvdk@r&bl;? vl@tcGifhta&;uajymwJhvl*k%foduQmqdkwm vlvdkbJwef;bdk;xm;&r,f?

arwWmw&m;rSmawmhawmfawmfrsm;rsm;uGm=uw,f? arwWmw&m;eJ@vl@tcGifhta&;uajymwJh
tcGifhta&;eJ@ pOf;pm;zdk@&Sdw,f? Oyrm - vlcsrf;omwpfa,mufuaejyD;awmh qif;&Jom;wpfa,ufudk
*&k%m&Sdw,f? =uifemr_&Sdw,f? tJh'Dtcg tJ'Dqif;&Jom;wpfa,muftwGuf pm;aomufaexdkif a&;t
wGuf vdktyfwJhtudsK;jyKypPnf; awGudkaxmufyHhulnDvdkufw,f? 'gb,ftay:rSmtajccHjyD;awmh ulnD
vdkufwmvJ? arwWmw&m;tay:tajccH jyD;awmhulnDvku
d fwmjzpfw,f? 'gvl@tcGifhta&;udkrqef@usif
bl;? arwWmw&m;tay:tajccHjyD;awmh vl@urBmavmu=uD;udk jidrf;csrf;atmifvkyfae=uwJh bmomw
&m;awGuvJ vl@tcGifhta&;urqef@usifbl;? vGwfvyfpGmudk;uG,fcGifhudk vl@tcGifhta&;uawmif;qdk
xm;w,f? 'gayrJh vl@tcGifhta&;uajymwJh Claims u usaemfcifAsm;qDuaejyD;awmh arwWmw&m;
udkrawmif;xm;bl;? usaemfhudk arwWmw&m;xm;jcif;rxmif;jcif;u cifAsm;eJ@yJqdkifw,f? cifAsm;udk 'Dt
ay:rSmruef@uGufbl;? 'gayrJhcifAsm;qDuusaemfawmif;qdkwmusaemfh&Jh tcGifhta&; udktodtrSwfjyK&
r,f? tJh'guarwWmw&m;r[kwfbl;? cifAsm;arwWm w&m;&Sdcsif&Sdr,f r&Sdcsifr&Sdbl;? xm;csifxm;r,f?
rxm;csif&ifvJae/ cifAsm;&Jhtydkif;yJ? 'gayrJhcifAsm;usaemfhqDrSm&SdwJh tcGifhta&;udkawmh todtrSwfjyK
&r,f/ tJh'DESpfckuvHk;0rwlawmhbl;? uGmoGm;w,f/ usaemfcifAsm;qDuarwWmw&m;/ t=uifemw&m;
udkrawmif;bl;/ usaemfcifAsm;udkawmif;wmubmvJ? usawmfrSm&SdwJh Rights awGukdawmh tod
trSwfjyK&r,f? arwWmw&m;&Sd&ifawmhydkaumif;wmaygh? r&Sd&ifvJjy\emr[kwfbl;/ usaemfh&JhtcGifh
ta&;udkawmh todtrSwfjyK&r,f? vmxdvdk@r&bl;? usaemfwdk@rSm Rights &Sdw,f? 'gusaemfwdk@&ydkif
cGifh&SdwJht&m/ 'ga=umifh Rights vdk@ajymvdkuftm;ygoGm;w,f? Force ygoGm;w,f?
arwWmw&m;udkawmif;cHwJhaemufrSm Power rygbl;? tm;enf;oGm;w,f? [dkvluoem;rS
cHpm;cGifh&Sdw,f? vl@tcGifhta&;u'grsdK;ajymwmr[kwfbl;? vl@tcGifhta&;uusaemfh Rights vdk@ajym
vdkuf&iftm;ygoGm;w,f? *k%foduQmygoGm;w,f? vl@tcGifhta&;uwavmuvHk;rSm&SdwJh vltm;vHk;eJ@
qdkifw,f? tar&duefjynfaxmifpkrSm tarSmifumv wckudkjzwfausmfvmcJh&w,f? vl;0pf[efuifqdk
wmemrnf=uD; ynm&Sifwpfa,mufyJ/ olubmudkoHk;oyfvJqdkawmh uae@acmwfumv=uD;u
Globalization jzpfvmjyD;? =um;bl;vm;? olajymcsifwJh point uae@urBm=uD;rSm oufqdkif&m
wdkif;jynfawG[m udk,fwdkif;jynfeJhudk,fjcHpnf;&dk;cwfxm;vdk@r&awmhbl;? urBmwcGifudkqufoG,faqmif
&GufaewJhacmwfudka&mufaejyD;? tJ'gudk Gobalization vdk@ajymwm? wdkif;jynftcsif;csif;=um;rSm t
jyeftvSefqufoG,faqmif&Gufae=uw,f? vlrsdK; awG=um;rSmtjyeftvSefqufoG,f=uw,f? wpfOD;eSifh
wpfOD;=um;tjyeftvSefqufoG,faqmif&Guf=uw,f? udk,fh[meJ@udk,fuef@owf vdk@r&awmh Techno
-logy t=uD;tus,fajymif;oGm;w,f? c&D;oGm;vmr_tifrwef us,fjyef@vmw,f? wurBmvHk;eJ@
ajymvdk@&wJh satellite life zkef;awGay:vmjyD/ acmwf=uD;ESpfaygif; 20 twGif;rSmtrsm;=uD;ajymif;
oGm;w,f? usaemfwdk@rsufpda&S@rSmwifajymif;oGm;w,f? txl;ojzifh 1980 ckESpfaemufydkif;wdk;wufoGm;
w,f? pD;yGm;a&;ESifhywfoufjyD; urBmwpfcGiftukefvHk;oGm;ae=uw,f? urBmajr=uD;uusOf;xGufoGm;
w,f? uae@ av,OfysHawG[mwurBmvHk;udkoGm;ae=uw,f? urBmwcGif qufoG,faqmif&GufaewJh
acmwfa&mufvmwJhtwGuf tm;enf;csufawGvJ&Sdvmw,f? 'Dtm;enf;csufawGu multy national
coperotion odyf=uD;wJhtcgusawmh coporation oHk;wJhbwf*suf yrm%[mwdkif;jynfxJrSm&SdwJh
a'oEW&tpdk;&&Jh vnfywfaewJhbwf*sufawGxuf yrm%trsm;=uD;=uD;w,f? ukrR%D=uD;awG&Jhtcef;
uu ydk=uD;vmw,f? tpdk;& awGurdef;rdef;oGm;w,f? aemufwpfcgpD;yGm;a&;vkyfief;awGu t"duus
vmwJhtcgusawmh olwdk@ukefypPnf;awGt&nftaoG;aumif;jyD;awmh aps;ESkef;csLdompGm a&mif;csedkifwm
rdk@vdk@ a'oqdkif&m t&if;tESD;enf;enf;yJ&SdwJhyk*~vduvkyfief;&SifawGjyKwfukefw,f? tjrwfawGqHk;&_H;oGm;
wmawGvJ&Sdw,f? 'gtm;enf;csufwpfck jzpfvmw,f? aemufwpfcsdefxJrSm pD;yGm;a&;tm;aumif;wJhwdkif;
jynfawG&Jh ,Ofaus;r_[mvnf;wurBmvHk;rSm ysHhESHh oGm;w,f? Oyrm - xdkif0rfrSmuae@ tar&duef
EdkifiHu,Ofaus;r_[m=uD;us,faew,f? xdkif0rfrSm&SdwJhvli,fawG tukefvHk;upwdwf&_dl;rSmqdk&if tar&d
ueftwdkif; jzpfoGm;jyD;oufqdkif&ma'o&Jh ,Ofaus;r_awGaysmufuek fw,f? pD;yGm;a&;tm;aumif;wJh

wdkif;jynf&Jh ,Ofaus;r_uydktm;aumif;vmw,f? wpfcgwnf;vli,fawGtm;vHk;[m tJh'D,Ofaus;r_


aemufudkyJvdkuf=uw,f? wdkif;&if;om;0wfpHkawGtav;tjrwfxm;wJh pdwf"mwfawGavsmhjyD;awmh urBmh
pD;yGm;a&; tm;aumif;wJhwdkfif;jynfawG&Jh ,Ofaus;r_awGaemufudkyJvdkuf=uw,f? urBmwpfcGifqufoG,f
a&;pepfatmufrSm enf;ynmydkif;qdkif&mt& tm;aumif;vmw,f? 'gayrJh vl;0pf[efwifu axmuf
jywmuawmh Globalization acmwfatmufrSm tckvdktm;enf;csufawGay:vmwJh wpfjydKifwnf;
vl@tcGifhta&;&_axmifhuae tm;aumif;csufawmhay:vmw,f? tJh'gbmtm;aumif;vnf;qdkawmh vl@t
cGifhta&;tawGtac:t,ltqu urBmwpfcGifvHk;udkvGrf;jcHKoGm;w,f? txl;ojzifEh Spfaygif; 20 avmuf
tawmtwGif;rSmxl;jcm;wJh tm;aumif;csufvdk@ajym&r,f? tifwmeufawG/ rD'd,mawG/TV/ a&'D,dkawG
urBmwpfcGifrSmaqmif&GufedkifwJhtwGuf wpfzufutm;enf;csuf&SdvmwJh wpfcsdefwnf;rSm tm;aumif;csuf
u vl@tcGifhta&;tawG;tac:t,ltqawG wpfurBmvHk;rSm;ysHhoGm;w,f? ysHheSH@r_eSHK;awGu tckESpfawGrSm
tjrifhqHk;jzpfvmw,f? vl@tcGifhta&;tawG;tac:t,ltqudk Chanlen tvkyfedkifwJh Ideology
awGr&Sdao;bl;? Oyrm- Politicalism Ideology cifAsm;,Hk=unfedkifzdk@ Liberalism awG&Sd&r,f?
Conservative &Sd&r,f? uGefjrLepf&Sd&r,f? Political Ideology awGtrsm;=uD;&Sd&r,f? 'D
Political Ideology awGudkvufcHwJhvlawG&Sdf&r,f? tJh'DvlawG udk,fwdkifu vl@tcGifhta&;tawG;t
ac: t,ltqudk Calien vkyfedkifwJh pum;toHK;tE_ef;vHk;0r&Sdao;bl;? vl@tcGifhta&;tawG;tac:t,l
tq&Jh rSwfausmufwifcHedkifwJh tawG;t,lltqawGu urBmwpfcGifvHk;ysH@eSH@oGm;w,f? =udKufcsifrS =udKuf
r,f? r=udKufcsifae? Oyrm - vl@tcGifhta&;tawG;tac:t,ltqudk b,fvdktpdk;&rsdK;rSr=udKufbl;?
tm%m&Siftpdk;&uydkr=udKufbl;? =udKufcsifwJhvl&Sdr,f? r=udKufcsif&ifvJae/ olajymwmu 'Dvl@tcGifhta&;
t,ltqawG/ av;eufr_/ us,fjyefhr_awGtay:rSmpdefac:vdk@r&bl;? 'gawGurSm;,Gif;wJht,ltqawGay:
rSmcs,fvS,fvdk@&r,f? uae@ urBmrSmtysH@ESH@qHk;[m 'Dt,ltqyJjzpfw,f? edkifiHwpfck&Jh Status edkifiH
av;pm;avmufwJh edkifiHwpfcktjzpf=unfhwJh ae&mrSm pD;yGm;a&;t&wdk;wufwmvm;/ enf;ynmusGrf;
usifo vm; qdkwmudktESpfom&t& r=unfhyJeJ@'Dwdkifjynf[m ol@edkifiHtwGif;rSmjzpfap/ edkifiHwumrSm
jzpfap/ vl@tcGifhta&;umuG,fapmifha&Smufr_udkb,favmufxd pGrf;aqmifay;edkifovJqdkwJhtay:rSmtajccH
jyD;=unfhvmw,f? Oyrm- *syef/ edkifiHrSmqdk&ifpD;yGm;a&;uawmifhw,f? wdk;wufw,f?
'gayrJh International rSm vl@tcGifhta&;tawG;tac:t,ltqawG ysHhES@Hatmif vkyfedkifr_
tydkif;usawmhtm;enf;w,f? tar&duefjynfaxmifpkudkr=udKufwJhtydkif;rSm&Sdw,f? tar&duefu urBmh
xdyfoD;EdkifiHjzpfvmw,f? e,fcsJhwJhtvkyfvkyfaew,f? r}udKufwJhtydkif;awG&Sdw,f? wzufutar&duef
jynfaxmifpkudk todtrSwfrjyKbJaevdk@r&bl;? vltcGifhta&;tawG;tac:awGudk ysHhESH@atmifvkyfwJh
tydkif;rSmtar&duefu jynfhjynfh00vkyfaqmifw,f? wdkif;jynfawG&Jhwdk;wufr_ / wdkif;jynfwdk@&Jhwefbdk;/
wdkif;jynfawGtay:rSmav;pm;r_tcef;u[m b,favmuftxd vl@tcGifhta&;tawG;tac:t,lt
qawGudkvkyfEdkifovJqdkwmudk =unfhjyD;wdkif;wm=uw,f? ol@oufqdkif&mwdkif;jynfrSm b,favmuftxd
awmifumuG,fay;EdkifovJqdkwmudk }unfhjyD;awmhEdkifiHwumu pHtqifhudkajymif;vmw,f? bma=umifh
tJ'DvdkjzpfwmvJqdk&if vufawG@t& =unfh&if'DtawG;tac:awG[m wurBmvHk;rSm&Sdw,f? tm%m&Sif
}udKufr}udKuf *&krpdkwfbl;/ 'gayr,fhvl@tcGifhta&;tawG;tac:t,ltqudk vufawG@usifhoHk;Edkif
zdk@}udK;pmvm=uw,f/ vl@tcGifhta&;tawG;tac:t,ltqawGudk us,fjyef@vmatmifvkyfvmw,f?
cifAsmuGefjrL epf0g'udk ,Hk=unfwmeJ@rqdkifbl;? e,fcsJ@0g'udkav;pm;wmeJ@rqdkifbl;? 'Drdkua&pDudkusifhoHk;
wmeJ@rqdkifbl;? vlrsKd;jzpfwmeJ@rqdkifbl;? ta&S@awmiftm&S/ taemuftm&SeJ@rqdkifbl;? vl@tcGifhta&;
tawG;tac:t,ltquwurBmvHk;rSm&SdwJh vlom;tm;vHk;eJ@oufqdkifoGm;w,f? tepfom&t&vl
om;wdkif;vdkcsifwJht&mjzpfoGm;w,f? Oyrm - ESdyfpufnSif;yef;rcHap&? vltcGifhta&;rSm tcsuf ig;
csufygw,f? 'Dae@urBmavmu}uD;rSm b,foluESdyfpufnSif;yef;csif;wJhvlr&dSbl;? b,folrqdk
'gudkrvdkcsifbl;? ESdyfpufnSif;yef;jcif;rcHcsifwm[m u&ifeJ@rqdkifbl;? &Srf;eJ@rqdkifbl;? xdkif;eJ@rqdkifbl;?
t*FvdyfeJ@rqdkifbl;/ ESdyfpufnSif;yef;jcif;rcHcsifwJht,ltqu wurBmvHk;uvufcHw,f? pHxm;csuf
jzpfvmw,f? 'gvltcGifhta&;vdk@ajymvdkuf&if b,folrSrjiif;=ubl;? }udKufcsifrS}udKufr,f? ESdyfpufnSif;

yef;wmudkawmh b,folrS}udKufrSmr[kwfbl;? 'gayr,fh }udKufjcif;r}udKufjcif;eJ@rqdkifbl;/ ESdyfpufnSif;yef;


wJhvludkoGm;ar;=unfhvdkufyg? olwdk@udk,fwdkifuESdyfpuf!Sif;yef;rcHcsif=ubl;? 'Dt,ltqtay:rSm b,f
olurSrjiif;=ubl;? 'ga=umifhvl@tcGifhta&;tawGtac:t,ltq[m Universal jzpfvmw,f?
wdkif;jynftuef@towfrxm;awmhbl;/ vlrsKd;tuef@towfrxm;bl;? t,ltqawGtuef@towf r
xm;awmhbl;? EdkifiHa&;ygwDukdtuef@towfrxm;awmhbl;? tJ'D t,ltq[m wurBmvHk;uvufcHwJh
t,ltqjzpfvmw,f? vlwpfa,mufu tjcm;wpfa,mufudkESdyfpufwJh vl@tzGJ@tpnf;rsKd;qdk&if? vl
wpfa,mufu tjcm;wpfa,mufudk oHo,&Sd&kHeJ@ twif;zrf;qD;w,fqdk&if 'DvltzGJ@tpnf;rSm wefbdk;
&Sdyghrvm;? 'DvdkpOff;pm;csufawGay:vmw,f? 'ga=umifh 'Dt,ltq[mpdefac:vdk@r&wJh t,ltqjzpfvm
w,f?
(5) ajymif;vJwhJoabmw&m;u 'Dwjznf;jznf;ajymif;vJvm&muae w[kefxdk;0kef;ueuf
ajymif;vJoGm; wmvJ&Sdw,f? 'ga=umifh uGefjrLepf0g'uajymw,f revalution [mta&;}uD;w,f?
Evolution uae revalution udkoGm;r,f? wjznf;jznf;ajymif;vJjcif;uaejyD;awmh w[kef
xdk;ajymif;vJjcif;udkoGm;w,f? Oyrm - a&aEG;tkd;wpftdk;wnfwJhtcg rD;eJ@xnfh=unfhr,f? rD;uay;
wJhtyla=umifh a&uwjznf;jznf;ajymif;vJr_awGjzpfvmw,f/ tJ'Dvdkajymif;vJwJhtcsdef evalution vdk@
ac:w,f? tJ'DtcsdefrSm txJxJuajymif;aejyD;'gayr,fhrodomao;vl;? 'gayr,fh tqifhwpfqifhudk
a&mufwJhtcgrSm 0kef;ueufajymif;vJoGm;w,f? a&aiG@tqifhudkajymif;vJoGm;jcif;uae w[kefxdk;ajymif;
vJoGm;w,f? Oyrm - 'DbufrSmwpfyd\tav;xm;r,f? wpfq,fom;tav;&SdwJhvdarRmfoD;awG
udkwpfvHk;csif;pDxnfhr,f? wjznf;jznf;eJ@wufvmr,f? 10 vHk;jynfhoGm&iftwlwljzpfvmr,f? tJ'Dvdk
jzpfaewJhtcsdef udk evalution vkd@ac:w,f? aemufwpfvHk;xyf xnfhvdkuf&if udkajymif;oGm;w,f? 'gudk
revolution vdk@ac: w,f? 'DjzpfpOfudk tekywdavmr u&Sif;jyw,f?
vl@ordkif;tpuvmwJhydkifqdkifr_udk vufcHpOf;pm;wJhtcsdefrSmuGefjrLepf0g'upOf;pm;w,f? wpfOD;
wpfa,muf&Jh ypPnf;ydkifqdkifr_ay:vmwma=umif vltzGJ@tpnf;rSmjy\emay:vmw,f? ypPnf;ydkifqdkifr_
usifhokH;vmwJhtwGuf vlwef;pm;uGJ;oGm;w,f/ vlwef;pm;uGJ;oGm;wJhtwGuf pepfESpfpepf jzpfoGm;&
w,f? usGefydkif&SifawGuzdESdyfoljzpfoGm;w,f? u|efydkif&SifawG&hJvufxJrSm u|efawG&Jhb0u bmrSr[kwf
awmhbl;? aus;u|efawGu tzdESdyfcHvlwef;pm;jzpfoGm;w,fvdk@ uGefjrLepfuvufcHw,f? 'ga=umifh
uGefjrLepf0g'udkvufcHwJhvlawGu tjrJwrf;tzdESdyfcH&wJhtay:rSmpOf; pm;w,f? bma=umifhvlwef;pm;
uGJ&wmvJ? yk*~vduyPnf;ydkifqdkifr_udkusifhoHk;wJhtwGuf vlwef;pm;uGJ;oGm;w,f? wcgtJ'Duaewqifh
aus;u|efuaejyD;awmhajr&Sifa=u;&Sipf epfudka&mufoGm;w,f/ t"duajr,mydkifqdkifr_eJ@ajr&SifeJ@ ajru|efydkif
qdkifr_jzpfoGm;w,f? aus;uGsefpepfxufwqifhwufoGm;w,f? ajr}uD;rSmvkyfwJholu qif;&Jom;awGjzpf
oGm;jyD;ajr&SifuydkifoGm;w,f? wcgtJ'Dv,fvkyfuaejyD;awmh puf&Hkydkifr_awGjzpfoGm;w,f? acwfajymif;
oGm;w,f? ypPnf;ydkifqdkifr_tay:tajccHjyD;awmhrS vlwef;pm;awGuGJoGm;w,f/ tvkyf&SifeJ@tvkyform;
jzpfoGm;w,f? 'ga=umifh uGefjrLepf0g'u ynm&Sif umvrwfuajymw,f? vl@ordkif;[mzdESdyfcH&olawGu
zdESdyfolawGudkawmfvSefwJhordkif;jzpfw,f? wcsdefus&ifzdESdyfcH&wJholawG[m ay:vmjyD;awmhazmufcJG;cH&
r,f? tJ'DvdktjzpfrsKd;jzpfvmw,f? qdk&S,fvpf acwftqifhjrifhoGm;wJhtcgus&if vlawGpmtukefvHk;
tvkyfvkyf=u&w,f? 'gayr,fh&vmwJh[m tukefvHk;udkr#a0cHpm;&r,f? 'Dt,ltqudkvufcHwJh wdkif;
jynfawG[m t"dutm;jzifhvl@tzGJ@tpnf;udkA[kdjyKwJh wdkif;jynfjzpfoGm;w,f? vl@tzGJ@tpnf;ut"du
jzpfoGm;w,f? qdk&S,fvpf0g'/uGefjrLepf0g'/ vufcHwJholawGtm;vHk;usaemfajymwmrSm;w,f vdk@ajymwm
r[kwfbl;? olwdk@&Jht"dupOf;pm;csufu vl@tzGJ@tpnf;t"dujzpfoGm;w,f? wdkif;jynfut"dubJ? vl
wpfa,mufcsif;pDudkrpOf;pm;awmhbl;? zdESdyfolawGutESdyfcH&w,f/ 'gudkolwdk@=unfhw,f? zdESdyfolawG
vkyfwJhvkyf&yfrSef or#rSefw,f? w&m;w,f/ zdESdyfolawGudkudk,fpm;jyKwJh tpdk;&wpf&yfzGJ@&r,f?
zdeSdyfcH&wJholawGu zdESdyfoltay:rSm atmifyGJ;cHEdkif&r,f? awmfvSefwdkwfyGJ;0if7r,f/ t=urf;zufqifE$J;
&r,f? vl@tcGifhta7;eJ@jcm;em;csuf&Sdw,f? uGefjrLepfeJ@ qdk&S,fvpfuGmovm;vdk@ar;&if odyfawmhr
uGmbl;? qdk&S,fvpfu pGrf;tm;&Sdoavmuftvkyfvkyfw,f? vkyfoavmuftusKd;cHpm;&r,f? qdk&S,f

vpftqifhu vlwpfa,muf&JhpGrf;tm;ay:rlwnfjyD;awmh tvkyfcHpm;cGifhudkpOf;pm; ay;w,f? 'ga=umifh w


csKd@ vlawGuqdk&S,fvpfudk}udKufwJhvl&SdwJhtajccHu 'Dt,ltquaevmw,f? pmcsKyf (3) ckxJ u
ICESCR &JhpOf;pm;csufawGtawmfrsm;rsm;u qdk&S,fvpfZifuvmwmjzpfw,f? qdk&S,fvpfZif&Jh
t"duajymwJh tcsufuwef;wlnDr#r_bJ? wef;wlnDr#r_t,ltqudk azmfaqmifedkifzdk@twGufudk
ICESCR upOf;pm;ay;&w,f? ICESCR &Jh t,ltquqdk&S,fvpfZifudk xif[yfzdk@}udK;pm;w,f?
'gayr,fh uGefjrLepf0g'utm;vHk;twlwl jzpf&r,fqdkwJhtqifhudka&mufoGmw,f? 'gudkvl@tcGifhta&;
t,ltqu vufrcHbl;? odk@aomfvlom;tajccHuaepOf;pm; wJhtcgrSm wcsKd@vlawG[mtaerJh/ txdkif
rJhtdk;rJhtdrfrJhrjzpfoifhbl;qdkwJh [mudkvufcHw,f? 'ga=umifh vl@tzGJ@tpnf;u vlwpfa,mufcsif;pD&Jh
touf&Sif&yfwnfcGifhudkawmh wm0ef,l&r,f? 'gudkawmhrjiif;bl;? 'gayr,fh vl@tcGifhta&;u
Absolute equility udkawmhvufrcHbl;? udk,fvlrsKd;twGuft&rf;tpGef;a&muf&if jynfaxmifpk
wnfaqmufvdk@r&bl;? tJ'DvdkrsKd;ajymwJhtwGuf udk,fvlrsKd;udkrcspf&bl;vdk@ajymwmr[kwfbl;? ighvlrsKd;u
t"dubJ? ighvlrsKd;twGufbJ pOfpm;r,f? ighvlrsKd;tusKd;&Sda&;twGufbJol=unfhw,f? usefwmawG
a&mufw,f? ,l*dkZvm;AD,mEdkifiHjynfaxmifpk wnfaqmufw,f? vlrsKd; (6) rsdK;&Sdw,f? aemuf
ydkif;jydKuGJ;oGm;w,f? jynfaxmifpkwnfaqmif&ifr#a0cHpm;&r,f? r#a0cHpm;wJhpdwf"gwf&Sdzdkqdkwm vlrsdK;
wpfpkwnf;tay:rSm odyfapmif;ay;vGef;tm;}uD;&if jynfaxmifpkwnfaqmufvdk@ r&awmhbl;? ucsif
jynfe,frSm ausmufpdrf;xGufw,f? csif;jynfe,frSmxGufcsifrSxGufr,f? rxGufaomfjimvnf;bJ igwdk@
jynfaxmifpkwnfaqmufzdk@ta&;}uD;w,f? jynfaxmifpkwnfaqmufEdkifzdk@twGuf igwdk@rSm&SdwJh"e tcef;
uudk &S,f,mvkyfay;&r,f? 'gayr,fh igwdk@ucsifvlrsKd;t"dubJ? ucsifvlrsKd;&JhtusKd;pD;yGm; bJ=unfh
&r,f? ucsifrSm&SdwJh tusKd;pD;yGm;u ucsifvlrsKd;&JhtusKd;pD;yGm;bJ=unfh&r,fhpdwfujyifxefvGeftm;}uD;&if
&S,f,mvkyfwJhbufutm;enf; oGm;w,f? jynfaxmifpkwnfaqmufvdk@&awmhrSmr[kwfbl;? tJ'Dvdk
rsKd;ajymwmucsiftwGufrpOf;pm;eJ@vdk@ajymwm r[kwfbl;? udk,fhvlrsK;d twGufrpOf;pm;&if udk,fhvlrsdK;
aysmufoGm;r,f? ,Ofaus;r_aysmufoGm;r,f? pmayaysmufoGm;r,f? 'gawGudkrqdkvdkbl;? udk,fhvlrsKd;rS
udk,fhvlrsKd;qdkwJh[mudk odyfapmif;ray;csifbl;? tar&duefu professor a'gufwm0DvsHuajymw,f?
jynfaxmifpkwnfaqmufwJhtcgrSm }udK;wef;ay:uav#mufae&ovdkeJ@wlw,f? vufumjyD; [efcsufudk
xdef;xm;&r,f? ucsifub,favmuf,lrSmvJ? csif;udkb,favmuf&S,f,mvkyfay;rSmvJ? xdef;xm;&
w,f? [efcsufudkrxdef;Edkif&ifacsmufxJudk jyKwfusoGm;r,f?
6? tcGifhta&;udkydkodwwfvmavav wm0efudkydkjyD;odwwf&ef vdktyfaomavav jzpfjcif;? (Rights
and Obligations)
tcGifhta&;udkod&Hk;eJ@r&bl;? tcGifhta&;udkrsm;rsm;em;vnfvmavav wm0efudkydkjyD;odwwf
avavjzpf&r,fvdk@ vl@tcGifhta&;uowday;vdkuw
f ,f? tcGifhta&;eJ@wm0efcsdefjyD;=unfh&awmhr,f?
wm0efqdkwmbmvJ? vl@tzGJ@tpnf;rSmvJoHk;=uw,f? trsm;}uD;vJjy\em&Sdw,f? Oyrm - vuf&Sd
jrefrmEdkifiHrSmvuf &SdtkyfcsKyfaewJhtpdk;&u wyfrawmftpdk;&jzpfw,f? wyfrawmftpdk;&tm%m wnfwHh
cdkifjrJa&;twGuf t"du oHk;wJhpum;vHk;u'gbJ? ay;wJhtrdef@rSm emcH&r,f? wyfrawmfom;wpfa,muf&Jh
wm0efu trdef@udkemcH&r,f? pOf;pm;=unfh&atmif? uae@tcsdeftxdusaemfwdk@vl@tzGJ@tpnf;uvufcH
xm;wJhwm0efubmvJ wcgrSmrpOf;pm;zl;bl;? rpOf;pm;xm;wJhtcsdefu awmhwyfrawmfom;awGu
trdef@udkemcH&r,f? 'gusaemfwdk@vl@tzGJ@tpnf;uvufcHxm;wJh trSefw&m;wpfckjzpfw,f? tJ'gudk
usaemfwdk@pOf;pm;zdk@vdktyfvm w,f? rdrdwdk@oabmqENt&vkyfaqmifwJhtvkyfuvJ wm0efwpfckbJ?
tJ'DESpfcsufudk t"duoGm;awG@&w,f? Oyrm - oifwef;qif;jyD;oGm;&if oifwef;u&vmwJh todynm
awGudk r#a0oifhw,f? 'gurdrdoabmtavsmuftodpdwf"gwfeJ@taumiftxnfazmfw,f? cifAsmwdk@udk
twif;zdtm;vkyfwmr[kwfbl;? udk,fh[m udk,fwm0ef,lvdkufw,f? cifAsmwdk@vl@tzGJ@tpnf;ujzpfap/
tzGJ@tpnf;acgif;aqmifujzpfap wdkif;jynfacgif; aqmifjzpfap? txufuq&mjzpfap/ rdbujzpfapcdkif;wJh
tvkyfqdkawmh txufuay;wJhtrddef@jzpfw,f? tydkif;ESpfydkif;udkawG@&w,f? ppfom;rsmvJ ppfom;&Jh

wm0ef&Sdw,f? tpdk;&rSmvJtpdk;&wm0ef&Sdw,f? wdkif;jynf&Jh tkyfcsKyfcHvlxkxJrSmvJ wm0ef&Sdw,f? olem


jyKwm0efuaq;uk&w,f? aqmufvkyfa&;tvkyform;u aqmufzdk@wm0ef&Sdw,f?
ppfom;wpfa,muf&Jhwm0efu trdef@udkemcH&r,f? tJ'gudkxm;vdkuf&ifppfom;wpfa,muf&Jh
wm0ef uwdkif;jynfudkumuG,fzdk@twGufjzpfw,f? jynfy&JhusLausmfr&_ efrS umuG,fay;zdk@twGufjzpf
w,f? jynfwGif; rygbl;vmvdk@ar;&if wm0efoabmt& vkH;0bJ? vl@tzGJ@tpnf;rSm udk,fae&mrSmudk,f
udk,fhwm0efudk,fr vkyfbJtcgrSm &_yfaxG;r__awGjzpfvmw,f? ppfom;awGudk,fwdkifu 'gudkrpOf;pm;rd}u
ao;bl;? ppfom;wpfa,muf&Jhwm0efujynf&efudkumuG,fay;zdk@twGufjzpfw,f? wcgw&HrSm jynfwGif;
&Jh vHkjcHKa&;udkpOf;pm;&wm&Sdw,f? tJ'Dc|if;csuu
f wdkif;jynfrSmta&;ay:tajctaejzpfvmjyD;qdk&if ppf
wyftultnDudk,l&w,f? jynfwGif;&eftwGuf &J&Sdw,f? 'gayr,fh&JawG&Jhtiftm;rvHkavmufrSomv#if
ac:&rSmjzpfw,f? 'gudkcGJ;jcm;vufcHpOf;pm;&r,f? wdkif;jynf&Jhta&;ay:tajctaejzpfoGm;jyD; &SdwJhwdkif;jynf
tif;tm;tjynfhxkwfoHk;&awmhr,f? ppfwyfudkac:oHk;&awmhr,f? 'ga=umifhzGJ@pnf;tkyfcsKyfyHkrSmta&;ay:
tajctaeudkjyXmef;vdkufwmub,fvdk[mrsKd;jzpfvmawmhrSbJ ta&;ay:tajctaevdk@ajymvdk@&rvJ?
b,folawGu a=u!mcGifh&SdvJ? oufwrf; b,favmufa=ujimcGifh&SdvJ? b,fvkdtajctaersKd;a&muf
vmwJhtcgrSm jyef&kyfodrfvdk@&w,f? ta&;ay:tajctaetwGif;rSmawmh wdkif;jynfEdkifiH&Jhvl@tcGifhta&;
csKd;azmufr_r&Sdatmif b,fvdkumuG,fapmifha&Smuf&rSmvJ? tao;pdwfpOf;pm;ay;&r,f? jyXmef;jyD;rS tJ'D
ppfwyfudkac:&rSmjzpfw,f? tjcm;udpPawGrSm0ifr&_yf&bll;?
vl@tcGifhta&;uajymwJhwm0efu tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf;tydk'f (29)
rSm awG@&w,f? vl@tcGifhta&;tm;vHk;u tuef@towfeJ@jzpf&r,f? &mE_ef;jynfhr[kwf&bl;? tJ'Dtuef@
towfawGu wzufuwm0efjzpfoGm;w,f? vl@tcGifhta&;ut=uGif;rJhusifhoHk;vdk@r&bll;? uef@owfr_
udkvdkufem&r,f? uef@owfr_uwm0efjzpfoGm;w,f? t"du (3) csuf&Sdw,f? yxrwpfcsufu tjcm;ol
&JhtcGifhta&;udk av;pm;&r,f? cifAsmvGwfvyfr_udkuef@owfcGifh&Sdw,f? vGwfvyfr_udkusifhoHk;wJhae&mrSm
tjcm;ol&Jhe,fy,f udkrausmf&bl;? cifAsmvJvGwfvyfr_udk}uKdufw,f? usaemfvJcifAsmvdkbJ liberty udk
}udKufw,f? 'ga=umifh cifAsm&Jhwm0efu usaemfh&JhtcGifhta&;udkvmrxd&bl;? udk,fwpfa,mufcsifpD
&Jhyk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udkw u,fjrwfEdk;vm;/ wu,fvdkcsifvm;/ wu,f&csiv
f mpOf;pm;&r,f? w
u,f&csifw,f? wu,fvdkcsifwJhqdk&if tjcm;ol&JhvGwfvyfr_udkoGm;jyD;rxdyg;&bl;? wm0efodwwfav
avjzpf&r,f? av;pm;&r,f? av;pm;&HkeJ@xdkifaevdk@r&bl;? ESpftcsufu vltcGifhta&;csKd;azmufcH&r_udk
awG@jrif&wJhtcgrSmrdrdrSm bmwm0ef&Sdw,f? wu,fvl@tcGifhta&;wdk;wufvmw,f? ae&mwae&mrSm
vl@tcGifhta&;csKdf;azmufr_jzpfoGm;w,f? jzpfoGm;wJh vl@tcGifhta&;csK;d azmufrr_ mS usL;vGefolu wm0ef
&Sdw,f? pOf;pm;csufuus,fjyef@vmw,f? tjcm;olwpf a,muf&Jhyk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_udk av;pm;
&r,fqdkwJh[mu pdwfydkifqdkif&moufoufrjzpfoifhbl;? av;pm;a=umif;udktvkyfeJ@ oufaojyzdk@vdk
w,f? wu,fwm0efodwwfa=umif;vkyfr,fqdk&if bmvkyf&rvJ? oufaojy&r,f? 'ga=umifhrdk@vl@t
cGifhta&;csKd;azmufr_jzpfwdkifjzpfwdkif;rSm usL;vGefcH&ol&Sdr,f? usL;vGefol&Sd r,f? usL;vGefolu wm0ef&Sd
w,f? tckajymwJhwm0efydkif;u tJ'Davmufxdrqdkvdkbl;? usL;vGefaewJhtcsdefrSm ab;em;rSmb,fol&SdvJ?
ywf0efusif&Sdw,f? ywf0efusifu&SdwJhvlawGrSmvJwm0ef&Sdw,f? tenf;qHk;awmh'D jzpf&yfudkoufqdkif&m
udkoGm;wkdifvdk@&w,f? owif;ydk@vdk@&w,f? oufqdkif&muraqmif&Gufb;l qdk&if ta&;,laqmif&GufEdkif
wJhtaetxm;&Sdvmatmif tJ'Dowif;udkqufvufazmfxkwf&r,f? 'Djzpf&yfeJ@ywfoufjyD;awmh trSef
w&m;ay:aygufvmatmif 0dkif0efazmfxkwfay;wJhae&mrSm wpHkw&mwm0ef,l&r,f? owif; axmufwpf
a,mufjzpfvm&if tJ'Dowif;udkrSefrSefuefuefowif;pmjzpfvmatmif wm0ef,&l r,f? a&S@aewpf
a,mufjzpfvm&if rw&mepfemqHk;&_H;oGm;wJh usL;vGefcH&oltwGuf w&m;r#way:aygufvma&;udkaqmif
&Gufay;&r,f? qdkjyD;pOf;pm;csufawGuus,fjyef@vmw,f? wm0efqdkwJhoabmudkzGifhqdkxm;w,f? vuf
awG@usawmhydkjyD;us,fjyef@oGm;w,f? 'ga=umifhtcGifhta&;udkrsm;rsm;odvmavav wm0efuydk}udD;vm
avavbJ? uae@vl@tzGJ@tpnf;u emvnfoGm;&ifwm0efydkif;udk rsm;rsm;av;pm;vmr,f? ydkrsm;rsm;vdk
csifvmavav wm0efudkydkjyD;awmh,lzdk@vdktyfw,f? wm0efudkr,lEkid fbJeJ@ yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_
udk&zdk@awmh rvG,fbl;?'Dtydkif;ESpyf dkif;udk&Sif;vdk@&Sd&if yxrtydkif; uvlwpfOD;utjcm;vlwpfOD;ywfouf

jyD;&SdwJhwm0ef jzpfvmw,f? 'kwd,wykdif;u vl@tzGJ@tpnf;tay:rSm &SdwJhwm0efjzpfoGm;w,f? vl@tzGJ@


tpnf;tay:rSmcifAsmwdk@wm0ef&Sdw,f? wjcm;ol&JhtcGifhta&; yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_vHkjcHKr_udk rxdyg;zdk@
umuG,fapmifha&Smufzdk@olwdk@ESpfa,mufvHk;rSm wm0ef&Sdovdk/ 'kwd,ydkifrSm vl@tzGJ@tpnf;eJ@ywfoufjyD;
cifAsmrSmwm0ef&Sdw,f? vl@usifh0wfawGudkvkdufem&r,f? apmifhxdef;&r,f? &yf&Gmat;csrf;om,ma&;cif
AsmrSmwm0ef&Sdw,f? aemufwpfcsufvlxktusKd;jyK aumif;usKd;pD;yGm; ( Social Wefare of
society) cifAsmwdk@rSmwm0ef&Sdw,f? 'Dtcsufubm udkjywmvJqdkawmh vl@tzGJ@eJ@qdkifwJhtydkif;rSmvJ?
ppfom;wpfa,mufu trdef@emcHjcif;u wm0efjzpf w,f? trdef@qdkwmutxufuay;wmjzpfw,f?
trdef@emcHr_uwyfrawmf om;awGjzpfwJhtwGufa=umifh trdef@udkemcH&rSmuwm0efjzpfw,f? bmtrdef@
bJay;ay;vHk;0emcH&r,f? 'gpOf;pm;csufwpfckjzpfoGm;w,f? txuft&m&Sduay;wJhtrdef@u bmtrdef@bJ
jzpfjzpfemcH&r,fqdk&ifawmh tJ'Dppfom;awGu tod^m%fr&SdawmhwJhtajctaejzpfoGm;w,f? tJ'gudk
csmvDcsmvifuajymoGm;w,f? &kyf&Sifum;wpfum;rSm [pfwvm udktwkcdk;jyD;&dkwfxm;wm? [pfwvm
udkoa&mfxm;wJhZwfum; wpfum;jzpfw,f? ol@ta=umifhudkavhvm&ifpdwf0if pm;p&maumif;w,f?
csmvDcsmyvifu [pfwvmeJ@acwfjydKif? [pfwvm u0kef;0kef;awmufygwDrSm tm%m&vmwJh tcsdefrSm
csmvDcsmyvifvJ t*FvefrSmemrnf}uD;vmwJhrif;om;? wdkwfwdkwfqdkifqdkifbJ? tJ'DtcgrSmcsmvDcsmyvif
u [pfwvmtwdkif; &kyf&Sif&dkwfwm? ol@rdef@cGef;aumif;vGef;tm;}uD;vdk@ pmtkyfxkwfjyD;a&;cJh&w,f?
tawG;tac:ygwJh &kyf&Sifum;wpfum;jzpfw,f? [pfwmvmyHkpHtptqHko&kyfaqmif&w,f? odyfwl
w,f? t&yfykeJ@t&yfjrifhwmbJuGmw,f? olZwfvrf;rSm oluwpfuGsef;jyef? oludkESdyfpuf!Sif;yef; vkyfjyD;
axmufxJudkxnfhvdkufw,f? aemufqHk;us awmholuaxmifuaexGufajy;vmw,f? xGufajy;vm
awmh *smrefemZDawGuol@udkrSm;jyD;awmhol@udk [pfwvmvkd@ xifjyD;awmhac:oGm;w,f? [pfwvm&Jh
wyf}uD;u ppf}uD;udkodrf;awmhr,fav? tJ'DtcsdefrSmolu [pfwvm&Jhwyfudk rdef@cGef;oGm;ay;&w,f?
ol@ab;em;rSmvJ*smrefemZDwa,mufygw,f? [pfwvmpepfudkoabmrusvdk@ a0zefa&;ay;wJhtwGuf
ol@udkaxmifcsvdkufw,f? axmifusawmholwdk@ESpfa,mufaxmifuaexGufajy;vmw,f? xGufajy;vm
awmh [dkAdkvfcsKyfu[pfwvm&Jh ta=umif;udkodaew,f? oabmudkem;vnfw,f? olvJcsmvDcsmyvif&Jh
idea }udKufw,f? olwdk@xGufajy;vm&ifeJh ESpfa,mufvHk;udkzrf;rdoGm;w,f? ESpfa,mufpvHk;udk
[pfwvmvdk@xifjyD; awmhac:vmw,f? [pfwvm&Jhwyfudkrdef@cGef;ajym&w,f? rdef@cGef;ajymjyD;wJhtcgrSm
pum;vHk;wpfvHk;udkoHk;oGm;w,f? tJ'Dpum;u Toy Sodial vdk@oHk;oGm;w,f? cifAsmwdk@ wyfrawmf
om;awGu trdef@udkemcHw,f? trdef@emcHw,f? ajym=uw,f? tm%m&SiftkyfcsKyfaewJhatmufu
tm%m&Sifay;wJhtrdef@udk aemufuvdkufrpOf;pm;vJtukefvHk;vdkufvkyf&if cifAsmwdk@bmjzpfoGm;vJqdk
awmh puf&kyfppfom;jzpfoGm;w,f? uae@usawmfwdk@wdkif;jynfrSm jzpfaewJhjy\emu wyfrawmfrSm
trdef@emcHr_vdk@oHk;vdkuf&if b,folrSpdefac:vdk@r&awmhbl;? 'gayr,fh EdkifiHwumuajymif;oGm;jyD; edkifiH
wumOya't&pOf;pm;vmwmu Command reconmadition International bmbJjzpf
jzpfay;or#trdef@udkatmufuae ppfom;awGuemcH&r,fqdkwmvufrcHawmhbl;? ay;wJhtrdef@awGu
ol&JhowfrSwfxm;wJhtawG;tac:t,ltqeJ@ pnfr#Of;pnf;urf;eJ@wyfrawmf&JhrleJ@ wdkif;jynftajccHeJ@
vdkufavsmnDaxG&SdwJh trdef@bJjzpf&r,f? vl@tcGifhta&;t,ltqu ay;wJhtrdef@udkemcH&r,f? 'gudkazmf
aqmifzdk@vdkw,f? 'gudkqef@usifwJh [mrsKd;rjzpf&bl;? ay;wJhtrdef@ay:rSmwm0efcrH _&Sd&r,f? Oyrm uu=unfuAdkvfcsKyfwpfa,muf trdef@ay;vdkufw,f? AsL[mrSLwyf&if (3) u=umtif;qdyf}uD;jrdK@e,f
rSm&SdwJh KNUwyfcGJ;wpfcGJ;udkacsr_ef;vdu
k fyg? AsL[mrSL;uppfoabmt&jzpfoGm;w,f? olwdk@&Jh&efoludk
ppfoabmt&ppfwdkwfwmbJjzpfw,f? 'gayr,fh tJ'Dvdkr[kwfbJeJ@ AsL[mrSLu&ifwyfcGJ; (1) tajcpdkwf
wJh=um;tifqdyf}uD;e,fwpfckvHk;udk ajrvSefpepfusifhoHk;jyD;awmh u&ifwyfudk&p&mr&Sdatmifacsr_ef;vdkuf
ygqdk&ifawmh b,folrSmwm0ef&SdvJ? AdkvfcsKyfrSmwm0ef&Sdw,f? AdkvfcsKyfutrde@f ay;vd@k &vm;? r&bl;? ppf
wdkufwmudkta=umif;jy jyD;awmh&dk;&dk;omref&Gmom;awGudkwdkwfcdKufzdk@trdef@ay;&if ppfAdkvfrSmwm0ef&Sd
w,f?

wm0efqdkwmu trdef@udkemcHzdk@oufoufr[kwfbl;? ajymcsifwJhtcsufuwm0efqdkwm trdef@


udkemcH&r,fqdkwm ppfwyftwGif;rSmonfyifv#ifajym;oGm;jyD;? wm0eftay:wefbdk;xm;r_awG ajymif;
vmw,f? csOf;uyfykHajymif; vmw,f? wm0efawmhwm0efbJ? trdef@ay;wmemcH&rSbJ? txufuay;
wJhtrdef@udk wpfcsufrSjyefrpOf;pm;vJeJ@emcH&r,fqdkwJh [mrsKd;awGr&Sdawmhvl;? ajymif;oGm;jyD;? vl@tcGifht
a&;udkav;pm;wJhEdkifiH/ wdkif;jynfawGrSm jrwfEdk;wJhppfwyfawG[m vufawG@rSmpOf;pm;csufawGajymif;
oGm;=uw,f? vlwdkif;vlwdkif;[m vl@usifh0wfudkav;pm&r,f? &yf&Gm at;csrf;om,matmifvkyf&r,f?
vl@tzGJ@tpnf;&Jhaumif;usKd;pD;yGm;udkjrifhwif&r,f? vl@tzGJ@tpnf;tay:rSm us aemfwdk@wm0ef&SdoGm;w,f?
'DpOf;pm;csufawGuaejyD;awmh wyfrawmfxJrSmonfyifv#ifvufawG@jzpfvmw,f? 'g a=umifh'DtajccHeJ@
qef@usifjyD;awmh twif;jynfolvlxkudkESdyfpuf!iS f;yef;w,f? t&yfom;awG&Jhv,f,mawGudk zsufqD;
w,fqdk&ifawmif ta&;,lwmrsKd;awGjzpfvmw,f?
Oya'wpfckjyXmef;vdkufjyD;qdk&if Oya'uwduszdkvdkw,f? tm;vHk;udkvGrfjcHKzdk@vdkw,f? Oya'qdk
wmu rsufESmrvdkuf&bl;? txlojzifhusaemfwdkbmudkvdkcsifovJqdkwJhtcgrSm usaemfwdk@vdkcsifwJhtcGifh
ta&;xif[yfzdk@vdkw,f? aemufwpfcku tJ'gawGudkvufawG@jyzdk@vdkw,f? pdwful;,SOfvdk@r&bl;?
jzpfoifhwJh[mawG/ jzpfvmzdk@tvm;tvm rsm;wJh[mawGbJjzpfzdk@vdkw,f? (1) tcsufuvrf;ay:rSm
awmif;pm;aewJh vlwpfa,mufudkpOf;pm;vdkufwJhtcgrSm 'DpOf;pm;csufu vl@tzGJ@tpnf;rSm&SdwJhvltm;
vHk;udkpOf;pm;wmvm;? vltzGJ@tpnf;rSm&SdwhJvlwef;pm;wckudkpOf;pm;wmvm? vl@tv$mwpfckjzpfoGm;
w,f? tJ'DvkdrsKd;pOf;pm;wmrsdK;usawmh Oya'r[kwfawmhbl;? awmif;pm;wJhjy\em }uD;udkrpOf;pm;
eJ@ajymwmr[kwfbl;? wifjyyHkwifjyenf;awmifpm;wJhvlwef;pm;wpf&yftwGuf rjzpfoifhbl;? aemuf
'kwd,wpfcsufeJ@ywfoufjyD;awmh udk,f0efzsufcsjcif;eJ@ywfoufjyD;awmh touf&Sif&yfwnfr_ubmvJ?
wzufu trsKd;orD;rSmudk,fydkif&yfwnfpDrHydkifcGifh&Sdw,f? qzufurdcif0rf;Adk'frsm&SdwJh oE<om;&Jhtouf
&Sif&yfwnfydkifcGifh tJ'DESpfckudkb,fvdkqufpyfpOf;pm;rvJ? tJ'gudkvGrf;jcHKzdk@twGuf zGJ@pnf;yHktajccHOya'
rSmb,fvdkjyXmef;&rSmvJqdkwm usaemfwdk@tm;vHk;bJpOf;pm;&rSmjzpfw,f? wwd,wpfcsufu Oya'qdk
wmvufawG@uszdk@vdkw,f? vufawG@jzpfvmzdk@vdk w,f? aumif;jyD; vufeufudkifaqmifcGifh&Sdw,fqdk&if
vlwdkif;vufeufudkifvdk@&atmif tpdk;&uvkyfay;&r,f? vufawG@rSmjzpfEkid fyghrvm;? pOf;pm;csufwpfck
jzpfvmw,f? vlwdkif;vufeufudkif&if vl@tzGJ@tpnf;jidrf;csrf;r_&Sdyghrvm;? usaemfwdk@vkdcsifwJh tcGifhta&;
u olrsm;eJ@oGm;jyD;E_dkif;,SOfvdk@r&bll;? wzufEkdifiHawGeJ@pOf;pm;&w,f? usaemfwdk@EdkifiHzGJ@pnf;tkyfcsKyfyHk
tajccHOya'rSmygwJhtcGifhta&;awGu usaemfwdk@EdkifiHom;twGufbJjzpf&r,f? zGJ@pnf;tkyfcsKyfykHrSmvuf
awG@jzpfvmw,f? trsKd;orD;/ trsKd;om;vdk@cGJ;p&mrvdkawmhbl;? EdkifiHtwGif;rSm&SdwJhEdkifiHom;tm;vHk;eJ@
qdkifw,f? 'geJ@ qufpyfjyD;awmh trsKd;orD;tzGJ@tpnf;awGu trsKd;orD;tcGifhta&;qdkjyD;wifvm=u
w,f? trsKd;orD;tcGifhta&;awG udkzGJ@pnf;yHkrSmwifzdk@}udK;pm;csufawG&Sdvmw,f? vufawG@pOf;pm;zdk@vdk
w,f? Oya'&JhtajccHu cGJ;jcm;r_udkqef@usifw,f? jzpfEdkif&ifOya'tm;vHk;udkvGrf;jcHKzdk@vdkw,f? vrf;ay:rSm
awmifpm;aew,f? Oya'u'DvdkrpOf;pm;bl;? zGJ@pnf;yHkuEdkifiHwGif;rsm&SdwJhEdkifiHom;tm;vHk;eJ@ oufqdkif
oGm;w,f? tck etz a&;qGJ;wJhzGJ@pnf;yHkrSm jy\emwufaewmu 'gbJ? umuG,fa&;OD;pD;csKyfu
cef@tyfvdkufwJhppfAdkvfawG[m vGwfawmf&Jhav;yHkwpfyHkae&m,l&r,f? qdkawmhzGJ@pnf;yHktajccHOya'udk
qef@usifaew,f? vl@tv$mwpf&yfudkoD;oef@OD;pm;ay;jyD; pOf;pm;ovdkjzpfaew,f? 'ga=umifhqef@usif
aew,f? zGJ@pnf;yHku vl@tv$mwpf&yfudkOD;pm;ray;bl;? Oya'a&S@arSmufrSmtwlwlbJ? Oya'pdk;rdk;a&;
tajccHub,f ol@udkrSausmom;&if;om;rcJG;jcm;bl;? qif;&Jcsrf;omrcGJ;jcm;bl;? tqifhtwef;rcJG;jcm;
bl;? EdkifiHwdkif;/ vlwdkif;vdk@bJ pOf;pm;w,f? uJ'gjzifh&if vl@tzGJ@tpnf;&Jhvdktyfcsuft& trsKd;orD;/
trsKd;orD;cGJ;pOf;pm;zdk@vdkovm;? usawmfwdk@vl@tzGJ@tpnf;rSm trsKd;orD;awGuwu,fbJzdESdyfcH&jyD;vm?
oD;jcm;}uD;pOf;pm;&avmufatmifvkdtyf&if tJ'gudktjiif;tckefvkyf&awmhrSmjzpfw,f? tav;teuf
tjiif;tckefvkyfzdk@vdkw,f? odyfudkvkdtyfvmjyD;qdk&ifawmh Oya'u pOf;pm;aumif; pOf;pm;vdrfhr,f?
vkdtyfvmwJhtcsufudkaxmufjy&r,f? Oyrm - jzL/ rJ/ vdif cGJ;jcm;p&mrvdkbJeJ@ a,musFm;aum/
rdef;raumtukefvHk;vGrf;jcHKr,fh[m rsKd;jyXmef;&ifrvHkavmufbJeJ@ bma=umifhrsKd;orD;udpPudk oD;jcm;
pOf;pm;p&mvdkovJ? tJ'Dvdkqdk&if txl;tcGifhta&;upOf;pm;p&mwckjzpfvmw,f? txl;tcGifhta&;u

pOf;pm;zdk@vdkw,f? tcGifhta&;r[kwfawmhbl;? oD;jcm;omreftxl;xufydkjyD;pOf;pm;&awmhr,f? usaemf


wdk@vl@tzGJ@tpnf;rSm usaemfwdk@trsKd;orD;awG[m txl;tcGifhta&;ay;&avmufatmifepfemaejyD;vm;?
olwdk@udktxl;tcGifhta&;ay;rSomv#if vl@tzGJ@tpnf;&JhwefwlnDr#r_udk&&SdrSmvm;? 'gvufawG@tajct
aeeJ@qdkifoGm;w,f? qdkvdkcsifwmutck usm;r[kwfrr[kwfwJhvlawGvJ &Sdvmw,f? Oya'utm;
vHk;udkvGrf;jcHKzdk@vdkw,f? wdus&r,f? usaemfxifwmu CDAW uaejyD;awmh equail rights udk
eif;uefwGef;wifvdkuf&if tukefvHk;jy\emwufoGm;Edkifw,f? t}uGif;rJhwef;wla&;udk r&nf&G,fbJ
jzpfoGm;vdrfhr,f? trsKd;orD;wpfa,muft&nftcsi;f &Sd&ifawmhjy\emr[kwfbl;? t&nfftcsif;r&Sd
aomfjimvnfbJ ae&may;&r,fqdkwJh[mu jy\emjzpfvmw,f? jyXmef;zdk@r}udK;pm;eJ@vdk@ajymwmr[kwf
bl;? pOf;pm;apcsifvdk@t=uHay;wmjzpfw,f? jyXmef;csuf&JhaemufuG,frSm t"d`g,ftrsm;}uD;&SdoGm;w,f/
tvG,fwulawmhpdwful;aygufjyD; xa&;vdk@r&bl;? tu,fItrsKd;orD;jzpfjcif;a=umifh OD;pm;ay;r,f
qdk7if tqdkjyKcsufeSpfckjzpfoGm;w,f/ wpfckut&nftcsif;r&SdwJhtrsKd;orD;awGae&m &oGm;r,f? wdkif;
jynfupepfwusvnffywfvdk@ vG,fyghrvm;qdkwJhtqdkjyKcsufuwpfck? trsKd;orD;udkapmfumvdk@r[kwfbl;?
vufawG@vkyfaqmifcsufawGjzpfvmw,f? aemufpOf;pm;csufwpfcsufu r[kwfbl;trsKd;orD;awGudk ae
&may;zdk@vdkw,f? 'gudkvufwGJjyD;awmh wdk;wufvmatmifvkyfzdk@vdkw,f? 'grSt&nftcsif; uwufvm
r,fhtaetxm;&Sdw,f/ ae&mray;bl;qdk&ifwufvmwJhtaetxm;r&Sdwmh bl;? 'ga=umifht&nftcsif;
jy\emudka&S@wef;rwif;bJeJ@ ae&mudktay;/ tawG@t=uHKay;?vkyfykdifcGifhay;wJhtcgrSm trsKd;orD;awGudk
jrifhwifay;&r,f? pOf;pm;csufwpfckjzpfvmw,f? tJ'DpOf;pm;csufESpfcktay:rSm tjiif;tckefvkyf=u r,f?
tJ'ga=umifhvGwfawmftrwf oHk;ykHwpfyHk[mtrsKd;orD;jzpf7r,f? 'DvdkpOf;pm;csufawGay:vmw,f? zGJ@pnf;
yHktajccHuwdkif;&if;om;awGtm;vHk;rSm wef;wltcGifhta&;ay;zdk@twGufudk tkwfjrpfcsay;&r,f? touf
tmrcH7&Sda&;qdkwmusawmh wkdif;jynf&JhvufawG@eJ@qdkifr,fvdk@xifw,f? wdkif;jynfutpdk;&vkd@oHk;xm;
wmudk tpdk;&qdkwmb,f avmuftxdawmifqEN&Sdw,f/ EdkifiHom;wdkif;twGuf oufqdkif&mwdkif;jynfu
touftmrcHay;EdkifavmufwJh "e OpPmeJ@jynfpHkjyD;vm;? jynfpHkEdkifw,fqdk&if pOf;pm;vdk@&Edkifr,f? aemuf
wpfcsufuawmh 'Dtwdkif;a&;vdkuf&ifawmh oufqdkif&ma'oudkbJ OD;pm;ay;&ma7mufr,f? oufqdkif&m
a'oxGufwJhyPnf;/ a'oubJ cHpm;oGm;&r,f? tJ'Doabmudk a&mufoGm;r,f? tJ'Dvdkoabm a&muf
oGm;wJhtcgrSm a'ot"dujzpfoGm;w,f? &S,f,mvkyfwJh[mudk tmrcHray;awmhbl;? vufawG@jy\
emu a'ouxGufwJhyPnf;awG/ a'ocHjynfolawG oHk;pm;cGifhr&wmuvufawG@ jy\emjzpfvmw,f?
Oyrm - u&if{&d,mrSm avmydwa&wHcGef&Sdw,f? v#yfppf"gwftm;awGudk a'ocHawGvHk;0oHk; cGifhr&Sdbl;?
'gub0jzpfoGm;w,f? tajccHOya'pOf;pm;&rSmu 'DvufawG@utpGef;wpfzufuae tjcm;tpGe;f wpf
zuf udka&mufroGm;zdk@vdkw,f? 'guvuf&Sd&SdaewJhtpGef;wpfzuf ? ucsifuausmufpdrf;vm;? obm0
"gwfaiG@vm;? tukefvHk;u a'ovlawGcHpm;&vm;? etz bJcHpm;ae&wJh vuf&SdtajctaerSm usaemf
qdkcsifwmu vuf&Sdtajctae}uD; udkajymif;jyefvSefzdk@ }udK;pm;wJhtcgrSm tpGef;wzufuaejyD;awmh
tjcm;tpGef;wpfzufudk ra&mufzdk@vdkw,f? r#wpGm pOf;pm;csufu jynfaxmifpkwpf0Srf;vHk;udk pOf;pm;zdk@
vdkw,f? ao'%fudpPu wpfydkif;us,fus,fjyef@jyef@ tjiif;tckef vkyf&r,fhudpP jzpfvmw,f? udk,fydkif
umuG,fa&;wyf zGJ@pnf;cGifhay;&r,fqdkwJh[mu vleJ@qdkifoGm;w,f/ a&S@udkwdkif;jynfu oGm;r,fhum
uG,fa&;pepfeJ@qdkifoGm;jyD;? jynfaxmifpkumuG,fa&pepf usaemfwdk@ESpfzGJ@ zGJ@xm;w,f? umuG,fa&wyf
pOf;pm;csufu a'ocHjynfolawG[mudk,fh[mudk,fumuG,fEdkifpGrf;&Sd&r,f? bma=umifhvJqdkawmh vuf
awG@ jzpf&yfwpf&yfjzpfaewJhEdkifiHrSm tpdk;&wyfzGJ@awG[m vlxkudkESdyfpufnSif;yef;wJhtwGuf vlxku vkd
tyfvm&ifudk,fh[mudk,f umuG,fEdkifpGrf;&Sd&r,fqdkwJh t,ltquwpfzGJ@
csGif;csufygwmaygh edkifiHjcm;wdkif;jynfuaejyD;awmh wdkufcdkufvmwJhtcgrSwyg;xm;&r,fayghAsm?
usrwdk@usaemfwdk@&Jh Rights jzpfaew,f? vufeufudkiftzGJ@tpnf;a&m ppfwyftwGufawmhqufxm;
rSmyJ? vufawG@t&awmhjzpfedkifw,f? Const: qdkwmuawmh tukefvHk;&mESkef;jynfh tqifajyacsmarG@
oGm;atmifawmh vkyfvdk@r&edkifbl;? wmudkawmhvufcHw,f? 'gayrJh Const: ujzpfoifhwmawG=uD;yJ

xnfhoGif;jyXmef;xm;zdk@ vdkw,f? xnhfoGif;jyXmefvdkufrSbJjzpfcsifrSjzpfvmr,f? Const: twdwfrSmjzpf


cJhwmawGudkrpOf;pm;apcsifbl;? vufawG@jzpfaewmawGudkpOf;pm;r,f? tem*wfrSm jzpfoifhwmawGudk
pOf;pm;r,f? csufcsif;jzpfrvmao;bl;? 'gudkawmhvufcHw,f? odk@aomfjzpfoifhwmudk jyXmef;vdkuf
r,fqdk&if aemifjzpfrvmedkifatmifbmvkyfvdk@&rvJ? =udK;pm;umuG,fvdk@&wJh Conts Fundation
awmifr&Sdawmhbl;qdk&if tEW&,fawGudkwm;qD;&wmydktcuftcJ&Sdvmw,f? ESkdif;,SOfcsufudkpOf;pm;zdk@vdk
w,f? obm0oH,HZmwyPnf;awGudk a'ocHawGucHpm;ydkifcGifh&Sd&r,f? obm0eJ@qufpyfwJh[mawGav?
'gayrJh ydkjyD; Idea &Sif;atmifawmh vdkufpOf;pm;&r,f? aemufwcg edkifiHjcm;uay;wJhtultnD[m
vlxku&,lcGifh&Sdw,fqdkwJh[mudx
k nfph Of;pm;wmu xl;l jcm;csufjzpfw,f? 'guuGsefawmfwdk@&Jh b0jzpf
w,f? wpfcsdK@owdrxm;rdwJh tcsufawGjzpfvmw,f? 'gudk usaemfwdk@vl@tcGifhta&;tjzpfeJ@ vdkcsifw,f
qdk&if xnfhoGif;&r,f? vufawG@rSm rjzpfedkifao;bl;? EdkifiHwum ay;wJhtultnDu etz qDa&muf
oGm;w,f?
aeSmifwpfcsdefus&ifEdkifiHwumu ay;wJhtultnDudkvlxkuwdkwf&dkufvufcHEdkifcGifh&Sd&r,f? us
aemfwdk@tcGifhta&;jzpfvmw,f? 'gawGupdwf0ifpm;p&mjzpfvmw,f? ajrjrKyfrdkif;awG oHk;cGifhr&Sdbl;?
vlawGupOf;pm;EdkifpGrf;&SdjyD;awmh udk,fh&JhzGJ@pnf;yHkudkudk,fydkifa&qGJ;jyXmef;zdk@vdk w,f?
zGJ@pnf;yHkuvlxkqDvm&r,f? cufwmu vlxkubmt}uHay;&rSefawmifrodbl;? pdwful;ayguf
wmeJ@cs a&;zdk@r[kwfbl;? pOf;pm;wwfvmawmhrS vHk;0tm;xm;vdk@&wJhzGJ@pnf;yHkjzpf&r,f? UDHR
tydk'f (29 - 2)t& uef@owf&r,f? jy\emu vlwpfOD;csif;pD. pD;yGm;a&;b0udk
wdkif;jynfuwm0ef,loifhovm;? odk@r[kwf wdkif;jynfubmrS0ifa&mufpGufzufjcif; r&SdbJvlwdkif;udk
vGwfvyfpGmpD;yGm;&SmazGcGifhay;oifhovm;? wzufuvl@tzGJ@t pnf;rSmvlwpfa,mufcsifpD;&Jh liberty
&Sdzdk@vdktyfw,f?
wzufuusawmhvnfbJ
uae@urBm}uD;rSm
pdefac:r_awG
&Sdvmw,f?
vl@tzGJ@tpnf;vHk;jcHKr_u jy\emjzpfvmw,f? tar&duef/ tD&wf/ t*Fvef&ifqdkif&w,f? vl@tzGJ@t
pnf;wpfckvHk;&JhvHk;jcHKr_ big issue jzpfvmw,f? 'DESpfcku qeff@usifbufawGjzpfvmw,f? wzufu
yk*~dKvf qdkif&mvGwfvyfr_awG/ wzufuvl@tzGJ@tpnf;&JhvHkjcHKr_vJbJ wdk;wufvmatmifb,f vdkvkyfay;
rvJ/ b,fvdkoGm; apcsifovJ? arcGef;u'gbJ? b,fvdkvl@tzGJ@tpnf;udkwnfaqmufcsifovJ? us,f
us,fjyef@jyef@pOf;pm;vdk@&atmif yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_u ta&;}uD;w,f? 'gudkwdk;jrifhay;zdk@vdkw,f?
wcsdefwnfrSm vll@tzGJ@tpnf;wpf&yfvHk;&Jh vHkjcHKr_uta&;=uD;w,f/ 'DtajccHESpfckudk xdef;vdk@&atmif
usaemfwdk@u b,fvdkvl@tzGJ@tpnf;rsKd;wnfaqmufrvJ? cifAsmwdk@arsmfrSefwJhvl@tzGJ@tpnf;u b,fvdk
vl@tzGJ@tpnf;rsKd;wnfaqmufrvJ? cifAsmwdk@arsmfrSefwJhvl@tzGJ@ tpnf;u b,fvdkvl@tzGJ@tpnf;rsKd;vJ?
Oyrm - uae@ etz ajymaew,f? usaemfwdk@tm%mxdef;csKyfxm;EdkifwJhtwGuf cifAsmwdk@EdkifiH
om;awG[m vHkjcHKr_&Sdaewmjzpfw,f? vufcHEdkifvm? cifAsmwdk@tukefvHk; z&dkz&Jjzpfaew,f?
wdkwf=ucdkuf=uw,f? cifAsmwdk@vHkjcHKr_uifrJhaew,f? usaemfwdk@tm%mxdef;ausmif;xm;wJhtwGuf
vl@tzGJ@ tpnf;uvHkjcHKaewmjzpfw,f? olajymwmudkdvufcHvdk@&Sd&ifusaemfwdk@tem*wfvl@tzGJ@tpnf;rSm
yk~dKvfwpfpku aejyD;awmhwdkif;jynftm%mudk csKyfudkifr,f? tJ'Dv@l tzGJ@tpnf;rsKd;udk vufcH&r,f?
vl@tzGJ@tpnfut"dujzpf oGm;r,f? usaemfwdk@awmfvSefa&;aumifpDudk zGJ@pnf;w,f? tm;aumif;w,f?
command system &Sdw,f wyfawG/ &JawG/ vHkjcHKa&;&Jxdef;awG usaemfwdk@xdef;xm;Edkifw,f?
tJ'Dvdkxdef;xm;wJhpepfeJ@vl@tzGJ@tpnf;wnf aqmufawmhrSomv#if usaemfwdk@tm;vHk;vHkjcHKr_umuG,f
ay;Edkifr,f? 'ga=umifh A[dkcsKyfudkifr_tm;aumif;aumif; eJ@ command udk center rSmxm;wJh
vl@tzGJ@tpnf;rsdK;wnfaqmufrSmom vHkjcHKr_&Sdr,f?
'kwd,wkef;u [dkae&mAHkuGJ; 'Dae&mrSmbmysufjyD; wif=uw,f? usawmfwkd@tm;vHk;vHkjcHKr_u
t"duaomhcsufjzpfvmw,f? tJ'DtcsdefrSmyk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_ odyft"duxm;rpOf;pm;csifawmhbl;?
tqdkjyKcsufwpfck? usaemfwdk@[m etz bJjzpfjzpf/ wjcm;tzGJ@bJjzpfjzpf A[dkcsKyfudkifr_udkwifwifusyfusyf

wnfaqmufjyD; awmhwdkif;jynf&JhvHkjcHKa&;udk umuG,foGm;r,f? oabmuvHkjcHKa&;wyf&Sdr,f? &J&Sdr,f?


wpfcsufvGwf trdef@eJ@oGm;r,f? A[kdcsKyfudkifr_wifwif=uyf=uyfwnfaqmufwJh tpdk;&pepfwpf&yfeJ@wdkif;
jynfudkwnfaqmufr,f? 'gtqdkjyKcsufwpfck vdkufpOf;pm;=unfhr,f? bma=umifhvJqdkawmh wdkif;jynfrSm
vufeufudkifv_yf&Sm;r_awG ydkjyD;awmhz&dkz&JyHk ysufvmw,f/ [dkae&mAHkcGJ;'Dae&mAHkcGJ;jzpfvmw,f? =unfhyg
vm;? 'gudkxdef;EdkifatmifA[dkcsKyfudkifr_wif;wif=uyf =uyfeJ@udkifwJhtpdk;&wpf&yfu tJ'Dtpkd;&vufxJrSm
&JawGppfwyfawGtkyfcsKyfawmhrSomv#if wdkif;jynfvHkjcHKr_udkwnf aqmifEdkifr,f?
'Dbufqef@usifwJhtydkif;u A[kdcsKyfudkifr_udk vdktyfwmrSefw,f? A[dkcsKyfudkif;r_wif;wif;usyf
usyfusifhoHk;r,fqdk&if yk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_ vHkjcHKr_usqif;oGm;r,f? 'ga=umifh A[dkcsKyfudkifr_udk
wif;usyfpGmrxm;bJeJ@ A[dkcsKyfuidk fr_udkawmh quf&Sdr,f? 'gayr,fh wpfcsdefwnfrSm wdkif;jynftm%m
udkwpfpHkwpf&mr#wpGm tjcm;enf;eJ@ &Smr,f? =uddKufovdkpOf;pm;aygh? 'Denf;eJ@wdkif;jynfudkoGm;jcif;tm;jzifh
yk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_udk ydkjyD;awmhwdk;jrifhay;Edkifr,fvdk@ tqdkjyKcsufwpfck&Sdr,f? 'DtajccHuae wdkif;
jynfudkwnfaqmufoGm;r,f/ 'gudkvufcH&ifwnf aqmufyHkwpfrsKd;jzpfoGm;r,f? 'Dbufutydkif;u A[kd
csKyfudkifr_udkrypfy,fbl;? 'gayr,fh 'Dtm%mudkr#wpGmcGJa0 usifhoHk;oGkm;r,f? wcdsefwnf;rSm tjcm;enf;
eJ@jyef&Smr,f? wdkif;jynfudkjidrfatmifvkyfvdk@&w,f? wdkif;jynfuwnf jidrfwJhwpfcsdefwnfrSmbJwpfa,muf
wnfvGwfvyfr_ujzpfvm&r,f?
ar;cGefu yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udk xdefodrf;umuG,fapmifha&Smuf&r,f? wpfcsdefwnfrSm vl@
tzGJ@t pnf;&JhvHkjcHKr_udkvJbJ tusdK;jzpfap&r,f? tJ'grsKd;jzpfEdkifzkd@twGuf b,fvdkvl@tzGJ@tpnf;rsKd;
wnfaqmufrSmvJ? tajzESpfck&SdEdkirf ,f? wpfcku vHkjcHKr_uta&;}uD;w,f? tJawmhusaemfwdk@wdkif;jynfu
wyfawG/vHkjcHKa&;awGtm;vHk;uusKyfwdk@tpdk;&vufatmufrSmoGm;&r,f? 'grS wdkif;jynf Affective jzpf
vmr,f? 'DtajccHrsKd;eJ@oGm;&r,f? A[kdcsKyfudkifr_eJ@oGm;&r,f? 'g,lqcsufwpfrsKd;?
r[kwfbl;? odyfjyD;awmhwif;=uyfvGef;tm;}uD;&if usaemfwdk@EdkifiHom;awG&Jh yk*~dKvfa&qdkif&m
vGwfvyfr_u vHk;0usqif;oGm;r,f? r&SdoavmufjzpfoGm;r,f? 'guawmhjzifh rjzpfao;bl;? wpfcsdefwnf
rSm A[dkcsKyfudkifr_udkr jiifqef;bl;? odk@aomf wjynfvHk;rSm tm%mudkcGJa0usifhoHk;jcif;tm;jzifh vlxkawGydk
auseyfr_&SdjyD;awmhjidrf;csrf;r_udk taxmuftyHHhjzpfapr,f? wjcm;enf;eJ@pOf;pm;&r,f? vl@tzGJ@tpnf;
vHkjcHKr_uta&;}uD;w,f? vufcHw,f? vHKjcHKr_kudkA[dkcsKyfudkifr_ wduspGmcsKyfudkifrS&Sr,fqdkwm usaemf
wdk@ur,Hk=unfbl;? wdkif;jynftm%mwif=uyfxm;r,fqdkwm wpHkw&mcGJ;xm;zdk@vdkw,f? wpfcsdefwnfrSm
wjcm;enf;awGudk usifhoHk;jyD;awmh yk*~dKvfqdkifvGwfvyfr_wufvmatmif vl@tzGJ@tpnf;wpf&yfvHk;wuf
vmatmif usaemfwdk@}udK;pm;=ur,f? tJ'gudktjiif;tckefvkyf=ur,f?
Oya'eJ@pnf;urf;u bmuGmvJ? wu,fh'Drdkua&pDEdkifiHawGrSm Oya'eJ@pnf;urf;bmuGmoGm;
ovJqdkawmh pnf;urf;ursm;aomtm;jzifh txufuaevmw,f? Oyrm - ausmif;pnf;urf;wdk@vdk
ausmif;pnf;urf;udkb,f olut"duxkwfvJ? ausmif;om;awGuxkwfvm;? ausmif;tkyfq&m}uD;u
xkwfvm;? ausmif;tkyfuxkwfw,f? tJawmh &GmxJrSm&Gmpnf;urf;u &Gmol}uD;uxkwfw,f? wyfxJrSm
wyfwGif;pnf;urf;xkwfw,fqdkawmhwyfr_awG uxkwfw,f? pnf;urf;awG&Jhobm0u rsm;aomtm;jzifh
txufuaevmw,f? Oya'usawmh Oya'udkjyXmef; olawGu Oya'udka&;wJholawGu vlxkuae
a&G;cs,fwifajrmufrsm;uomv#if Oya'udka&;qGJydkifcGifh&Sdw,f? 'ga=umifh Oya'&Jhvm&mvrf; a=umif;u
wwfEdkifor#atmufajc&JhqENudktjrJwrf;azmfjyw,f? 'DoabmudkvJ ynm&SifawGu axmufjywmu
Oya'awGudkatmufuaevmw,f? tjcm;olawG&JhtcGifhta&;udk av;pm;&r,f? vlusifh0wfeJ@vlawG&Jh
at;csrf;om,ma&;/ aumif;usKd;twGuf azmfaqmifay;&r,f? 'Dt,ltqawGudk tajccHjyD; awmh
'Dwm0efawGudkxrf;aqmif&r,f? tJ'Dwm0efxrf;aqmif&r,fqdkwJh[mudk Oya'ujyXmef;&r,f? Oya'jy
Xmef;r,fqdk&if Oya'udkjyXmef;wJhvlawGudk,fwdkif;u a&G;cs,fwifajrmufxm;wJhvlawGjzpfzdk@vdkw,f? 'g
a=umifhOya'&Jhoabmobm0u atmufajcuaevmw,f?
aemufxyfeHygfwf (7) tuef@towfudkenf;edifor#enf;&r,fqdkwJhESpfcsufudk&Sif;r,f? tJ'D
tydkif;udk liberty udkquf&Sif;r,f? eHygwf (8)udkoGm;r,f? tpdk;&&Jhoabmobm0udk&Sif; vif;jyD;awmh
vlxk&JhtcsKyftjcm tm%mydkifr_oabmxm;udkvJbJ vl@tcGifhta&;rSmoGm;awG@&w,f? Popular

Sovereignty tJ'Doabmudkajymwmjzpfw,f? Sovereignty &dk;&dk;ajymwmr[kwfbl;? &dk;&dk;t


csKyftjcmydkifqdkifr_bJ? Popular Sovereignty qdkwmu vlxk&JhtcsKyftjcmtm%mydkifudkajymwm?
tJ'Doabmw&m;ESpfcku uGm;oGm;w,f? tJawmh tcsKyftjcmtm%mydkifpdk;r_u b,fol@qDuvm&rS
vJ? Sovereignty v@dk&Sd&if wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mudkajymwmjzpfoGm;r,f? Sovereignty
line with the nation tcsKyftjcmtm%mwdkif; jynfrSmr&Sdbl;? tJawmh tcsKyftjcmtm%mudk
Constitutionalism rSmvufcHwJhtcsKyftjcmtm%mqdkwm Popular Sovereignty jzpfae
w,f? tcsKyftjcmtm%mu EdkifiHrSmr&Sdbl;? tcsKyftjcmtm%mu aumif;uifrSmr&Sdbl;? jynfol@qD
uvm&r,f? 'gudk Popular Sovereignty vdk@ac:w,f? wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mu
bmvJ?'gigwdk@wdkif;jynfvGwfvGwfvyfvyfvkyfydkifcGifh&Sdw,f? Oya'jyKydkifcGifh/ tkyfcsKyfydkifcGifh&Sdw,f? w
&m;pD&ifydkifcGifh&Sdw,f? b,folrSol@udkvma&mufpGufzufvdk@r&bll;? igwdk@a'oigwdk@wdkif;jynf igwdk@vkyfcsif
&mvkyfcGifh &Sdw,f? igwdk@tcsKyftjcmtm%m igwdk@vGrf;rdktkyfcsKyfoGm;r,f? igwdk@uH=urRmigwdk@zefwD
oGm;r,f? igwdk@vl@tzGJ@t pnf;igwdk@wnfaqmufoGm;r,f? 'gigwdk@&JhtcsKyftjcmtm%mbJ? tJ'g
Sovereignty t=urftm;jzifh 'gayr,fh Sovereignty rSmESpfydkif&SdoGm;w,f? Sovereignty
tm%m&Sif/ wdkif;jynfawGutm%m&SiftkyfcsKyfolawGutajccHtm;jzifh Sovereignty [mwdkif;jynf
rSm&Sdw,fqdkwJh[mudk tjrJwrf;csOfuyfw,f? ekdifiHwumOya'vJtoddtrSwfjyKw,f? tcsKyftjcmtm
%mqdkwmEdkifiHrSm&Sdw,f? tcsKyftjcmtm%mydkifEdkifiHvdk@vufcHxm;w,f? EdkifiHwumOya' taeeJ@qdk&if
wdkif;jynf&JhtcsKyftjcmtm%mudk tjynfht0wef@bdk;xm;w,f? wdkif;jynfrSmb,ftpdk;&wufvJqdkwmudk
EdkifiHwumuodyfr=unfhbl;? tm%modrf;jyD;wufvmwmvm;olr=unfhbl;? tJ'Dwdkif;jynfrSm tpdk;&u
tcsKyftjcmtm%mydkifbJ? 'ga=umifhEdkifiHwumOya't=urf;tmjzifh tcsKyftjcmtm%mydkif;vdk@ajym
vdkuf&if wdkif;jynftaeeJ@pOf;pm;w,f? usaemfwdk@vl@tcGihfta&;tajccHuvufcx
H m;wJh zJG@pnf;yHk rl0g'u
zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHqdkif&mtawG;tac: t,ltqt&awmt'DvdkvufrcHbl;? tcsKyftjcmtm%m
qdkwmvlxkqDuvmw,f/ 'DESpfckuuGmoGm;w,f/ Popular Sovereignty qdkwmudk ynm&Sif
awGuvlxkqDu tcsKyftjcmtm%mqif;oufvmwmjzpfw,f? tcsKyftjcmtm%mudkvlxkuqHk;
jzwfoifhw,f? vlxkqDuvmoifhw,f? tJ'Dt,ltqudk Popular Sovereignty vdk@ac:w,f?
'ga=umifh zGJ@pnf;yHkuvJbJ 'Dt,ltqtawGudkazmfjyay;w,f? tJ'Dt,ltqudk xif[yfwJhtaet
xm;eJ@azmfjyxm;wJh tydk'f 24(3)udkjyef=unfhr,f? tpdk;&qdkwmvl@tzGJ@tpnf;rSmr&Sdvdk@r&bl;? tpdk;&
r&Sd&if wdkif;jynfuuarmufurjzpfoGm;r,f? wpfcsed fwnfrSmbJ tpdk;& udk 100 &mcdkifE_ef;jynfhtm%m
udkv$Jxm;vdk@vJ vufrcHbl;? bma=umifhvJqdkawmh tpdk;&uatmufajcuvmayr,fh azmufjyefoGm;wJh
trsdK;tpm;xJrSmygw,f? 'Drdkua&pDenf;t&a&G;csufwifajrmufyGJeJ@ wufvmwJhtpdk;&bJjzpfjzpf tm%m
odrf;jyD;wufvmwmbJjzpfjzpf azmufjyefoGm;wJhtpOf;tvmxJrSm ygoGm;wwfw,f? Oyrm - *sdK;Zuf
tufpfwmxm;qdk&if a&G;aumufyGJ;eJ@wufvmwJhtpdk;&jzpfw,f? ol@udk=unfhvdkuf&if v,form;/
qif;&Jhom;/ vlxkb0udkxif[yfapw,f? vlxkuol@udkwifajrmufvdkufw,f? orwjzpfawmhrSol@rSm
rdef;r (7) a,muf&Sdw,f? w&m;0ifudkajymwm? w&m;r0ifwmtrsm;=uDbJ? 0dkift&ufykvif; bwf 6000
txufrSmaomufw,f? &dk;&dk;t &ufolraomufawmhbl;? vlxk&JhqENwufvmayr,fh aemufqHk;rSm
vlxkqENeJ@jzKwfcs&w,f? ajymcsifwmuvlxk a&G;cs,fxm;wJhqdkayr,fh ,Hk=unfvdk@r&ao;bl;? vufawG@
rSm=unfhzdk@vdkao;w,f? udk,fa&G;cs,fwifajrmufxm;wJhvludk r,Hk=unfeJ@vdk@ajymwmr[kwfbl;? qdkvdk
wmu a&G;cs,fwifajrmufxm;w,fqdkayr,fhvJ 'Dvlu&dk;om;w,f }udK;pm;w,fqdkayr,fh ,Hk=unfvdk@
r&ao;bl;? 'ga=umifh usaemfwdk@u tpdk;&udkpOf;pm;&awmhr,f? tpdk;&qdk wmbmvJ? ol@&Jhwm0ef
ubmvJ? wdkif;jynfudktkyfcsKyf&r,f? wdkif;jynfrSmvufawG@tkyfcsKyfr,fhvluvdktyfw,f? tpdk;&&Sdzdk@
vdkw,f? 'gu vHk0jiif;vdk@r&wJhudpPjzpfw,f? cifAsmtpdk;&vkyfcsifrvkyfcsifqdkwmu cifAsm&JhqENbJ? us
aemfwdk@jzpfapcsifwJhvl@tzGJ@tpnf;utpdk;&eJ@uifvGwfvdk@r&bl;? 'gvufawG@bJ? b,fvdktpdk;&rsKd;udkarsmf
rSefvJ? b,fvkdtpdk;&rsKd;jzpfawmhrSmomv#if usaemfwdk@cifAsmwdk@tygt0ifvlxkb0awGudk rSefrSefuefuef
xdef;ausmif;ay; Edkifr,fhtaetxm;udk apmifha&Smufay;Edkifr,f? tJ'gudkpOfpm;&awmhr,f?

tpdk;&eJ@ywfoufwmudk &Sif;&Sif;vif;vif;tcef;uudkay;&r,f? tpkd;&uta&;}uD;w,fvd@k


wzufuvufcHw,f? tpdk;&qdkwmb,fvdktpdk;&bJjzpfjzpf azmufjyefoGm;Edkifw,fqdkwm vufcHzdk@vdk
w,f? tm%m&Siftpdk;&eJ@ 'Drdkua&pDtpdk;&ESpfck,SOfvdkuf&if b,foluaumif;jyD;b,foluqdk;vJ? tm
%m&Siftpdk;&uydkqdk;r,f? 'Drdkua&pDtpdk;&uaumif;w,f? 'gt=urf;jyifvuQ%mjzpfw,f? odk@aomft
=urf;jyifvuQ%muvGJ;&if vufawG@usawmh tm%m&Siftpkd;&jzpfap/ 'Drdkua&pDtpdk;&jzpfap tm;enf;
csufudk,fpD&Sdw,f? tm%m&Siftpdk;&u rsm;rsm;tm;enf;w,f? 'Drdkua&pDtpkd;&jzpfw,fqdkayr,fh &m
E_ef;jynfhaumif;vdrfhr,fvdk@wGufvdk@r&bl;? usaemfwdk@tm;vHk;&Jhb0eJ@uH=urRmudk tpdk;&vufxJrSmxm;jyD;
pOfpm;&vdrfhr,f? 'Drdkua&pDtpdk;&wufvm&if aumif;oGm;jyD;vm;? Oyrm - usaemfwdk@wdkif;jynf
&ifqdkif&wJh jy\emudk=unfhr,fqdk&if vGwfvyfa&jyD;uwnf;u a'gifhav#muf&ifqdkif&w,f? jy\em
awGutrsm;}uD;bJ? tJ'Djy\emtukefvHk;udk tpdk;&wpf&yfxJu tm;aumif;aumif;&SifEdkifr,fvdk@
cifAsmwdk@arsmfvifhvm? yxrOD;qHk;tpdk;&eJ@ ywfoufjyD;awmhtpdk;&&Jhtaetxm;udk jyefpOf;pm;zdk@vdkw,f?
usaemfwdk@wdkif;jynfvdkEidk fiHrsKd;rSm jy\emt}uD;tus,f&ifqdkif&wJhtcgrSm aemufb,fvdkjzwfausmfay;
w,fqdkayr,fh tJ'D tpdk;&wpfzGJ@wnf;eJ@awmh wdkif;jynfudktifrwefeuf&_dif;wJhjy\em}uD;udk ajz&Sif;Edkif
vdrfhr,fvdkxifvm? aemufurBmt&yf&yfuaejyD;awmh qufoG,faqmif&u
G faewJh acwf}uD;jzpfaejyD;
pufr_enfynmt&rf;udkwdk;wufaew,f? EdkifiHjcm;ukrR%DawGu }uD;vmw,f? wDwmcsDukrR%D&Jh wpfeSpf
vnfywfwJh aiGuusaemfwdk@wdkif;jynfrSm trsm;}uD;omw,f? 'Davuf}uD;wJh ukr%D}uD;awGuvGrf;rdk;
EdkifwJhtaetxm;awGu usawmfwdkEdkifiH/ xdkif;EdkifiH/ vmtdkEdkifiH uarBm'D,m;/ AD,uferf;xJudk 0ifa&muf
wJhtaetxm;rsKd;rSm 'gawGudkcsKyfudkifEdkifzdk@u tpdk;&awGudkbJtm;udk;vkd@r &bl;? tpdk;&xJu 0ef}uD;csKyf/
0ef}uD;wpfcsKd@ukrR%DxJudk a&mufoGm;Edkifw,f? tJ'Dtajctae}uD;udk wke@fjyefzdk@twGufusaemfwdk@rSm
tm;aumif;wJhtpdk;&wyf&yf&Sdzdkvdkw,f? tpdk;&wpf&yfudkwnf;udk tmudk;vdk@r&bl;? vlxkwpf&yfvkH;udk,f
wdkifu tod&Sd&SdeJ@wkef@jyefzdkvdkw,f? tjcmwpfzufuvJtpdk;&tm;aumif;zdk@twGuf tm%mrSefor#udk
xm;jyD;awmh tpdk;&vkyfor#EdkifiHom;awG emcH&r,fqdk&if aemufxyftm%m&Sif}uD;jyefay:vmvdrfhr,f?
'Drdkua& pDudktajccHwJh tm%m&Siftpdk;&wpf&yfay:vmvdrfhr,f? tckxdkif;rSm vuf&Sdxdkif;0ef}uD;csKyfOD;
aqmifr_atmufrSm xdkif;EdkifiHom;tawmfrsm;rsm; pdk;&drf;ae=uw,f? tckxyfqiftpdk;&u awmfawmf
xufjrufw,f? OD;aqmifEdkfifpGrf;&Sdw,f? ol@vufxufrSmwyfuvHk;0jidrfoGm;&w,f? xdkif;ppfwyfu xdkif;
EdkifiHa&;rSmrygawmhbl;? olvufxJrSm ppfwyf/ &JawGaumif;aumif;xdef;Edkifw,f? xdkif;EdkifiHordkif;rSm
tm;aumif;wJhtpdk;&udkjyygqdkvdk@&Sd&if wyfqiftpdk;&bJajym&r,f? usaemftpowdxm;rdw,f? usaemf
rdwfaqG xdkif;vl@tcGifhta7;aumfr&Sifu &Sif;jyw,f? 0ef}uD;csKyfwyfqifu tywfwdkif;paerSm rdef@cGef
ajymw,f? tpdk;&tzGJ@0iftm;vHk;u ol@&Jhrdef@cGef;udkvu
dk frSwf&w,f? xdkif;EdkifiHordkif;rSmwcgrSrygbl;? owd
xm;=unfhyg? wcsdefwnf;rSmt&_yft&Sufay:vmw,f? xdkif;&wfxkdif;u xdkif;udkOD;aqmifwmESpfaygif; 20
awmif&SdoGm;jyD;qdkwJhtcgusawmh wcsKd@vl@tcGifhta&;ynm&Sif/ wuUodkvfygarmuQawGu ar;cGef;awGay:
vmw,f?
xdkif;&Jhtm;aumif;csufu tpdk;&ay:aomfjimvnfbJ authority ysufroGm;atmif wzufu
xdef;ausmif;xm;EdkifwJh vl@tzGJ@tpnf; Seater &Sdw,f? usaemfwdk@rsufpda&S@rSm&SdwJhxkdif;&Jhtajctaeu 'D
bufu0ef}uD;csKyfwyfqif/ 'DbufurpPwmtmeef? rpPwmtmeefu usaemfwd@k 8888 vHk;xGufvmwJht
csdefrSmtmeef0ef}uD;csKyfjzpfaew,f? olua&G;cs,fwifajrmufxm;wJh 0ef}uD;csKyfr[kwfbl;? ppfwyfu
tm%modrf;jyD;wufvmw,f? ppfwyfucef@vdkufw,f? 'gayr,fh olut&yfom;wpfa,mufjzpfw,f?
xdkif;jynfolw&yfvHk;udkol@udkvufcHvmw,f? ppfwyfuoludk 0ef}uD;csKyfcef@vdkufw,fqdkayr,fh ppfwyf
twGufolvkyfay;wmr[kwfbl;? xkdif;&JhpD;yGm;a&;t& wdk;wufvmatmifol}udK;pm;EdkifcJhw,f? xdkifEdkifiH
om;awG&Jh tcGifhta&;udkwpfpHkwpf&mumuG,fay;EdkifcJhw,f? tmeefuxdkif;rSm ppfwyfaemufcHeJ@0ef}uD;
csKyfjzpfaomfjimvnf;bJ xdkif;vlxkucspfwJhtxJrSmolvnfygw,f? jyD;cJhwJhESpfu xdkif;awmifydkif;rSmjzpfcJh
wJhudPeJ@ywfoufjyD;awmh rGwfpvifjynfe,fxJrSm AHkcGJ;wmqufjzpfw,f? 'gudkedrfeif;zdk@twGuf xdkif;tpdk;
&uvkyfydkifcGifhay;vdkufw,f? ay;wJhtm%mudk vkyfaqmifvdkufwJhtusKd;&v'fxGufvmr_udk yxrqHk;
uef@uGufwmu tmeefjzpfw,f? tpdk;&u odyf effective jzpfvmwJhtcgrSm chick and balence

vkyfzdk@vkdtyfw,f? udk,futpdk;&r[kwfbl;? 'gayr,fh usaemfwdk@rSm open idea awG&Sdw,f? yGifhyGifhvif;


vif;jiif;ckefwmawG&Sdw,f?
ZGefvd_ifv 28 &ufuolwdk@ESpfa,muf tjiiftckefvkyf=uw,f? wyfqifuvufcHw,f? etz
vdkr[kwfbl;? etzu b,fawmhrS Debate vkyfrSmr[kwfbl;? olwdk@ajymwmu wHwmawGaqmuf/ vrf;
awGazmufayr,fh b,frSm Debate vkyf&Jvdk@vJ? usaemfawmhav;pm;w,f? oloGm;wJhvrf;a=umif;u
rSm;csifrSm;r,f? rSefcsif;vJrSefr,f? tmeefaxmufjywJhtcsufawGudk ol&Sif;jyzdkd@}udK;pm;w,f? 'Dvdkt
ajctaersKd;eJ@ wdkif;jynf&Jhtm;aumif;wJh tpdk;&tqifhuae tm%m&Siftpdk;&jzpfroGm;atmif xdkif;vl@
tzGJ@tpnf;uwnfxm;ay;cJhw,f? jyD;awmhxdkif;rSm&SdwJhrD'D,mutm&SwdkwfrSmxdyfbJ? pifumAl/ uefaAm
'D,m/ vmtdkuowif;pm 'Davmufr&Sdbl;? zDvpfyif/ tif'dkeD&Sm;pwJh 'Drdkua&;pDEdkifiH owif;pmawG
awmif'D Bangkok post, The Nation owif; pmESpfapmifudkawmifvdkufrrD;bl;? International
ta=umif;awGygw,f? xdkif;tpdk;&vkyfaqmifawGudkazmfjyay;w,f? tJ'Dowif;pmq&mawG pkjyD;awmhrS
tpdk;&wpfck&Jhtm%mcsKyfudkifzdk@rjzpfoifhbl;? tpdk;&udkrSefrSefuefuefjrifwwfzdk@vdkw,f? usaemfwdk@vdkcsif
wJhtpdk;&udkyHkazmfzdk@vdkw,f? r&Sif;&ifjy\emwufEdkifw,f? EdkifiHom;wdkif;utpdk;&eJ@ vGwfuif;vdk@r&bl;?
bkef;}uD;0wfwmawmifwdkif;jynftpdk;&eJ@vGwfuifvdk@r&bl;? bkef;}uD;w&m;a[mcGifh&zdk@twGuf tpdk;&udk
cGifhawmif;&w,f? usaemfwdk@vl@tzGJ@tpnf;rSkm usaemfwdk@vdkvmarsmfrSefwJh tpdk;&wpf&yfay:vmzdk@twGuf
tm;vHk;&Jhwm0efwpf&yfjzpfw,f? tJ'Dtpdk;&wpf&yfu tm;aumif;zdk@vJvkdw,f? tpdk;&utm;enf;vdk@
r&bl;? tar&duefjynfaxmifpk&Jh zuf'&,fjynfaxmifpkwnfaqmifwJhtcgrSm tpuzuf'&,fudkroGm;
ao;bl;? jynfaxmifaygif;pkjynfaxmifpkjzpfaew,f? 13 jynfe,fupkjyD; pkaygif;aexdkif=uw,f?
pkaewJhtay:rSm tpdk;&w&yfay:vmw,f? t"dutm%mujynfe,fawGrSm&Sdw,f? tckus aemfwdk@
wyfaygif;pkzGJ@w,f? wyfaygif;pkrSm u&if/ ucsif/ rGef/ u&ifeDawGygw,f? tm%muatmufajcrSm&Sd w,f?
tay:rSm&SdwJhtpdk;&u t&rf;udktm;enf;w,f? tar&duefjynfaxmifpk&Jhtm;enf;csufu tJ'gbJ? tJ
'Dtcgusawmh jynfaxmifaygif;pkjynfaxmifpkuae zuf'&,fudkajymif;oGm;w,f? zuf'&,ftjynfheJ@
Centralization &Sdzdk@jyef}udK;pm;&w,f? A[dkcsKyfudkifr_b,favmuftxday;rvJqdkwm vl@tzGJ@tpnf;
wpfck csif;pD&Jhxl;jcm;csufeJ@qdkifoGm;w,f? A[dkcsKyfudkifr_awmh&Sdzdk@vdktyfw,f? r&Sd&ifvJxdef;vdk@r&bl;? A[dk
csKyfudkifr_ wif=uyfvGeftm;}uD;&ifvJ rauseyfr_awGjzpfoGm;Edkifw,f? EdkifiHom;awG&JhtcGifhta&;xdyg;
oGm;Edkifw,f? &_yfaxGr_awGrqHk;awmhbl;? vl@oabmobm0ursm;rsm;wif;=uyfvkyfavav jyef=uGvm
avavbJ? tJ'gu vl@tzGJ@tpnf;twGufpOf;pm;&r,fht&mjzpfvmw,f? [mrdkeDjzpfatmifvkyfay;&
r,f? o[mZmwjzpfatmif vkyfay;&r,f? wzufucsKyfudkifzdk@vdktyfw,f? wzufuvGwfvyfr_vJvdk
tyfw,f? 'DeSpfckvHk;=um;rSkmo[Zm wjzpfatmifvyk fEdkifwJhtzGJ@tpnf;[m a&S@udkvSrf;wufoGm;r,f?
tJ'DtajccHudkemvnf;wJhvlawGeJ@pkzGJ@xm; wJhtpdk;&wpf&yfay:vm&if tJ'Dyk*~dKvfawGua&&SnfEdkifr,f?
tm;aumif;wJhtpdk;&wpfckjzpfvmEdkifr,f? 'ga=umifh tpdk;&qdkwmvG,fvG,fpOf;pm;vdk@r&bl;? tpdk;&qdk
wm vlxkqDua&G;cs,fwifajrSmuf&HkeJ@ vlxkqDrJ&atmifvkyfEdkifayr,fh tpdk;&uvkyfEdkifpGrf;tm;&Sdw,fvdk@
ajymvdk@r&bl;? tem*wfu usaemfwdk@vufxJrSm&Sdw,f? wpfcsdefcsdefrSmajymvdk@r&bl;? tpdk;&ae&mrSm
wm0ef,l&r,f? tenf;qHk;tpdk;&udk xdef;csKyfEdkifwJhvlawG jzpfzdk@vdkw,f? tpdk;&eJ@ywfoufwmudk &Sif;&Sif;
vif;vif;jrifoGmzdk@vdkw,f? 'DvdktajccHudkoGm;Edkifzdk@uvJ tcsuftvufawGcifAsmwdk@qDrSm &Sdxm;zdk@
vdkw,f?
yxrqHk;wpfcsufu w&m;0iftpdk;&qdkwmbmvJ? b,fvdktpkd;&jzpfrS w&m;0ifEkdifrSmvJ? urBm
rSm w&m;0iftpdk;&vdk@a=unmEdkifwm vlxkqENeJ@a&G;aumufwifajrmufxm;wJhtpdk;&bJjzpfw,f? tJ'gudk
acgif;xJrSm&Sif;&Sif;vif;vif;&Sdzdk@vdkw,f? qdkvdkwmu usaemfwdk@wdkif;jynfrSm bk&iftkyfcsKyfw,f? tm%m
&SiftkyfcsKyfw,f? ta=umif;trsKd;rsKd;eJ@tpdk;&awGay:vmw,f? vlxk=uddKuf}udKufr}udKuf}uddKuf EdkifiHom;
awGvufcHzdk@u tpdk;&&Jh*k%foduQmbJ? 'gayr,fhordkif;wpfacwfumvrSm urBmhEdkifiHom;tm;vHk;rjiif;
EdkifwJhwcsufu w&m;0iftpdk;&qdkwmbmvJvdk@ar;&if vlxka&G;cs,w
f ifajrmufxm;wJh udk,fpmvS,fawG
&JhtzGJ@tpnf;xm;wJh tpdk;&om w&m;0iftpdk;&jzpfwJhqdkwJhtcsufudk vufcHvmw,f? Legitimate u
qdkwmtJ'gbJ? uae@urBmrSm vlawGvufcHxm;wJh tpdk;&ESpfydkif;cGJ;xm;w,f? Dejury and Defector

Oya'oabmt& ckeuajymwJh Dejury vGwfvyfjyD;r#wwJha&G;aumufyGJ;vkyfr,f? tJ'Da&G;aumuf


yGJ;awGuaejyD;awmh vlxk&JhoabmqENudk azmfjyvdkufjyD;awmh tJ'Da&G;aumufyGJawGrSm w&m;0ifa&G;cs,f
wifajrmufjcif;cHxm;&wJh yk*~dKvfrsm;eJ@zGJ@pnf; xm;wJhtpdk;&udkac:wmjzpfw,f? Oya'pum;t& Dejury
Government vdk@oHk;w,f? Oya'eJ@tnDw&m; 0iftpdk;&vdk@oHk;w,f? vGwfvyfjyD;r#wwJha&G;aumuf
yGJr&SdaomfvnfbJ ta=umif;trsdK;rsKd;eJ@tm%m&vmw,f? Oyrm - 1958 rSmjrefrmEdkifiHrSm OD;Eku
aejyD;awmh 0ef}uD;csKyftm%modrf;vdkufw,f? tm%m&vmw,f? tJ'DvdkbJ ppfwyfawGtm%m
odrf;jyD;tm%m&vmw,f? jiif;vdk@r&bl;? oluvJtm%m&Sdw,f? e,fajr&Sdw,f? vlxk&Sdw,f? odk@aomf
w&m;0ifa&G;cs,fwifajrmufjcif;awmhrcH&bl;? tJ'gudk Defector Government vdk@oHk;w,f? wcgw&H
'Drdkua&pDEdkifiHawGrSm t"dutm;jzifhtpdk;&zGJ@pnf;yHkESpfrsKd;&Sdw,f? wrsKd;u Precedent system and
Parliamentary system qdkjyD;&Sdw,f? 0ef}uD;csKyfOD;aqmifwJhpepfusawmh wdkif;jynfrSmorw&Sdcsif&Sdr,f?
bk&if&Sdcsif&Sdr,f? 'gayr,fh t"dutkyfcsKyfa&;tm%mu 0ef}uD;csKyfqDrSm&Sdw,f bk&ifhvufxJrSm/ orw
vufxJrSmr&Sdbl;? 'gu 0ef}uD;csKyfOD;aqmifwJhtpdk;&pepfvdk@oHk;w,f? orwOD;aqmifwJhtpdk;&pepfus
awmh t"dutm%muorwvufxJrSmbJ&Sdw,f? Oyrm - tar&duef/ tif'dkeD;&Sm;/ zDvpfyif/
awmfudk&D,m;tp&SdwJhwdkif;jynfawG[m orwOD;aqmifwJhtpdk;&pepfudkusifhoHk;w,f? tJ'DESpfckbmuGkm;
jcm;ovJqdkawmh 0ef}uD;csKyfOD;aqmifwJhtpdk;&tzGJ@rSm tzGJ@0ifawGu a&G;cs,fwifajrmufjcif;cHxm;&wJh
yk*~dKvf awGjzpfw,f? a&G;cs,fwifajrmufjcifcHxm;&wJholawGeJ@omvsif tJ'Dtpdk;&tzGJ@udkzGJ@pnf;&w,f?
a&G;aumufyGJvkyfvdkufw,f? trwfawGjzpfvmw,f? tEdkif&ygwD vGwfawmfudk,fpmvS,fuaejyD;
awmhtrsm;pktEdkif& ygwDuaejyD;awmhtpddk;&zGJ@w,f? Oyrm - xdkif;rSmqdk&if xdkif;&wfxdkif;ygwDutEdkif&
w,f? 'gayr,fh tJ'DygwDxJrSmwjcm;ygwDawGvJ&Sdw,f? a&G;aumufyGJrSm trwfae&mtrsm;qHk;&wJh
ygwDu tpdk;&jzpfoGm;w,f? tJ'g 0ef}uD;csKyfOD;aqmifwJhpepfrSmjzpfw,f? orwOD;aqmifwJhpepfusawmh
tJ'Dvdkr[kwfbl;? Oya'jyKvGwfawmfeJ@ rqdkifawmhbl;? orwwpfa,mufxJudkbJ vlxkua&G;cs,f&
w,f? igwdk@vdkcsifwJhorwu b,foljzpfoifo
h vJ? orwOD;aqmifwJhpepfusawmh orwavmif;awG
&Sdw,f? orwwpfa,mufudkbJa&G;? Oyrm - tar&duefjynfaxmifpkrSm ygwD}uD;ESpfck&Sdw,f? vpfygy
vpfuefeJ@ 'Drdku&ufwpf&Sdw,f? tJ'DygwDESpfckuOD;aqmifw,f? orwavmif;udk vpfygyvpfuefu
wpfa,muftqdkjyKw,f? 'Drdku&ufwpfu wpfa,muftqdkjyKw,f? ygwDxJrSmtaumif;qHk;vludk&Sm&
w,f? ESpfa,mufu,SOfjydKif&w,f? ,SOfjydKifjyD;tEdkif&wJhvlu orwjzpfvmw,f? orwjzpfvmjyD;qdk&if
ol&Jhtpdk;&tzGJ@0iftm;vHk;udkolubJcef@&w,f? tpdk;&tzGJ@0ifawGuvlxkeJ@rqdkif awmhbl;? uae@urBmrSm
rsm;aomtm;jzifh'DpepfudkusifhoHk;=uw,f? 'DESpfck=um;xJuusifhoHk;wJhtpdk;&vJ &Sdw,f? tJ'gudk Semi
Presidential vdk@oHk;w,f?
tJ'DpepfudkusifhoHk;wm jyifopfwpfedkifiHbJ&Sdao;w,f? ygwDxJuorwjzpfoGmw,f? ygwDxJu
}uD;wJhvlu 0ef}uD;csKyfjzpfoGm;w,f? ygwD (u)eJ@(c) vlawGuwdkufae=uw,f? tJ'DtcgrSm 0ef}uD;csKyfeJh
orwuvJwdkufae=uw,f? t"du pepfESpfckudkaygif;xm;wmu pdwf0ifpm;p&maumif;w,f? jyifopf
updwf0ifpm;p&maumif;w,f? bmjzpfvJqdkawmh (1) wcsufu Oa&myor*~ukd pwifzGJ@pnf;wJhtxJrSm
OD;aqmifyg0ifcJhw,f? Oa&my or*~&Jh Super Power jzpfvmw,f? urBmrSmtar&duefxufom
oGm;w,f? olwdk@aygif;pnf;vdkufwJh[mudk Oya&myor*~uxdef;Edkifw,f? jrefrmjynfajymif;vJa&;twGuf
Oa&myor*~uwu,fzdtm;ay;aew,f? (2) wcsufu wd@ktckavhvmwJhvl@tcGifhta&; urBmay:rSm
=unfhvdkuf&ifawmfvSefa&;eSpfck&Sdw,f? tar&duefawmfvSefa&;eJ@ jyifopfawmfvSefa&; 1789 rSmjyifopf
awmfvSefa&;pjzpfw,f jyifopfawmfvSefa&;uaejyD; Equaility qdkwJh message udkwurBmvHk;udk
ay;vdkufw,f? jyifopfawmfvSefa&;rSm bk&ifvl0D (16)udk qENjyjyD;awmif;qdkw,f? awmif;qdkwJhtcg
usawmh vl0D (16) &JhZeD;u vlawGqENjyaewmudkem;rvnfbl;? vlawGbmvkyfae=uvJ? qENjyae
=uw,f? bma=umifhqENjyae=uwmvJ? xrif;pm;p&mr&Sdvkd@? xrif;pm;p&mr&Sd&if aygifrkef@pm;ygvm
qdkjyD;jyefajymw,f? oluemrvnfbl;? eef;awmfrSmpHy,faewmudk? jyifopfawmfvSefa&;uurBm}uD;udk
udkifv_yfoGm;w,f? jyifopfawmfvSefa&;uaumif;wJh message awGudkcsefxm;EdkifcJhayr,fh uae@jyifopf

udk,fwdkifu jyifopfawmfvSefa&;rS&vmwJh tusdK;awGudkurBmudkysH@atmif vkyf&r,fqdkwJh[mr&Sdawmh


bl;? jyifopfawmfvSefa&;u&wJhaumif;wJhOaya'awGudk jyifopfudk,fwdkifpOfpm;csifw,f? wwd,wpf
csufu urBmrSmOya'pepfESpfckbJ&Sdw,f? tJ'gu Common law System and Civil law system
qdkjyD;ESpfck&Sdw,f? usaemfwkd@wdkif;jynfu Common law system udkoHk;w,f? tJ'gb,fuvmwm
vJqdkawmh usaemfwdk@wdkif;jynfudkt*FvdyfawGtkyfcsKyfcJhwJhtwGuf t*FvdyfqDuvmwJhOya'wpfckjzpf
w,f? t*FvdyfawGu urBmwpfjcrf;udktkyfcsKyfcJhw,f? tJ'ga=umifh 'D Common law udk urBmwpfjcrf;
usifhoHk;=uw,f? jyifopfu tJ'Dwpfcsed fwkef;u t*FvdyfeJ@tjydKifjzpfw,f? jyifopf tkyfcsKyfwJh udkvdkeDe,f
tawmfrsm;rsm;u tmz&duwdkuf/ Oa&mywdkuf/ tif'dkcsKdif;em;/ AD,uferf/ vmtdk/ uefaAm'D,m;
jzpfw,f? 'ga=umifh aemufxyf urBmwpfjcrf;uvJbJ Civil law systiem udkoHk;w,f? usaemfwdk@
wdkif;jynf wnfjidrf;at;csrf;zdk@twGuf Legal system awGudkavhvmzdk@vdkw,f? tJ'D pepfESpfckudk
ravhvmvdk@r&bl;? International Criminal Court uoHk;wJhpepfawG[m Civil law system awGjzpf
w,f? 'ga=umifh Civil law qdkwmbmvJ avhvmzdk@vdkw,f? t=urf;jyiftm;jzihf Common law system
uw&m;ol}uD; wpfyg;bJ? w&m;ol}uDubmrSrod&bl;? jyoemudkrodjcif;tm;jzifhw&m;ol}uD;u &Sif;
&Sif;vif;vif;qHk;jzwfEdkifpGrf;&Sdr,f? tJ'Dvdk,lqw,f? 'DpepfudkusifhoHk;wJhw&m;ol}uD;awGu vlxkeJ@a0;
a0;ae&w,f? &Sif;&Sif;ae&w,f? jzpfedkif&ifvnfhv@dk awmif=unfhvdk@r&bl;? owif;pmudk=unfvdkufw,f?
yHkxJrSmtrsKd;orD;uwpfa,mufu yVdmef;usifhcH&w,f? a&;om;xm;wJhta=umif;t&mudk=unfhjyD;awmh
rS'Drdefcav;tay:rSm oem;pdwf0ifvmr,f? 'Dvdkvkyfvdk@r&bl;? w&m;ol}uD;u &Sif;&Sif;&Sd&r,f? &Hk;udk
a&mufvmwJhoufaocHawGtay:rSmrlwnfjyD; pOf;pm;ay;&r,f? olu'DvkdcsOfuyfw,f? 'gudktar&duef
t*Fvef/ usaemfwdk@EdkifiHusifhoHk;=uw,f? 'gayr,fh Civil law system uuGmoGm;w,f? b,fvdkuGmoGm;
ovJqdkawmh w&m;&Hk;u trSefw&m;ay:vmatmif azmfxkwfEdkifpGrf;&Sd&r,f w&m;&Hk;&Jhwm0efu trSefw
&m;azmfxkwfzdk@bJ? 'ga=umifhw&m;&Hk;u trSefw&m;ay:wJhtxdpHkprf;ay;&r,f? Investagate Judge vdk@
oHk;w,f? Investagate Judge qdkwmwpfa,muf&Sdw,f? olubmvkyfwmvJqdkawmh 'Dr_cif;eJ@ywfouf
jyD;awmh jzpf&yfrSefay:aygufzdk@twGuf olupHkprf;ay&r,f Common Law rSm Invetagate Judege ud&k J
awGuudkifw,f? 'gayr,fh 'D Civil System ucsufcsif;uGmoGm;w,f? tJ'Dawmh w&m;&H;k ur_cife@J ywf
oufjyD;trSefw&m;ay:vmwJhtxd r_cif;udkpHkprf;&r,f? }udKufwmr}udKufwmwpfyikd ;f xm;? Civil Law
system udkavhvmzdk@vdktyfw,f? 'Dtay:rSmtajccHjyD;awmhtpdk;&awGay:vmw,f? t"duajymcsifwJh
Point uw&m;0iftpdk;&ajymr,fqdkvdk@&Sd&ifawmh wuBmvHk;urjiif;bJvufcHxm;wJhtcsufawGu vlxk
a&G;cs,fwifajrmufyGJeJ@a&Gcs,fjcif;cHvdkuf&wJh yk~dKvfawGeJ@zGJ@pnf;xm;wJhtpdk;&omv#if w&m;0iftpdk;&t
jzpfvufcHw,f? vufwiftar&duEdkifiHrSm 'Drdkua&pDenf;eJ@wufvmwJhtpdk;&awGu tm;enf;w,f?
wdkif;jynfudkwnfjidrfatmifrtkyfcsKyfEdkifbl;? 'ga=umifh jynfol@qENe@J a&G;cs,fjcif;rcH&wJholawGu tpdk;&
wufvkyfw,f? usaemfwdk@bmomtkyfcsKyfr,f? usaemfwdk@utm;aumif;w,f? wcsuftrdef@vkyfvdk@&
w,f? 'ga=umifh usaemfwdk@wdkif;jynfudktkyfcsKyfvdk@&w,f? 'Duae@ regime awGuwdkif;jynfudk wnfjidrf
atmiftkyfcsKyfEdkifpGrf;&Sdw,fqdkwJh oufaocHtaxmuftxm;awGu urBmrSmb,fae&mrSmrS &Smvdk@r
awG@awmhbl;? orwpepfrSb,folu orwjzpfvdrfhr,fqdkwm vlxkurSef;vdk@&w,f? 0ef}uD;csKyfpepf
rSmusawmhb,fol0ef}uD;csKyfjzpfvmvdrfhr,fqdkwm b,folrSrodbl;? wcgw&H0ef}uD;csKyfpepftm;enf;
csufu vGwfawmfxJrSmEdkifiHa&;ygwDwpfckwnftm;aumif;wJhae&mrsm;w,f? vGwfawmftpdk;&tzGJ@zGJ@Edkif
zdk@twGufvdktyfwJhudk,fpmvS,fr7bl;? Oyrm - uefaAm'D;,m;rSm vGwfawmfoHk;yHkeSpfyHkta&twGuf&&if
tJ'DEdkifiHa&;ygwDtpdk;&zGJ@ekdifr,f? b,fygwDurSoHk;yHkESpfyHkr&bl;? r&wJhtcgusawmh nGef@aygif;tpdk;&zGJ@&
w,f? nGef@aygif;tpdk;&zGJ@awmh ygwDawGurwlbl;? oHk;av;ygwD;jzpfwJhtcgrSm oabm;xm;awGuuGJ;=u
w,f? nGef@aygif;tpdk;&udkOD;aqmifwJhtpdk;&u OD;aESmuf&_yfw,f? jy\emwufw,f? tpdk;&utm;enf;
oGm;Edkifw,f? taumif;qHk;oifcef;pmu *smr%DrSm yxrppfjzpfwJhtcgusawmh olwdk@a&G;aumufyGJvkyf
w,f? ygwDub,fygwDurSOD;aqmifvdk@r&bl;? tJ'Dacwfumvu 0dkifrm orwacwf? nGef@aygif;tpdk;&
tm;enf;oGm;w,f? tJ'Dvdktmenf;wJhtcsdefrSm[pfwmay:vm&w,f? edkfifiHa&;ygwDtmenf;wJhtcsdefrSm

vlxkawGutm;aumif;zdk@vdkw,f? igwdk@wdkif;jynfat;at;aq;aq;aexdkifEdkifzdk@ usawmfwdk@tay:rSmrl


wnfw,f? [kdae&mudkAHkuGJ;'Dae&mAHkuGJ;rjzpfapcsifbl;? yHkrSeftajctaebJjzpfcsifw,f? vlxkwu,ft
rsm;pkutcGifhta7;udkolwdk@rodbl;? yHkrSeftajctae/ yHkrSefoGm;r,fvmr,fpm;r,f? aps;onfawGuaps;
a&mif;aer,f? ausmif;q&mupmoifaer,f? a&'D,dkuyHkrSeftoHvGifhaer,f? owif;pmyHkrSefxGufae
r,f? 'Dtajctaeudk=unfh&ifwnfjidrfaew,f? tJ'DtcgrSm*smr%DvlawGu'DwpfzGJ@ [kdwpfzGJ@jzpfaew,f?
tJawmh *smr%Dutm%m&Sifjzpfvmw,f? jyifopfawmfvSefa&;u wu,fudkaumif;wJh &kyfyHkumcsyfw
ckbJ? 'gayr,fhed*HkcsKyfydkif;uraumif;bl;? aemufqHk;usawmh Liberty wtm;rsm;oGm;wJhtcgusawmh
tcsif;csif;jyefvnfowf=uw,f? acgif;jzwfpufeJ@owfw,f? vlawGurkef;oGm;=uw,f? 'Davmufpnf;rJh
urf;rJhOya'rJhjzpfaewJhtcsdefrSm igwdk@wdkif;jynfudkaocsmtkyfcsKyfEdkifwhv
J lvdkvmw,f? tJ'DrSmeydkvD,Hay:
vmjyD;tm%m&SifjzpfoGm;w,f? wcgw&Hus&if ygwDao;ao;av;u tpdk;&zGJ@&w,f? ygwD;}uD;ESpfckur
xnfh=ubl;? twdkuftcHtiftm;pkuvJuef@uGufw,f? ygwD}uD;awGutpdk;&zGJ@vdk@r&awmhbl;? tJawmh
ygwDi,fuaeoGm;&w,f? twdkwftcHutm;aumif;aew,f? ygwDi,fuvJEdkifiHudkxdef;xm;Edkifw,f?
tJ'Dtcgusawmh ygwDi,fuvlawGxJu 0ef}uD;csKyfjzpfoGm;w,f? txl;ojzifhqGD;'if/ aemfa0;/ 'defrwf
EdkifiHwdk@rSmygwDi,fawGu 0ef}uD;csKyfjzpfoGm;=uw,f? 'ga=umifh vlawGupOf;pm;vm=uw,f? 'Drdkua&pD
&Jhtm;enf;csufubmvJqdkawmh vlawGudka&G;vdkufjyD;qdkvdk@&Sd&if jyefvJvdk@r&awmhbl;? 'gujy\embJ/
trwfwpfa,mufjzpfjyD;oGm;&if vlxu
k dkvSnfhr=unfhawmhbl;/ xkdif;rSmjyefxdef;zdk@}udK;pm;w,f? xdkif;ut
awG@t=uHK&SdcJhw,f? a&G;jyD;wJhtrwfawGuigwdk@vlxkudk jyef=unfhatmifb,fvdkvkyf&if aumif;rvJtqdk
jyKcsufwpfckjzpfvmw,f? vlxkuaejyD;awmhvufrSwfxdk;vkd@&Sd&if tJ'D0ef}uD;csKyfuaejyD;awmhEkwfxGuf
ay;&w,f? 'grsKd;pOf;pm;vmw,f? zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHkxJrSm xnfhjyD;pOf;pm;&w,f? bmvJajymajymolu
wdkwfeJ@um;eJ@pD;yGm;jzpfjyD;awmh udk,fhudkarhxm;jyD;awmh vlxku'D[mudkxdef;xm;zdk@ pOf;pm;vm&w,f?
vlxk 5 aomif;uvufrSwfxdk;&iftJ'DtrwfudkjzKwf&ifjzKwf/ rjzKwf&iftjiif;tckefvkyf=u&w,f? jyo
emudkjyefjycdkifw,f? wcgu xdkif;rSm0ef}uD;csKyfwpfa,muf&Sdw,f? oluv'fpm;w,fqdkjyD;awmhaus;&Gm
vlxkuvufrSwfxdk;jyD;awmh vlESpfaomif;cGJ;&vmw,f? aemufwpf0ufus&ifjyKwfawmhr,f? 'Dowif;udk
=um;jyD;awmh olucsufcsif;jyefvmjyD;awmh vdkuf&Sif;&w,f? bma=umifhqdkwmudk jyef&Sif;jy&w,f? tpdk;
&u'Dvdkxdefzdk@}udK;pm;csif}udK;pm;&vdyfr,f? tpdk;&udk'Dtwdkif;vGwfxm;vdk@r&bl;? txlojzifhusaemwdk@
vdkzGH@jzdK;pwdkif;jynfawGrSm tpdk;&udkpdwfcsvufcsvGwfxm;vdk@r&bl;? 'DvlawGuqENeJ@a&G;xm;wJhvlawGbJ
'gayr,fh vl@oabmobm0t&azmufjyefwwfw,f? jyefxdef;zdk@}udK;pm;&w,f? tpdk;&qdkwm wm0efcHr_
&Sd&r,f? Accoutable Government wm0efcHr_&SdwJhtpdk;&qdkwmbmvJ? tpdk;&wpf&yf&Jhwm0efu EdkifiH
awGudktkyfcsKyf&r,f? wdkif;jynfvHk;jcHKr_udk vkyfay;&rSmutpdk;&jzpfw,f? tJ'gu[kdordkif;tpuaeuae@
tcsdeftxd&Sdw,f?xdkif;edkifiHawmifydkif;jy\emrSmvlxkudkvHkjcHKr_ray;edkif? bkef;=uD;awGqGrf;cHxGufvdk@&Sd &if
aemufuaeppfwyfuvdkufay;&w,f? igwdk@tpdk;&uvHkjcHkr_ay;edkifygw,fqdkwJh[mudkjyw,f? tpdk;&&Jhwm
0efuvHk;jcHKr_udkay;Edkif&r,f? vuf&Sd etz &Jht"dujy\emu'gbJ? wDADxJrSm wHwm;aqmufw,f?
qnfajrmif;wmwrHb,fESpfckwnfaqmufjyD;oGm;jyD;vJ? 'DvdkrsKd;jyw,f? EdkifiHom;wpfa,mufcsif;pD&JhvHk;
jcHKr_udk etz ppftpdk;&b,favmuftxdawmifazmfaqmifay;EdkifvJqdkwm wcgrSrjybl;? EdkifiHom;wpf
a,mufcsif;pD&JhvkH;jcHKr_uifrJhaew,f? vlom;tjzpfeJ@vHkjcHKr_r&Sdawmhbl;? tcdsefjynfhtzrf;cH&w,f? tcsdef
ra&G;axmifxJtcscH&w,f? tcsed fra&G;ay:wmzrf;cH&w,f? vHkjcHKr_r&Sdawmhbl;? 'ga=umifh Accoutaing qdk
wJhoabmudkoHk;wmjzpfw,f/ tpdk;&jzpfvm&if tenf;qHk;vlxkudkvHkjcHKr_ay;&r,f? vHkjcHKr_udkwmr,lEdkif
bl;qdk&ifwm0efcHr_&SdwJhtpdk;&rjzpfvmEdkifbl;? tpdk;&eJ@ywfoufvm&if &Sif;&Sif;vif;vif;odzdk@vdktyfw,f?
'Drdkua&pDtpdk;&jzpfcsifjzpfr,f? tm%m&Siftpdk;&jzpfcsifjzpfr,f? b,fvdktpddk;&bJjzpfjzpf tpdk;&rSefor#
onf vHkjcHKa&;udkumuG,fay;&r,f? w&m;&H;k uw&m;ol}uD;cGijhf yKcsufr[kwfbJeJ@ usaemfwdk@&JhvHkjcHKa&;
udkvmxddvdk@ r&bl;? tpdk;&tm;aumif;wJhtcg b,folrsufESmudkrSraxmufawmhbl;? 'ga=umifhxdkif;
zGJ@pnf;yHku (4) ESpftxdrapmifhawmhbl;? tpdk;&vkyfwmu jynfolawGudkvHkjcHKr_ay;zdk@twGufjzpfw,f?
wm0efcHr_r&Sdbl;? toHk;rusbl;qdk&if 'Dtpdk;&udkjzKwf&rSmjzpfw,f? 'Drdkua&pDusifhpOfqdkwm 'gudkajymwm
jzpfw,f? a&G;aumufyGJwpfck wnfe@J r&bl;? a&G;aumufyGJ;eJ@tpdk;&jzpfaomfjimvnfbJ qufjyD;vlxk

}uD;=uyfr_udkemcH&rSmjzpfw,f? vuf&Sdusaemfwdk@vnf etz r&Sdawmh&ifusaemfwdk@ wdkif;jynfudktkyfcsKyf


Edkif&r,f? b,fvdktkyfcsKyfrSmvJ? zGJ@pnf;yHk&Sdw,f? tJ'geJ@tkyfcsKyfr,f? 'Dtay:rSmoabmwlnDr_&Sd&r,f?
yHk=urf;a&;qGJjyr,f? edkifiHwumudkjyr,f? tcsif; csif;tjiif;tckefawGvkyf=ur,f? usaemfwdk@u tjzLoGm;/
trJoGm;roifay;bl;? rdrdudk,fwdkifpOf;pm;&r,f? pOf;pm;EdkifatmifyHk=urf;awGcsay;xm;wmjzpfw,f? t
a=umif;t&mwpf&yfudk w&maoudkifxm;vdk@r&bl;? rGwfpvifjzpf&ifrGwfpviftwGufbJ&yfr,f? rodpdwf
xJu u&ifjzpf&ifu&ifubJrSefw,fvd@k pOf;pm;w,f? tJ'DtcgrSmjy\emudkrSefrSefuefuefrpOf;pm;Edkifbl;?
OD;aESmufxJu&Sif;xm;zdk@vdkw,f? xdkif;rSmqkd&ifydkwfqHeJ@ 0,fjyD;tpdk;&awGjzpfwm&Sdw,f? vl[mawmfwm
eJ@rqdkifbl;? ol[muGefjrLkepf}udKufcsif}udKufr,f? vlwpfa,mufuwtm;awmfw,f? vlxkawGu }udKuf
csifrS}udKufr,f? qufqHa&;aumif;w,f? oma&;ema&;awG rSmtjrJwrf;ulnDavh&Sdw,f? [kdr*Fvm
aqmifvJol0if? 'Dr*FvmaqmifvJol0if? vlxkuoludkodaew,f? tJ 'Dvkv
d lrsKd;udkvJrJxnfhEdkifw,f?
wdkif;jynftkyfcsKyfEdkifpGrf;&Sdr&Sdolwdk@rodbl;? Accountable Government uolwdk@ odcsifrSodr,f? 'gayr,fh
wdkif;jynfudktkyfcsKyfwJhtpdk;&eJ@ywfoufvm&if tcsKyftjcmtm%mujynfolqD u vm&r,f? Popular
Power guaranty 'Dt,ltqudkvufcH&ifusaemfwdk@tem*wfzGJ@pnf;yHkudkavhvm&r,f? tJ'Dt,ltq
udkqef@usifw,fqdk&ifaxmufjy&rSmjzpfw,f?
EdkifiHwpfckowfrSwfr,fqdke,fajr&Sd&r,f? vlOD;a&;&Sd&r,f? tpdk;&&Sd&r,f? tcsKyftjcmtm%m
&Sd&r,f? (4)csufeJ@jynfhpHkrS wdkif;jynfvdk@oHk;w,f? xdkif;0rf;uae@urBmrSmtrsm;pkudk ol@udktcsKyftjcm
tm%m&Sd w,fvdk@todtrSwfrjyKao;bl;? 'ga=umifh xdkif0rf;uwdkif;jynfvdk@twdtus ajymvdk@r&ao;
bl;? w&kwfut"duuef@uGufw,f? ygvDrefpepfatmufrSma&G;aumufyGJ&Sdw,f? vlxkua&G;cs,fwJhtEdkif
&ygwDutpdk;&zGJ@w,f?
tm;aumif;csufbmvJqdkawmh tpdk;&tzGJ0iftm;vHk;u a&G;cs,fwifajrmufjcif;cH&wJhvlxkudk,fpmvS,f
awGjzpfw,f? orwOD;aqmifwJhtpdk;&pepfuawmh orwudkvlxktm;vHk;odw,f? b,foljzpfoifhw,f
qdkwmudkodw,f? orwrvkyfcifrSm usaemfudkorwtjzpfa&G;cs,fr,fqdk&if wdkif;jynfvHkjcHKa&;udpPt
wGufbmvkyfrSmvJ? rJqG,f&w,f? orwuvlxkqDoGm;vdk@r&bl;? oludk orwtjzpfa&G;cs,fr,fqdk&if
olwdkif;jynfudkb,fvdkpDrHrvJqdkwm&Sif;jy&w,f vlxk}udKuf&ifa&G;r,f? r}udKuf&ifra&G;bl;? a&G;aumuf
yGJeD;vmjyD;qdk&if orweSpfa,mufu tjiif;tckefvkyf=u&w,f? 'Dbuftm;enf;csufubmvJ? axmuf
jyw,f? vlxkuemaxmifw,f? orwvkyfwJhaumif;uEdkifiHorm;awGudkodyfOD;pm;ay;wmodyfr&Sdawmh
bl;? uGsrf;usifolawGudkoHk;&w,f? Oyrm - tcGefeJ@ywfouf&if vlxkqDuaumufwJhE_ef;eJ@ 5 &mcdkif
E_ef;wufr,fqdk&ifepfemr,f? usvm&ifvlxkuray;&awmhbl;? tcGefuusvmwJhydkufqHudk vlxku
tjcm;ae&mawGrSmjyeftoHk;jyKvdk@&w,f? wzufusawmh tpkd;&rSm0ifaiGaysmufoGm;w,f tcGefraumuf
bl;qdk&ifwdkif;jynfu b,favmuftxdepfemrvJqdkwmudk reserch vkyfxm;&w,f? 'gudkEdkifiHa&;orm;
awGvkyfwmr[kwfbl;? pD;yGm;a&;ynm&SifawGtwwfynm&SifawGvkyf=uw,f? bmawGjzpfcJhvJ? bmawG
jzpfaevJ? bmawGjzpfvdyfhr,fqdkwJh[mudk avhvmxm;w,f? t&nftcsif;&SdwJhvawGrsm;w,f? orw
u tjiif;tckefvkyf=ujyD; ta&S@tv,fydkifa'oubmjzpfaevJ? tD&wfjy\emwufaew,f 'gudkb,f
vdkajz&Sif;rSmvJ? tD&wfutar&duefppfwyfawG &kyfodrf;vm;? r&kyfodrf;bl;vmqdkwm 'grsKd;awGar;w,f?
ol@&JhjynfwGif;wdk;wufwmxuf EdkifiHwumqufqHa&;rSmtar&duefu b,favmufxdvkyfay;rvJ? prf;
oyfcH&w,f? atmufuxdkifar;wJhyk*~dKvfawGu wu,hfq&m}uD;wuUodkvfygaruQawG/ tpdk;&tzGJ@0if0ef
}uD;a[mif;awGowif;pmt,f'Dwma[mif;awG}uD;bJjzpfw,f? bmar;cGef;ar;rvJqdkwm orwu}udK
wifrodbl;? ynm&SiftajccHu olwdk@ajz&Sif;wJhar;cGef;awGu odyfpdwf0ifpm;p&maumif;jyD;a=umufp&m
aumif;w,f? tJ'Dar;cGef;awGudk jyefajzwJhtcgrSm vlxkawGu wDADay:rSmxdkif=unfhae=uw,f? 'Dorw
u'Dar;cGef;udkajz=um;vdkufwJhtcsdefrSm at;at;aq;aq;ajzoGm;Edkifvm;? rsufeSmtrlt,mapmifh=unfh
aewm? olajzwmjy\emwufoGm;jyD;awmh[efaqmifjyD;olajzw,fqdk&if ajzjzefajzrvmaygh? tJ'gudk
tar&duefvlxkuwcgwnfvdkuf=unfhaew,f? aemufqHk;rsm olvpfygrvpfuef usaemfu'Drdku&uf
wpfygwDyjzpfayr,fh usaemfem;axmifem;axmif&ifeJ@ vpfygyvpfuef&Jh trwudk}udKufvmw,f? 'Drdku
&ufwpfygwD0ifjzpfayr,fh vpfygyvpfuefudkrJay;vdk@&w,f? orwwpfa,mufuygwDtpGJ;vJr&Sd&bl;?

igwdk@wdkif;jynfudkwu,fOD;aqmifr,fhyk*~dKvf? b,fout&nftcsif;&SdvJ? ol@udkbJ=unfh&r,f? orwp


epf&Jhtm;aumif;csufu vlxkudk,fwdkif wdkwf&kdwfodjyD;awmha&G;cs,fwifajrmufw,f? b,folut&nft
csif;&SdvJqdkwmudk a&G;cs,fwifajrmufw,f? aemuftm;aumifcsufwpfcku orwuaejyD;awmholpdwf
}udKufyk*~dKvfawGudk olucef@cGifh&w,f? 'gu 0ef}uD;csKyfpepfeJ@uGmoGm;w,f? 0ef}uD;csKyfutJ'Dvdkxnfhvdk@
r&bl;? vGwfawmfudk,fpmvS,ftrwfawGbJxnfh&w,f? wjcm;vlcef@vdk@r&bl;? vlxku}udKufwdkif;
t&nftcsif;&SdcsifrS&Sdr,f? t&nftcsif;&Sdayr,fh vlxku}udKufcsifrS}udKufr,f? orw pepfrsmtJ'gu
aumif;w,f? orwpepfrSmwdkif;jynfudkigpDrH&awmhr,f? 'Daumifhudkac:oHk;&ifawmhjzifhumuG,fa&;rSm
pdwfcs&r,f? b,faumifuawmhpD;yGm;a&;udk vHk;0em;vnfw,f? 'DaumifhudkpD;yGm;a&;0ef}uD;ay;xm;
r,f? oluvGwfvGwfvyfvyfeJ@ pOf;pm;EdkifpGrf;&Sdw,f? ol@tpdk;&tzGJ@udkaumif;atmifvkyfay;Ekdifw,f?
aemufwpfckuol@udktmrcH&w,f? tJ'D0ef}uD;uremcH&if jzKwfypfvdkufw,f? 0ef}uD;csKyfpepfusawmh tJ
'Dvdkr[kwfbl;? pdwf}udKufjzKwfvdk@r&bl;? 0ef}uD;csKyfu 0ef}uD;csKyfbJ? ygwDaemufcH&Sdw,f? jzKwfcGifhawmh
&dSw,f? 'gayr,fholjzKwfvdkuf&if ygwDawG=um;xJrSmwpfa,mufa,mufjyefxnfh&r,f? [dkrSmusawmh
jzKwfvdkufwmeJ@oGm;awmh? orwpepftm;enf;csufuawmh tJ'DvdkrsKd;&SdwJhtwGufa=umifhrdk@vdk@ 'Drdkua&
pD tajccHudkem;vnfwJhvlxkawG&SdwJhwdkif;jynfawGrSm xdef;vdk@&w,f? tar&duefjynfaxmifpku pufwif
bm (11) rSmtwdkwfcH&wJhtcgrSm awmfawmfrsm;rsm;utpdk;&udktm;udk;vmw,f? 'ga=umifh tar&duef
jynfaxmifpku very effective government jzpfoGm;w,f? pGrfaqmifa&;jynfh0wJh tpdk;&wpf&yfjzpfvm
w,f? wpfcsdefwnfrSm tar&dueftpdk;&u vkyfcsifwdkif;vkyfvdk@r&bl;? tar&duefjynfaxmifpkrSm tpdk;&
wpfckwnfbJr[kwfbl;? vGwfawmfawGuoD;jcm;jzpfjyD;tm;aumif;w,f? r=umr=um tpdk;&udk
chanlence vkyfw,faemufwpfcku vGwfvyfwJhtoif;tzGJ@awGtm;aumif;w,f? usefwJhvlawGuvJ
ayghao;ao;r[kwfbl;? ynmwwfawG}uD;bJ? rD'D,mawGuodyftm;aumif;w,f? [dkrSmu rD'D,m
b,favmuftxdtm;aumif;ovJqdkawmh v#Kd@0Sufcsufr&Sdawmhbl;? vGwfawmftpnf;ta0;&Sdw,f?
oGm;jyD;avhvmvdk@&w,f? em;axmifvdk@&w,f/ ollwdk@eJ@aqG;aEG;cGifhawmhr&Sdbl;? 'gayr,fhjrefrmEdkifiH
rqvacwfrSm olwdk@ubmawGaqG;aEG;aerSefvJrodbl;? owif;pmrSmygzwf&r,f? ryg&ifrzwf&bl;? ol
wdk@utJ'Dvdkr[kwfbl;? t,Hkt=unfr&Sdtqdkb,ftcsdefrSmjzpfvmwmvJ? udk,ft,Hkt=unfr&SdwJhtcsdef
wifoGif;jyD;awmhudk,fujzKwfcsvdk@&w,f? jzKwfcsjyD;&if tpdk;&udkjyefzGJ@ay;&w,f? 0dkifrm orwEdkifiHrSmjy
\em'gbJ? tcktpdk;&wufvmw,f? odyfr=um;bl;jyKwfusoGmvdkufeJ@ aemufwcgjyefwuf&if aemuf
ESpf&ufqdk&ifjyKwfusoGm;w,f? tpdk;&urwnfjidrf;awmhbl;? wdkif;jynfrSmb,folrS xdefodrf;zdk@r&dSawmh
bl;? 'ga=umifhwdkif;jynfrwnfjrJawmh ppfwyfrwnfjidrfawmhbl;? wdkif;jynfrSmwnfjidrfwJhtpdk;&&Sda&;udkbJ
}udK;pm;vmw,f? wpfcsdefwnfrSm wdkif;jynfrSmv'fpm;r_jzpfw,fqdk&if ta&;,lEdkifzdk@pOfpm;ay;xm; &
r,f? 'DtajccHuaejyD;awmh vl@tzGJ@tpnf;udkwnfaqmuf=u&w,f? 0ef}uD;csKyfpepfudkvufcHwJhwdkif;
jynfawGuESpfcgvJ&&Sdw,f? 3 cgvJ&Sdw,f/ odk@aomfzGJ@pnf;yHkrSmESpfcgbJowfrSwfoifhw,f? tar&duef or
w udkESpfcgbJrJcGifhay;w,f? jynfe,fudktajcrcHbl;/ ygwDudktajccH&w,f? 0ef}uD;csKyfpepfuatmuf
vGwfawmfu,lvdkufw,f? 'ga=umifhwu,fhtm%mu 0ef}uD;csKyfvufxJrSm&Sdw,f? 0ef}uD;csKyfpepfrSm
wcsKd@wdkif;jynfawGuorwxm;wm&Sdw,f? 'gayr,fh EdkifiHOD;ao#mifbJ? tcrf;tem;wufr,f? npmpm;
yGJawGvkyfr,f? *k%fjyKpkawGay;r,f? EdkifiHjcm;uvmwJh oHwrefawGudkvufcHawG@qHkr,f? wdkif;jynfudk,f
pm;jyKc&D;xGufr,f? 'grsKd;awGvkyfw,f? orwudk orwpepfeJhoGm;ra7meJ@? oluorwtrnfcHbJ? 0ef
}uD;csKyfpepfrSm'DvdkpOfpm;w,f? wdkif;jynfrSm igwdk@wdkif;jynfrSm rdcifzcifozG,foabmxm;&r,fh vlwpf
a,muf&Sdzdk@vdktyfw,f? OD;ao#mifbJ? tkyfcskyfzdk@twGufr[kwfbl;? wdkif;jynf&JhtxGVftxdyf/ oauFw
oabmrsKd;bJ? wdkif;jynf*k%fusufoa&&Sdw,f? xdkif;rSm *k%fusufoa&&Sdw,f? olrSmbk&if&Sdw,f? xdkif;
bk&ifoGm;vdkuf&if jynfwGif;rSmbJjzpfjzpf/ EdkifiHwumrSmbJjzpfjzpfusufoa&&Sdw,f? tJ'DtwGufwu,fh
vdktyfw,f? ol@udkjzKwfcsvdk@r&bl;? wcsKd@u bk&ifudktm%mudkawmhay;rxm;bl;? t*FvefrSm&Sdw,f?
qGD'ifrSm&Sdw,f? bk&ifudkxm;w,f? tm%mawmhr&Sdawmhbl;? 0ef}uD;csKyfpepfu orwawGuwu,fh
tepfom&t& tm%mr&Sdbl;? wdkif;jynfOD;ao#miftqifhbJ&Sdw,f? orwpepfrSm wdkif;jynfODao#mifr&Sd

awmhbl;? t'ga=umifh olutm%mtjynfhbJ&Sdw,f? oltxufrSmbmrSr&Sdawmhbl;/ tar&duefjynf


axmifpku elecctral college eJ@a&G;w,f? 'gayr,fh tzGJ@0ifuolubJjyefa&G;vdkufw,f?
tar&duefrSm orwudk electral vkd@ajymayr,fh wdkwf&dkwfoabmudkaqmifw,f? 'Drdku&uf
wpfudkpdwf0ifpm;w,fqdk&if 'Drdku&uforwudkbJrJay;r,f/ olwdk@uxyfajymif;p&mta=umif;r&Sdawmh
bl;? electral college rSm'Drdku&ufrSm trwftrsm;}uD;a&G;cs,fcHvdkuf&jyD;qdk&if }udrfaoorwu'Drdk
u&ufjzpfoGm;r,f? 'ga=umifhtar&duefjynfaxmifpkrsm wqifhcHxm;aomfjimvnfbJoabmxm;u
wdkwf&dkwfbJ? 'ga=umifh tck etz &Jh zGJ@pnf;yHkrSm rvdyfhwpfywfvyk fwmtJ'gbJ/ qdkvdkwmu orwpepf&Jh
tajccHuvlxku wdkuf&dkwfa&G;wm? etz csxm;wJh[muvlxkuwdkwf&dkwfa&G;cGifhr&Sdbl;? &_yfatmif
vkyfxm;w,f/ ppfwyfuvGwfwJhudk,fpmvS,fygr,f? txufvGwfawmfrSmppfwyfu wpfcsKd;ygr,f jynf
olvGwfawmfuwcsKd;ygr,f? tJ'DtxJrSm orwavmif;wpfa,mufudktrnfpm&if;wif&r,f? vGwf
awmfxJu wpfa,mufudka&G;cs,fvdkuf&w,f? qdkwJhtcgusawmhb,foluorwjzpfr,fqdkwm vlxku
rodawmhbl;? b,fol@udkrSefrodawmhbl;? 'gawmiftwnfrjyK&ao;bl;/ 'DESpfukefrSmnDvmcHjyefpr,f?
Inter News updwf0ifpm;w,f? olwdk@wGufjyxm;wmu AdkvfcsKyfr_}uD;oef;a&$ ppf0wfpHkc|wfjyD; orw
wufvkyfr,f? tJ'DtcgrSm AdkvfcsKyfrSl;}uD;a&$ref;udk umuG,fa&;OD;pD;csKyfjzpfxm;r,f? EdkifiHwumupdwf
0ifpm;w,f? vuf&SdjrefrmEdkifiHuvlxk 98 &mcdkifE_ef;avmufu em;rvnf;bl;/ jynfwGif;ppfjzpfwJhtcsdef
usaemfwdk@ausmif;rSm Oya'oifcJh&wmbJ? orwpepfubmvJrodbl;? 0ef}uD;csKyfpepfubmvJqdkwm
rodbl;? usaemfwdk@ Oya'avhvmw,fqdkwm zqvzGJ@pnf;yHkudk (10)ESpfausmfavmufjzwfoef; cJh&w,f?
'gawGudkrodbl;? rodawmhtvG,fwulrJxnfhw,f? usaemfu csmwdwfb0eJ@awmrSmbGJ@&jyD;cgp? tvkyf
r&Sdbl;? awmausmif;q7moGm;vkyfw,f? wGJ;zufausmif;av;rSm? &GmrSmxrif;pmwJhtdrfu xrif;vcay;
pm;&wJhtjyif vukefvdk@&Sd&ifusaemfudkykqdk;wwnf/ tuFsD wwnf0,fay;ao;w,f? usaemfydkufqHxJ
usaemftarudk 60 jyefay;Edkifw,f? 73/ 74 ckESpfavmuf? tJ'DtcsdefrmS aiGwefbdk;&Sdao;w,f? 74 ckESpf
bGJ@wpfck&jyD;/ aemufbGJ@wpfck,lzdk@ wdkwfwdkwfqdkifqdkif 74 ckESpfrSm zGJ@pnf;yHktajccHOya'a&;qGJzdk@ vl}uD;
wpfa,mufjzpfoGm;w,f? jzpfoGm;awmha0gjrdK@e,f oJwrnfaus;&GmrSm ausmif;q&moGm;vkyf&ifeJ@ zGJ@
pnf;yHktajccHOya'udk twnfjyKzdk@ygwDuac:oGif;w,f? usaemfu ygwD0ifr[kwfbl;? rqvygwDwpf
oufvHk;usaemfr0ifbl;? ausmif;q&mawGudkac:oGif;w,f? ajrmufvJajrmufay;w,f? q&mwdk@udkus
aemfwdk@tmudkygw,f? q&mwdk@vufxJrSmbJusaemfwdk@tzGJ@oGm;&r,f? acsmhw,f? jyD;awmh rJ&HkrSL;0ifvkyf
7w,f? usaemfwdk@udk bmcdkifovJqdkawmh 2947 rSmrJyHkESpfyHk&Sdw,f? rJtcef; 3/ 4 cef;&Sdw,f? rJAHktjzL
eJ@trJvkyfxm;w,f? }udKuf&iftjzLxJxnfhr,f? r}udKuf&iftrJxJxnfhr,f? usaemfwdk@tJ'D&GmrSm&SdwJh
rJ&Hkwpf&HkrSm rJ&HkrSL;vkyf&w,f? rJyHkawGudkoHk;xyfom;opfjym;eJ@vkyfxm;w,f? tzuf 4 zuf&Sdw,f?
atmufajcrSm oHESpfacsmif;bJ&dkufxm;w,f? olwdkpepfu oHwpfacsmifbJ&dkux
f m;w,f? cyf=uyf=uyf
uav;&dkwfxm;awmh 'DbufutvGwf}uD;jzpfaew,f? rsufvSnfhjywJhtwkdif;bJ? rJ&HkrSLwm0efubmrJyHk
trJxJrSm&SdwJhrJawGudk tjzLxJudkvSnfhay;&r,f?tJ'DvdkvkyfwJhtxJrSm usaemfygw,f? 'DzGJ@pnf;yHkub,f
avmuftxdta&;}uD;ovJqdkwmrodbl;? rJ&HkrSLbJrJ&HkxJ0ifcGifh&Sdw,f? tjzLykHudkrJ&Hk&Jht0rSmxm;w,f?
trJyHkudkcyfa0;a0;xm;w,f/ rJxnfhwmudkjrifae&w,f? wrefzefwD;xm;wm? tb'DrSmrJxnfhrJxnfhqdk
jyD;tjzLyHkudkvufndkxdk;jy&w,f? aemufqHk;usawmh 'DzGJ@pnf;yHkudktwnfjyKwJhtaetxm;a&mufomG ;
w,f? etz uvJ'DyHkpHeJ@oGm;w,f/ vuf&Sd etz zGJ@pnf;yHktwnfjyKr,fhtaetxm;rsKd;rSmqdk&if usaemf
wdk@pOf;pm;&awmhr,f? vGwfawmftrwfawGu xuf0ufausmftedkif&r,fqdk&if tJ'DygwDutpdk;&zGJ@ cGifh&Sd
w,f? zGJ@pnf;yHkrSmjyXmef;xm;w,fqkd&if wu,fvdk@tJ'DvGwfawmfrSm vlOD;a& (300)&Sdw,fqdkygpdk@ xuf
0ufxufausmfr,fqdk&if cHk (15 1) cHk&r,f? (151) cHk&wJhEdkifiHa&;ygwDu tpdk;&zGJ@oGm;w,f? wu,f
vdk@om oHk;yHkESpfyHkqdk&if (201) && r,f? 'gowfrSwfcsuft&aygh? ygwDwpfcku 120 &w,f? tvHk;xJ
olutrSwftrsm;pkbJ? 'gayr,fh xuf0ufrausmfbl;? 'ga=umifhtpdk;&zGJ@vdk@r&bl;? zGJ@pnf;yHkt& vdktyfwJh
cHkae&molr&bl;? 'ga=umifholutpdk;&zGJ@vdk@r&bl;? tJawmh jyefnSd&w,f? (at) eJ@jyef!SdwJhtcgusawmh
(at)aygif;jyD;tpdk;&zGJ@vdk@&w,f? jyefcsOfuyf&w,f? usKyfwdk@ygwDOuUXudk0ef}uD;csKyfvkyfcdkif;&r,f? olygwD
u (151)&r,fqdk&ifac:p&mrvdkbl;? ol@[moltpdk;&zGJ@vdk@&w,f? tajctaeraumif;bl;qdk&ifawmh

tjiif;tckefvkyfjyD;jzKwfcs&awmhrSmaygh? orwpepfrSmvJygwDpHk&Sdw,f? 0ef}uD;csKyfpepfrSmtpdk;&tzGJ@u


vGwfawmfxJrSm&Sdw,f? Oaya'jyKtm%mxJrSma&mxm;w,f? Oya'jyKwmeJ@tkyfcsKyfwJholeJ@a&maew,f?
wcdsefwnfrSmbJ 'DvGwfawmfxJuvlawGubJcGJ;jyD;awmhtkyfcsKyf&w,f? tm%mudkoabmt& cGJ;xm;
w,f? 'gayr,fhvlawGxyfaew,f? wm0efydkif;t&cGJ;vdkufw,f? tJ'D vGwfawmftrwfawGxJubJ tkyf
csKyfa&;tm%musifhoHk;wJhyk*~dKvfawGuOaya'jyKw,f?
wcgw&HrSmjy\em&Sdw,f? tm%mt&cGJ;xm;w,f? tkyfcsKyfa&;tm%mudk vl (50)avmuf
bJ,lxm;w,f? 400 usefw,f? 'D 400 uvGwfawmftpnf;ta0;udkusifywJhtcsdefrSm olwdk@ (50)u
jyefvm&w,f? jyefvmjyD;awmhrS oluOya'qufjyKw,f? orwpepfrSmusawmh Oya'jyKuowfowf/
tkyfcsKyfwmuowfowf vHk;0cGJjcm;xm;vdkufw,f? tJ'DvdkjzpfwJhtwGuf twdkuftcHygwDawGu tjiif;
tckefvkyfvdk@r&bl;? orwpepfrSm xdef;r&wJh jy\emu'gudkajymwmjzpfw,f? 0ef}uD;csKyfpepfrSm t
wdkwftcHtzGJ@vGwfawmfxJrSm&SdaewJhtwGuf tpdk;&tzGJ@udkxdef;vdk@&w,f? orwpepfrSmusawmh tpdk;&
tzGJ@tjyifbufudka&mufaew,f? twdkwftcHygwDu&Sdw,f? tpdk;&tzGJ@eJ@qufpyfq&mta=umif;r&Sd
awmhbl;? tjyifuaeqENjycsifjyr,f? tpnf;ta0;vkyf&ifvkyfr,f? zdtm;awmhay;vdk@&w,f? 0ef}uD;csKyf
pepfwkefuvdk vGwfawmftwdkwftcHjiif;ckefjyD; zdtm;ay;vdk@r&awmhbl;? t,Hkt=unfr&Sdtqdkudkwif
oGif;vkd@r&awmhbl;? vGwfawmfxJrSmaxmufjyvkd@r&bl;? orwpepf rSmvGwfawmfuowfowf/ orw
uowfowfa&G;&w,f? 0ef}uD;csKyfpepfrSm tm;aumif;csufuawG@&wJhtcuftcJjy\emawGudk aESmifr
awG@atmifOya'jyKjyD; jyXmef;umuGk,fay;vdk@&w,f? tm;enf;csufu vlwpf a,mufutm%mESpfckudk
usifhoHk;wJhtwGufxyfwmawG&SdoGm;w,f? pOfpm;csufawG&_yfoGm;w,f? Institution t&twdkwftcH
ygwDu&Sd&r,f? zGJ@pnf;yHka&;qGJ&if 'gawGudkpOf;pmxm;&r,f? orwpepfrSm vlwpfa,mufrJwpfrJbJ?
vlOD;a&rsm;wJholu orwjzpfoGm;wmbJ? 'ga=umifh wcsKdf@vlawG&Jhpdk;&drf;csufu jrefrmEdkifiHrSm vlOD;a&t
rsm;qHk;u Armjzpfaew,f? vlOD;a&tajccHt&rJtrsm;qHk;&r,fh yk*~dKvfuArmjzpfEdkifw,f? tm;vHk;aom
wdkif;&if;om;awG&Jhpdk;&drfcsufjzpfoGm;w,f? aemufwpfcku wcsKd@jynfe,fawGupdk;&drf=uw,f? olwdk@ aqG;
aEG;csufu wu,fwdkif;jynfudkOD;aqmifr,fh 0ef}uD;csKyfwpfa,mufa&G;wJhtcgrSm rSefw,fwdkif;jynfrSm
EdkifiHa&;ygwDawG&SdwJhtcgusawmh wu,fwdkif;jynf&JhtawG@t}uHKrSm usawmfwdk@b,foludk0ef}uD;csKyf t
jzpftyfrvJqdkwm pOf;pm;csufawGu vlrsKd;tajccHxufpm&if b,fol[migwdk@wdkif;jynfrSm acgifaqmif
vkyfoGm;jcif; tm;jzifhwdkif;jynftwGufydktusKd;&SdEdkifrvJqdkwJh[mudk jyefpOf;pm;=uw,f? 'gynm&SifawGu
&Sif;jyw,f? vlrsKd;udktajccHjyD;xnfha=u;qdkwJh[mrsKd;udk 'Drdkua&pDtod!m%fydkrsm;avav tJ'gudk
avsmhenf;usqif;jzpfoGm;w,f? igwdk@wdkif;jynf&JhvkyfydkifcGifhtm%mudk b,fvdkt&nftcsif&SdwJhacgif;
aqmifawGudkifjcif;tm;jzifhtusKd;&Sd EdkifrvJqdkwJhtay:rSm EkdifiHa7;ygwDawG!Sd=u&w,f? awmf&Hkvlwpf
a,mufeJ@tm%mray;Edkifbl;? wu,fhwdkif;jynfacgif;aqmifawGa&G;wJhtcgusawmh vlrsKd;udktajccHpOf;
pm;wmxufpm&if ol&Jht&nftcsif;udktajccHpOf; pm;wJhtqifhrsKd;a&mufvm=uw,f? vlxkrSmra&muf
wmawmrS EdkifiHa&;ygwDawGu 'DvdkrsKd;pOf;pm;wJhtqifhrsKd;a&mufvmw,f? 'ga=umifh vlrsKd;wpfrsKd;xJu
0ef}uD;csKyfjzpfvmr,fqdkwJh[mudkrpOf;pm;awmhbl;? orw pepfrSmpdk;7drfcsufu Armjzpfr,fqdkwJh tay:
rSmtJ'Dpdk;&drfcsufudk&Sif;&wm enf;enf;cufw,f? wEdkifiHvHk;rSmvl wpfa,mufudkbJa&G;&r,f? vlxk&Jht
od^m%feJ@qdkifoGm;w,f? vlxkutrsm;}uD;&Sdaew,f? Armomv#iforwjzpfoGm;r,fqdkwJhtay:rSm tJ'D
pdk;&drfcsufawGudkvdkuf&Sif;&wmcufw,f? orwpepfrSmwpfOD;wpfa,muf taeeJ@0ifjydKifvdk@&w,f? zDvpf
yifwdk@ xdkif;wdk@rSm oD;jcmyk*~dKvftaeeJ@0ifjydKifwJhvl&Sdw,f? zDvpfydkifeJ@xdkif;u uGmwmu qDedwftrwfjzpf
zdk@twGufzDvpfyifrSm 24 jynfe,f&Sdw,f? 24 jynfe,fpvHkrJ&zdk@rvG,fbl;? zDvpfyifwpfa,mufudk
wpfEdkifiHvHk;uod&r,fqdkwJh[mudkvkyfzdk@rvG,fbl;? vlawGodjyD;awmhausmf=um;jyD;awmh ol@ ta=umif;udk
vlawGuodjyD;awmhav;pm;wJhyk*~dKvftjzpf wDADawGrSmazmfjy&w,f? igudkolrsm;odw,f? trsm; av;pm;
r_&Sdw,f? a&G;aumufyGJ0ifw,f? qDedwfwmtqifhudkajymwm? orwtqifhudkra&mufao;bl;? o
rwqdk&ifydkqdk;w,f? ydkufqHxnfh&w,f? owfrSwfxm;wmawG&Sd&w,f? udk,fuEdkifr,ftajctae&SdjyD;
awmh rSaiGa=um;tukeftuscHjyD; orw0ifa&G;vdk@&w,f? odk@r[kwf&ifomrefvlawGudk,f[mudk,fqdk&if
awmf&Hk wef&HkorwjzpfoGm;r,f?

0ef}uD;csKyfpepfrSmxdef;ausmif;vkd@&w,f? t,Hkt=unfr&SdtqdkudkwifoGif;vdk@&w,f? 'ga=umifh0ef}uD;


csKyfpepfrSmtm%m&Sifrjzpfatmifxdef;ay;Edkifw,fqdkwm 'gudkajymwmjzpfw,f? uefaAm'D,m;rSmtJ'D
twdkfif;jzpfaew,f? vGwfawmfutpnf;ta0;vkyfjyD; uGefjrLepfygwDvJygw,f? vGwfawmftrwfOD;a&;
400 avmufrSmolwdk@ygwDu 20 yg0ifw,/f tJ'D 20 tjrJwrf;tjiif;tckefvkyf=u&w,f? rJcGJ;qHk;jzwf&
w,f? orwpepfrSmr&bl;? jy\emu'gbJ? Commen System vdk@ajymvdk@&w,f? yHkaoenf;r&Sdbl;?
usaemfwdk@rSmavhvmxm;jyD;om;awGudk tajccHjyD;awmhjzpfEdkifr_awGeJ@ udk,fh&Jht&nftcsif;aygif;pyfjyD;
awmhvkyfaqmif&r,f? vl@tcGifhta&;xJrSmqdk&ifvlwOD;eJ@wpfOD;qdkwmrsKdr[kwfbl;? vHkjcHKa&;udkwdk;jrifh
wmudku vl@tcGifhta&;t&pOf;pm;ay;&w,f? vHkjcHKa&;wdk;jrifhwmudku vl@tcGifhta&;t&pOf;pm;ay;&
ay;&w,f? vlawGuae&ifxdkif&ifeJ@AHkaygufuGJ;cHae&w,f? ol&Jhtouf&SifydkifcGifhudkqHk;&_H;oGmw,f? vHkjcHK
a&;wdk;jrifhwmu vl@tcGifhta&;udkvHkjcHKa&;udkwdk;jrifhwmuvl@tcGifhta&;udkydwfyifzdk@twGufr[kwfbl;?
ajymif;jyefpOfpm;zdk@vdkw,f? &SifwmuvHkjcHKa&;udkwdk;jrSifhwmu vl@tcGifhta&;udkxdcdkufrSmqdkvdk@vHkjcHKa&;
wdk;jrifh&jcif;jzpfw,f? vHkjcHKa&;rwdk;jrifhbJeJ@azmufcGJ;a&;orm;awGrsm;vmjyD;qdk&if vl@tcGifhta&;tvdk
vdkae&ifeJ@qHk;&_H;r,f? vl@tcGifhta&;udkrxdyg;bJeJ@vHkjcHKa&;udkwdk;jrifhvdk@r&bl;? vl@tcGifhta&;udkwdk;jrifh
umuG,fzdk@twGuf vHkjcHKa&;udkwdk;jrifh&w,f? uae@ etz uvHkjcHKa&;udkta=umif;jyjyD;awmhvl@tcGifht
a&;csKd;azmufzdk@aew,f? vHkjcHKa&;wdk;jrifhwmudkvufcHw,f? vHkjcHKa&;wdk;jrifhwmuawmh vl@tcGifhta&;
udkumuG,fzdk@jzpf&r,f? 'Dtcsufudk,SOfpOf;pm;=unfh&r,f? tm%mcGJ;a0usifhoHk;vdk&dS&if tcGifhta&;u
tjynfht0&vmr,f? tm%m&SifpepfcsKyfjidrf;oGm;r,f? ar;cGef;wpfckay:vmw,f? tpdk;&utaumif;
qHk;pDpOfaewJh=um;u wpfckckjzpfoGm;w,f? AHkayguu
f GJ;r_qufjzpfaew,f? b,folrStmrcHcsufajymvdk@r
&bl;? taumif;qHk;uvl@ta=umif;jyjyD;awmh 'Dbufuaumif;r_awGudkrvkyfygeJ@vdk@pOf;pm;vdk@r&bl;? t
aumif;qHk;uvl@tzGJ@tpnf;xJcGJ;a0&r,f? wjcm;enf;eJ@&Sm;oifh&if&Sm&rSmbJ? &SmaewJh=um;xJrSmvHkjcHKr_
udktmrcHcsufxm;&r,f? jzpfcsifvJjzpfrSmbJ? jzpfcsifvJjzpfrSmjzpfwJhtwGuf cifAsmwdk@rpD&ifeJ@ajym&iftv
umbJ? pOf;pmcsufu&yfoGm;w,f? 1 'or 99 xdaumif;wmudkvkyfw,f? 100 a&mufcgeD;rSraumif;
wmvkyfw,f? 100 rSmtm;enf;csuf&SdwJhtwGuf 1uaepwJhaumif;r_awGudk rvkyfeJ@vdk@ajym&ifcifAsmwdk@
vufcHrvm? 'DtcsufujzpfEdkifao;wmbJ? 'guawmhtmr rcHEkdifbl;? jzpfEdkifao;wJhtwGuf usaemfwdk@
uawmhvGrf;rdk;jyifqif'gudkawmh vkyfvdk@r&bl;? aemufwcg&Srf;jynfuaocsmaygufvGwfvyfrSmvm us
aemfu'Dvdkrxif;bl;? etz utm%m&Sdxm;vdk@wdkif;jynfucGJ;xm;vdk@r&wm? usaemfutJ'Dvdkrjrifbl;?
usaemfawmif}uD;rSmaewkef;uavhvmcGifh&w,f? zuf'&,fjynfaxmifpkuwnfaqmufwmupjyD; u
ae@tcsdeftxd&Srf;jynfub,fawmhrScGJxGufcGifhrawmif;bl;?zuf'&,fjynfe,faxmifpkudkoGm;zdk@ajymwm
&Srf;jynfuaeOD;aqmifcJhw,f? usefwJhjynfe,fawGuaemufrSawmif;wmjzpfw,f? etz uomr&Sdbl;?
qdk&if&Sr;jynfucGJ;xGufoGm;jyD;qdk&if }udrfao;w,fb,fawmhrSzuf'&,fwnfaqmufvdk@r&bl;? &Srf;
jynfqdkwJhae&mrSm etz r&Sd&if&Sr;f wpfrsKd;wnfbJajymvdk@r&bl;? ytdk@/ yavmif&Sdao;w,f? olwdk@awG
a&mcGJ;xGufa&;vdkcsio
f vm; qdkvdk&Sd&ifjzpfyghrvm;? &Srf;jynftpdk;&a=ujimoGm;vdkufw,f? etz r&Sd&if
&Srf;awGcGJ;xGufrSmbJqdk=uw,f? usaemfwdk@ucsifawGu atmifjrifrSmr[kwfawmhbl;? ,Hk=unfr_wnf
aqmufwJhtcgrSmoHo,awGawmfawmfqdk;w,f? 'gayr,fh wdkif;jynf&Jhtem*wfrSmwnfaqmufr,fhzGJ@
pnf;yHktajccHOya'udkpOf;pm;wJhtcgusawmh oHo,&Sdaew,f? ydkifqdkifr_udkjzwfvdkufawmhr&Edkifbl;? ESpf
aygif; 50 t,Hkt=unfr&Sdjy\emawGjzpfvmw,f? 'gudkusaemfwdk@pOf;pm;&r,f? tck csufcsif;zefwD;vdk@
r&bl;? jzpfcJhwmeJ@/ jzpfaewmeJ@/ jzpfoifhwmufkdaygif;pyfjyDawmh zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHktajccHOya'udkpOf;pm;&
r,f? jzpfcJhwmawGbma=umifhjzpfcJhwmvJqdkwm avhvmoHk;oyf&r,f? trsKd;om;jyefvnfoifhjrwfa&;qdk
wJhtay:rSm usaemftjrifpOf;pm;wmu usaemfht,ltqusawmh trsKd;om;jynfvnfoifhjrwfa&;udk
xnfhzdk@ta&;}uD;wmu wdkif;jynf&Jhwu,fhppfrSefwJhjidrf;csrf;a&;udkvdkvmw,f? usaemfaxmufjywJht
csufu trsKd;om;jyefvnfoifhjrwfa&;qdkwJhatmufrSm acgif;aqmif;jcif;oifhjrwfoGm;=uw,f? cifAsmwdk@
=unfhyg? 1947 rSmt*FvdyfawGqDu vGwfvyfa&;&vdkufw,f? z q y v eJ@wdkif;&if;om;tawmfrsm;
rsm;oifhjrwfoGm;=uw,f? tpnf;ta0;vkyf=uw,f? oifhjrwfvGeftm;}uD;vdk@wdkwfawGaqmuf/ bmawG

aqmufeJ@todawGjzpfoGm;=uw,f? tckvufawG@rSm acgif;aqmifawG=um;xJrSm oifhjrwfa&;qdkwmr&Sd


bl;? tJ'Dvkdajymwmufkd acgif;aqmifawG=um;xJrSm oifhjrwfa&;udkqef@usifwmr[kwfbl;? vlxkawGt
csif;csif;=um;xJrSm jidrf;csrf;r_&Sdw,fqdkwJhtaetxm;rsK;drSmzefwD;&r,f? tJ'DvdkzefwDjyD;oGm;awmhrS acgif;
aqmifawGudkoGm;&r,f? ajymif;jyefoGm;vkd@r&bl;/ pOfpm;csufjzpfvmw,f? tckEkdifiHa&;acgif;aqmifa':
atmifqefpk=unfwdk@!SdE_dkif;=ur,f? tJ'DvdkrsKd;OD;pm;ay;jyD;pOfpm;ay;&r,f? tJ'guoifhjrwfcsif&ifoifh
jrwfr,f? roifhjrwfcsif&ifroifhjrwfbl;? ta&;}uD;wmudkpOfpm;&r,f? jy\emubma=umifhjzpf&wmvJ
jzpfwJhjy\emuaemif 'Dvdkrjzpftmifb,fvdkumuG,fapmifha&SmufrsmvJpOfpm;&r,f? tajccHawGudk
wnfaqmufjyD;awmhrS acgif;aqmifawGoifhjrwfoGm;=uw,f? 'grsKd;awG&Sdw,f? ynm&Sifwpfa,mufu
tif'dkeD&Sm;/ od&dvuFm/ jrefrm/ uefaAm'D,m (4) EdkifiHawGxJu jynfwGif;ppfawGudkavhvmjyD;awmh bm
a=umifhjzpf&wmvJqdkwmudkokawoevkyfw,f? wcsdefwnfrS urBmhb%fuvJokawoevkyf=uw,f?
bma=umifhjynfwGif;ppfawGjzpf&wmvJ? ynm&SifuoHk;oyfxmw,f? oufqdkif&mwdkif;jynfawGrSm&SdwJh
acgif;aqmifawG[m olwdk@wdkif;jynf&Jhjy\emudkolwdk@odw,fvkd@xif=uw,f? wu,fhwu,f'Djy\em
tusKd;pD;yGm;udkolwdk@rod=ubl;? tJ'DtcgrSmjy\emawGtawmf}uD;vmw,f? vlawmfawmfrsm;rsm;u
ajym=uw,f? usaemfwdk@wdkif;jynfrSmjzpfwJhjy\emuwdkif;&if;om;tkyfpkawGjzpfvmw,f? 'Drdkua&pDt
cGifhta&;qHk;7_H;aew,f? 'gvJrSmvm;qdk&if rrSm;bl;/ 'gayr,fh ajymcsifwJhtcsufu jy\emutJ'D
avmufxdajymvdk@r&bl;? olawGwawGbma=umifhjynfwGifppfjzpf&wJhta=umif;&if;u olykef;awGudktm;
ay;w,fqdkwJhtwGuf oufqdkif&m/ a'oqdkif&mtvdkufxGufwJhoH,HZmwawGudk a'ocHjynfolawGu
oHk;pGJvdkr&bl;? 'DvdkjzpfwJhtcgusawmh a'ocHawGuvJrausreyfjzpfw,f? ra=urvnfjzpfwJhtcgus
awmhtJ'Da'orSm&SdwJhvufeufudk,fv_yf7Sm;wJhtzGJ@awG cGJ;xGuf=uw,f? jy\em&SdaewmuuGmoGm;
w,f? pOfpm;=unfh&if [kwfaewmbJ? u&ifeDrSmxGufwJha&tm;vsyfppfqdk&ifvJ u&ifeDvlxkroHk;&bl;?
ucsif;qDuxGufwJhausmufpdrf;awGqdk&if w&kwfvufxJudka&mufukefjyD;? opfyifawGukefjyD;? ucsifvlxk
awGrauseyfbl;?
vl@tcGifhta&;uA[dkcsKyfudkifr_udk twif;t=uyfvkyf&r,fvdk@rqdkxm;bl;? A[dkcsKyfudkifr_wif
=uyfjcif;eJ@vl@tcGifhta&;udk qufpyfr_awmh&Sdw,f? A[dkcsKyfudkifr_rsm;rsm;wif=uyfavav? vl@tcGifht
a&;uxdyg;avavjzpfoGmvdrfhr,f? 'DoabmtajccHudkvufcHw,f? 'gayr,fh enf;enf;&Sif;atmifvkyf&
OD;r,f? Oyrm vlwdkif;vlwdkif;[mvGwfvyfpGmoGm;vmcGifh&Sd&r,f? A[dkcsKyfudkifr_udkwif=uyfvdkufwJhtcg
usawmhtJ'DoGm;vmr_udk xdef;csKyfvdkufw,f? xdef;csKyfcH&wJhtwGuf a&mufwJhae&mrSmoefaumifp&if;
wif&w,f? yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udkrxdyg;jcif;cHvdkuf&w,f? A[dkcsKyfudkifr_wif=uyfw,fqdkwm[m
vlawG&JhtajccHqdkif&mvGwfvyfr_/ yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udkxdyg;wmawmh rjzpfoifhbl;? odk@aomf yk*~dKvf
qdkif&mvGwfvyfr_@udk rxdyg;bJeJ@wif;=uyfvdk@7wmrsKd;awG&Sdw,f? Oyrm - ae&mwumrSm wDADuifr&m
awGzGifhxm;w,f? 'ga=umifh ppfaq;r_vkyfvdkvG,fw,f? tar&duefjzpfoGm;jyD;wJhaemufrSm vHkjcHKa&;udk
wif;=uyfvmw,f? tJawmh uGefjyLwmawGwyfvmw,f? uGef,ufawGtrsm;}uD;wyfqifvmw,f? tJ
'DvdkvkyfwJhtwGuf w&m;cHudkazmfxkwfvdk@&vmw,f? ajym&&ifawmh vGwfvyfr_eJ@vHkjcHKr_jyoemu urBm
OD;pu&SdcJhovdk tckvuf&SdtcsdefrSmvJ&Sdaew,f? 'gudkvufcHzdk@vdkw,f? usaemfwdk@jynfaxmifpkwnf
aqmifwJhtcgrSm 'gudkb,fvdkvkyf&ifaumif;rvJqdkwm[m tckuwnf;upOf;pm;oifhwJhudPjzpfw,f?
pmrsufeSm (8) rSmeHygwf (9) tcsuf? vl@tcGifhta&;qdkwm vlwpfOD;csif;&m&nfrSefcsufudk xif[yfay;
w,f/ vl*k%foduQm/ aysmf&$ifr_/ jynfhpHk=uG,f0r_qdkwm[m &kyf0wWKypPnf;udk&Smwm r[kwfbl;? wu,fqdk
awmhvlqdkwm ypPnf;OpPmjynfpHkcsifrSjynfpHkr,f? rjynfpHkaomfvnfbJ pdwfydkif;qdkif&mcHpm;r_vdkcsifw,f?
vlb0&Jh7nfrSefcsuftaetxm;rSm vlqdkwmpdwfydkifqdkif&mt&aysmf&$ifr_udk &SmazG;=uw,f? tar&duef
jynfaxmifpk&JhzGJ@pnf;yHkxJrSm happness qdkwmxnfhoGif;jyXmef;ay;xm;w,f? 'gudktav;xm;w,f?
aysmf&$ifr_udkb,fvdk&SmrvJqdkwm vl@tcGifhta&;tajccHoabmw&m;awGudkvdkufemEdkifwJhtcg
rSmvluaysmf&$ifr_&oGm;r,f? tJ'Doabmudkvl@tcGifhta&;uajymw,f? vlwpfa,mufeJ@wpfa,muf
=um;rSm vlom;jzpfjcif;tay:rSmtjyeftvSefwefbdk;xm;jyD;qufqH=uzdk@vdkw,f? csrf;omr,f? qif;&J
r,f? ynmwwfr,f? ynmrwwfbl;? bmbJjzpfjzpf tcsif;csif;=um;rSmqufqHa&;[m ynmwwfjcif;r

wwfjcif;/ ydkwfqH&Sdjcif;r&Sdjcif;/ &mxl;&Sdjcif;r&Sdjcif;udk=unfhjyD;qufqHa&;u vlwpfa,mufudkvljzpfjcif;


a=umifhbJwef;bdkxm;qufqHwJhqufqHa&;rsKd;bJjzpf&r,f? qufqHwJhtay:rSm tjyeftvSefav;pm;r_qdk
wm&Sd&r,f? tJ'DvdkjzpfoGm;&if aysmfp&maumif;wJhvl@tzGJ@tpnf;jzpfvmr,f? tjypftemqmuif;wJh vl@
tzGJ@tpnf;jzpfvmr,f? tusKd;rarsmfwJhqufqHa&;jzpfvmr,f? vl@tcGifhta&;uvl@*k%fodQmudkt"du
xm;pOfpm;w,f? *k%foduQmuvlom;jzpfjcif;a=umifh&&Sdvmwmjzpfw,f? ywf0efusifa=umifhr[kwfbl;?
,Ofaus;r_a=umifhr[kwfbl;? aemufcHtiftm;a=umifhr[kwfbl;? aexdkifjyKrla=umifhr[kwfbl;? vlom;
jzpfjcif;a=umifhbJ? vlom;jzpfjcif;a=umifhqufqHzdk@qdkwJh[mudk vl@tcGifhta&;utm;ay;w,f? vlom;t
jzpfeJ@bJav;av;pm;pm;qufqHyg? tJ'Doabmw&m;udkwu,fusifhoHk;Edik &f if vlx=k um;xJrmS qufqH
a&;uaumifoGm;r,f? b,fae&mudkbJoGm;oGm;udk,fhudkolrsm; 'DvdkqufqH&ifudk,fupdwfcsrf;omoGm;
r,f? wpfcsdefwnfrSm 'DvdkqufqHa&;rsKd;eJ@wdkif;&if;om;awG=um;xJwnfaqmuf=u&r,f? jynfaxmifpk
wpfckvHk;vGrf;jcHKoGm;r,fqdk&if vl@tzGJ@tpnf;&JhwckvHk;jidrf;csrf;r_&oGm;r,f?
vl@tcGifhta&;awGu yHkaoumcsyfr[kwfbl;? wdk;wufajymif;vJaew,f? cifAsmwdk@wefbdk;xm;
&ifxm;oavmuf tcGifhta&;awGuajymif;oGm;w,f? usaemfwdk@aqG;aEG;yGJvkyfw,f? 'DoabmbJ? us
aemfwdk@vl@tzGJ@tpnf;wefbdk;xm;&if xm;oavmufwufvmw,f? pD;yGm;a&;t&tcGifhta&;&Sdw,f?
EdkifiHa&;t&tcGifhta&;&Sdw,f? udk,f&xm;wJhtaetxm;eJ@auseyfae=uw,f? oefaumif;pm&ifudkifjyD;
'Dae&mua&G@ajymif;oGm;&if&yfuGufvl}uD;udkoGm;jyD;cGifhjyKcsuf,l&w,f? oGm;jyD;cGifhjyKcsufrawmif;bl;qdk
udk,frSmtjypf&Sdw,fvdk@cHpm;&w,f? bmjzpfvJqdkawmhtom;usaejyD;? r[kwfbl;usaemfwdk@vGwfvyfpGm
oGm;vmcGifhudkxdyg;aewJhudPygvm;? usaemfwdk@vl@tcGifhta&;qHk;&_H;aeygvmvdk@rpOfpm;awmhbl;? ydkwm
tqGJ;cH&w,f? &GmjyifrSmaysmufoGm;w,f? vlwpfa,mufvHk;aysmufoGm;wmbJ? pOfpm;=unfhyg? vlwpf
a,mufvHk;aysmufoGm;w,f? pdwfraumif;jzpfoGm;w,f? 'DvdkjzpfaewJhumvywfvHk; csKd;azmufr_}uD;u
quf&Sdr,f? tcGifhta&;awGudkqHk;&_H;aew,fvdk@vlawGodvmwJhtcsdefrSm'gajymif;udkajymif;&r,fvdk@vkyf
vm&iftcGifhta&;awGuajymif;oGm;rSmjzpfw,f? ajymif;vmwJhtaetxm;&SdwJhtwGufEdkifiHwumoGm;
wJh Traid usawmhtcGifhta&;awGtm;vHk;uwdk;wufoGm;w,f? wdk;wuf&&Sdoavmufajymif;vJoGm;
w,f? ausmufacwfuaejyD;awmhowfcsifovdkowf&ifuaewjznf;jznf;eJ@ tpdk;&pepfudkwdkif;jynftkyf
csKyfyHk/ taxG;axG;twGif;a&;r_jzpfoGm;wJhtajctaejzpfvmw,f?
Liberty pOf;pm;csufawGtrsm;}uD;jzpfvmw,f? Sunday rSmum;av;eJ@armifoGm;r,f? owf
rSwfxm;wJhem&Dtwdkif;armif;r,f? bmpnf;urf;csufrS rcsKd;azmufbl;? tJ'Dtcsdef,Ofxdef;&Ju wm;vdk@&Sd
&if,Ofxdef;&JuusaemfeJ@usaemfrdom;pk&Jh vGwfvyfr_udkwm;qD;w,f? 'DvdkpOf;pm;csufawGay:vmw,f?
'Drdkua&pDEdkifiHawGrSm,Ofxdef;&JawGu wm;csifwdkifwm;vdk@r&bl;? 'grvkyfoifhbl;? 'DpOf;pm;csufawGudk
vlawGu vufcHvmwJhtcgrSmtcGifhta&;jzpfoGm;w,f? tcGifhta&;jzpfoGm;&if tJ'Duaewqifhuae
twif;t=uyfOya'jzpfoGm;r,f? Oaya'jzpfoGm;&if,Ofxdef&Ju owfrSmxm;wJhwdkifE_ef;udk ,mOfxdef;&J
wm;cGifhr&Sdbl;? tcGifhta&;oabmudkrsm; rsm;avhvmavav rsm;rsm;wefzdk;xm;avav vlawGrsm;rsm;
vufcHvmavavtcGifhta&;awGu tqifhwufvmw,f? tJ'DvdkrpOf;pm;bJeJ@trSwfwrJh vpfvsL&_@
xm;r,fqdk&if bmrSowdrxm;rdbl;? usawmfwdk@ wdkif;jynfutrSwfwrJhjzpfaew,f? trSwfwrJhjzpfoGm;
wJhtcgusawmhvdkufrpOf;pmrdawmhbl;? 'Dtm%m&Sif pepfatmufrSmaewm=umwJhtcgusawmh usaemf
wdk@rsufpda&S@rSm&SdwJhtVdxm;&Hkurqefawmhbl;? 'Dtwdkif;bJaevdu
k fawmhr,f? 'g}uD;jzpfoifhovm;?
rjzpfoifhbl;vmqdkwmodyfrpOf;pm;awmhbl;? pm;ar;yGJ;atmifatmif b,fvdkvkyfrvJ? uav;ausmif;
xm;zdk@b,fvdkvkyfrvJ? v,form;awGupyg;pdkwfzdk@b,fvdkvkyfrvJ? ae@pOf 'gawGut"dujy\em
jzpfaew,f? tcGifhta&;udkvdkufrpOf;pm;awmhbl;? rjzpfoifhwmjzpfaeygvm;qdkwm vdkufrpOfpm;awmh
bl;? odyfpdwfnpfvmwJhtcgusawmh Akk'<bmomqdk&ifbkef;}uD;ausmif;oGm;r,f? c&pf,mefqdk&if bk&m;
ausmif;oGm;r,f? qkawmif;r,f? pdwf&Jhajz&mudk&Smr,f? igwdk@vufJ&SdaewJhvl@tzGJ@tpnf;rSm&_H;qHk; aewJh
tcGifhta&;ubmvJ? tJ'DtcGifhta&;awGudkwdk;wuf&&Sdatmifigwdk@ b,fvdkvkyfrSmvJqdkwJhpOfpm;csuf
uawmfawmfudk r&SdoavmufjzpfoGm;w,f? tJ'Dvdkvkyfvdk@r&bl;? trSwftrJhaewmawGrsm; vmwJhtcg
usawmh usaemfwdk@tzGJ@tpnf;tcGifhta&;qHk;&_H;r_u rqefawmhbl;jzpfoGm;w,f? wDADrSma=ujimwmudk

b,folrS ra0zef=ubl;? wDAD=unfhwkefuowdxm;rdw,f? AdkvfcsKyf}uD;cifnGef@jyKwfcgeDrSm wdkwfwdkwf


qdkifqdkif=unfhjzpfoGm;w,f/ *Dwynm&Siftpnf;ta0;rSmoloGm;w,f? cifnGef@oGm;wJhtcgrSkm vlawGu
rwfwyf&yfjyD;awmh&Sdcdk;&w,f? xdkif;rSm q0g'Dcyfvkyf&if udk,fuvJjyefvkyf&w,f? olurvkyfvdk&Sd&if
udk,fu'Dtwdkif;bJ? cifnGef@u olrsm;u'DvdkvkyfwJhtcsdefrSm olucyfwnfwnfbJ? vlu (400/ 500)
avmuf&Sdw,f? yGJ;}uD;ut}uD;}uD;bJ? olucyfwnfwnfbJ? usawmfwdk@=unfhwmodyfr=umbl;/
oltzrf;cHvdkuf&w,f? usaemfoHa0*&oGm;w,f? txJuvlxku'DvdkpOf;pm;rdrvm;awmh rodbl;?
AdkvfcsKyf}uD;cifnGef@aumif;pm;wJhtcsdefwkef;u usaemfwdk@ EdkifiHrSmw&m;pD&ifxHkqdkwm&Sdw,f? 'DpD&ifxHkudk
Supreme Court, Height Court wdk@rSkmtjrifhqHk;w&m;&Hk;uae jyD;awmhqHkjzwfcsufawGudk Oyrm
rsm;pHxm;avmufwJh Case awGudkpkxm;w,f? w&m;cHjyKvkyfwJhtr_awGudk qHk;jzwfjyD;awmhrS wpfESpfwcg
pmtkyfxkwf&w,f? tjrifhqHk;w&m;&Hk;u pD&ifwrJh _cifawGrSmavhvmoifhrSwfom; oifhwJhtr_awGudk
jyXmef;xm;w,f/ usaemfwdk@wdkif;jynfupD&ifxHkawGu t*FvdyfacwfuaepjyD;&SdcJhw,f? 0ef}uD;csKyf
aumif;pm;wJhacwfusawmh w&m;ol}udDawGudkrdef@cGefajymw,f/ tjrifhqHk;w&m;ol}uD;awG/ w&m;ol}uD;
OuUXawG/ w&m;pD&ifwJhvlawGudkolu Lecture ay;w,f? tukefemaxmif&w,f? ol[mb,f
oltxufrSma&mufoGm;vJ? w&m;pD&ifa&;txufrSma&mufoGm;w,f? oludk,fwdkifrodvdkufbl;? w&m;
pD&ifa&;txufrSm&Sdaew,fqdkwm 'grjzpfoifhbl;qdkwm oludk,fwdkifaumif;aumif;odyHkr&bl;? tJ'Dwkef;
uolajymcJhwJh rdef@cGeftjynftpHkudk tJ'DpD&ifxHk;pmtkyfxJrSmxnfhoGif;azmfjy&w,f? 1993 pD&ifxHktpm
tkyfxJrSmxnfhoGif;azmfjyxm;w,f? jrefrmjynfrSmwpfcgrS r&Sdbl;? oluw&m;pD&iftxuf a&mufoGm;
w,f? tckoljy\emwufaewJhtcsdefrSm oludkw&m;oluw&m;pD&ifw,f? tJ'Dtcsdefw&m;pD&ifa&;u
rvGwfvyfawmhbl;? oltygt0if etz awGuw&m;pD&ifa&;udka=umufvmw,f? w&m;r#wr_udk
b,frSmoGm;&SmrSmvJ? tm;udkp&mr&Sdawmhbl;? olwdk@tm%mvsHvsHawmufaewJhtcgrSm oludkb,folrS
vmrcs&Jbl;vdk@xifcJhwm? w&m;a&;tcef; uwif;wif;=uyf=uyf&Sdzdk@vdkw,fqdkwm olwdk@owdrjyKrdbl;?
w&m;ol}uD;awGudk oifcef;pmay;zdk@bJodw,f? 'ga=umifhtcuftcJa&mufwJhtcgusawmh w&m;ol}uD;
awGudktm;udk;vdk@r&awmhbl;? tajctaeta=umif;a=umif;a=umifhb0ysufoGm;w,f?
wjcm;vlawG&JhtcGifhta&;awGvdk cifnGef@udkvJay;&r,f? 'DtajccHuaejyD;awmh
csOfuyfwJhvlawGrsm; uol@&Jhvl@tzGJ@tpnf;jidrf;csrf;oGm;r,f? vl@tcGifhta&;udkrsm;rsm;odvmavavt
cGifhta&;ydkwdk;wufvmavbJ? tHHh=op&maumif;wmu xdkif;EdkifiHrSmbk&ifudkay;wJhtcGifhtm%m uawmf
awmf&Sdw,f? urBmrSmbk&ifawGxJutm%mtrsm;qHk;bJ? awmiftmz&duzGJ@pnf;yHka&;qGJawmh e,fv
pifref'Jefvm;axmifuvGwfvmw,f? tpdk;&awGeJ@aqG;aEG;yGJvkyfw,f? jyD;awmh 1994 rSmrl=urf;udk
twnfjyKw,f? jyD;awmh,m,Dtpdk;&wpf &yftaeeJ@wdkif;jynfudktkyfcsKyfw,f? 2 ESpfumvtawm
twGif;rSmzGJ@pnf;yHkudkxyfa&;w,f? awmiftmz&dujidrfoGm;w,f? a'gifha&SmufeSpfaygif; 80/ 90
avmufawmfvSefa&;ay:aygufcJhw,f? zGJ@pnf;yHkrSmEdklifiHa&;jy\em udkt"duxm;w,f?
yk*~dKvfa&qdkif&mvGwfvyfr_
yk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_t,ltqu b,fuvmovJqdkawmh Liberalization uaevm
w,f? Liberal 0g'udktajccHw,f? uGefjrLepf0g'&JhtajccHoabmuawmh wpfa=umif;xJjyefajymr,fqdk
&if wkdif;jynf&Jhvl@tzGJ@tpnf;udkt"duxm;w,f? vl@tzGJ@tpnf;t"dujzpfoGm;w,f? vlwpfOD;csif;pD;u
wdkif;jynf&Jh vlwpfOD;csif;pD;uwdkif;jynf&Jhvl@tzGJ@tpnf;atmufrSmt"duxm;oGm;w,f? vl@tzGJ@tpnf;u
t"dujzpfoGm;w,f? State twGufpOf;pm;w,f? wdkif;jynftajcjyKvdk@vJajymvdk@&w,f? uGefjrLepfudk
wu,fusifhoHk;wJhwdkif; jynfawGrSmA[dkcsKyfudkifr_rsm;w,f? wdkif;jynftpm;udktpdk;&awGu t"dutm;jzifh
tm%mudkcsKyfudkifxm;w,f? 'ga=umifh uGefjrLepfygwDu zuf'&,fvpfZifudkcsOf;uyfzdk@b,fawmhrS r}udK;
pm;bl;? vlwpfOD;csif;pDudkt "durxm;bl;? wdkif;jynfut"dubJ? Liberalization uawmhyk*~dKvfwpfOD;
csif;&JhvGwfvyfr_udk OD;pm;ay;w,f/ vpfb&,fvpfZifut&r;fwdk;wufoGm;jyD;qdk&if wdkif;jynfudkpdwfr0if
pm;bl;? wdkif;jynfudkvHk;0todtrSwfrjyKawmhbl;? vpfb&,fvpfZifudk b,favmuftxdawmifusifhoHk;
ovJqdkwJhtay:rSmrlwnfjyD;awmh wdkif;jynfudktodtrSwfjyKwJhtwdkif;twmuGmoGm;w,f? vpfb&,f
vpfZifu udkrsm;rsm;avhvmwJholu vlwpfOD; csif;qDuvHk;0vGwfvyfw,f? cifAsmwdk@tpdk;&xdef;csKyf

vdk@r&bl;? wdkif;jynfuxdef;csKyfvdk@r&bl;? 'ga=umifh Ideology t&ajymr,fqdk&if urBmrSm one is


similar bJ? uGefjrLepfudkrsm;rsm;vufcH&ifwdkif;jynfvl@tzGJ@t pnf;ut"dubJ? vpfb&,fvpfZifudk
vufcH&if yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_rsm;rsm;&avbJ? 'DESpfckuurBm,SOf jydKifoGm;&ifeJ@quf&Sdaew,f?
Liberty uawmh Liberalization uaeqif;oufvmw,f? Liberty uawmhw pHkw&maysmh
aysmif;r_&Sdw,f? vGwfvyfr_udkawmifqdkwmbJ? 'gayr,fhvGwfvyfr_u tjynfht0 100 &mcdkifE_ef;udk
awmif;wmr[kwfbl;? yk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_udktuef@towfeJ@usifhoHk;&r,f? vl@tzGJ@tpnf;EdkifiH
awG&Jhwnf&Sdr_udk vufcHw,f? Absolute freedom t=uGif;rJhvGwfvyfr_usifhoHk;vdk@r&bl;qdkwJh[mudk
vufcHw,f? wzufuvJvGwfvyfr_ydk&vmatmif tjrJwrf;awmif;qdkw,f? vGwfvyfr_rsm;&vmavav
aumif;avavbJ? vGwfvyfr_rsm;rsm;awmif;qdkwmeJ@ usaemfwdk@&Jhvl@tzGJ@tpnf;}uD;udkjiif;y,fwJhtqifh
txdawmh rawmif;qdkbl;? wenf;tm;jzifhyk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_vdk@oHK;w,f? yk*~dKvfa&;qdkif&m
vGwfvyfr_&JhuGmjcm; csufuvluvl@tzGJ@tpnf;xJrSmaew,f? vl@todkif;t0ef;&Jhpnf;rsOf;pnf;urf;udk
vdkufemw,f? wcsdefwnf rSmrsm;rsm;ydkay;avavaumif;avbJ? Liberty eJ@ywfoufvdk@ordkif;rSm
jyef=unfhr,fqdk&iftar&duefawmf vSefa&;eJ@jyifopfawmfvSefa&;rSmt"duusw,f? 'DESpfckpvHk;u tJ'D
[mxif[yfw,f? urBmhtawG;tac:&Jh a&pD;a=umif;ESpfcjk zpfoGm;w,f? tar&duefjynfaxmifpku
'Dt,ltqawGudktajccHxm;w,f? Oa&mywdkwfedkif iHtawmfrsm;rsm;vJ'Dt,ltqudktajccHvm=u
w,f? yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udk wefbdk;xm;wJhtpOftvm tawGtac:t,ltqawG 'DawmfvSefa&;
ESpfckuqif;oufvmw,f? Men are bone remain free and equail the rights 'Dt,ltqu
jyifopfawmfvSefa&;uvmw,f? vlqdkwmarGuwnf;uvGwfvyfw,f? qufjyD;awmhvGwfvyfaew,f?
tcGifhta&;tm;vHk;[mwef;wlbJjzpf&r,f? qdkwJht,ltqu tjynfjynfqdkif&mvl@tcGifhta&;a=ujim
pmwrf;rSm ,loHk;w,f? tydk'f (1) rSmazmfjyay;w,f? All human being are bone free, equal and
degenity rights qdkwJht,ltqu'Duvmwmjzpfw,f? vGwfvyfr_eJ@ywfoufjyD; awmhatmufrSmazmfjy
ay;xm;w,f?
(1) vlwOD;csif;pDtaejzifh vl@tzGJ@tpnf;twGif;t=uGif;rJh vGwfvyfr_udkusifhoHk;Ir&Edkif?
(2) yk*~dKvfqdkif&m vGwfvyfr_udktueff@towfjzifhom usifhoHk;&?
(3) odk@&mwGif uef@owfjcif;wdkif; uef@owfIr&? atmuftcsufrsmt&om uef@owfEdkif?
tjynf jynfqdkifvl@tcGifhta&;a=ujimpmwrf;tydk'f 29
(u) tjcm;vltrsm;. tcGifhta&;eSifhvGwfvyfr_rsm;udkav;pg;&ef?
(c) vl@usifh0wf/ &yf&Gmat;csrf;om,ma&;ESifh vl@tzGJ@tpnf;. taxGaxGaumif;usKd;
pD;yGm;udkazmfaqmif&ef?
(u) Oya't&omuef@owf&ef?
(4) uef@owfr_enf;avav/ yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_ydkI rsm;rsm;&avavjzpf?
(5) yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_ukd tumtuG,foabmtajccHjzifh csnf;uyf&efvdktyfovdk wdk;wuf
atmifazmf aqmifvdkonfhtajccHrS vnf;csnf;uyf&efvdktyf?
'Dt,ltqudk&Sif;oGm;&if rdom;pkxJrSmaexdkifusifh=uH&r,f? &yf&GmxJrSmusifh=uH&r,f? jidrf;csrf;
r_udk tm;ay;apw,f? tJ'Dvdkr[kwfbJeJh vlwpfOD;csif;pD&Jhyk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_udk odyfwifvGeftm;
}uD;&if vl@tzGJ@tpnf;&Jhjidrf;csrf;r_udkxdcdkufrSmjzpfw,f? vkyfcsifovdkvdkufvkyfr,fqdk&if ,m,DtwGufbJ
aysmf&GifEkdifr,f? a&&SnfraysmfEdkifbl;? ol@udkem;vnfwJhywf0efusifvJenf;oGm;r,f? oludk,fwdkiftxDusef
jzpfvmr,f? tJ'Dt ajctaeudkjyefpOf;pm;r,f? t"dujy\em (3) csuf&Sdw,f? (1) vlwpfOD;csif;pD.
vGwfvyfr_ESifhvl@tzGJ@tpnf; wckvHk;.vGwfvyfr_udk cGJ;jcm;em;rvnfjcif;/ udkvdkeDpepf.vufatmufrS
wdkif;jynfrsm;vGwfvyfvmatmif }udK;yrf;r_rsm;/ vlrsdK;wpfrsKd;.fzdESdyfr_atmufrSm tjcm;vlrsKd;wpfrsKd;u
vGwfajrmufatmif}udK;yr;ftm;xkwfr_ rsm;ESifha&maxG;aejcif;?
(2) rvGwfvyfbl;/ vGwfvyfcsifw,f? vGwfvyfr_vdkcsifw,f[lIajymqdkae=uaomfvnf; vlwpfOD;csif;
pDtaeeJ@rnfodk@aom udpPrsm;wGif rnfonfhtwdkif;twmtxd vGwfvyfr_cHpm;cGifh&Sdoifhonf[laom
tcsufay: &_wfaxG;r_rsm;&Sdaejcif;?

(3) wOD;csif;pD. yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udk wdk;jrifhcHpm;cGifh&&ef }udK;yrf;onfhwpfcsdefwnf;wGif vl@tzGJ@


tpnf;w&yfvHk;. wnfjidrfr_/ jidrf;csrf;r_/wnfaqmuf&efvdktyfjcif;?
tm%m&SifAdkvfcsKyfrSL;}uD;oef;a&$awmifoloGm;csifwJhae&mudk olvGwfvGwfvyfvyfoGm;vdk@r&
bl;? ajymcsifwmudkvJajymvdk@r&bl;? vGwfvyfr_udktjynfht0olusifhoHk;vdk@r&bl;? avmu}uD;rSmb,fae
&mrSmrS r&bl;? omreftm;jzifhjy\emubmvJqdkawmh tkyfcsKyfolawGutkyfcsKyfcsifwdkif; uef@owfr_
rsm;rsm;vkyfvmvdrfhr,f? tJ'gukdowdxm;&r,f? rSefw,fuef@owfr_udkvufcHw,f? uef@owfr_&SdrS
jidrf;csrf;r_azmfaqmifEdkif r,fqdkwmvufcHw,f? 'gayr,fhuef@owfcsifwdkif;uef@owfvdk@r&bl;? Oyrm vGwfawmfrSmtrwf 400 &Sdw,f? 375 uwuf&iftpnf;ta0;xajrmufw,f? tJ'DrSm
Oya'jyK=ujyD;awmhtwnfjyKvdkufr,f? tJ'Dvdk vl@tzGJ@tpnf;uoGm;vdk@r&bll;? pdwfulaygufovdkuef@
owf&if tm%m&SifeJ@rxl;bl;? tJawmhpOf;pm;csuf jzpfvmw,f/ uef@owfr_tm;enf;avavA[dkcsKyf
udkifrsm;avav 'gvufawG@jy\emjzpfvmw,f? b,f avmuftwdkif;twmtxduef@owfrvJqdkwm
vufawG@jy\emjzpfvmw,f? tJ'guusaemfwdk@EdkifiHom; awGeJ@qdkifw,f? usawmfwdk@ordkif;a=umif;eJ@
qdkifw,f? usaemwfdk@EdkifiHyx0Dtaetxm;eJ@qdkifw,f? usaemf wdk@EdkifiHom;wdk@vdkcsifwJhqENeJ@qdkifw,f?
uef@owfr_enf;avav yk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_uydkwdk;vmr,f? uef@owfr_rsm;&ifyk*~dKvfa&;qdkif&m
vGwfvyfr_u avsmhusoGm;r,f? 'Doabm&Sdw,f? tJawmhruef@owfvdk@ r&bl;? uef@owfr_enf;atmif
vkyf&r,f? vl@tzGJ@tpnf;eJ@aewJhtcgrSm yk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyfr_udk tjcm;olwOD;ujzpfap/ usawmf
wdk@aewJhvl@tzGJ@tpnf;tm%mydkifujzpfapvma&mufrxdyg&eftwGuf umuG,fapmifha&Smufr_zufu
csOf;uyfzdk@tydkif;ESpfydkif&Sdw,f? t=urf;jyiftm;jzifhtajcatae 5 &yfudkazmfay;xm;w,f? (u)
touf&Sif&yfwnfydkifcGifhudk&kyfodrf;cH&jcif;? (c) zrf;qD;csKyfaESmifcH&jcif;? (*) aexkdifr_udkjcdrf; ajcmufcH
&jcif;? (C) oGm;vmr_udkuef@owfcH&jcif;? (i) ypPnf;OpPmydkifqdkifr_udk &kyfodrf;cH&jcif;? 'DtajccH 5 &yf
udkxdyg;jcif;cH&r,fqdk&if usaemfwdk&JhvGwfvyfr_udk qHk;&_H;oGm;rSmjzpfw,f? tm%mydkifujzpfap/ tjcm;
vlwpfa,mufa,mufujzpfapxdyg;vdk@r&bl;?
olrsm;uudk,fhudk,fvmrxdyg;aeoa&G@udk,fudkwdkif;u
yk*~dKvfa&;qdkif &mvGwfvyfr_wpfydkif;&Sdw,fvdk@ajymvdk@&w,f? aemufwpfydkif;uawmh udk,fudk,fwdkifazmf
aqmifEdkifr_&Sd&r,f? udk,fb0udkwdk;wufatmifvkyf&r,f? tJ'DtajctaejzpfawmhrS yk*~dKvfqdkif&mvGwf
vyfr_uwdk;wufoGm;r,f? tdrfrSmxdkifaevdk@awmhr&bl;? udk,fudkwdkifu yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udkwdk;
wufatmifazmfaqmifa&; &Sd&r,f? tJ'DvdktajctaersKdf;usaemfwdk@qDrSm&Sd&r,f? 'grS yk*~dKvfqdkif&mvGwf
vyfr_tjynfht0&r,f?
EdkifiHawmftm;aESmuf,SOfzsufpD;olrsm;.&efrSumuG,fonfhOya'?
pmrsufeSm 10 uaejyD;awmh 13 tay:txd&Sdw,f? 'DOya'udktydkif;eSpfydkif;t&csOfuyfr,f?
wpfydkif; uyk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udkvHkjcHKr_tajccHuaecsOfuyfr,f? 'DOya'uyk*~dKvfa&;qdkif&mvGwfvyf
r_udkb,f avmuftxduef@owfxm;ovJ? uef@owfcsufudkvufcHEdkfifvm;? rvufcHedkifbl;vmqdkwJh
tcsufudkaqG;aEG;r,f? b,fjyXmef;csufawGujzifhvl@tzGJ@tpnf;jidrf;csrf;r_twGufjyXmefzdk@vdktyfw,f?
'grsKd;awGudkjyXmef;jcif; tm;jzifhobm0usw,f? aemufwpfckjyXmef;csufu &So
d ifw
h mxufydkoGm;w,f?
vltzGJ@tpnf;&Jhjidrf;csrf;r_vHk jcHKr_twGufvdktyfwmxufydkoGm;w,f? 'gawGu rjyXmef;oifhwJht&m
awGjzpfw,f? 'DOya'uEdkifiHom;awG tm;vHk;pdwf0ifpm;wJhOya'jzpfw,f? wdkif;jynf&Jh'kuQtay;qHk;Oya'
vJjzpfw,f? 'gayr,fh vl@tcGifhta&;&_@ axmifhuaejyD;awmh Oya'&JhtajccHoabmw&m;udkavhvm=unfh
&atmif? 'Dvl@tzGJ@tpnf;jidrf;csrf;r_/ wnfjidrrf _udktaESmuft,Sufay;r,fhyk*~dKvfawGudk oufqdkif&m
wdkif;jynftpdk;&awGu ta&;,lp&mvdkw,f? b,fvl@tzGJ@tpnf;rSrjiif;bl;? azgufcGJ;a&;orm;/ t=urf;
zuform;awGudkta&;,lwJhvkyfydkifcGifh[m vufawG@zrf; qD;wmu&Jjzpfaew,f? zrf;qD;ydkifcGifhay;wmu
w&m;&Hk;jzpf&r,f? tr_rSm&Jhta&;ydkifwJhtr_eJ@ &Jta&;rydkifwJhtr_qdkjyD;&Sdw,f? &Jta&;ydkifwJhtr_u w&m;
&HkudkoGm;jyD;zrf;0&rf;awmif;&iftcsdef=umoGm;r,f tdrfa&S@rSm "gjywdkwfaew,f? wdkwfaewmudkolodae
w,f? w&m;&Hk;udkoGm;jyD;zrf;0&rf;awmif;p&mrvdkawmhbl;? &Jta&;rydkifwJhtr_u tJ'Dtr_awGuvGJjyD;

awmhusefwJhr_cif/ jypfr_awGrSmawmh &Jta&;ydkifwJhtr_qdkwmu &Jpcef;uaew&m;&Hk;oGm;jyD;zrf;0&rf; zrf;


qD;zdk@cGifhjyKrdef@ay;&r,f? yxrOD;qHk;u 'DOya'tm;vHk;u'Dpnf;udk csKd;azmufvdkufwJhoabm&Sdw,f? 'D Oy
a'&Jhtm;enf;csufu zrf;qD;ydkifcGifhudk w&m;&Hk;/ a&S@aeawGudkay;xm;wmr[kwfbl;? tpdk;&uay;wm
jzpfw,f? A[dktzGJ@rSm EkdifiHjcm;a&;0ef}uD;/ umuG,fa&;0ef}uD;/ jynfxJa&;0ef }uD; olwdk@awGuw&m;ol
}uD;r[kwfbl;?
'DOya'wpfckvHk;&Jht"dutcsufu tpdk;&tm%mydkifawGuvdktyfvdkzrf;Edkifw,fqdkwJh tcGifhtm
%may;xm;wJhoabm&Sdw,f? 'Drdkua&pDrSm usifhoHk;wJhOya'tajccHeJ@uGmoGm; wmuzrf;qD;cGifhawmhjyK
w,f? odk@aomfwdkif;jynfrSm zrf;qD;r,fqdk&ifb,foluzrf;qD;rdef@ay;&rvJ? w&m;&Hk; uzrf;qD;rdef@ay;&
r,f? 'DrSmtar&duefw&m;ol}uD;wpfa,mufvmoGm;w,f? e,la,mh Section Judge tjzpfeJ@eSpf
eSpfvkyfcJhw,f? ol&Sif;jyw,f? tar&duefrSmzrf;qD;r_ay;wJhtrdef@udk tifrwefrSjypfr_}uD;w,f? 'Dtwdkif;
tom;vGwfay;wmr&Sdbl;? wcsdefwnfrSmzrf;zdk@vdktyfwJhvlawGudkvJ csufcsif;zrf;&r,f? w&m;ol}uD;eJ@
rawG@&bl;qdkwJhtcsdefqdkwmr&Sdbl;? b,fvdkvkyfvJqdkawmh w&m;ol}uD;u wae@udk 24em&D&Hk;xdkif&w,f?
&J utcsdefra&G;zrf;csifw,fqdk&if olwdk@u&Hk;rSm&Sdaew,f? zrf;0&rf;csufcsif;xkwfay;w,f? w&m;&Hk;u
tkyfcsKyf a&;tm%mydkifawGr[kwfb;l ? tkyfcsKyfa&;tm%mydkifawGu olwdk@tjrifuwfwJhyk*~dKvfawGudk
zrf;cGifhr&Sdawmhbl;? tkyfcsKyfydkif;awGu olwdk@twdkwftcHawGudkzrf;cGifhr&Sdawmhbl;? olwdk@EdkifiHa&;tjrifrwl
wJhvlawGudkzrf;cGifh r&Sdawmhbl;? vdktyfcsuft& wu,fhazgufcGJ;a&;orm;awGzdk@vdkw,f? t=urf;zuf
orm;awGudkzrf;zdk@vdkw,f? 'gudkta=umif;jyjyD;awmh tkyfcsKyfa&tm%mydkifawGuzrf;qD;cGifhtrdef@tm%m
ray;&bll;? w&m;ol}uD;vufxJ rSmbJ&Sd&r,f?
tJ'DOya'udk National Security law vdk@ac:w,f? 'DOya'rsKd;EdkifiHwpfcsKd@avmufrSmoHk;w,f? OyrmjrefrmEkdifiH/ pifumAl/ rav;&Sm;/ oD&dvuFmwdk@rSm&Sdw,f? 'Drdkua&pDEkdifiHtrsm;pkrSmawmhr&Sdbl;? t"du
awmhwdkif;jynftkyfcsKyfa&;tm%mydkifawGu wdkif;jynf&JhvHkjcHKa&;ta=umif;jycsufeJ@olwdk@twdkuftcHEdkifiH
a&;orm;awGudkzrf;qD;cGifhay;xm;w,f? t*FvdyfacwfrSm'DOya'eJ@cyfqifqifOya'wpfck&SdcJhw,f? 1875
rSm? t*FvdyfjrefrmEdkifiHudktkyfcsKyfawmh'DOya't,ltqu vl@tzGJ@tpnf;rSmrwnfrjidrfjzpfrvmatmif
}udKwifumuG,fwJhoabmeJ@zrf;qD;csKyfaESmifcGifhqdkwJht,ltqeJ@jyXmef;xm;w,f? tJ'Dacwfumvwkef
ucsKyfaESmifcGifhay;xm;wJh&ufu 60 &uffbJ? udkvdkeDtpdk;&uzdESdyfwJhtpdk;&vdk@ajymw,f? tJ'Dumv&uf
aygif; 60 bJ? 1875 rSwfrSwf&&/ eSpfaygif; 100xd=umvmwJhtcgrSm similar law tvmwlOya'udkjy
Xmef;vdkufw,f? 1975 EdkifiHawmftm;aESmuf,SufzsufqD;olrsm;tE&,frSumuG,fonfhOya'jyXmef;
w,f? eSpfaygif; 100 =umvmwJhtcg jyXmef;vdkufwJhOya'uxuftprsm;pGmjyifxefoGm;w,f? yk*~dKvfa&;
qdkif&mvGwfvyfr_ydkjyD;r&vmwJhtjyif ydkqdk;oGm;w,f? uae@'DOya'rsKd;&Sdwm jrefrmEkdifiHwpfckxJbJ&Sd
w,f? rav;&Sm;eJ@pifumylrSm&SdwJhOya'awmiftck y,fzsufvdkufjyD;?
Oya't&oHo,&Sd&if 3 ESpftxdzrf;qD;cGifh&Sdw,f? tck (5) ESpfudkwifvdkufw,f? vuf&Sda':
qef;pk=unfudk 'DOya'eJ@wyfjyD;csKyfxm;w,f? vGwfcgeDrSmrvGwfcsifbl;? 'ga=umifhoufwrf;xyfwdk;vdkuf
wmjzpfw,f? oHk;eSpfuae igESpfjzpfoGm;w,f? ta&;ay:tajctae? ta&;ay:tajctaea=ujimw,f
qdkwm 'Drdkua&pDEdkifiHawGrSmvJ&Sdw,f? jy\emwpfcku b,ftcgrSma=ujimrvJqdkwmbJ? wpfcsKd@
axmufjywmu trsm;jynfolwdk@&JhvHkjcHKa&;udkxdyg;EkdifrS ta&;ay:tajctaeudka=ujim&r,f? tJ'Dp
um;vHk;urwdusbl;? vl@tcGifhta&;rSm wpfEdkifiHvHk;uef@owfwJhoabmrsKd;udk a,bk,stmjzifhvkyfxm;
w,f? wu,fhwu,fusawmh Oya'wpfckudkwdwdususjyXmef;&r,f? trsm;jynfolat;csrf;om,m
a&;qdkwmvdkovdkt"d`g,fvdk@&oGm;w,f? Oyrm - vli,f 10 a,mufuaejyD;awmh tjcm; 10 a,muf
eJ@&dkwfyGJ;jzpf=uw,f? tJ'Dvkd&dkwf=uawmhtrsm;jynfol&JhvHkjcHKa&;udk xdyg;&ma&mufw,f? 'gqdkwdkif;jynf
&Jhta&;ay:tajctaeudka=ujimrvm;? rSefw,fta&;ay:tajctaeu&Sd&r,f? 'gayr,fhb,ftcsdefrSm
vJqdkwmudktwdtus&Sd&r,f? 'ga=umifh ta&;ay:tajctaeudkzGJ@pnf;yHkxJrSm twdtusxnfhoGif;jy
Xmef;xm;&r,f? Oyrm - tjcm;wdkif;jynfuvma&mwdkwfcdkufvmjyD;qdk&ifa=ujimcGifh&SdjyD;? wdkif;jynfrSm
obm0ab;t&,fjzpfwJhtcgrsKd; a=ujimcGihf&w
dS ,f? Oyrm - rD;awmifaygufuGJ;jcif;/ a&;}uD;jcif;/ ajri
vsifvkyfjcif;? pwJhtajctaeawGjzpfvmjyD;qdk&ifazmfjyvdk@&r,f? 'DvdkrsKd;tajctaeawGjzpfvmjyD;qdk&if

tpdk;&udka=ujimcGifhay;&awmhr,f? b,fvdktajctaersKd;a=ujimoifhw,fqdkwm oabmwlwJhtcsuf,l


&r,f?
aemufwpfcsufu a=ujimcsuftm%mwnfjcif;rS&yfpJv#if a=ujimcsyft& w&m;0ifvkyfaqmif
jyD;or#jzpfap&rnf? olbmbJvkyfcJhvkyfcJh vkyfcJhwmawGtm;vHk;utwnfjzpf&r,f? tJ'Dvdkqdk&if Oya'jyK
p&mrvdkawmhbl;? yk'fr (4) oabmuawmhvlwpfa,muf&Jhyk~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udktwdtus &kyf
odrf;wJhoabmrsKd;jzpfw,f? tcef (3) urwduswJhjy\emu yk'fr (7)rSm&Sdw,f? trsm;jynfolwdk@.
at;csrf;om,ma&;udk t&,fjzpfapr,fhjyKvkyfr_rsKd;tJ'guawmfawmfrwdrusjzpfoGm;w,f? zrf;qD;rdef@
udktJ'D0ef=uD;awGu ay;wmudkvufcHv@kd &vm;? r&bl;? ajymcsifwmu tpdk;&qDuzrf;qDrdef@udkdr&Sdoifh
bl;? w7m;ol}uD;ubJay;&r,f?
tydk'f (9) tm;vHk;eDyg;vufcH=uw,f? wu,fawmhyk~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_tajccHuae=unfh
r,fqdk&if&ufaygif; (480) csKyfwmrajymeJ@wem&DcsKyfwmawmifrS jy\em&Sdw,f? b,folrStcsKyfrcHcsif
bl;/ tzrf;cH&jyD;qdk&ifuoduatmifhcH&w,f? tzrf;cHvdkuf&wmeJ@pdwfxJuodrfi,foGm;w,f? udk,fu
&mZ0wfom;r[kwfbl;? udk,fh,Hk=unfcsuft&udk,fvkyfwmaxmifxJa&mufoGm;w,f? udk,fhrSmpD;yGm;
&SmazGcGifhr&Sdawmhbl;? tdrfurdom;pkqdk&ifodyfa=uuGJ;p&maumif;w,f? wcsKd@qdk&ifb0ysufrwwfcHpm;
&w,f? 'ga=umifhwdkif;jynfrsm rw&m;wJhOya'awG&Sd&ifvlawGbJ b0ysufw,f? 'ga=umifhtar&duefjynf
axmifpkuta&;}uD;w,fvdk@ ajymwm? zrf;qD;jcif;&JhaemufuG,frSm rdom;pkudkrajymao;bl;? udk,fudk
wdkif;uoD;cH&r,f? 'ga=umifh yk*~dKvfqdkif&mvGwfvyfr_udkwu,fhudk wefbdk;xm;&r,f? xdyg;cJh&ifawmh
touf&SifydkifcGifhxdyg;&r,f? ypPnf;odrf;jcif;xdygawmhr,f? ypPnf;odrf;wmudk ESajrmw,f? 'gayr,fh
aemufjyef&SmEdkifw,f? vludk,fwdkiftzrf;cHvdkuf&&if b0qHk;oGm;w,f? 1947 zGJ@pnf;yHktajccHOya'onf
usaemfwdk@&Jhyk*~dKvfapmifha&SmufcGifh&wJhumvjzpfw,f? yk'fr (25 - 2) rSmawG@&r,f? tJ'Dwkef;u UDHR
ray:ao;bl;?

You might also like