Chng I: ng lc hc cht im

C HC
C hc nghin cu dng chuyn ng n gin nht ca vt l chuyn ng c. C hc gm hai phn chnh: ng hc v ng lc hoc.

CHNG I NG LC HC CHT IM
Ni dung ca chng I nghin cu cc c trng ca chuyn ng c hc (phng trnh chuyn ng, phng trnh qu o, qung ng dch chuyn, vn tc, gia tc) v nguyn nhn gy ra s thay i trng thi chuyn ng. 1. NG HC CHT IM I. Nhng khi nim m u 1. Chuyn ng. Theo nh ngha, chuyn ng ca mt vt l s chuyn di v tr ca vt i vi cc vt khc trong khng gian v theo thi gian. xc nh v tr ca mt vt chuyn ng, ta phi xc nh khong cch t vt n mt vt (hoc mt h vt) khc c qui c l ng yn. Nh vy, v tr ca mt vt chuyn ng l v tr tng i ca vt so vi mt vt hoc mt h vt c qui c l ng yn. T ngi ta a ra nh ngha v h qui chiu. Vt c qui c l ng yn dng lm mc xc nh v tr ca cc vt trong khng gian c gi l h qui chiu. xc nh thi gian chuyn ng ca mt vt, ngi ta gn h qui chiu vi mt ng h. Khi mt vt chuyn ng th v tr ca n so vi h qui chiu thay i theo thi gian. Vy chuyn ng ca mt vt ch c tnh cht tng i ty theo h qui chiu c chn, i vi h qui chiu ny n l chuyn ng, nhng i vi h qui chiu khc n c th l ng yn. 2.Cht im, h cht im, vt rn. Bt k vt no trong t nhin cng c kch thc xc nh. Tuy nhin, trong nhiu bi ton c th b qua kch thc ca vt c kho st. Khi ta c khi nim v cht im: Cht im l mt vt m kch thc ca n c th b qua trong bi ton c xt. Kch thc ca mt vt c th b qua c khi kch thc rt nh so vi kch thc ca cc vt khc hay rt nh so vi khong cch t n ti cc vt khc. Vy, cng c th nh ngha: Mt vt c kch thc nh khng ng k so vi nhng khong cch, nhng kch thc m ta ang kho st c gi l cht im. Nh vy, ty thuc vo iu kin bi ton ta nghin cu m c th xem mt vt l cht im hay khng. Th d: Khi xt chuyn ng ca vin n trong khng kh, chuyn ng ca qu t quay quanh mt tri, ta c th coi vin n, qu t l cht im nu b qua chuyn ng quay ca chng. Tp hp cc cht im c gi l h cht im. Nu khong cch tng i gia cc cht im ca h khng thay i, th h cht im c gi l vt rn. 4

Chng I: ng lc hc cht im 3.Phng trnh chuyn ng ca cht im xc nh chuyn ng ca mt cht im, ngi ta thng gn vo h qui chiu mt h ta , chng hn h ta Descartes c ba trc ox, oy, oz vung gc tng i mt hp thnh tam din thun Oxyz c gc ta ti O. H qui chiu c gn vi gc O. Nh vy vic xt cht im chuyn ng trong khng gian s c xc nh bng vic xt chuyn ng ca cht im trong h ta chn. V tr M ca cht im s c xc nh bi cc ta ca n. Vi h ta Descartes Oxyz, cc ta ny l x,y,z. r r Bn knh vect OM = r cng c cc ta x,y,z trn ba trc ox,oy,oz (hnh 1-1), v c mi lin h:

r r r r r = x( t )i + y( t ) j + z( t )k .
Khi cht im chuyn ng, v tr M thay i theo thi gian, cc ta x, y, z ca M l nhng hm ca thi gian t: x = x(t) y = y(t) (1-1) z = z(t) r Do bn knh vect r ca cht im chuyn ng cng l mt hm ca thi gian t: r r r = r (t ) (1-2) Cc phng trnh (1-1) hay (1-2) xc nh v tr ca cht im ti thi im t v c gi l phng trnh chuyn ng ca cht im. V mi thi im t, cht im c mt v tr xc nh, v khi thi gian t thay i, v tr M ca cht im thay i lin tc nn cc hm r x(t), y(t), z(t) hay r (t ) l nhng hm xc nh, n tr v lin tc ca thi gian t. 4. Qy o Qu o ca cht im chuyn ng l ng cong to bi tp hp tt c cc v tr ca cht im trong khng gian trong sut qu trnh chuyn ng. Tm phng trnh Qu o cng c ngha l tm mi lin h gia cc ta x,y,z ca cht im M trn qu o ca n. Mun vy ta c th kh thi gian t trong cc phng trnh tham s (1-1) v (1-2). 5. Honh cong Gi s k hiu qu o ca cht im l (C) (Hnh 1-1). Trn ng cong (C) ta chn im A no lm gc (A ng yn so vi O) v chn mt chiu dng hng theo chiu chuyn ng ca cht im. Khi ti mi thi im t v tr M ca cht im trn ng cong (C) c xc nh bi tr i s ca cung AM, k hiu l: AM = s 5

Chng I: ng lc hc cht im Ngi ta gi s l honh cong ca cht im chuyn ng. Khi cht im chuyn ng, s l hm ca thi gian t, tc l: s = s(t) (1-3) Khi dng honh cong, th qung ng cht im i c trong khong thi gian t=t-to l s=s-s0, trong s0 l khong cch t cht im n gc A ti thi im ban u (to = 0), s l khong cch t cht im n gc A ti thi im t. Nu ti thi im ban u cht im ngay ti gc A th s0 = 0 v s = s, ng bng qung ng m cht im i c trong khong thi gian chuyn ng t. II. Vn tc c trng cho chuyn ng v phng, chiu v nhanh chm, ngi ta a ra i lng gi l vn tc. Ni cch khc: vn tc l mt i lng c trng cho trng thi chuyn ng ca cht im.

1. Vn tc trung bnh v vn tc tc thi

Gi s ta xt chuyn ng ca cht im trn ng cong (C) (hnh 1-2). Ti thi im t, cht im v tr M, ti thi im t=t+ t cht im i c mt qung ng s v v tr M Qung ng i c ca cht im trong khong thi gian t = tt l: MM = s s = s T s s/ t biu th qung ng trung bnh m cht im i c trong mt n v thi gian t M n M, v c gi l vn tc trung bnh ca cht im trong khong thi gian t (hoc trn qung ng t M n M) s (1-4) vtb = t Vn tc trung bnh ch c trng cho nhanh chm trung bnh ca chuyn ng trn qung ng MM. Trn qung ng ny, ni chung nhanh chm ca cht im thay i t im ny n im khc. V th c trng cho nhanh chm ca chuyn ng ti tng thi im, ta phi tnh t s s/ t trong nhng khong thi gian t v cng nh, tc l cho t 0. Theo nh ngha, khi t 0, M M, t s s/ t s tin dn ti mt gii hn gi l vn tc tc thi (gi tt l vn tc ) ca cht im ti thi im t: s ds = (1-5) v = lim t 0 t dt Vy: Vn tc ca cht im chuyn ng bng o hm honh cong ca cht im theo thi gian. S gia s cng chnh l qung ng m cht im i c trong khong thi gian t = t-to. Do ni chung c th pht biu (1-5) nh sau: Vn tc ca cht im chuyn ng bng o hm qung ng i c ca cht im theo thi gian. 6

Chng I: ng lc hc cht im Biu thc (1-5) biu din vn tc l mt lng i s. mt n v o ca vn tc trong h n v SI l: (m/s). giy
2. Vect vn tc c trng y c v phng chiu v nhanh chm ca chuyn ng ngi ta a ra mt vect gi l vect vn tc. r M v r nh ngha:Vect vn tc ti v tr M l ds vect c phng nm trn tip tuyn vi qu o ti M, c chiu theo chiu chuyn ng v c ln Hnh.1-3 c xc nh bi cng thc (1-5). nh ngha vect vn tc c th vit c biu thc ca vect vn r tc, ngi ta nh ngha vect vi phn cung ds l vect nm trn tip tuyn vi qu o ti M, hng theo chiu chuyn ng v c ln bng tr s tuyt i ca vi phn honh cong ds . Do ta c th vit li (1-5) nh sau: r r ds v= (1-6) dt 3.Vect vn tc trong h to Descartes Gi s ti thi im t, v tr ca cht im chuyn ng c xc nh bi bn knh r vect OM = r (hnh1-4). thi im sau t=t+ t, v tr ca n c xc nh bi bn knh vect: r r OM = r + r Khi r r t 0 , M ' M , r dr , do r r MM MM ' , dr = ds . r r Hai vect dr , ds bng nhau, do

ta c th vit li biu thc (1-6) ca vn tc nh sau: r r dr v= (1-7) dt Tc l: Vect vn tc bng o hm bn knh vect v tr chuyn ng ca cht im theo thi gian. Gi ba thnh phn v x , v y , v z ca r vc t vn tc v theo ba trc ta c di i s ln lt bng o hm ba thnh phn tng ng ca bn knh vc t theo ba trc ta : dx dy dz vx = , v y = , vz = (1-8) dt dt dt ln ca vn tc c tnh theo cng thc:

Chng I: ng lc hc cht im

dx dy dz v = v +v +v = + + dt dt dt
2 x 2 y 2 z

(1-9)

III. Gia tc c trng cho s bin thin ca vect vn tc, ngi ta a ra mt i lng gi l vect gia tc. Ni cch khc, gia tc l i lung c trng cho s bin i trng thi chuyn ng ca cht im. 1. nh ngha v biu thc vect gia tc

r v
M

r v

Hnh 1-5 Vn tc ti nhng im khc nhau

Khi cht im chuyn ng, vect vn tc ca n thay i c v phng chiu v r ln. Gi s ti thi im t cht im im M, c vn tc l v , ti thi im sau t = t+ t r r r cht im v tr M c vn tc v = v + v (hnh 1 -5). Trong khong thi gian t=t- t, r r r vect vn tc ca cht im bin thin mt lng: v = v v r v T s xc nh bin thin trung bnh ca vect vn tc trong mt n v thi t gian v c gi l vect gia tc trung bnh ca cht im chuyn ng trong khong thi gian t: r r v atb = (1-10) t Nhng ni chung ti nhng thi im khc nhau trong khong thi gian t xt, bin thin vect vn tc trong mt n v thi gian c khc nhau. Do , c trng cho r v trong khong thi bin thin ca vect vn tc ti tng thi im, ta phi xc nh t s t r v gian v cng nh, ngha l cho t 0, khi t s s tin dn ti gii hn gi l vect t r gia tc tc thi (gi tt l gia tc) ca cht im ti thi im t v c k hiu l a . r r r v dv (1-11) a = lim = t 0 t dt Vy: Vect gia tc ca cht im chuyn ng bng o hm vect vn tc theo thi gian. Nu phn tch chuyn ng ca cht im thnh ba thnh phn chuyn ng theo ba trc ox, oy, oz ca h ta Descartes, ta c: dv y d 2 y dv dv d 2x d 2z (1-12) ax = x = 2 , a y = = 2 , az = z = 2 dt dt dt dt dt dt

v ln ca gia tc s c tnh nh sau:

d 2x d 2 y d 2z a = a +a +a = 2 + 2 + 2 dt dt dt
2 x 2 y 2 z

2. Gia tc tip tuyn v gia tc php tuyn

Chng I: ng lc hc cht im Trng hp tng qut, khi cht im chuyn ng trn qu o cong, vect vn tc thay i c v phng chiu v ln. c trng ring cho s bin i v ln phng r v chiu ca vect vn tc ngi ta phn tch a thnh hai thnh phn: gia tc tip tuyn v gia tc php tuyn. Xt chuyn ng ca cht im trn qu o trn (hnh 1-6). Ti thi im t, cht r r im ti v tr M c vn tc v ; Ti thi im t cht im v tr M, c vn tc v . Ta v vect MB = M A = v ' c gc ti M.

r Ta t trn phng MA mt on MC sao cho MC = v ' . Khi , nh trn hnh v (1-

6), bin thin vect vn tc trong khong thi gian t l: r v = AB = AC + CB Theo nh ngha (1-11) v gia tc, ta c:

r r v AC CB a = lim = lim + lim t 0 t t 0 t t 0 t

(1-13)

Theo (1-13), vect gia tc gm hai thnh phn. Sau y ta s ln lt xt cc thnh phn ny.
a. Gia tc tip tuyn.

Ta k hiu thnh phn th nht ca (1-13) l:

r AC at = lim t 0 t
Thnh phn ny lun cng phng vi tip tuyn ca qu o ti thi im t, v vy c gi l gia tc tip tuyn. r Chiu ca at trng chiu vi AC . V r r vy khi v ' > v th at cng chiu vi v , khi r r v ' < v , th at ngc chiu vi v ln c tnh nh sau:
AC = lim t 0 t t 0 t t 0 MC - MA v '-v v = lim = lim t 0 t t 0 t t Theo nh ngha o hm: = lim AC

at = lim

dv (1-14) dt Vy: Vect gia tc tip tuyn c trng cho s bin i ln ca vect vn tc, c: Phng trng vi tip tuyn ca qy o, Chiu trng vi chiu chuyn ng khi vn tc tng v ngc chiu chuyn ng khi vn tc gim. at = 9

Chng I: ng lc hc cht im

ln bng o hm tr s vn tc theo thi gian.

b. Gia tc php tuyn r Thnh phn th hai ca gia tc, c k hiu l a n v theo (1-13), ta c:

Khi t 0, v' v , CB dn ti vung gc vi AC , tc vung gc vi tip tuyn r ca qu o ti M. V vy a n c gi l gia tc php tuyn. ln ca gia tc php tuyn l: a n = lim CB t 0 t Ta t MOM= CMB = . Trong tam gic cn MCB c: CMB MCB = = 2 2 2 Khi t 0, M M, 0, MCB

r CB an = lim t 0 t

. Vy n gii hn, CB AC do

r phng ca a n AC tc l vung gc vi tip tuyn ca qu o ti M. r Chiu ca a n lun hng v tm ca qu o, do c gi l gia tc hng

tm.

r CB ln ca a n cho bi: a n = lim t 0 t r r Ch rng cc gc: BMC = MOM= . Khi t 0, M M, v ' v , gc rt nh, c th coi gn ng: s =MMR, s CB = v'. = v'. R
s v' s 1 CB 1 = lim = lim v' . lim t 0 t R t 0 t 0 t R t 0 t s ds lim v' = v v = =v lim t 0 t 0 t dt Thay cc kt qa va tnh c vo (1-15), cui cng ta s c:
a n = lim an =

(1-15)

v2 (1-16) R Cng thc (1-16) chng t an cng ln nu cht im chuyn ng cng nhanh v qu o cng cong (R cng nh). Vi cc iu kin ny, phng ca vect vn tc thay i cng nhiu. V th, gia tc php tuyn c trng cho s thay i phng ca vect vn tc. Tm li vect gia tc php tuyn c trng cho s thay i phng ca vect vn tc, n c: Phng: trng vi phng php tuyn ca qu o ti M; Chiu: lun hng v pha lm ca qu o;

C ln bng:

v2 an = R

10

Chng I: ng lc hc cht im
c. Kt lun Trong chuyn ng cong ni chung vect gia tc gm hai thnh phn: gia tc tip tuyn v gia tc php tuyn, tc l: r r r a = at + a n (1-17)

Gia tc tip tuyn c trng cho s bin i v ln ca vect vn tc. Gia tc php tuyn c trng cho s bin i v phng ca vect vn tc. ln
2 dv v a = a +a = + dt R 2 t 2 n 2 2

Trong trng hp tng qut qu o ca cht im l mt ng cong bt k, ngi ta chng minh c rng ti mi v tr, vc t gia tc tip tuyn v php tuyn vn cho bi cc biu thc trn, nhng ch rng trong biu thc an th R l bn knh cong ca qu o ti M (tc l bn knh ca vng trn mt tip ca qu o ti M) Chng ta xt mt s trng hp c bit: - Khi an = 0, vect vn tc khng thay i phng, cht im chuyn ng thng (qu o chuyn ng l ng thng ). - Khi at = 0, vect vn tc khng i v tr s v chiu, n chuyn ng cong u. - Khi a = 0 vect vn tc khng i, cht im chuyn ng thng u.
IV. Mt s dng chuyn ng c n gin 1. Chuyn ng thng bin i u Trong trng hp ny an = 0, at = const, nn ta c: Gia tc dv a = at = = const dt

(1-18)

a=
T suy ra:

dv dv = adt dt 0 v0

v = vo + at
ng i:

(1-19)

ds = vdt =
0 v0

v0

(v

+ at ) dt
(1-20)

at 2 chn gc ta l v tr ban u ta c: s = vo t + 2 T (1-19) v (1-20), kh thng s t ta s c

2 2as = v 2 v0

(1-21) 11

Chng I: ng lc hc cht im Trong chuyn ng thng, nu a=0, vn tc chuyn ng khng thay i, do chuyn ng ny c gi l chuyn ng thng u. Trong chuyn ng thng u: v = const, s = vt Ri t do l chuyn ng ca vt di tc dng ca trng lc vi vn tc ban u v0 = 0 v gia tc a = g.
2. Chuyn ng trn Trong chuyn ng, nu bn knh cong ca qu o khng thay i (R = const), chuyn ng s c gi l chuyn ng trn.

Trong chuyn ng trn, do c s thay i gc quay ca bn knh vect OM , ngoi cc i lng v, a, at, an, ngi ta cn a ra cc i lng vn tc gc v gia tc gc.
a.Vn tc gc Gi s cht im M chuyn ng trn qu o trn tm O, bn knh R. Trong khong thi gian t = t t cht im i c qung ng s bng cung MM ng vi gc quay = MOM ca bn knh R = MO (Hnh 1-8). i lng /t biu th gc quay trung bnh ca bn knh trong mt n v thi gian v c gi l vn tc gc trung bnh trong khong thi gian t: M tb = (1-22) R t O s s tin ti gii hn, k Nu cho t 0, t s t hiu l , biu th vn tc gc ca cht im ti thi im M' t: d Hnh 1-8 = lim = (1-23) t 0 t dt Lp cng thc vn tc gc Vy: Vn tc gc bng o hm gc quay theo thi gian Vn tc gc c n v l radian trn giy (rad/s).

Vi chuyn ng trn u (R= const, = const, v = const) ngi ta cn a ra nh ngha chu k v tn s. Chu k l thi gian cn thit cht im i c mt vng trn. Do chuyn ng trn u, gc quay trong khong thi gian t l:

= .t.
Trong mt chu k t =T, =2. V ta suy ra: Vy: T = T = 2 = .

2 Tn s (k hiu l f) l s vng (s chu k) quay c ca cht im trong mt n v thi gian. Trong khong thi gian mt giy cht im i c cung trn , mi vng trn c di 2, do theo nh ngha tn s, ta c: 12

Chng I: ng lc hc cht im 1 = 2 T n v ca chu k l giy (s), ca tn s l 1/s hoc cn gi l Hertz (Hz). f = Ngi ta biu din vn tc gc bng vc t , nm trn trc ca vng trn qu o, thun chiu i vi chiu quay ca chuyn ng v c gi tr bng . r r * Lin h gia cc vect v v . Gia bn knh R, cung MM v gc c mi s = R. Khi t 0, ta c: lin h (xem hnh 1-8): MM = s = R , do : t t v = R (1-24) r r r r Nu t OM = R (hnh 1-9) ta thy ba vect , R, v theo th t to thnh mt tam din thun ba mt vung. Ngoi ra theo cng thc (1-24) ta c th vit: r r r v =R
* Lin h gia an v
v2 , R (R) 2 = 2 R R

(1-25)

an =

v= R, ta suy ra: a n =

an = 2 R

(1-26)

b. Gia tc gc Gi s trong khong thi gian t = t t, vn tc gc ca cht im chuyn ng trn bin thin mt lng = - . Theo nh ngha, lng /t gi l gia tc gc trung bnh trong khong thi gian t, n biu th bin thin trung bnh ca vn tc gc trong mt n v thi gian: tb = t Nu cho t 0,gia tc gc trung bnh tin ti gii hn gi l gia tc gc ca cht im ti thi im t, k hiu l . Do : = lim t 0 t Theo nh ngha v o hm, ta c:
d d 2 (1-27) = dt dt 2 Vy: Gia tc gc bng o hm vn tc gc theo thi gian v bng o hm bc hai ca gc quay theo thi gian. Gia tc gc c n v bng Radian trn giy bnh phng (rad/s2). Khi > 0, tng, chuyn ng trn nhanh dn, Khi < 0, gim, chuyn ng trn chm dn. Khi = 0, khng i, chuyn ng trn u. Khi = const, chuyn ng trn bin i u (nhanh dn u hoc chm dn u). Tng t nh chng minh cho trng hp chuyn ng thng bin i u, ta cng c th chng minh c: = 0 + t (1-28) =

13

Chng I: ng lc hc cht im

= 0 t + t 2
2 2 0 = 2

1 2

(1-29) (1-30)

Vi ch l: ti thi im ban u to = 0, o = 0, vn tc gc c gi tr o. Ngi ta biu din gia tc gc bng mt vc t gi l vc t gia tc gc, c: - Phng nm trn trc ca qu do trn - Cng chiu vi khi > 0 v ngc chiu vi khi <0 - C gi tr bng Vy ta c th vit h thc sau:

=
* Lin h gia at v

d dt

(1-31)

Thay v=.R vo at =

dv ta c: dt d (R ) d at = =R = R dt dt

(1-32)

Theo nh ngha ca cc vect , R, a t , ta thy ba vect theo th t lun to thnh tam din thun ba mt vung; Kt hp vi (1-32) ta c th vit:
at = R

(1-33)

3. Chuyn ng vi gia tc khng i Xt chuyn ng ca mt cht im xut pht t mt im O trn mt t vi vc t vn tc ban r u l v0 hp vi phng nm ngang

mt gc (hnh 1-11) B qua mi lc cn khng kh. Chn mt phng hnh v l r mt phng thng ng cha v0 , hai trc ta Ox nm ngang v Oy 14

Chng I: ng lc hc cht im
thng ng hng ln trn (hnh 1-11). Qu o ca cht im s nm trong mt phng Oxy.
a. Phng trnh chuyn ng r Ta phn tch vect vn tc v0 thnh 2 thnh phn theo 2 trc Ox, Oy:

vox = vocos, voy = vosin Coi chuyn ng gm hai thnh phn: thnh phn theo phng Ox, c vn tc ban u vox,c gia tc bng khng ax= 0; thnh phn Oy c vn tc ban u voy, gia tc bng ay=g, gia tc ny ngc chiu vi trc Oy. Vy phng trnh chuyn ng ca cht im l: x = (vocos)t (1) 1 y = (v0 sin )t gt 2 (2) 2
b. Phng trnh qu o Kh t t hai phng trnh (1) v (2) ta c:

y=

gx 2 + xtg 2 2v 0 cos 2

(3)

Vy qu o ca cht im l mt parabol, b lm hng xung di (Hnh 1-11).

c. Thi gian ri Khi vin n ri chm t, y = 0, t (2) ta c:

gt v0 sin t = 0 2 Phng trnh ny c 2 nghim: Nghim t1=0 ng vi thi im xut pht, t2 ng vi lc chm t. Vy thi gian cn thit cht im bay trong khng kh l t =t2t1=t2. 2v sin t 2 = t = 0 (4) g
d. cao cc i Khi t n im cao nht p, vn tc ca cht im theo phng Oy bng khng: v y = v0 y gt = 0

Thi gian t cao nht: v sin t= 0 g cao ln nht m cht im t c:

y max = (v0 sin )t

2 gt 2 v0 sin 2 = 2 2g

(5)

f. Tm bay xa ca cht im Khi cht im chm t, n cch gc O mt khong OR = x. Khi y=0.

T (3) ta c:

x=

2 2 2v0 cos . sin v0 sin 2 = g g

(6)

15

Chng I: ng lc hc cht im
2. NG LC HC CHT IM

ng lc hc nghin cu mi quan h gia s bin i trng thi chuyn ng ca cc vt vi tng tc gia cc vt . C s ca ng lc hc gm ba nh lut Newton v nguyn l tng i Galilo.
I. Cc nh lut Newton

Cc nh lut Newton nu ln mi quan h gia chuyn ng ca mt vt vi tc dng t bn ngoi v quan h gia cc tc dng ln nhau gia cc vt.
1. nh lut Newton th nht Cht im c lp: L cht im khng tc dng ln cht im khc v cng khng chu tc dng no t cht im khc. nh lut Newton th nht pht biu nh sau: Mt cht im c lp nu ang ng yn, s tip tc ng yn, nu ang chuyn ng, chuyn ng ca n l thng v u. r Trong c hai trng hp, cht im ng yn ( v = 0 ) v chuyn ng thng u r ( v = const ) u c vn tc khng i. Khi vn tc ca cht im khng i, ta ni trng thi chuyn ng ca n c bo ton. Nh vy theo nh lut Newton I: Mt cht im c lp lun bo ton trng thi chuyn ng ca n. Tnh cht bo ton trng thi chuyn ng c gi l qun tnh. V vy nh lut th nht ca Newton cn c gi l nh lut qun tnh. C th vn dng nh lut qun tnh gii thch nhiu hin tng thc t.V d, on tu ang ng yn bng chuyn ng t ngt. Khi , hnh khch ang ng yn hoc ngi trn tu s b ng ngi v pha sau do qun tnh. Tng t, khi on tu ang chuyn ng thng u b dng t ngt, hnh khch s b chi ngi v pha trc. 2. nh lut Newton th hai nh lut th hai ca Newton xt cht im trng thi khng c lp, ngha l chu tc dng ca nhng vt khc. Tc dng t vt ny ln vt khc c c trng bi mt i r lng l lc, thng k hiu bng vect F . r r r Khi mt vt chu tc dng ng thi ca nhiu lc F1 , F2 , F3 ,... th ta c th thay tt c r r r r cc lc bng mt lc tng hp: F = F1 + F2 + F3 + ... .

Lc tc dng ln mt vt lm thay i trng thi chuyn ng ca vt. V trng thi ca mt vt c xc nh bi vn tc v v tr ca n, do khi chu tc dng ca mt lc, vn tc ca vt b bin i, tc l vt thu c gia tc. Lc tc dng cng ln, gia tc m vt thu c s cng ln. Th nghim chng t rng gia tc ca mt vt cn ph thuc vo qun tnh ca vt. Qun tnh ca mt vt c c trng bi khi lng ca vt, k hiu l m. Ba i lng l lc, khi lng v gia tc lin h vi nhau theo mt nh lut thc nghim do Newton nu ra, gi l nh lut Newton th II v c pht biu nh sau: r Chuyn ng ca mt cht im chu tc dng ca lc F l mt chuyn ng c r gia tc a , 16

Chng I: ng lc hc cht im Gia tc chuyn ng ca mt cht im t l thun vi lc tc dng v t l nghch vi khi lng ca cht im y, t c th vit: r r F (1-34) a=k m Trong , k l mt h s t l ph thuc vo cch chn n v cc i lng trong cng thc (1-34). Trong h n v quc t SI, ngi ta chn k = 1, do : r r F a= m Hoc c th vit: r r F = ma (1-35) R rng cng mt lc tc dng ln vt nu khi lng m ca vt cng ln th gia tc ca vt cng nh, ngha l trng thi chuyn ng ca vt cng t thay i. Nh vy khi lng m ca vt c trng cho qun tnh ca vt. Thc nghim chng t nh lut Newton 2 ch nghim ng i vi h qui chiu qun tinh (s c nu r di y). Biu thc (1-34) bao gm c nh lut Newton I v II, c gi l phng trnh c bn ca ng lc hc cht im. T phng trnh: r r F = ma Vi nh lut Newton I: r r r F = 0 a = 0 v = const Vi nh lut Newton II: r r r F F 0a= 0 m
3. H qui chiu qun tnh nh ngha: H qui chiu trong mt vt c lp nu ang ng yn s ng yn mi mi cn nu ang chuyn ng s chuyn ng thng u c gi l h qui chiu qun tnh. Ni cch khc, h qui chiu trong nh lut qun tnh c nghim ng l h qui chiu qun tnh. Thc nghim cng chng t nh lut Newton II ch nghim ng i vi h qui chiu qun tnh. 4. Lc tc dng trong chuyn ng cong Trong chuyn ng cong, gia tc ca cht r im gm hai thnh phn gia tc tip tuyn at v r gia tc php tuyn a n . Gia tc tng hp ca cht r im l a r r r a = at + a n r at
r Ft

r an
r Fn

r a

Nhn 2 v ca phng trnh ny vi khi lng ca cht im, ta c: r r r ma = mat + man Theo nh lut Newton II:

r F

Hnh 1-12 Lc hng tm v lc ly tm 17

Chng I: ng lc hc cht im

r r r r r r F = ma , Ft = mat , Fn = ma n r r r ta c: F = Ft + Fn r r Thnh phn Ft = mat c gi l lc tip tuyn, lc tip tuyn gy ra gia tc tip r r tuyn, tc lm thay i ln v chiu ca vn tc; cn thnh phn Fn = ma n c gi l
lc php tuyn hay l lc hng tm, lc hng tm gy ra gia tc hng tm, lm thay i phng ca vect vn tc. Nh vy iu kin cn thit cho cht im chuyn ng cong l phi tc dng ln n mt lc hng tm, c ln:
Fn = ma n = m v2 R

5. nh lut Newton th ba Trong t nhin khng bao gi c tc ng mt pha. Newton chng minh rng khi cht im A tc dng ln cht im B th ngc li cht im B cng tc dng ln cht im A. Newton a ra nh lut Newton III pht biu nh sau: Khi cht im A tc dng ln cht im B mt lc r F th ng thi cht im B cng tc dng ln cht im r r r A mt lc F . Hai lc F v F ng thi tn ti, cng phng, ngc chiu, cng cng v t ln hai cht im A v B khc nhau (hnh 1-13): r r F = F r r Ngi ta gi F l lc phn tc dng, thng gi tt l phn lc. Hai vect lc F v r F c im t khc nhau nn chng khng phi l hai lc cn bng, tc l khng trit tiu nhau. Nu mt h gm hai cht im A v B tng tc nhau th cc lc tng tc gia A v r r B ( F v F ) khi c gi l ni lc tng tc trong h, tng hp hai vect ni lc ny r r F + F ' = 0. ca h bng khng:

Trng hp tng qut, nu h c n cht im, trong h ch c cc ni lc tng tc gia cc cht im ca h (khng tng tc vi cc cht im khc ngoi h) th h c gi l h c lp (hay cn gi l h kn). Khi nu xt tng i cht im ca h th tng hai lc tng tc gia chng bng khng. Do nu xt c h th: Tng hp cc ni lc ca mt h c lp lun bng khng.
II. Cc nh l v ng lng T nh lut Newton II ta c th suy ra mt s pht biu khc, l cc nh l v ng lng.
r Gi s cht im c khi lng m chu tc dng ca lc F , theo nh lut r II, cht im s chuyn ng vi gia tc a sao cho: r r ma = F

1. nh l 1

Newton

18

Chng I: ng lc hc cht im
r dv r =F dt Gi thit khi lng m khng i, ta c th vit: r d (mv ) r =F (1-36) dt r r r Ta t: K = mv , v gi K l vect ng lng ca cht im, do c th vit li (136) nh sau: r r dK (1-37) =F dt nh l 1: o hm ng lng ca mt cht im theo thi gian bng tng hp cc ngoi lc tc dng ln cht im .

Hay

2. nh l 2 T (1-37) ta suy ra:

(1-38) r r bin thin ca vect K t thi im t1 c vect ng lng K1 n thi im t2 c r vect ng lng K 2 c th tnh c nh sau:
K2 r r r r t2 r K = K 2 K 1 = dK = F .dt r K1 t1 r

r r dK = Fdt

(1-39)

t2

Ngi ta gi

F .dt
t1

r l xung lng ca lc F trong khong thi gian t t1 n t2. Biu

thc (1-39) c pht biu thnh nh l 2 nh sau: nh l 2: bin thin ng lng ca mt cht im trong mt khong thi gian no bng xung lng ca lc tc dng ln cht im trong khong thi gian . r Trng hp ring khi F khng i theo thi gian, (1-39) tr thnh:
r r K = F t

(1-40)

r r K (1-41) =F t Tc l: bin thin ng lng ca cht im trong mt n v thi gian bng lc tc dng ln cht im :

hay:

3. ngha ca ng lng v xung lng a. ngha ca ng lng n y ta c hai i lng c trng cho trng thi chuyn ng l vn tc v ng lng. Vn tc c trng cho chuyn ng v mt ng hc. Cn ng lng c trng cho chuyn ng v mt ng lc hc, v ng lng khng ch lin quan n vn tc m cn lin quan n khi lng ca cht im. Hn na ng lng cn c trng cho kh nng truyn chuyn ng ca cht im.

19

Chng I: ng lc hc cht im r minh ho, ta ly v d sau. Mt qu cu khi lng m1 chuyn ng vi vn tc v1

n p thng vo mt qu cu khi lng m2 ang ng yn. Sau va chm, qu cu m2 s r r r chuyn ng vi vn tc v 2 . Thc nghim chng t v 2 khng nhng ph thuc vo v1 m r r cn ph thuc vo m1, ngha l ph thuc vo K1 = m1v1 (ng lng ca qa cu th nht). r r r Vn tc v 2 cng ln nu m1v1 cng ln, ch khng phi ch ring do v1 ln.
Vy kh nng truyn chuyn ng ph thuc vo ng lng ca vt b. ngha ca xung lng Xung lng ca mt lc tc dng trong khong thi gian t c trng cho tc dng ca lc trong khong thi gian . Thc vy, cc cng thc (1-39) v (1-40) chng t tc dng ca lc khng nhng ph thuc vo cng ca lc m cn ph thuc vo khong thi gian tc dng. Cng mt lc tc dng, bin thin ng lng t l thun vi khong thi gian tc dng.
III. ng dng phng trnh c bn ca c hc kho st chuyn ng ca cc vt T nh lut Newton th III ta suy ra rng: tng tc l hin tng ph bin ca t nhin. Do gia vt chuyn ng v vt lin kt vi n lun c cc lc tng tc gi l cc lc lin kt. Di y ta s xt mt s loi lc lin kt thng gp. 1. Cc lc lin kt a. Lc ma st * Lc ma st trt Thc nghim chng t khi mt vt rn m trt trn gi S, n tc dng mt lc nn r ln mt gi S. Theo nh lut Newton III, mt ny li tc dng ln vt m mt phn lc R

gm hai thnh phn f ms v N (hnh 1-14) sao cho: r r r R = N + f ms r - Thnh phn N gi l phn lc php tuyn, n hng vung gc vi gi S ti r im tip xc v lun trc i vi p lc N ' (lc nn vung gc vi mt tip xc) ca vt m tc dng ln mt gi S sao cho iu kin sau y c tho mn: r r r r N ' =- N . R N r - Thnh phn f ms gi l lc ma st trt, n r r c phng trng vi tip tuyn vi mt gi S ti v f ms r im tip xc, ngc chiu vn tc v v cn tr chuyn ng ca vt. Nu vn tc ca vt khng qu r N' ln th lc ma st trt c ln t l vi phn lc php tuyn: Hnh 1-14 fms = kN xc nh lc ma st trt Trong , k l h s t l, gi l h s ma st trt, lun c gi tr nh hn n v ( k<1), n ph thuc vo bn cht v tnh cht ca cc mt tip xc gia cc vt lin kt. Bng sau y cho v d v h s ma st ca mt s mt tip xc: Tn vt liu k Tn vt liu k G rn trn g rn 0,25 Thp trn thp 0,17 20

Chng I: ng lc hc cht im

Lp cao su trn t cng

0,40,6

Thp trn t cng

0,20,4

* Lc ma st ln l lc ma st xut hin mt tip xc gia mt vt ln trn mt ca mt vt khc. r ln ca lc ma st ln cng t l vi ln ca phn lc php tuyn N v c tnh theo cng thc: N fms = r trong r l bn knh ca vt ln, l h s ma st ln. Thc nghim chng t lc ma st ln nh hn lc ma st trt. V vy trong k thut, ngi ta thng s dng cc bi chuyn ma st trt thnh ma st ln ca cc vin bi hay thanh tr trong cc bi. * Lc ma st nht l lc ma st xut hin mt hai lp cht lu (cht lng hay cht kh) chuyn ng i vi nhau. Nu mt vt chuyn ng trong cht lu vi vn tc khng ln lm, th lc ma st nht (gia lp cht lu bm dnh vo mt ngoi ca vt vi lp cht lu nm st n) t l v ngc chiu vi vn tc: r r f ms = rv

y r l h s ma st nht ca cht lu. Tr s ca r ph thuc vo bn cht v nhit ca cht lu, n nh hn nhiu so vi h s ma st trt v ma st ln. V vy ngi ta thng dng du nht bi trn mt tip xc gia cc vt chuyn ng gim lc ma st. Nu vt c dng hnh cu ng knh d th lc ma st nht tnh theo cng thc Stokes: fms= 3dV trong , c gi l h s nht ca cht lu. 2. Lc cng Gi s c mt vt no b buc vo mt si dy khng dn, di tc dng ca mt r ngoi lc F vt c mt trng thi ng lc hc no (ng yn hay chuyn ng vi gia tc r xc nh). Si dy s b ko cng. Ti mi im ca dy s xut hin nhng lc T v phn r lc T . Cc lc ny l cc lc tng tc gia hai nhnh hai pha ca si dy v c gi l lc cng ca si dy. Theo nh lut Newton III ta c: r r T = T ln ca cc lc cng ph thuc vo trng thi ng lc hc ca si dy. Mun tnh lc cng cu si dy, ta tng tng ct si dy ti mt im M bt k thnh hai phn. t vo mi u (b ct) ca si dy cc lc r r cng T v T sao cho trng thi ng lc hc ca mi nhnh dy (v ca c h) vn gi nguyn nh khng ct dy. Sau p dng phng trnh c bn ca ng lc hc cho mi phn ca h vt chuyn ng (mi phn gn vi mt bn dy). 21

Chng I: ng lc hc cht im
3.V d Ta hy xc nh gia tc chuyn ng ca h hai vt A v B v sc cng ca si dy ko hai vt (hnh 1-15). Hai vt ln lt c khi lng mA v mB. Vt A trt khng ma st trn mt phng nghing mt gc so vi phng nm ngang. B qua khi lng ca rng rc v ca si dy. Tc dng ln vt A c: r * Sc cng T , r * Trng lc PA , r * Phn lc php tuyn N ca mt phng nghing. r Trng lc PA tc dng ln vt A c phn tch thnh hai thnh phn: r r r PA = P1 + P2 r r Trong P2 vung gc vi mt phng nghing v trit tiu vi N : P2= Pcos = mAgcos, cn P1=mAgsin song song vi mt phng nghing. r r Vy cc ngoi lc tc dng ln A cn li l: P1 , T . Hai lc ny cng phng nhng
B

ngc chiu nhau. Gi s P1>T, vt A b ko xung dc, vt B b ko ln. Chn chiu chuyn ng l chiu dng, phng trnh chuyn ng ca A l: P1-T = mAgsin - T= mAa (*) Tc dng ln vt B c trng lng ca vt B, sc cng ca si dy Ly chiu chuyn ng ca h lm chun, ta c phng trnh chuyn ng ca B l: T - PB = mBa (**) T phng trnh ny ta c: T = mBa+mBg =mB(a+g). Thay T t phng trnh ny vo (*) ta c: m sin m B a= A g m A + mB Sc cng si dy T
T=
IV. Mmen ng lng 1. Mmen ca mt vc t i vi mt im

m A mB (1 + sin )g m A + mB

Cho vc t AB = a , gc ti A v mt im O c nh. Theo nh ngha mmen ca a i vi im O l mt vc t r r M / O (a ) v: r r r r r (1-42) M / O (a ) = OA a = r a r r Mmen M / O (a ) l mt vc t: - Gc ti O r - Phng vung gc vi mt phng cha o v a - Chiu l chiu thun i vi chiu quay t OA sang
AB

22

Chng I: ng lc hc cht im

r r r r r r - C ln M / O (a ) = a . r . sin (a , r )
Tnh cht r r r r a. M / O (a ) = 0 khi a = 0 hoc a c phng i qua O. b. Mmen ca mt vc t i vi mt im l mt hm tuyn tnh ca vc t : r r r r r r r M / O (a + b ) = M / O (a ) + M / O (b ) r r r r M / O (a ) = M / O ( a ) r r c. Khi hai vc t a, b cng phng, ngc chiu v cng ln th: r r r r M / O (a ) + M / O (b ) = 0
r Xt cht im M chuyn ng trn qu o (C) di tc dng ca ngoi lc F , theo (1-37) ta c r r dK d (mv ) r = =F dt dt Nhn hu hng hai v ca phng trnh vi r r = OM (O l gc ta ) r r d (mv ) r r r =r F dt Ch : r r r r d (mv ) d r d r r = (r mv ) = r K dt dt dt r r r r r r r d r (r mv ) = dr mv + r d (mv ) = r d (mv ) V dt dt dt dt Vy ta c th vit : r r d r r r K =r F (1-43) dt r r Trong r K gi l mmen i vi im O r ca vc t ng lng K , c gi l vc t mmen ng lng ca cht im i vi im O, k hiu : r r r L = r mv Phng trnh (1-43) c th vit li : r dL r r = M / O (a ) dt nh l v mmen ng lng : o hm theo thi gian ca mmen ng lng i vi im O ca cht im chuyn ng bng tng mmen i vi im O ca cc lc tc dng ln cht im. Trong trng hp cht im chuyn ng trn qu o trn th : r r r L = OM mv L = Rmv = mR 2 = I

2. nh l v mmen ng lng

23

Chng I: ng lc hc cht im

Trong I = mR2 c gi l mmen qun tnh ca cht im i vi im O. T hnh v (1-18) ta c : r r L = I Vy mmen ng lng ca mt cht im chuyn ng trn bng tch ca mmen qun tnh ca cht im vi vc t vn tc gc ca cht im y.
V. Chuyn ng tng i v nguyn l tng i Galilo 1. Khng gian v thi gian theo c hc c in. Ta xt hai h qui chiu O v O gn vi 2 h trc ta Oxyz v Oxyz. H O ng

yn, h Ox trt dc theo trc Ox sao cho OxOx, OyOy, OzOz (hnh 1-19). Ta gn vo mi h ta mt ng h ch thi gian. Ta xt mt cht im chuyn ng trong h O. Ti thi im t n c cc ta x,y,z. Cc ta khng gian v thi gian tng ng ca cht im trong h O l x,y,z', t. C hc c in c xy dng trn c s nhng quan im ca c hc Newton v khng gian, thi gian v chuyn ng. Cc quan im ca Newton nh sau:
a. Thi gian ch bi cc ng h trong hai h O v O l nh nhau: t=t

(1-44)

Ni cch khc, thi gian c tnh tuyt i, khng ph thuc h qui chiu.
b. V tr M ca cht im trong khng gian uc xc nh ty theo h qui chiu, tc l ta khng gian ca n ph thuc h qui chiu. Trong trng hp c th hnh 1-19, ta c:

x = x+ OO' , y =y, z = z. (1-45) Vy: v tr ca khng gian c tnh cht tng i, ph thuc h qui chiu. Do : chuyn ng c tnh cht tng i, ph thuc h qui chiu. c. Khong cch gia 2 im ca khng gian c tnh cht tuyt i, khng ph thuc h qui chiu. Tht vy, gi s c mt ci thc AB t dc theo trc Ox gn vi h O. Chiu di ca thc o trong h O l: l0 = xB-xA Chiu di ca thc trong h O l: l = xB-xA. Theo (1-45) ta c:
B B

xA = xA+ OO' , xB = xB+ OO' , Do : xB-xA= xB-xA tc l: l = l0, chiu di ca thc bng nhau trong hai h qui chiu (khng ph thuc h qui chiu). Ta xt cht im chuyn ng trong h O. Coi rng ti thi im u t0=0 gc O v O trng nhau, O chuyn ng thng u dc theo trc Ox vi vn tc V. Khi :
B B B B

24

Chng I: ng lc hc cht im
OO' = Vt,

Theo (1-44) v (1-45)

x = x+ Vt, y =y, z = z, t = t

(1-46) (1-47)

v ngc li:
x= x - Vt, y= y, z= z, t= t

Cc cng thc (1-46) v (1-47) c gi l php bin i Galilo.

2. Tng hp vn tc v gia tc

Ta hy tm mi lin h gia vn tc v gia tc ca cng mt cht im i vi hai h qui chiu O v O khc nhau. Gi s Oxyz chuyn ng i vi Oxyz sao cho lun lun c:
Ox Ox, OyOy, OzOz (hnh 1-20). r r t OM = r , O M = r theo hnh (1-20) r r c: OM = OO + O M hay r = OO + r (1-48) o hm hai v ca (1-48) theo thi gian ta c: r r dr dr d OO (1-49) = + dt dt DT r r dr r dr r Ch rng: = v l vn tc ca cht im i vi h O, = v l vn tc ca cht dt dt

( )

im

vi

O,

r d OO = V l dt

( )

vn

tc

chuyn

ng

ca

vi O. Nh vy:

r r r v = v +V c gia tc, ta ly o hm hai v ca (1-50) theo thi gian: r r r dv dv dV = + dt dt dt r r r Ta c: a = a + A r Trong , a l gia tc ca cht im i vi h O r a l gia tc ca cht im i vi h O r A l gia tc chuyn ng ca h O i vi h O. Hai cng thc (1-50) v (1-51) l cc cng thc tng hp vn tc v gia tc.

(1-50)

(1-51)

3. Nguyn l tng i Galilo Ta hy xt chuyn ng ca cht im trong hai h qui chiu khc nhau O v O nh nu trn. Ta gi s O l h qun tnh, cc nh lut Newton c tha mn. Nh vy phng trnh c bn ca ng lc hc ca cht im s l: r r (1-52) ma = F r a l gia tc ca cht im i vi h O

25

Chng I: ng lc hc cht im
r F l tng hp cc lc tc dng ln cht im xt trong h O. r r Gi a l gia tc ca cht im i vi h O, A l gia tc chuyn ng ca h O i vi h O, theo (1-51), ta c: r r r a = a + A r Nu h O chuyn ng thng u i vi h O th A = 0 do r r a = a r r r Vy ma = ma = F r r (1-53) ma = F Nh vy nh lut Newton cng c tha mn trong h O, vy h O cng l h qui chiu qun tnh v ta c th pht biu nh sau: Mi h qui chiu chuyn ng thng u i vi h qui chiu qun tnh cng l h qui chiu qun tnh. V cc nh lut Newton c nghim ng trong cc h qui chiu qun tnh cho nn cng c th pht biu: Cc phng trnh ng lc hc c dng nh nhau trong cc h qui chiu qun tnh khc nhau. l nguyn l tng i Galilo. V cc phng trnh ng lc hc l c s m t v kho st cc hin tng c hc cho nn ta c th pht biu: Cc hin tng (cc nh lut ) c hc xy ra ging nhau trong cc h qui chiu qun tnh khc nhau. Vy cc phung trnh c hc bt bin qua php bin i Galilo. c mt h qui chiu qun tnh, ta phi chn mt h qui chiu sao cho khng gian trong n ng nht v ng hng, cn thi gian trong n l ng nht. iu ny bo m cho nh lut I ca Newton c nghim ng ti bt k thi im no v ti bt k v tr no trong h qui chiu . Trong thc t khng th c mt vt c lp tuyt i v mt khng gian tha mn iu kin trn. Do ch c th chn mt h qui chiu qun tnh mt cch gn ng bng cch gn khi tm ca thi dng h vi gc ca mt h trc ta , cc trc hng n cc v sao ng yn i vi khi tm. V khi lng ca mt tri rt ln nn c th coi khi tm ca thi dng h trng vi tm ca mt tri. H qui chiu qun tnh ny c tn l h Nht tm. Trong mt s trng hp ngi ta gn gc ca h trc ta vi tm ca qu t nhng b qua chuyn ng quay quanh mt tri va s quay quanh trc ring ca n. H ny c gi l h a tm. Tuy chnh xc ca n khng cao nh h Nht tm nhng cng c th coi n l h qui chiu qun tnh trong nhiu bi ton thc t. r By gi ta gi s h qui chiu O chuyn ng c gia tc A i vi h O. Khi nu cht im chuyn ng trong h O th theo (1-51): r r r a = a + A nhn hai v vi m ta c: r r r m a = m a + mA V O l h qui chiu qun tnh nn trong h ny nh lut Newton c nghim ng cho nn:

4. Lc qun tnh

26

Chng I: ng lc hc cht im
r r F = ma r r r Do : F = ma + mA

r r r Hay ma = F + mA

(1-54)

Nh vy trong h O chuyn ng c gia tc i vi h O, cc nh lut chuyn ng ca cht im c dng khng ging nh trong h O. Trong h O, ngoi cc lc tc dng ln cht r r r r im cn phi k thm lc Fqt = mA . Lc Fqt = mA c gi l lc qun tnh, n lun r cng phng ngc chiu vi gia tc A ca chuyn ng ca h O i vi h O. H qui chiu O nh vy c gi l h qui chiu khng qun tnh. Phng trnh ng lc hc ca cht im trong h O l: r r r (1-55) ma = F + Fqt

Nh khi nim lc Qun tnh ta c th gii thch s tng gim trng lng v khng trng lng trong con tu v tr v nhiu hin tng khc xy ra trong thc t, nh cc hin tng do chuyn ng quay ca qu t xung quanh trc ca n gy ra (s gim dn ca gia tc trng trng v pha xch o, s l dn ca mt bn b ca cc con sng chy theo hng bc nam).

27

Chng I: ng lc hc cht im

HNG DN HC CHNG I I. MC CH, YU CU

Sau khi nghin cu chng 1, yu cu sinh vin: 1. Nm c cc khi nim v c trng c bn nh chuyn ng, h quy chiu, vn tc, gia tc trong chuyn ng thng v chuyn ng cong. 2. Nm c cc khi nim phng trnh chuyn ng, phng trnh qu o ca cht im. Phn bit c cc dng chuyn ng v vn dng c cc cng thc cho tng dng chuyn ng. 3. Nm c cc nh lut Newton I,II,III, cc nh l v ng lng v mmmen ng lng. 4. Hiu c nguyn l tng i Galilo, vn dng c lc qun tnh trong h qui chiu c gia tc gii thch cc hin tng thc t.

II. TM TT NI DUNG
1. V tr ca mt cht im chuyn ng c xc nh bi ta ca n trong mt h ta , thng l h ta Descartes Oxyz, c cc trc Ox, Oy, Oz vung gc nhau, gc O trng vi h qui chiu. Khi cht im chuyn ng, v tr ca n thay i theo thi gian. Ngha l v tr ca cht im l mt hm ca thi gian: r r r = r (t ) hay x=x(t), y=y(t), z=z(t). V tr ca cht im cn c xc nh bi honh cong s, n cng l mt hm ca thi gian s=s(t). Cc hm ni trn l cc phng trnh chuyn ng ca cht im. Phng trnh lin h gia cc ta khng gian ca cht im l phng trnh qu o ca n. Kh thi gian t trong cc phng trnh chuyn ng, ta s thu c phng trnh qu o. r r r dr ds 2. Vect vn tc v = = c trng cho nhanh chm, phng chiu ca chuyn dt dt ng, c chiu trng vi chiu chuyn ng. r r dv 3.Vect gia tc a = c trng cho s bin i ca vct vn tc theo thi gian. N dt gm hai thnh phn: gia tc tip tuyn v gia tc php tuyn. Gia tc tip tuyn c trng cho s thay i v ln ca vect vn tc, c ln:
at = dv dt

c phng tip tuyn vi qu o, c chiu cng chiu vi vct vn tc nu chuyn ng nhanh dn, ngc chiu vi vct vn tc nu chuyn ng chm dn. r Gia tc php tuyn a n c trng cho s bin i v phng ca vect vn tc, c ln
an = v2 R

c phng vung gc vi tip tuyn ca qu o, lun hng v tm ca qu o. 28

Chng I: ng lc hc cht im

r r r Nh vy gia tc tng hp bng: a = a n + at

4. Trng hp ring khi R = , qu o chuyn ng l thng. Trong chuyn ng thng, an = 0, a = at. Nu at= const, chuyn ng thng bin i u. Nu t0= 0, ta c cc biu thc: v = v0 + at 1 2 at 2 2 2as = v 2 v0
s = v0 t + a >0 nhanh dn u, a <0 chm dn u

5. Khi R = const, qu o chuyn ng l trn. Trong chuyn ng trn, thay qung ng s trong cc cng thc bng gc quay ca bn knh R = OM, ta cng thu c cc cng thc tng ng: Vn tc gc: Gia tc gc: v cc mi lin h: u)

d dt r r d = dt r r r v = R,

r r r a n = 2 R , at = R

Nu =const, chuyn ng l trn, bin i u (>0 nhanh dn u, <0 chm dn

= 0 + t
= 0 t + t 2
2 2 = 2 0

1 2

6. Theo nh lut Newton th nht, trng thi chuyn ng ca mt vt c lp lun lun c bo ton. Tc l nu n ang ng yn th s tip tc ng yn, c nu n ang chuyn ng th n tip tc chuyn ng thng u. Theo nh lut Newton th 2, khi tng tc vi cc vt khc th trng thi chuyn ng ca vt s thay i, tc l n chuyn ng c gia tc c xc nh bi cng thc: r r F a= m r trong , F l tng hp cc ngoi lc tc dng ln vt, gy ra s bin i trang thi r chuyn ng, gia tc a c trng cho s bin i trng thi chuyn ng, m l khi lng ca vt, c trng cho qun tnh ca vt. Nu bit cc iu kin ca bi ton, ta c th da vo nh lut Newton II xc nh c hon ton trng thai chuyn ng ca vt. V th, phng trnh trn c gi l phng trnh c bn ca ng lc hc. nh lut Newton th 3 nu mi lin h gia lc v phn lc tc dng gia hai vt bt k. l hin tng ph bin trong t nhin. Nh nh lut ny, ta tnh c cc lc lin kt 29

Chng I: ng lc hc cht im

nh phn lc, lc mast ca mt bn, lc cng ca si dy, lc Hng tm v lc ly tm trong chuyn ng cong r r r Ta t: K = mv , v gi K l vect ng lng ca cht im, do c th vit li biu thc nh lut Newton th hai nh sau: r r dK =F dt nh l : o hm ng lng ca mt cht im theo thi gian bng tng hp cc ngoi lc tc dng ln cht im . r r r Ta gi r K gi l mmen i vi im O ca vc t ng lng K , c gi l vc t mmen ng lng ca cht im i vi im O, k hiu : r r r L = r mv r r dL r Khi ta c : = M / O (a ) dt nh l v mmen ng lng : o hm theo thi gian ca mmen ng lng i vi im O ca cht im chuyn ng bng tng mmen i vi im O ca cc lc tc dng ln cht im. 7. Cc nh lut Newton I v II ch nghim ng trong cc h qui chiu qun tnh, l h qui chiu trong nh lut qun tnh c nghim ng. Nguyn l tng i Galilo pht biu: Mi h qui chiu chuyn ng thng u i vi h qui chiu qun tnh cng l h qui chiu qun tnh, ni cch khc, cc hin tng c hc xy ra ging nhau trong cc h qui chiu qun tnh khc nhau, do dng ca cc phng trnh c hc khng i khi chuyn t h qui chiu qun tnh ny sang h qui chiu qun tnh khc. C hc c in (c hc Newton) c xy dng da trn 3 nh lut Newton v nguyn l tng i Galilo. Theo c hc c in, thi gian c tnh tuyt i, khng ph thuc vo h qui chiu. Nh , rt ra mi lin h gia cc ta khng gian v thi gian x,y,z,t trong h qui chiu qun tnh O v cc ta x,y,z,t trong h qui chiu qun tnh O chuyn ng thng u i vi O. T ta rt ra kt qu:
t = t, l =l0

8. Ta cng thu c qui tc cng vn tc: r r r v = v +V r r r v qui tc cng gia tc: a = a + A r r r r trong v v a l vn tc v gia tc ca cht im xt trong h O, cn v v a l vn r r tc v gia tc cng ca cht im xt trong h O chuyn ng vi vn tc V so vi O. A l gia tc ca h O chuyn ng so vi O. Nu h O chuyn ng thng u i vi O (khi O cng l h qui chiu qun tnh) r r th A = 0, a , do : r r r r F = ma = ma = F Ngha l cc nh lut c hc gi nguyn trong cc h qui chiu qun tnh.

30

Chng I: ng lc hc cht im r r r r Nu h O chuyn ng c gia tc so vi h O th A 0, a = a + A . Trong h O, nh lut Newton II c dng: r r r r r r F = ma = ma mA = ma + Fqt r r r lc qun tnh Fqt = mA cng phng, ngc chiu vi gia tc A ca h qui chiu Ochuyn ng so vi O.

III. CU HI N TP
1. H qui chiu l g? Ti sao c th ni chuyn ng hay ng yn c tnh cht tng i. Cho v d. 2. Phng trnh chuyn ng l g? Qu o chuyn ng l g? Nu cch tm phng trnh qy o. Phng trnh chuyn ng v phng trnh qu o khc nhau nh th no? 3. Phn bit vn tc trung bnh v vn tc tc thi? Nu ngha vt l ca chng. 4. nh ngha v nu ngha vt l ca gia tc? Ti sao phi a thm khi nim gia tc r dv tip tuyn v gia tc php tuyn? Trong trng hp tng qut vit a = c ng khng? dt Ti sao? 5. T nh ngha gia tc hy suy ra cc dng chuyn ng c th c. 6. Tm cc biu thc vn tc gc, gia tc gc trong chuyn ng trn, phng trnh chuyn ng trong chuyn ng trn u v trn bin i u. 7. Tm mi lin h gia cc i lng a, v, R, , , at, an trong chuyn ng trn. 8. Ni gia tc trong chuyn ng trn u bng khng c ng khng? Vit biu thc ca gia tc tip tuyn v gia tc php tuyn trong chuyn ng ny. 9. Chuyn ng thng thay i u l g ? Phn bit cc trng hp:a = 0, a >0, a< 0. 10. Thit lp cc cng thc cho to , vn tc ca cht im trong chuyn ng thng u, chuyn ng thay i u, chuyn ng ri t do. 11. Thit lp cng thc lin h gia gc quay, vn tc gc v gia tc gc trong chuyn ng trn u. 12. nh ngha h c lp. Pht biu nh lut Newton th nht v nh lut Newton th hai. Hai nh lut ny p dng cho h qui chiu no? Ti sao? 13. Phn bit s khc nhau gia hai h: h khng chu tc dng v h chu tc dng ca cc lc cn bng nhau. H no c coi l c lp. 14.Chng minh cc nh l v ng lng v xung lng ca lc. Nu ngha ca cc i lng ny. 15. Pht biu nh lut Newton th ba. Nu ngha ca n. 16. H qui chiu qun tnh l g? H qui chiu qun tnh trong thc t? 17. Lc qun tnh l gi? Nu vi v d v lc ny. Phn bit lc qun tnh ly tm v lc ly tm. Nu v d minh ha v trng thi tng trng lng, gim trng lng v khng trng lng. 18. C hc c in quan nim nh th no v khng gian, thi gian? 19. Trnh by php tng hp vn tc v gia tc trong c hc Newton. 20. Trnh by php bin i Galilo v nguyn l tng i Galilo.

31

Chng I: ng lc hc cht im

IV. BI TP
Th d 1. Mt t chuyn ng nhanh dn u, i qua hai im A, B cch nhau 20m trong thi gian 2s. Vn tc ca t khi i qua B l 12m/s. Tm:

a. Gia tc ca chuyn ng v vn tc ca t khi i qua im A. b. Qung ng m t i c t im khi hnh n im A. Bi gii: v vA a. a = B v A = v B at (1) t 1 AB = at 2 + v A t (2) 2 T (1) v (2) ta c:

2 v B .t AB = 2m / s 2 t2 vA =vB at = 8m/s b. V vn tc t lc khi hnh v0 = 0 nn ta c: v A = at a=

B

2 1 1 v 1 vA = 16m s A = at 2 = a A = 2 2 a 2 a Th d 2. Mt vt c nm ln t mt t theo phng thng ng vi vn tc ban u vo = 20 m/s. B qua sc cn ca khng kh, ly gia tc trng trng g = 10 m/s2. a.Tnh cao cc i ca vt v thi gian i ln c cao . b.T cao cc i vt ri ti mt t ht bao lu? Tnh vn tc ca vt khi vt chm t. Bi gii a. Khi vt i ln theo phng thng ng, chu sc ht ca trng trng nn chuyn ng chm dn u vi gia tc g 10m/s2; vn tc ca n gim dn, khi t ti cao cc i th vn tc bng khng.

vy = voy gt1 = 0 vi t1 l thi gian cn thit vt i t mt t ln n cao cc i. T ta suy ra:

t1 =

v0 = 2s g
2 gt12 v0 = v 0 y t1 = = 20m 2 2g

Ta suy ra: cao cc i: hmax

b.T cao cc i vt ri xung vi vn tc tng dn u v=gt v h=gt2/2=20m. T ta tnh c thi gian ri t cao cc i ti t t2:
t2 = 2hmax = g 20.2 = 2s 10

Lc chm t n c vn tc
v = gt 2 = 20 m / s

32

Chng I: ng lc hc cht im
Th d 3. Mt vlng ang quay vi vn tc 300vng/pht th b hm li. Sau mt pht vn tc ca v lng cn l 180 vng/pht. a.Tnh gia tc gc ca vlng lc b hm.

b.Tnh s vng vlng quay c trong mt pht b hm .

Bi gii

1=

180 300 .2 = 6 (rad/s) .2( rad / s ) =10 (rad/s), 2= 60 60

a.Sau khi b hm phanh, vlng quay chm dn u. Gi 1, 2 l vn tc lc hm v sau mt pht. Khi 2 = 1 + t

2 - 1 = t

4 rad / s 2 = 60

- 0 ,209 rad / s 2

= -0,21rad/s2
b.Gc quay ca chuyn ng chm dn u trong mt pht :
1 4 = 1t + t 2 = 10 .60 + 0 ,5( ).60 2 = 480 ( rad ) 2 60

S vng quay c trong thi gian mt pht l: n= = 240 vng 2

Th d 4. Mt t khi lng m = 1000kg chy trn on ng phng. H s ma st gia bnh xe v mt ng bng k = 0,10. Ly gia tc trng trng g = 10m/s2. Hy xc nh lc ko ca ng c t khi: a. t chy thng nhanh dn u vi gia tc 2m/s2 trn ng phng ngang. b. t chy thng u ln dc trn ng phng nghing c dc 4% (gc nghin ca mt ng c sin = 0,04). Bi gii: a. Khi vt chuyn ng trn mt ng phng ngang tc r r r r dng vo vt c Fk , Fms , P, N , p dng nh lut II r r r r r Newton ta c: ma = Fk + Fms + P + N , chiu phng

trnh ln trc ox cng phng chiu chuyn ng ca vt ta c: ma = Fk Fms Fk = m (a + kg) = 3000N

r r r r b. Khi vt chuyn ng trn mt ng phng nghing tc dng vo vt c Fk , Fms , P, N , r r r phn tch P thnh 2 thnh phn: F1 cng phng vi mt nghing, F2 c phng vung gc r r r r r vi mt nghing. p dng nh lut II Newton ta c: ma = Fk + Fms + P + N , chiu phng
trnh xung trc ta cng chiu chuyn ng: ma = Fk F1 Fms = 0 Fk = F1 + Fms = mg (sin + k cos ) 1375N

Th d 5. Ngi ta gn vo mp bn (nm ngang) mt rng rc c khi lng khng ng k. Hai vt A, B c khi lng bng mA= mB = 1kg c ni vi nhau bng mt si dy vt qua rng rc. H s ma st gia vt B v mt bn k = 0,1. tm:

33

Chng I: ng lc hc cht im a. Gia tc chuien ng ca h. b. Sc cng si dy. Coi ma st rng rc khng ng k. Bi gii: r r r r r r Lc tng hp tc dng ln h: F = PA + PB + N + Fms = ma Chiu phng trnh trn phng chuyn ng ca tng vt v chn chiu dng l chiu chuyn ng ca vt ta c: g (m A km B ) = 4,5m / s 2 F = PA Fms = ma a = m A + mB b. tnh lc cng si dy, ta vit nh lut II Newton cho vt A: r r r m A a = PA + T V tr s: m A a = PA T T = m A ( g a ) = 5,5 N
BI TP T GII 1.1 - Phng trnh chuyn ng ca cht im c dng: x = a cos t ; y = b sin t

Cho bit a = b = 20cm; = 31,4rad / s . Tm: 1. Qy o chuyn ng ca cht im. 2. Vn tc v chu k ca chuyn ng. 3. Gia tc ca chuyn ng.
p s: 1. Qy o chuyn ng ca cht im:

x2 y2 + =1 a2 b2

Nu a = b th x 2 + y 2 = a 2 , vy qu o l ng trn. 2. v = R = 2 (m / s ) ; T = 0,2 (s) 3. a x =

dv y dv x 2 2 = 2 aost ; a y = = 2 b sin t ; a = a x + a y = 282 m / s dt dt

1.2- Hai t cng chy trn mt on ng t A n B . Chic t th nht chy na u on ng vi vn tc v1 v na sau ca on ng vi vn tc v2 . Chic t th hai chy na thi gian u vi vn tc v1 v na thi gian sau vi vn tc v2.Tm vn tc trung bnh ca mi t trn on ng AB. Cho bit v1 = 60km/h v v2 = 40km/h
p s: 1. v = 48km / h

2. v = 50 km / h
1.3- Mt ngi cho mt con thuyn qua b sng theo hng vung gc vi b sng vi vn tc 7,2km/h. Nc chy mang con thuyn v pha xui dng mt khong 150m. Tm: 1. Thi gian cn thit thuyn qua c sng. Cho bit chiu rng ca sng bng 0,5km. 2. Vn tc ca dng nc vi b sng. p s: t = 250(s); v23 = 0,6m/s 1.4- Mt xe la bt u chuyn ng gia hai im (nm trn mt ng thng) cch nhau 1,5km. Trong na on ng u xe la chuyn ng nhanh dn u, cn na on ng 34

Chng I: ng lc hc cht im sau xe la chuyn ng chm dn u. Vn tc ln nht ca xe la gia hai im bng 50km/h. Bit rng tr s tuyt i ca cc gia tc trn hai on ng bng nhau. Tnh: 1. Gia tc ca xe la. 2. Thi gian xe la i ht qung ng gia hai im . p s: a 0,13m/s2; t 213,84 (s) 1.5 Mt vt ang ng yn bt u chuyn ng nhanh dn u, bit rng trong giy th 5 n i c mt qung ng 18 m. Hi trong giy th 10, vt i c qung ng bng bao nhiu ? p s: s = 38 (m) 1.6 Mt ngi ng sn ga nhn mt on tu ang bt u chuyn bnh , bit rng toa th nht chy ngang qua trc mt ngi trong 6s . Coi chuyn ng ca on tu l nhanh dn ln. Hi toa th n i qua trc mt ngi quan st trong bao lu ? p dng vi trng hp n = 7 .
p s: t = t ( n n 1) = 6 7 6 (s )

1.7- Th vt ri t do t cao h = 20m. Tnh: 1. Qung ng m vt ri c trong 0,1s u v 0,1s cui. 2. Thi gian cn thit vt i c 1m u v 1m cui ca cao h. Cho g = 10m/s2. p s: 1. h1 = 0,05 (m) ; h = 1,95 (m)

2. t1 = 0,45 (s) ; t = 0,05 (s)

1.8- Phi nm mt vt theo phng thng ng t cao h = 45m vi vn tc ban u v0 bng bao nhiu n ri ti mt t: 1. Trc 1 giy so vi trng hp vt ri t do? 2. Sau 1 giy so vi trng hp vt ri t do. Cho g = 10m/s2. p s: 1. Nm xung vi vn tc v0 = 12,5 (m/s)

2. nm ln vi vn tc v0 = 8,75 (m/s)
1.9- Mt hn c nm theo phng nm ngang vi vn tc ban u v0 = 15m/s. Tm gia tc php tuyn v gia tc tip tuyn ca hn sau khi nm 1 giy. Cho g = 10m/s2. B qua mi lc cn. p s: at = 5,6 m/s2; an = 8,3m/s2 1.10- Ngi ta nm mt qu bng vi vn tc ban u v0 = 10m/s theo phng hp vi mt phng nm ngang mt gc = 300. Ga s qu bng c nm i t mt t. Hi: 1. cao ln nht m qu bng c th t c. 2. Tm bay xa ca qu bng. 3. Thi gian t lc nm qu bng ti lc bng chm t. Cho g = 10m/s2. B qua mi lc cn.
p s: y max
2 v 0 sin 2 ; = 2g 2 v 0 sin 2 x= 9

1.11- T cao h = 25m ngi ta nm mt hn ln pha trn vi vn tc ban u v0 = 15m/s theo phng hp vi mt phng nm ngang mt gc = 300. Xc nh: 1. Thi gian chuyn ng ca hn . 2. Vn tc ca hn lc chm t. 35

Chng I: ng lc hc cht im Cho g = 10m/s2. B qua mi lc cn. p s: 1. t = 3,1 (s), 2. v = 26,85 9m/s) 1.12- T mt nh thp cao h = 30m, ngi ta nm mt hn xung t vi vn tc ban u v0 = 10m/s theo phng hp vi mt phng nm ngang mt gc = 300. Tm: 1. Thi gian chuyn ng ca hn . 2. Khong cch t chn thp n ch ri ca hn . 3. Dng qu o ca hn . Cho g = 10m/s2. B qua mi lc cn. p s: 1. t = 2(s)

2. x = 17,3(m) 3. y = h x.tg
gx 2 2 2v 0 cos 2

1.13- Mt v lng sau khi bt u quay c mt pht th thu c vn tc 700vng/pht. Tnh gia tc gc ca vlng v s vng m vlng quay c trong pht y nu chuyn ng ca vlng l chuyn ng nhanh dn u. p s: 1. = 1,22 (rad/s2), 2. n = 350 vng 1.14- Mt on tu bt u chy vo mt on ng trn, bn knh 1km, di 600m vi vn tc 54km/h. on tu chy ht qung ng trong 30s. Tm vn tc di, gia tc php tuyn, gia tc tip tuyn, gia tc ton phn v gia tc gc ca on tu cui qung ng . Coi chuyn ng ca on tu l chuyn ng nhanh dn u. p s: v = 259m/s); an = 0,625(m/s2); a = 0,7(m/s2) 1.15- Mt ngi di chuyn mt chic xe vi vn tc khng i. Lc u ngi y ko xe v pha trc, sau ngi y y xe v pha sau. Trong c hai trng hp, cng xe hp vi mt phng nm ngang mt gc . Hi trong trng hp no ngi y phi t ln xe mt lc ln hn? Bit rng trng lng ca xe l P, h s ma st gia bnh xe v mt ng l k. p s: Ko xe v pha trc : fms = k( P - F.sin ) y xe v pha sau: fms = k( P + F.sin ) 1-16 Mt bn g phng A c khi lng 5kg b p gia hai mt phng thng ng song song. Lc p vung gc vi mi mt ca bn g bng 150N. H s ma st ti mt tip xc l 0,20. Ly g = 10m/s2. Hy xc nh lc ko nh nht cn dch chuyn bn g A khi nng n ln hoc h n xung. p s: Ko g ln pha trn: Fmin = mg + 2kN Ko g xung di: Fmin = 2kN mg 1.17- Mt tu in, sau khi xut pht, chuyn ng vi gia tc khng i 0,5m/s2. Sau khi bt u chuyn ng c 12s, ngi ta tt ng c ca tu v tu chuyn ng chm dn u cho ti khi dng hn. Trn ton b qung ng h s ma st bng k = 0,01. Tm: 1. Vn tc ln nht ca tu. 2. Thi gian ton b k t khi tu xut pht cho ti khi tu dng hn. 3. Gia tc ca tu trong chuyn ng chm dn u. 4. Qung ng ton b m tu i c. Cho g = 10m/s2.
p s: 1. v = 6m/s; 2. t = 72s; 3. s = 216m

36

Chng I: ng lc hc cht im 1.18- Mt t c khi lng 5 tn ang chy b hm phanh chuyn ng chm dn u. Sau 2,5s xe dng li. T lc bt u hm phanh cho n khi dng hn n i c 12m. Tm: 1. Vn tc ca t lc bt u hm phanh. 2. Lc hm trung bnh. Cho g = 10m/s2.
p s: v = 9,6m/s; F = -19,2.103N

1.19- Mt on tu gm mt u my, mt toa 10 tn, v mt toa 5 tn ni vi nhau theo th t trn bng nhng l xo ging nhau. Bit rng khi chu tc dng mt lc 500N th l xo gin 1cm. B qua ma st. Tnh gin ca l xo trong hai trng hp: 1. on tu bt u chuyn bnh, lc ko ca u my khng i v sau 10s vn tc ca on tu 1m/s. 2. on tu ln dc c nghing 5% vi vn tc khng i ( sin = 0,05 ). Cho g = 10m/s2
p s: 1. x1 = 3cm; x2 = 1cm; 2. x0 = 14,7cm; x2 = 4,9cm

1.20- Hai vt nng c khi lng m1 = 300g, m2 = 500g c buc vo hai u si dy vt qua rng rc c khi lng khng ng k. Vt m1 di vt m2 mt khong h = 2m (hnh 1-1bt). Xc nh: 1. Gia tc chuyn ng ca h vt v sc cng si dy. 2. Sau bao lu hai vt m1 v m2 cng cao. Cho g = 10m/s2, b qua khi lng ca dy, si dy khng gin, b qua ma st trc ca rng rc.
p s: a = 2,5m/s2; T = 3,75N

1.21- Cho h gm ba vt nh hnh v, khi lng cc vt ln lt m1 = 1kg, m2 = 2kg, m3 = 3kg(hnh 12bt). Khi lng ca rng rc khng ng k. Di tc dng ca trng lng vt m3, h vt s chuyn ng. Ma st gia cc vt v mt ngang k = 0,2. Tm: 1. Gia tc chuyn ng ca h vt. 2. Sc cng ca cc si dy ni gia cc vt. Cho g = 10m/s2, b qua khi lng ca dy, si dy khng gin, b qua ma st trc ca rng rc.
p s: a = 4m/s2

Lc cng gia vt m1, m2 l T1 =6N, gia vt m2 v m3 l T2 = 18N 1.22- Mt toa xe khi lng 20 tn chuyn ng vi vn tc ban u 54km/h. Xc nh lc trung bnh tc dng ln xe, nu toa xe dng li sau thi gian: 1. 1pht 40giy. 2. 10giy.
p s: 1. F1 = 3.103N; 2. F2 = 3.104N

1.23- Mt vin n khi lng 10g chuyn ng vi vn tc v0 = 200m/s p vo mt tm g v xuyn su vo tm g mt on s. Bit thi gian chuyn ng ca vin n trong tm g t = 4.10-4s. Xc nh lc cn trung bnh ca tm g ln vin n v xuyn ca vin n.
p s: F = -0,5.104N; s = 4.10-2m

37

Chng I: ng lc hc cht im 1.24- Mt ngi khi lng 50kg ng trong thang my ang i xung nhanh dn u vi gia tc 5m/s2. Hi ngi c cm gic nh th no v trng lng biu kin ca ngi trong thang my. Cho g = 10m/s2.
p s: P= P Fqt = 250N

1.25- Mt thang my c treo u mt dy cp ang chuyn ng ln pha trn. Lc u thang my chuyn ng nhanh dn u sau chuyn ng u v trc khi dng li chuyn ng chm dn u. Hi trong qu trnh , lc cng ca dy cp thay i nh th no? Cm gic ca ngi trn thang my ra sao?
p s: Nhanh dn u: T = m(g + a)

Chuyn ng u T = mg Chuyn ng chm dn u: T = m(g a) 1.26- Mt t khi lng 2,5 tn chuyn ng vi vn tc khng i 54km/h qua mt chic cu. Xc nh lc nn ca t ln cu, nu: 1. Cu nm ngang. 2. Cu vng ln vi bn knh cong l 50m. 3. Cu lm xung di vi bn knh cong l 50m (tng ng vi v tr t gia cu). Cho g = 10m/s2.
p s: Cu vng ln: N = 13750N

Cu vng xung: N = 36250N 1.27- Mt phi cng li my bay thc hin vng nho ln vi bn knh 200m trong mt phng thng ng. Khi lng ca phi cng bng 75kg. Xc nh: 1. Lc nn ca phi cng tc dng ln gh ngi ti im cao nht v thp nht ca vng nho ln khi vn tc ca my bay trong vng nho ln lun khng i v bng 360km/h. 2. Vi vn tc no ca my bay khi thc hin vng nho ln, ngi phi cng bt u b ri khi gh ngi? Cho g = 10m/s2.
p s: Thp nht: N = 4,5.103N; Cao nht N = 3.103N

v 44,72m/s 1.28- Mt vt nh khi lng m = 1,0kg c t trn mt a phng ngang v cch trc quay ca a mt khong = 0,50m. H s ma st gia vt v mt a bng k = 0,25. Hy xc nh: a. Gi tr ca lc ma st vt c gi yn trn mt a khi a quay vi vn tc n = 12 vng/pht (vg/ph). Ly gia tc trng trng g = 10m/s2. b. Vi vn tc gc no ca a quay th vt bt u trt trn a?
p s: 1. Fms = aht . m = m (2n2) r 0,79N.

2.

kg kg min = 2,2 (rad / s ) r m

38