C∏c em th©n m’n!

C∏c em h∑y t≠Îng t≠Óng

chÛng ta Æang lπc gi˜a mÈt khu
rıng nhi÷t ÆÌi. ô Æ„ c„ nhi“u
c©y cËi xanh t≠¨i vµ Æ«y hoa
th¨m c· lπ. Tr™n cµnh c©y,
nh˜ng chÛ khÿ con Æang v´ t≠
ch¨i ÆÔa, nh∂y nh„t. Khÿ bË vµ khÿ mã
m∂i m™ ch∂i l´ng cho nhau. Thi
tho∂ng, khÿ mã lπi ng≠Ìc mæt nh◊n nh˜ng
Ưa con Æang ch› ch„e n´ ÆÔa. Nh˜ng chÛ v≠Ón
th◊ m∂i m™ qu®ng m◊nh qua c∏c cµnh c©y mÈt c∏ch
dŒo dai, chæc chæn vµ Æi™u luy÷n h¨n c∂ nh˜ng di‘n
vi™n xi’c si™u hπng. ChËc chËc, gia Æ◊nh nhµ v≠Ón lπi c†t
l™n ti’ng h„t trong trŒo gi˜a rıng xanh. Cfln b«y vo‰c,
hi“n lµnh vµ l∆ng lœ, chÛng ngÂi tr™n t∏n c©y cao ch®m
chÛ quan s∏t. Chÿ c„ chÛ cu li l≠Íi bi’ng Î chπc c©y g«n
Æ„ lµ v…n nªm cuÈn trfln nh≠ qu∂ b„ng vµ ngÒ kh◊. ChÛ
chºng thÃm quan t©m tÌi cuÈc sËng s´i ÆÈng Æang di‘n
ra xung quanh.
Nh˜ng loµi vÀt Æ∏ng y™u mµ chÛng ta vıa lµm
quen c„ t™n g‰i chung lµ linh tr≠Îng Ɔy c∏c em
π. Trong t˘ nhi™n, linh tr≠Îng lµ nh„m ÆÈng vÀt
th´ng minh vµ ti’n ho∏ nh†t. H«u h’t chÛng
sËng tÀp trung thµnh gia Æ◊nh, b«y Ƶn vµ leo
trÃo tr™n nh˜ng cµnh c©y. MÈt Æi“u Æ∆c bi÷t
mµ c∏c em c„ th” Æ∑ bi’t, loµi ng≠Íi chÛng
ta cÚng c„ h‰ hµng vÌi c∏c loµi linh
tr≠Îng trong t˘ nhi™n Ɔy.
Hy v‰ng rªng qua Rıng Xanh sË 23 c∏c
em sœ hi”u h¨n v“ cuÈc sËng v´ cÔng thÛ vfi cÒa
c∏c loµi linh tr≠Îng, nh˜ng mËi Æe d‰a mµ
chÛng Æang ph∂i ÆËi m∆t vµ
t◊m ra c©u tr∂ lÍi cho
ch›nh m◊nh.
 M|C
L|C
Trang
Tin t¯c! Tin t¯c... 3
Lµm quen vÌi linh tr≠Îng 4
Tı v≠Ón Æ’n ng≠Íi 5
C˘c k˙ th´ng minh 6
H‰ hµng linh tr≠Îng Î Vi÷t Nam 7
V≠Ón - ng≠Íi ngh÷ s‹ cÒa nÛi rıng 8
Khÿ - nh˜ng vfi kh∏ch d‘ t›nh 10
Vo‰c - ng≠Íi bπn hi“n lµnh 11
Cu li - anh chµng ngÒ ngµy 13
Trfl ch¨i: T´i lµ ai? 14
Nh˜ng c©u chuy÷n buÂn 15
V“ Æ©u nh˜ng sË phÀn kh´ng may? 17
Nh˜ng t†m lflng nh©n ∏i 18
Ng´i nhµ t◊nh th≠¨ng dµnh cho linh tr≠Îng 19
G„c chuy™n gia 21
CÔng suy ngh‹ 23
Ti’ng n„i tı cÈng ÆÂng: ¶Ìc g◊ Æ≠Óc nghe Cao V›t h„t 24
Th’ giÌi th˘c vÀt: C©y chuËi 25
Th’ giÌi ÆÈng vÀt: C∏ ng˘a 26
V≠Ín quËc gia cÒa em: C´n ß∂o 27
C∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng 29
S¯ gi∂ Rıng Xanh: Hi÷p ≠Ìc hfla b◊nh 30
Trang c©u lπc bÈ 34
G≠¨ng s∏ng m´i tr≠Íng 40
Rıng Xanh c≠Íi 45
CÔng xem vµ Suy ng…m 46
HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p 47
V®n phflng B∏c C«y Vªn 50
 Th´ng tin

Tin t¯c! Tin t¯c...

Khu RAMSAR th¯ hai cÒa Vi÷t Nam
Sau V≠Ín quËc gia Xu©n Thu˚ (tÿnh Nam ßfinh), vÔng Ɔt ngÀp n≠Ìc Bµu S†u
thuÈc V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n (tÿnh ßÂng Nai) Æ∑ Æ≠Óc c´ng nhÀn lµ khu RAMSAR
th¯ hai cÒa Vi÷t Nam vµ th¯ 1.499 cÒa th’ giÌi. RAMSAR lµ t™n mÈt c´ng ≠Ìc quËc
t’ v“ b∂o v÷ c∏c khu v˘c Ɔt ngÀp n≠Ìc c„ gi∏ trfi Æa dπng sinh h‰c cao, lµ n¨i c≠
trÛ cÒa nhi“u loµi chim n≠Ìc qu˝ hi’m.
Theo ThÍi b∏o Kinh t’ Vi÷t Nam, sË 221, ngµy 7/11/2005

C¯u hÈ c∏ voi
S∏ng ngµy 14/9/2005, mÈt
chÛ c∏ voi dµi g«n 3m, n∆ng
kho∂ng 200kg Æ∑ bfi dπt vµo
b∑i bi”n L®ng C´, tÿnh Thıa
Thi™n Hu’, do bfi th≠¨ng Î
bÙng vµ mi÷ng. ChÛ c∏ nµy
Æ∑ Æ≠Óc c∏c chi’n s‹ ÆÂn
bi™n phflng 326 Æ≠a v“ khu
v˘c an toµn Î Æ«m LÀp An.
ß’n buÊi tr≠a, chÛ c∏ voi
Æ∑ hÂi s¯c vµ b¨i trÎ v“ bi”n.
Theo Ti“n Phong, sË 185, ngµy 16/9/2005 vµ
Sµi Gfln Gi∂i Ph„ng, sË 10134, ngµy 19/9/2005

Lfl ÆËt ch†t th∂i ræn hi÷u su†t cao

Vi÷n C´ng ngh÷ M´i tr≠Íng thuÈc Vi÷n Khoa h‰c vµ C´ng ngh÷ Vi÷t Nam Æ∑
nghi™n c¯u thµnh c´ng lfl ÆËt ch†t th∂i ræn c´ng ngh÷ mÌi. Loπi lfl ÆËt nµy c„ th”
xˆ l˝ c∏c ch†t th∂i ræn ÆÈc hπi nh≠ ch†t th∂i y t’, r∏c c´ng nghi÷p. ¶u Æi”m cÒa
loπi lfl nµy lµ c„ h÷ thËng xˆ l˝ kh› th∂i tri÷t Æ”, kh´ng ph∏t sinh kh› Æi-´-xin g©y ´
nhi‘m m´i tr≠Íng.
Hi÷n tπi, Nhµ m∏y in ti“n quËc gia Æ∑ sˆ dÙng lfl ÆËt nµy Æ” xˆ l˝ ch†t th∂i ræn.
Theo trang web BÈ Tµi nguy™n vµ M´i tr≠Íng, ngµy 28 vµ 31/10/2005

Thµnh lÀp 3 vÔng Æ∆c bi÷t b∂o tÂn voi

Loµi voi cÒa Vi÷t Nam Æang Ưng tr≠Ìc nguy c¨ tuy÷t chÒng. Kho∂ng 30 n®m tr≠Ìc,
sË l≠Óng voi trong t˘ nhi™n cÒa Vi÷t Nam lµ g«n 2.000 con. Nh≠ng Æ’n n®m 2005
chÿ cfln ch≠a Æ’n 150 con. D˘ ki’n sæp tÌi, n≠Ìc ta sœ thµnh lÀp ba vÔng Æ∆c bi÷t Æ”
b∂o tÂn voi Î khu v˘c T©y Nguy™n vµ hai tÿnh ßÂng Nai, Ngh÷ An.
Theo trang web BÈ Tµi nguy™n vµ M´i tr≠Íng, ngµy 26/11/2005 vµ Ti“n Phong, sË 236, ngµy 28/11/2005

3
Rıng Xanh
 Th´ng tin
Linh tr≠Îng cfln g‰i lµ khÿ h«u. ß„ lµ nh„m ÆÈng vÀt ti’n ho∏
nh†t trong t˘ nhi™n. Tr™n th’ giÌi, h‰ hµng nhµ linh tr≠Îng
Bπn Æ∑ c„ kho∂ng 375 loµi kh∏c nhau. Linh tr≠Îng c„ bÈ n∑o r†t ph∏t
tri”n. V◊ vÀy, chÛng nÊi ti’ng lµ nh˜ng ÆÈng vÀt th´ng minh.
bi’t g◊ v“
MÈt Æi”m kh∏c bi÷t cÒa linh tr≠Îng lµ ng„n c∏i nªm
ÆËi di÷n vÌi c∏c ng„n cfln lπi. NhÍ vÀy, linh tr≠Îng c„
thÛ linh th” c«m næm chæc chæn khi leo trÃo vµ Æu c©y. H¨n
th’, chÛng cfln dÔng tay Æ” th˘c hi÷n c∏c ÆÈng t∏c
tr≠Îng? ph¯c tπp nh≠ h∏i l∏, h∏i qu∂ c©y ho∆c ch’ ra c∏c
Linh tr≠Îng c´ng c٠ƨn gi∂n Æ” ki’m ®n.

C∏c nh„m ÆÈng vÀt kh∏c kh´ng c„ ng„n c∏i nªm

ÆËi di÷n nh≠ Î linh tr≠Îng. H∑y nh◊n vµo d†u ch©n
HÊ bfl rıng, voi, hÊ Î b™n, c∏c em sœ nhÀn ra Æi“u nµy.

Lµm quen
Bfl rıng Voi

vÌi

LINH TR¶ôNG
Gia Æ◊nh vµ b«y Ƶn
ßa sË linh tr≠Îng sËng theo gia Æ◊nh ho∆c
tÀp trung thµnh b«y Ƶn. MÁi Ƶn c„ mÈt
con Æ˘c Æ«u Ƶn c„ nhi÷m vÙ b∂o v÷ vµ
canh g∏c chung, cfln c∏c thµnh vi™n
trong Ƶn r†t th≠¨ng y™u vµ gæn b„
vÌi nhau. ßi“u nµy Æ∆c bi÷t quan
tr‰ng ÆËi vÌi nh˜ng con cfln nh· v◊
chÛng sœ Æ≠Óc che chÎ vµ dπy dÁ
chu Æ∏o cho tÌi khi tr≠Îng thµnh.

Th” hi÷n t◊nh c∂m

ô c∏c loµi linh tr≠Îng, kh∂ n®ng
giao ti’p Æ∑ ph∏t tri”n h¨n hºn so
vÌi c∏c ÆÈng vÀt kh∏c. ChÛng c„ th”
bi”u hi÷n c∏c th∏i ÆÈ, t◊nh c∂m nh≠ y™u
th≠¨ng hay giÀn d˜ mÈt c∏ch tinh t’ bªng s˘ k’t hÓp
ÆÂng thÍi c∏c nät m∆t, cˆ chÿ vµ c∏c ©m thanh kh∏c nhau.
H∑y dµnh mÈt dfip quan s∏t c∏c chÛ khÿ trong v≠Ín
b∏ch thÛ, bπn sœ c∂m nhÀn Æ≠Óc t◊nh c∂m tr◊u
m’n cÒa khÿ mã khi n„ ´m Ưa con bä b·ng vµo
lflng, dÔng tay ch∂i chuËt bÈ l´ng vµ bæt rÀn
cho con. Cfln khÿ con, chæc hºn lµ Æang r†t
th›ch thÛ bÎi chÛ nªm y™n trong vflng tay
mã, Æ´i mæt lim dim khoan kho∏i.

4
Rıng Xanh
 Th´ng tin

’n ng≠Íi
n Æ
Ó
v≠ Ch›nh con ng≠Íi chÛng ta cÚng lµ mÈt loµi linh
tr≠Îng. Tuy nhi™n, loµi ng≠Íi c„ nhi“u Æ∆c Æi”m
ı ti’n ho∏ h¨n hºn so vÌi c∏c loµi thÛ linh tr≠Îng

T trong t˘ nhi™n. ß∆c bi÷t, con ng≠Íi c„ bÈ n∑o r†t

ph∏t tri”n tπo ra kh∂ n®ng suy ngh‹, ch’ tπo vµ
sˆ dÙng c´ng cÙ lao ÆÈng.

C∏c nhµ khoa h‰c cho bi’t loµi

ng≠Íi ngµy nay ti’n ho∏ tı v≠Ón
ng≠Íi. V≠Ón ng≠Íi xu†t hi÷n tr™n
tr∏i Ɔt c∏ch Æ©y kho∂ng 4 Æ’n
6 tri÷u n®m. Tr∂i qua c∏c giai
Æoπn ti’n ho∏ thµnh ng≠Íi
v≠Ón vµ ng≠Íi tinh kh´n, loµi
ng≠Íi hi÷n Æπi l«n Æ«u ti™n
xu†t hi÷n kho∂ng 200 ngh◊n
n®m tr≠Ìc. So vÌi tÊ ti™n cÒa
m◊nh, con ng≠Íi ngµy nay c„
d∏ng Ưng thºng h¨n, Æi tr™n
hai ch©n v˜ng vµng h¨n vµ c„ bÈ
n∑o ph∏t tri”n h¨n r†t nhi“u.

Khÿ, v≠Ón ngµy nay c„ th” ti’n ho∏ thµnh ng≠Íi Æ≠Óc kh´ng?
Chæc chæn Æi“u nµy kh´ng th” x∂y ra. M∆c dÔ con ng≠Íi vµ c∏c loµi khÿ, v≠Ón c„
cÔng mÈt tÊ ti™n xa x≠a nh≠ng lπi ti’n h„a theo h≠Ìng kh∏c nhau. C∏c loµi khÿ,
v≠Ón cµng ti’n ho∏ sœ cµng c∏ch xa vµ kh∏c bi÷t loµi ng≠Íi h¨n.

Bπn c„ bi’t? v Rıng nhi÷t ÆÌi lµ n¨i c„ nhi“u linh

tr≠Îng nh†t. C„ Æ’n 90% tÊng sË linh
tr≠Îng sinh sËng Î Æ„.
v Khÿ nh÷n Ch©u M¸ r†t Æ∆c
bi÷t. Chÿ vÌi mÈt chi’c Æu´i qu†n
ch∆t vµo cµnh c©y, n„ c„ th” Æu c∂ ng≠Íi ra h∏i
qu∂ mµ kh´ng bfi ng∑.
v V≠Ón g´-ri-la lµ loµi linh tr≠Îng lÌn nh†t th’ giÌi. ChÛng c„
th” n∆ng tÌi 200kg. Trong khi Æ„, vÌi c©n n∆ng ch≠a Æ«y 100g,
khÿ c∏o Æ≠Óc coi lµ “em Ût” trong h‰ hµng linh tr≠Îng.

5
Rıng Xanh
 Th´ng tin

C˘c k˙ th´ng minh

C„ r†t nhi“u Æi“u l˝ thÛ v“ tr› th´ng minh cÒa linh tr≠Îng mµ c„ th” bπn cfl
fln
n ch≠a
bi’t. ChÛng ta cÔng kh∏m ph∏ nhä!

Tinh tinh h‰c to∏n

Tπi Trung t©m nghi™n c¯u linh
tr≠Îng (ßπi h‰c T´-ki-´, NhÀt
B∂n), c∏c nhµ khoa h‰c Æ∑ lµm
c∏c th› nghi÷m v“ kh∂ n®ng
nhÌ sË ÆËi vÌi chÛ tinh tinh t™n
lµ Ai. Sau mÈt thÍi gian h‰c,
chÛ ta Æ∑ nhÀn bi’t Æ≠Óc c∏c
ch˜ sË vµ thÀm ch› c„ th”
sæp x’p c∏c sË tı 0 Æ’n 9
theo ÆÛng th¯ t˘.

V≠Ón h‰c ng´n ng˜

Tπi mÈt tÊ ch¯c b∂o v÷ loµi v≠Ón g´-ri-la Î M¸, chÛ v≠Ón g´-ri-la c„ t™n C´-c´ Æ∑
Æ≠Óc ti’n s‹ Pen-ni nu´i n†ng vµ dπy ng´n ng˜. ß’n nay, chÛ Æ∑ h‰c Æ≠Óc kho∂ng
500 tı theo ng´n ng˜ ra hi÷u cÒa M¸.

Tinh tinh trÎ thµnh

di‘n vi™n Æi÷n ∂nh
ChÛ tinh tinh c„ t™n Chi-ta lµ
mÈt “minh tinh mµn bπc” lıng
danh mÈt thÍi. ChÛ bæt Æ«u
ngh“ di‘n vi™n tı lÛc 2 tuÊi vµ Æ∑
Æ„ng r†t nhi“u phim. Thµnh c´ng
nh†t lµ bÈ phim 12 tÀp v“ ng≠Íi
hÔng rıng xanh “T∏c-d®ng” nÊi ti’ng
tr™n khæp th’ giÌi. Sau nµy khi v“
nghÿ h≠u, chÛ v…n Æ≠Óc r†t nhi“u
ng≠Íi h©m mÈ.

6
Rıng Xanh
 Th´ng tin

VÌi 23 loµi vµ ph©n loµi kh∏c nhau, Vi÷t

Nam lµ n≠Ìc Ưng th¯ hai trong khu v˘c
ß´ng Nam É c„ nhi“u loµi linh tr≠Îng
sinh sËng nh†t (sau In-Æ´-n™-xi-a).
H«u h’t c∏c loµi linh tr≠Îng Î n≠Ìc ta
Æ“u r†t qu˝ hi’m. Trong Æ„, bËn loµi gÂm
vo‰c mÚi h’ch, vo‰c Æ«u vµng, vo‰c m´ng
træng vµ chµ v∏ ch©n x∏m chÿ c„ Î n≠Ìc ta mµ kh´ng
th” t◊m th†y Î b†t c¯ n¨i nµo tr™n th’ giÌi. ChÛng Æ≠Óc
g‰i lµ nh˜ng loµi Æ∆c h˜u cÒa Vi÷t Nam.

C∏c loµi linh tr≠Îng cÒa Vi÷t Nam Æ≠Óc x’p thµnh 4 nh„m: v≠Ón, khÿ, vo‰c vµ cu li.
Thˆ quan s∏t mÈt chÛt Æ” th†y chÛng kh∏c nhau Î Æi”m g◊ nhä.

V≠Ón: kh´ng c„
Æu´i, tay r†t dµi

Khÿ: Æu´i ngæn h¨n

ho∆c bªng th©n, tay vµ
ch©n dµi bªng nhau

Vo‰c: Æu´i
dµi h¨n th©n
Culi: th©n h◊nh nh· bä,
ch©n tay ngæn, hai mæt to

Lµ loµi chÿ c≠ trÛ t˘ nhi™n

Î mÈt vÔng nh†t Æfinh, kh´ng c„ Î
n¨i nµo kh∏c. V› dÙ vo‰c Æ«u vµng chÿ
Loµi Æ∆c h˜u Æ≠Óc t◊m th†y Î Æ∂o C∏t Bµ cÒa n≠Ìc
lµ g◊? ta, cfln g†u trÛc chÿ c„ Î
Trung QuËc.

7
Rıng Xanh
 Th´ng tin

Th¯c ®n ≠a th›ch:
Qu∂ ch›n. Ngoµi ra,
cfln bao gÂm l∏
V≠Ón
c©y, chÂi non vµ
c´n trÔng.
- ngh÷ s‹
Hi÷n trπng: cÒa nÛi rıng
ô Vi÷t Nam c„ 5
loµi vµ ph©n loµi
v≠Ón. T†t c∂ V≠Ón ti’n ho∏ h¨n c∂ so vÌi ba
chÛng Æ“u Æang nh„m cfl
fln
n lπi. ChÛng sˆ dÙng tay
Ưng tr≠Ìc bÍ v˘c nhi“u vµ c„ th” Æi tr™n hai ch©n.
tuy÷t chÒng. C∏c nhµ khoa h‰c cho bi’t tÊ ti™n
loµi v≠Ón tr≠Ìc Æ©y cÚng Æ∑ tıng c„
Æu´i nh≠ng chi’c Æu´i ngµy cµng ›t
quan tr‰ng h¨n vµ d«n d«n bi’n m†t.

Gia Æ◊nh y™u d†u

V≠Ón th≠Íng sËng thµnh gia Æ◊nh nh· tı 3 Æ’n 5 thµnh vi™n, gÂm v≠Ón bË mã vµ
c∏c v≠Ón con. CÚng giËng nh≠ con ng≠Íi, v≠Ón dµnh nhi“u thÍi gian vµ c´ng s¯c Æ”
ch®m s„c cho con c∏i. V≠Ón con sËng cÔng gia Æ◊nh kho∂ng 4, 5 n®m mÌi ra Î ri™ng.

H¨n c∂ di‘n vi™n xi’c

V≠Ón sËng Î c©y cao vµ ›t khi
xuËng m∆t Ɔt. ChÛng di
chuy”n bªng c∏ch qu®ng m◊nh
vµ Æu tay tı cµnh c©y nµy sang
cµnh c©y kh∏c. VÌi Æ´i tay dµi vµ
r†t khoŒ, tËc ÆÈ vµ k¸ thuÀt chuy“n
cµnh cÒa v≠Ón nhanh vµ khäo läo Æ’n
m¯c c∏c di‘n vi‘n xi’c cÚng chfiu thua.

Ca s‹ cÒa rıng xanh

V≠Ón lµ loµi linh
tr≠Îng c„ ti’ng h„t
hay nh†t. ChÛng
th≠Íng c†t ti’ng h„t
vµo mÁi buÊi s∏ng sÌm.
Ti’ng h„t to, dµi vµ r†t
ng©n vang. MÁi ki”u h„t cÒa
v≠Ón Æ“u mang mÈt ˝ ngh‹a
ri™ng, c„ th” lµ Æ” t◊m bπn ÆÍi,
cÒng cË mËi quan h÷ vÓ chÂng ho∆c
khºng Æfinh chÒ quy“n l∑nh thÊ.

8
Rıng Xanh
 Th´ng tin

C∏c loµi v≠Ón cÒa Vi÷t Nam Æ≠Óc g‰i lµ v≠Ón mµo. Mµo cÒa chÛng lµ mÈt ch·m
l´ng Æen tr™n Æ«u, tuy kh´ng r‚ thµnh tÛm nh≠ Î mÈt sË loµi vo‰c. Thoπt tr´ng
r†t kh„ ph©n bi÷t c∏c loµi v≠Ón nµy bÎi chÛng c„ h◊nh d∏ng vµ mµu l´ng kh∏
giËng nhau. MÍi c∏c em cÔng lµm quen.

V≠Ón Æen ß´ng Bæc V≠Ón Æen T©y Bæc

Ti’ng h„t cÒa tÌ lµ “cao hu˝t...cao hu˝t”, TÌ cÚng m∆c bÈ qu«n ∏o Æen
chÿ c«n nghe mÈt l«n tuy“n giËng nh≠ v≠Ón
bπn sœ nhÌ ngay. Æen ß´ng Bæc
TÌ cfln c„ mÈt nh≠ng tÌ sËng Î
t™n n˜a lµ Cao V›t, vÔng T©y Bæc c¨.
g‰i theo ti’ng Tµy Ɔy.
ChÛng tÌ cfln r†t ›t n™n
ph∂i chui vµo t›t rıng s©u Æ”
V≠Ón Æen m∏
trËn thÓ s®n. ThÀt oan uÊng v◊ træng vµ v≠Ón Æen
bao nhi™u n®m qua con
ng≠Íi ngh‹ rªng loµi v≠Ón m∏ træng si-ki
nhµ tÌ Æ∑ ch’t h’t, may ChÛng tÌ cÚng c„ mµu l´ng
mæn lµ Æ’n n®m 2002 c∏c nhµ nh≠ hai nhµ v≠Ón kia vÀy
khoa h‰c Æ∑ lπi t◊m ra chÛng tÌ. Hi÷n nay, nh≠ng chÌ qu™n Æi“u nµy:
chÛng tÌ sËng Î mÈt sË khu rıng ph›a ChÛng tÌ c„ mÈt “chflm r©u
ß´ng Bæc cÒa Ɔt n≠Ìc. quai n„n” mµu træng Î m∏.

V≠Ón Æen m∏ hung

Cfln m∏ tÌ th◊ c„ hai qu∂ b´ng mµu hung vµng. TÌ vµ anh chµng
v≠Ón Æen m∏ træng si-ki sËng Î mÈt vµi khu rıng thuÈc mi“n
Trung, T©y Nguy™n vµ mi“n ß´ng Nam BÈ.

v V≠Ón c∏i tr≠Îng thµnh

v Nhi“u ng≠Íi c„ bÈ l´ng mµu vµng, cfln
d©n sËng g«n rıng k” v≠Ón Æ˘c c„ bÈ l´ng mµu Æen.
rªng loµi v≠Ón r†t chung Ngay khi mÌi sinh, l´ng cÒa
thu˚. N’u v≠Ón c∏i bfi v≠Ón con cÚng mµu vµng nh≠
bæn ch’t, v≠Ón Æ˘c sœ mã cÒa chÛng nh≠ng sœ
kh´ng b· chπy mµ Î lπi chuy”n d«n sang Æen cho Æ’n
vÌi “ng≠Íi vÓ y™u qu˝” khi v≠Ón con Æ≠Óc mÈt tuÊi.
cÒa m◊nh. Nh˜ng t™n Kho∂ng ba, bËn n®m sau Æ„,
thÓ s®n th≠Íng lÓi dÔng khi v≠Ón bæt Æ«u tr≠Îng
Æi“u nµy bªng c∏ch bæn thµnh, mµu l´ng cÒa v≠Ón c∏i
v≠Ón c∏i tr≠Ìc Æ” sau vµng trÎ lπi, cfln v≠Ón Æ˘c th◊
Æ„ d‘ dµng bæt Æ≠Óc c∂ m∑i m∑i gi˜ mµu l´ng Æen nh≠
gia Æ◊nh nhµ v≠Ón. vÀy cho Æ’n h’t ÆÍi.

9
Rıng Xanh
 Khÿ
Th´ng tin

nh˜ng vfi kh∏ch

Th¯c ®n ≠a th›ch:
d‘ t›nh
GÂm nhi“u loπi
kh∏c nhau, nh≠ l∏ c©y, qu∂, hπt,
c´n trÔng vµ c∏c ÆÈng vÀt nh·.
Hi÷n trπng: Vi÷t Nam c„ 5 loµi SÎ d‹ khÿ ›t bfi
khÿ. ChÛng ›t bfi Æe doπ h¨n c∏c loµi Æe doπ h¨n
linh tr≠Îng kh∏c. nh˜ng ng≠Íi h‰
hµng cÒa m◊nh v◊
chÛng r†t d‘ th›ch
nghi vÌi c∏c Æi“u ki÷n sËng
kh∏c nhau. ChÛng sËng c∂
tr™n c©y vµ m∆t Ɔt, ®n
Æ≠Óc nhi“u loπi th¯c ®n
vµ nhanh ch„ng hoµ nhÀp
vÌi m´i tr≠Íng mÌi.
Vua khÿ
Khÿ sËng thµnh b«y Ƶn, c„ Ƶn Æ´ng tÌi
c∂ tr®m con. T†t c∂ c∏c thµnh vi™n
trong Ƶn ph∂i chfiu s˘ cai trfi cÒa mÈt
“vua khÿ”. Vua khÿ lµ con chi’n thæng
tuy÷t ÆËi trong nh˜ng trÀn quy’t chi’n
ph©n chia th¯ hπng vÌi c∏c con Æ˘c kh∏c.

TÛi m∏ Æ˘ng th¯c ®n

Trong mi÷ng c∏c chÛ khÿ c„ mÈt
ng®n ri™ng Æ≠Óc g‰i lµ tÛi m∏. TÛi
m∏ r†t c„ ›ch cho h‰ nhµ khÿ n’u
chºng may bfi kŒ thÔ truy ÆuÊi trong
khi ki’m ®n. NhÍ c„ tÛi m∏, khÿ ta chÿ c«n l≠Óm nhanh th¯c ®n vµ tËng tπm
vµo Æ„ cho Æ’n khi tho∏t hi”m hoµn toµn mÌi ung dung nhai k¸ vµ th≠Îng th¯c
mÈt c∏ch ngon lµnh.

v Khÿ r†t th´ng minh vµ g«n gÚi vÌi con ng≠Íi. Do vÀy, nhi“u chÛ Æ∑ bfi bæt rÍi xa
gia Æ◊nh vµ trÎ thµnh nh˜ng vÀt c∂nh. Chæc hºn c∏c chÛ †y cÚng nh≠ chÛng ta, sœ r†t
Æau khÊ khi ph∂i l◊a xa ng´i nhµ cÒa m◊nh.
v VËn kh∏ th´ng minh, khÿ c„ th” hi”u Æ≠Óc c∏c m÷nh l÷nh cÒa ng≠Íi sau mÈt thÍi
gian tÀp luy÷n. Ch›nh v◊ th’, c∏c mµn xi’c thÛ r†t hi’m khi væng m∆t nh˜ng chÛ khÿ
ngÈ ngh‹nh. Tuy nhi™n, Æ” hi”u Æ≠Óc c∏c chÛ †y, nh˜ng ng≠Íi hu†n luy÷n ph∂i c˘c k˙
t©m l˝, ki™n nh…n vµ h’t s¯c dfiu dµng Ɔy.

10
Rıng Xanh
 ‰ c
V o
Th´ng tin

Th¯c ®n ≠a th›ch: L∏ c©y,

qu∂ Ææng ch∏t
Hi÷n trπng: N≠Ìc ta c„ 11 loµi
vµ ph©n loµi vo‰c, trong Æ„ c„
4 loµi Æ∆c h˜u. T†t c∂ c∏c loµi
vo‰c Æ“u bfi Æe d‰a bÎi nπn s®n
bæt vµ m†t m´i tr≠Íng sËng.
Ng≠Íi bπn
hi“n lµnh
Khÿ vµ vo‰c lµ hai anh em. ChÛng käm
ti’n h„a h¨n anh chµng v≠Ón tinh kh´n
nh≠ng lπi ti’n h„a h¨n cÀu cu li nh· bä.

TrÙ cÈt gia Æ◊nh

Vo‰c sËng thµnh Ƶn. MÁi Ƶn gÂm mÈt con Æ˘c tr≠Îng thµnh,
mÈt vµi con c∏i vµ c∏c con non. Vo‰c Æ«u Ƶn c„ vai trfl d…n
Æ≠Íng, c∂nh giÌi vµ b∂o v÷ c∂ Ƶn kh·i s˘ t†n c´ng cÒa kŒ thÔ
cÚng nh≠ s˘ x©m nhÀp cÒa nh˜ng kŒ lπ m∆t.

S˘ hi”u l«m
tai hπi
L∏ c©y lµ m„n ®n ≠a th›ch nh†t
cÒa vo‰c. C„ nh˜ng loπi l∏ c©y
r†t ÆÈc vÌi con ng≠Íi nh≠ng
vo‰c ®n vµo mµ chºng h“ h†n g◊
bÎi trong dπ dµy cÒa chÛng c„ loπi
men Æ∆c bi÷t c„ th” ph©n gi∂i c∏c
ÆÈc tË trong l∏. Nhi“u ng≠Íi d©n Æfia
ph≠¨ng th†y hi÷n t≠Óng nµy nh≠ng
kh´ng hi”u th˘c ch†t n™n Æ∑ nh«m
t≠Îng rªng c„ th” dÔng vo‰c Æ”
lµm thuËc.

v MÈt sË loµi vo‰c chÿ sËng Î khu v˘c c„ nÛi Æ∏

v´i nh≠ vo‰c m´ng træng, vo‰c g∏y træng vµ v‰oc Æ«u
Bπn c„ bi’t? vµng. ô Æ„ c„ c∏c hang ÆÈng giÛp chÛng tr∏nh thÍi
ti’t khæc nghi÷t vµ l»n trËn nh˜ng kŒ s®n mÂi.
v Vo‰c con mÌi sinh th≠Íng c„ mµu vµng cam
nh≠ng ri™ng Î c∏c loµi chµ v∏ vµ vo‰c mÚi h’ch th◊
con non lπi c„ mµu x∏m.

11
Rıng Xanh
 Th´ng tin

TÌ lÌn nh†t vµ c„ chi’c Æu´i dµi

Vo‰c mÚi h’ch nh†t trong h‰ hµng linh tr≠Îng Î
Vi÷t Nam Ɔy. Nh≠ng tÌ hay bfi
c∏c bπn ch™ lµ m∆t trfln b∏nh ÆÛc, m´i tr“ vµ mÚi h„ng hÌt, th’
c„ ch∏n kh´ng. Ngµy nay, gia Æ◊nh nhµ tÌ chÿ cfln kh´ng Æ’n 200
thµnh vi™n.

Vo‰c Æ«u vµng

TÌ cfln c„ t™n vo‰c C∏t Bµ v◊ tÌ chÿ
sËng duy nh†t Î qu«n Æ∂o C∏t Bµ.
Hoµn c∂nh gia Æ◊nh tÌ cfln buÂn
h¨n c∂ c∏c bπn vo‰c mÚi h’ch bÎi
chÛng tÌ chÿ cfln kho∂ng 60 thµnh
vi™n th´i. ChÛng tÌ lπi sËng xa nhau
n˜a. Gi∏ mµ nh˜ng ng≠Íi d©n Î Æ©y Æıng ch∆t ph∏
c©y rıng Æ” chÛng tÌ c„ nh˜ng hµnh lang xanh vµ
Æ’n Æ≠Óc vÌi nhau th◊ tËt bi’t m†y.

Chµ v∏ ch©n Æ·
TÌ r†t t˘ hµo v◊ c„ bÈ qu«n ∏o di÷n nh†t trong h‰ hµng. C∏i
t™n chµ v∏ cÒa tÌ lµ ti’ng Ɖc ch÷ch cÒa tı “sa va” mµ
nh˜ng ng≠Íi d©n Cµ Tu sËng Î mi“n Trung g‰i chÛng tÌ
Ɔy. Cfln c∏c nhµ khoa h‰c g‰i tÌ vµ hai anh bπn chµ v∏
ch©n Æen, chµ v∏ ch©n x∏m lµ vo‰c ngÚ sæc bÎi bÈ l´ng
tr™n c¨ th” chÛng tÌ c„ 5 mµu kh∏c nhau r†t r‚ r÷t.

Vo‰c m´ng træng

(Vo‰c qu«n ÆÔi træng)
TÌ th◊ ®n m∆c ƨn gi∂n læm, quanh
n®m chÿ c„ mÁi chi’c qu«n ÆÔi træng
†y mµ. TÌ chÿ sËng Î V≠Ín quËc gia
CÛc Ph≠¨ng (tÿnh Ninh B◊nh) vµ c∏c
khu rıng l©n cÀn Æ„ th´i.

v Kh´ng nh≠ Î c∏c loµi vo‰c kh∏c, Æu´i cÒa chµ

v∏ lÛc nµo cÚng bu´ng th‚ng mµ kh´ng th” uËn cong
hay væt l™n cµnh c©y. V◊ vÀy chµ v∏ c„ mÈt tÀp t›nh
Bπn c„ bi’t? r†t thÛ vfi lµ mÁi khi g∆p nguy hi”m th◊ rÛc ngay Æ«u
vµo trong t∏n l∏ nh≠ng kh´ng th” nµo gi†u Æ≠Óc c∏i
Æu´i dµi lflng thflng. Do Æ„, Î mÈt sË n¨i ng≠Íi ta
g∏n cho chÛng c∏i t™n lµ “gi†u Æ«u hÎ Æu´i”.

12
Rıng Xanh
 Th´ng tin

Th¯c ®n ≠a th›ch: C´n trÔng,

tr¯ng chim, hoa qu∂ vµ nh˘a c©y.
Hi÷n trπng: Vi÷t Nam c„ hai loµi
cu li, cu li nh· vµ cu li lÌn. C∂ hai
loµi Æ“u bfi Æe d‰a bÎi nπn s®n bæt
vµ m†t m´i tr≠Íng sËng.

Cu li
Anh chµng ngÒ ngµy
Trong khi v≠Ón, khÿ vµ vo‰c Æang m∂i m™ ki’m ®n th◊
cu li lπi cuÈn trfln tr™n chπc c©y vµ ngÒ kh◊ suËt c∂
ngµy. Kh´ng ph∂i lµ cu li l≠Íi bi’ng Æ©u mµ lµ do chÛ
ta Æang ngÒ bÔ v◊ Æ™m h´m tr≠Ìc ph∂i th¯c Æ” ki’m
mÂi Ɔy. Cu li lµ loµi chuy™n hoπt ÆÈng v“ Æ™m mµ.

ChÀm nh≠ng chæc

Cu li nh· bä vµ chÀm chπp h¨n c∂ so vÌi nh˜ng ng≠Íi anh em
v≠Ón, khÿ, vo‰c cÒa m◊nh. ChÛng th≠Íng bfl mÈt c∏ch dà d∆t
tr™n cµnh c©y. Khi bæt mÂi, cu li thÀn tr‰ng lπi g«n con mÂi
tı ph›a sau rÂi nhanh lã dÔng hai tay t„m ch∆t. Chµ, chÛ
ta cÚng th´ng minh Ɔy ch¯!

Nh˜ng c∏i t™n d©n d∑

Cu li Æ≠Óc nhi“u ng≠Íi y™u m’n Æ∆t cho
nh˜ng c∏i t™n nghe r†t vui tai, chºng hπn
con x†u hÊ hay con cÔ l«n. ô mÈt sË
n¨i, ng≠Íi ta cfln g‰i n„ lµ con khÿ gi„ bÎi
vµo mÔa sinh s∂n n„ th≠Íng ph∏t ra ti’ng
k™u “hu˝t... hu˝t...” trong khi hoπt ÆÈng, nh≠
th” ai Æ„ Æang hu˝t s∏o vÀy.

13
Rıng Xanh
 Th´ng tin

T´i lµ ai?
Trfl ch¨i

ßË c∏c bπn Æo∏n Æ≠Óc nh˜ng Æ∆c Æi”m d≠Ìi Æ©y lµ cÒa ai trong sË chÛng t´i nµo,
v≠Ón, khÿ, vo‰c hay cu li?

Di chuy”n bªng tay Di chuy”n d‰c cµnh c©y

bªng c∏ch bfl c∂ 4 ch©n

C„ tÛi m∏ ch¯a th¯c Kh´ng c„ Æu´i C„ th” sËng c∂ Î tr™n

®n d˘ tr˜ c©y vµ d≠Ìi m∆t Ɔt

ßu´i r†t dµi Tay vµ ch©n dµi ChÒ y’u ®n l∏ c©y

bªng nhau

Hoπt ÆÈng v“ Æ™m Tay r†t dµi Hai mæt trfln vµ r†t to

14
Rıng Xanh
 Th´ng tin

Nh˜ng c©u chuy÷n buÂn

M∆c dÔ t†t c∂ c∏c loµi thÛ linh tr≠Îng cÒa n≠Ìc ta Æ“u Æ≠Óc ph∏p luÀt b∂o v÷
nh≠ng cuÈc sËng cÒa chÛng hµng ngµy v…n Æang ÆËi m∆t vÌi nh˜ng mËi hi”m h‰a.
ChÛng bfi s®n bæt vµ bu´n b∏n tr∏i phäp Æ” lµm vÀt c∂nh, n†u cao hay phÙc vÙ nh˜ng
nhu c«u kh∏c cÒa mÈt sË ng≠Íi. Ng´i nhµ cÒa chÛng cÚng d«n bi’n m†t bÎi nπn ph∏
rıng. ß∑ c„ n®m loµi linh tr≠Îng cÒa Vi÷t Nam bfi x’p vµo nh˜ng loµi linh tr≠Îng bfi Æe
d‰a tuy÷t chÒng nh†t tr™n th’ giÌi. C∏c em h∑y chia sŒ nh˜ng c©u chuy÷n buÂn v“ h‰
hµng nhµ linh tr≠Îng nhä.

C©u chuy÷n v“ vo‰c Æ«u vµng

Vµo mÈt Æ™m th∏ng gi™ng n®m
2000 tr™n Æ∂o C∏t Bµ, trong c∏i lπnh
th†u x≠¨ng, nh˜ng b„ng Æen nhã
nhµng l«n theo nh˜ng d©y leo tr™n
v∏ch Æ∏ ti’n v“ ph›a cˆa hang.
Trong hang tËi Æen nh≠ m˘c,
Ƶn vo‰c Æang ngÒ ngon lµnh.
Nh˜ng b„ng Æen thÀn tr‰ng
gi®ng l≠Ìi bfit k›n cˆa hang, lËi tho∏t
duy nh†t cÒa lÚ vo‰c. ßÛng lÛc Æ„, Ƶn vo‰c chÓt bıng tÿnh. ChÛng nhanh
ch„ng nhÀn ra lµ m◊nh Æang bfi r◊nh rÀp. Nh˜ng con c∏i vµ con non ho∂ng loπn
k™u l™n sÓ h∑i.
C∏c ÆÃn pin ÆÂng loπt bÀt s∏ng. MÈt sË chÛ vo‰c bfi ∏nh ÆÃn r‰i thºng vµo
m∆t lµm lo∏ mæt luËng cuËng kh´ng bi’t chπy ƪng nµo Ƶnh Ưng y™n tπi chÁ.
MÈt sË con kh∏c chπy t∏n loπn t◊m Æ≠Íng tho∏t th©n. Ngay lÀp t¯c, nh˜ng g∑
thÓ s®n lao vµo Ƶn vo‰c. H‰ dÔng gÀy gÈc vµ dao t†n c´ng nh˜ng chÛ vo‰c ph∂n
¯ng quy’t li÷t. C„ nh˜ng chÛ vo‰c bfi th≠¨ng r†t n∆ng ho∆c g∑y x≠¨ng do bfi chäm.
RËt cuÈc, c∂ Ƶn ch›n chÛ vo‰c bfi t„m g‰n. ChÛng bfi Æ≠a tÌi mÈt qu∏n Æ∆c
s∂n Î khu du lfich C∏t Bµ. Tπi Æ©y, ba chÛ vo‰c Æ∑ bfi gi’t thfit Æ” n†u cao. M†y h´m
sau, khi ki”m l©m ph∏t hi÷n ra vµ tfich thu th◊ Ƶn vo‰c chÿ cfln lπi bËn con, mÈt vo‰c
mã, mÈt vo‰c con vµ hai chÛ vo‰c nhÏ. T†t c∂ chÛng Æ“u bfi th≠¨ng n∆ng. CuËi cÔng,
chÿ c„ mÈt chÛ vo‰c nhÏ sËng s„t nh≠ng ph∂i m†t mÈt n®m sau mÌi b◊nh phÙc. Hi÷n
chÛ v…n Æang sinh sËng Î Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng V≠Ín quËc gia CÛc Ph≠¨ng.
Theo lÍi k” cÒa bµ R´-si XÍ-ten-k¨, chuy™n gia ng≠Íi ߯c c´ng t∏c tπi D˘ ∏n b∂o tÂn vo‰c C∏t Bµ, H∂i Phflng.

v N®m loµi linh tr≠Îng cÒa Vi÷t Nam nªm trong danh s∏ch c„ nguy c¨ bfi tuy÷t
chÒng cao nh†t tr™n th’ giÌi gÂm: Vo‰c mÚi h’ch, vo‰c Æ©Ô vµng, vo‰c m´ng træng,
chµ v∏ ch©n x∏m vµ v≠Ón Æen ß´ng Bæc.
15
Rıng Xanh
 Th´ng tin

LÍi c«u “T´i lµ vo‰c mÚi h’ch. T´i sinh ra, lÌn l™n vµ Æ∑ c„
mÈt gia Æ◊nh hπnh phÛc Î khu rıng Nµ Hang nµy. T´i
y™u qu˝ ng´i nhµ cÒa m◊nh vµ m∑i m∑i kh´ng muËn rÍi

c¯u cÒa xa n„. Nh≠ng Æi“u t´i kh´ng mong ÆÓi Æang x∂y ra.
Nhµ cÒa chÛng t´i bfi tµn ph∏. CuÈc sËng cÒa chÛng t´i
bfi Æe doπ bÎi bµn tay con ng≠Íi.

vo‰c Cfln nhÌ c∏ch Æ©y m†y n®m, mÈt Æoµn ng≠Íi «m
«m käo tÌi khu rıng cÒa chÛng t´i, Æ´ng ¨i lµ Æ´ng. C„
lœ ph∂i nhi“u Æ’n hµng tr®m l«n t†t c∂ chÛng t´i cÈng
mÚi lπi. H‰ mang theo c∂ b«y qu∏i vÀt gh™ rÓn. Con th◊ c„
c∏i l≠Ïi nham nhÎ, li’m Æ’n Æ©u lµ c©y rıng ÆÊ rµn rπt

h’ch
Æ’n Ɔy, k” c∂ nh˜ng c©y cÊ thÙ. Con th◊ c„ c∏i bÙng to
ÆÔng ´m Æi nh˜ng th©n c©y to lÌn. MÈt con kh∏c th◊ c„
bµn tay khÊng l bËc Æi t†t c∂ m‰i th¯. H‰ ph∏ rıng, Ƶo
bÌi rÂi d˘ng l™n mÈt c∏i g◊ r†t to Æ” ng®n dflng n≠Ìc
s´ng G©m. Nghe h‰ n„i vÌi nhau, Æ„ lµ c∏i ÆÀp.
Nh˜ng c∏nh rıng rÈng lÌn bfi tµn ph∏ khi’n bi’t
bao gia Æ◊nh vo‰c mÚi h’ch chÛng t´i bfi chia cæt, c„
nh˜ng gia Æ◊nh m∑i m∑i kh´ng bao giÍ Æ≠Óc Æoµn tÙ
Æ≠Óc n˜a. ß∑ vÀy, nh˜ng kho∂ng rıng ›t ·i cfln lπi cÒa
chÛng t´i cÚng chºng Æ≠Óc b◊nh y™n. Con ng≠Íi v…n käo
vµo rıng ngµy cµng nhi“u. H‰ ÆËn c©y Æ” l†y gÁ vµ cÒi
Æun. H‰ s®n lÔng chÛng t´i khæp chËn.
ChÛng t´i bi’t con ng≠Íi cÚng c«n n¨i Æ” Î, Æ” cµy
c†y vµ c«n gÁ Æ” lµm nhµ. Nh≠ng xin Æıng v◊ th’ mµ
l†y Æi ng´i nhµ cuËi cÔng cÒa chÛng t´i. H∑y cho
chÛng t´i mÈt c¨ hÈi sËng. Kh´ng cfln rıng, chÛng
t´i bi’t Æi Æ©u, v“ Æ©u ? ”

16
Rıng Xanh
 Th´ng tin

V“ Æ©- unh˜ng sË phÀn kh´ng may?

- nh˜ng sË phÀn kh´ng may?
Cao khÿ
Rıng Chÿ c«n ai Æ„ mua mÈt
chÛt cao khÿ Æ” bÂi bÊ
cho m◊nh, Æ∑ c„ kh´ng
bi’t bao nhi™u chÛ khÿ,
vo‰c, v≠Ón bfi h„a th©n
oan ¯c trong vπc d«u s´i.

ß∆c s∂n
Nhi“u nhµ hµng Æ∆c s∂n
cfln phÙc vÙ c∂ m„n „c
khÿ ho∆c r≠Óu khÿ.

VÀt c∂nh
Khÿ vµ cu li Æ´i khi bfi
sˆ dÙng lµm vÀt c∂nh
trong c∏c nhµ hµng Æ”
thu hÛt kh∏ch.

ß trang tr›
MÈt sË gia Æ◊nh vµ cˆa hµng
dÔng thÛ nhÂi trang tr›
phflng kh∏ch Æ” th” hi÷n
rªng m◊nh r†t sµnh Æi÷u,
cfln mÈt sË ng≠Íi lπi th›ch
dÔng tÛi x∏ch bªng da v≠Ón
Æ” cho “kh∏c ng≠Íi”.

Trung QuËc lµ thfi tr≠Íng ti™u thÙ ph«n lÌn c∏c loµi linh
tr≠Îng bfi s®n bæt Î Vi÷t Nam. Tπi Æ©y, chÛng bfi gi’t
ch’t Æ” ch’ bi’n thµnh c∏c loπi thuËc.

17
Rıng Xanh
 Th´ng tin

Nh˜ng t†m lflng nh©n ∏i

ß«u th∏ng 3/2005, b∏c Nguy‘n
V®n Qu∂ng Î thµnh phË
Bu´n Ma ThuÈt Æ∑ t∆ng lπi
cho V≠Ín quËc gia Yok
ß´n mÈt chÛ khÿ m∆t Æ·.
ß©y lµ chÛ khÿ Æ∑ Æ≠Óc
b∏c mua lπi tı thÓ
s®n vµ ki™n quy’t
kh´ng b∏n lπi
cho l∏i bu´n.
Theo Ti“n phong,
sË 49, ngµy
10/03/2005

Ngµy 8/8/2005, chfi Nguy‘n Thfi

Hπt ki”m l©m Thµnh phË Vinh (Ngh÷
Song TÔng tı H Ch› Minh Æ∑ Æ’n
An) nhÀn Æ≠Óc mÈt chÛ v≠Ón Æen m∏
Trung t©m c¯u hÈ ÆÈng vÀt hoang
træng tı chfi Nguy‘n Thfi HÂi, nh©n vi™n
d∑ V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n Æ” t∆ng
cÒa Kh∏ch sπn Kim Li™n - Sµi Gfln gˆi
mÈt m„n quµ Æ∆c bi÷t. ß„ lµ chÛ
Æ’n. Chfi Æ∑ mua chÛ v≠Ón tı mÈt
khÿ Æu´i lÓn Æi lπc vµo ti÷m hµng
ng≠Íi d©n Î huy÷n H≠¨ng S¨n, tÿnh Hµ
cÒa chfi. Chfi cfln Òng hÈ Trung t©m
T‹nh vµ nu´i chÛ mÈt thÍi gian. M∆c dÔ
mÈt m„n ti“n 300 ngh◊n ÆÂng vÌi
r†t y™u qu˝ chÛ v≠Ón nh≠ng chfi Æ∑
mong muËn chÛ khÿ nµy sœ Æ≠Óc
quy’t Æfinh tr∂ chÛ v“ vÌi thi™n nhi™n
ch®m s„c chu Æ∏o tr≠Ìc khi trÎ v“
hoang d∑, ng´i nhµ th©n y™u cÒa chÛ.
t˘ nhi™n.
Theo b∏o Vietnam News, ngµy 19/07/2003
Theo b∂n tin V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n qu˝ 3/2005

? N’u nh◊n th†y ng≠Íi ta s®n bæn vµ bu´n b∏n

c∏c loµi linh tr≠Îng, chÛng em n™n lµm g◊?

H∑y b∏o cho c´ng an, ki”m l©m Æfia ph≠¨ng ho∆c g‰i Æi÷n Æ’n Æ≠Íng d©y n„ng ti’p nhÀn
th´ng tin v“ bu´n b∏n ÆÈng vÀt hoang d∑ cÒa Trung t©m Gi∏o dÙc Thi™n Nhi™n theo sË
Æi÷n thoπi mi‘n ph›:
1800 1522

18
Rıng Xanh
 Th´ng tin

Ng´i nhµ t◊nh th≠¨ng

dµnh cho linh tr≠Îng
ß∑ bao giÍ bπn nghe n„i Æ’n ng´i nhµ t◊nh th≠¨ng dµnh cho c∏c loµi ÆÈng vÀt
hoang d∑ ch≠a? ThÀt may mæn v◊ c∏c loµi linh tr≠Îng cÒa Vi÷t Nam c„ mÈi ng´i
nhµ nh≠ vÀy Ɔy. ß„ ch›nh lµ Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng Î V≠Ín quËc gia CÛc
Ph≠¨ng, tÿnh Ninh B◊nh.

Ng´i nhµ t◊nh th≠¨ng Æ∑ ra ÆÍi nh≠ th’

ßÛng 12 n®m tr≠Ìc Æ©y, V≠Ín quËc gia
CÛc Ph≠¨ng ti’p nhÀn hai chÛ vo‰c m´ng
træng tfich thu Æ≠Óc tı nh˜ng kŒ bu´n b∏n
ÆÈng vÀt hoang d∑. C∂ hai chÛ vo‰c Æ“u trong
t◊nh trπng ki÷t s¯c sau mÈt qu∑ng Æ≠Íng dµi
bfi vÀn chuy”n trong chi’c lÂng chÀt chÈi cÒa
nh˜ng g∑ l∏i bu´n, c∏c v’t th≠¨ng Æ∑ bæt Æ«u
s≠ng t†y l™n v◊ bfi nhi‘m trÔng. Hoµn c∂nh
Æ∏ng th≠¨ng cÒa hai chÛ vo‰c Æ∑ lay ÆÈng
t†m lflng y™u th≠¨ng ÆÈng vÀt cÒa c∏c c´,
chÛ ki”m l©m vµ c∏n bÈ thÛ y cÒa v≠Ín quËc
gia. H‰ Æ∑ quy’t Æfinh d˘ng mÈt c®n nhµ nho nh· Æ” ch®m
s„c hai chÛ vo‰c. ThÀt k˙ di÷u, ng´i nhµ tπm †y Æ∑ khi’n
c∏c chuy™n gia ng≠Íi ߯c Æang nghi™n c¯u ÆÈng vÀt tπi
CÛc Ph≠¨ng lÛc Æ„ n∂y ra ˝ t≠Îng x©y d˘ng mÈt khu
ch®m s„c Æ∆c bi÷t dµnh cho c∏c loµi linh tr≠Îng Æang bfi
Æe d‰a tuy÷t chÒng. Ng´i nhµ t◊nh th≠¨ng ch›nh th¯c ra
ÆÍi vµ trÎ thµnh m∏i †m cÒa bi’t bao chÛ linh tr≠Îng xa
Ƶn tÈi nghi÷p.
CuÈc sËng mÌi bæt Æ«u
MÁi ng≠Íi bπn linh tr≠Îng Æ’n Trung t©m tı mÈt
hoµn c∂nh kh∏c nhau. ChÛ th◊ Æ≠Óc ki”m l©m c¯u kh·i
tay thÓ s®n, chÛ lπi Æ≠Óc ng≠Íi tËt bÙng mua tı l∏i bu´n

v Hi÷n Î Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng c„ kho∂ng 130 c∏ th” cÒa 16 loµi vµ ph©n
loµi linh tr≠Îng, g«n 40 con trong Æ„ Æ≠Óc sinh ra
tπi Trung t©m.
v MÁi khi th∂ c∏c loµi linh
Bπn c„ bi’t? tr≠Îng v“ vÌi t˘ nhi™n, c∏c nhµ
khoa h‰c lu´n ph∂i nghi™n c¯u k¸
l≠Ïng v◊ h‰ kh´ng chÿ l˘a ch‰n m´i tr≠Íng
sËng th›ch hÓp vÌi tıng loµi mµ cfln ph∂i Æ∂m
b∂o an toµn vµ c„ ÆÒ nguÂn th¯c ®n cho chÛng.

19
Rıng Xanh
 Th´ng tin

v“. Tuy nhi™n, khi c∏c chÛ Æ’n Æ©y, t†t c∂ Æ“u Æ≠Óc
ch®m s„c ©n c«n nh≠ nhau, Æ≠Óc y™u th≠¨ng nh≠
nh˜ng Ưa trŒ vµ cfln Æ≠Óc Æ∆t t™n n˜a. Nµo lµ c´
vo‰c m´ng træng Chi N™, nµo lµ anh vo‰c Æ«u vµng
Gi· CÔng hay chÛ chµ v∏ ch©n Æ· V‹nh Linh.
Khu nhµ cÒa nh˜ng ng≠Íi bπn nh· c¨ nhÏ
nµy t‰a lπc gi˜a mÈt v≠Ín c©y rÈng lÌn, quanh
n®m t≠¨i tËt sum su™. ßi“u nµy giÛp c∏c chÛ c„
c∂m gi∏c g«n gÚi vÌi nÛi rıng vµ v¨i Æi nÁi nhÌ
nhµ h¨n. C∏c chÛ Æ≠Óc ®n nh˜ng m„n ≠a th›ch
cÒa m◊nh. D‹ nhi™n, mÁi khi Ëm Æau, h‰ Æ≠Óc
c∏c b∏c s‹ kh∏m b÷nh vµ ch®m s„c chu Æ∏o. NhÍ
vÀy, mÈt sË loµi linh tr≠Îng qu˝ hi’m nh≠ vo‰c m´ng
træng, vo‰c Æ«u vµng, vo‰c x∏m, v≠Ón Æen m∏ træng vµ
cu li Æ∑ sinh con ÆŒ c∏i Î ch›nh n¨i nµy Ɔy. Ngµy nay,
tπi Trung t©m Æ∑ c„ m∆t tÌi g«n 130 chÛ linh tr≠Îng.
TrÎ v“ vÌi nÛi rıng
VÀy sao chÛng ta kh´ng Æ≠a t†t c∂ linh tr≠Îng qu˝
hi’m ngoµi t˘ nhi™n v“ Æ©y ch®m s„c nhÿ? D‹ nhi™n lµ
kh´ng th”. M∆c dÔ Trung t©m c¯u hÈ Æ∑ trÎ thµnh ng´i
nhµ Æ«y æp t◊nh th≠¨ng nh≠ng Î Æ©u Æ„ trong s©u thºm
t©m hÂn cÒa c∏c chÛ linh tr≠Îng v…n lµ nÁi mong chÍ mÈt
ngµy Æ≠Óc trÎ v“ vÌi rıng xanh, v“ vÌi nh˜ng dflng suËi
trong væt Æang räo ræt Æ„n chÍ. ß„ mÌi ch›nh lµ cuÈc
sËng Æ›ch th˘c cÒa c∏c chÛ.

Bπn c„ bi’t kh´ng, vi÷c trÎ v“ vÌi rıng cÚng chºng h“

ƨn gi∂n bÎi c„ nh˜ng chÛ v≠Ón, vo‰c do sËng xa rıng Æ∑ l©u n™n d«n qu™n nh˜ng
tÀp t›nh t˘ nhi™n cÒa m◊nh. MÈt l«n n˜a, c∏c chÛ lπi Æ≠Óc c∏c nhµ khoa h‰c vµ
nh˜ng nh©n vi™n cÒa Trung t©m h≠Ìng d…n, d◊u dæt tıng
b≠Ìc phÙc hÂi trÎ lπi c∏c tÀp t›nh †y. Ban Æ«u lµ v“ vÌi
m´i tr≠Íng t˘ nhi™n trong mÈt phπm vi hπn hãp vµ sau
Æ„ lµ cuÈc sËng t˘ nhi™n hoµn toµn.

Chfi Nguy‘n Thu Hi“n, c´ng t∏c tπi Trung t©m, k”

rªng sau mÁi l«n th∂ c∏c chÛ linh tr≠Îng v“ rıng, m∆c dÔ
r†t vui nh≠ng chfi lu´n c„ mÈt chÛt g◊ Æ„ ti’c nhÌ. Chfi
th≠Íng l≠u luy’n nh◊n theo c∏c chÛ vµ nhÒ th«m “H∑y trÎ
v“ ng´i nhµ cÒa c∏c em Æi nhä, Æıng bao giÍ quay lπi
Trung t©m n˜a”.

N’u c„ dfip Æ’n V≠Ín quËc gia CÛc Ph≠¨ng, c∏c em

nhÌ ghä th®m Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng nhä. ô Æ„, c∏c
em sœ h‰c Æ≠Óc r†t nhi“u Æi“u bÊ ›ch, l˝ thÛ. Vµ bi’t Æ©u, r†t c„ th” ai Æ„ trong sË
chÛng m◊nh sau nµy sœ trÎ thµnh nhµ nghi™n c¯u vµ b∂o v÷ linh tr≠Îng Ɔy.

20
Rıng Xanh
 G„c chuy™n gia

Ph«n 1- H∑y ch‰n c©u tr∂ lÍi ÆÛng cho c∏c c©u h·i d≠Ìi Æ©y.
ChÛ ˝ mÁi c©u h·i chÿ c„ mÈt c©u tr∂ lÍi ÆÛng nh†t.

1. Linh tr≠Îng lµ nh„m ÆÈng vÀt ti’n ho∏ nh†t

A. ßÛng B. Sai
2. T†t c∂ c∏c loµi linh tr≠Îng Æ“u sËng thµnh b«y Ƶn vµ hoπt ÆÈng ban ngµy
A. ßÛng B. Sai
3. Ng„n c∏i nªm ÆËi di÷n vÌi bµn tay giÛp linh tr≠Îng c„ th” c«m, næm khäo läo
A. ßÛng B. Sai
4. Loµi ng≠Íi ngµy nay c„ cÔng nguÂn gËc ti’n ho∏ vÌi c∏c loµi thÛ linh tr≠Îng
trong t˘ nhi™n
A. ßÛng B. Sai
5. N¨i c„ nhi“u linh tr≠Îng sinh sËng nh†t lµ:
A. Sa mπc
B. Rıng nhi÷t ÆÌi
C. Rıng ´n ÆÌi
D. Bæc C˘c
6. Nh„m linh tr≠Îng nh· nh†t Î Vi÷t Nam lµ:
A. V≠Ón B. Vo‰c
C. Khÿ D. Cu li
7. Nh„m linh tr≠Îng chuy™n ®n l∏ lµ:
A. V≠Ón B. Vo‰c
C. Khÿ D. Cu li
8. Nh„m linh tr≠Îng sËng thµnh b«y Ƶn lÌn vµ c„ th” d‘ dµng th›ch nghi vÌi m´i
tr≠Íng sËng mÌi lµ:
A. V≠Ón B. Vo‰c
C. Khÿ D. Cu li
9. ô Vi÷t Nam c„:
A. 10 loµi linh tr≠Îng Æ∆c h˜u
B. 8 loµi linh tr≠Îng Æ∆c h˜u
C. 6 loµi linh tr≠Îng Æ∆c h˜u
D. 4 loµi linh tr≠Îng Æ∆c h˜u
10. MËi Æe doπ lÌn nh†t ÆËi vÌi c∏c lµi linh tr≠Îng cÒa n≠Ìc ta lµ:
A. Ch∏y rıng
B. Nπn ph∏ rıng, s®n bæt vµ bu´n b∏n
C. X©y d˘ng Æ≠Íng giao th´ng
D. Thi’u nguÂn th¯c ®n

21
Rıng Xanh
 G„c chuy™n gia

Ph«n 2- Thi tµi k” chuy÷n

Trong mÈt khu rıng n‰, c„ ba con rÒ nhau trËn mã Æi ch¨i. M∂i m™ vÌi nh˜ng

Æi“u l«n Æ«u ti™n Æ≠Óc th†y trong ÆÍi, c∏c chÛ la cµ h’t tı nµy

sang kh∏c mµ qu™n c∂ .Cho tÌi mÈt lÛc, c∏c chÛ bæt Æ«u th†y Æ„i bÙng.

Bi’t lµm sao b©y giÍ, th◊ xa mµ, c∏c chÛ cÚng chºng cfln nhÌ Æ≠Íng v“ n˜a.

Ba bÃn chπy quanh qu»n ki’m . Loay hoay t◊m m∑i, cuËi cÔng c∂ ba

cÚng ph∏t hi÷n ra ch›n m‰ng tr™n mÈt ph›a xa. ChÛng li“n vÈi v∑ lao

tÌi. Kh´ng ngÍ, Æ„ lµ mÈt mµ Æ∑ gµi sΩn. C∏i vÌi h†p

d…n kia chÿ lµ cµnh gi∂ Æ≠Óc g∏ tπm Î Æ„. C∂ ba chÛ vo‰c tr≠Ót tay, r¨i t‚m xuËng

Hai g∑ thÓ s®n n†p trong bÙi c©y chÿ ÆÓi c„ vÀy, vÈi v∑ chπy tÌi chÙp bao t∂i l™n ba

con tÈi nghi÷p, tËng vµo chi’c ch†t l™n chÎ Æi. Chi’c xe nÊ m∏y

ph„ng nh≠ bay v“ h≠Ìng .Tπi mÈt trong , c∏c chÛ

vo‰c bfi Æem ra bµy b∏n.....

C∏c em th©n m’n, c©u chuy÷n cÒa chÛng ta sœ ti’p di‘n ra sao, Æi“u Æ„ cfln tu˙
thuÈc vµo tr› t≠Îng t≠Óng cÒa c∏c em Ɔy. H∑y thay nh˜ng k› hi÷u tr™n bªng lÍi,
vi’t ti’p ph«n k’t cho c©u chuy÷n vµ Æıng qu™n Æ∆t cho n„ mÈt c∏i t™n nhä!

ßfia chÿ nhÀn bµi d˘ thi “G„c chuy™n gia”:

Rıng Xanh
Hflm th≠ 222
B≠u Æi÷n Hµ NÈi

22
Rıng Xanh
 CÔng suy ngh‹

Th∏ng tr≠Ìc, t´i Ɖc mÈt bµi b∏o vi’t rªng

trong mÈt sË qu∏n Æ∆c s∂n, ng≠Íi ta tr„i khÿ
d≠Ìi g«m bµn chÿ Æ” nh´ l™n mÁi ch·m Æ«u. H‰
dÔng dao cπo tr‰c ch·m Æ«u con khÿ Æ„ rÂi... thÀt
gh™ tÎm... h‰ h∂ h™ th≠Îng th¯c m„n „c khÿ trong
khi con vÀt x†u sË v…n sËng vµ gi∑y giÙa Æau ÆÌn
ph›a d≠Ìi. ThÀt kh´ng cfln g◊ d∑ man h¨n. T´i
th†y th†t v‰ng v◊ trong chÛng ta v…n cfln nh˜ng
kŒ m∏u lπnh tµn nh…n Æ’n nh≠ vÀy.
Nguy‘n H∂i Qu©n, lÌp 9A, THCS Nam H≠ng, Ti“n H∂i, Th∏i B◊nh

ô g«n b∂n em c„ mÈt b«y
khÿ sinh sËng. MÁi s∏ng,
chÛng käo nhau Æi ki’m ®n Æ©u
Æ„ c¯ Æ’n tr≠a th◊ v“ qu©y qu«n
tr™n c∏i c©y to nh†t. Con th◊
ngÒ, con th◊ bæt ch†y rÀn cho
nhau tr´ng r†t hoµ thuÀn.
Nh≠ng chºng Æ≠Óc bao l©u,
ti’ng ÆÂn Æ’n tai ph≠Íng s®n.
H‰ käo tÌi bæn m†t m†y con.
Nh˜ng con kh∏c Æ∑ b· Æi tı Æ„
vµ chºng th†y trÎ lπi.
Nguy‘n V®n ThuÀn
X„m Ngheo, Thπch L©m
Thπch Thµnh, Thanh H„a
CuÈc sËng cÒa c∏c loµi linh tr≠Îng
ch›nh lµ cuÈc sËng t˘ do nh∂y nh„t, leo trÃo
trong rıng s©u. ChÛng cÚng nh≠ con ng≠Íi,
khao kh∏t cuÈc sËng b◊nh y™n cÔng gia Æ◊nh
cÒa chÛng. VÀy mµ nhi“u ng≠Íi kh´ng hi”u
Æ≠Óc Æi“u Æ„. H‰ ph∏ hoπi nh˜ng gia Æ◊nh
v≠Ón, vo‰c Æang Æ«m †m b™n nhau. H‰ bæt,
bu´n b∏n vµ gi’t nh˜ng chÛ v≠Ón, vo‰c Æ”
lπi s˘ sÓ h∑i, khi’p Æ∂m cho nh˜ng con cfln
sËng s„t. M◊nh r†t mong nh˜ng kŒ x†u xa
kia Æıng g©y th™m tÈi ∏c, Æıng Æ” nh˜ng
con vÀt Æ∏ng th≠¨ng ph∂i xa gia Æ◊nh, Æıng
Æ” chÛng r¨i xuËng v˘c tuy÷t chÒng.
Tr«n Thfi V©n
LÌp 7B, THCS Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc

MÍi c∏c em g∆p lπi c∏c em nh· tr≠Íng Xanh M´-ni-ca tı Ɔt
n≠Ìc § -xtr©y-li-a xa x´i. H∑y xem c∏c em †y giÌi thi÷u
vÌi chÛng ta nh˜ng g◊ nhä
H´m vıa rÂi, chÛng em Æ≠Óc Æi th®m v≠Ín thÛ Men-b¨n. ô
Æ„ c„ mÈt khu mÌi x©y dµnh cho Æ≠Íi ≠¨i. Ban ngµy, c∏c chÛ
Æ≠Íi ≠¨i c„ th” t˘ do Æi lπi vµ vui ch¨i trong khu v≠Ín rÈng
r∑i c„ c©y xanh, cfln buÊi tËi h‰ nghÿ ng¨i trong nh˜ng c®n
phflng ri™ng cÒa m◊nh. ß©y lµ s¨ ÆÂ ng´i nhµ mÌi cÒa h‰.

ChÛ Æ≠Íi ≠¨i nµy c„ t™n lµ San-tan. ß©y lµ c´ Æ≠Íi ≠¨i

MÁi ngµy chÛ †y ®n nˆa c©n hoa M©y-miu-nh¨ cÔng bä
qu∂, nˆa c©n rau cÒ con cÒa c´ †y. C´
loπi c„ nhi“u †y cÚng ®n c∏c loπi
tinh bÈt vµ rau, qu∂ nh≠ chÛ
kho∂ng g«n mÈt Æ≠Íi ≠¨i San-tan
c©n c∏c loπi rau nh≠ng c´ †y
kh∏c. ChÛ ta cÚng ph∂i ®n nhi“u
g∆m c∂ cµnh l∏ h¨n Æ” cfln ch®m
c©y n˜a Ɔy. s„c con cÒa m◊nh.

23
Rıng Xanh
 Ti’ng n„i tı cÈng ÆÂng

¶Ìc g◊
Æ≠Óc
nghe Cao
V›t h„t

Khi cfln Î ÆÈ tuÊi cæp s∏ch tÌi tr≠Íng, m∆c dÔ Æ≠Íng xa vµ kh„ Æi nh≠ng
b‰n trŒ chÛng t´i v…n c∂m th†y r†t vui lµ bÎi ngay tı s∏ng tinh m¨, ti’ng
chim rıng Æ∑ l›u lo khæp nÛi rıng, lµng b∂n g‰i m‰i ng≠Íi dÀy Æi h‰c, Æi lµm.
MÁi b≠Ìc ch©n tr™n Æ≠Íng Æ“u rÈn r∑ ti’ng chim ca, v≠Ón h„t.
Qu™ t´i, TrÔng Kh∏nh - Cao Bªng lµ n¨i c„ loµi v≠Ón Æen Cao V›t sinh
sËng. T´i cfln nhÌ c∏c cÙ k” lπi lµ v≠Ón Cao V›t vÌi bÈ l´ng Æen tuy“n sËng
thµnh nh˜ng b«y nh· trong nh˜ng c∏nh rıng bao quanh b∂n lµng. MÁi buÊi
sÌm, chÛng tÀp trung tr™n nh˜ng cµnh c©y cao vµ h„t vang khæp nÛi rıng.
V≠Ón Cao V›t c„ ti’ng h„t g‰i nhau da di’t vµ t◊nh c∂m læm. Ng≠Íi d©n qu™
t´i nay v…n th≠Íng h∏t:
“...ChÀp tËi Æ’n s´ng MÃn, ÆÃo Ph∏c
Khÿ v≠Ón k™u nh∏o nh∏c tr™n ngµn
Cao V›t g‰i Æi v“ th∂m thi’t
Kh´ng bi’t chÛng g‰i nhau vi÷c g◊
Hay lµ chÛng lπc nhau tr™n nÛi...”
Nghe ng≠Íi ta n„i, v≠Ón Cao V›t v…n cfln, nh≠ng cfln ›t læm. ChÛng
trËn vµo tÀn rıng s©u v◊ sÓ con ng≠Íi s®n bæn. ß’n bao giÍ Cao V›t mÌi trÎ
lπi? T´i kh´ng bi’t. T´i Æ∑ sinh ra, lÌn l™n vµ giµ Æi Î n¨i Æ©y. ô c∏i tuÊi ngoµi
60 g«n Ɔt xa trÍi nµy, t´i chÿ mong ≠Ìc mÈt Æi“u nh· nhoi. Gi∏ mµ t´i Æ≠Óc
nghe ti’ng v≠Ón Cao V›t g‰i nhau, dÔ chÿ mÈt l«n n˜a tr™n khu rıng qu™
h≠¨ng t´i.
Theo lÍi k” cÒa ´ng ßµm Quang T‰ng, d©n tÈc Tµy, TrÔng Kh∏nh, Cao Bªng
Ghi chäp: Nguy‘n Nh≠ Hu’, TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ - FFI

24
Rıng Xanh
 Th’ giÌi th˘c vÀt

C©y chuËi ChuËi lµ mÈt loµi c©y quen thuÈc ÆËi vÌi t†t c∂
chÛng ta. C©y chuËi kh´ng chÿ cho qu∂ ngon mµ
cfln r†t c„ ›ch ÆËi vÌi s¯c khoŒ. Em Æ∑ bi’t Æi“u
nµy ch≠a?

Loµi c©y d‘ trÂng

C©y chuËi nhµ mµ chÛng ta th≠Íng th†y ngµy nay c„
nguÂn gËc tı c©y chuËi rıng. Hµng ngµn n®m tr≠Ìc, ng≠Íi
d©n Î khu v˘c ß´ng Nam É (trong Æ„ c„ n≠Ìc ta) Æ∑ trÎ
thµnh nh˜ng ng≠Íi Æ«u ti™n thu«n ho∏ chuËi rıng. K” tı
Æ„, c∏c loµi chuËi theo nhi“u con Æ≠Íng kh∏c nhau Æ∑
lan t·a Æi khæp th’ giÌi vµ ngµy cµng cho nhi“u giËng
mÌi. ThÀt k˙ lπ, c©y chuËi r†t d‘ th›ch nghi vÌi c∏c Æi“u ki÷n
sËng kh∏c nhau. ô nh˜ng n¨i chÛng m‰c l™n bÎi bµn tay
con ng≠Íi, chÛng Æ“u sinh s´i ph∏t tri”n vµ cho qu∂ ng‰t.

M‰c l™n tı cÒ Vfi thuËc lµnh

Em c„ th†y mÈt sË loµi chuËi
c„ hπt kh´ng? ß„ lµ v◊ chÛng
cfln gi˜ lπi nh˜ng Æ∆c Æi”m
hoang dπi cÒa chuËi rıng Ɔy.
Tuy nhi™n, c©y chuËi th≠Íng
kh´ng m‰c l™n tı hπt mµ tı
th©n cÒ nªm Î d≠Ìi Ɔt. Ch›nh
cÒ chuËi mÌi lµ ph«n th©n cÒa
c©y, cfln th©n chuËi mµ chÛng
ta v…n th≠Íng g‰i chÿ lµ th©n
gi∂ gÂm nhi“u bã l∏ Ëp s∏t vµo
nhau th´i.
Ng≠Íi ta c„ c©u “MÁi ngµy
®n mÈt tr∏i chuËi sœ kh´ng c«n
Æ’n b∏c s‹”. Li÷u c„ ph∂i vÀy kh´ng? C©u n„i nµy
ph«n nµo ÆÛng bÎi v◊ qu∂ chuËi c„ ch¯a r†t
nhi“u ch†t dinh d≠Ïng c«n thi’t cho con ng≠Íi
vµ lπi d‘ ti™u h„a. N’u bÊ sung chuËi vµo c∏c
b˜a ®n mÈt c∏ch phÔ hÓp, ta c„ th” phflng vµ
ch˜a r†t nhi“u b÷nh. ô mÈt sË n¨i, ng≠Íi ta
ph¨i kh´ chuËi xanh Î nhi÷t ÆÈ th†p Æ” ch˜a
c∏c b÷nh v“ dπ dµy, ho∆c n’u ai bfi b÷nh tim
mπch vµ huy’t ∏p cao, mÁi ngµy ®n mÈt, hai
qu∂ chuËi cÚng sœ r†t tËt cho c¨ th”.

Kh´ng b· ph› tão nµo

H∑y Æ” ˝ mµ xem, em sœ th†y bÈ phÀn nµo cÒa c©y chuËi cÚng Æ“u r†t c„ ›ch. Nµy nhä,
l∏ chuËi dÔng Æ” g„i b∏nh vµ nu´i c∏ træm c·, th©n gi∂ lµm th¯c ®n cho bfl lÓn; hoa vµ
cÒ chuËi dÔng Æ” ch’ bi’n m„n ®n, l∏ vµ bã kh´ cfln dÔng Æ” Æun n†u n˜a. Vµ t†t nhi™n
nh˜ng qu∂ chuËi ch›n th¨m ngon lµ m„n ®n kho∏i kh»u cÒa r†t nhi“u ng≠Íi.

v ChuËi ti’n vua: ß„ lµ loµi chuËi ng˘ nÊi ti’ng th¨m ngon,
x≠a kia th≠Íng Æ≠Óc dÔng Æ” d©ng l™n vua chÛa. ChuËi ng˘
Bπn c„ bi’t? ch›n c„ mµu vµng t≠¨i, th¨m, v· r†t m·ng.
v V∂i x¨ chuËi: Tr≠Ìc Æ©y, Î mÈt sË n¨i, ng≠Íi d©n l†y
nh˜ng sÓi t¨ trong c∏c bã chuËi Æ” d÷t v∂i may qu«n ∏o. Loπi
v∂i nµy kh´ng nh˜ng b“n mµ lπi r†t Æãp.
v BuÂng chuËi nhi“u qu∂ nh†t Vi÷t Nam: ß„ lµ buÂng chuËi nhµ ´ng Tr«n V®n BËn (x∑
V‹nh Hoµ, V‹nh Linh, Qu∂ng Trfi) dµi tÌi 2,2m, c„ tÌi 250 n∂i vµ kho∂ng 4.500 qu∂.

25
Rıng Xanh
 Th’ giÌi ÆÈng vÀt

Lµm sao mµ ng˘a lπi sËng Æ≠Óc Î d≠Ìi bi”n

nhÿ? Th˘c ra, Æ„ kh´ng ph∂i lµ loµi ng˘a mµ lµ mÈt loµi
c∏ nh· sËng Î vÔng bi”n nhi÷t ÆÌi. H◊nh d∏ng cÒa chÛng giËng
nh˜ng chÛ ng˘a tr™n m∆t Ɔt n™n ng≠Íi ta g‰i lµ c∏ ng˘a hay h∂i m∑.
Loµi c∏ nµy c„ nhi“u Æ∆c Æi”m r†t thÛ vfi, mÍi c∏c em cÔng t◊m hi”u.

B¨i Ưng
C∏ ng˘a c„ ki”u b¨i “chºng giËng ai”.
ChÛng kh´ng b¨i nªm ngang nh≠ c∏c loµi
c∏ kh∏c mµ lπi b¨i Ưng. Chi’c Æu´i cÒa
chÛng khi b¨i cong l™n, uËn äo m“m
mπi nh≠ chi’c m∏i chÃo quπt n≠Ìc Æ»y
m◊nh c∏ ng˘a v“ ph›a tr≠Ìc. Khi c∏
ng˘a nghÿ ng¨i, chi’c Æu´i trÎ thµnh mÈt
chi’c neo b∏m vµo c∏c nh∏nh san h´
hay c· bi”n.

“M∏y hÛt ”
C∏ ng˘a ®n c∏c ÆÈng vÀt phÔ du nh· bä trong n≠Ìc. ChÛng kh´ng c„ r®ng, mi÷ng
lπi c„ dπng Ëng n™n mÁi khi ®n mÂi, chÛng chÿ c«n hÛt con mÂi nh· bä vµ nuËt
thºng vµo bÙng lµ xong.

BË cÚng bi’t... ÆŒ Chung thu˚

C„ lœ c∏ ng˘a Æ˘c lµ ´ng bË bi’t “ÆŒ” duy
nh†t tr™n th’ gian nµy. C∏c ´ng bË c∏ ng˘a
ÆŒ con nh≠ th’ nµo nhÿ? Th˘c ch†t, mÁi c∏
ng˘a Æ˘c c„ mÈt tÛi †p tr¯ng Î bÙng. ß’n
mÔa sinh s∂n, c∏ ng˘a c∏i sœ ÆŒ tr¯ng vµo
chi’c tÛi nµy. Kho∂ng hai tu«n sau, chi’c tÛi
mÎ ra vµ tıng ÆÓt c∏ con Æ≠Óc c∏ ng˘a bË
th∂ vµo n≠Ìc. Nh˜ng chÛ c∏ t› hon tuy mÌi
ra ÆÍi nh≠ng r†t kh·e mπnh. ChÛng c„ th”
b¨i lÈi, bæt mÂi vµ lµm quen vÌi m´i tr≠Íng
sËng ngay lÀp t¯c.
C∏ ng˘a th≠Íng sËng ÆÈc th©n.
ChÛng chÿ k’t Æ´i vµo mÔa sinh
s∂n. Tuy vÀy, chÛng r†t chung
thÒy vÌi ng≠Íi bπn ÆÍi cÒa m◊nh.
N’u chºng may mÈt trong hai bfi
bæt ho∆c bfi ch’t, con cfln lπi ph∂i
m†t r†t l©u sau mÌi t◊m Æ≠Óc
ng≠Íi “bπn t©m t◊nh”. ßi“u nµy lµm
cho nguÂn c∏ ng˘a trong t˘ nhi™n
d‘ bfi cπn ki÷t h¨n n’u bfi con ng≠Íi
Æ∏nh bæt nhi“u.

Vi÷t Nam c„ 7 loµi c∏ ng˘a. H«u h’t c∏c loµi nµy Æ“u Æang
bfi Æ∏nh bæt Æ” lµm thuËc.

26
Rıng Xanh
 V≠Ín quËc gia cÒa em

C´n ß∂o «
Hµ NÈi

Vi™n ng‰c xanh tr™n bi”n

TP. HÂ Ch› Minh
V≠Ín quËc gia
C´n ß∂o

C´n S¨n

ChÛ th›ch

Rπn san h´

Khu b¨i l∆n

Khu v˘c c„ c∏ heo

H∂i Æ®ng

Rıng ngÀp m∆n

ô ph›a ß´ng Nam cÒa TÊ quËc c„ mÈt vÔng qu«n Æ∂o nÊi
l™n gi˜a m∆t bi”n kh¨i bao la. N¨i †y c„ 14 hfln Æ∂o nªm Nhµ tÔ C´n ß∂o

qu©y qu«n “´m †p” nhau vµ ch¯a Æ˘ng c∂ mÈt kho tµi S©n bay

nguy™n thi™n nhi™n v´ cÔng qu˝ gi∏. ß„ ch›nh lµ C´n ß∂o - Khu v˘c rÔa bi”n sinh sËng
mÈt trong sË ›t nh˜ng v≠Ín quËc gia tr™n bi”n cÒa n≠Ìc ta.
ßi”m quan s∏t chim

Rıng nhi÷t ÆÌi - tı Æÿnh nÛi cao xuËng Æ∏y bi”n s©u
C´n ß∂o lµ n¨i quy tÙ nhi“u ki”u
h÷ sinh th∏i kh∏c nhau, c„ c∂
h÷ sinh th∏i cπn nh≠ rıng m≠a
nhi÷t ÆÌi tr™n nÛi, h÷ sinh th∏i
chuy”n ti’p gi˜a Ɔt vµ n≠Ìc
nh≠ rıng ngÀp m∆n vµ c∏c h÷
sinh th∏i d≠Ìi bi”n nh≠ rπn c·
bi”n vµ rπn san h´. MÁi h÷ sinh
th∏i nµy lµ chi’c n´i nu´i d≠Ïng vµ sinh s∂n cÒa hµng
ngµn loµi sinh vÀt khi’n C´n ß∂o trÎ thµnh ng´i nhµ cÒa
v´ vµn sinh vÀt cπn vµ sinh vÀt bi”n. S˘ phong phÛ, Æa
dπng cÒa C´n ß∂o c„ th” v› vÌi s˘ giµu c„ cÒa nh˜ng
c∏nh rıng nhi÷t ÆÌi tr∂i dµi tı Æÿnh nÛi cao xuËng tÀn
Æ∏y bi”n s©u.

27
Rıng Xanh
 V≠Ín quËc gia cÒa em

Nhµ hÈ sinh cÒa rÔa bi”n

C´n ß∂o lµ vÔng c„ nhi“u rÔa bi”n nh†t Î Vi÷t
Nam, chÒ y’u lµ hai loµi rÔa xanh (v›ch) vµ ÆÂi
mÂi. C¯ vµo kho∂ng th∏ng 4 Æ’n th∏ng 11 hµng
n®m c„ mÈt s˘ ki÷n c˘c k˙ †n t≠Óng di‘n ra tr™n
c∏c b∑i c∏t ven Æ∂o. ß„ lµ hµng tr®m chÛ rÔa mã
◊ πch l™ m◊nh tr™n c∏t t◊m n¨i ÆŒ tr¯ng. Sau
kho∂ng hai th∏ng, tı mÁi Ê tr¯ng, hµng tr®m chÛ
rÔa con mÌi nÎ sœ bÌi c∏t ngoi l™n vµ tıng Ƶn,
tıng Ƶn lÛt cÛt käo nhau v“ ph›a Æπi d≠¨ng.

S„c mun C´n ß∂o - c´ nµng nh› nh∂nh

Loµi s„c nµy chÿ c„ duy nh†t Î V≠Ín quËc gia C´n ß∂o. ChÛng c„ th©n h◊nh nh·
bä vµ bÈ l´ng Æen m≠Ót nh≠ nhung. H«u h’t s„c mun sËng Î hfln Æ∂o lÌn nh†t cÒa
V≠Ín quËc gia, Æ„ lµ Æ∂o C´n S¨n.

Nh˜ng “n
nµng ti™n c∏” cuËi cÔng
Tr∏i vÌi th©n h◊nh to lÌn, n∆ng n“ cÒa m◊nh,
bfl bi”n b¨i l≠Ón r†t nhã nhµng trong nh˜ng
th∂m c· bi”n. ChÛng dµnh h«u h’t thÍi gian
Æ” ki’m ®n v◊ mÁi ngµy chÛng ®n tÌi vµi y’n
c· bi”n. CuÈc sËng cÒa loµi bfl bi”n bfi Æe doπ
bÎi c∏c hoπt ÆÈng Æ∏nh bæt cÒa con ng≠Íi.
ChÛng cfln lπi r†t ›t vµ chÿ xu†t hi÷n Î hai
vÔng bi”n C´n ß∂o vµ PhÛ QuËc.

Nh˜ng d†u t›ch lfific

ch sˆ
TÌi C´n ß∂o ngµy nay, chÛng ta cfln c„ th” th®m lπi nh˜ng c®n h«m chÀt chÈi vÌi
c∏nh cˆa sæt n∆ng n“ cÒa nhµ tÔ C´n ß∂o. ß„ lµ n¨i Æ∑ giam gi˜, tra t†n bi’t bao
chi’n s‹ anh hÔng C∏ch Mπng trong suËt hai cuÈc kh∏ng chi’n chËng Ph∏p, chËng
M¸ tr≠Íng k˙ cÒa d©n tÈc.

Du lfific
ch sinh th∏i
Vµ cuËi cÔng, bπn Æıng qu™n nhä.
C´n ß∂o ch›nh lµ mÈt n¨i l˝ t≠Îng
Æ” chÛng m◊nh tham quan vµ h‰c h·i
tı thi™n nhi™n Ɔy. Bπn th›ch b¨i l∆n
ngæm san h´, quan s∏t thÛ, chim,
hay xem rÔa ÆŒ tr¯ng? Nµo, h∑y t◊m
cho m◊nh mÈt c¨ hÈi Æ” kh∏m ph∏.

28
Rıng Xanh
 C∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng
Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc
m´i tr≠Íng Hoµng LI™n m´i tr≠Íng Hµ Giang
VQG Hoµng Li™n Khu BTTN Du Giµ

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Hµ NÈi
m´i tr≠Íng S¨n La Thµnh phË Hµ NÈi

Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc nhÀn th¯c b∂o tÂn
m´i tr≠Íng Tam ß∂o Hπ Long - C∏t Bµ
VQG Tam ß∂o
Hµ NÈi

Ch≠¨ng tr◊nh GDMT

B∏i Tˆ Long
Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc VQG B∏i Tˆ Long
m´i tr≠Íng PÔ Lu´ng
Khu BTTN PÔ Lu´ng
Ch≠¨ng tr◊nh GDMT
Xu©n ThÒy
VQG Xu©n ThÒy
Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao
nhÀn th¯c b∂o tÂn CÛc
Ph≠¨ng-VQG CÛc Ph≠¨ng
Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc
m´i tr≠Íng Phong Nha
VQG Phong Nha
Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc
m´i tr≠Íng PÔ M∏t
VQG PÔ M∏t
Chi hÈi B∂o tÂn thi™n
nhi™n Hu’
Tÿnh Thıa Thi™n Hu’

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng Bπch M∑
VQG Bπch M∑
Ch≠¨ng tr◊nh GDMT
Ch≠ Mom Ray
VQG Ch≠ Mom Ray

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng Yok ß´n TP. H Ch› Minh
VQG Yok ß´n Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc
m´i tr≠Íng Hfln Mun
KBT bi”n Vfinh Nha Trang

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng C∏t Ti™n m´i tr≠Íng C´n ß∂o
VQG C∏t Ti™n VQG C´n ß∂o

29
Rıng Xanh
 S¯ gi∂ Rıng Xanh

H i ÷ p ≠ Ì c h flflaa b ◊ n h
Tr∂i qua chuy’n du lfificch “h
hÛ v›a” Î thµnh phË. B∏c g†u ki”m l©m h∏o h¯c trÎ v“ rıng, Æfifin
nh
bÙng sœ k” ngay c©u chuy÷n cÒa m◊nh cho nh˜ng ng≠Íi bπn. Nh≠ng vıa ch©n ≠Ìt ch©n r∏o
v“ tÌi v®n phfl
fln
ng, b∏c Æ∑ nhÀn ngay mÈt cÛ Æi÷n thoπi kh»n c†p tı mi“n Trung.

30
31
32
33
 Trang C©u lπc bÈ

Ph∏t hi÷n thÛ vfi

v“ lÓi ›ch cÒa ph†n hoa
GiÛp t◊m ra thÒ phπm
MÈt l«n, c∂nh s∏t thµnh phË V¨-ni-d¨ (n≠Ìc ≥) th»m v†n mÈt ÆËi
t≠Óng nghi v†n v“ tÈi gi’t ng≠Íi. Y kh®ng kh®ng chËi c∑i rªng
ch≠a bao giÍ Æ’n n¨i x∂y ra vÙ ∏n vµ ch›nh lÛc Æ„ y Æang leo
nÛi Î mÈt vÔng nÛi Æ∏ tr‰c. Tuy nhi™n, mÈt gi∏o s≠ ngµnh tÈi
phπm h‰c Æ∑ cπo Æ’ Òng cÒa y l†y ra 1 gam bÔn cfln s„t lπi
(m∆c dÔ Æ∑ bfi c‰ rˆa Æ” phi tang). Ph©n t›ch chÁ bÔn ›t ·i
nµy, ng≠Íi ta Æ∑ t◊m th†y ph†n cÒa mÈt loµi hoa chÿ m‰c tπi
Æ«m l«y n¨i x∂y ra vÙ ∏n. Th’ lµ kŒ gi’t ng≠Íi h’t Æ≠Íng
chËi c∑i.
GiÛp c∏c nhµ m´i tr≠Íng
H¨n 20 n®m tr≠Ìc, l«n Æ«u ti™n c∏c nhµ khoa h‰c Î ßπi h‰c C´-
l´m-bi-a, n≠Ìc M¸, Æ∑ nghi™n c¯u vµ ph∏t hi÷n ra rªng ph†n cÒa c∏c c©y hoa ven trÙc lÈ
giao th´ng th≠Íng c„ ch¯a nhi“u ch◊ h¨n ph†n hoa Î c∏c vÔng c∏ch xa n¨i xe cÈ Æi lπi. Nh≠
vÀy, ph†n hoa cÚng lµ mÈt ti™u ch› cho chÛng ta bi’t m¯c ÆÈ ´ nhi‘m cÒa kh´ng kh› Ɔy c∏c
bπn π.
VÚ HÂng ß®ng
LÌp 10A10, Tr≠Íng THPT Nho Quan B, Ninh B◊nh

Ve vŒ và ve
C∏i và lÈn ng≠Óc
ßu´i voi Æi tr≠Ìc
C∏i vfli Æi sau
RÔa vµng chπy mau
Th· n©u chÀm chπp
Chfi quπ s∆c sÏ
Chfi c´ng mµu Æen
B∏c hÊ y’u hÃn
H≠¨u sao hung ∏c
34
VÃ
Ai Æ’n rıng xanh
NhÌ Æıng ch∆t ph∏
ChÌ dÔng sÛng n∏
Nhi“u nh†t t™ gi∏c S®n bæt Æem Æi
Qu˝ hi’m loµi cfl ChÛng t´i nhÌ ghi
Con ki’n mÀp to C´ng ng≠Íi b∂o v÷
B∏c g†u nh· bä Bµi và t´i k”
Chfi kh≠Ìu l∆ng lœ Xin dıng tπi Æ©y
Nai vµng h„t hay Hãn lπi mÈt ngµy
Tr®n mÈt gang tay T´i sœ k” ti’p
Nh›m dµi th≠Ín th≠Ót Th´i xin tπm bi÷t
Chim sËng d≠Ìi n≠Ìc C∏c bπn rıng xanh.
C∏ ÆÀu tr™n cµnh
Phan Nguy‘n ThÙc Tr©m
LÌp 9B, Tr≠Íng THCS ߯c PhÊ, ߯c PhÊ, L©m ßÂng
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

Ai cÚng bi’t
MÈt l«n trong giÍ h‰c
C´ g‰i em h·i rªng:
" C„ th” cho c´ bi’t
C´ng vi÷c mã em ch®ng?"

NgÀp ngıng em kh´ng n„i C´ l™n ti’ng l«n hai

V◊ c∏c bπn hay c≠Íi RÂi ´n tÂn khœ nhæc
Mã em ai cÚng bi’t C∂ lÌp im ph®ng phæc
C´ h·i em kh´ng vui Em l∆ng lœ nh◊n c´

ChÓt c„ bπn cuËi bµn " N’u kh´ng c„ nh˜ng ng≠Íi Ai lµ ng≠Íi d‰n dãp
" Th≠a c´ lµm quät r∏c" Nh≠ mã bπn c∏c em Cho kh´ng kh› trong lµnh
C∂ lÌp c≠Íi xao x∏c C∏c em thˆ ngh‹ xem Cho Æ≠Íng phË th™m xanh
N≠Ìc mæt em nh· dµi ß≠Íng phË sao sπch Æãp Cho c∏c em ca h∏t".
V≠¨ng Thfi Énh
Th´n Pµ D†u Thµnh M¸, Nam Giang, Qu∂ng Nam

Kh´ng bi’t lµm sao?

Nhµ ch∏u Î b™n rıng. BË mã ch∏u trÂng rıng v†t v∂ læm. Nh˜ng c©y keo, sao vµ bÍi
lÍi trÂng Æ≠Óc g«n n®m n®m mµ th©n mÌi chÿ to bªng c∏i ph›ch th´i. Th’ mµ hµng ngµy
ch∏u v…n th†y c„ ng≠Íi chÎ nh˜ng khÛc gÁ to bªng c∏i nong, c∏i nia Æi tı trong rıng
ra. Ch∏u h·i bË nh˜ng c©y gÁ to nh≠ th’ th◊ n„ bao nhi™u tuÊi. BË ch∏u b∂o ›t nh†t lµ
bËn, n®m chÙc tuÊi rÂi. N’u nh˜ng ng≠Íi kia c¯ ti’p tÙc ph∏ rıng th◊ c©y sao lÌn kfip?
Ch∏u mong c∏c chÛ ki”m l©m ra tay ng®n ch∆n Æ” mµu xanh cÒa rıng Æ≠Óc xanh m∑i.
L™ Minh Ng‰c
LÌp 4A, Ti”u h‰c T≠ Ngh‹a, huy÷n C∏t Ti™n, tÿnh L©m ßÂng

35
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

ßi c†y
LÚ qua rÂi, em Æi c†y mπ non
N©ng l∏ m·ng m¨ mÔa vµng tr‹u hπt.
Ng‰n gi„ qu™ Æ…m h≠¨ng ÆÂng th¨m ng∏t
NÁi nh‰c nhªn th†m n∆ng b∏t c¨m ngon.

ß’n l©m tr≠Íng, tπm bi÷t phË l™n non

ChÂi ≠¨m ghäp, c†y m´ nh©n giËng mÌi.
C∏nh rıng th≠a kh∏t m«m nªm chÍ ÆÓi
T∏n sÂi non, con s∏o sÀu g‰i b«y.

ßãp cho ÆÍi, ng≠Íi Æi c†y ng‰c trai
Vi™n s·i nh· c„ bao Æi“u m¨ ≠Ìc
S„ng m∑i ÆÔa, ∏o vıa kh´ lπi ≠Ìt
Thuy“n chflng chµnh, tha thi’t mÈt chÔm th¨.
Th≠¨ng bi”n nghÃo, em Æi c†y san h´
Cµnh ghäp mÌi gˆi vµo vÔng cπn ki÷t
Ngµn nÙ hÂng nhÛ ra tı bi”n bi’c
K’t thµnh vflng nguy÷t qu’ Æ∂o qu™ em.
ßinh V®n T≠, Gi∏o vi™n Tr≠Íng ti”u h‰c Vπn Gi∑ 2,
Vπn Ninh, Kh∏nh Hfla

Chi“u nay nh≠ m‰i buÊi chi“u kh∏c,

tÙi t´i ÆÔa nghfich d≠Ìi ch©n ÆÂi, b™n
cπnh lµ Ƶn tr©u Æang thong th∂ g∆m
c·. TÙi t´i Æang ch¨i ÆuÊi nhau bÁng
c„ ti’ng sÛng nÊ vµ ti’ng ng≠Íi hfl hät
“N„ chπy ra ƪng ÆÂi, chπy ra ƪng ÆÂi
rÂi...”. MÈt con hoΩng vÙt lao qua tr≠Ìc m∆t
chÛng t´i. Ti’p Æ„ lµ hai ng≠Íi Ƶn ´ng Ưng tuÊi
v∏c sÛng ÆuÊi theo. §ng bäo ph÷ sΩng gi‰ng h·i: “£, chÛng mµy c„ th†y con hoΩng chπy
ƪng nµo kh´ng?” T´i nhanh tay chÿ l™n Æÿnh ÆÂi. Hai ng≠Íi kia thÎ hÊn h”n nh≠ng v…n
ti’p tÙc hfl nhau “CË l™n, con nµy chæc kh´ng tho∏t nÊi Æ©u”. H‰ Æi rÂi, c∂ lÚ chÛng t´i c≠Íi
ph∏ ra. B‰n bπn nh◊n t´i b∂o “Mµy li“u th’, lÏ h‰ bi’t kh´ng ph∂i vÀy th◊ sao?”. “Ai mµ
bi’t nµo. Cho Æ∏ng ÆÍi h‰”, t´i th∂n nhi™n Æ∏p mµ trong lflng vui kh†p khÎi.
BÔi Thfi Hi’n
LÌp 11A, Tr≠Íng THPT D©n tÈc NÈi trÛ Ninh B◊nh

36
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

L µ n g b ™n s´
ng
Qua c©y c«u nµy rÂi sœ Æ’n lµng t´i
C∏i lµng nh· nhoi nªm tr™n tri“n Ɔt b∑i
S´ng v…n ch∂y vµ lµng t´i v…n vÀy
Chÿ c„ kh∏c mµu xanh khi Ɔt Æ∑ chuy”n mÔa

C∏i lµng c„ cÔng t´i tı k› ¯c tuÊi th¨

MÈt vÔng Ɔt hπ l≠u nÊi l™n tı doi c∏t
Nh˜ng ng≠Íi d©n tıng tha ph≠¨ng c«u th˘c
TrÎ v“ Æ©y tÙ h‰p b’n s´ng nµy
Lµng b™n s´ng s„ng vÁ d≠Ìi t«m tay
ß≠Íng ra b’n ræc Æ«y v· h’n
Tµu chuËi vÁ, nh˜ng Æ™m tr®ng hfl hãn
Nh˜ng con Æfl chÓt hi÷n lÛc sau m≠a ...
TuÊi chÛng t´i lÌn l™n t›nh bªng nh˜ng mÔa ng´ MÈt lµng qu™ s„ng n≠Ìc vÌi ri™ng m◊nh
Nh˜ng mÔa ng´ nhæc ng≠Íi Æi xa nhÌ v“ Ɔt b∑i
Ng´ c¯ lÌn vµ chÛng t´i cÚng vÀy
PhÔ sa l™n nghe Ɔt b∑i trÎ m◊nh
Lµng ven s´ng, nh˜ng kÿ ni÷m t≠¨i xanh
Ng´ n’p luÈc ng‰t ngµo, b’p lˆa hÂng khu´n m∆t
Th†p tho∏ng nh˜ng ng´i nhµ, th†p tho∏ng tµu chuËi mÀt
Trai g∏i lÌn l™n, d˘ng vÓ g∂ chÂng ...
Lµng b™n s´ng rÂi lπi sœ th™m Æ´ng
MÔa n≠Ìc xuËng, doi c∏t dµi th™m n˜a
Ai Æ∑ qua, ai Æ’n rÂi cfln nhÌ?
B∑i PhÛc X∏, ß™ S´ng HÂng / 1995-2002
Ts. Phπm V®n T◊nh, Vi÷n Ng´n ng˜ h‰c

C©u lπc bÈ “Em y™u rıng xanh qu™ em”

Ngµy 20/12/2005, C©u lπc bÈ "Em y™u rıng xanh qu™ em" Æ∑ Æ≠Óc thµnh lÀp tπi Tr≠Íng
THCS Thµnh Minh, x∑ Thπch Thµnh, tÿnh Thanh Ho∏. ß©y lµ ÆÈi t◊nh
nguy÷n Æ«u ti™n Æ≠Óc thµnh lÀp vÌi s˘ tham gia Æ«y hµo h¯ng
vµ nhi÷t t◊nh cÒa c∏c bπn h‰c sinh x¯ Thanh. C∏c thµnh
vi™n cÒa c©u lπc bÈ sœ Æ≠Óc trang bfi c∏c ki’n th¯c
c«n thi’t vµ trÎ thµnh nh˜ng tuy™n truy“n vi™n t›
hon tÌi c∏c b∂n lµng, th´n x„m giÛp m‰i
ng≠Íi hi”u h¨n v“ t«m quan tr‰ng cÒa
rıng. Th«y L™ V®n Tri÷u, tÊng phÙ tr∏ch
ßÈi cÒa tr≠Íng cho bi’t: “ß©y lµ mÈt
trong nh˜ng hoπt ÆÈng thi’t th˘c vµ ˝
ngh‹a mµ l¯a tuÊi c∏c em c„ th” tham gia
Æ” g„p ph«n b∂o v÷ rıng xanh qu™ h≠¨ng”.
Trung t©m Gi∏o dÙc Thi™n nhi™n

37
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

on g ≠Ìc cÒa
C∏c bπn π, nh˜ng ai Æ∑ tıng tho∏t ch’t mÈt

n
M
g ˘ a
†u
l«n sœ cµng y™u m’n vµ tr©n tr‰ng cuÈc
sËng h¨n. TÌ lµ mÈt ng≠Íi nh≠ vÀy
Ɔy. ß’n giÍ, tÌ v…n kh´ng th” ngh‹
rªng m◊nh lπi may mæn cfln sËng

g
s„t vµ ngÂi Æ©y k” lπi cho c∏c
bπn c©u chuy÷n cÒa m◊nh.
C©u chuy÷n cÒa tÌ bæt Æ«u
vµo mÈt ngµy Æ«u n®m 2002,
khi tÌ Æang Æi trong rıng th◊
Æ∏nh h¨i th†y c„ mÔi th¯c ®n
h†p d…n. TÌ th«m ngh‹ Æ©y qu∂ lµ
mÈt ngµy may mæn n™n vÈi v∑ l«n theo
h≠Ìng c„ th¯c ®n. Tr≠Ìc mæt tÌ hi÷n ra mÈt
lËi mfln hãp vıa ÆÒ Æ” mÈt m◊nh tÌ Æi qua. Chµ! C¯ theo lËi nµy mµ Æi, dπi g◊ ph∂i chui rÛc
cho m÷t. ßang mi™n man t≠Îng t≠Óng v“ b˜a ®n ngon lµnh sæp Æ≠Óc chän no n™ th◊ "ph˘t",
sÓi d©y b…y thflng l‰ng bªng d©y c∏p th›t ch∆t l†y tay tr∏i cÒa tÌ v›t l™n ng‰n c©y cao. TÌ
ho∂ng qu∏, cË vÔng v…y Æ” tho∏t th©n, nh≠ng cµng vÔng v…y sÓi d©y c∏p cµng si’t ch∆t vµo
cºng tay, cæt Ưt da thfit lµm m∏u ch∂y Æ«m Æ◊a. TÌ gµo l™n c«u c¯u nh≠ng chºng c„ ai Æ’n
c¯u tÌ c∂. ßÛng lÛc Æ„, ba ng≠Íi Ƶn ´ng xu†t hi÷n. TÌ mıng ph∏t kh„c l™n v◊ ngh‹ rªng
cuËi cÔng ´ng trÍi cÚng rÒ lflng th≠¨ng m◊nh. Nh≠ng c∏c bπn c„ bi’t kh´ng, thÀt trÌ tr™u,
h‰ chºng c¯u tÌ th◊ th´i lπi cfln vui ra m∆t. Ba g∑ Æ„ dÔng c©y sµo to vµ dµi c„ sÓi d©y c∏p
thflng l‰ng Î Æ«u, cË t◊m c∏ch Æ≠a sÓi d©y Æ„ vµo hai ch©n vµ tay cfln lπi cÒa tÌ käo c®ng ra.
TÌ lfim ng≠Íi Æi, ch©n tay m“m nhÚn nh≠ bfi rÛt h’t g©n, chºng nh†c l™n nÊi. TÌ bfi nhËt vµo
mÈt c∏i r‰ sæt rÂi Æ≠a Æi, cÚng chºng bi’t lµ Æi Æ©u n˜a bÎi h◊nh nh≠ lÛc Æ„ tÌ Æ∑ ng†t lfim
th◊ ph∂i. ß’n khi nghe ti’ng ch„ sÒa, tÌ chu’nh cho∏ng nˆa tÿnh nˆa m¨, chÿ tho∏ng th†y
h‰ Æang c«m Ëng ti™m (sau nµy tÌ mÌi bi’t Æ„ lµ thuËc m™ mµ b‰n thÓ s®n ti™m vµo tÌ Æ“
phflng bfi ph∏t hi÷n). TÌ ngh‹ ÆÍi m◊nh th’ lµ xong.
***
Tÿnh dÀy, tÌ th†y m◊nh Æang Î mÈt khu v≠Ín lπ. ß„ lµ v≠Ín cÒa mÈt trπm ki”m l©m. TÌ
ph∏t hi÷n ra Æi“u nµy bÎi tÌ nh◊n th†y bËn chÛ m∆c trang phÙc ki”m l©m gi∂i ba g∑ kia Æi.
TÌ g∆p th™m ba anh bπn g†u kh∏c cÔng c∂nh ngÈ. C∂ bËn anh em chÛng tÌ Æ“u lµ "th≠¨ng
binh", kŒ cÙt tay tr∏i, ng≠Íi m†t tay ph∂i. B‰n tÌ buÂn læm nh≠ng v…n an Òi nhau lµ dÔ sao
m◊nh v…n cfln may mæn h¨n r†t nhi“u ng≠Íi bπn x†u sË kh∏c. KŒ th◊ bfi xŒ thfit Æ” lµm mÂi
nhÀu cho c∏c Æ÷ tˆ cÒa l≠u linh, kŒ th◊ bfi Æem nhÂi lµm Æ trang tr›. Vµ Æau ÆÌn cÔng c˘c
nh†t c„ lœ ph∂i k” Æ’n nh˜ng bπn g†u bfi ng≠Íi ta nu´i nhËt Æ” l†y mÀt. Kh´ng bi’t bao giÍ
h‰ mÌi tho∏t Æ≠Óc ki’p tÔ Æµy nh≠ vÀy.
GiÍ Æ©y chÛng tÌ chÿ c„ mÈt ≠Ìc muËn lÌn nh†t lµ Æ≠Óc trÎ v“ vÌi nÛi rıng. DÔ cuÈc
sËng sœ kh„ kh®n h¨n x≠a r†t nhi“u bÎi chÛng tÌ chºng cfln lµnh l∆n n˜a nh≠ng tÌ bi’t rıng
sœ ´m †p, chÎ che cho chÛng tÌ vµ xoa dfiu nh˜ng v’t th≠¨ng.
L≠¨ng Quang HÔng
D˘ ∏n MOSAIC Qu∂ng Nam
38
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

1. Chim c∏nh cÙt sËng Î c∂ hai

c˘c cÒa tr∏i Ɔt?
SAI. Chim c∏nh cÙt chÿ sËng
Î Nam C˘c mµ th´i.
2. M‰i con c´ng Æ“u bi’t xoà Æu´i?
SAI. Chÿ c„ c´ng trËng bi’t xoà Æu´i th´i. ChÛng xfle
Æu´i lµ Æ” “thu hÛt” c´ng m∏i Ɔy.
3. T†t c∂ c∏c chÛ ng˘a vªn Æ“u c„ bÈ l´ng giËng
nhau?
SAI. MÁi chÛ ng˘a vªn Æ“u c„ mÈt bÈ l´ng
Æ∆c tr≠ng, kh´ng ai giËng ai. ChÛng dÔng
c∏c vªn tr™n bÈ l´ng Æ” nhÀn dπng nhau
giËng nh≠ nhÀn dπng v©n tay Î loµi ng≠Íi
chÛng ta.
4. G†u C´-a-la Î §-xtr©y-li-a lµ mÈt loµi g†u?
SAI. ChÛng lµ mÈt loµi thÛ c„ tÛi.
5. La bË vµ la mã sinh ra la con?
SAI. La lµ con lai gi˜a lıa c∏i vµ ng˘a Æ˘c n™n la kh´ng th” sinh s∂n Æ≠Óc.
6. Loµi voi ch©u É (voi Î Vi÷t Nam) th◊ c∂ con Æ˘c vµ con c∏i Æ“u c„ ngµ?
SAI. Chÿ c„ voi Æ˘c Î loµi voi ch©u É mÌi c„ ngµ, cfln voi c∏i th◊ kh´ng.
7. Ti’ng k™u cÒa d’ ph∏t ra tı mi÷ng cÒa chÛng?
SAI. Ti’ng k™u mµ ta nghe Æ≠Óc cÒa d’ lµ do chÛng c‰ x∏t Æ´i c∏nh vµo nhau.
8. T™ gi∏c træng 2 sıng Î ch©u Phi c„ bÈ da mµu træng?
SAI. ThÀt ra, da cÒa chÛng c„ mµu Æen nh≠ng v◊ chÛng c„ c∏i mi÷ng rÈng n™n ng≠Íi ta g‰i
chÛng lµ “wide rhino”(t™ gi∏c mi÷ng rÈng), l©u d«n bfi Ɖc ch÷ch thµnh “white rhino” ngh‹a
lµ t™ gi∏c træng.
* wide vµ white: tı ti’ng Anh, Æ“u c„ phi™n ©m lµ “oai”
9. T†t c∂ c∏c loµi chim Æ“u lµm tÊ, †p tr¯ng vµ ch®m s„c con c∏i?
SAI. MÈt sË loµi, chºng hπn tu hÛ, t◊m vfit, bæt c´ tr„i cÈt
kh´ng t˘ lµm tÊ mµ chuy™n ÆŒ tr¯ng trÈm vµo tÊ chim kh∏c
rÂi ph„ m∆c cho chÛng †p tr¯ng vµ ch®m s„c chim con.

Du Tr‰ng ߯c
B1/2 Bµ Hom. Ph≠Íng 13, QuÀn 6, Thµnh phË H Ch› Minh

39
Rıng Xanh
 G≠¨ng s∏ng m´i tr≠Íng

Ng≠Íi ki”m l©m

c„ tµi n„i ti’ng chim
N’u c„ dfifip
p tÌi th®m V≠Ín quËc gia
Bπch M∑ (tÿnh Thıa Thi™n-Hu’),
hºn c∏c em sœ Æ≠Óc nghe k” v“ mÈt
ng≠Íi r†t Æ∆c bi÷t. ß„ lµ anh
Tr≠¨ng C∂m, mÈt c∏n bÈ ki”m
l©m m…n c∏n, h’t lfl fln
ng v◊ c´ng
vi÷c. Nh≠ng Æ∏ng th∏n phÙc
h¨n lµ anh †y c„ th” g‰i c∂
Æ µn c h i m b ay n g a n g q u a
dıng lπi vµ trfl chuy÷n vÌi
chÛng Ɔy. D≠Ìi Æ©y lµ
b¯c th≠ anh C∂m gˆi tÌi
chÛng ta, nh˜ng bπn Ɖc
Rıng Xanh.

“Anh lÌn l™n trong mÈt gia

Æ◊nh lµm ngh“ n´ng Î x∑ LÈc ßi“n,
huy÷n PhÛ LÈc, tÿnh Thıa Thi™n Hu’. VÔng qu™ anh Æfia h◊nh kh´ng thuÀn lÓi n™n bµ con
cfln r†t nghÃo vµ ph∂i sËng d˘a vµo rıng. TuÊi th¨ cÒa anh kh∏ v†t v∂ bÎi sau mÁi buÊi tan
lÌp anh ph∂i phÙ ba mã r†t nhi“u vi÷c nhµ. Ngµy †y, anh vµ bπn bà trong x„m hay vµo rıng
l†y cÒi, nghe ti’ng chim rıng h„t th†y th›ch thÛ læm. Anh gi∂ bÈ h„t theo, kh´ng ngÍ chÛng
cÚng sµ xuËng. NhÍ vÀy, anh ph∏t hi÷n ra m◊nh c„ n®ng khi’u bæt ch≠Ìc Æ≠Óc ti’ng mÈt sË
loµi chim. Sau nµy luy÷n tÀp anh c„ th” gi∂ gi‰ng Æ≠Óc th™m r†t nhi“u loµi n˜a. Nh≠ng hÂi
†y, anh g‰i chim cËt Æ” dÙ chÛng vµo b…y Æem b∏n th´i. Ngh‹ lπi th†y thÀt ®n n®n bÎi lµm
nh≠ vÀy m◊nh c„ kh∏c g◊ l©m t∆c Æ©u.
Nh≠ng Æ„ lµ chuy÷n cÚ, giÍ anh Æ∑ lµ mÈt c∏n bÈ ki”m l©m. Qua c´ng vi÷c hµng
ngµy, anh nhÀn th†y bµ con m◊nh cfln bi’t ›t v“ nh˜ng hÀu qu∂ sœ x∂y ra n’u c¯ ti’p tÙc vµo
rıng khai th∏c nh≠ b©y giÍ. Anh t˘ nhÒ m◊nh ph∂i ph†n Ɔu nhi“u h¨n n˜a Æ” trÎ thµnh
ng≠Íi c∏n bÈ ki”m l©m Æ≠Óc bµ con tin y™u, c„ vÀy mÌi khuy’n kh›ch Æ≠Óc bµ con cÔng
tham gia b∂o v÷ rıng qu™ h≠¨ng Æ≠Óc.
C∏c em π, sau anh lµ Æ’n th’ h÷ c∏c em Ɔy. C∏c em h∑y t◊m hi”u vµ tπo cho m◊nh t◊nh
y™u thi™n nhi™n ngay tı khi cfln ngÂi tr™n gh’ nhµ tr≠Íng nhä. RÂi c∏c em sœ th†y thi™n nhi™n
thÀt tuy÷t vÍi vµ thi™n nhi™n dπy cho ta bi’t bao nhi™u Æi“u mÌi lπ. Anh kh´ng c„ m„n quµ
g◊ c„ th” gˆi cho t†t c∂ c∏c em nh≠ng anh h¯a n’u c„ mÈt ngµy c∏c em Æ’n V≠Ín quËc gia

40
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ
Bπch M∑ n¨i anh c´ng t∏c, anh sœ d…n c∏c em Æi tham quan t◊m hi”u rıng vµ c∏c loµi chim
Î Æ©y. ChÛc c∏c em dÂi dµo s¯c khoŒ vµ h‰c gi·i.”

C©u chuy÷n b™n l“:

* NhÍ kh∂ n®ng bæt ch≠Ìc ti’ng chim, anh Tr≠¨ng C∂m Æ∑ nhi“u l«n giÛp c∏c nhµ khoa h‰c
ph∏t hi÷n vµ nghi™n c¯u c∏c loµi chim qu˝ cÒa V≠Ín quËc gia Bπch M∑. ß’n nay, anh c„
th” bæt ch≠Ìc vµ ph©n bi÷t Æ≠Óc ti’ng cÒa kho∂ng 45 loµi chim.
* Anh C∂m k” rªng trong mÈt l«n tu«n tra trong rıng, anh bæt g∆p mÈt c∂nh t≠Óng h’t s¯c
Æau lflng. C„ hai mã con nhµ khÿ m∆t Æ· bfi sa b…y. Khÿ mã bfi th≠¨ng n∆ng m∏u me ch∂y
khæp ng≠Íi, n≠Ìc mæt giµn giÙa nh≠ng v…n ´m ch∆t Ưa con nh· trong lflng. H◊nh ∂nh Æ„
Æ∑ thÀt s˘ lµm anh xÛc ÆÈng vµ m∑i m∑i kh´ng qu™n. Anh Æ∑ mang chÛng v“ nhµ ch®m s„c
vµ sau nµy th∂ lπi chÛng v“ rıng.

Rıng, x≠a Æ≠Óc v› nh≠ vµng

Rıng t≠¨i T≠¨i xanh c©y tr∏i, mu´n vµn thÛ chim.

xanh m∑i
Xanh c©y, xanh c· m‰i mi“n
M∑i xanh mµu l∏, tr∂i li“n n®m ch©u
Du Tr‰ng ߯c
B1/2 Bµ Hom. Ph≠Íng 13, QuÀn 6, Thµnh phË H Ch› Minh.
Chæc hºn bπn Æ∑ nhÀn ra bËn tı Æ«u ti™n cÒa 4 c©u th¨ ch›nh lµ t™n bµi th¨, cÚng lµ mÈt c©u
hoµn chÿnh Æ«y ˝ ngh‹a. Bπn c„ bµi th¨ nµo Æ∆c bi÷t nh≠ vÀy kh´ng? H∑y chia sŒ vÌi c∏c
bπn kh∏c cÒa m◊nh.

L∏ th≠ ngµy cu´› n®m

MÈt ngµy cuËi th∏ng 11 n®m 2005, ngoµi trÍi tıng ÆÓt gi„ mÔa Æ´ng
bæc käo v“ lπnh buËt. ƒy vÀy mµ kh´ng kh› trong v®n phflng Rıng
Ånh chÛ g†u con do Xanh thÀt †m ∏p, bÎi h´m †y Rıng Xanh nhÀn Æ≠Óc mÈt b¯c th≠ r†t Æ∆c
Em-ma chÙp tπi Lµo bi÷t cÒa mÈt bπn nh· ng≠Íi n≠Ìc ngoµi. C∏c em c„ muËn bi’t bπn †y Æ∑
vi’t g◊ trong b¯c th≠ kh´ng?
“Em t™n lµ Em-ma An-ÆÌt, 14 tuÊi. Em r†t c«n c∏c anh chfi giÛp ÆÏ! G«n
Æ©y gia Æ◊nh em Æi nghÿ Î Th∏i Lan vµ trong chuy’n Æi c„ ghä qua
n≠Ìc Lµo. H´m tham quan Î Lµo, em nh◊n th†y mÈt chÛ g†u ch„
cfln r†t nh· bfi nhËt trong mÈt c∏i cÚi. CÚi bä Æ’n m¯c chÛ ta
kh„ c„ th” Æi lπi Æ≠Óc. Chºng c„ th¯c ®n vµ n≠Ìc uËng cho chÛ,
mµ thÍi ti’t lÛc Æ„ thÀt n„ng. Em h·i th◊ Æ≠Óc bi’t chÛ chÿ Æ≠Óc
ra kh·i chuÂng mÁi tu«n mÈt l«n. Anh chfi c„ c∏ch nµo giÛp chÛ g†u
†y kh´ng?” Em-ma cÔng gia Æ◊nh trong
chuy’n tham quan
B¯c th≠ cÒa Em-ma Æ∑ Æ≠Óc chuy”n tÌi Hi÷p hÈi b∂o tÂn ÆÈng
vÀt hoang d∑ tπi Lµo. ô Æ„, c∏c nhµ b∂o tÂn sœ giÛp gi∂i tho∏t chÛ g†u con. ChÛng m◊nh
r†t n™n h‰c tÀp bπn g∏i †y ph∂i kh´ng c∏c em.

41
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

Nh◊n lπi cuÈc thi vœ tranh

"Tr∂ lπi
s˘ b◊nh y™n cho Loµi g†u"
Th∏ng 11/2005, cuÈc thi vœ tranh vÌi chÒ Æ“ “Tr∂ lπi s˘ b◊nh y™n cho loµi g†u” do Trung
t©m Gi∏o dÙc Thi™n nhi™n tÊ ch¯c Æ∑ ch›nh th¯c khäp lπi. CuÈc thi Æ∑ nhÀn Æ≠Óc s˘ h≠Îng
¯ng tham gia r†t nhi÷t t◊nh cÒa m‰i ng≠Íi tı khæp c∏c tÿnh, thµnh tr™n c∂ n≠Ìc, Æ∆c bi÷t
nh†t, c„ tÌi h¨n 90% sË bµi d˘ thi lµ cÒa l¯a tuÊi h‰c sinh chÛng m◊nh Ɔy.

Bom... tranh
ߨn vfi Æ«u ti™n gˆi bµi d˘ thi tÀp th” lµ Phflng Gi∏o dÙc huy÷n LÀp Thπch, tÿnh V‹nh PhÛc
vÌi h¨n 7000 bµi d˘ thi, mÎ Æ«u mÈt cuÈc “bom tranh” tı khæp n¨i dÈi v“.
7 ngh◊n...10 ngh◊n.
B≠u Æi÷n g‰i nhÀn b≠u ph»m.
20 ngh◊n...50 ngh◊n.
B≠u Æi÷n lπi g‰i.
60 ngh◊n... 70 ngh◊n.
Reng...Reng...chæc lπi b≠u Æi÷n g‰i rÂi.
80 ngh◊n, 85 ngh◊n. CuËi cÔng th◊ cÚng k’t thÛc. Ban tÊ ch¯c Æ∑ nhÀn Æ≠Óc 96.166 bµi d˘
thi tı 45 tÿnh, thµnh tr™n c∂ n≠Ìc.

Chπy Æua cÔng thÍi gian

C∏c em bi’t kh´ng, tı lÛc ph∏t ÆÈng cuÈc thi Æ’n khi c´ng bË gi∂i th≠Îng chÿ v·n vãn c„ 4
th∏ng. Qu∂ lµ mÈt khËi l≠Óng c´ng vi÷c khÊng l ÆËi vÌi ban tÊ ch¯c cuÈc thi. Tuy nhi™n,
s˘ Òng hÈ cÒa c∏c th«y c´ gi∏o vµ s˘ tham gia nhi÷t t◊nh cÒa c∏c em h‰c sinh tı khæp m‰i
mi“n Ɔt n≠Ìc Æ∑ cÊ vÚ tinh th«n r†t nhi“u cho ban tÊ ch¯c. DÔ ph∂i chπy Æua cÔng thÍi
gian Æ” soπn tranh, ph©n loπi, ghi t™n, li™n lπc c∏c ƨn vfi, mÍi cË v†n,v.v. nh≠ng m‰i vi÷c
cuËi cÔng v…n Ên Ɔy ch¯!

42
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

Ch†m tranh mÌi bi’t... gian nan

Ban gi∏m kh∂o dµnh suËt c∂ tu«n l‘ chÿ Æ” ph©n loπi vµ ch†m tranh mµ cÚng “v∑ m h´i
hÈt” ra Ɔy. Bµi d˘ thi nhi“u, mµ lπi ph∂i ch†m sao cho c´ng bªng bÎi n’u kh´ng sœ lµm
m†t Æi ni“m tin vµ hi v‰ng cÒa c∏c em nh≠ ch¨i †y. ßÛng lµ chºng h“ d‘ dµng!

Ai rinh gi∂i nh†t

CuËi cÔng th◊ ban gi∏m kh∂o cÚng Æ∑ ch‰n ra Æ≠Óc 22 tranh Æ” trao gi∂i c∏ nh©n vµ 3 ƨn
vfi xu†t sæc nh†t cho gi∂i tÀp th”. Em Mπc Ph≠¨ng Tr©m, h‰c sinh lÌp 7/10 Tr≠Íng THCS
L™ LÓi, TP. ßµ NΩng Æ∑ Æoπt gi∂i nh†t c∏ nh©n dµnh cho l¯a tuÊi U18.

L™n lfificch n®m mÌi

12 tranh trong sË c∏c tranh Æoπt gi∂i Æ∑ Æ≠Óc ban tÊ ch¯c l˘a ch‰n Æ” in bÈ lfich treo t≠Íng
n®m mÌi 2006 vµ ph©n ph∏t tÌi m‰i mi“n Ɔt n≠Ìc. Th’ lµ mÈt l«n n˜a, t∏c ph»m cÒa c∏c
bπn lπi th˘c hi÷n mÈt s¯ m÷nh cao c∂ lµ k™u g‰i m‰i ng≠Íi cÔng tham gia “tr∂ lπi s˘ b◊nh
y™n cho loµi g†u”. O∏ch ra trfl Ɔy ch¯!

Trong thÍi gian tÌi, Rıng Xanh sœ l«n l≠Ót Æ®ng c∏c tranh xu†t sæc, k” c∂ nh˜ng tranh kh´ng
Æoπt gi∂i tr™n b◊a 3. N’u bπn lµ mÈt trong nh˜ng ng≠Íi d˘ thi, h∑y Æ„n Ɖc Rıng Xanh vµ
xem c„ tranh cÒa m◊nh Î Æ„ kh´ng nhä.

43
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

K’t qu∂ cuÈc thi

Gi∂i nh†t: 1. Mπc Ph≠¨ng Tr©m, lÌp 7/10, Tr≠Íng THCS L™ LÓi, quÀn NgÚ Hµnh, TP ßµ NΩng; 2. Nguy‘n H∂i
Ch©u, Tr≠Íng ti”u h‰c Ph≠¨ng Trung, x∑ Ph≠¨ng Trung, ßoan HÔng, tÿnh PhÛ Th‰.
Gi∂i nh◊: 1. Hoµng Xu©n H≠Îng, gi∏o vi™n tr≠Íng THCS T©n Khang, N´ng CËng, Thanh Ho∏; 2. Nguy‘n Thfi
Ph≠¨ng Thu˝, lÌp 9A, tr≠Íng THCS H≠ng B◊nh, ph≠Íng H≠ng B◊nh, TP Vinh, Ngh÷ An; 3. L™ Thu˚ Ti™n, lÌp 9A,
Tr≠Íng THCS H≠ng DÚng, ph≠Íng H≠ng DÚng, Vinh, Ngh÷ An; 4. Tr«n Ti”u VÚ, h‰c sinh Tr≠Íng THCS Ch∏nh
H≠ng, 995 Phπm Th’ Hi”n, F5, Q8, tp HÂ Ch› Minh
Gi∂i ba: 1. VÚ Quang Duy, lÌp 5/3, Tr≠Íng ti”u h‰c Phπm HÂng Th∏i, 38 Nguy‘n Duy D≠¨ng, F8, Q5, TP HÂ
Ch› Minh; 2. V‚ Thfi Thu Hµ, lÌp 5/1, TruÍng Hermann Gmeiner, quÀn NgÚ Hµnh S¨n, TP ßµ NΩng; 3. Tr«n Thfi
M¸ Ti™n, lÌp 8A4, Tr≠Íng THCS Hai Bµ Tr≠ng, QuÀn 3, tp H Ch› Minh; 4. Nguy‘n Thfi HÂng Hπnh, Nhµ v®n ho∏
thi’u nhi Vi÷t ߯c, TP Vinh, Ngh÷ An; 5. Nguy‘n Thu Trang B, lÌp 9G, Tr≠Íng THCS Hµ Huy TÀp, TP Vinh, Ngh÷
An; 6. Hπ PhÛc H©n, gi∏o vi™n Tr≠Íng ti”u h‰c Bªng LÚng, huy÷n ChÓ ßÂn, tÿnh Bæc Kπn.
Gi∂i khuy’n kh›ch: 1. Nguy‘n Minh HÂng Huy, Nhµ thi’u nhi QuÀn 4, 27 T´n ß∂n, F13, Q4, TP HÂ Ch› Minh;
2. Th∏i T´ NhÀt Minh, lÌp 9/3, Tr≠Íng THCS Nguy‘n Du, Q1, TP H Ch› Minh; 3. Phπm Thu˙ Li™n, lÌp 9A9,
Tr≠Íng THCS PhÛ Hoµ, thfi x∑ ThÒ D«u MÈt, tÿnh B◊nh D≠¨ng; 4. Phπm Thanh TÛ, lÌp 8B, tr≠Íng THCS S¨n T©y,
Hµ T©y; 5. Nguy‘n Tµi Nh©n, lÌp 4/5, TruÍng ti”u h‰c Ch›nh Ngh‹a, Q5, TP H Ch› Minh; 6. Nguy‘n Thfi Ph≠¨ng
Thu˝, lÌp 9A, Tr≠Íng THCS H≠ng B◊nh, ph≠Íng H≠ng B◊nh, TP Vinh, Ngh÷ An; 7. Thi“u Anh Th∂o, lÌp 9P1,
tr≠Íng THCS Nguy‘n Du, 139 Nguy‘n Du, QuÀn 1, TP H Ch› Minh; 8. VÚ Hoµng, 27 T´n ß∂n, Ph≠Íng 13, quÀn
4, TP H Ch› Minh; 9. Tr«n Thfi Éi Nhi, lÌp 6/1, Tr≠Íng THCS Tr«n Hu˙nh, thfi x∑ Bπc Li™u, tÿnh Bπc Li™u; 10. L≠u
Thfi Minh Th∂o, Tr≠Íng M…u gi∏o ߯c Ngh‹a, sË 11 Phan ß◊nh PhÔng, TP Phan Thi’t, tÿnh B◊nh ThuÀn.
Gi∂i tÀp th”: 1. Tr≠Íng THCS Nguy‘n Du, 139 Nguy‘n Du, quÀn 1, TP H Ch› Minh; 2. Tr≠Íng Hermann-
Gmeiner ßµ NΩng, quÀn NgÚ Hµnh S¨n, TP ßµ NΩng; 3. Tr≠Íng THCS Hai Bµ Tr≠ng, ph≠Íng 8, quÀn 3, TP HÂ
Ch› Minh
Gi∂i th≠Îng dµnh cho ng≠Íi lÌn tuÊi nh†t: §ng Mπnh ߯c PhÛ, (71 tuÊi), 99 Hu˙nh ThÛc Kh∏ng, Pleiku, Gia
Lai,
Gi∂i th≠Îng dµnh cho ng≠Íi nh· tuÊi nh†t: Em ßoµn Nguy™n Minh (4 tuÊi), P.110 TÀp th” BÈ N´ng Nghi÷p,
L™ Gia ßfinh, quÀn Hai Bµ Tr≠ng, Hµ NÈi.

G†u nu´i t†n

c´ng ng≠Íi
M∆c dÔ vi÷c nu´i, nhËt g†u l†y mÀt kh´ng
Æ≠Óc ch›nh phÒ khuy’n kh›ch vµ Æang bfi d≠
luÀn l™n ∏n nh≠ng nhi“u hÈ gia Æ◊nh v…n cË t◊nh vi phπm. HÀu qu∂
lµ mÈt sË s˘ vi÷c r†t Æ∏ng ti’c Æ∑ x∂y ra:
* Ngµy 8-7-2005, em Nguy‘n V®n Duy, x∑ CÊ Nhu’, huy÷n Tı Li™m, Hµ NÈi sang nhµ chfi
Nguy‘n Thfi HÂng (cÔng x∑) h∏i rau. Duy lπi g«n chuÂng g†u nhµ chfi HÂng Æfinh cho g†u
®n th◊ bfi con g†u cæn Ưt mÈt c∏nh tay.
* Ngµy 7-10-2005, ´ng Tr«n Hoµng LÈc, chÒ ti÷m c¨m Song Hoµ, quÀn ThÒ ß¯c, TP. HÂ
Ch› Minh Æang cho hai con g†u ®n th◊ b†t ngÍ bfi chÛng t†n c´ng. Anh Thfinh, ch∏u ´ng LÈc
x´ng vµo Æfinh gi∂i c¯u cho ´ng nh≠ng kh´ng Æ≠Óc vµ cÚng bfi th≠¨ng mÈt c∏nh tay. §ng
LÈc Æ∑ ch’t sau Æ„.
NguÂn: C´ng An Nh©n d©n, sË 247, ngµy 27/7/2005 vµ sË 279, ngµy 11/10/2005
44
Rıng Xanh
 Rıng Xanh c≠Íi

☺ G≠¨ng tËt ☺ ßi“u ki÷n

C´ gi∏o: TÃo, em h∑y n™u
mÈt hµnh ÆÈng tËt v“ b∂o
v÷ ÆÈng vÀt hoang d∑?
TÃo: Th≠a c´, khi con
chuÈt cËng bfi sÀp b…y
cÒa bË em, em Æ∑ th∂ n„
ra ngay π!
C∂ lÌp: Ha! ha!
Du Tr‰ng ߯c - B1/2 Bµ Hom, ph≠Íng 13, quÀn 6
M›t: BË ¨i, sau nµy lÌn con sœ th∏m hi”m
Bæc C˘c
BË: TËt, con trai bË c„ ˝ ch› læm.
M›t: Nh≠ng bË ph∂i giÛp con
BË: Th’ con muËn bË giÛp nh≠ th’ nµo?
M›t: MÁi ngµy bË mua cho con hai c∏i kem
v◊ muËn tÌi Æ„ con ph∂i lµm quen vÌi c∏i
lπnh ngay tı b©y giÍ..
BË: !!!

☺ CÛm gµ
TP HÂ Ch› Minh ßµo Thfi V©n Anh
3
LÌp 6A THCS Ng‰c L≠¨ng, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh

C´ gi∏o: C∏c em c„ bi’t v◊ sao loµi gµ l´i

lam qu˝ hi’m Î n≠Ìc ta ngµy cµng bfi Æe
doπ tuy÷t chÒng kh´ng?
- Do nπn s®n bæn π!
- Do rıng bfi ch∆t ph∏ π!
- Do cÛm gµ H5N1 π
C´ gi∏o: ???
Du Tr‰ng ߯c - B1/2 Bµ Hom, ph≠Íng 13, quÀn 6

☺ Bªng g◊?
TP HÂ Ch› Minh

Th«y gi∏o: Nam, em ☺ TÊ ti™n

cho th«y bi’t mÈt sË v› Hai anh em Æang tham quan v≠Ín b∏ch thÛ
dÙ v“ c∏ch lµm tÊ cÒa Em: Khÿ c„ ph∂i lµ tÊ ti™n cÒa ng≠Íi kh´ng
c∏c loµi ÆÈng vÀt? h∂ anh?
Nam: Dπ, chim th≠Íng lµm tÊ bªng, bªng Anh: VÌ v»n, ai b∂o em th’.
r¨m, r∏c vµ c· kh´ π. Em: Em th†y c∏c bπn kh∏o nhau mµ.
Th«y gi∏o: ßÛng rÂi, cfln v› dÙ nµo kh∏c Anh: Em kh´ng th†y c´ h≠Ìng d…n vi™n
kh´ng? v≠Ín b∏ch thÛ n„i lµ n„ mÌi sinh Æ≠Óc c„
Nam: Th≠a th«y, chuÈt lµm tÊ bªng... s∏ch ba ngµy th´i µ?
vÎ π Em: \ nhÿ.
Th«y: !!! Nghi™m Thfi Thu H≠¨ng
Phπm Kim Khuy™n, LÌp 10A2, Tr≠Íng PTTH Nµ Hang LÌp 4A, Ti”u h‰c Ng‰c L≠¨ng A, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh
Tuy™n Quang

45
Rıng Xanh
 CÔng xem vµ Suy ng…m
K˙ tr≠Ìc

"ß∑ bi’t bao ng≠Íi qua n¨i Æ©y

Ng»ng nh◊n c∏i bi”n th†y hay hay
Ng´n ng˜ v®n phong Æ«y ÆÒ c∂
Mµ sao chºng "hi÷u" lπ lÔng thay"
Nguy‘n Thfi Hoµi
Gi∏o vi™n M«m non Thµnh Y™n, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏

"Sa Pa ¨i! ß’n bao giÍ Sa Pa c„ "B∂o v÷ m´i tr≠Íng
th” Xanh-Sπch-ßãp khi mµ chi’c Sa Pa xanh Æãp
c«u tr∏ch nhi÷m vµ ˝ th¯c ch≠a Lµ c©u lu´n nhæc
Æ≠Óc x©y nËi tı c¨ quan, trÙ sÎ, T†t c∂ m‰i ng≠Íi
Æ’n khu d©n c≠?" Nh≠ng ngh‹ n˘c c≠Íi
V≠¨ng ß®ng Th‰, lÌp 10/2 R∏c Æ©u nhi“u th’?
Tr≠Íng THPT Nam Giang, Qu∂ng Nam ƒy cfln ch≠a k”
Xe m∏y, c´ng n´ng
H’t Ưng lπi tr´ng
V“ Æ©y hÈi tÙ
ˇng k›nh chÌp vÈi
S˘ thÀt buÂn lflng
Ta nh˜ng tr´ng mong
Ngµy mai sπch h’t"
Nguy‘n H˜u H∂i, Gi∏o vi™n tr≠Íng THCS
Thµnh M¸, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏

Nh˜ng bπn Æ≠Óc t∆ng quµ:

1- BÔi Thfi Ph≠Óng, lÌp 10A7, THPT ßπi ßÂng, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 2- BÔi Thfi Thµnh, lÌp 10A6, THPT ßπi ßÂng, ¢n
Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 3- BÔi Thfi CÛc, lÌp 12A1, THPT ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 4- Nguy‘n Thfi B◊nh,
lÌp 9A1, THPT ßaklua, ßaklua, T©n PhÛ, ßÂng Nai; 5- BÔi T†t Thµnh, Th´n ßÂng Qu©n, CÛc Ph≠¨ng, Nho Quan, Ninh
B◊nh; 6- BÔi Thfi Nga, lÌp 12A1, THPT ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 7- ßinh Thfi Hoa, lÌp 11A, Tr≠Íng D©n
tÈc nÈi trÛ Ninh B◊nh, Ninh B◊nh; 8- Tr«n Thfi Ng©n, K8, L≠u Quang, Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 9- Qu∏ch Thfi
Sao, ÆÈi 6, x„m HÊ 1, Ng‰c L≠¨ng, Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 10- V≠¨ng ß®ng Th‰, lÌp 10/2, THPT Nam Giang, Qu∂ng
Nam; 11- BÔi Thfi Hªng B, lÌp 12A1, THPT ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 12- Nguy‘n Thfi Hoµi, gi∏o vi™n M«m
non Thµnh Y™n, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 13- Nguy‘n H˜u H∂i, gi∏o vi™n tr≠Íng THCS Thµnh M¸, Thπch Thµnh,
Thanh Ho∏; 14- L©m Thfi Li™n, lÌp 9B, THCS Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 15- Chu Tu†n Anh, lÌp 91, THCS NÛi
T≠Óng, T©n PhÛ, ßÂng Nai; 16- ßinh Thfi HÓi, lÌp 8A, THCS Thµnh Y™n, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 17- BÔi Thfi Hi’n,
lÌp 11A, THPT D©n tÈc nÈi trÛ Ninh B◊nh; 18- BÔi Thfi Nhi“m, lÌp 6C, THCS Y™n Nghi÷p, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh.

K ˙ n µ y : C∏c ph«n quµ

Æang chÍ nh˜ng lÍi b◊nh h†p
d…n vµ ˝ ngh‹a gˆi v“ tr≠Ìc
ngµy 15/07. Nµo, mÍi c∏c em.

46
Rıng Xanh
 HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p
Ph«n 1: Ch‰n c©u tr∂ lÍi ÆÛng
1- a 3. a 5. b 7. a 9. b
2. b 4. a, b, c, d, e 6. d 8. d 10. d

Ph«n 2: Ph©n loπi r∏c

M R∏c t∏i ch’: V· chai Pepsi, v· lon, hÈp s˜a Æ∆c, v· hÈp thfit hÈp, v· hÈp di÷t c´n
trÔng, v· tÛi bÈt gi∆t, v· chai M¸ H∂o, v· hÈp m◊ H∂o H∂o.
M Nh˜ng th¯ c„ th” dÔng lπi: BÛt ch◊, s∏ch V®n h‰c, ∏o r∏ch
M R∏c b· Æi: Kim ti™m, däp t´ng, lËp xe, mÚ nan, b„ng x◊, cËc vÏ, v· hÈp s˜a bªng gi†y
M Cho gia sÛc: X≠¨ng c∏, cuÈng rau, v· chuËi, t∏o.

Ph«n 3: C∂m ngh‹ cÒa em

Qua s∏ch b∏o vµ ti vi, em bi’t vi÷c xˆ l˝ r∏c th∂i lµ r†t kh„, xˆ l˝ r∏c ni l´ng lπi cµng
kh„ h¨n bÎi ni l´ng ph©n hÒy r†t chÀm. VÀy mµ l≠Óng r∏c ni l´ng th∂i ra ngµy cµng nhi“u,
nh†t lµ Î c∏c Æ´ thfi.
DÔng tÛi ni l´ng r†t thuÀn ti÷n nh≠ng ch›nh Æi“u nµy Æ∑ tπo n™n th„i quen kh´ng tËt
lµ ng≠Íi ta th≠Íng xuy™n sˆ dÙng tÛi ni l´ng Î m‰i n¨i. Ngay c∂ c∏c c´, c∏c chfi tr≠Ìc kia
th≠Íng x∏ch lµn Æi chÓ nay cÚng dÔng tÛi ni l´ng cho ti÷n vµ nhã.
ô Vi÷t Nam hi÷n nay, mÁi ngµy chÛng ta th∂i ra hµng tri÷u bao b◊ ni l´ng, mµ ph«n
lÌn bfi v¯t bıa b∑i g©y hπi cho m´i tr≠Íng vµ cho s¯c khoŒ. Theo em, Æ” c„ th” hπn ch’ Æ≠Óc
t◊nh trπng nµy m‰i ng≠Íi c«n ph∂i thay ÆÊi th„i quen sˆ dÙng tÛi ni l´ng. ChÛng ta c„ th”
gi∂m vi÷c th∂i tÛi ni l´ng bªng mÈt sË c∏ch, nh≠ Æ” ri™ng c∏c loπi tÛi ni l´ng, tÛi sπch Æ” dÔng
lπi vµ tÛi b»n Æ” Æ˘ng r∏c tr≠Ìc khi v¯t Æi, dÔng tÛi gi†y b◊a vµ l∏ Æ˘ng th˘c ph»m thay th’
tÛi ni l´ng. Ngoµi ra, mÁi ng≠Íi ph∂i t˘ gi∏c kh´ng v¯t r∏c bıa b∑i, chia sŒ kinh nghi÷m vµ
hi”u bi’t cÒa m◊nh v“ c∏c t∏c hπi cÒa vi÷c sˆ dÙng bao b◊ ni l´ng cho bπn bà vµ nh˜ng ng≠Íi
th©n trong gia Æ◊nh cÒa m◊nh.
ßinh Thfi Kim, lÌp 9A, THCS Thµnh Y™n, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏
C∏c bπn Æ≠Óc nhÀn ph«n th≠Îng:
1- Cao Thfi Xu©n, lÌp 8A, THCS Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 2- ßinh Thfi H≠ng, lÌp 8A, THCS Thµnh Y™n, Thπch
Thµnh, Thanh Ho∏; 3- ßinh Thfi Kim, lÌp 9A, THCS Thµnh Y™n, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 4- Nguy‘n Thfi LÙa, lÌp 8C,
THCS Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 5- ßÂng V®n Hi÷p, x„m B∂n Piπc, Qu∂ng Kh™, Ba B”. Bæc Kπn; 6- Nguy‘n
Thfi Hoa, lÌp 8A, THCS Minh Quang, B◊nh Xuy™n, V‹nh PhÛc; 7- Nguy‘n Thu˙ Dung, lÌp 9A, THCS M¸ Y™n, ßπi Tı,
Th∏i Nguy™n; 8- Tr«n Thfi Thu˝ Mai, lÌp 8A, THCS Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 9- BÔi Thfi H∂o, lÌp 10A5, THPT
ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 10- Tr«n Thfi H≠Íng, lÌp 8C, THCS Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 11-
Ki“u Thu Th≠¨ng, lÌp 8A4, THCS Ng‰c L≠¨ng, Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 12- BÔi Thfi H≠Íng, lÌp 9C, THCS VÚ L©m, Lπc
S¨n, Hoµ B◊nh; 13- BÔi Thfi CÛc, lÌp 12A1 THPT ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 14- Nguy‘n V®n Th¨m, lÌp
9A7, THCS Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 15- Nguy‘n Thfi Nguy÷t, lÌp 7A2, THCS HÓp Ch©u, Tam ß∂o, V‹nh
PhÛc; 16- Nguy‘n Thfi Kim Ng©n, lÌp 10A3, THPT Tam ß∂o, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 17- N´ng V®n Tr≠Îng, lÌp 10B2,
THCS Qu∂ng Kh™, B∂n Piπc, Qu∂ng Kh™, Ba B”, Bæc Kπn; 18- ßinh ThÙc Quy™n, lÌp 9C, THCS CÛc Ph≠¨ng, Nho
Quan, Ninh B◊nh; 19- ß∆ng Thfi Loan, lÌp 8B, THCS HÂ S¨n, HÂ S¨n, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 20- L™ V®n S¨n, lÌp 9A,
THCS PhÛ LÈc, Nho Quan, Ninh B◊nh; 21- Phπm Thfi T∏m, lÌp 9A7, THCS Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 22-
V≠¨ng Énh, THCS ßæc Pring-Pre, Nam Giang, Qu∂ng Nam; 23- L™ Lan Ph≠¨ng, lÌp 9B, THCS PhÛ LÈc, Nho Quan,
Ninh B◊nh.

47
Rıng Xanh
 HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p

Nhi÷t ÆÈ Î thµnh phË

cao h¨n
Î n´ng th´n

Vµo nh˜ng ngµy hà oi b¯c, n’u Æi tı thµnh

phË v“ c∏c lµng qu™, chÛng ta th≠Íng th†y m∏t mŒ
h¨n hºn. ßi“u g◊ Æ∑ khi’n nhi÷t ÆÈ kh´ng kh›
thµnh phË lπi cao h¨n Î n´ng th´n nh≠ vÀy?
MÈt trong nh˜ng nguy™n nh©n lµ do Î
thµnh phË c„ r†t nhi“u
nguÂn th∂i nhi÷t vµo
kh´ng kh› nh≠ xe m∏y, ´ t´,
lfl ÆËt tı nhµ m∏y, x› nghi÷p.
B™n cπnh Æ„, gπch, b™ t´ng cÒa c∏c c´ng tr◊nh x©y
d˘ng vµ Æ≠Íng nh˘a cÚng h†p thÙ b¯c xπ m∆t trÍi
tËt, n„ng l™n vµ to∂ nhi÷t vµo kh´ng kh›. Trong khi
Æ„, nhi÷t trong thµnh phË kh„ ph©n t∏n bÎi kh´ng
gian chÀt hãp vµ bfi che chæn, ao h vµ c©y cËi ›t, h«u
h’t m∆t Ɔt lπi bfi phÒ gπch, b™ t´ng ho∆c r∂i nh˘a.
Ng≠Óc lπi, Î n´ng th´n, c∏c nguÂn th∂i nhi÷t
nh©n tπo ›t h¨n Î thµnh phË. Nhi÷t d‘ ph©n t∏n h¨n
do kh´ng gian tho∏ng Æ∑ng, nhi“u c©y cËi vµ m∆t
n≠Ìc. M∆t Ɔt bËc h¨i tËt cÚng g„p ph«n lµm t®ng
ÆÈ »m vµ gi∂m nhi÷t ÆÈ trong kh´ng kh›.
C∏c nhµ khoa h‰c cho bi’t vµo mÔa hÃ,
kh´ng kh› thµnh phË c„ th” cao h¨n c∏c vÔng n´ng
th´n tı 20C Æ’n 60C Ɔy.

C∏c bπn Æ≠Óc nhÀn ph«n th≠Îng cÒa Rıng Xanh:

1- Chu Tu†n Anh, lÌp 91, THCS NÛi T≠Óng, T©n PhÛ, ßÂng Nai; 2- PhÔng Thfi Hoµ, lÌp 9B, THCS Tr«n H≠ng ßπo, Ki’n
An, H∂i Phflng; 3- BÔi Thfi H≠Íng, lÌp 9C, THCS VÚ L©m, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 4- BÔi Thfi CÛc, lÌp 12A1, THPT ßπi ßÂng
¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 5- ßinh ThÙc Quy™n, lÌp 9C, THCS CÛc Ph≠¨ng, Nho Quan, Ninh B◊nh; 6- Nguy‘n V®n
Tu†n Anh, PTCS Vπn Y™n, V©n ßÂn, Qu∂ng Ninh; 7- L™ Lan Ph≠¨ng, lÌp 9B, THCS PhÛ LÈc, Nho Quan, Ninh B◊nh; 8-
Nguy‘n V®n ThuÀn, X„m Ngheo, Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 9- Nguy‘n Thfi H≠¨ng, lÌp 7A, THCS Nguy‘n
Tr∑i, Tam Quan, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 10- Nguy‘n Trung ߯c, lÌp 8A, THCS Sa Th«y, Kon Tum; 11- L≠¨ng Thfi Hi™n,
lÌp 11N, THPT Anh S¨n I, Anh S¨n, Ngh÷ An.

48
Rıng Xanh
 HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p

Th∏ng 9/2005, Rıng Xanh sË 19 vÌi chÒ Æ“ “C Chuy÷n nhµ g†u”ÆÆ∑ Æ≠Óc in t∏i b∂n
vµ ph∏t rÈng r∑i Æ’n c∏c tÿnh, thµnh lÌn trong c∂ n≠Ìc n¨i nπn s®n bæt vµ nu´i
nhËt g†u tr∏i phäp Æang hoµnh hµnh mπnh mœ. NhÍ vÀy, nhi“u bπn Ɖc mÌi Æ∑
c„ dfifip
p lµm quen vÌi Rıng Xanh vµ hi”u Æ≠Óc hoµn c∂nh Æ∏ng th≠¨ng mµ h‰ hµng
nhµ g†u Æang ph∂i g∏nh chfifiuu. D≠Ìi Æ©y lµ danh s∏ch bÊ sung c∏c bπn Æ∑ tham
gia xu†t sæc chuy™n mÙc “G G„c chuy™n gia” Rıng Xanh sË 19:
1- ßinh Thfi H≠ng, LÌp 8A, THCS Thµnh Y™n, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏
2- ßinh Thfi Kim, LÌp 9A, THCS Thµnh Y™n, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏
3- Nguy‘n Ng‰c Y’n Linh, SË nhµ 27, TÊ 14, p x„m GËc, x∑ Long An, Long Thµnh, ßÂng Nai
4- Tr«n Thfi Mai Linh, LÌp 8A, THCS L˝ Th≠Íng Ki÷t, Hµ Trung, Thanh Ho∏
5- D≠¨ng Thfi Dung, LÌp 10A13, THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y
6- Phan ß◊nh Nghi™m, CÙm 7, Th´n T∂o, x∑ Tam Thu n, PhÛc Th‰, Hµ T©y
7- Tr≠¨ng V®n MÀu, LÌp 12A10, THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y
8- Ng´ Thfi Thu˙ Linh, SË nhµ 37, ng‚ 189, Æ≠Íng Nguy‘n V®n Cı, Long Bi™n, Hµ NÈi
9- Nguy‘n Thfi Nh≠ ≥, LÌp 12Ap, THPT BÔi H˜u Ngh‹a, Tp. C«n Th¨
10- Tπ Kh∏nh Ly, TÊ d©n phË 3, Thfi tr†n ß®k Hµ, Tÿnh Kon Tum
11- Tr«n S¨n TÔng, LÌp 6D2, THCS Chu V®n An, T©y HÂ, Hµ NÈi
12- Nguy‘n Thfi Ph≠¨ng, LÌp 11A14, THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y
13- Ki“u Thfi Thu Thu˚, LÌp 10A9, THPT Hai Bµ Tr≠ng, Thπch Th†t, Hµ T©y
14- Nguy‘n Thfi Hoµi Thu, LÌp 7A, THCS Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏
15- ßÁ Thfi T≠¨i, LÌp 11A8, THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y
16- Hµ Thu˙ Linh, LÌp 6A9, THCS Lπc Vi™n, Ng´ Quy“n, Tp. H∂i Phflng
17- Phan ß◊nh Huy, LÌp 11A8, THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y

* Ban bi™n tÀp Rıng Xanh ch©n thµnh c∂m ¨n th«y gi∏o D≠¨ng C´ng ß´ng vµ c∏c bπn
h‰c sinh tr≠Íng THCS Tri÷u Giang, Tri÷u Phong, Qu∂ng Trfi Æ∑ gˆi nhi“u bµi vi’t t◊m hi”u
v“ thÛ linh tr≠Îng cho Rıng Xanh k˙ nµy.

ChÒ Æ“ k˙ tÌi: ßfifiaa h◊nh C∏c-xt¨

V≠Ín quËc gia Phong Nha - KŒ Bµng vÌi

h÷ thËng hang ÆÈng k˙ thÛ vµ c∏c s´ng
suËi ng«m, vfinh Hπ Long vÌi hµng ngµn
nÛi lÌn, nh· tr™n m∆t bi”n bao la - ChÛng
ta Æ“u bi’t Æ„ lµ nh˜ng di s∂n thi™n nhi™n
nÊi ti’ng nh≠ng c∏c em Æ∑ bao giÍ nghe
n„i rªng nh˜ng n¨i nµy c„ Æfia h◊nh c∏c-xt¨
nÛi Æ∏ v´i ch≠a. Trong sË Rıng Xanh 24,
chÛng ta sœ cÔng nhau kh∏m ph∏ vŒ Æãp
cÒa Æfia h◊nh c∏c-xt¨ vµ lµm quen vÌi c∏c
loµi ÆÈng, th˘c vÀt sinh sËng Î Æ„. N’u em
c„ Æ≠Óc nh˜ng th´ng tin thÛ vfi v“ chÒ Æ“
nµy, h∑y gˆi v“ Rıng Xanh Æ” chia sŒ vÌi
c∏c bπn tr≠Ìc ngµy 15/07/2006 nhä.

49
Rıng Xanh
 V®n phflng b∏c C«y vªn

íNG BÉC n†m lim, chÛng c„ th” tÂn tπi Æ’n vµi th∏ng,
P H vµi n®m ho∆c l©u h¨n th’.

C¡
Khi “c©y n†m” lÙi tµn kh´ng c„ ngh‹a
°N

lµ n†m ch’t Æi mµ chÿ lµ tπm thÍi bi’n m†t.

Y
Th˘c t’, c∏c sÓi n†m v…n cfln tÂn tπi trong
AL§, V

VØN
gi∏ th” (Ɔt, gÁ,..), n’u g∆p Æi“u ki÷n thuÀn
lÓi chÛng sœ ph∏t tri”n thµnh nh˜ng “c©y

...
n†m mÌi”.

2. Tπi sao con h≠¨u cao cÊ lπi c„ chi’c cÊ

1. V◊ sao c©y n†m khi m‰c l™n chÿ sËng Æ≠Óc
dµi nh†t lµ vµi ngµy lµ ch’t h∂ b∏c?
BÔi Thfi CÛc
1
LÌp 11A , PTTH ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hfla B◊nh
B∏c CV: ChÛng ta quen g‰i lµ “c©y n†m”
nh≠ng th˘c ch†t n†m kh´ng ph∂i lµ mÈt loµi
th˘c vÀt ch∏u π. ChÛng kh´ng c„ ch†t di÷p
lÙc, v◊ th’ kh´ng th” t˘ s∂n xu†t ra ch†t dinh
d≠Ïng Æ” ph∏t tri”n. Thay vµo Æ„, chÛng ti’t
ra mÈt sË ch†t xÛc t∏c sinh h‰c (g‰i lµ en-
dim) Æ” ph©n hÒy c∏c c¨ th” sËng ho∆c ch’t
vµ h†p thÙ ch†t dinh d≠Ïng.
“C©y n†m” vÌi chi’c mÚ
xinh xæn giËng c∏i ´ nh≠ ch∏u
th†y chÿ lµ n¨i
ch¯a c¨ quan
sinh s∂n cÒa
n†m th´i.
ChÛng sœ
lÙi tµn
sau khi
hoµn thµnh nhi÷m vÙ ph∏t t∏n bµo tˆ cÒa
m◊nh. ô mÈt sË loµi n†m ph∏t tri”n nhanh
vµ c„ vflng ÆÍi ngæn, chºng hπn nh≠ n†m
r¨m, n†m sfl, chÛng chÿ tÂn tπi trong mÈt vµi
ngµy. Ng≠Óc lπi, Î nh˜ng loµi n†m sinh
tr≠Îng vµ ph∏t tri”n chÀm nh≠ n†m linh chi,
dµi Æ’n nh≠ vÀy?
ßinh Mπnh ßπt
2
LÌp 6 tr≠Íng THCS Nam C∏t Ti™n, T©n PhÛ, ßÂng Nai
B∏c CV: C∏c nhµ khoa h‰c cho rªng c„ th”
ngµy x≠a loµi h≠¨u cao cÊ ch≠a c„ chi’c cÊ
dµi nh≠ hi÷n nay Æ©u ch∏u π. Trong qu«n
th” loµi h≠¨u nµy, ban Æ«u c„ th” chÿ mÈt sË
con c„ cÊ dµi h¨n nh˜ng con kh∏c. Nh˜ng
con cÊ dµi Æ„ ch≠a chæc Æ∑ chi’m ≠u th’
h¨n nh˜ng con c„ cÊ ngæn trong Æi“u ki÷n
sËng b◊nh th≠Íng. Tuy nhi™n, trong qu∏
tr◊nh bi’n ÆÊi cÒa tr∏i Ɔt, kh› hÀu trÎ n™n
khæc nghi÷t h¨n khi’n th¯c ®n cÒa loµi h≠¨u
cao cÊ khan hi’m h¨n, chÿ nh˜ng con h≠¨u
cÊ dµi mÌi c„ th” d‘ dµng v≠¨n l™n h∏i ch´◊
vµ l∏ non Î tr™n cao. V◊ vÀy, chÛng mÌi
ki’m ÆÒ th¯c ®n Æ” tÂn tπi vµ c„ th” truy“n
lπi Æ∆c Æi”m cÊ cao cho con ch∏u. C¯ nh≠
vÀy, qua nhi“u th’ h÷, Æ∆c Æi”m nµy ngµy
cµng Æ≠Óc cÒng cË vµ k’t qu∂ lµ h◊nh thµnh
loµi h≠¨u cao cÊ nh≠ ngµy nay.
3. V≠Ín quËc gia CÛc Ph≠¨ng c„ cfl
fln
n linh
d≠¨ng kh´ng?
Nguy‘n Thfi ThÒy
LÌp 9A, THCS Ng‰c L≠¨ng A, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh
B∏c CV: Chæc chæn lµ kh´ng Æ©u ch∏u π,
bÎi Î n≠Ìc ta hoµn toµn kh´ng c„ linh
d≠¨ng sinh sËng ngoµi t˘ nhi™n. Loµi linh
d≠¨ng th≠Íng c„ Î ch©u Phi th´i. C„ th”
ch∏u Æ∑ nh«m vÌi loµi s¨n d≠¨ng Ɔy.

50
Rıng Xanh

4. ô Vi÷t Nam c„ bao nhi™u loµi b≠Ìm.
B≠Ìm c„ lÓi hay c„ hπi?
Qu∏ch Thfi Thanh
X„m É ßÂng, X∑ Ng‰c L≠¨ng, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh
B∏c CV: N≠Ìc ta nªm trong vÔng nhi÷t ÆÌi
n™n kh∏ Æa dπng v“ b≠Ìm, ≠Ìc chıng c„ Æ’n
h¨n 1.000 loµi c¨ Ɔy. CÚng nh≠ c∏c loµi
c´n trÔng kh∏c, b≠Ìm tr∂i qua vflng ÆÍi
gÂm bËn giai Æoπn: tr¯ng- s©u non- nhÈng-
tr≠Îng thµnh (b≠Ìm). ô giai Æoπn s©u non,
chÛng ®n r†t khoŒ, chÒ y’u lµ l∏ c©y n™n
th≠Íng g©y hπi cho mÔa mµng. Cfln khi Æ∑
tr≠Îng thµnh, chÛng lµ nh˜ng sinh vÀt c„ ›ch
giÛp thÙ ph†n cho c©y. Tuy nhi™n, chÛng
cÚng c„ th” truy“n c∏c b÷nh do vi khu»n,
n†m, vi rÛt tı c©y nµy sang c©y kh∏c. MÈt sË
loµi b≠Ìm g©y hπi cho c©y trÂng ngay c∂
trong giai Æoπn tr≠Îng thµnh.
Trong t˘ nhi™n, b≠Ìm lµ mÈt mæt
x›ch quan tr‰ng trong l≠Ìi th¯c ®n. Ngoµi
ra, chÛng cfln t´ Æi”m cho c∏c khu rıng
th™m t≠¨i Æãp. CuÈc sËng sœ buÂn tŒ bi’t bao
n’u thi’u chÛng ph∂i kh´ng ch∏u.
5. Loµi c∏ piranha (c∏ c‰p hay c∏ chim træng)
Æ’n tı Æ©u? ChÛng c„ Æ∆c Æi”m g◊ vµ c„ ∂nh
h≠Îng Æ’n ÆÍi sËng cÒa con ng≠Íi kh´ng?
BÔi S¨n Nguy‘n L©m vµ mÈt sË bπn cÔng tr≠Íng
LÌp 9A1, THCS Nam C∏t Ti™n, T©n PhÛ, ßÂng Nai
B∏c CV: C∏ c‰p (cfln g‰i lµ c∏ hÊ, c∏ pira-
nha) vµ c∏ chim træng lµ hai loµi kh∏c nhau
ch∏u π. ChÛng th≠Íng bfi nh«m l…n bÎi c„
h◊nh dπng kh∏ giËng nhau.
C∏ c‰p c„ nguÂn gËc Î l≠u v˘c s´ng
A-ma-d´n (Nam M¸). ChÛng c„ hai hµm
r®ng sæc nh‰n nh≠ dao vµ r†t hung d˜.
ChÛng sËng thµnh Ƶn Æ´ng vµ c„ th” chän
sπch trong phÛt chËc c∂ con thÛ to lÌn chºng
may sa ch©n xuËng n≠Ìc. Tr≠Ìc kia, Î Vi÷t
Nam, c∏ c‰p tıng Æ≠Óc nu´i Æ” lµm c∂nh
nh≠ng sau nµy Æ∑ bfi c†m nu´i vµ nh©n
giËng do chÛng qu∏ nguy hi”m.
Rıng Xanh
V®n phflng b∏c C«y vªn
N®m 2003, mÈt Æoµn kh∂o s∏t ti’n
hµnh nghi™n c¯u Î s´ng ßÂng Nai khu v˘c
V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n Æ∑ thu Æ≠Óc hai
m…u c∏. C„ ng≠Íi cho rªng Æ„ lµ c∏ c‰p.
Tuy nhi™n, sau khi ki”m tra c∏c nhµ khoa
h‰c Æ∑ khºng Æfinh Æ„ lµ c∏ chim træng. C∏
chim træng Æ≠Óc nhÀp vµo n≠Ìc ta tı Trung
QuËc Æ” nu´i l†y thfit. Tuy ›t nguy hi”m h¨n
c∏ c‰p nh≠ng c∏ chim træng cÚng c„ hµm
r®ng sæc nh‰n vµ ®n tπp. N’u Æ≠Óc th∂ ngoµi
t˘ nhi™n mµ thi’u s˘ ki”m so∏t, chÛng cÚng
c„ th” t†n c´ng c∏c loµi c∏ b∂n Æfia.
6. Tπi sao khi b„c nÙ c· gµ ta sœ th†y c„ mÈt
con vÀt bi’t cˆ ÆÈng h∂ b∏c?
BÔi Thfi CÛc
1
LÌp 11A , PTTH ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hfla B◊nh
B∏c CV: ThÀt thÛ vfi ph∂i kh´ng ch∏u. Con
vÀt bi’t cˆ ÆÈng Æ„ ch›nh lµ mÈt loµi c´n
trÔng Ɔy ch∏u π.
Loµi c´n trÔng nµy Æ∑ ÆŒ tr¯ng k˝
sinh vµo ng‰n c©y c· gµ. C©y c· gµ c„ ph∂n
¯ng t˘ b∂o v÷ chËng lπi s˘ x©m nhÀp cÒa vÀt
lπ n™n c∏c bã l∏ ph∏t tri”n chÂng l™n nhau
tπo thµnh “nÙ c· gµ”,
trong Æ„ c„ ch¯a
tr¯ng cÒa loµi
c´n trÔng
kia (t≠¨ng
t˘ nh≠ hi÷n
t≠Óng c©y
th©n gÁ
bfi sÔi
v· l™n
khi c„
vÀt lπ Î b™n
trong ho∆c l∏ c©y sung c„ nËt s«n). MÈt thÍi
gian sau, tr¯ng nÎ ra s©u non mµ n’u b„c ra
ta sœ th†y. Sau nµy s©u non sœ t˘ chui ra
kh·i “nÙ c· gµ”, ho∏ nhÈng vµ nÎ ra con c´n
trÔng tr≠Îng thµnh. Con c´n trÔng nµy sœ lπi
ÆŒ tr¯ng vµo mÈt c©y c· gµ kh∏c.
51
 Rıng Xanh - Linh tr≠Îng
C„ sˆ dÙng t≠ li÷u cÒa mÈt sË b∏o vµ tπp ch› kh∏c

Ban bi™n soπn CË v†n khoa h‰c

ßÁ H∂i Linh GS. TSKH ß∆ng Huy Hu˙nh
Tr«n V®n Mπnh TS. Nguy‘n Xu©n ß∆ng
VÚ Thfi Quy™n VÚ Ng‰c Thµnh
ß∆ng Minh Hµ ßÁ T≠Ìc
Phπm Ph≠¨ng Th∂o Ths. Hµ Th®ng Long
Nguy‘n ߯c Th‰ TS. Phπm V®n T◊nh
Tr«n Thanh H≠¨ng Nguy‘n Thu Hi“n
Nguy‘n Ph≠¨ng Dung Tilo Nadler
Tr«n B›ch Ng‰c
Tr«n Thfi ThÔy D≠¨ng Hoπ s‹
VÚ B›ch ThÒy VÚ Xu©n Hπnh
ßÁ Thanh S¨n
Douglas Hendrie
Chu ßæc Vinh
Tiffany Inglis

ChÛng t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n s˘ giÛp ÆÏ nhi÷t t◊nh cÒa:
l Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng V≠Ín quËc gia CÛc Ph≠¨ng - EPRC
l TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ - FFI
l TS. Rosi Stenke, anh Chu Xu©n C∂nh - D˘ ∏n b∂o tÂn vo‰c C∏t Bµ, H∂i Phflng
l GS. TSKH Phan Nguy™n HÂng - Trung t©m nghi™n c¯u rıng ngÀp m∆n
l GS. TS Mai ß◊nh Y™n - ßH QuËc gia Hµ NÈi
l PGS. TS Nguy‘n Xu©n Vi’t - Khoa Sinh, K¸ thuÀt N´ng nghi÷p, ßHSP Hµ NÈi
l Bµ Nguy‘n Thfi Minh Lan - ßH Khoa h‰c t˘ nhi™n, ßH QuËc gia Hµ NÈi
l Ths. Hoµng Thfi Bä - Khoa Sinh, K¸ thuÀt N´ng nghi÷p, ßHSP Hµ NÈi
l Ths. BÔi Minh HÂng - Khoa Sinh, K¸ thuÀt N´ng nghi÷p, ßHSP Hµ NÈi
l TS. D≠¨ng ߯c Huy’n - Vi÷n Sinh th∏i vµ Tµi nguy™n Sinh vÀt
l TS. L™ VÚ Kh´i - ßH Khoa h‰c t˘ nhi™n, ßH QuËc gia Hµ NÈi
l GS. Tr«n Ki™n - ßHSP Hµ NÈi
l TS. ß∆ng Thfi ß∏p - Vi÷n Sinh th∏i vµ Tµi nguy™n Sinh vÀt
l TS. Tr≠¨ng S‹ K˙ - Vi÷n H∂i d≠¨ng h‰c Nha Trang
l Anh Tr≠¨ng C∂m - VQG Bπch M∑

Vµ c∏c cÈng t∏c vi™n:

l Nguy‘n Thfi Nh≠ Hu’, Alice Salmon-TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ - FFI
l Trung t©m GDST & GDMT - VQG Bπch M∑
l Trung t©m GDST & GDMT - VQG C´n ß∂o
l Trung t©m GDST & GDMT - VQG C∏t Ti™n
l Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao nhÀn th¯c b∂o tÂn VQG Tam ß∂o
l Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao nhÀn th¯c b∂o tÂn VQG CÛc Ph≠¨ng
l Ch≠¨ng tr◊nhGDMT tÿnh Qu∂ng Trfi
l D˘ ∏n MOSAIC Qu∂ng Nam
l D˘ ∏n V≠Ín - Rıng - VÔng Æ÷m - VQG Phong Nha-KŒ Bµng
l Tr≠Íng Ti”u h‰c Saint Monica

NguÂn ∂nh:
B◊a 1: Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng VQG CÛc Ph≠¨ng - EPRC; B◊a 2: VÚ Ng‰c Thµnh; B◊a 3:
Trung t©m Gi∏o dÙc Thi™n nhi™n; Trang 19,20: Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng VQG CÛc Ph≠¨ng;
Trang 23: Tr≠Íng Ti”u h‰c Saint Monica; Trang 27,28: ∂nh bfl bi”n vµ rÔa bi”n: WWF, c∏c ∂nh
cfln lπi: Trung t©m GDST vµ GDMT - VQG C´n ß∂o,T Trang 41: Emma Aldous; Trang 43: Trung t©m Gi∏o
dÙc Thi™n nhi™n; Trang 46: Ånh tr™n - GS V‚ Qu˝, ∂nh d≠Ìi: Trung t©m Gi∏o dÙc Thi™n nhi™n; Trang 49: VQG
Phong Nha - KŒ Bµng.