KS.

Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

77

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

Farkl Buharlama Scaklklarna Gre R-22 ve Alternatifi Olan Soutucu Akkanlarn Karlatrlmas
Ayhan ONAT1, Hseyin BULGURCU2, zlem MOLLAHSEYNOU3 BA., Gnen Meslek Yksekokulu, klimlendirme ve Soutma Program, Balkesir 2 BA., Balkesir Meslek Yksekokulu, klimlendirme ve Soutma Program, Balkesir 3 BA., Gnen Meslek Yksekokulu, Doalgaz Istma ve Shhi Tesisat Program, Balkesir
1

ZET: Bu almada farkl buharlama scaklklarna gre R-22 ve alternatifleri olan soutucu akkanlarn analizi yaplmtr. Bu akkanlar 10 kW soutma kapasitesindeki tek kademeli bir evrim zerinde denenmek suretiyle sktrma oran, ktlesel debi, hacimsel kapasite, STK, ITK, ve boru aplar deerleri hesaplanmtr. Bu almalar Solkane 4.0 ve KleaCalc yazlmlar ile yaplm olup farkl buharlama scaklklarnda farkl karakteristikler elde edilmitir. R-22 ile R-407C arasnda performanslar ynnden byk paralellikler mevcuttur. klimlendirme cihazlarnda R-22 soutucu akkann R-407Cye dntrebilmek iin mineral yan en az %95ini almak ve filtreyi deitirmek gerekmektedir. R-410A dier akkanlara gre %60 daha yksek sistem basnlarnda almaktadr. R-410A soutucu akkann boru aplar R-22ye gre yaklak %20 daha kk seilmelidir. Anahtar Kelimeler : Alternatif akkanlar, buharlama, iklimlendirme, R-22, soutucu akkanlar. Comparing R-22 and its Alternative Refrigerants According to Different Evaporating Temperatures ABSTRACT: In this study, R-22 and its alternative refrigerants were compared according to different evaporating temperatures. Compression ratio, mass flow, volumetric capacity, COPref, COPheat, and pipe sizing of these refrigerants were calculated using theoretically one-stage refrigeration cycle with 10 kW cooling capacity. These studies were completed by Solkane 4.0 and KleaCalc programs. Different results were obtained from different evaporating temperatures. In terms of performance, there were major similarities between R-22 and R-407C. In airconditioners, to change R-22 refrigerant to R-407C, 95% of mineral oil must be removed and the dryer must be changed. According to other refrigerants, R-410A has 60% higher system pressures. R-410A pipe sizing must be chosen approximately 20% smaller than R-22. Anahtar Kelimeler : Alternative refrigerants, evaporating, air-conditioning, R-22, refrigerants. GR Avrupa Topluluu artnamelerine gre HCFC tr soutucu akkanlarn 2004 ylndan itibaren yeni cihazlarda kullanm ve 2010 ylnda ise tamir ve servis amal kullanm yasaklanmtr. HCFClerin yerine zellikle iklimlendirme uygulamalarnda alternatif akkanlar olarak azeotrop R-407C, R-421A ve zeotrop zelliklere daha yakn olan R-410A soutucu akkanlar ne kmtr. 1992 ylnda Kopenhag Toplantsnda R-22'nin de iinde bulunduu HCFC grubu akkanlarn kullanmnn yasaklanmas takvime balanmtr (www.rmsgas.com, 2005). 1989 verileriyle bu soutucu akkanlarn ozon delme potansiyeli (ODP) orannn arlka %3.1 olduu belirlenmitir. Bu oran 2004 ylndan balanarak kademeli olarak 2020 ylnda %0.5e drlecek, 2030 ylnda ise tamamen kaldrlacaktr. Ayrca 2010 ylndan itibaren HCFC retimi gerektiren hibir ekipman retilmeyecektir (Bulgurcu, 2000). 1995 Viyana Toplantsnda HCFC'lerin %3.1 oran %2.8e drlmtr. 1997deki protokol metninde Avrupa Birlii HCFC'lerdeki bu oranlar %2.8den %2ye drm ve tamamen uygulamadan kaldrma tarihini 2015 ylna kadar ekmitir (www.iciklea.com, 2005). Ancak ABD, Japonya ve Kanada gibi lkeler bu srecin hzlandrlmasna kar kmaktadrlar. Gereke olarak mevcut dnm tarihinin sabitlemesinin CFC soutucu akkanlarn dnmne katk yapacan ne srmektedirler (Gushee ve David, 1994). Amerika Birleik Devletlerinin HCFC'lerin retimden kaldrlmasn uzun srece yaymasndaki tavrnn nedenleri arasnda en byk HCFC reticisi olmasnn yannda, zellikle HCFC grubundan R-22 konusunda kendi ilerindeki tartmalarn devam etmesi de son derece etkili olmutur. nk R-502 alternatifi olarak gelitirilen R-402A, R402B, R-408A gibi baz gei dnemi akkanlarnda belli oranlarda R-22 kullanlmaktadr. Termodinamik zelliklerinin ok iyi olmas endstriyel ve ticari uygulamalarda R-22yi kolay vazgeilemez hle getirmitir (sa ve slamolu, 2003). Ancak Avrupa Topluluu farkl bir dzenleme ile (2037/2000) HCFC'lerin yasaklanmasn retim ve tketim kontrolleri olarak iki ayr periyotta deerlendirmitir. Buna gre HCFC'ler 1997 yl retimi esas alnarak 1 Ekim 2000 tarihinden 1 Ocak 2025 tarihine kadar kademeli olarak sfrlanacaktr. HCFC tketimi ise 1 Ocak 2000'den 1 Ocak 2010 ylna kadar kademeli olarak azaltlarak yasaklanacaktr. (www.iciklea.com, 2005). klimlendirme sistemleri iin R-22nin alternatifi olarak kullanlabilecek soutucu akkanlar u ekilde sralamak mmkndr: R-407C, R-410A, ve R-421A. Evaporatr kzgnl, kondenser younlama scakl, ar soutma, kompresr izentropik verimi ve soutma yk deerleri sabit tutularak evaporatrdeki farkl buharlama scaklklarna gre dier zellikler elde

KS. Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

78

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

edilmitir. Bu zelliklere gre R-22 ile alternatifleri olan R-407C, R-410A ve R-421A soutucu akkanlar karlatrlarak aralarndaki benzerlik ve farkllklar ortaya konmutur. MATERYAL ve YNTEM Atmosfer basncnda kaynama scakl -40.8 oC olan R-22 akkann molekl arl 86.5 kg/kmoldr. R-22 basn orannn daha kk olmas avantaj ise de amonyak gibi orta basnl soutucu akkandr. Bu nedenle iki kademeli soutma uygulamas ile -75 oCye kadar scaklklar elde edilmektedir. R-22 akkan pistonlu, vidal ve rotorlu kompresrler ile kullanlrken, en ok hermetik tip kompresrlerle kullanlmaktadrlar. Dk scaklklarda, yksek sprme hacimli santrifj kompresrlerde de kullanlmaktadr. R-22 soutucu akkan R-12 ve R-502 yerine gei akkandr. Ayn sprme hacmi iin soutma etkisi R-12den %60 fazla olduu unutulmamaldr. R-22 olduka iyi bilinen ve yaygn olarak denenmi bir soutucu akkandr. Dnyann her yerinde hala yaygn olarak kullanlmaktadr. Donmu gda tehir kabinleri, dik tip dondurucular, yatk tip dondurucular, klimalar, souk odalar, bilimsel amal donmu muhafaza odalar, tama amal soutma, ticari soutma (zellikle sper marketler), endstriyel soutma ve ayrca s pompalarnda geni uygulama alan bulmaktadr. R-22 yanc ve zehirleyici deildir (EC standart snr deeri [TLV-TWA] 1000 ppm). ODP deeri R-12den %94.5 daha azdr. Kalan %5.5 ODP deeri ile ozon tabakasna zararl olarak belirlenmitir. (Anonim, 1999). R-22 termal ve kimyasal olarak kararl olup, metaller ile uyumluluu R-12 ile mukayese edilebilir dzeydedir. Standart uyum gsterdii yap malzemeleri; bakr, pirin, monel metal, nikel, dkme demir, elik ve alminyum olmaktadr. Magnezyum, kurun, inko ve alminyum alamlarnda arlka ortalama %2den fazla magnezyum kullanlmamaldr (www.trane.com. 2005). Plastik ve elastomerlere kar R-12den daha agresiftir ve kurunu farkl derecelerde etkilemektedir. Kloropren kauuk (CR), kloroslfonatl polietilen kauuk (CSM) ve politetrafloretilen (PTFE) kullanlabilir, ancak akriliknitril butadiyen kauuk (NBR veya HNBR) ve florinli kauuk tipleri (FPM tipleri) ile kullanlmamaldr. R-22 ile madeni yalar yksek scaklklarda iyi karm yaparlar, ancak dk scaklklarda karmda tabakalama oluur. Byk tabakalama dk scaklk uygulamalarnda yan kompresre geri dnn zorlatrmaktadr. Bu durumda yksek verimli bir ya ayrac veya yar sentetik ya kullanm tavsiye edilmektedir (www.dupont com, 2005). R-407C akkan R-125, R-32 ve R-134ann (%25/23/52) zeotropik bir l karm olup yaklak 7 o C scaklk kaymasna sahiptir. R-22nin baz uygulamalarnda uzun vadeli bir alternatifidir. klimlendirme uygulamalar iin birim sprme hacmi bana soutma etkisi ile soutma tesir katsays yaklak olarak R-22ye eittir. R-407C iin

kullanlacak s deitiricilerin seimi kritik nem arz etmektedir. R-22 ile alan bir tesiste kondenser ve evaporatr tarafnda boru-yzey tipi s deitirici kullanlyorsa R-407Cye dnmnden sonra soutma kapasitesinde yaklak %10, soutma tesir katsays deerinde ise ortalama %18 azalma ortaya kmaktadr. Bu olay zeotrop karmlarn yzeysel s iletkenlik katsaysnn dk olmasndan kaynaklanmaktadr. Hava soutmal tesisler ile lamelli s deitiricilerde bu etki son derece dikkat ekicidir ve performans verileri mukayese edilebilir seviyede olumaktadr. Baz durumlarda R-407Cnin alma artlar R-22nin alma artlarndan daha iyi olmasna ramen R-407C iin scaklk kaymas kaak durumunda problem oluturabilmektedir. R-407C karmda var olan dk kaynama scaklkl soutucu akkanlar (R-32 ve R-125) buhar kaaklarna neden olurken, sistemde dolaan karmn konsantrasyonu yksek kaynama scaklkl olan R-134a akkanna doru kaymaktadr. Gaz faznda silindir ierisinde ayrma olduu iin R-407C mutlaka sv halinde sisteme doldurulmaldr. Mevcut R-22 tesisleri R-407Cye dntrlebilir. Bu tip bir deiiklik iin R-407C uyumludur ancak tesis parametreleri, zellikle s deitiriciler kesinlikle gzden geirilmelidir (www.dupont.com, 2005). R-407C iin poliester (POE) ya kullanlmas tavsiye edilmektedir. Sistemdeki kalan madeni ya en fazla ortalama %5 olmaldr. Ortalama %5ten daha fazla ya kalmas halinde erken kompresr arzalar ve sistemde kapasite kayplar ortaya kmaktadr. nk madeni ya R-404A/R-507 ile karm yapmaz ve evaporatr i yzeylerinde kalarak sistemde kapasite kayplarna neden olur. R-407C sadece u anda R-22 kullanlan sistemlerde kullanlmaldr. Kesinlikle R-22 veya dier soutucu akkanlarla kartrlmamaldr. Mevcut R-22 vanas R-407C ile kullanldnda yaklak olarak ayn kapasitede olduundan termostatik genleme vanasnn deitirilmesine gerek yoktur. Ancak kzgnlk ayarnn yeniden yaplmas gerekli olabilir. Filtre-kurutucular dnm esnasnda deitirilmelidir. ayet gevek dolgulu (silikajelli) filtre kullanlyorsa molekler filtre veya kat zl filtreler tavsiye edilmektedir. Basn deerlerinde kayma olduundan basn reglatrlerini yeniden ayarlamak gerekmektedir. Baz tecrbeler gstermitir ki sv depolu sistemlerde R-407C ayrarak soutma kapasitesini azaltmakta ve R-407C normal younlama basnlarnda R-22den daha yksek basn deerlerini gstermektedir. Gvenlik ve otomatik kontrol cihazlarnn ayarlarn deitirmek gerekebilir. Sistemde ortam scakln kontrol etmek iin alak basn anahtar kullanlyorsa, devreye girme ve devreyi kesme deerleri deitirilmesi gerekli olabilir. R-407Cde basn ayar yaplrken soutucu akkann evaporatr ve kondenserdeki ortalama scaklk kaymas 8 oC olduundan dzeltme gerekebilir (Anonim, 2004). Soutucu akkanda scaklk kaymas olduundan Termostatik genleme valfinin (TGV) kzgnlk ayarnn basn ve doymu buhar tablolar kullanlarak llmesi

KS. Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

79

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

ve ayarlanmas nemlidir. rnek: Termostatik genleme vanasnn kuyruk duyargasnda llen basn 5.5 bardr. Basn-scaklk tablosu R-407C iin 5.5 bar iin o doymu buhar scakln 10.5 C olarak gsterilmektedir. ayet soutucu akkann llen gerek scakl 15.5 oC ise kzgnlk 5 oCdir. R-407C kullanlan sistemlerde basn kayplar R-22den daha fazladr. Pilot kontroll solenoid vanalarn ve basn reglatrlerinin uygun almas kontrol edilmeli ve madeni yalar kesinlikle kullanlmamaldr. Sadece POE ya kullanlmaldr (Anonim, 2004). R-32 ve R-125 soutucu akkanlarnn %50 orannda kartrlarak elde edilen R-410A, uluslararas olarak R-22nin uzun vadeli alternatifi olarak tercih edilmektedir. Bu soutucu akkan ok dk scaklk kaymas ile yakn-azeotrop zellikler gsterir. Orta basnl soutma tesislerinde, klimalarda ve s pompalarnda R-22 yerine veya yeni tesislerde kullanlabilir. Temel fark R-22den daha yksek alma basnlarna sahip olmasdr. R-410A 42oC younlama scaklnda 25 bar basnlara ulamakta iken R-22 bu basnlarda sadece 62 oCde ulamaktadr. R-410Ann en byk avantaj birim sprme hacmi bana soutma etkisinin R-22den %50 daha fazla olmasdr. Bu yolla daha kk elemanlar kullanlarak kompakt cihazlar yaplabilir. Kompresrler gibi soutma elemanlar bu basn artna gre tasarlanmaldr (Anonim 2005). Yksek alma basnlar ortaya ktndan R-410A mevcut R-22li tesislerde dnm iin uygun deildir. Dnm iin tesis tasarmnda revizyon yaplarak R-407Cye dnm yaplmaldr. R-421A bir HFC karml dnm akkan olup sfr ODP deerine sahiptir ve hem sentetik hem de mineral yalarla uyumludur. R-421A ikili bir karm olup kendine ait ya ile birlikte bulunur, silindirden sv faznda transfer yaplmas tavsiye edilir. R-421A soutma ve iklimlendirme ilemleri iin verimli bir akkandr. zellikle yksek scaklklarda yksek bir performans gsterir. Buna ilaveten dk basma scaklklarna sahip olmas bir avantajdr. Sistem maksimum yke yakn deerlerde alrken bile dk kompresr basma scaklklarna sahip olmas bir anstr. R-421Adaki arj ekipmanlar sv olarak yaplr. Sv arj dorudan kompresre yaplmamaldr. Sv depolar R-22li sistemlere benzer llerdedir. Sv deposu olmayan sistemlerde evaporatrde uygun scaklk ve kzgnlk salamak iin yeterince ilave gaz eklenmesi tavsiye edilir. Optimum performans iin daha byk genleme vanas inesi gerekebilir. Klcal borulu sistemlerde klcal boruyu deitirmeye gerek yoktur. Soutma evriminde kullanlacak R-22 ve alternatifleri olan akkanlarn karlatrlmas iin ICI Klea firmas tarafndan gelitirilen KLEACALC 5.0 ve SOLKANE 4.0 yazlmlar kullanlmtr (Anonim, 2002). Tablo 1de iklimlendirme uygulamalar iin kullanlan R-22 ve alternatifleri olan soutucu akkanlarn ve fiziksel ve termodinamiksel zellikleri Tablo 2de ise karlatrma iin rnek soutma evrimi deerleri verilmektedir.

ekil 1de sabit evrim deerlerinin programda gsterimi, ekil 2de Mekanik soutma evrimin ematik gsterimi ve ekil 3de ise soutma evriminin ematik olarak basn-entalpi diyagramnda gsterilmesi verilmektedir. Tablo 1. klimlendirme uygulamalar iin R-22 ve alternatiflerinin fiziksel ve termodinamiksel zellikleri (Onat ve ark., 2004), (www.dupont.com, 2005)
Fiziksel ve termodinamiksel zellikler Numaras Numaras/karm oran Kimyasal Forml Molekl arl Buharlama scakl 1atm. (oC) Buharlama gizli ss 1atm (kJ/kg) Sv younluu 25oC (kg/m3) Is iletim katsays. 25oC sv (W/mK) Kritik scaklk (oC) Kritik basn (kPa) ODP, CFC- 12=1 Kresel snma etkisi (GWP), CO2=1

R-22 ve alternatifi olan soutucu akkanlar R-22 R-407C R-410A R-421A

R22 %100 CHCIF2 R32 %23 R32 %50 R125%58 R125 %25 R125 %50 R134a%42 R134a%52 CH2F2 CH2F2 CHF2CF3 CHF2CF3 CHF2CF3 CF3CH2F CF3CH2F

86.47 -40.8 233.5 1195

86.2 -43.56 245.1 1134

72.58 -51.53 276.2 1062 0.0886 72.13 4926.1 0 1725

112.44 -38.86 138.5 1197 0.0876 80.85 3810 0 -

0.0849 0.0819

96.24 4981 0.05 1500

86.74 4619 0 1526

Tablo 2. Karlatrma iin soutma evrimi deerleri Buharlama scakl -10/+20 oC Evaparatr kzgnlk deeri 7 oC Younlama scakl 45 oC Kondenser ar soutma deeri 5 oC Kompresr izentropik verimi % 80 Soutma Yk 10 kW

ekil 1. Sabit evrim deerlerinin programda gsterimi.

KS. Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

80

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

ekil 2. Mekanik soutma evrimin ematik gsterimi.

ekil 3. Mekanik soutma evriminin ematik olarak basn-entalpi diyagramnda gsterilmesi. Karlatrma iin bu programnda aada verilen formller kullanlmtr. Soutma tesir katsays (STK) iin,

STK =

Qe Qk Qc Qk

(1)

Istma tesir katsays (ITK) iin,

ITK =

(2)

Kondenser kapasitesi iin,

& Qc = m(h2 h5 )

(3) (4)

Kompresr kapasitesi iin;

& Qk = m(h1 h6 )
& m= Qe (h1 h6 ) pc pe

Akkann ktlesel debisi iin, (5)

Sktrma oran iin,

SI =

(6)

formlleri kullanlmtr.

BULGULAR ve TARTIMA Farkl evaporatr buharlama scaklklarna gre, evaparatrdeki kzgnlk, kondenserdeki younlama scakl, kondenserdeki ar soutma, kompresr izentropik verimi ve soutma yk deerleri sabit tutularak elde edilen evrim sonularna gre Tablo 3den Tablo 6ya kadar olan deerler ve ekil 4den ekil 14e kadar olan grafikler elde edilmitir. ekil 4den ekil 6ya kadar srasyla R-22, R-407C, R-410A iin -10 oC buharlama ve rnekte verilen sabit deerler iin p-h diyagramnda gsterimi verilmektedir. ekil 7den ekil 14e kadar R-22, R-407C, R-410A ve 421A iin buharlama scaklna bal olarak srasyla sktrma oran, ktlesel debi, hacimsel kapasite, soutma tesir katsays ve stma tesir katsays deiim oranlar verilmitir. Sktrma oran, eitlik 6da verildii gibi kondenser mutlak basncnn evaporatr mutlak basncna orandr. Bu deerin yksek olmas soutma sisteminin veriminin dk olduunu gsterir. Sktrma oran arttka sktrma esnasnda (kompresrde) harcanan enerji artar. ekil 7de R421Ann en yksek sktrma oranna sahip olduu grlecektir. Onu srasyla R-410A, R-407C ve R-22 takip etmektedir. Ayrca evaporatr scakl arttka sktrma orann dt btn akkanlarda grlmektedir. ekil 8de en yksek ktlesel debiye sahip akkann R-421A olduu dierlerinin hemen hemen benzer zellik gsterdii grlmektedir. Evaporatr scakl artka ktlesel debinin ok az miktarlarda olsa bile azald grlmektedir. ekil 9da ise hacimsel kapasite asndan en yksek R-410A olduu grlmektedir. Dier akkanlar ise birbirine ok yakn deerlerde kmaktadr. Btn akkanlarda evaporatr scakl arttka hacimsel verimin artt tersi olarak evaporatr scakl dt zaman ise hacimsel verimin azald grlmektedir. Eitlik 1de de grlecei gibi elde edilen soutma miktarnn, harcanan enerjiye blnmesiyle STK deeri bulunur. Bu deerin fazla kmas sistemin verimli altn gsterir. ekil 10da STK deerinin R-421Ada en dk deerde, dier akkanlarn ise ayn deerlerde olduu grlmektedir. Ayrca evaporatr buharlama scaklnn artmas ile STK deerlerinin bariz bir ekilde artt grlmektedir. ITK ise kondenserde elde edilen enerji miktarnn, harcanan enerjiye blnmesi ile elde edilen deerdir. Bu adan bakldnda ekil 11de de grlecei gibi yine R-421A en dk, dier deerler ise olduka birbirine yakn kmtr. ekil 12dan ekil 14e kadar R-22, R-407C ve R-410A iin buharlama scaklna bal olarak srasyla emi hatt, basma hatt ve sv hatt boru aplar verilmitir. ekil 12, ekil 13 ve ekil 14e gre soutma sistemlerinde kullanlan borular iin R-410Ann yaklak %20 oranlarnda daha kk boru aplarna sahip olduu grlmektedir. Dier akkanlarn yaklak ayn deerlerde boru aplarna sahip olduu belirlenmitir. Tablo 3de R-22, Tablo 4de R-407C, Tablo 5de R-410A ve Tablo 6da ise R421A iin farkl buharlama scaklklarna gre evrim sonular verilmitir.

KS. Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

81

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

ekil 4. R-22 iin -10 oC buharlama ve rnekte verilen deerler iin evriminin p-h diyagramnda gsterilmesi.

ekil 5. R-407C iin -10 oC buharlama ve rnekte verilen deerler iin evriminin p-h diyagramnda gsterilmesi.

ekil 6. R-410A iin -10 oC buharlama ve rnekte verilen deerler iin evriminin p-h diyagramnda gsterilmesi.

KS. Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

82

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

Tablo 3. Farkl buharlama scaklklarna gre R-22 soutucu akkannn evrim sonular

Te
[ C]
-10 -5 0 5 10 15 20
o

Qc
[kW]
13.33 12.91 12.52 12.16 11.82 11.51 11.21

Qk
[kW]
3.33 2.91 2.52 2.16 1.82 1.51 1.21

SI
[--]
4.87 4.10 3.47 2.96 2.54 2.19 1.90

P
[bar]

& m
[g/s]
63.98 63.14 62.34 61.60 60.89 60.24 59.64

& Ve
[m /h]
15.57 13.02 10.96 9.29 7.91 6.77 5.82
3

& Q
[kJ/m ]
2313 2754 3283 3877 4553 5320 6188
3

STK
[--]
3.00 3.44 3.97 4.63 5.49 6.64 8.25

ITK
[--]

De
[mm]
23.21 21.75 20.44 19.25 18.17 17.19 16.30

Db
[mm]
13.97 13.84 13.71 13.59 13.48 13.37 13.26

Ds
[mm]
9.40 9.36 9.31 9.27 9.23 9.19 9.16

Qe = 10 kW, Tc =45 oC, kzgnlk 7 oC, ar soutma 5 oC, kompresr izentropik verimi %80
13.74 13.07 12.31 11.45 10.48 9.40 8.19 4.00 4.43 4.96 5.63 6.49 7.62 9.26

Tablo 4. Farkl buharlama scaklklarna gre R-407C soutucu akkannn evrim sonular

Te
[ C]
-10 -5 0 5 10 15 20
o

Qc
[kW]
13.44 13.00 12.59 12.21 11.86 11.54 11.23

Qk
[kW]
3.44 3.00 2.59 2.21 1.86 1.54 1.23

SI
[--]
o

P
[bar]

& m
[g/s]
o

& Ve
[m3/h]
17.10 14.06 11.64 9.69 8.13 6.85 5.80

& Q
[kJ/m ]
o 3

STK
[--]
2.91 3.34 3.86 4.52 5.37 6.51 8.11

ITK
[--]

De
[mm]
23.73 22.09 20.63 19.31 18.12 17.08 16.08

Db
[mm]
13.45 13.32 13.19 13.07 12.95 12.84 12.74

Ds
[mm]
9.18 9.12 9.07 9.02 8.97 8.92 8.88

Qe = 10 kW, Tc =45 C, kzgnlk 7 C, ar soutma 5 C, kompresr izentropik verimi %80

5.47 4.54 3.80 3.20 2.72 2.32 1.99 14.31 13.65 12.90 12.04 11.06 9.96 8.71 63.45 62.38 61.38 60.44 59.56 58.74 57.97 2105 2561 3094 3714 4431 5257 6208 3.90 4.33 4.86 5.52 6.37 7.49 9.13

Tablo 5. Farkl buharlama scaklklarna gre R-410A soutucu akkannn evrim sonular

Te
[oC]
-10 -5 0 5 10 15 20

Qc
[kW]
13.60 13.14 12.71 12.32 11.95 11.61 11.29

Qk
[kW]
3.60 3.14 2.71 2.32 1.95 1.61 1.29

SI
[--]
o

P
[bar]

& m
[g/s]
o

& Ve
[m3/h]
10.81 9.04 7.61 6.44 5.47 4.67 4.01

& Q
[kJ/m3]
o

STK
[--]
2.78 3.19 3.69 4.31 5.12 6.21 7.73

ITK
[--]

De
[mm]
19.59 18.38 17.28 16.29 15.39 14.57 13.82

Db
[mm]
11.79 11.68 11.57 11.47 11.38 11.28 11.20

Ds
[mm]
8.66 8.62 8.58 8.55 8.52 8.49 8.47

Qe = 10 kW, Tc =45 C, kzgnlk 7 C, ar soutma 5 C, kompresr izentropik verimi %80

4.75 4.01 3.41 2.92 2.51 2.17 1.89 21.45 20.40 19.20 17.86 16.35 14.67 12.79 62.95 62.17 61.46 60.82 60.25 59.75 59.32 3332 3982 4732 5593 6579 7704 8985 3.77 4.18 4.69 5.31 6.12 7.21 8.75

Tablo 6. Farkl buharlama scaklklarna gre R-421A soutucu akkannn evrim sonular

Te
[oC]
-10 -5 0 5 10 15 20

Qc
[kW]
14.14 13.58 13.07 12.60 12.17 11.79 11.43

Qk
[kW]
4.143 3.581 3.070 2.605 2.179 1.789 1.430

SI
[--]
o

P
[bar]

& m
[g/s]
o

& Ve
[m3/h]
16.84 13.93 11.55 9.68 8.13 6.87 5.83

& Q
[kJ/m3]
o

STK
[--]
2.41 2.79 3.26 3.84 4.59 5.59 6.99

ITK
[--]

De
[mm]
-

Db
[mm]
-

Ds
[mm]
-

Qe = 10 kW, Tc =45 C, kzgnlk 7 C, ar soutma 5 C, kompresr izentropik verimi %80

4.65 3.94 3.36 2.88 2.48 2.15 1.87 16.72 15.90 14.96 13.91 12.73 11.42 9.95 105.8 102.7 99.88 97.29 94.95 92.85 90.98 2137 2584 3114 3719 4428 5240 6175 3.41 3.79 4.25 4.83 5.58 6.58 7.99

KS. Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

83

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

Sktrma Oran (SI)

5 4 3 2 1 0 -10 -5 0 5 10
o

R-22 R-407C R-410A R-421A

Istma Tesir Katsays (ITK)

10 8 6 4 2 0 -10 -5 0 5 10
o

R-22 R-407C R-410A R-421A

15

20

15

20

Buharlam a Scakl [ C]

Buharlam a Scakl [ C]

ekil 7. Buharlama scakl sktrma oran deiimi.

ekil 11. Buharlama scakl ile ITK deiimi.

120 Ktlesel Debi [g/s] 100 80 60 40 20 0 -10 -5 0 5 10 15 20 Buharlam a Scakl [ oC]

R-22 R-407C R-410A R-421A

Emi Hatt ap, De [mm]

25 20 15 10 5 0 -10 -5 0 5 10
o

R-22 R-407C R-410A

15

20

Buharlama scakl [ C]

ekil 8. Buharlama scakl ktlesel debi deiimi.

Hacimsel Kapasite [kJ/m 3]

ekil 12. Buharlama scakl ile emi hatt boru ap deiimi.

Basma hatt ap, Db [mm] 16 14 12 10 8 6 4 2 0 -10 -5

10000 8000 6000 4000 2000 0 -10 -5 0 5 10 15

o R-22 R-407C R-410A R-421A

R-22 R-407C R-410A

20

10
o

15

20

Buharlam a Scakl [ C]

Buharlama Scakl [ C]

ekil 9. Buharlama scakl ile hacimsel kapasite deiimi.

Soutma Tesir Katsays (STK) 10 8 6 4 2 0 -10 -5 0 5 10
o

ekil 13. Buharlama scakl ile basma hatt boru ap deiimi.

9,6 9,4 9,2 9 8,8 8,6 8,4 8,2 8 -10 Sv hatt ap, Ds [mm]

R-22 R-407C R-410A R-421A

R-22 R-407C R-410A

15

20

-5

10
o

15

20

Buharlam a Scakl [ C]

Buharlama Scakl [ C]

ekil 10. Buharlama scakl ile soutma tesir katsays deiimi.

ekil 14. Buharlama scakl ile sv hatt boru ap deiimi.

KS. Fen ve Mhendislik Dergisi, 10(1), 2007

84

KSU. Journal of Science and Engineering 10(1), 2007

SONULAR Avrupa Topluluu artnamelerine gre HCFC tr soutucu akkanlarn geen yldan (2004) itibaren yeni cihazlarda kullanm ve 2010 ylnda ise servis amal kullanm yasaklanmtr. Solkane 4.0 ve KleaCalc yazlm ile yaplm olup farkl buharlama scaklklarnda farkl karakteristikler elde edilmitir. Sktrma oran, btn akkanlar iin geerli olmak zere evaporatr scakl artt zaman ters orantl olarak azalmaktadr. Sktrma orann azalmas kompresrde sktrma amal harcanan enerjinin azalmasna neden olmaktadr. Buharlama scaklnn artmas sonucunda evaporatrden ekilen s miktar azalmasna ramen kompresrde sktrma amal harcanan enerji miktar yzde olarak daha fazla azald iin soutma ve stma tesir katsaylar artmaktadr. En yksek sktrma oran katsays R-407C akkannda olumasna ramen soutma tesir katsays deeri asndan R-22 akkanndan sonra ikinci srada yer almtr. Evaporatr buharlama scakl arttka akkanlarn ktlesel debi deerleri azalmaktadr. Bu azalma R-22, R-407C ve R-410A akkanlarnda az olmasna ramen en yksek ktlesel debiye sahip olan akkan R-421A bulunmutur. Buharlama scakl arttka birim zamanda dolatrlmas gereken akkan miktarnn azatl bu orann btn akkanlarda yaklak ayn deer bulunmutur. Soutma tesir katsays ve Istma tesir katsays deerleri buharlama scaklk deerlerine bal olarak artm ve en verimli deerler R-22 ve R-407C akkanlarnda elde edilmitir. Evaporatr scaklnn artrlmas emi hatt ve sv hatt boru aplarnn daha kk seilmesini gerektirmektedir. Basma hatt boru aplar evaporatr buharlama scakl deiiminden ok fazla etkilenmemektedir. En kk boru aplar R-410A akkannda elde edilmitir. Dier akkanlarda boru aplar iin yaklak ayn deerler elde edilmitir. klimlendirme uygulamalar iin alternatif akkanlar olarak azeotrop R-407C, R-421A ve zeotrop zelliklere daha yakn olan R-410A akkanlar ne kmtr. R-22 ile R-407C, ve R-421A arasnda performanslar ynnden byk paralellikler mevcuttur ve R-407Cde mineral yan yaklak %95ini almak ve filtreyi deitirmek suretiyle dnm mmkn iken R-417A ve R-421A akkanlarnda sentetik ya dnm zorunluluu yoktur. R-410A akkannn ne kan zellikleri %60 daha yksek sistem basnlarna sahip olmas ve %20 oranda daha dk boru aplar gerektirmesidir. Ancak hibir surette R-22 ile dnm yaplmamal, zel tasarlanm yeni sistemlerde kullanlmaldr.

Db De Ds ITK STK SI Pc Pe Tc Te Qe Qc Qk & m P & V

e

Sembol Listesi : Basma hatt boru ap, [mm] : Emi hatt boru ap, [mm] : Sv hatt boru ap, [mm] : Istma tesir katsays, [---] : Soutma tesir katsays, [---] : Sktrma oran, [---] : Younlama basnc, [bar] : Buharlama basnc, [bar] : Younlama scakl, [oC] : Buharlama scakl, [oC ] : Evaporatr kapasitesi, [kW] : Kondenser kapasitesi, [kW] : Kompresr kapasitesi, [kW] : Ktlesel debi, [g/s] : Basn dm, [bar] : Emi hatt iin hacimsel debi, [m3/h] : Hacimsel kapasite, [kJ/m3]

& Q

KAYNAKLAR Anonim. 2004. Copeland Application Engineering Anonim. 2004. nternet-DuPont Refrigerants Products Anonim. 2002. KLEA Calc Version 5.0 Anonim. 1999. Refcycle Software Professional Inc. Anonim. 2005. www.dupont.com. Anonim. 2005. www.iciklea.com. Anonim. 2005. www.rmsgas.com. Anonim. 2005.www.trane.com. Bulgurcu. H. 2000. Soutucu Akkanlarn evresel Etkileri. Seminer Notu Gushee. David. E. 1994. Montreal Protocol Negotiations: Should the HCFC Phaseout Schedule Be Accelerated in 1995. (NCSE report) October 12 sa. K., slamolu Y. 2003. R-22 Alternatifi Soutucu Akkanlarn Deerlendirilmesi. Termodinamik Dergisi. Onat. A. mal. M. nan. A.T. 2004. Soutucu Akkanlarn Ozon Tabakas zerine Etkilerinin Aratrlmas ve Alternatif Soutucu Akkanlar. KS Fen ve Mhendislik Dergisi 7(1).