Professional Documents
Culture Documents
. 1687, Isaac Newton (16421727) Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, 1788 Joseph Louis Lagrange (17361813) Mecanique Analytique. ,
, ,
1834 William Rowan Hamilton (18051865),
1835 On
the application to dynamics of a general mathematical method previously applied to optics. , Jakob Jacobi (18041851)
. 19 Simon Poisson (17811840),
Joseph Liouville (18091882) Gaston Darboux (18421917),
Marius Sophus Lie (1842-1899)
,
.
Hamilton
19 ,
1
. . .
6.10
5 6.
, ,
.
Prof. Michel Vallieres, Drexel
University Dr. Leon Poon, University of Maryland
6.326.33 6.356.37 .
2004
1 Hamilton
1.1 Hamilton . . . . . . . . .
1.2 Hamilton . . . . . .
1.3 . . . . . . . . .
1.4 Poisson . . . . . . . . . . . . .
1.5
Hamilton . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5.1 . . . . . . . . .
1.5.2 Hamilton
. . . . . . . . . . . . . .
1.5.3 Jacobi . .
1.6 Poisson . . . . . . . . . . . .
1.7
. . . . . . .
2
5
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
12
15
27
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
.
.
30
30
.
.
.
33
34
36
. . . . . . . .
39
45
2.1
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
2.2 .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
2.3 . . . . . . . . . . . .
56
2.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
2.4.1
. . . . . . . . . . . . . . .
59
2.4.2
. . . . . . . . . . . . . . . .
60
2.4.3
. . . . . . . . . .
61
2.5
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
71
3.1
. . . . . . . . . . . . . . . . .
71
3.2
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
3.3 . . . . . . . . . . .
77
3.4 Hamilton
. . . . . . . . . . .
81
3.5
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
3.6
. . . . . . . . . . . . .
88
3.7
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
3.8 Poincare . . . . . . .
99
Liouville
4 Hamilton
107
4.2 HamiltonJacobi
. . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3 . . . . . . . . . .
4.4 . . . . . . . . .
4.5 Lax . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5.1
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2
. . . . . . . . . . . .
5.3 n
. . . . . . . . . . . . . . .
5.4 . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
110
116
120
128
135
. . . . . . . 135
. . . . . . . 139
. . . . . . . 150
. . . . . . . 155
6
6.1
. . . . . . . . . . . . . .
6.2 .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4 .
Poincare . . . . . . . . . . . . . . .
6.5
Poincare
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.6 Poincare
. . . . . . . . .
6.7 . . . . . . . .
167
. . . . 167
. . . . 169
. . . . 174
. . . . 177
. . . . 183
. . . . 190
. . . . 194
6.8 .
PoincareBirkho . . . . . .
6.9
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.10 :
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.11 .
6.12
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 199
. . . . . . . . 204
. . . . . . . . 213
. . . . . . . . 221
. . . . . . . . 229
237
243
247
250
Lagrange. , , ,
.
.
P m,
M 2 R3
f (x, y, z) = 0 ,
(0.1)
F.
, M 2 P
R, M 2 .
(0.1)
, R .
P Newton
mr = F + R .
(0.2)
dr , M 2 ,
(mr F) dr = 0 .
(0.3)
R
F
M2
dr
0.1: M 2 dr.
R3N . k
fj (ri ) = 0,
(j = 1, k;
i = 1, N ) ,
(0.4)
M n R3N , n,
n = 3N k,
. n
,
,
vi = r i .
(0.3),
M n
N
i1
(m(i)ri Fi ) dri = 0 ,
(0.5)
Ri dri = 0 ,
i=1
Ri i .
q1 , q2 , . . . , qn n
M n . qi
.
qi = qi (t),
(i = 1, n) .
(0.6)
(0.6) , t,
,
.
, N
rj = rj (q1 , q2 , . . . , qn , t),
(j = 1, N ) ,
(0.7)
N
R3 , .
Qi =
j=1
Fj
rj
,
qi
(i = 1, n)
(0.8)
. dri
n
rj
drj =
dqk ,
(j = 1, N ) ,
(0.9)
qk
k=1
rj
k=1
qk
qk +
rj
,
t
(j = 1, N ) .
(0.10)
qk = dqk /dt .
(0.10)
vj
rj
=
,
qk
qk
d
dt
rj
qk
k = 1, n) .
(0.11)
2 rj
2 rj
=
qm +
=
q
q
q
t
k
m
k
m=1
}
{ n
rj
rj
=
qm +
,
qk m=1 qm
t
, (0.10),
)
(
d rj
vj
=
,
dt qk
qk
(j = 1, N ;
(j = 1, N ;
k = 1, n) .
(0.12)
d Alambert, (0.9), n
N {
k=1 j=1
rj
rj
m(j)rj
Fj
qk
qk
}
dqk = 0 .
, (0.11) (0.12),
{ (
)
}
N
N
vj
vj
d
rj
=
m(j) vj
m(j) vj
m(j)rj
qk
qk
qk
j=1 dt
j=1
)
(
T
d T
,
=
dt qk
qk
(0.13)
1
T =
m(j) vj2
2 j=1
N
(0.14)
. ,
(0.10),
, .
(0.7) , T
.
(0.8), (0.13)
(
)
}
n {
d T
T
Qk dqk = 0
dt qk
qk
k=1
dqk ,
)
(
d T
T
= Qk ,
(k = 1, n) .
(0.15)
dt qk
qk
(0.15) Lagrange.
2
qk = qk (qi0 , qi0 , t0 , t),
(i, k = 1, n)
.
, ,
(0.15) ,
qk = qk (qi0 , qi0 , t t0 ),
(i, k = 1, n) ,
,
, t0 = 0.
(0.15) (2n + 1)
(qi , qi , t), , ,
Lagrange 2n (qi , qi )
.
,
Fi , V (ri ),
V
(0.16)
,
(i = 1, N ) .
ri
V .
(0.7) V
. (0.8)
Fi =
Qi =
V
j=1
rj
rj
V
=
,
qi
qi
(i = 1, n)
V / qi = 0, Lagrange
(
)
d L
L
= 0,
(k = 1, n) ,
(0.17)
dt qk
qk
L = L(qj , qj , t) = T V
(0.18)
Lagrange . L
,
.
Fi
vi = r i , ri .
,
. V = V (rj , vj ) , j
(
)
V
d V
Fj =
+
,
(j = 1, N ) .
(0.19)
rj dt vj
(0.8)
(
)
}
N {
V rj
rj
d V
Qi =
r
q
dt
v
qi
j
i
j
j=1
(
)
(
)}
N {
V rj
d V rj
V d rj
.
Qi =
r
q
dt
v
q
v
dt
q
j
i
j
i
j
i
j=1
(0.11) (0.12) rj / qi = 0,
{
N
V rj
V vj
Qi =
+
rj qi vj qi
j=1
(
)}
d V rj
V vj
+
,
dt rj qi vj qi
(
)
d V
V
Qi =
+
,
(0.20)
qi dt qi
Lagrange (0.17).
V vi
, Fi , (0.19),
. (0.10), V
,
V = (qi ) +
Aj (qi ) qj .
(0.21)
j=1
, Aj
. (0.20)
)
n (
Ai Aj
+
qj .
Qi =
qi j=1 qj
qi
, Lagrange,
Ai Ai +
g
,
qi
g = g(qk ) .
Lagrange
dAlambert, Newton
.
Lagrange
, Hamilton,
:
n
,
,
Lagrange
L = L(qi , qi , t)
(i = 1, n) .
[t1 , t2 ]
Q1 (t1 ) Q2 (t2 ),
t2
L(qi , qi , t)dt
(0.22)
t1
. EulerLagrange ( ),
Lagrange (0.17). Lagrange
Hamilton , Lagrange ,
(.. [18], . 548). ,
,
(.. [30], . 6), Lagrange
(0.18).
1
Hamilton
1.1
Hamilton
n ,
Lagrange
L = L(qi , qi , t),
(i = 1, n)
pi
L
pi =
.
(1.1)
qi
(1.1)
, ,
pi = pi (qj , qj , t) .
(1.2)
2
pi
= det L
det
(1.3)
qi qj
qj
, (1.2) n
qi = qi (qj , pj , t) .
(1.4)
9
10
Hamilton
H = H(qj , pj , t) = pi qi L(qj , qj , t) .
(1.5)
(1.5)
i.
, . H (1.5),
(1.4),
,
. ,
qi , pi i .
(1.5)
dH =
H
H
H
dpi +
dqi +
dt
pi
qi
t
(1.6)
dH = qi dpi + pi dqi
L
L
L
dqi
dqi
dt ,
qi
qi
t
L
dt ,
(1.7)
t
(1.1) Lagrange (0.17)
L
pi =
.
(1.8)
qi
(1.6) (1.7),
Lagrange 2n
H
qi =
,
pi
(1.9)
H
,
pi =
qi
dH = qi dpi pi dqi
11
Hamilton.
L
H
=
.
(1.10)
t
t
H ,
.
2n (qi , pi ), ,
, .
,
H
= 0 ,
t
(2n + 1)
(qi , pi , t).
Hamilton,
qi = qi0 , pi = pi0 , t = t0
(1.11)
qi = qi (qj0 , pj0 , t0 , t),
pi = pi (qj0 , pj0 , t0 , t)
(1.12)
, ,
(1.11). (1.12) (2n+1)
,
.
, (1.9)
dt, t0 .
, ,
t0 = 0 (1.12)
qi = qi (qj0 , pj0 , t),
pi = pi (qj0 , pj0 , t) .
(1.13)
12
(1.13) 2n .
Cauchy
(.. [9], . 191),
. ( ) ,
(1.9) .
H ,
(1.9).
Lagrange Hamilton
2L
qi qj
.
. ,
L ,
.
, . Lagrange
(nonstandard). (.. [48],
. 78) , k < n, n k ,
j (qi , qi , t) = 0,
(j = 1, k; i = 1, n)
.
,
.
1.2
Hamilton
Hamilton
Lagrange,
, Hamilton.
13
2n qi , pi
t, Hamilton
H = H(qi , pi , t).
(1.14)
P1 P2 C
. C,
P1 t1 P2
t2 . Hamilton
:
n ,
[t1 , t2 ] C,
t2
(qi pi H) dt
(1.15)
t1
. , (1.15)
( )
t2
(qi pi H) dt = 0.
(1.16)
t1
(qi pi H) F
qj , pj qj , pj , (1.16)
t2
F dt = 0,
t1
(1.17)
14
F pj .
EulerLagrange, 2n
(
)
d F
F
= 0,
dt qi
qi
(1.18)
(
)
d F
F
= 0.
dt pi
pi
(1.17) F ,
F
H
=
,
qi
qi
F
H
= qi
,
pi
pi
F
= pi ,
qi
F
=0
pi
(1.19)
, Lagrange
Hamilton, EulerLagrange
,
(1.19). , (1.19)
Hamilton
(1.16), F pi (.. [48], .
1920).
Hamilton Hamilton . Hamilton, Q1 , Q2 ,
t1 t2
, 2n ,
15
Lagrange,
,
(0.22) .
, Hamilton,
P1 ,
t1 ,
qi (t1 ), pi (t1 ),
. P2 t2 , P2 , t2 ,
C , (1.15) . P2
t2 ,
,
P1 , t1 .
1.3
A = A(qi , pi , t)
(1.20)
.
(1.20), , .
Hamilton
. A
, , (1.12).
,
A
dA A A
=
+
qi +
pi .
dt
t
qi
pi
(1.21)
16
qi , pi
Hamilton
H
qi =
,
pi
(1.22)
H
pi =
,
qi
(1.21)
dA A A H A H
=
+
.
dt
t
qi pi pi qi
(1.23)
M 2n 2n n
I = I(qi , pi , t)
(1.24)
, U M 2n t R.
U
dI
= 0,
(1.25)
dt
I
. Cauchy
U n , ,
2n ( 2n
, ).
I
, t R, (global)
,
. , ,
.
,
,
17
.
(.. [13]).
, t
I(qi , pi ) = I(qi0 , pi0 ) = c = .
(1.26)
, (1.26), c
.
(1.26) (2n 1)
.
.
(level set) I
.
(1.26) c,
.
, , ,
I(q, p) = c
, , ,
.
: N I = c,
U , N U = ,
, N U , V U ,
N V ,
N ( 1.1).
H
=0
t
, (1.23) Hamilton H,
18
N
V
U
1.1: N I.
dH
= 0.
dt
Hamilton Jacobi
Lagrange.
V
,
.
, Euler
2T =
T
L
qk =
qk = pk qk .
qk
qk
Hamilton (1.5),
H = pk qk L = 2T L,
H = T + V.
, .
Hamilton
19
qk ,
H
= 0,
qk
qk ( ) . Hamilton (1.9) i = k
pk = 0.
, ,
.
2n, 2n1.
, ,
2n 2.
qn
n . ,
, pn = c Hamilton
H = H(qj , pj , c),
(j = 1, n 1).
Hamilton ,
qj =
pj
H
,
pj
H
=
qj
(1.27)
j = 1, n 1, n
pn = c
H
qn =
= f (qj , pj , c).
(1.28)
c
(1.27) 2n 2,
(1.28), ,
(1.27) , qj , pj
, qn
(1.28) .
20
:
) : m = 1
q V = 12 2 q 2 . Lagrange, q,
)
1( 2
L=
q 2 q 2 ,
2
p = L/ q = q.
Hamilton (1.5),
)
1( 2
H=
p + 2q2 ,
2
Hamilton
q = p ,
p = 2 q.
,
)
1( 2
H=
p + 2 q 2 = h,
(1.29)
2
(1.29),
2h/ 2h
( 1.2).
q = p = 0.
) : m = 1
q F = kq, k > 0,
V = 12 kq 2 . Hamilton
)
1( 2
H=
p kq 2 ,
2
Hamilton
q = p ,
p = kq.
21
1.2: .
,
)
1( 2
(1.30)
p kq 2 = h
2
. , h,
,
p = kq h = 0 ( 1.3).
h, (1.30)
p = q = kq,
H=
+ p, q, .
kt
q = q0 e
S 1.3 t q = p = 0,
22
2
S
1.3: (1.30).
U t
.
,
.
,
Hamilton , . ,
,
(1.30) S U
. , ,
, .
) : m
,
. ,
( 1.4).
23
O
m
z
1.4: .
. Lagrange
1
m2 2 + mg cos .
2
p (1.1),
L=
p = m2
(1.31)
Hamilton
p2
H=
mg cos .
2m2
p
=
,
m2
p = mg sin .
(1.32)
,
H(, p ) = h.
(1.33)
(, p )
(1.33). p ,
{
}1/2
p = 2m2 (h + mg cos )
.
(1.34)
24
h < mg,
(1.35)
h + mg cos 0
h
.
mg
, h (1.35),
0 ,
(
)
h
0 = arccos
< ,
mg
cos
L 1.5, = p = 0.
h > mg, .
, R 1.5.
h = mg S.
(separatrix).
,
.
= , p = 0. , 2,
,
.
: (1.34), h = mg,
{
}1/2
p = 2m2 g3 (1 + cos )
,
(1.36)
+ p > 0, p < 0.
(1.31),
]1/2
[
2g
(1 + cos )
=
25
1.5: .
cos .
2
:
(
)
(
)
+
0 +
g
d(/2)
t=
= ln tan
ln tan
,
4
4
0 cos(/2)
= 2
= ,
[
(
)]
0 +
g t
= 4 arctan e
tan
.
4
, p (0) > 0, t
A t
B, , p (0) < 0, t B
t A. ,
S . (p > 0),
26
(, ) BA,
(p < 0),
AB
A B. , ,
2, ,
= 1.5.
) : Lagrange
)
1 ( 2
2
2
2
2 2
L = m r + r + r sin V (r).
2
L
= r ,
r
L
= mr2 ,
p =
L
= mr2 sin2 ,
p =
pr =
Hamilton
(
)
2
2
p
1
p
H=
p2r + 2 + 2 2
+ V (r).
2m
r
r sin
H ,
H = h = .
,
p = .
z.
(.. [20], , . 90),
= mr v,
27
, , .
) : Lagrange Hamilton
,
,
. Hamilton
H=
)
1 ( bt 2
e p + ebt 2 q 2 ,
2
b, ,
q = ebt p ,
p = ebt 2 q.
t
, q
q + bq + 2 q = 0,
.
1.4
Poisson
Poisson A B
A B A B
[A, B] =
.
(1.37)
qi pi pi qi
Poisson .
:
1. :
[A, B] = [B, A]
2. : ,
28
[A + B, C] = [A, C] + [B, C] ,
[A, B + C] = [A, B] + [A, C] .
3. Jacobi:
[A, [B, C]] + [B, [C, A]] + [C, [A, B]] 0.
(1.38)
,
(1.37). Jacobi
.
Poisson Leibnitz,
[A, BC] = B[A, C] + C[A, B],
[AB, C] = A[B, C] + B[A, C],
, ,
[, A] 0.
Poisson t, qi , pi
Leibnitz,
[
] [
]
A
B
[A, B] =
, B + A,
,
t
t
t
[
] [
]
A
B
[A, B] =
, B + A,
,
(1.39)
qi
qi
qi
[
] [
]
A
B
[A, B] =
, B + A,
.
pi
pi
pi
[qi , A] =
A
,
pi
[pi , A] =
A
.
qi
, (1.37)
[qi , A] =
qi A
qi A
.
qj pj pj qj
(1.40)
29
A
A
[qi , A] = ij
=
.
pj
pi
,
[qi , qj ] = 0,
[qi , pj ] = ij ,
(1.41)
[pi , qj ] = ij ,
[pi , pj ] = 0,
Poisson.
A = A(qi , pi , t)
, (1.23),
dA A
=
+ [A, H]
dt
t
(1.42)
, A ,
dA
= [A, H].
dt
(1.43)
I = I(qi , pi , t)
Hamilton H, (1.42)
I
+ [I, H] = 0,
t
(1.44)
, I = I(qi , pi ) ,
[I, H] = 0.
(1.45)
Poisson A A :
A = [ , A] =
A
A
.
pi qi qi pi
(1.46)
,
3.
30
A B (involution)
Poisson ,
[A, B] 0,
(1.45)
. k A1 , . . . , Ak
[Ai , Aj ] 0 i, j
Ai .
.
, X1 , X2 , . . . , Xk
A B ,
Xi ,
( 1.4)
[A, B] =
1.5
A B
[Xr , Xs ],
Xr Xs
(r, s = 1, k).
(1.47)
Hamilton
1.5.1
Hamilton n
qi = ij
H
,
pj
pi = ij
H
,
qj
31
qi
pi
qj
ij
H
0
pj
0
ij
(1.48)
= q ,
= pn ,
n,
n < 2n,
(1.48)
=
H
,
, = 1, 2n 2n 2n
(
)
0 I
=
,
I 0
(1.49)
(1.50)
0 I n n ,
0ij = 0,
Iij = ij ,
(i, j = 1, n)
. , , , , , . . .
1 2n, i, j, k, l, . . . 1 n.
1. T =
2. 1 =
3. 1 = T
().
()
32
( 1.7),
det || = 1.
, Poisson A B
[A, B] =
A B
.
(1.51)
[ , A] =
A
A
=
A
(1.52)
.
(1.52) (1.40),
Poisson
[ , A] =
[ , ] =
= ,
[ , ] = .
(1.53)
, A
A =
A
.
(1.54)
A A/ .
: M 2n ,
Hamilton n , ,
33
Lagrange. qi , pi
H : M 2n R Legendre, (1.1) (1.5).
2 M 2n , ,
, , qi , pi M 2n
Hamilton. , ,
.
Hamilton [1], [4], [52] [57].
1.5.2 Hamilton
Hamilton, Hamilton, qi
pi , F
(1.17) qi , pi .
,
Hamilton (1.49) , Hamilton, .
F (1.17)
F = pi qi H =
1
1
(pi qi qi pi ) + (pi qi + qi pi ) H,
2
2
d
F =G+
dt
G=
)
1
p i qi ,
2
1
(pi qi qi pi ) H.
2
(1.55)
34
, G
G=
1
H( , t),
2
(1.56)
1 = T = .
= =
= ,
= .
(1.57)
G,
(1.56),
. F G, (1.55),
pi , qi , Hamilton
( )
t2
Gdt = 0,
(1.58)
t1
pi , qi .
1.5.3 Jacobi
Jacobi
[A, [B, C]] + [B, [C, A]] + [C, [A, B]] 0
(1.59)
. (1.59)
:
1. A, B
C.
35
2.
.
,
, .. C,
, ,
A B , ,
.
C ,
[A, [B, C ]] + [B, [C, A ]] =
A
B
[B,
C
]
+
[ C, A ] =
{[
] [
]}
A
B
C
=
, C + B,
+
{[
] [
]}
C
B
A
+
, A + C,
=
=
+
A 2 B C
2C
A
B
B 2 C A
2A
B
C
C
,
2C
A B 2 C
B A
+
.
, , , , , , ,
A B 2 C
2C
A B
+
= 0,
36
= . (1.59)
C , ,
Jacobi .
1.6
Poisson
, Poisson
.
Poisson ,
,
]
[
] [
d
dA
dB
[ A, B ] =
, B + A,
.
(1.60)
dt
dt
dt
(1.60) , (1.42),
d
[ A, B ] =
[ A, B ] + [ [ A, B ], H ]
dt
t
, (1.39) ,
[
] [
]
d
A
B
[ A, B ] =
, B + A,
[ H, [ A, B ] ] .
dt
t
t
Jacobi,
[
] [
]
d
A
B
[ A, B ] =
, B + A,
+ [ A, [ B, H ] ] + [ B, [ H, A ] ] =
dt
t
t
[
] [
]
A
B
=
, B + A,
+ [ A, [ B, H ] ] + [ [ A, H ], B ] .
t
t
,
[
] [
]
A
B
d
[ A, B ] =
+ [ A, H ], B + A,
+ [ B, H ]
dt
t
t
37
, (1.42), (1.60)
[
] [
]
d
dA
dB
[ A, B ] =
, B + A,
.
dt
dt
dt
Poisson : Poisson .
(1.60).
I1 , I2 ,
dI1
dI2
=
=0
dt
dt
(1.60)
d
[ I1 , I2 ] = 0.
dt
Poisson
. I1 , I2
. ,
[ I1 , I2 ] = 0,
I1 , I2 .
:
) Poisson
: I
,
I
.
(1.44)
I
= [ H, I ].
t
, Hamilton
, , Poisson,
38
I ,
Poisson . k I , (1.44)
[
]
k+1 I
kI
= H, k ,
tk+1
t
(k+1) I Poisson
.
) m
V (r) = k/r. Hamilton
(
)
2
1
p
k
H=
p2r + 2 .
2m
r
r
H p ,
.
(
)
p
A1 = p pr sin + cos k cos
r
, . Poisson
(
)
A1
p
A2 = [ A1 , p ] =
= p pr cos sin + k sin
r
, Poisson,
. , [ A2 , H ] = 0,
(
)
(H, p , A1 , A2 )
rank
= 3,
(r, , pr , p )
A2 H, p , A1 .
A1 , A2
LaplaceRungeLenz, , , mke, e
( .. [18], . 102).
39
1.7
n .
, , t ,
.
Hamilton
H = H(q1 , . . . , qn , p1 , . . . , pn , t )
(1.61)
n .
Hamilton
H
H
,
pi =
.
(i = 1, n)
qi =
(1.62)
pi
qi
(1.62)
H
t = 1,
H =
(1.63)
t
: (n + 1) t
(n + 1) Hamilton ,
qn+1 = t,
pn+1 = H
(1.64)
Hamilton
H = H(q1 , . . . , qn , qn+1 , p1 , . . . , pn ) + pn+1 .
(1.65)
Hamilton
qj =
H
,
pj
pj =
H
,
qj
( j = 1, n + 1)
(1.66)
j n (1.62), j = n + 1
qn+1
pn+1
=t=
= 1,
pn+1
H
H
= H =
=
,
qn+1
t
40
A H A H
=
{A, H } =
q
p
p
q
j
j
j
j
j=1
)
n (
A H
A H
A H
+
=
q
p
p
q
q
p
j
j
j
j
n+1
n+1
j=1
= [ A, H ] +
A dA
=
.
t
dt
,
n + 1 ,
, t qi . H
Hamilton ,
H
= 0,
qn+1
qn+1 pn+1
, H, .
H , H ,
, .
, (1.65),
(1.62) (1.66)
H = 0.
41
1.1
t t + , .
t t0
t t0 .
1.2 H = H(qi , pi )
H = F (H), F ,
,
.
1.3 (1.41) Poisson.
1.4 (1.47) Poisson
.
1.5
A=
pq
Ht
2
Hamilton
p2
1
H=
2.
2
2q
1.6 A B ,
A B B A
.
1.7
.
1.8 (1.58)
EulerLagrange Hamilton (1.49).
42
1.9
1 = x2 p3 x3 p2 ,
2 = x3 p1 x1 p3 ,
3 = x1 p2 x2 p1 .
xi .
Poisson .
1.10 Hamilton
H = q1 p1 q2 p2 aq12 + bq22 ,
a b .
F1 = (p2 bq2 )/q1 ,
F2 = q1 q2 ,
F3 = q1 et
Poisson [ Fi , Fj ]
.
1.11 () , 2n
= f ( , t),
f / = 0 .
()
[ , f ] = [ , f ].
1.12 A B ,
[ eA , eB ] = eA+B [ A, B ].
1.13
,
43
.
V (x, y, x,
y)
= (x, y) + A1 (x, y)x + A2 (x, y)y.
() Hamilton .
()
E=
1 2
(x + y 2 ) + (x, y)
2
.
() Lagrange
A1 A1 +
f
,
x
A 2 A2 +
f
,
y
f = f (x, y) .
() Hamilton;
1.14 I ,
[
] [
]
I
H
,H =
,I ,
H Hamilton.
1.15 ,
, Lagrange
1 dxi dxj
,
L = gij
2
ds ds
(i, j = 1, 4),
gij (xk ) .
Hamilton.
44
3
[
].
(t t0 )
1.19 m = 1 x
1
1
V (x) = x4 x2 .
4
2
,
. > 0 x(t)
.
2
2.1
n
Lagrange : n
qi Lagrange
L = T V = L (qi , qi , t),
(2.1)
n 2 , Lagrange,
( )
d L
L
= 0,
(2.2)
dt qi
qi
( Hamilton)
t2
L dt = 0.
(2.3)
t1
Qi , (..
, )
qi Qi n
Qi = Qi (qj , t).
45
(2.4)
46
(2.4) ,
Qi
= 0,
det
qj
,
(2.4) n
qi = qi (Qj , t).
(2.5)
(2.5),
qi =
qi
qi
Qj +
.
Qj
t
(2.6)
, qi , qi (2.5)
(2.6) Lagrange (2.1),
Qi , Q i L Qi , Q i t,
L = L(qi , qi , t) = L (Qi , Q i , t).
(2.7)
Hamilton L
, (2.3)
t2
L (Qi , Q i , t) dt = 0
(2.8)
t1
(2.2),
(
)
d L
L
= 0.
dt Q i
Qi
, (2.4) , Lagrange,
(2.4).
Hamilton,
,
47
, 2n
Qi = Qi (qj , pj , t),
Pi = Pi (qj , pj , t).
(2.9)
(2.9) ,
(2.4) . (2.9), Qi qi , pi . Hamilton, (1.16) (1.58),
pi qi
12 . ,
(2.9) ,
() (1.9) (1.49).
,
.
, ,
(2.9),
. , (2.9),
H = H ( Qi , Pi , t),
(1.9)
H
Q i =
,
Pi
H
,
Pi =
Qi
(2.10)
. H ,
Hamilton
, H,
Qi , Pi .
,
48
Hamilton H. (2.9)
Hamilton, , .
2.2
, (2.9) Hamilton H ,
Hamilton (2.10), ,
,
t2
(qi pi H) dt = 0
(2.11)
(Q i Pi H ) dt = 0.
(2.12)
t1
t2
t1
,
,
,
G
,
dG
(qi pi H) = Q i Pi H +
.
dt
(2.13)
. . 2.5 = 1 ,
, = 1.
49
(2.13), = 1,
dG
.
(2.14)
dt
dt,
G
qi pi H = Q i Pi H +
(2.15)
G
, ,
2n 4n qi , pi , Qi , Pi .
G, F ,
G ,
.
,
.
2n qi , Qi ,
, F1 . F1
F1 = F1 (qi , Qi , t).
(2.16)
(2.16),
F1
F1
F1
dqi +
dQi +
dt.
(2.17)
qi
Qi
t
qi , Qi , dqi , dQi
. G = F1 , ,
(2.17) (2.15),
dF1 =
pi =
F1
,
qi
Pi =
F1
,
Qi
H = H +
F1
.
t
(2.18)
50
(2.18) , 4n
qi , pi , Qi , Pi H, H
(2.11) (2.12).
: (2.18,)
pi = pi ( qj , Qj , t),
Pi = Pi ( qj , Qj , t).
(2.19)
n (2.19) Qi
(2.19), (2.9),
Qi = Qi (qj , pj , t),
(2.20)
Pi = Pi (qj , pj , t).
(2.18) Hamilton H ,
, (2.20),
Qi , Pi t,
H = H ( Qi , Pi , t).
, (2.19)
Qi , ,
2
F1
= 0.
det
(2.21)
qi Qj
F1 , (2.16),
,
(2.19), (2.21).
qi , Pi ,
, 2n . F2 ,
F2 = F2 (qi , Pi , t).
(2.22)
(2.22)
dF2 =
F2
F2
F2
dqi +
dPi +
dt.
qi
Pi
t
(2.23)
51
Pi dQi = d( Pi Qi ) Qi dPi
(2.24)
, (2.24), (2.15)
d (G + Pi Qi ) = pi dqi + Qi dPi + (H H) dt.
(2.25)
(2.25) (2.23) ,
F2 = G + Pi Qi ,
pi =
F2
,
qi
Qi =
F2
,
Pi
H = H +
F2
,
t
2
F2
det
qi Pj
= 0,
(2.26)
(2.27)
, ,
F2 .
( 2.1)
(2.18) (2.26),
, Qi , pi Pi , pi
.
2.1.
, Hamilton
Fk
,
(k = 1, 4).
H = H +
t
,
.
52
F1 = F1 ( qi , Qi , t)
F1
F1
pi =
, Pi =
qi
Qi
2
F1
det
qi Qj
= 0
F2 = F2 ( qi , Pi , t)
F2
F2
pi =
, Qi =
qi
Pi
2
F2
det
qi Pj
= 0
F3 = F3 ( pi , Qi , t)
F3
F3
qi =
, Pi =
pi
Qi
2
F3
det
pi Qj
= 0
F4 = F4 ( pi , Pi , t)
F4
F4
qi =
, Qi =
pi
Pi
2
F4
det
pi Pj
= 0
2.1: .
.
. 2n 4n
qi , pi , Qi , Pi
, n n , .
2n
.
.
:
)
S = qk P k ,
(2.28)
53
(2.26),
pi =
S
= ik Pk = Pi ,
qi
Qi =
S
= ik qk = qi ,
Pi
Qi = qi ,
Pi = pi ,
(2.29)
.
T = pi Qi .
)
W = qi Qi
Qi = pi ,
Pi = qi ,
(2.30)
(qi , pi )
/2.
,
,
.
U = pi Pi .
)
Q1 = p1 ,
P1 = q1 ,
Q2 = q2 ,
P 2 = p2
(2.31)
54
Hamilton ,
. ,
2.1.
(2.30)
M = q1 Q1 + q2 P2 .
)
Lagrange
.
Qi = gi (qj , t),
gi
gi
= 0.
det
qj
(2.32)
(2.33)
(2.32) ,
:
L = L(qi , qi , t) Lagrange, ,
L Q k
L
pi =
=
,
qi
Q k qi
(2.34)
L Lagrange, Qi
Q i . (2.32) ,
gk
gk
qj +
,
Q k =
qj
t
gk
gk
Q k
=
ji =
qi
qj
qi
(2.35)
55
, (2.34),
pi = Pk
gk
,
qi
(2.36)
Pk , Qk ,
L
Pk =
.
Q k
Hamilton
H = Pk Q k L .
H , (2.35) (2.7),
H = Pk
gk
gk
qj + Pk
L,
qj
t
, (2.36),
H = pj qj + Pk
gk
L,
t
gk
.
(2.37)
t
(2.32), (2.36) (2.37)
(2.32).
H = H + Pk
F = gk (qj , t)Pk
(2.38)
Qi =
F
= gk (qj , t)ik = gi (qj , t),
Pi
pi =
F
gk
= Pk
,
qi
qi
H = H +
gk
F
= H + Pk
.
t
t
(2.39)
56
2.3
(2.9),
.
(2.9)
= ( , t),
(2.40)
. ,
= ( ).
(2.41)
(2.41) ,
=
.
(2.42)
Hamilton
(1.49), (2.42)
= H .
(2.43)
Hamilton H ,
(2.41), ,
e , t) = H(
e ( ), t),
H( , t) = H( (
), t) = H(
e
H
H
=
.
(2.44)
57
(2.44) (2.43),
e
= H ,
, (1.51),
e
= [ , ] H ,
(2.45)
Poisson .
(2.41) ,
e
Hamilton, Hamilton H,
,
e
H
= .
(2.46)
, (2.45) (2.46) e
Hamilton H.
e
, H/
(2.45) (2.46) ,
[ , ] = .
(2.47)
(2.47)
(2.41) .
, (2.40).
.
A B
= ( , t)
(2.48)
. (2.48), A, B , ,
e , t),
A = A( , t) = A(
e , t).
B = B( , t) = B(
58
Poisson A, B
e e
A B
e
e
[ A, B ] =
,
(2.49)
A B
.
(2.50)
[ A, B ] =
e
A
A
=
,
e
B
B
=
(2.50)
[ A, B ] =
e B
e
A
=
= [ , ]
e B
e
A
, ,
(2.47)
[ A, B ] =
e B
e
A
eB
e ] .
= [ A,
Poisson ,
, Poisson
. ,
Poisson.
, ,
Poisson .
, ,
(2.40)
Poisson ,
( 2.2).
59
2.4
2.4.1
,
= ( , t),
(2.51)
(2.51)
[ , ] = .
(2.52)
(2.53)
(2.51).
(2.52)
M =
M M = ,
(2.54)
, ,
MMT = .
(2.55)
(2.55), (2.47),
.
(2.47),
.
(2.55) 1,
M1 ,
= (
, t).
(2.55) M1 , 2 = I,
MT = M1 .
(2.56)
60
(2.56) M
MT M = ,
(2.57)
, .
, (2.56)
M1 = MT T .
(2.58)
, .
2.4.2
1. I ,
.
2. M . (2.55) M1 (M1 )T ,
M1 (M1 )T = ,
, .
.
3. M1 , M2 M = M1 M2
.
MMT = M1 M2 MT2 MT1 = M1 MT1 = ,
. , ,
.
61
, Sp(2n).
A
1
1 2
1
Ak ,
exp A = I + A + A + =
1!
2!
k!
k=0
1. (exp A)1 = exp(A),
2. exp(BAB1 ) = B(exp A)B1 ,
3. (exp A)T = exp(AT ),
4. exp A exp B = exp(A + B) AB = BA.
S, S = ST , . M = exp(S) ,
MT M = exp(ST T ) exp(S) =
= exp(ST T ) exp(S) 1 = exp(S) exp(S) = ,
S .
sp(2n)
.
2.4.3
, M ,
det |M| = 1.
(2.59)
, (2.55)
1.
.
62
MT = (M1 )T = (MT )1 = PT UT ,
M = PT UT T = (PT T )(UT T ).
(2.60)
PT T ,
, UT T .
M ,
P = PT T ,
U = UT T .
,
, P, U .
P , ,
U
. 2n 2n U n n ,
(
)
A B
U=
.
C D
U
UT =
A C
BT DT
)
.
63
(2.58) U,
(
)
T
T
D
B
U1 =
CT AT
U , UT = U1 ,
(
)
A B
U=
.
B A
1
T=
2
1
T1 =
2
TUT1 =
I iI
I iI
I I
iI iI
,
)
A iB
0
0
A + iB
)
.
M1 = MT T ,
, ,
. MT
64
M,
M
.
{1 , 2 , . . . , 2n }
M,
M1
{
}
1 1
1
, ,...,
.
1 2
2n
, ,
M
{
}
1
1
1
1 , 2 , . . . , n , n+1 =
, n+2 =
, . . . , 2n =
,
1
2
n
.
2.5
2.2,
(2.13),
dG
(qi pi H) = Q i Pi H +
,
dt
(2.61)
.
= 1, 2.1 .
= 1.
, G ,
65
(2.18) = 1
1 G
pi =
,
qi
Pi =
G
,
Qi
(2.62)
G
,
t
(2.47)
( .. [28], . 5355)
H = H +
[ , ] = .
(2.63)
, = 1,
1/,
1
1
Pi = Pi , Qi = Qi , H = H ,
(2.61)
dG
qi pi H = Q i Pi H +
,
dt
1
G = G
qi , pi Qi , Pi 1. , ,
= 1 = 1.
(2.47),
1. ,
.
Qi = aqi , Pi = bpi , a, b . (2.63)
= ab, Hamilton H = abH.
66
2.1
, 2.1.
2.2 , (2.40) Poisson ,
.
2.3
P = 2(1 +
q cos p) q sin p
1 2
q cot Q
2
.
;
F =
2.5 a b,
( )
a 2
1
q
2
Q = (p + q ), P = arctan
2
b
p
;
2.6
( )
aq
Q = arctan
(p2 + q 2 ),
p
a , .
aq 2
P =
2
p2
1+ 2 2
aq
)
,
67
2.7
Q1 = q1 , P1 = p1 2p2 ,
Q2 = p2 , P2 = 2q1 q2
.
2.8
Q = q cos s + p sin s,
P = q sin s + p cos s
s
.
2.9
ap
Q=
, P = b q2
q
; .
2.10 f (q),
Q = f (q) cos p ,
P = f (q) sin p
.
1
U = Q2 tan p + ap,
2
a .
2.11
q = 2Q sin P,
p = 2Q cos P
H=
1 2
(p + q 2 ).
2
68
2.12 nn
(
)
A B
M=
,
C D
:
() ABT CDT
() ADT BCT = I.
2.13 2 2
.
2.14
P () =
2n
Ck k ,
(C2n = 1),
k=0
,
Ck = C2nk .
2.15 1 1,
.
2.16
p
Q=
,
cos q
cos2 q
P = sin q +
.
p2
.
2.17 F1 , F2 ,
F1 + F2 .
2.18 F1
, F1 .
69
2.19 1 2 A,
1 + 2 =
0 x1 , x2 ,
xT1 x2 = 0.
2.20 ,
F (q, P ) = q 2 eP .
2.21 , , 1,
.
70
3.1
. 2n
= ( ),
(3.1)
.
( )
( .. [28], . 192).
d
= ( ),
(3.2)
ds
s
. ( ) , (3.2)
= ( , s),
71
(3.3)
72
.
3.1: .
2n
. (3.3),
, , s = 0. ,
,
, , .
. ,
(3.4)
= ( , t),
2n + 1 M 2n R, ( , t), t = .
,
(2n + 1)
2n + 1
d
= ( , t),
dt
t = 1.
(3.5)
73
3.2: (3.7).
(3.1)
, ,
d = ds ,
(3.6)
,
( 3.1).
(3.3)
,
(3.2).
(3.3) .
:
)
1 = 2,
2 = 1 .
(3.7)
74
d 1
= 2,
ds
d 2
= 1 ,
ds
1 = 1 cos s + 2 sin s,
2 = 1 sin s + 2 cos s.
(3.8)
(3.9)
s,
(
1 )2 + (
2 )2 = ( 1 )2 + ( 2 )2 = .
(3.10)
3.2.
1 = 2 = 0 .
)
1 = 1,
2 = 2 ,
(3.11)
d 2
= 2 ,
ds
(3.12)
d 1
= 1,
ds
1 = 1 es ,
2 = 2 es .
(3.13)
1 2 = 1 2 = .
(3.13)
(3.14)
3.3.
1 = 2 = 0.
3.2
75
3.3: (3.11).
(1.50) .
= ( )
(3.15)
,
,
= ( , t)
(3.16)
, , , .
.
, (3.15) P
, , , , Pe,
,
( 3.4). ,
76
3.4: .
P ( ) Pe(
, t),
t.
= ( , s),
(3.17)
s , (3.17) s, , ,
s = 0 ,
( , 0) = .
(3.17) ,
P ( ) Pe(
, s), c, s
( 3.5). (3.17)
.
(3.17) (3.3),
.
.
77
c
c
~
P
~
P
3.5: (3.17).
3.3
,
, .
,
(3.3),
= ( , s).
(3.18)
(3.18) s,
(2.47)
[ , ] =
(3.19)
s. = ( , 0) ,
(3.19) s = 0, ,
s,
d
[ , ] = 0.
(3.20)
ds
s
(3.20) ,
[
] [
]
, + ,
=0
ds
ds
78
, (3.2), Poisson,
s = 0,
[ , ] = [ , ].
(3.21)
(3.21) ,
,
. (3.21),
(1.52),
=
.
(3.22)
(3.22) ,
=
,
= ,
= .
, 1
,
=
,
(3.23)
= .
(3.23)
, (3.23)
, ,
G,
= =
G
.
(3.24)
79
(3.24)
=
G
,
, ,
=
G
.
(3.25)
, ,
,
G (3.25).
G
, G .
G ,
. , (1.52), (3.25)
= [ , G ].
(3.26)
d
G
= .
ds
(3.27)
(3.27)
s.
.
G , (1.54),
G = [ , G] =
G
,
, (3.25),
G =
(3.28)
80
(3.28) G
G, .
,
F ,
G F = 0 .
G
= G G = [ G, G ] = 0,
.
F ,
,
=
F
.
(3.29)
Poisson F G
[ F, G ] =
F G
F
G
=
F G , [ F, G ] = 0,
F
= 0,
G
= 0.
(3.30)
,
,
.
81
:
) (3.7),
1 = 2,
2 = 1
(3.21), . G
(3.24),
G
= 2 = 1 ,
1
G
= 1 = 2,
2
]
1[ 1 2
( ) + ( 2 )2 .
2
(3.9), G
,
G=
( 1 )2 + ( 2 )2 = .
3.2.
) (3.11) (3.21),
G = 1 2 .
3.4
Hamilton
, , ,
, (3.25).
,
Hamilton H,
.
82
H ,
Hamilton H, Hamilton
H
H = .
(3.31)
H
H
d
= ,
dt
(3.32)
t. (3.32) Hamilton
= ( , t),
(3.33)
,
H . ,
H , Hamilton , .
H ,
. F ,
F
H = H F = [ F, H ]
F , F/t
( .. [22], . 5152).
F , Hamilton
.
,
3.1 H
(3.5).
83
3.6: .
:
) m = 1
Hamilton
H=
1 2
p + ax,
2 x
a . 1 = x 2 = px , H
H=
1 2 2
( ) + a 1 .
2
Hamilton
H 1 = 2,
H 2 = a
d 2
d 1
= 2,
= a,
dt
dt
84
3.7: .
a
1 = t2 + 2 t + 1 ,
2 = at + 2 .
2
t ,
1 +
1 2 2
(
) = d = .,
2a
1
d = 1 + 2a
( 2 )2 .
3.6. , a = 0, .
) Hamilton
H=
1 2 1 2 2
p = ( )
2
2
.
Hamilton
H 1 = 2,
H 2 = 0.
85
d 1
d 2
2
= ,
= 0,
dt
dt
1 = 2 t + 1 ,
2 = 2 .
3.7 2 =
. 2 = 0 H , .
( .. [22], . 92).
3.5
Hamilton H, H
,
H
= 0.
(3.34)
I( ) ,
I
= .
(3.35)
(3.34) (3.35)
[ H, I ] = 0,
(3.36)
, I
dI
= 0,
dt
I .
86
.
:
) Jacobi. Hamilton H ,
H.
H ,
H/t = 0, ,
H
H
= [H, H ] = 0.
H .
) .
qk (k n)
Hamilton H.
= + ds ,
{
=
0 = k,
1, = k.
(3.37)
(3.21),
. S,
=
S
= [ , S ].
(3.38)
87
S
,
pi
S
= [ pi , S ] =
.
qi
(3.39)
, (3.37), (3.39)
S
= ik ,
pi
S
= 0,
qi
S = pk .
.
, (3.36)
[H, pk ] = 0,
(3.40)
pk . (3.40),
(1.40),
H
= 0,
qk
.
.
) Hamilton
m
(
)
2
1
p
H=
p2r + 2 + V (r).
2m
r
88
1 = r, 2 = , 3 = pr , 4 = p ,
{
0 = 2,
=
1, = 2
,
H
H
2 H
=
=
= 0.
2
S = 4 = p .
3.6
Hamilton
=
(3.41)
n
= 0 = .
(3.42)
(3.42)
Hamilton,
)
(
H
= 0,
= 0 = H (0 ) =
(3.43)
0
0
0 . (3.43) ,
,
)
(
H
= 0,
(3.44)
0
89
2n
(3.44).
,
(t) = 0 + (t),
(3.45)
,
. (3.45) (3.41). (3.45) (3.41)
, ,
( 2
)
H
=
.
(3.46)
0
(3.46)
(3.42),
= A.
(3.47)
A = S,
(3.48)
S
( 2
)
H
S =
.
(3.49)
0
2.4.2, A
. ,
( 2 H/ )0 (3.42), S, A, .
,
(3.46) .
Z(t) = exp(At),
(3.50)
(3.46),
Z(0) = I
(3.51)
90
(
3.9)
(t) = Z(t)(0).
(3.52)
(3.42)
A
. , Hamilton
H ( ) =
1
S ,
2
(3.53)
(3.52)
t. A , Z(t) = exp(St),
2.4.2, .
A. A
det |A I| = 0
(3.54)
(3.48)
det |A I| = det |S I| = det |(S I)T | =
= det |ST T I| = det | S I| =
= (1)2n det |S + I| = det |(S + I)1 | =
= det |S + I| = det |A + I| .
A, (3.54),
det |A + I| = 0,
A, ,
.
, ,
, ( ) .
(3.42) A
91
. . A ,
A
1 = + i
,
2 = 1 = i,
3 = 1 = i,
4 = 1 = + i.
.
, A
, . , ,
1 = i
2 = 1 = 1 = i
1 = 1 =
2 = 1 = 2 =
.
,
.
:
m = 1
V (x). Hamilton
H=
1 2
1
p + V (x) = ( 2 )2 + V ( 1 )
2
2
1 = x, 2 = p.
Hamilton
H1 =
H
= 2 = p,
2
92
H
dV
dV
=
,
1
d 1
dx
(x0 , p0 )
( )
dV
p0 = 0,
(3.55)
= 0.
dx 0
H2 =
(3.53)
H ( 1 , 2 ) =
1
1
S = [( 2 )2 + k( 1 )2 ],
2
2
k = (d2 V /dx2 )0 . S
(
)
k 0
S=
0 1
(3.56)
(3.47)
= A,
0 1
k 0
A = S =
A
1 = k,
)
.
2 = k,
k = 2 > 0,
1 = i,
2 = i
1 2
sin t,
0
2 = 01 sin t + 02 cos t.
1 = 01 cos t +
(3.57)
93
3.8: .
k = 2 < 0, A
1 = ,
2 = ,
1 2
sinh t,
0
2 = 01 sinh t + 02 cosh t.
1 = 01 cosh t +
(3.58)
, 1 , 2 ,
.
t (3.57) (3.58) ,
2 ( 1 )2 + ( 2 )2 = .
k > 0,
(3.59)
2 ( 1 )2 ( 2 )2 = .
k < 0,
(3.60)
94
2
3.9: .
95
3.7
Liouville
,
Hamilton H ,
.
Hamilton ,
Hamilton
,
, H = 0, . ,
(2n+1)
M 2n R, .
.
A , t0 , (ensemble) .
Hamilton,
.
,
, ,
. ,
,
, 2n ,
.
.
. ,
t0
, ,
,
96
t1
~
A
t0
A
3.10: A .
, ,
. , ,
.
A [t0 , t1 ]
3.10.
Hamilton ,
= ( , t0 , t).
(3.61)
Hamilton H
, (3.61)
.
A
t0 ,
d 1 d 2 . . . d 2n .
=
A
e A,
e
t1 ,
e=
d
1 d
2 . . . d
2n ,
(3.62)
e
A
(3.61) t = t1 . (3.62)
97
e=
det |M| d 1 d 2 . . . d 2n ,
(3.63)
.
Liouville
. Liouville
. , ,
,
.
= ( a , t) > 0,
d
1 d
2 . . . d
2n = 1,
M 2n
d
1 d
2 . . . d
2n
A
A
. F ( ) ,
1 d
2 . . . d
2n
F ( ) d
A
F A =
1 d
2 . . . d
2n
A d
F A.
A(t) (3.61), t
98
,
d
dt
d
1 d
2 . . . d
2n = 0,
A(t)
( ..
[22], . 114)
d
H
+
(3.64)
= 0.
dt
H
2
H
H
=
0,
2
H
,
,
d
= 0.
dt
(3.65)
(3.65)
Liouville .
(3.65)
+ [ , H ] = 0,
t
i
= L,
t
(3.66)
L = i [ , H ] = iH
Liouville
.
99
3.11: G.
3.8
Poincar
e
, , ,
.. H, D . ,
Liouville,
. ,
,
. ,
.
2n
M
Hamilton H .
:
, G,
0, , 2 . . . , k, . . .
P0 , P1 , P2 , . . . , Pk , . . .
( 3.11).
Pk
0,
P1 = GP
100
U2
U1
U0
Us
3.12: Uk .
1 = G2 P0 ,
P2 = GP
k1 = = Gk P0 ,
Pk = GP
, U0
Gk k G.
D
0,
U1 = GU
1 = G2 U0 ,
U2 = GU
k1 = = Gk U0 ,
Uk = GU
Uk D,
, Liouville, .
Poincare :
D
101
U0 D D. ,
P0 U0 , ,
, T = s s P0 ,
Ps , U0 ,
Ps = Gs P0 U0 .
, Uk D
. Uk
, D .
k (k < ) U0
k ,
U Uk = G U0 Gk U0 = .
(3.67)
k Uk U0 , k
U Uk = Gk U0 . k
(3.67) U0 Uk .
s = k, ( 3.12)
Us U0 = Gs U0 U0 = .
Ps
P0 U0 Gs ,
Ps = Gs P0
P0 U0 ,
Ps U0 .
, U0 , ,
T = s ,
.
, Q0 U0
U0 . ,
V0 U0 ,
. ,
,
102
t=0
0<t<T
t=T
3.13: Zermelo.
G , V0 V0 , U0 ,
U0 . , G
, ,
D. D
, Q0 ,
U0
, .
Zermelo
. ..
, ,
T ,
( 3.13). T , , 1 cm, ,
10 exp(1014 ) sec. ,
105 cm, 1011 sec.
103
3.1 , F G
,
= [ F, G ].
3.2 ,
F G .
[ F, G ] = ,
= .
3.3 I1 , I2
(1)
, (2)
. = (I1 , I2 )
, I1 , I2 ,
(1)
, (2)
I1 = ., I2 = .
3.4 , F G ,
.
3.5 ,
F G , .
3.6 I( ) = . .
.
3.7 , / .
3.8
1 = 2 = 2(p1 + p2 ),
3 = 4 = 3(q1 + q2 )2
104
H=
) 3
1 ( 2
1
p1 + p22 + q12 q2 + q23
2
2
2
.
3.9 ,
Z(t) = exp(At)
= A,
Z = AZ,
(t) = Z(t) (0).
3.10
() V (x) = x3 32 x2 ,
() V (x, y) = 12 x2 + 4y 2 + 21 x2 y,
() V (x, y) = xy x3 ,
() V (x, y) = x3 + y 3 + xy,
() V (x, y) = x3 y 3 + xy.
3.11 Hamilton (3.53) (3.46).
3.12 ,
F G .
=
, = {, }.
105
[F, G ]
{, {, }} + {, {, }} + {, {, }} 0,
, , . , ,
,
.
3.13 A
A = AT ,
.
,
.
3.14 ,
.
3.15 0
= A,
A = S .
= ( ).
= M, M
,
.
= A
A
e ,
e = S
e S
e .
S;
3.16 Hill
Hamilton
1
1
1
H = (p2 + p2 ) + (p p ) + ( 2 2 2 ),
2
2
, =
( 2 + 2 )1/2 = 0. .
106
3.17 A = S
det |S + | = 0.
4
Hamilton
4.1
HamiltonJacobi
HamiltonJacobi
, Hamilton
.
, Hamilton
.
n
Hamilton H
S = S( qi , Pi , t ).
(4.1)
S
Qi = Qi ( qj , pj , t ),
Pi = Pi ( qj , pj , t ),
107
(4.2)
108
S
= pi ( qj , Pj , t ),
qi
pi =
S
Qi =
= Qi ( qj , Pj , t ),
Pi
(4.3)
Hamilton
H = H +
S
.
t
(4.4)
S, H c,
Hamilton
Q i = 0 ,
Pi = 0
,
Qi = i , Pi = i ,
(4.5)
i , i 2n
.
c,
Hamilton H , , , . S1
H = c, S2 = S1 ct,
(4.4), H = 0.
(4.1), (4.5),
S = S( qi , i , t ),
(4.6)
(4.3)
pi =
S
= pi ( qj , j , t ),
qi
S
i =
= i ( qj , j , t ).
i
(4.7)
109
(4.7)
(4.4) H = 0,
S
(
)
S
S
H qi ,
(4.8)
,t +
= 0.
qi
t
(4.8) HamiltonJacobi.
, n + 1 , qi t. n + 1
, ,
, S (4.8).
n i ,
S = S( qi , i , t ).
(4.9)
HamiltonJacobi, (4.9),
(4.6). (4.8) ,
(4.5),
.
HamiltonJacobi Hamilton.
(4.7).
2
S
= 0,
det
(4.10)
qi j
n (4.7) qi
qi = qi (j , j , t ),
(4.11)
(4.7),
pi = pi (j , j , t ).
(4.12)
(4.11) (4.12) qi , pi
2n i , i ,
110
Hamilton .
Hamilton
, ,
.
4.2
HamiltonJacobi
,
HamiltonJacobi, S.
,
H(qi , pi ) = h = .
(4.13)
Hamilton
,
S = S(qi , i , t) = 1 t + W (qi , i ),
(4.14)
i n , 1
h (4.13),
1 = h,
HamiltonJacobi
(
)
W
H qi ,
= h.
qi
(4.15)
(4.16)
(4.16) n , , (4.16)
W .
W n 1 ,
2 , . . . , n , 1 = h.
W = W (qi , i )
Hamilton.
111
,
Hamilton
W , i ,
pi =
W
= pi ( qj , j ),
qi
(4.17)
W
= Qi ( qj , j ).
Qi =
i
Hamilton (4.17),
(
)
W
= h = 1 ,
H = H(qi , pi ) = H qi ,
(4.18)
qi
Hamilton
H
Qi =
,
i
H
Pi =
.
Qi
(4.19)
H = 1 , (4.19)
H
Qj =
= 0,
j
= 1,
Q1 =
1
(j = 2, n),
(4.20)
H
P i =
= 0,
Qi
(i = 1, n),
(4.20)
Q1 = t 1 = t t0 , Qj = j = .,
Pi = i = .,
(j = 2, n),
(i = 1, n).
(4.21)
1 = t0 .
(4.21) 1 = h
H, Q1 . .
112
(4.17)
t t0 =
W
= f1 ( qj , j ),
1
W
k =
= fk ( qj , j ),
k
,
2
W
det
qi j
(4.22)
(k = 2, n).
= 0,
(4.22) qi n
qi = qi (j , j , t )
(4.23)
, qi (4.17),
pi = pi (j , j , t ).
(4.24)
(4.23) (4.24) qi , pi
2n , Hamilton. , (4.22),
(t t0 ),
, .
: HamiltonJacobi, (4.8) (4.16),
, ,
, ,
S W qi , .
. ,
Pi ,
Qi
.
113
:
) : Hamilton
H=
)
1 ( 2
p + q2 .
2
H ,
HamiltonJacobi
[(
]
)2
1
dW
+ q 2 = h = 1 ,
(4.25)
2
dq
h .
(4.25)
W =
2h q 2 dq
(4.26)
p=
W
= 2h q 2 ,
qi
(
)
W
q
t t0 =
= arcsin
.
h
2h
(4.27)
(4.27) q,
q = 2h sin(t t0 ),
.
p q
(4.27)
p = 2h cos(t t0 ).
t0 .
114
) : Hamilton
(
)
2
1
p
H=
(4.28)
p2r + 2 + V (r).
2m
r
, ,
Hamilton W , ,
W = W1 (r, 1 , 2 ) + 2 ,
1 = h 2 ,
HamiltonJacobi,
[(
]
)2
2
1
dW1 (r)
+ 22 + V (r) = 1 ,
(4.29)
2m
dr
r
{
}1/2
dW1
22
= 2m [1 V (r)] 2
dr
r
Hamilton
}1/2
{
22
W =
2m [1 V (r)] 2
dr + 2 .
r
(4.30)
W , (4.21)
}1/2
{
W
22
t t0 =
dr,
= m
2m [1 V (r)] 2
1
r
(4.31)
{
}
2 1/2
W
2
=
2 =
2m [1 V (r)] 22
dr + .
2
2
r
r
(4.31)
r = r(t), (4.31) r = r().
115
) : Hamilton
,
H=
)
1 ( 2
px + p2z + gz.
2
H x, Hamilton
W = 2 x + (z, 1 , 2 ),
1 = h . HamiltonJacobi
[
( )2 ]
d
1
22 +
+ gz = a1 .
2
dz
,
[
]1/2
=
(21 22 ) 2gz
dz.
W
W
dz
t t0 =
=
,
1
(21 22 ) 2gz
W
dz
= x 2
,
2 =
2
(21 22 ) 2gz
x = 2 + 2 (t t0 ),
1
g
(21 22 ) (t t0 )2 .
z=
2g
2
2 , 2 t = t0
1 = h ,
2 = x(t0 ),
2 = x(t
0 ).
116
4.3
HamiltonJacobi, ,
.
,
, , ,
V ( q1 , q2 , . . . , qn ) = V1 (q1 ) + V2 (q2 ) + . . . + Vn (qn ).
Hamilton
[
] [
]
[
]
1 2
1 2
1 2
H=
p + V1 (q1 ) +
p + V2 (q2 ) + . . . +
p + Vn (qn )
2 1
2 2
2 n
HamiltonJacobi,
W (qi , i ) = W1 (q1 , i ) + W2 (q2 , i ) + + Wn (qn , i ),
[ (
] [ (
]
)2
)2
1 dW1
1 dW2
+ V1 (q1 ) +
+ V2 (q2 ) +
2 dq1
2 dq2
]
[ (
)2
1 dWn
+ Vn (qn ) = 1 .
+ +
2 dqn
(4.32)
(4.32)
117
, ,
[ (
]
)2
n
1 dW1
+ V1 (q1 ) = 1
j ,
2 dq1
j=2
[ (
]
)2
1 dW2
+ V2 (q2 ) = 2 ,
(4.33)
2 dq2
[
]
(
)2
1 dWn
+ Vn (qn ) = n .
2 dqn
,
, W .
,
Hamilton, HamiltonJacobi . , Hamilton (4.28),
,
HamiltonJacobi
[(
)2
(
)2 ]
1
W (r, , i )
1 W (r, , i )
+ 2
+ V (r) = 1 ,
2m
r
r
[
(
(
)2
)2 ]
W
W
= r2 2m [a1 V (r)]
,
r
,
W (r, , i ) = W1 (r, i ) + W2 (, i ),
dW2
= 2 ,
d
)2
(
2
dW1
= 2m [a1 V (r)] 22 ,
dr
r
118
.
HamiltonJacobi
,
. , , , ,
. ,
.. ,
HamiltonJacobi .
:
) m = 1 ,
V (x, y) = k 2 xy, k .
Hamilton
1
H = (p2x + p2y ) + k 2 xy,
2
px = x,
py = y.
1
1
v = (x y), u = (x + y),
(4.34)
2
2
/4,
Hamilton
1
1
H = (p2u + k 2 u2 ) + (p2v k 2 v 2 ),
(4.35)
2
2
pv = v,
pu = u.
Hamilton
, Hamilton
W ,
W = W1 ( u, 1 , 2 ) + W2 ( v, 1 , 2 )
HamiltonJacobi
(
)2
dW1
+ k 2 u2 = 2(1 2 ),
du
)2
(
dW2
k 2 v 2 = 22 ,
dv
119
1 = h .
,
Hamilton
[
]
1/2
du + (22 + k 2 v 2 )1/2 dv.
W =
2(1 2 ) k 2 u2
(4.22),
[
]1/2
W
t t0 =
=
2(1 2 ) k 2 u2
du,
1
W
2 =
= (t t0 ) + (22 + k 2 v 2 )1/2 dv.
2
, u, v,
2(1 2 )
u=
sin k(t t0 ),
k
22
v=
sinh k(t t0 + 2 ).
k
x, y, , ,
1
x = (u + v),
2
1
y = (u v).
2
(4.36)
) m = 1 ,
( 4.6)
V (r, ) = f (r) +
1
g(),
r2
f g . Hamilton
[
]
[
]
1 2
1 1 2
p + f (r) + 2
p + g() .
H=
2 r
r 2
120
Hamilton
W (r, , i ) = W1 (r, i ) + W2 (, i ),
HamiltonJacobi
(
)2
1 dW2
+ g() = 22 ,
2
d
(
)2
1 dW1
22
+ f (r) + 2 = 1 ,
2
dr
r
.
4.4
n ,
Hamilton
H = H( qi , pi ),
(4.37)
n , ,
Ii = Ii ( qj , pj ) = .
(i = 1, n),
(4.38)
,
[ Ii , I j ] = 0
i, j.
(4.39)
Ii
(
)
Ii
rank
(4.40)
= n,
( qj , pj )
, ,
, ,
n Ii
.
(4.40) n 2n
n n .
121
,
Ii
= 0.
det
(4.41)
pj
, , .
(4.38) , n
pi = fi ( qj , Ij ).
(4.42)
,
S = S( qj , Ij ),
. S
, (4.42),
pi =
S
= fi ( qj , Ij ).
qj
(4.43)
, S
fi
fj
=
,
(4.44)
qj
qi
(4.43) ,
, , fi
qi S,
.
Ii ( qj , pj ), (4.38),
pj fj (4.42),
Ii ( qj , fj ( qk , Ik )) Ii = 0.
(4.45)
(4.41) qi
Ii 2n ,
,
(qi , Ii )
Ii
= det
= 0.
det
(qj , pj )
pj
122
(4.45) 2n
. qj ,
Ii
Ii fs
+
= 0.
qj ps qj
(4.46)
(4.46) Ik /pj ,
Ik Ii Ik Ii fs
+
=0
pj qj pj ps qj
(4.47)
(4.47), i k k
i,
Ii Ik fs
Ii Ik
+
= 0.
(4.48)
pj qj pj ps qj
(4.48) (4.47), ,
,
Ik Ii fs Ii Ik fs
= 0.
pj ps qj pj ps qj
(4.49)
j s s j
(4.49)
(
)
Ii Ik fs fj
= 0.
(4.50)
ps pj qj
qs
(4.50), ,
JJT = 0,
(4.51)
J (4.38), 0
fi fj
.
ij =
qj
qi
, (4.41), J , (4.51)
= 0, (4.44) .
dS = fi ( qj , Ij ) dqi
123
, , S
S = fi ( qj , Ij ) dqi .
(4.52)
(4.43)
Qi =
S
= Qi ( qj , Ij ).
Ii
(4.53)
Qi =
,
Ii
H
.
Ii =
Qi
(4.54)
Ii , (4.54)
H
= 0,
Qi
.
Hamilton H Ij ,
H = H (Ij ),
(4.54),
i =
H
= i (Ij )
Ii
,
. , (4.54)
Qi = i (Ij ) t + i ,
(4.55)
124
i n .
qi , pi ,
(4.53) qi ,
2
pi
S
= det
= 0.
det
Ij qi
Ij
,
pi
= det J1 = 0
det
Ij
(4.41). (4.53)
qi = qi (Ij , j , t)
(4.56)
, (4.42),
pi = pi (Ij , j , t).
(4.57)
(4.56) (4.57) qi , pi
2n Ii , i ,
.
(4.41) Ii
pj , (4.40), (4.38)
n qj , pj . ,
n
S, , ,
. ,
.
n
, , Hamilton . Liouville .
( .. [39], . 516-520).
. ,
125
, . ,
, .
( .. [19]),
Hamilton.
.
,
2n 2n1 ,
. , n , n . .
V = k/r, ,
, 3 5 ( , ,
LaplaceRungeLenz).
, n
, n .
n ,
n Ii , =
(qi , pi ) ,
Ii ,
[ , Ii ] = 0
i = 1, n.
(4.58)
, , Qi , Ii , , = (Qi , Ii ). Poisson
, (4.58)
=0
Qi
i = 1, n.
Qi ,
126
= (Ii )
Ii .
:
) : ,
Hamilton, ,
.
) : Hamilton,
xi ,
H=
1
(p21 + p22 + p23 ) + V (x21 + x22 + x23 ),
2m
pi = mx i . H,
1 = x2 p3 x3 p2 ,
2 = x3 p1 x1 p3 ,
3 = x1 p2 x2 p1 ,
( 1.9).
, i ,
, .. 2 = 21 + 22 + 23 1 , ,
H, ,
.
) : P
m = 1 , (1, 0, 0) Ox1 x2 x3 (
4.1). Hamilton
H=
1 2
a1 a2
(p1 + p22 + p23 )
,
2
r1 r2
127
x2
a1
a2
x1
x3
4.1: .
a1 , a2
x1 = cosh cos ,
x2 = sinh sin cos ,
x3 = sinh sin sin .
p = (cosh2 cos2 ),
p = (cosh2 cos2 ),
p = sinh2 sin2 ,
[
)
]
(
1
1
1
p2 + p2 +
p2 cosh cos ,
H=
2 +
2
g(, )
sinh sin
128
= 2(a1 + a2 ) = 2(a2 a1 ).
,
p .
p2
2
2
I = p +
2 cos + 2H cos
sin
, p ,
. H, p , I
, .
4.5
Lax
, , .
L A,
L = AL LA.
(4.59)
L A Lax.
L t + t,
B = I + tA,
B1 = I tA + O(t2 )
(4.60)
129
(4.60)
L(t + t) = BL(t)B1 + O(t2 )
lim
t0
}
1 {
L(t + t) BL(t)B1 = 0.
t
(4.61)
1 2
(p1 + p22 + p23 ) + exp(1 2 ) + exp(2 3 ) + exp(3 1 ).
2
b1 a1 a3
L = a1 b2 a2
a3 a2 b3
(4.59)
0 a1 a3
A = a1
0 a2 ,
a3 a2
0
130
p1
31
32
p2
33
p3
4.2: Toda.
bi = pi /2
(
)
1
1 2
a1 = exp
,
2
2
(
)
1
2 3
a2 = exp
,
2
2
(
)
3 1
1
a3 = exp
,
2
2
L .
L
3 L1 2 + L2 L3 = 0,
L3 = 1 2 3 = det | L|
L L
11 13
+
L31 L33
131
L, ,
L, .
L1 , L2 , L3 .
1
L1 = b1 + b2 + b3 = (p1 + p2 + p3 ),
2
P = p1 + p2 + p3 ,
L2 = b1 b2 + b2 b3 + b3 b1 (a21 + a22 + a23 ) =
= 14 [p1 p2 + p2 p3 + p3 p1
exp(1 2 ) exp(2 3 ) exp(3 1 )] =
= 18 (P 2 2H),
L2 H P .
, I
I = p1 p2 p3 + p1 exp(2 3 ) + p2 exp(3 1 ) + p3 exp(1 2 ),
L3
L3 = b1 b2 b3 b1 a22 b2 a23 b3 a21 + 2a1 a2 a3 =
= 18 (I + 2),
I .
P, H, I ,
.
, .
, .
, ,
, .
132
4.1 Hamilton S
Lagrange L
S = Ldt + .
4.2 ,
V (x, y) = x(x + 1) + y(y 1) + 2xy.
4.3 A, B ,
[ A, B ] = 0. A, B ,
F = F (A, B) G = G(A, B), [ F, G ] = 0.
4.4
Hamilton I .
4.5 V (x, y)
, ,
= A(x, y)px + B(x, y)py
A, B.
4.6 m = 1 ,
1
V (r, ) = f (r) + 2 g(),
r
f g .
() ,
(), = p2 + ()
() H ,
.
133
()
r = .
() f (r) = k/r g() = d cos ,
, ,
h = H
c = .
4.7 A
[ [ A, H ], H ] = kH,
k ,
1
I = [ A, H ]2 kAH
2
H.
4.8
1
V (r) = kr2 ,
2
k , .
4.9 1 , 2 , 3
, Poisson
[ i , j ] = ij (k )
k , i = j.
,
[ k , i ] = 0 i,
k
i I1 (i ), I2 (i ) .
4.10 Hamilton
1 2
1
(px + p2y ) + (x4 + y 4 ) + x2 y 2
2
4
= 0, 1/2 3/2.
H=
134
5.1
n
Hamilton
H = H( qi , pi ) = H( ),
(5.1)
, , n , Ii
,
[ Ii , Ij ] = 0
i, j.
(5.2)
, .
,
,
,
,
,
.
Ii Hamilton (5.1),
135
136
n
Ii = Ii ( ) = ci ,
(5.3)
ci n ,
. n (5.3) ,
ci , n
M n 2n ,
,
, (5.3)
< t < ,
M n . (5.3) n
n
, ci .
Ii
,
Ii
= ,
(i)
(5.4)
, Ii ,
(5.2)
[ Ii , Ij ] =
Ii Ij
= 0,
Ii
=0
i, j .
(5.5)
Ii ,
2n, , , n Ii / .
, , (5.4)
. Ii M n (5.3). ,
(5.5) n (j)
n
M . , (
(j)
137
5.1: T 2 1 , 2 .
). ,
n , n , , n .
M n , ,
n T n (
.. [6], . 102; [4], . 271).
T 2 = S 1 S 1
,
. T 2
1 2 , , ,
, ,
( 5.1).
n T n
T n = |S 1 S 1 {z
. . . S}1
n
n , T n , n
i .
n ,
ci ,
.
,
138
5.2: I = c.
. ,
, I1 = H I2 = I
. ,
,
H = h, h.
,
I = c = ., ,
c, 5.2
P ,
2n Ii , Qi
4.4. n Ii ,
P . ,
Qi . n i = i (Ij )
Ii n
, i
, Ii ,
. i ,
, 4.4,
Qi . i , Qi
T n . , ,
139
,
, , Qi ,
Qi0 ,
modulo . .. modulo 2. :
,
,
; .
(5.3)
, ,
,
Rk T nk , k .
, m > n ,
s = 2n m < n, ,
, n ,
n .
5.2
Hamilton
H = H(q, p) = h,
(5.6)
h D D R
H. (5.6)
. h
( ), . , H ,
(5.6)
140
T
5.3: () () .
. .
, Hamilton
H,
.
,
q.
, T , q p ,
q (t + T ) = q (t),
p (t + T ) = p (t).
,
(q, p) ( 5.3)
(libration). , , ,
, (5.6)
( 1.2).
Hamilton q q0 ,
H(q + q0 , p) = H(q, p).
q , q0 2.
q (q + q0 , p)
(q, p). , T ,
p ,
141
q
5.4: .
q q0 ,
q (t + T ) = q (t) + q0 ,
p (t + T ) = p (t).
(q, p) q , q0 ( 5.3),
, 5.4.
(rotation).
, .. , L
1.5 , R .
S, .
,
Hamilton.
h
( ),
(5.6) ,
p = p (q, h).
I
1
p (q, h) dq,
J=
2
(5.7)
(5.8)
142
, .
(5.8) J
h,
J = J(h),
(5.9)
, .
(5.9),
h = h(J),
(5.10)
(5.7),
p = p (q, J).
W = W (q, J) =
(5.11)
p (q, J) dq,
(5.12)
, J .
J
p (q, J) dq
w=
=
(5.13)
J
J
,
W
p=
= p (q, J),
(5.14)
q
(5.11).
Hamilton, , (5.10), ,
H = H(J),
H
= 0,
J =
w
H
= (J).
w =
J
(5.15)
(5.16)
143
J = .
,
, ,
w = (J) t + ,
(5.17)
w(0). (5.17),
, (4.55).
, w .
w w
,
I
w
w =
dq,
q
, (5.13),
2W
w =
dq.
(5.18)
Jq
J , (5.18)
W
w =
dq
J
q
, (5.14) (5.8),
I
w =
p (q, h) dq = 2.
(5.19)
J
,
, w 2,
.
T , w
(5.17),
w = w(t + T ) w(t) = T.
(5.20)
(5.19) (5.20),
,
144
5.5: () () .
2
.
T
,
.
,
, .
,
I
p (q, h) dq
(5.8),
,
2J.
2J ( 5.5).
X = 2J sin w,
Y = 2J cos w.
X, Y ,
[X, Y ] = 1. , J, w
J = . ( 5.5).
145
, , = (J),
. H
J , , ,
J .
d/dJ = 0 .
, ,
h .
, .
,
.
, ,
. ,
, , ( 1.5).
:
) : Hamilton ,
(
)
1 p2
2
H=
+ kq = h.
2 m
(5.21)
,
[
]1/2
p = m (2h kq 2 )
I
1
J=
p dq.
2
(5.22)
146
J =h
m
,
k
k
.
m
H J.
dH
k
=
=
,
dJ
m
,
.
W
[
]1/2
2
W = p dq =
dq
2 kmJ kmq
h = H(J) = J
(5.13)
[
]
(km)1/4 q
w = arcsin
.
2J
q, p J, w
2J
q=
sin w,
(km)1/4
p = (km)1/4 2J cos w.
w = t + , .
) : Hamilton
p2
= h,
H=
2I
147
5.6: .
I .
,
p = 2hI
1
J =
2
2hI d = 2hI.
J p .
, h,
h = H(J) =
J2
,
2I
H J,
J
dH
= =
(J) =
dJ
I
2h
.
I
w
. J = .
148
S
5.7: Morse.
( 5.6).
J = 0
.
) Morse : m = 1
V (x) = (ex 1)2 .
x
. Hamilton
1
H = p2 + (ex 1)2 = h,
2
p = x.
,
h, 5.7. h = 0
O, 0 < h < 1
O.
149
h = 1 S,
x , , h > 1,
.
0 < h < 1.
(5.8),
J = 2 2(1 h).
1
h = H(J) = 2 J J 2 ,
2
dH
(J) =
= 2 J = 2(1 h).
dJ
,
( ).
1
w = arccos [1 (1 h) ex ] .
h
) : , (5.8)
.
Hamilton
H=
1 2
p 2 cos = h.
2
(1.32) m2 = 1 = g/.
, 2 < h < 2 ,
8
[E(k) (1 k)K(k)] ,
J=
(
)
1
h
k(h) =
1+ 2
2
150
K(k), E(k)
( ), w
[
(
)]
2K(k)
k sn
= 2 arcsin
w, k ,
sn(u, k) Jacobi.
.
,
, [16], . 129211.
5.3
5.1,
n n
n ,
n
,
Ii = Ii (qk , pk ) = ci = .
(5.23)
(5.23) ,
pj = pj (Ik , qk ).
(5.24)
T n n
i . n
I
1
Ji =
pj (Ik , qk ) dqj ,
(5.25)
2 i
j. . (5.25)
Ji = Ji (Ik ),
(5.26)
151
n
Ii , .
(5.26), Ii
,
Ii = Ii (Jk ).
(5.27)
(5.27) (5.24),
W
= wi (Jk , qk ).
Ji
(5.29)
Hamilton, ,
,
H = H(Jk ),
H
Ji =
= 0,
wi
w i =
H
= i (Jk ),
Ji
H
Ji
,
i =
J i = bi ,
wi = i t + i ,
(5.30)
(5.31)
152
bi , i . i .
,
. , i (Jk )
, ,
Jk .
2
i
H
= det
det
(5.32)
Ji Jk = 0.
Jk
(5.32)
H
.
wk
i
n
bi . (5.29), wi qk
Jk . ,
I
wk
i wk =
dqj ,
i qj
j. (5.29),
I
I
W
Ji
i wk =
dqj =
pj dqj = 2
,
Jk i qj
Jk i
Jk
i wk = 2ik .
(5.33)
,
i , wi
2, ,
wi . ,
n = 2, 5.8.
153
5.8: w1 , w2 T 2 .
, n bi , .
i = wi (0) T n .
. , 4.3, Hamilton ,
,
W (qi , i ) = W1 (q1 , i ) + W2 (q2 , i ) + + Wn (qn , i ),
(5.34)
i . W ,
pi =
W
Wi
=
= pi (qi ; 1 , . . . , n ).
qi
qi
(5.35)
, ,
. (5.35)
pi
qi n j .
154
, j . (5.35)
(qi , pi ).
i . ( qi , (qi , pi ),
.)
I
1
Ji =
pi (qi ; 1 , . . . , n ) dqi ,
(5.36)
2 i
i. (5.36) n
j ,
Ji = Ji (j ).
(5.37)
(5.37), j
,
j = j (Jk ),
(5.38)
Hamilton
,
1 = H = H(Jk ).
j (5.38)
(5.34),
W = W (qk , Jk ) =
Wi (qi , Jk ).
i=1
wi =
W
,
Ji
. , Ji , wi
(5.31), i (Jk )
(5.30).
155
qm ,
j ,
pm = pm (j ),
(qm , pm )
, qm . .
qm 2, (5.36)
I
1
pm 2
Jm =
pm (1 , . . . , n ) dqm =
dqm = pm ,
2 m
2 0
pm .
5.4
n
, ,
,
Ji = b i ,
wi = i (Jk ) t + i ,
(5.39)
bi , i . n bi
.
, , wi (0) = i .
,
i = i (bk ).
Ti wi
, (5.39), 2.
wi (t + Ti ) wi (t) = 2,
2
Ti =
.
(5.40)
i
156
, T ,
T Ti ,
T = k1 T1 = k2 T2 = = kn Tn ,
(5.41)
ki , ,
2
. (5.41) ,
T ,
, wi ki .
(5.40) (5.41),
i
2
n
1
=
= =
= ,
(5.42)
k1
k2
kn
2
=
T
.
,
i ,
,
ki
i
= .
(5.43)
j
kj
, i
,
. , bi ,
(5.42),
, T = 2/.
(5.42)
.
, ki ,
(5.43), , , , (5.39),
,
157
5.9: .
.
B A A, B , A. ,
.
(quasiperiodic). 5.9, n = 2,
, ,
. ,
, .
, n = 2,
Poincare.
, (5.42) ,
(5.43). ,
n .
,
n
n , ,
158
, .
,
, (5.42)
,
. ,
,
, ,
,
. ,
1 , 2 R.
,
1
Q,
2
Q ,
R \ Q .
, .
R2 (w1 , w2 ) 2.
,
w1 + 2 w1 ,
w2 + 2 w2 ,
R2 ( 5.10).
w1 = 1 t + 1 ,
w2 = 2 t + 2 ,
,
,
2
w1 + c,
w2 =
(5.44)
1
c = (1 2 2 1 )/1
.
, 2 /1 .
, (5.44)
k2
w2 =
w1 + c,
k1
159
w2
2
w1
5.10: .
w1 , ,
2k1 , w2 2k2 .
,
, , t , .
5.10 ,
(0, 0). 5.11
2 /1 = 2/1 ,
1 = 0, 2 = 0
1 = 0, 2 = .
, ,
:
, ,
w1 , w2 = 2k,
.
, Poincare.
w1 (0), w1 ,
, T
|w1 (T ) w1 (0)| < , w1 (T )
160
Z
Z
5.11: 2/1.
modulo 2. ,
, , w1 (T ) = w1 (0).
|w1 ((k + 1)T ) w1 (kT )|
1 T k.
modulo,
|w1 ((k + 1)T ) w1 (kT )| < mod 2
k 0,
w1 (0), w1 (T ), . . . , w1 (kT ), . . .
, w1
. ,
w1
.
161
:
) : ,
V (r) = k/r.
, m = 1 k = 1, Hamilton
(
)
p2
1
1
2
pr + 2 = h.
H=
2
r
r
H p
, h < 0,
( .. [18], .
472):
J1 = (2h)1/2 p ,
J2 = p .
Hamilton, ,
H=
1
2(J1 + J2 )2
,
1 = 2 = = (J1 + J2 )3 .
,
T =
2
= 2(J1 + J2 )3 = 2(2h)3/2 .
h
a , h = 1/2a ( ..
[20], , . 106), Kepler,
T 2 = 2a3 .
162
) Morse :
)
1 ( 2
H=
px + p2y + (ex + 1)2 + (ey + 1)2 .
2
,
Ex = 12 p2x + (ex + 1)2 ,
Ey = 12 p2y + (ey + 1)2 .
H = Ex + Ey . () 5.1,
0 < Ex < 1,
0 < Ey < 1
J1 = 2 2(1 Ex ),
J2 = 2 2(1 Ey ).
, ,
1
H(J1 , J2 ) = 2 (J1 + J2 ) (J22 + J22 )
2
dH
= 2 J1 ,
1 =
dJ1
dH
2 =
= 2 J2 .
dJ2
.
,
,
k1
1
2 J1
= ,
=
2
k2
2 J2
k1 , k2 , .
163
5.1 ,
= 1 w2 2 w1
. ,
1 , 2 ,
.
;
5.2 P P
n , wi wi .
wi wi i = 1, n.
5.3
m = 1,
1
V = (Ax2 + By 2 + Cz 2 ),
2
A, B, C , . ;
5.4 Ii n
(i)
,
(i)
(j) = 0.
= (Ii ) , Ii ,
()
(i)
.
5.5 n n 1
(k)
(k)
p1 1 + p2 2 + + p(k)
n n = 0,
(k = 1, n 1),
164
(k)
pi . (k)
pi .
5.6 wi , Ji , (i = 1, n) ,
w i = (Jk ), Ji = 0
i
k
=
.
Jk
Ji
5.7 m R
,
.
k.
I = mR2 /2.
() ,
.
() .
() .
5.8 m ,
0
.
k .
() Hamilton.
() , ,
k > m02 . k < m02 ;
() ,
.
5.9 W (q, h) Hamilton
,
w=
W
,
h
165
w . , HamiltonJacobi,
(5.17) w.
5.10 ,
S = w1 P1 + (w1 w2 )P2 ,
w1 , w2 P1 , P2
.
Qi , Pi .
5.10 ,
,
1/1, 3/2 2/3.
166
6.1
, n
, n ,
, Liouville
,
(quadratures), . n
,
, . ,
n
, ,
, .
, .
,
n . , n ,
167
168
,
.
n,
,
H, 2n 1. ,
Poincare, Hamilton
, H, .
.
Hamilton . ,
(
). .
, , . Hamilton ,
,
,
0.001. Hamilton
H( qi , pi ; ) = H0 ( qi , pi ) + H1 ( qi , pi ) + O(2 ),
(6.1)
H0 .
. , H0
H1 (
) .
.
. ,
169
, , .
, ,
,
() . , ,
,
() .
.
, .
(6.1) ,
,
.
, .
6.2
n , H0 = H0 (qi , pi ), ,
Hamilton
H( qi , pi ; ) = H0 ( qi , pi ) + H1 ( qi , pi ) + O(2 ).
(6.2)
Ji , wi
H0 . H0 , ,
Ji ,
H0 = H0 (Ji )
170
Ji = 0,
H0
w i =
= i (Jk ).
Ji
(6.3)
n H0
, , ,
n .
Ji , wi ,
. , = 0, (6.3)
.
Hamilton (6.2), ,
H = H0 (Ji ) + H1 (Ji , wi ) + O(2 ).
(6.4)
,
, n
, .
,
, :
W = W (Ji , wi )
Ji , wi
Ji , wi ,
171
,
, Hamilton
()
()
H = H0 (Ji
).
()
()
, H wi , Ji
n
, .
W = W (Ji , wi )
.
, W
W =
Jk wk + S(Jk , wk ),
(6.6)
k=1
(6.6)
.
Ji =
wi
W
S
= Ji +
,
wi
wi
W
S
=
=
w
+
.
i
Ji
Ji
(6.7)
, S
2, Fourier,
)
( n
S(Jk , wk ) =
Sm (Jk ) exp i
m w ,
(6.8)
m
=1
n mj , i =
1. , Jk ,
n mj ,
m = (m1 , m2 , . . . , mn )T .
172
Fourier H1 ,
( n
)
H1 (Jk , wk ) = h0 (Jk ) +
hm (Jk ) exp i
m w ,
m=0
(6.9)
=1
h0 (Jk ) . H
( n
)
H = H0 (Jk ) + h0 (Jk ) +
hm exp i
m w + O(2 ). (6.10)
m=0
=1
j + O(2 ),
H0 (Jk ) = H0 (Jk ) +
wj
j=1
h0 (Jk ) = h0 (Jk ) + O(2 ),
j .
Hamilton (6.10)
H = H0 (Jk ) + h0 (Jk )+
( n
)
n
S
m w
+
j +
hm (Jk ) exp i
+ O(2 ).
w
j
j=1
m=0
=1
(6.8) wj ,
( n
)
S
=i
mj Sm (Jk ) exp i
m w ,
wj
m=0
=1
173
H
H = H0 (Jk ) +
Fm (Jk ) exp i
)
m w
(6.11)
=1
m=0
Fm (Jk )
+ O(2 ),
hm (Jk )
iSm (Jk )
mj j .
j=1
(6.5),
S , (6.11) ,
Fm = 0,
Sm (Jk )
ihm (Jk )
=
,
mj j
(6.12)
n mi , ,
. Sm
(6.12), S Fourier (6.8). ,
(6.12)
n
mj j .
(6.13)
j=1
mj
H0 , (5.43). ,
, H0 ,
, .
= 0,
(6.13)
. (6.8)
, ,
, j .
174
, j , (6.13)
, mj ,
, ,
.. .
(6.8) , ,
.
, , .
, ,
. mj ,
Fourier
hm (6.12),
.
6.3
, ,
,
, .
196263,
(KolmogorovArnoldMoser).
, Hamilton H0 , ,
, H0 ,
175
n
mj j M ()mn+ ,
(6.14)
j=1
mj j = r1 p2
j=1
1
p
= < 1.
2
r
H0 , (6.14) = 1/2. r2 ,
1 p
K()r5/2 ,
(6.15)
2 r
176
=
r = 5.224K().
r=1
,
r ,
1 /2 (6.15)
< 5.224K() = O().
(6.16)
, (6.16)
(6.15)
1 O(), , , , ,
.
, ,
.
, , (6.14) .
, ,
,
(6.14).
,
, . ,
177
(6.14) = 0
,
.
, [2], [35], [36].
6.4
.
Poincar
e
,
H(x, y, px , py ) = h = .
(6.17)
,
, H,
. ,
Hamilton,
,
.
, , . ,
, h,
(6.17).
, ,
.
Poincare
, .
178
x
P0
P1
P2
px
6.1: .
h
H ,
, .. y = 0.
(6.17), y = 0,
. ,
,
,
. ,
. x, px . y
, py (6.17).
, , ,
,
, .. py > 0 ( P0 , P1 , P2 , . . . 6.1).
179
P0
6.2: P0 G.
P0 (t0 ) ,
,
. P1 (t1 ) ,
t1
, Hamilton, t1 t0 = t1 .
, Pk Pk+1
k ),
Pk+1 = G(P
(6.18)
Poincare. ,
h H,
P0 , P1 , . . . , Pk , . . .
(6.18).
,
P0 G.
Poincare, tk
, y
.
180
P0
P1
6.3: G.
6.2 ( py > 0)
P0 . , (6.18)
0 ),
P0 = G(P
P0 , G.
,
(xed point) G.
k P0 , P1 , . . . , Pk1 , Pk = P0 . k
k Poincare. Gk
k G,
P0 = Pk = Gk (P0 ),
P0 , ,
Gk .
k G.
k = 2 6.3.
, Poincare, ,
181
. , ,
(k)
x(k+1) = f (x(k) , px ),
(6.19)
(k+1)
(k)
px
= g(x(k) , px ),
(6.19)
f f
x p
x
M=
g g
x px
. , det |M| = 1,
G ,
(area preserving).
Poincare n , [21]:
H(q1 , q2 , . . . , qn , p1 , p2 , . . . , pn ) = h = .
(6.20)
, 2n1,
. , .. qn , modulo 2,
qn = 2k, k.
Poincare
(2n 2) qn = 2k.
,
.
qn
qn = 0 pn > 0, ,
n ,
qn = 2pn sin qn ,
pn = 2pn cos qn ,
182
qn . qn = 0, pn > 0
qn = 2k.
qn ,
qn = (6.20) ,
pn = K(q1 , q2 , . . . , qn1 , , p1 , p2 , . . . , pn1 , h).
(6.21)
Hamilton ,
H
H
qi =
,
pi =
,
(6.22)
pi
qi
t.
Hamilton
H(qj , , pj , K(qj , , pj , h)) = h,
(j = 1, n 1)
(6.23)
d
H
H
qn =
=
=
.
dt
pn
K
dqj d
dqj H
=
,
qj =
(6.24)
d dt
d K
dpj H
pj =
(6.25)
.
d K
(6.23),
H H K
+
= 0,
qj K qj
(6.26)
H H K
+
= 0.
pj K pj
(6.24)(6.26) Hamilton (6.22)
j = 1, n 1
dqj H
H K
=
,
d K
K pj
H K
dpj H
=
,
d K
K qj
183
dqj
K
=
,
d
pj
dpj
K
=
.
d
qj
(6.27)
, pn
(6.20)
qn , n
,
Hamilton K, .
(6.27),
qj = qj (qj0 , pj0 , ),
pj = pj (qj0 , pj0 , ),
(6.28)
,
= qn = 2k. (6.28)
Poincare, .
6.5
Poincar
e
.
x , px
P Poincare . P
(6.19)
G,
x = f (x , px ),
px = g(x , px ).
(6.29)
x(0) = x + 1 ,
(0)
(0)
px = px + 2
(0)
P0 P .
1 , 2
184
(k+1) = M(k) ,
(
(k) =
f
x
M=
g
x
(k)
1
(k)
2
(6.30)
f
px
,
g
px P
P . (k)
k , .
, M , , 1 .
1, .
, ( ) ,
M , ,
(6.30)
(k)
(k1)
(0)
1 = 1
= k 1 ,
(k)
(k1)
(0)
2 = 1 2
= k 2 .
(6.31)
(6.31)
P ,
|| = 1,
(6.32)
|| . , || > 1,
(k)
(k)
1 k , || < 1, 2
. P
,
.
185
6.4: P .
,
1, .
, .
= rei , = 1 , r = 1,
.
:
) 1 :
= ei ,
1 = ei
M
)
(
cos
sin
.
M =
(6.33)
sin
cos
. , P ( 6.4). P .
186
.
, .
(6.33),
, (.. 1 , 2 ).
) : , , 1 M ,
|| > 1. M, () u, s,
(
)
0
M =
(6.34)
0 1
u(k) = u(k1) = k u(0) ,
s(k) = 1 s(k1) = k s(0) .
(6.35)
us = .
u, s .
(6.35), u, k
, k P , s P
k k . u, s
P .
.
M , u(k) , s(k)
.
, ,
(6.35),
, P , .
P .
6.5 ,
M,
P .
187
6.5: P .
) 1 : ,
1 , 2 , M
Jordan
(
)
1
1
M =
.
(6.36)
0 1
= 1,
(k)
(k1)
(k1)
1 = 1
+ 2
(k)
(k1)
2 = 2
,
(6.37)
2 = 0
, P ,
( 6.6). P .
= 1 .
(k)
(k1)
(k1)
1 = 1
+ 2
(k)
(k1)
2 = 2
188
P*
6.6: P .
, ,
(k+1)
(k1)
(k1)
1
= 1
22
(k+1)
(k1)
2
= 2
,
P .
, Poincare, (6.30) (6.29)
P .
, Hartman-Grobman
( .. [24], . 114, 146)
:
) U ,
P , , , , V
189
u
u
Wloc
P*
U
s
Wloc
6.7: U
P .
,
Poincare
U P .
s
) U Wloc
u
Wloc
, P
,
s, u P .
s
Wloc
(P ) = {P U | Gk (P ) P k
Gk (P ) U k 0},
Wloc (P ) = {P U | Gk (P ) P k
Gk (P ) U k 0},
u
(6.38)
P , k k ( 6.7).
190
,
,
Poincare P .
,
, Poincare .
( ),
G Gr , r ,
.
6.6
Poincar
e
.
I = I(x, y, px , py ) = c
(6.39)
, Hamilton,
(6.40)
H = H(x, y, px , py ) = h.
Poincare
I = I(x, 0, px , py (x, px , h)) = I(x, px ),
(6.41)
y = 0 (6.39) py
(6.40). (6.41)
G,
I(x(k+1) , p(k+1)
) = I(x(k) , p(k)
x
x )
G(I)
= I.
(6.42)
c I ,
,
I(x, px ) = c.
(6.43)
191
6.8: .
, c, I .
P0
G,
,
P0 G .
,
(
)T
I I
I =
= 0,
x px
,
G.
,
(6.40)
h, , ,
,
c . ,
( ),
192
S[
6.9: Poincare .
( 6.8). 1 /2
, ,
k
,
G,
,
, , ,
.
6.9
Poincare . ,
, G (.. ),
(.. ).
Poincare
.
,
193
,
,
. H = h
y = 0 Poincare,
, G
J2 = c = . w2 = 2k,
(k = 0, 1, 2, . . .),
(6.44)
J1 , w1
,
(6.45)
tk tk+1
Pk Pk+1 Poincare.
, w2 , (6.44), 2k
2(k + 1) , (6.45)
2k = 2 tk + 2 ,
2(k + 1) = 2 tk+1 + 2 .
tk , tk+1 ,
tk = (2k 2 )/2 ,
tk+1 = [2(k + 1) 2 ]/2 = tk + 2/2 .
(k)
(k+1)
(6.46)
w1 , w1
w1 . (6.45) (6.46),
(k+1)
w1
= 1 tk+1 + 1 = 2
1
1
(k)
+ (1 tk + 1 ) = 2 + w1 .
2
2
194
J1 , Poincare
J (k+1) = J (k) = .
(6.47)
w(k+1) = w(k) + 2(J (k) ),
1
(6.48)
2
, , , 1
J1 , w1 . (6.47) (twist
map). J , (6.47). J (6.47)
Pk ,
J, 2(J). (J)
(rotation number) ,
J, .
(J) =
d
(6.49)
0,
dJ
.
(6.49) (twist condition).
, w modulo 2
(6.47) 2, modulo 1.
.
6.7
{
J (k+1) = J (k) ,
G0 :
w(k+1) = w(k) + 2(J (k) ),
(6.50)
0 < J < J J,
w modulo 2.
195
3
3
3 3
.
-
3
3
3
3
3
6.10: = 3/8 .
(6.49). , (6.50)
J =. , ,
(J).
:
) : P0 = (J (0) , w(0) )
. (6.50),
, w(0) ,
w(k) = w(0) + 2k.
(6.51)
,
J (0) , ,
p
(J (0) ) = ,
(6.52)
r
p, r , r , (6.51),
w(r) = w(0) + 2p ,
(6.53)
196
6.11: G0r
= p/r.
Pr = P0 , .
p/r , r,
P r ,
G0r (P ) = P . , ,
p, r, (6.53),
= p/r.
.
6.10
= 3/8.
P0 2 = 3/4
P0 , P1 , . . . , P7 ,
P8 = P0 . , J
.
= p/r,
G0r ,
{
G0r :
wr = w0 + 2r,
Jr = J0 .
197
d
1 2r dJ
M=
0
1
.
,
G0r . 6.11, = p/r . ,
p/r G0r , ,
,
p/r .
) :
,
,
G0m (P0 ),
mZ
. ,
G0k (P0 ) = G0m (P0 ),
k = m.
( ) ,
, BolzanoWeierstrass,
G0m (P0 ) . k > m > 0, ,
w(k) (P0 ) k P0
G0 ,
(k)
(m)
(6.54)
w (P0 ) w (P0 ) < ,
P0 .
G0 ( )
198
, , P, Q ,
w(0) (P ) w(0) (Q),
(k)
(0)
(k)
(0)
w (P ) w (Q) = w (P ) w (Q) k.
, m (6.54)
(s)
(0)
(6.55)
w (P0 ) w (P0 ) < ,
s = k m. G0s
P0 , G0s (P0 ), G02s (P0 ), . . . , G0ks (P0 ), . . .
P0 ,
, . ,
,
P0 .
Poincare
,
, .
,
J
G0 .
, 1 /2 , J
. . (6.49),
,
, G0
. ,
, ,
199
. ,
,
, .
Poincare
(..
x px ), ,
( ),
.
.
6.8
.
Poincar
eBirkho
, Poincare
,
,
G0 . H0 Hamilton
H = H0 + H1 + O(2 ),
. Poincare G
, ,
{
J (k+1) = J (k) + f (J (k) , w(k) ) + O(2 ),
G :
(6.56)
w(k+1) = w(k) + 2(J (k) ) + g(J (k) , w(k) ) + O(2 ),
f g , ,
w 2 (6.56)
200
6.12: G0r C 0 .
. (6.56)
0 < J < J J.
G0 , (6.15),
p
(6.57)
K()r5/2
r
p/r . C 0 G0 ,
= p/r. C 0
G0r .
C 0 ,
. C +
C G0 , C 0 ,
> p/r < p/r , C 0 ,
(6.57). ,
G0r , C 0 ,
, , C + C 6.12.
, C + C G0
= 0, Gr ,
,
. C 0
201
Gr , , Poincare
C + C
, P Q C + C
.
, C + C
C 0 , ,
P Q. , , R, ,
Gr ,
.
R Gr R R R ,
6.13. Poincare ,
R R ,
R R.
,
. Gr P Q (
R), ,
Gr . C 0 ,
G0r ,
Gr , .
r r , m
r,
m = 2kr.
(6.58)
k 1 ,
, 2 2.
202
6.13: R R .
6.13
Gr , ,, .
r = 2 k = 1 ( 2), r = 1
k = 2 ( 1).
,
6.13, Gr
,
, .
6.14
Poincare . (6.57)
= 0 ,
C 0 , (6.57) , ,
, .
203
6.14: .
r Poincare, ,
.
,
,
. ,
,
p r . ,
, ,
.
( ) .
PoincareBirkho, [8],
. 165.
204
6.9
,
r Poincare,
r ( )
. . G r
Poincare,
G = Gr .
6.5,
r, HartmanGrobman
,
G,
s
u
, Wloc
Wloc
,
Gk P , k
k . W s (P )
W u (P ) P
s
s
W (P ) =
Gk (Wloc
),
k0
u
W (P ) =
u
Gk (Wloc
)
(6.59)
k0
.
P
k . ,
P
k .
, G.
205
6.15:
.
P .
, P , , Q,
, 6.15,
.
,
,
. ,
,
,
,
, .
, C + C 6.14 ,
, ,
.
C C + ,
C + C ,
.
206
W (P)
X1
P
W s(Q)
Y
Y1
6.16: .
, , H = . ,
, .
( = 0 ),
, , , ,
,
. , ,
,
.
,
,
.
P Q , 6.16, : X, Y
Z. X1 = Gm (X), Y1 = Gm (Y )
Z1 = Gm (Z) Poincare.
ZX, ZY , Z1 X1 , Z1 Y1 , m, .
, X
P , Y Q.
P, Q,
207
. , Q
P ,
6.17 , , .
X, P Q
, ,
P Q , . X G
. X
W s (P ),
lim Gm (X) = P,
m
, X W u (Q),
lim Gm (X) = Q.
P Q ,
X t
. P Q ,
X t P ,
t Q.
W s (P ) W u (Q) , X
, .
. Poincare (+1),
W s (P ) W u (Q), X
X, X , X , . . . 6.17,
.
, X
,
, Y 6.17.
Poincare , Gm (X), Gm (Y ) X
Y . m
208
6.17: .
P , m. ,
, ,
P , m.
, ,
W s (P ),
W u (P ) , ,
(, )
(, ) . ,
,
P , 6.18,
(homoclinic tangle).
6.19 (0, 0), . ,
209
W u(P)
P
W s(P)
6.18: .
, ,
,
.
.
Smale Moser ( .. [37], [54]),
M , , GT M
Poincare, GT
, :
) GT
, .
) GT ,
210
6.19: .
.
) GT
.
,
,
[17].
.
. GT
,
P , P
P P
,
. ,
Poincare ,
211
, ,
,
.
, ,
,
.
,
.
Liapunov,
1
d(t)
ln
,
t t
d(0)
= lim
(6.60)
d
. ()
,
.
d(t) et d(0).
, , d(0)
, ,
, , ,
.
,
, ,
, .
.
6.20
[5]. , ,
PoincareBirkho. ,
212
6.20: = 0 .
, ,
...
,
6.20.
, ,
,
,
. ,
.
,
213
, .
.
6.10
Hamilton
1 2
1
(px + p2y ) + (x4 + y 4 ) + x2 y 2 .
(6.61)
2
4
= 0
x y . = 1/2
, , ,
= 3/2, /4.
[56],
,
.
(6.61),
, Poincare.
,
.
H = H0 + H1 =
H0 =
1 2
1
(px + p2y ) + (x4 + y 4 ).
2
4
(6.62)
Hamilton
1
1
Hq = p2 + q 4 .
2
4
Hq > 0 , q = 0
.
214
px
x
6.21: = 0.
( ). Hamilton,
,
Hq = bJ 4/3 ,
H0 = b (J1
4/3
+ J2 ),
(6.63)
215
p
x
x
6.22: = 0.02.
J1 , J2 ,
[ 1 ( 2 1 4 )]3/4
,
2b px + 2 x
[ (
)]3/4
J2 = 2b1 p2y + 12 y 4
.
J1 =
(6.64)
1/3
H0
4bJ1
1 =
=
J1
3
1/3
H0
4bJ2
2 =
=
J2
3
1
=
2
J1
J2
)1/3
.
(6.65)
216
px
x
6.23: 1/1 = 0.02.
H0 = h > 0,
Poincare, J2 J1
(6.63),
4/3
J2
4/3
= h/b J1
> 0,
1/3
J1
1
=
(J1 ) =
.
4/3 1/4
2
(h/b J1 )
(6.66)
d/dJ1 > 0,
.
J1 = 0,
, J2 0.
y x ,
h.
217
Poincare H = h = 1,
y = 0, py
(
)
1
py = 2 p2x + x4 .
2
Poincare
1 4
x = 2.
(6.67)
2
(6.66), (6.64),
,
.
6.21
(0, 0),
y.
6.22 = 0.02.
. Hamilton H
x x px px ,
x px .
,
k (6.58) 2.
x 1.19 px = 0,
(6.66), = 1/1,
1/2 1/3. ,
, ,
1/1, 6.23.
. ,
p2x +
218
px
6.24: = 0.2.
1, .
, , ,
,
H.
= 0.2 6.24.
1/1, 3/4 1/3. 1/1
,
.
6.25.
= 0.5,
. , = 0.4 6.26
219
px
x
6.25: 1/1 = 0.2.
1/1 ,
.
6.27.
6.28 = 0.5. ,
1/1.
, 6.29 = 2,
.
,
(0, 0).
,
220
px
x
6.26: = 0.4.
.
( ) , , , ,
Poincare
.
,
, ,
, .
221
6.27: = 0.4.
,
.
6.11
6.9
,
.
222
px
x
6.28: = 0.5.
, .
, , .
,
, .
, ,
,
. ,
,
223
px
x
6.29: = 2.
.
,
,
b,
.
.
,
k
,
r
k . ,
O ( 6.30)
V (r) =
224
-E
E
2
6.30: .
(.. [20],
, . 116)
(
)
k
(b) = 2 arctan
,
(6.68)
mb02
m 0 .
b ,
k/m02 = 1, 6.31.
, [15]
V (x, y) = y 2 exp((x2 + y 2 ))
, x ,
r < 2,
, .
x. 6.32
.
225
-E
6.31:
.
,
,
.
6.33. ,
,
b, b
. ,
.
b .
, ,
[43]:
R. L > 2R,
226
6.32: .
6.34.
, ,
, ,
. , ,
. x0 6.34 .
b,
.
.
,
, ,
. (b, )
, ,
227
6.33:
.
, .
,
.
,
(b, ). ,
, ,
.
(b, ) ,
. Wada,
.
,
(b, ),
,
,
.
228
/ "
/ "
x0
/ "+
6.34: .
6.35,
(b, )
. ,
,
.
6.35, 6.36.
6.37. , ,
.
, .
[43] (b, )
Wada , ,
(fractal).
. , .. [40].
229
6.35: .
.
,
,
,
.
6.12
.
. Poincare
230
6.36: 6.35.
, , ,
, ..
6.10. , n 3
, n = 3
,
.
, ..
Liapunov.
,
,
6.9.
( ),
, , .
231
6.37: 6.36.
,
. , ,
.
:
.
,
6.9, , .
,
, , ,
, . ,
232
, .
,
,
, .
, ,
. ,
,
, , .
,
,
. , ,
.
, :
,
.
, [51]
.
Arnold [3],
.
. ,
. Arnold
. ,
, , Arnold.
233
,
, , , , ,
.
. ,
.
Nekhoroshev [38]
, ,
.
Hamilton
H = H0 (Ji ) + H1 (Ji , wi ),
H0
,
a > 1 b > 1, H0 ,
|Ji (t) Ji (0)| < b
tT =
1
exp(a ).
a = O(1/n), n
.
,
, ,
.
, Nekhoroshev
,
.
T .
234
6.1 S, n wi 2, Fourier,
(6.8).
6.2
S(w, J ) = wJ + A(J )
(6.47)
A .
6.3 f g,
(6.56)
.
6.4
S(w, J ) = wJ + A(J ) + W (w, J ) + O(2 )
(6.56).
W f g.
6.5 ,
.
6.6
.
6.7 (6.61) = 3/2.
6.8 (6.66)
d
> 0.
dJ1
6.9 6.10
J1 = 0 J2 = 0
y x , h.
235
mod 1,
mod 2
(6.56). , = 0,
. ,
, Poincare
Birkho
.
, 1;
236
EulerLagrange
c RN ,
c : { xi = xi (t),
i = 1, N } ,
xi RN t R ,
A1 , A2 , ( .1)
xi (t1 ) = A1 ,
xi (t2 ) = A2 .
(.1)
f = f (xi (t), x i (t), t)
t2
I(c) =
(.2)
t1
c
. (functional)
.
(.2) c,
xi = xi (t),
R, .
c c,
c : { xi = xi (t) + hi (t),
237
i = 1, N } ,
238
xj
A2
c
c'
A1
xi
.1: c RN .
A1 , A2 ,
c = c + h.
hi (t) (variations) xi (t),
xi , h c c.
c A1 , A2 ,
hi (t1 ) = 0,
hi (t2 ) = 0.
(.3)
I(c + h) I(c) I, c, c . I ,
F (h) = F (h).
F I,
F = I.
239
I c,
I = F (h)|c = 0 h.
(.5)
c, : h c, hi ,
c = c + h,
xi (t) = xi (t) + hi (t),
(.6)
. c = 0.
I,
dI
I =
(.7)
d
=0
h. (.7),
]
t2
t2 [
d
f dxi
f dx i
f (xi (t), x i (t), t) dt =
I =
+
dt, (.8)
d t1
xi d
x i d
t1
. c, , (.7), (.8)
= 0. (.6)
dxi
dx i
= hi ,
= h i
d
d
, ,
t2
t2
f dx i
f
dt =
hi dt =
i
i
t1
t1
t2 t2
(
)
(
)
t2
f
f
f
d
d
hi
hi dt =
hi dt,
=
x i t1
x i
x i
t1 dt
t1 dt
(.3). (.8) I c
(
)]
t2 [
f
f
d
hi dt = 0
I =
(.9)
xi dt x i
t1
240
KW
W
G
W
G
.2: h(t).
hi .
, f (t)
t2
f (t)h(t) dt = 0
(.10)
t1
241
(.10)
h(t).
[t1 , t2 ] f ( )
, f 0.
, hi (t), (.9) c
(
)
d
f
f
=0
(i = 1, N ).
(.11)
dt x i
xi
(.11) EulerLagrange N
xi . xi (t)
2N (.1) c,
I .
242
(2.55)
,
= ( , t)
(.1)
. (.1),
M =
= M ( , t),
(.2)
, (.1) ,
= (
, t).
(.3)
(.3),
=
+
t
(.4)
e
H
H
= ,
(.5)
e , t) = H( , t)
H(
Hamilton .
243
244
Hamilton,
H
= 0.
(.6)
(.7)
(.7) /
e
H
+
= 0,
t
e
H
=
.
t
e
= M M H M ,
, ,
eH
e M ,
= MMT
(.8)
(
) ( ).
R (
, t),
e
M
(.9)
= R
t
(.9)
e = 1 M ,
R
t
(.10)
245
, ,
R (.10)
,
2
2
=
t
t
, ,
[
]
1
1 T
M
M
MT T
1
1
M
= M
M .
=
t
t
t
(.11)
MM1 = MT MT = I
T
M1
M 1
MT T
T M
M
=
M ,
M = M
t
t
t
t
(.11)
T
M 1
T M
M = M
.
t
t
MT
M
M
MT
MT
=
M,
t
t
]
[ T
M M = 0.
(.12)
t
(.12) M T M
,
R.
, (.8) Hamilton,
(.1) .
() : ,
MT M = ,
246
(.12) (.8)
e ,
= H
(.13)
e + R,
H = H
.
() : (.1)
t, (.8) Hamilton. ,
e , t),
Hamilton H( , t) = H(
H ,
e .
eH
e M = H
MMT
(.14)
t
e (.14)
R = H H,
(
)
eH
e M = R.
e
(.15)
MMT
t
e H = H,
e = 0, (.15)
H
e
1 M
= R,
t
, , M (.12),
MT M .
(.1) t = 0,
= ( , 0),
(.16)
M0 . (.12)
MT M = MT0 M0 .
(.17)
, (.16)
, M0 . ,
(.17),
MT M = ,
M .
,
Jacobi.
d
, k2 < 1
F (, k) =
0
1 k 2 sin2
K(k) = F (/2, k) .
E(, k) =
1 k 2 sin2 d
0
E(k) = E(/2, k) .
Jacobi
.
d
u=
.
2
2
0
1 k sin
:
sn(u, k) = sin ,
cn(u, k) = cos ,
dn(u, k) = 1 k 2 sin2 ,
247
248
z = Ccn(t , k)
, , k = 1/ 2 C 2 = 2 /B,
z = a2 sin z
h=
1 2
z a2 cos z
2
249
, a2 < h < a2 ,
z = 2 arcsin [k sn(at , k)] ,
(
)
1
h
k =
1+ 2 .
2
a
,
.. [16].
2
250
[1] Abraham R. and Marsden J.E., 1982, Foundations of Mechanics,
Benjamin/Cummings, Reading, Massachusetts.
[2] Arnold V.I., 1963, Small denominators and problems of stability
of motion in classical and celestial mechanics, Russ. Math. Surveys
18, 85191.
[3] Arnold V.I., 1964, Instability of dynamical systems with several
degrees of fredom, Soviet MathematicsDoklady 5, 581585.
[4] Arnold V.I., 1978, Mathematical Methods of Classical Mechanics,
Springer Verlag, New York.
[5] Arnold V.I. and Avez A., 1968, Ergodic Problems of Classical Mechanics, W. Benjamin, New York.
[6] Arnold V.I., Kozlov V.V. and Neishtadt A.I., 1988, Mathematical
Aspects of Classical and Celestial Mechanics in V. Arnold (ed.)
Dynamical Systems III , Springer Verlag, Berlin.
[7] Berry M., 1978, Regular and Irregular Motion in S. Jorna (ed.)
Topics in Nonlinear Mechanics, A.I.P., New York.
[8] Birkho G.D., 1927, Dynamical Systems, Colloquium Publications,
Vol IX, Amer. Math. Soc., Providence, Rhode Island, Acta Math. 50.
[9] ., 1984, , . ...,
.
[10] ., 1995, , , .
, .
[11] ., 1998, , , .
/ , .
251
252
253
[26] Jacobson N., 1951, Lectures in Abstract Algebra, Vol. II, van Nostrand, Princeton.
[27] Kozlov V.V., 1996, Symmetries, Topology, and Resonances in
Hamiltonian Mechanics, Springer Verlag, Berlin.
[28] Kurth R., 1976, Elements of Analytical Dynamics, Pergamon
Press, Oxford.
[29] Lanczos C., 1949, The Variational Principles of Mechanics, Univ.
Toronto Press, Toronto.
[30] Landau L.D. and Lifschitz E.M., 1976, Mechanics, Pergamon
Press, Oxford.
[31] Lichtenberg A.J. and Lieberman M.A., 1983, Regular and Stochastic Motion, Springer Verlag, New York.
[32] MacKay R.S., 1995, Recent progress and outstanding problems
in Hamiltonian dynamics, Physica D 86, 122133.
[33] MacKay R.S. and Meiss J.D. (eds.), 1987, Hamiltonian Dynamical
Systems: A Reprint Selection, A. Hilger, Bristol.
[34] Meyer K.R. and Hall G.R., 1992, Introduction to Hamiltonian Dynamical Systems and the NBody Problem, Springer Verlag, New
York.
[35] Moser J., 1962, On invariant curves of area-preserving mappings
of an annulus, Nachr. Akad. Wiss. Gottingen, Math. Phys. Kl. IIa,
1, 120.
[36] Moser J., 1968, Lectures on Hamiltonian Systems, Mem. Am.
Math. Soc., 81, 160.
[37] Moser J., 1973, Stable and Random Motion in Dynamical Systems,
Princeton University Press, Princeton.
[38] Nekhoroshev N.N., 1977, An exponential estimate of the time of
stability of nearlyintegrable Hamiltonian systems, Russian Math.
Surveys 32, 165.
[39] Pars L.A., 1965, A Treatise on Analytical Dynamics, Heinemann,
London.
[40] Peitgen H.O. and Richter P.H., 1986, The Beauty of Fractals,
Springer Verlag, New York.
254
[41] Poincare H., 1890, Sur le probl`eme des trois corps et les equations
de la dynamique, Acta Mathematica 13, 1270.
[42] Poincare H., 189299, Les Methodes Nouvelles de la Mecanique
Celeste, Vols. I-III, Gauthier-Villars, Paris. English translation: Goro D.L. (ed.), 1993, New Methods in Celestial Mechanics, A.I.P.,
New York.
[43] Poon L., Campos J., Ott E. and Grebogi C., 1996, Wada basin
boundaries in chaotic scattering, Int. J. Bifurcation and Chaos 6,
251266.
[44] Saletan E.J. and Cromer A.H., 1971, Theoretical Mechanics, J.
Wiley, New York.
[45] Scheck F., 1994, Mechanics, Springer Verlag, Berlin.
[46] Seimenis J. (ed.), 1994, Hamiltonian Mechanics: Integrability and
Chaotic Behavior , Plenum Press, New York.
[47] Simo C. (ed.), 1999, Hamiltonian Systems with Three or More Degrees of Freedom, Plenum Press, New York.
[48] Sudarshan E.C.G. and Mukunda N., 1974, Classical Mechanics: A
Modern Perspective, J. Wiley, New York.
[49] Tabor M., 1989, Chaos and Integrability in Nonlinear Dynamics,
Wiley Interscience, New York.
[50] Thirring W., 1978, Classical Dynamical Systems, Springer Verlag,
New York.
[51] Treshchev D.V., 1991, The mechanism of destruction of resonant
tori of Hamiltonian systems, Math. USSR Sbornik 68, 181203.
[52] Vilasi G., 2001, Hamiltonian Dynamics, World Scientic, Singapore.
[53] Whittaker E.T., 1944, A Treatise on the Analytical Dynamics of
Particles and Rigid Bodies, Dover, New York.
[54] Wiggins S., 1990, Introduction to Applied Nonlinear Dynamical
Systems and Chaos, Springer Verlag, New York.
[55] Yakubovich V.A. and Starzhinskii V.M., 1975, Linear Dierential
Equations with Periodic Coecients, Wiley, New York.
255
[56] Yoshida H., 1987, A criterion for the nonexistence of an additional integral in Hamiltonian systems with a homogeneous potential, Physica D 29, 128142.
[57] ., 1981, ,
. ..., .
#!02!
#1.Laplace-Runge-Lenz 38
.#1.2)0/ 71-73
.#1.2)0/ Hamilton 81-82
.2!2 .0)1 181
.22! 85, 148, 187, 197
$#1Arnold 232
.$&!1 1*12. 116-118, 153
.$&!12.* 24, 145, 149
/02. 13, 238
#.0!0. 6
#.) 6
#.202.2)1 1
* 022!. 126-128
2"Liapunov 258
3#1 1*12. 145, 152, 161
02)10 1 !! ."
02)12.0!)10 285
30, 80, 120, 125
1+10"Hamilton 11
1+10"Lagrange 5, 6
1+10"02. + 89, 105
1&1Hamilton-Jacobi 107-112
30.2 " 178
20! )10 207
#.120!21 210, 225
#120. 88-91, 183-190
#12." / /0*#1 186
(#12." .)22. 204
0* "Lax 128
257
258
259