?

88
WIAT NAUKI MAJ 2007

JAK I DLACZEGO?

Dlaczego my lec do wiata?

MONIKA MATYJASZCZYK Z WONIK, WOJ. DZKIE

Odpowiada dr Grayna Winiarska z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie:

Na pytanie to ju od dziesitkw lat prbuj odpowiedzie nie tylko lepidopterolodzy (specjalici od motyli), ale i inni entomolodzy, bo do wiata lec te na przykad muchwki i siatkoskrzyde. Jednak to my uchodz za najwiksze wielbicielki ognisk i domowych lamp. Hipotez prbujcych to wyjani jest wiele. adna jednak nie okazaa si zadowalajca. Motyle nocne maj oczy superpozycyjne, w ktrych nie wdajc si w szczegy obraz jest janiejszy ni w oczach apozycyjnych (wystpujcych u motyli dziennych), ale za to mniej ostry. my sabiej widz barwy, lepiej kontury. Wiele z nich odbywa wdrwki nawet na odlego tysicy kilometrw. Niektrzy przypuszczaj, e kieruj si one polem magnetycznym Ziemi lub tzw. kompasem wietlnym, co moe tumaczy ich upodobanie do lamp. Zgodnie z teori kompasu wietlnego dla nawigujcych w ciemnoci ciem latarni morsk jest ksiyc. Gdy

lecc, utrzymuj w stosunku do niego stay kt, poruszaj si po linii prostej. Zjawisko to nosi nazw menotaksji albo reakcji kompasowej. Nawet gdy pokonaj znaczn odlego, zmiana kta midzy ksiycem a owadem jest nieistotna, a wic nie zakca toru lotu. Problem zaczyna si jednak, gdy owad dostrzee sztuczne wiato. Jeli przyjmie je za punkt odniesienia, jego wzgldne pooenie zmieni si ju po przebyciu nawet niewielkiego dystansu. W takiej sytuacji my instynktownie koryguj kurs i zbliaj do wiata, czego rezultatem jest lot spiralny, na og ku mierci. Spjno teorii zaburza fakt, e motyle, widzc sztuczne wiato, najpierw dugo lec wprost, a dopiero potem zaczynaj kry. Hipoteza nie wyjania take, co zmusza te owady do miotania si wok jego rda. Kolejna teoria gosi, e motyle nocne lec do wiata, by si ogrza. Ale i to wytumaczenie jest wtpliwe. Najbardziej przyciga je bowiem ultrafiolet, a ten przecie jest chodniejszy ni wiato widzialne. W 1972 roku Henry Hsiao sformuowa jeszcze inn hipotez: dla stworze nocnych, na przykad ciem, wiato dzienne to niebezpieczestwo, ktrego unikaj. Jednak widzc sztuczne, z jakiego powodu lec w jego kierunku. Gdy znajd si ju w jego pobliu, co zaczyna je odpycha. Dlaczego nie odlatuj? Prawdopodobnie wpadaj w puapk tzw. efektu pasm Macha. Jaskrawe wiato hamuje dziaanie ommatidiw na obrzeach oka my, wic obszar otaczajcy na przykad arwk wydaje si im ciemny i bezpieczny. Dlatego wanie w nim kr. Jednak hipoteza Hsiao rwnie nie znalaza wikszego uznania. Nie wiadomo wic tak naprawd, dlaczego my lec do wiata. Stwierdzono jednak, e zanieczyszczenie wietlne rodowiska to dla nich zjawisko kracowo niekorzystne. Prowadzone na poudniu Woch badania pozwoliy oszacowa, e silne lampy owietlajce tylko jeden z wielu zabytkowych posgw, w cigu roku przyn czyniaj si do mierci nawet 5 mln ciem. Pytania prosimy kierowa na adres redakcji: wiat Nauki, ul. Garaowa 7, 02-651 Warszawa lub e-mailem: swiatnauki@proszynskimedia.pl
MIROSAW GRY