T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MESLEK GELM

DKSYON I

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilir. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. DKSYON SANATININ NEM VE SES........................................................................ 3 1.1. Diksiyon Sanatnn nemi ............................................................................................ 3 1.1.1. Dil ve Diksiyon...................................................................................................... 4 1.1.2. Diksiyon ve Ses ..................................................................................................... 5 1.2. Ses ................................................................................................................................. 6 1.2.1. Ses Olay................................................................................................................ 7 1.2.2. Solunum................................................................................................................. 9 1.2.3. Selen .................................................................................................................... 14 1.2.4. Durak ................................................................................................................... 16 1.2.5. Ton....................................................................................................................... 16 1.2.6. Ses Bkm ......................................................................................................... 17 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME I .................................................................................. 21 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 23 2. KELME VE SZ NOKTALARI...................................................................................... 23 2.1. Kelime......................................................................................................................... 23 2.1.1. Kelimenin Elemanlar.......................................................................................... 23 2.1.2. Trkedeki Kaln nllerin ve Yabanc Kelimelerdeki ncelerin karlmas ... 24 2.1.3. Syleni ............................................................................................................... 24 2.1.4. Yaz Dili le Konuma Dili Arasndaki Farklar................................................... 35 2.1.5. Boumlanma........................................................................................................ 36 2.1.6. Ulama................................................................................................................... 40 2.1.7. Sadeyi ................................................................................................................ 44 2.2. Sz Noktalar .............................................................................................................. 46 2.2.1. Ksa Sreli Duraklar ............................................................................................ 46 2.2.2. Normal Duraklar.................................................................................................. 46 2.2.3. Uzun Sreli Duraklar........................................................................................... 47 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 48 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 51 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53 KAYNAKA ......................................................................................................................... 54

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Szl iletiimde sesleri doru telaffuz etmek. Genel Ama: Dili kullanrken ses ve kelimeleri doru edebileceksiniz. Amalar: Dili kullanrken doru nefes alp sesleri doru telaffuz edebileceksiniz. Dili kullanrken kelimeleri doru telaffuz edebileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE Snf DONANIMLARI Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi LME VE kendinizi deerlendireceksiniz. retmen; modl sonunda sizin zerinizde lme arac DEERLENDRME uygulayacak, modl ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir. 90KG00004 Tm Alanlar Tm Dallar Diksiyon I rencinin dili kullanrken ses ve kelimeleri doru telaffuz edebilmesini salayan renme materyalidir. 40/32

telaffuz

MODLN AMACI

ii

GR GR
Sevgili renci, Gerek gnlk hayatta, gerek i hayatnda gzel ve etkileyici konuan insanlar evrelerinde hayranlk uyandrmaktadrlar. Gzel ve etkileyici konuabilmenin yolu da iyi bir diksiyona sahip olmaktan gemektedir. Trk genci olarak grevlerinizden biri de Gzel Trkemizi dzgn bir ekilde konumak olmaldr. Dilinizi gzel konuursanz ister istemez hayatnzda da bir ok konunun farkllatn grebilirsiniz. nsanlarn hayranln, sayglarn kazanarak onlara kendilerini dinleten ayrcalkl kiilerden biri de siz olabilirsiniz? Bu modln amac size hayatnz boyunca baarlar kazandracak olan gzel bir diksiyonla konumann anahtarn vermektir. Modllerde anlatlanlar dikkatli bir ekilde okur ve uygularsanz, altrmalar tekrarlarsanz gzel bir diksiyon kazanarak insanlar etkileme gcne kavumanzn ne kadar kolay olduunu siz de fark edeceksiniz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET1

AMA
Dili kullanrken doru nefes alp sesleri doru telaffuz edebileceksiniz.

ARATIRMA
Diksiyonu gzel ve etkili olan kiilerin konumalarna dikkat ediniz. Doru solunum yntemini aratrarak, kendi solunum ynteminizin doruluunu test ediniz. Selen kusurlar nelerdir aratrnz.

1. DKSYON SANATININ NEM VE SES

1.1. Diksiyon Sanatnn nemi

yi, Doru, Gzel Konuma Sanat Bilgi, tecrbe ve yeteneklerimizi ne kadar etkili ve doru kullanabiliyoruz? Mesleki ve zel yaamda kendimizi iyi ifade edebilmek, yaptmz ii iyi ve doru anlatabilmek, rolmz doru oynayabilmek baarmz artrr. Dinletebilmek, ikna edebilmek, kabul grmek, tercih edilmek ve baarmak isteriz. Baarmak iin ilk adm, doru ve etkili iletiim kurabilmektir. Bunu salayan, konuma becerimizdir. "Herkes Dnme ve Konuma Yeteneklerini Gelitirebilir." Bu almalara katlan birey, kiiliini ve konuma zelliklerini tanr; eksikliklerini fark eder. Dil doalamalaryla kendini gelitirme ans bulur. Atlye almalarnda, kendi konuma zelliklerine uygun, kendine zg iletiim becerilerini profesyonel teknikler ve ipular ile gelitirir.

1.1.1. Dil ve Diksiyon

nsan, sosyal bir varlktr. Hayatn devam ettirmesi iin dier insanlarla iletiim kurmak zorundadr. nsanlarla iletiim kurabilmek, duygu dnce ve isteklerini ifade etmek iin kullanabilecei en nemli ara ise dildir. te bu unsur konumann da dinamiini oluturmaktadr. Herhangi bir dili konumak, yalnzca o dil hakknda birtakm temel bilgilere sahip olmak demek dilin kelime kadrosunu renmek ve iletiim kurmaktan ibaret deildir. Dilin doru ve gzel kullanlmas da nemlidir. Dilin seslerini doru telaffuz edebilmek, kelimeleri doru seerek yerinde kullanabilmek de ayr bir sanattr. Trke, nl ve nsz uyumlar olan bir dildir. Bu bakmdan Trke kelimelerin telaffuzu son derece estetiktir. Herhangi bir dili doru, gzel ve etkili konuabilmek her insan iin ona zg bir ayrcalk belgesidir, Konumas, ses tonu, kelimeleri doru seip yerinde kullanmas, doru telaffuz etmesi kiiyi dier insanlardan daha farkl bir konuma getirir. Trkenin syleyi farkllklar iki ayr kavram ortaya karmtr Bunlar; 1. Lehe: Herhangi bir dilden bilinen tarihi seyir iinde veya daha nceden ayrlm olup ses, ekil ve kelime ayrlklar gsteren kollara lehe ad verilir. rnein; Trkeden tarih iinde bilinen zamanlarda ayrlm olan Azerbaycan, Kazak ve zbek Trkesi gibi kollar yakn lehe kabul edilmektedir. Az: Herhangi bir dil veya lehenin daha ok syleyi (telaffuz) zelliklerine bal olarak oluan mahalli kollardr. Her dil veya lehenin kendi iinde azlar vardr. Azlar halkn kulland doal konuma biimleridir. Gelimi her dilin ierisinde yeni ve farkl azlar ortaya kabilir. Ancak, her dilin tek bir edebi az vardr. Trkiye Trkesinin edebi az stanbul azdr. rnein; Trkiye Trkesinin Erzurum, Trabzon, Denizli gibi ok sayda az mevcuttur.

2.

Kastamonulu stanbula gitmi. stanbullular nasl bulduu sorulduu zaman stanbullular eyi ho; emme dilleri gubat, demi. Bu fkradan da anlalyor ki Kastamonulu kendi yresel azn benimsemekte ve stanbullularn ivesini kaba, biimsiz bulmaktadr. Gzel ve etkili konumak zere kullanlacak dil malzemesinin doru seilmesi ve bunlarn konumaya yardmc dier unsurlarla (sesin uyumu, vurgu, ton, tonlama, durak, slup, jest ve mimikler, tavr v) uyumlu bir biimde kullanlabilmesi sanatna Diksiyon denir. Diksiyon kelime anlam olarak Latincede dictio ve distus szcklerinden Franszcaya diction olarak gemi, dilimize de Franszcdan sylendii gibi alnmtr.

Bu kelimenin Latince anlam sz sylerken szcklerin seilip dzenlenerek dnceleri kolaylkla anlatma tarz. demektir. Diksiyonun amac yorumculua ulamaktr. Bunun iin de belirli yntemlere ba vurulmaktadr. Bu yntemler; 1. 2. 3. Sz syleyeni anlatmaya altrmak Dinleyeni inandrmak ve heyecanlandrmak Dinleyenin houna gitmek

Dinleyenin houna gitmek sz ile belirtilmek istenen konumada aklk, gereklik ve gzelliktir. Konuma: Ses, kelime ve sz akmndan meydana geldiine gre bir sz aka anlatabilmek, sz ve anlatmn inandrc olmas, sz ve anlatmda gzellie ulaabilmek diksiyon sanatnn balca amacdr. Konumac dncelerini, duygularn ve bilgilerini kar tarafa aktarrken slup ad verilen deiik yollar kullanmaktadr. tr slup vardr. 1. Sade slup: Konumacnn doal ve ak anlatm zellii kullanmasdr. Bu slupta kolay ve anlalr bir tarz esastr. Kolay ve pratik retmek, elendirmek bu slubun zellikleri arasnda yer almaktadr. 2. Yksek slup: Konumacnn dnce ve duygularn aktarrken ok yksek, sanatl ve grkemli bir slup kullanmasdr. Bu slupta kelimeler sekin ve parlaktr. majlara ve sz sanatlarna dayal ifadeler kullanlr. Kltrl insanlar bu tarz konumalar anlayabilir. 3. Kark slup: Herkesin anlayaca nitelikteki anlatm zelliidir. Sade ve yksek slubun karm kullanlr. Bu slubu her snftaki insan anlayabilir. Gzel konumak, bir sanattr. Herkes gzel konuamaz. Doru gzel ve etkili konuabilmek iin, diksiyon bilgisi ve uygulamasna ihtiya vardr. Bunun dnda kiinin kullanaca slup tr de gzel ve etkili konumasnda nemli bir faktrdr. nk konumac kullanaca slubu seerken hitap ettii kii ya da topluluun niteliini gz nnde bulundurmak zorundadr.

1.1.2. Diksiyon ve Ses

nsan dier birok canldan ayran en nemli zellik, kartt ses ve bu sesle yapt iletiimdir. Sesimizle hem mesajmz gnderir hem de ona duygularmz, sevgimizi, kzgnlmz ve kayglarmz ekleriz. Bir de bu sesi ekillendirerek kulaa daha ho hale getirebiliriz ki bu da insann kendi sesli sanatn, mziini oluturur.

Diksiyon; konuma ncesinde alnan nefesle, nefesinizin oluturduu seslerle ve bu seslerin artikle edilerek yani aznzda ekillendirilerek oluturduu kelimelerle ilgilenir. Ayrca konumanz sslediiniz ve daha anlaml hale getirmek iin yaptnz tonlamalar, vurgular da diksiyonun alma alandr. Gzel ve etkili konumada diksiyon yani seslerin doru karlmas son derece nemlidir. Bir yandan kendi dilinizin fonetiini en doru ekilde renmeli dier yandan bunlar kullanmay yetenek haline getirmelisiniz. Duraklar, ulamalar, vurgular doru kullanabilmelisiniz. Fonetik bilgisi seslerin karln inceler. Diksiyon ise buna ek olarak daha geni bir kapsamda, ses organlarnn doru sesleri karabilecek ekilde eitilmeleri zerinde odaklanr. Bu ynyle diksiyon nemli lde fonetie dayanr. Fonetiin (ses bilgisi) genel bir tanmn yapacak olursak fonetik; bir dili seslerinin oluumlar, boumlanma zellikleri, kelimelerdeki sralanlar, yklendikleri grevler ve uradklar eitli deimeler asndan inceleyen gramer daldr. Diksiyon, herhangi bir dilin ses yapsyla yakndan ilgilidir. Bu bakmdan bir dilin fonetii (ses bilgisi) o dilin doru ve gzel kullanlmas asndan son derece nemlidir. Sesle ilgili dier bir unsurda Artiklasyon (Boumlanma)dur. Artiklasyon konuma organlarnn boazdan kan sese biim vermek iin topluca almasdr. Kapmzn nnden geen sokak satclar bararak sattklarn herkese duyurmak isterler. Yine de ne dediklerini anlamak iin kp sorma ihtiyac duyarz. nemli olan sylenenlerin anlalmasdr. Sylenen szlerin anlalmas iin temel sesler nller deil, nszlerdir. Seslerin azdan kna ve dilin konumuna dikkat etmek gerekmektedir. Diksiyon ve ses ayrlmaz bir btndr; sesin anlam kazanabilmesi iin dzgn bir diksiyona, diksiyonun ortaya kabilmesi iin de sese ihtiya vardr. Burada bahsettiimiz ses ile ilgili kavramlara ilerleyen konularda yer vereceiz.

1.2. Ses

Cierlerden gelen havann ses yolunun herhangi bir noktasndaki boumlanmas ile oluan ve yaylarak kulaklarla alglanan titreime ses denir. Sesin saniyedeki titreim saysna frekans ya da perde denir. Sesler, ses yolu ad verilen akcierlerden balayp boaz, grtlak, damak, dil, di ve dudaklarn eitli hareketleri sonucunda oluur. Sesler olu biimlerine ve oluum yerlerine gre tasnif edilirler.

1.2.1. Ses Olay

Sesin Ortaya k: Grtlan iinde ikisi sada ikisi solda olmak zere drt adet ince kiri vardr. Seslenmeye yarayan kiriler iki tanedir. Ses karmay isteyince bu bir ift kiri gereine uygun biimde birbirine yaklaarak gerilir. Akcierlerden itilen hava bu kirilerde isteimize gre ince, kaln, sert, yumuak vb. sesler biiminde perdelenir. Bu ses az iinde eitli deimelere urayp boumlanr, konuma sesi biimine girer. Ses Yolu: Gs boluundan dudaklara kadar varan ksma denir. Konuma Aygt: Gs boluu-akcier-grtlak-kiriler-kk dil- dil- damak-di etleri diler- dudaklar- geniz-burun (Baknz Tablo 2). Bunlarn hepsine birden konuma aygt denir. Bunlarn birinde hastalk, sakatlk bulunuyorsa seslerden bazlarnn veya tamamnn uygun biimde kmasna engel olur. Dileri dklm kiilerin ( s,,,t,j,l,n,r,z,c,d), nezle olan insanlarn syleyileri farkldr.

ekil 1: Konuma aygt ve ses organlar

1.2.1.1. Sesin Nitelikleri

iddet: Sesin yaratt etkinin gcdr. Ayn tondaki seslerin hafif ya da kuvvetli oluunu anlatr.

Ykseklik: Kaln sesleri ince seslerden ayran niteliktir. Pes ses ve tiz ses olarak blmlendirilir. Tn: Farkl cisimlerin titreimlerinden ayn ykseklikte kan seslerin birbirinden ayrmn belirten niteliktir. Tiz Ses: nsan kulana ince ve keskin bir biimde yansyan seslerdir. Pes Ses: nsan kulana alak , aa, hafif, yava ve kaln bir biimde yansyan seslerdir.

1.2.1.2. Diksiyon Bakmndan Ses

Ses Kirilerinin dzgn titreimi ile meydana gelen nller (Selenler; a, e, , i, o, , u, ) Ses yolundan karken grtlak, damak, diler ve dudaklar gibi herhangi bir engelle karlamayan seslere "nl" ad verilir. Trkede nller sylenilerine gre grupta incelenmektedir. a. Dilin Durumuna Gre nller: "nl" adn verdiimiz sesler az yolundan karlrken dil, ne ve arkaya doru hareket eder. Dilin arkaya doru hareket etmesi sonucunda kaln nller, ne doru hareket etmesi durumunda ise ince nller karlr. Kaln (art) nller; a, , o, u'dur. nce(n) nller ise e,i, ve 'dr. b. Dudaklarn Durumuna Gre nller: nller karlrken dudaklar dz ve yuvarlak olmak zere iki ekle girerler. Dudan dzlemesiyle kan nllere dz nller; yuvarlaklamasyla kan nllere ise "yuvarlak nller"ad verilir. Dz nller; a,e,,i'dir. Yuvarlak nller ise o, ,u,'dr. c. enenin Durumuna Gre nller: nllerin kartlmasnda enenin de nemli bir ilevi bulunmaktadr. Kimi nllerde ene aaya doru alrken kimilerinde ene daralr. enenin genilemesiyle karlan nllere "geni nller"; enenin daralmasyla karlan nllere "dar nller" denir. Dar nller ,i,u,' dr. Geni nller ise a, e, o, 'dr. DZ Geni KALIN NCE a e Dar i YUVARLAK Geni o Dar u

Tablo 1: nller tablosu

Hava szmas, hrtyla meydana gelen nszler (,f,h,k,p,s,,t-b,c,d,g,j,l,m,n,r,v,y,z)

Ses yolundan karken grtlak, damak, dil, di ve dudaklar gibi baz engellere arparak kan seslere "nsz" ad verilir. a. k Yerlerine Gre nszler: nszlerin her birinin oluumunda farkl organlarn grev ald grlmektedir. Bu adan nszler u ekilde snflandrlmaktadrlar; Dudak nszleri: p, m, Di nszleri : v, f Damak nszleri: k,g,,y Grtlak :h Di-damak nszleri: Dier nszler

b. Ses Yolundan klarna Gre nszler Sert nszler : , f, h, k, p, s, , t Yumuak nszler: b, c, d, g, , j, l, m, n, r, v, y, z SERT Srekli Dudak Di Damak Grtlak f ,s h Sreksiz p ,t k YUMUAK Srekli m,v j,l,n,r,z y Sreksiz b c,d g

Tablo 2: nszler tablosu

1.2.2. Solunum
Solunum, canllarn yaamlarn srdrebilmeleri iin oksijenli havay akcierlere ekme ve karbondioksiti verilen havayla dar karma hareketedir. Solunumun ana ilevi budur. kinci ilevi ise konumay salamasdr. Trke nefes verirken konuulan bir dildir. Konumann etkili olabilmesi ve diksiyonun dzgn olabilmesi iin, konuan kiilerin doru solunum tekniklerini biliyor ve kullanyor olmalar gerekmektedir.

1.2.2.1. Solunum Yntemi

Doru solunum yntemini kullanarak nefes almak ve vermek diksiyon asndan ok nemlidir. nk ses tellerini titreime geiren, sesin tnlamasn gerekletiren nefestir. Onun iin nefes doru ve dzenli olarak alnp kullanlmaldr.

Nefes ses retim merkezini harekete geiren bir gtr. Nefes olmadan sesten bahsetmemiz imkanszdr. Sesin retim merkezi ise grtlak (hanere) dir. Eer doru nefes alp kullanmazsak nefes bu merkezi zorlayp ypratr ve sonu olarak retimin kalitesi der. Yani clz ve kalitesiz bir ses elde ederiz. yi bir solunum olmadan doru bir diksiyon tarz olmas mmkn deildir. Peki iyi bir solunum ne demektir? yi bir solunum, soluk alrken akcierlere yeterli lde havay alp sonra yorgunluk duymadan onu geri vermektir. yi bir solunum elde edebilmek iin de diyafram kullanarak nefes almamz gerekmektedir. Akcierlerimiz arkadan omurga, nden gs kemii ve yanlarda bunlara birer birer kkrdaklarla balanan kaburga kemikleri tarafndan kemikten bir kafes iinde bulunmaktadr. Ama bu kafesin aa tarafnda diyafram ad verilen kastan yaplm geni bir perde ile rtlmektedir. Bu perde esnektir ve aa doru gerilebilir. Akcierlerimizin sa tarafnda lop, sol tarafnda ise iki lop bulunmaktadr. Akcierimizin her iki tarafnda da bulunan alt loplar yan taraflara doru da uzanrlar ve st loplardan ok daha byktrler. Alt loplarn alabilecei oksijen kapasitesi st loplara gre daha fazladr. oumuz akcierlerimizin st loplarn dolduracak kadar havay iimize ektiimizden sadece snrl st loplar kullanm oluruz ve vcudumuzda yeteri miktarda kan temizlenememi olur. Halbuki bebeklerin nefes allarna dikkat edersek karndan gerekletiini grrz. Doru solunum yntemi akcierlerimizin alt loplarn da oksijenle dolduracak ekilde nefes alp sonra vermektir.

1.2.2.1.1. Soluk Alma

Soluk alrken dikkat edilmesi gereken hususlar; derin bir ekilde, sk olarak, abuk, dzenli, sinirlenmeden ve grltsz olarak soluk almas gerekir. Soluk alma kusurlarnn banda grltl soluk alma gelmektedir. Bu durum dinleyiciyi rahatsz eder. Doal solunumda burundan soluk alnmaldr ve az kapal tutulmaldr. Burundan soluk alrken alnan hava snr ve temizlenir. nk burun iindeki kvrmlar ve kllar szge grevini grmektedirler. Ama bazen diksiyonda azdan soluk almak da gerekebilir. Konuan kii sz sylerken gereken yerde soluk almak iin azn kapayacak zaman bulamayabilir.

10

Soluk Alma ekilleri

1. Gsten Soluk Alma: Bu nefese omuz nefesi de denilmektedir. nk nefes alrken omuzlar kalkp st gs geniler, diyafram aa inmez hatta biraz ykseldii iin karn ieri girer. Bu nefes alma ekli dzgn bir diksiyon iin uygun deildir. Kaburga Nefesi: Nefes alma srasnda kaburgalar her yne doru geniler, karn ieri girer, diyafram aa inmez ve tpk gs nefesinde olduu gibi cierlerin alt blm fonksiyonunu tam gerekletiremez. Bu nefes ekli gs ve boyun kaslarnn gerilimine buda yorgunlua neden olmaktadr. Karndan Soluk Alma: Yukarda bahsettiimiz gibi bu soluk alma tarz diyaframdan nefes almadr.

2.

3.

Doru soluk alma ekli ise karn-kaburga nefesidir. Bu ekilde soluk alrken karn dar kar, diyafram aa iner ve karn dar iter. Gs ve bel geniler, son kaburga kemikleri ile dier kemiklerde dolayl olarak geniler. Soluk verirken ise karn ieri girmeye balar, diyafram eski haline dner yani yukar kar, gs eski pozisyonunu alr. Doru Soluk Alma- Soluma Teknikleri 1. Soluma, soluk alma ve verme olmak zere iki aamada gereklemektedir. Konumada her iki aamada ok nemli yer tekil etmektedir. 2. 3. 4. Soluk; derin, sk, abuk, dzenli, sinirlenmeden ve grltsz alnmaldr. Soluk zel durumlar dnda burundan alnmaldr. Soluk verme akcierlere alnan havann geri verilmesidir. Trke, solunumun soluk verme aamasnda konuulan bir dildir. 5. Konuurken soluk verme ok iyi ayarlanmaldr. Soluk alrken konumaktan saknlmas gerekmektedir. 6. 7. 8. Birden soluk verilmemelidir. Konuurken soluk vermenin zel durumlara uydurulabilen bir dzeni olmaldr. Doru soluma diyaframdan yaplmal, nefesin verilmesinde karn kaslar kullanlmaldr.

Solunum Altrmalar
Altrma 1 Diyaframdan doru soluma iin aada belirtilen hususlara dikkat ederek alkanlk edinene kadar 2 hafta boyunca her gn bu almay gerekletiriniz. Baarl olabilmeniz iin her yemekte midenizin %30 unu bo braknz.

11

Rahat bir ekilde srtst uzanp nefes aldnz zaman karn blgeniz kendiliinden yukar doru hareket edip geniler; nefes verirken aaya iner bunu gerekletirmeye alnz. 1. 2. 3. 4. 5. Yere srt st uzannz Hzl ve ksa aralklarla sadece aznzdan soluyunuz. Nefes alrken karndan gzlemlediiniz bir hareket var m? Varsa bu ekilde nefes almaya devam ediniz. Hareket yoksa, ellerinizle gs kafesinizin zerine bastrn veya evrenizden yardm isteyerek onlarn gs kafesinize bastrmalarn isteyiniz. Solumay gsnzn alt ksmna doru yapnz. Bu diyaframa yakn blgeleri altrmanz salayacaktr. Mide blgenizin kalkp indiini greceksiniz.

Bu almay gnde asgari iki defa 10-15 dakikalna yapnz ve 15-20 gn yapmaya devam ediniz.

Altrma II
Ak bir pencere nnde durunuz. Temiz havay cierlerinize ekiniz. Bunu yaparken burundan soluk alnz. Soluk alma srasnda havann burnunuzdan boaznza, oradan da grtlak ve soluk borunuzla bronlarnza ve akcierlere getiini sonra da soluk verirken havann ayn yolu, bu sefer lk ve slak bir ekilde izlediinizi takip ediniz. Bu altrmay bir ok kez tekrarlaynz. Basit bir altrmadr ama iyi bir soluk almann sesin iyi yerlemesinde ok nemli olduunu unutmaynz. Altrma III Dik durunuz, banz dik, omuzlarnz yukar kalkmadan, akcierlerin alabildii kadar bol, burundan soluk alnz. Soluk alrken ar alnz, ayn ekilde soluk veriniz. Birdenbire soluk alnz ve birdenbire soluk veriniz. Altrma IV Ayaa kalkn, bedeniniz dik bir durumda kollarnz iki yana doru aarken yava yava burnunuzdan nefes aln. Nefes alma eyleminiz kollarnz omuz hizasna gelene kadar devam etsin ve kollarnz o omuz hizasna geldiinde nefesinizi tam anlamyla alm olun. Kollarnz ilk durumuna getirirken aznzdan yava bir ekilde nefes verin. Ellerinizin ve kollarnzn gergin olmamasna dikkat edin. Bu hareketi uarcasna tam bir geveklik iinde yapmalsnz. Nefesinizi verirken, ok yava bir ekilde verin.

12

Altrma V
Kollarnz hzl bir biimde iki yana doru aarken burnunuzdan derin ve bol nefes aln. Kollarnz eski yerine brakrken aznzdan nefesinizi verin ve kollarnzn omuz hizasn gememesine dikkat ediniz.

Altma VI
Hazr olda durunuz. Soluk alrken ayaklarnz ucuna basarak ykseliniz. Birka saniye byle bekleyiniz, beklerken nefesinizi tutunuz. Sonra topuklarnza basarak birden soluunuzu sessizce braknz. Ayn hareketi birka kere tekrarlaynz.

Altrma VII
Burnunuzdan 6 sayyla nefes aln ve nefesinizi 8 sayyla aznzdan verin. Nefesi burundan alma saysn sabit tutarak nefesinizi verme saysn iki iki arttrn ve 22ye kadar ulan. Nefesi alrken omuzlarnz kaldrmamaya dikkat edin.

Altrma VIII
Aadaki para zerinde, sesi dalgalandrmadan bir solukta sylemeye alnz ve olabildiince yava sesle, geni syleyerek okumaya alnz. Soluk alma yerleri ( I) iareti ile belirtilmitir: Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik, I Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik, I Ak tolgal beyler beyi haykrd: I lerle! Bir yaz gn getik Tunadan kafilelerle. I imek gibi bir semte atldk yedi koldan, I imek gibi Trk atlarnn getii yoldan. I Birden dolu dizgin boanan atlarmzla Yerden yedi kat ara kanatlandk o hzla.I Cennette bu gn glleri am grrz de Hala o kzl hatra titrer gzmzde. I Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik, I Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik. (Yahya Kemal Beyatl, Aknclar.) Altrma IX Derin soluk alarak aadaki cmleyi yava yava bir solukta syleyiniz Bir peltek byk baba peltek konuan peltek torununu pelteklikten kurtarabilir mi?

13

Altrma X Yanan bir mumdan birka santimetre uzaklkta ak bir boumlanma ve iyi anlalabilen bir sesle konuunuz. Eer mum snerse soluk karma iddetlidir, buna dikkat ederek soluu tutumlu harcamaya allmaldr. Mumu sndrmeden konumay yava yava ykseltmeye alnz.

1.2.3. Selen 1.2.3.1. Tanm

Seleni grlt niteliinde olmayan ses diye tanmlayabiliriz. Trkede kullanlan selenler, nl harflerdir. Bunlar a,e,,i,u,,o, harfleridir.

1.2.3.2. Kusurlar
Selen kusurlar genel bir salk bozukluundan, bir veya birka ses organndaki hastalktan ileri gelebilir. Ya da kt bir alkanlkla yerlemi olan baz ses ve boumlanma kusurlarndan kaynaklanabilir. Salk sorunlar yznden oluan selen kusurlar dzeltilemese de kt alkanlktan kaynaklanan selen kusurlarn birtakm altrmalarla dzeltmek mmkndr. Bu altrmalarn ounun etkili olabilmesi, solunum altrmalarna dayanmaktadr. nk, dzeltilmesi gereken kusurlar doru soluk almamaktan kaynaklanmaktadr. Selen kusurlarna bakacak olursak bunlarn, kuvvetsizlik, ses titreklii ve tiz ve keskin ses olmak zere ekilde olduunu grm oluruz.

1.2.3.3. Kuvvetsizlik
Sesiniz kuvvetsiz ve yetersiz olabilir. Bu da hafif sesle konuma alkanlndan ve altrma yapmamaktan meydana gelmektedir. Konuurken seslerin kuvvetsiz, clz bir ekilde kmas, konuulan kiinin konumanz anlamamasna bunun sonucunda iletiim sorunlar yaanmasna meydan vermektedir. Sesin kuvvetsizliini bir takm altrmalar yaparak dzeltmek mmkndr. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Aznz aarak a seleni veriniz. Soluk verirken gitgide artan bir iddetle a selenini karnz. Birdenbire ve ayn iddeti srdrerek kartnz. Sesinizin iddetini oaltp azaltnz. Ayn ekilde: fakat birok kere, sesinizin iddetini oaltp azaltarak tekrarlaynz. Ksa soluk vererek, olduka gr sesler karnz.

14

Ses Titreklii
Sesiniz gr olabilir ya da clz kabilir; ama her iki durumda da titreklik olabilir. Bu kusur ark sylerken fark edilmeyebilir; ama konuurken hemen kendini belli eder. Bu durum diksiyon asndan kusur saylr. Ses titrekliini nleyebilmek iin sesinizi zorlamaktan kanarak aadaki altrmalar yapnz; ses alayan bir nehir gibi akmaldr. 1. 2. 3. ok ksa bir sre iinde ve ok az ses vererek bir selen karnz. Bir seleni karrken biraz daha gr ve biraz daha uzun olmasna dikkat ediniz. Durmadan, gitgide biraz daha gr ve ncekinden biraz daha uzun sreli selenler karnz. yi bir sonu elde edinceye kadar bu altrmaya devam ediniz.

Tiz ve Keskin Ses

Tiz ve keskin ses insan kulan trmalad iin diksiyon asndan da bir kusur kabul edilmektedir. Tp doktorlar bu sese Haremaas sesi demektedirler. Tiz ve keskin ses kusurunun dzeltilebilmesi iin aadaki metodun uygulanmas yararl olmaktadr. 1. Aznz anz ve olabildiince derin, dzgn bir soluk alnz. Soluk verirken grtlanzda bir kaslma olmamasna dikkat ederek solukla beraber ses kartmaya alnz. 2. Pes tonda temiz bir ses elde ettikten sonra hecelere geiniz. Bir heceyi sylerken solukla beraber ses de verilerek hece tamamlanr ve dierine geildii zaman ayn ekilde tekrarlanr. Heceleri uzatarak syleyiniz. 3. Bu altrmalar yaplrken tiz tonlara kmamaya dikkat ediniz. Heceleri sylerken iyi sonu alndktan sonra elinize bir kitap alnz, ayn ekilde heceler zerinde durarak ve her hecede soluk alp pes tonda okumaya devam ediniz. 4. 5. Birok defa kendi kendine okuma altrmalar yapnz. Bu metodu uygularken tiz ve keskin sesinizle konumaktan kanarak, konuurken okurken yaptnz gibi heceleri pes tonlarla sylemeye alnz.

15

1.2.4. Durak
Konuurken hava ihtiyacmz karlayabilmemiz iin az veya ok duraklamalar yapmak zorundayz. nk sesimizi belirli bir sre uzatabiliriz; ama sonunda soluumuz tkenir, duraklayp yeniden soluk almak zorunda kalrz. te konuma esnasnda bu duraklamalarn tm noktalamay meydana getirmektedir. Konuurken duraklamalara genelde nem vermez, sk sk ve ksa duraklamalar yapmazsak bol ve derin soluk alma ihtiyac duyarz. Bu durum bizim grltl soluk almamza neden olur. Grltl soluk alma diksiyon asndan nemli kusurlardan biridir. Bunu iin soluumuz tkeninceye kadar beklemeyerek abuk, hissettirmeden soluk almalyz. Ama tabi ki diksiyonda bu duraklar gelii gzel, kafamza gre yapamayz. Duraklar cmlelerin anlamna gre dzenlenmelidir. nk noktalamann anlam ynnden ok byk nemi vardr. Durak, sylenen ya da okunan bir metnin solunum yerlerinin oluturduu, sz syleyenin yorulmasna engel olan beklemelerdir.

1.2.5. Ton
Konuurken kardmz seslerin titreim saysnn az ya da ok oluuna ton denir. Sesin dk, yksek ya da tiz ve pes karlmasdr. Titreim saysnn okluu sesi tizletirirken azl ise pesletirmektedir. Monotonluk kt bir diksiyon karakterini ortaya karmaktadr. Srekli ayn ses tonuyla konuan insanlar kendisini dinleyenleri skmaya balarlar ve bir sre sonra dikkat ekici olmaktan karlar. Byle bir konuma tarz dinleyenleri usandrr. nk bu duygu ve anlatmdan uzak, ayn tonda srp giden bir konuma ekli olur. Konuurken konumaya hakim olan ana nokta, eitli anlam kavramlar salayan deiikliklerdir. Konuann nem verdii, anlam katmak istedii kelimelerde bavurduu ton, kelime ve heceler arasnda ykseklik ve younluk bakmndan meydana getirdii farklara tonlama ad verilir. Bir konumann baars, doru tonlama ile mmkndr. yi tonlanm bir konuma insanlar etkiler. En gzel tonlama tabii ekilde kan ses ile mmkndr. Doru tonlama yapabilmek iin okuma ve konuma alkanl kazanmak gerekmektedir. Bunun iin de bir metni sesli olarak okuyarak tonlamann kulak ve zihinde gsterecei etkiyi duyarak hissedebilirsiniz. Konuurken kullandmz ses tonlarna esas tonlar ad verilmektedir. Her trl insan sesi ykseklik bakmndan esas tonda sralanmaktadr. Bunlar pes, orta ve tizdir.

16

1. Pes: Bu sese gs sesi ad da verilmektedir. Szlerin alalan bir tonla seslendirilmesidir. 2. Orta: Hem dinleyeni hem de konuan en az yoran tondur. Szlerin orta halli bir tonla seslendirilmesidir. 3. Tiz: Bu sese kafa sesi de denmektedir. Szlerin ince ve keskin bir tonla seslendirilmesidir. Konuurken ayn tonu kullanarak dinleyenleri skmamak iin sesimizdeki tonlar zaman zaman kullanmamz gerekmektedir. Konumalarmzn daha anlaml olmas iin konumalarmza tonlamalar katmalyz. Bunun iin aadaki altrmalar uygulamakta yarar vardr. 1. 2. 3. Pes tonda bir selen karp onu uzatnz. Orta tonda bir selen karp onu uzatnz Tiz tonda bir selen karp onu uzatnz.

1.2.6. Ses Bkm

Konuurken ses perdelerinin deimesine bkm ad verilmektedir. Ses k monoton olmayp yksek-alak tonda, hzl-yava arasnda, duraklamal-duraklamasz, vurgulu-vurgusuz arasnda deierek kmaldr. Sesin deiirliine yani bkmllne, sesin mziksellii de denilebilir. evrenize dikkat ediniz herkesin birbirinden farkl konuma biimi vardr; nk bkmll farkldr. Dilde bkm, doal bkm ve yapma bkm olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Doal bkm; dilin gerektirdii gibi histen ve dnceden ayrlmayan bkm eklidir.Yani konuma esnasnda konunun gerektirdii olaan bkmlerdir. Yapma bkm; dilin gerektirdii bkm bozarak histen ve dnceden ayr yapmack olarak uygulanan bir bkm eklidir. Konuma srasnda sze zel bir anlam katmak, duygusal elere arlk ve nem vererek kitleleri etkilemek amacyla oluturulan bkmlerdir. Bu tarz konumalar zaman zaman inandrclktan uzak olaca iin, bu tarzda konumaktan kanmak gerekir. Ses bkmleri veya tonlamalar anlatlmak istenen fikir ve hislerden ayrlmamaldr. Ama sz syleyen kii konuurken giri ve bitirilerin iyice anlalmasn salayacak ekilde konumaldr.

17

Altrma-Ses Bkm 1. Aadaki paray anlatlmak istenen bir fikir ve hisleri hissettirerek bklmeyiniz. CHMENE: Btn gayretime ramen gizlemeye muvaffak olamadm bir srr artk sizden saklamaya lzum grmyorum, hametmeap. Ben seviyordum, siz de anlamtnz; fakat babamn intikamn almak iin sevgilimi pek tabii olarak cezalandrmak istedim. Akm, vazifeme nasl feda ettiimi zati hametaneniz kendi gzlerinizle grdnz. Nihayet, ite Rodrigue ld ve onun lm beni amansz bir dman vaziyetinden matemli bir sevgili haline getirdi. Sebebi hayatm olan babama kar byle bir intikam boynumun borcu olduu gibi, imdi sevgilime kar bu gz yalarn dkmek de gene boynumun borcudur. Don Sanche beni mdafaa etmekle mahvma sebep oldu, halbuki ben imdi beni mahveden adama zaten zafer mkafat oluyorum! Hametmeap, eer bir kral kalbinin merhametle yumuama ihtimali varsa ltfen beni bu ar mahkumiyetten kurtarnz; sevgilimin hayatna ml olan bu zaferin mkafat olarak ben ona btn servetimi balyorum, buna mukabil o da beni bana balasn; ben de bir manastra kapanp son nefesime kadar gece gndz hem babama, hem sevgilime alayaym. (Corneille, le Cid. eviren: . H. Danimend. Perde V. Sahne VII) 2. Aadaki paray istenilen etkiyi meydana getirecek ekilde; ama sesi ll kullanarak okuyunuz. JULET: Elveda. Allah bilir bir daha ne zaman karlaacaz. imde, damarlarm rperten, kanm donduran, hafif souk bir korku var! Buraya gelip beni teselli etsinler; aracam: Stnine! Lakin onun burada ne ii var? Bu hazin sahneyi tek bama oynamam lazm. Gel, kk ie! Ya bu terkibin hibir tesiri olmazsa! O zaman yarn sabah evlenecek miyim? Hayr, hayr, bu mani olacak. Sen urada yat. (Haneri yatan stne koyar.) Ya ienin iindeki mayi, rahibin beni Romeo ile gizlice evlendirdii meydana kp da haysiyeti, erefi sarslmasn diye iirmek istedii bir zehirse? Galiba, zehir bu; ama iim bu pheye kar isyan ediyor. Mukaddes bir adam, nasl yapar byle bir eyi? Ya mezara gmlnce Romeo beni kurtarmaya gelmeden evvel uyanrsam? Ah ne mthi ey, yarabbim! ine bir nefes temiz, can veren hava girmeden lahitte tkanarak boulmaz mym? Romeo geldii zaman beni orada boulmu bulacak. Yaasam bile orann deheti; gece ve lm, o eski mahzen, yzlerce seneden beri ecdadmn kemiklerini iine alan bu tarihi makber beni ldrtmaz m? Tibaltin kefeninin iinde taafn etmeye balyan taptaze, kanl cesedini grr de ldrmaz mym? Orada, gecenin baz saatlerinde ruhlar dolarm. Ah, erken uyanarak o fena kokular duyar, topraktan ekilen Mandragora feryatlar gibi insanlar ldrtan haykrlar iitirsem. Ben, ben! ldrrsam! Bu mthi korkularn tesiri ile deli olmaz mym? O zaman bir lgn gibi ecdadmn kemikleri ile oynayacak ve yaral Tibalti kanl kefeninden mi karacam? Bu cinnet halindeyken bir akrabamn kemiini sopa gibi kullanarak kafa tasm patlatacak, zavall beynimi dar frlatacam, yle mi? Ah! ite, yeenimin hayalini gryorum.

18

Hortlak! Romeoyu aryorBir hancerin sivri ucuyla cann alan Romeoyu! Dur. Tilbalt, dur! Romeo, geliyorum! erefine iiyorum. (er ve yataa der.) (W.Shakespeare, Romeo ve Jlyet, eviren: lhan Siyami Tanar. Perde IV. Sahne III.)

19

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

neriler dorultusunda doru alnz ve veriniz.

soluk

Doru soluk alma yntemlerini uygulaynz. Zorlamadan normal olarak soluk alma hareketlerinizi izleyiniz. Doru soluk alma yntemini uyguladktan sonra soluk verme ynteminin doru olmasna dikkat ediniz.

neriler dorultusunda almas yapnz

Masaldaki karakterleri farkl ses tonlaryla seslendiriniz. rnein masal anlatan kiinin sesini orta bir tonla okuyunuz. tonlama Masaldaki kahramanlardan birine ok tiz, dierine ok pes ses tonlar veriniz. Bu almalar konumalarnzda tonlamadan yararlanmanza, sesinize bkmler katmanza yardmc olacaktr.

20

LME DEERLENDRME I LME VEVE DEERLENDRME

LME SORULARI
1. nsanlarn duygu, dnce ve isteklerini ifade etmek iin kullanabilecei en nemli ara aadakilerden hangisidir? A) letiim B) Diksiyon C) Telefon D) Dil Herhangi bir dilden bilinen tarihi seyir iinde veya daha nceden ayrlm olup ses, ekil ve kelime ayrlklar gsteren kollara ne ad verilir? A) ive B) Lehe C) Az D) Dil Latince anlam sz sylerken szcklerin seilip, dzenlenerek dnceleri kolaylkla anlatma tarz olan kelime aadakilerden hangisidir. A) Trke B) Konuma C) Diksiyon D) Boumlama Aadakilerden hangisi slup eitlerinden biri deildir? A) Alak slup B) Yksek slup C) Sade slup D) Kark slup Kaln sesleri ince seslerden ayran nitelie ne ad verilmektedir? A) iddet B) Ykseklik C) Tn D) Pes Ses Aadakilerden hangisi soluk alma ekillerinden biri deildir? A) Gsten B) Kaburga C) Karndan D) Mideden

2.

3.

4.

5.

6.

21

7.

Grlt niteliinde olmayan sese ne ad verilir? A) Mzik B) Selen C) Fonetik D) Tn Aadakilerden hangisi bir kusur deildir? A) Kuvvetsizlik B) Ses Titreklii C) Pes Ses D) Tiz ve Keskin Ses Konuurken kardmz seslerin titreim saysnn az ya da ok oluuna ne ad verilir? A) Kuvvetlilik B) Ton C) G D) Tiz Ses Konuurken ses perdelerinin deimesine ne ad verilir? A) Tonlama B) Diksiyon C) Selen D) Bkm

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar, modln sonundaki cevap anahtaryla

karlatrn. Yanl cevaplandrdnz soruyla ilgili konuyu tekrar gzden geirin. Bu test sizin diksiyonla ilgili konulardaki bilginizi lmeye yneliktir. yi bir diksiyon sahibi olmak istiyorsanz konularn iinde geen altrmalar mutlaka uygulayn.

Gzel ve etkili konumak iin iyi bir diksiyona sahip olmanz gerekmektedir. Bunu salayabilmeniz iin rendiklerinizi gndelik hayatnzdaki

konumalarnza da uygulayn.

22

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Dili kullanrken kelimeleri doru telaffuz edebileceksiniz

ARATIRMA
Yaz dili ve konuma dili arasndaki farklar aratrnz. Boumlanmay aratrnz ve evrenizdeki kiilerin kelimeleri boumlamasna dikkat ediniz. Herhangi bir metni sz noktalarna dikkat ederek okuyunuz.

2. KELME VE SZ NOKTALARI

2.1. Kelime
2.1.1. Kelimenin Elemanlar
Kelimenin elemanlarna baktmzda bunlarn , harfler ve heceler olduunu grmekteyiz. Harfle, heceleri oluturduundan dolay nce harfleri tanmamz doru olacaktr. Ses yolundan karken grtlak, damak, diler ve dudaklar gibi herhangi bir engelle karlamadan direkt kan seslere nl (sesli) harf denir. Bir nlyle iyice uyumu bir boumlanma grltsyle meydana gelen harflere de nsz (sessiz) harf denir. Azmzdan bir kerede kan ses topluluuna ise hece denir. Heceler birleerek kelimeleri meydana getirmektedirler.

23

Btn nller selenin kendisidir; ama aralarndaki ayrm yapan nitelik tndr. Selenin bu nitelii eitli mzik aletlerinden kan notalar da ayrt etmeye yaramaktadr.

2.1.2. Trkedeki Kaln nllerin ve Yabanc Kelimelerdeki ncelerin karlmas

Dilimizde esas olarak sekiz nl bulunmaktadr. Yalnz yabanc dillerden geen kelimeler nedeniyle nl eitleri on ikiye kadar ykselmektedir. A (kaln), (ince), e (ak), (kapal), , i, o (kaln), (ince), ,u (kaln), (ince), Bu nl eitleri birbirinden tn farkyla ayrlmaktadrlar. Dilimizde yirmi bir nsz vardr. Bunlar b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, zdir.

2.1.3. Syleni
Syleni (fonetik) diksiyon iin ok nemlidir. Ses aletinin hareketleriyle birok hecenin farklar belirtilir ve bylelikle dinleyenlere iittirilmeye allr. Sylenite nller konuma organnn hareketiyle kartlr. Diksiyonda esas alnan syleni ekli stanbul syleniidir.Syleni blmnde sesli ve sessiz harfleri ayr ayr inceleyeceiz. Trkede 8 adet sesli ve 21 adet sessiz harf vardr. Sesli harfleri nl, sessiz harfleri de nsz kelimesiyle tanmlayacaz. Trkemizdeki nller a, e, ,, i, o, , u, den oluur. nszler ise b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z den oluur. Syleni blmnde nl ve nsz harflerin fonetiini reneceiz. Aada konular hem anlatlm hem de gerekli altrmalar birlikte verilmitir. Altrma-Fonetik nller A Konuma dilimizde birbirinden ayr sylenen iki (a) vardr. Bunlardan biri (kaln a) dieri de (ince a) dr. Her iki (a) bazen uzun, bazen ksa okunabilir. Bu iki (a) y sylerken birbirinden ayrt etmek iin (ince a) nn zerine u ( ^ ) iareti koyarak gsterelim. Kaln A u ekilde sylenir: Dil doal duruunu deitirerek ortaya doru biraz ykselir, dudaklar hareketsiz, yanaklar gevek ve eneler ak. aaa aaaa aaaa Ellem ala dana ald ala danaland da biz bir ala dana alp aladanalanamadk. Akrabann akrabaya akrep etmez ettiini. Alarsa anam alar, kalan yalan alar.

24

nce A (Kaln a) ya oranla daha ileriden sylenen bir nldr. Dilimize geen yabanc kelimelerden gelmitir. Bu kelimelerin banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: lla, lstik, hl. hlbuki, lf, lkrd, lle, ll, kse, lle, lnet, lzm, kzm, ktip gibi. Lla ltif lleli lmbasn lcivert lke lvabodan nzik, ndide efkte verdi. Uzun A Bunu da () eklinde gsterelim : rnek: Nne, ndir, nme, chil, chit, seyaht, sdk, sbit, ktil, nzik trih, mvi, htt, hrf, dikkt, efkt, kabaht, shht, nmus, nne, nsihat, E Konuma dilimizde birbirinden ayr sylenen iki (e) vardr. Bunlardan biri (ak e) dieri de (kapal e) dir. Bu iki (e) yi sylerken birbirinden ayrt etmek iin (kapal e) nin zerine u (') iareti koyarak (ak e) den ayralm. eee eeee eeee Ak E (Ak e) u ekilde sylenir: eneler (a) nlsnde olduu gibi, dil ileri doru ykselir. Kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: E, sen, sene- Edebi edepsizden ren: Ekmei ekmekiye ver, bir ekmek de ste ver: Evlinin bir evi, evsizin bin evi var. - Bir elin nesi var, iki elin sesi var. - Sen dede ben dede bu at kim tmar ede. Kapal E (Kapal e) u ekilde sylenir: Dudak kenarlar kulaklara doru biraz yaklap eneler hafife sklr. Gece penceredeki benekli tekir kedi tenceresindeki eti yedi. I u ekilde sylenir: k noktas daman arka ksmndadr. Dudaklarn kesi kulaklara doru alr. Dil daman arkasna doru toplanarak dar bir geitten havay brakr. Dilimizde () nls kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

25

rnek: Is, slk, lcal Ihlamuru st, Tkr tkr, Mrl mrl, kr kr. Yn yn, kpr kpr, gcr gcr, slak slak, prl prl, frl frl, zrl zrl. u ekilde sylenir: k noktas daman n ksmndadr. Dudaklarn kesi kulaklara doru alr, dil daman iki yanna dayanarak dar bir geitten havay brakr. Kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: z, dil, izci iii iiiii iiiii ki dinle bir syle, iki el bir ba iindir. Dilimizde sresi uzun olan (i) lere rastlanr: cat, biare, bitap, bitaraf, veli, fenni, fiziki, cani, hayati, nihai, fuzuli, deruni O Konuma dilimizde kaln ve ince olmak zere iki ayr O vardr. Kaln O eneler ak, dudaklar birbirine yakndr ve az ii yuvarlaktr. Kelime balarnda sk rastlanr. rnek: Ot, ova, ocak, olmak, ordu, oda, orman, ortak, bando, banyo, biblo, bono, fiyasko, tango, solo, fono, foto, radyo, stdyo, ato, tempo, vazo. Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz. oooo oooo ooo nce O Biraz daha ileriden daha az yuvarlak yaplarak sylenir. Lobutlar lo locasnda notalayan norml lort losyoncusunun lokantasnda nohutlar lokumlarla kartrd. eneler ve dil (ak e) nlsnde olduu gibidir. Dudaklarn alt ve st keleri birbirine yaklap az kk bir yuvarlak gibi olur, () nls ounlukla kelime banda bulunur.

26

rnek: bek, c, denek, dn, demek, dev, fke, renmek, renim, retim, nmek, t, ke, ksrk, rs lenle lnmez. lm kalm bizim iin. nce dn, sonra syle. fkeyle kalkan zararla oturur. U Konuma dilimizde birbirinden ayr sylenen iki (u) vardr. Bunlardan biri (kaln u) dieri de (ince u) dur. Kaln U eneler ak, dudaklar birbirine iyice yaklak ve az tam bir kk yuvarlak olur. rnek: U, ucuz, uak, uurum, uykucu, ulu uuu uuu uuu Unkapan urad uursuzluktan upuzun uzand. nce U (Kaln u) ya oranla daha ileriden sylenir. nls ounlukla yazda () nls ile gsterilir. rnek: Rya, rzgr, hlya, gya, lzm, ltfen, lgat, nr, nmara, Nri, Gya Hlya ryasnda Ltfi'ye nmaral ntuk syleyerek ltfetmi. eneler ve dil (ak e) nlsnde olduu gibidir. Dudaklarn alt ve st keleri birbirine iyice yaklar ve bzlr. () nlsne dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda sk rastlanr. rnek: , gen, l, z, flemek, lker, lk, n, nlem, nl, reme, rkek, rpermek, zm, stn, enmek, t zm zme baka baka kararr. lker zntden zm zm zld. rmesini bilmeyen kpek, srye kurt getirir. nszler B Dudaklarn birleip almasyla meydana gelir. Kelimenin banda veya ortasnda bulunur. Kelime banda rnek: Ba, bo, bak, biber. Kelime sonunda (p)ye dnr. rnek: Kitap, kap, hesap, orap. Ancak kelime sonunda nl bulunursa eski konumuna dner. rnek: kitab, dolab, kab, hesab

27

Gerekte (p) ile biten kelimeler ise deimezler. rnek: sap-sap, p-p, top-topu, tp-tp, kp-kp, kulp-kulpu, hap-hap,

Bi Be Ba Bo Bu B B B Bil Bel Bal Bol Bul Bl Bl Bl Bit Bet Bat Bot But Bt Bt Bt

Bip Bep Bap Bop Bup Bp Bp Bp Bir Ber Bar Bor Bur Br Br Br Bis Bes Bas Bos Bus Bs Bs Bs

Babasnn benekli bldrcn bitiik bostanda bceklerden bunalarak bzld. C Diler birbirine yaklak; dil ucu dizlerin n kenarna yaylm, alt ene aa derek kar. rnek: Cam. caba, cack, Cokun, cmert, cce, cmle. Kelime sonunda () olur. Ci Ce Ca Co Cu C C C Cik Cek Cak Cok Cuk Ck Ck Ck Cip Cep Cap Cop Cup Cp Cp Cp Cit Cet Cat Cot Cut Ct Ct Ct

Cambaz Cevat clz cimri cokunla cmertlie cumbada cret ettiler. C harfinden biraz daha sert olarak kar. k biimi ayndr. i e a o u ip ep ap op up p p p Pi Pe Pa Po Pu P Pu P P E A O U I Ti Te Ta To Tu T T T i e a o u u

ardakl emedeki rak; iekleri, orbann reini ve uvallar rtt. D Dilin daman n ksmna ,st di kklerine dokunmasyla karlr. rnek: dam, dal, dar, d, di, dad, dede, deney,demir. Kelime sonunda (t) olur. Yalnz anlamlan ayr olup sylenileri benzeyen bir ka kelimeyi birbirinden ayrmak iin (d) olarak yazlr. rnek: ad (isim), at (hayvan), od (ate), ot (bitki), had (derece), hat (izgi)

28

Di De Da Do Du D D D Dik Dek Dak Dok Duk Dk Dk Dk Dir Der Dar Dor Dur Dr Dr Dr

Dip Dep Dap Dop Dup Dp Dp Dp Dit Det Dat Dot Dut Dt Dt Dt Diz Dez Daz Doz Duz Dz Dz Dz

Davulcu dede darlkl dikiiyi dolandrrken dnemecin duvarndan dt. F st kesici diler alt dudan stne dokunup almasyla karlr. Dilimizde ounlukla kelime banda, pek seyrek olarak da ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: fal, fil, fakat, falaka, falanca, fara, felek, ferman, fasafiso, federasyon, felket, fel, fevkalde, frak, fitre, film, fayans, ftr, fonojenik, futbol, fze. Fil Fel Fal Fol Ful Fl Fl Fl Fip Fep Fap Fop Fup Fp Fp Fp G Dil srtnn daman gerisini, bir de daman daha n ksmn kapatmasyla meydana gelir. rnek: Gaga, gagalamak, gam, galiba, gar, garaj, gargara, gazete, gelincik, gmen, glge, gnye, grev, gzellik. (G) nsznn iki k noktas vardr. nce nllerle daman n ksmndan kar. rnek: Gh, gel, gr, git, gya, g. Kaln nllerle daman gerisinden kar. rnek: gar, gck, gocuk, guguk gibi. Gi Ge Ga Go Gu G G G Gip Gep Gap Gop Gup Gp Gp Gp Gil Gel Gal Gol Gul Gl Gl Gl Gik Gek Gak Gok Guk Gk Gk Gk Gif Gef Gaf Gof Guf Gf Gf Gf Gir Ger Gar Gor Gur Gr Gr Gr Fit Fet Fat Fot Fut Ft Ft Ft Fif Fef Faf Fof Fuf Ff Ff Ff

Galip Geyvede gr gr giden gocuklu gmen gururluya gld. Dilimizde varln ancak kendinden evvel gelen nlnn sresini uzatmakla hissettirir. Kelime banda bulunmaz, iki nl arasnda ise ikili nl meydana getirir.

29

rnek: Boaz-boaz, doal -doal, yourt - yourt Konuma dilimizde bazan y ve v seslerine dner. rnek: eer-eyer, dier-diyer, souk-sovuk i e a o u ip ep ap op up p p p H Bir soluk harfi olup azn (kaln a) nlsn kard durumla meydana gelir. rnek: Habbe, haberci, haber, hacamat, hac, hacyatmaz, hadde, hademe, hafz, hafif, hafta, hakiki, hakir, hlbuki, hallac, hasss, hece, hmhm, hipnotizma, hokkabaz, hulsa, hulyal, hner, hcum, hcre, hviyet, Hi He Ha Ho Hu H H H Hip Hep Hap Hop Hup Hp Hp Hp Hil Hel Hal Hol Hul Hl Hl Hl Hih Heh Hah Hoh Huh Hh Hh Hh Hit Het Hat Hot Hut Ht Ht Ht Hir Her Har Hor Hur Hr Hr Hr ir er ar or ur r r r il el al ol ul l l l

Habe hemire hrkal hizmeti hoppa hde hurmalar hrmetle sundu. J Diler birbirine, dil srt da kat damaa yaklar, havann dil ortasndan szmasndan meydana gelir. rnek: Jale, Japon, jandarma, jambon, jeltin, jeoloji, jeolog, jest, jilet, jbile, jri.Halk arasnda (j) nsznn (c) olduu grlr. rnek: Japon- Capon, jandarma - candarma, panjur - pancur, jurnalc - curnalc, Ji Je Ja Jo Ju J J Ji Jir Jer Jar Jor Jur Jr Jr Jr Jip Jep Jap Jop Jup Jp Jp Jp Jij Jej Jaj Joj Juj Jj Jj Jj Jil Jel Jal Jol Jul Jl Jl Jl Jis Jes Jas Jos Jus Js Js Js

Japon jeolog jiletini jurnalyle jriye verdi. K Dil srtnn daman gerisini, bir de daman daha n ksmn kapatmasyla meydana gelir. nce nllerle daman n ksmndan kaln nszlerle ise arka ksmndan kar.

30

rnek1: kel, kir, kr, ktip, khya rnek2: kaba, kaya, kaak, kadastro, kadn kadife, kalp, kal Ki Ke Ka Ko Ku K K K Kil Kel Kal Kol Kul Kl Kl Kl Kip Kep Kap Kop Kup Kp Kp Kp Kik Kek Kak Kok Kuk Kk Kk kk Kir Ker Kar Kor Kur Kr Kr Kr Kit Ket Kat Kot Kut Kt Kt Kt

Kara ketenlik klahl ku kara kediyi yedi L Dil ucu daman n ksmna(lale), bir de daha gerisine(olay) dayanr, hava dilin yanlarn titreterek szar. rnek: lbirent, lboratuvar; lcivert; lka, ldes, lf, lkap, lhana, leylk, leziz, limon, lise, litografya, liyakat, lca, ldos, lkanta, lokma, lkomotif, lsyon, l, Li Le La Lo Lu L L L Lir Ler Lar Lor Lur Lr Lr Lr Lit Let Lat Lot Lut Lt Lt Lt Lil Lel Lal Lol Lul Ll Ll Ll Lip Lep Lap Lop Lup Lp Lp Lp Lin Len Lan Lon Lun Ln Ln Ln

(L) nsz baz kelime ortalarnda ve sonlarnda kaybolur. rnek: nas ey- nasl ey, kak ordan - kalk ordan. Adi konumada (r) nsznn (l) olduuna sk rastlanr. Buna (Leleme) denir.nek: birader-bilder, Berber-belber, servi - selvi, serbest - selbes, bri bli, diye- diyelek, kerli ferli - kelli felli, zemberek -zembelek, merhem - melhem, terlik tellik, amerikan - amelikan M Dudaklarn birleip almas ve daman hafif alalmasyla meydana gelir. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: Maalesef, macera, ma, madalya, maalmemnuniye, maarif, modern, mcevher, maden, manzume, mzakere, mtemmim Mi Me Ma Mo Mu M M M Mir Mer Mar Mor Mur Mr Mr Mr Mip Mep Map Mop Mup Mp Mp Mp Mil Mel Mal Mol Mul Ml Ml Ml

Min Men Man Mon Mun Mn Mn Mn Mim Mem Mam Mom Mum Mm Mm Mm Muhallebici melankolik Msrl Mirza modern msyyle Muradiyede mzik dinledi.

31

N Dilin daman n ksmna, di kklerine dayanp almasyla meydana gelir: Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: Nasr, nadan, nadide, nafaka, nafile, naftalin, nakil, nakit , nal nalbant, namaz, namus, nankr, narin, narkoz, nsihat, nzm, nazik, nesir, nezaket, nilfer, nisan Ni Ne Na No Nu N N N Nil Nel Nal Nol Nul Nl Nl Nl Nip Nep Nap Nop Nup Np Np Np Nir Ner Nar Nor Nur Nr Nr Nr

Nim Nem Nam Nom Num Nm Nm Nm Nin Nen Nan Non Nun Nn Nn Nn Naml nane nini nini naneleri numaralad. P Dudaklarn birleip almasyla ve alma srasnda darya hava frlamasyla meydana gelir. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: paa, paavra, paket, pala, palamut, panorama, pansiyon, pantolon, papatya, paragraf, parampara, parat, paratoner, parazit, patinaj, pedagoji, plak, plaka, plan, planr, politika, porselen, porsiyon, program, projeksiyon, protesto, psikoloji. Pi Pe Pa Po Pu P P P Pil Pel Pal Pol Pul Pl Pl Pl Pit Pet Pat Pot Put Pt Pt Pt Pip Pep Pap Pop Pup Pp Pp Pp Pir Per Par Por Pur Pr Pr Pr Pis Pas Pos Pus Ps Ps Ps

Palavrac peltek psrk pikin poturlu porsuk pulcu pskrd. R Dil ucunun yukardaki kesici dilere yakn noktayla meydana getirdii kapan birok defa alp kapanmasyla meydana gelir. Kelime banda bulunan (R) kolay sylenir. Fakat kelime sonlarndaki (R) nszlerine nem verilmezse anlalmas g olur. rnek: rabta, radyatr, radyografi, rahat, roket, raket, ramazan, randevu raptiye, rol, reete, rehber, rehin, rejisr, rakip, reklm, rekor, repertuvar, reverans, rezonans, riyakr, romatizma, rota, rozet, rportaj, rya, rzgr.

32

Ri Re Ra Ro Ru R R R Rir Rer Rar Ror Rur Rr Rr Rr Fri Fre Fra Fro Fru Fr Fr Fr

r Er Ar Or Ur r r Ir Tir Ter Tar Tor Tur Tr Tr Tr Gri Gre Gra Gro Gru Gr Gr Gr

Radyolu ressam Ramis Rasimin romanyla rportaj yapt S Dudaklar aktr, dilin ucu alt di kklerine yaklar ve hava dilin arasndan tonsuz olarak szar. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: sap, saat, sabah, sabotaj, saman, servis sska, seksek senaryo, stdyo, spiker, smokin, hassas, kasa gibi. Si Se Sa So Su S S S Sir Ser Sar Sor Sur Sr Sr Sr Si Se Sa So Su S Su S Sil Sel Sal Sol Sul Sl Sl sl Sis Ses Sas Sos Sus Ss Ss Ss si Ese Asa Oso Usu s s Is

Sandklda sepetleri sral simiti sofrada sklen sucuklar sprd. Diler birbirine, dil srt da kat damaa yaklar; hava dilin ortasndan kar. rnek: antaj, antiye, afak, ahin, akak, imendifer, imek, arapnel, arjr, ifre, vale, phe, len. i e a o u ir er ar or ur r r r i e a o u aml emsek imir afak akakland T Dilin daman n ksmna di kklerine dayanp almasyla meydana gelir. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: tabak, taban, tabela, tablet, tablo, talih, tarih, tapu, tatil, teklif, tekzip, telefon, teleskop, televizyon, telgraf, temenni, tempo, temsil, tentene, tepki, terlik, termos, testere, transatlantik, transformatr, trapez, titiz, tiyatro, tren, tribn, turp, turnike, tnel, il el al ol ul l l l is es as os us s s s iz ez az oz uz z z z

33

Ti Te Ta To Tu T T T Tir Ter Tar Tor Tur Tr Tr Tr Tis Tes Tas Tos Tus Ts Ts Ts

Tik Tek Tak Tok Tuk Tk Tk Tk Tit Tet Tat Tot Tut Tt Tt Tt Ti Te Ta To Tu T T T

Tatar tepsici tknaz titiz Tosun tmbekici tulumbacyla ttn tttrd. V st kesici diler alt dudan stne dokunur. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: vade, vadi, vagon, vahi, vakit, vantiltr, vapur, varil, varis, vasiyet, velvele, vergi, vestiyer, vesvese, Vi Ve Va Vo Vu V V V Vil Vel Val Vol Vul Vl Vl Vl Vis Ves Vas Vos Vus Vs Vs Vs Viv Vev Vav Vov Vuv Vv Vv Vv Vir Ver Var Vor Vur Vr Vr Vr Vi Ve Va Vo Vu V V V

Velveleli vasi vesvese vadide vagon verdi Y Dil ortasyla n damak arasndan kar. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur. rnek: yaba, yaban, yamur, yalan, yamyam, yank, yan, yar, yaz, ya, yangn, yayan, toy, ay. Yi Ye Ya Yo Yu Y Y Y Yil Yel Yal Yol Yul Yl Yl Yl Yis Yes Yas Yos Yus Ys Ys Ys Yiy Yey Yay Yoy Yuy Yy Yy Yy Yir Yer Yar Yor Yur Yr Yr Yr Yiz Yez Yaz Yoz Yuz Yz Yz Yz

Yalval yelpazeli yldz yirmi yoksul yrkle yumurtalarn ykledi. Z Dilin ucu alt di kklerine yaklar, hava dilin arasndan tonlu olarak kar. Kelimelerin banda, ortasnda ve sonunda bulunur. Zi Ze Za Zo Zu Z Z Z Zil Zel Zal Zol Zul Zl Zl Zl zi Eze Aza Ozo Uzu z z Iz Zip Zep Zap Zop Zup Zp Zp Zp Zir Zer Zar Zor Zur Zr Zr Zr Zi Ze za Zo Zu Z Z Z

34

rnek; zafer, zahire, zahmet, zakkum, zalim, zaman, zambak, zemzem, zenci, zerdali.

2.1.4. Yaz Dili le Konuma Dili Arasndaki Farklar

Bir dil konuma dili ve yaz dili olarak ikiye ayrlr: Konuma dili, gnlk hayatnzda konuurken kullandnz dildir. Yaz dilini besleyen en nemli kaynak da szl kltr ve konuma dilidir. Bir lkenin hemen her blgesinde birbirinden farkl telaffuzlara ve kelime ayrlklarnadayanan azlar bulunabilir. Bu durumda konuma dili, o dili konuan toplumlarn her blgesinin kendi az yapsna dayanan, gnlk, tabi dilidir. Erzurumda konuan kii Erzurum azn, Trabzonda konuan kii Trabzon azn kullanr. Hibir dilde yaz konumay tmyle yanstamaz. Bugn Trkede konuma ve yaznn pek ok dile gre birbirine ok yakn olmasnn nedeni Latin kkenli Trk alfabesine geiin yeni olmasdr. Yine de geen sre iinde konuma dili yazdan biraz uzaklamtr. Oluan farkllklarn bir blm zamanla yazy etkilese bile ou konuma dzeyinde kalmtr. Bunlar bilmek ve yazya yanstmamak gerekir. Yaz dili ise kltr dilidir. Yazl eserlerde kullanlr. Yaz dili, o dili konuan insanlarn, lehe ya da azlarndan birisinin temel alnmas sonucu standart bir hale getirilmesiyle oluur. Yaz dili olma niteliini tayan azn, bir lkenin kltr merkezi olarak gelien blgesinin az olmas ve konuma dillerinin de en gelimi olan arasnda seilmi bulunmas zorunluluu bulunmaktadr. Daha ncede belirttiimiz gibi Trkenin yaz dili, stanbul azna dayanmaktadr. Bir lkenin eitli konuma dilleri ve azlar bulunmasna karlk, bir tek yaz dili bulunmaktadr. O lkede yaayan insanlar, okuyup yazarken bu ortak dili kullanmaktadr. Konuma diline gre ayrt edici en nemli zellii, muhafazakar olmasdr. Normal artlarda, dardan zorlama olmakszn dile ait zelliklerini kolay kolay kaybetmemesidir. Ayn lke iinde konuulan lehe ve azlarn alabildiine farkllamasn nlemesidir. Diksiyon asndan konuma dili yaz diline gre incelenmektedir. Tarihi gemie baktmzda konuma dilinin yaz dilinden nce olduunu grmekteyiz. nsanlar dncelerini, duygularn yazya dkmeden nce szle anlatmaya almlardr. Yaz dilindeki basit alfabe sistemi btn sesleri gstermeye yetmez; bu yzden fonetik, fonetik konumadaki sesleri btn incelikleriyle kayt eder. Konuma dilinde dzen ve kurallara balar. Fonetik diksiyonun esasl bir yardmcsdr. Fonetik kurallarna bir sonraki syleni konusunda yer verilmitir.

35

2.1.5. Boumlanma
Boumlanma, ses organlar tarafndan seslerin doru yerden ve doru zamanlamayla kmasdr. letiim kurduumuz zamanlarda, hzl konuan, yuvarlayan ya da tane tane konumayan insanlarla zaman zaman hepimiz karlamzdr. Bu kiilerde boumlanma sorunu yaanyor demektir. Yani boumlamanz bozuksa anlalamama durumu ortaya kabilir. Anlalamazsanz konumanzn da bir anlam kalmaz. Boumlanmay gerekletiren organlarmz iki gruba ayrlr; 1) Hareket eden boumlanma organlar: Bunlar ene, dudaklar, dil ve yumuak damaktr. Dilinizin damanzn gerisine doru gtrdnzde orda yumuak bir blge hissedeceksiniz. Bu blgeye yumuak damak ad verilir. Hareket etmeyen boumlanma organlar: Bunlar diler, di etleri ve damaktr.

2)

Boumlanmay bu organlarmzn eitli hareketleriyle elde etmek mmkndr. Bu organlarmz kaslarla ilgili olduklar iin bu kaslarn eitilmeleri boumlanmamzn dzgn bir ekilde gerekletirilebilmesini salamaktadr. Altrma-Boumlanma Boumlanmada alkanlk edinebilmek iin, sylenii g cmleleri syleyerek zerinde altrma yapmak olumlu sonu vermektedir. Bu cmleleri ilk etapta ar ar, daha sonra gittike hzlanarak tekrarlamak gerekmektedir. Bu altrmalar sayesinde tembel ve gevek boumlanmann nne geilebilir. Ak, anlalr bir konuma ancak iyi bir boumlanma ile elde edilebilir. Aadaki altrmalarda baz kelimeler, cmleler sizlere anlamsz gelebilir. nemli olan noktann anlamlarnn ne olduunun bilinmesi deil, boumlanmanz gelitirmesi olduunu unutmaynz. nller (A) Abana'dan Adana'ya abarta abarta apar topar ahlatla adal avuntucu ahmak Ahmet'in avandanlklarn aparanlardan Acar Abdullah ile akll Abdi akam akam bize geldi. Al, bu takatukalar takatukacya takatukalatmaya gtr. Takatukac takatukalar takatukalamam derse takatukacdan takatukalar takatukalatmadan al getir. (I) Idr'n l l akan lman rmann kylar klm tklm lgn kapldr.

36

(O) Okmeydan'ndan Ouzeli'ne otostop yap; Oltu'da volta at, olta al; Orhangazi'de Orhanelili Orhan'a otostopluk ret; sonra da Osmanckl Osman'a otoydu, totoydu, fotoydu, dk! (U) Uluborlulu utanga Ulviye ile Urlal uursuz Ulvi uraa uraa Urfa'daki urganclara uzun uzun, ulam ulam urgan sattlar. () Ibibiklerin ibiklerini iyice iyiletirmek iin Istinyeli istifi Ibi'in istif istiridyeleri mi, yoksa, Iskilipli Ispinoz iportac Ishak'n iliindeki ibriimleri mi daha iyi, bilemiyorum. bile Memi, mahkemeye gitmi, mahkemelemi mi, mahkemelememi mi? (E) Eer Elekirtli eletirmen Eref ile Edremitli Bedri'yi Ee'nin en iyi eercisi biliyorlarsa, ben de Ermenekli Erdem Ergene'nin en iyi elektrikcisidir derim. () zbezn'n zbez demili ngrl retmeni zgraslan ile zgluslan zellikle zerk n retimde ylesine zverili, vn verici ve vgye deer kiiler ki hani tm retim rgtleri iinde en zgn rnek onlardr diyebilirim. () rdnl nl frk ryani, nye, skdar, rgp zerinden lkdelerine stp, stbe, vez, zm, zengita ve zn gtrrken veyik'ten ryerek, vendirelerini sryerek yryen ,kat tclerin rknt reten n batasca nlemleriyle rkverdi.

nszler:
(F) Farfarac Fikriye ile favorili fasa fiso Fahri Fatsal Fatma'y grnce fesleenci feylesoy Feyyaz', fndk Ferhunde'yi anmsayarak feveran ettiler. Felemenkte Felemenklerin Felemenke mi konutuklarn dne dne fertlii ektiler. (P) Pohpohu pinti profesr pofur pofur pofurdayarak hnla tun anak iinde pun iip plverizatr prospektsn papazbal biblosunun berisindeki papatpa buketinin bu yanna braktktan sonra plas pandras Plmrle Ptrgeden getirdii prsk ptikare pstekiyi Palulularn Ptrck pazarnda partenogenes pasaparolas ile pertavsz pervasz pervaz peysajn ve peronospora pestenkerani pestilini posbykl pisboaz pedegoga Pnarbanda be etti. (M) Marmara'daki Karmarisli mermerciler mermercilii meslek edinmiler, ama Mamak'taki mamaclar manyetizmaclkla marmeltl meslek edinememiler. (V) Vrvrc Vedia ile vd vdc Veli velinimeti vatman Vahit e vilyette veda edip Vef ya doru vaveylsz, velevasz velespitle volta vururlarken voleybolcu Vatran virtz Vicdan ve Viranehirli vatansever viyolonselist Vecibe ile karlatlar. (B) Babaeskili babacan Bahri Beberuhi Bedri ile byksz bkc bngldak Bahir'in Bigadi'teki bonbon bonmaresine varmlar, o adadakilerin yzlerine bn bn bakarak, byl byk buhurdanl buulu buulu boaltp bombo brakmlar, sonra da Bodrumda gzden kaybolmular.

37

(S) Sazende azi ile zifoz Zihni zaman zaman sizin sokan sa kesinde sinsi sinsi fiskoslaarak sizi zibidi Suzi'ye sonsuz ve sorumsuz sorgun ederler. Sason'un susuz sazlklarnda badece soanla sarmsak yetiebileceini syleyen Samsunlu sebzecilerin szne sizler de sessizce ve sezgilerinize snarak inanabilirsiniz. () avatl aban, arklal ipak ekip, ihane'den eytankuunu, i iyeyi ilemi, iye keie i demi. () atalaz'nda atalsz atalcal atalcnn arpk urpuk alene oruhluya arptrmasna ne dersin? atalca'da topal oban atal yapp atal satar, nesi iin atalca'da topal oban atal yapp atal satar? Kar iin atalca'da topal oban atal yapp atal satar. ark orap dolak, ben sana ark orap dolak m dedim? (L) Leyla ile Lalelili Lale'ye leblebi ile likr ikram etmi. Lpler,1tfen lzumlu lzumsuz lakrdlar brakn da lzferle rzk, rot, rop, rint, ring, ray, radyoaktivite nedir, diye konuun. (Z) Zonguldakl Zalolu Zhre'nin kz Zhal zibidi Zeki'ye ziyafet zerketti. (S, T, Z) Sedat Tnaz'n tasas suratsz teyzesine rastlama sezen sska slk tazsn tuz tortusu ttsse tutmasyd. (, S) u ke yaz kesi, u ke k kesi, ortadaki souk su su iesi. (C) Cemil, Cemile, Cemal cumalar cilac cce Canip'in cicili bicili cumbal ciltevinde cmbr cemaat cackl civcivle cckl cack yerler sonra da Cebecili cingz corafyacnn cinci ciciannesinin crcrbceini dinlerler. Ocak kvlcmlandrclarndan msn, kap gcrdatclarndan msn? Ne ocak kvlcmlandrclarndanm, ne kap gcrdatclarndanm. (D) Dadayl dadmn Dodurgal ddk delisi dedesi diline dolad dedbebeli dedim dedisiyle drdrn dilinden drp de bir kez olsun doya doya dden diyemeden, ddenin dallara doldurduu doyumlu yemilerden doyasya yiyemeden dardnyadan gp gitti. (K--U) Kilisli kikirik kilimci Kilizmanda'ki kilitli kilisede kimliini kimseye sezdirmeden kucak kucak kuskuslu kukonmaz kukumav kuuna, kiiliksiz kulaakaan kirli kirloz kirpiye de Kuadas'nn kuhanesindeki kubal kubazla birlikte nce kinili kuzmn, sonra da Kumla'nn kumlu kumlu kukirazn yutturmu. (K-I-) Knkl klbk krpnt Kyasettin, Krml klkuyruk ktmiri kkr kkr kkrdatarak ksktk kmen kfeci klhaniyle klstr Krat' klnkl kngr stne kttedek devirdi.

38

Krkhandaki krk krl kargn krgn krks krmz krda kkr kkr kkrdayarak Krml kkrdaknn kzl krlanglarn kn krlarda Krgzl krpntc krk Krmtov'un krkkraklaryla besliyormu. (K-O-) Koca kokoz kokainman kokorozlana kokorozlana Kazablankal kozmonota kk, kok, kken, kokot, kk skmek, kokore, kkmantar, kknar, keke, krkandil, krematoryum, ksnklk ne demek diye sormu. (Y) Yalancolu yalnck yayladnn yahnisini yasz yiyebilirse de yayladnn yal yourdundan, Yksekova'nn yusyumru yumurta yumurtlayan tavuklarndan, bir de yrk ayranyla yufkasndan asla vazgeemez. (G) Gneyli girgin gammaz Galip Gavurda'nda gpegndz galeyana gelmi de Glgilolu Gaziantepli gazup gazinocuyu Glkyl gitaristle birlikte Gmhane'ye gndermi. Geen gece Gemerek'ten Gediz'e gelen Gebzeli gezginci gizemcilerden gitarist general Genzel, genlere, gerekdlkla gereklik d ilikiler arasnda ne gibi bir geerlilik gereklii olduunu sordu. (K, G) Galata kulesi kaps karsndaki kuru kahvecinin ggs kk, dii krk, kurbaa kafal, karakoncolos kalfas Hakk karkla getirip kahveye kavruk kakule kr katt. (H) Hahamhanede hahamba haham homur homur homurdanr grnce hemencecik heyecanland, hzland; honutsuz hrn halhallarla halkalar, halatlar hallalara verdi. (B- P- D-Y) Bat tepede tahta depo dibinde beytutet eden pullu dede tekkesinden matrut bitli Vedat, dar derede tatl duttan drl pide yutup psteki dide dide drt ayda drt trl derde tutuldu. (B-P)Bir pirinci birinci buluta bir inci gibi birbirlerine balayp Perlepe berberi bastbacak Bedri ile beraber Bursa barna parasz giden bu paytak budala, basas topal Badi'den biberli bir papara yedi. (B-D) Baldran dallar ballandrmal m, ballandrlmamal m? Sonra o bala daldrlan baldran dallar dallandrlmal m, ball dalla dallandrlmamalm? (T-D) Titiz, temiz, tendrst dadm; tadn tatt tere demetini dide dide datt da hiddetinden hem dut dalnda takl duran drlt ddn ttrd hem de didine didine dedim dedi, dedim dedi dedi durdu. (T--S) : st tal ta sapl tun tas aldran m abuk ldrr, yoksa i ie yz ton sa kapl an kaldran m abuk ldrr? tun tas has kays hoaf. (T-K) Al bu takatukalar takatukacya takatukalatmaya gtr. Takatukac takatukalar takatukalamam derse takatukacdan takatukalar takatukalatmadan al, gel.

39

(L-D-N) Elalem bir aladana ald aladanaland da biz bir aladana alp aladanalanamadk. (K-R) Krk krk kp, krknn da kulpu krk kara kp. (K-R-D) A be kuru day, ne kuru sar dar bu dar a be kuru day? (B-M-) bi'le Memi mahkemeye gitmi, mahkemelemi mi, mahkemelememi mi? (D-L-T-K) u karda bir dal, dalda bir kartal; dal sarkar, kartal kalkar; kartal kalkar, dal sarkar. Dal kalkar, kartal sarkar, kantar tartar. u kardaki kara kuru kavak, karardn m ey kara kuru kavak, sarardn m ey kara kuru kavak! (S-K) Bu yourdu sarmsaklasak da m saklasak, sarmsaklamasak da m saklasak? (M-Y-L) Bu yourdu mayalamal da m saklamal, mayalamamal da m saklamal? (B--Z) Sizin damda var be boz bal be boz rdek, bizim damda var be boz bal be boz rdek. Sizin damdaki be boz bal be boz rdek, bizim damdaki be boz bal be boz rdee , siz de bizcileyin be boz bal be boz rdek misiniz demi. (D-P-K) Deirmene girdi kpek, deirmenci ald ktek; hem kepek yedi kpek, hem ktek yedi kpek.

2.1.6. Ulama
Diksiyonun zelliklerinden biri de ulamadr. Genel olarak tanmlarsak bir kelimenin sonundaki sessiz harfin ardndan gelen kelimenin sesli harfle birletirilerek seslendirilmesine ulama diyoruz. Ulama, sz akna przszlk ve tatllk verir. Uygun ulama ile yaplan konumalarda veya seslendirmelerde ses bir nehrin ak gibi sakin ve dzenli olarak ilerler. Trkede yer alan ulama zelliklerini aada anlatalm: 1. Sessiz harfle biten bir kelimenin son harfi sesli harfle balayan yanndaki kelimenin ilk harfiyle birleir. Yazda Ak--am-- ol--du. E--lim--den-- al--d. Konumada Ak--a--mol--du. E--lim-de--nal--d.

40

2. Orijinal yaplarnda b,c,d,g harfleriyle biten kelimeler vardr. Bunlar yaln kaldklarnda p, , t, kya dnrler. Yaz dilinde sonlarna ek aldklarnda yumuak konumlarna dnerler. rnein Arapa orijiniyle kitab Trkede kitap eklinde yazlr. Ancak yanna ek aldnda kitabm rneinde olduu gibi p, bye dnr. Konuma dilinde ise ulama bu kurala paralel olarak ayn kelimeyi bir sonraki kelime ile ilikilendirir. Yaz dilinde sert olan harf ulama ile yumuar. (Orijinali) Yaz Dilinde fadesi (Mahmud) Mah--mut ev--len--di. (Mesud) Mes--ut ol--du. (Kitab) Ki--tap al--d. Konuma Dilinde fadesi Mah-mu--dev--len--di. Me--su-dol-du. Ki--ta--bal--d.

3. Trkede kelime sonundaki k nszn, h nsz ile balayan bir kelimenin izlemesi durumunda h nsz der. ki kelime birbirine balanr. Yaz Dilinde Ye--mek ha--ne E--rik ho--a--f 4. Konuma dilinde Ye--me--ka--ne E--ri--ko--a--f

Eer kelimeler arasnda durak olursa, kurala uygun olsa da ulama yaplmaz. Konuma dilinde stiyorum, onu greceim. Koutururken, okulu unuttu.

Yaz Dilinde stiyorum, onu greceim. Koutururken, okulu unuttu.

5. Baz durumlarda iki ayr kelimenin tek heceli olan ilkinde bir nl der ve iki kelime birleir. Yaz Dilinde Ne i--in Ne a--sl Ne ol--du Konuma dilinde Ni-in Na-sl Nol-du

Altrma: Ulama
1. Aadaki iirde ulama noktalar altlar izilmek suretiyle gsterilmitir. nce bu iaretlerin hangi ulama kuralndan kaynakland zerinde alnz. Ardndan bu iaretlere dikkat ederek metni gerekli ulamalar yaparak okuyunuz.

41

Darack Menzilimde Bir Aacm Vard

1) Darack bir menzil buras. Bir avu kadar dar. Aa ol, konuurum, duy beni yeter. Ayr dnyamzda olsun, duyarm seni. Yrek olsun sende, sevgi olsun. Olsun, yeillik yeersin yerinde Sen en ol aacm, tm dnya kadar. 2) El peneyim, mahzunum bugn Bekleen ruhlarmzda dolaan asrlarn Rzgarnda Dans ederken engin elencelerinde sen Mahsunum, dostsuzum, yalnzm Evladm bile unuttu beni, dalarm unuttu Kokularn paylatm iekler imdi Ve varlm paylatm fani sevdiim imdi senin gsnde enlii hayatn Barndaki kulardan biri de ben deilim. 4) Salar yemyeil de olurmu iee dnermi dudaklar Emanet bedenimi zlyorum imdi Bahendeki ieklerde kendimi aryorum Yaprak yaprak inleyilerini duyuyorum Bir zikir gn ki bugn gecemi kaplar Fani aacm baucumda, sevdiim aacm Bugnk gnm bir gn senin de gecene dolar Sendeki emaneti de teslim alr topran 6) imdi Fenadan Bu bir Tek Bakiyi zlyoruz bekaya seyahatin avu, bu darack tesellimiz bizim birlikte hayalleri menzilde imdi

3) Benim selvimi zlyorum imdi. Bam okayan bir efkat eli vard. Dnyay grrken gzlerim. Gsnn scaklnda kaybettiim imdi bam senin kollarnda selvim Senin dallarnda ellerim

5) Bir gn seninle de kavuacaz Kana yaprak kemie odun Bedenimiz eriyip gitmi olacak kimizin aac doacak yeniden rmezse benim bir mezar balm Senden bir ka odun paras Ve benden bir ka kemik kalacak Ve eer senin de bir ruhun olursa Bahemiz ikimizin olacak Muhammed Bozda

2. Aadaki metinde ulama noktalarn tespit ederek iziniz. Ardndan ulamalara dikkat ederek okuyunuz.

Kalplar
nsanlar kendilerine kiilikleri iin izdikleri zihinsel kalplarn dna kamazlar. Bizler zm defalarca duyduumuz halde kendimizi oturttuumuz dar ereveden k iin gayret gstermeyen garip insanlarz.

42

Hayatn baz insanlara tesadfen baarma, ykselme, zengin olma vs. ans tandn zannedenimiz oktur. Bir oumuz mzisyenlerin, yazarlarn, airlerin, para babalarnn bu ii anne karnnda kendilerine verilen kabiliyetlerle gerekletirdiklerini sanrz. Bu inanca gre bazlarnn ne maharetli anneleri varm. Bu yanl zanlar kabul etmeyen bir ok insan bile farknda olmadan ayn kalplarla kendisini kilitlemitir. En mehur zenginlerin bir zamanlar simit sattklarn, ayakkab boyacl bile yaptklarn renince arrz. Birok yazarn vaktiyle kalemi bile tutamamalarna inanamayz. Neden baz insanlar bazlar arasnda syrlverir veya sivriliverirler. Adaletli ve efkatli yaratc, Normal artlar altnda doan her insan her trl baarya ulaabilmelerine imkan tanyan bir potansiyelle dnyaya gndermitir. Ancak dnyaya geldikten sonra snrllklar balatlr. Anne-babas veya evresi tarafndan aalanan bir ocuk etrafnda kalplar balamtr. Daha sonra insan var olduunu hissettirmek amacyla rpnmaya balar. Bakkaldan getirilen bir ekmek, ilk karne notlar, takdim edilen bir iek, iinde bu amac gizli tutar. Oysa baz insanlar bu olmam, sen bunu baaramazsn demekten ekinmezler. Bizler de ou zaman szleriyle cinayet ileyen, kabiliyetleri krelten; baarszlk, ekingenlik, korkaklk imaj oluturan insanlardanz ne yazk ki!.. Yas tutmay sevdiimiz kadar eletirmeyi, olumsuzluklar ileri srerek karanlk bir zihinsel tablo oluturmay seviyoruz. Merhum Z. Gndzalpin nsan ne dnyorsa odur. Dediini ok duyduk. Anthony Robbins, Snrsz G kitabnda insanlarn hayal kurarken ve dnrken kullandklar olumsuzluk imajlarn en kt engel olarak grr. Her byk baar bazen yzlerce baarszln arkasnda parldar. Oysa eski bir Rus imparatoru yenile yenile yenmeyi rendiini syler. nsan her teebbsnde hedefine ulaamadnda bunu baarszlk olarak grrse bulunduu noktada aklr. Oysa durumu yeniden inceleyen insan iin her baarszlk baarya bir adm daha yaklamann iaretidir. Ani ykselilerin ise gerek baaryla ilikisi yoktur. Bir balon gibi patlar ve sner. Hayalimizde yaadmz i konumalarn fiillerimizde oluturduu snrlara baknz: Zengin olmak m? Bu i iin byk sermaye lazm. Yazar olmak m? Konumasn bile bilmiyorum; annemin karnnda byle bir ey renmedim. Meydanlara kp benim iim,benim kylm diye konumak m? Ben Sleyman deilim. Sevgili kardeim... Ya siz ne siniz? Erkek ve kadn arasndaki kk bir farktan baka kimin beyni kimin beyninden kk veya byk. Kaderin sahibi kimseyi baarszla zorla mahkum etmemitir. Ortamn srkleyiine kendimizi kaptrdmzda Ortam srkleniyorsa srnmekten baka yapacamz hi bir ey yoktur. Ne yazk ki en ok ihmal ettiimiz grevlerimizden biri dinimizin ilk emridir. Az okuyoruz veya hi okumuyoruz.

43

Baarl bir insanlar topluluuna taklp baarya umuyorsak baarnn dinamiklerini incelemeliyiz. Baaranlarn hayat ve yaptklar bu konuda bize yol gsterecek en ak ktr. Baka trl bizi pasifize eden kendi kalplarmzdan kurtulamayacaz. Ftrat kanunlarnn ileyiini bilmek zorundayz. (Muhammed Bozda)

2.1.7. Sadeyi
Sadeyi, szcklerin syleni zelliklerine dikkat ederek szckleri sylerken seslerin deerini vererek hecelerin vurgusuna, uzunluuna, ksalna nem vererek seslendirmektir. Her szckte ses basks iddet vurgusu yaplmas gereken bir hece bulumaktadr. Trkede iddet vurgusu dier adyla da kelime vurgusu genellikle son hecede bulunur. Yabanclar Trke konuurken ounlukla ilk heceye vurgu yaptklar iin konumalar garip bir havaya brnr. Sadeyi kurallar; 1. 2. 3. 4. Trkede genellikle iddet vurgusu son hecede bulunur. Yer adlarnda vurgu ilk hecede bulunur. rnek; Akara, Denizli vb. Zarf ve balalarda ise vurgu ilk hecede bulunmaktadr. rnek; Belki, henz, anszn, ayrca, hatta, nce, sonra, yalnz, ancak, nasl, niin, hangi vb. Cmle iinde kelimelerin sonuna eklenip taklan baz paralarda vurgu almazlar, vurgu onlardan nceki hecede kalr. rnek; gelirse, evdeyim, gelme, geldi mi, bence vb. Sresi uzun olan heceler dilimize yabanc kelimelerden gemitir. rnek; katil, makbule, edebi, ziya, hazine Trkede nsz kendinden nce gelen nl zerinde etki yaparak bulunduu hecenin uzamasn salar. rnek; ada-ada, alamak-alamak vb Trkede ilk hecelerde y olduu zaman geveyerek kendinden nceki nly etkileyip heceyi uzatt grlr. rnek; byle-ble, sylemek-slemek

5. 6.

7.

44

Altrma-Sadeyi
Atatrkn Genlie Hitabn sadeyi kurallarna dikkat ederek okuyalm.

Atatrkn Genlie Hitabesi Ey Trk genlii, birinci vazifen, Trk istiklalini, Trk Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegane temeli budur. Bu temel, senin en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dahili ve harici bedhahlarn olacaktr. Bir gn , istiklal ve Cumhuriyeti mdafaa mecburiyetine dersen vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan vaziyetin imkan ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkan ve erait ok namusait bir mahiyette tezahr edebilir. stiklal ve Cumhuriyetine kastedecek bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zaptedilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elim ve daha vahim olmak zere memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet hatta hiyanet iinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri ahsi menfaitlerini mstevlilerin siyasi emelleriyle tevhid edebilirler. Millet fakru zaruret iinde harap ve bitap dm olabilir. Ey Trk istikbalinin evlad! Bu ahval ve erait iinde dahi vazifen, Trk stiklal ve Cumhuriyetini kurtarmaktr! Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal ATATRK (Nutuk, 1927)

45

2.2. Sz Noktalar
Duran br ismi de sz noktalardr. tr durak vardr.

2.2.1. Ksa Sreli Duraklar

Ksa sreli duraklarda soluk alnmaz veya ok hafiften alnr. Ksa sreli duraklar; Hitaplardan sonra, ok ksa cmlelerden sonra, Biimce bal cmleciklerden sonra, Ksa araszlerin banda ve sonunda, Uzun cmlelerde, znelerden sonra, E grevli sz beklerinin sralanndan sonra, nlem ve nlem grevli elerden sonra, Kili ve baka yancmleciklerden sonra, Cmle ba balalarndan sonra, Sral cmlelerin cmleciklerinden sonra Soluunuzun yetiemeyeceini anladnz yerlerde Uzun cmlelerin ortalarnda yaplr.

2.2.2. Normal Duraklar

Normal duraklarda soluk verildikten sonra sze balamadan nce uygun bir ekilde soluk alnr daha sonra sze balanr. Normal sreli duraklar; Cmle bittikten sonra, st ste iki nokta iaretinden sonra, Noktal virgl iaretinden sonra, Anlamca bal cmlecikler arasnda, Ve balacndan sonra, Kart duygu ve dnceleri yanstan sz dizinleri arasnda Uzun araszlerden nce ve sonra, Diyaloglar arasnda, Sorular ve yantlar arasnda, Uzun olan bal ve sral cmlecikler arasnda yaplr.

46

2.2.3. Uzun Sreli Duraklar

Uzun sreli duraklar soluk alma ve vermenin birka kere tekrarlanabilecei yerlerdir. Uzun sreli duraklar; Konuma metinlerinde blmler arasnda, Anlaml susularn gerektii yerlerde, Paragraflar arasnda, Dize kmeleri arasnda yaplr.

47

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

neriler dorultusunda doru sylenie ulamaya alnz.

Fonetik altrmalarn bata yava yava ve gittike hzlanacak ekilde srekli tekrarlaynz. Kullandnz nlleri doru telaffuz ettiinizden emin olunuz.

Ak anlalr bir konumaya sahip olmanzn kelimeleri iyi boumlamanza bal olduunu unutmaynz. Boumlanma altrmalarn srekli olarak, yksek sesle okuyunuz. Altrmalar egzersiz amal oluturulmu olduundan okuduunuz neriler dorultusunda iyi bir metinlerin anlamlarna nem vermeyiniz. boumlanmaya sahip olmaya alnz. Kelimeleri iyi boumlayp boumlayamadnz anlamak iin birka kere altrmalarnzda sesinizi kayt edip daha sonra dinleyiniz. Unutmaynz, farknda olmadan baz heceleri yutuyor olabilirsiniz. Bunu da sesinizi dinleyerek kendiniz tespit edebilirsiniz.

48

LME DEERLENDRME LME VEVE DEERLENDRME

LME SORULARI
1. Azmzdan bir kerede kan ses topluluuna ne ad verilir? A) Harf B) Hece C) Kelime D) Cmle Ses aletinin hareketiyle bir ok hecenin farklarnn belirtilmesine ne ad verilir? A) Boumlanma B) Durak C) Syleni D) Ulama Ses organlar tarafndan seslerin doru yerden ve doru zamanda kmasna ne denir? A) Fonetik B) Ulama C) Boumlanma D) Sadeyi Aadakilerden hangisi hareket etmeyen boumlanma organlarndan biri deildir? A) ene B) Di C) Di etleri D) Damak Sz akna przszlk ve tatllk veren aadakilerden hangisidir? A) Sadeyi B) Syleni C) Boumlanma D) Ulama Szcklerin syleni zelliklerine dikkat ederek, szckleri sylerken seslerin deerini veren, hecelelerin vurgusuna, uzunluuna, ksalna nem vererek seslendirmeye ne ad verilir? A) Diksiyon B) Sadeyi C) Syleni D) Ulama

2.

3.

4.

5.

6.

49

7.

Trkede genellikle iddet vurgusu hangi hecede olur? A) lk B) kinci C) nc D) Son Zarf ve balalarda iddet vurgusu hangi hecede olur? A) lk B) kinci C) nc D) Son

8.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar, modln sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevaplandrdnz soruyla ilgili konuyu tekrar gzden geiriniz Bu test sizin diksiyonla ilgili konulardaki bilginizi lmeye yneliktir. yi bir diksiyon sahibi olmak istiyorsanz konularn iinde geen altrmalar mutlaka uygulaynz. Altrmalar uygularken zaman zaman sesinizi bir kayt cihaz kullanarak kayt edin ve sonra dinleyerek kendi hatalarnz kendiniz bulunuz. Eski kaytlar saklayarak kendinizde oluan gelimeleri takip ediniz.

50

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aada belirtilen konulardaki metinlere, bu modlde rendiiniz diksiyon kurallarn uygulayarak alnz. inde birka karakterin bulunduu ksa bir masal okuyunuz. Beendiiniz bir iire hazrlanarak okuyunuz. stediiniz bir konu hakknda ksa bir konuma yapnz. Herhangi bir konuda ksa bir metne hazrlannz.

Sreniz 2 haftadr.

Dereceleme lei
Modln Ad: Ama: Diksiyon I Konularla ilgili altrmalar tekrar tekrar uyguladnzda gzel ve etkili konuarak iyi bir diksiyona sahip olunacaktr. Ad ve Soyad: ... AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini retmeniniz dolduracaktr. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlar rencide gzleyemediyseniz (0), zayf nitelikte gzledinizse (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzledinizse (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. Deer lei Deerlendirme Kriterleri 0 1 2 3 1 Doru soluk alma yntemini kullanma 2 Selenleri kusursuz bir ekilde kullanabilme 3 Duraklar yerinde ve sresine uygun yapabilme 4 Tonlama yapabilme 5 Ses bkm yaparken doal olabilme 6 Syleni kurallarna uygun konuabilme 7 Kelimeleri iyi boumlayabilme 8 Ulamay yerine getirebilme 9 Sadeyi doru yapabilme 10 Altrmalar dzenli olarak uygulayabilme Toplam: Dnceler:........................................................................................................

51

Deerlendirme
renci derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz. Alm olduunuz eitimle etkili ve gzel Konumay salayacak yegane temel olan diksiyon yntemlerini renmi oldunuz. Diksiyon dersi iin sadece konularn renilmesi nemli deildir. Bu derste esas nokta altrmalar sk sk uygulamaktr. Altrmalar uygulayarak gzel bir diksiyona kavuabilirsiniz. Size gsterilen kurallar gnlk konumalarnda da kullanmaya dikkat ederseniz konumalarnzdaki kusurlar ortadan kaldrabilirsiniz. Anlayamadnz bir konuyla ya da zorlandnz altrmalarla ilgili retmeninize danabilir, size yol gstermesini isteyebilirsiniz. Diksiyon dersinde rendiiniz konular konumalarnza uyarlayarak baarl olabilirsiniz. Sadece konular renmeniz size bilgi olarak katkda bulunsa da gzel ve etkili konuma yeteneini size kazandrmayacan unutmamalsnz. lk altrma almalarnzda sesinizi kayt ediniz, sonra zaman zaman kaydediniz. Belli bir sre sonra ilk kaytlarnz dinlediinizde

katettiinizmesafeyi siz de fark edeceksiniz. lme ve deerlendirmedeki sorular ve ilemleri yapabilmeniz bu modl baaryla tamamladnz gsterir; ama altrmalar uygulamanz artyla. Bylece bu modlle ilgili tam renmeyi salayarak dier modle geebilirsiniz. Dier modlde baarl olmanzn temelinin bu modldeki uygulamalar yapmak olduunu da unutmaynz. lme sorular ve performans testinden baarl olamazsanz bu modl tekrar etmeniz sizin iin daha yararl olacaktr.

52

CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A B C A B D B C B D

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 B C .C .A .D B .D

53

KAYNAKA KAYNAKA
GRZAP, Can (2004), Konuan nsan, stanbul,Yap Kredi Yaynlar ENBAY, Nzhet (1993), Sz ve Diksiyon Sanat, stanbul, Yap Kredi Yaynlar ENBAY, Nzhet (1991), Altrmal Diksiyon Sanat, stanbul, M.E.B VURAL, Birol (2005), Doru ve Gzel Konuma, stanbul, Hayat Yaynclk YAMAN, Erturul (2001), Diksiyon I-II, Ankara, YA-PA Yaynlar

54