Osnovi Elektrotehnike Zbirka Zadataka Jednosm. Struje

dr.sci.
Izudin Kapetanovic
mr.sci. Nermin Sarajlic
mr.sci. T aljana Konjic
OSNOVIELEKTROTEHNIKE
Zbirka zadataka
knjiga 2
Iednosrnjernestruje
prvo izdanje
Tuzla, 2000. godine
Izdc:vac: elektrotehnike Univerziteta u Tuzli
Za lzdavaca. dekan, prof dr.sci. Mirza Kusljugic
Recenzenti: dr.sci. Zijad Haznadar redo . ,F,
, vm proJesor Fakulteta
elekn-.0tehnike i racunarstva SveuCilista u Zagrebu
Vfado Madiarevic, docent Fakulteta elektrotehnike
UmverZlfeta u Tuzli
Crteie izradili, slog i prijelom:
mr.sci. Tatjana Konjic
mr.sci. Nermin Sarajlic
Stampa: "Graficar" Tuzla
Tirai: 500 primjeraka
Na osnovu rjesenja broj 03-1263/00 od 260620 ...
udibenika odnosno drugih nasI 'h d" OO.g., KomlSlje za upotrebu novih
d b
' avm sre stava u nastav' u.' .
o 0 rava se upotreba ovog udib 'k I mverzlteta u Tuzli,
em a u nastavnom procesu.
Misljenjem Federalnog ministarstva obrazovan' .
03-15-3IJO/00 od 26.06.2000 udib'" 'la, nauke, kulture I sporta broj
zadataka" osloboaen je PlacaJ;' emk OSNOVI ELEKTROTEHNlKE Zbirka
clana 19 tacka 13 Zakona op poreza na promet proizvoda i usluga na osnovu
orezu na promet proizvoda i usluga.
dio ovog udibenika ne smije se urn v. '. '.
nacin reproducirati bezpismenog od b . ndozava!l, !otokoplratl mh na bila koji
o renJa IZ avaca 1ft autora.
CW. Katalogizaeija u publikaeiji
NaelOnalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hereegovine, Sarajevo
621.3.024 (075.8) (076.1)
KAPETANOVIC, Izudin
Osnovi elektrotehnike : zbirka zadatak K' .
I lzudin Kapetanovic Nennin S T' T' a . Jednosmjeme struje
Konjic, KonJlc; [crteze izradili
Univerziteta 2000 _ 352 t "1' . lZ . - uzla: Fakultet elektrotehnike
, . s r .. 1 ustr. ; 23 em
Bibliografija: str. 351-352
ISBN 9958-618-12-5 (knj. 2)
ISBN 9958-618-09-5 (ejelina)
1. SarajJic, Nennin 2. Konjic Tatjana
COBISSlBiH-ID 7897606 '
PREDGOVOR
Udibenik Osnovi elektrotehnike Zbirka zadataka namijenjen je
studentima elektrotehnickih Jakulteta, ali ga mogu koristiti i studenti drugih
Jakulteta koji nastavu iz ovog predmeta slusaju po slicnom nastavnom
programu.
Udibenik Osnovi elektrotehnike Zbirka zadataka koncipiran je
taka da u potpunosti pokriva oblasti potrebne za pripremanje ispita iz
predmeta Osnovi elektrotehnike, te sa postojeCim teorijskim udibenicima iz
ave oblasti, Cinijednu cjelinu.
Zbog obimnosti izloiene materije, ali i iz prakticnih razloga za
Citaoce, udibenik Osnovi elektrotehnike Zbirka zadataka podijelili smo u
stampi u cetiri dijeZa-knjige u kojima su obradene slijedete oblasti:
knjiga 1: Elektrostatika
knjiga 2: lednosmjeme struje
knjiga 3: Elektromagnetizam
knjiga 4: Naizmjenicne struje i TroJazni sistemi
Svaka od navedenih oblasti paCinje odredenim brojem zadataka sa
kompletnim postupkom rje!iavanja, a nakon toga dat je odredeni broj
zadataka sa rezultatirna, koji su namijenjeni za samostalan rad studenata.
Cilj ovakvog pristupa bio je da se studentimaskrene painja na Cinjenicu da
je teorijska priprema preduslov za uSPJesno rjdavanje zadataka.
Zadavanjem zadataka za samostalno rjdavanje, studenta pod stice i
osposobljava za samostalno razmisljanje, donosenje zakljucaka i odluka, te
objasnjenje i razumijevanje teorijskih, fizikalnih zakanitasti i procesa, koje
su culf na predavanjima i vjeibama putem verbalnog opisa.
Ovakav pristup i metodologija daje dabre rezultate i studenti moraju..
iskoristiti sve prednosti koje tm se na ovaj naCin pruiaju. Aktivno uceice
studenta, kontinuirano u toku nastave, podstice ga na samostalnost,
kreativnost, razvija samoinicijativu i pruia neophodnu sigurnost i odvainost
potrebnu za rjesavanje sloienih inienjerskih problema u praksi.
Nadamo se da smo ovakvim pristupom omoguCili studentima da
potpunije ovladaju problematikom vezanom zp navedene oblasti i na taj
naCin laBe savladaju veoma te!iko i obimno gradivo.
S druge strane, sigumo ce ova knjiga biti i u rukamauiiplomiranih
inienjera. Dok se inienjeri budu bavili problematikom obradenom u njoj,
nadamo se da ce se rado podsjetiti vremena u kojem su rjesavali ovakve
zadatke u atmosferi predispitne nervaze. lskustvo kaje su gtekli kasnije,
otvorice im nove vidike i danas su sigurno u prilici do jos bolje shvate
sustinu problematike i znacaj Jundamentalnih znanja, te koliko je vaina
filozofija elektrotehnike.
Poslije dugo godina mda sa studentima, za nas je pogled unazad
jasniji put u budutnost, a znanje je najvete bogatstvo i najljepsi ukras
covjekov.
Matematicki aparat koji se ovdje koristi ne izlazi iz okvira osnovnih
kolegija matematike na prvim godinama tehnickihfakulteta.
Zahvaljiijemo se dr. sci. Enesu Duvnjakovil:, koji je imao puno
strpljenja da pregleda rukopis, ukaie na boljepristupe u primjeni i
koristenju matemafickog aparata zajednostavnija rjesenja u elektrotehnici.
Imamo posebno zadovoljstvo da. se zahvalimo recenzentima prof
dr.sci. Zijadu Haznadar i doc. dr.sci. Vladi Madiarevil: za uloieni trud pri
recenziji teksta i datim korisnim sugestijama i primjedbama koje su
doprinijele pobosljanju kvaliteta ovog udibenika.
U TuzZi, apriZa 2000. godine
Autori
2.
2.1.
2.2.
SADRZAJ
Jednosmjerne struje
Vektor gustine elektricne struje.
struje.Prvi Kirhofov zakon
Elektricna otpornost, Diulov zakon
Intenzitet elektricne
2.3.
Potencijal i napon. Omov zakon. Elementi elektricnog kola
- otpornici
2.4.
Drugi Kirhofov zakon
2.5.
.A1elode proracuna stanja u linearnim elektricnim kolima
2.6.
Elektrostaticka kola
Prilog 1: Koordinatni sistemi
Prilog 2: Matematickeformule
Prilog 3: Grcka slova
Prilog 4: Decimalne mjerne jedinice i sistemi
Prilog 5: Tablice specijicnih otpornosti
Oznake koristenih veliCina i njihovejedinice
Litemtum
3
25
54
104
128
260
333
336
343
344
345
347
351
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
JEDNOSMJERNE STRUJE
Glava bez razmisljanjaje tvrdava bez vojske.
Napoleon
Jednosmjerne struje
J
OSNOVI F;LEKIROTEHNIKE Zbirka zadataka
Gustav Robert Kirchhoff (1824-1887), njemacki jizicar. U raznim granama
jizike dao znacajne doprinose. Postavio zakone v zracenju i apsorpciji
svjetlosti i toplote. Zasluian je za otkrice i razvoj spektralne analize;
objasnivsi apsorpcijske linije u optickim spektrima stvorio mogucnost
istraiivanja sastava nebeskih lije/a. Zajedno sa R. If!. Bunsenom otkrio je
pomocu spektroskopa elemente cezijum (1860) i rubidijum (1861). Postavio
zakone 0 raspodjeli struje i napona u elektricnim kolima.
2
Vektor gustine i intenzitet elektricne struje. Prvi Kirhofov zakon
2.1. Vektor gustine elektricne struje. Intenzitet elektricne struje.
Prvi Kirhofov zakon
2.1. Na slici 2.1 je prikazan odsjecak neke cilindricne strujne tube,
povrsine poprecnog presjeka S, u kojoj se pod dejstvom elektricnog
polja kreeu pokretljiva naelektrisanja Qe istom srednjom brzinom v .
Odrediti vektor gustine struje j .
s
slika 2.1
Rjesenje:
Elektricna struja predstavlja svako sredeno kretanje elektricnih
naelektrisanja bez obzira na uzroke ovog kretanja i na vrstu elektricnih
naelektrisanja koja ucestvuju u ovom kretanju. Elektricna struja se moze
obrazovati u cvrstim, tecnim i gasovitim sredinama, pa cak i u vakumu, ako
postoje slobodno pokretljiva naelektrisanja i ako postoji- uzrok koji ce
izazvati kretanje ovih naelektrisanja. Pokretljiva naelektrisanja koja mogu
obrazovati elektricnu struju su elektroni i pozitivni i negativni joni.
Dvije karakteristicne fizicke veliCine koje definisu sredeno kretanje
elektricnih naelektrisanja su gustina struje i intenzitet.
Intenzitet struje je skalarna velicina, koja opisuje kretanje elektricnih
naelektrisanja kroz neku makroskopsku povrsinu u vremenu. Ovoj
karakteristici elektricne pripisuje se i odredeni smjer u
odnosu na provodnik.
Gustina struje je vektorska velicina, koja opisuje sredeno kretanje elektricnih
naelektrisanja u nekoj tacki presjeka.
Dio prostora u kojem postoji elektricna struja naziva se strujno polje.
Jednosmjerne struje 3
U intervalu vremena dt svako elementarno naelektrisanje prede put vdt. Broj
pokretljivih naelektrisanja koja za vrijeme dt produ kroz presjek S jednak je
njihovom broju u zapremini Svdt. Ako je zapreminska gustina pokretljivih
naelektrisanja N', ondaje njihov broj u toj zqpremini N'Svdt.
Ukupna kolicina naelektrisanja kroz povrsinu S u vremenu dt iznosi:
dq =N'Qe vS dt.
Kako je brzina svih pokretljivih naeJektrisanja u poprecnom presjeku ista,
intenzitet vektora gustina struje je:
J= dq =N'Q v.
Sdt e
Pravac i smjer vektora gustine struje J odgovara pravcu i srnjeru kretanja
pokretljivih naelektrisanja, te je:
J=N'QJ.
- se radi 0 kretanju elektrona u provodniku (Qe=-e) vektor gustine struje
Je:
J=N' (-e)v,
odakle se vidi da je srnjer vektora gustine struje J suprotan srnjeru vektora
srednje makroskopske brzine kretanja elektrona. U opstem slucaju, kada u
obrazovanju elektricne struje ucestvuju pokretljiva naelektrisanja vise vrsta
(elektroni i pozitivni i negativni joni), cije su zapreminske gustine
... , a naelektrisanja Qeh Qe2, ... i vektori srednjih brzina V
1
'V
2
' ,
vektor gustine struje je:
n
j = vk -
k=1

U posljednjoj jednaCini naelektrisanja Qek imaju algebarsko znacenje.
2.2.
4
Ako se uzme da je jedan slobodan elektron po atomu, koncentracija
elektrona provodnosti u bakru je oko 8,41Q22[elektronlcm
3
].
Izracunati srednju brzinu elektrona u bakru pri gustini struje od
5 [Alrnm
2
].
Rjesenje:
Iz jednacine za intenzitet vektora gustine struje:
J=N' e v
slijedi:
J
v=-.-.
Ne
Kako je u l[ cm
3
] bakra 8,4.10
22
slobodnih elektr6na, to znaci da je
N'=8,410
28
[elektronlrn
3
], paje:
5 _10
6
-3 [ ]
v= 28 19 =0,37210 m/s_
8,410 -1,610-
Iz ovoga se moZe zakljuciti da su srednje makroskopske brzine kretanja
elektrona provodnosti pod dejstvom elektricnog polja u metalnom
provodniku vrlo male. Tako, na prirnjer, jednorn elektronu u razrnatranom
slucaju bi trebalo oko 45 minuta da bi preSao dui linija polja, put od jednog
metra. furedenja radi, brzina termickog kretanja elektrona u metalima na
sobnoj temperaturije reda velicine 100 [km/s].
2.3. Izracunati srednju brzinu kretanja slobodnih elektrona u provodniku
od bakra kroz koji postoji gustina struje J=310
6
[Alm2].
Zapreminska gustina slobodnih naelektrisanja u bakru je
N'=8,410
28
( elektronlrn
3
]. Koliki je intenzitet struje kroz provodnik
po luprecnika 1 [rnm]?
Rjesenje:
Intenzitet vektora gustine struje dat je jednacinom:
J=N'Q
e
v,
odakle je srednja makroskopska brzina elektrona:
J
V=-,--
N Qe
3.10
6
-3 [ 1
28 19 =0,2210 m/s].
8,410 1,6 10-
Jednosmjerne struje
5
Intenzitet struje kroz zadani provodnikje:
I = JS = J r21[ = 9,42 [A].
2.4. Moze Ii kretanje neke loptice po strmoj ravni biti analogno kretanju
elektrona provodnosti kroz metalne provodnike pod dejstvom
elektricnog polja? Sta u ovom modeJu odgovara elektricnom polju, a
sta vanjskim silama?
Rjesenje:
Sto se tice kretanja naelektrisanja kroz provodnik, makroskopski gledano,
ono je povezano sa nekom vrstom "elektricnog trenja" koje drzi dinamicku
ravn?tezu potisnim silama elektricnog polja. Osobina provodnika i uopste
druglh materijala da se silama trenja suprotstavljaju proticanju naelektrisanja
(elektricne struje) nazi va se otpornost provodnika.
U slucaju idealno glatke strme ravni, loptica bi se kretaJajednoliko ubrzano.
Zadani model moze dati analogiju sa elektricnom strujom u provodnicima,
pod uslovom da je strma [avan hrapava, kako bi se zbog sihl trenja loptica
kretala po strmoj ravni konstantnom brzinom. U ovom analognom modelu
elektricnom poJju odgovara gravitaciono polje, a vanjskim silama ona sila
kojom je loptica podignuta na vrh strme ravni, dakle sila koja djeluje
nasuprot gravitacionoj sili.
2.5. Kroz pravu bakarnu zicu kruznog presjeka, precnika d=2[mm]
protice vremenski konstantna struja intenziteta 5[A]. Izracunati
intenzitet vektora gustine struje u zici i broj elektrona kojikroz
presjek bakarne zice produ u jednoj sekundi.
Rjesenje:
Kroz veoma dug, pray homogeni provodnik konstantnog, ali proizvoljnog
presjeka, protice vremenski konstantna struja. SJobodna naelektrisanja
makroskopski se krecu paralelno osi provodnika, sto znaci da ie u svim
unu:ar provodnika vektor jacine elektricnog polja paralelan
OSI provodmka. Kako ovopolje ima sve osobine elektrostatickog polja,
prema jednacini fEd[ = 0, intenzitet vektora jacine polja mora biti isti u
6
svim tackama presjeka provodnika. To znaCi, unutar ovakvog cilindricnog
provodnika elektricno polje je homogeno.
Isto tako, tacke provodnika koje ne pripadaju istom poprecnom presjeku
provodnika nalaze se na razliCitim potencijalima.
Intenzitet vektora gustine struje je:
Da bi se izracunao broj elektrona koji produ kroz neki poprecni presjek
bakarne zice u jednoj sekundi, treba odrediti kolicinu naelektrisanja koja u
jednoj sekundi prode kroz presjek:
LlQls = I t = 5 [C].
Broj elektrona n koji produ kroz presjek bakarne zice ujednoj sekundije:
n - LlQIs - 5 = 3,125.1019.
- e - 16.10-
19
,
2.6. Elektrode plocastog kondenzatora potopljene su u nesavrsen
dielektrik. Izmjerena vrijednost jaCine struje kroz dielektrik
kondenzatora je I=2,5[j..tA]. Ako je povrsina plocastog kondenzatora
S=150[cm
2
], izracunati intenzitet vektora gustine struje u dielektriku
izmedu ploca kondenzatora. Kakve se linije vektora gustine struje
izmedu ploca kondenzatora?
Rjesenje:
Vektor gustine struje u dielektriku izmedu ploca kondenzatora, u ovom
(uz-zanemarenje ivicnih efekata) i ima intenzitet:
Linije vektora gustine struje su normalne na elektrode kondenzatora.
2.7. U tecnom dielektriku nalaze se ravnomjerno rasporedene
naelektrisane cestice, cija je koncentracija N'=106[elektronfm
3
J, a
naelektrisanje svake od njih Qe=1O-16[C]. Izracunati gustinu i jaCinu
struje koja se dobija ako se ova tecnost krece brzinom v=1,2[mls]
kroz cijev poprecnog presjeka S=1[cm
2
J. Da Ii je pojava ove struje
posljedica elektricnog polja?
Rjesenje:
Intenzitet vektora gustine struje je:
J = N'Qe v = 1,2 .10-
10
[A/m2],
a intenzitet struje je:
1= JS = 1,2.10-
14
[A].
Pojava ove struje nije posljedica elektricnog polja, jer tecnost nije provodna,
2.8. Kroz homogeni cilindricni provodnik kruZilog poprecnog presjeka
poluprecnika a, postoji struja jaCine I, Kolika je jaCina struje kroz
dio poprecnog presjeka provodnika poluprecnika r (r<a)? Kolika je
jaCina struje ako je cilindricni provodnik u obliku suplje cijevi
unutrasnjeg poluprecnika a, a vanjskog b (a<r<b}
RjeSenje:
. Intenzitet vektora gustine struje kroz homogeni cilindricni provodnik je
konstantan i iznosi:
I
J=-2-
a n
Intenzitet Gacina) struje kroz diQ poprecnog presjeka provodnika r (r<a)
jednakje:
Za cilindricni provodnik u obliku suplje cijevi unutrasnjeg poluprecnika a, a
vanjskog b, intenzitet vektora gustine struje je konstantan i iznosi:
8 Vektor gustine i intenzitet elektricne struje, Prvi Kirhofov zakon
Intenzitet struje kroz dio poprecnog presjeka provodnika U obliku suplje
cijevi poluprecnika r (a<r<b) jednakje:
(2 2) r2_a
2
I(r)=Jn\r-a =1 2
b
2.9. Homogeni dielektrik u cilindricnom kondenzatoru poluprecnika
unutrasnje elektrode a=l[cm] i vanjske elektrode b=2[cmJ, visine
h=2[cm] nije idealan. Ako se prikljuci na izvor, mjerenjem se utvrdi
struja kroz dielektrik jacine I=50[IlA]. Izracunati intenzitet vektora
gustine struje u dielektriku kondenzatora u zavisnosti od rastojanja r,
racunajuCi od ose kondenzatora. '
Rjesenje:
Zbog simetrije vektor gustine struje je raciijalan, a njegov intenzitet zavisi
sarno od rastojanja r. Za cilindricnu povrsinu S, poluprecnika r i visine h,
koaksijalnu sa elektrodama, fluks vektora gustine struje u dielektriku je:
fr dS = J . S = J . 2m h = 1.
s
Intenzitet vektora gustine struje u zavisnosti od poluprecnika r je:
J = _I_.!.
2nh r
(a<r<b).
Za r = a intenzitet vektora gustine struje je:
J(a)= [Aim:}
n a .
Za r = b intenzitet vektora gustine struje je:
OSNOVI ELEKIROTEHNIKE Zbirka zadataka
Promjena intenziteta gustine struje u zavisnosti od rastojanja r data je
grafikom prikazanim na slici 2.9.
J(a)
J(b)
a b rem]
slika 2.9
2.10. U provodniku sa slike 2.10 naCinjenom od dva homo gena materi-
jaia, cije su specificne otpomosti PI i P2, rasporedena u tri sloja,
dokazati cia je elektricno polje homogeno i izracunati intenzitet
struje u svakom od slojeva.

u I

::..i

a

slika 2.10
10 Velctor gustine i intenzitet elektricne struje. Prvi Kirhofov zakon
OSNOVI ELEKTROTEHNlKE Zhirka zadataka
Rjesenje:
Vektori srednje brzine elektrona, il sva tri posmatrana sloja provodnika,
paralelni Sil osi provodnika. Odatle proizilazi da Sil i linije vektora gustine
struje I (J = N' Q
e
v , zadatak 2.1) medusobno paralelne.
Vektorijacine elektricnog poljaE u nekoj tacki provodnika i gustine stmjeJ
u istoj tacki u cvrstim i tecnim provodnicima su istog pravca i smjera. Ovi
vektori su za najveci broj provodnika proporcionalni, te vrijedi jednacina:
gdje je P koeficijent proporcionalnosti koji se naziva specificna otpomost, a
jedinica mu je [Qm].
Kako je provodnik nacinjen od tri sloja, na razdvojnoj povrsini ova
materijala vektor E je tangentan, odakle se zakljucuje da u citavom
provodniku mora biti:
Medusobno paraleine linije vektora E i ish intenzitet vektora E u aba
materijala, dovode do zakljucaka da je elektricno polje u ovom sloZellom
provodniku homogeno. Intenzitet struje jednakje fluksu vektm"a j:
I = fi dS = fi
l
dS+ fJ
2
dS+ I'll dS,
S Sl S2 Sl
gdje su SI i S2 povrsine odgovarajucih poprecnih presjeka.
Ako se usvoji ish smjer vektora II i 12 kao referentni smjer za struju
naznacen na slici 2.10, oba fluksa su pozitivna. Kako su oba vektom
konstantnog intenziteta na odgovarajucim povrsinama, sIijedi:
1= J
l
2ab+J
z
ac ac.
PI P2
Na osnovu prethodne jednacine moguce Je odrediti intenzitet vektora
elektricnog poija kao:
Jednosmjeme struje II
E= I
1 1
-2ab+-ac
PI P2
mtenzitet vektora gustine struje je u materijalu 1:
1 I
J
I
=-E=-----
PI 2ab+E.Lac
P2
a u materijalu 2:
1 I
J
2
=-E=-"'-----
P
2
.t22ab+ac
PI
Intenzitet struje u krajnjim slojevima provodnika sa specificnom otpornosti
PI iznosi:
a intenzitet struje u sredisnjem sloju provodnika sa specificnom otpornosti P2
iznosi:
2.11. Dokazati da je intenzitet struje kroz svaki presjek provodnika isti.
Rjesenje:
U stacionarnom strujnom polju, makroskopsko kretanje i raspodjela
naelektrisanja u prostoru mora biti stacionarna, tj. ne mijenjaju se u toku
vremena. To znaci da se ukupna kolicina naelektrisanja unutar prostora ne
mijenja, te je izlazni fluks vektora J kroz zatvorenu povrsinu:
12
Drugim rijecima, tacno onoliko pozltlvnog iIi negativnog naelektrisanja
koliko ude u neki prostor ogranicen povrsinom S za neko vrijeme mora iz
njega i da izade. U protivnom, doslo bi do stalnog porasta kolicine pozitivnih
iii negativnih naelektrisanja u zatvorenoj povrsini S. Raspodjela naelektri-
sanja bi se mijenjala, mijenjalo bi se i polje koje prouzrokuje struju, pa struja
ne bi bila stacionama, tj. vremenski konstantna.
Ako se ova primjeni na zatvorenu povrsinu S koju obrazuju dva presjeka
jedne strujne tube (iIi provodnika od bakame iIi aluminijske zice iIi trake
kroz koji protice struja) SI i S2, i omotaca tube So (slika 2.11) onda se moze
dokazati da je jacina struje u bilo kojem presjeku tube ista, bez obzira i na
oblik tog presjeka.
()
slika 2.11
Fluks vektora gustine struje J kroz zamisljenu zatvorenu povrsinu S sa slike
2.11 je:
lz prethodno navedenog slijedi da kolicina naelektrisanja koja u nekom
intervalu vremena ude u zatvorenu povrsinu S kroz presjek S] mora biti
jednaka kolicini nae!ektrisanja koja izade iz zatvorene povrsine S kroz
lednosmjerne struje 13
presjek S2. Kako su S] i S2 dva proizvoljna pesjeka provodnika dokazano je
da je intenzitet struje kroz svaki presjek provodnika isti.
Naravno, izvedena tvrdnja je tacna pod uslovom da je smjer pozitivne
normale na svaki presjek provodnika, odnosno referentnj smjer struje, isti
duz cijelog provodnika i ako je provodnik promjenljivog presjeka. Zbog toga
kada se govori 0 intenzitetu struje kroz presjek provodnika, normalno je da
se govori 0 intenzitetu struje kroz provodnik, odnosno kroz bilo koji presjek
provodnika.
Pored intenziteta struje, ovoj skalarnoj velicini pripisuje se i odredeni smjer.
Pod smjerom struje podrazumjeva se smjer vektora gustine struje J,
odnosno smjer kretanja pozitivnih naelektrisanja, iIi smjer suprotan smjeru
kretanja elektrona kroz provodnik. Po ovoj definiciji, smjer struje (smjer
vektora gustine struje) je suprotan stvamom smjeru kretanja elektrona
provodnosti u metalnim provodnicima pod dejstvom elektricnog polja (:;lika
2.11.a).
-II>-
J
- e 0----11>-
-e
0----11>-
-e - e
0----11>- 0----11>-
slika 2.11.a
Da li izvedeni dokaz vrijedi i za sluca) da)e smjer pozitivne normale na
zatvorenu povrSinu ka unutra?
2.12. Provodnik poluprecnika a nastavlja se provodnikom poluprecnika b.
Ako kroz takav provodnik postoji struja, odrediti odnos intenziteta
vektora gustine struje u oba dijeJa provodnika, u tackama udaJjenim
od mjesta promjene poluprecnika. Pretpostaviti da je specificna
provodnost jednaka u svim tackamc1.
Rjesenje:
Intenzitet struje u oba dijela provodnika, bez obzira na presjek, mora biti isti
(zadatak 2.11). Odnos intenziteta gustina struja za ova dva dijela provodnika
Je:
14
I
J
a
Sa Sb
b
2
=-= -2
J
b
I
Sa
a
Sb
2.13. Na slici 2.13 je dat homogeni cilindricni bakarni provodnik nejedna-
kog presjeka. U provodniku postoji struja intenziteta I i smjera
naznacenog na slici. Nacrtati linije vektora gustine struje j u ovom
provodniku i odrediti odnose intenziteta vektora gustine struje kroz
pojedine dijelove provodnika.
3
/
/
L-_)
slika 2.13
Rjdenje: -
Intenzitet vektora gustine struje u dijelu I provodnika, u nekoj tacki A koja
je dovoljno daleko od ravni gdje se rnijenja presjek provodnika, jednak je:
I I
J] =-=-2-.
S] an
U dijelu 2 provodnika, u tacki B, intenzitet vektora gustine struje je: -
Jednosmjerne struje
15
U dijelu 3 provodnika, u tacki C, pod istim uslovima, intenzitet vektora
gustine struje je:
Na slid 2.J3.a su predstavljene linije vektora gustine struje j u zadanom
prpvodniku.
slika 2. 13. a
Odnosi intenziteta vektora gustine struje su:
2.14. Za dva evora A i B spojena provodnikom, prikazana na slici 2.14,
napisati jednaeine po prvom Kirhofovom zakonu.
16
A
I /
f
'\.
slika2.14
Rjesenje:
Prvi Kirhofov zakon ima poseban znacaj u analizi slozenih elektricnih kola.
U tom slucaju primjenjuje se nesto jednostavniji oblik zakona, gdje se
umjesto fluksa vektora j kroz zatvorenu povrsinu koriste jacine struja kroz
tu povrsinu.
Prvi Kirhofov zakon, u analizi elektricnih kola, primjenjuje se na cvorove
elektricnih kola, odnosno na mjesta gdje se spajaju tri i vise krajeva
provodnika kroz koje protieu struje. .
Za neki evor u kome su spojeni krajevi proizvoljnog broja n provodnika sa
strujom:
algebarska suma jaCina struja kroz te provodnike koji se sticu u jednom
cvoru mora biti jednaka nuli:
Pri ovome, referentni smjer struje usvojen je od evora. Dakle, ako je
referentni smjer za neku struju jacine It od evora, znak je plus, a ako je
referentni smjer za neku struju jacine Ik ka evoru, onda je znak minus.
Za zadani slucaj, jednacine po prvom Kirhofovom zakonu napisane za
cvorove A i B glase:
cvor A:
cvor B:
2.15. Napisati jednaeine po prvom Kirhofovom zakonu za dati SPO]
provodnika prikazan na slici 2.15.
B
slika 2.]5
Jednosmjerne struje
17
OSNOVI ELEKIROTEHNIKE Zbirka zadataka
RjeSenje:
Na slici je mogtlce tlociti eetiri cvora A, B, C D. Primjenom prvog
Kirhofovog zakona na pojedine cvorove dobije se:
evor A:
cvorB:
cvorC:
cvorD:
Veoma je vazllo sprovesti slijeoeeu analizu. Ako se saberu bilo koje tri
jednaeine, dobice se jednacina koja je ista kao preostala jednaCina, sarno sa
izrr.Jenjenirn znacima. Tako, na primjer, aka se saberu prve tri jednacine,
dobijase:
sto je, upravo, jednacina za cetvrti evar D sa promjenjenim znakom. To
:maei da posljednja, cetvrta jednacina nije nezavisna jednaCina struja kroz
spojene pmvodnike_
U tom srnislu, kod analize sloienih ele.l1:ricnih kola, sa bilo kojim brojem
spojenih provodnika i evorova, primjena prvog Kirhofavog zakona dace
nezavisne jednacine sarno aka se primjeni na sve evorove osim jednog.
2.16_ Odrediti pokazivanje ampennetra sa slike 2.16, ako su jaCine struja
u granama II=3[A], 1
2
=2[A] i 1
3
=5[A].
L
.J
slika 2.16
18
Vek1:or gustine i intenzitet elektricne struje. Prvi Kirhofov zakon
OSNOVl ELEKIROTEHNIKE Zbirka zadataka
Rjesenje:
Primjenom prvog Kirhofovog zakona na cvor A ima se:
Na osnovu prethodne jednacine moguce je odrediti intenzitet struje koji
pokazuje ampermetar:
Dobijeni negativni znak za intenzitet struje koju pokazuje ampermetar
ukazuje na slijedece: stvami smjer struje lA, a time i smjer vektora gustine
struje u provodniku, je suprotan od pretpostavljenog na slid 2.16. U praksi,
dovoljno je zamijeniti prikljucke ampermetra, da bi njegovo skretanje bilo
udesno, pri cemu bi pokazao vrijednost IA=4[Al
2.17. Pretpostavimo da ampermetri na slici 2.17 pokazuju sarno apsoiutnu
vrijednost jacine struje. Ako su pokazivanja ampermetara Al i A2
takva da je IId=5[A] i Ihl=8[A], kakve sve vrijednosti jaCine
elektriene struje moze pokazati amperrnetar A3?
slika 2.17
Rjesenje:
JaCina ele.l1:ricne struje mjeri se instrumentom koji se naziva ampermetar.
Ovaj instrument prikljueuje se u seriju sa onim dijelom elektricnog kola kroz
koji se zeii izmjeriti struja. Otpornost realnog ampennetra je mala (reda
desetine Q), pa je napon na njegovim krajevima zanemarivo mali. U
zadacima ce se najcesce razmatrati teoretski slueaj kada je otpornost
ampermetra nula (RA=O).
Referentni smjerovi struja IJ i h mogu biti iii ka evoru, iii od evora, iIi jedan
od evora, a drugi ka evoru (i obrnuto).
U slueaju da su smjerovi struja IJ i 12 ka evoru (slika 2. 17. a, slika 2.17.b), iii
od evora (slika 2.17.c, slika 2. 17.d), pokazivanje ampermetra A
3
, na osnovu
prvog Kirhofovogzakona moze biti:
20
slika 2. 17. a
slika 2.17. c
13 =-(1] +I
2
)=-13[A]
1131 = 13 [A]
slika 2.17.b
slika 2.I7.d
Na osnovu provedene analize u prethodna eetiri slueaja ampermetar A3 ce
uvijek pokazati strujujaeine 13(AJ.
U slueaju da je smjer struje 11 ka cvoru, a smjer struje hod evora (slika
2.17.e, slika 2.17.j), iIi smjer struje 11 od evora, a smjer struje h ka cvoru
(slika 2.17.g, slika 2.17.h), pokazivanje ampermetra A3, na osnovu prvog
Kirhofovog zakona moze biti:
slika 2.17.e
slika 2.17.g
lednosmjerne struje
slika 2.17.j
slika 2.17.h
1
3
=I
1
-I
j
=3[A]
13 = 3 [A]
21
Na osnovu provedene analize u posljednja cetiri slucaja ampermetarA
3
ce
uvijek pokazati strujujacine 3 [A].
2.18. Primjenom prvog Kirhofovog zakona odrediti struje I], h i Is Za dati
spoj prikazan na slid 2.18. Vrijednosti struja u ostalim granama su:
h=2[A], 1=5[A], 16=4[A].
B
D
16
slika 2.18
Rezultat: IJ=9[A], 1
2
=7[A], Is=-3[A]
2.19. Neka je pokazivanje ampermetra A takvo da je IIAI=lO[A], a
intenziteti struja IJ=5[A], h=15[A] i 1
3
=8[A] sa naznacenim
smjerovima na slici 2.l9. Odrediti sve moguce vrijednosti intenzi-
teta struje 1, kao i odgovarajuci referentni smjer.
slika 2.19
Rezultat: 4=8[A] sa referentnim smjerom od evora B
4='12[A] sa referentnim smjerom ka cvoru B
22
2.20. Za spoj na slici 2.20 odrediti intenzitet i referentni smjer struje II i
struje kroz amperemetar lA' Vrijednosti intenziteta preostalih struja
su: h=Is=5[A], 1=4,5[A], 16=1,5[A] i Iz=I7=3[A].
B
slika 2.20
Rezultat: IJ=3[A] sa referentnim smjerom od evora A
IA=O,5[A] sa referentnim smjerom od evora B ka evoru A
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
James Prescott Joule (1818-1889), engleski jizicar. Kao samouk studirao
odnose meau raznim vrstama energije: 1841-1843. odredio toplotni efekat
elektricne struje (Jouleova toplota), a 1843-1850. odredio mehanicki
ekviva,!ent topiote i time dao jedan ad dokaza zakona 0 odrianju energije.
Zajedno sa W. Thomsonom otkrio 1853-1854. pojavu koja se naziva Joule-
Thomsonov efekat, sto predstavlja prornjenu temperature realnih gasova
adijabatskim ekspanzijama kroz uzak ventil ili kapilaru. Uglavnom kod svill
gasova na normalnim temperaturama taJ...'Ve ekspanzije uzrokuju pad
njihovih temperatura, sto se korisfi u industrijskim rashladnim uretlajima i
hladnjacima za domaCinstvo. Jedinica za rad i energiju u MKS sistemu i
Meaunarodnom sistemu mjernihjedinica nazvanaje po Jouleu.
24
Elektricna otpornost. Dzulov zakon
2.2. Elektricna otpornost. Dzulov zakon
2.21. Odrediti specificnu otpornost bakra na temperaturi -50[C], +20[C]
i +lOO[C].
Rjesenje:
Poznato je da je za odrZavanje eIektricne struje neophodno da u svakoj tacki
provodnika postoji elektricno polje.
Vektor jacine elektricnog polja E u nekoj tacki provodnika i vektor gustine
struje j u istoj tacki (u cvrstim i tecnim provodnicima) su istog pravca i
smjera, te izmedu njih postoji proporcionalnost:
Koeficijent proporcionalnosti 0 za razne provodnike je razliCit i naziva se
specificna provodnost. Jedinica za specificnu provodnost je simens po metru
[S/m).
U tehnickoj praksi ceSce je u upotrebi reciprocna vrijednost specificne
provodnosti
1
p=-
(J
i naziva se specificna otpornost. Jedinica za specificnu otpornostje ommetar
[QmJ.
Za najveci broj provodnika, ukljucujuci i metalne provodnike, ove velicine
(0 i p) ne zavise od jaCine elektricnog polja (osim u slucaju vrlo jakih
elektricnih polja). Za ove provodnike se kaze da su linearni provodnici.
Medutim, velicine 0 i p u znacajnoj mjeri zavise od temperature provodnika.
Za mali temperatumi opseg spefificna otpomost nekog provodnika Pe na
nekoj temperaturi 8[C] moze se sa dovoijnom tacl10sti izraziti preko
specificne otpornosti Po istog provodnika na O[C], kao:
Koeficijent a nazlva se temperaturni koeficijent
eksperimentalno.
lednosmjerne struje
odreauje se
25
U slucaju veceg temperatumog opsega, iii za odredivanje Po sa vecom
tacnosti, koristi se jednacina:
U ovoj jednacini ex, 13 i Y su temperatumi koeficijenti, Cija vrijednost se
utvrduje eksperimentalno.
Za bakar vrijedi:
Iz tablice P.5.3 je Po=1,5881O-
8
[Qm] i a=4,271O-
3
[1I0C], te se dobija:
P-50 = 1,588 lO-8 [1 + 4,27 lO-3 (- 50)]= 1,429 lO-8 [.QrnJ,
P20 = 1,588 lO-8 (1 + 4,27 lO-3 20)= 1,724 .10-
8
[lrn],
PlOD = 1,588 lO-8 (1 +4,27 .1O-
3
lOO)= 2,266lO-
8
[.QmJ.
2.22. Izracunati specificnu otpomost aluminijuma na temperaturi -80[C]
i +400[C], koristeci jednaCinu koja vrijedi za manji temperatumi
opseg i uporediti je sa rezultatima dobijenim primjenom jednacine
koja vrijedi za veci temperatumi opseg.
Rjesenje:
KoristeCi jednaCinu:
i podatke iz tablice P.S.3, po=2,62-1O-
8
[Qm] i a=4,461O-
3
[lfOC], dobija se:
Koristeci jednacinu:
P
e
=po(1+aS+f)8
2
+y8
3
)
i podatke iz tablice P.5.3, 13=1,S1O-6[l/oC
2
] i y=O, dobija se:
26
Elektricna otpomost. Dzulov zakon
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadatakn
P -80 = 1,715 _10-8 [lrn] i p 400 = 8,049 10-8 [lrn].
Iz dobijenih rezultata moze se zakljuciti cia razlika izmedu dobijenih
rezultata nije velika.
Primjenom jednacine koja vrijedi za manji temperatumi opseg U odnosu na
tacniju jednacinu koja vrijedi za veci temperaturni opseg dobijaju se
vrijednosti cca 10% manje_
2.23. U cilju odredivanja temperaturnog koeficijenta ex bakra poznate Sil
njegove vrijednosti sJY"--cificne otpornosti Po=l,62-10-
8
[Qm] na O[C]
i PlOo=2,311O-
8
[Qm] na lOO[C].
RjeSenje:
1z jednaCine za specificnu otpornost:
dobija se:
2.24. Za aluminijum su poznate slijedece vrijednosti specificnih otpor-
nosti: po=2,65'W-
8
[Qm], PHlo=3,791O-
8
[Qm] i P400=S,12S1O-
8
[Qm].
Izraeunati temperatume koeficijente (X i !3
Rjesenje:
S obzirom da se fadi 0 vecem temperatumom opsegu, za odreaivanje
specificne otpomosti p koristi se jednaCina:
gdje su a, 13 i Y temperatumi koeficijenti. Za temperaturno podrucje od
-SO[OC] do +400[C], temperaturni koeficijent y za aluminijum jednak je
uuli_ Zadane vrijednosti specificne otpornosti Po, PlOO i P400 odnose se na
vrijednosti temperatura O[OC] , lOO[OC] i +400[OC], respektivno.
Jednosmjeme slruje 27
UvrstavajuCi zadane vrijednosti u prethodnu jednacinu dobija se:
PlOO =po(1+alOO+BlO0
2
),
P
40
0 =po(1+a400+B400
2
).
Iz ovih jednacina temperatumi koeficijenti su:
2.25. Potrebno je odrediti temperatume koeficijenate ex, 13 i y za volfram.
U cilju njihovog odredivanja izmjerene su slijedece vrijednosti
specificne otpomosti volframa na razlicitim temperaturama:
po=5,02.lO-
s
[nm], PlOo=7,6851O-
s
[nm], Psoo=28,64 W-s[nm]
P32oo=138,5IQ-s[nm].
RjeSenje:
Temperatumi opseg za volfram je od -SO[T] do +3300[OC], te je moguce
izmjeriti sva tri (ex, 13, y) temperatuma koeficijenta. S Qbzirom na izmjerene
vrijednosti specificne otpornosti na temperaturama O[OC], lOO[OC], 800[OC] i
3200[OC], koristeci jednacinu:
mogu se napisati slijedece tri jednacine:
PlOO = Po (1 + a10
2
+ B10
4
+ y106),
P
soo
= Po (1 + a800 + 800
2
+ Y800
3
),
P
3
200 +y3200
3
).
Rjesavanjem sistema tri jednaCine sa tri nepoznate, odredeni su temperatumi
koeficijenti: -
28 Elektricna otpornost. Dzulov zakon
2.26. Izracunati srednje vrijeme izmedu dva sudara elektrona provodnosti
u bakru, ako je koncentracija elektrona u bakru 8,4.10
22
[elektron/cm
3
]. Masa elektrona je IIle=9,1lO-31[kg], a specificna
otpomost bakra po=1,5881Q-s[nm].
Rjesenje:
Siobodno pokretljiva naelektrisanja u provodnicima se krecu i kada nema
makroskopskog elektricnog polja. Njihovo ktetanje je haoticno. To je tzv.
termicko kretanje slobodno pokretljivih naelektrisanja. Ovo kretanje moze se
predstaviti analogno kretanju molekula u nekom gasu, sto je na slici 2.26
predstavljeno punom linijom. Vazno je istaci da ovo termicko kretanje ne
prouzrokuje makroskopski usmjereno, organizovano kretanje slobodnih
naelektrisanja. (OgraniCimo se na metalne provodnike u kojima su slobodna
pokretljiva naelektrisanja elektroni provodnosti).
A
-I>
E.-.----
....
--------->-. v
slika 2.26
Brzina termickog kretanja slobodnih elektrona u metalima je vrlo velika.
Srednja . vrijednost duzine puta elektrona izmeau dva sudam naziva se
srednja duzina slobodnog puta i obiljezava se sa A. Odnos X i Vtsr predstavlja
srednji vremenski interval l' izmedu dva sudara:
A
T=-.
V
tsr
Kada u metal nom provodniku postoji makroskopsko elektricno polje,
haoticno termicko kretanje slobodnih elektrona postaje organizovano
Jednosmjerne struje
29
pomjerajuci se u smjeru djelovanja elektricnih sila. Moguca putanja kretanja
slobodnih elektrona, koja se pored termickog kretanja, krecu i pod dejstvom
elektricnog polja, prikazanaje na slid 2.26 isprekidanom linijom.
Pod dejstvom elektricnog polja slobodni elektroni se sistematski pomjeraju,
ali na svom putu se sudaraju, kako medusobno, tako i sa kristalnom
strukturom. Naravno, ovdje se ne radi 0 stvamom sudaru, nego pod sudarom
se podrazumijeva da je u jednom kratkom vremenskom intervalu elektron
bio u sastavu atoma i predao mu tom prilikom dio svoje energije. U tom
trenutku brzina elektrona znacajno se smanji, pa se elektron cak i zaustavi.
Pod djelovanjem elektricnih sila elektron se zatim ubrzava. Ubrzanje
naelektrisane cestice pod dejstvom elektricnog poljaje:
QE
a=--,
m
gdje je Q naeJektrisanje, a m masa naelektrisane cestice. U prosjeku
naelektrisana cestica ce se kretati ubrzano u toku srednjeg vremenskog
intervala"C izmedu dva "sudara". Ova tvrdnjaje tacnajer je VVtsr, kako je u
uvodu objasnjeno. Na kraju vremenskog interval a brzina cestice je m. Kako
je za to vrijeme brzina rasia linearno sa vremenom, srednja brzina za to
vrijeme je m/2.
Ovo se moze smatrati srednjom brzinom slobodnih elektrona kroz metalne
provodnike pod dejstvom elektricnog polja:
ell: e1'
v=-=--E.
2 2me
Poredenjem ovog izraza sa izrazom:
gdje koeficijent proporcionalnosti
1
11=--
Nep
predsiavlja pokretljivost slobodnih elektrona, dobija se:
30
e"C
11=--
2m
e
Kako je j = Q N' v, dobija se:
odnosno:
gdje je:
- 1-
J=-E,
P
Prema tome, ovdje je pokazano da je vektor gustine struje u metalnim
provodnicima u nekoj tacki proporcionalan vektoru jacine elektricnog polja
u istoj tach
Analizirajuci gornju jednacinu moze se zakliuciti da specificna otpomost
(provodnost) ne zavisi od jacine elektricnog p ~ l j a .
Medutim, ako se izracuna p za bakar i srebro, gornjom jednaCinom, dobijaju
se vrijednosti koje su za oko stotinu puta vece od stvame vrijednosti. To
sarno dodatno ukazuje na Cil-Denicu da tzv. klasicna teorija nije u mogucnosti
da odgovori na sva pitanja. Za razliku od ovoga, rezultati tzv. kvantne teorije
dobro se slazu sa eksperimentalnim.
Dakle, srednje vrijeme izmedu dva sudara elektrona provodnosti u bakru na
osnovu posljednjeg izraza je:
2m
l' = __ e_ = 5,32.10-
14
[s] .
pe
2
N'
2.27. Izvesti vezu izmedu vektora j i E koja bi postojaia u metalnim
provodnicima kada bi termicka brzina kretanja elektrona
provodnosti bila jednaka nuli, a ne kao sto je u stvarnosti,
mnogostruko veca od brzine elektrona pod dejstvom elektricnoCT
polja. Duzina slobodnog puta elektrona u metal nom provodniku j ~
A.
Rjesenje:
Poznato je da elektroni u metalnom provodniku vrse termicka haoticna
kretanja, a pod dejstvom elektricnog polja oni se sistematski pomjeraju i na
svom putu se sudaraju, kako medusobno, tako i sa kristalnom strukturom.
Vee je objasnjeno da se ne radi stvarnom sudaru. U tom trenutku brzina
elektrona znacajno se smanji. Uslovom zadatka elektron provodnosti nakon
"sudara" sa ostatkom atoma se potpuno zaustavi. Elektron iz stanja
mirovanja, pod dejstvom sile eJektricnog polja sl? ubrzava, gdje je ubrzanje:
eE
a=-
me
i prede put
2
A = ~
2
za vrijeme
Srednja brzina kretanja elektrona izmedu dva sudaraje:
a smjer vektora v brzine kretanja elektrona provodnosti suprotan je smjeru
djelovanja vektora elektricnog poJja E .
Vektor gustine struje
J = QN'v = -eN'v
istogje smjera kao i vektor elektricnog polja E.
Kada se u prethodnu jednacinu uvrste gornje reJacije, dobija se: .
J =eN' faA = e N , ~ e E A E.
, 2 2 0
32
Ova jednacina pokazuje da je, za razliku od provedene analize za stvarno
stanje gdje je:
moguce zakljuCiti da zavisnost vektora gustine struje J od vektora jaCine
elektricnog polja E u nekoj tacki metalnog provodnika nije linearna.
2.28. Dielektrik u plocastom kondenzatoru je transformatorsko ulje.
PovrSina ploce kondenzatora je S=1 [dm
2
] , rastojanje izmedu ploca
d=O,5[cm]. Kondenzator je prikljucen na napon U=lOOO[V].
Izracunati gustinu snage Dzulovih gubitaka u dielektriku
kondenzatora, kao i ukupnu snagu Dfulovih gubitaka. Specificna
otpornost transformatorskog uljaje p=lO
ll
[Qm].
Rjesenje:
Elektricno polje u plocastom kondenzatoru je homogeno, intenziteta:
E= U.
d
Za neki provodnik, rad izvrsen pri ubrzavanju slobodnih nosilaca
naelektrisanja izmedu sukcesivnih sudara jednak je energiji eiektricnog polja
koja se u zapremini dV u toku vremena dt pretvori u toplotu:
dA =JE dVdt.
Kako je dA/dt snaga elektricnih sila dP u zapremini dV, onda gornji izraz
predstavlja zapreminsku gustinu snage transformacije energije u toplotnu iii
tzv. gustinu snage Dzulovih gubitaka:
Ove jedrtacina pokazuje da se razvijena toplota u provodniku mijenja sa
kvadratom gustine struje i cesto se naziva Dzulov zakon za tacke strujnog
polja.
Dakle, zapreminska gustina snage Dzulovih gubitaka je:
Ukupna snaga Dfulovih gubitaka je:
E2 E2 U
2
P=-V=-Sd=-S=20 tiLW]
P P pd
2.29. Grijac bojlera napravljenje od hrom-nikla precnika 1 [mm]. Odrediti
koliki je precnik mesingane zice kojom je grijac vezan za mrezu,
tako da gustina snage Dfulovih gubitaka u mesinganoj zicibude 1 %
gustine snage gubitaka u grijacu. Radna temperatura grijaca je
85[C], a mesingane zice 30[C]. Specificna otpornost hrom-nikla
na temperaturi O[C] je Po=1371O-
8
[Qm], a temperatumi koeficijent
a.=21O-
7
[1/C). Specificna otpornost mesinga na temperaturi O[C]
je Po=7,51O-&[Qm}, a temperatumi koefieijent a.=161O-4[1IC).
Rje1ienje:
Specificna otpornost grijaca izvedenog od hrom-nikla je:
amesinga:
lacina struje i kroz grijac i kroz mesinganu zicu mora biti jednaka, te
kolicnik gustine struje jednak je:
Gustina snage Dzulovih gubitaka je za grijac:
dP. 2
- ~ - J
dV -P
g
g'
a za mesinganu zieu:
34
Elek.1:ricna otpornost. Dzulov zakon
: ~ ,
Odnos navedenih gustina je:
Precnik mesingane :lice je:
d =4 Pm
d
: =dg4 7,86.10-
8
=1,548d =1,548[mm].
m O,Olp g 1,37.10-
6
.0,01 g
2.30. Kolika je snaga Dzulovih gubitaka za slucaj koaksijalnog kabla,
dimenzija unutraSnjeg poiuprecnika a= 1 [em] i vanjskog poluprec-
nika b=2,7[em] i duzine l=l[kmJ, prikljucenog na napon
U=lOOO[VJ. Dielektrik Je transformatorsko ulje, speeificne
otpornosti p=lOll[QmJ.
Rjesenje:
Intenzitet elektricnog polja u dielektriku koaksijalnog kabla prikljucenog na
napon Uje:
U
E=--b'
rln-
a
Zapreminska gustina snage Dzulovih gubitaka zavlSl od rastojanja r
jednakaje:
Lako je uoCiti cia je (dP/dV)=f(r), te se ukupna snaga Dzulovih gubitaka ne
moze dobiti kao proizvod gustine snage i zapremine.
Jednosmjeme struje
35
Ukupna snaga Dzulovih gubitaka dobija se kao:
1 U
2
-
p=f-edV=f 22n:rldr,
v
P

P = 2n:U
2
[ fb dr = 2n:U
2
Z
(
bJ2 r b '
P In-;; a P In-;;
P = 62,8 [mW].
2.31. Na slici 2.31 prikazana je tanka bakama traka debljine h=O,1[mm],
duzine b+c+d=30 (mm) koja predstavJja topljivi osigurac.
Nominalna struja osiguraca je In=lO[A). Dimenzionisati osigurac-
traku odredujuCi a i 0, tako da iznos zapreminske gustine snage
Dzulovih gubitaka bude 20 puta veci od sirine O. Pri prekoracenju
nominalne struje kada je I=2In, osigurac reaguje za vrijeme
t=1500[ms). Zanemariti temperatumu zavisnost specificne
otpomosti, sto u ovom slucaju odgovara projektovanju za najgori
moguci slucaj. Poznati su podaci: specificni toplotni kapacitet bakra
c=390[JlkgK), temperatura topljenja 8=1080[C], radna temperatura
8r=80[C], specificna gustina bakra pcu=8,9[kg/dm
3
) i specificna
otpomost bakra p=1,61O
8
[Qm).
36
/
/

I
I
I
I
I
/
r
: 8
I
I
I
I
I
I
ill
I
I
I
I
L ____ .l-.---li _____ _

slika 2.31
Rjesenje:
Zapreminska gustina snage Dzulovih gubitaka za suzeni dio trake je:
dokje za dio trake sirine a:
U obje reJacije jacina struje I je jednaka.
Uslovom zadatka dato je da je zapreminska gustina snage Dzulovih gubitaka
20 puta veca u suzenom dijelu:
paje:
Za funkciju osiguraca bilo bi potrebno de se otopi suzeni dio trake duzine
manje od d, cime bi se ona prekinula. Energija nephodna za topljenje -
prekid trake na suzenom dijeJuje:
W =c Pcu V L\e.
Promjena temperature iznosi L\e = e - Elr = 1000 [0 c], a V je zapremina
dijela trake jednaka V = od h .
Za zadane podatke potiebna energija iznosi:
Ova energije mora biti jednaka energiji Dzulovih gubitaka u posmatranom
dijelu za vrijeme t=1500[ms).
Dzulovi gubici su jednaki:
Jednosmjerne struje
37
[J ].
Izjednacavanjem vrijednosti energija W=W
J
dobija se:
0=0,53 [mm] , a = 2,37 [mm].
2.32. Potrebno je napraviti otpornik od zice od hrom-nikla precnika
d=O,l[mm}, da bi na temperaturi 20[C] imao otpornost R=lOO[Q].
Odrediti duzinu zice takvog otpornika. Specificna otpornost hrom-
nikla na temperaturi O[OC] je po=lOOlOs[Qm], a temperaturni
koeficijent a=O,0004[1/oC].
Rjesenje:
Otpornost pravog homogenog provodnika duzine I povrsine poprecnog
presjeka S je:
I
R=p-.
S
Kako je zadana otpornost R na temperaturi 20[OC], to je potrebno izracunati
specificnu otpornost Pzo kao:
Potrebna duzina zice za izradu otpornikaje:
Za izradu otpornika potrebno je izracunatu duzinu zice od hrom-nikla saviti
u spiralu i postaviti na neki izolacioni materijal.
2.33. Posebnim nacinom hladenja temperatura zice od hrom-nikla duzine
L=5[m] i precnika d=1,3[mmJ mijenja se ad lOO[Oe] na jednom
kraju do 500[C] na drugom kraju. Ako se pretpostavi da je porast
temperature duz zice lil1earan, odrediti otpornost zice. Specificna
otpornost je Po=11O6[Qm], a temperaturni koeficijent
a=41O-
4
[lrcl .
38
Elektricl1a otpornost. Dzulov zakon
Rjesenje:
Otpornost zice moze se izracunati kao:
L dl
R= Jp-.
o S
Posto je porast temperature duz zice linearan (slika 2.33) moze se izvesti da
Je:
9(Z)= 100 + 4001.
L
eeoc] 1
500 1--------
100
01 L I [m]
slika 2.33
Specificna otpornost zice od hrom-nikla zavisi od duzine i temperature
mijenja se po zakonu:
pa je otpornost:
[
J
400 \l
L Po 1 + 100+- l IJdl
R=f S L )
o
Jednosmjerne struje
39
R = (1 + 300a)L,
nd
R = 22,4 = 4 22[Q].
5,3 '
2.34. Vlakno od volframa je precnika d=O,02[mm]. Odrediti duzinu
vlakna koja na temperaturi 8=lSOO[C] ima otpomost R
Isoo
=320[Q].
Kolika je otpomost vlakna iste duzine na temperaturi 20[C]?
Specificna otpomost volframa na O[C] je po=51O
8
[Qm], a
temperatumi koeficijenti: a=5,23S1O-
3
[1Ie], f3=O,71O-
6
[1Ie
2
],
y=O,062.1O-
9
[1/Oe
3
].
RjeSenje:
Vee je pokazano da specificna otpomost p zavisi od temperature. Otpornost
svakog otpomika napravljenog od homogenog materijala mijenja se sa
temperaturom na isti naCin kao specificna otpomost tog materijala, jer je
promjena dimenzija sa temperaturom tako mala, da se moze zanemariti, sto
se zakljucuje analizomjednacine R=pl/S.
Za relativno malo temperatumo podrucje (manji opseg temperature),
. promjena otpomosti sa temperaturom data je jednaCinom:
a za dosta siroko temperatumo podrucje (veti temperatumi opseg):
Re = Ro (1 + ae+ !3e
2
+ye
3
).
U prethodnim jednaCinama Ro je otpomost na temperaturi O[C], a a, f3 i Y
temperaturni koeficijenti. U slucaju da otpornik nije napravljen od
homogenog materijala navedene jednacine ne vrijede, a otpornost se u tom
slucaju odreduje eksperimentalno.
Za zadane uslove, specificna otpornost volframa ne temperaturi 8=1800[C]
je:
40
Potrebna duzina vlaknaje:
Vlakno od volframa iste duzine imalo bi otpomost na 20[C]:
R
20
= R
lsoo
P20 = 27 [Q],
PISOO
gdje je P20 specificna otpomost volframa na 20[C]:
P20 +y20
3
)=5,53.1O-
s
[Qm].
Vlakna od volframa priblizne debljine koriste se za vlakna sijalica, koja se
motaju u tanku spiralu, a ova zatim u deblju spiralu, koja predstavlja
otpomik, tj. tijelo koje zraCi. Otpomost hladnog vlakna volframa na 20[C]
je oko 12 puta manja od otpomosti na radnoj temperaturi. Za zadani napon
jacina struje kroz hladnu sijalicu je mnogo veca od jaCine struje kroz sijalicu
cije je vlakno dostiglo radnu temperaturu, sto je prakticno pogodno, jer se
vlakno vrlo brzo zagrije.
2.35. Odrediti otpomost provodnika od aluminijuma na temperaturi
80[C]. Provodnik ima oblik prave zarubljene kupe dimenzija
rl=l[cm], r2=2[cml i L=100[m], kako je predstavljeno na slici 2.35.
Specificna otpomost aluminijuma na temperaturi O[C] je
po=2,621O-
s
[Qm], a temperatumi koeficijenti: a=4,461O-
3
[1/C],
f3=1,g1O-
6
[1/oe
2
], y=O[lIoe
3
].
L

Xl
"I
Jk

X
X
2
slika 2.35
RjeSenje:
Sa slike 2.35 je:
sin a [. r
2
[
tga=--=-' =-=-,
casa Xl X
2
X
odakleje:
r = xtga;
r

X
I '
tga
Povrsina presjeka provodnika je:
r
2
=--.
tga
Otpornost zadanog provodnika moze se odrediti:
R = P x2 -Xl
n tg
2
a Xl X
2
P L
n tg
2
a [2
T
l nT2r]
tg
2
a
Specificna otpornost aluminijuma na 80[C) je:
P80 =po(1+a6+f:H12 +y6
3
)=3,6.1O-
s
[Qrn].
Otpornost zadanog provodnika na temperaturi 80[C] jednaka je:
2.36. Otpornik otpornosti R na slici 2.36 je promjenljiv i njegova
otpomost se mijenja u granicama od 0 do SOO[Q]. Otpornik se nalazi
u slozenom elektricnom kolu ciji ostatak je zamijel1jen
ekvivalentnom otpornosti Re=80[Q) generatorom napona
42 Elektricna otpomost. Dzu!ov zakon
E=180[Vl Odrediti jednaCinu za snagu koja se razvija na otporniku
R i nacrtati zavisnost PR=f (R).

liE
R
e
slika 2.36
Rjesenje:
Snaga koja se razvija na otporniku R jednaka je:
Za razlicite vrijednosti otpornosti R dobija se:
Matematickom analizom izraza za snagu na otporniku otpornosti R dobija se
daje maksimalnu snagu na otporniku moguce ostvariti uz uslov R=R".
Za zadato kolo maksimalna snaga iznosi:
(
E J2 E2
P
R
=R - =-=101,25 lW.l
max 2R 4Re ;
Na slici 2.36.a prikazana je funkcionalna zavisnost snage na otporniku
(potrosacu) od vrijednosti njegove otpornosti R.
2.37.
44
101,25
100
82,65
I
I
I I
I I
---'-t-------
I I
I I
67,30
: ! I
-- - - I ~ - - - - - - - ~ - - - - - -
I I I I
56,25
48,16 -
40
30
20
10
I I I I
- - i - ~ - - - - - - l - - - - - - - t - - - - - -
I I I I I
- - - r ~ - - - - - - - ~ - - - - - - ~ - - - - - - - ~ - - - - - -
I I I I I
I I J I 1
1 I I I I
I I I I I
I : : : :
: I I I I
: : : : :
I I I I I
I I I I I
I I I 1 I
I I I I I
I ,
80 100 200 300 400 500 R[Q]
slika 2.36.a
U elektricno kolo prikljucen je kondenzator ispunjen nesavrsenim
dielektrikom, ciju speeificnu otpomost treba odrediti (slika 2.37).
Kondenzator predstavlja prilagodeni prijemnik za ostali dio
elektricnog kola, a napravljen je u vidu koaksijalnog kabla
poluprecnika unutrasnje elektrode a=l [em] i unutrasnjeg poluprec-
nika vanjske elektrode b=2,7a. Duzina kabla iznosi L=l[km].
Ekvivalentna otpomost preostalog dijela elektricnog kola iznosi
R=800[Q].
Elektricno
kolo
slika 2.37
Rjesenje:
S obzirom da u odnosu na preostali dio elektricnog kola kondenzator
predstavlja prilagodeni prijemnik (slika 2.37.a), to prema uslovu prilago-
denja mora biti:
R
kond
= R = 800 [QJ
slika 2.37.a
S druge strane, kroz dielektrik kondenzatora postoji radijalna struja
odvodnosti, kao na slici 2.37.b.
slika 2.37.b
Jednosmjerne struje
-
n
--
J ,E
45
Otpomost kondenzatora Rkond moze se odrediti preko Omovog zakona, kao:
b
fEd[
R
kond
= ~ = -a-
1
-
Intenzitet vektora jacine elektricnog polja je:
Intenzitet vektora gustine struje 13'1 moze se odrediti na osnovu prvog
Kirhofovog zakona kao:
odnosno,
ffd = I = J2rnL,
s
odakle je intenzitet vektora gustine struje:
J=_I_
2rnL
a<r<b.
Uvrstavaju6i ove jednaCine ujednacinu za otpomost kondenzatora:
R :::: U
kond I
b I
f
p--dr
a 2rnL p b
-=------ = --In-
I 2nL a'
dobija se trazena specificna otpornost dielektrika kondenzatora:
46
1
P = 2nLRkond b = 5 [MQm].
In-
a
2.38. Grijac bojlera cija je otpomost Rg=lO[QJ, projektovan je tako da,
kada se dvozicnim vodom cija je radna temperatura konstantna i
jednaka 40[C], prikljuci na izvor napona, odredena kolicina vode
prokljuca za 30 minuta. Ako zbog pogorsanih uslova hladenja
temperatura dvozicnog voda nije konstantna nego se linearno
mijenja od 40[C] na jednom do lOO[C] na drugom kraju, koliko
vremena je potrebno da prokljuca ista kolicina vode? Otpornost
dvozicnog voda na O[C] je Ro=l[Q], a temperaturni koeficijent
cx=4,461O
3
[110C].
slika 2.38
Rjesenje:
Energija potrebna da se odredena kolicina vode zagrije za vrijeme t jednaka
je:
Snaga grijaca otpomosti Rg (Dzulova snaga transformacije elektricne
energije u toplotnu na grijacu), prikljucenog dvozicnim vodom otpornosti Rv
na napon U jednakaje:
Kod normalnih uslova hladenja otpornost spojnih vodova je:
Uslovom zadatka pogorsani su uslovi hladenja, te ce se promjeniti otpornost
YOGa Rv, pa i snaga grijaca, sto ce uticati na novo vrijeme zagrijavanja vode:
Jednosmjeme struje 47
Otpornost voda R , zbog pogorsanih uslova hladenja, mijenja se linearno u
zavisnosti od promjene temperature 81=40[C] na jednom kraju, do
82=lOO[C] na drugom kraju.
Specificna otpornost provodnika od koga je nacinjen vod u zavisnosti od
, rastojanja x data je jednacinom:
p(x)=Po(1+u8(x)),
gdje je na osnovu slike 2.38.a.
8 -8
8(x)= 2 1 x+8
1
.
I
10: 1----------------------- I .
o x x
slika 2.38.a
Otpomost dR elementaprovodnika dx (slika 2.38. b) jednakaje:
dR=p(x)dx =Po dX(l+ue(x)).
S S
dR, p(x)
____ ____

slika 2.38.b
48
Otpornost R cijelog provodnika duzine I odreduje se integralenjem:
R = f dR = 2.. f 1 + u 8
1
+ U 2 1 X dx,
X=l( 8 - 8 J
I S x=o I
Sada se moze izracunati otpornost voda R :
Vrijeme potrebno da voda prokljucaje :
2.39. Za vlakno sijalice snage lOO[W] i napona 220[V] koristi se 4S[mg]
volframa. Specificna otpornost volframa na radnoj temperaturi
2400[C] iznosip2400=92,31O-
8
[Qm]. Specificna gustina volframa je
Pm=19,3[g/cm
3
]. Odrediti potrebnu duzinu i precnik vlakna?
Rjesenje:
Energija koja se u otporniku pretvori u toplotu u toku vremena t
o U
2
W = A = UIt = t =-t
R
predstavlja Dzulov zakon.
Snaga transformacije elektricne energije u toplotnu u otpomiku otpomosti R
jednakaje:
Jednosmjerne struje
49
b
fEd!
R
kond
= ~ = -a-
1
-
Intenzitet vektora jaCine elektricnog polja je:
Intenzitet vektora gustine struje 111 moze se odrediti na osnovu prvog
odnosno,
f j dS = I = J 2m: L ,
s
J=_I_
2rnL
a<r<b.
Uvrstavajuci ove jednaCine u jednacinu za otpomost kondenzatora:
U
Rkond =1
b I
fp--dr
a 2rnL p b
-"----- = --In-
1 2nL a'
dobija se trazena specificna otpomost dielektrika kondenzatora:
46
p = 2nLR
kond
~ = 5 [MQm].
In-
a
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zhirka zadataka
2.38. Grijac bojlera cija je otpornost Rg=lO[Q], projektovan je tako da,
temperatura dvozicnog voda nije konstantna nego se lineamo
mijenja od 40[OC] na jednom do lOO[C] na drugom kraju, koliko
vremena. je potrebno da prokljuca ista kolicina vode? Otpomost
dvozicnog voda na O[C] je Ro=l[Q], a temperatumi koeficijent
a=4,4610
3
[ lIC].
slika 2.38
Rjesenje:
je:
na napon U jednakaje:
Kod normalnih uslova hladenja otpornost spojnih vodovaje:
Uslovom zadatka pogorsani su uslovi hladenja, te ce se promjeniti otpomost
voda Rv, pa i snaga grijaca, sto ce uticati na novo vrijeme zagrijavanja vode:
Otpomost voda R , zbog pogorsanih uslova hladenja, mijenja se lineamo u
zavisnosti od promjene temperature 81=40[C] na jednom kraju, do
82=lOO(OC] na drugom kraju.
Specificna otpomost provodnika od koga je nacinjen vod u zavisnosti od
. rastojanja x data je jednaCinom:
p(x)=Po (1+a9(x)),
gdje je na osnovu slike 2.38.a.
8 -0
O(x) = 2 1 X + 8
1

l
e
100
o x x
sIika 2.38.a
Otpornost dR elementa. provodnika dx (sIika 2.38. b) jednaka je:
48
dR =p(x)dx =Po dx (1+a9(x)).
S S
dR, p(x)
i I x L-________ ___ __________
I:
x dx
..
slika 2.38.b
Elektricna otpomost. Diulov zakon
Otpomost R cijelog provodnika duzine I odreduje se integralenjem:
R = f dR = 2.. f 1 + a8] + a 2 1 X dx,
9 -9 J
I S I
Sada se moze izracunati otpomost YOGa R :
2.39. Za vlakno sijalice snage lOO[W] i napona nO[V] koristi se 4S[mg]
2400(C] iznosip24oo=92,31O
8
[Qm]. Specificna gustina volframa je
Pm=19,3[g/cm
3
Rjesenje:
Energija koja se u otpomiku pretvori u toplotu u toku vremena t
predstavlja Dzuiov zakoll.
Snaga transformacije elektricne energije u toplotnu u otpomiku otpomosti R
jednakaje:
Jednosmjerne struje
49
b
fEd!
R
kond
= ~ =_a_
1
-
Intenzitet vektora jaCine elektricnog polja je:
Intenzitet vektora gustine struje 111 moze se odrediti na osnovu prvog
odnosno,
fj dS = I = J2rnL,
s
J=_I_
2rnL
a<r<b.
Uvrstavajuci ove jednacine u jednacinu za otpomost kondenzatora:
U
Rkond =1
b I
fp--dr
a 2rnL p b
-"----- = --In-
I 2nL a'
dobija se trazena specificna otpomost dielektrika kondenzatora:
46
1
P = 2nLR
kond
b = 5 [MQrn].
In-
a
2.38. Grijac bojlera cija je otpornost Rg=lO[Q], projektovan je tako da,
temperatura dvozicnog voda nije konstantna nego se linearno
mijenja od 40[C] na jednom do lOO[C] na drugom kraju, koliko
vremena. je potrebno da prokljuca ista kolicina vode? Otpornost
dvozicnog voda na O[C] je Ro=l[Q], a temperaturni koeficijent
a=4,461 O3[ lIoe].
stika 2.38
Rjesenje:
je:
W =P
g
t.
na napon U jednaka je:
Kod normalnih uslova hladenja otpornost spojnih vodovaje:
Uslovom zadatka pogorsani su uslovi hladenja, te 6e se promjeniti otpornost
voda Rv, pa i snaga grijaca, sto ce uticati na novo vrijeme zagrijavanja vode:
Otpornost voda R ~ , zbog pogorsanih uslova hladenja, mijenja se linearno u
zavisnosti od promjene temperature 8]==40[C] na jednom kraju, do
82=lOO[C] na drugom kraju.
Specificna otpornost provodnika od koga je nacinjen vod u zavisnosti od
rastojanja x data je jednacinom:
p(x)=Po(1+cx8(x)),
gdje je na osnovu slike 2.3S.a.
8 -8
8(x)= 2 ] x+8].
l
e
o x x
slika 2.3S.a
Otpornost dR elementa provodnika dx (slika 2.38. b) jednaka je:
dR,P(X)
slika 2.38.b
48
Otpornost R cijelog provodnika duzine I odreduje se integralenjem:
R= fdR=.2.. f 1+cx8
1
+CX 2 1 X dx,
X ~ l ( e -8 j
I S X ~ O l
Sada se moze izracunati otpornost voda R ~ :
2.39. Za vlakno sijalice snage lOO[W] i napona 220[V] koristi se 45[mgJ
2400[C] iznosip24oo=92,310
8
[2m]. Specificna gustina volframa je
Pm=19,3[g/cm
3
Rjesenje:
Energija koja se u otporniku pretvori u toplotu u toku vremena t
predstavlja Dzuiov zakon.
Snaga transformacije elektricne energije u toplotnu u otporniku otpornosti R
jednakaje:
Jednosmjerne struje
49
Otpomost zagrijanog vlakna sijalice je:
u
2
R =-=484 [Q].
P
Masa vlakna volframa racuna se kao:
Kako je otpomost vlakna volframa R=pI/S, uvrstavajuci poznate vrijednosti
dobija se: '
R- 4m 4
- P2400 d2 d 2 .
Pm 1t 1t
Dakle, precnik volframovog viaknaje:
d
4 16m
= P2400 ---:-
Pm 1t
2
R
d = 0,052 [rum 1
a duzina volframovog vlakna je :
2.40.
50
[_ 4m _ []
- 2 -Urn.
Pmd 1t
Grijac projektovan je tako da, kada se prikljuci
odgovaraJuclm vodom na izvor napona, odredena kolicina vode
prokljuca za 40 min uta. Otpomost grijaca i prikljucnog voda je
R==20[Q]. Za prikljucak bojlera na izvor napona koristi se produini
vod povrsinu poprecnog presjeka
provodmka pnkljucnog voda od bakra, tako da produzenie vremena
zagrijavanja, zbog koristenja prikijucnog voda, ne bUde vece od
5[%]. Temperatura vode je konstantna i iznosi 40[oCJ. Specificna
otpomost bakra na OJC] je Po==1,5881O-
8
[Qm], a temperatumi
koeficijent CX== 4,271O-
J
[1rC).
sMa 2.40
Rjesenje:
Us!ovom zadatka otpomost grijaca i prikljucnog vodaje:
Nekaje Rp otpomost provodnika produznog voda duzine 1==20[m].
U slucaju kada je bojler prikljucen na izvornapona, njegova snaga je:
U
2
Pj =RgI2 =Rg (. )2
Rv +Rg
i za vrijeme tj=40[minJ odredena koliCina vode prokljuca, za sto je potrebna
energija:
W=Pjt j .
Kada se bojler prikljuci na izvor napona U preko produznog voda, otpomosti
Rp, snaga grijacaje:
U tom siucaju, potrebno da se istoj kolicini vode preda elektricna
energija, izracunava se:
Uslovom zadatka novo vrijeme ne moze biti vece od 5[%]:
odakle se dobija da je odnos snaga:
Ako se podijeli jednacina za snagu PI sa jednacinom za snagu P
2
dobija se:
P (R +R )2
_1 = P <105
P
2
R 2 -, .
Odavde je otpornost provodnika produznog voda:
Rp::;; 0,5 [Q].
!emperatura provodnika produznog voda je konstantna duz cijelog voda i
Jednaka 8=40[oq, a njegova otpomost:
1z ove jednacine povrsina poprecnog presjeka provodnika produznoa voda
jednakaje: b
S= 2P
0 i-(1+U8)=1,5 [mm
2
],
p
odnosno, uz uslov zadatka, potrebno je 1aje povrsina poprecnog presjeka:
S ~ 1,5 [mm
2
].
52
Georg Simon Ohm (1787-1854), njemacki fizicar. Istakao se radovima u
oblasti elektriciteta i magnetizma. Formulisao zakon prema k o j ~ m je jaCina
struje I kroz provodnik proporcionalna naponu U, a obrnuto proporcionalna
otporu R: I=UIR. Ovaj zakon kasnije je nazvan Omov zakon. Proucavao je
nastajanje topline u provodniku kroz koji protice elektricna strv.ja i razliCite
probleme iz oblasti akustike. Jedinici za elektricnu otpomost datoje ime om.
Jednosmjerne struje
53
2.3.
OSNOVl ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
PotencijaI i napon. Omov zakon.
Elementi elektricnih kola - otpornici
2.41. Dat je veoma dug pravolinijski provodnik konstantnog, ali
proizvoljnog poprecnog presjeka povrsine S. Provodnikje homogen,
specificne otpomosti p. Intenzitet struje kroz provodnik je I.
Odrediti potencijalnu razliku koja postoji izmedu tacaka povrsine
presjeka 1 i 2, na rastojanju l.
Rjesenje
Unutar datog provodnika elekricno polje je homogeno. Slobodna
makroskopski se kreeu paralelno osi provodnika. Ovo polje
lma sve osobme elektrostatickog polja, pa intenzitet vektora jacine polja
mora biti isti u svim tackama presjeka provodnika. Znaci, unutar ovakvog
provodnika polje je homogeno. Zbog toga je svaki poprecni presjek
provodnika jedna ekvipotencijalna povrsina.
slika 2.41
Dakfe, tacke provodnika 1 i 2 (slika 2.41) koje su na razlicitim poprecnim
presjecima provodnika nalaze se na razlicitim potencijalima, pa se moze
pisati:
2 2
V1 - V2 = fEdl = fEdl = El = U
12
.
1 1
54
Potencijal i napon. Omov zakon. Elementi elektricnih kola _ otpornici
Kako je elektricno polje vremenski konstantnih struja isto kao i
elektrostaticko, rjesenje integrala (napon U
12
) ima istu vrijednost nezavisno
od putanje integracije izmedu tacaka 1 i 2.
Intenzitet vektora jacine polja je konstantan po presjeku provodnika, pa je
konstantan i intenzitet vektora gustine struje:
E=pJ J=.!.
S'
te se dobija:
Znaci, napon izmedu bilo koje dvije tacke provodnika proporcionalan je
jaCini struje kroz njega. Posljednja jednacina predstavlja Omov zakon.
Omov zakon vrijedi i za drugacije oblike provodnika od pravolinijskog
homogenog provodnika (krivolinijski provodnik). Ovaj zakon vrijedi i u
slucaju tzv. provodnih tijela cija je specificna otpomost mnogo veea od
specificne otpomosti spojnih provodnika koji vezuju otpomo tijelo na
njegovim krajevima. Element koji se sastoji od otpomog tijela i dva dobro
provo dna prikljucka (spojnih prikljucaka) naziva se otpomik koga
karakterise otpomost R.
2.42. lacina struje kroz otpomik prikazan na slici 2.42 U odnosu na
naznaceni referentni smjer je I=-3[A]. Odrediti napon izmedu
prikljucaka otpomika, ako je R=l O[Q].

U=Vj-V2

R
Vj
[]
V
2
&

2
-:::
I

slika 2.42
Rjesenje:
Prema Omovom zakonu je:
U=RI=-24[V].
osnovu o:.oga, moze se zakljuciti da je kraj otpornika oznacen sa 2 na
visem potencljalu od njegovog kraja oznacenog sa 1.
2.43.
Za dio kola prikazan na slici 2.43 izvesti lzraz za napon izmedu
tacaka 1 i 2.
E2 R2 I

slika 2.43
Rjesenje:
u bilo kojoj grani kola moze se odabrati proizvoljno.
Odabram sm!er s.truje na slici 2.43 podudara se sa pozitivnim smjerom struje
pre.ma usvoJe?oJ konvenciji (fizicki smjer elektricne struje suprotan je
elektrona provodnosti kroz metalne provodnike, odnosno
smJeru kretanJa pozitivnihjona U elektrolitima).
Primjenom Omovog zakona na kolo sa slike 2.43 moguce Je odrediti
potencijalnu razliku izmedu tacaka 1 i 2 kao:

U l2 =: U
l3
+ U
34
+ U
45
+ U
52

Za ?dabrani referentni smjer struje i smjer kretanja od tacke 1 ka tacki 2,
doblJa se:
U I2 =-EI +R
I
I-E
2
+R
2
I=(R
J
+R2)I-(EI +E
2
),
odnosno,
2 2
UI2 = L.RI- L.E.
I
Na prethodnog razmatranja. moguce je posljednji
korzstztz ga za izracunavanje potencijalne razlike izmeau
tacke a i b elektricnog kola: .
b b
Uab = L.RI- L.E.
a a
izraz uopstiti i
bilo koje dvije
56
Potencijal i napon. Omov zakon. Elementi elektricnih kola - otpornici
U primjeni navedenog izraza mora se pridrzavati pravila za odreaivanje
algebarskog znaka pojedinih Clanova sume. Ako se smjer kretanja
b
podudara sa odabranim smjerom struje onda se Clanovi sume L. RI
a
uzimaju sa pozitivnim predznakom, u protivnom predznak je negativan.
b
Pozitivan predznak Clanova sume L. E uzima se ukoliko se smjer djelovanja
a
elektromotornih sila podudara sa smjerom kretanja u protivnom
predznak je negativan.
2.44. Generator elektromotorne sile E=20[V], zanemarljive unutrasnje
otpornosti, i otpomici otpomosti R
1
=2[Q], R2=3[Q] i R3=5[Q]
vezani su preko spojnih vodova (zanemarljive otpomosti u odnosu
na otpornosti otpomika), kao na slici 2.44. Odrediti napone na
krajevima otpornika i elektricnu snagu koje se na njima pretvara u
toplotu usljed Dzulovog efekta.
It
Uj
1>1
I
I
E
}
I
U
3
tl
slika 2.44
Rjesenje:
Na slici 2.44 je prikazano zatvoreno elektricno kolo. Duz zatvorenog kola
Iinijski integral vektora jacine elektricnag polja mora biti jednak nuli. Napon
izmedu tacaka moze se izraziti preko (nepoznate) jacine struj'e kroz kola j
poznatih vrijednosti elektromotome sile i otpornosti u kolu. Zbog toga nije
potrebno poznavati tacnu raspodjelu polja u okolini elemenata kola.
Na osnovu prethadno navedenog moguce je pisati:
Jednosmjerne struje
57

fEctl = LE- LRI=O,
c
odnosno:
odakle se odreduje nepoznatajacina struje:
Napon! na pojedinim otpomicima su:
U
2
:::R
2
I=6[V],
U :::
3
::: 10 [V].
Elektricna snaga otpornikaje:
2A5.
58
=12
=20
Data je elektricno kolo u kojem je povezano vIse generatora
elektromotome sile E], Ez i EJ-j otpornika, prikazano na slici 2.45.
Ako su poznate vrijednosti elektromotome sHe E
1
=IQ[Vl, E
2
=20rV]
i EJ=5[V] i otpomosti otpomika R
2
=4[Q], R3=3[Q] i
odrediti struju u elektricnom kolu.
slika 2.45
Potencijal i napon. Omov zakOll. Elementi elektricnih kola - otpornici
....
OSNOVl ELEKTROTEHNlKE Zbirka zadataka
Rjdcnje:
Neka je pretpostavijeni smjer struje I u elektricnom kolu prikazan na slici
2.45. lacina stmje u elektricnom kolu jednakaje po Omovom zakonu:
Ako se smJer dijelovanja elektromotorne sile (od mimis pol a ka plus polu
generatora) poklapa sa referentnim smjerom struje onda se predznak
elektEomotome siJe u algebarskoj sumi uzima pozitivan, u suprotnom
predznak je negativan.
U kolu na slici 2.45 moguce je uociti da se smjer elektromotomih sib El i E3
poklapa, a smjer el.ektromotome sile E2 ne poldapa sa referentnim
(naznacenim) smjerom struje I, paje:
Dobijeni negativan rezultat ukazuje na cinjenicu da je stvami smjer
suprotan od referentnog, prikazanog fla slici 2.45.
2.46. Za elektricno kolo prikazano na slici 2.46 poznate su vrijednosti
elektromotome sHe generatora E1:::1O[V] i E
2
=20[V] i otpomosti
Rgl=Rg2==l[Q), R1:::2[Q], R2=4[Q] i R3=2[Q]. Odrediti potencijal
izmedu tacaka D i B.
slika 2.46
k..dnoslJlJerne struje
59
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zhirkazadataka
Rjescnje:
U odnosu na odabrani referentni smjer, jacina struje u elektricnom kolu je:
J,ieka je referentna tacka u kolu tacka A sa potencijalom :V A=[O], potencijali
ostalih tacaka U odnosu na potencijal tacKe A su:
VB =-Rg,I - (- E])= 11 [V],
'\/- - -"R "if - R I
c - -LgJ '. +
= 13 [V],
=-R -E
2
-
=-6 [vl
- P I - - "1. [V
1
- -'3 - '-' J-
h:jednacina potencUaia moze se odrediti Hapon izmedu bilo koje
je tra.zeni napon izmedu tacaka D i B:
Na 0snvvu dobijenog rezultata mogu6e je zakUuci;i da je tacka B na
potenciJalu od tacke D za 17[V]. - - .
rezultat bio UDB= +17[Vl., u tom slucaju bi potencija! tacke D bio za
visi od tacke B.
!iapon 'izmedu tacaka D i B moze se odrediti kao:
, . B B
U
D
-
B
:-:: I')' RI - o\, , E}' = 0, RI _ V E
. . \.-d .LJ od D do B ...1 .LJ?,
J) D
iii
Potencija! i napon. Omov zakon. Elementi elektricnih kola -- otpornici
OSNOV! ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
----_. __ ..._._ .._._. --------------.-_._ .. _--_ ... __ ._- :.:::,.,--------
2.47,
D
U
DB
==
= LE RI.
B IJ
Za elektricno kolo prikazano na sliyi 2.47 odrediti napone izmedu
krajeva svih' elemenata snage . svih generatora. f'ozll.ate su
vriiednosti elektromotornih sila E1=1O[V], E2=24[V], E3=30[V],
E4:
40
l
V
J i otpornosti Rg!=Rg2=Rg3=Rg4=l[Ql, RI=5[Q], R2=3[Q],
R3=8[Q], Rt=4[Q].
, stika
no. slici 2.470 .lacina u
i=
...
Napon na
elemenata kola
I =11
Dsc :.:;;:
I:=: :--5
"-:'
Jecinosmjerne stmje
UC)) :;;.: Rg2 1-(-- E
z
)= 23 [V],
U
DE
= 1=-3[V],
U FE = -Rg3 I - (- E
3
)=31 [V],
UFO =Rg4I:-(-EJ=39 [V],
Snage generatora su:
PEl =-U[W],
=UcDI=E2I+Rg2e =-23 [w],
=-31[W],
2.48. Za elektricno kolo prikazano lla slid 2.48 odrediti napon !JAB.
62
Poznate su vrijednosti elektromotomih sila Ej=lOlVl E
2
=15[V],
E3=15[V], E4=20[V] otpornosti Rgj=Rg2=Rg3=Rg4=O,l[Ql,
Rl=4,6[Q] i Rz::::5[Q].
slika 2.48
Potencijal i napon. Omov zakon. Elementi elektricnih kola -
____ . __ . __ Zbirka zadata::::k::..a_____ _
Rjdcnjc:
Za usvojeni smjer,jacina struje I u elektricnom kolujednakaje:
Napon izmedu tacaka A i B je:
B Il
U
AB
= L,RI- L,E=-R
g4
I-R
2
I+E
4
=14,9 [V],
A A
iii
UAD =R I+RjI+R I+R I+E
1
-E
2
+Eo=14,9'[V].
"gl g2 gl .,
2.49. Ako se pretpostavi da je jednacina za napon izmedu dvije tacke A i
B u elektricnom kolu:
UAB = {LRI+ L,ELAdoB iii UAB = (2/E+ L,RILlldOA'
kakva bi u tom slucaju bila konvencija 0 predznacima za clanove E i
Rl?
U slucaju cia se napon izmeau dvije tacke u elektricnom kolu racuna pomo6u
jednacine:
U All := + "E) ,
L.J /od Ado13
tada hi elektromotoma sila E koja ulazi u sumu sa predznakom
imala referentni smjer suprotan smjeru obiiaskakonture. Negativan predznak
bio bi u sJucaju da su smjerovi isti. Clan RI ulazi u sumu sa pozitivnim
predznakom, ako se smjer obiiaska !conture poklapa sa referentnim smjerom
struje, a sa negativnim predznakomako su ovi
Za slucaj da se napon izmedu dvije tacke A i B u elektric!1om kolu racuna
pomocu jednacine:
UAB = ("L
E
+
RI) ,
od 13doA
prethodni odgovori glasili bi obmuto.
Jednosmjerne struje
OSNOV! ELEKTROTEHNIKE Zbirfw zadataka
2.50. Na slici 2.50 je prikazan dio elektricnog koia. Poznate su vrijednosti
e!ektromotornih sila E j ",12[VJ, E2==7[V] i otpomosti
Ri=2[Q), R3 =1,8[Q}. Takoae su izmjerene vrijednosti napona
U
AB
=14[Vj i Usc=4[Vj. Odrediti sve struje prikazanog dijela
elektricnog kola.
slika 2.50
Rjcsenje:
Instrument za mjerenje napona, voltmetar,
ODorn elektrienog kola se potencijaina razlika ieli
instrument karakterise velika otpomo:;! mjemog svitka (reda
kako hi se stfuja kroz njega svela na sto manju vrijednost. U zadacima 6e se
najcesce razmatrati teoretski kada otporno51 vo!tmetra tezi beskonacno
velikoj vrijednosti
Napon izrnedu tacaka Ai B je flap on koji pokazuje voltmetar
U AS ==
A
Rl- E=Rllj+E!,
A
paje jaCina struje [I:'
I
I
izrnedu tacaka i Cje napon
RI--
+
13
odakle se struja 12:
voltmetar
.llznoSl:
! lznOS1:
64
Potencijal i napon. Omov zakon. Clementi eiektricnih kola - otpornici
izmedu tacaka A i C je:
c c
U . =
AC -1 L
=U
AS
+ USC'
A A
-:.=--=-::::10
evor A:
evor fJ:
cvorove
evor C:
B C, moguce je
h-I3+k::O,
16=h-h=8,5
2.5 L U elektricnom kolu na slid 2.51 poznato je: 1'=40[V],
Za tacku
V 1=0[VI
lednosmjeme struje
R
2
=400[Q], Nacrtati potencijaini
kolo kada je:
tlzetj tacku smatrati da je
slika 2.51
________ O.:...;;:.SN--'O,_V_I...cE_L--.:.EKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
U
eD
=R
g
)--(-E
z
)=23 [V],
U
DE
:::: J=-3[V],
U
FE
::::-R
g3
I-(-E
3
)=31[V),
U
po
=R
g4
I:-(-E
4
)=39 [V],
U :::: R I = -8l'V]
GH 3 '
U
HA
= I =-4 [V]
Snage generatora su;
-'U 1-'-' T-'-R -,-2 - 23[W]
- CD A - '2-" g2 1 - - ,
2,48. Za elektricno kolo prikazano na slid 2.48 odrediti napon !JAB.
62
Poznate su vrijednosti elektromotomih sila E
J
=lO[V]. Ez=15[Vl,
E3=15[V], E4==20[V] otpornosti Rgl==Rg2=Rg3=Rg4=O,1[Q],
R!=4,6[Q] i R
z
:::;5[Q],
slika 2.48
PotencijaI i napon, Omov zakon. Elementi elektricnih kola - otpornici
Rjesenje:
Za usvojeni smjer,jacina struje i u elektricnom kolujednakaje:
Napon izmedu tacaka A i B je:
13 B
U
AB
== LRI- LE:=-Rg4I-R)+E4 =14,9 [V],
A A
iii
2,49, Ako se pretpostavi da je jednacina za napon izmedu dvije tacke A i
B u elektricnom koln:
U AB == () RI + '" E) . ill U AB = {)i E +
~ LJ oaAdoB \L.;
BdoA ~
kakva bi u tom slucaju bila konvencija 0 predznacima za clanove E i
Rl?
U slucaju da se napon izmedu dvije tacke u elektricnom kolu racuna pomo6u
jednacine:
DAB =
L:
\
+ EI
lodAdoB ~
tada bi eJektromotorna sila E koja ulazi u sumu sa predzl1akom
imaJa referentni srnjer suprotan smjeru obilaskakonture. Negativan predznak
bio bi u slucaju da su smjerovi isti. Clan RI ulazi U SUl11U sa pozitivnim
predznakom, aka se smjer obiiaska konture poklapa sa referentnim srnjerom
struje, a sa negativnim predznakom ako su ovi smjerovi suprotni.
Za sluca,j aa se napon izmedu dvije tacke A i B u elektricnom kolu raCllna
pomocu jednacine:
UAB := (2':E+ L:RILsdoA '
prethodni odgovori gJasili bi obmuto.
Jednosmjerne struje
63
2.50. Na slid 2.50 je prikazan dio elektricnog koia. Poznate su vrijednosti
elektromotomih sila E2=7[VI i otpornosti
R2=2[Q], R3 =1,8[Q}. Takode su izrnjerene vrijednosti napana
UAll=14[YJ iUBc=4-lVl. Odrediti sve struje prikazanog dijela
e!ektricnog kola.
slika 2.50
Instrument za mjerenje napana, voitmetar, uvijek se prikljucuje
onam dijehl elektricnog kola se patencijalna razlika ieli
instrument karakterise velika atpomost
kako hi se struja kroz njega svela na sto
najces6e razmatrati teoretski kada
velikoj vrijednosti (Rv--joo).
Napon izmedu tacaka A i B je napon
U
AB
= RI-
A A
pa je .lacina struje r I: .
tacaka i je napon
U
IlC
= ::::: -R
2
1
2
+
Il
odakie se izracunava struja 1
2
:
svitka (reda kQ
vrijednost U zadacima 6e se
voltmetra tezi beskonacno
voltmetar V! j iznosi:
. voItmetar llznOSl:
Potencijal i napon. Omov zakon. Elementi elektricnih kola - otpornici
..-.. -----..----.-,---..-.. ..
izmeau tacaka A i C je:
U
AC
=
struja
, U AB + U BC = 1.0
1} =
. R}
Kirhofov zakon na cvorove Ii C, rnoguce je
evor A:
cvor B:
cvor C: h-hi--16=O,
lG=:::I3-h:::8,5 [AJ.
2.51. U elektricnom kolu na slid 2.51 poznato je: Er=40lV], E2=75[V],
E
3
=25[V], RI=lSO[Q], R
z
=400[Q), R3=4S0[2]. Nacrtati potencijaini
dijagram za kolo karla
a) otvoren,
zatvoren.
tlzeti tacku I smatrati da je
slika 2.51
Jednosmjerne
RJesenje:
Da bi bilo moguce nacrtati potencijalni dijagram potrebno je odrediti razliku
potencijala izmeau pojedinih tacaka elektricnog kola, koristeci izraz:
a a
a) U siucaju kada je prekidac P otvoren u kolu nema proticanja struje
(I=O[AD Napon izmedu tacaka 1 i 2 moguce je odrediti iii pomocu
raziike potencijala:
ill koristeci izraz za napon izmedu dvije tacke:
2 2
U
I2
= LRI- LE=R
j
.O-O=O[V].
Izjednacavajuci posljednja dva izraza dobija se:
0- =0 => V
2
=0 [V].
lzmedu tacaka 2 i 3 nalazi se sarno naponski izvor elektromotorne sile E\,
ciji se smjer djelovanja poklapa sa smjerom kretanja (2--)-3), pa je:
3 3
Un = V
2
- V3 == "LR1 - "LE=O-E, ==-E
j
.
2 2
Kako je potencijal tacke 2 poznat (V 2=O[Vl), slijedi da jc:
0- = -E - H - LiO fv
1
3-"'-'1-' L J.
lzmedu tacaka 3 i 4 u kolu se nalazi samo olpornik.
proticill\ja struje, pa je:
4
= )'RI-
k..d
odnosno,
kroz koji nema
66
PotencijaJ i napon. Omov zakOD. Elementi elektricnih kola - otpornici
---------------------.--.--------.------------------
Smjer djelovanja naponskog izvora elektromotome sile Ez se ne poklapa sa
smjcrom kretanja od tackc 4 ka tacki 5, paje:
5 5
U
45
== V
4
- Vs == "L Rl - "LE==O-(-E
2
)== E2 '
4 4
odnosno,
151:0 objasnjenjc moguce je primjeniti pn odredivanju napona izmedu
tacaka 5 i 6.
6 6
U
S6
== Vs - V6 = "LRI - "LE=O-(- E
3
)=
5 5
Konacno, moguce zakljuciti da je potencijal tacaka 6 i 7 isti, jer ne postoji
u kolt! i ne postoji izvor napona u posmatranom djelu kola.
0-0 = 0 [V],
-60- =V
6
=-60[V).
Na slici 2.5J.a prikazan potencijalni dijagram za slucaj otvorenog
P. Potencijaini dijagram prcdstavlja zavisnost potencijala tacaka
elektricnog kola u_ zavisnosti od otpomosti, a pocinje se crtati od tacke
feicrentnog potencijala, tacke 1 (VJ=OlVD koja se nalazi i ishodistu
koordjnatnog sistema. Na dijelu kola od tacke 1 do tacke 2 nalazi se otpornik
te je potrebno tacku 2 pomjeriti po apcisnoj osi za
otpornika U odgovar<l:iucq.i razmjeri. Tacka 2 nalazi se no.
kao i tacka 1 (V 2=O[V)). S obzirom da u k01u izmedu tacke
2 i tacke 3 sarno naponski izvor elektromotome sile E], tacka 3 ce se
na!aziti na vertikali tacke 2 na potencijalu V 3=40[Vl Tacka 4 zaddava
lacke (V 4=40[V]), ali zbog postojanja otpomika otpomosti
r,n1'-r,,'mn je pomjeriti tacku 4 po apcisi za vrUednost otpornosti
pomenutog U odgovarajucoj razmjeri (rastojanje izmedu tacaka 1 i
2, sadrzano je 2,7 puta u rastojanju izmcau tacaka 3 i 4). Potencija! tacke 5
(Vs=-35[V]) i potencijal tacke 6 (V6=-60[VD unosi se na istoj vertikaJi kao i
potencijal tacke 4, jer se na dijelu kola od tacke 4 do tacke 5 i od tacke 5 do
tacke 6 naJazi samo naponski izvor eleJ<:tromotome si!e E2 i E
3
, respektivno.
Jednosmjerne struje
67
Konacno, tacka 7 nalazi se nllc istoj visini kao i tacka 6,
6 i tacke 7 isti (V
6
=V
7
==:.-60 (V]), ali je pomjerena
otpornosti otpornika R3 U odgovarajucoj razmjeri.
V[VJ i
____ ______ ______
potencijal tacke
za vrijednost
R [12J

}<1---lI't. l
EJ==60IVj, ls2=3[A].
B
sIika 2.132
sa slike 2.1 ..j2 Izvrsena Je u strujne
sto je na slid 2.132 . .1.
______ Zhirka zadataka
slika 2.132.a
Karakteristicne vrijednosti formiranih ekvivalentnih strujnih generatora su:
Dio kola sa lijeve strane izmedu tacaka A i B sa slike 2.132.a moguce
zamijeniti ekvivalentnim strujnim generatorom (stika 2. 132. h). Struja
ekvivalentnog strujnog generatora i njegova otpomost su:
-' + ( +
- Is] , -5J
13
sIika 2. 132.b
_.__ '_" __ "_ OSNQW _____ _
laCina struje kroz ampemletar je:
I = Ise
R
4 )=5 [A].
A R +R 5 51
e 4
Jz posljednje jednacine, nepoznata struja strujnog generatora lsI je:
Da bi se potvrdila teorema 0 odrZanju snage potrebno je odrediti struje u
svim granama kola sa slike 2.132.
Na osnovu slike 2.] 32.b napon izmeau tacaka A i B je:
lacina struje kroz graml sa elektromotornom sHom EJ sa smjerom od tacke B
ka tacki A je:
lacina struje kroz granu sa elektromotornom silom E3 sa smjerom ad tacke A
ka tacki B je:
Snaga pojedinih generatora je:
PEl =EII
I
=-70 [W],
P
E3
= E313 = 300 (W],
PSI = IS!U All ::::: 945 [W],
Ukupna snaga koju generatori daju kolu je:
LPG = PEl +P
E3
+ PSI +P
s2
:=: 1625 [W].
Jednosmjerne struje
233
ELEK7ROTEHNIKE Zbirka
()S?-,fOV1
na Vlse naCIna.
I nacin Tevenenove teorerne
u otvoreni
450
U kol u je:
u zatvoff';r1, a
kolu jectnaka snaZI
se
E;e snage potvrdena.
generatora kao:
sa aba
l(ada se zatvori
a elektromotorna slla generatorft
Koliko pokazivanje ampermetra 1
12
", karla je
=600
zatvoren? Poznato je R
1
=300fQ}
a P:; zatvoren amperrnerra
II nacia - primjerwm teoreJne ,'/iW'rlVi7"
u da su
u
11
3likf[ 2.133
u PI otvoren, a zatvoren 'nO(fliCE'
f',/ietode proTZ\cuna
Jednosrruerne struje
U ovim jednacinama 112e je struja koju hi pokazivao ampermetar kada bi oba
prekidaca hila zatvorena.
1z prcthodnih jednacina dobija se:
2.134.
236
k == 112 - 1;2 ,
1[2 (Rl + RJ- R2 112 100
(
12 1- kR '
. I
U elektricnom kolu na sJici 2.134, otpornici otpornosti R6=600[Q],
R7=400[QJ i Rg=500[,Q], projektovani su tako da su im najvece
dozvoljene snage: PGmax=O,8[WI, P7max=1 [W] i PSmax=O,8(Vl].
Odrediti vrijednost e1ektromotome sile E pri kojoj ni jedan
otpomik R,;, R7 i Rs nece pregOljeti, poslUe prebacivanja prekidaca
u polozaj 2? Ostali podaci su: Rl=R2=200[Q], R3=Rs=lOOIQ],
R4=Rs=300[Q], E2=22[V], Es==29!V], Is=20[mA].
A
RS ,
-D---l!---
----0.--'"18 I
slika 2.134
Metode proracuna stanja u iinearnim elektlicnim kolima
napa!! na se
=20
su pa napan na
p

=20 l
Ako maksimaina
onda napon na
gnmu sa
kwz gram! sa ,n"v,,,.,,,v,,, Rg ]zl1osi
R6 ! R.,,:
kola Izmedu beaka
Tevenenovim
aka
2 to znaci da
----'----::;
1, elektromctorna sila
it i B u elektncflom karu n" sEid
2.
se na
osnavu slike 2. 134.c.
ledoosmjerne
OSNOVI
-c
F5
__, , __ R 8
I
,. 0--'-
R --
, -I''}-
B
slika 2. 134. a
RS
is
slika 2.] 34.h
Sistem jednac,ina napisan po metodi konturnih struja, za kolo so. slike
2. 134.b, glasi:
+- +- ==0
-_ fi
-'--'2
Uvrstavanjem brojnih vrijednosti i rjesavanjem sistemajednacina
II:;;; 10 &11A], III == 30 [rnA].
se:
proracuna stanja u linearnim elektricnim kolima
Elektrornotorna sila
+
].
slike 2. 134.c
generatof}k
kada je u
---_.'----- == 3 [rnA],
sto je manjc ad
Kada se prekidac prebaci u pOlozaj (2), otpornost Tevenenovog generatora
ostaje ista, a mijenja sc elcktromotoma silo. Tcvcnenovog gcneratora.
Koristc6i metodu konturnih strujo. primjenjenu no. kolo sa ,'!like 2. I ;}fi.d,
dobija se sistem --
+-
+-
Jednosmjeme struje
+- +- )
If
'Cm =.d
GSNOVl ELEKTROTEHN1KE Zhirka zadatalw
E+4
200
slika 2.134.d
vrijednosti i rjesavanjem
E+9
'[ -
- 3f)O
p3 je elektromotoma sila Tevenenovog generatora U ovom
'!+R T :
J 2
J
jH "1'
2E
- TJ - + 2
-'lAB-
3
o.
.Jactn<l
u
vlijednost rnakslrnaIne
E
se:
ne
.Metode proracunil stanja u lineamim elektricnim !colima
2.135.
RC1:ultat:
2.136.
2.137.
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE ______ _
U kolu na slici 2.135 odrediti jacine struja u svim granama
primjenom Kirhofovih zakona. Poznato je: E1=60[V], E2=90rV],
E3=30[V], E4::::130[V], RI=20[QJ, R2::::1O[Q], R3=30[Q],

slika 2.135
Na sliei 2.136 prikazana je grupa otpornika. Odrediti otpomost
ekvivalentnog otpornika R;\fl, izmedu tacaka A i B.
3R
A_-<>-__
slika 2.136
Odrediti otpornost ekvivalentnog otpornika izmedu tacaka A i B
ako je H=l 0[21 za grupu otpornika vezanih kao na slici 2.137.
Jednosmjerne struje
siika 2. j
2.138.
za grupu
RczuUai:
2.139. Za grupu
ekvivaientnih
R
siika 2. 39
rAetode proracuna
1zrnedu tacaka
nil sEci 2.]
tacaka 1 j :2
odrediti odnos
'; 1 tacaka 3 i 4
u line3.rnim elektricnim kohma
ELEKTROTEl-IN71{E'
140., rtf!. s!ici 2. odrediti
tacaka F3. Poznato Je
9R
B
slika 2.140
2 . .1.41.. Za grupu otpomika prikazanih na slici 2. odrediti otpornost
B. Poznato je ekvivalentnog
[Q}.
2.
Jednosmjeme struje
izmedu tacaka A
Is u elektricnOHl kolu
ako je poznato: 1,1=] [Aj, I=4fA],
OSNOVI ELEKTR07EHNIKE Zbirka zadataka
siika 2.141
slika 2.142
jacinu u grani sa otpornikom pnrruenom
pnncipa superpozlciJe u elektricnom kolu prikazanom na slici
ako je poznato: El=30[V], E,i= Isl=60[mAJ,
R,=! R
4
=300[ QJ.
2.J44.
2.145.
OSNOV! ELEKTROTEHNIKE Zbirlw zadataka
slika 2.143
U elektricnom kolu prikazanom na s!ici 2.144, kada se prekidac P
nalazi u polozaju (1) ampermetar zanemarive unutrasnje
otpomosti pOKazuje struju 0,1 [A). Kada se prekidac nalazi u
(:2) ampermetar pokaZlue struju 0,15[A). Odrediti
elektromotomu silt! E2 primjenom principa superpozicije. Poznate
su otpornosti otpomika: RI=R3=200[Q], R2= lOOIQI., R4=300IQ).
stika 2. 144
"',mi",,,,,,,.,.,. principa supcrpozicije, u elektricnom kolu prikazanom
odrediti struju u grani sa otpornikom R. Poznato
E(:::::20[V], Ez:::::lO[V], Is:::2[A], R!=2[.Q], R2=5[Q], R=lO[Qj.
Jednosrnjerne struje
245
.Zbir!c{]
2.147. 1 evenenove tcoreme, odrediti jacinu struje I u
e!ektricnom kolu na slici 2.147. Poznatoje: El=E4=3[VL
R3=2[Q].
slika 2. 14j
46.
slika 2.147
JFs.czultat I:=d
1.148. koJ.u na sHci 2.1 odrediti snagu koja se razvija na
koristiti Tevenenovu teoremu.
slika 2.146
J
- -
Rs
sfika 2.148
Jednosmjeme struje
2,i5{}
248
U e!ektricnom kolu na slid L 149, koristeci Miimanovu teoremu
potrebno odrediti struje kroz graml sa otpornikom R,
Poznato je: E=lOlVj, Ei =30IVj, E
2
=25[VJ, R=S[QJ,
Rl=R}=lO[.Qj, R2=20[Q], R .. =lS[Q).
~ I - - - - - l D I - - - - ] 9 - - - - ~
E't p
R
V --o __ l
E
_
slika 2,149
K,.oristeci inetodu potencijafa cvorova odrediti jacinu kroz
granu A-B elektricnog kola na slici 2.150, aka je poznato
E1=E2==lOO[Vj, R5=20[Q], R2=5[Q}, R}=P"4=lO!Q].
slika 2_150
Metode prorai'una stanja II lincamim elektricnim kolima
2,lSL
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka z.adataka
Potrebno je izracunati snagu koja se razvija na otporniku R6 u
elektricnom kolu prikazanom na slici 2,151, koristeci Tevenenovu
teoremu, Poznato Je: R
1
=200[Q), R2=801.Q], R3=40[.Q],
R4=lOO[.Q], Rs=SO[.Q], R6=50[Q], EI=240[V], E4=30[Vl,
IsI'=Is2=2[AJ,
R]
slika 2I'lj
Rc:ndtat: P==450 [W].
2.152. U clektricnom kolu sa slike 2.152, pnmJenom Tevenenove
teoreme odrediti struju jacine I u grani sa eJektromotornom silom
E
1
Poznato je E=60[VJ, EI:::25(VJ, Is=2[A} , R:::5[Q},
Rl=R3==1O[Q], R2=8[Q).
i
stika 2.152
Rezuitat: I==O,64[A].
Jednosmjeme struje
249
2.
stika 2.153
Hs=Rs=2[Q],
Ez=30rV], E3=:50!V], Es=20[V] , E6=40[V].
3lika 2.154
Metode proracuna stanja u linearnim eiektricnim kolima
2.155.
2.J56.
2.157.
Zbirka
Primjenom Nortonove teoreme u elektricnom kolu na slie! 2.155,
odl'editi jacinu struje I u grani sa otpomikom R.
slika 2.155
MHnU1Dove tcorernc;r u. elektricnorn kohJ na SliC1 2.1.
Koliku vrijednost treba imati R u elektricnom kolu na
snaga na biia maksiInalna?
Jednosmjeme
RS
-------0---
EZ RZ

R
E-j R3

slika 2.]56
10 [Q]
f
l2
[V]
lO[V][
3[Q) 5[QJ lOln]
llO[VI
2.158.
252
9[Q]
lo[n]
4[QJ R
slika 2.157
Odrediti jacinu struje usvim granama elektricnog kola prikazanog
na slicj 2.158 primjenom metode potencijala cvorova, !cao i
metodom konturnih stmja. Poznato je: E
1
=100[V], E
2
=50[V],
RJ=20[Q], R2=1O[Q], R
3
=5IJ;!], R
4
=5[,Q], R5=1O[Q].
-.---...
R
RS
, 1
sIika 2.158
h=5[A], h=6[A}, 13=8[A] , 4=2[A],
Is==5[A] , 16=11 [A), h=7[A).
2.159.
2.160.
KoristeCi Milmanovu teoremu odrediti vrijednost elektromotorne
sile E2 u elcktricnom koln na slici 2.159. Poznato je RJ=6[Q],
R
2
=40[Q), R3=1O[:Q], R
4
=lOOrn), Rs=60[:Q], Is:=O,2[A], EJ=9[V].
slika 2.]59
7", e1ek-t'r;Xno kolo na slici 2.160, u slucaju karla je
L.<(i.." ,,<;"" .. 11.
EJ=O[V], E
2
=E, E3=E, ampermetar pokazuje IA=2,4[A]. Odremtl
pokaziv<U1je ampermetra kadaje E1=E, E2=O[V], E3=O[V].
253
Jednosmjerne struje
i
i
'I
______ . .:..v::...I::::E:::LE:::K:.:..:..:TR.OTEHNIKE Zbirka zadataka
siika 2.J60
2.161. U eiektricnom kolu na slici 2.161, pri otvorenom prekidacu P
ideall.li instrumenti pokazuju Ii\=3[AJ i Uv=30[Vj. Odrediti:
a) vrijednosti elektromotomih sUa Ej i
b) pokazivanje instrumenata nakon zatvaranja prekidaca P,
c) snagu na otpomiku Rx prije i poslije zatvarania prekidaca P.
Poznato je: E3=60rV], R
1
=R2=Rx=20[Q],' R,=Rs=dS[Q],
R3=24[Q].
stika 2.161
R:zuntat: a) E
1
=40(V], E2'=20[V] ,
b) ( = 4[A], =: 50[V],
c) prekidac otvoren: P
x
::::20[W],
prekidac zatvoren: =0 (W].
254
Metode proracuna stanja u linearnilll elektricnim kolima
2.162. Za elektricno kolo prikazano na slici 2.162, poznato je:
R!=R2=30[Q], R3=40[Q],R!==R5=1O[Q], R7==5[Q], E!=Ez=40[Vl
Najve6a dozvoijena snaga otpornika R7 iZl10si P7max=20[W].
Koliku otpornost treba da ima otpornik R6 pod uslovom da
otpornik R7 De pregori?
Rczl1Uat:
2.163.
sIika 2.162
U dektricnom koln prikazanom na slici 2.163, odrediti
pokazivanje voltmetra.
IDlv] 8[[

iO[V]
----.
slika 2.163
Re:t::I.I!Hat: Uv::::5[V].
Jednosmjerne
_______ O.SNOVI ELEKTROTEl-lNIKE Zbirka zadata_k_a ______ _
2.1M.
2.165.
256
U eiektricnom kolu na slic! 2,164, izracunati napon U
AB
i
struje loc. Poznato je: Is1=IsFl[A}, E=20rVj,
R
\
C
slika 2.152
Dato je elektricno ko!o na slid 2.165, Ako prekidac u poloZaju
(1) ampermetar 3[A], a ako je
polcazivanje ampermetra iznosi 2,68[A]. Odrediti pokazivanje
ampermetra kada prekidac u polozaju (3). Poznato E2=4(Vl,
E3==6[V]. J
slika 2.165
Metode proracuna stanja u linearnim elektricnim !colima

2.166. Za eJektricl10 kolo stahle jednosmjeme struje prikazano na slici
2.166, poznato je: RI',:::2[Q], R2=3[Q], R3=4[Q), R4=Rs=1[Q].
Poslije prebacivarue prekidaca iz polozaja (1) u polozaj (2) jacina
stmje I5 se pove6a za O,8[A]. Odrediti vrijednost elektromotorne
sHe E.
(I) IE

$--__ --1 R I f----_---j RH E 2.
sli!w 2.166
Rc:what: E=12[V].
2.167. Kada u kolu sa slike 2.167 djelliju svi generatori, jacina struje 112
je 2,5[A]. Kada u elektricnom kolu djeluju same naponski
generatori, ova struja iznosi l,5[A]. Izracunati jaCinu stnDa
strujnih generatora Is, ako se zna da je otpornik R3 takav da se na
njemu razvija maksimalna moguca snaga. Izracllnate vrijednosti
provjeriti teoremom 0 odrzanju snage u elektricnom kolu.
Poznato je: R1=1O[Q], R4=50[Q], E1== lO[V] ,
E2=50[Vj, E4==90[V].
Jednosmjeme struje
257
I
OSNOV! ELEKTROTEHNIKE Zbirkl1 zadataka
siika 2.767
2.:168 ..
slika 2_/68
u fineamim elektricnim koiima
OSNOVl ELEKTROTEHNIKE Zbirka z.adataka

Fnmldill ameri{:ki driavnik, jilozoj; jizicar,
Prvi utvriluje identicnost murtje s elektricitetom, postavlja
novu elefrtriciteta, dokazujuCi postojartje pozitivnog i negativnog
elektriciteta, Otkriva tok i karakteristike Go{fske i pronalazi
po {emu postaje pozna! u c(jelom svijetu. Ucenjak, neumoran
borae za slohodu vjerujuci uefikasl10st razuma pri
Jednosmjerne
pitanja, Franklin je person(fikacUa i simbol svog
Poznatje njegov kondenzator iii FrankIinova ploea,
od stak/ene ploce s obje strane obloiena listovima staniola.
259
2.169.
OSNOVI ELEKTROTEI-lNIKE Zbirka zadataka
Kondenzatori kapacitivllosti C=C2=40[nF], C
3
=2[nFJ, C
4
=12[nF],
C
s
=24(nF], C6=30[nFJ, C7=180[nF], C
s
=8[nF], C
9
=2[nF] i
CIO=lO[nF] vezani su leao na slid 2.169. Odrediti kapacitivnost
ekvivalentnog kondenzatora izmedu:
a) tacaka A i E,
0) tacaka C i D,
c) tacaka B i C,
d) tacaka AiD.
Cg
C
C9
D
ClO
-11-"
slika 2.169
Fonnalno postoji analogija izmedu parametara i zakona koji definisu kola
jednosmjeme struje i kola jednosmjerne struje sa kondenzatorima
(elektrostaticka kola). U s!ucaju meausobnog vezivanja kondenzatora ta
analogijase ogleda u cil1jenici da kapacitivl10st kondenzatora ima svoj
"
e
kvivalent" u reciprocnoj vrijednosti otpomosti otpornika.
a) Dio elektricnog kola sa slike 2.169 izmedu tacaka A i B predstavlja
serijsku veZl! kondenzatora. Ekvivalentna kapacitivnost serijske veze n
kondenzatora kao:
1 n I
_.-:::::,....:..-
.i-.lr
i=l
Dakle, ekvivalenina kapacitivnost izmeau tacaka A i B je:
260
b) Kondenzatori u kolu mogu biti vezani i paraielno. U slucaju n p:u-alelno
vezanih kondenzatora kapacitivnost ekvivalentnog kondenzatoraJe:
n
r - "". '-.... e - .L.d '--'I .
i=l
Za dio kola izmedu tacaka C i D ekvivalentna kapacitivnost je:
C
eD
= Cg + C
9
+ C
IO
= 20 [nP].
c) Grupa kondenzatora u kolu moze biti vezana i u spoju zvijezda (slika
2. 169.a), kao i u spoju trougao (slika 2. 169. b).

C12 AC
31

/- ,
Cn
slika 2. 169. a
stika 2. 169.b
Pri transfiguraciji kondenzatora iz spoja zvijezda u spoj trougao, koriste se
slijedeci izrazi:
C
3
C
1
C
31-
C
+C +C .
1 2 3
Pri transfiguraciji kondenzatora iz spoja trougao u spoj zvijezda, koriste se
slijedeci izrazi:
Jednosmjerne struje
261
';
I
1+
U kolu na. slici 2. J69 izmedu tacaka B i C moguce .Ie uociti dvije zvijezde
1 odnosno dva trougla CrCrC
s
i C
4
-C(;-C
7
. Da hi se
odredila ekvivalentna kapacitivl10st izmeau tacaka B i C potrebno je izvrsiti
bilo koje zvijezde u trougao iii bilo kojeg trougla u zvijezdu.
Neka se transfigurise trougao C
3
-C
I
-C
S
u zvijezdu '-.-4'
u novoformiranoj zvijezdi su:
+ +
+ +
+ +
r '
= t5
l
nFI,
= 180 [nP],
= 30 [nFl.
Ekvivalentna sema izmedu tacaka B i C prikazana je na slid 2.169.c.
sIika 2.169.c
slika 2.169.d
262
____ (::..):::.SN'-'-=O-'V-=.f. ELEKTROTEHNI KE Zbirka ________ _
Kondenzatori C34 i C
6
, kao i kondenzatori Cs i C7 vezani su serijski, te
njihova ekvivalentna kapacitivnost C
el
i C"z, respektivno, iznosi:
Kondenzatori Cel i C
e2
vezani su paraJelno (slika 2.j69.d), pa 111 je mogu6e
zamijeniti ekvivalentnim kondenzatorom Co3 (slika 2.169.e) cija kapaci-
tivnosti iznosi:
C
53
C
e
3 CAB eRe CeD
I---f
siilea 2.J69.e slika 2. 169J
Konacno, trazena ekvivalentna kapacitivnost izmedu tacaka B i C je;
d) Grupa kondenzatora na slid 2. J 69 predstavlja mjesovitu vezu
kondenzatora, koja se rjeSava postepenom transformacijom kola po
dijelovima, kao sto je pokazano u prethodnim koracima a), b) i. c).
Ekvivalentni kondcnzator izmeou tacaka AiD, predstavija serijsku yeZl!
kondenzatora iZHleaU tacaka /\ i B (CAB)' B i C i i
D (CCD), sto je prikazano na slici 2. 169.f
ekvivalentnog kondenzatora izmedu tacaka AiD je:
{"'
'V AD
Jednoslnjerne stnl:le
263
2.170.
Rjesenje:
Kondenzatori kapacitivnosti CI =C2=C}=30[jJF] _ i kondenzatori
kapacitivnosti C4=C5=C6=90[/-tF] cine bateriju U obliku tetraedra
kao sto je prikazano na slici 2.170. Odrediti ekvivalentnu
kapacitivnost kondenzatorske baterije izmeau tacaka 1 i 2.
slika 2.170
Radi odredivanja kapacitivnosti ekvivalentnog kondenzatora e
l2
potrebno je
izvrsiti transfiguraciju kola. Zvijezda kondenzatora C
4
, C
s
i C
6
transfiguriSe
se u trougao kondenzatora CS, C
56
i C
46
slijedecih vrijednosti:

= 30 !J.tF].
:Nakon izvrsene tnmsfiguracije kondenzatorska baterija je prikazana na slici
2. 170.a.
264

3
I G
CS6
slika 2. 170.a
2
Kondenzatori C
I
i C
4
5 vezani su pamIeino, kao i C
3
i.C
4
;, i
kondenzatori C
z
i C
S
6. Njihove ekvivalentne kapacitlvnoStl "-'el, C
o
3
1
Ce2,
respektivno, imose:
C
el
:::: C
I
+ C
45
:::: 60 fw],
Cd = C
3
+ C
46
::.:: 60 [}iF],
C
e2
=C
2
+C
S6
=60!J.tFJ.
Nova veza kondenzatora prikazanaje na slici 2. 170.h.
3
CeZ
slika 2.170.b
Jednosmjerne struje
265
OSNOVl ELEKTROTEHN1KE Zbirka zadataka
Ekvivaientna kapacitivl10st izmedu tacaka I i 2 je:
2.171.
Odrediti kolicinu naelektrisanja koja protekne kroz kondenzutore
C] i C2 nakon zatvaranja prekidaca P, ako:
a) kondenzatori C1 i C2 prethodno nisu hili naeJektrisani,
b) kondenzatori C1 C2 imaju prethodno naelektlisanje
QIO=150[)!C] i Qzo=40[)!C], respektivllo, sa smjerom
naznacenim na slici 2.171.
Poznato
E=20[Vj.
slika 2.171
(Q],
I(ada se mde u slozenom elektricnom kolu jeanosmjeme
i.l OSnOVl se mogu razlikovati dva slucaja. Prvi slucaj predstavljaju kola u
se kilO pasivni elementi pojavljuju otpornici i. a
karla 3D kondenzatori jedini eJernenti kola,
.Koio na shei 2.171 spada u prvu grupu erektricnih kola,
karakterise osobina da kroz grane u Kojima se nalaze sarno mogu
elektricnc struje. U stacionarnom staf'Ju, kc:je karakterise prestanak
svih procesa vezanih za kondenzator (proces iii
kondenzatora), grane koje sadrie kondenzator(e) ponasaju se kao da su
jz kola')jer kroz njih neina proticanja elektri,::ne
266
Elektrostaticka KnlR
>
Zbirka
t
il i "Y' r kroz
Da bi sc utvrdila jneausobna zavisnost pr-o el{ -e KOBCH1G 'D
k d t kO!l ce oSiati u kondf,;J1Zator i napona na on ellza ora . :.J. y'
. . . .. . r .r"'rentllo<Y smiera kohcme
staclOnamom staH1U, UVOdl se poJan1 en... . b . .
nealektrisania i na kondenzatofU. Referentni smjer. za proteklu
kolicinu oznacava se strelicom kOj,1 se usmJerava
iednoj eiektrodi kondenzatora, cime je definisan iznos i znak naelektnsanja
je ta elektroda naelektrisana.
Na slid 2.i7l.a prikazan je slucaj ako je protekla kolic.ina. q
oozitivna. a na slid 2.171.b prikazan karla Je proteid a kolicina , .
naelektrisanja
stika 2.171.a
sl.ika 17 l..h
Po analogiji na napon na otpomog dementa u kolu jednosmjeme
Omov zakoll za napona nil. krajevinm
kondenzatora sa slike 2.171.a
Q
LJ = =-
c C C
koliclna
a)
koraku
a Q kolicln3
u plvom
granar.na kola
kondenzator u
kolo sa
2
slika 2.171.c
Zbog prekida u grani sa otpomikom otpomosti RJ struja u toj grani je
jednaka uuli (h::::O[AJ), pa
E
1=1
1
=---=4 [A].
Za odnosno naelektrisanja na kondenzatorima neophodno
odredltl potenclJalnll razliku na krajevirna kondenzatora. Za kondenzator
potrebno je odrediti potellcijalnu razlikll tacaka B i C CU
BC
) , a za
kondenzator C2 raziiku izmedu tacaka D i C (!JDe), 3tO ce
proteIde !colicine naelektrisanja sa naznacenim smjerovima
(sIlIw 2.171.d)
slika 2,171.d
izmedu tacaka su:
C
U
BC
=-, R1- LE::::E:.-.: 20 [V],
B 13
U ==
DC
RI-
D D
KoJicine naelektrisanja koje su proteIde kroz kondenzatore odgovaraju
kolicinama naeiektrisanja l! stacionarnom stanju, jer kondenzatori prethodno
nisu bili naelektrisani, pa
= ql == Usc = 200 &.te],
Ako kondenzator prije prikljucivanja u kola bio opterecen
(naelektrisan) nekom kolicinom naelektrisanja Qo, koja predstavlja
pocetno naelektrisanje, nakon pri!djucivanja kondenzatora l! koio,
konacna kolicina naekktrisanja na kondenzatoru (slika 2.171.e) je:
(2== +q,
imaju
kondenzatorom.
koja u procesu uspostavljanja
kroz kondenzator. Sve tri velicine Q, Qo i q
prema referentnom smjeru u grani sa
slika 2. 171.e
Bez obzira sto su kondenzatori C1 i Cz prethodno bili nae!ektrisani pocetnim
ko liCi llama respektivno, odredivanje poteneijalne
razlike na kondenzatora svodi se na identicnu proeeduru kao u
zadatka naponi na kondenzatorima su:
RI- E=E=20
B n
lfT
lJDC RI- E= +E=12[V].
D D
Jednosmjeme struje
OSNOVI ELEKTROTEHNI[(E Zbirka zadataka

Stacionarna kolicil1a naelektrisanja na kondenzatorima usiovljena
naponorn koji 5e ima u stacionarnom stanju na njihovim krajevima, pa je:
Posto je referentni smjer stacionarne kolicine naelektrisanja na
kondenzatorima llsvojen na osnovu potencijalne razlike tacke B U odnosu na
tacku C, za kondenzator C], i tacke D U odnosu na tacku C, za kondenzator
Cz, tadaje,
za kondenzator C
1
:
za kondenzator C
2
:
2.172.
= 100 [lJ,C].
Tn kondenzatora Ce2[I1FJ, C2=10[1-!F] i C3=18[I1F], bez
prethodnih naeiektrisanja, istovremeno se ukljucuju u kolo
elektromotornih sila El=12[V], E
2
=24[V] i E
3
=30[V], leao sto je
prikazllilO na slici 2.172. Odrediti napone i kolicine naelektrisanja
po llspostavljanju stacionarnog stanja.
13
stika 2.172
OSNOVI ELEKTROYEHNIKE Zbirka zada/aka
Rjdenje:
U slucaju da u elektricnom kolu jednosmjerne struje postoje sarno
kondenzatori kao pasivni elementi, u tim kolima u stacionarnom stanju ne
dolazi do proticanja elektricne struje. Stacionarno stanje u takvim
elektrostatickim kolima nastupa trenutno. Rjesavanje takvih kola
podrazumijeva odreaivanje kolicine na kondenzatorima iii
napona na njihovim krajevima, prj cemu se izvedene metode i postupci koji
su objasnjeni u prethodnim poglavUima mogu primjeniti i na elektrostaticka
kola. Osnovni zakoni za rjesavanje slozenib kola sa kondenzatorima, kao i u
kolima jednosmjerne struje sa otpornicima, su svakako prvi i drugi Kirhofov
zakon.
Prvi Kirhofov zakon u kolima sa kondenzatorima poznat je i leao Zakon 0
odrZanju !colicine naelektrisanja i glasi:
algebarska suma proteklih koliCina naelektrisanja !coje su sticu u jednom
cvoruJednakaje nuli,
i=l
Predznak cianova algebarske slime zadrzan je isti leao i kod
odredivanja algebarske sume struja koje se sticu u jednom cvoru.
Drugi Kirhofov zakon u za1vorenoj konturi elektricnog kola jednosmjerne
strujc sa otpornicima definisan je kao:
S obzirom na postojanje analogije izmeau parametara kola, drugi Kirhofov
zakon II zatvorenoj konturi elektricnog kola jednosmjerne struje sa
kondenzatorima je:
pri cemu je Q kolicin3 naeJektrisanja na kondenzatoru po uspostavljanju
stacionamog stanja.
Dakle, za kolo sa slike 2.]72 potrcbno jc napisati jednu jednacinu po prvom
Kirhofovom zakollu (nJ=n-l=2-1=1) i dvije jednacine po drugom
Kirhofovom zakonu (nl1=m-nl=3- J =2).
Jednosmjerne struje
B
slika 2. J 72. a
i'\]a osnc}vu
Cvor
kontura rI:
kolicine
t,l<;ktlrostatick:a kola
OSNOVl ELEKTROTEHNfKE Zbir1ca zadataka
YJ odnosu na usvojene referentne slT\jerove stacionarnih kolicina
naponi na pojedinim kondenzatorima su:
U
1
= = 14,8 [V],
U:::: ::= 2,8 f_v'J' ,
2 r'
''''2
:::: -3 ,'" 1
1
'11
,1, _, ...
I\W(Ul""",., nrl>fn,ntJi/C stacionarne kohCine naelektrisanja i odgovarajuceg
napona ukazuje na Cinjenicu da je pretpostavijeni referentni smjer suprotan
U odnosu na stvami sJrl;jer.
2.173. K.ondenzatori C
1
i C
2
vezimi su kao na slid 2.173 j mogu se
na stahm napon lJ=60(V]. Prvo se zatvori prekidac Pl.
Kada stacionamo ohloge kondenzatora C1 se
razmaknu, tako da je njegov novi kapacitet C; _ Zatim se otvori
prekidac a zatvori prekidac 1'2- Odrediti:
a) kolicinu nael.ektrisanja q koja je protekia kroz granu sa
kondenzatorom C1 zbog razmicanja obloga,
b) fad koji je izvrsiia elektrostaticka sila prilikom razmicanja
obloga,
c) kolicinu naelektrisanja koja proteknc kroz gra!iu sa
kondenzatorima poslije zatvaranja prekidaca P2.
Podaci su: C1=3[pF], C2=6[/lFl, C; = 2 ~ F l
slika 2.173
Jednosmjcrne struje
a)
kondenzatora novo
na Konaenzaitor
=120
"1= = -60
s:u sve
racunate pren]'8 referentnoin
tdici 2. J?l[L
no
stika 2. 173. a
oblogaje:
zbog razmicanja
-1,8
na
rad FrSli{l
PI i zaivorl
se .\(01G kao
Eiektrostaticka kola
OSNO\fl ELEKIROTEHNIKE Zbirka zadataka
ftCi
r<
Q2
'-'2
---ll>-
I
Qi
J
.t
q'l
u
P'""
,.
slika 2.]73.0
Kondenzator
sebi kolicinu
pretnodno nije bio naelektrisan, dok kondenzator C
1
ima na
iz prethodnog koraka, 5to predstavlja pocetno
,.,<>,j,>'d-""'<UHP. U slucaju zatvaranja prekidaca P2.
.lednacina naponske ravnoteze je:
lJ-
pa
-+-q =q,
q
--=0.
Pmtekla kolicina naelektrisanja u toku uspostavljanja novog stacionarnog
stanja
q ==
iVI,OgUce je au vezivanjem kondenzatora C
2
ne6e u kolt! prote6i
odnosno kondenwtor C; ce zadrZati naelektrisanjeQ;, a
kondenzator C
2
ce ostati nenaelektrisan (neopterecen).
Jednosmjeme struje
275
2.174
____ O_SNOVf ELEKTROTEHNIKE Zbirka ______ _
'TTl nenaeiektrisana kondenzatora C
1
=1f.jvtF'L
vezam su ukolu prema slici 174. Po zat'vanmju prekidaea P,
balisticki galvanometar pokazuje cia kroz njega, do
stacionarnog stanja, protekia kolicina
je vakuum sa Eo. Odrediti:
b) stacionarno izmedu obloga ravnog
elektrostaticke
ubaci 5e dielektricna pIoea ,.:=3, tako cia
m.edue!ektrodni . prostor. Odrecliti prifaStaj
kao i md generatora.
stika 2.174

I I
1
E
a) Nakon zatvaranja P stanjc u kohl je kao na sliei 2.174.a. Za
kolo vaze
IT
\..j AB
Elcktrostaticka kola
OSNOVI ELEJ(TROTEflNIKE . :c.___ _

slika 2.174<0
Po drugom Kirhofovmn zakonu 5e mogu
za konture S}
kontura 3 1:
E--
kontura
Po prvom Kirhofovom zakonu za evm A
+ =4
paJe:
E=
elcktrostaticka
+
+ +
Po
d.ielektdcne u kondenzator kohljC
na sliei 2 .. 174)).
Jednosmjerne struje
______ ----'-O_S_N_c:_rV'-''l...:E=:L=:E=:7K=T',ROTEHNlKE Zbirka zadataka

ci
kondenzatora
b
:::: C
r
C'
k./.:
-:-- =: t,.
b
B
slika 2. 174.b
=3
ekvivalentne "",m"""
kola !cao na slid 2.174.c.
za
B
slifw 2.174.c
Ekvi'va!entna
+ =6
-------
i Cz dobija se
Elektrosta!icka kola
OSNOVI ELEKTROTEHNtKE Zbirka zadataka
lzjednacine elektrodinamicke ravnoteze je za konturu S:
pri cemuje Q' = ==
Sadaje elektrostaticka energija u kolu:
,2 ,2
W' =W' +W
c "0 "3 2C
e
2C
3
Prirastaj elektrostaticke energije je:
Rad generatora je:
gdjeje:
== -Q3 = 0,8 [mC].
2.175. Odrediti kolicine naelektrisanja i napone na kondenzatorima
primjenom Kirhofovih zakona za kolo sa slike 2.175. Poznato je:
C1=C
5
=C
4
=2[)J.Fj, C2=C}= C6=4[/lF], E3=5[Vl, E6=1O[V J.
Jednosmjerne struje
279
-----It----Il-
E6 C6
slika 2.175
Prema prvom Kirhofovom zakoTIU treba postaviti 11-]==4-'1 =::;3 iednacine Za
J'
kolo na stiei 2. 1 75.a prvi Kirhofov zakon glasi:
evor !:
cvor 2:
cvor 3:
Frema drugom Kirhofovom zakonu treba postaviti mjn-l )==6-3=3
I v ~ r-? ". \ I
Jeaoacme. La odabrane Konture pnkazane fla slici 2.175.a drugi Kirhofov
zakon glasi:
kontura Sr:
kontUfa
kontura
280
EIektrostaticka kola
OSNOVl ELEK7JWTEJlNIKE Zbirka zadataka
2
stika 2.llS.a
postavijeni sistem od sest jednacina, dobijaju se
kondenzatora:
=16
== 16
Naponi na kondenzatorima su:
2.176.
Q!
V
I2
=-=4
=6 [V],
U
23
:=:: = 1 [V],
Q
U
24
= ~ - : : : : 2
r
\..-5
=4
r\
U
33
, =':<6 =5
Frimjenom metode konturnih naelektrisanja odreaiti naelektrisanja
nll svim kondenzatorima u kolu sa slike 2.175. Brojne vrijednosti
elemenata kola su iste kao u prethodnom zadatku.
Jednosmjerne struje
S obzirom na uocenu anaiogiju izmedu parametera i zakona koji dennisu
kola jednosmjerne struje sa otpomicima i kola jednosmjeme struje sa
kondenzatorima, moguce je metodu kontumih struja primjeniti kao metodu
kontumih naelektrisanja pri cemu sva pravila pri formulisanja pojedinih
parametara sistema jednacina ostaju istao
DakIe, potreban broj jednacina konturnih naelektrisanja je:
m-(n- J )=6-(4-1 }=30
10> ? "7A
S!lKG "-'. j I U
Prema odabranim smjerovima kontumih naelektrisanja prikazanim na slici
20176 sistem jednacina po metodi kontumih naelektrisanja
(
,
11 In lIn
-+-+-)\l --0 --n =v
C
" " '<Ill
!. '-'5 "'5
+
282
u sistem jecinacina dobije se:
3 1
'2
Il
2
!H ::::: 0
1
+
'2
2 4-
f! +
sisterna su konturna
==8
=20
na kondenzatorima su:
=4
cvorova
svnn kondenzatorl rna u ko! u sa sh ke 2.175,
kola kao u zadatku 175
,o,>,n,'",r,o .zakona 111ctode

t" 2. J pre rna sUei 2.
slika 2.177
Uvrstavanjem brojnih vrijednosti dobija se sistemjednacina:
+ 12V
3
=-20.
Potencijali cvorova su:
Nakon 5to su odredeni potencijali cvorova, naelektrlsanja na pojedinim
kondenzatorima mogu se odrediti kao:
284
u -v -v ==.9.i
12 - I 2 C
I
U
l4
==V
l
-
Q4
:::::? Q4 == C
4
(VI - V
4
)= 12 f}.teL
C,t
U
24
=V'Z-
Q
s
:::::? Qs =C
s
(V2 - V,J==4
C
s
u == V - V :::: Q6 - E :::::?
31 3 I C 6
r,
2.178. U kolu fla slici 2.178 poznato je: U=300[VJ, R!=lO[QJ, Rz=5[QJ,
R
3
=15[r.tj, Cr=l[/vtF], C3=2[!1F\, C.=3[!1Fl Odrediti
naelektrisanje kondenzatora karla nastupi stacionamo stanje.
slika 2.178
U kolu na slici 2.178.a naznacen je smjer struje i pretpostavUeni smjerovi
proteklih, odnosno stacionarnih naelektlisanja konrlenzatora jer kondenzatori
prethodno nisu hili naelektrisani.
Jednosmjeme struje
285
D
slika 2. 178. a
Jaclna u kolu sa slike 2. 178.n u stacionarnorn
U
1=---
na k.ondenzatora ( ~ !
BD ---
Za ift konJenzalora
Cleictrostaticka kola
OSNOVI ELEKTROTEHNJ](E Zbirka zadatalw
RjeSavanjem posljednje trl jednacine dobijaju S0 naelektrisanja
kondellzalora:
Jacina
:::: 37SittC], := 225 fJ..tc].
U kolu fla slici 2.179 elektromotorna sila generatora je E=36!Vl,
kapacitivnost kondenzatora C==2lIlFJ i otpomost otpomika
Rs=R6=30R, R3=25R, R4=40R. Kada se u kolu
uspostavi stacionamo stanje zatvori se prekidac P. Odrediti
kolicinu naelektrisanja. koja ce proteci kroz kondenzator poslije
zatvaranja prekidaca.
slika 2.179
otvoren zadato kolo izgleda kao na slici 2.179.a.
u elektricnom kolll
:= R I + __ "--'_-"c __ cc..'_ = 3 SR .
Jednosmjeme struje
287
OSNOVI ELKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
Otpornosti u spoju zvijezdi su:
30R 30R
RAO=RDO=RFO= 90R =lOR.
lacina struje u kolu sa slike 2.179.b je:
F
E
1=---
R+Rc
-o-I
C
gdjeje:
G
siika 2. 179.a
Napol1 na kondenzatom je:
paje:
U' - "L' )" - r, R' _. r:' 'R E _ E(l 1) _ 34 fVl
r- -_,1--- ---, . ..J
j
L
v R + 35R l 36 "
E E
1=---
R + 28,75R 29,75R
Kondenzatorje naeiektrisan kolicinom nae!ektrisanja:
Kako je po prvom Kirhofovom zakonu:
a po drugom Kirhofovom zakonu:
Kada se prekidac P zatvori i trougao pretvori u zvijezdu
otpomosti RAO-Roo-RHl dobUa se kolo kao na slici 2. 179.h,
odnosno:
dobija se:
lEE
1=-=----
1 4 29,75R4 119R
Napon na krajevima kondenzatoraje:
slika 2.179,h
288
lednosmjerne struje
289
naeleh:.trisan koiicinorn
Q
ProtckJa koiicina
q=
-'.f(ondenzatO,r se
90 r'
__ ob==
119
rasferetio
nnPl?'IOl""','}n,rn U odnosu na njegovG
ot',e!Claa'Ca supra/an, udnasno ad tacke G ka
2. 80. U koiu na slici 2.180 Kada se
Odrediti
slika 180
zatvoren elektricno kolo irna na slici
__________ ___
R5 R4
E2
CQT __
B
slika 2.180.0
Jacina struje u eiektricnom kolu je:
= O,s[A].
na krajevima kondenzatora je:
::::u' =-R f +E =15l
r
V].
TlA 4 2
NaeIektrisanje kondenzatora u stacionamom stanju je:
=4,5 [mC].
Kada se zatvori prekidac P2 elektricno 11.010 ima izgJed prikazan na slici
2.180.h. Naznaceni su smjerovi izabranih konturnih struja, za koie je
moguce napisati slijedeci sistemjednacina:
+
vrUednosti Ll prethodni sistem jednacina doblia se:
+ ::.= 0
Jednosmjerne struje
pa su rjesenja sistemajednacina:
14
III =- [A].
15
B
stika 2.IS0.b
Napon na kondenzatoru je:
a naelektrisanje kondenzatora:
Protekla koliCina naelektrisanja sa smjerom od tacke A ka tacki B je:
2.181.
292
q=Q"- =-3,5 [mC].
Odrediti proteklu kolicim.l naelektrisanja kroz kondenzatore kola
prikazanog na slid 2.181 od trenutka zatvaranja prekidaca P do
uspostavljanja novog stacionamog stanja. Koliki je prirastaj
energije svih kondenzatora? Koliki je rad pretvoren u toplotu?
Poznato je: E1=lOO[V], E2':=200[V], E3'=300[V], C
1
=C
s
=Hj!F],
C2=C4==2[/lF], C3=3[j!FJ.
slika 2.18!
Rjesenje:
Kada je prekidac P otvoren elektricno kolo je prikazano na slici 2.1S1 .a.
E2

,,-0l
C
Dol
E3 R 3 -5 Cs
slika2.1SJ.a
Za odabrani evor
zakonu su:
konture, jedn3.cine po prvom drugom Kirhofovom
evor 3:
kontum I:
Jecinosmjerne struje
293
konlllra II:
cyor 2:
3:

kontura I:
+
nalaze se u istqj grani, pa je protekla kolicina
ista (q3=Q5)' Kako kondenzatori prethodno nisu bili
vrUednosti u sistcm jednacina njihovim
P kolo postaje kao na sliet 2.181.b.
sli/m 2.181.[;
po prvom Kirhofovom zakonu su:
po Kirhofoyom zakonu su:
=0,
EJektrostalicka kola
kontura If:
kontura Ill:
gdje je:
n' -
't<':J -
sistema jednacina
se:
Protekle kolicine
prekldaca su:
kroz kondenzatore nakon
Q2'"
q.." ::.:::
= 34 q4--
-::::-!

",
.+ +. +
-.- -- ,- _ ..------_ ..__ ._--_ ...
"
I
.
Prirastaj elektrostaticke energije iznosi:
Ukupan fad svih generatora u toku prelaznog procesa je:
Ag = E1q! + E
2
q + E
3
Qs =: 2,83 [m]],
gdje je koiicina naelektrisanja protek!a kroz generator elektromotorne sile
E:z:
Na osnovu zakona odrZaoja energijeAg=AJ+L1 We, znaci da ie rad pretvoren l"
toplotu tokom prelaznog procesa: -,,'
2.182.
296
u kolu sa slike 2.182 prebaci iz poloZaja (1) U
(2), kroz kondenzator protekne kolicina naeiektrisanja q, U
naznacenom referentnom smjeru. Odrediti elektromotornu sHu E
struje u svim granama kola i provjeriti teoremu
odrzanJu snage, kada je prekidac u poloZaju (2), u stacionamom
Poznato je: R=2Rs=1O(.Q], E2=2E]::::1[V), Is::::O,5[A],
q=5lnC], C::::4[nF].
t

I----- __ +_J
2R
R E2
slilu.l 2,] 82
Eiektrostaticka kola
______ ELEKTROTEHNIKE Zbirka.:,.:z:::.a:.:;ci:.::a:::.::tl:.:;lka=-_____ _
Rjesenjc:
Kolicina naeJektrisanja koja protekne kroz kondenzator proporcionalna je
promjeni napona izmeau prikljucaka kondenzatora, nastaloj prebacivanjem
prekidaca iz polozaja (1) u polozaj (2),
q=C(U" -U')=:CnU.
Prema principu superpozicije LlU je napon izmedu prikljucaka kondenzatora,
kada u kolu sa slike 2.182 dje1uje sarno naponski generator elektromotorne
sHe E (slika 2. 182.a).
slika 2.182.a
Sa slike 2.182.a
paje:
q c,
E:::: 4nU =: 4-'- = 5 iVJ'.
. C"
Za odredivanje struje u svim granama kola kada je prekidac u poiozllju (2),
potrebno je rijesiti kolo sa slike 2.i82.h.
Jednosmjeme struje
297
n1etode
j-
il
Xm :-::: Is'
si::;tcrna,
4
slika 2. j 82. b
po
i
I'
--
.+
stun:! snaga k(lill
snage.
2.183 kao na slic!
0-
q
c
E5
slika 183

\
q j,
R
-snaga na 11 tr napon kao
.'1iie1: 2, .l83_(.L Ostatak Kola je z",mlj{:::men "T-evefJ.cnOVlIl1 generatOTorn.

OSNOVI ELEKTROTEI-lN1KE Zbirka zadataka
. ------- --I
B
sli/w 2.I83.a
1
ii
g
I.
I
1
___L __
Dakla, ria osnovu gornje jednacine protekla kolicina naelektrisanjaje:
odakle je elektromotoma sila Tevenenovog generatora:
Er = 1
c
R'
Ekvivalentna otpornost Tevenenovog generatora (stika 2.]83.b) je:
gdjc je:
paje:
ET = -100 [vl
300
OSNOVi ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka ______________ _
slika 2./83.0
Sa druge strane, elektromotoma sila Tevenenovog generatora ET je napon na
otvorenim krajevima A i B, kola sa :>like 2.183.c.
Sa slike 2.183.c se vidi cia je:
1z cega je moguce zakljuciti cia je najlakse kolo
cvorova. S obzirom na prethodno odredene potencljele V l I aovolJl10
napisati jos dvije jednacine:
G::] Vi +G
22
V:: +G
23
V) =I
n
,
A
r
f
B
siika 2.183.c
Jednosmjeme struje
]01
2.184.
()Sl\/()VI
:= -t- '-- - 1---
f(J
Odrediti
III
15 kada
slika 2.184
su:
[sJ,
+- +

ka.o
kondcnzator
Eleklroslalicka kola
Stanja II kolu sa slike 2.184 opisana tekstom zadatka prikazana su na slikama
2. 184. a, 2. J 84.h i 2. 184.c, respektivno.
slika 2. J 84.1
slika 2.184. b
slika 2.] 84.c
Na slid 2.184.d i slid 2.184.e Dfikazano ie stan;e sa f'I'I-e ? 18:4 I, ; s{'k
? 184 I' -'" J ,j ,K -. ,. / I e
_. ..C n3 (oD lzvrsene kompenzacije idealnim 'struJ'
generatofom.
j' R3 E3
, --I
--I L / T
E
4
_. __ / I __ _ -----"' __ ____ J
slika2.JS4.d
slika 2.IB4.e
Prema pril1C'pU ..' .. .
. " , .,. ,I. a konstenJem teoreme kompenzaci'c za kol
Sa 511ke 2. J 84. a, doblj3 se: J 0
PI'W'- r-ranF' kada l' 'k I ,. I' ,
.: v "" -: '-' 0 U oJe uJu SVI generatori sem stru'no"
uu,";;,'" , ('"1"""""",1""'" '1 ' J b UulHC Sl.e aatog i aI) struja prve
samo generator struje Is- -
Se:
______ -=O:::.S:...:N:::.O...:V..:.I.::;E:::::::LEKTROTEHNIKE Zbirka _______ - __._-__
Eliminacijom koeficijenta proporcionalnosti, a (prirode provodl1osti), iz
prethodnih jednacina, dohija se:
Napon 113 krajevima kondenzatora pri zatvorenim prekidaCima je:
a elektrostaticka energije kondenzatora:
2.185.
1 OJ r']
We = Z'CU
c
:::: 4911lJ .
U kolu na slid 2.185 poznate so. otpomosti, jacina struje strujnog
generatora II, jacil1a struje I u grani A-B i kapacitivJ10st
kondenzatora. Koristeci Nortonovu teoremu odrediti:
a) e!ektromotornu siJu izvora,
b) snagu koju elektromotoma sib. dajc kolu,
c) naelektrisanje kondenzatora, intcnzitet i smjcr.
A
D
slika 2.185
305
Jednosmjerne struje
I(arakteristike
generatora s.e mClrgu odrediti sa //like 2 ~ 185T{l i
D
J85.L'r
N
-- ----------
generatora dato
se rnoze
kao na
Blektrostaticka kola
Sa siike se vidi da
odakle
b)
T
'"N
P ==- EI ==
elektmmotoma sila E
c) kondenzatora
-R 7,96
od tacke B ka tacki A.
C
I
, I
r-i I
JednOs.mjenle s t r u ~ e
"lika 2.186
2.186.
OSNOVl ELEKTROTEHN1KE Zbirka zadataka
U kolu 113 slid 2.186 pozn3le su vrijcdnosti: 11=O,2[A], J2=O,8[A],
R2=I[kQ], R3=2,5[Q], R4=50[Q], Rs=JO[Q], C1=4[IlF], C2=8[IlFl
01=0,02[S], E3=21Vl Odrediti:
a) vrijednost otpomosti otpornika R tako da se na njemu razvija
maksimalmi snaga,
b) u slucaju pod a) odrediti elektrostati<;ke energije koje
posjeduju kondenzatori C1 i C2 u stacionarnom stanju.
a) Uvoaenjem ekvivalentnoih naponskih generatora kolo se moze
predstaviti leao na slici 2.186.a.
c
siika 2. 186. a
Vrijednosti elektromotornih sila i otpornosti ekvivalentnih naponskih
generatora su:
Vrijednost olpornika otpornosti leada se na njemu razvija maksimalna
snaga, odreduje se sa "like 2. J 86.h kao:
gdjc
308
OSNOVl ELEKTROTEHNfKE Zbirka _____ _
c
slika 2.186.b
b) Aka sc kola na slid 2. 186.a transformise u kolo na slid 2.186.c onda je:
Jacina
E3 R4 _ =
R+R.,
U Kolu
Jednosmjeme struje
[v],
-"-----"-=47,62 fQ],
R =25
slika 2.186.c
309
pa je napOG na kondenzatofll
a rwpon kondenzatoru
1'-
::::: UJ\B
Eiektrostaticka
+
T_
.l -
kondcnzatofa je:
prebaci fZ
koiicina
referentnim smjerom. Odrediti otpornost
i snagu strujnog generatora, u stacionamim stanju.
C::::O,s1 j.lFi, EI==76[V], E]=6[ V j, EG=46[V], Is==20[mAJ,
R4=200[Q].
slika 2"187
Elektrostaticka koia
..?!?irka ;:,aC1QIaI,:a
je odrediti napon
tJ
23
:=4 ] .
teoreme () rnoze se
elektror:.t)otorne sile:
C}vak() rnodifikoVBXlO koio J8 nekOiTo 00.
rnetoda za s!ozenlh eiektricrdh kola.
uzrne kao referentnj .2.

+
sfika 2. 187.a
Iednosmierne struie
3il
FJesenje sistema jednacina su potencijali:
lacine s t r ~ j a u pojedinim dijelovima kola su:
Otpornost otpomika R5.ie:
U
R ::::-2l :::: 100 In l-
I
Z3
L -
Snaga strujnog generatoraje:
sIika 2.188
312--------------------------------------------
2.188.
Rjdelllje:
U elektricnom kolu na slici 2.188, odrediti napone i naeiektrisanja
na svim kondenzatorima. Kondenzator C1 je prethodno bio
naelektrisan kolicinom naeJektrisanja QlO=20[nC]. Ostaii
kondenzatori nisu bili naelektrisani. Poznato je: RI=R2=Rs=2[Q},
R3=R4=3[Q], R6=R7=2,5[Q], E,==21[V], E2=6[V], E3=1O[V],
Is:=2IA], C1=1[nF], C
2
=2[nFJ, C3=C4=4[nFI, Cs=5lnFJ.
Kako kondenzator predstavlja prekid u kolima jedoosmjerne struje u
stacionamom stanju, to se kola sa slike 2.188 moze predstaviti kao kola oa
sliei 2.188. a.
stika 2. J 88. a
Za odabrane smjerove kontumih struja prikazanih na sliei 2.188.ajednacine
metode konturnih struja su:
Jacina struje prve kouture je:
Kroz otpornik otpomosti ne protice stmja tako da nema napona na
njegovim krajevima. Kondenzator C
5
je prikljucen parelelno otporniku
otpornosti R7 paje:
Jednosmjerne struje
kondel1zatoru
kontura
E'LEf{TR{)'{,EJ-flvfl(l? Zbirka
+
n
slika 2. 188.b
i stacionarnih kolicina qQ""".,;."
sa slike
Elektrostllticka kola
OSNOVl ELEKTROTE'HNIKE Zhirka zadataka
kontura II:
Protekia kolicina naelektrisanjaje:
(b =-4,57 LnC], (h
Stacionama kolicina naelektrisal1ia na kondenzatorimaje:
a napon na kondenzatorima je:
20189.
()
-oJ "- TT - '-<'i - '54'2 fV]
\ rj - L "0 - - - .J l '
'-' a--'
'--"1
Odrediti protekle kolicine naelektrisaPJa kroz grane sa
kondenzatorima u elektricnom kolu na slid 2.189, od trenutka
zatvaranja prekidaca P do uspostavljapJa novog stacionarnog
stanja., Odrediti i napone na njihovim krajevima U oba stacionarna
stanja. PozHato je: El'=2S[V], E=2[VJ, El'=5[V], E6=16[V],
R!=8[D.j, Rz=R6=1 [12], R3::=3[Q], R4=R5=2[Q], Is=5[A],
C1=Cz",,2[lJ.F], CF4(lJ.FL C=8[lJ.F].
"Jedn6smjerne struje
315
IS
t
slika 2.189
Rjesenje:
Kada je prekidac P otvoren, elektricno kolo u stacionamom stanju (bez
kondenzatora) je prikazano 11! slici 2.189.a.
IS ~
I---.... D
,
stika 2.189.a
Sistemjednacina napisan po metodi kontumih struja za kolo sa slike 2.189.a
je:
316
EJektrostaticka kola
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadatako
(R2 + R3 + R
4
)I j + R4
I
Il - R3
I
m = E4
R
4
I
J
+(R6 + Rs + R4 )111 + R)1ll = E4 + E6
Uvrstavanjem brojnih vrijednosti dobija se sistem jednacina:
Cija su rjesenja konturm;: struje:
N t
2189 b prH"azano ie kolo sa kondenzatorima u slucaju otvorenog
a S Ie!. . , J
prekidaca P.
IS
i
D
slika 2.J89.b
Napon ua kondenzatoru C je:
U
(I) -U(l) -R (1 -I )-(-E1
J
=8 fv].
c - AB- 3 1Il I ~
317
Jednosmjerne struje
OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka _____ _
Kondenzator C prethodno nije bio naelektrisan, pa protek!a kolicina
naelektrisanja ce biti jednaka stacionarnoj kolicini naelektrisanja u slucaju
otvorenog prekidaca P i iznosi:
S obzirom cia kondenzatori C}, C2 i C
3
prethodno nisu bili naelektrisani
koliCina naeJektrisanja fe, takoder, biti jednaka stacionarnoj kolicini
naelektrisanja. Da oi se odredila protekla kolicina definisane
Sil sijedece jednaeine po prvom i drugom Kirhofovom
evor 0:
kontufa I:
:::: U(J)
BC'
u(l) _
BC
kontura II:

-, -"- + -- U(l)
C C ,- co'
2 3
(I)
u(1) =::
CD
prethodnog
dobija se:
(I) =:: Qi
l
) == 3 U-tcj,
( ') '1) 0
U I = U\ = -=:1.. ::::;
C, flO r

u(l) ::::: U(I) :::: Q
2
:::;; 10 5 LV]
C2 oc " ,
2
318
u(l) :::: U(!) == Q
3
== -4,5 [V].
C3 OD
Na slici 2.189.c prikazano je elektricno kolo u stacionarnom stanju (bez
kondenzatora) kadaje prekidaiS P zatvoren.
Is
t
slika 2.J89.c
Sistem jednaiSina napisan po metodi konturnih struja je:
(R2 + R3 + RJl j + R4I n + R3 I m +OIIV == E4
R4I 1 +(R6 + Rs + R4)In - Rs1m +0I
1V
== E4 + E6
R3I j -R5I n+(Rj +R3 +Rs)Im +RjIJV ==E-E
1
Uvrstavanjem brojnih vrijednosti dobija se sistem jednacina:
Jednosmjerne struje
319
cija deserlja su:
II == 2,388 rAJ,
III == 0,633 [A],
1m = -5,531 [Aj.
Na slid 2.189.d prikazano je kolo sa kondenzatorima u slucaju zatvorenog
prekidaea P.
slika 2. 189.d
Naelektrisanja kojim Sil se kondenzatori naelektrisali u prvom stacionarnom
stanju (prekidac otvoren) predstavlja6e pocetna naelektrisanja kondcnzatora
u slucaju kada je prckidac P zatvoren. Da bi sc odrcdila protckla kolicina
naelektrisanja kroz kondenzatore C!, Cz i C
3
definisane su slijede6e
jednacine po prvom i drugom Kirhofovom zakonu:
evo!' 0:
_q(2) +q(2) +q(2) == 0
-" J 2 3 1
kontura I:
320
kontura II:
+q;2) + +q;2) ==
C
2
C
3
U
(2) -R I -E
- 6 n 6
CD
Rjesavanjem prethodnog sistemajednacina dobija se:
q;Z) == -45,62
=-14,72
q\2) == -30,91 Ij.tC].
Stacionarne kolicine naelektrisanja su:
Q;2) ==Q;l) +q;2)
+q;) ==6,28 file],
== + == -48,91 litc l
Napon na kondenzatorima je:
(2)
U(2) == U(l) == == -21,31 [V],
Cl 30 C
1
Q(2)
U(2) == U(2) == _2_ == 5,25 [V],
C2 oc C
2
-
Q(2)
U(2) == u(Z) == _3 == -12,23 [V].
c} OD C
3
Napon na kOlldellzatoru C u slucaju zatvorenog prekidaca P je:
U
(2) -U(2) =R (I -I )-(-E
1
)=12,67 [V].
c - All 5 !If II
Jednosmjerne struje
321
OSNOVl ELEKTROTEHNIKE Zbirf,u zadataka
Stacionama ko!icina naelektrisanja na konden7..atoru
Q
,(2} -- D(2}" = 10138
C - AS'L- ,
a protekla kolicina naelktrisarJa kroz kOlldenzator C je:
2.190.
2.
n (2) --: Q(2) _
"-A -
Kondenzatori jednakih kapaciteta C cine bateriju U obliku kocke
kao sto je na shci 2.190. Odrediti ekvivalenL.'1u
kapacitivnost kondenzatorske baterije izrneau tacaka A i B.
6,r1
==-1{. ........
"

c
slika 2.190
Cj = i C3=300[pF] bez
i kondenzator kapacitivnosti
prikazani su na slici
elektromotorna sila generatora E=14(V], odrediti
napon na kondenzatora i nae!ektrisanje u stacionamom
stanJu kada 5e prekidac P zatvori.
CI
IhB
\ it
Q20
E1.L J C,
D .>-----1\ C
C3
slika 2.191
RczuUat: DAB =-10 [V], Dsc =O[V], UCD =-3[V],
2.192.
2.193.
Q =-12fnC],QBc=O[nC],QCD=-1,2[nCL
'
Za elektricno kolo prikazano na slici 2.192, poznato je
RJ=R2'=lO[n], R3=Jt.=5[Q], EJ=200[V], E3=lOO[V], C=O,3(/1F).
zatvaranja prekidaca P, kroz granu sa
protekne kolicina q=20[/1C]. Odredlt! jacmu struJc
Is strujnog generatora.
sMa 2.192
kolicinu naelektrisania kroz granu sa
kondenzatorom kapacitivnosti elektricnog kola sa slike 2.193,
od trenutka zatvarania prekidaca P do uspostavljanja
stacionamog stanja. Koliki je prirastaj elektrostaticke energlJe
323
Jednosmjeme siruje
kOlldenzatora? Poznato je: CJ=l [)J,FJ, C
2
=2[)J,Fl, C
3
=3()J,F],
R!=l[Q], R2=2[Q], R3=3[Q], RF4[QJ, E=20[V], Is=l[A].
p
IS
t
slika 2.193
RezuJtat: q' == - [Ile] ,
2.194.
Odrediti napon UAB u elektricllom kolu l1a slici 2.194, ako pocetno
. na C
6
iznosi Q=5()J,C]. Prije
pnklJuclvaflja Izvora ostah kondenzatori nisu bili naelektrisani.
PrekidaCi PI i P2 prebacuju se istovremeno. Poznato je: C
J
=l[I1F),
CF2[)J,F), C3=4[)J,F], C4=3[)J,F], C
s
=6[)J,F], C
6
=5[)J,F], U=6,5[V).
slika 2.194
324 .--------------______ _
._-----
Rezultat: U AB=-3,5 [V]
2.195. U datom elektricnomkolu, slika 2.195, potrebno je odrediti
napone na kondenzatorima prije i poslije zatvaranja prekidaca.
Poznato je: EJ=12[V], E
2
=6[V], E4=3[V], RJ=l[Q), R2=2[Q],
R3=3[Q], C1=l[)J,FJ, C2=2[I1F], C3=3[)J,F], C4=5[I1F],
C5= 17,5 [I1F].
C
slika 2.1S3
C
5
P
D
Rczultut: U lAO = 7,5 [V], U;AO =7,9 [V],
10,1 [V],
:::: -4,1 [V],
2.196.
U zoe:::: 10,5 [V],
U
30B
:::: -4,5 [V],
U
4
:::: 3 [V],
Bn -
, 71 [ ]
U =-- V
4BD 5 '
Odrediti naeiektrisanje na kondenzatoru kapacitivnosti C
6
u
elektricnom kolu na slici 2.196, nakon sto se prekidac prcbaci iz
poloz.aja (1) u poJozaj (2). Poznato je: E
1
=20{V], E
2
=1O[V],
C1=C2=C3=3[I1F], C4=4[I1F], Cs=C
6
=2[I1FJ, Rl=5[Ql, R2=15[Q].
J ednosmjerne struje._
OSNOllJ ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
slilm 2.196
2.197.
C
1
R
L ___ C
2
:
r

D
slika 2.197
EJektrostaticka kola
2.198.
:::: 10 [V],
Q
(Z) := 10 LC]
2PB UA-,
U(2) := 10 [V]
2PB '
Q
(2) =20 LC]
3A13 jj.t,
Q
(2) := 20 ruc]
.4i\B U,
U(2) = 10 [V] .
4AB .
Izracunati kolicinu naelektrisanja koja protekne kroz kondenzator
C, slika 2.198, nakon zatvaranja prekidaca P. Poznato je: E1=5fV],
E
2
=1O[V), E
3
=25[V], C=lO[!1F], R1=20[1], R2=50[1], R3=30[1].
sMa 2.198
Rezl.llitat: q Au :::: -60 [j.!C] .
2.199. loa oba poiozaja prekidaca P u elektricnom kolu prikazanom na
slid 2.199, odrediti napone i naelektrisanja na svim
kondenzarorima. Poznato je: E1=E2=lOO[V), C1=C2=C3=l[nF],
Rl'=Rz=R3=1O[1].
slika 2.199
Re:ndtat: polozaj (1)
2.200.
328
/U;lJ/ = 100 [V],
== 50 [V],
= 0 [V],
polozaj (2)
IU;Z)I == 0 [V J,
== 50 [V],
/U;2)/ = 50 [V],
IQ;IJ/ == 100 [nC],
/ == 50 [nC],
== 0 [C].
/Q;2)1 ==0 [C],
/Qi
2
)/ == 50 [nC],
/Q;2) I == 50 [nC ].
elektricnom kolu na slici 2.200, poznato je:
C5=1 2[1lF], Rl=5[.Q]. Kondenzatori
su stal1ju nenaelektrisani. prekidaca PI
bahstJckl gaivanometar registru!J'e k l'v, 1 k' . '
=1 . Olcmu nae e tnsanJa
ql . Nakon toga, zatvor! se prekidac P
2
i galvanometar
reglstfUje Q2=-0,4[mC]. Odrediti:
a) ekvivalentnu kapacitivnost izmedu tacaka A i B
b) unutrasnju otpomost R generatora sHe E.
slika 2.200
Rezultat: a) C
AB
=15[pF].
b) R=2(Q].
2.201. Svi kondenzatori prikazani na slici 2.201, su prije vezivanja u kolo
bili nenaelektrisani. Izracunati protekle kolicine naelektrisanja
kroz sve kondenzatore od trenutka zatvaranja prekidaca P do
uspostavljanja novog stacionarnog stanja. Poznato je: El=lOO[V],
E
z
=200[V), E3=300[V], C3=3[1JF1
Rezultat:
2.202.
E C5
L-----i
3
1-1 ----II
slilw 2.201
Odrediti napon i naelektrisanje na kondenzatorima sa slike 2.202,
prije i poslije prebacivanja preklopke iz poloZaja (1) u poloZaj (2).
Poznato je: C1=1O[1lF], E=50[V],
R=lO[.Q].
slika 2.202
Jednosmjerne struje
329
OSNOVI ELEKIROTlIHNIKE Zbirka zadataka
polozaj (1)
2.203.
U
(l) -- n
1 -v
u(l) 0::; 50
2
A13
polozaj (2)
U(2) =0 fvl
1 _ J,

= 1 fmC],
Q;1) = 0 [c].
=1
Odrediti napone i naelektrisanja na svim kondenzatorima sa slike
2.203, kada se prekidac P prebaci jz polozaja (1) u poloz<lj (2).
KOl1del1zatori nisu hili naelektrisani. Poznato je:
C1=:Cj=Cs=2[I.1FJ, C2=4[WJ, C
4
=l(W],
slika 2.203

2.204.
=0
=20 =80
=0
:5
==10 =20&tCJ.
=20
=20 =40
==10
=10
U e!ektricnom kohl na slici 2.204, odrediti napone, te protekla i
stacionama na svim kondenzatmima. Konoenzalori
i C4 SIl prethodno bili naelektrisani koliCinama naelektrisanja
i Q4o=2[pQ, respektivno. Ostali kondenzatori Sil hili
nenaeiektrisanL Elektmmotoma sila izvora je: E!=Ez=lO[VJ, a
=14
=6
kondenzatora Ct =Cz=C J=C4= l[J:LFJ.
Q3
CD
= 6
Q
4

CD
= 25 I)J.C],
q}CD =6!!tC],
Jednosmjeme stmje
OSNOVI E'LEKTROTEHN1KE Zbirka zadataka
slika 2.204
332
OSNOVI ELEKTROTEHN!KE Zbirka zadataka
Prilog 1
KOORDINATNI SISTEMI
P.I.I" Pravougli koordinatni sistem
Pravougli iii Dekartov (Rene Descartes, 1596-1650) koordinatni sistem Cine
jedinicni vektori i, j i k prema slid P.] .1.
slika P.I.]
Na slici P.l.] prikazan je pravougli koordinatni sistem, polozaj tacke
jedinicni vektori.
Vektor polozajatacke P sa koordinatama (x,y,z) je
r==xi +YJ+zk,
a zajedinicne vektore i, j i k vrijedi
jj=jk=ki=O,
-...".....,. - ~
ixj =k; jxk == i;
hi == j"
Diferencijalni dementi duzine u smjeru koordinatnih osa su dx, a
element zapremine je dV =dxdydz.
Jednosmjerne struje
333
_____ -"O'-'-S'-'-N __0=----cVl_E __L=EKTROTEHNlKE Zbirka zad __a::..ta::..k __ a ~ __ _
ledinicni vektori ii
f
, au i k koji cine
prikazani su na slid PJ2 .
.
/
" ~ '
x
I
slika P.1.2
Na slid PJ2 prikazanje cilindricni koordinatni
jedinicni vektori.
2a jedinicne vektore vrijedi slUedece:
- -
a
r
:::: cosed + sinaj,
au :::: -sinai + CGsa} ,
i ::::cosaa
f
sinaa
u
'
j :::: sinaa
r
+ cosaa
a

koordinatni sistem
poloz.aj tacke i
Jedinicni vektori a
r
, a", i Ie zadovoljavaju slijedece reiacije
ii
f
af< ::::::if< . k:::: k 11, :::: 0,
arxu" == k;uo:xk :::: a
r
;
Diferencijalni elementi duzine u smjeru koordinatnih osa su dr, fda i dz, a
eiementzapremine je dV= rdrdadz.
Koordinatni sistemi
~ ~ ~ ' - ' - - - - - - - - - - - - - - - - -
l'.1.3. Sfcrni koordi.natni SHStCIll]
Sferni koordinatni sistem cine jedinicni vektori a
f
, a
o
j au' Na slici PJ3
je sferni koordinatni sistem polozaj tacice ijedinicni vektori.
siika P.J.3
Odn05i izmedu jedinicnih vektora pravouglog
sistema su:
= sinBcosaT + sinBsina] + eGsElk ,
a
o
= cos8cosaI + cosElsin(x,J- sin8k,
a". :::: -sinai + cosaj ,
T =: sinElcosaa f + cos8cosaa e - sinaa u '
} :::: sin8sinaa
r
+ cosOsinaa
o
+ cosaa
a
,
l ~ :::: (;OsSaI' - sin8a
o
'
sfemog koordinatnog
ledinicni vektori a
r
, a
o
i a", zadovoljavaju slijedece reiacije
Difcrencijalni elementi duzine 11 smjeru koordinatnih osa su dr, fdEl
GiI:nCIU\.)(.. a element dV:o::: ,2sin8drd9da.
Jednosmjerne slruje
OSNOV! ELEKTROTEfINIKE Zbirka zadataka
Prilog 2
Maiematicke fonmde
/(ompleksni brojevi
h = j..r;;,
2 ., . 4 J
J =-1, F=-J, J
4k+! . 4k+2 1 4k!-3 . 4k
J =J,J =-,J =-j,j =+1, (k=0,1,2, ... );
(a+jb)(c+jd)=(ac)+j(bd);
(a+jb)+(a-jb)=2a;
(a+jb)( c+jd)=( ac-bd)+j(ad+bc);
(a+jb )(a-jb )=a
2
+b
2
;
(
'b) 1" ac + bd be - ad
3+J" :\c+Jd)= 0 " + l---
+d
2
'
Moivreov obrazac
(cos<p jsimp )"=cosn<p jsinn<p;
I . . <p + 2kn .. (D + 2kn
'\ cos<p ]Sm<p == COS + JSln -'----, (k=O, 1, ... , a-I);
n n
Svojstva
Definicija funkcija (a, b katete pravouglog trougla, c hipotenuza, a i f3 I.lglovi
nasuprot a i b, slika P.2.J):
. a f!
Slll(J. :::: ::: ('osp
e
b . :fJ
casa =-= Sin
C
sfika P.2.1
a
tgo. = -;-" = ctgfJ
b
b
ctga = - = tgfJ
a
_______ _
Matematicke fonnule
Osnovni odno::;i:
sin\x+ cos
2
a = 1
sina
tga=--
cos a
cosa
ctga=-. -
sma
tgactga == 1
ZnacifunkcUe po kvadrantima:
Kvadrant sina
I +
II +
III -
IV -
Vrijednosti funkcUa nekih uglova:
funkeija
0 nl6 nl4
sina 1
.J2
0
-
-
2
2
cosa
J3 .J2
1
- -
2 2
tga
J3
1 0
-
3
ctga
too
J3
1
FunkcUe zbira i razlike
cosa
+
-
-
+
nl3 nl2
J3
- 1
2
1
-
0
2
J3
too
J3
0
-
3
sin ( a B) = sina cosB cosa . sinB
cos(aB)= casa cosB + sina sinB
(
A) tgatgB
to a jJ = ---"'---':::':"'-
o l+tga.tgB
(
n) ctga,ctgB+l
ctg a p = ---"'----'"-'---
ctgactgB
Jednosmjerne struje
!.K
a
+
-
+
-
n
0
-1
0
too
ctga
+
-
+
-
3n12 2n
-1 0
0 1
too 0
0 too
337
OSNOVi ELEKTROTEHNIKE
sin2a ::::
sino. =
J -cosa=:
,a
.Yln- ==
2
a
cos-- :::::
-t-
.1'''''\,<,'1'' poluugla
a
2 2
a
2
2
2
-coso.
2
COSfX
2
-coset
2
Matematicke formule
OSNOVl ELEKTROTEHNlKE Zbirka zadataka
Ct+13
sinfY. - = 2cos
2
a+8 a-13
cosr!' + = 2cos --'-cos ---
2 2
a+ "a-13
coso. - cosl3 = --2sin sm--
2 2
1 l / \ (D \1
--!N,,,la-RI-cns a+-u
i' -- I") L"-"U;.') \ ~ . . . J ' . / J \" j;.tJ
L.,
111 sina n . cosu =
Praviio 0 sinusinlC!
a : b : c = sina : sinf3 : siny
Pravi10 0 kosinusima
a
2
= b
2
+- c
2
- 2bc" cosa
b
2
::::a
2
+c:2 -2accosB
+ b
2
- 2ab" coS'{
b
2
+c
2
_a
2
cosu = ------
2bc
cosy:::: --2-u-b-
n:(U'I<Cl'-"<lic pravca
y=kx+n
Jeonosmjeme struje
/ "
. I , ,n \
. slnl a::t arctg- i
\ ill )
I
I
I
gdje jc:
k == tga .. koeficijent pravca (tangens ugJa koga pravac zaklapa sa
pozitivnim dijelom x-ose)
n - odsjecak na osi y
JednaCina pravca krozjednu tacku (Xl, VI):
y - y :::: a(x - x )
J I,
JednaCina pravca kroz dvije tacku (XI, YI) i (X2, Y2);
Kruznica
jednaCina kruinice:
2 2 2
X + y == r
OptajednaCina kruinice:
Infinitezimalni meun
Derivacije jednostavnih funkcija
vex)
v'(x)
vex) y'(x)
1
x" ax
a
-
I
aresinx

1
a
1 "---
---
X
a
Xa+i arccosx

1
1
-r;.
2JX
arctgx ---
1 + x
2
1
1
1
_.
--
X
2 arcctgx ----
X
1+ x
2
3400--------------------------------------__ __
Matematicke formule
vex)
-'
y'(x) vex) y'(x)
1 2
- -
secx
sinxsec
2
x
2
X3
x
eX eX cscx
2
- cosxcsc x
aX
aXlna slrx chx
1
inlxl
-
clrx shx
x
lagae
1 2
log" x
--
tlrx
-2-= I-th x I
x eh x
1 ?
sinx cosx ctlrgx
--2- = l-ctlr-x
sh x
1
casx - sin x arshx
.Jx +1
1 1
tgx
-.--2- = 1 + tg
2
x
arehx

cos x
1
-1-ctg
2
x
1
ctgx
----
arthx 2
1- )( sm x
Derivacija zbira i razlike
y == u(x) vex) z(x) =? y'= u'v'z'
Derivac!ia proizvoda i kolicnika
y = u(x) vex) =? y'= u' v + uv'
u(X) ,u' y - UY'
y=--=?y=
vex) y2
Derivacija sloiene funkcije
Akoje
y=f(u) i u=g(x)
tadaje
I du
y== 0-
du dx
iii
Jednosmjerne struje
___ OSNOVI ELEKTROTEHNIKE Zbirka zadataka
Jntegraini racun
ax
;
J
f dx x
J = arcsin - ; a 0
A 2 a
1
sinaxdx ::.:; -' ._.- cosx
a
si'n2ax
4a
1
:=;
na
f
ax
-=lnlxl
, x
sinxdx = -casx
== -ctgx
1 x
==-arctg-
a a
= lnlx -I- f;,.-2-+ al
+a
r " ,
.J chxflX :=: snx
r 1 1 >
I cosaxax :::-= -" ,.\'U2X
" a
x sin2ax.
::c:: -" +
a 4a
1 _ n--I
::-.: --Slnaxcos ax +
na
Matematicke formule

fy
.110
E
Zr,
Hll
GEl
It
KK
AA
M!!
Nv

00
Dr.:
Pp
La
T'l:
Yy
<p$
Xx
' \If
Q((}
OSNOVI ELEKTROTEHNJKE Zbirka zadataka

Prilog 3
a alfa
b beta
ggama
d delta
e epsilon
z zeta
e eta
t teta
j jota
kkapa
I lambda
mUll
om
x ksi
o omikron
p pi
rro
s sigma
t tau
y ipsilon
ffl
h hi
ps psi
o omega
lednosmjerne struje
I
OSNOVI ELEKTROTEflNIKE Zbirka zadataka
Prilog 4
Dedmaine mjeme jedinice i sistemi
Decimalne mjeme jediniee i sislemi su decimalni dijeiovi i dekadski
umnosci mjemih jedinica, a obrazuju se od mjernih jedinica SI sistema i
sljedecih sedam mjernih jedinica van SI sistema: litar, teks, bar, val', vatcas,
elektronvolt i voltamper, a Cijaje upotreba zakonom dozvoljella.
Decimalne mjerne jediniee se dobijaju mnozenjem mjerne jediniee
odgovarajuCim ciniocem iz tabliee PA.!.
Nazi vi i oznake deeimalnih mjernih jediniea dobijaju se od S1 jediniea
stavljanjem naziva i cinioca ispred naziva iii oznake mjeme jedinice j pi811 se
malim slovima zajedno.
Primjer: mm - milimetar, dag - dekagram, dalm - dekulumen itd.
Decimalne l-njerne jedinice se primjenjlUu za prikazivanje raznih brojcanih
podataka u praksi gdje osnovne iIi izvedbene jedinice ne bi bile dovoljno
razumljive u pregledne.
Npr.: O,00723[m]=7,23'1O-
3
LmJ=7,23[mm]
Tabela Cinilaca decimaJnih mjemih jedinica
Tablica PA.l
Cinioci decimalnih mlernihledinica za
decimalne dijelove mjernih .ledinica
dekadske umnoske miemih iedinica
Nazi v
Oznaka Vrijednost Naziv
Oznaka Vlijednost
dee!
d
10.
1
deka cia 10'
centi
e 10'-
hekto h 10"
miE
m
1O.
j
kilo k
]03
mikro
J1
10-
0
mega M 10
6
nann n 10'
giga
G
lOy
piko
..Q
10- -
tera
T 101-
femto
f
10-
1
)
peta
10
15
..
P ,
ato
a

eksa E
I

j zepto
z

zeta Z 10
21
joho
y 1O-
L4
jota Y
[024
(yoero)
(Yotta)
,.j}:....
,6 , 10 0,000001
10 =1000000
344
Decimalne mjerne jedinice i sistemi
Prilog 5
Tablice specificnih otporllosti
Tablica P.S.l
Orijeutacioue vrijednosti specificne otPOlrllOSti za lIekc matcJrijaie
na 20" [C]
Materijal .R[Qm] Materijal p[QmJ
Alkohol 1,7 . 10
3
Rij eena voda (Sf. VI.) 50
Destilovana voda 10
4
_ 10
6
Zemlja suha 10'
Morska vod" 0,25 Zemlja vlazna 10
L
Tabl1ca P.S.2
Orijentadone minimalne vri.ierinosti slledficuc otpoJrl.lOsti p i povrsinsice
spccificne otpomosti ps za neke dicieictrike
ps[Qm]
Dielektrik Eri relativnoj v]aznosti pri relativnoj vlaznosti
0% 70% 30% 90%
Bakelit
lOlL
10
12
1011 LOX
Cilibar 10
1011
10'"
1013
Drvo
1011 lOb 10
1
)
10
5
Ebonit
IOU WI: lOlL
10
1
Fibra
lOlL
10
6
lO" 10'
Kvarc 10
7
10 10' 10
5
Liskun
lOlL
LO 10 10
Mramor
1010
10" lOW 10
5
Parafin 10
7
10
7
10
14
lOU
Polivinilhlorid meki
lOY lOY
10
10)
Polivinilhlorid tvrdi
lOll 1011 lOy
10
6

lO'L
10
7
10'1 10"
lOlL
-.
1011
10
5
Staklo LO
I
"
Selak JO
U
10
12
lO'L 10"
Transformatorsko ulje 10 10
1
Jednosmjerne struje
..
OSNOVl- ELEKTROTEHNfKE Zbirka zadataka
Tablica P_5.3
I -no[Qm}r, a[lt1Cl I /3[lrC
2
] "([IrC
3
] I' Opseg temperatura 1
I Metal I (x 10-
8
) (x 10-
3
) I (x 10-
6
) (x 10-
9
) za koji vazi formula i
t
' I
Aluminijum I 2,62 4,46 1,8 I 0,0 -80 do +400 I
r Bakar I 1,588 4,27 I 0,0 O,O! -80 do +400 j
1_ Cink I 5,64 3,468' U 6 0,0 I -80 do +400
: 19,8 I 3,955 2,65 0,0 I -80 do + 32Q
I Platma I 9,83 ! 3,981 -0,585 0,0 -30 do + 1100
____ __ __ __ ! ___ __ ___
I Ziva ! 94,07 I 0,91 I 0,811 I 0,0 -30 do +300 j
Legura
Hromnikal (60% Ni, 12% Cr, 28% Fe)
Konstantan (60% Cu, 40% Ni)
Manganin (84% Cu, 12% Mn, 4% Ni)
TablicaPS4
!1eke legmre.
izmedu -50
o
rQ i +9000rq, lll.
I Po [um} ! a [Irq
i 137-10-;; 0,0000002
.
49-10-
0
+0,00001
42-10-
0
i O,OOO()2
i
,
!
I
!
I
Mesing (60% Cu, 40% Zn) 7,5-10-
3
0,0016
Nihwm (80% Ni, 20% Cr)
0,0004
Nikelin (55% Cu, 25% Ni, 20% Zn) 45-10-
8
0,0003
i
! Reot3n (53% Cu, 25% Ni, 17% Zn, 5% Fe) 52,5-Hr" 0,0004 !
346
Tablice specificnih otpornosti
OZNAKE KORISTENIH VELICINA I NJffiOVE JEDINICE
oznaka
a
b
c
d
dg
dm
dl
dt
dx
dA
dS
dV
e
h
m
lTIc
n
q
x
a
j
k
1'11_
n
lli
nIl
f1mks
I1mp(
V
A
Ag
A
13
c
c
jedinica
[ml
[m]
fm]
[m]
[m]
[m]
[m]
[5]
[m)
IJ]
[nl)
[m
3
]
[C]
[m]
[kg]
[kg]
[elm]
lml
Is]
1m]
Iml51
[Jl
IJI
[Jl
IF]
Jcdnosmierne struie
nazlv
rastojanje
rastojanje
rastojanje
rastojanje
precnik grijaca
precnik mesinganog provodnika
elementarna duzina
elementarni vremenski period
diferencijalni element duzine u smijeru x-ose
elementarni rad
eJementama povrsina
elementarna zapremina
naelektrisanje elektrona
visina
masa naelckttisane cestice
masa eiektrona
broj elektrona
protekla koiicina naelektrisanja kraz kondenzator
rastojanje
vrijeme
udaljenost dllZ x-ose
ubrzanje naclektrisane cestice
grana elektricnog kola
grana elektricnog kola
duzina
broj grana
broj cvorova
broj jednacina po prvom Kirhofovom zakonu
broj jednacina po drugom Kirhofovom zakonu
br;j jednacina po metodi konturnih struja
jednacina po meiodi potencijaia cvorova
srednja brzina naelektrisane cestice
rad
fad generatora
fad pretvore:n u toplotu
tacka
tacka
tacka
kapaciti vnost
---------------,347
D
E
E
E
Ee
B-r
F
G
Gc
ON
H
r
In
Imax
Ip
IA
T
'N
Is
J
J
g
1m
M
N
N'
,P
p
p
i)1
.( {{max
(1
J(kond
Zbirka zadataka iz OO'110Va elektrotelulike
[Vim]
[VI
[VI
[V]
IS]
lSI
rAI
!AI
lAI
JA]
lAI
IA)
JA)
rAlnll
fAlm
2
]
IAlrr?]
Izavl
I e!cktron/m" J
I
J
[WJ
LWj
[WI
tack a
tacka
jacina clektricnog polja
elektromotoma sila
elektromotorna sila ekvivalentnog generatora
siJa Tevenenovog generatora
tacka
tacka
provodnost ekvivalentnog generatora
clektncna p" d N
v lOVO nost ortonovog generatora
lacka
stalna jednosmjerna stru;a
" . J
nOITlmalna vrijednost struje
maksimalna vrijednost stl:uje
struj<t kroz potrosac
struje kroz amperrnctar
struja Nortouovog gcneratora
slruja strujnog gcncratora
intenzitet vcktora gustine struie
. J
gustmii struje 1I grijacu
guvstina strujc u mesinganol1l provodniku
tack;:
broj
za?,reminska gustina pokretljivih
tacKa

snaga
snaga
gcncratora
snaga
generatora
snaga na otporniku otpornosti
si
s
S
T
D
Umax
U
AD
Dc
U
v
V
V
W
We
We:
dS
dl
J
k
V
E
J
ex,
ex,
p
p
y
8
EO

[1]
[n]
[1]
[n]
[Q]
[1]
[1]
(V]
rVj
IV]
IV]
lm}j
[VI
[f)
[J]
IJI
[m/s]
[Vim]
lTl
[rad]
[l/0e]
[rad]
IlIoC
2
J
[lIC
3
]
[m]
fF/mJ
[F/m)
lm]
Jednosmjerne struje
elektricna otpomost voda
elcktricna otpornost provodnika
elektricna otpornost potrosaca
elektricna otpornost na temperaturi 8
unutrasnja otpornost realnog strujnog generatora
unutrasnja otpornost Nortonovog generatora
unutrasnja otpornost Tevenenovog generatora
generatora
povrsina
tacka
napon
maksimalna vrijednost napona
napon izme(iu tacaka A i B
napon na krajevima (prikljuccima) kondenzatora
napon na krajevima voltmetra (napon voltmetra)
zapremina

energija
elektrostaticka cnergija
elektrostaticka energija kondenzatora
vektor povrsine
vektor duline
jedinicni vektor dllz x-ose
jedinicni vektor duz y-ose
jedinicni vektor dllz z-ose
vektor srednje brzine naelektrisane cestice
vektor jacinc elektricnog polja
vektor magnetne
ugao
temperaturni koeficijent
ugao
temperatumi koeficijent
temperaturni koeficijent
sirina (rastojanjc)
dielcktricna konstanta vakuuma
dielektricna konslanta sredine
relativna dielektricna konstanta
srednja duzina slobodnog puta
stepen korisnog dejstva
P
Pg
Pm
PCu
Po
IT
e
0,
T
tiWc
L".8
Zbirka zadataka iz OS/lova elektrotehllike
U2mJ
rQml
[QmJ
!kg/dml]
[Qmj
[Sm]
lOCI
!0C]
[sl
specificna otpornost materijaia
specificna otpornost grijaca
spccificna otpornost rnesinga
specificna gustina bakra
speci fiena otpornost materijala na temperaturi 8
specificna provodnost materija!a
temperatura
radna temperatura
srednji vremenski interval izmedu dva sudara
prirastaj elcktrostaticke energije
promjena temperature
()l,nakc
OSNOVl ELEKTROTEHNIJ(E Zbirka zadataka
LITERATURA
1. V. Bego: lVljerenja u elektroiehnici, OS1110 dopunjeno izdanje, Tehnicka
knjiga Zagreb, 1990.
2. R. L. Boylestad: Introductory circuit analysis, 7th Edition, Prentice Hall,
Inc.1997.
3. T. Bosanac: Teoretska elektrotehnika J, Tehnicka knjiga, Zagreb, 1973.
4. P. Bastian, S. Riener, G. Springer: Methodische Lbsung ZUln
Rechenbuch Elektrotechnik, Salzburg 1992.
5.
'7
I.
8.
S. Berberovic: Teorijska elektrotehnika - Odabrani primjeri, Graphis,
Zagreb 1998.
II. Bozilovic, Z. Spasojevic, G. BoziJovi6: Zbirka zadataka iz osnova
elektrotehnike (Elektrostatika, Stalne jednosmerne struje), peto izdanje,
),Jallcna knjiga, Bf;ograd, 1989.
II. Bozilovic, Z. Spasqjevic, G. Bozilovic: Zbirka zadataka iz osnova
efeklrotehnike (Eleklromagnetizam, Naizmenicne struje) , peto izdanje,
Naucna knjiga, Beograd, 1989.
D. K. Cheng: Field and Wave Electromagnetics, Addison - Wesley
Publishing Company. Inc, New York, 1989.
9. G. Fundel, H. Huber: Recheri'JUch Elektrotechnik, Salzburg 1989.
10. C. Fraser, J. Milne: Integrated Electrical and Electronic Engineering for
Mechanical Engineers, McGraw - l-Iil! Book Company, 1994.
! L Hot: Osnovi elektrotehnike - Knjiga prV(l, SvjeLlost, Sarajevo, 1996.
. 1.
"
L-. E. Hot: Osnovi elektrotehnike -. J(njiga druga, Svjctlost, Sarajevo, 1996 .
E. Hot, L Kapclanovit: Osnovi elektrotehnike - Knjiga treca, Elila,
Sarajevo, 1997.
j 4. Haznadar, Z. Stii1: Elektromagnetizmn I, Federalno ministarstvo
obrazovanja, nauke, kulture i sporta, Sarajevo, 1998.
is. Z. Haznadar, Z. Stih: Elektromagnetizam 2, Fcderalno ministarstvo
obrazovanja, nauke, kulture j sporta, Sarajevo, 1998.
16. Z. Haznadar: Teoretska elekirotehnika, Elektrotehnicki fakultet Zagreb,
1986.
17. Z. Haznadar: Osnovi elektrotehnike, prcdavanja, Fakultct elektrotehnike
i racunarstv3 Sveucilista II Zagrebu
18. L Kapetanovic, V. Madzarevic, N. Sarajlic, T. Zuber: Osnovi
elektrotehnike, drugo dopunjeno izdanje, Fakultet elektmtchnike i
masinstva, Tuzia, 1995.
19. L Kapetanovic: Osnovi elektrotehnike, predavanja, Fakuitet
elektrotehnike i masinstva UniverziLeta li Tuzli
20. 1. Kapetanovic, V. Madlarcvic, J. Smajic: Prirucnik: Tzabrana pog/avlja
analize u teoriji eleklromagnei71ih polja, Faknllet
ciektro,ehnikc i Tlu.la, i 999.
35/
------------------
21. S. J. Kowalski: An Introduction to Electrotechnology, Robert
Cunningham and Sons LTD, Alva, Scotland, 1960.
22. B. Popovic, Elektromagnetika, cetvrto izdanje, Graaevinska knjiga,
Beograd, 1990.
23. B. Popovic: Osnovi elektrotehnike 1, cetvrto izdanje, Gradevinska
knjiga, Beograd, 1982.
24. B. Popovic: Osnovi elektrotehnike 2, drugo izdanje, Graaevinska knjiga,
Beograd, 1981.
25. B. Popovic: Osnovi elektrotehnike 3, sesto izdanje, Gradevinska knjiga,
Beograd, 1991.
26. V. Pinter: Osnove elektrotehnike, knjiga prva, sedmo izdanje, Tehnicka
knjiga, Zagreb, 1989.
27. N. Pekaric-Nad, V. Bajovic: Zbirka relet/ih ispitnih zadataka iz. osnova
elektrotehnike, trece izdanje, Gradevinska knjiga, Beograd, 1990.
28. E. M. Purcel: Electricity and Magnetism. 2
nd
edition, Berkeley Physics
Course - Volume 2, McGraw-HiH, Inc., 1985.
29. L. Ride, B. Westergren: Mathematics Handbook, Lund, 1998.
30. N. Sarajlic, T. KOl1jic: Osnovi elektrotehnike,auditorne vjeibe, Faku!tet
elektrotehnike i masinstva Univerziteta u Tuzli
31. J. Surutka: Osnovi elektrotehnike, Elektrostatika i stalne jedflOSl'l1jeme
. struje, peto izdanje, Naucna knjiga Beograd, 1989.
32. J. Surutka: Osnovi elektrotehnike, ill dio,Eelektromagnetizam, osmo
izdanjc, Nallcna knjiga, Beograd, 1989.
33. E. Senovi6, M. Tka!ic, I. Feija: Osnove eleldrotehnike 0 Zbirka zadataka.
prvi dio, peto izdanje, Skolska knjiga, Zagreb, 1992.
34. Tehnicka enciklopedija, Izdanje naklada Jugoslavenskog
!eksikografskog zavoda, Zagreb, 1979.
35. Microsoft, Encarta'97
Literalura

Osnovi Elektrotehnike Zbirka Zadataka Jednosm. Struje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osnovi Elektrotehnike Zbirka Zadataka Jednosm. Struje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

dr.sci.

You might also like