Kitap 8

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU
T.C. Bayndrlk ve skn Bakanl
KENTLEME RASI 2009 BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU
8
ANKARA - Nisan 2009
SEKRETERYA BLGLER Adres : Bayndrlk ve skn Bakanl Strateji Gelitirme Bakanl Kentleme ras Genel Sekreterlii Vekletler Cad. No : 1 Bakanlklar / ANKARA Telefon : (312) 410 14 40 410 11 41 - 410 11 42 Faks : (312) 410 11 40 E-posta : sura@bayindirlik.gov.tr ra Genel Sekreterlii adna iletiim ve koordinasyon: Emrah SYLEMEZ Telefon : (312) 410 26 45
Her trl kullanm hakk Bayndrlk ve skn Bakanlna aittir. Kaynak gsterilmeden kullanlamaz.
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU Blgesel Eitsizlik, Yerel Kalknma ve Rekabet Edebilir Kentler Komisyonu tarafndan hazrlanm olan rapor ve ekleri komisyonda grlm ve kabul edilmitir. Komisyon ye listesi
BAKAN BAKAN YRD. BAKAN YRD. RAPORTR RAPORTR RAPORTR YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE PROF.DR. YRD.DO.DR. YRD.DO.DR. YRD.DO.DR. EHR PLANCISI YRD.DO.DR. BAKAN VEKL PROF.DR. YRD.DO.DR. YRD.DO.DR. BLM SORUMLUSU DREKTR UZMAN YRD.DO.DR. EHR PLANCISI Y. EVRE MHENDS KURUL YES PLANLAMA UZMAN YARDIMCISI GENEL SEKRETER DO.DR. YRD.DO.DR. UBE MDR Y. MMAR YRD.DO.DR. Y. EHR PLANCISI HARTA MHENDS UZMAN AYDA ERAYDIN DEM VAROL LEVENT ZAYDIN HATCE KARAAY AKMAK ZLEM ASLAN TANYEL ZEL ECERAL AKIN KAZANOLU AYE NUR KTEN BLGE ARMATLI KROLU BURAK BEYHAN CEREN AYDIN EMN DEDEOLU ERDEM KAZAZ ERKAN POLAT ESRA OUZ FATMA BETL BAYGVEN SMAL HAKKI KARAKELLE MUHAMMED HARTAV MUSTAFA ALPER NADR CAL OUZ ZBEK RAHM KSE SEDEF GNEN SBEL ECEM KILI TURGAY ALBAYRAK ZAFER POYRAZ ZEYNEP ZLER ORTA DOU TEKNK NVERSTES GAZ NVERSTES MMAR SNAN NVERSTES HACETTEPE NVERSTES BAYINDIRLIK VE SKAN BAKANLII TEKNK ARATIRMA VE UYGULAMA GENEL MDRL GAZ NVERSTES ZMR TCARET ODASI YILDIZ TEKNK NVERSTES GAZ NVERSTES MERSN NVERSTES TRK SANAYC VE ADAMLARI DERNE TEPAV (TRKYE EKONOM POLTKALARI ARATIRMA VAKFI) BABAKANLIK DPT BLGESEL GELME VE YAPISAL UYUM GENEL MDRL SLEYMAN DEMREL NVERSTES SANAY VE TCARET BAKANLII KK SANATLAR VE SANAY BLGELER VE STELER GENEL MDRL BABAKANLIK TRKYE STATSTK KURUMU BAKANLII REKABET KURUMU BABAKANLIK DPT BLGESEL GELME VE YAPISAL UYUM GENEL MDRL YASED - ULUSLARARASI YATIRIMCILAR DERNE ORTADOU TEKNK NVERSTES SELUK NVERSTES LER BAKANLII MAHALL DARELER GENEL MDRL BAYINDIRLIK VE SKAN BAKANLII LLER BANKASI GENEL MDRL DOKUZ EYLL NVERSTES BAYINDIRLIK VE SKAN BAKANLII TEKNK ARATIRMA VE UYGULAMA GENEL MDRL BEYPAZARI BELEDYES KTSAD KALKINMA VAKFI
NDEKLER I . GR II. MEVCUT DURUMUN DEERLENDRLMES Blgesel Eitsizlik Kapsamnda Komisyonca Yaplan Saptamalar Son Dnemde Ortaya kan Frsatlar ve Olanaklar Bilgi Altyapsnn Gelitirilmesine Ynelik almalar Tevik Mevzuatnda ngrlen Deiiklikler AB fonlar ve ABye Uyum Sreci Kurumlama Konusunda Artan abalar: Kalknma Ajanslar III. SORUN ALANLARI, STRATEJ VE EYLEM SEENEKLER TABLOLARI VE Z RAPORLARI Sorunlar Sorun Alanlar Listesi Stratejiler Stratejiler Listesi Eylemler ve Gstergeler Eylem ve Gsterge Listesi IV. BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU ALIMASININ GENEL DEERLENDRMES ktisadi ve Sosyal Kalknma in Temel Politika nerileri ve Stratejiler Tarmsal ve Krsal Kalknma Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Sanayi Kalknma Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Srdrlebilir Rekabet Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Srdrlebilir stihdam Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Sosyal Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Blgelerin/Yerelin Kalknmas ve Rekabet Gc Kazanmas in Blgelerin Yaplarnn Glendirilmesine Ynelik Ana Yaklam, Politika ve Stratejiler evre Deerlerinin Korunmas Teknik Altyapnn Gelitirilmesi Bilgi ve Teknoloji retimi Yaam Kalitesinin Gelitirilmesi Yerel ve zgn Kimliklerin Deerlendirilmesi Yerele zgn Mimari zelliklerin Korunmas Bilgi Altyapsnn Gelitirilmesi Blge Dzeyindeki Kurumsal Yapnn ve Karar Srelerinin Dzenlenmesi SONU RAPOR ZET SORUN STRATEJ EYLEM TABLOSU KAYNAKLAR
5 6 8 20 20 20 21 21
22 26 27 37 39 61
66 66 66 67 67 67 68 69 70 70 70 71 71 72 72 77 78 80 92 5
I. GR Komisyonun Ama ve Hedefi 8. Komisyon, Trkiyede sregelen blgesel eitsizlik konusunun stesinden gelebilmek iin yerel kalknmann nasl gerekletirilebileceini tartmay ve neriler gelitirmeyi amalamaktadr. Komisyonun Genel erevesi ve Konuyu Ele Al Biimi Komisyonun ana konusunu blgesel gelime politikalar, stratejileri ve uygulama aralar oluturmaktadr. Bu kapsamda blgesel eitsizliklerin nedenlerinin tartlmas yaplm, mevcut politika, karar verme sreleri ve kurumsallamadaki eksiklikler belirlenmi ve blgesel/yerel kalknmay salayacak politikalar, stratejiler ve eylemler tanmlanmtr. Komisyonumuz blgesel eitsizliklerin giderilmesi ve az gelimi blgelerin hzla kalknmalarnn gerekletirilebilmesi iin; Az gelimi blgelerin mevcut potansiyel ve kapasitelerini destekleyecek politikalarn oluturulmas, Tm blgelerin ekicilikleri artracak zelliklerinin belirlenmesi ve bu blgelerin ekiciliklerinin artrlmasna ynelik politikalarn saptanmas, Blgelerin kapasitelerinin gelitirilmesinde darboaz oluturan konularn stesinden gelinmesine ynelik nlemlerin tanmlanmas, Blgesel gelimeye ynelik kurumsal yapnn, karar verme srelerinin ve bu dzlemdeki planlama almalarnn konumlanmas ve ieriinin gelitirilmesi konularnda ncelikle mevcut durumu deerlendirmi, mevcut durumu deitirmek iin stratejiler gelitirmi, uygulanmas gereken eylemleri belirlemitir. Komisyon almalar alt komisyon eklinde rgtlenerek srdrlm ve yaplan almalar mevcut durum, sorunlar ve neriler balklar altnda zetlenmitir.
II.MEVCUT DURUMUN DEERLENDRLMES Blgesel eitsizlikler Trkiyenin en nemli sorunlarndan biri olup, bu sorun hem gelecekteki iktisadi gelime iin bir darboaz oluturmakta, hem de sosyal sorunlara kaynaklk etmektedir. llerin ve Blgelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas (DPT, 2003) Trkiyedeki iller ve bunlarn oluturduu blgeler arasnda ok nemli gelimilik farklar bulunduunu gstermektedir. Blgesel eitsizliklerin olumasna yol aan sosyal ve ekonomik yapsal gstergeler, iller arasndaki kalknma asndan nemli olan kapasitelerin de ok farkl olduunu ortaya koymaktadr. DPTnin 2003 ylndaki almasnda; lke, blge, il ve ileler aras sosyo-ekonomik gelimilik seviyeleri, iller arasndaki farkllklar oluturan ve birbirleriyle etkileim iindeki 58 sosyo-ekonomik gsterge temel bileenler analizi (principal components analysis) teknii kullanlarak deerlendirilmi ve Trkiyedeki tm iller 5 grup altnda toplanmtr (Harita 1, Tablo 1). Harita1: Sosyo-ekonomik gelimilik dzeyine gre iller
Tablo 1: Kademeli il gruplar itibariyle sosyo-ekonomik gstergeler

1.GSYH 1.Grup 2. Grup 3. Grup 4. Grup 5. Grup Trkiye 45,9 26,9 14,4 8,7 3,9 100 2.TARR 12,1 35,1 25,2 17,7 9,7 100 3.SSANAY 25,4 12,5 8,1 5,3 2,5 13,3 4.STCAR 15,7 10,2 6,4 5,1 3,9 9,6 5.SZRA 18,1 51,5 62,8 68,5 69,3 48,3 6.SCRE 69 41,3 30,5 26,3 26,6 43,5 7.ORTHA 3,82 4,09 4,80 5,46 7,19 4,5 8.YOUNL 372 86 69 53 51 88
9.DOORA
10.OKURYZR
11.OKYKA
12.OKMSL
13.ELKTR
14.KIRASF
15.MES
16.YELK
1.Grup 2. Grup 3. Grup 4. Grup 5. Grup Trkiye
1,95 2,12 2,41 2,88 4,76 2,53 17.HEK
92,8 89,1 87,6 82,4 71,1 87,3 18.YATK 31,5 21,5 21,6 19,3 9,3 23
88 83,2 81,1 73,5 56,3 80,6 19.SANL 822 715 501 144 33 550
29,1 22,8 18,2 15,2 6,6 20,4 20.OSB 16124 5178 4046 2613 765 28726
2,08 1,70 1,12 0,69 0,54 1,43 21.KRD
77,3 66,3 44,9 31,4 26,6 45,2
91,6 86,4 88,4 83,1 77,1 84,9 22.TV 3480 4239 1437 1462 469 2668
5,8 12,2 18,7 25,2 26,2 14,9 23.HR 5581 1537 549 249 151 2248
1.Grup 2. Grup 3. Grup 4. Grup 5. Grup Trkiye
22 11 9 7 4 13
72,6 14,3 5,3 6,5 1,2 100
Kaynak: DPT, 2003

Tablodaki ilgili stunlarn tanmlanmas:
1. GSYH: Gayri Safi Yurt i Hasla indeki Pay 2. TARR: Tarmsal retim Deerinin Trkiye indeki Pay 3. SSANAY: Sanayi Kolunda alanlarn Toplam stihdama Oran (birim: yzde) 4. STCAR: Ticaret Kolunda alanlarn Toplam stihdama Oran (birim: yzde) 5. SZRA: Tarm Kolunda alanlarn Toplam stihdama Oran (birim: yzde) 6. SCRET: cretli alanlarn Toplam stihdama Oran (birim: yzde) 7. ORTHA: Ortalama Hanehalk Bykl Dourganlk Hz (birim:kii) 8. YOUNL: Nfus Younluu (birim: 2000 Kii/Km2 ) 9. DOORA: dourganlk hz (birim: adet) 10. OKURYZR: Okur-Yazar Nfus Oran (birim: yzde) 11. OKYKA: Okur-Yazar Kadn Nfusun Toplam Kadn Nfusa Oran (birim: yzde) 12. OKMSL: Mesleki ve Teknik Liseler Okullama Oran (birim: yzde) 13. ELKTR: .Fert Bana Elektrik Tketim Miktar (birim: Mws) 14. KIRASF: Krsal Yerlemelerde Asfalt Yol Oran (birim: yzde) 15. MES: Yeterli me suyu Gtrlen Nfus Oran (birim: yzde) 16. YELK: Yeil Karta Sahip Nfus Oran (birim: yzde) 17. HEK: Onbin Kiiye Den Hekim Says (birim: hekim) 18. YATK: Onbin Kiiye Den Hastane Yata Says (birim: adet) 19. SANL: Fert Bana malat Sanayii Elektrik Tketimi (birim: Kws) 20. OSB: Organize Sanayi Blgesi Parsel Says (birim: adet) 21. KRD: Toplam Banka Kredileri indeki Pay (birim: yzde) 22.TEV: Fert Bana Tevik Belgeli Yatrm Tutar (birim: milyon TL) 23. HR: Fert Bana hracat Miktar (birim: ABD Dolar)
Bu almadan da aka grlebilecei gibi eitsizliin kaynaklarn temelde blgesel gelimede yaanan temel ekonomik ve sosyal sorunlar oluturmakta, bu sorunlarn stne gidilerek zlmesine ynelik yeterli abann harcanamamas ve bu lekteki kurumsallamadaki yetersizlikler sorunlar giderek artrmaktadr. Blgesel Eitsizlik Kapsamnda Komisyonca Yaplan Saptamalar Komisyonumuz mevcut durumun deerlendirilmesinde mevcut yapnn zellikleri ve bu yapsal zellikleri deitirmek/dntrmek iin gelitirilen politikalar, uygulama aralar ve zellikle kamunun bu amala harcad abalar ana balklar altnda deerlendirmitir. Dk, istikrarsz ve dengesiz blgesel kalknmaya bal olarak potansiyel retim ve igc kaynaklar harekete geirilememekte ve igc/istihdam yaratmada sorunlar yaanmaktadr Gerek Trkiyenin, gerek gelimi ve gelimekte olan pek ok lkenin en nemli makro ekonomik politikalarndan biri isizlikle mcadeledir. Pek ok grgl bulgu ve alma iktisadi byme ile istihdam artnn kout olmadn ve i yaratmayan bir byme olgusunun (jobless growth) gnmz dnya ekonomisinin ana zelliini yansttn gstermektedir. Bu nedenle istihdam yaratma iin zel politikalara gereksinim vardr. Ancak, istihdam ve isizlikle ilgili ulusal lekte politikalar bu sorunun almasnda yeterli olmayacaktr. Bu nedenle, blgelere ynelik dengeli ve istikrarl istihdam arttrc politika aralarnn uygulamaya konmas gerekmektedir. Sorun blgesel lekte, zellikle nfus hareketlerini belirlemesi nedeniyle ok daha fazla nem kazanmaktadr. Tablo 1de sunulan il gruplarna gre istihdamn profiline bakldnda (3, 4, 5 ve 6. stunlar), Trkiyenin iller ve blgeler arasndaki ekonomik yapsnn olduka sorunlu bir nitelie sahip olduu gzlenmektedir. yle ki, 5. gruptaki illerde alanlarn yaklak %70i tarm kesiminde yer alrken, bu alanlarn ortaya kardklar rnn Trkiyedeki toplam tarmsal retimdeki pay %9,7 dzeyi ile snrl kalmaktadr (bkz. 2. stun) retim altyaps ve fiziki altyapda blgelere gre dengesiz bir dalm bulunmakta, az gelimi blgelerin yatrmclar iin ekici olabilmesi salanamamaktadr Trkiyede retim ve fiziki yatrm yetersizlii sorunu tm lke lei iin geerli olan bir sorun alan olsa da, retim ve fiziki yatrm yetersizlik dzeyi il gruplarna gre farkl nitelik arz etmektedir. retim ve fiziki yatrm yetersizliine ilikin Tablo 1deki 19 numaral stun incelendiinde, Trkiyedeki ortalama fert bana imalat sanayi elektrik tketiminin, 5. gruptaki illerdeki ortalama deerin yaklak 17 misli kadar olduu grlmektedir. Bu byk farkllk ekonominin dier sektrlerinde de kendini gstermektedir. Dier taraftan, bu mevcut durumu deitirmek iin uygulanan kamu destekleme politikalar ile yatrmlarn ynlendirilmesi abalar da olumlu sonular verememektedir. Mevcut teviklerle az gelimi ve kaynaklar asndan dezavantajl olan blgelerde yatrmlar cazip hale gelememektedir. Tablonun 22. stununda da gzlendii gibi, Trkiyede fert bana tevik belgeli yatrm tutarna bakldnda en avantajl il gruplar ile en dezavantajl il gruplar arasndaki farkn dokuz kat farkl olduu gzlenmektedir. Teviklerdeki bu orantsz dalm deseni kamu yatrmlar iin de kendini gstermektedir. Trkiyede toplam 81 ilin yaklak yarsnn toplam tevik iindeki pay %17 ve toplam kamu yatrmlar iindeki pay %27 dzeyi ile snrl kalmaktadr. Son olarak, 1. gruptaki illere bakldnda, bu gruptaki be ilin toplam tevikler iindeki paynn %40, toplam yatrm iindeki paynn ise %33,3 olduu grlmektedir.
Kamu yatrmlar ve teviklerinin az gelimi blgeleri cazip yatrm mekanlar haline getirememesi yan sra, teviklerin yerel zeliklere gre farkllamamas, teviklerin gerek yatrmclara ulaamamas, kayrmacln ortaya kmas, yatrmlarn izleme/denetleme sorunlar da blgesel eitsizlii artrmaktadr. retimde etkinsizlik ve rekabet gcndeki yetersizlikler blgesel gelimeyi olumsuz etkilemektedir. Gerek ulusal pazarda, gerekse uluslararas piyasada kalc bir pay sahibi olmann en nemli yolu rekabet gcnn yksek olmasdr. Trkiye ekonomisini bu adan deerlendirdiimizde, zellikle baz blgelerin retim etkinlii ve rekabet gcnde ulusal/ uluslar aras piyasada yer alabilmek iin olduka yetersiz dzeyde olduu sonucuna ulalmaktadr. rnein, Tablo 1de, en dezavantajl iller grubunun Trkiyenin dsatm piyasasndaki yerini gstermesi asndan fert bana dsatm deerleri (dolar cinsinden) olduka dndrcdr. Bu blgenin ortalama fert bana dsatm Trkiye ortalamasndan yaklak 15 kat dk iken, en avantajl iller ortalamasndan ise yaklak 37 kat daha dk bir deere ancak ulaabilmektedir. retimde ve rekabet gcndeki yetersizlikleri amak iin nemli bir ara olarak kabul edilebilecek OSB kapasitesine bakldnda da ayn tabloyla karlalmaktadr. Trkiyedeki Organize Sanayi Blgelerinin sahip olduu toplam 28726 sanayi parselinden yalnzca 765 adedi 5. gruptaki illerde yer alrken, en avantajl iller toplam OSBde yer alan sanayi parselinin %60na sahiptir. Kamu yatrmlar blgesel eitsizlikleri azaltmada etkin olarak kullanlamamaktadr Blgesel eitsizlii azaltmada gl bir ara olan kamu yatrmlarnn bugne kadar sektrel yaklamla yaplmas, programlama, bte yapma ve uygulama sreleri arasndaki ilikinin zayfl ve izleme ve deerlendirmedeki eksikliklerde temel sorun alanlarndan biri olarak ortaya kmaktadr. Hazrlanan blge planlar genelde kendi finansmanlaryla birlikte tasarlanm planlar olmadndan, yaplacak uygulamalar merkezi kurulularn bu planlara sahip kmas ve kendi kaynak tahsis mekanizmalarn ve politika tercihlerini mekanda bu planlarla uyumlu bir ekilde yapmalarna bal kalmakta ve bu genellikle gerekletirilememektedir (Varol ve Eceral, 2008). Kurumsal yeniden yaplanmada kamu yatrmlarnn ve devlet yardmlarnn ynlendirilmesinde ve koordinasyonunda ulusal bir stratejinin benimsenerek tm ilgili kurum ve kurulularn yetkili ve sorumlu olaca yeni bir rgtlenmenin tanmlanmasna ihtiya vardr. Tarm sektrndeki gerileme giderek artmakta ve yapsal dnmn yaanmad krsal alanlar giderek artan ekonomik sorunlarla kar karya kalmaktadr Gnmzde, ekonomik, siyasi ve kltrel alanda uygulanan politika ve aralarda; hem ierik, hem de uygulamalar asndan dnyada byk deiiklik yaanmaktadr. Bu deiikliklerin nemli nedeni yaamn her alannda ortaya kan kresellemedir. Son eyrek yzylda hzlanan kreselleme, dnyann bir btn olarak alglanmas yaklamn beraberinde getirmitir. Bu alglamann bir sonucu olarak da dnyann herhangi bir yerindeki evresel, tarmsal ve krsal sorunlar tm dnyay etkilemekte, bu da sorunlara yerinde mdahale etmeyi gerekli klmaktadr. Yol, ime suyu, elektrik, iletiim aralar, eitim, salk ve sosyal gvenlik hizmetlerinin ulatrlamad veya yetersiz kald krsal alanlardan kentlere doru yaanan youn g, kalknmakta olan lkeler iin byk sorun alanlar oluturmaktadr. Bugn tm dnya lkelerinin krsal alanlarn etkileyen nitelikli igcnn ve genlerin krsaldan kente g, 10
krsal nfusun yalanmas, kamu hizmetleri sunumunda yaanan skntlar, sermaye kayb gibi ortak sorunlar bulunmaktadr. Bu sebeple, krsal kalknmann salanmas iin tm ekonomik ve sosyal sektrlerin bir arada planlanmasn gerektiren ve merkezinde srdrlebilir kalknmann yer ald btncl yaklamlar krsal kalknma faaliyetlerine yn vermeye balamtr. Trkiyenin bugne kadarki sosyal ve ekonomik kalknma srecinde; modernleme ve sanayileme abalar ve sosyo-ekonomik dnmn bir sonucu olarak, kentsel ve krsal alanlar aras gelimilik farkllklar lkenin nemli sorunlarndan birisi olma zelliini korumaktadr. Bu srete, krsal alanlar; kentlerin gstermi olduu gelime ivmesini yakalayamamtr. Trkiye ekonomisinin sanayi ve hizmet sektrleri lehine yapsal dnm, blgeler aras ve krsal alanlardan kentlere gerekleen g bunun temel nedenleri arasnda bulunmaktadr (DPT, 2000). Krsal istihdamn yaklak te ikisini oluturan tarm sektrnn (bitkisel retim, hayvanclk, su rnleri ve ormanclk alt sektrleri) GSYH iindeki pay, dnemler itibaryla azalma gstermitir. 1980 ylnda % 26,1 olan tarm sektrnn GSYH iindeki pay 1990 ylnda % 17,5e 2004 ylnda ise % 11,2ye dmtr (DPT 2006b). Tablo 2: Sektrlerin GSYH erisindeki Pay (Cari Fiyatlarla, %)
1980 Tarm Sanayi Hizmetler Toplam 26,1 19,3 54,6 100,0 1990 17,5 25,5 57,0 100,0 2000 14,1 23,3 62,6 100,0 2004 11,2 24,9 63,9 100,0
Kaynak: DPT, 2006b Tarm sektrnn istihdamdaki pay 1990 ve 2000 yllarnda srasyla % 46,9 ve % 36 olarak kaydedilmi, 2004 itibaryla bu oran % 34 orannda gereklemitir. Sektr ulusal istihdam iindeki nispi nemini byk oranda korumakta, ancak sektrdeki AR-GE almalarndaki yetersizlik, organik tarm ve biyolojik eitliliin n plana kartlamamas sektrn nemli sorunlar arasnda grlmektedir. Tablo 3: Tarm Sektr ve Tarm D Sektrlerde stihdam (bin kii)
Yllar 2004 % 2000 % 1995 % 1990 % TRKYE Tarm 7.400 34,0 7.769 36,0 9.080 44,1 8.691 46,9 Tarm D 14.391 66,1 13.811 64,0 11.506 55,9 9.848 53,1 Toplam 21.791 100,0 21.580 100,0 20.586 100,0 18.539 100,0 Tarm 6.716 67,5 7.349 70,1 8.635 77,1 8.308 76,8 KIR Tarm D 3.233 32,5 3.128 29,9 2.559 22,9 2.515 23,2 Toplam 9.949 100,0 10.477 100,0 11.194 100,0 10.823 100,0
Kaynak: DPT, 2006b

11
Ayrca, gda sanayii imalat sanayiinin retim deerinin % 20sini oluturmakta ve yaklak 250 bin kiiye istihdam salamaktadr. Krsal ekonominin glendirilmesinde; baat istihdam alan olan tarm sektrnn yapsal sorunlarnn zm nemini korumaktadr. Krsal ekonomi istikrarl bir eitlenme eilimi gstermektedir. Ancak, krsal alann i imknlar sunma konusundaki performans tarmdan ayrlan igc ile karlatrldnda yeterli seviyeye ulaamamtr. Krsal ekonominin eitlenme eiliminde; yerel kaynaklara, corafi koullara, krsal alanlarn kentlerle ilikilerine, sanayi ve turizm merkezleri ile hizmetlere eriim imknlarna bal olarak hem blgeler arasnda hem de blgelerin kendi ilerinde nemli farkllklar grlmektedir. Blgesel kalknma iin byk nem tayan sosyal ve beeri sermaye asndan blgeler arasnda nemli dengesizlikler bulunmaktadr Kreselleme ile birlikte artan uluslararas ve iletmeler aras ilikiler ve rekabet; teknoloji devrimine ayak uydurabilen, yksek yetenekli, bilgili ve renmeye ak igcn zorunlu klmaktadr. Bu ise lkelerin, insan kaynaklarn iyi planlamalarn ve igcn bu deerlere uygun olarak yetitirmelerini gerektirmektedir. Trkiye, ekonomik kalknmaya ivme kazandracak, yeni ortaya kan koullara duyarl bir eitim retim sistemi kurma, aratrma gelitirme almalarna gerekli nem ve arl verme, yaam boyu eitimi sunarak insan kaynaklarn gelitirme konularnda rekabet etmekte olduu lkelerin ok gerisinde kalmtr. Trkiyede istihdamda olan nfusun yaklak %70i ve isizlerin yaklak yars ilkokul veya alt eitim dzeyine sahiptir. Hzl nfus artnn besledii isizlik, blgesel gelimilik farklar sebebiyle byk ehirlere g ve bunun sebep olduu hzl ve arpk kentleme Trkiyenin acilen zm bekleyen sorunlarnn banda gelmektedir (DPT 2001). Beeri sermayenin yapsna bakldnda Tablo 1deki 5. gruptaki illerdeki kadnlarn okuma yazma orannn Trkiye ortalamasnn olduka altnda kald grlmektedir (bkz. Stun 11). yle ki, en dezavantajl il grubunda yaayan kadnlarn yaklak yars okur-yazar deildir. Mesleki ve teknik liselerdeki okullama oran da bu blgelerde olduka dk dzeylerde seyretmektedir (bkz. stun 12). Mesleki ve teknik liseler okullama oran en dk gelimilik dzeyinde olan il grubunda %6.6 iken, en gelimi iller grubunda %29 dzeyinde olmutur. Yaam kalitesinin salanmas ve temel hizmetlere eriim konularnda aksaklklar yaanmaktadr Trkiyede pek ok alanda olduu gibi temel hizmetlere eriim ve fiziksel altyap erevesinde de blgeler arasnda nemli dzeyde eitsizlikler gzlenmektedir. rnein Tablo 1in 13. stununda da gzlendii zere fert ba elektrik tketiminde Trkiyenin en gelimi il grubu ile en az gelimi il grubu arasnda drt misli fark bulunmaktadr. Ayn zamanda, bu gsterge, en dk gelimilik dzeyinde olan illerde yaayan insanlarn Trkiyedeki ortalama bir bireyin elektrik tketiminin te birini tkettiini de ortaya koymaktadr. Karayolu ulam ve yeterli ime suyu gstergelerinde de (14 ve 15. stun) Trkiyenin il ve blgeler arasnda nemli farkllklar olduu gzlenmektedir. 12
Salk koullarna bakldnda, Trkiyede blgeler arasnda, gerek salk personeli, gerek salk altyaps asndan ciddi bir farkllk olduu grlmektedir. En az gelimi illerin yer ald blgelerde yaayanlarn salk hizmetlerine eriimde olduka sknt yaadn gstergelerden karmak mmkndr. rnein on bin kiiye den hekim says (17. stun), birinci derecede gelimi illerde, en az gelimi iller grubunda gre yaklak yedi kat daha fazladr. Bunun yan sra en az gelimi illerin yer ald 5. grup illerde yaayan her 4 kiiden birinin yeil karta ihtiya duymas da (16.stun) blge insanlarnn salk hizmetlerine ulamadaki skntlarn yanstan ayr bir gstergedir. Nfus ve gelir dalmndaki eitsizlik ve yoksulluk, blgelerin kalknma ve rekabet gcn olumsuz etkilemektedir Tablo 1in 7, 8 ve 9. stunlar incelendiinde demografik adan Trkiyedeki iller ve blgeler aras farkllk net bir biimde grlmektedir. 1. grup illerdeki nfus younluunun 5. grup illerdeki younlua gre yaklak 7 kat fazla olmas nfus dalmndaki eitsizliin nemli bir gstergesi olarak deerlendirilebilir. Dier taraftan, dourganlk hz ve ortalama hane halk bykl verileri de, Trkiyedeki demografik yapnn il ve il gruplar arasndaki farklln gstermektedir. Hane halk kullanlabilir gelirlerinin %20lik hane halk dilimlerine gre dalm analiz edildiinde ise, en dk gelirli %20lik hane halk diliminin gelirden ald payn en dk olduu blge Marmara Blgesi (%4.3), en yksek olduu blge ise Gneydou Anadolu Blgesidir (%7.1). En yksek gelirli %20lik hane halk diliminin gelirden ald payn en yksek olduu blge Marmara Blgesi (%61.2), en dk olduu blge ise Dou Anadolu Blgesidir (%43.1) Gini katsaylar dikkate alndnda ise, Dou Anadolu (0.37) ve Gney Dou Anadolu (0.38) blgelerinde blge ii gelir dalmnn Trkiye geneline gre daha adil olduu sonucuna varlabilir. (Kule, H ve Es M., 2007: 270) Minimum Gda Harcamas Yntemine gre, yetersiz beslenen aileler veya mutlak yoksullar olarak adlandrlabilecek durumda olanlar, Trkiyede nfusunun %11ini oluturmaktadr. Kentlerde %7 olan bu oran, krsal alanda %14e kmaktadr. Blgeler arasnda ise toplam yoksulluk, nfusun %3 olarak en az Egede grlrken, Dou ve Gneydou Anadoluda ayn ynteme gre yoksul oran %18e kmaktadr. Temel gereksinimler asndan bakldnda blgeler arasndaki sralama deimektedir. Gneydou Anadolu %37 yoksul oran ile en fakir blge olarak grlrken, Karadeniz Blgesinde %34 olan yoksul orann %33 oranyla Dou Anadolu izlemektedir (DPT, 2001: 138). Verilen bu deerler yoksulluun ne denli nemli olduunu gstermektedir. Buna karlk zellikle yoksul gruplarn ounluunu oluturan dezavantajl gruplara ynelik programlardaki yetersizlikler de nemli bir sorun alandr. sizlerin olduu kadar, hali hazrda istihdam edilenlerin de ciddi bir nitelik sorunu yaad lkemizde dezavantajl kesimler olarak saylan kadnlar, engelliler ve eski hkmller, istihdam konusunda sorunlar yaamaktadrlar. 25-64 ya grubu nfusun igcne katlm oranlar incelendiinde lkeler arasnda farkllklar gzlenmektedir. Erkeklerin igcne katlm oranlarnda lkeler aras fark greli olarak daha dktr. Kadnlarn igcne katlm oranlarnda ise lkeler aras fark belirgin olarak daha yksektir. OECD lkeleri arasnda Trkiye DEnin 1999 verilerine gre, %29.7lik oran ile kadn nfusun igcne katlmnda en dk seviyededir. Bunu %50nin altndaki oranlar ile Yunanistan, rlanda, talya, Lksemburg ve spanya izlemektedir. ek Cumhuriyeti ve
13
kuzey lkelerinde bu orann %75lerin stnde olduu grlmektedir. Dolays ile kadnlarn igcne katlm oranlar arasndaki bu farkllk lkeler aras igcne genel katlm oranlar arasndaki farkllklarn da temel sebebidir (DPT 2001). rnein Trkiyede bu oran kadnlarda %29.7 iken erkeklerde %68.3tr. Kadnlarn igcne katlm oranlarnn dk olmas nedeniyle Trkiye ortalamas %48.7lere dmektedir. lkemizde kadnlarn gerek rgn ve gerekse yaygn eitim hizmetlerinden yararlanma imknlar erkeklere nazaran daha dktr. Bu fark rgn ve yaygn eitime katlm oranlar incelendiinde grlecektir. Kadnlara ilikin eitim rakamlar krda ve kentte ciddi farkllklar gstermektedir. Krsal kesimde yaayan kadnn eitim imknlarna ulamas ve yararlanmas sadece buralardaki eitim imknlarnn kente gre daha az olmasndan deil, ayn zamanda baz kltrel, sosyal ve geleneksel sebeplerle daha da zorlamaktadr. Uygulanan zel tevikler ile dzeltilmeye allmakla birlikte, lkemizdeki kadnlarn meslek seiminde baz geleneksel kalplar halen etkisini gstermektedir. Kadnlar toplumsal basklar sebebiyle ileride i bulabilecekleri mesleklere deil toplumun kadn meslei olarak onaylad mesleklere ynelmekte, btn kadn nfusun ayn gerekelerle benzer davran gstermesi sonucu istihdam imkn olmayan mesleklerde eitim almaktadrlar. Bu geleneksel kalp istihdamda da etkisini gstermektedir. Son yllarda toplumda kaydedilen gelimeler, kadnn daha fazla i hayatna dahil olmas ve uygulanmaya allan zel ynlendirme giriimleri sonucu meslek okullarnn elektrik, metal, aa ilerinin baz dallarnda kz renci kaytlar artmaya balamtr (DPT 2001). Gerek eitim dzeylerinin ykselii, gerek ekonomik koullar ve hanede daha fazla kiinin alma ihtiyac gibi nedenlerle daha ok sayda gen kadn alma hayatna katlmak isterken, igc piyasas onlara daha az ans tanmaktadr. Burada, meslee yneltme, i ve meslek danmanl hizmetlerinin hem igc arz hem de igc talepleri asndan yaygnlatrlamamasnn ve toplumsal deer yarglarnn da rol bulunmaktadr. Bu erevede istihdamn artrlmasnda hem aktif, hem de pasif istihdam politikalarnn uygulanmas gerekmektedir (DPT, 2001). Blgelerin rekabet gcn etkileyen teknik altyap ve evre kalitesi asndan nemli farkllklar vardr Bugn Trkiyede toplam nfusun yaklak %60 kentlerde yaamaktadr. Blgeleraras ekonomik gelimilik fark ve az gelimi yrelerde istihdam olanaklarnn snrl olmas insanlar ehirlere, hatta bir ka ehre ylmaya zorlamaktadr. Bu ise sz konusu ehirlerde bata isizlik olmak zere, eitim, salk, evre, alt yap yetersizlii gibi sorunlar ciddi dzeylere tamaktadr (DPT, 2001). 1990l yllarda evre ve teknik altyapda yaanan sorunlarn Trkiyede giderek artt grlmekte ve kentlerde yaanan altyap sorunlar kentlerin rekabet edebilme kapasitelerini olumsuz etkilemektedir. nk gelimi yreler bir yandan evre sorunlar yaratrken, bir yandan da evre sorunlarnn en youn yaand yerleri oluturmaktadrlar. Trkiyede evre sorunlarnn nemli lde altyap olanaklarnn artan nfusun gereksinimlerini karlayamamasndan kaynaklandn bilinmektedir. Nfusun ve kentleme orannn artmas evre ynetimi zerinde nemli etkilerde bulunmaktadr. Sz konusu art, bir yandan doal kaynaklar ve varlklar zerindeki basky artrc ynde etkide bulunurken, dier yandan da kentsel hizmetlerin gerei gibi yerine getirilmesinin nnde bir engel olarak durmakta ve blgeler aras dengesizlikleri tetikleyen bir etken olarak karmza kmaktadr. Altyap ve 14
evre sorunlar mekna ilikin kaliteyi drmekte, kaynaklarn yetersiz kullanmna ynelik sorunlar blgelerin rekabet glerine ve srdrlebilir kalknmalarna engel olmaktadr (Demirayak, 2002). Doal evre deerlerinin korunmas (koruma/kullanma dengesi) ilkesini gz ard eden st lekli yatrmlar, blgelerde evre ve teknik alt yap sorunlar yaratmakta, su, toprak ve hava kirliliine bal olarak evre sorunlar yaanmas ise krsal ve kentsel yerlemelerde yaam kalitesini olumsuz etkilenmektedir. Kentleme, nfus ve sanayilemenin hzlanmas, ancak bunlar karlayacak kaynaklarn snrl oluu, bir dier sorun alan olan su kaynaklarnn dengeli kullanm konusunu gndeme getirmektedir. Dnya ortalamasnn altnda ya alan Trkiye su zengini bir lke deildir. Gnmzde Trkiyede kii bana den su miktar yllk 1 500 m3 olarak hesaplanmaktadr. Yaplan kestirimlere gre nmzdeki 20 yl iinde nfus 87 milyona ulaacak, yllk kii bana den su rezervi ise 1042 m3 olacaktr. Bu rakamn uluslararas ltlerde su sorunu iin tanmlanan 1000 m3e ok yakn olmas dikkat ekicidir. TKin 2030 yl nfus tahmininin 100 milyon dolaynda olduu gz nnde bulundurulduunda, kii bana den su miktarn yllk 1000 m3 rakamnda tutmann bile ok nemli olduu anlalacaktr. 2006 yl verilerine gre belediyelerde ebekeli ime suyuna eriim oran %98 dolaynda bulunsa da, kentsel gelimenin plansz biimde srmesi ime suyunun salkl ve srekli biimde salanmasnn nnde engel oluturmakta, byk yerleim yerlerinin su gereksiniminin karlanmasnda glkler ekilmektedir. Krsal kesimde yerleimin dankl ve kimi yerlerde kaynaklarn yetersizlii nemli sorunlar dourmaktadr. Yer alt sularnn youn biimde kullanlmas su dzeylerini drm, zellikle kimi ky alanlarnda tuzlanma olumaya balamtr. Su kaynaklarnn evresindeki yaplama ile tarm ve sanayi etkinlikleri su kaynaklarndaki kirliliinin en nemli nedenlerindendir. Orman varlnn tahribi ve erozyonun hzlanmas, ime suyu kaynaklarn olumsuz ynde etkilemekte, gllerin ve barajlarn dolmasna neden olmaktadr. Merkezi ve yerel ynetim kurulular arasnda egdm eksiklii grlmekte, kamu kurumlar ve yerel ynetimlerde uzman personel sknts srmektedir. Kaak su en nemli sorunlardan birini oluturmakta, tesislerin eskilii ve yetersizliinden ya da yasa d yararlanmadan kaynaklanan kaak su kullanm orannn % 3040 dolaylarnda olduu tahmin edilmektedir. Su kaynaklarnn korunmas, yararlanlmas ve gelitirilmesi konularn dzenleyen ereve bir yasal dzenleme de bulunmamaktadr (URL 7). Atk Ynetim Politikalarnn ise btnsellikten yoksun olmas ve ak biimde tamamlanm yaptrm ve uygulama aralarna sahip olmamas; blgelerde evre sorunlarn artrmaktadr. Atk su ynetimi konusunda, bu sularn bertaraf edilmesine ynelik kimi admlar atlm olsa da, alnan nlemler sanayileme ve kentlemenin hzna yetiememi, sorun giderek bymeye devam etmitir. Kanalizasyon sularnn artlmadan yzey sularna boaltlmas nemli sorunlar dourmakta, sanayi iletmelerinin artmadan braktklar atk sular tehlike yaratmay srdrmektedir. TKin Belediye Kanalizasyon statistikleri Anketi sonularna gre, 2001 ylnda veri toplanan toplam 3215 belediyeden 2003 kanalizasyon hizmeti verirken, bu say, 2002 ylnda 2115e, 2003de ise 2195e kmtr. TKin 2004 yl verilerine gre anket uygulanan 3225 belediyeden 2226snda kanalizasyon ebekesi bulunduu, 2006 yl verilerine gre ise 2321inde kanalizasyon ebekesi bulunduu tespit edilmitir. Ancak, bir btn olarak deerlendirildiinde, ulalan dzeyin, daha nce de belirtildii gibi, gereksinimleri karlamaktan uzak olduu sonucuna varlmaktadr. Son yllarda hizmet sunulan yerleim yerleri saysnn artm olmasna ramen, kanalizasyon hizmetinden yararlanan nfusta buna kout bir byme meydana gelmi deildir. 2001 ylnda toplam
15
nfusun %63,5i kanalizasyon hizmetlerinden yararlanrken, sz konusu rakam 2002de kk bir artla ancak %65e, 2003 ylnda %67ye, 2004 ylnda %68e ykselmi; TKin 2006 yl istatistiklerine gre ise bu deer %72 olarak saptanmtr. Buna benzer bir saptamay atk sularn artlmas sorunu iin de yapabiliriz. Tesis says asndan bir iyileme gze arpmakta, 2001de 126 olan artma tesisi says, 2003te 156ya, 2004te 172ye, 2006da ise 184e ykselmektedir. Ancak, elde edilen bu gelime henz gereksinimleri karlamaktan uzaktr. TK 2006 verilerine gre Trkiyede belediyeli nfusun %42si bu hizmetten yararlanmakta iken, Trkiye geneline bakldnda, artma tesislerinden yararlanan nfusun genel nfusa oran %51dir. OECD yesi lkelerde bu deerin ortalama %64 dzeyinde olduunu belirtmek gerekir.16 AB lkeleri arasnda ise -Malta darda braklrsa- en kt durumda olan Trkiyedir. zellikle turizm iletmeleri ile yazlk konutlarn youn olarak bulunduu ky blgelerinde atk suyun artlmamas nemli sorunlar yaratmaktadr (TK, 2008). Kat atk sorunu ile ilgili olarak ise Trkiyede tarm, ormanclk ve inaat sektrnden kaynaklanan kat atklara ilikin bir alma yaplmadndan toplam kat atk miktar hakknda net bir veriye ulalamamaktadr. Eldeki veriler yalnzca belediyelere ve imalat sanayi iyerlerine ilikin saylardan olumaktadr. TKin 2004 yl Belediye Kat Atk statistikleri Anketi sonularna gre, 3213 belediyeden 3028inde kat atk hizmeti verilmektedir. 2004 yl yaz mevsiminde 12,78 milyon ton, k mevsiminde 12,23 milyon ton ve yllk 25,01 milyon ton kat atk toplanmtr. Bu sonulara gre 2004 yl iin kii ba gnlk ortalama kat atk miktar, yaz mevsimi iin 1,30 kg, k mevsimi iin 1,29 kg, yllk ortalama ise 1,31 kgdr. TKin 2006 ylnda 3225 belediyede yapt aratrmaya gre, 3115 belediyede kat atk hizmeti verilmektedir. 2006 yaz mevsiminde 12,75 milyon ton, k mevsiminde ise 12,53 milyon ton kat atk toplanmtr. Kii bana den gnlk kat atk miktar ise yaz mevsimi iin 1,21 kg, k mevsimi iin ise 1,19 kgdr (TK 2008). 2006 ylnda kat atk hizmeti veren belediyelerden toplanan 25,28 milyon ton kat atn; %46,8i belediye plnde, %37,3 dzenli depolama sahalarnda, %10,1i bykehir belediyesi plnde, %2,2si baka belediye plnde, %0,6s gmlerek, %1,0 kompost tesislerinde, %1,0 akta yaklarak, %0,3 dereye ve gle dklerek bertaraf edilmitir (TK, 2008). Ayrca ayn blgede ok sayda yerel ynetim biriminin bulunmas dier altyap hizmetlerinde olduu gibi kat atk hizmetlerinde de ibirlii ve egdm zorunlu klmakta belediye ve yerel ynetimlerde bulunan teknik donanmlarn gelitirilmesi ve yaptrmlarn uygulanmasn zorunlu klmaktadr (URL 1). Blgesel kalknma stratejilerinin belirlenmesi iin gerekli teknoloji ve bilgi altyapsnda eksiklikler bulunmaktadr Gnmzde bilgi iletiim teknolojileri, insan hayatnn vazgeilmezleri haline gelmitir. 21. Yzylda Bilgi Toplumuna gemenin yolu bu teknolojilerin sahipliine ve toplumda eit ve yaygn olarak kullanlmalarna baldr. Gnmzde, rekabeti stnl yerelleen bilgi, ayap ve kurumsal diyaloglarn inas ile sosyal sermayeye dayandran yeni bir nesil blgesel politika anlay karmza kmakta ve bilgi teknolojileri insan hayatnn vazgeilmezi haline gelmektedir. Geleneksel dnem blgesel politikalarda, altyap yatrmlar, tevikler, organize sanayi blgeleri gibi aralarla hayata geirilmilerdir. Yeni blgesel politikalarda ise kalknma aralar, sadece firmalar arasnda deil, ayn zamanda firmalar ile yerel ynetimler, sivil toplum kurulular (STK) ve dier blgesel kurulular 16
arasndaki iliki-ayap-yenilikilik genindeki ibirlii ile ekillenmektedir. Dier bir deyile, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei sadece grnen bilimsel ve teknolojik altyap, politikalarn ieriini belirlemekte yeterli olmaktan kmakta, inovasyon kltr blgesel mimarinin vazgeilmezleri arasna girmektedir. Ancak ABDden Avrupaya kadar pek ok lkede, Saysal Uurum diye nitelendirilen, bilgi iletiim teknolojilerine eriimde eitsizlik yaanmaktadr. Trkiye de saysal uurumun youn olarak yaand lkelerden birisidir. Bunda, lkedeki gelir dalm dengesizlii, eitli altyap sorunlar ve eitim etkilidir. Gnmzde, bilgi ve iletiim teknolojilerinin ekonomik ve sosyal yaamdaki gereklilii, nemsenmesi gerekecek dzeydedir. Bilgi ve iletiim, 21.yzyln sembol olup, uluslarn gelimiliinin ana gstergesi olarak kullanlmaya balanmtr. Bilgiye ulap, topluma yaymay baarabilen lkeler, yeni bilgilerin retilmesi iin de gerekli kayna yaratm ve srdrlebilir kalknmay gerekletirmi olacaklardr. Gelimilik dzeyini etkileyen nemli unsurlarn banda gelen teknolojik gelimeler ve bilgi retiminde aratrma gelitirme faaliyetlerine ayrlan kaynaklar byk nem tamaktadr. Bu adan bakldnda Trkiye, AR-GEye en az kaynak ayran Avrupa lkesi konumundadr. Trkiyenin AR-GE faaliyetlerine ayrd kaynak GSYHsnn %0,40 civarndadr. rnein ABDnin AR-GE faaliyetlere ayrd pay Trkiyenin toplam GSYHsndan daha fazladr (DPT, 2007). lkeler Bilgi Toplumu hedefine ulamak iin var olan toplumsal ve ekonomik yaplarn yeni teknolojiler ve uygulamalar erevesinde yeniden biimlendirmek istemektedirler. Bunun gerekletirilmesi ulusal lekte iletiim altyaplarnn kurulmas, yani toplumun btn kesimlerine adil ve yaygn eriiminin saland, bilgi ve hizmet kaynaklarna ulalmasna ve iletiim alarnn oluturulmasna baldr. lkemizde bilgi teknolojileri kullanm eilimi hzla artsa da, OECD lkelerinde bilgi ve iletiim teknolojileri younluu sralamasnda dk younluklu lkeler arasnda yer aldmz grlmektedir. Bilgi iletiim teknolojileri sektrnde alanlarn toplam istihdam iindeki paylar dikkate alndnda 1997 verileriyle Trkiyede, BT sektrnde alanlarn oran %0,5 iken, Kanadada %4,6, ek Cumhuriyetinde % 3,3, Macaristanda %5,7dir (Kellecim, 2003). Trkiyede bilgi iletiim teknolojilerine eriimde yaanan sorunlar iki boyutta ele alnabilir. Birincisi bilgiye fiziksel olarak eriim sorunu yani eitli altyap sorunlar ve dier nedenlerle kullanclarn bu teknolojilere ulaamamas, ikincisi ise kullanm iin yeterli artlarn olumu olmamasdr ki, bu da kullanmda beeri altyap eksiklii olarak sylenebilir. Blge dzeyindeki kurumsallama gerekletirilememitir ve blge dzeyinde karar alma ve planlama srelerinde belirsizlikler ve karmaa vardr Blgesel kalknma stratejilerinin gelitirilmesi, planlanmas ve uygulamaya aktarlmasndaki yetersizlii ve mevcut kurumsallama eksikliklerini tanmlayan be temel sorun alan tespit edilmitir. Bunlardan ilki blge tanmnn belirsizliidir. Blge tanmnn belirsiz olmas ve son dnemde blgeyi tanmlamak zere yaplan NUTS dzenlemesinin salksz olmas dier tm sorunlarn banda gelmekte, ncelikle zlmesi gereken bir konu olarak ortaya kmaktadr. kinci olarak, blge leinde planlama konusunda mevcutta var olan yetki karmaas ile farkl mekansal planlarn yaratt ve plan-uygulama ilikisinin giderek zayflad bir karmaa ortam sz konusudur. Burada ulusal planlarla blge planlar arasndaki ilikinin
17
kurulamamas, st lekte retilen ok sayda ve farkl trde planlarn bulunmas, st lekli planlarla ilgili ok sayda farkl kurumun yetki kargaas ve son yasal dzenlemelerle il stratejik plan, evre dzeni plan gibi birbirlerinden fark belirgin olmayan planlarla blge dzeyi ile ilgili planlama srecinin daha da karmak bir hale gelmesi alt sorun alanlar olarak ifade edilmektedir. nc temel sorun alan ise blge planlarnn ierii, hazrlanmas ve uygulanmas srecine ynelik belirsizliklerdir. Burada blge planlarnn ierii konusunda bir uzlamann olmamas ve blge planlarnn hazrlanma ve uygulanma srecine ynelik bir yasal dzenlemenin olmamas alt sorun alanlar olarak saptanmtr. Kurumsallama ile ilgili sorunlar ise merkezi dzeyde kurumsallama sorunlar ve kaynaklarn yeniden datm olarak ifade edilirken, blgesel dzeyde kurumsallama sorunu ise kalknma ajanslar ile birlikte belirtilmektedir. Merkezi dzeyde kurumsallama sorunu politika seeneklerinde ve uygulama programlarnda blgesel gelimeye ynelik nceliklerin, kaynak ve btenin belirgin olmamas, ulusal kaynaklarn/yatrmlarn dalmnda blgesel nceliklerin gzetilmemesi ve blge planlarnn uygulamaya aktarlamamas olarak alt sorun alan ile ifade edilebilir. Blgesel dzeyde kurumsallama sorunu ise kalknma ajanslarnn blgesel lekteki kurumsallama iindeki yerinin ve blge planlama konusundaki yetki ve sorumluluunun net olarak ortaya konulmam olmas ve siyasi otoritenin blgesel politika retmemesi ve ulusal dzeyde bir mekan politikasnn olmamas ve dolaysyla makro dzeyde olmas gereken ynlendirme eksiklii nedeniyle mevzuattaki erevesi ile kalknma ajanslarnn olas yeni karmaalarn yaanmasna neden olduu grlmektedir. Bilindii gibi Trkiyede planl dnemin balangcndan bu yana blge bir planlama lei olarak ele alnm ve konuya ilikin farkl yaklam ve uygulamalarla farkl deneyimler yaanmtr. Buna karn gerek blge tanmndaki belirsizlikler, gerek hazrlanm bulunulan blge planlarnn uygulanamama sorunlar, gerekse de mevcut blgesel politikalarn blgesel lekte mdahale gerektiren sorunlarn ortadan kaldrlmas konusunda beklenen verimi salayamamas, blge planlama yapmzda bir kurumsallaamama sorununa iaret etmektedir. Bu kapsamda ana sorun alanlarndan birini blge tanm konusundaki belirsizlik oluturmaktadr. Trkiyede farkl amalarla yaplm ok sayda blge snflamasnn (corafi blgeler, tarm blgeleri, su havzalar vb.) yan sra, blge planlama almalarna temel oluturmak zere farkl yntemlerle yaplm blge tanmlar da mevcuttur (1970li yllarda dnemin mar ve skan Bakanl Blge Planlama Dairesince belirlenmi 8 ana ve 16 alt blge tanmlayan snflama; 1982 ylnda, DPT Kalknmada ncelikli Yreler Bakanl tarafndan yaplan ve 1. kademe merkezden 7. kademe merkeze kadar btn kademelerdeki merkez saylar ve etki alanlarn ampirik verilere bal olarak tanmlayan alma). Blge leinde snr tanmlayan son dzenleme ise 2002 ylnda Avrupa Birlii Blgesel statistik Sistemine uygun, karlatrlabilir istatistik veri taban oluturulmas amacyla lke genelinde yaplan statistik Blge Birimi Snflamasdr (NUTS 1-12 blge, NUTS 2-26 blge, NUTS-3 81 il). 2006 ylnda yrrle giren 5449 sayl Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun ise Dzey 2 olarak belirlenen blgelerde kalknma ajanslarnn kurulmasn mmkn klmtr. Bu kapsamda zmir ilini ieren TR31 ile Mersin ve Adana illerini kapsayan TR62 blgelerinde kalknma ajanslar kurularak ilk uygulamalar balatlmtr. Kasm 2008de ise yaynlanan Bakanlar Kurulu Karar ile stanbul, Konya, Samsun, Erzurum, Van, Gaziantep, Diyarbakr ve Mardinde 8 yeni Kalknma Ajans kurulmas kararlatrlmtr.
18
NUTS snflamasnn oluturulmasna ilikin yntem konusunda bir aklama bulunmamaktadr. Buna karn; Bu blgelerin say ve byklk olarak blgesel dzeyde planlama ve kurumsallama asndan uygun olmad, Tek bana blge olarak tanmlanan metropoliten kentlere ilikin, bu snrlarn bu kentlerinin sorunlarnn zm asndan yeterli mekansal ereveyi salamad, Bu snflamada, mevcut kamu rgtlenme biiminin ve daha nce yaplan blge tanmlamaya ynelik almalarn yeterince dikkate alnmad, Belirlenen baz blge merkezlerinin merkez olma potansiyellerinin yeterli olmad konularnda grler ve tartmalar mevcuttur. Blge planlarnn hazrlanmas ve uygulamasnda kurumlama eksiklii kadar kurumlar arasndaki atma ve egdmszlk Ana sorun alanlarndan bir dierini st lekli meknsal planlama konusundaki yetki karmaasnn oluturduu grlmektedir. Ulus, blge ve yerel arasnda etkin bir planlama hiyerarisinin ve bu hiyerariye uygun olarak oluturulacak ve akmalarn giderilmi olduu bir yetkili kurumlar dzenlemesinin eksiklii Trkiye Planlama Sisteminin genel bir sorunu olarak ortada durmaktadr. Ancak bu sorun blgesel lek sz konusu olduunda daha kritik bir hal almaktadr. nk alt kademe planlar (imar planlar), bu planlarda yetkili idareler (yerel ynetimler) ile en st kademe planlar (ulusal dzeyde) ve bu planlarn yetkili idaresi (merkezi ynetim) konusunda belirgin bir ekince ya da karmaa yoktur. Ancak bu iki lek arasnda kalan ve bu ikisi arasnda ba kurma grevlerini stlenmesi gereken blge planlar ve yetkili idareleri konusunda bu kadar belirgin bir ereve yoktur. Ayrca blge planlar doas gerei ok sayda aktrn (yerel ya da merkezi) bir arada ve koordineli karar almasn gerektirmektedir. Trkiyede 1960lardan bu yana blge planlama almalar eitli leklerde ve eitli kurum ve kurulularn katklaryla ele alnmakta, ancak plan hazrlanma ve uygulanma aamasnda bu kurulularn yetkilerinin ve kaynaklarnn snrllklar sebebiyle, hazrlanan planlar ve bunlarn uygulanmalar arasndaki btnlk salanamamaktadr. Son dnemde farkl kurumlar tarafndan eitli lekler ve adlarla hazrlanan ve birbirinden farklar net olarak aklanamayan; blge planlar, il gelime planlar, stratejik gelime planlar, il evre dzeni planlar, sektrel blgesel planlar (btnleik ky alanlar, lojistik blgeleri, vb.) gibi st lekli planlar ayn blge iin ok fazla sayda plann hazrlanmasna sebep olmakta ve belirli bir sistem ve ereve iine oturmad iin plan-uygulama ilikisinin giderek zayflad bir karmaa ortam yaratlmaktadr (Eraydn, 2008). Yasal boyutlaryla blge planlarnn yapm ve uygulamasna ilikin; 3194 sayl mar Kanununun 8. maddesi (a) bendinde sosyo-ekonomik gelime eilimlerini, yerlemelerin gelime potansiyelini, sektrel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yaplarn dalmn belirlemek zere hazrlanacak blge planlarn, gerekli grd hallerde Devlet Planlama Tekilat yapar veya yaptrr tanmlamas yer almakta, ancak 540 karar sayl Devlet Planlama Tekilat Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamede blge planlarna ilikin sadece ana hizmet birimlerinden Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrl grev tanmnn yer ald 14. maddede blgesel kalknma projeleri ile ilgili koordinasyonu salamak hkm yer almaktadr.
19
Buradan da anlalaca zere, yasal adan blge planlarnn uygulamaya geirilmelerine ilikin net bir grev tanmlamas yaplmamtr. Bu durum hazrlanan planlarn uygulamaya gemesinde sorunlar yaratmaktadr. Yasal ve kurumsal sorunlarn banda ok sayda farkl st lek plan trnn ortaya kard yasal ve kurumsal karmaa iinde merkezi sistemin arlkl rol oynamas ve dolaysyla yerel ihtiyalarn belirlenmesinde ve uygulamaya ynelik rgtlenmenin gerekletirilmesinde yaanan glkler gelmektedir. Farkl kurumlarn blgesel gelime konusunda kendilerine rol tanmlamalarna karn, planlarn uygulamas asndan bir taahht iine girmemeleri, sahibi belli olmayan plan ve plan kararlar ortaya karmakta ve retilen planlarn uygulanma ansn yok etmektedir. zellikle yerelde bu planlarn hazrlk srecinde yerel potansiyelleri plana aktaracak ve plan retildikten sonra uygulamann belli aamalarda egdmn salayacak kurumsal yapnn eksiklii gze arpmaktadr. Bu durumda blgesel ekonomik kalknmayla ilgili ve mevcut sistemde hibir kurumun stlenmedii ya da yeterince yerine getiremedii grevleri stlenecek yeni yaplanmaya ihtiya duyulmaktadr (Tekeli, 2008a). Blgesel lekte zm gerektiren nemli sorun alanlarndan bir dierini blge planlarnn ieriinin ne olmas gerektii, nasl bir yntemle ve hangi srelerle hazrlanaca ve sorumlu kurulu/kurulularn neler olaca konusundaki belirsizlik oluturmaktadr. Bilindii gibi 3194 sayl mar Kanunu blge plan hazrlama grevini/yetkisini DPTye vermitir. Ancak blge planlarnn ierii, hazrlanma ve uygulanma srelerine ilikin ne yasal bir dzenleme ne de bu gne kadarki uygulamalarla ortaya km bir eilim bulunmamaktadr. Bu kapsamda, Kalknma Ajanslarna ynelik dzenlemede ajanslarn blgelerimizin rekabet gcn artrmak amacyla, blgesel potansiyelleri ortaya karacak olan bir blge kalknma stratejisi hazrlayaca belirtilmektedir Bu ifade mevcut sorunlar zmedii gibi tam tersine mevcut karmaaya bir ek kurum eklemektedir. Bu sorun giderilmeksizin kurumsallam bir blge planlama sisteminin oluturulamayaca aktr. Bu nedenle konuya ilikin almalarn ivedi olarak tamamlanmas ve ulusal dzeyde ortak bir erevenin oluturulmas gerekmektedir. Yine blgeleraras dengeli ekonomik geliim planl dnemin balangcndan bu yana blgesel politikann temel hedeflerinden birini oluturmasna ramen, konuya ilikin arzu edilen geliim kaydedilememitir. Merkezi dzeyde blgesel nceliklerin belirlenmemi olmas ve bu ncelikler dorultusunda yatrmc kurulularn ortak bir program dahilinde hareket etmelerinin salanamamas konuya ilikin odaklanmay, dolaysyla da baar salamay gletirmektedir. Bu sorunun zm ise ncelikle ulusal dzlemde bir blgesel geliim stratejisinin hazrlanmasn gereklilik haline getirmektedir.
20
Son Dnemde Ortaya kan Frsatlar ve Olanaklar Bilgi Altyapsnn Gelitirilmesine Ynelik almalar 5429 sayl Trkiye statistik Kanununun 18 Kasm 2005 tarihinde yrrle girmesiyle resmi istatistik retiminde programl dneme geilmi, kurum ve kurulularn resmi istatistik faaliyetlerinin program vastas ile koordine edilmesi salanmtr. Ulusal ve uluslararas dzeyde ihtiya duyulan konularda retilecek resmi istatistikleri belirlemek amacyla Trkiye statistik Kurumu koordinasyonunda, ilgili tm kurum/kurulu temsilcilerinin katlmyla oluturulan alma gruplarnca 2007-2011 dnemini kapsayan 5 yllk sre iin Resmi statistik Program hazrlanmtr. 2007-2011 Resmi statistik Program (RP), statistik Konseyinin 29/11/2006 tarihli toplantsnda grlerek kabul edilmi, akabinde 30/12/2006 tarih ve 26392 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Bakanlar Kurulu Kararyla yrrle girmitir. Resmi istatistiklerin lkemiz genelinde programl bir ekilde ve tek elden koordine edildii bu yeni sistem araclyla, resmi istatistiklerin hangi kurum tarafndan ve ne zaman yaymlanaca, veri derleme yntemi ve skl, kullanlan snflamalar ak bir ekilde belirlenmektedir. Her yl oluturulan ulusal veri yaymlama takvimi (UVYT) ile Programda yer alan istatistiklerin yaymlanma tarihleri belirlenip, Programa dahil tm kurum/kurulularn internet sayfalar zerinden kamuoyuna nceden duyurulmaktadr. statistik Konseyi kararlar gereince, Kurum/kurulularn, Program kapsamnda bir baka kurum/kurulu tarafndan retilen istatistikleri kendi internet sayfalarnda ayrca yaymlamalar engellenerek bu tr istatistikler iin sadece ilgili kurum/kuruluun internet sayfasna link vermeleri ngrlmektedir. 2007-2011 Resmi statistik Program 6 ana konudan olumaktadr. Bunlar; 1. statistiksel Altyap, 2. Sosyal ve Demografik statistikler, 3. Makroekonomik statistikler, 4. statistikleri, 5. Tarm statistikleri ve 6. evre statistikleridir. Program, 6 ana konu atnda 278 alt konuda retilecek resmi istatistikleri belirlemektedir. Tevik Mevzuatnda ngrlen Deiiklikler Son yllarda zellikle yatrmlarn desteklenmesinde mevcut mevzuatn ve bunlara ynelik olarak hazrlanan tevik ynetmelik ve tzklerinin az gelimi blgelere yatrmlarn aktarlmasn salayamad ve etkili olamad anlalmtr. Blgelere gre tevik edilecek sektrlerin farkllatrlmamas bunda nemli bir rol oynamaktadr. Bu nedenle tevik mevzuatnn blgelere ve sektrlere gre farkllatrlmas ynnde yaplan hazrlklar olumludur.
21
AB Fonlar ve ABye Uyum Sreci Tm sorun alanlarna ramen Trkiyede 2000li yllarda blgelerin kalknmas ve blge planlarnn uygulamaya geirilmesi ile ilgili iki temel aracn gndemde olduunu sylemek mmkndr. Bunlardan birincisi, AB uyum srecinde gelitirilen blge kalknma programlar ve dieri ise, ynetiim mekanizmas iinde yer alan kalknma birlikleri ve kalknma ajanslar ile somutlaan kurumsal yeniden yaplanma srecidir. AB-Trkiye ibirlii ile uygulanan blgesel kalknma programlar grece az gelimi blgelerde kapasite oluturma ve proje gelitirme almalarna n ayak olmakta, yerel sorun odaklarnn yerelden dnlmeye balanmas iin bir frsat yaratmaktadr. Ancak bunlarn blge planlar ile dorudan rtmedii aktr. Blge planlamada bu temel aralarn yeterince etkileimli sreler olarak ele alnamamas, uygulamada etkili olunamamas sonucunu ortaya karmtr. Kapsaml bir biimde analizlerin yapld ve ok boyutlu nerilerin gelitirildii blge planlarnn uygulamaya geirilememi olmas zaman, emek ve para kaybna sebep olmu, blgesel eitsizlik/ blgesel geri kalmlk sorununa dorudan zm retememitir (Varol ve Eceral, 2008). AB-Trkiye ibirlii ile uygulanan blgesel kalknma programlar erevesinde blgelerin proje sunma kapasitesinde gelime kaydedilmesi olumlu grlmektedir, ancak sunulan hibeler geri kalm blgelerin kalknmasnda etkili olmay arttracak bir kapasite yaratmamaktadr. Blgeleraras eitsizlii azaltmada, sadece blgesel kalknma program ve projeleri zerinden gitmek yetersiz kalacaktr. Uyum srecinde, zellikle yeni program uygulamalarnn ulusal ve blgesel politikalarla ele alnmas ve Trkiyenin kendi zellikleri ve artlarna uygun biimde kurumlar ve kurallar deerlendirmesi gereklidir (Tekeli, 2008b). Kurumlama Konusunda Artan abalar: Kalknma Ajanslar Yukarda belirlenen sorun alanlar ve bu sorunlarn zmne ilikin temel stratejiler kapsamnda lkemizde blgesel lekte yeni bir kurumsal yap olan kalknma ajanslarnn da deerlendirilmesi gerekmektedir. Kalknma ajanslar blgelerin ekonomik geliimi, rekabet edebilirlii, farkl aktrlerin bir araya gelerek daha etkin bir g oluturmalar gibi pek ok avantaj salayabilecektir. Bu nedenle genel olarak ajanslarn kurulmas blgesel lekte kurumsal yapnn zenginlemesi ve ekonomik kalknma asndan pozitif bir faktr olarak deerlendirilmektedir. ok aktrl ve etkileimli yapnn kurulmasnda yasal olarak yrrlkte bulunan kalknma ajanslarnn itici bir g olarak yaplandrlmas gerekmektedir (Tekeli, 2008b). 5449 sayl Yasa, Kalknma Ajanslarn kendi blge planlarn hazrlamakla katk salamasn ngrmektedir. Ancak il baznda belirlenen Dzey II blgelerinin bir plan blgesi oluturmada ciddi sorunlar vardr. Daha nce de belirtildii zere lkemizde hazrlanacak blge planlarnn ierii (ne kadar ekonomik, ne kadar toplumsal, ne kadar mekansal olmas gerektii) konusunda da belirgin bir ereve yoktur. Ancak bir blge plannn tm bu faktrleri bir arada barndrmas gerektii ve bu dorultuda da bir kurumsallamaya ihtiya olduu aktr. Bu nedenle ekonomik kalknma odakl bir kurum olan kalknma ajanslarnn blge planlarnn hazrlanmasnda nasl bir sorumluluk stleneceinin daha net olarak ortaya konulmas gerekmektedir. Kalknma Ajanslar dnda blgesel ulusal kalknma stratejisi ve bilgi paylamna ynelik almalar gndemde olup, bu da yeni kurumlama iin umut vermektedir.
22
III. SORUN ALANLARI, STRATEJ VE EYLEM SEENEKLER TABLOLARI VE Z RAPORLARI SORUNLAR 8.1 Yerel ve blgesel kalknmada yaanan temel ekonomik sorunlar gc/istihdamda yaanan sorunlar; dier bir ifadeyle dk, istikrarsz ve dengesiz blgesel kalknmaya bal olarak harekete geirilemeyen potansiyel retim ve igc kaynaklar yerel ve blgesel kalknmada yaanan temel ekonomik sorunlarn banda gelmektedir. Az gelimi blgelerde yatrmclara yeterli ekiciliin salanamamas, teviklerin yerel zeliklere gre farkllamamas, teviklerin gerek yatrmclara ulaamamas/kayrmacln ortaya kmas, yatrmlarn izleme/denetleme sorunlar bir dier nemli sorun alan olan retim ve fiziki yatrm yetersizlii erevesinde deerlendirilmesi gereken alt sorunlar olarak tanmlanmaktadr. Rekabetin giderek acmaszlat kresel piyasada ve ulusal piyasada yer alabilmenin en nemli koulu rekabet gcn yksek klmaktr. Yksek rekabet gcnn temel kayna ise yenilik ve verimlilik ekonomisi yaratmaktan geer. Trkiye ekonomisi ekseninde dnldnde retimde etkinsizlik ve rekabet gcndeki yetersizlikler ekonominin temel sorunlar arasnda yer almaktadr. Bu sorunun geri kalm blgeler iin daha da kronikletii gzlenmektedir. Krsal kesimin kendi kendine yetememesi ve blgelerde yaanan dier sorunlarla birlikte; temel ekonomik faaliyetlerin tarm, hayvanclk, balklk el sanatlar ve ormanclk gibi katma deeri dk olan ikollarndan olumas, krsal blgelerde altyap almalarnn da genel olarak yetersiz olmas gz nne alndnda buralarda yaamann zorluklarn daha da belirginlemektedir. Ayrca dnyada yaanan kresel ekonominin art ve yaygnlamas sonucunda, piyasalar rekabeti sisteme dnmekte ve dolaysyla da gelir dalmnn gittike bozulmasna ve gelir farkllnn artmasna sebep olmaktadr. Bu da blgeler aras eitsizlik sorunlarn gittike daha belirginletirmektedir. Krsal alann sadece tarmsal faaliyet alan olarak grlmesinden vazgeilip, sektrlerin birbirinin alternatifi deil tamamlaycs olduu gerei ile, tm sektrleri kapsayan btnsel yaklamla ekonomik ngrlerin planlamalarda yer almas zorunluluu vardr. 8.2 Yerel ve blgesel kalknmada yaanan temel sosyal sorunlar Yerel ve blgesel kalknmada yaanan temel ekonomik sorunlarn yan sra, zmlenmesi gereken baz temel sosyal sorunlar da bulunmaktadr. Sralanan her bir sosyal sorunun iktisadi verimlilie yansyan boyutu da bulunmaktadr, ancak burada sorunlarn iktisadi boyutundan ziyade, sosyal boyutu ile deerlendirme yaplmaktadr. Burada ele alnan temel sosyal sorunlar; nfus ve gelir dalmndaki eitsizlik, sosyal ve beeri sermaye yetersizlii, sosyal projelerin eitlendirilememesi ve yeni aralarnn gelitirilmemesi, sosyal gvenlik alannda yetersizlikler ve son olarak yaam kalitesinin salanmasna ve temel hizmetlere/haklara eriime ilikin aksaklklardr. Mevcut durum analizinde ortaya konulan konular erevesinde Trkiyenin sosyal sorunlarla ilgili halen ok ciddi skntlarla kar karya olduu ifade edilmektedir. zellikle sosyo-ekonomik olarak az gelimi blgeler gz nne alndnda bu durumun ok daha kronik boyutlara ulat gzlenmektedir.
23
Gelimekte olan lkelerde grlen esas sorun, doal kaynaklar ynnden yaanmakta olan yoksulluktan ok, insan unsuruna bal beeri altyap sorunlardr. Dolaysyla burada en nemli sorun insan kaynaklarnn gelitirilmesidir. Blgelerin kalknmasnda, ekonomik byme ile birlikte birey ve gruplarn ekonomik ve sosyal hayata aktif katlmlarnn artrlmas ve yaam kalitelerinin ykseltilmesi, sosyal dayanma ve btnlemenin artrlmas nem tamaktadr. Gerek dier yatrmlarn en verimli bir biimde uygulanmas, gerekse mevcut kapasite ve olanaklardan fazlaca yararlanlabilmesi iin salkl ve bilgili insan gcnn sistemli bir ekilde yetitirilmesi zel bir nem tamaktadr. stihdamn artrlmas, isizliin ve kayt d istihdamn azaltlmas, igcnn kalitesinin ykseltilmesi ile sosyal btnlemenin salanmas iin bata kadnlar ve genler olmak zere krlgan gruplarn istihdama katlmlarnn kolaylatrlmas nem arz etmektedir. Ancak Trkiyede igcne olan talebin rasyonel bir ekilde llememesi sorunu, eitimin tamamen tahminlere dayal olarak arz edilmesi yksek eitimli gen kitlenin isiz kalmas durumunu kartmaktadr. Bireylere ynelik meslek edindirme, beceri kazandrma ve hizmetleri ile bu almalarn arz ve talebin dengelenmesine ynnde yeterli almamalarn olmamas sorunu blgelerde yaanmakta olan sosyal altyap sorunlarn derinletirmektedir. Trkiyenin bilgi toplumu haline gelebilmesi iin nnde ciddi engeller olduu grlmektedir. Bunlarn banda ok iyi yetimi insan gc gelmektedir. Trkiye, bilgi ann stratejik kaynan oluturan bilgiyi retecek insan gc bakmndan, gelimi toplumlarn gerisindedir. Bu balamda insana yatrm anahtar roln stlenmelidir. Eitime eriimin artrlmas ve kalitenin gelitirilmesi amacyla btn eitim kademelerinde fiziki ve beeri altyap gelitirilmeli ve frsat eitlii salanmaldr. 8.3 Blgesel kalknma stratejilerinin belirlenmesi iin gereken bilgi altyaps eksiklii Bilim ve teknolojide hzl ilerlemeler yaand gnmzde bilgi olduka nemli bir retim faktr haline gelmitir. Bilgi altyapsna dayal byle bir srete, ekonomik byme ve kalknmann itici gc, doal kaynaklar veya fiziki mallardan ok bilgi olarak karmza kmaktadr. Kentleme-kalknma ilikisinin kurulmas kapsamnda karlalan temel sorunlardan biri, kalknma stratejilerinin belirlenmesi iin gerekli bilgi altyapsnn oluturulmamasdr. Blgesel kalknma stratejileri belirlenirken blgenin zgn koullarnn, corafi, kltrel, sosyal ve tarihi zelliklerinin analiz edilmeyip her blgeye ilikin benzer stratejiler belirlenmesi, blgede yaayanlar tarafndan da arzu edilir gelime stratejilerini oluturulmasn, bunlarn yerel tarafndan benimsenmesini ve uygulamasn zorlatrmaktadr. Bu ana sorun erevesinde bilgi altyapsnn oluturulmas iin gerekli temel bilgiler ile amaca ynelik olarak dzenlenmi ve yorumlanm bilginin olmamas, belgeleme almalar ve arivlerin yetersiz olmas, bilgi bankalarnn zamannda gncellenmemesi nedeniyle eski bilgi ile alma zorunluluu, bilginin aktarlmas iin gerekli kurumsal altyapnn bulunmamas nemli eksikliklerdir. Bu durum mekansal birimlerin tanmlarnn ve snrlarnn belirlenmesinde sorunlar yaratmaktadr. Bunun iin ncelikle gvenilir kaynaklardan elde edilen bilginin bir bilgi altyap havuzunda toplanmas, bunlarn gncel tutularak blgeye ilikin yaplacak tm almalarda veri olarak kullanlmas, tutarl ve gereki sonular iin zorunludur (Kelleci, 2003). 24
Kurum ve kurulular standartlar belirlenmemi almalarla elde ettikleri bilgileri ksa ve uzun dnemli almalarda kullanmaktadrlar. Bununla birlikte ayn konuya ilikin farkl yaplarda oluturulan bilgiler bilgi kirliliini oluturmaktadr. Kurumlararas bilgi aktarmnn gereklemesi ve ortak kullanlabilirlii iin bilgilerin derleme biim ve ltlerinin gelitirilmesi zorunludur. Bilgi kirliliinin nlemesi ve gncelliinin srekli hale getirilmesinde mevcut kurumsal yaplarn gzden geirilmesinde yarar vardr. Bilgi kirliliinin nlenmesi iin ortak ltler gelitirilmeli ve bilgi toplama sreci ilgili uzman kiiler tarafndan ynetilmeli, toplanmal ve deerlendirilmelidir. Bilgi, ilgili kii, kurum ve kurulular tarafndan retilerek kendi bnyesinde (mmknse veri tabannda) tutulmal, ancak, bilgi bankasnn ynetiminden sorumlu tek resmi bilgi kaynana en doru ve en etkin biimde aktarlmas salanmaldr (DPT, 2007). Bilgi alt yaps mevcut bilgilerin ilenmesi, depolanmas, bir yerden bir yere iletilmesi ve bu bilgilere gerektiinde eriilmesi iin bilgi teknoloji altyapsnn gelitirilmesi gereklidir. Her bilginin corafi mekanla ilikilendirilmesi, blgesel bilgiye eriimi kolaylatracak sistemlerin kurulmas ve bu sistemlerin (Corafi Bilgi Sistemi gibi) kullanmnn gelitirilmesi ile mmkndr. Teknoloji altyapsnn kurulmasnn yannda CBS konusunda personel eitimlerinin gerekletirilmesi ve srekli eitimlerinin salanmas da gereklidir. 8.4 evre ve teknik altyap sorunlar 21. yzylda evre ve altyap sorunlar dnya gndemini belirlemeye devam etmekte ve evre kalitesinin korunmas amacyla altyapnn gelitirilmesi blgelerin gelimilikleri asndan nem kazanmaktadr. Doal evre deerlerinin korunmas (koruma/kullanma dengesi) ilkesini gz ard eden st lekli yatrmlar, salksz kentleme, nkleer denemeler, savalar, tarmda kimyasal maddelerin bilinsizce kullanlmasnn yan sra ilkel sulama teknikleriyle verimsizleen ve kirlenen topraklar tarmsal retimi ve yaam zorlarken, hava kirlilii, atk sorunlar, azalan su kaynaklar, salksz kentleme gibi sorunlar kentsel yerlemelerdeki yaam kalitesini drmektedir. Bunun yannda evresel nlemler alnmadan ve artma tesisleri kurulmadan retime geen sanayi tesisleri, evre kirliliini tehlikeli boyutlara karmaktadr. Nfusun ve kentleme orannn artmas, bir yandan doal kaynaklar ve varlklar zerindeki basky artrc ynde etki ederken, dier yandan kentsel hizmetlerin gerei gibi yerine getirilmesinin nnde bir engel olarak durmakta ve blgeleraras dengesizlikleri tetikleyen bir etken olarak karmza kmaktadr. Gelimi yreler bir yandan evre sorunlarn yaratan aktrlerin banda gelirken, bir yandan da evre sorunlarnn en youn yaand yerleri oluturmaktadrlar. Bilindii gibi 5272 sayl Belediye Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile kentsel altyap yatrmlarnn gerekletirilmesinde sorumluluk byk lde belediyelere verilmitir. Ancak, belediyelerin ou evresel altyapy btncl bir yaklamla ele alamamakta, bata yaptrm yetkilerinin kullanm olmak zere finansman, makine tehizat, altyap tesislerinin yapmnda ve iletilmesinde nitelikli eleman yetersizliklerinin yan sra, koordinasyon eksiklii gibi sorunlarla kar karya kalmaktadr. Altyap ve evre sorunlar mekna ilikin kaliteyi drmekte, kaynaklarn yetersiz kullanmna ynelik sorunlar blgelerin rekabet glerini ve srdrlebilir kalknmalarna engel olmaktadr. Avrupa Kentsel artnda hava, grlt, su ve toprak kirlilii olmayan, doas ve doal kaynaklar korunan Kirletilmemi, Salkl Bir evre kentleme - kalknma ilikisinin kurulmasnda da nemli aralardan biri olarak tanmlanmtr. Kalknmann kar konulamaz
25
ekiciliine karn Yaanabilirlik ve Srdrlebilirlik kavramlarnn fiziki meknlarn biimlenmesinde nemli temel ilkeleri oluturmalar gereklidir. Bu sorunlarn alabilmesi lkesel ve blgesel lekteki yatrmlarn yer seiminde evre deerlerinin korunmas ilkesinin temel alnmas evre deerlerini koruyarak kalknmay hedefleyen politikalar gelitirerek mmkn olabilecektir. lke kaynaklarnn ve varlklarn verimli ve kamu menfaatini n plana kararak paylatrlmas, lkesel ve blgesel lekteki yatrmlarn yer seiminde afet ve risk ynetimi balantsnda, evre deerlerinin korunmas ilkesinin temel alnmas erevesinde evre ve altyap sorunlarnn zlebilecei grlmektedir. Bunun yerel lekte evre deerleri (toprak, tarm topraklar, orman, su havzalar, jeolojik, ekolojik riskli alanlar, endemik trler, flora ve fauna,..) envanterinin hazrlanarak ve/veya gncellenerek bu bilgileri fiziki mekanla ilikilendiren haritalarn hazrlanmas, kat atk ynetimi, hava ve toprak kirliliinin nlenmesi konularnda lkesel ve blgesel politikalar gelitirilmesi ve mevcut evre mevzuatnn etkinliinin salanmas, enerji kaynaklarnn ynetimi ve srdrebilir kullanmnda potansiyel enerji kaynaklarnn birlikte ele alnd blgesel enerji politikasnn oluturulmas, Blgesel evre Stratejilerinin belirlenmesi/uygulanmas ile blgelerin gelimesine katk salayacak yeni teknik altyap projelerinin gelitirilmesi gibi eylemler ile yaplaca aktr. Yaplacak yatrmlarn mutlaka ksa dnemli planlamadan karlarak fayda/maliyet, risk/yarar analizleri ile birlikte srdrlebilir kalknma bak as ile gerekletirilmesi zorunludur. Projelerin oluturulmasnda ve uygulanmasnda, iletme dnemleri de planlanmal evresel etkilerinin giderilmesi konusunda izleyici ve denetleyici mekanizmalar etkinletirilmelidir. Yerel dinamikleri karar mekanizmas iinde devreden karan merkezi ve tepeden inme proje kararlar planlamann btnselliini paralamaktadr. Dolays ile karar alma uygulama ve kontrol srelerini ieren bu dng sisteminin ierisine yerelin katlmnn salanmas zorunlu tutulmaldr. 8.5 Blge tanmnn belirsizlii Karar alma ve planlama dzeyi olarak Blge tanmnn belirsiz olmas ve son dnemde blgeyi tanmlamak zere yaplan NUTs dzenlemesinin salksz olmas kurumlama konusundaki nemli engellerden birisidir. Gnmze kadar farkl kayglar nedeniyle Trkiyedeki ynetim yapsnn bir kademesi olarak blgeler tanmlanamam olup, NUTS II dzeyi istatistik amac ile tanmlanm olup, blgesel dzeydeki bir kurumlama iin uygun hale getirilmesi gerekmektedir. 8.6 Blge leinde planlama konusunda yetki karmaas Blge leinde planlama konusunda mevcutta var olan yetki karmaas ile farkl mekansal planlarn yaratt ve plan-uygulama ilikisinin giderek zayflad karmaa ortam ortaya karmtr. st lekte retilen ok sayda ve farkl trde planlarn bulunmas, st lekte planlarla ilgili ok sayda farkl kurumun yetki karmaas nemli sorun alanlarn oluturmutur. Dier bir sorun alan ise ulusal planlarla blge planlar arasndaki ilikinin kurulamamasdr. 8.7 Blge plan ierii ile hazrlama ve uygulama srecindeki belirsizlikler Blge planlarnn ieriinin ne olmas gerektii konusunda bir uzlamann olmamas, nasl bir yntemle ve hangi srelerle hazrlanaca ve sorumlu kurum/kurulularn kimler olaca konusundaki belirsizlikler bulunmaktadr. 26
Blge planlamann ierii konusundaki seimler deiik planlama paradigmalar erevesinde deiimler yaamaktadr. Gnmzde Trkiyenin koullar da gz nne alnarak blge planlann kapsam ve hazrlanmasnda izlenecek sre ile uygulama aralarnn netletirilerek, planlama mevzuat erevesinde yeniden tanmlanmas gerekmektedir. 8.8 Merkezi dzeyde kurumsallama sorunlar - kaynaklarn yeniden datm Blgesel gelimeye ynelik nceliklerin, kaynak ve btenin belirgin olmamas; Ulusal kaynaklarn/yatrmlarn dalmnda blgesel nceliklerin gzetilmemesi Blgesel eitsizlii azaltmada gl bir ara olan kamu yatrmlarnn sektrel yaklamla yaplmas, programlama, bte yapma ve uygulama sreleri arasndaki ilikinin zayfl ve izleme deerlendirme yaplmamas; blge planlarnn uygulamaya aktarlamamas. 8.9 Blgesel dzeyde kurumsallama sorunlar - kalknma ajans Mevcut yapda kalknma ajanslarnn blgesel lekteki kurumsallama iindeki yeri ve blge planlama konusundaki yetki ve sorumluluu net olarak ortaya konulamamtr. Kalknma Ajanslarnn mevcut ynetim yapsnn iindeki konumlar ve dier kurumlarla olan ilikisinin tanmlanmas ve yetki atmalarnn nlenmesi gerekmektedir. Sorun Alanlar Listesi
NO SORUN ALANI
8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9
Yerel ve blgesel kalknmada yaanan temel ekonomik sorunlar Yerel ve blgesel kalknmada yaanan temel sosyal sorunlar Blgesel kalknma stratejilerinin belirlenmesi iin gereken bilgi altyaps eksiklii evre ve teknik altyap sorunlar Blge tanmnn belirsizlii Blge leinde planlama konusunda yetki karmaas Blge plan ierii ile hazrlama ve uygulama srecindeki belirsizlikler Merkezi dzeyde kurumsallama sorunlar - kaynaklarn yeniden datm Blgesel dzeyde kurumsallama sorunlar - kalknma ajans
27
STRATEJLER 8.1.1 Blgelerdeki potansiyel kaynaklarn tespiti ve istihdam alanlar yaratacak ekilde deerlendirilmesi gc piyasasnn en iyi gstergesi olan istihdam oran (alan saysnn alma andaki nfusa oran) asndan tm OECD lkeleri son 10 ylda ilerleme kaydederken, Trkiye bu orann en dk olduu lkelerden biri olduu gibi, bu orann aaya doru hareket ettii ender lkelerden biri olmutur. stihdam orannn mevcut dzeyinin ve deiim eiliminin dier lkelerle karlatrmas, Trkiyenin greli olarak istihdam konusundaki yapsal zayfln gstermektedir. Trkiyede rekabet gc ykselen, rekabet gc den ve rekabet gc deimeyen sektrlerin istihdam performanslarnda ok byk bir farkllama olduu grlmektedir. Bu balamda blgelerdeki potansiyel kaynaklarn istihdam yaratacak ekilde deerlendirme srecinde rekabet gc ykselen sektrlere ncelik verilmesi ve bu sektrlerde istihdam yaratlabilmesi iin uygulanacak politikalar ve destekler ok nemli olacaktr. 8.1.2 Mesleki ve teknik eitimin desteklenerek kalifiye igcnn talebe uygun ekilde artrlmas Sanayi ve hizmet sektr, meslek ve teknik eitim veren okul ve kurumlarn yetitirdii igcne gereksinim duymaktadr. Bu sektrlerin ihtiyalarna uygun niteliklere sahip insan gc yetitirebilmesi, toplumun dnme, renme alkanlklarn gelecein ihtiyalarna gre deitirebilmesi iin MEB tarafndan yaplan almalar sektrler ile uyum iinde, srekli iletiim halinde ve ortak hedefler belirleyerek srdrlmelidir. Bu kurumlara ynelik alnacak btn kararlar okul yneticileri, eitimbilimciler, sanayi ve hizmet sektr temsilcileri birlikte ele almaldr. Nitekim, Dokuzuncu Kalknma Plannda da (2007- 2013) mesleki eitimde piyasann gereksinim duyduu insan gcn yetitirmek iin modler ve esnek bir sisteme gei almalarnn hzlandrlmas ve farkl kademelerde verilen mesleki eitim programlar arasnda program btnlnn salanmas temel hedeflerden biri olarak belirtilerek bu konunun neminin alt izilmitir. 8.1.3 Yerel giriimciliin ve KOBlerin esnek igc rgtlenmesine ynelik (sektrler aras igc hareketlilii, konjonktrel eilimler) desteklenmesi Yerel giriimcilii desteklemek blgesel kalknma srecinin temel sacayaklarndan biridir. Bir lkede ya da blgede daha ok giriimci yaratlmas veya giriimcilii n plana karmak iin; makroekonomik istikrar ve dengenin salanmas, rekabet ve iyi ynetiim ortamnn salanmas, piyasaya giri ve k serbestisinin salanmas, risk ve dl arasnda denge kurulmas gerei, finansman eriim kolayl, piyasa esnekliklerinin temini, vergilendirmenin adil, basit, tabana yaylm ve dk olmas, nitelikli igcne eriim ve firmalar aras ibirliinin kurulmas gibi baz konular n plana kmaktadr (GAD). Saylan bu faktrler iin iyiletirici stratejiler benimseyerek, bu dorultuda eylem planlar dzenlenmelidir. KOB alanlarnn bilgi ve iletiim teknolojileri kullanma becerilerini gelitirmeye zel nem verilmeli, kamu ya da zel retim kurumlarndan hizmet alanlara zel destek salanmaldr. 28
8.1.4 Yatrm ortamnn iyiletirilmesi, sermaye aknn kolaylatrlmas Yatrm ve i ortamn gerek ulusal gerek blgesel dzeyde srekli biimde iyiletirmek blgesel kalknmann balca stratejilerden biri olmaldr. Bu balamda, yerli hem yabanc yatrmcya blgede daha fazla yatrm yapmalar iin destek olmal ve uzun vadeli bymenin sektrel ncelikleri de gz nne alnmaldr. Yatrm ortamlarnn iyiletirilmesinde; siyasi ve ekonomik istikrar, ekonomik byme, yaam standartlar, eitim sistemi, hukuk dzeni, teknik altyap (yollar, telekom vb.), makroekonomik faktrler (enflasyon, faizler, bte a, lke borcu vs.), mikro ekonomik faktrler (brokratik ilemler, ii-iveren ilikisi, insan kaynaklar, vergiler, tevikler vb.) nem tamaktadr. Buradan yola karak, zellikle azgelimi blgelerde yatrm ortamnn iyiletirilmesi iin gerekli stratejiler ve eylem planlar hazrlanmaldr. 8.1.5 Rekabetilikte blgesel yenilik sistemlerinin gelitirilmesi Ekonomideki yeniliki aktivitelerin ynn ve miktarn etkileyen kurumlar ve ekonomik yaplar olarak tanmlanan ulusal yeniliki sistemler, bilim ve teknoloji retmeye ynelik kurumsal mekanizmalarn tesinde, bilimsel ve teknolojik bulgular ekonomik ve toplumsal faydaya dntrebilmenin kurumsal mekanizmalarn da ierdiinden byk nem tamaktadr. Blgesel yenilik sistemleri ise, blgesel ekonomilerin rekabetiliini desteklemede aktrler aras ilikileri, yeniliki evrenin oluturulmasnda destek mekanizmalarn ve bilgi yaratlmas ve renme srelerindeki potansiyel kaynaklar vurgulamaktadr. Trkiyede blgesel yenilik sistemlerinin oluturulmasnda yatrm ortam ile ilgili pek ok noktada baz ciddi amazlar bulunmaktadr. Verimlilik ekonomisinin bir gstergesi olan yenilikilik performansnda Trkiyenin ok alt dzeylerde olduu grlmektedir. Verimlilik, rn eitlilii ve yenilikilik alannda dnya standartlarn yakalamak ancak uzun vadeli stratejik bir yaklam gerektirmekte olup, kamu-zel sektr arasndaki etkin bir ibirliine gereksinim vardr. 8.1.6 Kmelenme politikalarnn desteklenmesi Mekanda ylmalarn salad dsallklarn maliyetlerdeki azalmalara neden olmas sanayi kmelerinin desteklenmesi politikalarnn gndeme gelmesinin temel nedenlerindendir. Ylmann salad dsallklar yannda KOBlerin arlkl olduu kmelerde sosyal alar nemlidir. Kmelerde sosyal alar ne karken ounluu birbirleri ile ilikili ve farkl retim aamalarnda uzmanlaan retim birimlerinin birbiriyle ilikilerinin karlkl gvene dayal olmas, iletmelerin frsatl deil, ortak giriimcilii esas aldklarn ortaya koymaktadr. Kmelerin baarl olmasnda finans, alt yap ve renmeye msait bir kltrel ortamn da gereklilii vurgulanmaktadr (Mutlu; 2002). Kmelerin desteklenmesi zellikle son yllarda blgesel gelimenin nemli aralarndan biri olarak tanmlanmtr. Blgelerin kapasitelerine ve uzmanlamalarna dayal olarak uygun kmelerin tanmlanmas blgesel eitsizliklerin giderilmesinde bir strateji olarak kullanlabilir. 8.1.7 Krsal kalknmay hzlandrmak iin kurumsal ve iktisadi dzenlemeler yaplmas Krsal kalknma stratejilerinin ounluu genellikle kylnn kalknmasna ynelik olmutur.
29
Oysa krsal kalknmann znde belirli bir krsal alan iinde yaayan tm insanlarn bir btn olarak tarmsal, ekonomik ve sosyal alanlarda kalknmalarna yardmc olacak tm elerin harekete geirilmesi ve bu elerden maksimum dzeyde yararlanma sz konusudur. Trkiyede nfusun yaklak % 35i halen krsal alanda yaamaktadr. Bu nfusun, kii bana ortalama yllk geliri kentte yaayan bir bireyin ancak % 40 kadardr. Krsal alanda; altyap, tarmsal iletmelerin kkl ve dankl, eitim-salk, rgtlenme, kadn-ocuk, gen nfusa yeni i alanlarnn alamamas, sosyal olanaklarn yetersizlii vb. sorunlar zm bekledii iin krsal alanda kalknma nemlidir. Bu koullar nedeniyle krsal alan kalknma politikalar; krsal topluluklarn ekonomik, toplumsal ve kltrel olanaklarn gelitirmeyi amalayan kurumsal ve iktisadi dzenlemeler yapmak temel stratejilerden biri olmaldr. 8.1.8 Krsal Alanda Ekonomik Faaliyetlerin eitlendirilmesi Krsal ekonominin glenmesinde temel kaynak, krsal alann yerelde sahip olduu varlklardr. Bu varlklar krsaln rekabet edebililiini salarken, kentleri de lke ierisinde fark edilebilir klmaktadr. Krsal alann sahip olduu temel varlklar arasnda; tarmsal rn eitlilii, temiz evre, doal kaynaklar, doal gzellikler, yresel mimari zellikler, tarihi ve kltrel varlklar yer almaktadr. Krsal ekonominin, hzla deien pazarlarda rekabet gc kazanabilmesi iin tarmsal verimlilii salamann yannda, karlatrmal stnlklerinin olduu alanlarda, yerel ayrt edici zelliklerini belirleyerek ve bunlar gelitirerek, sahip olduu varlklar, yeniliki yresel rnlere dntrmesi ve d pazarlara almas nem arz etmektedir. Tarm sektrnn yeniden yaplanmas srecinin kolaylatrlmas, krsal alanda i ve istihdam imknlarnn artrlmas ve eitlendirilmesi, krsal alann imajnn glenmesi, dezavantajl gruplarn gelir imknna kavuturulmas asndan tarm d ekonomik faaliyetlerin de geliimi krsal ekonominin canlln srdrmesi ve gelimesi asndan olduka nemli grlmektedir. nmzdeki dnemde tarmdan ayrlacak igcne yeni i imknlar salanmas ve isizliin azaltlmas ynnde; yerel koul ve imknlara dayal olarak mikro giriimciliin desteklenmesi, tarmsal rnlerin ilenmesi ve pazarlanmasna ynelik yaplarn glendirilmesi, tketici tercihlerindeki gelimelere kout olarak krsal turizm potansiyelinin deerlendirilmesi ve geleneksel zanaat ve el sanatlarnn gelitirilmesi nemli almlar salayacaktr (Tarm ve Kyileri Bakanl, 2003). Gelir getirici faaliyetlerin eitlendirilmesine ynelik destekler; bata orman kyleri olmak zere, tarmla kalknmas mmkn olmayan yrelerin yerel kaynaklara dayal olarak alternatif faaliyetlere ynlendirilmesi, krsal turizmin desteklenmesi, el sanatlar ve zanaata dayanan yresel, corafi iaret rnlerinin gelitirilmesi, biyolojik eitliliin korunmas ve bu balamda ekolojik /organik tarm desteklerinin artrlmas ve teviklerin salanmas, tarmsal retimde rn eitliliine ynelik AR-GE almalarnn desteklenmesi ve yerli tarmn desteklenmesi iin yerli tohum bankalarnn kurulmas amalarna ynelmesi ynnde olmaldr. 8.1.9 Krsal alanda korunmas gerekli tarihi, kltrel ve doal varlklarn korunarak gelitirilmesi ynnde mevcut politikalarn ilerlik kazandrlmas ve gelitirilmesi Krsal alandaki doal ve kltrel varlklarn zenginlii ve eitlilii turizm ve rekreasyon faaliyetlerinin gelitirilmesi asndan nemli bir potansiyel sunmaktadr. Bu kapsamda; turizm 30
ve rekreasyon faaliyetleri ile bunlarla ilgili hizmetlerin iyiletirilmesi; tantm faaliyetlerinin etkinletirilmesi; krsal alanlarda turizmde yaplanma ve fon yaratma, potansiyeli olan blgelerde turizme uygun alt ve st yap gelitirme modellerinin oluturulmas; turizmin ekonomik ve evresel etkilerinin tespiti ve takibinin kurumsallatrlmas, turizmin srdrlebilir klnmas suretiyle turizmin krsal alan ekonomisine katks artrlacaktr. Mimari mirasn, krsal alanlarn ve yresel mimarinin korunarak turizm amal srdrlebilir kullanmn tevik edilmesinin kalknmann ok nemli bir etkeni ve sonucu olduu bilinmektedir. Bu kapsamda krsal kltrel mirasn korunarak turizm amal srdrlebilir kullanm srecinde yerel halkn, topluluklarn rzasn ve ibirlii ile yaplacak almalarda tevikler salanmaldr. Kentsel ve krsal alanda yaayan insanlarn hayat anlay ve alglay biimlerinin en somut gstergeleri olan yresel mimari zelliklerin ortaya kartlmas, tarihi ve mimari deer tayan yerleimlerin koruma dengesinin kurulmasnda halkn plan aamalarna katlmasn salayarak yaad mekan sahiplenmesini salamak nemlidir. Bu noktada halk katlml plan ve uygulama aralarnn gelitirilmesi nemlidir. nerilen strateji geleneksel mimarinin belirlenerek yresel mimari zelliklerin korunmasnda toplumsal katlm ve desteinin salanmasn temel almaktadr. 8.1.10 Krsal alanda arazi mlkiyet dalm sorunlarnn zlmesi Trkiyede iletme byklklerine gre iletmelerin tasarruflarnda bulunan arazi miktar aadaki tabloda gsterilmitir. Tablo 4: Arazi-mlkiyet ilikileri
Arazi bykl (dekar) Toplam arazi 1-50 (yoksul kyl) 50-99 (kk kyl) 100-499 (orta kyl) 500-999(zengin kyl) 1000+ (toprak aas, kapitalist toprak sahibi) Trkiye (1991) 234 510 993 51 889 612 46 750 693 95 704 065 14 982 493 25 184 130 % 100 22 20 40 6 10,7 Trkiye (2001) 184 329 487 39 331 133 38 123 216 85 957 939 11 218 554 9 698 645 % 100 21 21 47 6 5,3
Kaynak: 1991ve 2001 Genel Tarm Saym Tablo 4den de aka gzlenebilecei gibi, 2001 rakamlarna gre Trkiyede 500 dnm ve st arazi byklne sahip olan iletmelerin toplam tarmsal arazi iindeki pay sadece %11 civarndadr. Trkiyede tarm sektrnde ortalama iletme bykl ise 61,01 dekardr. Tarmsal iletmelerin kk ve paral olmas, iletmenin teknoloji, bilgi, sermaye kullanmn olumsuz etkilemekte, ortalama iletme maliyetlerini ykseltmekte ve rekabet gcn drmektedir (2004 Tarm uras: 60). Dolaysyla, bu sorunlar gz nne alndnda, zellikle krsal alanda arazi mlkiyet dalm sorunlarn zmek gerek blgesel, gerekse krsal kalknma iin zorunlu bir strateji olmaldr. 8.2.1 Az gelimi blgelerde sosyal sermayenin glendirilmesi Sosyal sermayenin zerinde uzlama salanm, ak ve net bir tanm sz konusu olmasa da, bu kavram, toplumu oluturan fertler, sivil toplum rgtleri ve kamu kurumlar arasndaki
31
koordinasyon faaliyetlerini kolaylatrarak toplumun retkenliini arttran, gven, norm ve iletiim a zelikleri eklinde tanmlamak mmkndr. Ekonomik adan ise gvene dayal bu ilikilerin, ekonomik etkinlie ve retime yansmas eklinde kabul edilmektedir. Dolaysyla ekonomik gelime srecinde sosyal sermayenin arttrlmas ve gelitirilmesi nemli bir aratr. Sosyal sermaye eitli kanallarla ekonomik kalknmaya ynelik olumlu etkiler yaratmaktadr. Bunlar; karlkl yararl mbadele ilikilerinin art, ortak faaliyetlerde ortaya kan sorunlarn zm, izleme ve ilem maliyetlerinin azal, bilgi paylam, yoksulluk, krlganlk, atmalar zmleme ve yeni frsatlar elde etme potansiyeli olarak ifade edilebilir. Sosyal sermayenin yerel/blgesel kalknma zerindeki potansiyel pozitif etkilerini deerlendirmek ve blgenin bu kapasitesini artrmak blgesel kalknmann nemli stratejilerinden biridir. 8.2.2 Az gelimi blgelerde beeri sermayenin glendirilmesi Beeri sermayeyi glendirmenin temeli eitim ve renmeden gemektedir. Gnmz bilgi toplumunun ve bilgi ekonomisinin temel elerinden biri yaam boyu renimdir. Bu aslnda yeni bir eitim sistemi deil, toplumun beeri sermaye oluumunu gelitirmede tm eitim ve renim sistemlerini rasyonelletiren bir renim rgtlenmesidir. Bu rgtlenme yaps ocukluktan emeklilie tm yaam dngsn ve ilkrenimden yksek renim ve i eitimlerine kadar tm renim sistemlerini kapsayan bir sistemdir. Bu balamda dnldnde, zellikle lkenin az gelimi blgelerinde beeri sermayeyi glendirmek hem blgenin, hem bu blgelerde yaayan bireyin geliimi asndan birincil nem tayan bir strateji olarak deerlendirilmelidir. 8.2.3 Blgedeki insan altyapsnn ve rgtlenme kapasitesinin gelitirilmesi Beeri sermaye ksaca igcnn sahip olduu nitelikler olarak tanmlanmaktadr. gcnn sahip olduu nitelikler onlarn yeteneklerini ve deneyimini ifade etmektedir. gcnn nitelii zellikle okullardaki ve i yerlerindeki eitimler sayesinde gelitirildike, lkenin beeri sermayesi de artm olacaktr. Yaplan almalar beeri sermayenin ekonomik bymeyi ve ekonomik kalknmay hzlandrdn ortaya koymutur. Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) tarafndan lkeler arasndaki gelimilik farklarn lmek iin kullanlan nsani Gelime ndeksi yaam beklentisi, eitime katlm gibi temel unsurlar iinde barndrmaktadr. Eitim sistemindeki aksaklklar, zellikle mesleki eitim srecinin sanayinin ihtiyalar dorultusunda gerekletirilememesi, aktif i gcne ynelik mesleki eitim, kurs gibi programlarn, genel eitim programlarn yaygnlatrlamamas gibi nedenler de emein niteliinin geliimini engellemekte ve beeri sermaye yoksulluuna neden olan ksr dngye neden olmaktadr. Bu amala blgedeki genel eitim dzeyini ykseltecek eitim programlarn dzenlemek meslek ii eitim, rgn eitimler, ksa sreli kurs gibi aktif i gcn nitelikli hale getirecek eitim programlar vermek, i gc istihdam ve eitim programlar arasnda balant kurulmasna ilikin yerel analiz almalar yapmak ve buna ilikin veri sistemi oluturarak kontroln salamak blgedeki insan altyapsnn ve rgtlenme kapasitesinin gelitirilmesi asndan nem kazanmaktadr. 32
8.2.4 Sosyal gvenlik ve alma alanndaki yetersizliklerin giderilmesi kinci nesil reform dediimiz, eitim reformundan yarg reformuna, vergi sistemi reformundan igc piyasas ve sosyal gvenlik reformuna kadar birok alanda ekonomimizin kurumsal altyapsnn modernletirilmesi, an gereklerine, kresel rekabet koullarna uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Sosyal gvenlik ve alma alanndaki i gvenliinin olmamas, salk gvencesinden yoksun olunmas, her trl grnr/grnmez rgtlenme sorununun olmas gibi yetersizlikler igcnn verimliliini ve toplam kalite ynetimini olduka olumsuz etkilemektedir. Ancak, tm bunlarn modern, gelimi, demokratik ve insan haklarna saygl bir toplumla badamad aktr. Bu nedenlerden dolaydr ki, blgesel/yerel toplumun ve zellikle bu toplumda retime dorudan katlan alanlarn sosyal gvenlik ve alma alanndaki temel sorunlarn zmek temel stratejilerden biri olmaldr. 8.2.5 Konut, sosyal ve teknik altyap kapasitesini gelitirilmesi Dar anlamda altyap; bir blgenin yalnzca ulam ve haberleme dzeyi ile snrl olarak yorumlanmakla birlikte, geni anlamda; belirli bir ekonomik alanda retim koullarnn yaratlmas ya da gelitirilmesini salayan, ekonomik, kurumsal ve sosyal dzenin tmn ilgilendiren her eit yatrm kapsamaktadr. Bu nedenle, yalnzca yollar ve haberleme ebekeleri deil, konut, su, eitim, salk vb. gibi igcnn verimini arttran tm yatrmlar altyap yatrmlarn olutururlar. Geni anlamda deerlendirilmesi gereken tm bu altyap yatrmlarn sadece ekonomik anlamda dnmek yeterli deildir. Bu altyap yatrmlarn gelitirmenin temel amacnn igc verimliliini ykseltmekten te, bireyin yaam kalitesini ykseltmek olarak ele alnmas gereklidir. Bu ereveden bakldnda, konut, sosyal ve teknik altyap kapasitesini gelitirme stratejisini benimsemek ve bu strateji dorultusunda eitli eylem planlarn ortaya koymak blgenin ve bireyin yaam kalitesini ykseltmek iin temel politikalardan biri olmaktadr. 8.2.6 Salk hizmetlerinin geliimi nsann yaam kalitesini ykseltmek ve srdrlebilir kalknma hedeflerine ulamak iin gerekli faktrlerden biri de bireyin salk donanmn glendirmektir. Srdrlebilir kalknma kavramnn merkezinde salk, eitlik ve yoksulluun yok edilmesi temel nceliklerdir. Salkla ilgili altyap yatrmlar, salk tesislerinin iyiletirilmesi yannda, koruyucu hekimlii, halkn salk alannda bilinlendirilmesini de kapsamaktadr (Dinler, 2005: 290). Daha nceden de belirttiimiz gibi salk hizmetlerine ulam ve bu hizmetlerin srekli olarak geliimi bireyin temel haklarndan biri olarak deerlendirilmelidir. Ancak, bunun yan sra, ekonomik olarak ele alndnda; blge halknn salk durumunun iyiletirilmesi, igc verimliliklerin de ykselmesini salayacaktr. Salk- igc verimlilii arasndaki olumlu iliki pek ok grgl aratrma ile desteklenmitir. Dolaysyla, gerek ekonomik, gerek temel hak/ hizmetlere erime ve yaam kalitesini ykseltme alarndan deerlendirildiinde, blgesel/ yerel kalknmay salayabilmek iin salk hizmetlerinin gelitirilmesi ele alnmas gereken temel stratejilerden biri olmaldr. 8.2.7 Azgelimi blgelerde ve krsal kesimde gelir artrc politikalarn tanmlanmas Srdrlebilir kalknma kavram gelimenin odan insan iin gelime deil, insann gelimesi olarak tanmlamaktadr. Dier stratejilerde de belirttiimiz gibi, blgesel ve yerel
33
kalknmay, insan-merkezci bir bak as benimseyen bir yaklam yerine srdrlebilir kalknma ekseninden deerlendirmemiz gerekmektedir. Bu ereveden bakldnda, srdrlebilir kalknma konusunda yllardan beri yer alan azgelimi blgeler ve krsal kesimler aleyhine gelien eitsiz gelir dalm sorununun da ayr bir strateji altnda deerlendirilmesi ve buna uygun eylem planlar oluturulmas gerekmektedir. zellikle azgelimi blgelerde ve krsal kesimde gelir artrc politikalar gelitirilmesi bu adan nem tamaktadr. 8.2.8 Aile planlamasnn yaygnlatrlmas Nfus ile kalknma ilikisini tek tarafl ele alarak, nfus sorununu yalnzca aile planlamasna indirgemek olduka yanltc bir bak asdr. 1950-60lardaki geleneksel kalknma iktisadna egemen olan bu bak as, 1970ler de farkllamaya balamtr. 1974de Bkrete toplanan Dnya Nfus Konferansnda ok ak olarak nfus dinamikleri ile kalknma faktrleri arasndaki karlkl ilikilere ve etkileimlere dikkat ekilmitir. Bkre Konferans, nfus politikalarn, zellikle dourganl azaltc ve nfus art hzn yavalatc politikalarn, ancak youn kalknma abalar ile birlikte uygulanabilirse baarl olabileceini ortaya koymutur. 1994 Kahire Dnya Nfus Konferansnda, insan merkezli srdrlebilir kalknma anlay ile; nfus, kaynaklar, evre ve kalknma arasndaki ilikilerin tam olarak dengelenmesini esas almaktadr. Bu anlamda nfus politikalarnn; yoksulluun giderilmesi, cinsiyetler arasnda eitliin salanmas, toplumsal refahtan, salk, eitim gibi alanlara kadar sistemdeki tm sorunlarla birlikte dnlmesi ve nfus-kalknma ilikisinin de bu eksende ele alnmas gerekmektedir. Bu gereki bak biimini sakl tutmak kouluyla, fazla nfusun kalknma zerindeki eitli boyutlardaki olumsuz etkileri gz nne alnmal ve aile planlamasnn yaygnlatrlmas stratejisi, yoksulluk ve yoksunlukla mcadele, yaam kalitesini arttrma hedeflerine odakl bir strateji olarak deerlendirilmelidir. 8.3.1 Ulusal ve blgesel veri taban ynetiminin oluturulmas ve srekliliinin salanmas Ulusal ve blgesel veri taban ynetiminin oluturulmas ve srekliliinin salanmas, ulusal ve blgesel dzeyde daha etkin ve uygulanabilir plan ve politikalarn gelitirilmesine, kent bilgi sisteminin altyapsnn oluturulmasna ve blgesel yatrmlarn planlanmasna katkda bulunacaktr. Bilginin tek bir merkezden takibi, insan gc ve zaman tasarrufu ile kamu kaynaklarnn etkin kullanmn salayacaktr. 8.3.2 Kurumlar aras bilginin datmnda bilgi teknoloji altyapsnn gelitirilmesi, derlenen bilgilerin corafi meknla ilikilendirilmesi Kurumlar aras bilginin datmnda bilgi teknoloji altyapsnn gelitirilmesi ve derlenen bilgilerin corafi meknla ilikilendirilmesi bilgi altyapsnn lke genelinde oluturulmasnda nem kazanmaktadr. Ancak bunun yannda bilgi teknolojisinin kullanmna ilikin temel ve ileri dzeyde eitimlerin yaygn biimde verilmesi, kurumlarda Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve benzeri sistemlerin kullanmnn gelitirilmesi ve uzman personelin istihdamnn salanmas, CBS konusunda personel eitimlerinin gerekletirilmesi ve srekli eitimlerinin salanmas ile gerekletirilecek ve gncel bilgiye eriim kolaylatrlacaktr. 8.3.3 Bilgi kirliliinin nlenmesi Farkl mekan birimlerine ynelik (blge, alt blge, il ve kent ve krsal yerlemeler) bir 34
yandan snrl bilgi bulunurken, dier yandan elde edilen bilgiler arasnda da tutarszlklar da bulunmaktadr. Bu nedenle farkl kaynaklarda derlenen bilgilerin tutarlln salayacak bir dzenleme yaplmas ve bu konuda bir stratejinin gelitirerek uygulanmas gereklidir. 8.4.1 lkesel ve blgesel lekteki yatrmlarn yer seiminde afet ve risk ynetimi balamnda, evre deerlerinin korunmas ilkesinin temel alnmas Blgeleraras gelimilik farklarnn azaltlmas amacyla gelitirilen kalknma modellerinde ve lkesel ve blgesel lekteki yatrmlarn yer seiminde doal ve kltrel evre deerlerinin korunmas temel politikalardan biri olmaldr. Ekolojik deerlere uygun kullanm kararlarnn alnd, gvenli evrelerde yaam gibi en temel insan hakkn esas alan ve afet zararlarn azaltan nlemleri hayata geirebilen ekonomik kalknmann srdrlebilir biimde salanmas yaamsal nem tamaktadr. Bu balamda, blgesel stratejik planlama aamasnda, lkesel ve blgesel yatrm kararlar oluturulurken sz konusu temel ilkelerin belirleyici olmas stratejisi benimsenmelidir. 8.4.2 Kat atk ynetimi, hava ve toprak kirliliinin nlenmesi konularnda lkesel ve blgesel politikalar gelitirilmesi ve mevcut evre mevzuatnn etkinliinin salanmas Kat atk ynetimi, hava, toprak ve su kirliliinin nlenmesi balamnda, evresel etki deerlendirme konularnda ilerleme salanmasna ramen, hala ok sayda yasal dzenlemeye gereksinim bulunmaktadr. 24 Mays 2004 tarihinde Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesinin (DS) TBMM tarafndan onaylanmasyla bu szlemeye taraf olan lkemiz, 5 ubat 2009 tarihinde de Kyoto Protokolne katlmtr. 1960l yllardan balayarak taraf olduumuz evre konusundaki uluslararas szlemelerden bir ksm szlemelere taraf olma, bir ksmn ise ye bulunduu uluslar aras kurulularn almalarna katlma yolu ile izlenmektedir. Anayasa da Usulne gre yrrle konulmu milletleraras antlamalar kanun hkmndedir ifadesi bulunduundan taraf olduumuz antlama ve protokoller ulusal mevzuatmzn bir paras olarak deerlendirilmelidir. Trk i hukuk dzeninde sahip olduklar hukuki g, en az evre Kanunu deerinde olan bu szlemelerden doan ykmllklerimizi yerine getirmek amacyla, gerek yeni yasal dzenlemelerin hazrlanmas gerekse yrrlkteki evre mevzuatnn, evresel izleme, denetim ve raporlama sistemi altyapsnn gelitirilerek uygulamalarn denetlenmesi yoluyla, etkinliinin salanmas gereklidir. 8.4.3 Enerji kaynaklarnn ynetimi ve srdrlebilir kullanmnda konvansiyonel enerji kaynaklarnn alternatif enerji kaynaklaryla birlikte ele alnd blgesel enerji politikasnn oluturulmas lkesel ve blgesel lekte, bugne dein gelitirilmi ve uygulamaya konulmu olan teknolojiler ile odun, kmr, petrol ve doal gaz gibi fosil yaktlar ile akarsulardan elde edilen konvansiyonel enerji kaynaklarna ilave olarak, alternatif enerji kaynaklar kapsamnda deerlendirilen gne, rzgar, jeo-termik potansiyel, bio-dizel, organik pler ve hatta deniz dalgalarn deerlendiren enerji kaynaklar potansiyelinin saptanmas nemli grlmektedir. Enerji konusunda dikkate alnmas gereken nemli bir nokta enerji kaynaklarnn srdrlebilirliinin tesinde yenilenebilir olmasdr. Doann kendi evrimi iinde, bir sonraki gn aynen mevcut olabilen enerji kayna olarak tanmlanan gne, rzgar ve jeotermal gibi doal kaynaklardan elde edilen yenilenebilir enerjinin, bugn yaygn olarak kullanlan fosil yaktlarn, yakn orta vadede yanna eklenmesi, uzun vadede ise yerine gemesi, enerji sistemlerinin srdrlebilir olmasn salayacaktr. Bu nedenle,
35
blgelere ynelik belirlenecek stratejilerde srdrlebilir enerji kaynaklarna dayal gelime ilkesi benimsenmelidir. 8.4.4 Blgelerin gelimesine katk salayacak yeni teknik altyap projelerinin gelitirilmesi Altyap ve evre sorunlarnn mekna ilikin kaliteyi drd yaam koullarn gletirdii bilinmektedir. Dolaysyla teknik altyap yatrmlar, gerek kentsel, gerekse krsal yerlemelerde yaam kalitesinin ykseltilmesinde nem kazanmaktadr. Yerlemelerin byklklerine ve gereksinimlerine gre toplu ulam, zaman ve yakt tasarruflu ulam biimi, biliim altyaps, salkl ime suyu, kanalizasyon, artma, p toplama ve geri dnm merkezleri gibi yaam kalitesini ykseltmeye ynelik yerlemeler leindeki yatrmlarn yan sra istihdam salayc projeler iin oluturulacak altyap yatrmlar blgesel kalknmada etkin rol stlenecektir. Blgesel zelliklere gre belirlenecek olan liman, demiryolu, havaliman, artma tesisleri gibi altyap yatrmlarnn yer seimlerinin blgesel eitsizliin giderilmesi ve yerel kalknmann salanmas asndan irdelenerek belirlenmesi yararl olacaktr. 8.5.1 Blge tanmlarnn gzden geirilerek, karar alma srelerine ve blge planlarna temel oluturacak blgelerin yeniden tanmlanmas Blge tanmnn belirsizlii ve NUTS II dzenlemesinin salksz olmas sorununa ynelik olarak gelitirilen stratejilerden ilki blge tanmlarnn gzden geirilerek, karar alma srelerine ve blge planlarna temel oluturacak blgelerin yeniden tanmlanmasdr. 8.5.2 NUTS II blgelerinin gzden geirilerek ekonomik btnlk gsteren illerin biraraya getirilmesi ile yeniden NUTSlarn tanmlanmas Avrupa Birliine uyum srecinde istatistik blge birimleri olarak belirlenen NUTS II dzeyleri istatistik birim olmann tesinde, Kalknma Ajanslarnn kurulmasnda NUTS II dzeyinde blge snrn da tanmlayan bir dzenleme olarak karmza kmaktadr. Bu nedenle dier bir strateji olarak NUTS II birimlerinin yeniden gzden geirilerek ekonomik btnlk gsteren illerin bir araya getirilmesi ile ynetimin kurumlamasnda esas alnacak blgelerin yeniden tanmlanmas nem tamaktadr. 8.6.1 Blge leinin bir planlama kademesi olarak gelitirilmesi Blge leinde ok sayda plan ile bu planlardan sorumlu kurululardan kaynaklanan yetki karmaas bulunmaktadr. Bu durum, gerek planlarn hazrlanmasnda gerekse uygulamaya aktarlmasnda pek ok soruna yol amaktadr. Bu nedenle, blgenin bir ynetim yapsnn bir karar dzlemi olduu gibi, bir plan kademesi olarak snrlar, planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurumlarn net olarak tanmland bir planlama kademesi olarak gelitirilmesi ana stratejilerden biri olarak benimsenmitir. 8.6.2 Farkl planlama kademelerinde yer alan planlarn ieriklerinin ve sorumlu kurulularnn net olarak belirlenmesi ile planlama sisteminin sadeletirilmesi Farkl planlama kademelerinde yer alan ve birbirlerinden farklar net olarak aklanamayan planlarn (blge plan, il gelime plan, il evre dzeni plan, btnleik ky alan plan vb.) ieriklerinin ve sorumlu kurulularn gzden geirilerek planlama sisteminin sadeletirilmesi gerekmektedir. 36
8.6.3 eitli kurumlara verilen plan yetkilerinin gzden geirilmesi eitli kurumlara verilen plan yetkilerinin gzden geirilerek akma ve elikilerin giderilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas, baz kurumlarn plan yetkilerinin kendi grev alanlar ile snrlandrlmas veya devredilmesi ile mekansal planlama sisteminin yeniden kurgulanmas gerekletirilmelidir. 8.7.1 Blge planlarnn ieriinin mekansal, sosyal, ekonomik riskler ile afet risklerini yanstan stratejik bir bak as ile tanmlanmas Mevcutta ierii ok da belirgin olmayan ve karar alanlarnn tam olarak belirlenmedii blge planlarnn kapsamlar tanmlanrken risk deerlendirmelerini de ierecek ekilde dzenlenmesi gereklidir. 8.7.2 Blge planlarnn hazrlanma srecinin ve sorumlu kurulularn ak bir biimde tanmlanmas erii stratejik bir bak asyla tanmlanan blge planlarnn hazrlanma srecini ve sorumlu kurulular da ak bir biimde tanmlayacak dzenlemenin yaplmas nem tamaktadr. 8.7.3 Blge planlarnn hazrlanmas ve onaylanmas srecinde ilgili tm kesimlerin ierilmesi Blge planlarnn ilgili tm merkezi hkmet birimleri, yerel ynetim birimleri ve sivil toplum rgtlerince benimsenmesi ve sahiplenilmesi iin hazrlanmas ve onaylanmas srecinde ilgili tm kesimlerin ierilmesinin salanmas nem tamaktadr. 8.7.4 Plan izleme ve gzden geirme mekanizmalarnn gelitirilmesi Stratejik bak asyla hazrlanacak blge planlarnn gerekletirilebilmesi iin uygulama aamasnn nemli bir paras olan plan izleme ve gzden geirme mekanizmalarnn gelitirilmesi gereklidir. 8.8.1Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisinin hazrlanmas Trkiyedeki blgelere ynelik ana stratejilerin, nceliklerin ve ana yaklamn belirlendii ve tm yaplan planlar ynlendirecek blgesel gelime konusundaki ana ilkeleri ve yatrm kararlarn tanmlayacak bir strateji belgesinin hazrlanmas gereklidir. 8.8.2 Sektrel ve il dzeyinde yeniden datm yerine blgesel dzeyde yeniden datm mekanizmasnn gelitirilmesi Kamu yatrmlarnn ve devlet yardmlarnn ynlendirilmesinde ve koordinasyonunda ulusal bir stratejinin benimsenerek tm ilgili kurum ve kurulularn yetkili ve sorumlu olaca yeni bir rgtlenmenin tanmlanmas ve kaynaklarn datmnda iller yerine blgeleri esas alacak dzenlemelerin yaplmas nem tamaktadr. 8.8.3 Blge planlarnn uygulanmasna ynelik programlarn, projelerin ve plan btesinin tanmlanmas Stratejik blge planlarnn uygulanmasna ynelik uygulama planlarnn ve plan btelerinin net bir biimde tanmlayan dzenlemelerin yaplmas nem tamaktadr.
37
8.9.1 Kalknma Ajanslarnn blgesel lekte bir kurum olarak kamu ynetimi sistemi ierisindeki yerinin belirginletirilmesi Kalknma Ajanslarnn blge dzeyinde karar alma ve uygulama birimi olarak kamu ynetimi sistemi ierisindeki yerinin belirginletirilmesi iin gerekli dzenlemelerin yaplmas, bu amala ilgili yasalarla Kalknma Ajanslarnn grev ve sorumluluklarn belirleyen yasal erevenin yeniden gzden geirilmesi gerekletirilmelidir. 8.9.2 Kalknma Ajanslarnn blge planlama konusundaki yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi Kalknma Ajanslarnn blge belirginletirilmesi gereklidir. planlama konusundaki yetki ve sorumluluklarnn
8.9.3 Kalknma Ajanslarnn performanslarnn denetlenmesi ve ajansn blgesel temsil sorunlarnn giderilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas Kalknma ajanslarnn performanslarnn sadece DPT tarafndan deil, blgedeki karar srecini belirleyen ve uygulamada rol alan birimler tarafndan denetlenmesi iin gerekli dzenlemelerin yaplmas ve danma ve yrtme aamalarnda grev alan kurumlarn belirlenmesi ve temsil sorunlarnn giderilmesine ynelik dzenlemenin yaplmas gerekli grlmektedir. 8.9.4 Siyasi otoritenin blgesel politika retmesi Ulusal dzeyde ynlendirme sorununa ynelik olarak ve blgesel dzeyde kurumsallamann salanmasnda, siyasi otoritenin blgesel politikalar retmesi ve bu amala Blgesel Ulusal Kalknma Stratejisi Belgesinin oluturulacak Bakanlar st bir birim tarafndan hazrlanmas gereklidir. 8.9.5 Ulusal ve blgesel planlamaya mekn boyutunun kazandrlmas Mevcutta yeterli lde ynlendirici stratejiler ile politikalarn yer almad ulusal planlamaya mekn boyutunun daha etkili bir biimde katlarak blgesel dzeydeki planlamann ynlendirilmesi, blgesel dzeyde de mekan boyutunun yerel lekten gelen etkilerle birlikte ele alnarak ulusal ve blgesel lekte planlamada mekan boyutunun glendirilmesi nem tamaktadr. Stratejiler Listesi
NO 8.1.1 8.1.2 8.1.3 8.1.4 8.1.5 8.1.6 8.1.7 STRATEJ Blgelerdeki potansiyel kaynaklarn tespiti ve istihdam alanlar yaratacak ekilde deerlendirilmesi Mesleki ve teknik eitimin desteklenerek kalifiye igcnn talebe uygun ekilde artrlmas Yerel giriimciliin ve KOBlerin esnek igc rgtlenmesine ynelik (sektrleraras igc hareketlilii, konjonktrel eilimler) desteklenmesi Yatrm ortamnn iyiletirilmesi, sermaye aknn kolaylatrlmas Rekabetilikte blgesel yenilik sistemlerinin gelitirilmesi Kmelenme politikalarnn desteklenmesi Krsal kalknmay hzlandrmak iin kurumsal ve iktisadi dzenlemeler yaplmas
38
8.1.8 8.1.9 8.1.10 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.2.5 8.2.6 8.2.7 8.2.8 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.5.1 8.5.2 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.7.1 8.7.2 8.7.3 8.7.4 8.8.1 8.8.2 8.8.3 8.9.1 8.9.2 8.9.3 8.9.4 8.9.5
Krsal alanda ekonomik faaliyetlerin eitlendirilmesi Krsal alanda korunmas gerekli tarihi, kltrel ve doal varlklarn korunarak gelitirilmesi ynnde mevcut politikalarn ilerlik kazandrlmas ve gelitirilmesi Krsal alanda arazi mlkiyet dalm sorunlarnn zlmesi Az gelimi blgelerde sosyal sermayenin glendirilmesi Az gelimi blgelerde beeri sermayenin glendirilmesi Blgedeki insan altyapsnn ve rgtlenme kapasitesinin gelitirilmesi Sosyal gvenlik ve alma alanndaki yetersizliklerin giderilmesi Konut,sosyal ve teknik altyap kapasitesini gelitirilmesi Salk hizmetlerinin geliimi Azgelimi blgelerde ve krsal kesimde gelir artrc politikalarn tanmlanmas Aile planlamasnn yaygnlatrlmas Ulusal ve blgesel veri taban ynetiminin oluturulmas ve srekliliinin salanmas Kurumlar aras bilginin datmnda bilgi teknoloji altyapsnn gelitirimesi, derlenen bilgilerin corafi mekanla ilikilendirilmesi Bilgi kirliliinin nlenmesi lkesel ve blgesel lekteki yatrmlarn yer seiminde afet ve risk ynetimi balamnda, evre deerlerinin korunmas ilkesinin temel alnmas Kat atk ynetimi, hava ve toprak kirliliinin nlenmesi konularnda lkesel ve blgesel politikalar gelitirilmesi ve mevcut evre mevzuatnn etkinliinin salanmas Enerji kaynaklarnn ynetimi ve srdrlebilir kullanmnda konvansiyonel enerji kaynaklarnn alternatif enerji kaynaklaryla birlikte ele alnd blgesel enerji politikasnn oluturulmas Blgelerin gelimesine katk salayacak yeni teknik altyap projelerinin gelitirilmesi Blge tanmlarnn gzden geirilerek, karar alma srelerine ve blge planlarna temel oluturacak blgelerin yeniden tanmlanmas NUTS II blgelerinin gzden geirilerek ekonomik btnlk gsteren illerin biraraya getirilmesi ile yeniden NUTSlarn tanmlanmas Blge leinin bir planlama kademesi olarak gelitirilmesi Farkl planlama kademelerinde yer alan planlarn ieriklerinin ve sorumlu kurulularnn net olarak belirlenmesi ile planlama sisteminin sadeletirilmesi eitli kurumlara verilen plan yetkilerinin gzden geirilmesi Blge planlarnn ieriinin mekansal,sosyal, ekonomik riskler ile afet risklerini yanstan stratejik bir bak as ile tanmlanmas Blge planlarnn hazrlanma srecinin ve sorumlu kurulularn ak bir biimde tanmlanmas Blge planlarnn hazrlanmas ve onaylanmas srecinde ilgili tm kesimlerin ierilmesi Plan izleme ve gzden geirme mekanizmalarnn gelitirilmesi Blgesel kalknma ulusal stratejisinin hazrlanmas Sektrel ve il dzeyinde yeniden datm yerine blgesel dzeyde yeniden datm mekanzmasnn gelitirilmesi Blge planlarnn uygulanmasna ynelik programlarn, projelerin ve plan btesinin tanmlanmas Kalknma Ajanslarnn blgesel lekte bir kurum olarak kamu ynetimi sistemi ierisindeki yerinin belirginletirilmesi Kalknma Ajanslarnn blge planlama konusundaki yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi Kalknma ajanslarnn performanslarnn denetlenmesi ve ajansn blgesel temsil sorunlarnn giderilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas Siyasi otoritenin blgesel politika retmesi Ulusal ve blgesel planlamaya mekan boyutunun kazandrlmas
39
EYLEMLER VE GSTERGELER 8.1.1.1 Her blgedeki igc potansiyelini belirlemek Potansiyel i kaynaklarn istihdam alanlar yaratacak ekilde tespit etme ilemini her bir blge iin ayr ayr yapmak gerekmektedir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile DPTnn birlikte belirleyecei bu eylem plannda niversiteler, TBTAK, kalknma ajanslar ve ilgili STKlar ise bu eylem plannn ortaklar olarak dnlmektedir. Gsterge (8.1.1.1.1): gc istatistikleri ve sektrel istatistikler 8.1.1.2 ncelikli sektrlerin belirlenerek farkndaln artrlmas iin yerel almalar yapmak Gerek ulusal gerek dnya sistemi iinde blgenin belirgin bir fark oluturma kapasitesi n plana kmaldr. Fark oluturma srecinin bir paras ve gerei olarak bir yandan ikinci nesil reformlarla kurumsallamann derinlemesi, bir yandan da yapsal reformlarla finansal ve ekonomik alanda kolaylklar salanmas ve ncelikli sektrlerin tespitinde farkndaln artrlmasna ynelik eylem planlar uygulanmas gerekmektedir. Gsterge (8.1.1.2.1): Verilen seminerler, kurslar, yaynlar 8.1.1.3 ncelikli sektrlere ynelik istihdam artrc tevik sistemleri tanmlamak Trkiyede istihdam zerinde ok ciddi ykler olduu ne srlmektedir. stihdam zerindeki vergiler igc maliyetini olduka ykseltmektedir. Bu da firmalarn verimliliini ve rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle ilgili kurumlar ncelikli sektrlere ynelik istihdam artrc tevik sistemlerini tanmlamal ve uygulamaya geirmelidir. Gsterge (8.1.1.3.1): Btede yer almas, verilen tevik miktar 8.1.2.1 ncelikli sektrlere ynelik eitim programlar gelitirerek vasfl ve ara eleman an kapatmak Uzun vadeli nitelikli, yani rekabeti ve katma deeri yksek sanayilemenin nndeki en byk engellerin banda mesleksizlik gelmektedir. Bu erevede, eitim sektrnn acilen yeniden yaplandrlmas ve zel sermaye ve giriimciliin bu sektre de ynlendirerek hzl bir biimde vasfl ve ara eleman an kapatmak gerekmektedir. Gsterge (8.1.2.1.1): Alan mesleki program, meslek kurslar says, mezun edilen renci says 8.1.2.2 gc piyasas bilgi sistemlerini gelitirmek Mesleki ve teknik eitimin desteklenerek kalifiye igcnn bata sanayi sektr olmak zere ekonominin tm sektrlerindeki igc talebine uyumlu artrlmas iin igc piyasas bilgi sistemleri gelitirilmelidir. Bu eylemin sahibi alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve ortak alma kurumu ise Sosyal Gvenlik Kurumu olarak dnlmektedir. Gsterge (8.1.2.2.1): gc istatistikleri bilgi ak lmleri 8.1.3.1 Giriimcilii destekleme programlarn blgelerin zelliklerine gre tanmlamak Giriimcinin kapasitesini arttrmak iin iletmelerin bilgiden ve uluslararas frsatlardan yararlanmalar konusunda yardmc olmak gerekmektedir. Giriimcilerin i pazarn sunduu imknlardan yararlanmalar ve acmasz rekabet koullarna uyum salayabilmeleri iin yenilikler yapmaya ve uluslararaslamaya tevik edilmeleri gerekmektedir. Bunun iin iletmelerin; bilgiye, eitime ve birinci kalitede destek hizmetlerine eriimlerine salanmaldr. Dier taraftan, bu destek hizmetleri blgelerin zelliklerine gre tanmlanmaldr. Gsterge (8.1.3.1.1): Alan program says, bavuru says 40
8.1.3.2 Mikro kredilendirme / risk sermayesi kolaylklar salamak KOBlerin desteklenmesindeki en byk sorunlardan biri de finansmana eriimdir. Risk sermayesi piyasasnn gelimemi olmas ve bankalarn riskli kredileri vermekten giderek kanmas, KOBlerin finansman glkleri yaamasna neden olmaktadr. Trkiyede KOBlerin %90nn 9 kiiden daha az alan mikro lekte olan iletmeler olduu gerei gz nne alndnda; bu leklerin uzun vadeli bymelerini salayacak kurumsal, beeri ve finansal kaynaklardan istifade etmeleri salanmaldr. Bu balamda giriimcinin kolaylkla eriebilecei ve yeterince eitlendirilmi, sreklilii salanm, ucuz finansal kaynaklarn varl artrlmaldr. Gsterge (8.1.3.2.1): Btede yer almas, verilen kredi miktar 8.1.3.3 Yreye ilikin potansiyel yatrm alanlarnn tantm/bilgilendirmesini yaygnlatrmak Kt kaynaklarn ve giriimciliin olabildiince gerileyen verimsiz sektrlerden karak yksek katma deerli sektrlere ynelmesini temin etmek zere verimlilik odakl ve performans balantl potansiyel sahibi yatrm alanlarnn tantlmas ve bilgilendirilmesinin yaygnlatrlmas gerekmektedir. Bu eylemin sahibi olarak yerel ynetimler ve ortak alma kurumlar olarak ise kalknma ajanslar ve ilgili STKlar dnlmektedir. Gsterge (8.1.3.3.1): Verilen seminerler, kurslar, yaynlar 8.1.3.4 gcne beceri kazandrmaya ynelik ok ynl programlar balatmak gc piyasasndaki darboazlar bymeye engel olmaktadr. ilerin becerilerini artrmaya ynelik abalarn younlatrlmas gerekmektedir. Bylece giriimciliin nndeki en byk engel olan emek-i uyumsuzluu da azaltlm olacaktr. Bu hususun eksik kald lkelerde isizlik ve mesleksizlik bir arada yaanmaktadr. Bu nedenle MEB ve zellikle yerel kurulularla bantl gcne beceri kazandrmaya ynelik ok ynl programlar balatmak gerekmektedir. Gsterge (8.1.3.4.1): Verilen seminerler, kurslar, yaynlar 8.1.3.5 Dengeli igc piyasas ve sektrler aras koordinasyon iin daha aktif bir kurumsal yap oluturmak Yerel giriimciliin ve KOBlerin esnek igc rgtlenmesine ynelik desteklenmesi iin dengeli igc piyasas oluturma ve sektrler aras koordinasyon iin daha aktif bir kurumsal yap oluturmak gerekmektedir. Bu eylemin sahibi olarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve ortak alma kurumu olarak ise Sosyal Gvenlik Kurumu dnlmektedir. Gsterge (8.1.3.5.1): cret gstergeleri, igc gstergeleri 8.1.4.1 Yatrmlara ynelik brokratik engelleri azaltmak, effaf ihale ve denetleme srecini gelitirmek Trkiyede yabanc sermaye yatrmlar iin baz yapsal ve hukuksal deiimler yaplm, 2003 yl itibariyle yatrmc fark ortadan kalkmtr. Trkiyede yatrm yapldktan sonra yabanc ve yerli sermaye hibir ayrma tabi tutulmamaktadr. Bununla birlikte, yatrmlara ynelik brokratik engelleri azaltmak, effaf ihale ve denetleme srecini gelitirmek yabanc sermayenin yatrma ynelmesi iin uygulanmas gereken eylemlerdir. Gsterge (8.1.4.1.1): Resmi Gazetede yer almas 8.1.4.2 Yatrm iin gvenli ortam oluturmak ve sermayeyi riske kar gvence altna almak iin uygun kredi ve vergi politikalar belirlemek Kurumlar vergisi, KDV oranlar, enerji girdilerine uygulanan vergilerin indirilmesi gibi eitli vergi politikalar ve uygun kredi uygulamalar ile yatrm iin gvenli ortam oluturulmaldr. Gsterge (8.1.4.2.1): Resmi Gazetede yer almas
41
8.1.4.3 Blgesel ve sektrel bazda devlet yardmlarn ve teviklerini kontroll olarak artrmak ve gelitirmek Trkiyede cret d igc maliyetleri OECD ortalamasnn ok daha zerindedir. Bu nedenle zellikle geri kalm blgelerde SSK iveren priminin belli orannn ve isizlik sigortas priminin Hazinece karlanmas, yatrm yeri temini gibi eitli devlet yardmlarnn devreye sokulmas gerekmektedir. Gsterge (8.1.4.3.1): Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar 8.1.4.4 Verilen yatrm teviklerinin izlenmesi ve denetlenmesine ilikin kontrol mekanizmalarn oluturmak Blgesel kalknma iin yaplan devlet yardm ve tevik dzenlemelerinin etkili bir sonu alnabilmesi ve aktarlan kaynaklarn optimal biimde kullanlabilmesi iin verilen yatrm teviklerinin izlenmesi ve denetlenmesine ilikin kontrol mekanizmalar oluturulmaldr. Gsterge (8.1.4.4.1): Denetim raporlar 8.1.5.1 Yenilikilik odakl niversite-sanayi ibirliini salamak birlii yapmadan AR-GE yapmak hem ok maliyetli, hem de dnyadaki teknolojik gelimelerin dnda kalmak gibi riskler tadndan ortak ibirliine ynelinmelidir. niversiteler ortak aratrma ve eitim programlar ile ortak AR-GE projeleri hazrlamaldr. niversitelerde sanayinin AR-GE gereksinimini dikkate alacak biimde uzman yetitirmeli, doktora ve master tez konular da bu erevede saptanmaldr. Burada pazarn ektii (market pull) ya da bilimin srd (science push) dorusal yaplarn yerine aktif etkileimli dorusal olmayan dinamik yaplar ele alnmaldr. Gsterge (8.1.5.1.1): Ortak proje says 8.1.5.2 retim faktr olarak kltrel birikimin retimde kullanlmasn salamak Rekabetilikte blgesel yeniliki sistemlerin gelitirilmesi iin rekabet gcn srekli yksek klmak gerekmektedir. Bu rekabet gcnn ykseklii de yalnzca fiziki ya da beeri sermayeyi kullanarak deil, sosyal ve kltrel sermayeyi de retim srecine dahil ederek salanabilir. Dolaysyla kltrel sermayenin retimde kullanlmasna ynelik eylem planlarn harekete geirmek blge ekonomilerinin rekabet glerini ykseltmede nemli bir unsur olacaktr. Gsterge (8.1.5.2.1): Dzenlenen kurslar, bilgilendirme toplantlar 8.1.5.3 AR-GE ve blgesel yenilikilik merkezleri kurulmas projelerini desteklemek ve hzlandrmak Yenilikilik belli ortamlarda gelien bir yetenektir ve AR-GE almalar ve yaratclklarla desteklenmektedir. AR-GE ve yenilikilik konusunda rakiplerinden geride olan Trkiye bu alanda gelimek iin ok hzl ve planl hareket etmek zorundadr. Bu ihtiya blgesel eitsizlikler gz nne alndnda daha da belirginlemektedir. Bu balamda, AR-GE ve blgesel inovasyon merkezleri kurulmal ve bu merkezlerin kurulmas iin yaplacak projeler desteklenmelidir. Gsterge (8.1.5.3.1): Alan merkez saylar, merkezlerde yer alan firma saylar 8.1.5.4 AR-GE teviklerini artrmak ve yaygnlatrmak Blgesel kalknmada blgesel yenilik sistemlerini gelitirmek erevesinde AR-GE teviklerini artrmak ve yaygnlatrmak gerekmektedir. Bu noktada d kaynaklar da olduka nem arz etmektedir. rnein ABnin eitli ereve program btelerinin nemli bir kesimi bu alana tahsis edilmektedir. ereve programlarnn k amac yalnzca fon 42
salamak deil, birden fazla kuruluun bir araya geldii rekabet ncesi ortak teknolojiler gelitirme mecras salamaktr. irketlerin daha fazla biimde bir araya gelerek AR-GEye dayal ibirlikleri oluturmalar, ortak aratrma platformlar kurmalar konusunda politika ve eylemler benimsenmelidir. Gsterge (8.1.5.4.1): Btede yer almas, verilen kredi miktar 8.1.5.5 Yeni teknolojilere uyum, yeni teknoloji yaratlmas ve transferinde destek mekanizmalar tanmlamak Teknoloji gelitirme amal giriimciliin zendirilmesi, aratrmac insan gcnn nitelik ve nicelik ynnden gelitirilerek zel sektrde aratrmac istihdamnn tevik edilmesi, AR-GE faaliyetleri sonucunda oluan bilginin sanayiye ve retime aktarlmasnda grev yapacak Teknoloji Transfer merkezlerinin ve teknoloji seimi, transferi ve ynetimi gibi konularda danmanlk yapacak zel sektr ve sivil toplum kurulularnn kurulmasnn desteklenmesi temel eylem alanlardr. Gsterge (8.1.5.5.1): Patent/proje says, btede yer almas 8.1.5.6 Yenilikiliin gelitirilmesinde ulusal ve blgesel alar oluturmak Yenilikiliin gelitirilmesinde zellikle bilgi ve iletiim teknolojilerinin ulusun ve blgenin tm kesimleri zerindeki a etkisinin glendirilmesi gerekmektedir. Yenilikiliin artrlmas, ortaya karlacak yeniliklerin en hzl ekilde blgedeki endstrilere, firmalara ve kamuya yansmasn salayacak ekilde alar oluturulmaldr. Gsterge (8.1.5.6.1): Yerel/blgesel koordinasyon birimleri, intranet sistem kurulumu 8.1.6.1 Mevcut kmeleri tespit ederek gelitirmek Kmelenme politikalarnn desteklenmesi stratejisinin benimsenmesinin gerektirdii en nemli eylem planlarndan biri mevcut kmeleri tespit ederek gelitirmek olacaktr. Sanayi ve Ticaret Bakanlnn denetim, gzetim ve uygulamas altnda yaplmas gereken bu eylem plannda niversiteler ve odalar ortak kurum ve kurulular olarak grev almaldrlar. Gsterge (8.1.6.1.1): Sektrel istatistikler 8.1.6.2 Ulusal ve uluslar aras dzeyde kmeleraras ilikileri kuvvetlendirecek alar oluturmak Kmelenme politikalarnn desteklenmesi stratejisinin benimsenmesinde ulusal ve uluslar aras dzeyde kmeleraras ilikileri kuvvetlendirecek alar oluturmak nemli grlmektedir. DPTnin denetim, gzetim ve uygulamas altnda yaplmas gereken bu eylem plannda Sanayi ve Ticaret Bakanl yardmc kurum olarak grev almaldr. Gsterge (8.1.6.2.1): Yerel/blgesel koordinasyon birimleri, intranet sistem kurulumu 8.1.6.3 ncelikli sektrlere ilikin kmelere tevik salamak Dinamik rekabeti stnlklere gre sektrel mimarinin belirlenmesi ve bir sanayi stratejisinin tanmlanmas gerei vurgulanmaktadr. Bu erevede her sektrde en iyi olma ans olmayan Trkiyenin potansiyeli olan ve rekabeti olabilecek baz blgelerinin gelitirilmesine allmal ve bu sektrlere ilikin kmelere tevik salanmaldr. Gsterge (8.1.6.3.1): Btede yer almas, verilen tevik miktar 8.1.7.1 Tarmsal alana hizmet eden kurumlar arasnda egdm salamak Krsal kalknmann en temel unsuru tarmsal kalknma olduundan, tarmsal kalknmaya ynelik kurumsal ve iktisadi dzenlemeler krsal kalknma iin olduka nem arz etmektedir.
43
Ancak, tarmsal kalknma alannda uygulanmas gereken iktisadi politikalar kadar nemli olan bir dier unsur da tarmsal alana hizmet eden kurumlar iin yaplacak kurumsal dzenlemelerdir. Tarmsal alana hizmet eden kurumlar arasnda koordinasyonu salamak bu ereveden deerlendirilmesi gereken nemli bir eylemdir. Gsterge (8.1.7.1.1): Yerel/blgesel koordinasyon birimleri 8.1.7.2 AB Ortak Tarm Politikasn ve Trkiye artlarn gz nne alan istikrarl ve gvenilirlii yksek destekleme politikalar konusunda mevzuat dzenlemeleri oluturmak ABye aday bir lke olan Trkiye uygulamaya koymay planlad tm blgesel ya da sektrel eylemler iin hem Trkiye koullarn, hem de AB mktesebatn ve Birlik politikalarn gzetmek durumundadr. Bu noktadan bakldnda, AB Ortak Tarm Politikasn ve Trkiye artlarn gz nne alan istikrarl ve kredibilitesi yksek destekleme politikalar konusunda mevzuat dzenlemeleri oluturmak, krsal kalknmay gelitirme stratejisinin nemli bir aya/eylemi olarak deerlendirilmelidir. Gsterge (8.1.7.2.1): Resmi Gazetede yer almas 8.1.7.3 Trkiyenin AB kaynakl tarmsal/krsal kalknma fon kullanm kapasitesini ykseltmek ABye aday bir lke olarak Trkiye aday lke olmann getirdii ykmllkleri yerine getirmenin yan sra, bulunduu bu statnn avantajlarndan yararlanmasn da bilmelidir. Bu ereveden bakldnda Trkiyenin AB kaynakl tarmsal/krsal kalknma fon kullanm kapasitesini ykseltmesi krsal kalknma srecinde nemli bir eylem olacaktr. Gsterge (8.1.7.3.1): Kapasite art, retilen proje says, tahsisat miktar, demelerin tahsisata oran 8.1.7.4 rgtsz tarm reticisinin karlarnn korunmas amacyla rgtlenmelerini glendirmek/arttrmak Tarm reticileri iin iki temel rgtlenme tipi vardr; kooperatif ve kooperatif d rgtlenme. Kooperatifler, kk reticilerin girdi ve kredi gereksinimlerinin karlanmasn, retilen rnlerin deerlendirilerek en uygun fiyatta satnn salanmasn, retici-tketici arasnda pazarlama zincirini kurarak arac karlarnn ortaklara gemesini ve ortaklarn her trl tketim maddelerinin ucuza ve kaliteli olarak karlanmasn amalamaktadr. Kooperatif dndaki rgtlenmeler; retici rgtleri, bask grubu ve ekonomiksosyal amal kurulular biimindedir. Bu kurulular; Trkiye Ziraat Odalar Birlii, retici Dernekleri, Kalknma Vakflar, retici hracat Birlikleri olarak gruplandrlabilir. Genellikle rgtsz olan tarm reticisinin karlarnn korunmas kooperatif, birlik gibi rgtlenmeler altnda gerekletirilmelidir. Gsterge (8.1.7.4.1): Dernek says, toplantlar 8.1.7.5 Krsal alanlarn kendine zg karakterinin, sahip olduu deerleri tespit etmek, bu nitelikteki krsal kalknma projelerini hayata geirmek ve bu projelere halkn katlmn salamak Krsal kalknmay salamak ve hzlandrabilmek iin krsal alanlarn farklln ve bu farklln salayaca avantajlar retime ve ekonomiye yanstmak gerekmektedir. Bu noktada krsal alanlarn kendine zg karakterinin, sahip olduu deerleri tespit etmek, bu nitelikteki krsal kalknma projelerini hayata geirmek ve bu projelere halkn katlmn salamak nem arz etmektedir. Gsterge (8.1.7.5.1): Envanter almalar, proje says, katlmc says 44
8.1.7.6 Krsal sanayi iletmelerine ve tarmsal iletmelere ynelik yatrmlar desteklemek malat sanayinde zellikle byk ehirlerde younlam olan ve maliyet basks altnda olan geleneksel sektrlerin krsala uygun retim koullarn salanaca blgelere tanmas zendirilmeli ve desteklenmelidir. Gsterge (8.1.7.6.1): Btede yer almas, yatrm art miktar 8.1.7.7 iftiler ve tarmsal iletmeler iin dk faizli banka kredileri vermek Genellikle kabul edilen bir snflamaya gre, iftilerin kredi saladklar kaynaklar rgtlenmemi ve rgtlenmi kredi kaynaklar olmak zere iki ana grup halinde incelenebilir. rgtlenmemi krediler kiilerden alnan krediler, daha ok ksa vadeli, yksek faizli ve deme artlar ar koullara sahip kredilerdir. rgtlenmi kredi kaynaklar ise zellikle tarm kesimini kredilendirmek amacyla kurulmu ve almalarn bu alanda younlatrmlardr. Bu tip kredi kaynaklarnn iftiler ve tarmsal iletmeler iin dk faizli banka kredileri vermesi krsal kalknmann salanmas srecinde ele alnmas gereken bir eylemdir. Gsterge (8.1.7.7.1): Btede yer almas, verilen kredi miktar 8.1.7.8 iftilere eitim vermek Mevcut nfusunun tmne yakn bir blmnn tarmsal faaliyetlerde bulunduu geri kalm yrelerde, ekonomik kalknmay balatacak altyap niteliinde grlen mesleki formasyon tarm sektrne de ynelik olmaldr. Ancak, tarm sektrnde eitim sorunlar olduka deiik ve sektrn koullarna baldr. Sektrn koullarn da gzeterek krsal kalknma srecinde iftilere eitim vermek nemli eylemlerden biridir. Gsterge (8.1.7.8.1): Finansman miktar, eitim programlar ve programa katlan ifti says 8.1.8.1 Krsal turizmi desteklemek Turizm desteklerinin; srdrlebilir kalknma anlay erevesinde krsal kesimdeki yaama zarar vermeden, krsal miras ve yresel mimari zellikleri destekler biimde olmas zorunlu tutulmaldr. Burada nemli nokta hkmetin krsal turizmi yoksullukla mcadeleye odaklamaktan ziyade, dviz kayna olarak grmemesi gereklilii ile krsal kalknmada yoksul odakl krsal turizm kalknmas dncesinin ar basmas ynnde olmas zorunluluudur (Avrupa Komisyonu 1989). Krsal turizm desteklerinde krsal halk ve blge insann nemli lde snrlayan; sermaye yetersizlii, organizasyon eksiklii, eitim yetersizlii, politika ve planlarda sz sahibi olamama, var olan doal ve kltrel varlklar kaybetme tehlikesi, vb. gibi faktrlerin ortadan kaldrlmas gerekmektir. Yaplacak olan destekler Kltr ve Turizm Bakanl sahipliinde kamu, zel sektr ve sivil rgtlerin katlm ile gerekletirilmelidir. Gsterge (8.1.8.1.1): Proje says, turist saysndaki art, eitim saylar ve katlmc gstergeleri, yaratlan istihdam olanaklar, gelir gstergeleri 8.1.8.2 El sanatlarn ve zanaata dayanan rnleri gelitirmek Trkiyede nemli bir zenginlik ve eitlilik sergileyen geleneksel zanaat ve el sanatlarnn krsal ekonomilere katks, turizm ve tantm faaliyetleri ile birlikte art gsterecektir. Dier taraftan, zanaat ve el sanatlar kapsamnda sahip olunan yerel bilgi ve beceri birikimi, mikro iletmelerin ve giriimciliin gelitirilmesinde nemli almlar salayabilecektir. Bu kapsamda geleneksel zanaat ve el sanatlar, tarm d mikro iletmecilik ve yresel rnlerin ve hizmetlerin tantm, sat ve e-ticaret imknlarnn deerlendirilmesi ynndeki giriim ve faaliyetler desteklenecektir. Yaplacak olan alma Kltr-Turizm Bakanl, Meslek Odalar, Sanayi ve Ticaret Bakanl ve Tarm ve Ky leri Bakanlnn yrtecei ortak ya da kurumsal almalara dayanacaktr.
45
Gsterge (8.1.8.2.1): Dzenlenen kurslar, bilgilendirme toplantlar, yaratlan katma deer, rnlerin gelitirilmesi iin yaplan yatrm miktar 8.1.8.3 Ekolojik/organik tarm ve biyolojik eitlilie ynelmek ve bu alanda AR-GE almalarn desteklemek Tarmsal biyolojik eitlilik bata olmak zere biyolojik eitliliin korunmasnda uygulanabilecek en etkili yntemlerin banda ekolojik/organik tarm gelmektedir. Trkiyede 1980li yllarda balayan ekolojik tarm, 1990l yllarn bana dek, danmanlk, denetim ve sertifikasyon gibi uygulamalar da yabanc kurulularca yerine getirilmitir. Gnmzde Trkiyede organik tarm rnlerine ynelik talebin gittike artt ve iklim, toprak ve doa artlarnn ekolojik tarm iin ok uygun olduu kabul edildiinde, organik tarmn gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas iin ulusal dzeyde bir yaym politikas ve stratejileri ile AR-GE almalarnn; Tarm ve Kyileri Bakanl ile aratrma, uygulama ve teknolojinin kullanm konusunda uzman ilgili kurulular arasnda organizasyon salanarak, ivedilikle uygulamaya geirilmesi gerekmektedir. Doal kaynak ynetimine ilikin biyolojik eitliliin tevik edilmesi ve riski ok daha yksek olan zararl tarmsal sistemlerin caydrlmas, buna ilikin AR-GE almalarnn tevik edilerek daha kararl bir ekilde dnlmesi gereken konularn banda gelmektedir. Krsal evrenin sahip olduu estetik deerlerin, biyolojik ve ekolojik kaynak zenginliinin koruma altna alnmas ve tehdit unsurlarnn ortadan kaldrlmas nnde AR-GE almalarnn gelitirilmesi temel amatr. Yaplacak almalar Tarm ve Kyileri Bakanlnn sahipliliinde Tarm Kooperatifleri, Yerel Ynetimler, niversiteler, zel Sektr, Meslek Odalarnn katlm ile gerekletirilecektir. Gsterge (8.1.8.3.1). Bilgilendirme toplantlar, verilen tevik miktar, yetitirilen rn eidi, alnan patent says, organik tarm ve biyolojik eitlilie ynelik pilot uygulamalar ve yatrmlar 8.1.8.4 Yerli tohum bankasn kurmak Trk tarmnda tohum genel olarak d almla badatrlmaktadr. Trkiyede tarmsal retim iin yllk 100 milyon dolar civarnda olan tohum ithalat yaplmaktadr. Trkiyede genellikle kk ifti tarafndan retilen ve yerel pazarlarda satlan kyl rn eitleri, deien iklim koullarna ve topraa uyumu, az su ihtiyac, bir sonraki ekim ylna tohum salamas zellikleri ile tarmsal gen kaynaklarnn korunmasnda ve gda gvenliinin salanmasnda yaamsal neme sahiptir (URL 3). Kylerde yzyllardr yetitirilen, fakat gnmzde nesli hzla tkenmekte olan geleneksel tarmsal rnlerin oaltarak youn tarm teknikleriyle topraklarn tahrip olmasnn nne geilmesi ve ky halkna yeni kazan kaynaklar yaratlmas amalanmaldr. Anadolunun kaybolmakta olan tarmsal biyoeitliliinin, yerel ekonomileri ve evreyi koruyan bir gda kayna olarak salkl, lezzetli, sermayesiz retimi zendirmek krsal ekonominin gelitirilmesi asndan nemlidir (SGP 2008). zellikle hibrit , eitlerdeki da bamlln krlmas ancak yeni AR-GE yatrmlar ile yerli tohum sanayinin desteklenmesi ve kamu kontrolnde gelien ada yaplanmalarla mmkn olabilir (SGP 2007). Yerli tohumlarn korunmasna ynelik yasalar ve tohum bankas almalar artrlmaldr. almalar Tarm ve Kyileri Bakanl eliyle yrtlmelidir (Ak, 2008). Gsterge (8.1.8.4.1). Gelitirilen tohum eidi miktar ve says, kurulan birim says, banka kapasitesi 8.1.9.1 Geleneksel mimarinin belirlenerek yresel mimari zelliklerin korunmasnda toplumsal katlm ve desteinin salanmasna ynelik ky ii almalar yapmak Yerel ve zgn kimliklerin tanmlanmas, rekabet edebilir hale getirilmesi ve zgn doal ve kltrel varlklarn korunmas temel stratejik yaklamdr. Kltrel eitlilie sayg 46
erevesinde, mimari ve kentsel kltrn gelitirilmesine, yaylmasna ve bu unsurlara kar duyarlln artmasn salayacak eylemlerin tevik edilmesi gerekmektedir. Yresel mimari zelliklerin belirlenmesi ve halk katlml plan aralarnn gelitirilmesi konusunda almalar yrten Bayndrlk ve skan Bakanl ile Kltr ve Turizm Bakanl eylemin yrtlmesinde nc kurulular olarak yerel ynetimler, niversiteler ve ilgili STKlarn katlm ile almalar koordineli yapacaklardr. Gsterge (8.1.9.1.1). Bilgilendirme toplantlar, envanter almas, proje says 8.1.9.2 Tarihi, kltrel ve doal deerler envanterinin karlarak srekli gncellenmesini salamak Trkiyede arkeolojik alanlarn younluu ve temsil ettii kltrel eitlilik nemli boyutlardadr. Ayn ekilde, mimari miras da yaygn, eitli, fakat yap teknii ve malzemesi bakmndan korunmas ok sorunludur. Bu zellikleri balamnda Trkiyeyi kltr envanteri kartlmasna nclk eden lkelerden ayran nemli farkllklar bulunmaktadr. Envanter karlmasnda Trkiye koullarna uygun bir sistem gelitirilmeli ve farkllklar gz nne alnmaldr (URL 4). Doal, tarihi ve kltr envanterinin hzla ve gvenilirlik ve standart olma zelliklerini kaybetmeyecek ekilde dzenlenmesi gerekmektedir. Ayn ekilde, toplanan bilginin, her trl planlamada veritaban oluturacak niteliklere sahip olmas, kolay eriilebilir bilgi durumunda olmas ve en az bunlar kadar nemlisi, srekli gncelletirilmesi gerekmektedir (URL 5). alma ve uygulamalarn brokratik engellere taklmadan, belirli bir hzda ilemesini salayacak bir modele sahip olmas zorunludur. Bu nedenle sorumluluk, denetim ve veri havuzu Kltr ve Turizm Bakanl iinde kalmak koulu ile eitli kurumlarn katld bir konsorsiyumda gerekletirilmelidir. Gsterge (8.1.9.2.1). Envanter almalar, veri taban oluturma 8.1.9.3 Krsal kltrel mirasn korunarak turizm amal srdrlebilir kullanmnda tevikler salamak Krsal alanlar; peyzaj zellikleri, yerel yaam biimleri ve zgnlkleri ile turizm aktiviteleri iin ekici noktalardr. Ancak krsal mimari ve evresi yok olma tehdidiyle kar karyadr. Bir yandan geleneksel yaplara uymayan endstrilemi tarm kalknmas, dier yandan da iftiliin karl olmaktan kt alanlardan ksmi veya genel g, yerleik mirasn eskimesi ve bunu izleyen aamada yok olmas, ihmal edilen binalarn, yanl yenilemeler sebebiyle orijinal karakterlerini yitirmesi, gelenee gereken sayg olmadan tasarlanan ikinci binalarn oalmas ve turizmin ar teviki krsal yaamdaki balca bozulmann nedenlerindendir. Mimari mirasn, krsal alanlarn ve yresel mimarinin korunarak turizm amal srdrlebilir kullanmn tevik edilmesi kalknmann ok nemli bir etkeni ve sonucudur. Ancak yaplacak btn bu nemlerde bu surece dahil olan topluluklarn rzasn ve ibirliini gerektirmekte olduu unutulmamaldr. Krsal mirasn korunmas toplumlarn canlanmasna yol aacak ve krsal kltrel deerleri gnmz toplumunun btnne yaylacaktr Yaplacak almalar Kltr ve Turizm Bakanl ile yerel ynetimlerin ortak almasnda yaplacaktr. Gsterge (8.1.9.3.1). Bilgilendirme toplantlar, verilen tevik miktar, tevik says, tevikten yararlanan bavuru adedi 8.1.10.1 Yrelere gre optimum ekonomik iletme bykln tespit etmek Gelimekte olan lkelerde topra kendi ileyen kk aile iletmelerinin byk iletmelerden daha yksek ortalama arazi verimliliine sahip olduu yaygn olarak bilinen bir gerektir. Bu, byk iletmelerin arazilerinin bir ksmn ortaa vermelerinden, ortakln ekonomik olarak optimal-alt bir iletme biimi olmasndan ileri gelmektedir. Bu sorun Trkiye iin
47
de olduka nem tamaktadr. Tarmsal kalknmann arazi mlkiyet sorunu gzetilerek gerekleebilmesi iin optimum ekonomik iletme byklkleri yrelere gre tespit edilmelidir. Gsterge (8.1.10.1.1): Envanter almas 8.1.10.2 Tarma elverili kamu arazilerini tarmsal retime kazandrmak Trkiyenin tarm sektrnn araziye ilikin bir dier sorun ise, atl duran, ya da iktisadi adan verimsiz alanlarda kullanlan kamu/zel arazileridir. Tarmda verimliliin ok da yksek olmad bir ekonomik yapda tarmsal retimin tarmsal araziye olduka baml olduu gerei gz nne alnrsa, tarma elverili kamu arazilerini tarmsal retime kazandrmann nemi daha da belirginleecektir. Gsterge (8.1.10.2.1): Alan arazi bykl 8.1.10.3 Ar paralanm tarmsal arazileri birletirecek arazi dzenleme ve arazi toplulatrma almalarn hzlandrmak Arazi mlkiyet dalm ile zlmesi gereken sorunlardan biri ar paralanm tarmsal arazileri birletirecek arazi dzenlemelerine gitmektir. Miras hukukunda yaplacak deiikliklerle, belli bir lekten kk arazilerin paralanmas nlenmelidir. Gsterge (8.1.10.3.1): Envanter almas, yeniden parselleme aratrmalar, rapor ve planlar 8.2.1.1 Sivil toplum kurulularnn yaygnlatrlmasn desteklemek, etkinliklerinin artrlmasn salamak Katlmc demokrasi anlayn gelitirmek, sivil kurumlar ve inisiyatifi gelimi, toplumsal dzeyde farkllamaya, eitlilie ak, bireyin ve toplumun karar mekanizmasna izin veren bir toplum oluturabilmek iin STKlarn yaygnlatrlmas ve etkinliklerinin artrlmas desteklenmelidir. Ancak bylesine bir toplum yapsnn gelitirilmesi demokratiklemede nemli ilerlemeler getirebilir. Gsterge (8.2.1.1.1): Bilgilendirme, kurulan dernekler, STK says, STKlar tarafndan dzenlenen organizasyon says 8.2.1.2 Yerel ve blgesel aidiyet duygusunu gelitirecek projeler gelitirmek Bir kentte/blgede yaayan insanlarn yaadklar yere kar ait olma duygusu tamalar o yreyi korumalar ve gelitirmelerine katk salamaktadr. nsanlar iinde olduklar olgular daha kolay sahiplendiklerinden, yre halknn ynetime katlmas kendi yaadklar yreye sahip kabilmeleri iin nemli bir admdr. Bunu salayabilmek yerel ve blgesel projeler gelitirmekle mmkn olabilecektir. Gsterge (8.2.1.2.1): Organizasyon says, proje says 8.2.1.3 Farkl sosyal gruplar arasndaki ilikileri glendirecek ve gven ortam yaratacak aralar gelitirmek Toplumsal yap, farkl toplumsal tabakalarn bir arada bulunduu bir btndr. Tabakalarn oluumunda toplumsal yapnn ekonomik, eitimsel, dinsel, vb. zellikleri etkindir. Bu anlamda, toplumsal yapnn sahip olduu zellikler, toplumdaki tabakalama biimini belirler. Daha salkl bir toplum yapsna sahip olabilmek iin farkl sosyal gruplar arasndaki ilikilerin glendirilmesi ve gven ortam yaratlmas nem tamaktadr. Gsterge (8.2.1.3.1) Toplantlar, seminerler, STK aktiviteleri says
48
8.2.2.1 Blgedeki genel eitim dzeyini ykseltecek eitim programlarn dzenlemek lkemizde bata Milli Eitim Bakanl olmak zere eitli kamu ve zel kurulular tarafndan verilen eitim, kalite ve etkinlik bakmndan igc piyasasnn ihtiyacn karlayamamaktadr. Bunun sonucu olarak, igc piyasasnda bir yandan niteliksiz igc artarken, te yandan ekonominin ve sratle gelien teknolojinin gerektirdii nitelikli igc yetitirilememektedir. nsan gcnn en iyi ekilde yetitirilmesi ve eitilmesi iin ilkretimden niversiteye kadar btn rgn ve yaygn eitim (iba eitimi, beceri kazandrma, raklk v.b.) yntemleri kullanlmaldr. Bu kapsamda nitelikli insan gcnn yetitirilmesi ve niteliklerinin srekli olarak gelitirilmesi ve yenilenmesi eitim sisteminin grevidir. Yksek retim st dzey niteliklere sahip insan gcn yetitirirken, meslek yksek okullar ve mesleki ve teknik retim kurumlar nitelikli ara insan gcn yetitirmekte, eitli yaygn eitim kurumlar ise insan gcne sektrn ihtiya duyduu becerilerin srekli olarak kazandrlmas ilevini yerine getirmelidir. Burada zerinde durulmas gereken, verilen eitimin kalitesi, uygunluu ve etkinlii de olmaldr. Gsterge (8.2.2.1.1) Okuryazar oran, alan program says, rgn ve yaygn eitimden mezun says, bilgisayar okuryazarlnda art oran 8.2.2.2 rgn ve yaygn eitim programlaryla toplumun eitim dzeyini ykseltmek sizlerin olduu kadar hali hazrda istihdam edilenlerin de ciddi bir nitelik sorunu yaad lkemizde dezavantajl kesimler olarak saylan kadnlar, zrller ve eski hkmllerin istihdam sorunlar da ayr bir yer tutmaktadr (Tiryakiolu, 2008). Gen isizliin giderilebilmesi iin zellikle lise mezunlarnn, kadnlarn, eski hkmllerin ve toplumun ihtiya duyulan dier kesimlerinin yaygn eitim kurulular, mesleki kurslar aracl ile meslek kazandrc ek eitim olanaklarndan yararlanmaya ynlendirilmelerine ve bu konuda bilgilendirilmelerine ihtiya bulunmaktadr. Gsterge (8.2.2.2.1) Meslek kurslar says, mezun edilen renci 8.2.2.3 Yksek eitim ve mesleki eitim yardmyla nitelikli igc kapasitesini arttrmak lkemizde nfusun retime katlm oran %33 civarndadr. Bu oran gelimi lkelerde %45ler dolayndadr. lkemizde retime katlm orannn dk olmasnn temelinde yatan en nemli faktr, retime katlmayan ve nfus art hzna paralel olarak artan 0-14 ya grubu a nfusudur. Nfusun byk bir ksmnn bu ekilde gen olmas bir yandan gl bir ekonomi iin byk avantaj olarak deerlendirilirken, dier yandan istihdam olanaklar snrl olan bir lkede bu durum byk bir dezavantaj olmaktadr. Toplam nfus iinde gen nfus orannn fazla olmas ve bunlarn eitim dzeyinin dkl ve byk bir ksmnn herhangi bir mesleki eitim almadan i yaamna atlmas, sorunu daha da ciddi boyutlara tamaktadr. Trkiyede gerek istihdam iinde olanlarn ve gerekse isizlerin temel zellii dk eitim dzeyi ve nitelik sorunudur (DPT 2001). Bu anlamda salkl bir ekonomik yap iin nitelikli igc kapasitesinin artrlmas gerekmektedir. Gsterge (8.2.2.3.1) Alan meslek lisesi says, meslek kurslar says, mezun edilen renci 8.2.3.1 gc istihdam ve eitim programlar arasnda balant kurulmasna ilikin yerel analiz almalar yapmak ve buna ilikin veri sistemi oluturarak kontroln salamak gcnn niteliklerinin ykseltilmesi ve eitimin ekonomik etkinliinin artrlabilmesi iin igcne ynelik talebin bilinmesi ve llmesi gerekmektedir. Bu ynde yaplacak
49
almalar sonucu ortaya kan veriler nda izlenecek politikalarn belirlenmesi ve bu politikalarn hayata geirilmesine ilikin planlarn ortaya konmas gerekmektedir. Btn bu almalar gerekletikten sonra eitim sisteminde gerekli dzenlemelerin gerekirse yeniden yaplanmann salanmas, sonuta da arz ve talebin dengelenmesine ynelik srecin kendiliinden hayata gemesine imkn verilmesi gerekmektedir. gc talebinin tespitine ynelik yaplacak almalarda bata meslek kurulular ve gnll kurulular olmak zere i hayatnn aktif katlm ve katksna ihtiya duyulmaktadr. Gerek isizlik ve gerekse igc piyasasna ilikin dier istatistiki veri toplama almalarnda bilgi toplama kriterlerinin ak, net ve gncel olmas byk nem tamaktadr. Bu kapsamda Sanayi Ticaret Bakanl, Ajanslar, Mesleki Odalar, ve i Bulma Kurumu, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan koordine edilerek yerel paydalarn katlm ile yaplacak analiz almalar ile igc talebinin tespitine ilikin gvenilir ve srekli bir bilgi toplama sistemi oluturulacaktr. Gsterge (8.2.3.1.1) stihdamdaki art, veri alttaban, girilen bilgi says, analiz almalar 8.2.4.1 Sosyal gvenlie ynelik yasal dzenlemeleri getirmek lkemizin artlarna uygun ada bir sosyal gvenlik sisteminin sosyal taraflarn gr ve nerileri dorultusunda yeniden deerlendirilerek gzden geirilmesi ve salk, sosyal politika ve dier konularda ortak platformlar yaratarak; toplumdaki sosyal gvenlik bilincinin gelitirmesi ve buna uygun zerk bir kurumun oluturulmas gerekmektedir. Gsterge (8.2.4.1.1) Resmi Gazetede yer almas 8.2.4.2 Kamu alanlarnn ve eitli meslek gruplarnn karlarn korumak iin rgtlenmelerini kolaylatrmak Kamu alanlarnn rgtlenme hakk toplu grme hakkyla gvenceye kavuturulmu olmasna ramen, kamu grevlileri sendikalarna grev ve toplu szleme hakknn tannmas sendikal haklarn daha geni kamu kesimlerine yaygnlatrlmas ile uygulamada karlalan sorunlarn giderilmesine yardmc olacaktr. Gsterge (8.2.4.2.1) Kurulan yeni rgtler, STKlar, meslek odalar ye says 8.2.4.3 Sektrel retim rgtlenmesinde yeni destekler belirlemek Farkl sektrlerin d dnya koullarna kolay uyumunu salamak ve deiken ekonomik koullar ve emek piyasalarnda ortaya kan deiimleri takip edebilmekte yeni retim rgtlenmeleri desteklenmelidir. Yeni rgtlenmelerin desteklenmesi rekabet gc asndan nem tamaktadr. Gsterge (8.2.4.3.1) Resmi Gazetede yer almas 8.2.5.1 Farkl sosyal ve gelir gruplarna ynelik konut yatrmlarn eitlendirmek 2004-2007 yllar arasnda TOKnin konut retim sreciyle birlikte konut retiminde yaanan patlama, st gelir grubuna ynelik konut talebinde doygunlua ulam ancak, orta ve alt gelir gruplar asndan beklenen etki yaratlamamtr. zellikle dar gelir gruplar iin yaam kalitesinin yksek olduu konut yatrmlarna acil ihtiya duyulmaktadr. Gsterge (8.2.5.1.1) retilen konut says ve eidi 8.2.5.2 Toplu tam alternatiflerini eitlendirmek Kentlerde yer alan barnma, alma, ticaret gibi temel ilevler arasndaki balantlarn salanmasndaki ulam faktr, kentsel yaam kalitesinin de en nemli belirleyicilerinden biri konumundadr. Bu gibi nedenlerle ulam, planlama srecinin en temel konularndan 50
biridir. Gnmzde arlkl olarak tat trafiine bal olarak zlmeye allan ulam sistemlerinin; evresel ve ekonomik olarak tutarl, sosyal olarak haka ve politik olarak sorumlu srdrlebilir bir ekilde gelitirilmesi gerekmektedir. Bunun iin toplu tama ynelimli, tercihli yollar, yaya-bisiklet balantlar ve tatlar iin cretlendirme sistemleri gelitirilerek alternatifler retilmesi gerekli grlmektedir. Gsterge ( 8.2.5.2.1) Kapasite art, retilen proje 8.2.5.3 Kanalizasyon sistemleri geliimini ve iilebilir nitelikte su teminini salamak Sosyal ve ekonomik gelime ile birlikte yaam standartlarnn ykselmesi, kii bana ime ve kullanma suyu ihtiyacn da artrmaktadr Yeterli ve salkl ime suyu salanmas iin eksik olan ime ve kullanma suyu altyapsnn tamamlanmas esastr. me suyu hizmetlerinden yararlananlarn bu hizmetleri kesintisiz, yeterli ve kaliteli bir biimde gvence altna alnmas ve evrenin korunmasnda atk ve kanalizasyon sistemlerinin gelitirilmesi nem tamaktadr. Gsterge ( 8.2.5.3.1) Kapasite art, retilen proje 8.2.5.4 letiim altyapsn gelitirmek Kresellemenin yaygnlamasnda nemli bir ara olarak kullanlan bilgi ve iletiim teknolojileri yaygnlaarak ok ynl ilevselliini daha da glendirmektedir. Bu konunun ulusal dinamikler ve beklentiler gz ard edilmeyerek, vizyonu olan politikalar erevesinde zenle ele alnmas gerekmektedir. Farkl lkelerde farkl otoritelerin sorumluluklar altnda yrtlen iletiim hizmetlerinin, Trkiyede karar verici konumdaki hkmet, ilgili bakanlklar ve dzenleme kurumlarnn dnyadaki gelimeleri yakndan izleyerek, zel ve kamu kurum ve kurulularnn, sivil toplum rgtlerinin gr ve nerilerini dikkate alarak gelitirmesi gerekli grlmektedir. Gsterge (8.2.5.4.1) Kapasite art, retilen proje 8.2.5.5 Temel ihtiyalara (eitim, salk, barnma, sosyal gvenlik, kltr ve dier sosyal donatlara) ilikin kapasiteyi ve eriimi arttrmak Btn toplumlardaki btn bireyler asndan temel ihtiyalar olan eitim, salk, barnma, sosyal gvenlik, kltr ve dier sosyal donatlara en st dzeyde eriim en temel insan hakkdr. Bu sfatla, her lke adil bir temele dayal olarak toplumsal yaam kalitesini salamak iin, cinsiyet, ya, etnik kken ve gelir ile ilgili zel ihtiyalar ele alacak biimde temel ihtiyalara ilikin kapasiteyi ve eriimi artrmak durumundadr. Yoksul ve dier hassas gruplarn ihtiyalarna gereken ilginin gsterildiinden emin olmak suretiyle, temel ihtiyalara ynelik kaynak tahsisi ve dier eylemler araclyla yardmlama, eitlik ve katlm ortak deerlerinin tevik edilmesi gerekmektedir. Gsterge (8.2.5.5.1) Kapasite art, kii bana den servis deeri 8.2.5.6 Merkeze eriilebilirlii gelitirmek Ynetim, sosyo-kltrel ve toplumsal hizmetler ve ticaret gibi temel aktivitelerin yer ald kent merkezlerine eriim kentsel yaam kalitesinin artrlmasndaki temel elerden biridir. Nfusun dengeli dalm ve srdrlebilirlik politikalaryla balantl olarak ok merkezli bir yap ierisinde farkl kademelerde hizmet verecek merkezlerin gelecekte yklenecekleri ilevlere gre daha geni bir blgeye, belirli i kollarnda uzmanlaarak hizmet vermesi n plana kmaktadr. ok merkezlilik hizmetlere sosyal ve mekansal olarak eit eriimin salanmasna, konut iyeri ulamn da en aza indirerek salkl yaam evrelerinin oluturulmasna katkda bulunmaktadr. Gsterge (8.2.5.6.1) retilen proje says
51
8.2.6.1 Toplumun en dezavantajl kesimlerine ulalarak, bu kesimlere ynelik zel programlar belirlemek Toplumun yaam kalitesinin artmas iin zellikle zellikle ocuklar, genler, kadnlar, engelliler ve toplumda sosyo-ekonomik adan dezavantajl durumda olan gruplarn sosyal, kltrel, siyasi (politika retme srelerinde) katlmcln tevik eden, ekonomik, sosyal ve kltrel yaamn her alanna tam katlmlarn destekleyen, karar vericiler olarak yer almalarn hedefleyen program ve projelere ncelik verilmelidir. Bu gruplarn gerekli eitim olanaklarndan yararlanmasn, hizmete eriimlerini, bireylerin yeteneklerinin bilgi ve becerilerinin gelitirilmesini salayacak etkin programlarn tasarlanmasn, uygulanmasn ve programlarn kamu kurumlar tarafndan sahiplenilerek yaygnlatrlmas desteklenmelidir. Toplumsal kalknmada ncelik, frsat eitliinin salanmas, bireylerin topluma tam katlmlarn engelleyen sorunlarn ortadan kaldrlmas olmaldr. Gsterge (8.2.6.1.1) Programlar ve katlmc says, yeil kart ya da alternatif uygulamadan yararlanan kii says ve harcamalarn miktar 8.2.6.2 Az gelimi blge ve yrelerde salk alannda yatrmlar yapmak Kaynaklarn daha etkin kullanlmas ve az gelimi blgelerdeki salk hizmetleri sisteminin iyilemesi iin, halkn gelir dzeyini, birikmi yap ve sosyal sorunlarn dikkate alan yeni bir yaplanmaya ihtiya vardr. salk hizmetleri sunumundaki en nemli kaynaklardan biri salk insangcdr. Herkes in Salk hedeflerine ulalabilmesi salk insangcnn ihtiyalara uygun olarak salanmasna ynelik geni kapsaml, srekli, dinamik bir insangc gelitirme program ve gerekli salk altyaps yatrmlar ile mmkn grlmektedir. Gsterge (8.2.6.2.1) Yatrm miktar, hastane, salk oca says, nfus bana den salk personeli says, doktor/hemire bana den hasta says 8.2.7.1 Toplumun dezavantajl kesimleri lehine uygulanan kamu transfer politikalar ile gelirin yeniden dalmn salamak Az gelimi lkelerde hzl bymeye karn gelir dalmnn giderek bozulduu ve yoksulluun art grlmektedir. Devletin gelirleri daha eitliki bir dzeye sokma abalar gelirin yeniden dalmn getirmektedir. Bu amac gerekletirmek iin devletin elinde gelir dalmnn fonksiyonunu ve bykln etkileyebilecek ok sayda ara bulunmaktadr. Kamu transfer harcamalarndaki ama, farkl sosyal tabakalarn satn alma glerinin korunmas veya belirli bir gelir dzeyine kavuturulmalardr. Transfer harcamalarnda kiilerin yan sra ekonomide deiik sektrler arasnda adil bir kaynak kullanmnn salanmasna ynelmi harcamalarn yaplmas da sz konusudur. Gsterge (8.2.7.1.1) Gini katsays 8.2.7.2 Vergi politikalarn gelir dalm gzetilerek yeniden dzenlemek Devletin temel maliye politikas aralar; vergi ve kamu harcamalardr. Gelirlerin daha eit duruma getirilebilmesi iin temel maliye politikas aralarndan biri olan vergiler, kii ve kurumlarn gelirlerine gre farkl uygulanabilir. Bunun yan sra kamu harcamalarndan deiik kesimlerin farkl oranlarda faydalanmas yoluyla da oransal bir dengeye ulalmaya allabilir. Artan oranl gelir vergileri kaynak ve gelir dalmndaki dengesizliin engellenmesinde ara olarak kullanlabilir. Burada zerinde titizlikle durulan byk servet gruplarndan, alt gelir gruplarna gelir transferi eklindeki bir dncenin uygulamada gerekletirilmesidir. Gsterge (8.2.7.2.1) Resmi Gazetede yer almas 8.2.8.1 Ailelerin aile planlamas konusunda bilinlendirmesi ve eitimini desteklemek Nfusun art hzndan, salk koullarna pek ok dinamiin artk srdrlebilir kalknma 52
kavram altnda yeniden tanmlanmas haklara dayal bir perspektif nda, aile planlamas program yaklamn daha btncl bir yaklamla, reme sal ve reme haklarna dayal politika ve programlarla brakmtr. Toplumun reme sal, aile planlamas, gvenli annelik, cinsel salk, cinsel eitim ve toplumsal cinsiyet ayrmcl konusunda bilgi ve bilin dzeyini ykseltmek ve bireylerin bu alandaki haklarn kullanmalar iin destek salamak gibi geni bir alan kapsamaktadr. Aile planlamas danmanl ve hizmetlerini daha nitelikli klarak yaygnlatrmak, gebelii nleyici yntem kullanmn ve eriimini arttrmak ve istenmeyen gebelikleri nlemek bu amaca ynelik saha almalarn getirmektedir. Gsterge (8.2.8.1.1) Bilgilendirme, toplantlar, seminerler, nfus art hz 8.3.1.1 Merkez ile balantl blgesel ve yerel lekte bilgi bankalar oluturmak, arivleri gncellemek Merkez ile balantl blgesel ve yerel lekte bilgi bankalar oluturmak, yerel ve blgesel bazda retilen verilerin tek merkezde toplanmasn salayacaktr. Yaplacak olan alma DPT, TK ve RP (Resmi statistik Program) kapsamndaki sorumlu kurulularn yrtecei ortak ya da kurumsal almalara dayanacaktr. Gsterge (8.3.1.1.1) Veri taban oluturma, gncellenen ariv says ve veri bankas kapasitesi 8.3.1.2 Blgelerin bilgilerini srekli aktarabilecei sistemi oluturmak ve derlenen bilgilere eriimi kolaylatrmak lgili kurum ve kurulular tarafndan retilerek kendi bnyesinde tutulan yerel ve blgesel bilgi, merkezi sisteme en doru ve en etkin biimde aktarlmaldr. Bir veri ak sistemi oluturmak salkl bilgiye eriimi kolaylatracaktr. Kurumlar aras ibirlii ile ilgili kurumlar tarafndan bu sisteme belirli dnemlerde veri girii yaplmaldr. Gsterge (8.3.1.2.1) Yerel koordinasyon birimleri, oluturulan bilgisayar programlarna eriim, kullanc says 8.3.1.3 Her sektr iin blge baznda tematik envanterlerin (toprak, su, kltr, orman, turizm, afet, ekonomi, vb) oluturulmasn ve gncellenmesini salamak Kurumlar aras ibirlii ile ilgili kurumlar tarafndan oluturulan sektrel envanterlere belirli periyotlarda veri ak salamak bilgi bankasnn dzenli olarak gncellenmesini salayacaktr. Yaplacak olan alma DPT, TK ve RP kapsamndaki sorumlu kurulularn yrtecei ortak ya da kurumsal almalara dayanacaktr. Gsterge (8.3.1.3.1) Oluturulan envanterler, kullanc says 8.3.1.4 Veri depolamada aratrma ve gelitirme projelerini desteklemek Veri depolama konusu dzenli AR-GE almalarn gerektirmektedir. Bu adan konuyla balantl projelerin desteklenmesi bilgiye hzl eriime katk salayacaktr. Yaplacak olan alma DPT, TK ve RP kapsamndaki sorumlu kurulularn yrtecei ortak ya da kurumsal almalara dayanacaktr. Gsterge (8.3.1.4.1) Proje says 8.3.1.5 Veri depolamada uzman kiilerin yetitirilmesini salamak Veri depolama konusunda dzenlenecek olan kurslar, seminerler, vb. etkinlikler bu konuda uzman kiilerin yetitirilmesini salayacaktr. Yaplacak olan alma DPT, TK ve RP kapsamndaki sorumlu kurulularn yrtecei ortak ya da kurumsal almalara dayanacaktr. Gsterge (8.3.1.5.1) Kurslar, seminerler, yararlanan kii says
53
8.3.2.1 Teknolojinin kullanmna ilikin temel ve ileri dzeyde eitimlerin yaygn biimde verilmesini salamak Derlenen bilgilerin corafi mekanla ilikilendirildii teknoloji altyapsnn gelitirilmesi gelimi bir veri paylam altyaps oluturmaya imkan salayacaktr. Gsterge (8.3.2.1.1) Programlar ve katlmc says 8.3.2.2 Kurumlarda CBS ve benzeri sistemlerin kullanmn gelitirmek ve uzman personelin istihdamn salamak Corafi Bilgi Sistemi (CBS), corafi verilerin toplanmas, depolanmas, sorgulanmas, analizi, sunulmas ve deiimi fonksiyonlar iin bir araya gelen corafi veritaban yazlm, donanm, personel, standartlar ve yntemler btndr. Gelien bilgisayar ve internet teknolojisinden azami istifade ile ulusal dzeyde bir CBS oluturarak; corafi verilerin/bilgilerin kullanm, ynetimi retimi ve paylam ile ilgili aktivitelerin dzenlenmesine ve gelimesine yardm etmek iin ulusal bazda bir egdmn oluturulmasn salamak, veri/bilgi ileme maliyetini azaltmak, servis ve karar vericileri desteklemek iin corafi verinin kullanm ve retimini kolaylatrmak, zel sektr aktiviteleri ve kurumsal ibirliini destekleyici ulusal dzeyde bir yapnn oluturulmas, verinin/bilginin kullanm ve yaps iin veri, prosedr ve teknolojik dzenlemeleri yapmak konularnda katk salayacaktr (Bakanlklararas Harita lerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu 2003). Gsterge (8.3.2.2.1) Kurulan sistem, uzman kii says 8.3.2.3 CBS konusunda personel eitimlerinin gerekletirilmesi ve srekli eitimlerinin salamak CBS konusunda dzenlenecek personel eitim, kurs, seminer vb. etkinlikler corafi mekanla ilikilendirilmi bir veri paylam altyapsnn srekliliini salayacaktr. Gsterge (8.3.2.3.1) Dzenlenen kurslar, verilen eitim ve yararlanan kii says 8.3.3.1 Resmi istatistiklere eriimi salayan bir portal oluturmak Resmi istatistiklere eriimi salayan bir portal oluturmak iin dier kurumlarn da bir bilgi ilem altyaps oluturmas gerekmektedir. Resmi istatistiklere eriimi salayan bir portal oluturmak, kullancnn resmi istatistikleri kullanmn salayarak bilgi kirliliinin nlenmesine katkda bulunacaktr. Yaplacak olan alma TK ve RP kapsamndaki sorumlu kurulularn yrtecei ortak ya da kurumsal almalara dayanacaktr. Gsterge (8.3.3.1.1) Portal zerinden veriye erien kullanc says, kullanc saysndaki art 8.3.3.2 Kullancnn resmi istatistik bilincini artrmak Resmi istatistikleri kullanmann nemi konusunda dzenlenecek eitim, kurs, seminer, vb. etkinlikler kullancnn resmi istatistikleri kullanma bilincini artracaktr. Yaplacak olan alma TK ve RP kapsamndaki sorumlu kurulularn yrtecei ortak ya da kurumsal almalara dayanacaktr. Gsterge (8.3.3.2.1) Dzenlenen etkinliklere katlan kii says 8.4.1.1 Yerel lekte evre deerleri (toprak, tarm topraklar, orman, su havzalar, jeolojik, ekolojik riskli alanlar, endemik trler, flora ve fauna, vb.) envanteri hazrlanarak ve/veya gncellenerek bu bilgileri fiziki mekanla ilikilendiren haritalar hazrlamak Blgesel yatrm kararlar yer seimi yaplrken blgenin sahip olduu evre deerlerinin korunacak bir girdi olarak ele alnmasnda, fiziki mekanla ilikilendirilmi toprak, tarm topraklar, orman, su havzalar, jeolojik, ekolojik riskli alanlar, endemik trler, flora ve fauna 54
bilgilerini ieren evre deerleri envanteri yol gsterici olacaktr. Sz konusu envanterlerin haritalar zerine aktarlarak srekli gncellenmesinin salanmas salkl kararlar retmek iin gerekli bir eylemdir. Bu konuda Tarm ve Ky leri, evre ve Orman, Kltr ve Turizm, Bayndrlk ve skan Bakanlklar gibi kurumlarn yan sra ller Bankas, zel evre Koruma Kurumu gibi kurumlarn fiziki mekana yanstlm evre deerleri envanteri haritalarn hazrlamalar gereklidir. Gsterge (8.4.1.1.1) Oluturulan haritalar 8.4.1.2 Blgesel lekte evre deerlerinin korunarak gelitirilmesine ynelik projeler ve altyap yatrmlarn gerekletirmek Blgesel kalknmada, evre deerlerinin korunmas ilkesini esas alan bir yaklamn desteklenmesinde en nemli eylemlerden birisi bu deerlerin korunmasna ynelik somut projeler ve evre kirliliini nleyecek altyap yatrmlarnn gerekletirilmesidir. Bu balamda, gerek tarmsal faaliyetler konusunda rnein ar sulama sonucu topran tuzlanmasna kar iftiyi bilinlendirme projeleri gibi somut almalar, gerekse kentsel alanlar iin belediyeler ve/veya belediye birlikleri tarafndan gerekletirilecek bir kat atk dnm merkezi gibi altyap yatrmlar etkili zmler oluturacaktr. Gsterge (8.4.1.2.1) retilen proje, yatrm miktar 8.4.1.3 Kentsel ve krsal alanda, Avrupa Birliinin ilgili artnamelerinin kabulne ynelik zendirici dzenlemelerin hayata geirilmesi iin belediyelere proje hazrlamada teknik, igc, eitim ve parasal destek vermek Nfus ltleri olarak ounlukla kk yerlemelerden oluan blgelerdeki yerel ynetimler teknik donanm, kalifiye igc ve parasal kaynaklar asndan yetersizdir. Ancak, yerlemelerde, yaam kalitesinin arttrlmas ve evre deerlerinin korunmas gibi ilkeleri esas alan bir kalknma gerekletirebilmek iin Avrupa Kentsel art gibi uluslararas szlemelerin koullarnn yerine getirilmesi bir ara olarak grldnden bu konuda yerel ynetimleri desteklemek doru bir yaklam olacaktr. Merkezi idarenin tara rgtleri veya ller Bankas gibi kurumlar aracl ile destek hizmetleriyle yerel ynetimlerin uluslararas fonlara eriebilirlii salanabilecektir. Gsterge (8.4.1.3.1) Hazrlanan proje, verilen kurslar, yararlanan kii says, Avrupa Kentsel artn kabul eden belediye saylar 8.4.1.4 Ekolojik adan hassas blgeleri saptayarak bu blgelerin korunmas iin bu blgede yer alan yerlemelerde kat atk, artma, evre dostu enerji politikalarna ncelikler baznda teknik altyapsn gelitirmek Kt kaynaklarn rasyonel kullanm asndan nemli grldnden, nceliklerin belirlenmesi amacyla, hazrlanm olan evre deerleri envanteri dorultusunda, ekolojik adan hassas blgelerde, evrenin korunmasna ynelik alnacak acil nlemlerin banda, bu blgeler iin teknik altyap yatrmlarnn ivedilikle gerekletirilmesi gelmektedir. Bu eylemler; yzey sularnn korunmas amacyla akarsu kylarnda yer alan yerlemeler iin artma sistemlerinin kurulmas, sanayi ve termik santraller nedeniyle hava kirliliinin yaam tehdit ettii blgelerde baca filtrelerinin gelitirilmesi, endemik bitki trlerinin veya tehdit altndaki hayvan trlerinin bulunduu zel yaam alanlar, sulak alanlar gibi zellikli alanlarda doal yaam olumsuz etkileyecek eylemlere izin verilmemesi gibi uygulamalardr. Gsterge (8.4.1.4.1) Altyap almas yaplan alan, ekolojik krlgan blge bykl, haritalar
55
8.4.1.5 Ulusal su politikasna yn verecek sorumlu kurum oluturulmak ve yasal dzenlemeyi gerekletirmek Bugnk mevzuatmzda dank olarak bulunan ve ulusal bir su politikas oluturmak iin yetersiz kalan yasal hkmlerin tek bir yasal dzenleme ile ve bu yasann yrrln salayacak tek bir kurumun ats altnda toplanmas su asndan zengin saylmayan lkemizin gelecei iin nemli bir eylem olarak grlmektedir. Gsterge (8.4.1.5.1) Resmi Gazetede yer almas, oluturulan kurum 8.4.2.1 evresel atklarn toplanmas, yeniden deerlendirilmesi ve elden karlmasyla ilgili yasal ve ynetsel mevzuatn tek bir at altnda toplanmasn salamak Atk Ynetim Politikalarnn btnsellikten yoksun olmas ve ak biimde tamamlanm yaptrm ve uygulama aralarna sahip olunmamas, evre sorunlarn arttrd bilindiinden, evsel kat atklarn bertaraf edilmesi, deerlendirilebilir atklarn kaynanda ayr toplanmas, organik atklarn geri kazanlmas, tbbi atklarn bertaraf gibi konularda yasal ve ynetsel mevzuatn yeniden gzden geirilmesi, yaptrmlarn etkinliinin salanmas balamnda tek bir at altnda toplanmas nemli bir eylem olarak grlmektedir. Gsterge (8.4.2.1.1) Resmi Gazetede yer almas 8.4.2.2 Kentsel ve blgesel lmlere ilikin evre kirlilii lm laboratuarlarn kurmak nsan faaliyetlerinin sonucunda ortaya kan evre kirliliinin belirlenmesi alnacak nlemlerin belirlenmesi asndan nemlidir. Bu nedenle gerek kentsel lekte, gerekse blgesel lekte lm laboratuarlarnn kurulmas eylem admlarndan birini oluturmaktadr. evre ve Orman Bakanl tarafndan kurulacak ve alma usulleri belirlenecek olan evre kirlilii lm laboratuarlar bu eylemin geeklemesine katk salayacaktr. Gsterge (8.4.2.2.1) Kurulan laboratuar says 8.4.2.3 Ekolojik adan hassas blgelerde yer alan yerlemelerde kat atk, artma, afet, riskler, evre dostu enerji politikalarna ncelikler salayacak yasal dzenlemeler karmak Ekolojik adan hassas blgelerde, evrenin korunmasna ynelik alnacak acil nlemlerin banda, bu blgeler iin teknik altyap yatrmlarnn ivedilikle gerekletirilmesi daha nceki bir eylem adm olarak belirlenmi olup, bu eylem admnda sz konusu blgelerde gerek afet verileri gerekse ekolojik veriler dikkate alnarak gelitirilecek olan politikalara destek olacak yasal dzenlemelerin kartlmas vurgulanmaktadr. Kalknmada ncelikli Blgeler gibi Korumada ncelikli Blgeler tanmnn gelitirilmesi ve mevzuat ile desteklenmesi alnacak nlemlerin hayata geirilmesi asndan nemli bir aratr. Gsterge (8.4.2.3.1) Resmi Gazetede yer almas 8.4.3.1 Alternatif enerji almalarna bte ayrlmas ve yerel lekte gelitirilecek rzgar, jeo-termal, bio-gaz, gne enerjisi gibi giriimlere tevik vermek Avrupa lkelerinde grld zere lkemiz koullarna uygun alternatif enerji kayna olarak deerlendirilen yenilenebilir enerji trlerinin (rzgar, gne, jeo-termal, bio-gaz) retimine verilen teviklerin arttrlmas ve bu tr enerjilerin genel enerji sistemine entegrasyonuna olanak salayacak teknolojilerin aratrlmasna kaynak ayrlmas nemli bir eylem olarak deerlendirilmektedir. Gsterge (8.4.3.1.1) Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar 56
8.4.3.2 Ekonomik sektrlerin enerji ihtiyac iin ksa ve uzun dnemli kestirimleri yapmak Enerji sektrndeki yatrmlarn belirlenebilmesi iin zellikle blgesel lekte ksa ve uzun dnemli kestirimleri yapmak alnacak nlemlerin belirlenmesinde ve uygulanacak retim politikalarnn belirlenmesinde nemli grldnden gerek ekonomik sektrler gerekse yerlemeler leinde gereksinimlerin saptanmas ve kalknma politikalar erevesinde kestirimler yaplmas en ncelikli eylem admn oluturmaktadr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl koordinatrlnde belirlenecek olan ksa ve uzun dnemli enerji ihtiyac kestirimleri ve bu toplam miktar iinde yenilenebilir enerji kaynaklarna ayrlan payn artrlmas nemli grlmektedir. Gsterge (8.4.3.2.1) 5-20 yllk sektr baznda yenilenebilir enerji miktar kompozisyonu 8.4.3.3 Blgesel potansiyeller gzetilerek ve krsal alanlarda peyzajn korunarak yenilenebilir enerji kaynaklarnn yaratlmasn salamak Blgesel potansiyeller belirlenerek corafyaya ve krsal peyzaja uygun yenilenebilir enerji kaynaklarnn saptanmas ve enerji trlerinin bugn yaygn olarak kullanlan fosil yaktlarn, yakn orta vadede yanna eklenmesi, uzun vadede ise yerine gemesi, enerji sistemlerinin srdrlebilir olmas asndan nemli grldnden bu yndeki saptamalarn yaplmas ve buna bal politikalarn belirlenmesi uzun vadede gerekleebilecek uygulamalar olarak grlmektedir. Gsterge (8.4.3.3.1) Yaplan yatrm miktar 8.4.4.1 Mal ve hizmet aknda karayolu ulamna alternatif ulam trlerinin kullanmn zendirecek yasal dzenlemeleri (vergi indirimi, tevik, reklam ayrcalklar gibi) salamak Karayoluna baml mal ver hizmet ak sonucu yaanmakta olan karbondioksit salnmndan, trafik kazalarna dek uzanan olumsuzluklar dikkate alnarak alternatif ulam trlerinin hayata geirilmesinin kanlmaz olduu stratejisinden hareketle, alternatif ulam sistemlerinin kullanmnn tevik edilmesi nemli bir eylem olarak belirlenmitir. Bu kapsamda denizyolu, demiryolu gibi ulam sistemlerini kullanan kii ve kurulularn vergi indirimlerinden yararlandrlmas, tevik verilmesi, bu firmalara belediyeler ait reklam panolarndan yararlanmada ayrcalklar salanmas gibi eylemler saylabilir. Gsterge (8.4.4.1.1) Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar 8.4.4.2 zellikle az gelimi blgelerde ulam olanaklarnn eitlendirilerek arttrlmas iin hazrlanacak projelere mali kaynak ayrlmasn salamak Genel bteden zellikle az gelimi blgeler iin ulam olanaklarnn eitlendirilmesi ve gelitirilmesi iin kaynak ayrlmas, piyasa mekanizmalarna braklamayacak bir kamu hizmeti olan lkesel ve blgesel ulam sistemlerinin hayata geirilerek yerel kalknmann salanmas asndan nemli bir eylem admn oluturmaktadr. Gsterge (8.4.4.2.1 ) Btede yer almas, proje says 8.5.1.1 l ve ile baznda standart, karlatrlabilir, gvenilir veri retiminin salanmas iin gerekli bilimsel almalar balatmak Blgelerin yeniden tanmlanmas iin gerekli veri tabannn oluturulmasna ynelik il ve ile baznda standart, karlatrlabilir, gvenilir veri retiminin salanmas iin gerekli bilimsel almalarn DPTnin sorumluluunda ve niversitelerin ortakl ile balatlmas gerekmektedir. Gsterge ( 8.5.1.1.1 ) Veri retimi
57
8.5.1.2 Verilerin ortak bir formatta sunumu ve kurumlararas paylamn salamak TUK, yerel ynetimler ve tm bakanlklarn sorumluluunda ve yine niversitelerin ortakl ile bu verilerin ortak bir formatta sunumunun ve kurumlar aras paylamnn salanmas. Gsterge ( 8.5.1.2.1) Eriimin kurallarnn belirlendii ortak bilgi sistemi 8.5.1.3 l ve ile baznda ekonomik ve sosyal gstergelerin dzenli olarak yaynlanmasn salamak TKin il ve ile baznda ekonomik ve sosyal gstergeleri dzenli olarak yaynlamas ve bilgi snflamalarnda yaplan deiikliklerin en aza indirgenmesi, zorunlu olmas durumunda eski snflamalara dnmn de kolaylkla yaplmas gerekmektedir. Gsterge ( 8.5.1.3.1) statistiklerin yaynlanmas 8.5.1.4 Yeni blge tanmlamas yaplrken illerde yer alan farkl aktrlerin (valilik, yerel ynetim, sivil toplum, vb.) grlerinin alnarak dier illerle olan fiziksel, ekonomik, sosyal ilikilerin younluunu belirlemek llerde yer alan farkl aktrlerin (valilik, yerel ynetim, sivil toplum, vs.) grlerinin alnarak dier illerle olan fiziksel, ekonomik, sosyal ilikilerin younluunun belirlenmesi ile daha gereki ve salkl bir blge tanmnn yaplmas ve byle bir aratrma projesi DPTnin sorumluluunda niversiteler, valilikler, yerel ynetimler, odalar, kalknma ajanslar gibi ortaklar ile birlikte gerekletirilecek bir eylem olarak tanmlanmaktadr. Gsterge (8.5.1.4.1) Deerlendirme raporlar 8.5.2.1 Yerlemeler aras ekonomik iliki ve balantlar aratrmak (TK istatistik verileri ile ekonomik, sosyal, mekansal ilikilerin ortaya konduu aratrma sonularnn bir arada deerlendirilerek yeni NUTSlarn tanmlanmas) NUTS II blgelerinin yeniden tanmlanmas, TUK istatistik verileri ile illerin sosyal, meknsal, ekonomik iliki younluklarn deerlendiren aratrma sonularnn birlikte deerlendirilmesi ile Babakanlk ve DPT sorumluluunda ve ilgili Bakanlklarn ortakl ile yeni blge tanmlarnn gerekletirilmesi ngrlmektedir. Gsterge (8.5.2.1.1) Yeni NUTS II (planlama) blgeleri 8.6.1.1 Yeniden tanmlanan (NUTS II) blgeleri iin blge planlar yapmak Blge leinde planlama konusunda kurumlar aras yetki karmaasnn nlenmesi iin yrrlkte olan ok sayda farkl mekansal planlarn yeniden dzenlenerek bazlarnn ortadan kaldrlmas, buna karlk yasal dzenlemelerle netletirilen blgelerde blge planlarnn yaplmasnn salanmas ve blgesel dzeydeki planlama srecinde ekonomik stratejiler ile bu stratejilere dayal olarak mekansal dzenlemelerin yaplmasn ngren bir planlama srecinin tasarlanmas nem tamaktadr. Gsterge (8.6.1.1.1) Blgesel planlar 8.6.2.1 Bir komisyon oluturularak yetki akma alanlarn ve elikileri belirlemek, farkl mekansal leklerde yer alacak plan trlerinin, ieriklerinin ve sorumlu kurulularn ilgili taraflarca belirlenerek planlama sistemini sadeletirmek Blge leindeki planlama sisteminin sadeletirilmesi iin DPTnin sorumluluunda ve ilgili Bakanlklarn ve yetkili kurulularn ortakl ile bir komisyonun kurularak (Ulusal Blgesel Kalknma Komitesi) ncelikle yetki akmalarnn ve elikilerinin belirlenmesi, daha sonra, eitli kurumlara verilen plan yetkilerinin gzden geirilmesi ve mevzuat dzenlemelerinin yaplmas ngrlmektedir. Bu erevede yatrmc Bakanlklar ve DPTden oluan ve Sekretaryasn DPTde oluturulacak bir birim tarafndan yaplacak yeni bir komite olarak 58
nerilmektedir. Bu Komite Ulusal Blgesel Kalknma Stratejisi Belgesinin hazrlanmas, blgesel mekansal stratejik planlarn onaylanmas ve blgeler aras egdmn salanmasndan sorumludur. Gsterge (8.6.2.1.1) Blgesel Kalknma Ulusal Komitesi 8.6.3.1 Mevzuat dzenlemeleri ile yetki kargaasn nlemek Farkl mekansal leklerde yer alacak plan trlerinin, dier bir deyile planlama sistemi ve kademelenmesinin yeniden ekillendirilmesi iin gerekli yasal dzenlemelerin gerekletirilmesi gerekli grlmektedir. Gsterge (8.6.3.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.7.1.1 Blge planlarnn ieriini tanmlayan bir ynetmelik hazrlamak Blge planlarnn ierii, hazrlanma ve uygulama srelerine ynelik belirsizlik sorununun zmne ynelik stratejilerin hayata geirilmesinde blge planlarnn ieriini, hazrlanma ve uygulanma sreci ile uygulamadan sorumlu kurulular ak bir biimde tanmlayan bir yasal dzenlemenin yaplmas nem tamaktadr. Gsterge ( 8.7.1.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.7.2.1 Blge planlarnn hazrlanma ve uygulanma srecini tanmlayan yasal dzenlemeleri yapmak Blge planlarnn hazrlanma srecinin, bu srete rol alan eitli kurum ve kurulularn belirlendii ve uygulamadan sorumlu olan farkl kurumlar arasndaki iblmnn belirlenmesi gerekli grlmektedir. Gsterge (8.7.2.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.7.3.1 Blge planlarnn hazrlanmas ve onaylanmas srecinde ilgili tm kesimleri bilgilendirmek ve planlara itiraz mekanizmalarn yasal erevede dzenlemek Blge dzeyinde katlmc bir srele hazrlanacak planlarn elde ediliinde katlmclarn belirlenmesi ve plana itiraz srelerinin ve mekanizmalarnn belirlenmesi gereklidir. Gsterge (8.7.3.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.7.4.1 Plan izleme ve gzden geirme mekanizmalarn mevzuat dzenlemelerinde ak ve net bir biimde tanmlamak Hazrlanan planlarn uygulanma srecinde izlenmesi ve kararlarn deien koullar dikkate alnarak gzden geirilmesi salayacak bir Bilgi Paylam ve Gzlem Biriminin oluturulmas gerekli grlmektedir. Gsterge (8.7.4.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.8.1.1 Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisinin ierii, hazrlanma sreci ve katlmc kurulular belirlemek Mevcutta ulusal dzeyde var olan ynlendirme eksikliinin giderilmesine ynelik gelitirilen Ulusal Blgesel Gelime Stratejisi Belgesinin gelitirilmesi ile ulusal planlamaya mekan boyutunun katlmas salanacaktr. Bu belge Trkiyedeki blgelere ynelik ana stratejilerin, nceliklerin ve ana yaklamn belirlendii ve tm yaplan planlar ynlendirecek blgesel gelime konusundaki ana ilkeleri ve yatrm kararlarn tanmlayan bir belgedir. Burada ulusal lekte bir blgesel gelimeye ynelik nceliklerin kaynak ve btenin belirlenmesi gereine ynelik olarak Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi hazrlanmas iin ncelikle bu strateji belgesinin ierii, hazrlanma sreci ve katlmc kurulularn belirlenmesi iin Babakanlk ve DPTnin sorumluluunda ve ilgili tm Bakanlklarn ortakl ile Blgesel
59
Kalknma Ulusal Komitesinin kurulmas ngrlmektedir. Gsterge (8.8.1.1.1) Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi 8.8.2.1 Kalknmada ncelikli yreler tanmnn ve uygulamalarnn blgesel gelime stratejileri erevesinde gzden geirilerek uyarlanabilirliini salamak Kalknmada ncelikli yreler tanmnn ve uygulamalarnn blgesel gelime stratejileri erevesinde gzden geirilerek uyarllnn salanmas nem tamaktadr. Gsterge 8.8.2.1.1 lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.8.2.2 Yatrmc kurum/kurulularn belirlenen blgesel ncelikler dorultusunda btelerini hazrlamalarn salamak Yatrmc kurum ve kurulularn btelerinin, Blgesel Ulusal Kalknma Komitesince belirlenecek Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi erevesinde hazrlanacak blgesel mekansal stratejik planlarn belirleyecei blgesel ncelikler dorultusunda hazrlanmas gerekli grlmektedir. Gsterge (8.8.2.2.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.8.2.3 Tevik sistemini yeniden yaplandrlmak Ulusal kaynaklarn/yatrmlarn yeniden datmnda blgesel nceliklerin gzetilmesi iin sektrel ve il dzeyinde yeniden bir datm mekanizmasnn yerine blgesel lekte bir yeniden datm mekanizmasnn tanmlanmas iin tevik sisteminin yeniden yaplandrlmas gereklidir. Gsterge (8.8.2.3.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.8.3.1 Blge planlarnn uygulamaya aktarlmas srecini tanmlayan yasal dzenlemeleri yapmak Blge planlarnn uygulamaya aktarlmasna ynelik strateji erevesinde blge planlarnn uygulanmasna ynelik operasyonel planlar, programlar, izleme ve deerlendirme srecini tanmlayan yasal dzenlemenin yaplmas gereli grlmektedir. Gsterge (8.8.3.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi, blge planlar 8.9.1.1 Kalknma Ajanslar yasasn gzden geirmek Kalknma Ajanslarnn blge planlama konusundaki yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, kalknma ajanslarnn performanslarnn denetlenmesi ve temsil sorunlarnn giderilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas iin Kalknma Ajanslar Yasasnn gzden geirilerek mevcut yasal sistemin iindeki boluklarn doldurulmasna ynelik gerekli ynetmelik ve tzklerin hazrlanmas gereklidir. Gsterge (8.9.1.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.9.2.1 Kalknma Ajanslarnn blgelerin ekonomik geliimi, rekabet edebilirlii alanlarndaki yetki ve sorumluluklarnn tanmland dzenlemeleri yapmak Kalknma Ajans, Ulusal Blgesel Kalknma Stratejisi Belgesi erevesinde blgesel sosyoekonomik kalknma konularnda blgesel ekonomik kalknma stratejilerini gelitirmek, sosyo-ekonomik gelime konusunda ulusal ve blgesel birimler arasnda, blgesel birimlerin kendi aralarnda, blgesel birimler ile yerel birimler arasnda koordinasyonu salamak, blgesel ekonomik kalknma stratejileri erevesinde blgesel mekansal stratejik planlama srecinde yer almakla sorumlu olacaktr. Blgesel Kalknma Ajanslarn bir birimi olarak veya blge merkezlerinde farkl Bakanlk Temsilcileri, Yerel Ynetimler, Belediyeler ve Kalknma Ajans temsilcilerinden oluan ve Kalknma Ajanslar ve l zel dare 60
temsilcilerinden oluan Blge Stratejik Planlama Biriminin kurulmas, bylelikle blge dzeyinde ynetimin kurumsallamasna kadar Blge planlar yapmndan sorumluluun paylald bir dzenleme gerekletirilecektir. Gsterge (8.9.1.2.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.9.3.1 Mevcut yasal sistemi irdeleyerek boluklarnn giderilmesine ynelik gerekli ynetmelik ve tzkleri hazrlamak Blgesel lekte yeni kurumsallamann salanabilmesi iin mevcut yasal sistemin gzden geirilerek gerekli dzenlemelerin yaplmas gerekli grlmektedir. Gsterge (8.9.3.1.1) lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi 8.9.4.1 Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi erevesinde Kalknma Ajanslarnn blgesel ekonomik gelimedeki roln belirginletirmek Blgelerin sosyo-ekonomik gelimesini stratejik bak asyla ele alacak Blge Kalknma Stratejisi Kalknma Ajanslar tarafndan, blgedeki dier paydalarla hazrlanacak ve DPT tarafndan onaylanacaktr. Blgesel dzeyde kurumsallama sorunlarna ynelik gelitirilen stratejilerin hayata geirilmesi iin ncelikle her blgede mekansal dzenlemeleri yapmak zere Blge Stratejik Planlama Biriminin yeni bir kurumsal yap olarak oluturulmas nem tamaktadr. Her blgede oluturulacak ve Kalknma Ajansnn yer ald Valiliin rgtlenme ats altnda ilev grecek bu birimler, l zel dareleri ve Belediyelerden oluan ve yatrmc kurulularn, fiziksel planlarla ilgili kurulularn, sivil toplum rgtlerinin katlmnn saland bir rgtlenme olup, mekansal planlama konusunda ulusal ve blgesel birimler arasnda, blgesel birimlerin kendi aralarnda, blgesel birimler ile yerel birimler arasnda koordinasyonu salamak, Ulusal Blgesel Kalknma Stratejisi Belgesi erevesinde blgesel mekansal strateji planlarn yapmak veya yaptrmak, planlarn uygulanmasn izlemek, deerlendirmek, blgesel kalknma stratejilerine mekansal ierik salamakla ykml olacaklardr. Gsterge (8.9.4.1.1) Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi 8.9.5.1 Blgesel Mekansal Planlama Birimini kurmak Her blgede, blgesel mekansal stratejik planlarn gelitirilmesinden sorumlu, mekansal dzenlemeleri yapmak zere deiik lekteki fiziksel planlardan sorumlu kurulularla, yatrmc kurum temsilcileri ve yerel ynetim birimleri temsilcilerinin katlaca bir kurumsal yapnn oluturulmas gerekli grlmektedir. Gsterge (8.9.5.1.1 ) Blge Mekansal Planlama Biriminin oluturulmas 8.9.5.2 Blgesel Stratejik Planlarn Ulusal Blgesel Kalknma Komitesince onayn salamak Stratejik Mekansal Blge Planlar, blgedeki stratejik mekansal kararlar ieren ve alt leklerde hazrlanan planlara temel olan ana karar planlar olarak tanmlanmaktadr. Ekonomik ve sosyal gelime hedeflerini mekansal boyutu ile ele alan Stratejik Mekansal Blge Planlar, Blge Mekansal Planlama Birimi tarafndan hazrlanacaktr. Yeni kurumsal yaplanmada Blge Stratejik Planlama Biriminin sorumluluunda yaplacak Blgesel Stratejik Planlarn yaplacak yasal dzenlemelerle Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi Komitesince onaynn salanmas ngrlmektedir. Gsterge (8.9.5.2.1) Stratejik Blge Plan
61
Eylem ve Gsterge Listesi

NO 8.1.1.1 8.1.1.2 8.1.1.3 8.1.2.1 8.1.2.2 8.1.3.1 8.1.3.2 8.1.3.3 8.1.3.4 EYLEM Her blgedeki igc potansiyelini belirlemek ncelikli sektrlerin belirlenerek farkndaln artrlmas iin yerel almalar yapmak ncelikli sektrlere ynelik istihdam artrc tevik sistemleri tanmlamak ncelikli sektrlere ynelik eitim programlar gelitirerek vasfl ve ara eleman an kapatmak gc piyasas bilgi sistemlerini gelitirmek Giriimcilii destekleme programlarn blgelerin zelliklerine gre tanmlamak Mikro kredilendirme / risk sermayesi kolaylklar salamak Yreye ilikin potansiyel yatrm alanlarnn tantm / bilgilendirmesini yaygnlatrmak gcne beceri kazandrmaya ynelik ok ynl programlar balatmak Dengeli igc piyasas oluturmak ve sektrleraras koordinasyon iin daha aktif bir kurumsal yap oluturmak Yatrmlara ynelik brokratik engelleri azaltmak, effaf ihale ve denetleme srecini gelitirmek Yatrm iin gvenli ortam oluturmak ve sermayeyi riske kar gvence altna almak iin uygun kredi ve vergi politikalar belirlemek Blgesel ve sektrel bazda devlet yardmlarn ve teviklerini kontroll olarak artrmak ve gelitirmek Verilen yatrm teviklerinin izlenmesi ve denetlenmesine ilikin kontrol mekanizmalarn oluturmak Yenilikilik odakl niversite-sanayi ibirliini salamak retim faktr olarak kltrel birikimin retimde kullanlmasn salamak AR-GE ve blgesel yenilikilik merkezleri kurulmas projelerini desteklemek ve hzlandrmak AR-GE tevikleri artrmak ve yaygnlatrmak Yeni teknolojilere uyum, yeni teknoloji yaratlmas ve transferinde destek mekanizmalar tanmlamak Yenilikiliin gelitirilmesinde ulusal ve blgesel alar oluturmak Mevcut kmeleri tespit ederek gelitirmek NO 8.1.1.1.1 8.1.1.2.1 8.1.1.3.1 8.1.2.1.1 8.1.2.1.2 8.1.3.1.1 8.1.3.2.1 8.1.3.3.1 8.1.3.4.1 GSTERGE gc istatistikleri, sektrel istatistiktikler Verilen seminerler, kurslar, yaynlar Btede yer almas, verilen tevik miktar Alan mesleki program, meslek kurslar says, mezun edilen renci says gc istatistikleri bilgi ak lmleri Alan program says, bavuru says Btede yer almas, verilen kredi miktar Verilen seminerler, kurslar, yaynlar Verilen seminerler, kurslar, yaynlar
8.1.3.5
8.1.3.5.1
cret gstergeleri, igc gstergeleri
8.1.4.1
8.1.4.1.1
Resmi Gazetede yer almas
8.1.4.2
8.1.4.2.1
8.1.4.3
8.1.4.3.1
Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar
8.1.4.4
8.1.4.4.1
Denetim raporlar
8.1.5.1 8.1.5.2
8.1.5.1.1 8.1.5.2.1
Ortak proje says Dzenlenen kurslar, bilgilendirme toplantlar Alan merkez saylar, merkezlerde yer alan firma saylar Btede yer almas, verilen kredi miktar
8.1.5.3
8.1.5.3.1
8.1.5.4
8.1.5.4.1
8.1.5.5
8.1.5.5.1
Patent/proje says, btede yer almas Yerel/blgesel koordinasyon birimleri, intranet sistem kurulumu Sektrel istatistikler
8.1.5.6
8.1.5.6.1
8.1.6.1
8.1.6.1.1
62
8.1.6.2 8.1.6.3 8.1.7.1
Ulusal ve uluslar aras dzeyde kmeleraras ilikileri kuvvetlendirecek alar oluturmak ncelikli sektrlere ilikin kmelere tevik salamak Tarmsal alana hizmet eden kurumlar arasnda egdm salamak AB Ortak Tarm Politikasn ve Trkiye artlarn gz nne alan istikrarl ve gvenilirlii yksek destekleme politikalar konusunda mevzuat dzenlemeleri oluturmak Trkiyenin AB kaynakl tarmsal/krsal kalknma fon kullanm kapasitesini ykseltmek
8.1.6.2.1 8.1.6.3.1 8.1.7.1.1
Yerel/blgesel koordinasyon birimleri, intranet sistem kurulumu Btede yer almas, verilen tevik miktar Yerel/blgesel koordinasyon birimleri
8.1.7.2
8.1.7.2.1
Resmi Gazetede yer almas Kapasite art, retilen proje says, tahsisat miktar, demelerin tahsisata oran
8.1.7.3
8.1.7.3.1
8.1.7.4
rgtsz tarm reticisinin karlarnn korunmas amacyla rgtlenmelerini glendirmek/arttrmak
8.1.7.4.1
Dernek says, toplantlar
8.1.7.5
Krsal alanlarn kendine zg karakterinin, sahip olduu deerleri tespit etmek, bu nitelikteki krsal kalknma projelerini hayata geirmek ve bu projelere halkn katlmn salamak
8.1.7.5.1
Envanter almalar, proje says, katlmc says
8.1.7.6 8.1.7.7 8.1.7.8 8.1.8.1 8.1.8.2
Krsal sanayi iletmelerine ve tarmsal iletmelere ynelik yatrmlar desteklemek iftiler ve tarmsal iletmeler iin dk faizli banka kredileri vermek iftilere eitim vermek Krsal turizmi desteklemek El sanatlarn ve zanaate dayanan rnleri gelitirmek Ekolojik/organik tarm ve biyolojik eitlilie ynelmek ve bu alanda AR-GE almalarn desteklemek Yerli tohum bankasn kurmak Geleneksel mimarinin belirlenerek yresel mimari zelliklerin korunmasnda toplumsal katlm ve desteinin salanmasna ynelik ky ii almalar yapmak Tarihi, kltrel ve doal deerler envanterinin karlarak srekli gncellenmesini salamak Krsal kltrel mirasn korunarak turizm amal srdrlebilir kullanmnda tevikler salamak Yrelere gre optimum ekonomik iletme bykln tespit etmek Tarma elverili kamu arazilerini tarmsal retime kazandrmak Ar paralanm tarmsal arazileri birletirecek arazi dzenleme ve arazi toplulatrma almalarn hzlandrmak Sivil toplum kurulularnn yaygnlatrlmasn desteklemek, etkinliklerinin artrlmasn salamak Yerel ve blgesel aidiyet duygusunu gelitirecek projeler gelitirmek
8.1.7.6.1 8.1.7.7.1 8.1.7.8.1 8.1.8.1.1 8.1.8.2.1
Btede yer almas, yatrm art miktar Btede yer almas, verilen kredi miktar Finansman miktar, eitim programlar ve programa katlan ifti says Proje says, turist saysndaki art, eitim saylar ve katlmc gstergeleri, yaratlan istihdam olanaklar, gelir gstergeleri Dzenlenen kurslar, bilgilendirme toplantlar, yaratlan katma deer, rnlerin gelitirilmesi iin yaplan yatrm miktar Bilgilendirme toplantlar, verilen tevik miktar, yetitirilen rn eidi, alnan patent says, organik tarm ve biyolojik eitlilie ynelik pilot uygulamalar ve yatrmlar Gelitirilen tohum eidi miktar ve says, kurulan birim says, banka kapasitesi
8.1.8.3
8.1.8.3.1
8.1.8.4
8.1.8.4.1
8.1.9.1
8.1.9.1.1
Bilgilendirme toplantlar, envanter almas, proje says
8.1.9.2 8.1.9.3 8.1.10.1 8.1.10.2 8.1.10.3 8.2.1.1 8.2.1.2
8.1.9.2.1 8.1.9.3.1 8.1.10.1.1 8.1.10.2.1 8.1.10.3.1 8.2.1.1.1 8.2.1.2.1
Envanter almalar, veri taban oluturma Bilgilendirme toplantlar, verilen tevik miktar, tevik says, tevikten yararlanan bavuru adedi Envanter almas Alan arazi bykl Envanter almas, yeniden parselleme aratrmalar, rapor ve planlar Bilgilendirme, kurulan dernekler, STK says, STKlar tarafndan dzenlenen organizasyon says Organizasyon says, proje says
63
8.2.1.3 8.2.2.1 8.2.2.2 8.2.2.3
Farkl sosyal gruplar arasndaki ilikileri glendirecek ve gven ortam yaratacak aralar gelitirmek Blgedeki genel eitim dzeyini ykseltecek eitim programlarn dzenlemek rgn ve yaygn eitim programlaryla toplumun eitim dzeyini ykseltmek Yksek eitim ve mesleki eitim yardmyla nitelikli igc kapasitesini arttrmak gc istihdam ve eitim programlar arasnda balantI kurulmasna ilikin yerel analiz almalar yapmak ve buna ilikin veri sistemi oluturarak kontroln salamak Sosyal gvenlie ynelik yasal dzenlemeleri getirmek Kamu alanlarnn ve eitli meslek gruplarnn karlarn korumak iin rgtlenmelerini kolaylatrmak Sektrel retim rgtlenmesinde yeni destekler belirlemek Farkl sosyal ve gelir gruplarna ynelik konut yatrmlarn eitlendirmek Toplu tam alternatiflerini eitilendirmek Kanalizasyon sistemleri geliimini ve iilebilir nitelikte su teminini salamak letiim altyapsn gelitirmek: kapasite art, retilen proje Temel ihtiyalara (eitim, salk, barnma, sosyal gvenlik, kltr ve dier sosyal donatlara) ilikin kapasiteyi ve eriimi arttrmak Merkeze eriilebilirlii gelitirmek Toplumun en dezavantajl kesimlerine ulalarak, bu kesimlere ynelik zel programlar belirlemek Az gelimi blge ve yrelerde salk alannda yatrmlar yapmak Toplumun dezavantajl kesimleri lehine uygulanan kamu transfer politikalar ile gelirin yeniden dalmn salamak Vergi politikalarn gelir dalm gzetilerek yeniden dzenlemek Ailelerin aile planlamas konusunda bilinlendirmesi ve eitimini desteklemek Merkez ile balantl blgesel ve yerel lekte bilgi bankalar oluturmak, arivleri gncellemek Blgelerin bilgilerini srekli aktarabilecei sistemi oluturmak ve derlenen bilgilere eriimi kolaylatrmak Her sektr iin blge baznda tematik envanterlerin (toprak, su, kltr, orman, turizm, afet, ekonomi, vb) oluturulmasn ve gncellenmesini salamak Veri depolamada aratrma ve gelitirme projelerini desteklemek Veri depolamada uzman kiilerin yetitirilmesini salamak
8.2.1.3.1 8.2.2.1.1 8.2.2.2.1 8.2.2.3.1
Toplantlar, seminerler, STK aktiviteleri says Okuryazar oran, alan program says, rgn ve yaygn eitimden mezun says, bilgisayar okur yazarlnda art oran Meslek kurslar says, mezun edilen renci Alan meslek lisesi says, meslek kurslar says, mezun edilen renci stihdamdaki art, veri alttaban, girilen bilgi says, analiz almalar
8.2.3.1
8.2.3.1.1
8.2.4.1 8.2.4.2 8.2.4.3 8.2.5.1 8.2.5.2 8.2.5.3 8.2.5.4 8.2.5.5 8.2.5.6 8.2.6.1 8.2.6.2 8.2.7.1 8.2.7.2 8.2.8.1 8.3.1.1
8.2.4.1.1 8.2.4.2.1 8.2.4.3.1 8.2.5.1.1 8.2.5.2.1 8.2.5.3.1 8.2.5.4.1 8.2.5.5.1 8.2.5.6.1 8.2.6.1.1 8.2.6.2.1 8.2.7.1.1 8.2.7.2.1 8.2.8.1.1 8.3.1.1.1
Resmi Gazetede yer almas Kurulan yeni rgtler, STKlar, meslek odalar ye says Resmi Gazetede yer almas retilen konut says ve eidi Kapasite art, retilen proje Kapasite art, retilen proje Kapasite art, retilen proje Kapasite art, kii bana den servis deeri retilen proje says Programlar ve katlmc says, yeil kart ya da alternatif uygulamadan yararlanan kii says ve harcamalarn miktar Yatrm miktar, hastane, salk oca says, nfus bana den salk personeli says, doktor/hemire bana den hasta says, Gini katsays Resmi Gazetede yer almas Bilgilendirme, toplantlar, seminerler, nfus art hz Veri taban oluturma, gncellenen ariv says, veri bankas kapasitesi Yerel koordinasyon birimleri, oluturulan bilgisayar programlarna eriim, kullanc says
8.3.1.2
8.3.1.2.1
8.3.1.3
8.3.1.3.1
Oluturulan envanterler, kullanc says
8.3.1.4
8.3.1.4.1
Proje says
8.3.1.5
8.3.1.5.1
Kurslar, seminerler, yararlanan kii says
64
8.3.2.1
Teknolojinin kullanmna ilikin temel ve ileri dzeyde eitimlerin yaygn biimde verilmesini salamak Kurumlarda CBS ve benzeri sistemlerin kullanmn gelitirmek ve uzman personelin istihdamn salamak CBS konusunda personel eitimlerinin gerekletirilmesi ve srekli eitimlerinin salamak Resmi istatistiklere eriimi salayan bir portal oluturmak Kullancnn resmi istatistik bilincini artrmak Yerel lekte evre deerleri (toprak, tarm topraklar, orman,su havzalar, jeolojik, ekolojik riskli alanlar, endemik trler,flora ve fauna,..) envanteri hazrlanarak ve /veya gncellenerek bu bilgileri fiziki mekanla ilikilendiren haritalar hazrlamak Blgesel lekte evre deerlerinin korunarak gelitirilmesine ynelik projeler ve altyap yatrmlarn gerekletirmek Kentsel ve krsal alanda, Avrupa Birliinin ilgili artnamelerinin kabulne ynelik zendirici dzenlemelerin hayata geirilmesi iin belediyelere proje hazrlamada teknik, igc eitim ve parasal destek vermek Ekolojik adan hassas blgeleri saptayarak bu blgelerin korunmas iin bu blgede yer alan yerlemelerde kat atk, artma, evre dostu enerji politikalarna ncelikler baznda teknik altyapsn gelitirmek Ulusal su politikasna yn verecek sorumlu kurum oluturulmak ve yasal dzenlemeyi gerekletirmek evresel atklarn toplanmas, yeniden deerlendirilmesi ve elden karlmasyla ilgili yasal ve ynetsel mevzuatn tek bir at altnda toplanmasn salamak Kentsel ve blgesel lmlere ilikin evre kirlilii lm laboratuarlarn kurmak Ekolojik adan hassas blgelerde yer alan yerlemelerde kat atk, artma, afet, riskler, evre dostu enerji politikalarna ncelikler salayacak yasal dzenlemeler karmak Alternatif enerji almalarna bte ayrlmas ve yerel lekte gelitirilecek rzgar, jeo-termal, biogaz, gne enerjisi gibi giriimlere tevik vermek Ekonomik sektrlerin enerji ihtiyac iin ksa ve uzun dnemli kestirimleri yapmak Blgesel potansiyeller gzetilerek ve krsal alanlarda peyzajn korunarak yenilenebilir enerji kaynaklarnn yaratlmasn salamak Mal ve hizmet aknda karayolu ulamna alternatif ulam trlerinin kullanmn zendirecek yasal dzenlemeleri (vergi indirimi, tevik, reklam ayrcalklar gibi) salamak zellikle az gelimi blgelerde ulam olanaklarnn eitlendirilerek arttrlmas iin hazrlanacak projelere mali kaynak ayrlmasn salamak l ve ile baznda standart, karlatrlabilir, gvenilir veri retiminin salanmas iin gerekli bilimsel almalar balatmak Verilerin ortak bir formatta sunumu ve kurumlararas paylamn salamak
8.3.2.1.1
Programlar ve katlmc says
8.3.2.2
8.3.2.2.1
Kurulan sistem, uzman kii says Dzenlenen kurslar, verilen eitim ve yararlanan kii says Portal zerinden veriye erien kullanc says, kullanc saysndaki art Dzenlenen etkinliklere katlan kii says
8.3.2.3 8.3.3.1 8.3.3.2
8.3.2.3.1 8.3.3.1.1 8.3.3.2.1
8.4.1.1
8.4.1.1.1
Oluturulan haritalar
8.4.1.2
8.4.1.2.1
retilen proje, yatrm miktar
8.4.1.3
8.4.1.3.1
Hazrlanan proje, verilen kurslar, yararlanan kii says,Avrupa Kentsel artn kabul eden belediye saylar
8.4.1.4
8.4.1.4.1
Altyap almas yaplan alan, ekolojik krlgan blge bykl, haritalar
8.4.1.5
8.4.1.5.1
Resmi Gazetede yer almas, oluturulan kurum
8.4.2.1
8.4.2.1.1
8.4.2.2
8.4.2.2.1
Kurulan laboratuar says
8.4.2.3
8.4.2.3.1
8.4.3.1
8.4.3.1.1
Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar 5-20 yllk sektr baznda yenilenebilir enerji miktar kompozisyonu Yaplan yatrm miktar
8.4.3.2
8.4.3.2.1
8.4.3.3
8.4.3.3.1
8.4.4.1
8.4.4.1.1
8.4.4.2
8.4.4.2.1
Btede yer almas, proje says
8.5.1.1 8.5.1.2
8.5.1.1.1 8.5.1.2.1
Veri retimi Eriimin kurallarnn belirlendii ortak bilgi sistemi
65
8.5.1.3
l ve ile baznda ekonomik ve sosyal gstergelerin dzenli olarak yaynlanmasn salamak Yeni blge tanmlamas yaplrken illerde yer alan farkl aktrlerin (valilik, yerel ynetim, sivil toplum, vb.) grlerinin alnarak dier illerle olan fiziksel, ekonomik, sosyal ilikilerin younluunu belirlemek Yerlemeler aras ekonomik iliki ve balantlar aratrmak (TK istatistik verileri ile ekonomik, sosyal, mekansal ilikilerin ortaya konduu aratrma sonularnn birarada deerlendirilerek yeni NUTSlarn tanmlanmas) Yeniden tanmlanan (NUTS II) blgeleri iin blge planlar yapmak Bir komisyon oluturularak yetki akma alanlarn ve elikileri belirlemek, farkl mekansal leklerde yer alacak plan trlerinin, ieriklerinin ve sorumlu kurulularn ilgili taraflarca belirlenerek planlama sistemini sadeletirmek Mevzuat dzenlemeleri ile yetki kargaasn nlemek Blge planlarnn ieriini tanmlayan bir ynetmelik hazrlamak Blge planlarnn hazrlanma ve uygulanma srecini tanmlayan yasal dzenlemeleri yapmak Blge planlarnn hazrlanmas ve onaylanmas srecinde ilgili tm kesimleri bilgilendirmek ve planlara itiraz mekanizmalarn yasal erevede dzenlemek Plan izleme ve gzden geirme mekanizmalarn mevzuat dzenlemelerinde ak ve net bir biimde tanmlamak Blgesel kalknma ulusal stratejisinin ierii, hazrlanma sreci ve katlmc kurulular belirlemek Kalknmada ncelikli yreler tanmnn ve uygulamalarnn blgesel gelime stratejileri erevesinde gzden geirilerek uyarlanabilirliini salamak Yatrmc kurum/kurulularn belirlenen blgesel ncelikler dorultusunda btelerini hazrlamalarn salamak Tevik sistemini yeniden yaplandrmak Blge planlarnn uygulamaya aktarlmas srecini tanmlayan yasal dzenlemeleri yapmak Kalknma ajanslar yasasn gzden geirmek Kalknma Ajanslarnn blgelerin ekonomik geliimi, rekabet edebilirlii alanlarndaki yetki ve sorumluluklarnn tanmland dzenlemeleri yapmak Mevcut yasal sistemi irdeleyerek boluklarnn giderilmesine ynelik gerekli ynetmelik ve tzkleri hazrlamak Blgesel kalknma ulusal stratejisi erevesinde Kalknma Ajanslarnn blgesel ekonomik gelimedeki roln belirginletirmek Blgesel Mekansal Planlama Birimini kurmak Stratejik Blge Planlarn Blgesel Kalknma Ulusal Komitesince Onayn salamak
8.5.1.3.1
statistiklerin yaynlanmas
8.5.1.4
8.5.1.4.1
Deerlendirme raporlar
8.5.2.1
8.5.2.1.1
Yeni NUTS II (planlama) blgeleri
8.6.1.1
8.6.1.1.1
Blge planlar
8.6.2.1
8.6.2.1.1
Blgesel Kalknma Ulusal Komitesi
8.6.3.1 8.7.1.1 8.7.2.1
8.6.3.1.1 8.7.1.1.1 8.7.2.1.1
lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi
8.7.3.1
8.7.3.1.1
lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi
8.7.4.1
8.7.4.1.1
8.8.1.1
8.8.1.1.1
Blgesel kalknma ulusal stratejisi
8.8.2.1
8.8.2.1.1
8.8.2.2
8.8.2.2.1
8.8.2.3 8.8.3.1 8.9.1.1
8.8.2.3.1 8.8.3.1.1 8.9.1.1.1
lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi Blge planlar lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi
8.9.2.1
8.9.2.1.1
8.9.3.1
8.9.3.1.1
8.9.4.1 8.9.5.1 8.9.5.2
8.9.4.1.1 8.9.5.1.1 8.9.5.2.1
Blgesel kalknma ulusal stratejisi Blge Mekansal Planlama Biriminin kurulmas Stratejik Blge Plan
66
IV. BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/ KENTLER KOMSYONU ALIMASININ GENEL DEERLENDRMES Komisyonumuzda yaplan almalar sonucunda blgesel kalknma ve blgelerin ve yerelin rekabet gcnn artrlmas konusunda ana yaklam biimi, temel politikalar ve bunlara ynelik olarak gelitirilen stratejiler aada blmlerde zetlenerek sunulmutur. ktisadi ve Sosyal Kalknma in Temel Politika nerileri ve Stratejiler ktisadi kalknma ile iktisadi byme kavramlar sklkla birbirleri yerine kullanlan, ancak birbirlerinden tamamen farkl olan kavramlardr. ktisadi byme, belli bir dnemde bir ekonominin GSYHdaki art ifade ederken, iktisadi kalknma, byme gibi niceliksel bir deikenin yan sra, baz niteliksel deimeleri de kapsamaktadr. Bu nedenle farkl konularda blgeleri ve onlarn gelime srelerini ynlendirecek ve destekleyecek iktisadi kalknma politikalarn belirlenmesi gereklidir. Tarmsal ve Krsal Kalknma Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Tarmsal kalknmay hzlandrmak, tarmsal verimlilii arttrmak iin sosyal, kurumsal ve iktisadi dzenlemelere gidilmesi, tarmsal kalknmay ve bununla ilintili sanayilerin bir btn olarak deerlendirilmesi, krsal alanda ekonomik faaliyetlerin eitlendirilmesi, krsal alanda arazi mlkiyet dalmnn revize edilmesi, tarmsal ve krsal kalknma politikamzda izlenmesi gereken temel stratejiler olmaldr. Bu balamda, tarmsal alana hizmet eden kurumlar arasnda egdm ve koordinasyonu salamak, Ortak Tarm Politikas (OTP)n ve Trkiye artlarn gz nne alan istikrarl ve kredibilitesi yksek destekleme politikalar uygulamak, tarmsal sulama an gelitirmek ve su kaynaklarn ynetmek, Trkiyenin AB kaynakl tarmsal/krsal kalknma fon kapasitesini ykseltmek, iftileri bilinlendirmek ve onlara eitim vermek, iftiler ve tarmsal iletmeler iin dk faizli banka kredileri vermek, tarmsal kalknmay hzlandrmak iin gerekli sosyal, kurumsal ve iktisadi dzenlemelere gidilmesinin ncelikli eylemlerini olutururken; krsal sanayi iletmelerine ve tarmsal iletmelere ynelik yatrmlar yaplmas ise tarmsal kalknmay ve bununla ilintili sanayileri bir btn olarak deerlendirme stratejimizin temel eylemi olarak deerlendirilmektedir. Ayrca, tarm sektrndeki retim teknolojisini en uygun biimde yenilemek, bu konudaki AR-GE ve eitim faaliyetlerine arlk vermek, tarmsal retimin doal artlara bamlln azaltacak dzenlemelere ynelmek de tarmsal verimliliin arttrlmas adna ncelik verilmesi gereken eylemler olarak tanmlanmtr. Bunun yan sra krsal turizm, el sanatlar/ zanaata dayanan rnlerin gelitirilmesi ve organik tarma ve biyolojik eitlilie ynelmek krsal alanda ekonomik faaliyetlerin eitlendirilmesi stratejimizdeki eylem planmzn iskeletini olutururken; yrelere gre ekonomik iletme bykln tespit etmek, ekonomik iletme byklklerin yasal dzenlemelerle daha kk paralara blnmesini engellemek ve ar paralanm tarmsal arazileri birletirecek arazi dzenleme ve arazi toplulatrma almalarn hzlandrmak krsal alanda arazi mlkiyet dalmnn revize edilmesi stratejimizin belli bal eylemleri olarak sunulmutur. Sanayi Kalknma Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Ulusal ve uluslar aras sermaye aknn kolaylatrlmas ve yerel sermayenin harekete geirilmesi ve fiziksel altyapnn iyiletirilmesi blgesel sanayi kalknma politikalarmzn temel stratejilerini oluturmaktadr. Bu balamda, yatrmlara ynelik brokratik engellerin
67
azaltlmas, effaf ihale ve denetleme srecini gelitirmek, yatrm iin gvenli ortam oluturmak ve sermayeyi riske kar gvence altna almak iin uygun kredi ve vergi politikalarn belirlemek, blgesel ve sektrel bazda devlet yardmlarn ve teviklerini kontroll olarak artrmak ve gelitirmek, verilen yatrm teviklerinin izlenmesi ve denetlenmesine ilikin kontrol mekanizmalar oluturmak, endstriyel retimdeki temel darboazmz olan sermaye yetersizliini amadaki belli bal eylemler olarak sunulmaktadr. Sanayi retiminde blgesel eitsizlii yanstan bir baka temel sorun olan fiziki altyap yetersizliini zebilmek iin ise plan, program ve proje btnln salamak, proje baznda kamu destekleri, blgeleraras ulam ve iletiim sistemlerini glendirmek, demiryolu sistemlerini ulam sistemleri ierisinde nceliklendirmek nerilen belli bal eylemler olmaktadr. Srdrlebilir Rekabet Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Trkiyedeki ulusal/blgesel rekabet gcnde yaanan yetersizlikleri amak iin rekabetilikte blgesel yenilik sistemlerinin gelitirilmesi ve kmelenme politikalarnn desteklenmesi temel stratejilerimizdir. Bu stratejiler erevesinde dnlen eylemler ise yenilikilik odakl niversite-sanayi ibirlii, retim faktr olarak kltrel birikimin retimde kullanlmas, ARGE ve blgesel inovasyon merkezleri kurulmas projeleri, AR-GE teviklerinin (mali ve dier) blgesel eitsizliklerle orantl olarak salanmas, biliim teknolojilerinin yaygnlatrlmas, yeni teknolojilere uyum, yeni teknoloji yaratlmas ve transferinde destek mekanizmalarnn tanmlanmas, mevcut kmelerin tespiti, ulusal ve uluslar aras dzeyde kmeleraras ilikileri kuvvetlendirecek alar oluturulmas, ncelikli sektrlere ilikin kmelere tevik salanmas olmaktadr. Srdrlebilir stihdam Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Blgelerdeki potansiyel kaynaklarn tespiti ve istihdam alanlar yaratacak ekilde deerlendirilmesi; mesleki ve teknik eitimin desteklenerek kalifiye igcnn talebe uygun ekilde artrlmas; yerel giriimciliin ve KOBlerin esnek igc rgtlenmesine ynelik (sektrleraras igc hareketlilii) desteklenmesi temel stratejiler olarak ne srlmektedir. Bu stratejiler erevesinde nerilen eylemler ise her blgedeki igc ve sektrel potansiyellerin ve kaynaklarn tespiti, ncelikli sektrlere ynelik istihdam artrc tevik sistemlerinin tanmlanmas, ncelikli sektrlere ilikin farkndaln artrlmasna ynelik yerel almalar, ncelikli sektrlere ynelik eitim programlarnn gelitirilerek vasfl ve ara eleman ann kapatlmas, igc piyasas bilgi sistemlerinin gelitirilmesi, giriimcilii destekleme programlar, mikro kredilendirme / risk sermayesi kolaylklar, yreye ilikin potansiyel yatrm alanlarnn tantm /bilgilendirme, igcnn ok ynl vasflar kazanmasnda eitim programlar, dengeli igc piyasas oluturma ve sektrleraras koordinasyon iin daha aktif bir kurumsal yap oluturma faaliyetleridir. Sosyal Politikalar, Stratejiler ve Eylemler Salk, sosyal gvenlik ve temel altyap hizmetlerine eriim kapasitesini gelitirmek, rgtl bir toplum yaratabilmek iktisadi kalknma srecinde izlenmesi gereken temel sosyal politikalardan olmaldr. Bu balamda, krsal alandaki kadn ve ocuk igc sorunlar bata olmak zere sosyal gvenlik alanndaki yetersizliklerle ba edebilmek iin sosyal gvenlii gelitirmeye ynelik yasal dzenlemelere gidilmesi zellikle toplumdaki en dezavantajl 68
bireylerin sosyal gvenlik hizmetlerine eriim kapasitesini gelitirilmesi iin yaplmas gereken eylemlerden biridir. Benzer ekilde, yeil kart uygulamasnda yaanan sorunlara karn, bu uygulamay toplumun en dezavantajl kesime koulsuz ancak kontroll biimde ulatrabilmek, gelimi blge ve yrelerde salk alannda yatrmlar yapmak ve doktor, hemire, ebe gibi salk personelinin saysn arttrc kalc ve istikrarl tevik ve tedbir uygulamalarna ynelmek az gelimi yre insanlarnn salk hizmetlerine eriim kapasitelerini ykseltmek adna gerekletirilmesi gereken eylemlerdir. Ayrca, temiz ime suyu ve kanalizasyon sisteminin gelitirilmesi, merkeze eriilebilirliin salanmas gibi temel altyap hizmetlerine eriim iin yeni yatrmlara ynelinmelidir. Yan sra, blgeye zgn olsun ya da olmasn eitli toplumsal, siyasi, ya da farkl alt kimlik sorunlarn aabilmek adna yaplacak rgtlenme faaliyetlerinin nndeki her trl engelin kaldrlmas, kamu alanlarnn ve eitli meslek gruplarnn karlarn korumak iin rgtlenmelerinin kolaylatrlmas, tarm reticisinin rgtlenebilmesinde yeni desteklerin belirlenmesi, rgtl ve bilinli bir toplum yaratabilmek iin yaplmas gereken eylemler olarak sunulmutur. Ayrca, yeterince rgtl olamayan tarm reticilerinin retici organizasyonlar, kooperatif ve birlikler, vb. altnda rgtlenmeleri AB ve dier d kaynakl tevik ve fonlardan yararlanma kapasitesini ykseltecek ve bylece ifti kazancn ve refahn arttrabilecektir. Blgelerin/Yerelin Kalknmas ve Rekabet Gc Kazanmas in Blgelerin Yaplarnn Glendirilmesine Ynelik Ana Yaklam, Politikalar ve Stratejiler Gemite yaplan planlama almalarnda da grld gibi gelimilik farkllklarnn giderilmesinde az gelimi blgelere kaynak aktarm blgeleraras gelir farklar sorununa ksa vadeli zmler sunmaktadr. Uzun vadede zayf olan blgelerde bymenin hzlandrlmas ve gelirin artrlabilmesi iin, fiziki ve beeri kaynaklara yatrm yapmak ve blgelerin tmnn rekabet gcn artrmak gereklidir. Bu erevede ulam, salk, eitim, enerji, telekomnikasyon ve bilgi teknolojileri gibi temel altyaplarn iyiletirilmesi, AR-GE ve yenilikilie salanan desteklerinin artrlmas, blge gereksinimlerine gre i gc piyasasnn, zellikle eitim yoluyla deien ekonomik koullara uyum salanmas ve bata KOBler olmak zere yatrm destekleri ile iletmelerin gelitirilmesi ve yeni i imkanlar iin artrlmas gereklidir. Bu yaklamn doas gerei, yerel kimlik, corafi, kltrel, ekonomik iliki alar gibi blgeye zg nitelikler nem kazanmaktadr. Blge iinde birliin ve huzurun salanabilmesi iin yapabilirlii ve yerellii n plana kartc destek programlar ile az gelimi blgelere proje gelitirmeye ynelik kaynak aktarm olmaldr. Dnya ekonomisindeki hzl deiim ve talep farkllamalar yerel motiflerin kefini, deerlendirilmesini ve dolaysyla, yerelliklerin yeniden retilmesini beraberinde getirmektedir. Yerelin mevcut birikim ve potansiyellerin deerlendirilmesi ile dnya sisteminde yer edinilebilmesi, geri kalm blgelerin kalknmasnda yeni olanaklar iaret etmekte ve yerel zellikler yeni bir kaynak olarak grlmektedir. te yandan, her blgenin baka blgelere ve kresel alara eklemlenmesi srecinde standartlama basks da sz konusudur. nk paralanm ve corafi olarak dalm retim sreci, kresel olarak rgtlenen pazarlama alar ve bu alarn yaamasn salayan elektronik iletiim a, ayn kodlama sistemini kullanan kresel bir dil, kresel ltler, kresel retim teknolojileri ve tketim kalplar gerektirmektedir.
69
ekil 1de de grlecei zere yeni blgesel kalknma politikalarnda ama, rekabet gc yksek blgeler yaratmaktr. Blgelerin rekabet edebilirliinin salanmasndaki strateji; kaynak yaratmak, kaynaklar verimli kullanarak blgedeki yapsal deimeyi ve kalknmay salamaktr. Tabanda retilen projelerle gelime ngrlmekte, bu projelerin oluturulmasnda altyapy glendirecek projeler arasnda entegrasyonu salayacak, btnletirerek sinerji yaratacak bir yerel kurumsallamaya iaret edilmektedir. Yerel retim sistemlerinin dntrlmesi ve uyarlanmas, bilginin retimi, isel ve dsal gelime mekanizmalarnn yaratlmas blge planlamann yeni kapsamn oluturmaktadr. ekil 1: Yeni Blgesel Kalknma Politikalarnda Ama ve Strateji likisi (Kaynak: YT 2005)
Komisyonumuz blgelerin rekabet glerini artrmada iktisadi ve sosyal politikalar yan sra zerinde durulmas ve politikalar gelitirilmesi gerekli dier konular ve bunlara ynelik olarak tanmlanan stratejileri yle zetlemektedir. evre Deerlerinin Korunmas 21 yy.da evre ve altyap sorunlar dnya gndemini belirlemeye devam etmekte ve evre kalitesinin korunmas amacyla altyapnn gelitirilmesi blgelerin gelimilikleri asndan nem kazanmaktadr. Kuraklk, alk ve yetersiz ve salksz ime suyunun neden olduu lmler savalar kadar ykc olabilmektedir. Bir yandan kuraklk hkm srerken, dier yandan kresel snmann yaratt etkiyle baz yerlerin sular altnda kalaca ngrlmektedir. Asit yamurlar, kimyasal gbreleme, tarm ilalar ve ilkel sulama teknikleriyle verimsizleen ve kirlenen topraklar tarmsal retimi ve yaam zorlarken, hava kirlilii, atk sorunlar, azalan su kaynaklar, salksz kentleme gibi sorunlar kentsel yerlemelerdeki yaam kalitesini drmektedir. 70
Doal evre deerlerinin korunmasn gz ard eden yatrmlar, su kaynaklarnn kirletilmesi ve tketilmesi, hava kirlilii, kat atklarn neden olduu evre sorunlar, toprak kirlilii, orman varlnn azalmasnn yaratt sorunlar, su, toprak ve hava kirliliine bal olarak krsal ve kentsel yerlemelerde yaam kalitesinin olumsuz etkilenmesi yz yze olduumuz ana sorunlar oluturmaktadr. Bu sorunlarn alabilmesi lkesel ve blgesel lekteki yatrmlarn yer seiminde evre deerlerinin korunmas ilkesinin temel alnmas evre deerlerini koruyarak kalknmay hedefleyen politikalar gelitirerek mmkn olabilecektir. Teknik Altyapnn Gelitirilmesi Teknik altyap konusunda yaanan sorunlar da blgesel kalknmann nndeki engellerden birini oluturmaktadr. Gnmz yaamnn olmazsa olmaz unsuru enerjinin retiminde ve datmndaki blgeler aras eitsizlikler, blgelerin ve kentlerin talep ve potansiyellerini dikkate almayan ulam yatrmlar, gerek evrenin korunmas, gerekse gnlk hizmetlerin gtrlmesi balamnda yetersiz kalan teknik altyap ne kan sorun alanlarn oluturmaktadr. Alternatif enerji almalarna bte ayrlmas ve yerel lekte gelitirilecek rzgr, jeo-termal, bio-gaz, gne gibi giriimlere tevik verilmesi, mal ve hizmet aknda karayolu ulamna alternatif ulam biimlerinin kullanmn zendirecek yasal dzenlemeler (vergi indirimi, tevik, reklam ayrcalklar gibi) sorunlarn almasnda etkili olabilecek eylemler olarak grlmektedir. Bilgi ve Teknoloji retimi Gelimekte olan lkelerde, bilgi ve teknoloji retiminin sanayilemi toplumlara baml olmas, lkeler aras gelimilik farknn srekli hale gelmesine neden olmaktadr. Bu eilimin krlabilmesi iin temel aratrmalara, bilgi retimine, uygulamaya ve teknoloji gelitirmeye dnk aratrmalara destek verilmesi, ekonomik gelime stratejilerinin AR-GEden bamsz dnlmemesi gereklidir. Arlkl olarak tarm ekonomisine dayanan blgelerde tarmsal faaliyetlerdeki veriminin arttrlmasndaki glk, teknik altyap eksikliine olduu kadar bilgi altyapsndaki eksikliklere dayanmaktadr. Bu nedenle, yenilikilie ynelik almalarnn tarm sektr iinde mutlaka yer almas ve organik tarmn gelitirilmesini destekleyecek finansal ve teknik aralarn gelitirilmesini gerektirmektedir. Yenilikiliin yalnzca AR-GE boyutu ile ele alnmamas, yenilikilik kadar katlmcl da esas alan yeni strateji, kavram, fikir ve rgtlenmelerin hepsini kapsayan sosyal yenilikilik ortamnn oluturulmas btn sosyal gereksinimlerin karlanmas iin anahtar olabilecektir. Blgedeki mevcut yatrmlarn piyasa koullarna uyumunun artrlabilmesi rekabet glerinin gelitirilmesi iin niversitesanayi ibirliinin salanmas, niversitelerin aratrma btelerinin ve yaplarnn buna gre ekillenmesi gereklidir. Yerel giriimlerin artmas, bu konuda tevik ve bilgilendirmenin yaygnlamas ile mmkn olabilecektir. Sermayenin retime dntrlmesi iin doru yol ve yntemlerin benimsenmesi, aratrma ve gelitirme ile uyum kapasitelerinin glendirilmesi iin strateji oluturulmas zorunludur. Yerel kimlik ve zellikler korunurken, bunlara ilikin corafi iaretleme/markalama koruma abalarn destekleyecektir. Yreye zg marka ve corafi iaretleme tevik edilmesi ile rekabeti ve zgn markalam kentler yaratmak mmkn olabilecektir. Yaam Kalitesinin Gelitirilmesi Blgesel kalknma plan politikalarna yn veren temel ilkeler; yaam kalitesinin iyiletirilmesi,
71
sosyal ve ekonomik dengeler, kltrel eitlilik ve frsat eitliinin salanmas, sosyal, ekonomik ve siyasal katlmcln salanmas ve bu gelimelerin srdrlebilirlik ilkesi dorultusunda yaplmasdr. Kentsel alanlar yan sra krsal alanlarda da yaam kalitesinin gelitirilmesi nfusun dengeli dalm ve nfus hareketlerinin dzenlenmesi asndan son derece nemlidir. Yerel ve zgn Kimliklerin Deerlendirilmesi evre ve iinde yer alan yaam biimi bir btn oluturarak toplumsal olarak yeniden retilen, srekli deiim ve geliim halinde olan toplumsal ilikiler, kent kimliinin yeniden tanmlanmasna neden olmaktadr. Toplumsal deneyimler, grler, inanlar, davranlar toplumun sosyo-kltrel yapsn oluturur. Kiinin toplumsal davranlarn ynlendiren bu eler kentsel kimliin olumasnda da etkin rol oynar. Kenti gemiten gelecee bir sreklilik iinde alglamak ve kavramak gerekir. Doal evreden kaynaklanan kimlik elemanlar kentin doal evre verileri ile ilgilidir. Doal evre verilerini topografik durum, iklim koullar, su esi, bitki rts, jeolojik durum, genel konum, vb. oluturur. Bu faktrlerin farkll, kentleri birbirinden ayrr, tanmlar, zgn klar ve kente kimlik verir. Kent kimlii kavram erevesinde ele alnan kentin sahip olduu doal evre verilerinin iyi analiz edilmi olmas, korunmas, iyiletirilmesi ve vurgulanmas, kentin olumlu kimliinin korunmas ve glendirilmesi anlamna gelir ve kentsel alglama daha olumlu olarak salanr. Yerel ve zgn kimliklerin tanmlanmas, rekabet edebilir hale getirilmesi ve zgn doal ve kltrel varlklarn korunmas temel stratejik yaklamdr. Bir kentte yaayan insanlarn yaadklar kente kar ait olma duygusu tamalar ise o kenti korumalar, gelitirmeleri, kentin imar ve ynetimine katlmalaryla mmkn olabilmektedir. nsanlar kendilerinin iinde olduklar olgular daha kolay sahiplenmektedirler. Kentlilerin kentine sahip kabilmeleri iin kenti alglamalarnn doru olmas gerekmektedir. Katlmclk, kentle ilgili karar srelerine halkn katlmnn salanmas bu adan son derece nemlidir. Yerele zgn Mimari zelliklerin Korunmas Kentsel ve krsal alanda yaayan insanlarn hayat anlay ve alglay biimlerinin en somut gstergeleri olan yresel mimari zelliklerin ortaya kartlmas ve yresel kimliin yerel halk katlml farkl plan ve uygulama aralar ile gelitirilmesi gerekli grlmektedir. Korunmas gerekli kltrel ve doal varlklarn korunarak gelitirilmesi ynnde mevcut politikalarn ilerlik kazanmas ve gelitirilmesi tarihi ve kltrel deerler envanterinin karlarak srekli gncellenmesinin salanmas ve yerel ynetimler ve ilgili bakanlklarca dinamik bir ibirlii salanmas gereklidir. Toplumlarn geleneksel yaam biimlerini ve sahip olduklar kltrel zellikleri yanstan krsal alanlarn korunmas ve gelecek nesillere aktarlmas, ulusal mirasn srdrlebilirlii asndan nemlidir. Krsal alanlarn korunma sreci incelendiinde, bu alanlarn ekonomik olarak ek sektrlerle desteklendii, bu sektrlerin banda da turizm sektrnn geldii grlmektedir. Alternatif turizm trlerinden olan krsal turizm, krsal yapnn devamll ve geleneksel yaam biimlerinin srdrlebilirliinde etkin bir sektr olarak karmza kmaktadr. Blgesel/yerel gelime konusunda gelitirilen politikalarn salkl olabilmesi, hedef ve aralarnn net bir ekilde tanmlanabilmesi ve uygulamaya aktarlmas iin iki ana konu ne kmaktadr: Bilgi altyapsnn gelitirilmesi ve blge dzeyinde yeni bir kurumsallamann tanmlanmas. 72
Bilgi Altyapsnn Gelitirilmesi Kentleme-kalknma ilikisinin kurulmas kapsamnda karlalan temel sorunlardan biri, kalknma stratejilerinin belirlenmesi iin gerekli bilgi altyapsnn oluturulmamasdr. Bu ana sorun erevesinde bilgi altyapsnn oluturulmas iin gerekli temel bilgiler ile amaca ynelik olarak dzenlenmi ve yorumlanm bilginin olmamas, belgeleme almalar ve arivlerin yetersiz olmas, bilgi bankalarnn zamannda gncellenmemesi nedeniyle eski bilgi ile alma zorunluluu, bilginin aktarlmas iin gerekli kurumsal altyapnn bulunmamas nemli eksikliklerdir. Bu durum meknsal birimlerin tanmlarnn ve snrlarnn belirlenmesinde sorunlar yaratmaktadr. Kurumlararas bilgi aktarmnn gereklemesi ve ortak kullanlabilirlii iin bilgilerin derleme biim ve ltlerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Bilgi kirliliinin nlenmesi iin ortak ltler gelitirilmeli ve bilgi toplama sreci ilgili uzman kiiler tarafndan ynetilmeli ve deerlendirilmelidir. Bilgi, ilgili kii, kurum ve kurulular tarafndan retilerek kendi bnyesinde (mmknse veri tabannda) tutulmal, ancak, bilgi bankasnn ynetiminden sorumlu tek resmi bilgi kaynana en doru ve en etkin biimde aktarlmas salanmaldr. Bilgi alt yaps mevcut bilgilerin ilenmesi, depolanmas, bir yerden bir yere iletilmesi ve bu bilgilere gerektiinde eriilmesi iin bilgi teknoloji altyapsnn gelitirilmesi gereklidir. Her bilginin corafi mekanla ilikilendirilmesi, blgesel bilgiye eriimi kolaylatracak sistemlerin kurulmas ve bu sistemlerin (Corafi Bilgi Sistemi gibi) kullanmnn gelitirilmesi ile mmkndr. Teknoloji altyapsnn kurulmasnn yannda CBS konusunda personel eitimlerinin gerekletirilmesi ve srekli eitimlerinin salanmas da gereklidir. Blge Dzeyindeki Kurumsal Yapnn ve Karar Srelerinin Dzenlenmesi Bu rapor erevesinde tanmlanan pek ok soruna ynelik olarak bugne kadar harcanan abalarn yeterince baarl olamamas ve blgesel eitsizlikler giderek artan bir ekilde srerken, blgelerin mevcut birikim ve kapasitelerini hayata geirememesinin ardnda blgesel dzlemde bir kurumsal yapnn oluturulamamas yatmaktadr. Blge; bir karar, planlama ve uygulama dzlemi olarak mevcut ynetim yaps iine kstl lde eklemlenmeye alrken, ynetim yapsnn kurgusunda iller ana birim olarak belirlendii iin yaplan giriimler fazlaca baarl olamamtr. Mevcut ynetim yaps iinde blgelerin tanmlar bile belli olmayp, NUTS II olarak tanmlanan blgelerin ulusal karar verme srecinde henz bir kademeyi tanmlamad da aktr. Blge planlarnn da hazrlama ve uygulama erevesi merkezi ynetimin nclnde yaplan almalarla snrl kalmakta ve blge dzeyinde bir kurumlama ile destek bulamamaktadr. Blgenin bir karar, planlama ve uygulama dzlemi olmas iin 1960lardan gnmze kadar ok fazla aba harcanm ve giriimler sz konusu olmutur. Ancak mevcut ynetim yaps iinde blgenin kurumsallamas ve bir ynetim kademesi olmas konusunda fazlaca bir adm atlamamtr. Blgesel dzlemde baz kararlarn alnmas ve planlarn yaplmas bir gereklilik olarak ortaya kt iin mevcut ynetim yapsna ve planlama sistemine eklemeler yaplm, bu eklemeler mevcut yapda giderek artan bir karmaa yaratmlardr. Trkiyenin mevcut blgesel dengesizliklerini dzeltmeden, blgelerin ve kentlerin mevcut kaynaklarn deerlendirmesi iin gerekli destek ve karar mekanizmalarn oluturmadan
73
salkl bir iktisadi byme srecinin gerekletirilmesi, gelimi dnya ekonomileri ve Avrupa Birlii ile btnleilmesi mmkn deildir. u anda Avrupa Birliine uyum srecinde ne kan konulardan biri ve en nemlisi blgesel dengesizliklerdir. Komisyon almalarmzda nerilen politikalar ve stratejilerin de gsterdii gibi blgesel gelimenin balatlmas ve hzlandrlmas iin kamu politikalarna, kamunun yapaca kaynak transferleri ve desteklere gerek duyulmaktadr. Bu nedenle, kamunun blge dzeyinde kararl politikalar izlemesi gereklidir. Bu politikalarn gnmz koullarnda tmnn merkezde oluturulmas ve uygulamann da merkezin gdmnde yaplmas yerine, blge dzeyinde gerekletirilmesi gereklidir. Bu erevede merkez-blge ynetim ilikisinin kurulmasna ve ynetim yapsnn bir kademesi olarak iselletirilmesine gerek vardr (Eraydn, 2008). te yandan zellikle blgelerin kendi varlklarn ve kaynaklarn koruyabilmeleri ve bunlar etkin kullanabilmeleri iin tm paydalarn yer alaca blgedeki ortak karar ve danma mekanizmalarnn gelitirilmesi ve katlmc ynetiim modellerinin uygulamaya aktarlmas gerekmektedir. zetle, Blgesel Eitsizlik, Yerel Kalknma ve Rekabet Edebilir Kentler bal erevesinde alan komisyonumuzda yaplan almalar; aklanan sorun alanlarnn sadece teknik bir olgu olmadn, gemi dnemlerde srekli ertelenmi bir konu olmas ve siyasi irade gerektirmesi nedeniyle ncelikle ele alnmas gerektiini vurgulamakta ve bu konunun ok aktrl ok dzlemli ynetiim yaklam erevesinde zmlenmesi gerektiini gstermektedir. Blgesel dengesizliklerin azaltlmas, kentlerin ve blgelerin mevcut kaynaklarn daha etkin olarak koruyup, kullanabilmeleri iin aadaki konular zellikle ncelik kazanmaktadr. Blgeyi bir karar ve planlama dzlemi olarak ele alan bir ynetim yapsnn tanmlanmas Bu dzlemdeki karar mekanizmasnn, sorumlu aktrlerin yeni ve sorumluluklarn ierecek ekilde yeniden dzenlenmesi Siyasi otoritenin blgesel kalknma konusunda temel yaklamn netletirecek bir karar dzleminin oluturulmas ve blgesel kalknma vizyonu ve temel ilkelerini kapsayacak bir temel dokmann oluturulmas Blge dzeyindeki planlamann ynetim sistemi ile btnleecek ekilde kurumlatrlmas - Ulusal planlamann da mekan boyutuyla ele alnarak, kamu yatrmlarnn blgeler arasndaki dalmnn belirlenen ana yaklam dorultusunda yaplabilmesinin salanmas - Bu dzlemdeki planlama yetki karmaasnn ortadan kaldrlmas Plan uygulamalarnda egdm ve uygulamadan sorumlu olacak birim/birimlerin tanmlanmas -Planlama-uygulama ilikisinin netletirilmesi -Ekonomik ve mekansal planlama arasndaki ilikinin net olarak ortaya konulmas -Mekansal dzenlemelerde uygulama sorumluluk alanlarnn ve egdm salayacak kurum ve kurulularnn rollerinin tanmlanmas (Mevcuttaki yasal ve
74
kurumsal dzenlemelerin fazla gecikilmeden revizyonun yaplmas ile verimli bir mekanizmann oluturulmas) -Blgelerin dinamiklerinin belirlenerek farkl blgelere ynelik deiik dzenlemelerin gndeme alnmas Yukarda belirtilen ilkeleri uygulamaya tayabilecek farkl modeller sz konusu olabilecektir. Bu modellerin oluturulmasnda mevcut yapy fazlaca deitirmeden baz neriler gelitirmek veya tm ynetim yapsnn yeniden ekillendirilebilecei varsaym ile neriler gelitirmek mmkndr. Dier ynden kamu arlkl bir karar ve planlama yaps nerilebilecei gibi, kamu ile toplumun farkl kesimlerini karar srelerine katmay benimseyen, merkezi kamu kurumlarnn yetkilerini blgesel dier aktrlerle paylamasn ngren bir yapnn nerilmesi de sz konusu olabilir. Komisyonumuz bu erevede, blgesel eitsizliklerin azaltlmasnda ve yarabilir kentler ve blgelerin gelitirilmesinde ok dzlemli ok aktrl bir ynetiim sisteminin kurulmas gerektii grndedir. Bunun baarlabilmesi iin zellikle blgesel ynetim yapsnn kurulmas ve bunun Trk ynetim yapsnn bir paras haline getirilmesinin gerekli olduu dncesindedir. Byle bir dzenlemenin ok kapsaml ve ayrntl bir alma gerektirdii aktr, bu nedenle bu konuda ayrntl bir neri gelitirmek Komisyonumuzun grev tanmn amaktadr. Bu nedenle Komisyonumuz, mevcut yapdaki aksaklklar ve eksiklerin stesinden gelinebilecek baz dzenlemeler nermi ve zellikle Blge dzeyinde karar sreleri ve planlama konusunda grler gelitirmitir. ncelikle, ulusal dzeyde sadece blgesel politikalarn belirlenmesini deil, belirlenen ilke ve politikalarn tm uygulamac birimler iin balayc bir nitelik kazandracak bir dzenlemenin gerekli olduu grlmektedir. Bu amala ulusal dzlemde, Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisinin hazrlanmas nerilmektedir. Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi, Trkiyedeki blgelere ynelik ana stratejilerin, nceliklerin ve ana yaklamn belirlendii ve tm yaplan planlar ynlendirecek blgesel gelime konusundaki ana ilkeleri ve yatrm kararlarn tanmlayan bir belge olarak tanmlanmaktadr. Tm kurulular balayc bu belgenin Blgesel Kalknma Ulusal Komitesi tarafndan hazrlanp onaylanmas Yatrmc Bakanlklar balayc bir nitelik kazanmas iin uygun grlmtr. Yatrmc Bakanlklar ve DPTden oluan ve Sekretaryasn DPTde oluturulacak bir birimden oluan yeni bir komite olarak nerilmektedir. Bu Komite Ulusal Blgesel Kalknma Stratejisi Belgesinin hazrlanmas, blgesel mekansal stratejik planlarn onaylanmas ve blgeler aras egdmn salanmasndan sorumludur. Bu belgenin doal olarak hazrlanan Kalknma Planlarna esas olmas ve kamu projelerine kaynak salanmas srasnda balayc bir belge olarak kullanlmasnn mmkn olabilecei ngrlmektedir. Blgesel dzlemde ise;
75
Kalknma Ajanslarndan zellikle ekonomik planlama ve uygulama aralarnn belirlenmesi srecinde yararlanlabilecei ngrlmtr. Ancak Kalknma Ajanslarnn stlenecekleri grevler konusunda mevcut ynetim yaps iinde stlenecei ileve baml olarak farkl grler ne srlebilmektedir. Bu konudaki seeneklerin ilki ekonomik planlarn hazrlanmasnda Kalknma Ajanslarnn dzenleyici ilev stlenerek, blgedeki kamu kurulular, zel sektr temsilcileri ve sivil toplum kurulularnn katks ile Blgesel Kalknma Stratejisini hazrlamasdr. Ancak mekansal kararlar oluturma srecinde, Kalknma Ajansnn bnyesinde veya blge dzeyinde mekansal planlarla ilgili farkl kurumlarn temsilcilerinden oluan yeni bir Mekansal Planlama Birimi kurularak ekonomik blgesel kalknma stratejisinin yan sra blgesel mekansal stratejilerin gelitirilebilecei ngrlmektedir. Byle bir yaklamda Kalknma Ajans, ulusal blgesel kalknma stratejisi belgesi erevesinde blgesel sosyo-ekonomik kalknma konularnda blgesel ekonomik kalknma stratejilerini gelitirmek, sosyo-ekonomik gelime konusunda ulusal ve blgesel birimler arasnda, blgesel birimlerin kendi aralarnda, blgesel birimler ile yerel birimler arasnda koordinasyonu salamak, blgesel ekonomik kalknma stratejileri erevesinde blgesel mekansal stratejik planlama srecinde yer almakla sorumlu olacaktr. Kalknma Ajanslarnn dier Bakanlklar, kamu kurumlar ve blgedeki aktrlerle ilgili yetki paylamnn net olmamas, zellikle mekansal konularda mevcut kurulu yap ve kadrolarnn yetersizlikleri ile yetki ve sorumluluklarnn belirsiz olmas, planlama yetkilerinin Kalknma Ajanslarna aktarlmas konusunda kuku uyandrmaktadr. Ancak, Kalknma Ajanslarnn lke ynetim yaps iindeki yerinin, dier Bakanlklarla yetki ve grev paylamnn netletirilmesinden sonra hem ekonomik konularda stratejilerin hem de bunlarn mekansallatrlmasna ynelik strateji ve kararlarn verilmesi grevinin devredilmesi, plan btnlnn salanmas asndan uygun olacaktr1. kinci seenek dzenlemede Blgesel Kalknma Stratejisi Kalknma Ajanslar tarafndan, blgedeki dier paydalarla hazrlanacak ve DPT tarafndan onaylanacaktr. Blgesel Kalknma Stratejisiyle balantl olarak ekonomik ve sosyal gelime hedeflerini mekansal boyutu ile ele alan Stratejik Blge Planlar ise Blge Mekansal Planlama Birimi tarafndan hazrlanacaktr. Kurumlamadan sorumlu alt komisyonumuz bu plann Blgesel Kalknma Ulusal Komitesi ne bal bir sekreterya tarafndan incelenerek bu Komite tarafndan onaylanmasnn kararlarn uygulamaya aktarlmas asndan etkili olaca grndedir. Stratejik Blge Planlar blgedeki mekansal kararlar ieren ve alt leklerde hazrlanan planlara temel olan ana karar planlar olarak tanmlanmaktadr. Blge Mekansal Planlama Birimi; Kalknma Ajanslar, l zel dareleri ve Belediyelerden oluan ve yatrmc kurulularn, fiziksel planlarla ilgili kurulularn, sivil toplum rgtlerinin katlmnn saland bir rgtlenme olarak tanmlanmakta olup, mekansal planlama konusunda ulusal ve blgesel birimler arasnda, blgesel birimlerin kendi aralarnda, blgesel birimler ile yerel birimler arasnda koordinasyonu salamak ulusal blgesel kalknma stratejisi belgesi erevesinde blgesel mekansal strateji planlarn yapmak veya yaptrmak, planlarn uygulanmasn izlemek, deerlendirmek, blgesel kalknma stratejilerine mekansal ierik salamakla ykml olacaklardr.
1 Baz Komisyon yelerimiz bu seenein hemen devreye girmesini nermilerdir.
76
Her blgede oluturulacak bu birimlerin ya Kalknma Ajansnn iinde veya Kalknma Ajansnn yer ald Valiliin rgtlenme ats altnda ilev grmesi mmkn olabilir. Farkl kurumlarn elemanlarn bu planlama biriminde grevlendirmesi gemite Trkiye rneinde baar ile uygulanmtr2. nerilen dier bir seenek dzenlemede ise, Blgesel Kalknma Stratejisi Kalknma Ajanslar tarafndan, blgedeki dier paydalarla hazrlanmas ve DPT tarafndan onaylanaca benimsenirken, mekansal dzenlemelerin il dzeyinde kurumsallamas eklindedir. Bu kapsamda, Blgesel Kalknma Stratejisiyle uyumlu olarak l Mekansal Stratejik Plannn l Mekansal Planlama Birimi tarafndan hazrlanabilecei dnlmektedir. Bu erevede l Mekansal Planlama Birimi; l zel dareleri ve Belediyelerden oluan ve yatrmc kurulularn, fiziksel planlarla ilgili kurulularn, sivil toplum rgtlerinin katlmnn saland bir rgtlenme olup, mekansal planlama konusunda ulusal ve ildeki birimler arasnda, ildeki birimlerin kendi aralarnda, ulusal blgesel kalknma stratejisi belgesi erevesinde blgesel kalknma stratejileriyle uyumlu l Mekansal Stratejik Planlarn yapmak veya yaptrmak, planlarn uygulanmasn izlemek, deerlendirmek, blgesel kalknma stratejilerine mekansal ierik salamakla ykml olacaklardr. Her ilde oluturulacak ve llerde Valiliklerin rgtlenme ats altnda ilev grecek bu birimler tarafndan hazrlanan l Mekansal Stratejik Plan, Blgesel Kalknma Ulusal Komitesi tarafndan onaylanacaktr. l Mekansal Stratejik Plan; ildeki mekansal kararlar ieren ve alt leklerde hazrlanan planlara temel olan ana karar planlar olarak tanmlanmaktadr. Daha nceki blmlerde deinildii gibi zellikle Stratejik Blge Planlarnn uygulamada etkin olabilmesi iin st lek planlama kademeleri arasnda yetki atmalarnn nlenmesi gerekmektedir. st lek planlamada yaplan tekil dzenlemeler bir plan enflasyonuna ve karmaaya neden olmutur. Yukarda belirlenen nerilerin tm blge dzeyinde yeni bir kurumsal yap nerisini tanmlamaktadr. nceki blmlerde belirlenen strateji ve eylemlerden aka izlenebilecei gibi ana ama ok aktrl ok dzlemli ynetiim erevesinde gelitirilen yeni bir kurumsal yapnn ksa srede kurgulanmas ve uygulamaya aktarlmasdr. Ancak, bu nerilerin yine de mevcut yapy veri alarak yapld, lkedeki ynetim yapsnn yeni koullara uygun ve mevcut aksaklklar giderecek ekilde dzenlemesinin bir gereklilik olduu unutulmamaldr.
rnein FAO tarafndan desteklenen Antalya Projesinde DPT ve mar skan Bakanl elemanlar birlikte almlardr.
77
SONU Blgesel eitsizlikler konusu Trkiye Cumhuriyetinin balangcndan bu yana gndemde olan bir konu olup, gemiten devredilen bu konu nemini gnmzde de nemini srdrmektedir. 1960 sonras planl dnemde olduu gibi eitli dnemlerde blge planlamasnn gndeme geldii eitli planlarn hazrland izlenirken, zellikle 1980 sonrasnda piyasa koullarnda tanmlanan eitli iktisadi ve mali aralarla blgesel eitsizliklerin azaltlmas iin aba harcanmtr. Gnmze gelindiinde piyasann eitsizlik sorunlarna zm getiremeyecei, yeni bir planlama anlayn da beraberinde getiren yeni bir ynetim/ynetiim yaklamnn gerekli olduu konusunda giderek artan bir uzlama ortamndan sz etmek mmkndr. Bu rapor kapsamnda da belirtildii gibi merkezi ynetimin gdmnde gelien politikalar, dzenlemeler ve yatrmlar ile birlikte, yerel kaynaklar harekete geirecek dzenlemelerin farkl dzlemdeki karar vericiler tarafndan yaplmas gerekmektedir. Bu raporda belirtilen nerilerin katlmcln gerekletii, blgedeki farkl kesimlerin bir araya gelerek karar srecine katld ve bu karar srelerinin blge stndeki ve altndaki dzlemlerle etkileim iinde olduu bir yeni yapnn gerekletirilmesine ve blgesel gelimilik farklarnn azaltlmas iin ipular salayacan umuyoruz.
78
RAPOR ZET
8. Komisyon, Trkiyede sregelen blgesel eitsizlik konusunun stesinden gelebilmek, yerel kalknmay hzlandrabilmek ve rekabet edebilir kentler ve blgeler yarabilmek iin neriler gelitirmeyi amalamtr. Blgesel eitsizlikler Trkiye Cumhuriyetinin balangcndan bu yana gndemde olan bir sorun alan olup, gemiten devredilen bu konu nemini gnmzde de srdrmektedir. 1960 sonras planl dnemde olduu gibi eitli dnemlerde blge planlamasnn gndeme geldii ve eitli planlarn hazrland izlenirken, zellikle 1980 sonrasnda piyasa koullarnda tanmlanan eitli iktisadi ve mali aralarla blgesel eitsizliklerin azaltlmas iin aba harcanmtr. Gnmze gelindiinde piyasann eitsizlik sorunlarna zm getiremeyecei, yeni bir blgesel politika ve planlama anlayn da beraberinde getiren bir ynetim/ynetiim yaklamnn gerekli olduu konusunda komizyonumuzda ortak bir gr olumutur. Komisyonumuz merkezi ynetimin gdmnde gelien politikalar, dzenlemeler ve yatrmlar ile birlikte, yerel kaynaklar harekete geirecek dzenlemelerin farkl dzlemdeki karar vericiler tarafndan yaplmas gerektii ve katlmcln gerekletii, blgedeki farkl kesimlerin bir araya gelerek karar srecine katld ve bu karar srelerinin blge stndeki ve altndaki dzlemlerle etkileim iinde olduu bir yeni yapnn gerekletirilmesinin zorunlu olduu grndedir. zetle, komisyonumuzda yaplan almalar mevcut sorun alanlarnn sadece teknik bir olgu olmadn, blgesel gelimenin gemi dnemlerde srekli ertelenmi bir konu olmas ve siyasi irade gerektirmesi nedeniyle ncelikle ele alnmas gerektiini vurgulamakta ve bu konunun ok aktrl ve ok dzlemli ynetiim yaklam erevesinde zmlenmesi gerektiini belirtmektedir. Blgesel eitsizliklerin giderilmesi ve az gelimi blgelerin hzla kalknmalarnn gerekletirilebilmesi iin; Az gelimi blgelerin mevcut potansiyel ve kapasitelerini destekleyecek politikalarn oluturulmasnn, Tm blgelerin ekiciliklerini artracak zelliklerinin belirlenmesi ve bu konularda politikalarn saptanmasnn, Blgelerin kapasitelerinin gelitirilmesinde darboaz oluturan konularn stesinden gelinmesine ynelik nlemlerin tanmlanmasnn, Blgesel gelimeye ynelik kurumsal yapnn, karar verme srelerinin ve bu dzlemdeki planlama almalarnn konumlanmas ve ieriinin gelitirilmesinin gerekli olduunu dnlmektedir. Bu amala mevcut durumu deitirmek iin stratejiler gelitirmi ve uygulanmas gereken eylemler belirtilmitir. Bu konuda gelitirilen grler zet olarak ana balkta toparlanabilmektedir. Kalknmann Hzlandrlmas in Farkl Konularda Blgeleri ve Onlarn Gelime Srelerini Ynlendirecek ve Destekleyecek Ulusal Dzlemde Politikalarn Gelitirilmesi Bu erevede blgelerdeki potansiyel kaynaklarn tespiti ve istihdam alanlar yaratacak ekilde deerlendirilmesi, mesleki ve teknik eitimin desteklenerek kalifiye igcnn talebe uygun ekilde artrlmas, yerel giriimciliin ve KOBlerin desteklenmesi yansra blgelerin potansiyellerini destekleyecek ulusal politikalarn belirlenmesi ve bu amala kaynak datmn ynlendirecek bir kurumlamann oluturulmas temel yaklam olmaktadr. Bu yaklam desteklemek zere tarmdaki verimlilii arttrmak iin sosyal, kurumsal ve iktisadi dzenlemelere gidilmesi, tarmsal kalknmay ve bununla ilintili sanayilerin bir btn olarak deerlendirilmesi, yerel sermayenin harekete geirilmesi ve uluslararas kaynaklardan sermaye aknn artrlmas, rekabet gcnde yaanan yetersizlikleri amak iin blgesel yenilik sistemlerinin gelitirilmesi, kmelenme politikalarnn desteklenmesi, niversitesanayi ibirliinin salanmas
79
ve ekonomik faaliyetler iin gerekli olan gerekli teknik altyapnn tm blgelerde gelitirilmesini salayacak dzenlemeler nerilmektedir. Ancak, ekonomik kalknmann hzlandrlmas srecinde evre deerlerinin korunmas ilkesinin temel alnmas ve evre deerlerini koruyarak kalknmay hedefleyen politikalar gelitirilmesinin gereklilii komisyon almalarmzda zellikle vurgulanmtr. Salk, sosyal gvenlik ve temel altyap hizmetlerine eriim kapasitesini gelitirmek, rgtl bir toplum yaratabilmek iin blgeye zgn olsun ya da olmasn eitli toplumsal, siyasi, ya da farkl alt kimlik sorunlarn aabilmek adna yaplacak rgtlenme faaliyetlerinin nndeki her trl engelin kaldrlmas blgesel gelime yaklamnn nemli gelerinden bir dierini oluturmaktadr. Blgelerin zgn Niteliklerini ne karacak Bir Yaklam Biimi Yukardaki politikalarn blgelere yansmalar yansra blgelerin zgn niteliklerini ne karacak bir yaklam biiminin benimsenmesi gerei vardr. Bu erevede yaam kalitesinin gelitirilmesi, yerel ve zgn kimliklerin deerlendirilmesi ve yerele zgn mimari zelliklerin korunmasnn yerelin rekabet gc asndan ok nemli olduu ve bu konudaki dznleme ve uygulamalarn blgelere nemli frsatlar salayabilecei dnlmektedir. Blgesel/yerel gelime konusunda yukarda ana balklarna deinilen politikalarn salkl olabilmesi, hedef ve aralarnn net bir ekilde tanmlanabilmesi ve uygulamaya aktarlmas iin bilgi altyapsnn gelitirilmesi ve blge dzeyinde yeni bir kurumsallamann tanmlanmas gereklidir. Bilgi Altyapsnn Gelitirilmesi, Blge Dzeyindeki Kurumsal Yapnn ve Karar Srelerinin Dzenlenmesi Komisyon almalarmzda blgesel gelimenin balatlmas ve hzlandrlmas iin kamu politikalar, kamunun yapaca kaynak transferleri ve destekler yansra blge dzeyinde kurumlama nemli olduu gr paylalmaktadr. Blgesel gelimeye ynelik ana yaklamn merkezde oluturulmas, ancak blgelere ynelik politika ve uygulamann merkezin gdmnde yaplmas yerine, blge dzeyindeki karar sreleri erevesinde gerekletirilmesi gereklidir. Bu balamda komisyonumuzda merkez-blge ynetim ilikisinin kurulmasna ve ynetim yapsnn bir kademesi olarak iselletirilmesine ynelik kurumlama nerileri gelitirilmitir. Bu neriler, blgelerin kendi varlklarn ve kaynaklarn koruyabilmeleri ve bunlar etkin kullanabilmeleri iin tm paydalarn yer alaca blgedeki ortak karar ve danma mekanizmalarnn gelitirilmesi ve katlmc ynetiim modellerinin uygulamaya aktarlmas ilkesi erevesinde ekillendirilmitir.
80
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU NO Her blgedeki igc potansiyelini 8.1.1.1 belirlemek K ALIMA SG BAKANLII, DPT Yatrm Btesi, D Kredi YEREL YNETMLER O Yatrm Btesi NVERSTELER,MESLE K ODALARI, LGL STKLAR, KALKINMA AJANSI LGL BAKANLIKLAR O Yatrm Btesi NVERSTE, TUBTAK, KALKINMA AJANSLARI, LGL STKLAR EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE gc istatistikleri, sektrel istatistiktikler GSTERGELER GSTERGE
ANA SORUN ALANLARI NO SORUN
NO
STRATEJLER STRATEJLER
8.1.1.
Blgelerdeki potansiyel kaynaklarn tespiti ve istihdam alanlar yaratacak ekilde deerlendirilmesi ncelikli sektrlerin belirlenerek 8.1.1.2 farkndaln artrlmas iin yerel almalar yapmak 8.1.1.3 ncelikli sektrlere ynelik istihdam artrc tevik sistemleri tanmlamak HAZNE
Verilen seminerler, kurslar, yaynlar Btede yer almas, verilen tevik miktar
SORUN STRATEJ EYLEM TABLOSU
8.1.2. 8.1.2.2 gc piyasas bilgi sistemlerini gelitirmek SGK ALIMA SG BAKANLII
Mesleki ve teknik eitimin desteklenerek kalifiye igcnn talebe uygun ekilde artrlmas
ncelikli sektrlere ynelik eitim 8.1.2.1 programlar gelitirerek vasfl ve ara eleman an kapatmak MEB NVERSTE+MESLEK ODALARI
Yatrm Btesi
Alan mesleki program, meslek kurslar says, mezun edilen renci says K Yatrm Btesi, AB Fonu gc istatistikleri bilgi ak lmleri
YEREL VE BLGESEL 8.1 KALKINMADA YAANAN TEMEL EKONOMK SORUNLAR Giriimcilii destekleme programlarn KOSGEB 8.1.3.1 blgelerin zelliklerine gre tanmlamak 8.1.3.2 Mikro kredilendirme / risk sermayesi kolaylklar salamak HAZINE
YEREL YNETMLER, MESLEK ODALARI, KALKINMA AJANSLARI BANKALAR
Yatrm Btesi, AB Fonu
Alan program says, bavuru says
Yatrm Btesi
Btede yer almas, verilen kredi miktar
8.1.3.
Yerel giriimciliin ve KOBlerin Yreye ilikin potansiyel yatrm esnek igc rgtlenmesine 8.1.3.3 alanlarnn tantm /bilgilendirmesini ynelik (sektrleraras igc yaygnlatrmak hareketlilii, konjonktrel eilimler) desteklenmesi
YEREL YNETMLER
KALKINMA AJANSI, MESLEK ODALARI
Verilen seminerler, kurslar, yaynlar
8.1.3.4 gcne beceri kazandrmaya ynelik MEB ok ynl programlar balatmak
YEREL YNETMLER, MESLEK ODALARI, NVERSTELER SGK
AB Fonu
Verilen seminerler, kurslar, yaynlar
Dengeli igc piyasas oluturmak ve ALIMA SG 8.1.3.5 sektrleraras koordinasyon iin daha BAKANLII aktif bir kurumsal yap oluturmak
Yatrm Btesi
cret gstergeleri, igc gstergeleri
81
82
NO 8.1.4.1 HAZNE HAZNE, MALYE BAKANLII BANKALAR DPT, SANAY TC BAKANLII O O K O K SANAY TC BAKANLII PATENT ENSTTS + NVERSTE TBTAK SANAY TC BAKANLII DPT DPT NVERSTE NVERSTE+MESLEK ODALARI SANAY TC BAKANLII SANAY TC BAKANLII O K K K K K BAKANLIK NVERSTE+MESLEK ODALARI MESLEK ODALARI, STK NVERSTE+MESLEK ODALARI+TUBTAK Yatrm Btesi Yatrm Btesi Yatrm Btesi, AB Fonu AB Fonu Yatrm Btesi Yatrm Btesi Yatrm Btesi Yatrm Btesi Yatrm Btesi, AB Fonu AB Fonu, D Kredi ncelikli sektrlere ilikin kmelere tevik salamak 8.1.6.3 Yatrm Btesi O Yatrm Btesi HAZNE HAZNE SANAY TC BAKANLII YEREL YNETMLER SANAY TC BAKANLII DPT SANAY TC BAKANLII O Yatrm Btesi 8.1.4.2 8.1.4.3 8.1.4.4 8.1.5.1 retim faktr olarak kltrel 8.1.5.2 birikimin retimde kullanlmasn salamak AR-GE ve blgesel yenilikilik 8.1.5.3 merkezleri kurulmas projelerini desteklemek ve hzlandrmak 8.1.5.4 Yeni teknolojilere uyum, yeni teknoloji 8.1.5.5 yaratlmas ve transferinde destek TBTAK mekanizmalar tanmlamak 8.1.5.6 8.1.6.1 Yenilikiliin gelitirilmesinde ulusal ve blgesel alar oluturmak Mevcut kmeleri tespit ederek gelitirmek AR-GE tevikleri artrmak ve yaygnlatrmak Yenilikilik odakl niversite-sanayi ibirliini salamak EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE Resmi Gazetede yer almas Resmi Gazetede yer almas Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar Denetim raporlar Ortak proje says Dzenlenen kurslar, bilgilendirme toplantlar Alan merkez saylar, merkezlerde yer alan firma saylar Btede yer almas, verilen kredi miktar Patent/proje says, btede yer almas Yerel/blgesel koordinasyon birimleri, intranet sistem kurulumu Sektrel istatistikler Yerel/blgesel koordinasyon birimleri, intranet sistem kurulumu Btede yer almas, verilen tevik miktar EYLEM Yatrmlara ynelik brokratik engelleri azaltmak, effaf ihale ve denetleme srecini gelitirmek Yatrm iin gvenli ortam olu. ve sermayeyi riske kar gv. alt. alm.iin uygun kredi ve vergi pol. belirlemek Blgesel ve sektrel bazda devlet yardmlarn ve teviklerini kontroll olarak artrmak ve gelitirmek Verilen yatrm teviklerinin izlenmesi ve denetlenmesine ilikin kontrol mekanizmalarn oluturmak Ulusal ve uluslar aras 8.1.6.2 dzeyde kmeleraras ilikileri kuvvetlendirecek alar oluturmak
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU
NO
8.1.4.
Yatrm ortamnn iyiletirilmesi, sermaye aknn kolaylatrlmas
YEREL VE BLGESEL KALKINMADA YAANAN 8,1 TEMEL EKONOMK SORUNLAR
8.1.5.
Rekabetilikte blgesel yenilik sistemlerinin gelitirilmesi
8.1.6.
Kmelenme politikalarnn desteklenmesi
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU NO VALLK TARIM KYL. BAK K Yatrm Btesi K Yatrm Btesi EYLEM Tarmsal alana hizmet eden kurumlar 8.1.7.1 arasnda egdm salamak
AB Ortak Tarm Pol. ve Trkiye artlarn
ANA SORUN ALANLARI NO SORUN ORTAKLARI SRE BTE
NO
EYLEMLER SAHB TARIM KYL. BAK DPT Resmi Gazetede yer almas
GSTERGELER GSTERGE Yerel/blgesel koordinasyon birimleri
8.1.7.2 gz nne alan istikrarl ve gv. yksek destekleme pol.kon. mevzuat

dzenlemeleri oluturmak
TARIM KYL. BAK SVL TOPLUM KURULULARI O
AB Fonu Yatrm Btesi, AB Fonu
Kap. art, retilen proje says, tahsisat miktar, demelerin tahsisata oran Dernek says, toplantlar
8.1.7 8.1.7.5
Krsal alanlarn kendine zg karakterinin, sahip olduu deerleri tespit etmek, bu nitelikteki krsal kalknma projelerini hayata geirmek ve bu projelere halkn katlmn salamak
Krsal kalknmay hzlandrmak iin kurumsal ve iktisadi dzenlemeler yaplmas BB, TARIM K BAK KOSGEB TARIM KYL. BAK MESLEK ODALARI, STK KAMU+ZEL SEKTR NVERSTE, STK, MESLEK ODALARI O
Trkiyenin AB kaynakl tarmsal/krsal 8.1.7.3 kalknma fon kullanm kapasitesini DPT ykseltmek rgtsz tarm reticisinin karlarnn 8.1.7.4 korunmas amacyla rgtlenmelerini VALLK glendirmek/arttrmak Yatrm Btesi, AB Fonu K O O O
Envanter almalar, proje says, katlmc says
YEREL VE BLGESEL KALKINMADA YAANAN 8,1 TEMEL EKONOMK SORUNLAR 8.1.7.6 8.1.7.8 iftilere eitim vermek 8.1.8.1 iftilere eitim vermek TARIM K BAK TURZM BAKANLII
Krsal sanayi iletmelerine ve tarmsal TARIM K BAK ilet.ynelik yatrmlar desteklemek iftiler ve tarmsal iletmeler iin LGL 8.1.7.7 dk faizli banka kredileri vermek BANKALAR
Yatrm Btesi, AB Fonu Yatrm Btesi, AB Fonu Yatrm Btesi, AB Fonu Yatrm Btesi, AB Fonu
Btede yer almas, yatrm art miktar Btede yer almas, yatrm art miktar Fin. miktar, eitim pr. ve prog.katlan ifti says
Proje says, turist saysndaki art, eitim saylar ve katlmc gstergeleri, yaratlan istihdam olanaklar, gelir gstergeleri
8.1.8.2
8.1.8
Krsal alanda ekonomik faaliyetlerin eitlendirilmesi
El sanatlarn ve zanaate dayanan rnleri gelitirmek
MESLEK ODAL., KLTR TURZM B., SANAY VE TCARET B., TARIM VE KY LER B. TARIM K BAK TARIM K BAK
ESNAF SANATKARLAR ODASI, YEREL YNETMLER
Yatrm Btesi, AB Fonu TARIM KOOP., YEREL YNETMLER,NV., ZEL O SEKTR, MESLEKODA. TARIM KOOPERATFLER K Yatrm Btesi, AB Fonu Yatrm Btesi
Dzenlenen kurslar, bilgilendirme toplantlar, yaratlan katma deer, rnlerin gelitirilmesi iin yaplan yatrm miktar
Bilgilendirme toplantlar, verilen tevik miktar, yetitirilen rn eidi, alnan patent says, organik tarm ve biyolojik eitlilie ynelik pilot uygulamalar ve yatrmlar
Ekolojik/organik tarm ve biyolojik 8.1.8.3 eitlilie ynelmek ve bu alanda AR-GE almalarn desteklemek 8.1.8.4 Yerli tohum bankasn kurmak
83
Geli. tohum eidi miktar ve says, kurulan birim says, banka kapasitesi
84
NO EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE Geleneksel mimarinin belirlenerek yresel mimari zelliklerin 8.1.9.1 korunmasnda toplumsal katlm ve desteinin salanmasna ynelik ky ii almalar yapmak KLTR TURZM BAKANLII, BB O Yatrm Btesi YEREL YNETMLER, NVERSTE, ilgili STKLAR Bilgilendirme toplantlar, envanter almas, proje says Tarihi, kltrel ve doal deerler 8.1.9.2 envanterinin karlarak srekli gncellenmesini salamak YEREL YNETMLER, NVERSTE, ODALAR K KLTR TURZM BAKANLII Yatrm Btesi Envanter almalar, veri taban oluturma Krsal kltrel mirasn korunarak 8.1.9.3 turizm amal srdrlebilir kullanmnda tevikler salamak KLTR TURZM BAKANLII, YEREL YNETMLER YEREL YNETMLER, NVERSTE, ODALAR O Yatrm Btesi Bilgilendirme toplantlar, verilen tevik miktar, tevik says, tevikten yararlanan bavuru adedi gre optimum ekonomik 8.1.10.1 Yrelerebykln tespit etmek iletme SANAY TC BAKANLII YEREL YNETMLER, NVERSTE K AB Fonu Envanter almas MALYE BAKANLII TARIM KYL. BAK, YEREL YNETMLER, KALKINMA AJANSLARI O Yatrm Btesi Alan arazi bykl Ar paralanm tarmsal arazileri birletirecek arazi dzenleme ve 8.1.10.3 arazi toplulatrma almalarn hzlandrmak TBMM, TAPU KADASTRO TARIM KYL. BAK, VALLK, YEREL YNETMLER O Yatrm Btesi Envanter almas, yeniden parselleme aratrmalar, rapor ve planlar
NO
8.1.9
Krsal alanda korunmas gerekli tarihi, kltrel ve doal varlklarn korunarak gelitirilmesi ynnde mevcut politikalarn ilerlik kazandrlmas ve gelitirilmesi
YEREL VE BLGESEL 8,1 KALKINMADA YAANAN TEMEL EKONOMK SORUNLAR
Tarma elverili kamu arazilerini 8.1.10 Krsal alanda arazi mlkiyet dalm sorunlarnn zlmesi 8.1.10.2 tarmsal retime kazandrmak
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU NO Sivil toplum kurulularnn 8.2.1.1 yaygnlatrlmasn desteklemek, etkinliklerinin artrlmasn salamak VALLK YEREL YNETMLER, STK O Yatrm Btesi 8.2.1.2 Yerel ve blgesel aidiyet duygusunu gelitirecek projeler gelitirmek VALLK O STKLAR, YEREL YNETMLER Yatrm Btesi, AB Fonu YEREL YNETMLER, STK VALLK O MEB NVERSTELER, KALKINMA AJANSLARI O Yatrm Btesi, AB Fonu EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE Bilgilendirme, kurulan dernekler, STK says, STKlar tarafndan dzen. organizasyon says Organizasyon says, proje says Toplantlar, seminerler, STK aktiviteleri says
NO
8.2.1 Farkl sosyal gruplar arasndaki 8.2.1.3 ilikileri glendirecek ve gven ortam yaratacak aralar gelitirmek Blgedeki genel eitim dzeyini 8.2.2.1 ykseltecek eitim programlarn dzenlemek 8.2.2.2 rgn ve yaygn eitim programlaryla MEB toplumun eitim dzeyini ykseltmek VALLK, YEREL YNETMLER, MESLEK ODALARI, KA, NVERSTELER, ZEL SEKTR
Az gelimi blgelerde sosyal sermayenin glendirilmesi
Yatrm Btesi
Okuryazar oran, alan prog. says,rgn ve yaygn eit. mezun says, bilgi. okur yazarlnda art oran
YEREL VE BLGESEL 8.2 KALKINMADA YAANAN TEMEL SOSYAL SORUNLAR Yksek eitim ve mesleki eitim 8.2.2.3 yardmyla nitelikli igc kapasitesini MEB, NVERSTELER arttrmak gc istihdam ve e. prog. arasnda ilikin 8.2.3.1 balantI kurul.ve buna yerel analiz al. yapmak ilikin veri sistemi olu. kontroln salamak 8.2.4.1 Sosyal gvenlie ynelik yasal dzenlemeleri getirmek
8.2.2
Az gelimi blgelerde sosyal sermayenin glendirilmesi
Meslek kurslar says, mezun edilen renci
Alan meslek lisesi says, meslek kurslar says, mezun edilen renci O Yatrm Btesi stihdamdaki art, veri alttaban, girilen bilgi says, analiz almalar
8.2.3
Blgedeki insan altyapsnn ve rgtlenme kapasitesinin gelitirilmesi
SANAY TC BAK., AJANSLAR, TM YEREL ODALAR, VE PAYDALAR KURUMU ALIMA SG BAKANLII SGK
Yatrm Btesi
8.2.4
Sosyal gvenlik ve alma alanndaki yetersizliklerin giderilmesi
Kamu alanlarnn ve eitli meslek 8.2.4.2 gruplarnn karlarn korumak iin rgtlenmelerini kolaylatrmak
TBMM, LER BAKANLII, VALLK
MESLEK ODALARI, SENDKALAR
Kurulan yeni rgtler, STKlar, meslek odalar ye says TARIM KYL. BAK O Yatrm Btesi, AB Fonu Resmi Gazetede yer almas
8.2.4.3 Sektrel retim rgtlenmesinde yeni TBMM destekler belirlemek
85
86
NO Farkl sosyal ve gelir gruplarna 8.2.5.1 ynelik konut yatrmlarn eitlendirmek TOK ZEL SEKTR, VALLKLER O Yatrm Btesi LLER BANKASI, ZEL SEKTR O Yatrm Btesi LLER BANKASI, ZEL SEKTR K ZEL SEKTR K Yatrm Btesi, AB Fonu Yatrm Btesi 8.2.5.2 Toplu tam alternatiflerini eitilendirmek 8.2.5.3 Kanalizasyon sistemleri geliimini ve YEREL iilebilir nitelikte su teminini salamak YNETMLER 8.2.5.4 letiim altyapsn gelitirmek: kapasite art, retilen proje TELEKOM Temel ihtiyalara (eitim, salk, 8.2.5.5 barnma, sosyal gvenlik, kltr ve dier sosyal donatlara) ilikin kapasiteyi ve eriimi arttrmak LGL BAKANLIKLAR YEREL YNETMLER VALLK 8.2.5.6 Merkeze eriilebilirlii gelitirmek YEREL YNETMLER YEREL YNETMLER, ULATIRMA BAKANLII EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE retilen konut says ve eidi Kapasite art, retilen proje Kapasite art, retilen proje Kapasite art, retilen proje O Yatrm Btesi Kapasite art, kii bana den servis deeri O Yatrm Btesi, AB Fonu VALLK O Yatrm Btesi, AB Fonu VALLK, YEREL YNETMLER TBMM, DPT MALIYE O Yatrm Btesi retilen proje says Programlar ve kat. says, yeil kart ya da alternatif uyg. yararlanan kii says ve harcamalarn miktar SALIK BAKANLII
Yatrm miktar, hastane, salk oca says, nfus bana den salk personeli says, doktor/ hemire bana den hasta says,
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU GSTERGELER GSTERGE
NO
8.2.5
Konut,sosyal ve teknik altyap kapasitesini gelitirilmesi
YEREL VE BLGESEL 8.2 KALKINMADA YAANAN TEMEL SOSYAL SORUNLAR Toplumun en dezavantajl kesimlerine 8.2.6.1 ulalarak, bu kesimlere ynelik zel SGK programlar belirlemek 8.2.6.2 Az gelimi blge ve yrelerde salk alannda yatrmlar yapmak Toplumun dezavantajl kesimleri 8.2.7.1 lehine uygulanan kamu transfer politikalar ile gelirin yeniden dalmn salamak 8.2.7.2 Vergi politikalarn gelir dalm gzetilerek yeniden dzenlemek Ailelerin aile planlamas konusunda 8.2.8.1 bilinlendirmesi ve eitimini desteklemek
8.2.6
Salk hizmetlerinin geliimi
Yatrm Btesi
Gini katsays
8.2.7
Azgelimi blgelerde ve krsal kesimde gelir artrc politikalarn tanmlanmas
MALYE BAKANLII SALIK BAKANLII YEREL YNETMLER
Yatrm Btesi
8.2.8
Aile planlamasnn yaygnlatrlmas
AB Fonu
Bilgilendirme, toplantlar, seminerler, nfus art hz
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU NO Merkez ile balantl blgesel ve yerel 8.3.1.1 lekte bilgi bankalar oluturmak, arivleri gncellemek K Yatrm Btesi Blgelerin bilgilerini srekli 8.3.1.2 aktarabilecei sistemi oluturmak ve derlenen bilgilere eriimi kolaylatrmak K Yatrm Btesi
Her sektr iin blge baznda tematik envanterlerin (toprak, su, kltr, orman, 8.3.1.3 turizm, afet, ekonomi, vb) oluturulmasn ve gncellenmesini salamak
ANA SORUN ALANLARI NO SORUN EYLEM SRE BTE Veri taban oluturma, gncellenen ariv says, veri bankas kapasitesi Yerel koordinasyon birimleri, oluturulan bilgisayar programlarna eriim, kullanc says Oluturulan envanterler, kullanc says Yatrm Btesi
NO
GSTERGELER GSTERGE
8.3.1 K
Ulusal ve blgesel veri taban ynetiminin oluturulmas ve srekliliinin salanmas 8.3.1.4 Veri depolamada aratrma ve gelitirme projelerini desteklemek K
Yatrm Btesi
Proje says
8.3.1.5 Veri depolamada uzman kiilerin yetitirilmesini salamak
ORTAKLARI NVERSTELER, KAL. AJANSLARI, YEREL YNETMLER, BAKAN., LLER BANKASI NVERSTELER, KAL. AJANSLARI, YEREL YNETMLER, BAKAN., LLER BANKASI NVERSTELER, KAL. AJANSLARI, YEREL YNETMLER, BAKAN., LLER BANKASI NVERSTELER, KAL. AJANSLARI, YEREL YNETMLER, BAKAN., LLER BANKASI NVERSTELER, KAL. AJANSLARI, YEREL YNETMLER, BAKAN., LLER BANKASI O Yatrm Btesi Kurslar, seminerler, yararlanan kii says ZEL SEKTR, MESLEK RGTLER K Yatrm Btesi
BLGESEL KALKINMA STRATEJLERNN 8.3 BELRLENMES N GEREKEN BLG ALTYAPISI EKSKL Teknolojinin kullanmna ilikin temel 8.3.2.1 ve ileri dzeyde eitimlerin yaygn biimde verilmesini salamak Kurumlarda CBS ve benzeri sistemlerin 8.3.2.2 kullanmn gelitirmek ve uzman personelin istihdamn salamak CBS konusunda personel eitimlerinin 8.3.2.3 gerekletirilmesi ve srekli eitimlerinin salamak 8.3.3.1 Resmi istatistiklere eriimi salayan bir portal oluturmak
Programlar ve katlmc says
8.3.2
Kurumlar aras bilginin datmnda bilgi teknoloji altyapsnn gelitirimesi, derlenen bilgilerin corafi mekanla ilikilendirilmesi
ZEL SEKTR, MESLEK RGTLER
Yatrm Btesi
Kurulan sistem, uzman kii says
ZEL SEKTR, MESLEK RGTLER
Dzenlenen kurslar, verilen eitim ve yararlanan kii says TM MERKEZ VE YEREL KURUMLAR O Yatrm Btesi, AB Fonu Portal zerinden veriye erien kullanc says, kullanc saysndaki art TM MERKEZ VE YEREL KURUMLAR O Yatrm Btesi, AB Fonu Dzenlenen etkinliklere katlan kii says
8.3.3
Bilgi kirliliinin nlenmesi 8.3.3.2 Kullancnn resmi istatistik bilincini artrmak
EYLEMLER SAHB DPT, TK, RP KAPSAMINDAK SORUMLU KURULULAR DPT, TK, RP KAPSAMINDAK SORUMLU KURULULAR DPT, TK, RP KAPSAMINDAK SORUMLU KURULULAR DPT, TK, RP KAPSAMINDAK SORUMLU KURULULAR DPT, TK, RP KAPSAMINDAK SORUMLU KURULULAR HARTA KAD., LLER BANK., TARIM VE KOY LER B. HARTA KAD., LLER BANK., TARIM VE KOY LER B. HARTA KAD., LLER BANK., TARIM VE KOY LER B. TK, RP KAPSAMINDAK SORUMLU KURULULAR TK, RP KAPSAMINDAK SORUMLU KURULULAR
87
88
NO EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE Yerel lekte evre deerleri (toprak, tarm topraklar, orman,su havzalar, jeolojik, ekolojik riskli alanlar, 8.4.1.1 endemik trler,flora ve fauna,..) envanteri hazrlanarak ve /veya gncellenerek bu bilgileri fiziki mekanla ilikilendiren haritalar hazrlamak TARIM, EVRE ORMAN, KLTR TURZM, BB BAKANLIKLARI, LLER BANKASI, TUK, DS NVERSTELER, YEREL YNETMLER K Yatrm Btesi Blgesel lekte evre deerlerinin 8.4.1.2 korunarak gelitirilmesine ynelik projeler ve altyap yatrmlarn gerekletirmek ZEL SEKTR, BELEDYELER BRL O 8.4.1.3 LLER BANKASI, YEREL YNETMLER ZEL SEKTR, BELEDYELER BRL BABAKANLIK EVRE ORMAN BAKANLII, KALKINMA AJANSLARI YEREL YN. , DS, OB K EVRE ORMAN BAKANLII, KALKINMA AJANSLARI Yatrm Btesi Oluturulan haritalar retilen proje, yatrm miktar Yatrm Btesi, AB Fonu
Hazrlanan proje, verilen kurslar, yararlanan kii says,Avrupa Kentsel artn kabul eden belediye saylar
NO
8.4.1
lkesel ve blgesel lekteki yatrmlarn yer seiminde afet ve risk ynetimi balamnda, evre deerlerinin korunmas ilkesinin temel alnmas
8.4.1.4
8.4 EVRE VE TEKNK ALTYAPI SORUNLARI Ulusal su politikasna yn verecek 8.4.1.5 sorumlu kurum oluturulmak ve yasal BABAKANLIK dzenlemeyi gerekletirmek
evresel atklarn toplanmas, yeniden deerlendirilmesi ve elden karlmasyla 8.4.2.1 ilgili yasal ve ynetsel mevzuatn tek bir at altnda toplanmasn salamak
Kentsel ve krsal alanda, Avrupa Birliinin ilgili artnamelerinin kabulne ynelik zendirici dzenlemelerin hayata geirilmesi iin belediyelere proje hazrlamada teknik, igc eitim ve parasal destek vermek Ekolojik adan hassas blgeleri saptayarak bu blgelerin korunmas iin bu blgede yer alan yerlemelerde kat atk, artma, evre dostu enerji pol. ncelikler baznda teknik altyapsn gelitirmek
Altyap almas yaplan alan, ekolojik krlgan blge bykl, haritalar K Yatrm Btesi Resmi Gazetede yer almas, oluturulan kurum
EVRE ORMAN BAKANLII
YEREL YNETMLER VE ZEL SEKTR
8.4.2
Kat atk ynetimi, hava ve toprak kirliliinin nlenmesi konularnda lkesel ve blgesel politikalar gelitirilmesi ve mevcut evre mevzuatnn etkinliinin salanmas
Kentsel ve blgesel lmlere ilikin 8.4.2.2 evre kirlilii lm laboratuarlarn kurmak
EVRE ORMAN BAKANLII
Kurulan laboratuar says
Ekolojik adan hassas blgelerde yer alan yerlemelerde kat atk, artma, 8.4.2.3 afet, riskler, evre dostu enerji politikalarna ncelikler salayacak yasal dzenlemeler karmak
EVRE ORMAN BAKANLII, ENERJ VE TAB KAYNAKLAR
Yatrm Btesi
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU NO EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE
NO
Alternatif enerji almalarna bte ayrlmas ve yerel lekte 8.4.3.1 gelitirilecek rzgar, jeo-termal, biogaz, gne enerjisi gibi giriimlere tevik vermek ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII YEREL YNETMLER VE ZEL SEKTR O Yatrm Btesi, AB Fonu
8.4.3 ZEL SEKTR K
Enerji kaynaklarnn ynetimi ve srdrlebilir kullanmnda konvansiyonel enerji kaynaklarnn alternatif enerji kaynaklaryla birlikte ele alnd blgesel enerji politikasnn oluturulmas Ekonomik sektrlerin enerji ihtiyac 8.4.3.2 iin ksa ve uzun dnemli kestirimleri yapmak ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII 0000
5-20 yllk sektr baznda yenilenebilir enerji miktar kompozisyonu
8.4 EVRE VE TEKNK ALTYAPI SORUNLARI
Blgesel potansiyeller gzetilerek ve 8.4.3.3 krsal alanlarda peyzajn korunarak yenilenebilir enerji kaynaklarnn yaratlmasn salamak
EVRE BAKANLII, ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII
ZEL SEKTR
Yaplan yatrm miktar
Mal ve hizmet aknda karayolu ulamna alternatif ulam trlerinin 8.4.4.1 kullanmn zendirecek indirimi, yasal dzenlemeleri (vergi tevik, reklam ayrcalklar gibi) salamak
ULATIRMA BAK.
Yatrm Btesi
8.4.4
Blgelerin gelimesine katk salayacak yeni teknik altyap projelerinin gelitirilmesi
zellikle az gelimi blgelerde ULATIRMA B, 8.4.4.2 ulam olanaklarnn eitlendirilerek KARAYOLLARI arttrlmas iin hazrlanacak projelere mali kaynak ayrlmasn salamak
Btede yer almas, proje says
89
90
NO l ve ile baznda standart, 8.5.1.1 karlatrlabilir, gvenilir veri retiminin salanmas iin gerekli bilimsel almalar balatmak DPT NVERSTELER K Yatrm Btesi, AB Fonu Veri retimi EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE TK, YEREL Verilerin ortak bir formatta sunumu ve YNETMLER, 8.5.1.2 kurumlararas paylamn salamak TM BAKANLIKLAR NVERSTELER O Yatrm Btesi Eriimin kurallarnn belirlendii ortak bilgi sistemi l ve ile baznda ekonomik ve sosyal 8.5.1.3 gstergelerin dzenli olarak yaynlanmasn salamak TK O Yatrm Btesi Yatrm Btesi statistiklerin yaynlanmas
Yeni blge tanmlamas yaplrken illerde yer alan farkl aktrlerin (valilik, yerel ynetim, 8.5.1.4 sivil toplum, vb.) grlerinin alnarak dier illerle olan fiziksel, ekonomik, sosyal ilikilerin younluunu belirlemek
NO
8.5.1
8.5 BLGE TANIMININ BELRSZL
Blge tanmlarnn gzden geirilerek, karar alma srelerine ve blge planlarna temel oluturacak blgelerin yeniden tanmlanmas
DPT
Yatrm Btesi
Yatrm Btesi Deerlendirme raporlar
8.5.2 DPT
NUTS II blgelerinin gzden geirilerek ekonomik btnlk gsteren illerin biraraya getirilmesi ile yeniden NUTSlarn tanmlanmas
Yerlemeler aras ekonomik iliki ve balan. aratrmak (TK istatistik verileri ile eko., 8.5.2.1 sosyal, mekansal ilikilerin ortaya konduu aratrma sonularnn birarada deer. yeni NUTSlarn tanmlanmas)
NVERSTELER, VALLK, KALKINMA AJANSLARI, SANAY VE TCARET ODALARI, YEREL YNETMLER NVERSTELER, VALLK, KALKINMA AJANSLARI, SANAY VE TCARET ODALARI, YEREL YNETMLER
Yatrm Btesi
Yatrm Btesi Yeni NUTS II (planlama) blgeleri
8.6.1
Blge leinin bir planlama kademesi olarak gelitirilmesi
ULUSAL BLGESEL 8.6.1.1 Yeniden tanmlanan (NUTS II) blgeleri KALKINMA KOM. iin blge planlar yapmak (NER), KAL. AJANSI, 8.6.2.1
Bir komisyon oluturularak yetki akma alanlarn ve elikileri belirlemek, farkl mekansal leklerde yer alacak plan trlerinin, ieriklerinin ve sorumlu kurulularn ilgili taraflarca belirlenerek planlama sistemini sadeletirmek
Yatrm Btesi
Yatrm Btesi Blge planlar
BLGE LENDE 8.6 PLANLAMA KONUSUNDA YETK KARMAASI
8.6.2
Farkl planlama kademelerinde yer alan planlarn ieriklerinin ve sorumlu kurulularnn net olarak belir.ile planlama sisteminin sadeletirilmesi
DPT LGL BAKANLIKLAR VE YETKL KURULULAR
NVERSTELER
Yatrm Btesi
Yatrm Btesi Blgesel Kalknma Ulusal Komitesi
8.6.3
eitli kurumlara verilen plan yetkilerinin gzden geirilmesi
8.6.3.1 Mevzuat dzenlemeleri ile yetki kargaasn nlemek
BABAKANLIK
Yatrm Btesi
BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR BLGELER/KENTLER KOMSYONU RAPORU NO Blge planlarnn ieriini tanmlayan 8.7.1.1 bir ynetmelik hazrlamak KALKINMA AJANSLARI K Yatrm Btesi BABAKANLIK, DPT EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi GSTERGELER GSTERGE
NO
8.7.1
Blge planlarnn ieriinin mekansal,sosyal, ekonomik riskler ile afet risklerini yanstan stratejik bir bak as ile tanmlanmas
8.7.2 KALKINMA AJANSLARI K Yatrm Btesi
Blge planlarnn hazrlanma srecinin ve sorumlu kurulularn ak bir biimde tanmlanmas Blge planlarnn hazrlanma ve 8.7.2.1 uygulanma srecini tanmlayan yasal dzenlemeleri yapmak BABAKANLIK, DPT
Blge planlarnn hazrlanmas ve onaylanmas srecinde ilgili tm 8.7.3.1 kesimleri bilgilendirmek ve planlara itiraz mekanizmalarn yasal erevede dzenlemek
BLGE PLANI ER LE 8.7 HAZIRLAMA VE UYGULAMA SRECNDEK BELRSZLKLER BABAKANLIK, DPT KALKINMA AJANSLARI K Yatrm Btesi
8.7.3
Blge planlarnn hazrlanmas ve onaylanmas srecinde ilgili tm kesimlerin ierilmesi
8.7.4
Plan izleme ve gzden geirme mekanizmalarnn gelitirilmesi BABAKANLIK, DPT
Plan izleme ve gzden geirme 8.7.4.1 mekanizmalarn mevzuat net bir dzenlemelerinde ak ve biimde tanmlamak KALKINMA AJANSLARI ULUSAL Blgesel kalknma ulusal BLGESEL 8.8.1.1 stratejisinin ierii, hazrlanma sreci KALKINMA ve katlmc kurulular belirlemek KOMTES (NER)
Kalknmada ncelikli yreler tanmnn ve uygulamalarnn blgesel gelime 8.8.2.1 stratejileri erevesinde gzden geirilerek DPT, LGL BAKANLIKLAR uyarlanabilirliini salamak
Yatrm Btesi
8.8.1
Blgesel kalknma ulusal stratejisinin hazrlanmas
Yatrm Btesi
Blgesel kalknma ulusal stratejisi
Yatrm Btesi
MERKEZ DZEYDE KURUMSALLAMA SORUNLARI 8.8 -KAYNAKLARIN YENDEN DAITIMI Yatrmc kurum/kurulularn 8.8.2.2 belirlenen blgesel ncelikler dorultusunda btelerini hazrlamalarn salamak
8.8.2
Sektrel ve il dzeyinde yeniden datm yerine blgesel dzeyde yeniden datm mekanzmasnn gelitirilmesi
DPT, LGL BAKANLIKLAR
Yatrm Btesi
8.8.2.3 Tevik sistemini yeniden yaplandrmak DPT, HAZNE
SANAY VE TCARET BAKANLII, MALYE BAKANLII
Yatrm Btesi
8.8.3
Blge planlarnn uygulanmasna ynelik programlarn, projelerin ve plan btesinin tanmlanmas
Blge planlarnn uygulamaya 8.8.3.1 aktarlmas srecini tanmlayan yasal BABAKANLIK dzenlemeleri yapmak
Yatrm Btesi
Blge planlar
91
92
NO EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE 8.9.1.1 Kalknma ajanslar yasasn gzden geirmek BABAKANLIK O Yatrm Btesi lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi Kalknma Ajanslarnn blgelerin ekonomik geliimi, rekabet edebilirlii BABAKANLIK, 8.9.2.1 alanlarndaki yetki ve DPT sorumluluklarnn tanmland dzenlemeleri yapmak LGL BAKANLIKLAR K Yatrm Btesi lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi Mevcut yasal sistemi irdeleyerek 8.9.3.1 boluklarnn giderilmesine ynelik gerekli ynetmelik ve tzkleri hazrlamak BABAKANLIK, DPT K Yatrm Btesi lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi Blgesel kalknma ulusal stratejisi 8.9.4.1 erevesinde Kalknma Ajanslarnn blgesel ekonomik gelimedeki roln belirginletirmek DPT, BABAKANLIK YKSEK PLANLAMA KURULU K Yatrm Btesi Blgesel kalknma ulusal stratejisi 8.9.5.1 Blgesel Mekansal Planlama Birimini kurmak BABAKANLIK, DPT LGL BAKANLIKLAR O Yatrm Btesi Blge Mekansal Planlama Biriminin kurulmas Stratejik Blge Planlarn Blgesel 8.9.5.2 Kalknma Ulusal Komitesince Onayn salamak BABAKANLIK O Yatrm Btesi Stratejik Blge Plan
NO
8.9.1
Kalknma Ajanslarnn blgesel lekte bir kurum olarak kamu ynetimi sistemi ierisindeki yerinin belirginletirilmesi
8.9.2
Kalknma Ajanslarnn blge planlama konusundaki yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi
8.9.3
BLGESEL DZEYDE 8.9 KURUMSALLAMA SORUNLARI -KALKINMA AJANSI
Kalknma ajanslarnn performanslarnn denetlenmesi ve ajansn blgesel temsil sorunlarnn giderilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas
8.9.4
Siyasi otoritenin blgesel politika retmesi
8.9.5
Ulusal ve blgesel planlamaya mekan boyutunun kazandrlmas
KAYNAKLAR
Ak L. (2008) Hassas Konular evre Sorunlar ve nsan Haklar, KKSAV E-Blteni, Ankara Avrupa Konseyi, (1973) Ky ve Kent Arasndaki Dengede Krsal Canlandrma Politikalarna likin lke Karar Avrupa Konseyi, (1989) Krsal Mimari Mirasn Korunmas ve Deerinin Arttrlmas Hakknda Tavsiye No: R(89) 6 Bakanlklararas Harita lerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu - Ynetmelikler Komisyonu (BHKP), (2003) Ulusal Corafi Bilgi Sisteminin Kurulmas Amacyla Yasal Dayanak ve Ynetmelik Hazrlanmas: Trkiye Ulusal Corafi Bilgi Altyaps st Kurulu Kanunu Stratejileri Tasla Demirayak, F. (2002) Biyolojik eitlilik-Doa Koruma ve Srdrlebilir Kalknma, TBITAK VIZYON 2023 Projesi evre ve Srdrlebilir Kalknma Paneli Devlet Planlama Tekilat, (2001) Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Nitelikli nsangc Meslek Standartlar Dzeni Ve Sosyal Sermaye Birikimi zel htisas Komisyonu Raporu, DPT Yaynlar, Ankara Devlet Planlama Tekilat, (2006, b) Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi, DPT Yaynlar, Ankara Devlet Planlama Tekilat, (2000) 8. Be Yllk Kalknma Plan Blgesel Gelime zel htisas Komisyonu Raporu, DPT Yaynlar, Ankara Devlet Planlama Tekilat, (2006,a) 9. Kalknma Plan Blgesel Gelime Devlet Planlama Tekilat, (2007) Dokuzuncu Kalknma Plan Bilgi Ve letiim Teknolojileri zel htisas Komisyonu, DPT Yaynlar, Ankara Dinler, Z. (2005) Blgesel ktisat, Yedinci Basm , 2005, Ekin yaynlar :Bursa DPT (2001), VIII. BYKP Gelir Dalmn yiletirilmesi ve Yoksullukla Mcadele, zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara. DPT (2003), llerin ve Blgelerin Sosyo-ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas, Blgesel Gelime veYapsal Uyum Genel Mdrl, Ankara. Eraydn, A., (2008) Politikalardan Sre Tasarmna: Yeni Blgesel Politikalar ve Ynetiim Modelleri 2. Blgesel Kalknma ve Ynetiim Sempozyumu zmir, TEPAV Yaynlar No:37, Ankara. II. Tarm uras alma Belgesi, (2004), Tarm ve Kyleri Bakanl Yaynlar Kelleci, M.A. (2003) Bilgi Ekonomisi gc Piyasasnn Temel Aktrleri Ve Eitsizlik: Eilimler, Roller, Frsatlar Ve Riskler , DPT Yaynlar, Ankara Kule, H. ve M. Es (2007), Trkiyede Kentsel Yoksulluk: Kocaeli rnei, , Sosyal Siyaset Konferanslar Kitap 50, syf: 259-301, Kocaeli BF yaynlar Mutlu, S. (2002) Blgesel farkllamann nedenleri ve Trkiye Balamnda Blgesel gelime stratejileri, Blgesel Gelime Stratejileri ve Akdeniz Ekonomisi, Editr: Haluk Erlat Trkiye Ekonomi Kurumu yaynlar, maj Yaynevi: 115-131. SGP ( 2008) GEF Kk Destek Program Blteni Yl 6: Say 8, Ankara SGP (2007) GEF Kk Destek Program Blteni Yl 5: Say: 7, Ankara Tarm ve Ky leri Bakanl, (2003) 2. Tarm uras Krsal Kalknma Politika Raporu Tekeli, ., (2008a). Blge Planlama iin Adanmlk Modeli: Duraan Blgelerin Kilitlenmilii Nasl zlr, Trkiyede Blgesel Eitsizlik ve Blge Planlama Yazlar iinde, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul. Tekeli, ., (2008b). Blgesel Kalknma Ajanslarn Yararl bir Trkiye Projesi Haline Getirebilir miyiz?, Trkiyede Blgesel Eitsizlik ve Blge Planlama Yazlar iinde, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul. Tiryakiolu, M. (2008) Gelimekte olan lkelerin kmaz: Beeri Sermaye Yoksulluu , Ege Akademik Bak, 8 (1) 2008: 319 337 TK, ( 2008) 2006 Belediye Kat Atk statistikleri Haber Blteni, TUK Yaynlar,
93
Varol ., Eceral . T., (2008). Trkiyede Blgesel Kalknma almalarnn Uygulanma/ Uygulanamama Sreleri, 3. Blgesel Kalknma ve Ynetiim SempozyumuPlanlamadan Uygulamaya, TEPAV, 27-28 Kasm 2008 Mersin. Yldz Teknik niversitesi (YT), (2005) Erzurum Erzincan Bayburt Blgesel Gelime Plan Sentez Ve neriler Kitap III, stanbul URL URL 1 http://www.tuik.gov.tr/cevredagitimapp/katiatik.zul URL 2 http://www.cevreorman.gov.tr/belgeler6/UBSEP .pdf URL 3 http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/54ce9de9df77c57_ek.pdf?dergi=139 URL 4 http://www.tuba.gov.tr/index.php?id=394 URL 5 http://www.kentli.org/makale/ktv.htm URL 6 http://ekutup.dpt.gov.tr/program/2008_programi.pdf URL 7 http://www.ttb.org.tr/halk_sagligi/Sunum_ve_Secilen_Belgeler/TMMOB-CMO-uc_bakanin_ basin_toplantisi_ile_ilgili_gorusu.pdf
94
95

Kitap 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kitap 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

T.C. Bayndrlk ve skn Bakanl

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

Tablo 1: Kademeli il gruplar itibariyle sosyo-ekonomik gstergeler

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

1.Grup 2. Grup 3. Grup 4. Grup 5. Grup Trkiye

1,95 2,12 2,41 2,88 4,76 2,53 17.HEK

2,08 1,70 1,12 0,69 0,54 1,43 21.KRD

77,3 66,3 44,9 31,4 26,6 45,2

1.Grup 2. Grup 3. Grup 4. Grup 5. Grup Trkiye

72,6 14,3 5,3 6,5 1,2 100

Kaynak: DPT, 2003

Kaynak: DPT, 2006b

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

Eylem ve Gsterge Listesi

cret gstergeleri, igc gstergeleri

Resmi Gazetede yer almas

Resmi Gazetede yer almas

Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar

8.1.6.2 8.1.6.3 8.1.7.1

8.1.6.2.1 8.1.6.3.1 8.1.7.1.1

rgtsz tarm reticisinin karlarnn korunmas amacyla rgtlenmelerini glendirmek/arttrmak

Dernek says, toplantlar

Envanter almalar, proje says, katlmc says

8.1.7.6 8.1.7.7 8.1.7.8 8.1.8.1 8.1.8.2

8.1.7.6.1 8.1.7.7.1 8.1.7.8.1 8.1.8.1.1 8.1.8.2.1

Bilgilendirme toplantlar, envanter almas, proje says

8.1.9.2 8.1.9.3 8.1.10.1 8.1.10.2 8.1.10.3 8.2.1.1 8.2.1.2

8.1.9.2.1 8.1.9.3.1 8.1.10.1.1 8.1.10.2.1 8.1.10.3.1 8.2.1.1.1 8.2.1.2.1

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

8.2.1.3 8.2.2.1 8.2.2.2 8.2.2.3

8.2.1.3.1 8.2.2.1.1 8.2.2.2.1 8.2.2.3.1

Oluturulan envanterler, kullanc says

Kurslar, seminerler, yararlanan kii says

Programlar ve katlmc says

8.3.2.3 8.3.3.1 8.3.3.2

8.3.2.3.1 8.3.3.1.1 8.3.3.2.1

retilen proje, yatrm miktar

Altyap almas yaplan alan, ekolojik krlgan blge bykl, haritalar

Resmi Gazetede yer almas, oluturulan kurum

Resmi Gazetede yer almas

Kurulan laboratuar says

Resmi Gazetede yer almas

Btede yer almas, verilen yardm ve tevik miktar

Btede yer almas, proje says

Veri retimi Eriimin kurallarnn belirlendii ortak bilgi sistemi

BLGESEL ETSZLK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBLR KENTLER KOMSYONU

Yeni NUTS II (planlama) blgeleri

Blgesel Kalknma Ulusal Komitesi

8.6.3.1 8.7.1.1 8.7.2.1

8.6.3.1.1 8.7.1.1.1 8.7.2.1.1

lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi

lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi

Blgesel kalknma ulusal stratejisi

lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi

lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi

8.8.2.3 8.8.3.1 8.9.1.1

8.8.2.3.1 8.8.3.1.1 8.9.1.1.1

lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi

lgili yasal dzenlemelerin yrrle girmesi