T.C.

ANKARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS KADIN ALIMALARI ANAB L M DALI

MASALLARA FEM N ST B R BAKI VE C NS YET MESELELER

Yksek Lisans Tezi

Berna GN

Ankara, 2008

T.C. ANKARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS KADIN ALIMALARI ANAB L M DALI

MASALLARA FEM N ST B R BAKI VE C NS YET MESELELER

Yksek Lisans Tezi

Berna GN

Tez Danman Do Dr. Gzin YAMANER

Ankara, 2008

NSZ

Aratrma konumla ilgili seim yaparken, daha bir edebiyat rencisiyken aldm, ocuk Edebiyat dersi, karar vermemde etkili olmutur. Masallar sadece ocuklar uyutmak iin onlar uykuya hazrlayan metinler olarak gren biri olarak benim iin, bu konu ile ilgili feminist almalar, meselenin tam da uyku olmadn grmeme sebep olmutur. Masal kahramanlar analiz edilirken anneler ve babalar bu konuda ne kadar bilinliler, peki feminizm dnm yaratacaksa masallarn da dntrlmesi gerekli deil mi? diye dnmtm. Daha sonra tez konum sorulduunda ok ilgin bir konu olduunun sylenmesi ve merak uyandrmas beni tevik etti. Sanrm feminist dnya masallardan ok fazla bahsetmemiti. Tm bunlar bir araya geldiinde, bu konuyu sememdeki neden, kadnn toplumumuzdaki yerini, kadn-erkek, kadn-kadn ilikilerini anlamaya almam ve bu konudaki duyarllm olabilir. Cinsellik, namus kavram, kadn bedeninin cinsel bir nesneye dntrlmesi, kadnn zgrlnn kstlanmas, kadnlarn birbirleriyle olan rekabeti, gzellik miti konularnda duyduum rahatszlk ve dnm masallardan balayabilir, renilen bir ey deitirilebilir fikri, bu tezi yazmamdaki sebeplerdir. Dil ile uramak, sembollere duyduum ilgi, dil zmlemesi yapmak ve bunlar feminizm adna paylamak keyif aldm konular olduu iin teziminin yk hafifledi diyebilirim. Cinsellik, kadna ynelik cinsiyeti alg niye byle, byle olmaldr? diye sorgularken karma kan ilk olgulardan biri olmutur. Namus ve bekretin gerekten birer tabu olduunu bilmemize ramen, bunun sorun olarak devam etmesi, kolay terk edilemeyen bir kavram olmas bunun ocukluktan itibaren verilen, yerlemi bir kalpyarg olduu

ii

dndrcdr. Toplumuzda her gn karlatmz ataerkil rntlerin, basit birer karikatr olduklar iin meselemi anlatmamda ara olarak seerken, masallar anlaml bulduumu syleyebilirim. Belli bal meseleler masallarda basit ve etkileyici bir ekilde akllara yerleebiliyordu ve feminizmin derdini kolay yoldan aktarabiliyordu. Bu yzden masallarn cinsiyeti olduklarn ve toplumsal rollerimizin kuaktan kuaa iletilmesinin arac olduklarn kantlamak istedim.

Tezimde geleneksel masala yer verebildim. Yaptm bu alma, feminizmin masallara baknn kk bir ksmn iermektedir. Bundan sonra yaplacaklar vardr. Kim bilir belki bu almadan sonra, sadece yeni feminist masallar incelenir ve eletirilir, masal dnyasndaki karakterlerle gerek dnyadaki insanlar arasnda bir benzerlik kurularak onlarn hikyesi anlatlabilir. neriler oaltlabilir. Masallarn cinsiyetilii iin elbette daha sylenecek ve eklenecek pek ok ey vardr

iii

TEEKKR Destei, olumlu dnceleri iin ve tezime yapt katklardan dolay sevgili danmanm Do. Dr. Gzin Yamanere, Ankarada kalmama ramen beni desteklemeye devam eden anneme ve babama, Tezin dnda da hayatn devam ettiini hatrlatan ablama, Uzakta olsa da desteini ve sevgisini her zaman hissettiim canm arkadam Seda Yceye, onun gibi bir dosta sahip olduum iin , Benim bu skc gnlerimde bana katlanan ve beni gldren ev arkadalarm ebnem ve Merve Varlya, Eer bir tez sunabiliyorsam ve pes etmediysem onun teknik bilgisindendir dediim arkadam Tark Diner Aydn a, ocuk Edebiyat dersine beni seen ve farkl bir alanla beni tantran hocam Do. Dr. Can Abanazra, Bu blmde tandm, bilgilerinden yararlandm, deerli hocalarm Prof. Dr. Glay Toksze, Dr. Aksu Boraya, Prof. Dr. Berna Ardaya ve Dr. Fevziye Saylana, blmn tm retim yelerine ve rencilerine, zellikle durmadan arayp ban arttm, sorularma sabrla cevap veren arkadam, Bilge Taa destekleri iin teekkrlerimi sunarm.

iv

 NDEK LER sayfa Teekkr.................................................................................................................vi indekiler .............................................................................................................vii Giri: Ah Bu Masallar!... .......................................................................................1 I. Blm: Feminizm Periler lkesinde.................................................................11 1.1. Masallar Nasl Metinlerdir? ................................................................ . 12 1.2. Feministler ve Masallar........................................................................ 18 1.3. Suskun Kadnlar ...................................................................................27 1.4. vey Annelik ya da Cadlk..................................................................32 1.5. Melek Kadn, eytan Kadn ..................................................................37 II. Blm: Krmz Balkl Kz ............................................................................40 2.1. Krmzdan Avcya Masaldaki Metaforlar ..............................................40 2.2. Hayatn Gzellikleri, etrefilli Yollar ..................................................48 2.2.1. Masal ve Cinsiyeti izimleri.................................................53 2.3. Bak ve stnlk.................................................................................68 2.4. Krmz Balkl Kzn Ada ...............................................................69 III. Blm: Pamuk Prenses ve Yedi Cceler .......................................................74 3.1. Pamukdan Elmaya Masaldaki Metaforlar..............................................74 3.2. Aynann Dikteleri..................................................................................93 3.3. Tuttuunu Koparan Prenses ............................................................... 106 IV. Blm: Klkedisi .......................................................................................... 113 4.1. Kabakdan/Mercimekden Ayakkabya Masaldaki Metaforlar ............... .113 4.2. Masal Dnyasnn Ayakkabs Hangi Kadna Uyar? ............................ 127

4.3. Kllerin Asi Kedisi ............................................................................. 129 Sonu: Kk Kzlardan Kendini Gerekletiren Mutlu Kzlara .................. .135 Kaynaka............................................................................................................ .142 zet ................................................................................................................. .147 Abstract............................................................................................................... 148

vi

GR AH BU MASALLAR!...

Feministler bugne kadar, toplumsal yapda, karar mekanizmalarnda ya da inan konularnda kadnlara kar uygulanan kalplam geleneksel anlay ve bak deitirirken, masallarn da sorunlu metinler olduklarn, ancak masallarn dntrlebileceini ve bunun gerekliliini ne srmlerdir. nk masallar kadnlarn kurtuluunun sadece gzellikten getiini ileten ve onlar cinsel bir nesne olarak gsteren cinsiyeti mesajlarla doludur. Masallarn kadn dayanmasna yer vermeyii ve cinsiyet rollerini ocuklara iletmesi, feministlere gre masallarn tekrar okunmas ve yazlmasn gerektirmitir. Peki, masallar niye eletirilir? Feminizm, hangi sorunlara ilgi duymutur? Bunun cevabn bulmak iin masallarn genel kurgulanndan, hangi temalara ve tiplemelere yer verdiinden bahsetmek doru olacaktr. Masallarn toplumlarn sosyalleme srecinde nemli olduklar, cinsel davran ve roller konusunda sylem oluturduklar iin ele alnmalar ve incelenmeleri, cinsiyetiliin ortadan kaldrlmas iin gereklidir.

Rowea gre, ou geleneksel Grimm masallarnn ortak ve balca konular arasnda, yetikinlie ulama, ergenlie gei ve ilk cinsel deneyim gze arpar. Evlilik romantize edilir, arzulanr ve dorusunun bu olduu vurgulanr. Bu fanteziler, kadn kahramann kendi kendine durum deerlendirmesi yaparak eylemde bulunmasna izin vermez, kadn pasifize edilir, dardan gelecek kurtarc bir gce ballk ve gereklilik duyar. Bu g ya bir babada ya da prenstedir. Bilind olarak kadnlar, masallardan gerek hayatn kltrel normalarna gei yaarlar. Masallarda

kadna genellikle pasiflik, ballk ve kendini kurban etme erdemleri biilmitir. zetle, masallar ataerkiyi, diil bamll, romantik olarak istenilen ya da kanlmaz bir kader olarak gsterek ebediletirir. Masallar, Bir gn prensim gelecek dncesiyle doludur. Masallarda kadn kahramanlara kurtuluun prenste olduu tlenir. Masallar bu kaderci anlay topluma kazandrmtr. Gnmzde bu anlay, popler edebiyat yoluyla da sunulmaktadr (Rowe, 1993: 209).

Masallar, insan ilikilerini iktidarn diliyle iletirken, kltrel idealler yaratmaya alrlar. Kahramanlarn romantik aka duyduklar arzu, masallar klie yapan zelliklerdendir. Masallarn kkleri, erkeklerin, kadnlar ve cinsellik konusundaki fantezilerine dayanr. Bu masallar, toplumlarn sosyalleme srecinde nemlidirler. Cinsel roller ve davranlar konusunda bir sylem olutururlar. Masallar, halkbilimcilere gre, sadece elendirme amacna sahip deildir. Rol ve davranlarn nasl olmas gerektiini ekillendiren, kltrn ilk mekanizmalarndan biri olduklar iin, incelenmesi gereken alanlardan biridir. Masallar, topluma ve okura kltrn devamllnn kadn ve aile yaam zerinden gittiini iletir. zellikle kadn okurlar, izilen roller kabul grd iin masal prototiplerini benimsemilerdir. Benimsemek gerektii konusunda da bask hissetmilerdir (Rowe, 1993: 209-210).

Masallarda kadnn ikincil duruma itilmesinin eletirilmeye balanmas, daha ok son zamanlardaki aratrmalar sayesinde olmutur. Bu nc aratrmalar; Feminizmin en nl nclerinden biri olan Simone de Beauvoirun The Second Sex

( kinci Cins)i, Germain Greerin The Female Eunuch ( di Edilmi Kadn), Betty Freidann The Feminine Mystique (Kadnln Gizemi)dir. Bu aratrmalar, politik alanlarda ve retim alanlarnda kadnn ikincil duruma itildiinden bahsetmilerdir. Ayrca zgrlk ve oy talepleriyle, cinsiyet ve toplumsal rollerin yeniden tanmlanmasyla kadnlar, gemiteki ahlak kurallarn ve romantik idealler yaratan masallar eletirmilerdir. Feministlerin kazandrdklar arasnda u tasarmlardan bahsedilebilir: Artk modern kadnlarn ou, prensten gelecek evlilikle

sonulanacak pce ve onun bysne inanmamaktadr. Feminizme gre, masal fantezileri, problem zc olmaktan ok aldatcdr. Masallar, artk imdiye dek kabul gren diil davranlarn efsanevi dorulamalarn salamazlar. Masallar, ka tercih eden bir bak asna sahip ve nostaljik metinler olarak grlrler. Bu eletiri, cinsiyetilii grnr klmak iin masallar hakknda yaplan gerekli bir eletiridir. Bu eletirinin gereklilii, romantik idealizasyonla, sosyal pratikler arasndaki genileyen boluktan anlalabilir. Cinsiyetiliin en belirgin olduu bu metinler, gnmzde popler ak romanlarnda da taklit edilmektedir. Masallar, kadnlarn hayatnda en nemli olayn evlilik olduu mesajyla doludur. Genellikle ou masalda prensini bekleyen bir kadn bamsz benliinden vazgeer, evlilikle birlikte sosyal ve ahlaki alk toplar (Rowe, 1993: 211-212).

Masallardaki birka sorundan biri, onlarn ne tipte kadn imgeleri yarattklar ve bu imgelerin altnda hangi ideolojilerin yattdr. Bu yolda feministler, toplumsal cinsiyet kavramnn retimini incelemi ve aratrmlardr. Female Characters In Childrens Picture Books (Resimli ocuk Kitaplarnda Kadn Karakterler) adl almasnda belirttii gibi Angela Vannicopulouya gre, hikyelerin feminist

eletirisi onlarda srdrlen toplumsal cinsiyet ideolojisi zerine odaklanr (2004: 69). Bu anlatlar, sosyal olarak kabul edilen snrlar belirler. Masallarda, yazar/anlatc, okur/dinleyici kollektife, sosyal komn yaamn kurgulanm gemiine ular. Bu ulam, bir zamanlar diye balayann yeniden yaratlmasna izin verir. Jack Zipes, Ruth B. Botteigheimer, Maria Tatar ve dier eletirmenler bu byy bozmann nemini dile getirmilerdir. Onlarn almalaryla, bu

bylenmenin mekanizmalar sorgulanmaya balanmtr. Sz konusu aratrmalar, bu bynn ileme tarz ve etkilerinin zerklie, bask altnda tutmaya, bastrmaya, bilinaltna itmeye dayandn ortaya karmtr. Zeki ve faal erkekler, baml ve hamarat kzlar gibi tiplemelerin yer ald masallar, zgrlk olamazlar. nk seslendikleri toplumda sosyal normlara baldrlar ve sosyal normlar da salamlatrrlar (Bacchilega, 1997: 5-6).

Masallarn zgrlk karakterler yerine kstrlm karakterlerle dolu olmasna eletiri getiren ve cinsiyet ahlakn sorgulayan yazarlarmzdan Murathan Mungann szlerini, Leyla Burcu Dndar, lisansst almasnda yle aktarr: nsanlarn bask altnda tutulduklar, davranlarnn kstland feodal toplumun her cins varyasyonunda; kabilelerde, airetlerde ya da mmet toplumlarnda insan davranlar fazla zenginlik gstermez (Aktaran Dndar, kstrlmlkta bireyin geliiminin de olanakszlndan 2001: 72). dolay Bu insan

davranlarnda kiilere zg eitlemelerin snrldr. Ortak bir imge srekli ayn biimde retilir. rnein tm erkekler erkek gibi olmak, erkek gibi davranmak durumunda ve zorunda braklrlar. Hoyrat, kaba, krc, saldrgan ve dvken

olmak, erkek davrannn erdemleri olarak belirlenir. Mungan, trafik kazalarnda bunca can alnmasnn balca nedenlerinden biri erkekliktir der (Dndar, 2001: 73). Hatta kamusal alanda yer almak iin kadnlarn erkeklemesi gerektii, erkeklerinse biraz daha erkekletiini belirtir. Mungana gre, bu durumda iddet fetiletirilir (Dndar, 2001: 75).

Feministler, masallar cinsiyet temsillerini reten gl sylemler olarak grrler. Edebi teoriler, film teorileri, psikanaliz, feminizm konularnda aratrmalar yapan yazar, Teresa de Lauretise gre, bu retimin ileyiininin aratrlmasnn amac masallardaki kadnlar ve kadn anlatc/yazar, dinleyici/okur arasndaki kadn dayanmasnn altn izebilmektedir. Marina Warner, 1994te yazd From The Beast to the Blonde (irkinlerden Sarnlara) adl kitabnda masallardaki kadn imgelerine, zellikle gzellik ve sarnlk sembollerine odaklanarak bu mcadeleyi balatr. Bu mcadelede yer alanlar, kendi tarihi ve sosyal evrelerinde dedikodu ve sessizlik stratejilerini tartan kadnlardr (Bacchilega, 1997: 10).

Bynn, sihrin gcn fark eden eletirel feminist baka gre; masallar, rekabetin, tarihi ve sosyal olarak snrlar izilmi arzu ve isteklerin yeridir. Bu anlatlar, cinsiyet retiminde ayrcalkl bir rol oynamaya devam ederler, eitli ekillerde yapbozumuna urarlar, yeniden yaplandrlrlar. Masallar, insanlarn zellikle kadnlarn ilerinin neler olabileceini ve onlarn becerikliliini belgeler (Bacchilega, 1997: 20-21). Masallarn postmodern dnmleri hem olumlayan hem de sorgulayan olmak zere iki yze sahiptir. Postmodern masallar peri masallarnn sihrini yeniden canlandrr ve onlarn yeni okumalarn salar. Bylece tekrardan

kaynaklanan unutulmu, kefedilmemi olaslklar ortaya karr. Meta folklora benzer olarak postmodern masallar, daha nceki yorumlar iin ideolojik bir test olutur (Bacchilega, 1997: 22).

Vannicopulou, Resimli Kitaplarda Kadn Karakterler adl almasnda yeni masallarn kz ve erkekleri gemi masallarn yapt baskdan kurtarmaya yardmc olaca dncesini u szlerle iletir:
Metinler, alternatif rol modelleri sunabilir ve daha eitliki toplumsal cinsiyet tutumlarn benimsemelerinde esin kayna olabilir. Klielemi toplumsal cinsiyet rolleri, her iki cinsiyeti de zorlamaktadr. Kzlar pasif ve nemsiz rollerde skp kald gibi, erkek ocuklar da sper kahramanlarla yarmak ve yksek beklentileri yerine getirmek zorundadr. stn baar performansna sahip, dinamik erkekleri gsteren gl toplumsal cinsiyet imajlarn ieren kitaplar, sz konusu kahramanlar gibi olmalarnn imknsz olduunu fark eden erkek ocuklar zerinde gl bir bask yapar (Vannicopulou, 2004: 69-70).

Nancy A. Walkern ne srd gibi masallar gzden geirme ve dzeltme sadece sanatsal deil, ayn zamanda sosyal bir eylemdir ve metinde kltrel dnm ihtimalini ne srmektedir. Varolan otoritenin paradigmalarn ortaya kardklar iin de masallarn yeniden yazmlar itaatsizlik olarak grlmektedir. ou postmodern yeniden yazmlar, klasik masallardaki cinsiyet retimini sorgular. Postmodern masallar, tarihi, deerleri, cinsiyeti betimlemeleri tekrar anlatrlar (Bacchilega, 1997: 23).

Masallarn gerek hayata yaknlatrlmas, yeni feminist yazlarla daha da mmkndr. Masallar, fantezi dnyasnn rn olarak gerek ddr. Masallarda anlatlanlarn gerek olduunu dnmeyiz. Kurtlarn, kartallarn, karncalarn, balklarn konumalar, kahramann dudaklarnn ieklerle ve mcevherlerle dolu

olmas, lm bir kzn zehirli ayakkablarn karnca hayata dnmesi gibi. Fakat Bettelheima gre, tm bunlar gerek olarak kabul edilirler. Kendi deneyimlerimizin soyut bir parasdrlar, Calvinoya gre, hayatn genel aklamalardr (Bacchilega, 1997: 28).

Masallar, gerek dnyada olan olaylarn bazen sembolik, bazen dolaysz temsilleridir. rnein birok masal, kadn kahramann erkek bir figr tarafndan kurtarlmasyla ya da evlilikle sonulanr. Masallarn yaratt atmosferde, evlilik byl bir durumdur, kutlamalar gerektirir, evlilikle birlikte kahraman, ona sosyal olarak dikte edilen anne ve e rollerini benimsemi olur. Bu durum, kahramann artk toplumun kurallarnn zmsediini gsterir. Bireyin yolculuunun, deiiminin ve bilinsiz seiminin (nk baka yol retilmemitir) toplumsal bir ierii olduu vurgulanr. Cinsellik artk merudur. Cinselliin evlilik yoluyla onaylanmas masaln mutlu sonla bitmesinden anlalabilir. yle olmasa kahraman cezasn ekerken dinlemi olurduk. Evlilikle birlikte, patriarkal zaferin de kazanld sylenebilir. Kahraman, kiisel davranlarn toplumsal davranlara uydurur. Masallar, evvel zaman iinde diye balayp periler, metamorfozlar, dileklerle dolu bir fantezi dnyasn yanstyor olsa da, dn treni, hikyeyi gnmz gerekliine tamaktadr. Feminist yazarlarn problemli bulduu dikte edilen mesaj udur: Sosyal stats ne olursa olsun evlilik tm kadnlarn ulamas gereken bir statdr. Evliliin tm ihtimallerin en iyisi olduu vurgulanr. Kadnlarn topluma uymas tm sosyal topluluklarn yaptadr. Prenses ya da kadn kahraman seme ve ayrt etmeye gerek kalmadan karsna kan ilk erkee, prense kr bir ekilde balanr. Bu iletiler kadnn semekten ok seilir olduunu vurgular.

Masallarda, evlenmek istemeyen, yalnz yaayan, ahlaki normlara uymayan asi kadnlar ya caddr, ya byc/kt peri, ya da vey annedir; sonlar da lmdr. Bylelikle ocuklara ileten mesaj udur: Kafasn sosyal normlara uymak iin altrmaktansa, topluma tehdit oluturan, kabullenici olmayan, itaatkr olmayan, muhalif olan, g ve zeks olan kadnlar ya Snow White and Seven Dwarves (Pamuk Prenses ve Yedi Cceler)deki vey anne gibi kzgn demirlerde yrr ya Hansel and Gretel (Hansel ve Gretel)deki gibi evden gider, yok olur ve kaynar kazana der; ya Little Red Riding Hood (Krmz Balkl Kz) gibi kurt tarafndan yutulur; ya da Cinderella (Klkedisi) masalndaki vey anne ve kzkardeler gibi gzleri kular tarafndan oyulur. Anlk zaferlerine izin verilse de sonunda prensin, bir kurtarcnn daha byk gc tarafndan alt edilirler. Toplumla uyumsuzluk aforoz edilmeyle sonulanr. Bu almada, kadnlar ikincil duruma iten tm bu geleneksel dnceler, geleneksel Grimm masal, Krmz Balkl Kz, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler, Klkedisi masallar srasyla tartlacak ve feministlerin dnm iin gerekli grdkleri ocuk eitiminde nemli yeri olan masallara dikkat ekilmi olacaktr. Dnm; edebiyatn, metinlerin tekrar yazlmasyla da mmkn olacaktr, renilen bir ey deitirilebilir dncesi tezin yazlma amacnn banda gelmektedir.

Feminizm Periler lkesinde adl ilk blmde, masallarn, nasl metinler olduu, feministlerin bu konuda yaptklar ve eletirdikleri noktalar, masallarn feminizmin alanna neden girdii konularnda bilgi verilecektir. Tezin tamamnda, masalda da ayr ayr ele alnacak olan sessizlik, vey annelik, gzellik, itaatkrlk

gibi konulardan bahsedilecektir. Masallarda vey annelik, gzellik, irkinlik, evlilik, iktidar kavramlar ele alnarak tezin amac savunulmaya allacaktr.

Krmz Balkl Kz adl ikinci blmde, masallarn feministlere gre, toplumsal cinsiyet rollerini dikte eden metinler olduunu kantlamak amacyla Krmz Balkl Kz masalnda toplumsal cinsiyet rollerini ieren kurt, ev, avc, orman, kek, yutma gibi eitli semboller zmlenecektir. Bu sembollerle kadnn yerinin nasl belirlendii ve d dnyay merak eden kzlarn nasl cezalandrld gerei eletirilecektir. Daha sonra kadnlarn toplumsal rollerini belirleyen cinsiyeti izimler, deerlendirilecek ve yorumlanacaktr. Eril iktidarn bir baka sembol bak sembol masalla balantl olarak yorumlanacaktr. Gelenekselin alternatifini sunan, feminist finalle toplumsal rollerin zttn ieren masaln gnmze uyarlanm biimleri yer alacaktr. Eski hikyeyi yap bozumuna uratan bu yeni masalla cinsiyeti kavramlarn tersini grmemiz salanm olacaktr.

Pamuk Prenses ve Yedi Cceler adl nc blmde gzellik, vey anne, kskanlk konular, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler masalnda kadn rekabetini ve kadnlarn birbirlerini ekemeyilerini ve kadnn pasifliini simgeleyen ayna, tarak, tayt, korse, cceler, elma, cam mezar ve renk gibi simgeler zmlenerek tartlacaktr. Masaln feminist yeniden yazm, toplumsal rolleri daha belirgin grmemizi salayan bir metin olduu iin rnek olarak verilecektir.

Klkedisi adl drdnc blmde ise, Klkedisi masalnda yal kadnlarn, vey anne, kocakar, peri olarak sunumu, kadnlarn birbirlerine dmanlklar,

kadnn sessizlii, hamarat olmann bir kadnn en nemli vasf olarak verilmesi, kabak, kller, ayakkab, fareler gibi toplumsal cinsiyet rollerinin ocuun bilinaltna iletilmesini salayan metaforlar zmlenerek ele alnacaktr.

Kk Kzlardan Kendini Gerekletiren Mutlu Kzlara adl son blmde, yeni masallarda dnmn mmkn olduu, cinsiyetilikten arnm masallarn gereklilii, ilk drt blmde tartlan argmanlarn sonucunda ulalan bulgularn dile getirilmesiyle ele alnacaktr.

10

I. BLM FEM N ZM PER LER LKES NDE

Bu blmde, masallar feminist bak asyla tek tek incelenmeden nce, okura toplumsal cinsiyet rollerini ileten masallarn nasl metinler olduklar ile ilgili bilgi verilecektir. Feministler, masallar politik grleri yanstt ve ocuklar toplumsallama srecine dhil eden cinsiyet rollerini pekitirdii iin sorunlu bulmaktadrlar. Bu bakla, feministlerin baka hangi nedenlerle masallar eletirdiklerinden bahsedilecek ve bu alanla ilgili yaplan feminist almalara yer verilecektir. Grimm Kardeler1 in derledii masal, Krmz Balkl Kz, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler ve Klkedisinde yer alan sessizlik, vey annelik, kadn rekabeti, itaatkrlk, gzellik, irkinlik gibi ortak konular, masalda ayr ayr irdelenmeden nce bu blmde bahsedilecektir.

Grimm Kardeler, Jacob Grimm (Hanau, 1785Berlin, 1863) ve Wilhelm Grimm (Hanau, 1786 Berlin, 1859) kardeler Marburg niversitesinde hukuk renimi grdkten sonra, 1829a kadar Kasselde yaadlar. 1929da Gttingen niversitesine ktphaneci ve profesr olarak atandlar. 1833 anayasasnn yrrlkten kaldrlmasn protesto ettikleri iin grevden alndlar. Prusya Kral IV. Friedrich Wilhelmin ars zerine 1840da gittikleri Berlinde Kraliyet Bilimler Akademisi yeliine atandlar ve Berlin niversitesinde ders verdiler. Halk arklar ve zellikle halk masallar derlemeleriyle tannan Grimm Kardeler, zellikle tarihsel dilbilim alannda uzmanlam dilcilerdi. Genel olarak Grimm masallar adyla bilinen nl masal derlemeleri Kinder- und Hausmrchen (1812- 22) ve Alman efsanelerini derledikleri Deutsche Sagen (1816- 18) Kassel yllarnn rnleridir (Grimm Masallar I, 2003). 1812 de yaynlanan masallar bizi, bize anlatr. Kendimizi prens-prenses, anne babalarmz kral-kralie kardelerimizin rakip olarak anlatld bir dnyada buluruz. 1820, 30 ve 40larda Thomas Bewich, Ludwig Grimm, George Civikshank, Ludwig Richter, Gustave Dove masallar resimlemeye balarlar. Grimm kardeler olsun masallar resimleyenler olsun masallarda sz sahibi olan masallarn ncleri hep erkek yazarlardr. Bu endstri erkeklerin tekelindedir. Bu masallar, erkeklerin kendi cinsel fantezilerini yarattklar imgelerle doludur. Bu yazarlarn toplumlarn sosyalleme srecinde nemli yere sahip masallar yazarken ve resimlerini eklerken gelenekleri ve dini inanlar hesaba katmadklar kesinlikle sylenemez. Grimm Kardelerin toplumun ilgisine cinsiyeti masallar sunduklar ve bu masallarn da kadnn ezilen roln yeniden rettii tartlmaz. Ancak bu yazarlarn masallar yaratan deil, derleyen kiiler olduklar da unutulmamaldr. Bir bakma toplumun sesini yanstrlar ( Zipes, 1993: 233).

11

1.1. Masallar Nasl Metinlerdir?

Masallarn dnyasnda birok insan, topluluklar, masallar anlatan kadnlar, nineler ve dinleyen ocuklar vardr. Masallar canldr; anlatldka beslenirler, geliirler, bir zamandan dierine akmalar kolaylar. Kahramanlar unutulmaktan, lmekten kurtulurlar. Tarihin derinliklerinden gelir, anlatldka gncellenirler. Masallar, ocuklar byklerin azndan kandrrlar. yle masallar vardr ki, neredeyse insanlk tarihi kadar eskidir. Kltr var olduka, masallar da var olacaktr. Masal dnyas, ocuksu bir dnyadr. Yetikinlik ncesi dnya olarak

adlandrlabilirler. Masal dnyas, hepimizin iinden geerek gereklie ulat bir zaman tnelidir. Btn kltrlerde ve btn zamanlarda masal vazgeilmez bir unsurdur. Byklerin ocuklara masal anlatmad bir toplum dnlemez. Masallar, ocuklarn gereklikleridir. Masallar, birbirlerine ok benzerler, hatta ayndrlar. Bir Kzlderili ocuunun dinledii masallar ile bir Anadolu ocuunun dinledii masallar ierik olarak ayndr (Gezgin, 2007: 1415).

Masallar, ocuu, kltrn kural dnyasna gei yapmak iin hazrlar. Masallarla ryalar arasnda da bir iliki kurulabilir. Masallarn ryalar hazrlayan bir ilevi olduu bile iddia edilebilir. ocuu, rya ve mitoslarn dnyasna hazrlayan evre, masal sayesinde gerekleir. ocuun uykuya dalmas masal dnyasndan rya dnyasna geii de salar. Bu, toplumsal dnyadan bireysel dnyaya gei anlamna gelir (Gezgin, 2007: 17-18). Masallar, mitoslarla da ilintilidir. Masallarn boaltt dnyay mitoslar doldurur. Kurallar ve anlatclar ayn olmakla birlikte ierikte kk farkllklar vardr. Masallardaki kahramanlarn yerini

12

burada tanrlar ve dini kahramanlar alr. Bylelikle ocuk, kahramanlar dnyasndan tanrlar dnyasna geer. Masallarn ve kahramanlarn dnyasndan dinin dnyasna geii gerekletiren mitoslar, insann kutsalla ilikilerini de organize ederler. Dolaysyla insann dnyayla kurduu ban da salaycsdrlar. nk burada baka masallardan kopup gelen mitik bir gnah kavram yer alr. Bu yeni gerek stlkte ceza ve dl esas dinamii olutururlar. Tanr, cennet, gnah, melekler, dini kahramanlar ve onlarn bandan geenler bizim yeni gereklerimizdir (Gezgin, 2007: 20-21).

Masallar incelememizin nedeni, aslnda toplumsal grmek ve toplumun dayattklarn anlamaktr. ocuklarn dnyasndan bahsederken bilindndan ve onlarn dil ile kurduu ilikiden de genel olarak bahsetmek gerekebilir. nsan snrlar izilmi, kurallar konulmu, zgr hareket etmeye izin vermeyen bir dnya iine domaktadr. Bu dnyada, dil kltrn yasalar dnyasnn bir parasdr. ocuk, ilk doduunda bundan habersizdir. Balangta iine doduu dnya ebeveynler tarafndan bebek iin ve bebee gre dzenlenmitir. Bebek dillenmeye baladnda dilin dnyasna da gei yapm demektir. Burada kendisini bekleyen bir sr yasalar ve yasaklar vardr. Bu yeni durum onun biyolojik yaamdan kltrel yaama geiini de temsil eder. Bu dnya kstlamalar ve yasaklamalar dnyasdr. Artk her istediini yapmas mmkn deildir. Kltr ve toplum neyi ngryorsa o ekilde davranmak zorundadr. Bilmemesi, konumamas gerekenler vardr. (Gezgin, 2007: 23-24).

ocuun toplum tarafndan oluturulan, alklanan ve onaylanan davranlar zihinsel mekanizmann bilin ksmn gelitirirken, yasaklarn teledii duygu

13

durumlarnn bilindn oluturduu sylenebilir. Bu yeni oluum, gerekte yasak kltrn ocuun doasnda oluturduu bir yarktr. ocuk, toplumsallatka, bilinlendike bu yark bymektedir (Gezgin, 2007: 25).

Masallar, bireysel retimler deildir. Bunlar, toplumsal bilindnn retimleridir. Bireyler gibi toplumlarn da bilind mekanizmalar bulunmaktadr. Bu mekanizmalar, bilincin yetersiz kald durumlarda retime geerek genel kabul gren gerekst ykler retirler. Masallar, kltrel ve toplumsal birlikte yaam pratikleri ile ilgili sylencelerdir. Ancak bu anlatlarn ou cinsiyetidir ve kadnn karna deildir. Toplumun eril yapsn koruyan bu bilind anlatlarn kahramanlar, genellikle periler, cadlar, eytanlardr. inde dini, ahlaki gndermeler barndrrlar (Gezgin, 2007: 30- 31).

Masallar, ifreli bir anlam dizgisine sahiptirler. Buradaki anlam ve sembolik dizge toplumsal anlamlar tarlar ve bireysel olmaktan bir hayli uzaktadrlar. smail Gezgine gre, hem masallar ve tabi ki mitoslar yoluyla toplumlarn ortak bir sembolik dil oluturduklar sylenebilir (2007: 34). Bu nedenle tm masallarda vey anneler hep kt, kzlar hep bekleyen, erkekler hep sahip olan, g ve iktidar sahibi kahramanlardr.

Toplumlar, bu tr bilind rnleri, kltrlerini gelecek nesillere aktarmann arac olarak kullanmaktadr. Fiziksel genlerin DNAlar yardmyla yeni nesillere aktarl gibi, kltrel genler de masallar ve mitoslar yoluyla gelecee aktarlrlar (Gezgin, 2007: 34). Bu nedenle, kadnn evi yeridir, kadnn yeri kamusal deil, zel

14

alandr, kadn cinsellii bask altna alnmaldr aksi takdirde felaketler dourabilir, kadnlar kendi cinsiyle rekabet halindedir, gibi dnceler gelecek nesillere masallar yoluyla aktarlr ve yeniden retilirler. Bu sistemde, kuaktan kuaa aktarlmas istenen deerler, bilind yardmyla ifrelenmi ve masallara yklenmitir. Gerekte anlatann da dinleyenin de bunun farknda olmad sylenebilir. Annelere, ninelere sorarsanz bu masal niin anlattklarn ya da bu masaln ieriinin ne olduunu bilmezler. Onlar, ocuklarn oyalamak iin anlattklarn sylerler. Masallar, belli politik grler yanstrlar, erkek egemenliini ocuk yata normal olan alternatifi olmayan bir dzen olarak dikte ederler. Ama biliriz ki masallar uydurma ykler deildir. Belli ihtiyalar etrafnda ekillenmi, ilevsel anlatlardr. htiyatan doarlar. Masallarn kendi bilinleri vardr. Masaln bilinci, masaln anlatlarak yaatlmasn salar. Bu kendiliinden dnen arkn harekete geiricisi masaln kendisidir. Yeni nesillerin nasl bir toplumsal yapya gireceklerini sembollerle ifade eden masallar onlar hayata hazrlar, bir nevi toplumsallatrr (Gezgin, 2007: 35).

Kadnn toplumdaki ikincil konumunu pekitiren cinsellik, namus, bekret, annelik, iyi e olma, vey anne, gzellik, edilgenlik gibi kavramlar, kadn ve erkek olmaya dair alglar, kadn ve erkek ilikilerine dair kodlar, ataerkil dzenin devamn salayan, cinselliin tasviri masallarda ska yer almaktadr. Kadnlk ve erkeklik ile ilgili kodlar, masallarda kesin izgilerle belirlenmitir. ocuk yetitirmede nemli olan ve bilinaltmz ekillendiren masallardaki kadnlk, erkeklik, annelik, babalk, karlk, ev ve aile yaam, vey annelik, cinsellik gibi kavramlar incelemek, ataerkilliin farknda olmadan benimsediimiz ynlerini grmemiz asndan

15

nemlidir. Bylelikle cinsiyet meselelerini ve cinsiyeti yaklamlar anlamamz ve toplumsal cinsiyet kavramn oluturan toplumsal etmenleri grmemiz salanacaktr.

Masallar, eitimsel ilevlerini, dinleyiciye, okura vermek istedikleri iletiler araclyla gerekletirir. letilerin snflandrlmas yledir: Etik iletiler, psikolojik iletiler, sosyolojik iletiler, ekonomik iletiler, teki iletiler. Etik iletiler arasnda namus vardr (Yavuz, 1997: 39). Bu nedenle ataerkil dzenin bir aynasn olutururlar. Genellikle masallarda verilen alt mesajlar unlardr: Kz kardelerin namusu, erkek kardelerden sorulur. Kadnlar kendi bedenlerine kar saygl olmal ve onu herkese gstermemelidir. ou masallarda baar, beceri ve gzellik kskanlk uyandrabilir (Yavuz, 1997: 41-43). Baz kadnlar, dtkleri zor durumdan kurtulmak iin kurnazlk ederek, cinselliklerini kullanabilir. Sosyolojik iletiler arasnda vey annelerin ocuklara kt davranabildii, babalarn ocuklarn onlardan korumalar gerektii vardr. Kadnlar, her zaman ynetimi kocalarna brakmaldr. Tembel ve niteliksiz kzlar, evde kalr ve bir aile kuramazlar. Zalim yneticiler, hayatta kalmak ve hkmran olmak iin ocuklarn bile ldrebilir. blmn cinsiyet belirler. Gzelin alcs oktur, onlar daha iyi korunmaldr. Kadn, her zaman cinsel tacize urayabilir, bu nedenle dikkatli olmaldr. Masallarda en ok verilmek istenen ortak iletiler, ayn zamanda bu masallar yaratan toplumlarn yaanm deneyimlerini ve bunlardan doan endielerini, korkularn, beklentilerini, umutlarn, olumlu olumsuz deer yarglarn da yanstmaktadr. yleyse bu masallar birer aratr. Onlar araclyla sz edilen, enine boyuna incelenen, yarglanan ve betimlenen hayatn ta kendisidir ve masallar hayatn yalan sylemeyen aynalardr.

16

Masal kahramanlarndan kadn kahramanlar incelendiinde, masallarn ana kahraman olan kadnlar arasnda kskan ve iftirac kadnlar, kt kalpli vey anneler, byc kadnlar ve acmasz dev analar, cinsel tacize urayan kadnlar, elerine ihanet eden kadnlar, yalan ve kurnazlkla mutlulua ulamak isteyen kadnlar, aklsz, beceriksiz ve saduyusuz kadnlar yer alr. Masallarda kskanlklarn kz kardeler veya gelinlerle grmceler, gelinlerle kaynanalar arasnda olmas da ayrca ilgiye deer bir noktadr.

Masallarda aynann sesi, iktidarn sesidir. Bu ses, kadn bedeninin yorumunu yapar, cinsellii bask altna almaya alr. Gezgin, Krmz Balkl Kzdan lk Gnaha: Masallarn ifresi adl kitabnda kadn bedenin niye bu kadar mesele edildiinin altn izer:
Kadn bedeni, kolay anlalmayan bir soyutlua sahiptir. Bedenin en mahrem yerleri sakldr. Gzle kefetmek mmkn deildir. Ortada olmayan daha gizemli bir cinsel organa sahiptir. Cinsel organ, kan ve bebek ilikisi olay daha da anlalmaz klmaktadr. Bu erkei korkutan, onun arkaik korkularn depretiren bir durumdur. Erkein iktidarn test eden bir gerilim yaratr. nnde bir ok iaretiyle dolaan ve okun gsterdii ynde hareket eden erkek, kadn bedeninin gizemi karsnda onu kontrol etme ihtiyac duymutur. Onun cinselliini kontrol altna almaya almtr. Kltr tarihinin en nemli sorunlarndan birisi kadn cinselliinin kontrol altna alnmasdr. nk bu kltrn dman olarak grlr. Erkek, bu masallar sayesinde bunu kadn kullanarak baarmtr. nk kzna masal anlatan anne masalnda erkein felsefesini aktarmaktadr. Eril toplum, kadna masal yoluyla daha ok kkken kurallar aktarmakta ve kendi adna kabilecek problemleri nlemektedir. Bu kurallarn ne karlp yap bozuma uratlmas kadnn zgrl iin gereklidir (Gezgin, 2007: 3738).

Sembolik bir dille aktarlan bu geleneksel kavramlar, Krmz Balkl Kz, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler ve Klkedisi masallarnn analizi yoluyla eletirilecektir.

17

1.2. Feministler ve Masallar Masallar, cinsiyet rollerini yeniden reten metinler olarak son 20-30 yldr eletirilmektedir. zellikle Grimm kardelerin derledikleri masallar zerinde almalar olanlar aratrmaclar; Bruno Bettelheim, Betsy Cohen, Mayra Caldecott, Linda Degh, Jacqueline M. Schetman, James M. Taggart, Maria Tatar, Marina Warner ve Jack Zipesdr. Bu aratrmaclarn almalarna bakldnda ounun masallar feminist bak asyla deerlendirdikleri dikkat eker. Masallar kadnlar arasndaki kskanlklar, evlilik gibi sosyal olaylarla, kadnn konumu zerinde toplumun yaratt yanlsamalar ekseninde deerlendirmilerdir. Batda, zellikle feminist hareket nclnde gelien bu tr masal aratrmalar lkemizde yeterince bilinmemektedir (ler, 2003: 10). Feminist yazarlar, birok makale, kitap yaynlam, geleneksel masallar dntren yeni masallar yazmlardr. rnein Kay F. Stoneun Feminist Approaches to the Interpretation of Fairy Tales (Peri Masallar Yorumlarna Feminist Yaklamlar) adl makalesinde belirttii gibi feminist yazarlar, Grimm, Charles Perrault, Hans Christian Andersen ve Andrew Langdan seme masallarn olumsuz diil stereotip kayna olduklarn savunurlar (Stone, 1986: 229). Feministler, masal dnyasnda yer alan pasif ve gzel

kahramanlarn gen okurlar iin s ve zarar verici rol modelleri olduklarn ne srp eletirirler. 1950 ve 60larn ilk feminist yazlarnda, Grimm masallar, kadnlarn potansiyellerini tam olarak gelitirmelerini engelleyen, onlar

toplumsallatran glerden biri olarak deerlendirilir. Freidan ve Beaviour kendileri adna hareket edecek prenslerini beklemektense, kendi hayatlarnn sorumluluunu

18

kendileri alan karakterlerin gerekliliinden bahseder, Klkedisini ve Uyuyan Gzeli artk uyanmalar iin tevik eder, masallardaki arkatipleri, normlar eletirirler (Stone, 1986: 229-230). Fairy Tales and Female Consciousness (Peri Masallar ve Diil Bilin) balkl yakn tarihli bir kitapta, yazar, Barbara Waelti- Walters da gelecek nesillerin masal klielerinin olumsuz etkilerinden korunmas gerektiinin altn izer (Stone, 1986: 230). Karen Rowe, masallarla kitaplardaki ve dergilerdeki romantik ak hikyelerinin arasndaki benzerlie dikkat eker. Ona gre, prens masallarda ve romantik hikyelerde kzlarn aptal bir ekilde bekledikleri bir hain olarak grlmektedir. Rowea gre, bu masallar problem zmekten ok problem yaratan hikyelerdir. Bu nedenle masallar her iki cinsin problemlerini zmek ve kendilerini insan olarak tanmlamada yardmc olan cinsiyetsiz hikyeler olarak gren Bettelheim gibi yazarlara kar kmaktadr. Eletirileriyle cinsiyetilie kar kan feminist yazarlar, daha agresif kadn kahramanlar sunarak onlara cevap verir. Jay Williamsn The Practical Princess (Gereki Prenses) ve Petronella hikyelerinde ejderhalar katleden ve byclerden mark prensleri kurtaran prenseslerle karlarz. Bunlarn arasnda Rosemary Minardn Womenfolk and Fairy Tales (Kadn Halk ve Peri Masallar) ve Ethel Phelpsin The Maid Of the North: Feminist Folktales from Around The World (Kuzeyli Kz: Dnyadan Feminist Halk Masallar) da vardr. Bu yazarlar gl ve giriimci kadnlarn masallarda bulunmasnn eski masallardaki klie pasif prensesleri dengeleyeceini dnp diil bilin iin yeni paradigmalar ne srerler (Stone, 1986: 230).

19

Tannm Klkedisi, Pamuk Prenses ve Uyuyan Gzel masallarn, bu kahramanlar hakkndaki feminist bak asnn kendisi, klie olana kadar tekrar tekrar eletirirler (Stone, 1986: 230). 20. yzyln birka Anglo-Amerikan masallarnn topland kitapta barollerde kendi kaderleri iin sorumluluk alabilecek kadn kahramanlar yer almaktadr. Bu koleksiyonlar ok tannmad iin ve ulalamadklar iin halkbilimi evrelerinde pek fazla bilinmemektedir. Feminist almalarla feminist aratrma yapan kadnlarn grleri, amzn okurlarnn masallardaki s, diil imgelerden olumsuz etkilendiklerini dile getirmeleri zerine destek bulur. Baz feministler, daha nceki almalarn kadnlarn zek gcn ihmal ettiine dikkatleri ekerler. Dier feminist yazarlar, diil gcn fark edilmeyen ynlerini vurgulamak iin eski hikyeleri yeni ekilleriyle tekrar yazarlar. Kendilerine anlaml gelen gerekleri ve deerleri canlandran masallar semeyi uygun bulurlar. Angela Carter, The Bloody Chamber (Kanl Oda) kitabnda Bluebeard (Mavi Sakal) la balayan on gzel ve irkin hikyesini yeniden yorumlar. Benzer bir ekilde Anne Sextonn iirleri ve Tanith Leenin hikyeleri masal kadnlarn hem olumlu hem de olumsuz ynleriyle tekrar gzden geirir. Eletirilerde ya da yeniden yazlan hikyelerde, Grimm masallar sonsuza kadar mutlu yaamak hakknda romantik bir hikye deildir. Artk kendine zg dii ahsn isel geliimi hakkndadr (Stone, 1986: 231).

Feminist yazlarda, nc ahs kadnlar ve kahramanlar ortaya kar. Burada kadnlar erkeklerden ayr grlrler. ou yeni masallarda tanralarn, mcadeleci bilge, cad kadn kahramanlarn kayp sesleri duyurulmaya allr. The Book of Goddess and Heroines (Tanralar ve Kadn Kahramanlar) adl kitabnda

20

Patricia Managhan yz ana ya da daha kk diil tanray ve dnyann her bir yanndan masal karakterlerini listeler ve tanmlar. Dier A dan Zye koleksiyonda The Womens Encyclopedia of Myths and Secrets (Kadn Mitleri ve Srlar Ansiklopedisi)nde Barbara Walker, diil figrlerin ounlukla ar olumsuz temsil edildikleri fikrine katlr. Sylvia Brinton Perera, Descent of Goddess (Tanralarn Miras)nda, tanra ve kadn kahramanlarn ne karlmasnn ve onlardan bahsedilmesinin diil igdmz harekete geirmek iin gerekli olduunu sylemitir. nk ataerkil dinler tarafndan tehlikeli bir tehdit olarak grld iin onlara kt anne, ejderha ya da cad denilmitir. Onun almasnda Klkedisi ve ikincil karakterler, Baba Yaga gibi doast karakterlerin torunlardr. Pandora ve onun nimetleri dkt kutusunu anlatrken kutunun bal ksesi, pithos olduunu belirtir. Bal kutusunun snrl erotik imgelerini grmezden gelerek Walker, Havva gibi Pandoray problem yaratc olmaktan ok bilgiyi getirici olarak gsterir (Stone, 1986: 232).

Jungcu bir analist olan Marie-Louise von Franz, geleneksel edebiyattaki kadnlkla gerek dnyadaki kadnlar arasnda gzle grlr bir balant olduunu savunur. Jungun anima ve animus kavramlarn kullanarak kadnlarn kadnlk gcnn karanlk yz ile olduu kadar eril glerle de uzlamak zorunda olduunu iddia eder. ou feminist yazara gre, kadnlarn grmezden gelmeyi ve bastrmay retildii bu karanlk yzleridir. Von Franz, ayn zamanda erkeklerin diil glerle yaknlk gelitirdiklerini ne srer. Ancak onlarn eril glerinin karanlk yz tam bir anlatm bulmam ve yorum yaplmamtr. Kadnn eril dnyada bireyselliini kazanrken ekstra bir glk ektiinden bahseder (Stone, 1986: 232). Diilliin ve

21

masallarn radikal bir ekilde sorguland Kiss Sleeping Beauty Goodbye (Uyuyan Gzeli pmeye Elveda) adl almada Madonna Kolbenschlag, diil gizemin olumlu ve olumsuz nasl var olduunu ak ve net bir ekilde gsterir. Erkeklerin ve kadnlarn kendi zt eril ve diil glerini anlamalarna, dnm ve manevi deiime ak olmalar gerektiini syler. Dier feminist mitoloji bilimcilerinin de hem fikir olduu gibi insan kltrnn bymeye devam etmesi iin hem erkekler hem de kadnlar tarafndan yeni bir dil renilmelidir. Gnmzde feminist yazarlar cinsiyetiliin bysn krmak iin, tm insanlk iin yeni kadnlk ve erkeklik alglarna gerek olduu konusunda srar etmilerdir (Stone, 1986: 233).

C. S. Lewis, On Three Ways of Writing For Children (ocuklar iin Yazmann Yolu Hakknda) adl almasnda Her yzylda yaklak bir defa, bir bilgi kalkar ve peri masaln yasaklamaya alr der (Aktaran Segel, 1983: 30). Yine de masallar deimekte ve yeni masallar yazlmaktadr. Yeni koleksiyonlar ve resimli kitap basklar raflar doldurmaktadr. Freud, Jung ve ardlarndan gelenlerin yazlar, zellikle Bettelheimin geni apta okunan eseri, The Uses of Enchantment: The Meaning and Importance of Fairy Tales (Bylenmenin Mekanizmalar: Peri Masallarnn Anlam ve nemi) masallara eletirel bir bak kazandrr.

Kadn hareketi katlmclar-eitimcileri, habercileri, anne ve babalar ve profesyoneller geleneksel cinsiyet rollerini yeniden deerlendirmi, kltr ierisinde hangi cinsiyet kalplarnn sregeldiini tanmlamlardr. Peri masallar da yakn eletiri altna girmitir. Bunlar ocuk edebiyatnn nemli bir trdr. Cinsiyet

22

rollerinin yeniden retilmesini engellemek iin feminist yazarlarn abalar gz ard edilemez. 1970 ylnda, pek ok feministin dikkati, ocuklar iin resimli kitaplarda yaylan cinsiyetiliin kefi zerinde toplanmtr. Pek ok farkl disiplinden gelen feminist, peri masallarn, basklayc basmakalba sokmann etkili bir yolu olarak grr. almalar sonucunda yeni terimler ortaya kmtr. Feministlere gre,

Klkedisi masalndan yola klarak oluturulan Sindrella kompleksive Uyuyan Gzel masalnn bir eletirisi olarak kullanlan Uyuyan Gzel Sendromu gibi terimler edilgen ve baml kadn davranlarn, kutuplam cinsiyet rollerinin mutsuz mirasn betimleyen terimlerdir. Baz zgrlk kadnlar, peri masallarna edebiyatn erkek ovenizm biimini oluturduklar iddiasyla saldrrlar. Onlara gre, ocuklara Klkedisi ve Pamuk Prenses gibi ykler vermek beyin ykamaktr ve prenslerinin gelmelerini beklerken btn kk kzlarn nazik, itaatkr, edilgen ve evcimen olmak zorunda olduklarna inandrmaya yneliktir (Segel, 1983: 30). Vannicopulou Resimli ocuk Kitaplarda Kadn Karakterler adl makalesinde ayn gr paylar:
ocuk kitaplarnda ierilen toplumsal cinsiyet biimlerinin, onlarn kendi rollerini gelitirme imajna katk saladklar aka grlmektedir. Literatrdeki bir yaklam okul ncesi yataki ocuklarn, cinsiyeti tipletirmeleri yanstan hikyeleri dinlemezlerse, ayrmc bir toplumsal cinsiyet anlay iinde konumaya ve davranmaya daha az eilimli olduklarn gstermitir. Buna karn, okul ncesindekiler, cinsiyeti bir okuma program izlediklerinde ok daha fazla cinsiyeti konuma ve davran sergilemektedirler. Toplumsal cinsiyet tipletirmeleriyle atan imajlar ieren kitaplarn, ocuklara onlarn toplumsal cinsiyet inanlar ve kabullerini tekrar gzden geirme frsatn salad grlr (Vannicopulou, 2004: 69).

Feminist yazarlar, geleneksel masallarn popler olduunu ve onlarn zellikle Disney tarafndan popler hale getirildiini iddia ederler. Ancak, bunlar bizi temsil etmeyen seimlerdir. Viktorya andaki peri masallarnn ilk popler koleksiyonlarn dzenleyen edebiyatnn rafine tadn yanstrlar. Andrew Lang 23

masallar dntren yazarlardan biridir. Langn masallarnda, daha aktif kadn kahramanlar vardr. Bu kadnlar cesaret, zek, dayankllk ve nazik bir kalbe sahip, gerekten zgr kadnlardr (Segel, 1983: 30).

1972 Aralk says College Englishteki bir eletiri yazsnda, Marcia Lieberman, becerikli, aktif kadnlar hakknda ok fazla masaln bulunmamasnn baka bir anlam olduunu ne srer. Liebermana gre, ocuklarn okuduu bu peri masallar, kadnlarn geleneksel sosyal rollere uydurulmasna hizmet eder. Her gn okunan, en ok bilinen, esasnda Disney tarafndan popler hale getirilen ykler, kltrmzde ocuk kitlelerini etkiler. Bu nedenle Lieberman, geleneksel masallarn ocuklar iin zararl grd zelliklerini listeler ve eletirir. Bu masallarda iletilenler unlardr: Gzellik yar kadnlar iin en nemli konudur. yi huylu ve uysal olan gzeldir. Kt huylu olan, itaatkr olmayan irkindir. Gzel olmann sonucu evlilik kiiye uygun grlr. Gzel olunursa kii seilir ve evlenilebilir. Evlilik, neredeyse btn peri masallarnn dayana ve en nemli olaydr. Kadn kahramanlarn ou kurban ve hatta ehittir. yklerdeki yal kadnlara gelince, Lieberman, Gl ve iyi olan kadnlarn asla insan olmadn, insan olan kadnlarn ve gce sahip olan ya da onu arayanlarn da itici olarak betimlendiini gzlemler (Aktaran Segel, 1983: 30). Szlerini destekler bir ekilde Vannicopulou masallarda iki zt kadn karakterin kurgulandn iletir:
Resimli ocuk kitaplarndaki kadnlarn olgunlaan kimliklerinde, torunlar, yal kadn portresinin ok nemli gstergesi olur. Torunlarn yetimesine mutlu bir ekilde katkda bulunan sevecen, sabrl bykanne imaj, ocuk kitaplarnda yer alan yaamn tek yndr. Dier taraftan peri masallar genelde, onu ya cad bir kaynana ya da kt bir byc olarak sunan yal kadnlarn ktlkleri ya da dier baz hain yal kadnlarn gl imajlar zerinde odaklanr. Bu iki u eilim, ya kendini kurban eden anne figr olarak ya da masum kzlara ikence yapmaktan holanan sinsi, kt niyetli kii olarak grnen yal kadnlara ilikin bir nyarg ina eder (Vannicopulou, 2004: 66).

24

Bu aratrmalar u gerei de ortaya koyar. Peri masallarna en youn ilginin grld yalar (yaklak be ila on ya aras) ocuklarn klie tipleri benimsemek konusunda deiime en ak olduklar zamandr. Bu yataki ocua klie, geleneksel, basmakalp materyal sunmak entelektel geliimini salama frsatn karmaktr denilir (Segel, 1983: 30). Lieberman, Yolen ve dier feminist yazarlarn ileri srd gibi popler masallar, cinsiyet rol klielii nedeniyle insann yapabilecekleri konusunda snrl bir gr sunar. Pek ok iyi masal da bulunmaktadr. Bunlar farkl kadn ve erkek karakterlere yer veren masallardr. Masallar eletiren yazarlar, eletirmenler bu konuda zm bulmaya alrlar. Ntrcinsiyetli masallar topluma kazandrmalyz grn savunurlar. Bu amala Disneyin her zaman yaptn yapmalar gerektii ne srlr. Feministler, halk masallarn derleyenler, kendilerine anlaml gelen gerekleri ve deerleri ieren masallar halka sunulmalar gerektii, cinsiyetiliin ancak bu ekilde yok olabilecei konusunda hem fikir olurlar. Bu dnceyi de hayata geirirler. Geleneksel masallarn ilk koleksiyonu, kadnlar aktif, zeki, yetenekli ve cesaretli insanlar olarak gsteren Rosemary Minard tarafndan dzenlenen Womenfolk and Fairy Tales (Kadn Halk ve Peri Masallar) dr. Kitap, Afrika ve Dou ile ayn zamanda Avrupa kltrlerinden alnan onsekiz hikyeyi ierir. Minard, etkileyici masallarn iyi anlatlan versiyonlarn da semitir. Bunlarn arasnda, Klaus Stammn Three Strong Women: A Tall Tale of Japan ( Gl Kadn: Japonya Masal) , Walter de la Marenin Molly Whuppie eseri ve Sorche nic Leodhasn The Woman Who Flummoxed the Fairies (Perileri artan Kadn) eseri yer alr (Segel, 1993: 31).

25

Phelps iki koleksiyonu yayna hazrlamtr: Tatterhood and Other Tales (Tatterhood ve Dier Masallar), Kuzeyli Kz: Dnyadan Feminist Halk Masallar. Srasyla yirmibe ve yirmibir masal ierirler. Batl olmayan kltrlerin baarl birer temsilleridir. lk cilt, cad ya da irret olmayan yaam dolu yal kadnlar ieren masal ile dikkate deerdir. Biri ekil deitiren bir ruhu, kendine gvenli bir biimde misafir eder; biri herkesin iine burnunu sokan olunu ve gelinini alt ederek bamszln gvence altna alm olur ve dieri de eytan ruhlu bir avcdan hayalete benzer bir kadn keskin zeksyla kurtarr. Alison Lurie de, on be ykden oluan bir kitap yaynlar. Avrupa masallarndan setii masallar yeniden yazmtr. Bu masallarn bakahramanlar gentir. Peri masallarnn sregelen tiplemelerini deitirmeyi amalayan bir kitaptr (Segel, 1983: 31). Feminist peri masal antolojilerine eletiriler de gelmitir. Baz yazarlar bu yeni masallar ar derecede kendilerine odakl olduklar iin eletirirler. Yine de daha az bilinen masallar okunmaya hazr hale getirdikleri iin nemli almalardr. Edebiyat dnyasna yeni bir soluk getirmilerdir. Onlar sayesinde halk bilimi koleksiyonlarnda yeni masallar aratrlm, pasif prensesler, cadlar toplumsal cinsiyet balamnda incelenmitir. Onlar sayesinde yeni hikyeler, aileler ve ocuklara ulaabilecektir.

Feministlerin hayali, ntr-cinsiyetli masallarn okura ulamasdr. Yazar Lurienin umuda da budur. Lurie, Eer bir gn Manka ve Kate Crackernuts, Klkedisi ve Pamuk Prenses kadar bilinir olursa (ve kz ocuklarna olduu kadar erkek ocuklarnca da bilinir olursa) az daha yaplacak bir eyler kald demektir diyerek hayalini dile getirir (Aktaran Segel, 1983: 31). Bu masallarn en iyileri, peri

26

masal koleksiyonlarnda yerlerini almaldrlar. Segelin feminist eletirilerin gereklilii hakknda szleri dikkat ekicidir. Segele gre, bu alan yenidir, son yllarda dikkatleri zerine toplamtr. Bundan sonra gemiin ve dier lkelerin edebi eserleri aranmal, deerlendirilmeli ve bu alanla ilgili duyarllk devam etmelidir (Segel, 1983: 31).

1.3. Suskun Kadnlar

Bottigheimera gre, sessizlik, susmak, fikir beyan etmemek, kabullenici olmak masallarda kadnlarn belli bal zellikleridir. Gnlk ve mektuplardan edinilen bilgilere gre, 1830larda dkalk, prenslik ve Almanyay oluturan zgr ehirlerdeki tm sosyal snflarda sessizliin olumlu bir diil zellik olarak geni kabul grd anlalmaktadr. 1860 ve 70ler Almanyadaki sessiz kadnlarn en tepe noktada olduu yllardr. Bir kadn dhi bile olsa, rg rmesi gerektii dile getirilirdi diye yaknlr (Bottigheimer, 1986: 116).

Sessizletirilmi kadnlara asl tehtid Alman Masal olan Grimm Masallarnda u ekilde gelir: Kaza balanp yaklrsnz, ok fazla konumak yznden cezalandrlrsnz. Eski zamanlarda birok cad yaklmtr. Fazla konumak cadlarla zdeletirilir. Grimm masallarnda da ok konuan kadnlar, kaza balanp yaklarak cezalandrlr. Sessiz kadn imgesi ve en vgye deer diil zelliklerden olan sessiz duru, sknet Alman hayatnn birbirine benzemeyen alanlarnda ortaya kmtr (Bottigheimer, 1986: 117). Alman szl ya da yazl geleneinde erkekten kadn sessizliini ayran ey, erkeklerin abalayan bir hayat

27

iin dllendirilmesi, kadnlar iinse sessizliin makul bir davran olarak kabul grmesidir. Erkekler sessiz olabilirler ancak kadnlar sessizletirilmilerdir. Bu cinsel farkllk ou ada, iktidar dalmyla benzerdir, edir, uyumludur (Bottigheimer, 1986: 118). Grimm masallarnda, sessizlik birka seviyede grlr. Anlatcnn kendisinden doan sessizlik, en gze arpan eydir. Bu durumda karakter bir sreliine sessizlie gmlr, lanetlenir. Dieri, metnin iinde yazar ya da editrn dolayl ya da dolaysz konuma datmndan kaynaklanan sessizliklerdir (Bottigheimer, 1986: 119-120).

Masal geleneinde sessizlik temasyla evlilik ilikisi arasnda bir balant kurulur. Sessizliin evlilikle balants masallarda kendisini gsterir. Kadnln ve evlenebilirliin gerei olarak sessizlik arttr. Kadnln ve evlenilebilirliin bir zellii olarak Klkedisi masalnda balo salonunda tam bir sessizlik gzlemlenir. Klkedisi kimliini gizler, prensle konumaz, aklama yapmaz ve balo salonunu konumadan kaarcasna terk eder. Masallarda erkek sessizlii de grlr. Ancak sessizlikler birbirinden farkldr. Eril sessizlik, baka bir insan kurtarmak iindir. Cinsiyet temelli farkllklar vardr. Gnahn balatmak isteyen erkek sessizliini gnll olarak kabul eder. Ancak dier yandan da kadnlara sessiz olmazlarsa ceza ekecekleri sylenir. Masallarda sessiz olan erkekler, dk sosyal snflardan gelirler. Ancak sokak ocuu ya da kralie olsun kadnlar, konumaktan mahrum braklrlar. Masallarda ya diil kahramanlarn konuma gc ellerinden alnr ya da bu g bycln errine dntrlr (Bottigheimer, 1986: 122).

28

Grimm masallarnda kim konuur, kimin sesi duyulur gibi nemli sorulara yle yant verilebilir: rnein, The Little Frog (Kurbaa Prens) masalnda ilk bata prensesi kurbaa ile sohbet ederken grrz. Kalede de durum byledir. Ancak iyi prenseslerin ounun cevaplar szlere dkmek yerine anlatlr. Ancak kurbaa dncelerini szlere dker. rnein, prenses iin alamaya balad diye iletilir. Kurbaann sesi ak ve net duyulur: Kraln kz, seni bu kadar zen nedir? Senin gzyalarnn karsnda bir ta bile merhamet gsterir der ak ve net olarak. Bu durum Rapunzel masalnda da byledir. Prens dorudan konumaktadr: Rapunzel Rapunzel, uzat salarn. Bu masalda da Rapunzelin tepkileri anlatlr. Okur Rapunzelin ark sylediini renir. Tatl sesinin duyulmasna izin verir denilir. Ancak arknn szleri bir sr olarak kalr. Prens kaleye trmandnda Rapunzelin ok korktuunu duyarz. Burada yine Rapunzel kendi sesinden deil, editrn sesinden anlatlr (Bottigheimer, 1986: 123-124).

Klkedisi masalnda, diil sessizliin asl ayrt edici zelliklerini grrz. Klkedisi baloda, kllerin arasnda, cam ayakkaby giyerken de sessizdir. Kskan, geveze vey kz kardelerinin ineleyici ve alayc szlerine davranlarna dayanr. vey kz kardelerin konukanl onlar kt olarak tanmlamaktadr. Wilheim Grimmin dnyasnda konuan kadn bela, problem demektir (Bottigheimer, 1986: 125). Vannicopulouya gre de dilin kullanm cinsiyete gre deimektedir. Kadnlarn szleri ou zaman aktarlr, dorudan konuanlar erkek karakterlerdir:
[] hikye kahramanlarnn konuma biiminde bile konuann cinsiyetine gre kodlamnn deitiine dikkat ekilmektedir. Dorudan konuma, temelde, zellikle belli otoriteye sahip erkeksi figrlere atfedilir. Dncelerini dorudan ifade eden kadnlar, daha ok kt byc, huysuz vey anne gibi, hikyenin kar kahramanlardrlar. stendik kadn kahramanlarn kelimeleri dolayl konuma iinde kodlanr (Vannicopulou, 2004: 71).

29

Grimm masallarnda konuma eylemleri hakknda genelleme yaparsak konuma terazisinin bir ucunda biyolojik anneler vardr, iyi ama l, dierinde de evlenilebilir kzlar, her ikisi de sessizdir. Pamuk Prenses, Klkedisinin anneleri bu gruba rnektir. Terazinin dier ucunda da kt kalpli cadlar ve cad gibi figrler, otorite figrleri vardr. Krallar, prensler ve genelde tm erkekler konumakta zgrdrler (Bottigheimer, 1986: 125).

Bottigheimern Grimm masallarn inceledii Bad Girls and Bold Boys (Kt Kzlar ve Cesur Erkekler) almasnda kadn kahramanlarn ve hain karakterlerin konuma ekillerini analiz etmi, erdemli olarak dnlenin daha az konuanla, kt olarak dnlenin de dier kadnlar sz sylemede geen, daha ok konuanla zdeletirildii sonucuna varmtr. Sessiz olmak, erdemli, sabrl, hogrl olmakla balantldr. Kadnlara atfedilen kendini feda etme erdemi, uyum ve zek ile desteklenmez (Aktaran Warner, 1995d: 394).

Sessizlik hayatta kalmalar iin kadnlarn bir taktii olarak dnlebilir. Masallarda erkekler, ounlukla kstah, kurnaz ve elencelidir. (Kadnlar da bazen yledir.) Erkeklerin elenceli, aktif karakterler olarak verildii masallarda Vannicopulou, kadnlarn sessiz ve skc karakterler olarak resmedildiklerine dikkat eker:
ocuk literatrnde sunulan cinsiyet yaps, toplumda uygun grlen davran, ocuklarn toplumsal cinsiyet alglar ve tutumlarn etkiler. Resimli kitaplar, kadns ve erkeksi davranlar iin tanmlanan standartlarda ocuklar iin rol modelleri salar, fakat toplumsal cinsiyet klieleri ve cinsiyetilik ocuun potansiyel bymesini ve gelimesini snrlar [] Ayrca, kadnlarn klielemi imaj, kz okurlarn ounu erkeksi kahramanlarla zdelemeye yneltmesiyle, onlar ilgin bir kadns kahraman bulmaktan alkoyar. Buna karn, erkek ocuklarn, bir ok ilgin erkek kahramanla zdeleme olana olduu iin, hikayelerin kadns kahramanlaryla ok nadiren zdeleirler (2004: 69-70).

30

Ba ne emek, basit zevkleri olan gszlerin ok eski zamandan beri hayatta kalma teknii olmutur. Bir rlanda duvar yazsnda grld gibi Ne sylersen syle hibirey syleme deyimi boyun emenin bir kltre dnmesi ve kabullenilmesini zetlemesi asndan nemlidir. Kahramann sessizlii, ortak yenilgiyi kabul eden cevab, kahramanca olarak temsil edilmitir. Bylece masal dinleyenler sessizliin onlara ak olan yollardan biri olduunu kabul etmilerdir. yimserlii kahramans olarak gsteren bir tr olan masallarda tam da yenilmek zereyken ve sessizlik kmseniyor olmasna ramen zafer kazanlr ve sessizlie gzel szler atfedilerek sessizlik temize karlr (Warner, 1995d: 395).

Konumak ve sylemek gibi iki fiilin masallardaki dalm konusunda teori gelitirmemek elde deildir. Wilheim ve Jacob Grimm, karakterlerini cinsiyet, sosyal snf ve glerine gre hiyerarik olarak sralamlardr. ou masalda konuma fiili otorite figrleriyle birlikte grlr. Yedi masalda konuma fiilinin kullanm sayldnda anne (), kz (yedi), cad (ondokuz), Baba/kral (onbir), erkek/prens onalt kez grlr. Ksacas erkein konumas onun erefli, gl bir insan olduunu gsterir. Ancak kadnn konumas iin durum tam tersi midir diye sorularak sessizletirilmeye eletiri getirilir (Bottighimer, 1986: 126).

Masallarda karlalan bir dier konu da, kadnlarn genellikle cevaplayan kii olmalar, hemen hemen hibir zaman soru sormamalardr. Bu genel aresizlikleri onlar sk sk alarken grmemize neden olur. Bu durum aslnda tm toplumun arln ve ykn de ifade eder. yi kzlar cevap verirler, soru sormazlar.

31

Sorgulayc, giriimci olmalarna, ilk adm atma ve kstahlklarna izin verilmez, hatta yasaklanr. Dil ve iktidar arasnda bir balant olduuna bir phe yoktur (Bottigheimer, 1986: 127). Bu yzden sessiz olmayan kadnlar cezalandrlm, cennetten kovulmu, hapsedilmi, kaza balanm, yaklm, ayaklar elleri balanp suya atlmtr. Diil laf kalabal sadece eytann vcut bulmasn deil, ayn zamanda yedi gnahtan biri olan tembellie iaret eder. Sessizlik, masallarda farkl ekillerde ortaya kmaktadr ya kzn istei yaplmayarak, ya gururu ayaklar altna alnarak ya da diki- nak gibi tipik diil uralarla ilgilendirilerek verilmektedir (Bottigheimer, 1986: 129).

Grimm Kardeler, bu masallar yazarak kabul gren davran kodlarnn devamn salamtr. Bir bakma bu masallarn ortaya ktklar toplumun deerlerini kodladklar sylenebilir. Mevcut durumu, statkoyu sistemletirirler ve gszlk iin paradigmalar olarak hizmet ederler (Bottigheimer, 1986: 130).

1.4. vey Annelik ya da Cadlk

Pamuk Prenses ve Yedi Cceler masalnda Grimm Kardeler, Pamuk Prensesin kendi annesinin ona kar besledii ar kskanl ve ona zulmetmesini deitirmiler ve 1819da onun yerine vey anneyi koymulardr. 1810 ve 1812deki basklar, Pamuk Prensesin gerek annesini bu vahi hikyenin dayana olarak vermitir. Daha sonra bir annenin kendi ocuuna eziyet ediyor olarak grlmemesi iin deitirilmitir (Warner, 1991: 29). Bu deiimler keyfi deildir. Bu masallar ocuun hayal dnyasnda vey annelerin terr kayna olarak grld tm

32

masallarda grlr (Schectman, 1993: xiv). 19. yzylda Detroitte Ermeni toplumundan alnan versiyonda durum ayndr. Tehlikeli bir fkeyle kzn takip eden anne, aydan kzn yaadn ve ondan daha gzel olduunu duyunca kskanlndan lr (Warner, 1991: 29). Grimm kardeler, hikyenin ahlaki derslerini dzenlerken defalarca dzeltmelere gitmilerdir. Hansel ve Gretel masalnda ocuklarn evden gitmesini iki ebeveyn de nerir ama Grimm kardeler, babann gnlsz olduunu aslnda evden ayrlmalarn istemedii blmn eklemilerdir. ocuklar istemeyen kii olarak anneyi, vey anneye dntrmlerdir. Bylelikle babann hainliini azaltmlardr ve vey anne hain olarak yer almtr (Warner, 1991: 30). zellikle Bat masallarnda ska annelerin zellikle vey annelerin ocuklarn kurtlara yem olarak brakmakta olduklaryla karlamzdr (Warner, 1995b: 211).

Bettelheim, Bylenmenin Mekanizmalar: Peri Masallarnn Anlam ve neminde anne ve veyanne gibi iki zt karakteri Freudyen bak asna gre analiz eder. Bu analize gre, kt kalpli vey anne, iyi annenin dier yzdr. Sevgiyle anlan bir karakter olarak sunulur. Bu nedenle anne, kt vey anneden ayrlr. Bu sayede ocuklar, kendilerini sulu hissetmeden vey anneye kzarlar. Aslnda vey anne kurgusuyla, iyi anne korunmu olur ve ona kar hissedilen kt duygu ve istekler karsnda sulu hissetmek zorunda kalmamza da engel olunmu olur. Bu, teorinin ikna edici duygusal taktiidir (Warner, 1995b: 212). Masallarda annelerin olmamas, gerek anlamnda da yorumlanabilir Bu, modern adan nceki ailenin zelliidir. O zamanlar, kadnlar, doumda lrlerdi ve hayatta kalan ksz ocuklar da annesi yerine geen bir varis tarafndan bytlrd. Bettelheimn teorisi, masallarda iyi annelerin devam eden yokluuna katkda bulunur. Bu durum u anki

33

nyarglarn tehlikeli bir ekilde ana sebebidir. Onun tartmas ve bu durumun geni lde kabul, ev iinde kadn zalimliinin tarihi sebeplerini arka planda brakm ve bu davran doal hale getirmitir. Bu durum ayn zamanda kavga olasln salkl olarak ve bunun sonuncundaki nefreti de sala yararl olarak mantkl hale getirmitir (Warner, 1995b: 213). Masallarda vey annelik kavram gerek hayatla da ilintilidir. rnein; 17. ve 18. yzylda ikinci bir kadn eve girdiinde kendisini ve onun ocuklarn bir rekabet ierisinde bulmutur. Bu durum genellikle kaynaklarn azlndandr. Ayn zamanda erkein ilk evliliinden olan ocuklar o zamanlar babalarnn ilgisi dnldnde kendi ocuklar iin tehdit olutururdu (Warner, 1995b: 213). Bu antipatik durum, Klkedisi masallarnn ou versiyonunda grlr. Ayn zamanda eyizler de bir dier konudur. Kz kardelerin en fazla pay almak iin yartklarndan bahsedilir. vey annelerin nceki elerden olan ocuklara kar kt niyet beslemeleri hakknda dnceler, hikyelerden gnmze kadar uzanmaktadr. Farkl akrabalk sistemlerini, eyizle ilgili grevleri, aile dndan evlenme ve okelilii gstermektelerdir. 1858de yazlan bir masal, bize l annenin kt vey anneyi mezarndan kalkp nasl ldrmeyi baardn anlatr. Bu hikyede yle der: Eer bir adamn iki ei varsa ve biri ardnda ocuunu brakp ldyse ve siz bu ocuu ikinci ee verdiyseniz, ikinci e bu lm kadnn ocuuna kendi ocuklarndan daha iyi bakmaldr. Bu da hi kimsenin kszlere kt davranmamasnn sebebidir. Eer onlara kt muamele ederseniz lrsnz denir. Ayn gn lrsnz. Hasta bile deilsinizdir. Ben biliyorum. Ben de bir kszm (Warner, 1995b: 214). Bu szlerle vey anneliin kt olarak deerlendirilmesinin nasl kltrel olarak yerletii gzlenmektedir.

34

Klkedisi masalnda anne, peri anne olarak geri dner, onun gnderdii gvercinler de vey kzlarn gzn oyar. Belki de vey anne kurgusuyla gizli bir ekilde anneler ve onlarn oullarnn evlendii kadnlar arasndaki kutuplama, gelin ve kaynanalar arasndaki ztlama vurgulanmaktadr. Masal dnyasnn mutsuz aileleri, kadn kahramanlar, kahraman kurtaran evlilik gereklemeden nce ac eker, hep yle anlatlr. Masaln evlilikle sonulanmasyla sonsuza kadar mutlu yaadlar diyerek belki de maks talihin deimesi arzu edilmektedir. Masal dinleyenlerin kaderlerinin deimesi iin evlilikle gelen sefaleti bilmelerine ramen bir nevi bir dilekte bulunulmaktadr. ou masalda zalim karakterler kadnlardr. Onlar masallarda kocalarnn ya da babalarnn onlara salad gvenlii korumak iin ou zaman kendilerinden daha gen rakiplerine kar mcadele halinde grrz (Warner, 1995b: 216-217).

En sevilen, klasik masallarda, dii eytan figrleri, bu dnyadan kt kalpli vey anneler, irkin kz kardeler; masal dnyasndan kt periler, cadlar, ou nl masalda kadn klndaki canavarlar, devler ve gulyabaniler gibi erkek figrlerden daha oktur (Warner, 1995b: 201). ocuklar, Krmz Balkl Kz yutan kurda kar tiksinmeden ok korku hissederler. Ancak Hanseli yemek iin imanlatan caddan irendirilirler. Hansel, onu kandrmaya alan cadnn oyunlarna maruz kalr. Gretel, onu frnn alevlerinin iine gnderir ve yksek sesle Yaasn diyerek barr. Tm dnyada kadn kahramann merkezde olduu hikyelerde gen bir kadnn zaferinden nce uzun zamandr devam eden sknt, ile vardr ve genellikle onun ac ekmesine neden olan etmenler kadnlardr (Warner, 1995b: 202). Basilein The Cindrella Cat (Klkedisi Kedi) masalnda kahraman Zezola dadsyla birlikte

35

kt kalpli vey annesini ldrmek iin plan yapar. Her ey plana uygun gider ve dad Zezolann babasyla evlenir (Warner, 1995b: 205).

Kt vey anneleri ve cadlar resimleyen sanatlar, Maurice Sendak ve David Hockney, Grimm masallarnn izimlerinde i, kanca burunlu, kambur, korkun bir kii yaratmtr. Bu masallar, Klkedisinin babasnn niye erken evlendiini ya da onun Klkedisine niye kt davranmalarna izin verdiini sormaz. Yine de masalardaki kadn dmanl kadnlar sadece hedef olarak deil, katlmc olarak da bulundurarak devam eder ve masallar kadnlarn sesinden konutuklarn iddia ederler (Warner, 1995b: 207).

Hikyelerde genellikle kadn anlatc vardr. Kadnlarn kendi ileri konusunda daha bilirkii olacaklar anlayndan ve hikyeye gvenilirlik katacandan dolay yal bir dad, bykanne ya da yal bir kadn, anlatc olarak seilir. Erkeklerin kadnlar hafif merep, haris, karc, zalim, ehvetli bulmalar beklenir. Ancak kadnlar kendileri hakknda bunlar diyorlarsa, kendileri hakknda konutuklarnda mesele zlm olur. Ancak baz kadnlarn dier kadnlar iin syledikleri hepsine kar kullanlabilir. Eer masallar kadnlar anlatyorsa, niin kadn karakterler ok zalim olarak tasvir edilmi ve anne hikyenin banda lmtr (Warner, 1995b: 209), niye kadnlar kendilerini karalayan, yaralayan, normlarn dren bu anlatlarn iinde konumaya devam ederler, bir ama iin konuuyor olabilirler mi sorular bize kadnlarn eril zihniyeti benimsediklerini ve zmsediklerini hatrlatr.

36

1.5. Melek Kadn, eytan Kadn Masallarda, ataerkinin izdii kadn rollerinin tam tersi zelliklere sahip kadnlar, bir gzel ktlenirler. Bu nedenle bu asi kadnlarn hepsi irkindir. Hansel ve Greteldeki cad, koca burunlu, buruuk yzl, yal bir kadndr. Toplum normlarna uygun grlmeyen tm kadnlardan masallarda olumsuz sfatlarla bahsedilir. Tiksindirici olduklar ima edilir. ocuk, o kadn karakterlerden tiksindirilmeye allr, korku da akabinde gelen duygudur. Pamuk Prensesteki vey anne Pamuk Prensesten gzel deildir, bunu gurur meselesi yapar. Gzellik her yata kadn iin en nemli erdemdir. Bu nedenle Pamuk Prenses masalndaki narsist vey annenin ayna ayna syle bana benden gzel var m bu dnya da szleri akllara kaznmtr. Gnmzde ou kadn, estetik, kozmetik rnlerine para harcamaktadr. Sektrn genilemesinin sebebi masallarda aranabilir mi sorusu akllara gelmektedir. Ayn zamanda kz ocuklara iktidarn onlar kapatt ve i meknlara hapsettii u mesajdan anlalr: Sakn ormanda uzaa gitmeyin, yabanclarla konumayn. Bu mesaj Krmz Balkl Kz masalnda szle sylenmi olsa da dier masallarda ima edilir. Klkedisi, ergenlik dnemini vey annenin basksyla ev ileriyle geirir; Pamuk Prenses, hem vey annenin basksyla daha sonra da ataerkinin onu kapatt camdan yaplm bir mezarda geirir. nk suludur. Prens gelmeden cinsellikle tanmak ister, evden gider, ehvetli krmz elmay kabul eder ve yer. Uyuyan Gzel masalnda prensesin eline kt perinin lanetiyle ine batar, yzyllk bir uykuya dalar. Krmz Balkl Kz, ormanda annesinin uyarlarna ramen bir yabancyla (kurtla) konuur, bylelikle ormann gzelliklerinden kurt ona

37

bahsetme frsat bulur, Krmz Balkl Kz da cinselliini kefetmeye balar. Ancak bu durum kabul grmeyecei iin sonunda kurt tarafndan yutulur. Eer annenizin szn dinlemeseniz, yabanc erkeklere inanrsanz tecavze urarsnz denilir. Kurt tiplemesiyle ifal edici erkekten bahsedilir. Daha sonraki versiyonlarda bir avc/ oduncu/koca/baba kurtarc olarak gelir ve kadn bu aptal hatasndan kurtarr. Bayla makasyla kz kararak, ona doru bir yolda ilerlemesi iin ikinci bir ans verilir. Ana mesele kzlarn ergenlik dneminde onlarla evlenecek prenslerini beklemeleri, merakl olmamalar ve cinselliklerini kefetmemeleri gerektiidir. Bu ekilde kz ocuklar, olgunlamann travmalarnn prensin geliiyle sona ereceine inandrlmaktadr. Bu durum diil zgveni problemli hale getirir. Gerek Pamuk Prenses gerek Uyuyan Gzel ve Klkedisi masalnda olsun prensler dalar tepeleri zgrce hibir bask altnda olmadan gezerler. Pamuk Prenses, camdan tabutunda, Uyuyan Gzel ve Klkedisi evde prenslerini bekler. Kadnlara siz uyuyun mesaj verilmektedir. Dier yandan, zgr prens Klkedisi masalnda dzenlenen baloda, istedii kz seebilmektedir. zgrlk yine erillikle zdeletirilir. Kadnn kurtuluu evlilikten gemekte ve bu nedenle evlilik grkemli bir ekilde sunulmaktadr.

ou masal kahraman prensin gelmesini bekler. Prens gelir ve muhteem bir dnle evlenilir. Bu anlatmlar nedeniyle, her erkein prens olmad, kendisinin prenses olmad bilinse de hala kadnlar, bu muhteem adam hayal ederler. Uyuyan Gzel masalnda uykunun akabinde, Pamuk Prenses masalnda yine pckle uyanmann ardndan, Klkedisi masalnda ise ayakkabnn kime ait olduunun bulunmasndan sonra kahramanlar dnya evine girer. Gen kzlar, evlilie

38

zendirilmekte kadnn yeri evidir mesaj verilmektedir. Hibir masalda kadn kahramanlar, refah durumlarn kendileri yaratmaz, ya babalar sayesinde prensestirler ya da Uyuyan Gzel ve Pamuk Prenses ve Klkedisi masalnda olduu gibi servetlerini ve kralie pozisyonlarn prensle evlenerek salarlar. Bylelikle sosyal ve finansal gvenceye sahip olurlar. Ancak prenses olmak iin geleneksel diil erdemlere sahip olunmas gerekir. Prenses/kadn olmak; sabrl, itaatkr olmay, kendini kurban etmeyi, baml yaamay kabullenmeyi, ataerkil dzene uyumlu olmay gerektirir. Stat ve servet, hibir zaman kadnn kendi abalarnn sonucu olmaz, kocasnn alann pasif bir ekilde kabullenmesi ve zmsemesi sonucunda sahip olunan bir durumdur ( Rowe, 1993: 211).

39

II. BLM KIRMIZI BALIKLI KIZ Masal cinsiyeti yapan, toplumsal cinsiyet rollerini barndran kavramlar ve semboller, masallar deerlendirmede hangi konulara dikkat etmemiz gerektii genel olarak bir nceki blmde vurgulanmt. Bu blmde ise, tm bu kavramlarn masalmzda yer alanlar incelenecektir. Bekret, gen kzlktan ergenlie gei, gnahkrlk, cinsellik, kadnn yerinin evi olduunu ima eden geleneksel erkeklik ve kadnlk rollerinin devamn salayan semboller, zmlenecek ve bilinen masallardan biri olduu iin Krmz Balkl Kz masal bu erevede tartlacaktr. Gen kzlarn, kadnlarn hayatlar ev iinde, ev ileriyle snrldr. Bu snrdan teye geen kadnlar, savunmasz olarak tasvir edilir. Gen kzlara tlerle dolu bu masalda krmz, sembol olarak kullanlr. Ayrca balk, kurt, reel, orman, ieyi krmak gibi sembollerle cinselliin snrlar izilir. Avc, eve geri dn sembolleriyle de kurtuluun bir erkekte olduu ve evin kadnn yeri olduu ima edilir. Krmz Balkl Kzn bana gelenler, toplumsal cinsiyet rollerini vurgulayan kodlarn, izimlerin incelenmesiyle tartlacaktr. Alternatif erkeklik ve kadnlk alglarn barndran masaln feminist yeniden yazm yorumlanacaktr.

2.1. Krmzdan Avcya Masaldaki Metaforlar

Bu masal, dnyann hemen her yerinde zellikle de kz ocuklarna, anneleri tarafndan anlatlan masallarn banda gelmektedir. Bu masal, tm dnyada uzun sre anlatlm ve hala anlatlmaya devam edilen bir masaldr. Annelerin ve kzlarn

40

bu (insanlar yutan kurt ve onu ldrerek onlar kurtaran avc figrnn barol stlendii) masal sevmesinin bir nedeni olmaldr.

Masallar anlatldklar gibi deerlendirmeye almak bir sonuca ulamamz engeller. nk masallar toplumlarn bilindndaki dille ifade bulurlar. Masallar anlamak iin bu sembolik dili de zmlememiz gerekmektedir. Bu masal, masallarn sembolik dili olduunun en arpc rneklerinden birisidir. Masal, toplumsal sembollerle doludur. lk olarak masaln ad, Krmz Balkl Kz sembolik bir ifadedir. Sonra annenin tleri yoldan kma, ieyi krma, yabanclarla konuma da sembolik ifadelerdir. Bu masalda nemli bir rol oynayan kurdun kendisi de sembolik bir karakterdir. Avc ve nine de sembolik anlamlar tamaktadr ve bu anlamlarn ou cinsiyetidir.

lk olarak masaln ismine bakarsak nemli sembol bulunmaktadr; bunlar krmz, balk ve kz. Freud ve dier psikanalistlerin hem fikir olduu gibi krmz; kan, ak, ehvet, kadn, tutku, erotizm, gnah artrr. Tm sanat dallarnda olduu gibi sinemada da bu sembolik dil ok kullanlr. Krmz ojeler, ruj ve kyafetler, tutku, ak veya ehvet ierikli filmlerin vazgeilmez sembolleridir. Krmz; diil, sua yakn, batan karc anlamlarn da akla getirir. Ebeveynlerin bile kafasnda bilinsiz bir biimde krmz ve kz kelimelerinin birletii sylenebilir. Kz ocuklarnn giyiminde bu rengin tercih edilmesi de buna rnek verilebilir. Geleneksellemi ylbanda krmz don giymek de bununla ilintilidir. nk krmz don, akn, ehvetin ve bereketin semboldr. Eini arzula, bol bol ocuk yap anlamna gelir (Gezgin, 2007: 47). Baz yorumlara gre, kk kz,

41

krmz apkasyla potansiyel bir caddr. Tarih boyu szl edebiyattan ortaadan 19.yzyla kadar gelen hikyelerde cadlar, kt periler, Yahudiler krmz apka giymilerdir. Ormanda karlama, cadlar iin buluma yeri, kurtlar iin avlanma yeridir. Eer Krmz Balkl Kz ve kurt iin buluma yeri ormansa, yazarn onlarn ahlaksz davranlarndan dolay toplumdan itilmi olduunu ima etmek iin orman mekn olarak kullanmas alacak bir ayrnt deildir (Zipes, 1993: 243-244).

Balk sembolne bakldnda ilk olarak bala kimler sahip olurlar sorusu akla gelebilir. Bunun cevab da, makam ve mevki sahibi olan ve sorumluluk tayan insanlar olabilir. Bir ayrcalk ve sorumluluk tayan insan bu semboln karl olabilir. Bu nedenle ninesine yiyecek gtrmekle ve yoldan kmama gerekliliiyle Krmz Balkl Kz bir dizi sorumluluk yklenerek evden gnderilmitir. Bu sembol birletiinde, krmz rengin de artrd zere bu masaln bize menstrasyon dnemine girmi, regl olan, ergen bir gen kzn masal olduu hatrlatlmaktadr. Bir gen kzn hayata atlmadan nceki dnemini tasvir eden bir balktr (Gezgin, 2007: 48).

Bykannenin verdii Krmz Balktan sonra kzn herkes tarafndan Krmz Balkl Kz olarak anlmas da anlamldr. Bu, kzn biraz bydkten sonra toplumun veya geleneksel yapnn kendisine ykledii bir kimliktir. Krmz balk verilmeden nce sradan bir kzken, balk verildikten sonra sorumluluklar olan bir kza dnmtr. Ergenlie girdii iin artk dourgandr ve cinselliini kontrol altna almas gerekmektedir. Byd iin toplumsal bir sorumluluk stlenmitir. Ondan beklentiler gelitiren bir toplum vardr. Kz, artk toplumsal bir rn gibidir.

42

zgnl yok edilmitir. stedii gibi davranma hakk yoktur. Ona biilen giysileri giymek ve ondan istendii gibi davranmak zorundadr (Gezgin, 2007: 48). Annenin verdii tlerden biri yoldan kma dr. Bu anlam mecazidir ve argo kullanmlarda da yer alr. Yol, herkesin gittii bir ve tek yoldur. Bu yoldan birisinin kmas herkesin gittii yoldan gitmemesi, topluma ters dmesi anlamna gelir. nk bu yolu ina eden, toplumun kendisidir. Bu yolun talar toplumsal ahlak kurallaryla denmitir ve zerlerine toplumsal cinsiyet rolleri kaznmtr. Krmz Balkl Kzn yoldan kmas ise, namusunu korumaktan sorumlu bir gen kzn, toplumun istemedii, onaylamad bir ahlak ve hatta bir cinsel eylem iine girmesi anlamna gelir. Toplumda bir gen kza yoldan kt deniliyorsa, bunun anlam kzn yaygn cinsel ahlak anlaynn dna ktdr. Btn anneler bu d kzlarna dorudan verirler ve defalarca tekrar ederler (Gezgin, 2007: 49).
ieyi krmak deyiminin kullanlmas da semboliktir. Argoda da kullanlr. Yoldan kma sembolyle balantldr. Anadolu kltrnde de ayr bir nemi vardr. ieyi krmak bir kz ocuunun onaylanmayan bir cinsel iliki yoluyla bekretini kaybetmesi anlamna gelmektedir. Bir annenin kz iin isteyebilecei son ey olarak sylenebilir. Anadolunun birok yerinde ieyi krmak toplumsal olarak kullanlan sembollerden birisi olmutur. Krlan ie ve dklen reel, yrtlan zar ve akan kan temsil eder. Kurdun aznn suyunu aktan lezzet budur. Kimi yerlerde mlei krmak deyimi de kullanlmaktadr. Karadenizin kimi yerlerinde zellikle geleneksel yaamn hkm srd yerlerinde, evlerin damlarna konulmu mlekler grlr. Bu evler genellikle gelinlik kzn bulunduu evlerdir Kzlarn toplumun ngrd bir biimde evlenip bakire kmas durumunda bu mleklerin bir ritel halinde krlaca bilinir. Denizlinin bir kasabasna bal baz kylerde de damlara konulmu ieler vardr. Bu ieler evlerde bulunan kz saysn gstermektedir. Kzlar evlendiinde bu ieler krlrlar. Ancak krlan ienin iinden dklen reelin herkes tarafndan grlmesi iin sabah balkonlara aslan araflar kadnn cinselliinin herkesin meselesi olduunu kantlar gibidir. araftaki leke, toplumun ierisindeki kurdu yattrr. Bu insanlar iin geleneksel bir ahlak ve gurur vesilesi olmaldr diye dnlr. Anadolu'nun ou kesiminde de kadn cinsellii bu ekilde denetim altndadr (Gezgin, 2005: 49-50).

Kzlarn cinselliini tehdit eden masaln nemli kahramanlarndan biri olan kurttan bu nedenlerle bahsetmek yerinde olacaktr. Gezginin belirttii gibi kurt 43

bizim kltrmzde de olumsuz anlamlar yklenmi bir hayvandr. Deyimlerin bile karakteri olmutur. rnein, kurt dumanl havalar sever, kurt gibi a olmak, a kurt gibi saldrmak. Masalda kurdun kt emelleri vardr. Bu nedenle Krmz Balkl Kz o gnll olsa da nce yoldan karm ve sonra da yutmutur. Gen kzlar yoldan karan bir karakterdir. Belki de Kurt Adam filmlerinin de erillii vurgulad gerei, kan, srma eylemlerinin cinsellikle balantl olduu konular baka tezler de tartlabilir. Kurt, hem diisi hem de erkei olan bir figr olmasna karn toplumsal anlamnda bir erillik ierir. Daha ak bir ifadeyle kurt erkei sembolize eder. Hem de masaldaki gibi masum, krpe, hayat tanmayan gen kzlar yoldan kararak, kt emellerine alet eden bir erkein roln stlenir (Gezgin, 2007: 51). Gnmze kadar gelen bu hikyelerde kurt eytan, kty sembolize eder. ou ocuk kitabnda, hayvanlar sembolik olarak toplumsal cinsiyet rollerini yanstmak iin yer alr:
Yunanistan yayn piyasasnda dolamda olan ocuk kitaplar gzden geirildiinde, toplumsal cinsiyet tipletirmelerinin, insaniletirilmi hayvanlarla ilgili kitaplarda ok itici olduu kolayca grlr. nsanms hayvan toplumlarnn, ocuk kitaplarnda anlatlan insan topluluklaryla karlatrlmas, ok alldk cinsiyet davranlarna gtrr. Hayvan eleri, hem metinde hem de izimlerde geleneksel, toplumsal cinsiyet kalplarn yanstr (Vannicopulou, 2004: 66).

Kurt, masalda Krmz Balkl Kz yoldan karr. Bu masaldaki rolne uygun olarak kurtlar ataerkil toplumlarn kurduu geleneksel yaam biiminin en byk dmanlardr. Krmz Balkl Kz masalnda, kurt tarafndan yutulan kzn kurtulmasndaki amacn altnda, anlatcnn ocuklara ahlaki bir ders verme istei yatmaktadr. Bununla birlikte kzn kurtulmasnn sebebi, kurdun a gzl olmasdr. Kurt, hi bir eyden vazgemeyerek her eyi yemee kalknca hazmnda zorlanm ve yediklerinin arlndan uyuya kalmtr. A kurt gibi saldran kurt, bu agzlln canyla demitir (Gezgin, 2007: 53). 44

Masaldaki sembollerden birisi de avc figrdr. Bir baba figr olarak da yorumlanabilir. Kz dt kt durumdan kurtaracak kendisi deil, bir bakasdr. Bu kii de ou zaman eril bir figrdr. Avc, olumlu bir sembol oluturmaktadr. Toplumda kabul gren bir meslektir. zellikle silahyla toplumsal deerlerin bekisi koruyucu olan erkek figrnn sembol olduu sylenebilir. Kurtlarla ba edebilen kltrn ve sistemin kurtarc ve koruyucusudur (Gezgin, 2007: 53).

Sonu olarak masal, geleneksel bir toplumda annenin kzna verdii tleri ve bunlara dikkat etmezse bana neler gelebileceini anlatr. Asl konu kzn anne olmaya aday, ergenlie ulam bir yata olduu ve onun bir ekilde kendisine toplum tarafndan emanet edilen bekretini korumas gerektiine vurgu yaplmaktadr. Ancak bu satrlar okuyan

annenin bu masal anlatrken byle bir mesaj 1.Resim - Krmz Balkl Kzn lmnn intikam alnr. (Opie, 1992: 97) Resimleyen: W.
Tomlinson. Hikyenin Grandmama, Grandsoul basksndan alnmtr, c.1880.

vermek gibi bilinli davran sz konusu deildir. nemli bir dier nokta, annenin farknda bile olmad bu mesajlar, kk kz ocuklarnn nasl anlayacadr. Amacnn kk ocuklar uyutmak ve oyalamak olduu sanlan masallar, gerekte daha bebekken toplum kurallarnn, kadnlk ve erkekliin retilmesini,

iselletirilmesini hedefleyen bir eitimdir. Bu nedenle cinsiyet rollerinin kadnn zgrln kstlad gereini savunurken masallarn da buna katk salayan

45

mekanizmalardan biri olduu unutulmamaldr. Bu masaldaki sembollerin hemen hepsi erkek egemen bir toplumun stnlne vurgu yapmakta ve ona hizmet etmektedir. Hatta Gezgine gre, masallar ocuklar erkek egemen bir toplum yapsna hazrlayan uyum kurslar gibidir:
Erkeklerin toplumsal dnyasnda yaamaktan ikayet eden anneler, aslnda bilmeden bu dzenin devamn bu masallar anlatarak salarlar. nk biliriz ki kltrn devam annelerin/kadnlarn dolaym ile salanr. Kltrn kaltsal zelliklerini tayan DNAlar anneler ocuklarna masallar yoluyla aktarmaktadrlar. Kz ocuklar kendilerine biyolojik olarak verilmi bir cinsel organ toplumun istedii gibi, onun kurallarna uygun hareket ederek kullanabilir. Kendi iradenle ve toplumu hie sayarak cinselliini yaarsan, sen yoldan km kabul edilirsin ve toplum tarafndan lanetlenirsin. Ninen saygnln bu yolda giderek kazand. Sen de bu yoldan kmazsan onun kadar saygn olursun. Aksi takdirde kurtlara yem olursun. Bu nedenle sana verilen ieyi sakn krma. ieni ne zaman, nasl ve kimin kracana toplum karar verir. ie artk senin olmaktan kmtr, kamulatrlmtr. Burada cinselliin ancak evlilikle kz iin uygun olduu mesaj verilmektedir (2007: 55).

Feministlerin masallar bir dier eletirdii konu da, kadnlarn cinsel bir nesne olarak sunulmasdr. Pamuk Prenses masalnda, cinsellikle ilgili gndermelere deinirken krmz elmadan bahsedebiliriz. Krmz elma kahramann evlilik ncesi cinsellikle tanmas olarak aklanabilir. Uygun grlmemesinden dolay masal kahraman, cezalandrlmtr. Uyuyan Gzel masalnda da materyaller farkl olsa da krmz elma yerine ine vardr. Klkedisi masalnda da prens, prensesini ayakkabsndan bulacaktr. Krmz Balkl Kz masalnda ise, kadnn cinsel bir nesne olarak sunumu dier masallarla kyaslandnda daha belirgindir. Masallar yeni bir bak asyla deerlendiren feministler, Krmz Balkl Kzdaki bykannesine kek gtren masum kzn kurttan uzaklamayp merakl olduu iin, onunla az da olsa sohbet ettii iin cezalandrldn, tecavze ve ayartlmaya istekli gnahkr olarak izildiini ne srerler. Kek evcil olmann, kadnlarn yerinin ev olduunun ve grevlerinin yeniden retim olduunun ve masumiyetin semboldr.

46

Krmz Balkl Kz, burjuva snfndan gnahkr bir kz olarak tipletirilir. Krmz, bilinli bir tercihtir. nk eytan ya da sapknl ifade eder. Ayn zamanda kurt, istediini elde eden ifal edici erkek, Krmz Balkl Kz ise onun oyunu anlamayan saf ve aptal bir kzdr. ocuklara evlilik ncesi ilikiden uzak durun, oyunlara kanmayn, ormann gzelliklerini kefetmeyin yoksa sizi yutarlar, tecavze urarsnz denilmektedir. Kadnlar bekretlerini kaybetmekten korkmaldrlar. Cinsellik ak ve net gnahkrlktr. Cilveli, hafif merep tavrlar evlilikle deil, tecavzle sonulanr denir. Artk tm yk, bask kk kzn zerindedir. Tecavz de su sorumsuz davranlarnn bir sonucu olarak kza aittir.

Bu masal da gen kzlara verilen mesajlarla doludur. Kzlara merakl olmayn, cinsellikten uzak durun, evleneceiniz erkein dnda erkeklerden uzak durun, denilir, siz yal teyzelerinize kek gtrn, ev ileriyle ilgilenin, gerisine de karmayn diye tehditkr bir anlatm bulunmaktadr. Akas, erkekler ve gelenekler kadnlarn zerinde bask kurmaya almaktadr. Tabi bu durum metinlerin analiz edilmesi sonucunda ortaya kmaktadr. Feminist bak, bu mesajlarn dntrlmelerinin gerekliliini ortaya koyar. nk ou masal, kk kzlarn bana gelen belirsiz korku ve felaketlerle doludur. rnein; Krmz Balkl Kz masalnda, korkutucu erkek figre kurt deriz. Kadnlar bu kurtlarn karsnda aresizdirler. Eer anslysanz Krmz Balkl Kz gibi iyi, helal st emmi bir erkek/avc/baba sizi bu felaketten kurtarabilir. Masallar, erkek dilinden kadnlarn nasl rollere sahip olmas gerektiini iletirken, bir dier kurnazlklar, kadnlar da bu ikincil kaderlerine raz olduklarna, istekli olduklarna inandrmalardr. Kadnlar, kendi yenilgileri iin istekli olarak gsterilir. Tecavzn de gerek doasn

47

gizleyerek kadnlarn tecavz istediklerini ima ederler. Ksacas bu metinde analiz edeceimiz tm popler ve klasik masallar cinsiyeti bir ekilde ekillendirilir, erkek egemenlii, bir norm olarak rasyanolize edilir.

2.2. Hayatn Gzellikleri, etrefilli Yollar

Krmz Balkl Kz masaln hepimiz biliriz, ne kadar cinsiyeti mesajlarla dolu olduunu ise feminist ve eletirel okumalara borluyuz. Krmz Balkl Kz masaln, feminist okuma sonucunda balk altnda toplayabiliriz: Kadnn bir cinsel nesne olarak sunumu, tecavze istekli oluu ve bir kurtarcya olan ihtiyac. Masalda byk annesine kek gtrecek olan Krmz Balkl Kzla kurt ormanda karlar. Kurt, Krmz Balkl Kza ormann gzelliklerinden bahseder. Annesinin tanmad kimseyle konumamas uyarlarna ramen, lafa tutulan Krmz Balkl Kzn bu sorumsuzluu zerine kurt kk kzdan nce eve varr. ou gen kza Krmz Balkl Kzn annesinin uyarlar tandk gelmelidir:
Gnlerden bir gn annesi yine nefis reklerinden ve reellerinden yapm ve ninesine gtrmesi iin Krmz Balkl Kza seslenmi. Kzm, ninen hasta ve gsz, artk yemeklerini kendisi yapamyor, u rekleri ve reeli ona gtr de sevinsin demi. Yalnz tanmadn insanlarla konuma, yoldan kma ve dikkatli ta ki ieyi krma, reel dklmesin diye tembih etmi. Krmz Balkl Kz ninesini grecek olmann ve kendisine byle bir sorumluluk verilmesinin sevinciyle gtrmeyi kabul etmi ve annesinin szne uyacana dair sz vermi (Gezgin, 2007: 39).

Eve varan kurt, bykanneyi yer, ardndan bykannenin klna girer. Zaten hikyenin bandan itibaren metamorfozdan sz etmek mmkndr. Erkek, kendi cinsel arzular iin klktan kla girer. Cinsel arzularnn onu dntrd kurttan, byk anneye dn de hep Krmz Balkl Kz yutmak, ona sahip olmak isteyiindendir. Bu masalda da, kadnlara kar genel erkek tavrlarn grmekteyiz. 48

lk olarak fantastik mekna bakarsak orman, ktlklerle, tehlikelerle dolu dnyann ve yaamn simgelendii bir yerdir. Kk bir kzn, erkek egemen bir toplumda korunmas gereken en nemli sahip olduu ey de bekret ve namusudur. Bu nedenle, ormanda saa sola bakmadan yryerek, bykanneye ulamaldr. Bir kzn ev ileri dnda baka bir hayat olmamaldr. O yzden sembolik olarak elinde kek vardr, amac da yal, bykannesine yardm etmektir. Tehlikeler, ormanda hi beklenmedik ekilde kverir. Krmz apkas aslnda daha hikyenin banda bize kt bir eyler olacann sinyalini verir. nk krmz, eytan ve sapknl simgeler. Bu nedenle krmz apka, onu gnahkr, kendi tecavz iin istekli bir kz olarak tipletirir. Kurtla kzn karlamas zerine bir hayli izim ve yorum vardr. Krmz Balkl Kzn bak, duruu, kurdun, bak duruu, her iki karakterin de aklndan cinsel arzularn getiini yanstr. Krmz Balkl Kzn tedirgin cevaplar, annesinin tleri ve kendi arzular arasnda skp kalmasndan kaynaklanmaktadr. Kurt, Krmz Balkl Kza u iekleri, ormann gzelliklerini grmyor musun? derken cinselliin onun bilmedii gzelliklerini kastedip Krmz Balkl Kzn gzn amasn ima etmeye almaktadr:
Krmz Balkl Kz daha ormandan ieri girer girmez, karsna kurt kmaz m! Ama kurdun ne hain bir hayvan olduunu bilmediinden, kz hi korkmam [] Kurt: Nerede oturuyor bakaym bykannen? [] Ormann iinde tane kocaman mee aac var, onlarn altndaki kk bir evde oturuyor [] Kurt: Aman ne krpe ey! Bykannesi olacak caddan daha lezzetlidir kukusuz. Kurnaz davranaym ki, ikisini birden ele geirebileyim. Kurt bir sre Krmz Balkl Kzla yrm. Sonra bir ara demi ki: Ban evir de sanda solundaki u gzelim ieklere bak! Ne diye gzlerini etrafta dolatrmyorsun hi? Kularn tatl tatl tn de iitmiyorsundur Allah bilir? Okula gidermi gibi ks ks nne bakp yryorsun. Her yer neeyle dolup tayor, seninse dnyadan haberin yok. Krmz Balkl Kz ban kaldrp bakm ki [] her taraf misk gibi ieklerle bezenmi [] u taze ieklerden bir demet yapp gtrdm m, bykannem sevinir kukusuz. [] Hemen yoldan ayrlp ormann ierlerine dalm, iek toplmaya koyulmu. Bir iek koparm, ilerde bundan daha gzeli vardr elbet deyip komu, bir iek daha koparm, sonra yine komu, byle byle yoldan iyice uzaklam (Grimm Masallar I, 2003: 188-190).

49

Krmz Balkl Kz, kurdun bu oyununu anlamaz, kendisi de Grimmin izdii bir karakter olarak kurdu oyuna getirecek kadar da zeki deildir. Bu nedenle bykanneye gitmekte ge kalr. lk nce bykanne sonra da kendisi yutulur (tecavz edilir). Seks gnahkrlktr. Cilveli bir yaklam, evlilik dnda tecavzle sonulanr. Krmz apka, krmz giymek davetkrlktr, cinsellii artrr (Zipes, 1993: 230). Krmz Balkl Kzn kurtla dier karlamas kurdun bykannenin yatanda Krmz Balkl Kz bekledii sahnedir. ou eletirmen sahneyi bir striptiz sahnesine benzetir. Aslnda kurtun szlerinin altnda soyun ocuum, benim yanma uzan mesaj vardr. Bu nedenle ironik versiyonlarda Krmz Balkl Kz, nce elbisesini, sonra oraplarn tek tek karan bir striptizci kz gibi yeniden tipletirilmitir (Zipes, 1993: 236). Masalda sahne u ekilde ocuklara aktarlr:
Toplad iekler tayamayaca kadar oalnca, aklna yine bykannesi gelip yola koyulmu. Eve varp bakm ki kap ak, birden arm. Derken ieri girmi, oda bir tuhaf grnm gzne. Aman Tanrm, diye geirmi iinden, bugn buras beni ne ok rktyor; oysa baka zaman bykanneme geldim mi sevincimden yerimde duramazdm [] bykannesinin yatt yataa ynelmi, penceredeki perdeleri am, bakm ki bykannesi orackta yatyor, takkesini de iyice yzne indirmi, pek acayip bir hali var, sormu: Aman bykanneciim, bu kocaman kulaklar ne byle? Seni daha iyi iiteyim diye. [] Aman bykanneciim, bu kocaman az ne? Seni daha iyi yiyip yutaym diye! Kurt, bu son sz syler sylemez yataktan frlad gibi zavall Krmz Balkl Kz yiyip yutmu. Eh, istediine kavutu ya, tutup yine yataa yatm, uyuyakalm derken [] (Grimm Masallar I, 2003: 190-191).

Eletirilere gre, Grimm Kardeler, Krmz Balkl Kz ehvetli cinsellii arayan bir kz olarak yazmtr. Gen kzlara uyarlarla dolu bir masaldr. Masal, sonucu ve gidiat itibariyle kk kzn tecavze uramasn simgeleyen, ahlaki dersler karlmas gereken bir masaldr. Susan Brownmillern bahsettii zere, ok kk yalarda, tecavz, ocuk bilinaltna bu metinler/masallar sayesinde szar. Daha okumay renmeden nce, kurnaz bir zihniyetle karlarz. Krmz Balkl

50

Kz masalnda, dier masallarda olduu gibi kk kzlarn bana bir felaket gelir (Aktaran Zipes, 1993: 231). Kurt, korkutucu bir erkek figrdr. Cinsellie a bu figr gen kzlar akllarnn bir kesine yazmal ve karlatklarnda hemen tanmal ve uzak durmaldr. Kadnlar, bu figrler karsnda aptal, pasif, deneyimsiz olduklar iin kalakalr, zeki bir eylem ierisinde bulunamazlar, aresiz kalrlar. ler, Toplumsal Cinsiyet ve Mekn likisi adl almasnda evden ayrlmann bir kz iin uygun bir davran olmadnn masallarda yer almas hakknda unlar syler:
Bakire bir kzn hangi nedenle olursa olsun, ev iinden ayrlmas iffetine zarar gelmesi anlamndadr. Ev dna ilk k, o gne kadar ev ii meknda gven iinde ve bir erkein himayesinde yaayan kzn bana bir ktlk gelmesi iin yeterlidir. Ev iindeki bakire kzn gitmemesi gereken yerler vardr. Bekretini ve namusunu korumakla ykml gen kzlarn, ev dna klar toplumsal denetim mekanizmalar tarafndan belirlenmektedir (ler, 2003: 25).

Onlarn kurtarlmas iin iyi bir erkek/baba figr, kurtarc olarak ortaya kar. Masalda oduncu/avc, Krmz Balkl Kzn sorumsuzluu sonucunda bana gelen tecavzden onu kurtaran bir kahramandr. Tecavz sonucu ahlaki olmayan bu durumun sonucunda hamile kalnabilecei kurdun midesine talarn doldurulmasyla ironik bir ekilde okura aktarlr:
Evin nnden avc geiyormu, horultuyu iitince yle dnm: Yal kadncaz nasl da horulduyor! En iyisi bir bakaym nesi var? [] yataa yaklam ki ne grsn? inde kurt yatmyor mu! Seni hnzr, seni canavar seni! demi avc. Demek buradasn ha? Ne zamandr ben de seni aryordum. Hemen silahn ateleyip kurdun hesabn grecekmi ama, birden aklna bykanne gelmi [] Orada eline geirdii bir makasla kurdun karnn yarp amaya koyulmu. Bir sre sonra Krmz Balkl Kzn l l parldayan krmz bal grnm. Avc birka makas daha atm, bu sefer kzn kendisi frlayp km kurdun karnndan ve yle sylemi: Aman ne korktum, ne korktum! Kurdun karn nasl da karanlkm! [] Krmz Balkl Kz, arabuk koup iri iri talar toplam; kurdun karnna doldurmular talar. Kurt uyanr uyanmaz frlayp kamaya davranm, ama talar o kadar arm ki, hemen yere yklp kuyruu titretmi. [] Avc, kurdun postunu yzp evine yollanm [] Krmz Balkl Kz ise iinden yle geirmi: Bir daha annemin szn dinlemeyip ormanda doru yoldan ayrlmak, saa sola sapmak m, Allah gstermesin! (Grimm Masallar I, 2003: 191-193).

51

2.Resim - (Orenstein, 2003: 195) Beni Montresorun kurdun karnnn ultrasonla gsterildii izimi,
1989.

Bu masaln temalarndan biri olan tecavz konusunda Brownmiller, erkek mitleri zerine yorum yapar. Ona gre masallar, kadnlar kendi yenilgileri iin istekli olarak gsterir, tecavzn gerek doasn gizleyerek, kadnlarn tecavz istediklerini ima eder. Bu masallar, erkeklerin kadnlara kar geleneksel bakn yanstmaktadr. gdsel eilimlerini kontrol edemedii iin itaatsizliinin

sonucunda gerekleen tecavzden dolay kz sulu bulunur. Brownmillere gre, tm masallar cinsiyetidir. Tm gndermeler, erkek iktidar merkezde olmak zere ekillenir (Aktaran Zipes, 1993: 232). Grimm Kardelerin Krmz Balkl Kz versiyonundan farkl olarak, Perraultun hikyesinde mutlu son yoktur. Orada Krmz Balkl Kz,

bykannesiyle birlikte kurt tarafndan yutulur, tekrar ortaya kmaz. Geleneksel inanlarla bytlen ocuklara gre, Krmz Balkl Kz, anonimdir. Kendisi gibi yutulan bykannesinin diil soydan varisidir. Kurt ikisinin de dar kmasna izin vermez. Krmz Balkl Kz bir hayvann iinde lm olarak kabul etmek, ahlakszln alegorisidir. Masaln sonuyla kzlar kurtlara kar korumak iin 52

uyarda bulunulmutur. Bu son msralarda Perrault, kurdun gizli kimliini fark eder. imdi postlaryla ve byk dileriyle gerek kurtlar vardr. Ayn zamanda gerekten ekici, srarc, gen kzlar sokakta takip eden ve iltifat ederek kandrmaya alan bu erkekler, tehlikelidir. Perraultun kurda dnen karakteri, ifal edici, ama iyi konuan ve naziktir. Perraultun versiyonunda Krmz Balkl Kz ve bykanne kurtulmaz. Grimm versiyonunda ise onlar hayata dndren eril bir figr vardr. (Warner, 1995a: 182183). 2.2.1. Masal ve Cinsiyeti izimleri Masal resimlerinin de erkek bakyla izildii dnlrse, yine erkek egemen dnyann kadnlara bakn, Krmz Balkl Kz masalnn izimlerinden anlayabiliriz. Birinde annenin Sakn yolda oyalanma, elenmeden bykanne git deyii resmedilir. Bir dierinde Krmz Balkl Kz, kurda korkuyla deil, ilgiyle bakmaktadr. Bu durum bize masal resme dkenlerin zihninde su ilenmeden nce, kzn zaten sulu olduu anlaynn hkim olduunu hissettirmitir, olacaklardan kz sorumludur. Bu nedenle Krmz Balkl Kzn kurtla karlamas bir ekilde anlama/ayartma sahnesi olarak yorumlanr. Kz, kurdun, byk, hayvans grnne ramen pek korkmamaktadr. Resim akllara u soruyu getirebilir. Acaba Krmz Balkl Kz iddete mi uramak istiyor, bir ey mi istiyor? Hem Perraultun hem de Grimm Kardelerin yorumunda Krmz Balkl Kz masalna elik eden ana sahne vardr. lkinde bir parma havada anne kzna bir eyler sylemektedir.

53

Resmin derininde, anneyi kzna Sakn yolda elenme, oyalanma derken duyarz. Gergin annenin asi ve zgr ruhlu kzn slah etmeye alt grnt, son iki yzyln resimli kitaplarnda rastlanan bir grntdr. Kz ocuklarnn ev dna kmas her zaman gerginlik yaratan, problem getirebilecek bir durum olarak grlr. Hem Perraultun hem de Grimm Kardelerin yorumlad 3. Resim - (Zipes, 1993: 234), Le Petit Chaperon Rouge (Krmz Balkl Kz), Ch. Perraultnun
yazd Krmz Balkl Kz masal, Paris, 1979 Basks. Resimleyen: M.Fauron.

hikyenin resimlerinde annenin bilgi veriini, kzn uyarn grmekteyiz. Perraultun metninde bu uyar aka belirtilmemitir. Yine de, izerlerin zihninde kz suu ilemeden nce bile zaten suludur. Olacaklardan sorumlu tutulur. kinci sahne olarak, Krmz Balkl Kzn ayartma sahnesi ya da bir anlama eidi olarak kurtla karlamas n plandaki izimlerdendir. (4. ve 5. Resim) (Zipes, 1993: 235).

Ergenlik andaki kz kurtla ayn byklktedir. Kz korkmaktansa ona kar ilgili grnmektedir (Zipes, 1993: 235).

4. Resim - (Zipes, 1993:235), Little Red Riding Hood (Krmz Balkl Kz), New York, J.B. Jansen, 1824. Resimleyen: Bilinmiyor. Tipik tahta kalp ile baslm izimlerdendir.

54

Bu resimde de kz cilveli bir ekilde glmserken, kurda yardm etmeye ya da ona elik etmeye istekli bir halde grmekteyiz. Kurt kzla hemen hemen ayn boydadr ve sohbete dalmlardr (Zipes,

1993: 235). 5. Resim - (Zipes, 1993:236), The Sleeping Beauty in

the Wood and Little Red Riding Hood, (Uyuyan Gzel Ormanda ve Krmz Balkl Kz), Londra: Dean ve Munday ve A. K Newman, c. 1830. Resimleyen: Bilinmiyor).

Byklne ya da hayvans grnne ramen kzn, kurttan korkan bir hali yoktur. ou izer, Krmz Balkl Kz, acaba tecavze mi uramak istemekte, kurdu ayartmaya m almaktadr imasnda bulunur (Zipes, 1993: 235). En ok resmedilen sahne de muhafazakr, kuralc Perrault yorumuna gre, kurdun ceza olarak Krmz Balkl Kza tecavz etmesidir. Tm bu imalarn feministlerin alanna masallarn ve izimlerinin girmesi iin yeterli olduunu syleyebiliriz. (6. ve 7. resim) ou standart Perrault yorumunun bir zellii olarak kz, kurtla yataa girer. Kurtun gerisinde olduu iin yataa kmak iin kar tarafa kurdun zerinden gemi olmas gerekmektedir. 6. ve 7. Resim - (Zipes, 1993: 237), Jean Boullet, La Belle et la Bette. Paris: La Terrain Vague, 1958. Resimleyen: bilinmiyor. Bu izimlerin tarihi muhtemelen 19. yzyln sonudur.

55

Bu nedenle kurdun bykanne olmadn, bir adam olduunu fark etmi olmaldr. Yine de kurtla yataa girmeye istekli olarak grnmekte, ona iveli bir ekilde glmektedir. Kz, bu gnahkr istein karl olarak ar bir ekilde cezalandrlr. Perraultun metninde kurtulu yoktur, ceza olarak tecavz vardr (Zipes, 1993: 237).

8. Resimde kurtla kz ayn yataktadr. Kurdun kza tecavz etmek zere olduu an resmedilmitir. Grimm kardelerin daha yumuak, hogrl, msamahakr versiyonunda Krmz Balkl Kz kurtaran cesur, iri yapl, korkusuz, yiit baba/avc resmedilmitir.

8. Resim - (Orenstein, 2003: 26). Perraultnun Le Petit Chaperon Rouge (Krmz Balkl Kz)
masal, 1697.

9. Resimde kurtuluun son sahnesi ve Yeniden Doua deinilmitir. Baba figr/avc, kz ve bykanneyi kurdun karnndan karmtr. Baz izimlerde kurt, kz ve bykannenin ayaklarnn altnda katledilmi bir ekilde yatarken, avcnn iki kadnla birlikte ay iip otururken

resmedildiini grmekteyiz (Zipes, 1993: 238).

9.Resim - (Zipes, 1993: 238) The

Gingerbread boy, Little Red Riding Hood and the house that Jack built, (Kurabiye ocuk, Krmz Balkl Kz, Jackin yapt ev), Racine, Wisconsin: Whitman, 1945. Resimleyen: Hilda Miloche ve Wilma Kane.

56

Ya da 9. Resimde grld gibi alkan, korkusuz oduncunun keyif iin ayracak vakti yoktur. ki minnettar kadn yeniden doularn kutlarken, o,

almaya gider. Resimde artk iki kadnnn da kendilerini tekrar evcilletirmek iin vakitlerinin olduu grlr (Zipes, 1993: 238). Kadnlar, evde ev ileriyle mutlu gsterilmitir. Kek ve reel de kadnlarn alannn zel alan olmasnn sembolleridir. iekli perdeler ve kareli masa rtsyle ev ii zendirilir. Evin kadnn yeri olduu mesaj iletilir. Krmz Balkl Kzn kurda yatakta glmsemesinden sonraki ceza sahnesi, ou zaman Krmz Balkl Kzn yasak arzularnn sonunu temsil eder.

Grimm kardelerin ar ahlak yorumunda Krmz Balkl Kzdan stn karmas istenmez, striptiz sahnesinin imas vardr, kz yataa girer. Tek kelimeyle kurt tarafndan silip sprlr, yutulur. 10. Resimde olduu gibi, yeniden douunu ve hayatn baba figrne benzeyen bir erkee borludur.

Baba ile kzn birbirlerine ne kadar ok benzediine dikkat ekilmek

istenir. Babann yznn annenin yz de olabilecei dikkat eker. izimdeki figr, baba deil de, anne olarak da yorumlanabilmektedir

(Zipes, 1993: 239). 10. Resim - (Zipes, 1993: 239), Little Red Riding Hood (Krmz Balkl Kz), New York: Platt &
Munk, 1934. Resimleyen: Eulalie.

57

Kz onun kk oyuncak bebeine dnmtr. Bu sahneyi takip eden izimler kzn git gide kldn gzler nne sermektedir. Kz o kadar kktr ki, baba ya da anne, onu geni omuzlarnda tayabilmektedir. Babann sayesinde kk kz, kimliini, benliini kazanr, ona skca sarlr. nk kendi ayaklar zerinde duramamaktadr (Zipes, 1993: 239). Korkun ceza sahnesi, genellikle Krmz Balkl Kzn arzularnn sonucunu temsil eder. Resimlerin birinde Krmz Balkl Kz, yatakta kurda glmsemektedir. Striptiz manzaralar vardr. Dierinde kurt tarafndan yutulduktan sonra baba figrne benzeyen bir adam tarafndan hayata dndrlr. Bu noktada ak olan udur: Bir kadn, kimliini bir erkek sayesinde kazanr. Erkein korumas altnda olmad zaman, dardaki dnyada kaosa srklenir ve kendine zarar verir. Bu tarz izimler, klasik anlayn, cinsiyeti bakn eseridir. Bu anlayn tersinin mmkn olabileceini feministler ne srmler ve yeni izimlerle kagelmilerdir. Baz versiyonlarda Krmz Balkl Kz, tabanca ile kurdu vururken, bazlarnda kz ve bykanne kurdu ldrrken resmedilmitir (Zipes, 1993: 236237). Her okur bilinaltnda bilir ki, Krmz Balkl Kz, bykannesini ziyarete gitmek iin deil, kurtla karlamak, cinsel drtlerini ve sosyal davran kurallarn kefetmek iin gnderilir. Kz, kurtla cinsel ilikiye girme istei zerine hareket eder. ou resimde kz, kurtla gnll olarak pazarlk yapar ve tecavz edilmeyi ister. izimler, bu cinsiyeti bak destekler. Bu yzden en nemli karlama kurtla olan karlamadr. nk bu anda kz, kurtla cinsel ilikiye girme isteine gre hareket etmektedir. Resimlerin ou kzn tecavzden dolay sulu olduunu gsterir (Zipes, 1993: 239).

58

11. Resim - (Zipes, 1993: 241), Les Contes de Perrault. Paris: J. Hetzel, 1862. Resimleyen:
Gustave Dore.

Gustave Dorein resmi, Krmz Balkl Kz resimleyen en nl resimlerdendir. Burada Krmz Balkl Kzn bak, zlem dolu olarak verilmitir. Kurdun gzlerine bakan Krmz Balkl Kzn solgun bir gl vardr. Bu resimde devasa kurt da kzn gzlerinin iine bakar. kisi de neredeyse birbirlerine deecek kadar yakndr. Dardan bu duruma bakan biri bu resimde grd karakterleri iki an ormanda karlamas olarak yorumlayabilir. Dore, kzn ve kurdun birbirlerine olan arzusuna vurgu yapar. Dore, kzn yzn ne kararak ve onun tahrik edici bakn grnr klarak, izimiyle bunu isteyenin kz olduunu ima eder. Erkeklerin cinsel arzularn da onlar hayvan eklinde resmederek anlatr. Masallarda kadnlar zerinde hkimiyet kurmak isteyen erkekler vardr. Bu masalda, cinsel iliki, doru bir iliki deildir. Cinsel iliki ancak anne ve baba ya da evlilik kurumundaki insanlar arasnda olursa toplum tarafndan kabul grr. Bu koulda toplumun nemli bir ilevini yerine getiriyor demektir (Zipes, 1993: 240-42).

59

Dorenin iziminde, kz, yabanc biriyle konumak iin durduu iin gnah ilemitir. Bu durum, kk kzn kendini tanma, bilme istei olarak yorumlanabilir. Kzn cinsel yaknlamayla ima edilen kurda olan arzusu tekine olan arzusu olarak yorumlanabilir. Kk kz, bu sosyal durumla yeni tanmtr ve nasl davranacan bilmek, kendini bilmek istemektedir. Kurdun gzlerine kim olduunun ve olabileceinin yansmasn grmek iin bakar. Kendini tamamlamak ister. Orman, arzularn doyuma ulamas iin doal bir mekndr. Zipesa gre, orman kendimizde mmkn olanlar kefedebildiimiz bir yerdir. Bu sayede doayla sembolik dnmler yaayabiliriz (Zipes, 1993: 243).

Kadn erkek ilikilerine bakarken, kurdun bak ve kzn bak da toplumsal rolleri aklamada yardmc olabilir. Kurdun bak fallik stnle sahiptir. Dorenin zamannda ve hala toplumun gelenek ve grenekleri byle bir erkeklii tasvip eder. Krmz Balkl Kzn bak kurdun cinsel arzusuna davetkr ekilde cevap verir. Bakyla kendi zerinde stnlk kurulmasn istedii ima edilir (Zipes, 1993: 243). 12. Resimde Krmz Balkl Kz, oyun andaki bir kz ocuk gibi resmedilmitir, yine de kurda davetkr bir bak atmaktadr. Kurt, kzdan daha kktr. Arkada canls bir kpek gibi davranmaktadr. Kemik isteyen bir kpee benzemitir. Bu Viktoriyan izimlerinden bir tanesidir. Kurdun bu ekilde resmedilmesinin sebebi o dnemde st snf ocuklarn krlgan ve hassas olarak dnlmesidir. 12. Resim (Zipes, 1993: 245). Friends from Fairyland (Masal Diyarndan Arkadalar), Londra:
Raphael Tuck&Sons, c. 1880, Resimleyen: Bilinmiyor.

60

Cinsellik onlar rahatsz etmeyecek ekilde verilmeli ve ilenmelidir. (Zipes, 1993: 244).Resim kzn her zaman cilveli masumiyete sahip olarak resmedildii tipik Viktoryan izimlerindendir (Zipes, 1993: 245). 13. Resimde Krmz Balkl Kz ve kurt piknie gidiyor gibi izilmitir. Resim, yaknlklarnn ve samimiyetlerinin altn izer. Kzn flrt edermiesine cilveli gl kurdun arkadaa bak ile uyumludur (Zipes, 1993: 244).

13. Resim - (Zipes, 1993: 246), Le Petit Chaperon Rouge (Krmz Balkl Kz), Paris: Emile
Guerin, c. 1905. Resimleyen: Bilinmiyor.

Kurt bir yabancdan ok bir arkada gibidir. Amerika ve ngilteredeki ocuklar iin, daha ocuksu bir Krmz Balkl Kz yaratlmken; Fransz izimlerinde, daha gelimi bir gen kz grrz. Kurt ve kz sadece birbirlerine bakarlar. Yazarlarn kafasnda kurt ve Krmz Balkl Kz birdir. kisinin de niyeti ayndr (Zipes, 1993: 244). Ayn zamanda 13. Resimde iki kahramann gzlerinin bulutuunu ve vcutlarnn birbirine dediini fark ederiz. Bir olma istei grlmektedir. Ancak izer sahnenin erotik doasn yumuatmtr. Dore ile kyaslandnda Krmz Balkl Kzn gl arkada olmaktan tedir (Zipes, 1993: 244). Bu resimde, ou izimde olduu gibi, kz ve kurt birbirlerine oynamak zere olduklar oyun hakknda, bu oyunu bildiklerine dair birbirlerine bak atarlar. ki yabancdan te, bir ift gibi resmedilmilerdir (Zipes, 1993: 246).

61

14. Resim de ise, 19. yzyln ortasnda kurdun asker ve ifti olarak izildii resimler de vardr. Resimde ormanda baka bir kadn ve adam da vardr. Ancak kurdun cinsel isteini vurgulamak ve onun toplumun normlarna uymayan

davrann, niyetini vurgulamak iin erkek bir hayvan, kurt olarak resmedilir (Zipes, 1993: 247). 14. Resim - (Zipes, 1993: 247), 1845- 1915te Walter Crane, kurdu iki ayann zerinde insana
benzer ekilde izmi ve ona kyl kyafetleri giydirmitir.

Burada Crane, Grimmin Krmz Balkl Kz masaln iire dntrmtr. Bu resimle ilgili blmde u szler yazldr: Dar yola km Balkl Kz, Ve ormanda bir bakireyi selamlamak iin elinden geldiince nazik bir sesle, en kibar ekilde konumaya balayan byk bir kurtla karlam. Ona hangi eve gittiini ve neden gittiini sormu; Krmz Balkl Kz hepsine cevap vermi: Kurt, kza: Bykannene sevgilerimi ilet; onu en yakn zamanda aramaya alacam demi (Zipes, 1993: 248).

62

Dier bir Amerikan iziminde, 15. Resimde kurt, Krmz Balkl Kza yakn ve scak bir ekilde eilir. Kzn gzlerinin iine bakar. Kurt, Amerikal bir iftidir. Kzdaki elma turtas, Amerikal simgelemektedir. masumiyetlerini kzlarn Bu kar masumiyetini resimde, cinsi kzlarn iin

ayartmak

kulland ima edilir (Zipes, 1993: 247). 15. Resim (Zipes, 1993: 249) Little Red Riding Hood (Krmz Balkl Kz), New York: Saml
Gabriel Sons. Resimleyen: Bilinmiyor.

Baz

erkek

izerler,

masumiyet

ve

safl

genellikle aptallkla badatran izimler ortaya karmlardr. Kurt, sadece kza yi gnler derken, kz sanki kurt kendisine cinsel bir iliki teklif ediyormu gibi davranr. Bir parma aznda zor elde edilebilir olmaya alan koket bir kadn gibi davranr. Hem kurtla gz

temasndan kamakta hem de onu ayartmak ister. Kurt apkasyla bir centilmen olarak izilmitir (Zipes, 1993: 247). 16. Resim - (Zipes, 1993: 250), Father Tucks Fairy Tale Series, Little Red Riding Hood (Tuck Babann Masal Dizisi, Krmz Balkl Kz), Londra: Raphael Tuck&Sons, c. 1880. Resimleyen: Bilinmiyor.

63

Onun nazik tavrlar kzn saflyla ztlk oluturmaktadr. 16. Resimde ima edilen u sorudur: Acaba kim olmad biriymi gibi davranyor? Kim kimi ayartmaya, batan karmaya alyor?

17. Resimde Johnny Gruellein anlatm da benzer bir anlaya sahiptir. Bu izimde de Krmz Balkl Kz, yine aptal bir kz olarak izilmitir, aptal

oynamaktadr. Kurt da niyetini dudaklarn yalayarak belli etmektedir (Zipes, 1993: 251).

17. Resim - (Zipes, 1993: 252) Grimms Fairy Tales (Grimm Masallar), Margaret Hunt tarafndan tercme edilmitir, New York: Cupples&Leon, 1914, Resimleyen: John B. Gruelle. 18. Resimde grld gibi 1. Dnya

savandan sonra Avrupada tamamen olmasa da geleneksel izimlerin ou ve 20. yzyldaki Amerikan izimlerin belirgin zellii, Krmz Balkl Kzn bebek gibi ya da bebeksi izilmesidir. Karlamann komik yan ima edilir (Zipes, 1993: 251).

18. Resim - (Zipes, 1993: 253) The Story ov Littl Red Rieding Hood (Kvmz Baslkl Ksn Hikyesi) Chicago: Britannica Eitim Ansiklopedisi, 1968.

64

Walt Disney gibi byk irketler, maksimum kr elde etmek iin, onlarn masal prodksiyonlarn ssleyip topluma sunmulardr. Bu nedenle hikyenin metni, filme, arklara, resimlere, resimli kitaplara, boyama kitaplara, posterlere ve de oyuncaklara dntrlmtr (Zipes, 1993: 253).

Kz/kurt karlamasndaki erotik imann gl bir ekilde okura verildii John Gruellenin iziminden daha karakteristik bir ekilde Hilda Miloche ve Wilma Kanein izimi, ar ahlak bir izimdir. 19. Resimde kz, kurdun kibar

tavrlarndan etkilenmi gibi grnmektedir. Kurt, cinsel organsz resmedilmitir. Elma yanakl kz da, oyuncak bebek gibi bir kzdr. Kurdun ne syleyeceini merak eder bir ekilde kurda bakmaktadr. Burada sylenmeyen okurun yorumuna braklr. Kelimeler, imgeler cinsel davran ve cinsiyet rolleri konusunda kiiyi nceden artlandran dncelere, kavramlara, inanlara, kurallara, geleneklere gndermeler yapan hayal gcn harekete geirirler (Zipes, 1993: 251).

19. Resim - (Zipes,1993: 254) The Gingerbread Boy, Little Red Riding Hood and the house that
Jack built (Kurabiye ocuk, Krmz Balkl Kz ve Jackin yapt ev) Racine, Wisconsin: Whitman, 1945. Resimleyen: Hilda Miloche ve Wilma Kane.

65

Masaldaki tecavz olgusu, baz izimlerde parodi edilmi ve farkl alardan eletirilmitir. Muhafazakr hikye anlatclar, bu konudan kamak istemilerdir. Yaknlk, ayartma, zor kullanma gen okurlarn hassasiyetini etkileyecei ve ebeveynlerin bu durumu tasvip etmeyecei dnld iin uygunluk anlayn bozabilecei iin izimler komik hale dntrlm, karikatrize edilmidir. ounda kurt, tamamen giyiniktir (Zipes, 1993: 251). Kk kzn grnnden onun saf ve aptal olduu ima edilir. Kurdun bykanneyi yemesine izin verilmez, bykanne dolaba saklanr ya da kasabaya koar. Krmz Balkl Kz da bir baba ya da avc tarafndan kurtarlr. Tecavze ramak kalmasna sebep olan saf kzdr imas vardr (Zipes, 1993: 252). Burada ayn zamanda verilen mesaj udur: dem ve Havva mitinde olduu gibi erkekler tahriin kurbanlardr. Sadece ev ileriyle ilgilenen anne ve kurtarc baba modeli tasvip edilir (Zipes, 1993: 255).

Kurt ve kzn 19. yzyldaki tasvirleri, gnmzden daha erotiktir. Michel Foucaultya gre, Viktoryan dneminde insanlar bizim bildiimizden daha fazla cinsellie ilgi duymutur. Foucault bunun duygularn bask altnda tutulmasndan kaynaklandn syler (Zipes, 1993: 255). Krmz Balkl Kz masalndan sz ederken yazarlar, cinsellii ana konu yapmaktan ekinmemilerdir. 19.yzyln geleneksel kurt ve kz tasvirinde Foucaultya gre, cinsel haz konusunda derin bir zlem vardr. kinci Dnya Savandan sonra ortaya kan imgelerde, daha etten kemikten bir tasvir vardr. Kz ve kurdun vcutlar birbirine daha yakndr. 20. yzyln izimlerinde, artan yabanclamayla birlikte kz ve kurdun arasnda artan mesafe gze arpar. Bu durum 19. yzyl Avrupal ve Amerikallarn gnmzdeki Avrupal ve Amerikallardan cinsel davranlar konusunda daha zgr olduklarn

66

gstermez. Bu tarz tasvirlerin nedenlerine gelince, 19. yzylda problem, vcudun kullanm ve kontrolyle ilgilidir. O dnemdeki anlaya gre, cinsel eylemler ve cinsel rollerin tanm ocuklarn ve yetikinlerin zihnine sk bir ekilde yerlemelidir. Evlilik d seks, cinsel eylemler uygun grlmez. Kilise tarafndan gnahkrlk olarak adlandrlr. Erkein hayalinde kadn, eytan, gnahkr ve yanl yola saptrandr. Aray iindedir. 19. yzyla kadar Krmz Balkl Kz ve kurt vcutlarnn yanl kullanmndan dolay kaos yaratm ve gnahtan sorumlu tutulmulardr. Bu hikyelerde kadnlara verilen mesaj, kontroll olmalardr. Kadnlarn kontrol edilmesi, cinsel libidolarnn kontrol edilmesi, bekretlerinin kontrol edilmesi her zaman kadnlarn zerinde bask kurmaya almaktan baka bir ey deildir (Zipes, 1993: 255).

zmlenmemi cinsel ihtiyalarn, faist zihniyetin ve erkek zalimliinin geliimine katksn anlamaya alan Theweleit, erkek ocuklarnn yetitirilmesi konusuna ve bat toplumlarnn erkek fantezileriyle ilgili temel sorularna dikkati eker (Zipes, 1993: 257). Bu masaln yorumlamalarna gre, erkeklerin kendi vcutlarna, anne ve kz kardelerini vcutlarn kontrolne sahip olmak iin derin bir zlemleri vardr. fke de bu arzunun doyurulamamasndan kaynaklanmaktadr. Bu fke, iddet eylemine sebep olmaktadr (Zipes, 1993: 258).

67

Gustave sahnesinde,

Doreun

nl

yatak yatakta

paylatklar

Krmz Balkl Kz, Senin gzlerin ne kadar byk! diyerek deiiklie

bykannesindeki

armakta, yz kzarmaktadr.

20. Resim - (Warner, 1995: 180), Gustave Dore, Les Contes de Charles Perrault, Paris, 1862. 2.3. Bak ve stnlk

Jaques Lacann masculine/eril ve feminen/diil cinsellik hakkndaki kanlar kz/kurt bulumasnn psikolojik nemini aklayabilir. Lacan, insan cinselliinin geliiminde bakn byk nemine deinmitir. Lacana gre, bakmak arzudur. Gz bir eit fallustur. Aslnda gz, arzu objesini ak bir ekilde gremez. Erkein arzulad diil obje erkek tarafndan bilind olarak yaratlm bir ilzyondur. Dier bir deyile erkein kadna olan arzusu bakla anlatlr. Bu bak erkein kendi kimliini ayna bir imge ile dorulama arzusunu ierir (Aktaran Zipes, 1993: 258).

Larysa Mykytan, Lacan, Literature and The Look (Lacan, Edebiyat ve Bak) adl kitabnda erkein cinsel zaferinin, gzden ve kadn dikkatle seyretmesinden getiini syler. Kadn grmek ve seyretmek, grlmek istemenin memnuniyetini gerektirir. Arzusunun fark edilmesini ister. Kadn, zne olarak bastrlmtr. tekinin bakyla kendini geri planda tutar, obje olarak arzu edilir. Diil obje

68

bakmaz, kendi bak as yoktur. Erkek, arzularn besleyen bir fallus imgesidir. Kurtla karlamasnda bakar ama aslnda bakmaz. Erkek arzusunun imgesidir. Perrault ve Grimm Kardeler tarafndan kendi iradesi olmayan bir obje olarak resmedilmitir. Kurdun bak onu tketecektir, ona hakim olacak ve yok edecektir. Kurdun bak, dnyay yorumlamann fallik eklidir. Eksik olan zorla kazanma teebbsdr. Kurdun amac, kza onun istediinin kendisi olduuna ikna etmektir. Diil olann seenei yoktur. Kimlii, kurt tarafndan, erkek arzular tarafndan yok edilecek ve emilecektir (Aktaran Zipes, 1993: 258). Masallar, bizim fkemize ve agresifliimize katkda bulunan cinsel kavramlar ve kanksamalar ebediletirir. Kendi dnde gnll bir suikast olarak parmaklarmz, Krmz Balkl Kz iaret ettii srece, kanunun erkek koruyucularn kabul ettike ve onlarn kurdu ldrmelerini kabul ettike, vcutlarmzn ve zihinlerimizin hikyedeki ve gerek hayatmzdaki cinsellik konusundaki temel konular kavramas engellenmi olacaktr. Tm bu sebeplerle baz aratrmaclarmz eer masal cinsiyeti ise onu ocuklarnza okumayn nerisinde bulunurlar, feminist yazarlar ise masallarn cinsiyeti olduunu kantlamak iin masallar yeniden yazarlar (Zipes, 1993: 259).

2.4. Krmz Balkl Kzn Ada

Masallar yeniden yazlrken masal kahramanlarnn eski hallerinden eser kalmaz. Masaln orijinali ve onu cinsiyeti yapan unsurlar tek tek incelenir. imdi de Bu masallar nasl dntrlebilir sorusuna feministlerin yazd yeni masallar cevap verecektir. Krmz Balkl Kz araclyla, kadna olumsuz bak, masal dinleyen kk zihinlere aktarlmtr. Fakat bunun baka alternatifi yok mudur?

69

Bugnk kadnn kendine baknn ve ona ynelen baklarn sorumlusu olarak, bu masal dntrlemez midir? Maeve Binchy, Ride on Rapunzel Fairy Tales for Feminists (Feministlere Masallar) adl kitabnda geleneksel hikyeyi dntrp kadn glendirmitir. Prensesler Forumunda, masal dnyasnn tm prensesleri Pamuk Prensesin kulbesinde bir araya gelir. Kulbede artk kadn kahramanlar isyan etmi, sessiz deillerdir. Kendisine atfedilen imalara artk Krmz Balkl Kzn da bir diyecei vardr: Kadn dayanmasnn hissedildii bu atmosferde bilin ykseltme toplantlarna benzeyen bir hava vardr. Galiba biz hepimiz kalp tipleriz. Kime sorarsanz sorun, mutlu yaamak iin
ortada bir prensimiz olmas gerektii kansnda. Siz bana kurt kpei verin, bin kere daha iyi. Ya da bir oduncu [] Gzlerini indirmi, birka gn ncenin ans yzne tatl bir pembelik getirmi (Binchy, 1996: 37).

Masallarn klie tiplemeler yaratt Galiba biz hepimiz kalp tipleriz sznden anlalabilir. Cinsellik bir tabu olmaktan km ve cinsel iliki evlilik ncesi gnahkr bir eylem olarak verilmemitir.
[] Krmz Balkl Kz fkeyle, Senin ne iin var burada? diye km. Kurt, arka ayaklar stne kalkarak, ok zr dilerim, demi. Yiyecek bir eyler aryordum. [] Klkedisi, Bana bak, bu tr davranlara artk izin yok! diye patlam. Btn bu peri masallarn batan yazmaya karar verdik. Eer uygar davranmazsan, Krmz Balkl Kz masalndan seni karr atarz. Kurt ackl bir sesle Ne olur, yapmayn diye yalvarm. nsan yiyiim, yiyecek almaya param olmad iin. Sizin gibi zenginler yoksullarn durumunu hi dnmezsiniz zaten. Grup bir an sessiz kalm, sonra Klkedisi konumu. Belki de durumu dzeltebiliriz. Bir tr dzenli denek toplar, yaayacak paray kazanamayanlara destek veririz. Kurda dnm. Bunu ayarlayabilirsek bir daha insan yemeyeceine sz verir misin? Kurt namusu! Diye elini havaya kaldrm hayvancaz. Aslnda konserve ya da donmu et yemek ok daha iyi. nsan eti bende hazmszlk yapyor [] Herkes ayaa kalkm, gitme hazrlklarna balam. Klkedisi pelerini giyerken Srmasaa, Eve gidip ablalarmla ciddi ciddi konuacam demi. Geenlerde kiilik kursunu bitirmitim. O iki zorbayla nasl baa klacan rendim artk. Mutfaa tkl geirdiim gnlerin sonu geldi [] Pamuk Prenses de kapnn oradan, Zaten artk korkacak bir ey kalmad demi. Kurt da, cadlar da, ejderhalar da hep dostumuz! (Binchy, 1996: 42-43).

70

Yeni masalda, geleneksel tiplemelere, kalba sokmaya almaya kar, isyankr uslb gze arpar. Tm karakterler, kendilerine atfedilen rolleri sorgulamaya balar. Ayn zamanda masallarn kadnn ikincil konumunu yeniden rettii gerei eletirilmi olur. James Finn Garnern Siz Hala Anannzn Masallarn M Okuyorsunuz? adl kitabnda masaln ntr-cinsiyetli ve kadn glendirici anlatm hemen gze arpar. Masal feminist bir bak asyla yeniden yazlmtr:
Gnlerden bir gn, annesi, kzna bykannesine gtrmesi iin bir sepet dolusu taze meyve ve maden suyu vermi (Garner, 1995: 23).

Masaln girii, klasik girie benzemektedir. Ancak Maden suyu gelenekseli yapbozumuna uratan bir unsurdur. Masalda, cinsiyetilik eletirisi bir aklamayla irdelenir:
Hemen belirtelim ki; bu grev, Krmz Balkl Kza kadnlarn bu tr ilere daha yatkn olduu gibi erkek egemen inanca uygun olarak, kadnsal kimliinden tr verilmemiti. Grevin toplumsall nedeniyle bu i ona uygun grlmt. Ayrca bykannesi hasta, dkn birisi deildi. Fiziksel ve ruhsal sal yerinde olgun bir yetikin olarak kendi kendine bakabilecek konumdayd (Garner, 1995: 23).

Dntrc bu metinde, yallara, yalarndan dolay onlar ikincil, baml atfeden klie sfatlar yerine, tm yataki kadnlar glendirici bir anlatm kullanlmtr. Masallarn eril zihni barndran sembolleri yapbozumuna uratlr, Freudyen imaj eletirilir, kz ocuklar pasif deil, korkusuz, zgr, zgvenli kiiler olarak tasvir edilir:
Krmz Balkl Kz sepetiyle yola koyulmu. Birok insan yksek aalar korkutucu bulduu iin ormana admn atmazm. Krmz Balkl Kz ise, cinsel kimliinden kaynaklanan zgvenle, ormann oluturduu Freudyen imaja aldrmadan sk aalarn arasna dalm (Garner, 1995: 23).

Bu feminist metinle, toplum tarafndan kabul gren kavramlarn eletirisi yaplmtr. Bu noktada Freudyen anlaytan bahsetmek yerinde olacaktr. Freudyen

71

anlaya gre, kzlarn zgven probleminin nedeni penis kskanl nosyonudur. Freuda gre, kz ocuk, erken dnemde klitorisin kendisinin eksik kald bir organ olduu nosyonunu gelitirir, sonuta da bu olguyu kt muamele olarak grerek aalandn hisseder. Kz ocuk zaten idi edilmitir, yani penisten yoksundur. Bu onu penis istemeye yneltir ve bunu beceremeyince de penis kskanln babasndan bir ocuk yapma arzusuna dntrr. Bu noktada kskanln nesnesi anne olur. Bu kzlarn Oedipus karmadr (Donovan, 1992: 182-183). Kadna

atfedilen toplumsal rolleri yeniden reten masallar, kadnlar zgvene sahip olmayan, baml karakter olarak tipletirir.

Yirminci yzyln feministlerinden ou, Freudculuu fallik tapnma nn yeniden canlan olarak grr ve Freudun teorilerini gl bir biimde eletirir. Kadn psikolojisi hakkndaki Freudcu dncelere kar bir baka feminist itiraz, bu grlerin aka erkek yanls oluunadr. Milletin iaret ettii gibi Freud, Aristoteles tarafndan balatlan ve kadnlar eksik erkekler olarak gren kadn dman Bat felsefe geleneini takip etmektedir (Donovan, 1992: 194).

Masal, bu eletirel tavryla ve yallarla ilgili anlaya vurgu yaparak devam eder. Yeni erkeklik ve kadnlk anlay iletilerek, feminizmin cinsiyet-kart anlayna ve dayanmaya verdii neme deinilir:
Krmz Balkl Kzn yanna sepetinde ne olduunu soran bir kurt yaklam. Kz, kendi kendine bakabilecek kadar gelimi bir yetikin ola bykanneme, salkl yiyecekler gtryorum demi. Kurt uyarm: Biliyorsun gzelim, kk ve yalnz bir kz iin orman tehlikeli. Krmz Balkl Kz ise kendinden emin bir tavrla cevap vermi: Senin bu cinsiyeti szlerini fazlasyla saldrgan buluyorum. []

72

Kiisel alannn tecavze uramas yznden kk kz l basm [...] Eve girince, kurda mdahele etmek iin baltasn havaya kaldrdnda, Krmz Balkl Kz ve kurt bir anda boumay brakp ormancya dnerek bir azdan azarlamlar: Sen ne yaptn zannediyorsun. Ormanc arm, baltas havada cevap vermeye alm ama dudaklarndan tek bir szck bile kmam. Bir maara adam gibi odaya dalp, elindeki baltann senin yerine dncelerini dile getirmesinden medet umuyorsun haa! [] Sen ne hakla, kadnlarla kurtlarn kendi aralarndaki sorunu bir erkek olmadan zemeyeceklerini varsayyorsun. Bu konumadan sonra bykanne, kurdun karnndan dar frlar, baltay kapt gibi avcnn kellesini uurur. Sonra da kurt, anneanne ve Krmz Balkl Kz, aralarnda ortak bir davann olutuunu sezmiler. Karlkl sayg ve dayanmaya dayal alternatif bir ortam yaratmaya karar verip ormanda sonsuza dek mutlu yaamlar (Garner, 1995: 24-27).

Bu rnekte grld gibi, masallarn feminist yaplanmas, dntrc potansiyel etkiyi tamay amalamaktadr. ki yeniden yazmda da kadn karakterler glendirilmitir. Erkek kurtarclar reddedip, dayanma ierisinde aktif karakterler olarak tasvir edilmilerdir. Bu yeniden yazmlar, feminist edebiyat eletirisi iinde yer almaktadr. ler, almasnda feminist mit eletirisinin gerekliliini vurgulamtr. ler, feminist edebiyat eletirisi iinde, ataerkil mitlerin eletirilmesi zerinde temellenmi feminist mit eletirisi olarak adlandrlan bir akm bulunduundan bahsetmitir. Feminist mit eletirmenleri, ataerkil sylem tarafndan yzyllardr kadnlar zerinde bir bask unsuru oluturan mitlerin yeniden retilmesi gerektiini savunmulardr. Erkeklerin, bir kltrn ritellerini srdrerek kendi bilinaltlarndaki kadn korkusunu mitsel canavarlara ve kadnlara kar tecavz ve iddet mitlerine dntrmelerine kar kan feminist eletirmenler, gnlk mitleri deneysel olarak rtmenin g olduunu ve byle mitleri yerinde tutan daha geni, simgesel ve ruhsal ihtiyalarn anlalmas gerektii ekseninde tartmalarn srdrmlerdir (ler, 2003: 51). Masallarn yeniden yazmlar bir bakma bu ihtiyalara cevap vermek iindir.

73

III. BLM PAMUK PRENSES VE YED CCELER

Biz kadnz, biz kardeiz, Kendimizi iyiletirecek gce sahibiz, Hayvan ldrmeyiz, toprak zehirlemeyiz, G bizimdir, bizim elimizdedir. (Binchy, 1996: 141)

kinci blmde masallarn cinsiyetilik ieren ortak konular Krmz Balkl Kz masal ve sembolleri incelenerek ele alnmtr. Bu blmde, gzellik mitine ak olmasndan, gzelliin kadnlarn deerini belirleyen bir zellik olarak atfedildiinin vurgulanmasndan, ataerkinin kadnlara direttii bu gzellik anlay yznden, kadn rekabetini yeniden reten anlamlar ieren bir masal olmasndan ve nceki masala eklenebilecek kavramlar barndrmasndan dolay Pamuk Prenses ve Yedi Cceler masal incelenecektir. Masaln ayna, vey anne, cam mezar, melek kadn, eytan kadn, ev ileri gibi kadnlarn yaamn problemli hale getiren sembol ve kavramlar tartlacak ve izilen masal kahramann rol modeli alan kadnlarn kaderini deitirmek istercesine, sembollerin ve anlatmn ntr-cinsiyetli olduu yeni masal yorumlanacaktr.

3.1. Pamukdan Elmaya Masaldaki Metaforlar

Dier tm masallarda olduu gibi, eril zihniyeti yanstan masal, birok sembolik ifadeyle donanm bir masal rgsne sahiptir. Bu semboller masaln adndan balar. Pamuk Prenses, hem fiziksel hem de davran olarak bu lakab tayacak bir ekilde izilmitir. Bir kraln ve kralienin kzdr, ama mark ya da kaprisli deildir. Son derece iyi yrekli, uysal, saf ve masumdur. Pamuk, yumuakl ve beyazl artran bir sembol olarak ou zaman kullanlr. Saflk, 74

temizlik gibi anlamlar da ieren pamuk sembolyle masum, temiz, henz hayatn kirine bulamam, cinsellikle tanmam, bakire bir gen kzdan sz edildii dnlebilir. Prenses sfat, bu pamuk semboln daha da anlaml bir hale getirir. Hem prenses olup, btn imknlara sahip olup, sarayda yaayan bu kzn ayn zamanda saf, temiz, yumuak bir kalbe sahip olmas bir tevazu gstergesi olarak vurgulanm olabilir. (Gezgin, 2005: 97).

Bu masalda incelenmesi gerekenler; anne, baba ve vey anne kavramlardr. Klkedisi masalnda olduu gibi anne zamansz kaybedilir, kz vey anne ile kar karya kalr. Baba Klkedisi masalnda olduu gibi masaln banda yer alr, daha sonra sahneden ekilir. ok sevdii kzna kar ilgisizdir. Kzn vey annenin kollarna brakr. vey annenin zalimliklerinden haberi bile olmaz, onun zalimlikleriyle ilgilenmez. nk o dardadr, daha nemli ileri vardr. Eril bir dnyada kadnlarn rekabeti konusunda erkeklerin istekli olduklar, onlarn bu rekabetle oyalanp, kendilerinin daha nemli ilerine karmamalar konusundaki istekleri ima edilmektedir. Dz bir anlatmla, annesiz bir hayatn gen kzla geen bir ocuk iin ok zor olduu, hele de onu kskanan bir vey anne varsa, babann bile mdahale edemeyecei durumlarn yaanabilecei vurgulanmaktadr. Masal

dnyasnda vey anneler, en zalim karakterlerden biridir. Gerek annenin yokluu Pamuk Prensesin vey annenin elinden ekeceinin sinyallerini okura nceden verir.

Sembollerin Jungcu bir perspektiften deerlendirilmesi ile masal, biraz daha farkl anlam kazanr. Bu masalda pek de fazla vurgulanmamakla beraber, dnm

75

noktas, annenin/kralienin lmdr. Pamuk Prensesi belli bir yaa kadar byten anne lerek sahneden ekilir. Annenin lm, Pamuk Prensesin ocukluktan gen kzla/ergenlik dnemine getii srada gerekleir. Annenin geleneksel yaam biimini temsil ettii de sylenebilir. Pamuk Prenses iin iki alternatif, daha dorusu iki rnek karakter vardr. Birinden birini semelidir. Geleneksel bak asna gre, annenin yolundan giderse doruyu yapm olacak ve bunun iin dllendirilecek, bunun alternatifi olan vey anneyi seerse, toplum onu aforoz edecektir. Zaten masalda vey anne yle bir anlatlr ki, vey anne, ocuklarn karsnda tir tir titreyecei korkunlukta tasvir edilir. nk tm masal boyunca anlatld gibi vey anne aslnda bir caddr, ii ktlklerle doludur. Pamuk Prensesi kandrmak iin gzelmi gibi, iyiymi gibi davranr, maske takmtr, hasettir, zalimdir, kincidir. Bu kahramann bir canavar olarak izildii sylenebilir. Bu aamada yaplmas gereken nerilerden biri de yledir:
Peri masallarndaki kadnn rol, Yunanistanda bir ok aratrmac tarafndan ve deiik bak alarndan, feminist almalar ve psikanalizler de dahil, incelenmitir. Gzel ve itaatkr gen kadn, kt cad, kskan kz karde ya da hain vey anne, otoriteye sadece erkeklerin sahip olduu bir dnya olan Asla lkesinde, ok sklkla kurgulanan kadnlardan bazlardr. Kadn kiiliinin daha ok olumsuz ynlerini sergileyen, kadn karakterler, ayrmc toplumsal cinsiyet baklarn gen okurlara aktarr. Doast glere sahip kadn figrler gibi, kurgu ve karakterlerin feminist elerini vurgulama ve genlerle toplumsal cinsiyet konularn tartma, hikyelerin yetikin bir okurla birlikte okunmasyla salanr (Vannicopulou, 2004: 68).

vey anne, aynas ile konuan, yal bir kadna dnebilen, sihir gcne sahip bir ktlk canavardr. Bu noktada vey annenin Pamuk Prenseste var olan, bastrlmas gereken hislerin, davranlarn, cinsel arzularnn bir sembol olduu sylenebilir. Bu canavarn, gen kzn iindeki igdselliin ifadesi olduu sylenebilir. Bu sembolle geleneksel yola kar kan ve kendi yolunda ilerlemek isteyen, isyankr bir ergen ima edilir. Masalda vurgulananlardan birisi de, vey

76

annenin ska aynas ile gzellii konusunda girdii diyaloglardr. Bu durum, narsist bir kiilikle kar karya olduumuzun bir gstergesidir. Masaln kz ocuklarnn bilinaltna yerleecek nemli noktas, gzelliin sorun olabilecek kadar nemli olduudur. Kskanlk uruna vey annenin vey kzn ldrlmesini emrettii sahne de nemlidir.

Schectmana gre, Pamuk Prenses orta ya bunalmnn hikyesidir, zamann harap ettiklerinden kamak iin aresiz teebbslerin hikyesidir. vey anne iin Pamuk Prenses, kaybettiklerinin tahamml edilemez hatrlatcsdr. vey anne miti ile Pamuk Prensesin diil bir yolculukta olduu sylenir. vey annenin hareketi lme doru bir harekettir. Pamuk Prenses masal, biyolojik zaman tablosundan bahseder. Bu tablo, orta yal annelerin gz kulak olduu ergen gen kzlardan bahsetmektedir. Anneler ve kzlar kendilerini karlkl bir kargaann iinde bulur. Yeni bir kimlik bulmak iin birbirlerinden farkl kutuplara giderler. Bu kutuplar koyu siyahla, vey anneyle ya da kar beyazyla, vey ocukla sembolize edilir. Ergenlie ve orta yaa ait olmu ya da henz deil olarak zetlenebilecek kark ego durumu, annenin ve kzn birbirlerinden ayrldklar noktadr (Schectman, 1993: 2425). Dier bir deyile, bu masalda Pamuk Prensesin nnde iki kadn rnei vardr. Pamuk Prensesin bunlardan birini yaam biimi olarak semesi gerekir. Anne ile vey anne ile temsil edilen bu kadnlk rollerinden vey annenin rolnn seildii annenin lmnden de anlalmaktadr. Ancak annenin lmnden, Pamuk Prensesin kurtarl sahnesine kadar vey annenin oyunlaryla mcadele ettii blm, Pamuk Prenses iin kt bir kbus gibidir. Bu yol kzlar iin, hi de

77

zenilecek bir yol deildir, etrefilli, itici, gnahkr, onaylanmayan, aa grlen bir yoldur.

Bir yanda anne/kraln kars, bir aileye sahip mazbut bir yaam sren bir karakter vardr. Dier yanda ise vey anne karakteri vardr. vey anne gizli gleri olan, cinselliin baskn olduu, daha igdsel davranan, bulduu ile yetinmeyen, her eyin enine sahip olmaya alan, gl, aktif, eylemde bulunmaktan tereddt etmeyen, a gzl bir karakterdir. Bu basit masalla, kadnlarn durumundan ok ey anlayabiliriz. lk anne rneinde eve tklm kadn tasvir edilir. Dier vey anne rneinde istediini yapmaktan ekinmeyen kadn karakteri izilir. nemli olan ilkinin toplum tarafndan dayatldn, dierinin topluma kar anarist bir tavrnn olduunu fark edebilmektir. lkinde de ikincisinde de kadnlar mutsuzdur. lkinde ataerkil dzene ayak uyduran kadn, evinde baka dnyalarn hayalini kurmakta, dierinde toplumdan dlanmaktadr.

ocukluk ve ergen duygular arasnda kark bir ruh halinde olan Pamuk Prenses, iindeki vey anne figrn tercih eden bir gen kz temsil eder. Baba, ok fazla yer alan bir karakter olmasa da aynann sesidir, kadn rekabetini onaylayan, kadnlarn nasl olmas, nasl davranmas gerektiine karar veren bir eril figrdr. Bu nedenle vey anne, her zaman aynadan onay almaya alr. Bu masalda feminist tartmalarda olduu gibi erkek, baba kltr ve akl temsil eder. O yalarda bir gen kzn asi tavrlar karsnda kr etmeyen akl, mantk veya kltrel deerler baba rolnde verilir. Baba burada ryalarn beyaz sakall, akl veren ihtiyar rolndedir.

78

Pamuk Prensesin saduyusu olarak verilir. Erkeklerin rasyonel, kadnlarn irrasyonel olarak kutuplatrlmalar lerin almasnda u szlerle ifade bulur:
Masallarda erkeklerin yetikin birey olduktan sonra byyle, sihirle ve doast glerle ilikilerinin zayflad grlmektedir. Bu durumla toplumda erkein sorumluluklarya balant kurulabilir. Erkekler evlendikten sonra kamusal meknda alarak aileye bakmak, ekonomik olarak ailenin devamn salamakla grevli atfedildikleri iin irrasyonel olan yerine rasyonel olan tercih etmelerinin doal olmas ima edilmektedir. Kadnn gzellii, dourganl ve ekiciliiyle tanmlanrken, erkek gzellii yiitlii ve aklyla zdeletirilmektedir (2003: 67).

Ataerkil dzene gre, Pamuk Prensesin i sesini dinlemesi gerekmektedir. Ama Pamuk Prenses, geleneksel kadn modelini reddeden ve heveslerinin baskn kt ergen duygular ile daha igdsel yaam tercih eden bir roldedir. Pamuk Prensesin bu ergen duygularn anlatmak iin mekn da semboliktir. Orman, kefedilecek gzellikler ve onlarn tehlikeleriyle dolu bir yerdir. Orman, Krmz Balkl Kz masalnda olduu gibi sembolik olarak tehlikeli, kurallar farkl olan, kurtlarn kol gezdii bir yerdir. Bir gen kz iin uygun olmayan bir yerdir. Yolunu armlarn, sulularn ve toplumla uzlaamayanlarn meskenidir. Pamuk Prensesin yapaca en kt tercih ormandr. Bu nedenle, Pamuk Prensesin masalda korku iine dt vurgulanr. Pamuk Prensesin kendini ormanda bulmas, kmaza dtnn semboldr. Gen bir kz olarak Pamuk Prenses, ormanda savunmasz ve kmazdadr.

Pamuk Prensesin ormanda caddan kaarken snd ccelerin cinsiyetleri n planda deildir. Pamuk Prensesin geleneksel yolu kabul etmesi iin yol gsteren arasal kahramanlardr. Masaln eril zihniyetin tarafnda olduu aktr. Cceler, masaln her noktasnda olumlu karakterler olarak tanmlanr. Bu figrlerin ormanda yolunu arm, ne yapacan dnemeyen bir gen kzn saduyusu olduu 79

sylenebilir. zellikle de yedi kii olmalar, bunlarn Pamuk Prensesin ihtiya duyduu akl temsil ettikleri sylenebilir. Prensesi iine dt aresiz durumdan kurtaran, onu tercih ettii veya iine itildii durumdan kurtaran akl olarak yorumlanabilirler (Gezgin, 2005: 101). Pamuk Prensesin Yedi Cceler ile karlatktan sonra masalda hamarat bir kimlie brnd abartlarak anlatlr. Baka bir deyile Yedi Cceler, Pamuk Prenses iin toplumun bir gen kz iin onaylad evlilik iin hazrlk sreci, hazrlk kursudur. Toplumsal olmann belirtilerinden birisi hamaratlktr. Kendini bekleyen toplumsal yapya uygun davranmak, kadnlar iin hamarat olmakla mmkn olabilmektedir gibi bir norm sembolik olarak aktarlr (Gezgin, 2007: 102).

Masalda srasyla korse, tarak ve elma sembolleriyle kadnn cinsellii, ehliletirilme gereklilii, kadnlar aras kskanlk vurgulanr. Avcnn elinden Pamuk Prensesin kurtulduunu renen cad, kzar ve daha yaratc planlar bulur. Bundan sonra denedii yol da cinayet silah olarak zehirli diil aletleri kullanr. lk olarak bir dilenci klnda kza korse satmaya alr. Evladm, ne kadar kt gzkyorsun. Buraya gel de sana u korseyi giydireyim. Pamuk Prenses, hi phelenmeden kadnn ona korseyi giydirmesine izin verir (Schetman, 1993: 36). Kralienin Pamuk Prensesi balamasnn sebebi, onun yaayan masumiyetini, gzelliini engellemektir (Schetman, 1993: 36). Kralienin onu balamasnn altnda yatan gerek, yine kadnlarn cinselliinin kontrol altna alnmas ile ilintilidir. Onu sk ekilde balamas, diiliin gstergelerinden biri olan gs ortadan kaldrmak iindir. Yal kadn, Pamuk Prensesi o kadar hzl ve sk balamtr ki o nefesini kaybedip yere der. Pamuk Prensesin ldnden emin

80

olan Kralie Artk en gzel benim diye dnr ve hzla uzaklar (Schetman, 1993: 38).

Masalda biri en gzel deilse, hi bir ey demek deildir imas vardr. Pamuk Prensesin hayat, Yedi Ccelerin zamannda gelmesine baldr. Onu kaldrdklarnda, korsenin ok sk balandn grdkleri anda hemen onu zerler. Pamuk Prenses ardndan nefes almaya balar. Baz eletirmenlere gre, Yedi cceler Pamuk Prensesin ocuklar olarak yorumlanabilir. Dierleri, bilindn temsil ettiklerini sylerler; nc dier gre gre, yaratc eylemin sembolleri olarak yorumlanrlar (Schetman, 1993: 38-39).

Diil gzellie sahip olmak iin mcadele eden kralie, Pamuk Prensesin san taramaya sz verir, daha sonra zehirli bir tarakla ona saldrr. Pamuk Prensesin hala en gzel olduunu duyan kralie, kskanlktan bycle ynelir ve de zehirli bir tarak yapar. Tarak sembolnn kadnlkla, bunu ehliletirmeyi renmekle ilgili olduu sylenebilir. Kralie, Pamuk Prensesin grkemli gzelliini sradanlatrmaya, ehliletirmeye alr. Sa, hayatn gc, enerjisi, kaynadr, ilhamdr. Dklen salar zgrl, genlii ve seksilii ifade eder. Bal salar bamll, kontrol altna alnmay simgeler (Schetman, 1993: 40). Eski insanlar, kadnlarn by yapmak iin saa ihtiya duyduklarndan bahseder. Bu nedenle sa olmayan kadnlar zararszdr, denilir. Kralie, Pamuk Prensesin ehvet duygularn nasl dizginleyebilir? Annenin gznde kzn safl, hi bir eyden phe duymay zararldr. Bu nedenle diil enerjiyi azaltmak iin, salarnn taraa, taranmaya ihtiyac vardr. vey annenin amac, masumiyet konusunda kz uyarmak

81

yerine onu tamamen ortadan kaldrmaktr (Schetman, 1993: 41). Masum bir karakter olarak tasvir edilen Pamuk Prenses, kralienin hain planlarndan kuku duymaz. Ancak tarak sana deer demez, zehir etkisini gsterir, olduu yerde kalr. Hikyede, Pamuk Prensesi hayata dndren cceler, onu taran zehirli etkisinden kurtarr. Taran dokunuuyla Pamuk Prenses duygusuzlar, ehvet hissi ntrleir (Schetman, 1993: 42). Kralie gittike daha ok sinirlenir. Benim lmme sebep olsa da Pamuk Prenses lmeli diye barr (Schetman, 1993: 43). Kadnlarn gzellik konusunda birbirlerini kskanmalarn pekitiren eylemler masalda yer alr. Masaldaki en nemli sembollerden birisi, cadnn Pamuk Prensese verdii elmadr. demle Havvadan bu yana gerekst yklerde ska kullanlan elma, insanln ilk gnahla tanmalarna vesile olan semboldr. Elma yemek, ou zaman cinsel ilikiye girmek veya onu kefetmek anlamlarnda kullanlm bir semboldr. Bu noktada, iinden ykselen bilind kadnln bir sonucu olarak Pamuk Prensesin cinsellii kefettii sylenebilir. Krmz elmayla Pamuk Prensesin regl olmas ve kadnla ilk adm atmas vurgulanyor olabilir. Ama genel olarak toplumsal bilindnda, ataerkil dzenin rnleri olan dem ve Havvann cennetten kovulma mitinde olduu gibi elma, cinsel iliki sembol olarak yorumlanr (Gezgin, 2007: 102).

Pamuk Prensesin elmay yedikten sonra, kendinden gemesi de masal ve mitlerde kullanlan sembollerdendir. Kendinden geme, cinsel haz olarak yorumlanabilir. Uyuyan Gzel masalnda olduu gibi, masalda uyumak ve baylmak erginlemek, bir durumdan baka bir duruma geite yaanlan bir sre sembol

82

olarak kullanlr. Ayn zamanda gen kzlar iin pasif bekleyii de vurgular. Bir olgunlama, farknda olma durumuna ulalmasnn uyumakla mmkn olduu ima edilir. Genellikle uykuya dalmak, uyumak, uyandnda bambaka bir gereklie sahip olmak kt geen bir sreci sonlandrma istei olarak karmza kar (Gezgin, 2007: 103).

Kadnlarn kurtarclarnn gelmeleri iin pasif bekleyenler olarak tasvir edilmeleri, masaln Beyaz Atl Prens sembolyle verilir. Ak ve mutluluk, tm kadnn istedii eylerdir. Masallarla byyen gen kzlarn hala kurtulamadklar bu kavram, bir gen kzn toplumsal yap iinde hayal edebilecei en st nokta olarak onaylanr. Bir gn bir prens gelecek ve kz iine dt aresiz durumdan ekip karacak, grkemli bir dnle evlenecekler ve bir sarayda yaamaya balayacaklar. Bu toplumsal yapda kz, kendisi iin deil, bakalar iin yaayacaktr. Bu nedenle toplumumuzdaki ou gen kzn hayal krklklar, bekleyileri ve mutsuzluklarnn sebebi anlay da ortaya kar. Prens, sz dinleyen, hamarat bir ev hanm olmaya aday, iindeki lgn, igdsel, arkaik kadn cokusunu dizginleyen her gen kzn dldr. Fedakrlk, san sprge etmek kadn olmann olmazsa olmazlardr diye iletilir (Gezgin, 2007: 103).

Masalda anlatlanlar ocuktan uygulamas beklenen eylerdir. Gen kzlara nasihat yledir: Bak kzm, sen bir gn byyecek ve ok gzel bir gen kz olacaksn. Bymenin verdii baz dnmler, deiimler seni baka hayatlara zorlayabilir, iindeki ses seni her zaman doruya gtrmeyebilir, genlik heyecan ile yaamak istediin eyler olabilir, ama bu masalda da grdn gibi byle

83

davranan kzlarn bana neler geliyor, ama sonuna kadar bu karanlk glere direnirsen, bir gn btn istediin olur ve bir prens gelip seni uykudan uyandrp masallarn dnyasna gtrr. diye iletilir (Gezgin, 2007: 104). Toplumdan ve onun istediklerinden kama, saduyunun sesini dinle, annen gibi bir hayat sr ve bu mutlu sonu sen de yaa! denilir. Gerekte, kz ocuklarna anlatlan btn masallar mutlu sonla biterler. Ama mutlu sona ulaabilmek iin cadlar, cinler, devler ve kurtlar gibi engelinin almas gerekir. Bu engeller, kz ocuunun kanmas gereken davranlarn vurguland nasihatleri iermektedir. Toplumsal ahlak, cinsellik ve aile kavramlar kzn bilindna iletilen mesajlardr. Kz,

toplumsallatrlmaya allrken ayn zamanda ikincilletirilir (Gezgin 2007: 105). Bahsedilen tm semboller, ou eletirmenin ilgi oda olmu, kadnlarn toplumda uygun kabul edilmesi iin onlara atfedilen zelliklerin, masallarda sembolik olarak verildii dncesi konusunda hem fikir olunmutur.

Snow White, Desire, Death and Transformation (Pamuk Prenses, Arzu, lm ve Dnm) adl makalede, Nancy Doughertynin Pamuk Prenses masalnn yorumlar aydnlatcdr. Masallar, semboliktir, yorumsal farkllklar mmkndr. Pamuk Prenses, uyuyan ruhun arzu enerjisiyle nasl glendiine k tutar, arzularmza ulamak hayata tamamyla katlmamz salayabilir diye iletilir (Dougherty, 1995: 65-66). Masallar, bilindnn zamanszlnda lm mevsiminde balar. Doughertye gre, bir hikyede bakahraman kadnsa, bu temann ilk alardan gelmesinin iaretidir. Bizi, dnyann Tanr tarafndan deil, Tanra tarafndan ynetildii alara gtrr. Pamuk Prensesin elmay yemesiyle bakireliini tamamen terk edip kadnla ulama istei ve ulamas anlatlr

84

(Dougherty, 1995: 67). Prenses, bakireliin sona ermesinden sonra kralie olmak iin potansiyel bir adaydr, aynen bir kozann kelebee dnmesi gibi (Dougherty, 1995: 68).

Kralie, kendisine benzeyen, kendi deneyimlerin aynas olacak bir ocuk ister. Bu, masaln narsizm temasn oluturur. Belki de hayatnn melankolisini atlatmak istediinden dolay ocuun hayatna anlam katacan umut eder. Diki dikmek, dolayl derin dncelerle dolu bir grevdir. Diki dikerken, kralie yaralanr, bu yaradan dolay ac ekmez. Bu olayla ocuun onun aynas olaca ve onun iin diil kederi tayaca hayaline kaplr. Pamuk Prensesin tasvir ediliindeki renk, bize ocuun tipik diil ynleri temsil edecei ve bu konuda potansiyeli olduu konusunda bilgi verir. Pamuk Prensesin ad semboliktir. Saflk, namus ve masumiyeti simgeler. Tm toplumlarn kzlarnda tercih ettikleri zelliklerdir. Ama masalda yle bir mesaj da olabilir: Eer biri ocukluuna ok uzun zaman bal kalrsa beyaz; soukluun, iktidarszln ve frijitliin sembolne dnebilir (Dougherty, 1995: 68). Cinsellik, onun sembol lm, Pamuk Prensese kt kalpli vey annesi tarafndan tantlacaktr. Krmz ve siyah renkleri erginlemeyi temsil eder. Bize kadn olmay anlatrlar. Hayat bir kz gibi yaamay brakma isteini, yetikin bir kadn olma isteini ima eder. Masalda Pamuk Prenses doduunda annesi lr. Masal, annesizlikten kaynaklanan problemlerden de bahseder. Annesine benzeme yetersizliinden, olanakszlndan dolay ocuklar kendileri olmann deerli olduunu hissetmezler, bu nedenle snrlar koyamaz ve iyi seimler yapamazlar mesaj verilir. Doduunun ilk senesinde Pamuk Prenses, ayna ile olan iletiimi, taklit yoluyla renme eklini, gerek ben ile balant kurmasn salayacak

85

iyi bir anne ile olan ballk ansn karr (Dougherty, 1995: 68). Kskan vey anne, Pamuk Prensesi lme mahkm ederken ayn zamanda ocuu yetikinlie de itmi olur. Baba figr pek fazla grlmez, o Pamuk Prensesi onun kendisinden daha gzel olduunu duyunca deliye dnen gururlu, kskan ikinci karsna brakr (Dougherty, 1995: 70). Burada erkeklerin devleti ynetmek gibi daha nemli ileri olduu ima edilir. Kadnlarn gzellikten baka bir ey dnmedii vurgulanr. Kendi cinsleriyle rekabet iinde olup bu rekabetle oyalandklarnn imas vardr.

Aslnda kt kalpli vey anne olmadan hikye de olmaz. vey anne, ocuu scak yuvasndan ve onun koruyucu duvarlarndan ekip alp onun kendi doru yolunu bulmasn salar. Kralienin anne figr olduu gibi avc, baba figr olarak karmza kar. Kralienin emrine itaat edemez, yaban domuzunun cierini getirir. vey annenin kskanl o kadar st seviyededir ki, cieri yerken onun Pamuk Prensesin cieri olduunu dnerek mutlu olur. Bu sahnede kskanln ilkel, yamyaml hatrlatan ifadesini grrz. Bu sayede Kralie yedii kiinin, Pamuk Prensesin g ve zelliklerine sahip olacan dnr (Schetman, 1993: 33).

Schetman, avc figr konusunda sylenilenleri onaylar. Nazik, iyi kalpli avc/baba figr, ormanda prensesi yalnz brakarak onu kurtarr. Pamuk Prenses, kendi gszln, zayfln fark eder. yi bir kz olduu iin yaamasna izin verilmesine ramen, deliye dnen kralienin saldrlarna diren gstermenin dolambal yollarn bulmak zorunda kalr. Bu balamda yedi ccelerin Pamuk Prensesin blnm kk glerini temsil ettii sylenebilir. Bettelheima gre, bu glerin kz kralieden kurtarmada pek nemleri yoktur. taatkr diillie

86

erimesinde, o gler eitimin nemli birer paralardr (Aktaran Gilbert ve Gubar, 1999: 295). Masaldaki yedi ya semboliktir. Hristiyan inancnda ocuklar yedi yana geldiklerinde iyi ile kty ayrt edebilecekleri iin gnaha girebilirler ve gnahlar saylr, diye bilinir (Dougherty, 1995: 71). Yedi Ccelerin hepsi birbirine benzemektedir. Evli deillerdir, ocuklar yoktur, anne ve babalar yoktur; olgunlamamlar ve pre-oedipal evrede da taklp kalmlardr. Yedi Cceler ok alkandr, almak hayatlarnn temelini oluturur. Dinlenmek nedir bilmezler. Pamuk Prensese yle derler: Eer evimize bakar, yemek piirir, yataklar yapar, amar ykar, diki diker, rg rer, her yeri temiz tutarsan ve hibir ey istemezsen bizimle kalabilirsin (Dougherty, 1995: 72). Yedi cceler, bu cmleyle ataerkinin kadn anlayn zetler. Her eyi yap, baka bir ey yapma, sus, otur. Ev ileri senin iin, biz darda alrz denir. Kadnlarn bitmeyen yeniden retimleri konusunda omuzlarndaki ykten Vannicopulou u szlerle bahseder:
Hemen hemen kutsanan anne rol, analn, kadnn kiiliini oluturduu inancnda yansr. Pek ok kitapta, ocuklarn bakmnda temel sorumluluk anne tarafndan stlenilirken, baba ikincil bir rol stlenir. Ayrca annenin evdeki baskn varl ve ocuklaryla ilikisi, bir dier tipik kadn grn olan hizmetilii de ierir. Mutfaklarna hapsedilen, resimli kitaplarn kadnlar, yemek piirir, t, temizlik yapar ve herkesle ve her eyle ilgilenir (Vannicopulou, 2004: 65).

Yedi Ccelerin dier yorumlarn dnda hem fikir olunan gre gre masalda bulunmalarnn sebebi aktr. Onlar, Pamuk Prensesin hayatta kalmasn salarlar. Bu yeniden doular basit uygulanabilir eylerdir: Ev leri gibi. vey annenin Pamuk Prensesin genliini ve gzelliini kskanmas dnda ve onun cinselliini kstlamasnn yannda Yedi Ccelerin de benzer kstlayc bir grev stlendikleri sylenebilir. Onlarn da kendi istekleri ve snrlamalar vardr. Eer bizim iin yemek piirir, evi temizlersen, amar ykar, diki diker, yataklar

87

yaparsan, istediin kadar bizimle kalabilirsin. Burada kaldn srece biz sana bakarz (Schetman, 1993: 39).

Kralie, bu gzel gen kzn lmesini, Yedi Cceler de bymesini ister. Bir kadnn bymesiyle kastedilen ey onun ev ilerini yapabilmesidir. Kz, yedi cceye hizmet ederek hizmet etmenin gerekliliini, kendini dnmemeyi, bakalar iin yaamay, ev ve aile yaamn renir. Ksacas Pamuk Prensesin evi derleyen, toplayan, bakc rolnde, sesi kmayan biri olarak sunulmas, masaln kadn dnyasna bakn gsterir. Ev ilerinin kadn ii olarak atfedilmesini yeniden retir. Ev ileri gerekliinin minyatrize edilmi hali, ccelerin evinde Prensesin pozisyonuyla gzler nne serilir. Bu krallkta kadnlarn en iyisi, sadece bir cce deil, daha da ilerisi ccenin hizmetkrdr (Gilbert ve Gubar, 1999: 295). Bir kadnn ihtiya ve istekleri umursanmamaktadr. Pamuk Prensesi kendi yolu, izgisi, duruu olan bir birey olarak grmezler. Pamuk Prenses gelimekte olan doas iin son derece kk, steril, tek dze bir hayat yaamaktadr (Dougherty, 1995: 73).

Masalda Pamuk Prensesin kendi sesi nadiren duyulur. Konutuunda her eyi olduu gibi kabul ettiini duyarz. Masaln baz talyan versiyonlarnda, Pamuk Prenses annesinin isteini yerine gelmesi iin ldrlmek istediini, dierlerinin isteklerini yerine getirmek iin hazr olduunu syler. Bir versiyonda, cceler, ondan ev ileriyle ilgili uzun listeyi yapmasn istediklerinde Olur, tabi ki seve seve yaparm diye cevap verir. Genellikle konumalar bakas tarafndan anlatlr ya da zetlenir (Bacchilega, 1997: 35):
Yedinci cce, kendi yatana baknca, iinde yatm uyuyan Pamuk Prensesi grm [] cceler tatl dil, gler yz gsterip kza sormular: Adn ne senin bakaym? Kz

88

da Pamuk Prenses diye cevap vermi. Cceler: Peki, bizim eve nasl geldin? Demiler. Kz da bandan geenleri bir bir anlatm [] Cceler: Eer bizim evin ilerine bakar, yemeklerimizi piirir, yataklarmz yapar, amarlarmz ykar, yrtk skklerimizi dikip yamar, ortal derleyip toplar ve temiz tutarsan, yanmzda kalabilirsin, biz de senin her isteini yerine getiririz demiler. Pamuk Prenses de: Seve seve yaparm bunlar! diye cevap verip ccelerin yannda kalm, evlerini silmi sprm, derleyip toplam. Cceler de sabah olunca evden kp [] akam olunca dnp geliyor, Pamuk Prenses de onlar gelmeden yemei hazrlayp sofray kuruyormu (Grimm Masallar I, 2003: 361-362).

Pamuk Prenses, bu pamuk beyazl zellikleri ve tavrlar ile mecazi bir ekilde doay temsil eden ocuk-kadndr. Aka Pamuk Prenses, eril bir fantezi ve bir kadn imgesidir (Bacchielaga, 1997: 37). Ama diil arzu ve istekleri iin kt kalpli vey annenin teklifleri ok ekicidir. lkinde Pamuk Prensesi ldrmek iin hain planlarndan biri olarak ona korse verir. Burada ocukluktan yetikinlie geen bir diil figrden bahsedilebilir. Pamuk Prenses korseyi alr. vey anne, korseyi eker ve Pamuk Prenses havaszlktan baylacak gibi olur. Yedi Cceler, Pamuk Prensesi yalnzken eve kimseyi almamas konusunda uyarrlar. Daha sonra Kralie, zehirli tarakla geri dner. Tarak dourganln, bereketin ve yamurun, deiiklik istemenin, aramann semboldr. Tarakla gen kzlar ekiciliklerinin farkna varm ve onu deneyimlemi olurlar. Kralie, Pamuk Prensese salarn tarayaym der. Pamuk Prensesi bu olaydan sonra evde baygn bulan Cceler onu dikkatli olmas konusunda uyarr. Pamuk Prensesin lmediini renen kralie ok sinirlenir, kskanl son raddededir (Dougherty, 1995: 74). Bu aamada zehirli elmay yapar. Elmann yars zehirlidir. lk nce kendisi zehirli olmayan ksmn yer, Pamuk Prenses elmay yemek iin can atmaktadr, srr ve baylr. zleminden dolay elma ok ekici grnr. Arzu nesnesine uzanm olur ve krmz tarafn yer. Krmz elmayla yaam, kan ve erotizm vurgulanr. Bu da onu lmn karanlna terk eder. Pamuk Prenses, artk gven dnyasnda yaayan, itaatkr bir ocuk deildir. Kendi zlemleri nedeniyle eylemde bulunan bir kadn olmutur. Ancak bu davranndan 89

dolay cezalandrlr, uyur (Dougherty, 1995: 74). Elma, materyal arzular, cinsel hazz sembolize eder. Elmalar, Vensn meyvesi olarak bilinir. Mitlerde elma kahramann nne sunulur, yiyip gnaha tevik edilmek istenir, gnah ilemeyi semek zorunda kalr. Risk vardr ama ayn zamanda deneyim elde etme (seks, ak, bilgi, kefetme) olana da vardr (Dougherty, 1995: 75).

Gilbert ve Gubara gre, elma ile Pamuk Prenses diil silahlar yoluyla ldrlmeye allr. Masalda Kralie, Pamuk Prensese zehirli bir elma verir, elmay kimsenin gelmedii yalnz ve gizli bir odada yapar. Pamuk Prenses, kozmoloji ve aln diil sanatlar tarafndan der, ldrlmeye allr. Kralie, tm bu kt planlarn melekler kadar masum Pamuk Prensesi yok etmek iin kullanmasna ramen Havvann elmas gibi bu eytanlk beklenenin tersi etki yapar. Pasif, saf prenses bekretini koruduu iin bu planlar onu eril estetiin istedii bir kza dntrr, sonsuz gzellie sahip olarak tasvir edilir (1999: 294).

Pamuk Prenses, bu sefer uyanmaz, cceler onu camdan bir mezara koyarlar. Yeniden doma midini beklerler. Sanki yayormu gibi grnyor derler. Mezarda yatarken srasyla yanna bayku, kuzgun, gvercin gelir. Bu ziyaretler hikyenin en gizemli blm ve dnm noktasdr. Bu kular l olduu dnlen kahramandaki dnm evrelerini sembolize eder (Dougherty, 1995: 76). Sembolik olarak bayku ac, pasiflik, soukluk ve ilgisizlikle badatrlr. Bu ziyaret, kendini tamamlamak isteyen Pamuk Prensesin kendini aramasn simgeler. Ruhun olgunlamas balar. Kuzgunun sembolizmi daha karanlktr. lme delalettir ve ktl arr. Kskanl besleyen kaytsz karanlk, fke ve sadizmi temsil eder.

90

Kuzgun, rmenin semboldr. Alamsal bir ilemde en karanlk andr. Son olarak gvercin, onun yeniden domasn mjdeler. Kutsal ruhun Hristiyan dininde semboldr. Gvercin vaftiz olmann, manevi yeniden douun, lk Gnahtan temizlenmenin semboldr. Burada gvercin, Pamuk Prensesin blnm benliinin yeniden birlemesini temsil eder (Dougherty, 1995: 77). Masalda bu sahne u ekilde yer alr:
Cam bir tabut yaptrm, Pamuk Prensesi tabuta koyup tabutun zerine de adn yazmlar. Sonra tabutu omuzladklar gibi dan tepesine karp koymular. Srasyla biri tabutun banda beklemi hep. Ve hayvanlar da gelip Pamuk Prenses iin gzya dkmler, nce bir bayku, ardndan bir karga, sonra da bir gvercin. Pamuk Prenses uzun, ama pek uzun bir zaman tabutta kalm, ne kokmu, ne bir ey olmu; gren sanki bu kz lmemi de uykuya yatm dermi; nk teni hl kar gibi beyaz, yanaklar kan gibi krmz, salar abanoz gibi siyahm (Grimm Masallar I, 2003: 369).

Daha sonra, oradan geen bir prens, Pamuk Prensesin gzelliini grnce ona k olur. Adamlarndan tabutu kaldrp saraya gtrmelerini ister. Pamuk Prensesin boazna taklan elma prensin adamlar tabutu sarstnda boazndan kar ve o hayata dner. Elmann Pamuk Prensesin boaznda kalmas yle de yorumlanabilir. Boaz logosun, kelimelerin kt yerdir. Bu ekilde kadnn anlaml konumas engellenmi olur. ou kadn iin ok nemli olan duygu ve dncelerini ifade etmenin yetikinlie ulamada nemli olduu grlr (Dougherty, 1995: 78). Masalda, byme ile vey annenin gc azalr. Hain planlarnn sonuna gelmektedir. Cad, masaln sonunda kzgn demir ayakkablaryla dans etmeye zorlanr. Onun iin zalim bir lm seilir. lmyle Pamuk Prensesin rnek diilliinin olumlu ve olumsuz kutuplarn tama sreci balar (Dougherty, 1995: 79). ou masalda olduu gibi bu masalda da prens gelmeden tamamlanmam olursunuz anlay dayatlmaktadr. Bir erkein gelmesi masal kahramann tamamlayacaktr

(Bacchielega, 1997: 46).

91

Sevgili yavruca bir trl ayaa kaldramamlar. Bunun zerine onu bir tabuta koyup kendileri de tabutun bana km, tam gn gece yas tutup gzya dkmler. Pamuk Prensesi ilkin topraa gmecek olmular; ama bakmlar, Pamuk Prenses lmemi de uyuyormu sanki, yznde ylesine bir pembelik, bir canllk varm, yanaklar da al alm [] ierisi drt bir yandan grlebilen cam bir tabut yaptrm [] Gel zaman git zaman, bir prensin yolu ccelerin evinin bulunduu ormana dm [] Derken tepedeki tabutu ve iinde yatan gzel Pamuk Prensesi grm [] Ccelere demi ki: Bu tabutu bana balayn, karlnda ne isterseniz vereyim size! Cceler de: Dnyann btn altnna, btn servetine deimeyiz onu! demiler. Bunun zerine prens: yleyse onu armaan edin bana, Pamuk Prenses yanmda olmadan yaayamam artk, kendisini canm gibi sevip el stnde tutacam! demi. O byle syleyince iyi kalpli cceler prensin haline acm, tabutu tutup kendisine balamlar [] ok gemeden gzlerini aan Pamuk Prenses, tabutun kapan kaldrp ayaa kalkm, yeniden dirilmi [] Gel benimle, babamn sarayna gidelim, dn dernek kurdurup evlenelim orada! Pamuk Prenses de prensten holanm, kalkp onunla gitmi. Hemen dn dernek kurulup evlenmiler. Her ey yle gzel, yle gz kamatrcym ki! (Grimm Masallar I, 2003: 368-370).

Pamuk Prenses camdan mezar sembolyle baklan, arzulanan bir feti objesi olarak sunulmaktadr. Ccelerin, ataerkinin

hayalinde cinsel bir nesnedir (Bacchielega, 1997: 45). Masallarda kadnlarn bana gelebilecek olaylar; lm, tecavz ya da evlilikle snrldr. ler tezinde kahramann

21. Resim - (Opie, 1992: 181) Prens, Pamuk Prensesi camdan mezarnda grr. Renkli aa
oymas, Little Snow White (Pamuk Prenses), Shilling Toy Book, Routledge, c.1870den Opie tarafndan alnmtr.

evlenene kadarki srecini kapanma dnemi olarak adlandrr. lere gre de masalda uyuma, kapanma sembolik bir anlam ierir:
Pamuk Prenses masalnda Prensesin cceler tarafndan mezarda uyutulmas semboliktir. Kadnn arzulanan zne olarak alglannn dnda bu sembolle, kadnlarn toplum kurallarna uymak zorunda olmalar, kkrtc, fitne kimlikleri nedeniyle evlenene kadar kapatlmalarnn uygun grlmesi ima edilir. Evden ayrlma sreleri bir baka bak asyla da, bireyin evden ayrlarak yeni bir ev ii balatma serveni olarak da okunabilir. Bu balamda, masal kahramanlarnn,

92

evlerinden uzaklaarak, sz konusu kapanma dnemini ev d meknlarda gerekletirdikleri gzlenmitir. Nitekim incelenen masallarda, kadn kahramanlarn, Campellin szn ettii olgunlama srecini sabr ve sessizlik iinde, kapal meknlarda geirdikleri gzlenmitir (2003: 84).

Bu durum lere gre, cinsellik ve iktidar kavramlar balamnda u ekilde aklanabilir: Ataerkil dzende, cinsellik bir iktidar alandr. Erkeklik cinsellikle glenir, sahip olur, kar taraf teslim alr. Bu nedenle kadn ev iine kapatma, kamusal meknda cinsel kimlii zerinde tehtid oluturma, erkek iin nemli bir sava ve iktidar yntemidir. Erkek zellikle kamusal meknda iktidarn salamlatrmak iin kadnlar zerinde rgtl bir iktidar-iktidarszlatrma sava yrtr. Bir baka deyile kamusal meknda erkein iktidar, kadnn

iktidarszlatrlmasyla mmkn olur (ler, 2003: 103).

3.2. Aynann Dikteleri

Masallarda her ey olur olmasna ama hep de kadnlarn bana felaketler gelmesi ve kadnlarn felaket yaratmas tesadf deildir. Bu gerei tartrken Pamuk Prenses ve Yedi Cceler masal, kadn- kadn arasndaki rekabeti, gzelliin kadnlar iin tehlikeli derecede nemini, annelik ve babala bak, cinselliin kefediliini, ev ilerinin kimin sorumluu olarak belirlendiini, kadnn yerini, nasl davranmas gerektiini erkek kalemiyle zetler. Lilith efsanesinde grld gibi Freuddan Junga ou psikanalistlerin gzlemledii gibi mitler ve masallar, kltrel cmleleri daha sofistike metinlerden bile doru bir ekilde ve zorla kabul ettirmilerdir. Aslnda Pamuk Prenses ve Yedi Cceler masalna Pamuk Prenses ve Onun Kt Annesi denilebilirdi. nk masaln merkezinde, bu iki kadn arasndaki ekimeli iliki yatmaktadr. Biri gzel, gen; dieri, kt, yaldr. Biri kz ocuk, 93

dieri anne. Biri tatl, pasif; dieri kurnaz ve aktif, biri melek, dieri inkr edilemeyen bir caddr (Gilbert ve Gubar, 1999: 291-292).

Masaln giri paragrafnda dilek dileme ve gebe kalma eylemleriyle birlikte verilen elin kanamas motifiyle sadece cinsel yolla reme deil, ayn zamanda ataerkinin belirledii kadn tiplemesiyle karlalr ve idealize ettii diilliin zmsenmesi ima edilir:
K ortasnda bir gnm, karlar havada uuarak yumak yumak dklyor, kralie de erevesi siyah abanoz aacndan bir pencerenin nnde oturmu, gergef iliyormu. Bir yandan gergef ileyip bir yandan yaan kara bakarken, elindeki ine parmana batm, damla kan parmandan yerdeki karlarn zerine damlam. Bembeyaz karn zerindeki krmz kan damlalar kralienin gzne bir gzel grnm ki, iinden yle geirmi: Ah, ah! Kar gibi beyaz tenli, kan gibi al yanakl ve pencerenin erevesi gibi siyah sal bir ocuum olsayd, Tanrdan baka bir ey istemezdim! (Grimm Masallar I, 2003: 357).

Bu idealize edilen kadnlk, masalda pencere sembolyle verilir. Kadnn yeri ataerki tarafndan belirlenir. Masallarn kadn kahramanlar, zel alanda yaamlarn srdrrler, zaten toplum tarafndan yle olmas beklenir:
Kadnlar evin iinde ya da yaknnda (avlu gibi) ya da annelik ve ev kadnl gibi rolleriyle balantl meknlarda (oyun alan, market gibi) yer almaktadr. Ayn zamanda evdeki kadnlarn pencerenin kenarnda otururken tasvir edildikleri dikkat ekmektedir. Bu mekn, kadn sosyal yaamn nimetlerinden yoksun brakan ve snrlayan olarak ilev grr. Buna karn erkek kahramanlar, temel olarak darda konumlanmaktadr (Vannicopulou, 2004: 66).

Hikye kn ortasnda balar. Kralie camn kenarnda oturur ve diki diker, ou masalda olduu gibi eline ine batar ve kanar, daha sonra darda kar vardr, kar kadar beyaz, pencere erevesi kadar siyah. Motifler ilk giri paragrafnda verilir. Diki, kan, kar, kapatlma, evde olma diil yaamn temalardr. Gerek hikye, kralienin anne olmasyla, bir cadya, yeni kt kalpli vey anneye dnmesiyle balar. ocuk doduunda annesi lmtr. Bir yl getikten sonra kral, kendine yeni bir e alr. Yeni e, eski e gibi pencereden dar bakmaktansa aynaya bakar, aynaya

94

kapatlmtr, hapsolmutur, obsesif bir ekilde kendi grnn incelemektedir. lk kralie, cinsellie meyilli olmamtr, dar, kara bakmtr. kinci kralie ise, i gzlemine taklp kalmtr. Bettelheim gibi psikanalistler, bunu narsizm olarak tanmlamlardr. Dsal umutlar ortadan kaldrlmtr. Bu durum sadece kralienin ayna taknts ile deil ayn zamanda hikyede kraln olmamasyla da balantldr. Bettelheima gre, her iki kadn da diil Oedipal mcadele iinde savamaktadr (Aktaran Gilbert ve Gubar, 1999: 292). Masal, anne ile kzn arasnda, kadn ile kadn arasnda, kendi ile kendinin arasndaki anlamazla, atmaya

younlamtr. Aslnda kraln hala var olduu da sylenebilir. Aynann sesi kraln sesidir. Kralienin ve her kadnn, kendisini deerlendirme kurallarna karar veren, yargnn eril sesidir, ataerkinin sesidir (Gilbert ve Gubar, 1999: 293). En gzelin kim olduuna o karar verir, daha sonra kralie delirir, asileir, cadlar. Kralie ataerkinin kurbandr ve onun yerini alacak olann melekler kadar masum, sz dinleyen, kzn olacan da bu ses iletir. Artk bu szler onun aynasnda yaar, yani kendi zihninde yer alr. Masalda aynann yarglar sorgulanamayan otoritenin yarglardr (Gilbert ve Gubar, 1999: 293). duymaktayz sorusuna eitli yantlar verilebilir.
Kadn gzelmi gzel olmaya, ama marur ve kendini beenmi biriymi; gzellikte kimsenin kendisinden stn olmasna katlanazm. Sihirli bir aynas varm; aynann nne geip kendini seyreder, yle dermi hep: Aynam aynam, canm aynam, asl duvarda, syle benden gzeli var m bu diyarda? Ayna da her seferinde yle cevap verirmi: Bu diyarda kadnlarn en gzeli, sizsiniz kraliem bildim bileli. Bunu iitince kralienin yz glermi; nk bilirmi ki, ayna yalan sylemiyor. Ama Pamuk Prenses gnden gne byyp boy atm, serpilip gelimi, her geen gn biraz daha gzellemi, yedi yana gelince gzellii o dereceyi bulmu ki, Aya sen doma ben doaym diyormu. Hatta kralieyi bile glgede brakm gzellikte. Kralie, gnlerden bir gn yine sihirli aynasnn karsna geip sormu: [] Ayna da bu kez yle cevap vermi: Kraliem, sizsiniz en gzeli bu diyarda, ama Pamuk Prenses sizden gzel bin kat daha! Kralie bunu iitince irkilmi birden, kskanlktan sararp bozarm, renkten renge girmi. O andan sonra ne vakit Pamuk Prensesi grse, kskanlndan yrei atlayacak gibi olmu, kza kar ite ylesine kin

Ayna konutuunda kimin sesini

95

balam. Haset ve kibir duygular, erelti otlar gibi iinde dal budak salm, ne gecesi gece, ne gndz gndzm artk (Grimm Masallar I, 2003: 357-359).

Bettelheim a gre, Kzn sesi olabilir. Ona gre, masal kzn annesine kar duyduu kskanlk duygusunu yanstr. Girardot, gerein sesi dir diye belirtir. nk ayna iebak alandr. Barzilai, annenin diye cevap verir. nk ona gre ayna bymekte olan ocuundan ayrlmasndan kaynaklanan annenin yarasn yanstr. Gibert ve Gubar babann der. nk masal patriarkal tanmlar ve emir ve alkanlklar glendirmekte ve pekitirmektedir (Aktaran Bacchilega, 1997: 33). ki kadnn gzelliini onlarn deerinin ls olarak kabul eden ve onlarn ilikisini rekabet ilikisi olarak tanmlayan ataerkil erevedir. Bu erevede kadn kahraman sessiz bir ekilde bir dizi gelenei yerine getirir.

Eer Pamuk Prenses gerekten ilk kralienin olduu gibi ikinci kralienin de kzysa, eer her iki kralie aslnda ayn kiiyse, Niin kralie Pamuk Prensesten nefret eder sorusu dndrcdr. Geleneksel aklamann yle olduu sylenir. Anne, kznn cinsellii konusunda tehdit edildii gibi kz da annenin babaya sahip olmas nedeniyle tehdit altndadr. Metnin eril hkmranlnda kralienin hayatn yaayan bu kadnlarn kzlarnn gzelliini tehlikeli grmeleri dorudur (Gilbert ve Gubar, 1999: 293). Bu almada diil saldrya ak olma ve hassasiyetin ima edildii de doru olduuna gre ataerkil dzende kadn dayanmas olduka zordur. Kadnlar kanlmaz olarak birbirlerine srt eviriler. nk aynann sesi onlar birbirlerine drr, zt drr (Gilbert ve Gubar, 1999: 293). Bu dzende kadnlar birbirlerine dren gzellik kavramdr. vey annenin Pamuk Prensese hissettikleri gibi gzellik problem yaratcdr, kskanlk dourmaktadr. Aynann

96

sesinin kadnlar gzellik kavramna hapsettii ve kadnn deerinin d grne gre verildii masalda Pamuk Prensesin kralieden daha gzel olduuna karar veren ayna sembol u szlerle iletilir:

22. Resim - (Stein ve Corbett, 1995: 65)

Yeni Kralie nceleri gerekten Pamuk Prensese ok iyi bakm ve kral da verdii kararn doruluuna inanm [] Aradan gnler gemi ve bizim Pamuk Prenses bymeye balam. O bydke gzellii ile de dikkat ekmeye balam. Bu gzellik, yeni kralienin cann skmaya hatta vey anne gibi hissetmeye balamasna neden olmu. Prensesin gzellii ile rekabet etmeye balam [] (Gezgin, 2007: 92).

Jackson ve Tseelon, kadnlar arasndaki gzellik yarnn sebeplerini yle aklar:

Linda Jacksona gre, fiziksel grnm ve ekiciliin n plana kartlmasnn temelleri toplumsal cinsiyet rollerinin biimlenmesinde aranmaldr. Masalda kadnn fiziksel zelliklerinin, toplum tarafndan kendisine yklenen cinsel kimlik rolleriyle rtt bilinmektedir. Bu rtmeden kaynaklanan bir gerek de, gzel olmalarnn iffetlerini korumalarn gletirdiidir. Gzel olmak, erkek egemen bir toplumda potansiyel kkrtc fitne olarak grlmek iin yeterlidir. Tseelona gre kadnn baklacak bir nesneye dntrlmesi erkekler tarafndan salanmtr. Bu durum erkein, kadn cinselliiyle temsil edilen tehditten korkunun, kadna nasl yanstldn ve iffet kavramnn neden kadnla zdeletirildiini ortaya koymaktadr. Erkek egemen sylemin kadnlar zerinde yaratt bu etki, kadn bilincine, her zaman iin en ok arzulanan kadn olma zorunluluunun hissedilmesi olarak yansmtr. Bu nedenle, kadnlar birbirleriyle bu en ok arzulanan nesne olma konusunda yara girmilerdir. Sz edilen kendini gzelleme yar, kadnlar arasndaki ilikileri de dorudan ya da dolayl olarak etkilemitir. Masallardaki vey anne-kz ocuk, gelin-kaynana, kz kardeler arasndaki ilikiler ya da gelin-grmce ilikilerine bakldnda bu rekabet daha iyi anlalmaktadr (Aktaran ler, 2003: 52).

Pamuk Prenses masalnda gzel kzn grnts, Kralienin aklndan hi gitmez. Ayn zamanda dorular syleyen aynas tarafndan srekli bilgilendirilir.

97

Beyaz salarn m, gzlerinin ve dudann etrafndaki izgileri mi yoksa yznn solduunu mu grmekte olduu sorulabilir. O da gzeldir ama Pamuk Prensesin zamann dokunmad, yaam konusunda endie duymayan bir gzellii vardr. Kralienin aynann szlerine tepkisiyle kadn rekabetinin nedeni olarak gzellie vurgu yaplr (Schetman, 1993: 32):
Avcnn kendisini kandrdn, Pamuk Prensesin hala hayatta olduunu anlam. u kzn cann nasl yapsam da alsam, diye dnp tanmaya balam; nk kendisi btn lkenin en gzel kadn olmadka, kskanlktan ii bir trl rahat etmez, geceleri gzne uyku girmezmi [] Aynam aynam, canm aynam, asl duvarda, syle, benden gzeli var m bu diyarda? Ayna da nceki gibi cevap vermi: Kraliem, sizsiniz en gzeli bu diyarda, ama yedi ccelerin evinde oturur, bir Pamuk Prenses yaar dalarn ardnda, sizden kat kat gzel biri varsa odur. Kralie, bunu iitir iitmez neye uradn arm [] Dur sen! diye sylenmi kendi kendine. Sana yle bir oyun oynayaym ki, bir daha yakan kurtaramayasn! [] kralie fkesinden kudurmu, eli aya titrmeye balam. Neye mal olursa olsun, bu Pamuk Prenses lecek mutlaka! demi (Grimm Masallar I, 2003: 363-367).

Prenses, kralienin yerini alacaktr. Bu nedenle kralie ondan nefret etmektedir. Ancak kralienin Pamuk Prensese olan nefreti, ayna bu nefretin sebebini aka dile getirmeden nce balamtr. Hikyenin gidiatnda aka grdmz gibi, kralie senaryoyu dzenleyen, yaratc, enerjiye sahip, zeki, kendini gzlemleyen bir kadndr. Bu yzden cad olarak nitelendirilir. Dier yandan namuslu, bakire oluuyla, donuk masumiyetiyle Pamuk Prenses ideal, dini safl temsil eder. Bu ideal, kralieyi ldrebilir. Pamuk Prenses sadece bir ocuk deildir (dii meleklerin olduu gibi) ocuksu, uysal, itaatkrdr, hikyesi olmayan bir yaamn kahramandr. Kralie erikin, uursuz, nemli, eylemeleri olan, faal bir hayat ister. Aslnda bir bakma Pamuk Prenses, kz olarak kendisinin bir parasdr. Kralie, kendi iindeki Pamuk Prensesi ldrmek ister. Kendi evinden baarlar, zntleri uzak tutmak isteyen bu melei ldrmek ister. ldrmek iin de ok dolaysz cinayet hikyesi uydurur. Bir avcya Pamuk Prensesi ldrmesini emreder. Bu sahnede ortaya kan

98

avc kraln vekilidir, kontrol eden, baskn olan ataerkil figrdr. Avc, bir ebeveyn sembol olarak Pamuk Prensesi ldrmez, baka bir canlnn cierini getirir (Gilbert ve Gubar, 1999: 294). Cierler, ruhun sakland yerdir. Cier, hafiflikle balantldr. Gen bir kzn ruhunun hafifliine sahip olmak ve yan arlna sahip olmamak ok gzel olmaldr. Kralie, tahtna geen gzel prensesin sadece lmesinden dolay mutlu deildir, ayn zamanda onun gcn, enerjisini, cesaretini, n da istemektedir. Onun iin Pamuk Prensesin cierini yemek mkemmel, dokunulmam gzellikle bir olmaktr (Schetman, 1993: 33).
Sonunda dayanamayp sarayn avclarndan birini arm ve demi ki: Al u kz ormana gtr, bir daha gzm grmesin! Gebert gitsin ormanda. Kalbini cierini de karp getir bana ki, ldn bileyim! [] tam ban knndan karp kalbine saplayaca sra, Pamuk Prenses, iki gz iki eme avcya yalvarm [] Kzn o eiz gzellii karsnda avc da merhamete gelerek: Haydi ka git, uzakla buradan! [] Tam o srada ilerden bir yabandomuzu yavrusu geiyormu; hemen yakalad gibi boazlam, kalbini ve cierini karp Pamuk Prensesi ldrdne inanmas iin kralieye gtrm. Kralienin emri zerine aba, avcnn getirdiklerini tuzlayp piirmi, hain kadn da Pamuk Prensesin kalbiyle cieridir diyerek onlar afiyetle yemi (Grimm Masallar I, 2003: 359).

Kadnlarda olmas gereken zelliklerden biri olarak atfedilen gzellik konusunda lerin yorumu da dikkate deerdir. lere gre, Kadnlar da yaamlarnn byk ksmnda kendilerini fiziksel gzellikleriyle ifadelendirmektedir. Bunun sebebi, yaam alan kstlanan, etrafna duvarlar rlen kadnn, iktidar arac olan erkei elde etme yollarndan birinin de en gzel olma zorunluluu olmasdr (2003: 55). Kadnlarn en gzel olma zorunluluuyla ilikili baz dnceler, Betsy Cohenin Pamuk Prenses ve Yedi Cceler masalndan yola karak yapt kadnlar arasndaki kskanlklarn nedenlerini irdeledii The Snow White Syndrome: All About Envy adl almasnda yer almaktadr. Cohene gre, Pamuk Prensesin hikyesi amzn nemli bir miti durumundadr ve byk bir zafer hikyesidir. Bu hikye birok kadnn yaamyla ilikilendirilebilir. Cohen bunu, bir gen kzn

99

annesinden bamsz bir kadn olma ve topluma katlma hikyesi olarak da okuyabileceimizi syler. Bu bir anlamda da, gen kzlktan kadnla uzanan yolda kadnn geirdii evrelerdir (Aktaran ler, 2003: 55). Masallarda vey anne karakterinin ayn zamanda cad oluu unutulmamaldr. Dikkat ekici olan nokta, cadlaan kadnlarn giderek kamusal meknda hareket serbestlii kazanyor olmalardr. Cadlaan kadn, irkinleeceinden artk erkeklerin ilgi alanna girmeyecektir. Bunu ztt da mmkn olabilir. irkinleen kadn erkeklerin ilgi alanna girmedii iin giderek cadlaacaktr (ler, 2003: 63). Ayn zamanda kadnn cinsel ilevini yitirmesiyle mekn balamnda zgrlemesi arasnda bir ba olduu dnlebilir.

Gzellik miti ile gnden gne daha ok kadnn estetik ameliyat olmas arasnda balant kurulabilmektedir. Estetik ameliyat olan kadnlar, bu ameliyatn riskleri ile ilgili uyarlar duymazdan gelirler. Yeni bir yz ve gzel vcut, hayatlarna mal olabilir uyarlarna ramen ok isteklidirler. Bu operasyonun onlar fiziksel olarak daha gen hissettireceini umarlar. Genlerle bir arada olabilme arzusu, cinsel zgrlk iin, daha iyi bir ie girmek iin, kocalarnn iktidarszln iyiletirmek iin ve onalt yandaki kzlaryla yarabilmek iin bu operasyonu yaptrrlar. Kralienin gerei deitirecek bir cerrah yoktur, ayna merhametsiz bir ekilde drsttr. Zaman geri dndrmek iin yapabilecei bir ey yoktur. Bu aresizlikle kendi kabuuna ekilir. Karanlk, yok edici, ldrc, son derece tehlikeli derin dnceleri ortaya kar. Kendini karanlk ve gizli, gzlerden uzak kimsenin gelmedii bir odaya kapatr ve orada gzel ve ldrc elmay hazrlar (Schetman, 1993: 44).

100

Kralie, Pamuk Prensesin gzelliini alamaz, belki zarar verebilir. Herkesin bir srk almak isteyecei kadar ekici elmann bozan, zarar veren bilinen uzun bir tarihi vardr. Bilginin yasaklanm meyvesidir. inde kralienin kendi zehirinin z vardr. Onun hayatndaki yapamadklar, ok alt ve ok yapt eyler, mutsuzluklar, ac ve hayal krklklar bu lmcl zde toplanmtr. Elma, cinsellii, bastrlm duygular simgeler (Schetman, 1993: 44).

Kyl kyafetleri giymi kralie, gzelce parlatt elmay Prensese uzatr: Zehirli olmasndan m korkuyorsun yoksa? diye sormu. Bak ite, ortadan kesiyorum, krmz yarsn sen ye, beyazn da ben yiyeceim. (Grimm Masallar I, 2003: 368). Pamuk Prenses elmay srr srmaz, bynn etkisiyle yere derek kendinden geer. Hem kralie hem de Pamuk Prenses elmadan srk alr. Zehir paylalmaldr, anneden koyu krmzlyla ldrc etki yapacak olan zehir kza gemelidir. Anne ve kz baar ve mutluluu paylaamazlar. Bunun iin ok fazla kskanlk vardr. Sadece ac onlar birbirlerine balayabilir. Pamuk Prenses, meyveyi tadar ve lr. Zehir, ldrc bir etkiye sahiptir. Yutmadan etkisini gsterir. Anneler onun kzlarna ac vermesini bilinli olarak istemez. Elmay uzatan karanlk, bilincini kaybetmi olan, kendi yara almlnn meyvesini uzatan vey annedir. Bu durumun sebebini Schetman u szlerle aklar. ocuun zerinde en gl etkiye sahip ey anne ve babann yaayamadklar, yaanmamlklardr. Bunun Gnahn hayata kar ilenmi, insan ii deerler sisteminin ihlali deil, lk lk

Gnahn da sorunu olduu unutulmamaldr (Schetman, 1993: 45). Junga gre, bundan karlacak sonu, bilinli muhakememizin ulaabileceinin tesinde kaderci

101

deerler sistemi ile ilgileniyor olmamzdandr. (Aktaran Schetman, 1993: 45). Masalda kahramann kadn olmas iin gerekenler eril zihniyete gre sral ve sistematik bir ekilde aklanr

Yedi Cceler, ilenen bu gnahn sonucunda Pamuk Prensese iyi bakmalarna ramen onu hayata dndremez, uykudan uyandrmazlar. Onun dokunulmam masumiyeti artk yoktur. Onun safl, vey annenin koyu iksiri tarafndan lekelenir. Kk adamlar, onun bu dneminin sona ermesi, zehirin etkisinin gemesi iin bir yer hazrlar. Elma zehirinin kendisinin panzehire dnmesi iin ve lmn onu yeniden doua hazrlamas iin camdan bir mezar yaparlar. Yalnz geirdii, kapatlm olduu bu zamandaki bekleyi, onun iin ilikiye ak olaca zamana, kadnla geiidir. Kralie de o ldnde en sessiz zamanlarn geirir. Ama kralienin huzuru Pamuk Prensesin dnne davet edildiinde bozulur (Schetman, 1993: 45).

Bir gn kralie aynasn karr ve sorar: Aynam aynam, canm aynam, asl duvarda, syle, benden gzeli var m bu diyarda? Ayna da cevap vermi: Kraliem, sizsiniz en gzeli bu diyarda, ama gen kralie sizden gzel bin kat daha! (Grimm Masallar I, 2003: 370). Bunu duyan Kralie barr, arr, lgna dner. Bu dn, kralienin uyuyan eytanlarn, ktlk hislerini tekrar uyandrr. Gelin, gen kralie olacaktr. lginin oda artk o olacaktr. Gelinin annesi sadece kznn glgesinde kalmayacak, ayn zamanda kendi kaybettikleriyle de yzlemek zorunda kalacaktr. Kzyla ilikisi eskisi gibi olmayacaktr. Gen kadnn kendine ait bir hayat olacaktr. Daha da kts gelinin iyimserlii, umutlar her annenin yaad

102

hayal krklklarnn hatrasn canlandrr (Schetman, 1993: 46). Artk eskisi kadar masum olmayan, intikam almak isteyen Pamuk Prenseste vey annenin karanlk yan, zellikleri grlyor gibidir. Kralieyi dansa kaldrr. Demirden yaplm dans ayakkablar atein stne konulur. Kt kalpli kralieye maayla getirilmilerdir. Kralie kzgn demirdeki ayakkablarla dans etmeye zorlanr ve lene kadar dans ettirilir. Pamuk Prenses, bakire saflnn ldn iaret edercesine davranlarda bulunur. Artk saflna ve gzelliine glge drmesi iin kralieye ihtiyac yoktur. Artk vey annenin lme zaman gelmitir. Bu masalda son blme kadar kadnln olumlu ve olumsuz ynleri iki ayr karakter arasnda blnmtr. Ama Kralienin lmyle Pamuk Prensesin masumiyeti ve iyilii de sona erer (Schetman, 1993: 478).

Pamuk Prensesin kralienin hediyelerine aldanmaya gnll olmas, hikyenin dnm noktasn oluturmaktadr. Masal boyunca Pamuk Prensesin kendi iin istedii eyler; tarak, korse ve elma narsist hevesini simgeler. Pamuk Prensesin istekli bir ekilde bu tekliflere aldanmas vey annenin gnaha tevikinin Pamuk Prensesin isel istekleriyle ne kadar ok rttn gstermektedir. Bu durum Pamuk Prensesle kralienin ayn kii olduunu dndrebilir. Kralie, kendini, kendindeki pasif Pamuk Prensesten kurtarmaya abalarken, dier yandan da Pamuk Prenses, kendindeki hakkn savunan, kendine gvenen Kralieyi bastrmaya almaktadr. Kz ldrme teebbsnn ncsnde her ikisinin ayn elmadan yemesi bu durumu aklamaktadr. Kralienin bu melek kzla olan anlalmas g ilikisinde Pamuk Prenses hem kz hem dmandr. Hem kendisini hem de onun tamamen zttn temsil eder. Bu da bir yan beyaz, bir yan krmz meyveyle temsil

103

edilir. Onun istei kzn elmann zehirli krmz taraf yznden lmesidir. Burada krmz; cinsel davranlar, enerjiyi temsil eder. Pamuk Prenses kan ve zafer iin iddial istei yznden lecektir. Kralie de kendisi de beyaz tarafn pasiflii tarafndan zarar grmeyecektir (Gilbert ve Gubar, 1999: 295).

Kralienin kurnazl, Pamuk Prensesin lmesine neden olur. Ancak kz, ncekinden vey annenin zerklii iin daha tehlikeli hale gelmitir. Camdan mezarda ataerki tarafndan arzu nesnesine dnr ve bu camda duygusuz bir yapt gibi tehir edilir. Bu nedenle prens, ilk olarak mezarnda Pamuk Prensesi grdnde onu, ona hediye etmeleri iin yalvarr. Pamuk Prensesi grmeden yaayamam der. Benim en sevdiim malm, sahip olduum ey olarak onu ereflendireceim der. O (It), sahip olma kelimeleriyle anlalyor ki Pamuk Prenses, ataerkinin ideal kadn olduunu kantlar. Kralielik iin mkemmel bir adaydr. Bu noktada zehirli elma boazndan kar, mezarndan kalkar. lkenin en gzeli olarak lkenin en glsyle evlenecektir. Onlarn dnnde egoistik, iddiac, komplocu kralie de artk kzm demirden ayakkablaryla lmle dans eden eski kralie olacaktr (Gilbert ve Gubar, 1999: 296). Gelecek, Pamuk Prenses iin neler hazrlamtr? Prens, kral, kendisi kralie olduunda hayat nasl olacaktr? Cce eitmenleri tarafndan ev ileri konusunda eitilen Pamuk Prenses, pencerede oturacak dar bakp gemiine dalacak, i ekecek, diki dikecek, eline ine batacak, kar kadar beyaz, kan kadar krmz, kmr kadar siyah ocuu olacaktr. Burada kullanlan prick eylemi ine batmas gibi gerek anlamnn dnda, argo anlam sivri bir eyin at delik, yani penis, cinsel iliki anlamndadr. Camdan hapsinde, kraln sesinin her gn duyulduu camda/

104

aynada hapis olacaktr. Kadnn kendisini deerlendirmesine izin yoktur, onun hakknda karar verenler hep bakalardr. Kralienin lm dansnn da sessiz olmas nemlidir (Gilbert ve Gubar, 1999: 297). yleyse sorulabilecek sorular arasnda aynay kim tutmakta, ayna kimin isteklerini temsil etmekte ve iermektedir sorusu bulunabilir. Ayna, ideolojik beklentilerin ve konuulmayan normlarn zel efektidir. Masal anlatsnn erevesinde Pamuk Prenses, ideal kadnn kristalize edilmi imgesidir. Byle bir erevenin yapsn incelemek en azndan bu kristalin iktidarn zmeye katk salayabilecektir. Tm popler masallar byle ilerleme gstermeyen, duraan, durgun gzellik hakknda yazmazlar. Pamuk Prenses, ou masum, zulmedilen masal kahramanlarndan biridir. Masalda ayna stratejisi analiz edilmitir. nk masal, kstl seenekleri olan pasif ve gzel kadn karakteri yeniden retmektedir (Bacchielega, 1997: 28-9). Masalda konunun temelinde kadn kahramann olaanst zellikleri, masumiyeti ve kendisinden daha yal bir kadnn ellerinde zulme uramas, lm ve de kazara dirilmesi vardr. Masum, zulmedilen kadn kahramann dramatik sembolleri ilk olarak Ilona Dan tarafndan tanmlanmtr ve Steve Swann Jones tarafndan detayl bir ekilde analiz edilmitir. Pamuk Prenses masalnn farkl yorumlarnda ortak paydada buluulur. Masaln kadn olmay, kadn rekabetini ve kskanln gzler nne serdii konusunda hem fikir olunur (Bacchielega, 1997: 31). Bettelheima gre, Pamuk Prenses masal kzn Oedipal mcadeleden baaryla kurtulmasn temsil eder. N. J. Girardot, Pamuk Prensesin bir yetikin olarak topluma katlmas iin katlanmak zorunda olduu kabulun ritel ve kendini kurban etme iin izlenecek yollarna vurgu yapar. Sandra Gilbert ve Susan Gubara gre melek kadn (Pamuk Prenses) ve canavar kadn (Kralie) gibi ataerkil imgeler ve

105

kutuplar kadn karaktere mal edildilir. Shuli Barzilaiye gre, Pamuk Prenses masal bymeyen bir annenin ve bymek zorunda olan bir gen kzn hikyesidir. Kadn olmann, diil geliimin anlatld bu metinde kskanlk hastalkl bir durumdur. Gzellik kskanlk dourur. Bu nedenle bu durum eletirmenlerin sihirli aynaya bu kadar srarla odaklanmasn aklama yardmc olmaktadr. Masaln dili doal gzellii yeniden retmeye, doal istekleri gerekletirmeye ve estetiin kendisini doallatrmaya abalar. Masaln dier eletirilen noktas, masaln kadn

dayanmasna yer vermeyen, eril zihniyetin bak asn yanstmasdr (Aktaran Bacchilega, 1997: 31). 3.3. Tuttuunu Koparan Prenses Feministlere Masallar adl kitapta yer alan, nceki blmlerde deinilen sorunlu meselelerin eletirildii, feminist bakla tekrar yazlan dier geleneksel masal, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler masaldr. Yeni Pamuk Prenses, kendine gvenli, ne istediini bilen, i hayatnda yer alan, aktif bir kadndr. Haydi, Greve adl masaln yeniden ele alnm halinde Pamuk Prenses greve gider.
Masalda Margeret adl akll, iyi yrekli, hem ciddi hem esprili, ailesi zengin karaktere korkun bir tipi gecesi doduu iin ailesi Pamuk Prenses demeye karar vermi. Aile onu genellikle Pamuk diye aryormu, rnein Pamuk, ayn hazr! diye sesleniyorlarm (Binchy, 1996: 45).

Burada masumiyet anlamnda verilen masaln ismi alay konusu olmakta, deeri drlmektedir. Bu durumdan kk samalk olarak bahsedilir.
Bu kk samaln dnda, ocukluk yllarnda Pamuun cann skacak pek bir ey olmam. O yllarn koup oynarak, dnerek, kafasnda yeni fikirleri evirip evirerek, yani akll, iyi yrekli, ciddi ve espirili gen kadnlarn ou gibi geirmi (Binchy, 1996: 45).

106

Pamuk Prensesin ev ileri yapan ve yapmas beklenen, geleneksel bir kz ocuunun yetitirili tarznn dnda bydne vurgu yaplr. Ev ileriyle uraan bir karakter olarak tasvir edilmemitir. Pamuk Prensesin annesi, onu sokaktan, yabanclardan, hayattan koruyan, koruyucu, kollayan bir anne karakteri deildir. Kzna: Koup oynaman, okuman, kafanda yeni fikirleri evirip evirmeni seyretmekten usandm der. Bir i bulsana! (Binchy, 1996: 45). Ayn zamanda bu anne karakteri, masallarda kz ocuklar iin izilen ama snrlar ataerki tarafndan belirlenen pembe dnyann da gerek dln kzna aktarmaktadr: Pamuk Prensesin Ah, anne, ne kadar ktsn Zaten i de yok. Ekonomik durgunluk var, sen de ok iyi biliyorsun szlerine yle yant verir: Ne olursa olsun senin bir eyler yapma zamann geldi. Buralarda byle oyalanrsan halin ne olur? Gz ap kapayncaya kadar bu salon, seninle evlenmek isteyen yakkl taleplerle dolar, abucak ilerinden birine k olursun, bir yl gemeden de benim gibi olma yoluna koyulursun (Binchy, 1996: 46).

Bu szlerle kralie/anne, gerek masalda olduu gibi kznn kaderinin ona benzemesini reddeder, bilinli, modern bir kadn portresi izer. lerleyen satrlarda ataerkinin geleneksel kadnlara atfedilen zellikleri kullanp paraya evirmesinden bahsedilir. Yeni masalda gzellik, kozmetik endstrisinin kadnlarn en ok para harcad alanlar olmas eletirilir.

Donovann da Feminist Teori Kitabnda deindii gibi birok kadn, fiziki olacakken, bir iftlik ynetecekken, bir dkkn idare edecekken ve mstakil alarak dimdik duracakken, duygusallk ve utan yklenerek, honutsuzluk kurban

107

olarak hayatn boa harcamtr (2000: 33). Kadnlarn zamanlarn nasl deerlendirmeleri gerektii toplumsal cinsiyet rollerine gre karar verilir. Daha

sonra masal yle devam eder: Baban paray nasl kazand, baksana! Sihirli aynalar retiyor. Burada kadnn gzellik takntsnn ataerkinin dikte ettiine vurgu yaplr:
Sihirli ayna baarsnn srrn biliyor musun? Her aynann arkasna gl pembesi boya ekiliyor, o aynaya bakan kadn da kendini dnyann en gzeli sanyor. Bunun hibirimize salad bir yarar da yok, ondan emin olabilirsin. Pembe aynaya bakmak, dnyaya pembe gzlkle bakmaktan farkl deildir, yavrum. Oysa ben senin bir baltaya sap olman istiyorum (Binchy, 1996: 46).

Bunun zerine Pamuk Prenses cinsellii tanmak iin deil, i bulmak iin yollara der. Sonunda bir madenci kynde, ev ileri yapacak birini arayan ilana bavurur. Burada ataerkinin kadndan bekledii grevler sralanr:
Yedi tane ksa boylu, yamru yumru adam onunla grmler. Ellerinde her gn yapmasn istedikleri bir yn skc ilerin listesi varm: amar, yemek, ortalk sprme, yatak toplama, falan filan. Pek berbat bir i gibi grnrm. Maa da azm. Ama Pamuk Prenses yine de o ii kabul etmi (Binchy, 1996: 46-7).

Ev ilerinin kadn ii olarak kabul grmesine de eletiri getirilir: Pamuk Prenses bir yandan da iin iin, bu yedi adamn neden ev ilerini aralarnda paylap durumu idare edemediklerini merak etmi (Binchy, 1996: 47). Pamuk Prenses nedenden bahsederken ataerkinin, kapitalist dzenin adaletsizliinden, kadn haklar dnda, insan haklarna grmezden geliinden de bahseder:
lk hafta biterken Pamuk Prenses bunun nedeni anlam, eril figr olarak Yakkl Prens bu yedi madenciyi gnde onalt saat altryormu. Geceleri yle yorgun dnyorlarm ki, Pamuk Prensesin onlara piirdii lapay bile yemeden uyuyorlarm (Binchy, 1996: 47).

Pamuk Prenses, haklar konusunda bilinlendirilmi bir kadn kahraman olarak tasvir edilir. Cuma akam haftaln aldnda yle der: Tanr akna siz mrnzde sendika diye bir ey duymadnz m? Patriarkal sistemin kadn ve insan haklarn grmezden geldiinin farknda olmayan ccelerden birinin de ad ironiktir.

108

Safteron adl madenci: Hayr demi. Bize anlatsana, Pamuk Prenses diyerek Pamuk Prensesin onlarla bilgilerini paylamasn ister (Binchy, 1996: 47). Burada kahraman, geleneksel masallarn aksine dinleyici deil, anlatan ve bilgi veren, akl temsil eden bir karakterdir. Pamuk Prenses, onlara erkek alan olarak bilinen i dnyas ve haklar hakknda bilgi verir, sermayeden, smrden, birlikten doan gten, toplu szlemeden sz eder:
Pazartesi sabah yedi madenci, Bay prensin odasna girip, i saatlerinin ksaltlmasn, yemek molalar verilmesini, cretlerinin artmasn ve bir emeklilik plan oluturulmasn istemiler. Btn isteklerini sraladktan sonra, Bay prensle irketi onlara defolup gitmelerini sylemi (Binchy, 1996: 47).

i haklar ve iilerinin gvencesiz altrlmas konusuna deinilir. Pamuk Prenses eve dndklerinde onlara, Grev yapacaz der.
Pamuk Prenses, yedi kk madenciye bir grev gzcl program hazrlam, herkese dviz ve pankartlar yazdrm. Mcevher irketi Para Vermez, Prens Hasis diye pankartlar hazr olduunda, yedi madenci madenin nne gidip gn boyunca onlar nbetlee tamlar, nbet aralarnda da Pamuk Prenses onlar alp, amar ykama, yemek piirme, ortalk sprme gibi konularda hzlandrlm kurs vermi. nc gece Bay Prens yedi kk madenciyi yanna arm. Pekala pekala taleplerinizi tartalm demi. Pamuk Prenses yedi kk madenciyi bir kenara ekmi Prense taleplerini bir kere daha sylemelerini ama en az bir ii daha alnmasnda direnmelerini sylemi. Sonunda Prensle bir anlamaya varmlar. Pamuk prenses bekleyen deil, harekete geen bir kadn olarak yle demi: Harika! Biriniz kp biraz pirin alsa iyi olur, nk ben u andan itibaren madenci olarak ie bavuruyorum. Hemen frlayp Bay Prensin ofisine gitmi (Binchy, 1996: 47-8).

Prens ve prensesin birbirlerine k olduklar geleneksel masallarn tersine, prensin gc sayesinde yaamn devam ettiren kadn profilinin tersine, prens ve prenses k olmaz, i konuur. Prensin ataerkinin rntlerini tad u szlerden anlalr: Prenses ii istediinde, sevimli, iyi yrekli, ciddi, espirili, akll ama nyargl prens yle der: Samalama, bu i kzlara gre i deil. Burada ilerin kadn ii, erkek ii olarak iki kategoriye blnmesine eletiri getirilir. Prens cinsiyete dayal i blm konusunu gzler nne serer ve konumasna devam eder: Ama

109

sen ok gzelsin. Herkes bilir ki gzel kzlarn yeri resepsiyon masasdr. Sana temiz bir i versek olmaz m? Yakkl Prens Mcevher irketine gelen konuklar karlarsn (Binchy, 1996: 49).

Masalda kadnn grsel bir meta olarak sunumunun tercih edilmesiyle, mevcut sistemde bu durumun srekliliin doru olduunu kabul ettirme abasyla ve kadn zgrln kstlayc zihniyetle kar karya kalrz. Yeni masalla ataerkinin kadna bakn daha net grrz. Yeni Pamuk Prensesle geleneksel bir kadn portresi izilmez.
Pamuk Prenses: Bir kere i yerinde kiisel yorumlarn yeri yoktur. Ama eer bu resepsiyonculuk iinin paras da erkek madencilere verilen kadarsa dnebilirim demi. Pamuk Prenses ii vermeyi istemeye istemeye kabul etmi. Pamuk Prenses odadan karken Ha, aklma gelmiken! demi Sendikam dk cretle altrlan kadn iileri ok kollar. Resepsiyona aldnz kza doru drst para vermezseniz, onu korumak iin de greve gitmekte hi kararszlk gstermeyiz (Binchy, 1996: 49).

Pamuk Prenses, kendi haklarn koruyan, pasif, uysal, itaat eden kadn tiplemesinin ok dnda bir kadn olarak ayn zamanda kadn dayanmasna da vurgu yapar. Tm masallarda, dilenen evlilikle mutluluun gelecei dncesi terk edilir. Pamuk Prensesin diki, nak, ev ileri yerine kamusal alanda yer almas ve i hayatnda ilerlemesi masaln dileidir.
Bylece Pamuk Prenses, kazmasyla kreini alp madene inmi. Bir yandan da Yakkl Mcevher Sendikasnn dadaki tm dier sendikalarla balant kurmasn salam, Da Maden Sendikalar Birliinin ilk toplantsnda birlie bakan seilmi. Kamu alanda faaliyet gstermektedir. Bundan sonra artk patronlarla, sahiplerle ve prenslerle pek ok konularda pazarlklar yapmaya balam. iler adna, gvenli i kyafetleri, paral tatiller, cretli hastal izni, tazminat, greve atama kurallar gibi eyler kazanm, ayrca dadaki tm kadn iiler iin bir eylem plan oluturmu (Binchy, 1996: 49)

110

Masalda, bireysel dnen bencil, kendi cinsiyle rekabet eden, kendisinden daha gzel diye onunla rekabete giren ve onu ldrmeye alan vey annenin tam tersine, Pamuk Prenses kadn dostluu, dayanmasndan yanadr.
letmelerde sbvansiyonlu kantinler almasn, lapadan kurtulunmasn salam, prensip meselesi olarak kreler almasn bile istemi, oysa henz byle bir eye ihtiya yokmu. Bay Prensle dier patronlara kararl bir sesle Ona da ihtiya olacak demi (Binchy, 1996: 49-50).

Prensinin gelmesini bekleyen, onun teklifi iin yetitirilmi masallarn kadn kahramanlarnn aksine Prensin akam yemeine onu davet etmesini sadece i iin kabul eder.
Yemek ok gzel gemi. Sonunda prens, tatl yerine peynirle meyve smarlamaya karar vermi. Pamuk Prenses akl banda bir kadn olduu iin bademli kays tart sylemi (Binchy, 1996: 50).

Bilindik masaln aksine cinselliiyle tanmak iin yanp tutuan, karsna kan ilk yakkl prensle evlendirilen masal kahramann yedii, onun cinsellie ne kadar a olduunu simgeleyen elmay prens srr, elma boazna kaar ve dp kendisinden geer.
Tm mteriler hatrlayabildikleri sihirli szleri denemiler. lerinden bir ka da fazla ienin sonu budur, diye mrldanyormu. Ama Pamuk Prenses durumu yle bir dnm (Binchy,1996: 50).

Masalda cinsel deneyiminin kadnlar iin evlenmeden nce uygun olmayaca iletilir. Elmay yiyen karakter, yeni masalda prenstir. Burada masallardaki romans eletirilir. Bu an, onlarn evlenmesiyle ve sonsuza kadar mutlu yaamalar dileiyle sonulanmaz.
Pamuk Prenses, prensi ayaklarndan tutup havaya kaldrm, tek kolunu adamn dizlerinin arkasna, karate dersinde rettikleri gibi dayam, sonra iki krek kemiinin arasna bir karate darbesi indirmi, elma lokmas adamcazn azndan frlayvermitir (Binchy, 1996: 51).

111

Yeni Pamuk Prenses, masallarn narin, kurtarlmay bekleyen kadn karakterinin dndadr. Prensi kurtarr. Masallarn klasik sonucu olarak kutsal pckle gelen teklifin tersine, prensin teklifi Pamuk Prensesin onun orta olmasn istemesinden ibarettir.
Pamuk Prenses, oradan gemekte olan bir ksraa iaret edip kendilerini eve brakmasn sylemi. Bir artla demi. Prens Ne istersen diye yalvarm. Biz ii kooperatifi olarak ortak oluruz, sendikalarda benim ynetim kurulu yeliimi desteklemek zorunda. Herhalde bunu uygun bir ekilde yaplandrabiliriz. Benim Avrupa Topluluu ynergelerine de bir gz atmam gerek. Bir dnmeye deer. Zaten ben sanayide demokrasiden yanaymdr. Yava yava bizim de harekete geme, ileri devralma zamanmz geldi. Ne gzel, yemekti, deil mi? Tabii o elma hari (Binchy: 1996: 51).

Binchynin Haydi Greve adl bu masalnda, Pamuk Prenses susan, bekleyen bir kadn yerine, politik grlerini sylemekten ekinmeyen, ataerkinin problem, bela olarak grd konuan, ifade eden kadndr. Bu yeni masal, zel alann snrlarnn ve kadn erkek arasndaki grev dalmnn tekrar incelenmesi gerektii konusunda yorum getirmesi asndan dikkate deerdir.

112

IV. BLM KLKED S Bir nceki blmde tartlan vey anne, kadnlar aras rekabet meseleleri Grimm Kardelerin bir dier masal, Klkedisi masalnda da incelenecektir. Ataerkil dzenin kadn dayanmasna izin vermeyii, kadn rekabeti ve kskanl eitli semboller aklanarak tartlacaktr. Kadnn mekn, yerini ev olarak belirleyen ideolojik yapnn benimsenmesini ngren ataerkil ideoloji, kendisine bu masalda da pasif bir karakter izer. Bu karakterin susmas, sabretmesi onu ideal kadn namna eritirir. Kahraman, bu sebeple dllendirilir. Masalda bu dllendirilen seviyeye ulamak iin Klkedisinin bitmeyen ilesi; kller, kabak, ocak, fare, vey anne, vey kz kardeler, ayakkab, sessizlik, peri anne, kaynana imgeleri incelenerek tartlacaktr. nceki iki masalda da yntem olarak kullanld gibi geleneksel masallarn artk gnmze dair kadnlk ve erkeklik rollerine cevap vermedii dnld ve masallar cinsiyeti bulunduklar iin kz ve erkek ocuklarn eitliki, adil bak asyla deerlendirildii, cinsiyetilikten arndrlm yeni masal, gelenekselin alternatifi olarak yorumlanacaktr. 4.1. Kabakdan/Mercimekden Ayakkabya Masaldaki Metaforlar

Feminist bak asna gre yaplan eletirilere bakldnda, masalda iyiler ve ktler olarak birbirine zt kadn karakterlerin tasvir edildiini sylemek yanl olmaz. Ksacas, masal iyinin, dorunun zaferi olarak yorumlanr. Ancak doru da, iyi de ideolojik anlamlar ierir. Bu belirlemenin altnda ideolojik anlamlarn yatt

113

gerei sorgulanmaldr.

yiler, iyiliklerini toplumsal olan kabul ederek kazanr.

Masaln mazlumlar ycelten bir masal olduu sylenir (Gezgin, 2007: 78). Btn masal boyunca Klkedisine eziyet ve hakszlk yaplr. Ama Klkedisi sabreder ve sonunda mutlu sona kavuur. Masalda ilk olarak gze arpan masaln ktlere saldrgan bir tutum sergileyen bir dilinin olmasdr (Gezgin, 2007: 78). Semboller, bu masalda da kz ocuklarna nasl roller edinmeleri gerektiini belirtir ve kz ocuklarna nemli mesajlar aktarrlar.

Masalda, erkek figr olarak baba figr karmza kar. Ancak bu figrden masaln hibir noktasnda bahsedilmez. Babann bulunmamas, kz ocuun yetitirilmesinde baba rolnn etkisiz olduunun vurgulandn dndrebilir. Kzlar anneleri yetitirir anlayna gre masalda anne de yoktur. Klkedisinin de annesi lmtr. Sembol dilinde baba, akl ve kltr temsil eder. Annenin ocukla kurduu direk ilikinin yannda daha kltrel bir varlktr. ocukla ilikisi de bu balamda kurulur. Babann ailede ocuk yetitirme konusunda rol genellikle yasa koyuculukla ilikilidir. Hemen her ailede baba, annenin ocuu dizginlemekte kulland bir tehdit unsuru olmaktadr. Masalda lm annenin ve bir de baba rolnn eksikliiyle tm kontroln vey anneye getii vurgulanr (Gezgin, 2007: 79). Franszcada vey anne kelimesi kaynana kelimesiyle ayndr; belle mere. ngilizcede kaynana 19. yzyln ortalarna kadar vey anne demekti, gelin kelimesi de vey kz ocuk iin de kullanlmaktayd. Vens, ilk ve belki de en zalim kaynanadr. Oluyla birlikte olmaya cesaret ettii iin Psykhei dvdrtmtr (Warner, 1995c: 218). Gen kadnn hayatndaki biyolojik anneyi

114

dieriyle deitiren evliliin kanunlarna gre, masallarda annenin gerekte lmediini, sembolik olarak ldn biliriz (Warner, 1995c: 219).

Masallarda,

rnein

Uyuyan

Gzelin

by

nedeniyle

uyumas,

Rapunzelinse kuleye hapsolmas, Pamuk Prensesin cam mezarda beklemesi, kiiliin kuluka dnemini, tekinin bilinliliini, cinsel doyumu temsil etmenin dnda farkl ekilde de yorumlanabilir. Bu semboller, yal kadn ve yeni gelini arasndaki ilk karlamay takip eden karanlk zaman temsil ediyor olabilir. Bu karanlk zaman, gen kadnn by; otorite yznden beklemek ve ac ekmekten baka bir ey yapamad, hibir eyin sorumluluunu alamad, evine girdii ve kz olduu kadnn dmanl nedeniyle ac ektii bir dnemdir (Warner, 1995c: 219). Kuleye kapatlma, uyuma gibi sembollerle verilmi olan kahramann zgrlnn elinden alnmas ile Orta a ve Modern toplumun ilk balarnda gelinin, kocasnn annesinin ynetimi altnda alt, ocuk yalarda yeni bir dzenin srtna yklendii ortak deneyim ima edilmi olabilir (Warner, 1995c: 223).

Masallarn klie karakterlerden biri haline gelen kt kalpli vey anne ile ilk kez gelin-kaynana arasndaki rekabeti reten mitlerden biri, Apuleiusun Cupid and Psykhesinde karlalr. Cupidin annesi Vens, oluna gzellikte ona rakip olan Psykhei ldrmesini emreder. Cupidin annesinin kin ve dmanl sinsi davranmasna neden olur. Psykhei kskanmas, onlarn ilikilerini fkeli bir ekilde onaylamamasnn nedeni gizli kapakl ve grlmeyen sevimelerini sezmesindendir. Annesi onu gizemli bir varla dntrr. Vens, evlilikleri ile ilgili gizli gerei

115

rendiinde fkeden lgna dner. Olunun seimine kar olarak Psykhein deersiz olduunu ne srer ve onun karsnda yer alr (Warner, 1995c: 223):
Psykhe Miletos kralnn kzdr, kz kardein ncs ve en gzelidir, ama gzellii yznden Aphroditenin hmna uramtr: Tanra onun tek bana bir daa braklmasn, kendisine koca olacak ejdere varmasn buyurur. Olu Erostan da bu dileini yerine getirmesini ister (Erhat, 2007: 258). Olu Eros'a benim gibi bir tanra ile lml bir kzn gzelliini kyaslyorlar. Git ve o kz bir canavarla evlendir, yle zorluklar ekip, ypransn ki bana rakip olamasndemi. Ama Eros, Psykheyi grr grmez ona vurulur, kz bir saraya yerletirip geceleri gizlice yanna gelir. Sevgilisine grnmez, kendisini grmek iin herhangi bir giriimde bulunmamasn da tler2 (Erhat, 2007: 258). Bu arada Psykhe'nin kardeleri aslnda onun ann ok irkin olduu iin byle davrandn ileri srmler.3 Bunun zerine Psykhe, eline ald bir kandille gece yars uyumakta olan Eros'u grmeye alm. Ama Psykhe dayanamaz, bir gece Eros kanatlarn yaym, uyurken ya kandilini yakar ve yanna varp ona bakar. Sevgi tanr olduunu grnce elleri titrer ve bir damla kzgn ya Erosun omzuna damlar. Tanr uyanr uyanmaz sevgilisini brakp gider. Uzun bir sre birbirlerinden ayr eriyip dururlar (Erhat, 2007: 258). Psykhe, dualar ve yakarmalar sonrasnda Afroditin karsna kp, ondan kendisini Eros ile bir araya getirmesini istemi. Afrodit ise ona kar duyduu kin nedeniyle ona kt davranarak 'can sknts ve hzn' duygularn ona balam. Ayrlklar ok uzun srm.4 Sonunda Aphrodite ikisine de acr, Psyhkenin bir sr olmayacak iler yapmasn buyurur. Cinler, periler kza yardm ederler ve sonunda Psykhe Erosa, yani can sevgiye kavuur (Erhat, 2007: 258). Ancak sonuta her ikisinin de gayretleri ile kimine gre Afroditin yumuamas, kimine gre ise Zeusun yardm ile bir araya gelerek, mutluluk, baar ve incelik iinde yaamlar.5

Klkedisi, Gzel ve irkin ve Pamuk Prenses masallar Apuleiusun

romansnn konusunun zelliklerini tarlar (Warner, 1995c: 224).

Masallar, gen adamn sadakati iin rakipler arasndaki gerilimlerle, 23. Resim - (Warner, 1995: 225) Dik merdivenler, tehlikeli a, yana yatm glgeler, atk kalar ve kuzguni salar: Hollywoodun izdii vey anne karakteri sezdirmeden, gizlice avn yakalayacaktr. (Walt Disney, Cindrella, The Walt Disney Company)
2 3

http://psikoloji-phantasmal.blogspot.com/2007_10_01_archive.html, 20.05.2008 a.g.y. 4 a.g.y. 5 a.g.y.

116

mcadeleyle ilgilidir. Masallar, varolan evlilik dzeninde ve ataerkil dzende kadnlarn ortak paydada buluamamalarn, davalarnda ortak hareket edememelerini ve bu bulumann zorluklarn yanstr (Warner, 1995c: 226-7). Masallarda len annenin yerine gaddar bir kimse, cad, dev getirilir. By yoluyla farkl klklarda bazen de iyi peri olarak karmza karlar. Bylelikle eski kuak yeni kuakla konuur. Anneleri kzlarna sadakati, ball, sz dinlemeyi ve itaatkrl iletmi olur. Gemiten gnmze gelen eski mcadeleler, masallarda kadnlarn birbirine dman olarak tasvir edilmelerine sebep olur. Warnera gre, kaynanann olunun karsndan korkmas iin iyi bir sebebi vardr. nk evdeki pozisyonunu korumak, ataerkil hanedeki hakkn iddia etmek iin srekli bir mcadele ierisinde olmak zorunda kalmtr. Eer dul kalrsa ok daha fazla savunmasz bir halde kalacaktr (Warner, 1995c: 227).

ler, hane ii iktidar mcadelesi ve kadnlarn yalandklarnda cad, kocakar olarak masallarda yer almalar konusunda u szleri iletir: Masallarda genellikle dikkat eken rekabete giren erkekler arasnda akrabalk ba

bulunmaydr. Erkekler arasndaki yar kadnlar arasndaki yartan farkldr. Erkekler yarrken birbirlerini snavdan geirirken, kadnlar birbirlerinin ayan kaydrmak iin hile yolunu tercih etmektelerdir (2003: 76). Erkekler her evrede dolam haklarna sahip olurken ve cinsel ilevlerini yitirdiklerinde de saygn olarak anlrken, kadnlar cinsel ilevleri azald oranda kt olarak alglanrlar, cad ve kocakarya dnrler ve o zaman dolam serbestlikleri artar. Ataerkil toplum dzeninde erkek yaland oranda saygnln kazanmakta kadnsa bununla ters orantl bir biimde stat kaybna uramaktadr. Erkek, hayatnn hemen her

117

evresinde kendisi iin hazr bulunan bir iktidara sahiptir. Kadn iin byle bir durum mmkn grnmemektedir. Dolaysyla kadn, hayatnn tm evresinde kendi varoluunu bir erkek zerinden tanmlamak, bunun iin de iktidar mcadelesi vermek durumunda kalr (ler, 2003: 80). Toplumun bekr ve baml olmas

nedeniyle tehtid olarak grd evde kalm kz kurular, evlenmemi anne, hanedeki yal dad, ya da birine baml olmayan ve yalanmakta olan kadnlar ayn zamanda savunmaszdr.

24. Resim - (Warner, 1995: 227) Evdeki otorite, intikam duygularn harekete geirir. ocuklar
piirmeyi planlayan yal kadn tam zamannda boulur. (David Hockney,Fundevogel, Six Fairy Tales from the Brothers Grimm (Grimm Kardelerden Alt Masal), Londra, 1970.)

Tarihi Michelle Perrota gre, radikal bir anlamda zamann kavramsal erevesinde kadnn yalnzl iin hibir yer yoktur. Michelle, bir haneye sahip olmayan ya da korunmaktan mahrum kadn lr diye belirtir. Masallarda gelinlerin yal, gereksiz kadn olarak grd kadnlar, kadn kahramann ans eseri karlat dilenci eklinde ya da klk deitirmi sihirli glere sahip bir peri olarak resmedilir (Aktaran Warner, 1995c: 229-230).

118

Kr bir dilenci klna girmi peri, anne sanlar, fareleri ve kaba dntrmek iin hazrlanmaktadr (Warner, 1995b: 216). Peri, tatl dili ile yiyecek iecek vererek nezaket eylemlerinde bulunan erdemli kzlar

dllendirir. te yandan perilerin kt anne ve 25. Resim - (Warner, 1995: 216)

(Chapbook, Cindrella London, c.1820.) (Klkedisi),

kaba kzlar cezalandrmak iin gizli gleri vardr (Warner, 1995c: 230). Klkedisinde peri anne olarak geri dnen anne, gvercinlerden vey annenin ve kzlarn gzlerini oymasn ister. Grimmin Aschenputtel (Klkedisi) tm nl masallardaki kadnlar aras kinin kana susam dakikalarndan bazlarn ierir. Hikyeyi anlatan, dinleyenleri kadn kahramana acmaya davet eder (Warner, 1995c: 239). Masallarda vey anneler ktdr, kt kadnlar vey annedir. Cadlar, annenin dier yzdr. Anneler, ocuklarn zalim biriyle ormanda yanlz brakrlar. Masallarda okura annelerin baheden meyve almak karlnda ocuklarn cadlara braktklarn ve onlar terk ettikleri anlatlr. Mendelsonn da belirttii gibi, Grimm masallarnn klliyatnn iinde kollektif eylemde bulunmann yararlarnn kadnlara ulamadn fark etmememiz rahatsz edici bir durumdur (Mendelson, 1997: 111). vey annelerin zalim olduu imas, Klkedisi masalnda ska vurgulanr. vey anne ve vey kz kardeler zalimce emirleriyle Klkedisine eziyet etmekten holanrlar.

119

Adamn evlendii kadn, iki kzyla gelip eve yerlemi [] Bu salak kz bizimle byle oturacak m? Yedii ekmei hak etmeli insan! Haydi dar, mutfaa! diyerek kz hep odadan kovup durmu vey kardeleri. O gzelim giysileri srtndan karp alm, beline takmas iin gri bir nlk, ayaklarna geirmesi iin de tahta ayakkablar vermiler. Hele u marur prensese de bakn, ne de gzel sslenip pslenmi, giyinip kuanm ya! Diyerek glp alay etmi ve kz alp mutfaktan ieri sokmular. Mutfakta sabahtan akama kadar en ar ileri grdrmler kendisine. Kzcaz afak skmeden kalkyor, emeden su tayor, ate yakyor, yemek piiriyor, amar ykyormu [] Onunla eleniyor, kln iine bezelye ve mercimek serpip sonra da bunu bir bir toplamasn istiyorlarm. Btn gn alarak akam yorgun dtnde gidip yataa yatmasna da izin vermiyor, kz ocan yan banda kller iinde uyumak zorunda brakyorlarm [] lkenin kral bir enlik dzenlemi [] vey annesine: zin ver, ben de gideyim diye yalvarp yakarm [] Bak Klkedisi! Kllerin iine bir tas mercimek serptim. ki saate kadar bu mercimekleri toplayp yine tasn iine koyarsan, ben de gitmene izin veririm. [] Aradan bir saat gememi, btn mercimekler toplanp devirilmi [] Klkedisi mercimek dolu tasla hemen vey annesine komu [] sanyormu ki vey annesi artk saraydaki enlie gitmesine izin verecek [] Peki demi, kllerin iine iki tas mercimek serpeceim, bunlar bir saate kadar yine topla devir, ben de senin enlie gitmene izin vereyim (Grimm Masallar I, 2003: 156-161).

Masallarda vey annelerin her zaman kt olarak resmedilmesini Yavuz u szlerle eletirir:
Masallarmzdaki vey annelerin hepsi de kt kalpli ve acmasz kadnlardr. Acaba bu konuda istisnalar yok mudur? vey anne nce insan sonra vey anne olduuna gre, acaba iyi bir insan, ayn zamanda iyi bir vey anne de olamaz m? Onu ktletiren vey annelik kavramnn kendisi mi? Elbette iyi vey anneler de vardr nk toplumumuzda iyi insanlar vardr. Fakat bu vey anne szcyle ktlk kavram ylesine zdelemitir ki, baz vey anneler bu zdelemeyi ap, ocua ulaamamakta ve amalad iyi iletiimi kuramamaktadr. nk toplum dolaysyla da ocuk, vey anneden hep ktlk beklemektedir. Byle onuca da zanne yaptnda zaman, gayet doal saylabilecek baz eitici, ynledirici yaptrmlar bile, ocua vey anne tarafndan uygulandnda, acmaszlk olarak kabul edilmektedir. yleyse vey anneleri hep kt gsteren ve belirli bir kesimin davranlarn yanstan bu masallara kar, iyi vey annelerin de olabileceini rnekleyen baka masallar yaratlmaldr. Bylece, topluma bu konuda daha yapc iletiler verilmi olacaktr (Yavuz, 1997: 64).

Masalda anne, baba ve ocuun biraradalnn ve aile kavramnn ne kadar nemli olduu vurgulanr. Feministlerin kadnlar ikincillie iten geleneksel bir toplumsal yap olarak grd aile, olmazsa yani ailede elerin ayrlmas veya lmesi durumunda ocuklarn ok fazla zarar grecei dncesi masaln

120

konularndandr. Babann ve annenin yokluunda hele bir de vey anne varsa yaananlar trajik boyuta ulaabilir, mesaj verilir. nk masalda vey kz kardelerin srekli Klkedisine tm ilerini yaptrmalar ve vey annenin kendi kzlarna ok deer vermesi ama Klkedisine eziyet ettii ve onu hor grd gerei dnldnde masal dnyasnn/toplumsaln gerei ortaya kar. Her anne kendi ocuunu kayrr. Kendi ocuuna kar efkatli olan anne bakasnn ocuuna ayn efkati gstermez. vey annelik zalimliktir ve masallarda sembolik bir dille ocuun bana gelebilecek en kt durumlardan biri olarak bahsedilir. Bu nedenle ailenin korunmasnn, yuvann yklmamasnn nemi vurgulanr. Kadnlar arasndaki zalimlik masalda vey kzkardelerin ve veyannenin Klkedisine olan davranlar ele alnarak gzler nne serilir:
Sindrella, on kaba tadktan sonra biraz dinlenecek olmu; ama onun dinlendiini gren vey anne azarlam [] Sindrellann kan ter iinde kalmasna aldrmayan vey kzkardeler keyif atyorlarm. Tam merdivenlerden karken yorgun bacaklar onu tamam ve dengesini kaybederek kabaklarla beraber dm [] vey kzkardeler Sindrellann dmesinden bir hayli elenmiler, glmler, onunla alay etmiler[]vey anne yine Sindrellaya kzm ve hemen kalkarak iini yapmaya devam etmesini istemi; aa inersem bacaklarn krarm senin diye de eklemi [] Akam olunca [] Sindrellann karnna alktan arlar girmeye balam [] vey anne, bir tas st piirip kzlarna vermi. Sindrella [] dayanamam ve anne, ok am, bana da bir bardak st verir misin? demi. vey anne, st kalmad belki yarn sabah veririm diye cevap vermi (Gezgin, 2007: 72-3).

Masalda, vey annenin zalimliini dikte eden, ataerkinin kzlarda uygun grd davranlardan biri hamaratlktr. Masalda bu vasf, kabak/mercimek, ocak nesneleri simgeler. Klkedisinin srekli ev ileri yapmakta olduunun tasviri ve sabrndan dolay dllendirilmesiyle bu davrann onay grd anlalr. Masalda, Klkedisi kabaklar tamaya, Grimm Kardelerin versiyonunda mercimek toplamaya mahkm edilir. Kabaklarn tanmas/Mercimeklerin toplanmas zor olacak kadar ok olmasnn simgesel bir boyutu vardr. Bylelikle gen bir kzda

121

bulunmas gereken zelliklerden biri vurgulanr. Ev ii, kadna atfedilir. Kadn bu ii yapt takdirde, ondan toplum tarafndan vgyle bahsedilecei mesaj verilir. Klkedisi evin btn ilerinin stesinden gelen hamarat bir kz olarak tasvir edilmesiyle tm gen kzlardan beklenen genellenmi olur. Gen bir kzn hamarat olmas, ev ilerini yapmas beklenir. Her trl eziyete ramen bu kadar ev ii yapmak, evin btn ilerini ekip evirmek, btn kabaklar tamak/mercimek tanelerini kllerin iinden ayklamak gen kz baka bir noktaya yceltmektedir. Kabak tanan bir nesne gibi grnse de bu noktada tayan baka bir ruhsal ve insani st noktaya tayan bir aratr. Zaten arabaya dnerek Klkedisini baloya gtrmesi ve hatta prensle evlenmesini salamas bunun gstergesidir. Burada kabak tamak, sabretmek gibi bir eydir. Kadnlara, seslerini karmamalar, tm ileri yapmalar, ne kadar gzel, aferin! oyunuyla aktarlr. Hamarat olursan, prense ve mutlulua da eriirsin, mesaj verilir. Ama sabretmek, iyi bir kz olarak kalmak, herkese iyi davranmaya devam etmek kouluyla(!) (Gezgin, 2007: 80-81). ler, Carel Bertramn kadnlarn fitne kimlikleriyle tertipli ev kadnl kimlikleri arasndaki balanty belirten dncelerine yer verir:
Kkrtc fitne dncesi, kadna uygulannca onun kimliinin temeli olduuna inanlan cinsel kkrtclna atfedilir. Bertrama gre, kadnn fitne kimliini denetlemek gereklidir. Bu amala onlarn btn zamanlarn dolduracak, titiz, tertipli ev kadnl roln benimsemeleri istenir. Bylece evin iine kapatarak cinsel kkrtclklar ile sosyal dzeni bozmamalar salanm olur. Masal kahramanlarnn da kendi cinsel kimliklerine yklenen kkrtc fitne olgusundan arnabilmesinin ancak ev temizliiyle mmkn olaca ima edilmitir (Aktaran ler, 2003: 34).

122

vey kz kardeler gibi kt kzlar olursan, ev ileriyle ilgilenmezsen seni kimse beenmez, evlenemezsin ve tabiki mutsuz olursun mesaj verilir. Bu noktada gzellik ve iyilik birletirilir. Tarih

boyunca da bu alg devam etmitir. Gzeller iyi, iyiler gzel olur ya da irkinler kt, ktler de irkin olur gibi alglanr. 26. Resim - (Opie, 1992: 193)
Bir gn iki kz kardee sarayda verilecek bir balo iin davetiye gelmi. kisi de heyecandan deliye dnmler. Herkes Prensin evlenmek istediini biliyormu. Bakarsn ikimizden birini seer, belli mi olur? diye dnmler. ki kz karde de kendilerini mmkn olduunca gzelletirmek iin hemen kollar svamlar. Fakat maalesef bu biraz zormu, nk Klkedisinin aksine baya irkinmi her ikisi de! Balo akam, vey kardeleri gittikten sonra Klkedisi mutfakta oturmu ve iin iin alamaya balam. Neyin var, neden alyorsun Klkedisi? diye sormu bir kadn sesi.6

Bir dier semboller dizisinin bir srasn da ocak, kl, kedi ve fare igal eder. Yuvay dii ku yapar deyiminin kabullenilmesini, kadnn ev ilerinin sorumlusu olarak atfetmeyi baarrlar. Ocak, btn kltrlerde hayati nem tayan bir semboldr. Hem toplumu hem de aileyi temsil eder. Soyun devamnn salanmas iin en nemli yerdir. Ocak, kadn cinsel organ olarak da yorumlanabilir. Ocan snmesi, ailenin soyunun tkenmesi erkek evlatlarnn olmamas ve soyadlarnn

Klkedisi: http://www.bilgicik.com, 20.05.2008

123

devam etmemesi olarak alglanmaldr. Ocan srekli yanmasn salamak iin pek ok toplumda riteller dzenlendii bilinmektedir (Gezgin, 2007: 81-2).

Ocan kl, atei de kadnn ve ailenin dourganl olarak yorumlanabilir. Kllerin yaknnda ocan orada yatan Klkedisi sembol, dourganl olan, douracak koullara sahip, evlilik ve ocak kurabilecek scak kllere sahip bir gen kz demektir (Gezgin, 2007: 82). Dier kz kardelerin ocaktan uzak olmas aile kavramndan da uzaklklarn gsterir. nk masalda iletildiine gre, kz kardeler evlilik iin uygun deillerdir, ok konuurlar, kt kalplidirler, bencildirler, kskantrlar, ev ilerinden anlamazlar ve irkindirler. Bu zelliklerin hepsi Klkedisinde olduu iin, prens kendisine e olarak Klkedisini seer. Bu ekilde kzlar evlilie ve ev kadn olmaya balolar, saray, yakkl prens imgeleriyle zendirilmeye allr. Baka seenekler retilmez, iletilmez. Onlar iin en iyisinin iyi bir e bulma ve evle ilgilenme olduu alanmaya allr. Ocak sembolyle Klkedisinin toplumun bir gen kz iin koyduu kurallara uygun davrand ima edilir. Zaten Klkedisinin hamaratl toplumun ondan bekledii nemli bir vasftr ve bir evi ekip evirebilecek kzn zaten evlilik ya da gelmitir (Gezgin, 2007: 82). Bu arada bu szlerle evi ekip evirmek sadece kadnlarn grevidir mesaj verilir.

124

Masalda

kadn

dayanmas

ve

paylamna ve bunun nemine de yer yoktur. Masala gre, bir kzn prens tarafndan beenilmesi sadece kskanlk yaratr, bu kardeler arasnda olsa bile byledir. 27. Resim - (Warner, 1995: 204) Belki de Klkedisi masalnn eski izimi, bu izim olabilir. veyanne mercimek ve bezelyeleri kllerin iine frlatp, ona onlar elemesini emrettikten sonra Klkedisi ocan yannda alamaya balar. (In Das irrige Schaf, Nuremberg, 16. yzyl ba). Durum vey kardeler arasnda ise daha da fecidir, mesaj verilir. Kadnlar birbirleriyle paylaan, yardmlaan ve birbirlerine destek deil, kstek olan karakterler olarak izilirler.
Ertesi sabah prens elinde iskarpinle doru Klkedisinin babasna gitmi ve demi ki: Elimdeki iskarpin bu evdeki kzlardan kimin ayana uyarsa, o benim karm olacak! [] By iskarpini alp odaya girmi [] baparman bir trl iine sdramam. Bunun zerine annesi kznn eline bir bak tututurup demi ki: Haydi, kes at u parman! Kralielii ele geirirsen, yayan yrmene gerek kalmayacak nasl olsa! Kz da baparman kesip atm, ayan zorla iskarpinin iine sokmu, diini skp duyduu acy belli etmemeye alm [] Bunun zerine, kardelerden k iskarpini alp odaya girmi, onun da topuu iskarpinin dnda kalm [] Kz da, annesinin sylediini yaparak topuundan bir parasn kesip atm [] Prens: rn da gelsin bakaym! demi. vey anne, hemen oradan atlm: Aman prensim, zerinden pislik akyor, kendisini grmeseniz daha iyi olur. [] te benim evleneceim kz! demi. vey anneyle kzlar bunu iitince hrslarndan sapsar kesilmiler (Grimm Masallar I, 2003: 166-169).

Kedi, ocak ve fare ailenin en temel gstergeleridir. Scak ocan ya da sobann karsnda yatan kedi, ailenin nemini ve mutluluunu vurgular. Fare de bereketini (Gezgin, 2007: 83). Mutlu bir yuva iin kadnn tm ileri yapmas ve de uysal olmas tlenmitir. Bu ileri yaparken dzenin onu kullandn (ev ileri), zorluklarn sebebini (ataerkil dzenin kadn dayanmasndan uzak yaps, kadnlarn

125

kstlanmalar ekonomik, cinsel olsun) sorgulamaz. Bir erdem gibi gsterilerek sorgulamamak retilmitir. Bu dnyada kadnlar birbirlerini ekemezler. Bu kskanlk, masaldaki kadn kahramanlarn sembolik anlatmlarnda da ortaya kmaktadr. Masalda vey annenin dnda kadn karakter olarak bir de iyilik perisi vardr. yilik perisi baz yorumculara gre len gerek annenin hayaletidir. Kzna sabretmesini tler. nk kza tlenen sabrederse kazanr mesajdr.

Bazen de insanlarn, masal kahramanlarnn dara dt anlarda gelip akl ve sihirli zmler reten masal kahramandr. Akl ve saduyuyla

ilikilendirilir. nsann zor durumda kaldnda bile zm bulunabileceini gsteren bir semboldr (Gezgin, 2007: 83). in masalnda Klkedisini koruyan balk, Grimm versiyonunda peri anne olarak 28. Resim - (Warner, 1991: 36) The Old Crone as Fairy Godmother from Cinderella (Klkedisi
masalndan Peri anne olarak kocakar), Arthur Rackham, c. 1895.

karmza kar. Annesinin mezarndaki fndk aac fidann, bir fndk aacna; annenin kemikleri sayesinde de, ayn aac, bir dilek aacna dntrr (Warner, 1995b: 202). Wissmann peri anneler ve evlilik konusunda szleri de dikkate deerdir. Ona gre, peri anneler insan deildir, asekseldirler ve ou yaldr. Onlar gen kzlarn, ocuklarn rol model alacaklar kadar gl kadn rnekleri deillerdir. Gen, pasif kahraman tipine anlaml bir alternatif salamazlar (Wissman, 2007: 21). ou masal, kahraman prensle evlenince sona erer. Evlilik hayatn anlatan ok az

126

imge masallarda yer alr. Sonsuza kadar mutlu yaadlar szyle evlilik kadnn yaamn belirleyici en nemli anlardan biri olarak atfedilir.

4.2. Masal Dnyasnn Ayakkabs Hangi Kadna Uyar?

Masaldaki ayakkab, eril zihniyetin masallarda yer aldn gzler nne seren sembollerden biridir. Baz yorumcular, bu sembol fetiizmle badatrr. Her ne olursa olsun ayakkab sembolyle kadnlar belli kurallara uydurmak imas bulunur. Ataerki kadnn nasl olmas gerektiinin snrlarn izer. Kadnlarn Japonyada, erkek zevkine hitap etmek ve erkeklerin gzellik anlayna cevap vermek iin kk ayaklara sahip olsunlar diye, tahta ayakkab giymeleri ve ayaklarnn bymesini engellemek iin zorluklara katlanmalar masaldaki ayakkab sembolyle

vurgulanmakta olabilir. Gzellik bir kadn iin nemlidir ve kadnn kk ayakl olmas onun diil bir zellii olarak verilir. Bir baka yoruma gre, ayakkablarn tam da Klkedisine uygun olmas tesadf deildir. nk masalda Klkedisinin nasl yrmesi gerektiine nceden karar verilir. Bu ayakkablar dier kardelerin ayana olmaz, nk onlar gen bir kzdan beklenenleri karlamazlar. Klkedisi hamarat, her trl zulme kar sabrl ve aile kavramna bal bir birey olduu iin bu ayakkab Klkedisinin ayana gredir. Dier vey kz kardelere uymas sz konusu bile deildir. nk toplumun ekillendirdii ve tasarlad bu ayakkablar onlara ancak toplumun kzlardan bekledii davranlar gsterselerdi tam gelebilirdi. Bu ayakkablar da dl ierirler. Onlar Klkedisi iin yaplmlardr ve Klkedisini mutlulua yrtmlerdir (Gezgin, 2007: 84).

127

Klkedisinin bir in masalndan alnd bilinir. in masalnda kk altn ayakkab fetiizm semboldr. 6. yzylda bu gelenei ine getiren Tang Hanedanldr. Bu gelenee gre arzu edilen bu zellik kadnn soylu olduuna iaret ediyordu. Ayn zamanda masal ailesindeki ok eli yap kadnlar arasndaki gerilime neden tekil ediyordu. indeki bu tip evlilikler, diil rekabet hakkndaki edebiyata ilham kayna olmutur. Klkedisi masalnda kadnlar arasnda o kadar byk rekabet vardr ki, masaln Grimm Kardelerin derledii versiyonunda vey kz kardeler cam ayakkabnn kendilerine olmas iin ayak parmaklarn ve topluklarn keserler. Kular prensi yle uyarrlar (Warner, 1995b: 203):

Gu guk, gu guk, gu guk skarpin kk ayak byk Kan akar oluk oluk skarpin kk ayak byk Evlenecein kz evde Oturur kller iinde Gu guk, gu guk, gu guk! (Grimm Masallar I, 2003: 167).

DAulnoyun The White Cat (Beyaz Kedi) sinde veya La Forces Persinettede anneler, kzlarna prensi memnun etmek iin ayak parmaklarn kesmelerini emreder. (Warner, 1995c: 239) Ayakkabnn sembolik ve erotik nemi, Bylenmenin Mekanizmalar: Peri Masallarnn Anlam ve nemi kitabnda masallarn etkili bir ekilde incelendii almada, Bettelheim tarafndan bulunmu ve aktarlmtr. Hikyedeki ayakkab, ayn zamanda gizli olann, bilinmeyenin gzel

128

olabileceini syler, ima eder (Warner, 1995b: 204). Klkedisinin baloya gidecei gvercinler de onun koruyuculardr ve masallardaki vahete bir rnek olarak bu koruyucular kt kalpli vey kz kardelerin ceza olarak gzlerini oyarlar. Birok hikyede farkl olarak kzn aclardan korumak iin, annenin hayaletine sihirli bir rol verilir. Klasik ve ok sevilen masallarn tekrar anlatmnn ounda kahramann annesi yoktur. Kadnlara atfedilen ev ileriyle ilgili grevin kadnn omzunda her zaman bir yk olduunu Gezgin u szlerle zetler:
Masal dier tm masallarda olduu gibi, eril kltrn arkn devam ettirecek baz mesajlar vermektedir. Aileye kavramna ballk, iyilik, gzellik, hamaratlk gibi meziyetler kz ocuklarndan beklenen zelliklerdir. Erkek egemen dnya kendine hizmet edecek kadnlara ihtiya duyar. Bunu yetitirmek de bu dnyann hizmetileri olan kadnlara der. Kadnlarn ou bu durumdan ikyeti olmalarna ve hayatlarndan memnun olmamalarna ramen, kzlarn kendileri gibi yetitirmek iin aba harcarlar (Gezgin, 2007: 845).

Eer drt drtlk bir ev kadn olamadlarsa omuzlarnda hep sululuk duygusunun yaratt yk hissederler. Hayatlar ev ilerini renmekle balar ve ev ileri yapamayacak kadar yalandklarnda da sululuk duygusu ve de yaanmamlklarn zntsyle son bulur. 4.3. Kllerin Asi Kedisi Kt vey anneler, kz kardelerin var olduu, kadnlarn birbirine olan dmanlnn, rekabetinin yeniden retildii Klkedisi masaln, feminist yazarlar tekrar yazmlardr. Yeni Klkedisi masalnda Klkedisinin Thunder ve Lightining adnda iki kz kardei vardr.
En bykleri Thunder pek kolay kpren bir kzm, paraya ok tutkunmu. Srekli olarak gazeteleri, dergileri taryor. Zengin erkeklere rastlayabilecei yerleri renmeye alyormu. Para iin sevmeyin diye t veriyormu tekilere. Ama paraly sevin kinci kz karde Lightiningn inancna gre, oyunu kurallarna gre oynamayanlar, ne zengin koca bulabilirlermi, ne de yoksul koca. Kurallar da her eyi vaddedip hibir ey vermemekmi.

129

Lightiningin arkasndan trl trl tatsz eyler sylenir dururmu, ama o glp geermi, nk bunlar syleyen erkekleri zaten evlenilecek erkek diye grmezmi (Binchy, 1996: 7)

Ataerkinin belirledii evlenilecek kadn tiplemesine ve sylemine kar eletiri getirilir. Evlenilecek kadn namusludur, bakiredir, eline erkek eli dememitir, ev ilerinden ok iyi anlar dncesi eletirilir. Klkedisinin ev ilerini yapmas kadnn takdir edilen bir vasf olarak yceltilmez, ev ilerini yapmak enayilik olarak deerlendirilir. Feminist sylem, kavramlarn tersini grmemiz asndan alayc bir uslp kullanr.
Thunderla Lightiningin bir de Klkedisi dedikleri kardeleri varm. Onda tekiler gibi kesin felsefeler yokmu, bu nedenle ablalar onu biraz aptal bulurlarm. Klkedisi pek yaknmadan evin ynetimini stlenmimi. Thunderla Lightining bu nedenle onu biraz enayi bulurlarm. Babas Thundera bir butik amas iin para vermimi. Lightininge de bir gzellik salonu amas iin para vermimi (Binchy, 1996: 7-8).

Masal kadnlar i hayatnda yer alr ve yeni masalda kadn giriimciliine destek olan bir baba figr ile karlarz.
Ama babas Klkedisi dnyaca tannm ayakst-yiyecek firmalarndan biriyle anlap ube-dkkan amak iin para isteyince hemen kulaklarn tkarm (Binchy, 1996: 8)

Ataerkil dzende ilerin kadn ii, erkek ii diye iki kategoriye ayrldndan bahsedebiliriz.
Klkedisinin asl istedii i bu olduu iin gnn birinde kendi paras oluncaya kadar durumu kendi elinden geldiince idare etmeye karar vermi. Bir yandan ak niversitede okuyor, bir yandan da mektupla eitim veren iki kursun derslerine alyormu (Binchy, 1996: 8). O gn kral saraynda ok byk bir balo vereceini duyurmu. Yakkl ve apkn olu, o gne kadar kuyruunu kaptrmadan nice kalpler krmm, ama dedikodu stunlarnn sylediine gre, bu sefer kendine bir e bulmak iin ciddi aba harcayacakm [] hemen butiine bir frtna bulutu gibi saldrm, yle bir dzenleme yapm ki, baloda rakibi olabilecek kadnlarn hepsi iren kyafetlerle gitmek zorunda kalrken, kendisinin gz kamatrmasn garantiye alm [] O budala kadnlarn yapt yanl, prens biraz ihtiyac varm gibi grnnce ona her eyi vermeli, diye dnyormu. Ama kendisi onun bir gdm akln da bandan alacakm. Hemen bir estetik cerrahla anlam, gsn daha bir biimli yapmasn

130

salam. Estetik cerrah bu arada Lightininge rakip olmay uman mterilerin de aresine bakacakm. Yo, onlar irkinletirecek deilmi ama Eh, arpclklarn biraz azaltacakm (Binchy, 1996: 9).

Bu szlerle kadn dmanl ve rekabeti gzler nne serilir. Gzelliin kadnlar iin nasl olmazsa olmaz arasnda olduunu, kadnlarn bunun iin yartklarn, bak altna bile yatmaktan ekinmediklerini gryoruz. Kadnlarn erkekleri elde etmek iin gelitirdikleri taktiklerden bahsedilir. Ama gelenekselle alternatif bir arada verilerek gelenekselin eletirisini yapmaktr. Klkedisi ile ideal kadndan bahsedilebilir. Ataerkil zihniyeti zmsemi kadnlardan bilinli bir ekilde eletirel bir bakla bahsedilir.
Klkedisi ise bu baloya hi ilgi duymuyormu. Olayn sosyolojik adan biraz ilgin olduunu dnyormu. Ama bu konuyu pek derinlemesine dnmeye zaman yokmu, nk tm kurslarnn devlerini ayn zamanda teslim etmesi gerekiyormu (Binchy,1996:8). Thunderla Lightning kendi balo hazrlklaryla yle megullermi ki, Klkedisine Sen de gidiyor musun? diye sormak akllarna bile gelmemi. O akam koca araba Klkedisini almaya gelince ikisi de pek bozulmular. Klkedisi isterlerse onlar gtrmeyi nermi. Ama Lightiningle Thunder oraya kz bir arada gidemeyeceklerini sylemiler. ok ackl bir grnm olur demiler. Klkedisinin grnne kukuyla bakmlar. Son zamanlarda pek kandrc biimde deimi, dzelmi grn. Klkedisi onlara Bunlar hep dlden geliyor, hani yilik Perisi dl, unuttunuz mu demi. Araba kiralama irketinin adam arabay gece on iki de yerine gtrm olmas gerektiini sylyormu, krk de vizonu ayn saatte istiyormu, kuyumcu o prlanta gerdanl geceyars kasaya koymas gerektiini sylemi. Klkedisi hepsini kabul etmi, ne kadar erken alsalar o kadar iyi diye dnyormu (Binchy, 1996: 12). Klkedisi sarayda bir sr yiyecein de ziyan olduunu fark etmi. Kral olduka yalym. Keke prens ikiden artk elini ekse de u gen kadnlara biraz dikkat etse diye dnyormu. Asl istei prensin paral bir gen kadn bulmasym, nk sarayn mali durumu pek ktym (Binchy, 1996: 13).

Cinsiyet rolleri tepetaklak edilmitir. Ataerki bize metinlerde ve kltrde hep kadnlarn paral biriyle evlenmek istediini iletir. Zengin erkek avclar kadnlar, filmlere de konu olmutur. Babalarn kzlarn g ve iktidar iin st dzeyden erkeklerle evlendirmesini hep okumuuzdur. Ancak feminist yorumda bu kez prens paral bir kadn aramaktadr.

131

Klkedisi o srada ona yakn bir yerdeymi. Adamcaza acdn hissetmi. Anlayl bir sesle, Byle bir eyi dzenlemek herhalde korkun bir i olmal demi ona. Kral aylardr bu dzenleme iiyle urayoruz (Binchy, 1996: 13). [] stelik de biliyor musun, araplar suyunu ekmeye balad. Binlerce sterlinlik ilek aldk, o da hi yetimedi. Klkedisi Yo, yetimesine yetiti de avluda bekleyen frigorik kamyona yetiti demi. Gvenlikten birilerine gidip bakmasn syleyin, kamyonu orada bulurlar. te her ey byle balam. Kral Klkedisine baylm. Klkedisi onu kendi saraynda yle bir dolatrm, nerelerde nasl tasarruf yaplabileceini gstermi [] Kral ok heyecanlanm, tacn bandan karm, Klkedisi de adamakll cann yakmaya balayan cam pabularn karm, birlikte saray finansmann nasl iyiye dntrebilecekleri planlamlar (Binchy, 1996: 14).

Bu hikyede kraln bir kadndan fikir almas, finansal konularda ondan yardm almas geleneksel anlayla eliir.
Bu ie yle dalmlar ki gece yars gelip atm. Krkler, kuyumcular, oto kiralayanlar mallarn geri almak iin isteri krizlerine tutulmular. Klkedisi sakin sakin prlantalarn karm, arabann anahtarlarn ve vizonun vestiyer fiini uzatm. Kralla ikisi konumay srdrmler, ama asosyal gzkmemek iin az sonra balo salonuna dnmler. Prens, Klkedisini balonunun sonuna doru fark etmi, onu dansa kaldrm (Binchy, 1996: 14).

Kullanlan dil, bahsedilen masallarn derinlii olmayan karakterlerinde gze arpar. Gnmz kltrnn rnlerini ve dilini kullanmak masal gnmz gerekliine tamaktadr.
Kral olunun beklide bu finans sihirbazyla evlenip onu aileye katabileceini umarak Evet, ltfen dans edin demi [] Klkedisi cam pabular bir kere daha karp kenardaki masalardan birinin altna koymu [] Prens yle can skcym ki Klkedisi sonunda ondan zr dileyip pistten ayrlm. Dnte pabulardan bir tekini bulmu, tekini aranmaya demeyeceine karar vermi. Zaten tehlikeli bu pabular diye dnyormu. Bu konuda reticiyle bir konumak niyetindeymi. Krala veda etmi, otostopla evine dnm (Binchy, 1996: 14-5).

Geleneksel masala gre, prensin evlenmek istedii kzn asi olmamas, itaatkr, narin olmas, sessiz olmas ve eline erkek eli dememi olmas gerekmektedir. Ancak burada izilen karakter asi, szn esirgemeyen, gzellik taknts olmayan, zgr, kendine gvenen, kiilikli, kendi kararlarn kendi veren, ekonomi ve i hayatndan anlayan bir karakterdir: 132

Klkedisi Prense telefon am, ona bu kadar tembellik etmemesini, srf prens olduu iin herkesin onu kazanmaya can attn sanmaktan da vazgemesini tlemi [] Hazr telefondayken baban arr msn, ona birka ey daha sylemek istiyorum demi. Prens fena halde psm. Hele Klkedisinin saraya sk sk gelip giden bir konuk haline geldiini sonra sarayda almaya baladn ardndan da tm yiyecek iecek blmn stlendiini grnce kendini daha kt hissetmeye balam [] Artk yemekler ok daha iyiymi. Klkedisi ile Kral ikide bir yeni fikirler buluyorlarm. Bir konferans merkezi kurmak iin plan yapmaya balamlar [] Prens, cam pabucu antasna koymu, votka iesi ve limon suyuyla tayp duruyormu. Ara sra onu antadan karp cam okuyor, keke Klkedisinin evlenmek isteyecei gibi biri olsaydm diye hayflanyormu. Gnn birinde ylece oturmu pabula oynarken Klkedisi odaya girmi. Anlayl bir sesle ona Bu feti konusunda bir doktora gitsen iyi olacak galiba, eminim iyileebilecek bir hastalktr demi. Ne olursa olsun benimle evlenir misin? diye patlam Prens. Klkedisi Hayr, teekkr ederim demi Ben zgr olmay yeliyorum. Ama her zaman beni bir dost ve danman olarak dnmeni isterim. Prens Dost mu? Nasl dostsun sen byle. Beni ruh doktorlarna srklemeye alyorsun. Ayak fetiisti olduumu sylyorsun. Buna dostluk mu derler? [] Klkedisi Sen bizim gruba biraz yardm etsene, bu tr pabular yasaklatmaya alyoruz. Gen kzlarn ayaklarn sakat ediyor. stelikte lm tehlikesi var. Biri cam pabuca tekme atsa ne olur? Ayan ylecene kesiverir. Prens, marur bir ekilde bakm her halde inlilerin ayak balamas gibi bir ezik olsa gerek demi. Klkedisi zafer dolu bir sesle Sal gn ki protesto toplantsna gel. Biraz da evden kmak sana iyi gelir. Demi [] Klkedisi de Saray Giriimleri Ba Yneticisi olarak mrnn sonuna kadar mutlu mutlu yaam (Binchy, 1996: 15-17).

Yeni Klkedisi masal geleneksel masallarn izdii prensini bekleyen, pasif kadn tiplemesini tersine, dncelerini ifade etmekten ekinmeyen, kamusal alanda varln gsteren, ynetilen deil yneten, dinleyen deil, konuan, eletiren bir kadn kahraman yaratmtr. Baloda sessiz bir ekilde dansa davet edilmeye bekleyen dier kadnlarn, kz kardelerinin aksine Klkedisinin sarayda daha nemli ileri vardr. Masallarda sonsuza kadar mutlu yaamn gerei olarak belirtilen evlilik sonucu deil, kariyeri sayesinde mutlu yaamaktadr. Masallarda Freudyen aile romans verilir. ocuklarn daha asil, daha zengin, daha iyi soylara sahip olma, prens ve prenses olma hayali ve bunun iin can attn resmederler. Ancak burada karton karakterler kral ve Klkedisi kendi rollerinden sklr, kral tacn, Klkedisi de

133

pabularn

bir

kenara

atar.

Kendilerine

yapan

kalplam

davranlar

reddetmilerdir.

Bu blmde geleneksel Klkedisi masal kadn rekabeti, gzellik, uygunluk, hamaratlk konular ekseninde tartlmtr. Feminist Klkedisi masalyla masala farkl bir bak asyla baklmas salanmtr. Gelenekselle hesaplalm, geleneksel bazen ayn bak as tekrarlanarak, bazen de alarak geleneksel eletirilmitir. Ama her iki yntemle de geleneksel yap krlmaya allm ve yeni yaplanmalarn gereklilii ima edilmitir. Masallara feminist bir bak toplumsal rollerimizi sorgulamamza ve toplumsal ideolojileri grmemize yardmc olmutur. Dndarn almasnda Murathan Mungann bu konuyla ilgili szleri aydnlatcdr: Yazar, toplumsal rollerin, toplumsal dayatmalarn insanlarn nlerinde duran en byk engel olduunu dnr. Bu yzden de yaptlarnda, insanlar kendileri olmaktan alkoyan, gelenek, grenek, tre, kltr gibi adlar altnda varln srdren belirlemelerin ve ketlerin aktan aa ya da iten ie bizi birbirimize benzetiinin izlerini srer. Yazd her eyde rolzmsel kayg tadn ve

rolzmsel bir okuma nn nn amay amaladn syleyen Mungan, yazarln ana temalarn gndeliin ayrntlarndaki ideolojik muhteva , gndelik ritellerde kullanlan maskeler ve roller olarak belirler (2001: 13).

134

SONU KK KIZLARDAN KEND N GEREKLET REN MUTLU KIZLARA

Resimli kitaplarn gen okurlar iin, bir kz risk almay sevse, bir erkek rg rmekten holansa, bir prens sava alanndan nefret etse ya da prenses sonsuza kadar evlenmemeyi sese bile, onlarn hepsinin onlar ermi muradna [...] eklinde deerlendirilmesi gerekten gzeldir (Vannicopulou, 2004: 71).

Masallar, toplumlarn sosyalleme srecinde cinsel davran ve roller konusunda nemli bir yere sahiptir. Masallar, halk bilimcilere gre, sadece elendirme amacna sahip deildir. Her zaman rol ve davranlarn nasl olmas gerektiini ekillendiren kltrn mekanizmalarndan biri olduu iin incelenmesi gereken alanlardan biridir. ou masal ilk sylenmeye balad gnden bugne, yzyllar ncesinden alp bizim belleimize tayanlar Grimm Kardelerdir. 19. yzylda Germen halk masallarn ve efsanelerini derleyen kardelerin masallar, Bat edebiyatnn oluumunda nemli etkiye sahiptir. Kurgusunu son derece basit yazdklar masallarn balca konular arasnda; yetikinlie ulama, ergenlik, ilk cinsel deneyim, kadnlarn toplumdaki yeri vardr. Masallardaki felsefeler, toplumlarn kltrel kodlarn yanstrlar. Bu kltrel kodlar, masallarda sembollerle okura iletilir. Masallar, insan ilikilerini iktidarn diliyle iletirken kltrel idealler yaratmaya alrlar. Masallarn toplumun deer yarglarn ve alg biimini yanstma ve dntrme ilevleri vardr. Tarih boyunca kadnlar, geleneksel roller nedeniyle ikincil konuma itilmitir.
ocuklara ayrmc toplumsal cinsiyeti fark ettirmenin bir baka yolu, cinsiyeti bir kitapta yer alan yaklamlar zerine tartmaktr. Gl basmakalp tipletirmelerin yer ald ocuk kitaplarnn temalarnn belirtilmesiyle ve daha belirsizlere zel ilgi gsterilmesiyle, ocuk, basmakalp kabulleri ortaya karmada daha duyarl olur. Satr aralarn okumay renen, resimli kitaplarn gen izleyicileri, toplumsal cinsiyetteki ayrmc fikirlerin onlarn birok kitabnda resmedildiini ve metinlerde tesis edildiini fark eder (Vannicopulou, 2004: 71).

135

Bu balamda, kltrel kodlarn ve sembollerin zlmesiyle bu tezde, masal anlatlarnda kadn olmann snrlarn izen toplum tarafndan retilen, cinsiyet rolleri irdelenir ve kadn olmann yk, arl ve basks gn yzne karlr. Masallarda toplumsal iradenin yaratt kadn rolleri, bu rollerin kadn zerinde yaratt bask irdelenmitir. Erkeksi iktidarn yaratt kadn imgesinin kurduu bask, kadnn kendisini gerekletirmesine ve kendi cinsiyle olan ilikilerinde dayanmaya yer vermesine izin vermez. Masallardaki sembolleri ve cinsiyet kodlarn zmleyen feministler, cinsiyeti ideolojiyi eletirir. Geleneksel masallardaki kadn sunumuyla yzlemek, hl bu masallardaki erkeksi yapnn gnmzde de devam ettiiyle yzlememizi salar. Feministler tarafndan cinsiyeti semboller ieren bir masalla, cinsiyetilik kart eletiriler birletirilerek ntrcinsiyetli bir masal dnyasnn hayali kurulmaktadr. Bu sayede farknda olmadan sahip olduumuz, cinsiyeti koullanmalar gn yzne karlm olacaktr. Yzlemeden sonra farkndalk bilinciyle ocuklara okutulan masallar, cinsiyeti kalplar zerinden iyiyi, kty belirlememeli, iyi ve kt eitici, ntr-cinsiyetli anlatlarda yer almaldr. Alternatif masallarn salad tersten ve farkl okumalarla alkn olduumuz; bu nedenle farknda olmadan yaayp devamn saladmz toplumsal cinsiyet rolleri daha net grlm olur:
Geleneksel olan ve olmayan kitaplarn birlikteliiyle, farkl kitaplarda resmedilen toplumsal cinsiyet tartmalar kkrtlabilir. ocuklarn reddettii, dorudan t veren mesajlarn yer ald kitaplardan kanarak, onlarn toplumsal cinsiyetlerine bakmakszn ayr kiilikleri, pozitif, aktif, dinamik roller iinde eit olarak ieren, kadns ve erkeksi karakterler etrafnda gsteren hikyeler, eitlenebilir toplumsal cinsiyet tutumlar gelitirmede katk salayabilir. Dier yandan, belirli peri masallarnn bilindik temalar/motiflerinin tersine evrilmesi, tartmada ve cinsiyet farkndalnda bazen etkili katalizrler olarak i grr. Yetikin yardmc okurlar, modern dnemde yeniden kurulan hikyeler gibi kkrtc dncelerle ocuklarn tartmalarn destekleyebilir. Deien zaman, erkek ve kadn kahramanlarla ilgili sosyal eitsizlii byk lde silip sprecektir (Vannicopulou, 2004: 70).

136

Toplumsal cinsiyet ve feminist bak balamnda, geleneksel masal seilerek incelenmi, oluturulan argmanlar elde edilen verilerle badatrlmtr.

Masallardaki semboller feminist bir bak asyla deerlendirilmitir. Feminizm, her trl ayrmcla kardr. Masallarda kadnn ikincil, kle, hizmeti, fitne, pasif temsili kadnlara kar nyargl bir tutumu ne karr. Feminist yeni masallar, geleneksel olan diriltip, ada bakla ve gndermelerle masallar yeniden biimlendirir. Bu nedenle, feministlerin masallar yeniden yazd alternatif masallarla okurlar, arketiplerle karlam ve bu arketiplerin ntr-cinsiyetli masal dnyasndaki hikayelerini de dinlemilerdir. Bu sayede masallar dntrlp yeniden yazlarak toplum psikolojisinin geirdii ya da geiremedii evrimlere de dikkat ekilmi olunur. Geleneksel olanla hesaplarken, ondan yararlanrken ama, onu amaktr.

Masallarda bu dnmn gereklilii, masallarn problem zc olmaktan ok problem yaratc olduu ortaya karlr. Masallar, kadnn yaamn ev, evlilik, ev ilerinden ibaret klar, kadn-kadn ilikileri rekabetten ve kskanlktan ileri gidemez. Masallar, kadn hapseden, ona bask yapan ataerkil ideolojinin devamn salayan anlatlardr. Bu nedenle her iki cinsin de cinsiyete dayal kiilik gelitirmelerine neden olur. Kadnlarn geleneksel rolleri, masallarn ana meselesidir. Bu roller, kadnn hayatn ev iiyle, ev ileriyle, anne olmayla snrlar. Masallar, ocuklarn zihinlerine toplumsal cinsiyet rollerini kk yalarda yerletirir. Bu nedenle zgrlk deillerdir. Toplumsal kadnlk-erkeklik rollerini yeniden retirler. Feministlerin de ne srd gibi kstlayc, bask altnda tutan bir zihniyete sahiptirler. Klie, basmakalp materyal sunarak, zellikle kz ocuklarnn

137

entelektel geliiminin salanma frsat karlmaktadr. nk masallar okurlara olumsuz kadn karakterler sunar. Bu durumda diil zgven, problemli hale gelir. Kadnn kendi bedeni konusunda sz hakk yoktur. Bedeni, bekreti, cinsellii toplumun meselesi olmutur. Kadnn kkrtc, fitne kimliinin ehliletirilmesi gerektii savunulur. Bunun salanmas, kadnn ev ileriyle vaktini geirmesi sayesinde mmkn olur diye iletilir. Kadn ve erkek birbirinden ok farkl sosyalleen varlklar olarak yer alr. Bu durum iki cinsin birbirini tekiletirmesine neden olur ve cinsler aras farkllk bytlm olur.

Kadnlar gzellik kavram zerinden snflandrlrlar. Bu snflandrma kadnlar iin zekya deer verilmedii, kamusal alanda yer almann onlar iin gerekli olmad dncesini yeniden retir. Ataerkil sistemde kadnlar kendi cinsleriyle dayanma ierisinde bulunamazlar. Kskanlk, rekabet onlara doutan gelen zellikleriymi gibi anlatlr. Ev ileri onlarn asl greviymi gibi yanstlr. Bu kalba sokmann sonucu kadnlar birey olarak kendilerini gelitirmez, kamusal alanda yer alamaz, dayanma ierisinde olamaz ve ortak bir paydada buluamazlar. Bu durumda ev ileri, sadece omuzlarnda hayat boyu tadklar bir yk olur, srekli birbirleriyle mcadele iinde olurlar, birbirlerinin hayatlarn zorlatrrlar,

kolaylatrmaya almazlar. Kadnlarn yaamlar, zel alana hapsedilmi olarak, yaayamadklarnn znts ve pimanl ile son bulur. Masallarda kadnlar kamusal alana karlar. Fakat bu durum, geleneksel emberi tamamlamak, kadnn kendine uygun grlen ev iini yeniden retebilmesi iindir. Kadnn sabretmesi, susmas, kabullenici olmas ondan beklenen zelliklerdir. Kadnn cinsellii onaylanmaz, erkek cinsellii zerinde bir bask yoktur. nk erkek cinsellikle

138

glenir, sahip olur, kar taraf teslim alr. Erkek, kadn ev iine kapatr, kamusal meknda cinsel kimlii zerinde tehdit oluturur. nk kamusal alanda kendi iktidarn salamlatrmak ister. Kamusal alana kan kadnlar, yoldan km olarak yorumlanr. Bu durum tasvip edilmez. Kadnlar bir erkee baml olmazlarsa onlar hakknda hi iyi dnlmez. Cad, kt, tiksindirici olarak atfedilirler. Kadnlar kurtaran erkek figrlerin varlyla kadnn ikincil konumu yeniden retilir. Erkeklerin iktidar alanna giren, toplumun kadna uygun grd evden dar kan kzlarn ok dikkatli olmas gerektii vurgulanr. Bu alanda kadnlarn

iselletirdikleri, toplum tarafndan dayatlan korkular, tehditler vardr.

Bir kadnn cinsellii evlilikle onaylanr. Toplumun onaylad rolleri benimsememenin sonucunda, kadnn bana kt olaylar gelir. Kadn bedeni ve cinsellii tahrik edici olarak atfedilir ve kontrol edilmesinin gereklilii vurgulanr. Kadnn evcilletirilmesi, evine kapatlmas toplumun onaylad bir durumdur. Kadnlk grevleri diki, ev ileriyle ve temizlik yapmakla snrldr. Kadnn hayatndaki en nemli olayn evlilik olduu vurgulanr. Gzel olmak kadn iin en nemli erdem olarak verilir. Sonu olarak, masallar kadn dmanln devam ettirir, gzellik takntsn kadns bir zellik olarak atfederler. Gzelliin kadnn en nemli zellii olarak nemli bir boyutta verilmesi kadn dayanmasn engelleyen, kskanla sebep olan bir unsur olarak karmza kar. Kadnlarn aynann dikte ettii bu anlayn bilinsiz kabul edenleri olmalarnn sebeplerinden biri masallar ve yarattklar toplumsal baskdr. Kadnlar gzel olma zorunluluuyla birbirleriyle rekabete girer. vey annenin cinayet kararna kadar varan rekabetinin sebebi kz ve vey anne arasndaki en gzel olma, beenilme isteidir. Masallarda kadnlarn

139

yerinin anne- babalarnn evi olduu iletilir. Kadnlar iin baka bir eve gei, kadn olma, kadnn bir erkee evlilik ats altnda teslim edilmesiyle merulatrlr. Masaldaki Yedi Ccelerin evi de kadn rekabetinin sonucu oraya snmak zorunda kalan kahramann kendini gerekletirmesini salamaz. Bu kk evle de sembolize edilen, kzn kendi kk dnyasdr. Ev ilerinden ibaret olan bu kk dnyann ilevi kahraman evlilie hazrlamaktr. Bu, ev ii ve evlilikten ibaret dnyann kadn iin minyatrletirilmi halidir.

Masallarda vey annelik kavramnn ktlkle badatrlmasnn karmza kmas masal karakterlerinin cinsiyeti bir dille yaratlm olduklarn gsterir. Kadnlar belli yaa geldiklerinde itici, gereksiz, problem yaratc olarak grlr. Onlara atfedilen bu olumsuz sfatlar, onlarn olumsuz eylemleriyle pekitirilmeye allr. Bu irkin olarak tasvir edilen kadnlar masallarda, kt kalpli, ktlk yapan karakterler olarak grmemiz cinsiyetilii yeniden retir. irkinliin kt olmakla, gzelliin iyi olmakla badatrld masal kahramanlarnn keskin tiplemeleri analiz edilerek aa karlmtr. Gzeller, iyiler beyaz atl prenslerine kavuan, mutlulua ulaan karakterler olarak; ktler ise, irkin kadnlar, rekabet ve kskanlk duygular iinde mutsuzlua terk edilen karakterler olarak tasvir edilir. Kadn kahramanlar birbirleri ile mcadele ierisinde evde skp kalmken, erkek kahramanlar, seen, zgr ve akl temsil eden karakterler olarak verilir. Masalda kadnn iyi anne, iyi kz, iyi kadn olmas iin gelenein yeniden retilmesini salamak iin ev iinde olmas gereklilii merulatrlmtr. Bu ev iinin kadn ilikileri asndan yorumu nemlidir. Bir evden dierine giden gelinler ve gelinlerin karsnda yer alan kaynanalar karlkl olarak birbirlerini tekiletirirler.

140

Birbirlerine eril zihniyeti iselletirmi insanlar olarak kskanlkla, n yargyla yaklarlar. Gelinlerin kaynanalarn, kaynanalarn gelinlerini tekiletirmesindeki sebep, ev iinde oluturulmu cinsiyet kltrdr. Kadnn seilen kii olmasnn toplumun ltleriyle uygun dmesi eletirilir. Kadn kadn yapann onun sessiz olmas, itaatkr olmas algsnn masallarn sonundaki dllendirmelerle

salamlatrlmaya allmas da eletirilir. Kadnlarn evdeki iktidara sahip olmalar iin birbirlerine zt dtkleri gereini kantlamak iin vey anne, vey kz kardeler gibi karakterlerin diyaloglar irdelenmitir. Gerek dnyann kadnlar rahat brakmayan basklar, masallarda yeniden retildii iin masallar eletirilmelidir anlay savunulur. Sembol zmlemeleri ve tartmalar sonucunda, masal kahramanlarnn toplum tarafndan kabul gren cinsiyet rollerini edinmeleriyle kadn ve birey olma srelerini tamamladklar ve onaylandklar tespit edilmitir. Masal kahramanlar topluma kabul edilmek ve yaamlarn srdrmek iin toplum yapsnda uzun zamandr var olan gelenekleri benimsemilerdir.

Sonu olarak masal trnde, kadnlar zerinden giden sembollerle iletilen toplumsal cinsiyet rolleri geleneksel toplum yapsn yeniden retmektedir. Kadnlarn yaam alann kstlayan bu dnceler yeni masallarda grlmez. nk onlar cinsiyetilik kart olarak yazlm metinlerdir. Masal kahramanlarna zgr bir kimlik verilir, cinsellik, ev ileri, bekret, namus konularnda kahramanlar bask hissetmezler. Feminist bak, bu basky eletirerek kadnlarn toplum iinde eit haklara sahip olmas ve kadn dayanmas konusunda okuru bilinlendirmeyi hedefler. Ama, ocuklara ntr-cinsiyetli metinler sunmaktr. zerlerine yapan tm rollerden arnm yeni bir kadn ve erkeklik yaratmak yeni masallarn dileidir.

141

KAYNAKA:

Bacchilega, Cristina, (1997), Postmodern Fairy Tales: Gender And Narrative Strategies, University of Pennyslvania Press, Philedelphia.

Binchy, Maeve, (1996), Feministlere Masallar=Ride on Rapunzel Fairy tales for Feminists, ev. Belks orak, Doan Yaynlar, stanbul.

Bottigheimer, Ruth B., (1986), Silenced Woman, The Grimms Takes the Fit between Fairy Tales and Society in their Historical Context, Fairy Tales and Society: Illusion, Allusion, and Paradigm. Ed. R.B. Bottigheimer, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, s. 115-131.

Donovan,

Josephine,

(1997),

Feminist

Teori,

Amerikan

Feminizminin

Entellektel Gelenekleri, ev. A. Bora, M.A. Gevrek ve F.Saylan, letiim Yaynlar, stanbul.

Dougherty, Nancy, (1995), Snow White, Desire, Death and Transformation, Psyches Stories: Modern Jungian Interpretations of Fairy Tales, Ed. Murray Stein ve Lionel Corbett, Chiron Publications, Wilmette, Illinois, s. 65-80.

Dndar, Leyla Burcu, (2001), Murathan Mungann ada Masallarnda Cinsiyeti Gelenein Eletirisi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Bilkent

142

niversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits Trk Edebiyat Blm, Ankara.

Garner, James Finn, (1995), Krmz Balkl Kz, Siz Hala Ananzn Masallarn m Okuyorsunuz?, Gncel Yaynclk, stanbul.

Gezgin, smail, (2007), Krmz Balkl Kzdan lk Gnaha Masallarn ifresi, Sel Yaynclk, stanbul.

Gilbert Sandra M., Susan Gubar, (1999), Snow White and Her Wicked Step mother, The Classic Fairy Tales: Texts, Criticism, Ed. M. Tatar, W.W. Norton&Company, New York, London, s. 291-297.

Grimm Masallar I, (2003), ev. K. ipal, Ed. Korkut Tankuter, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.

Erhat, Azra, (2007), Mitoloji Szl, Remzi Yaynlar, stanbul.

Mendelson, Michael, (1997), Forever Acting Alone: The Absence of Female Collabration in Grimms Fairy Tales, Childrens Literature in Education, Vol 28 No.3, s. 111-125.

Opie, Iona Archibald, (1992), The Classic Fairy Tales, Oxford University Press Oxford, New York.

143

Orenstein, Catherine (2003) .Little Red Riding Hood Uncloaked: Sex, Morality, and the Evolution of a Fairy Tale, Basic Books, New York.

ler, Evrim, (2003), "Trkiye Masallarnda Toplumsal Cinsiyet ve Mekn likisi," Baslmam Yksek Lisans Tezi, Bilkent niversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits Trk Edebiyat Blm, Ankara.

Rowe, Karen E., (1993), Feminism and Fairy Tales, Dont Bet On The Prince: Contemporary Feminist Fairy Tales In North America and England, Ed. J. Zipes, Scolar Press, Aldershot, s. 209-226.

Savran, Glnur, (1992), Kadnn Grnmeyen Emei: Maddeci Bir Feminizm zerine, Kardelen Yaynlar, stanbul.

Schectman, Jacqueline M., (1993), Snow White and The Loss of Youth, A Mid Winters Tale. The Stepmother in Fairy Tales: Bereavement And Feminine Shadow, Ed. J. M. Schectman, Sigo Press, Boston, s. 23-49.

Segel, Elizabeth, (1983), Feminists and Fairy Tales, SLJ School Library Journal/January, s. 30-31.

Stone, Kay F., (1986), Feminist Approaches to the Interpretations of the Fairy Tales, Fairy Tales and Society: Illusion, Allusion, and Paradigm, Ed. R. B. Bottigheimer, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, s. 229-235.

144

Vannicopulou, Angela, (2004), Resimli ocuk Kitaplarnda Kadn Karakterler, Ege Eitim Dergisi, ev. Yrd. Do. Dr. Dilek ifti Yeiltuna, (5) 2: s. 6573.

Warner, Marina, (1995a), Granny Bonnets, Wolves Cover: Seduction III , From The Beast To The Blonde: On Fairy Tales And Their Tellers, Farrar, Straus And Giroux, New York, s. 181-197.

Warner, Marina, (1995b), Absent Mothers: Cinderella , From The Beast To The Blonde: On Fairy Tales And Their Tellers, Farrar, Straus And Giroux, New York, s. 201-217.

Warner, Marina, (1991), The Absent Mother Or Women Against Women In The Old Wives Tale, Hilversum, Verloren.

Warner, Marina, (1995c), Wicked Stepmothers, The Sleeping Beauty From The Beast To The Blonde: On Fairy Tales And Their Tellers, Farrar, Straus And Giroux, New York, s. 218-241.

Warner, Marina, (1995d), The Silence of Daughters: The Little Mermaid, From The Beast To The Blonde: On Fairy Tales And Their Tellers, Farrar, Straus And Giroux, New York, s. 387-408.

145

Wissman, Kelly, (2007), Writing Will Keep You Free: Allusions to and Recreations of the Fairy Tale Heroine in The House On Mango Street, Childrens Literature in Education, 38: s. 17-34.

Yavuz, Helimolu Muhsine, (1997), Masallar: Eitimsel retimine Katklar, rn Yaynlar, Ankara.

levleri ve Dil

Zipes, Jack David, (1993), A Second Gaze at Red Riding Hoods Trials and Tribulations Dont Bet On The Prince: Contemporary Feminist Fairy Tales In North America and England, Scolar Press, Aldershot, s. 227-260.

NTERNET KAYNAKLARI

Klkedisi, http://www.bilgicik.com/yazi/kul-kedisi-masal/2008-05-20.

Mitolojik Hikyelerden Mantk ve Sevgi Birliktelii... Mantk ve sevgi birliktelii,PsycheEros:http://psikolojiphantasmal.blogspot.com/2007_10_01_arc hive.html, 2008-05-20.

146

ZET Masallar, ocuklarn ve gelecein yetikinlerinin toplumsallamasnda en nemli yap talarndan biridir. Masallardaki felsefeler, toplumlarn kltrel kodlarn yanstrlar. Bu kltrel kodlar, masallarda sembollerle okura iletilir. Bu semboller, toplumsal cinsiyet rollerini barndrrlar. Bu rollerin edinilmesi ocuklardan beklenilenler arasndadr. Masallar okuru toplumsallatrmak, geleneksel olann ne olduunu dier kuaklara aktarmak iin yazlan metinlerdir. Toplumsal cinsiyet kavram, geleneksel roller zerinde temellenmitir. Tarih boyunca kadnlar geleneksel roller nedeniyle ikincil konuma itilmitir. Masallar, toplumsal cinsiyet kimliklerini kodlayarak, okurlarn evcilletirerek kltrn kurallarna uyumlu hale getirme abasn ierirler. Feministler, masallarn cinsiyete dayal kiilik

gelitirdikleri, bu durumun kadnlarn toplum iinde baml, ikincil, eve kapatlm, bask altnda hisseden insanlara dnmesine sebep olduu konularnda eletirilerde bulunmulardr. Masallar toplumsal bir szleme gibidir. Bu szlemenin maddeleri ataerki tarafndan konulmutur. Bu balamda tezde bilimsel yntemlerle geleneksel masal, Krmz Balkl Kz, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler ve Klkedisi seilerek toplumsal cinsiyet ve feminist bak balamnda incelenmitir. Feminist bir okuma sonucunda erkein ve kadnn masallardaki iktidar aralar, gerek yaamdaki iktidar aralar arasnda benzerlik olduu grlmektedir. Bu aralar eletirmek toplum iinde eit haklara sahip olma ve kadn dayanmas konusunda okurlar bilinlendirecektir. Gelenein masallar yoluyla yeniden retildii dncesi, renilebilenin deitirilebilecei gerei desteklenmi olacaktr. Anahtar Kelimeler: Masallar, Feminizm, Cinsiyet, Ataerki

147

ABSTRACT Folk Tales are one of the most important building structures in the socialization of the children and the adults of the future. The philosophies in folk tales reflect the cultural codes of the society transmitted to readers with symbols including the gender roles. Children are expected to adopt them. Folk tales are texts aiming to socialize the reader and to transfer what is traditional to other generations. The concept of gender is based on traditional roles. Throughout the history, women are subordinated due to them. Folk tales are in an effort to bring its readers into consonance with the rules of the culture by domesticing them and coding gender identities. Feminists made criticisims about the folk tales causing gendered personality. Due to this situation, women turn into dependent, subordinated people feeling the oppression. Folk tales are like a social pact. These clauses are put into contract by the patriarchy. In this context, three folk tales, Little Red Riding Hood, Snow White and Seven Dwarves and Cinderella chosen have been analysed with scientific methods on the basis of gender and feminist look. As a result of feminist reading, it is seen there is resemblance between the power vehicles of man and woman in folk tales and power vehicles of man and woman in real life. Criticizing these vehicles make readers conscious about acquirement of the equal rights in the society and about woman solidarity. The thought that traditions are re-produced in folk tales and the fact that what is taught can be changed will have been supported. Keywords: Fairy Tales, Feminism, Gender, Patriarchy

148