M u3 TM T T BI BO CO KHOA H C (Khng qu 4 trang gi y A4)

PHP BI N

I WAVELET V CC NG D NG TRONG X L TN HI U

(Dng Hi u

u, TS. Gi ng vin chnh, Khoa Khoa H c T Nhin)

Tm t t (Abstract) M c ch vi c phn tch nh l ng ti li u t l xc nh v tr, su, hnh d ng v cc tham s khc c a ngu n tr ng t o ra d th ng quan st. Do , ng i ta khng ng ng tm ki m cc phng php phn tch sao cho n gi n v c chnh xc cao. c nhi u phng php c a ra; tuy nhin, trong nh ng th p nin g n y ng i ta s d ng cc phng php o hm theo phng ngang v phng th ng ng (phng php tn hi u gi i tch, phng php gi i ch p Euler) v phng php dng bi n i Fourier. Nhng php bi n i Fourier c cc h n ch c a n nh ch cho bi t cc t n s hi n di n trong tn hi u m khng cho bi t v tr c a cc t n s ny. Hi n nay, kh c ph c cc nh c i m c a php bi n i Fourier, ng i ta s d ng php bi n i wavelet. Php bi n i ny thch h p trong vi c phn tch ti li u a v t l ni chung v ti li u t (v tr ng l c) ni ring. I. Gi i thi u 1. i cng v bi n i, x l tn hi u Tn hi u l m t chu i cc gi tr g thay i theo th i gian hay khng gian. K hi u ton h c l hm: g=g(x) hay f=f(t). Bi n i tn hi u l th c hi n tng tc ln tn hi u c t o m t tn hi u m i khai thc cc thng tin trong tn hi u ban u. 2. Php bi n i Fourier

Trong x l tn hi u, php bi n i Fourier (FT, Fourier Transform) l m t cng c ton h c quan tr ng v n l c u n i cho vi c bi u di n tn hi u gi a mi n khng gian v mi n t n s ; vi c bi u di n tn hi u trong mi n t n s i khi c l i hn l vi c bi u di n trong mi n khng gian. Tuy nhin, php bi n i Fourier ch cung c p thng tin c tnh ton c c v ch thch h p cho nh ng tn hi u tu n hon, khng ch a cc t bi n ho c cc thay i khng d bo c.
3. Php bi n i windowed Fourier kh c ph c khuy t i m ny, Gabor, D., (1946) [33] p d ng php bi n i Fourier c a s (WFT, Windowed Fourier Transform) cho t ng o n nh c a tn hi u (c a s ); php bi n i ny cho th y m i lin h gi a khng gian v t n s nhng b kh ng ch b i nguyn l b t nh Heisengber cho cc thnh ph n t n s cao v t n s th p trong tn hi u (Kaiser, G., 1994) [43]. Php bi n i wavelet l b c ti p theo kh c ph c h n ch ny. II. N i dung 1. Php bi n i wavelet Nm 1975, Morlet, J., pht tri n phng php a phn gi i (multiresolution); trong , ng ta s d ng m t xung dao ng, c hi u l m t wavelet (d ch theo t g c c a n l m t sng nh ) cho thay i kch th c v so snh v i tn hi u t ng o n ring bi t. K thu t ny b t u v i sng nh (wavelet) ch a cc dao ng t n s kh th p, sng nh ny c so snh v i tn hi u phn tch c m t b c tranh ton c c c a tn hi u phn gi i th. Sau sng nh c nn l i nng cao d n t n s dao ng. Qu trnh ny g i l lm thay i t l (scale) phn tch; khi th c hi n ti p

b c so snh, tn hi u s c nghin c u chi ti t cc phn gi i cao hn, gip pht hi n cc thnh ph n bi n thin nhanh cn n bn trong tn hi u. G i f(x) l tn hi u 1-D, php bi n i wavelet lin t c c a f(x) s d ng hm wavelet 0 c bi u di n b i:

1 W (s, b) = s

f ( x ).

* 0

xb )dx s

(1.1)

trong : - W(s, b) l h s bi n i wavelet lin t c c a f(x), v i s l t l (ngh ch o c a t n s ) v b l d ch chuy n t trng v tr. * - 0 ( x ) l hm lin hi p ph c c a wavelet 0 ( x ) c g i l hm wavelet phn tch. Phng trnh (1.1) cho th y, php bi n i wavelet l m t nh x chuy n t hm m t bi n f(x) thnh hm W(s, b) ph thu c hai bi n s l bi n t l s v bi n d ch chuy n b. H s chu n ha 1 /( s ) trong (1.1) m b o cho s chu n ha sng wavelet v i cc t l phn tch s khc nhau

0(s, b) = 0 .
Php bi n i wavelet c tnh linh ng cao so v i php bi n i Fourier (s d ng duy nh t hm m) v khng nh t thi t ph i s d ng m t hm wavelet c nh, m c th l a ch n cc hm wavelet khc nhau trong h hm wavelet sao cho thch h p v i bi ton (hnh d ng c a hm wavelet ph h p v i tn hi u c n phn tch) k t qu phn tch l t t nh t. Hi n nay, ng i ta xy d ng c kho ng vi ch c h hm wavelet khc nhau nh m p d ng cho nhi u m c ch phn tch a d ng. Hnh 1.2 th c a ba hm wavelet l hm wavelet Harr, hm wavelet Daubechies-5 v hm wavelet Morlet. Bi u th c (1.1) c th vi t l i d i d ng tch trong (inner product) nh sau:

W (s, b) = f ( x ), 0 (s ,b ) ( x )
trong :

(1.2)

0(s, b ) ( x ) =
a)

xb 0 s s
b) c)

(1.3)

Hnh 1.2: Ba d ng hm wavelet a) Wavelet Harr, b) Wavelet Daubechies 5,

c) Wavelet

2. Cc tnh ch t c a hm wavelet Tnh ch t sng Hm wavelet ph c (t ng qut) 0 c nh x hon ton trong c hai mi n: mi n khng gian v mi n t l (ngh ch o t n s ) v ng th i ph i th a mn tnh ch t sng, ngha l dao ng v i gi tr trung bnh c a hm wavelet b ng khng:
+

0 ( y ) dy = 0

(1.4)

Nh v y, wavelet l d ng sng nh c khng gian t n t i h u h n v c gi tr trung bnh b ng khng. H qu t tnh ch t sng c a hm wavelet d n n s c l p c a php bi n i wavelet i v i t t c cc hm c phn tch.

xb ) trong m t vng khng gian gi i h n c qui nh b i kch th c c a s ; s bn ngoi vng gi i h n hm wavelet tri t tiu. V y php bi n i wavelet lin t c cung c p nh ng thng tin v s thay i c c b vng ang kh o st m khng c n quan tm n bi n i ton c c c a hm wavelet. c trng v nng l ng Nng l ng t ng c a tn hi u f(x) c nh ngha b i bi u th c sau:
wavelet l 0 (

Lu r ng khi s d ng php bi n

i wavelet lin t c, ph i chu n ha phin b n c a hm

E=

f (x) 2 dx = f (x)

(1.5)

Tn hi u c nng l ng xc nh khi bi u th c (1.5) nh n gi tr xc nh. Hm sng wavelet c c trng v nng l ng c chu n ha b ng n v cho m i t l s. V y, tnh ch t th hai c a hm wavelet l:
+

0 ( y ) dy = 1
2

(1.6)

Bi u di n cc h s wavelet C hai cch bi u di n cc h s wavelet. Th nh t, bi u di n cc h s wavelet W(s, b) trong h t a ba tr c vung gc (x, y, z) v i tr c x bi u di n tham s d ch chuy n (v tr) b, tr c y bi u di n tham s t l (l ngh ch o t n s ) s v tr c th ng ng z bi u di n h s wavelet W. Hnh a m t cch bi u di n cc h s W(s, b) trong h t a ba tr c vung gc, trn hnh ny, d dng xc nh v tr hi n di n c a cc thnh ph n t n s (ngh ch o c a t l ). Th hai, bi u di n cc h s W(s, b) trong m t ph ng khng gian t l (x, s) (g i l t l ) d ng cc ng ng tr hay d ng nh; cch bi u di n ny thng d ng trong x l nh. Hnh b m t cch bi u di n cc h s W(s, b) trong t l d ng cc ng ng tr modun v pha. Hnh c m t cch bi u di n cc h s W(s, b) trong t l d ng nh.

Hnh a: Bi u di n h s wavelet trong h t a

ba tr c vung

Hnh b: Bi u di n h s wavelet trong t l

d ng cc ng

ng tr

Hnh c: Bi u di n h s wavelet trong t l 3. Cc ng d ng c a bi n 2- X l tn hi u hnh nh ( 4- X l tn hi u o i wavelet

d ng nh

1- X l tn hi u m thanh (phn bi t gi ng ni), m thanh trong cc chu n on Y khoa h a, d u vn tay), nh Y khoa ch p no, ng c, tim, vng m c a ch n 3- X l tn hi u i n t , i n tim, i n no a v t l: Tr ng l c, t tr ng, phng x , sng (Ph n ny chng ti s trnh by chi ti t trong bi thuy t tr nh, mong c s ng h c a qu Th y C v cc b n) 4. K t lu n Phng php phn tch wavelet a t l trn tn hi u c th s d ng tr ng l c, t tr ng, a i n, phng x , a nhi t, cc l p xc nh cc bin ngu n a ch t mi tr ng Phng php

cn dng trong x l nh, nh i n v nh y sinh h c nh ph h ng ngo iPhn tch wavelet a t l cn s d ng r ng ri trong nhi u lnh v c khc Ti li u tham kh o 1-Meyer, Wavelets: Algorithms and Applications, Society for Industrial and Applied Mathematics, Philadelphia, 1993, pp. 13-31, 101-105. 2- G. Kaiser, A Friendly Guide to Wavelets, Birkhauser, Boston, 1994, pp. 44-45. 3- Nguy n Hang H i, Cng c phn tch Wavelet v ng d ng trong Matlab, Nh xu t b n khoa h c k thu t. 4- I. Daubechies, "Orthonormal Bases of Compactly Supported Wavelets," Comm. Pure Appl. Math., Vol 41, 1988, pp. 906-966. 5- M.A. Cody, "The Wavelet Packet Transform," Dr. Dobb's Journal, Vol 19, Apr. 1994, pp. 44-46, 50-54. 6- Daubechies ed. Amer Perspectives on Wavelets, Proceeding of Symposia in Applied Mathematics, Vol 47, Math. Soc., Providence, R.I., 1993, pp. 173-205.