T.C.

KLTR BAKANLIGI
ve Mzeler Genel
xx.
SONULARI
TOPLANTISI

I.CILT
25-29 MAYIS 1998
TARSUS
... __"!... ------- .. ---
T.C. KLTR BAKANLIGI
No: 2197
ve Mreler Genel
No: 66
YAYINA
Koray
Hayriinnisa AKMAK
Fahriye BAYRAM
Filiz KAYMAZ
Nuray TARLAN
Adil ZME
Kemalettin
Haydar DNMEZ .

MORKAYA
Meryem UYANIKER
ISBN:
975- 17-2201-2. (i .Cilt)
ISSN: 1017-7655
Not: Bildiriler, sahiplerinden ve gre

KLTR BAKANLIGI KTPHANE
ANKARA-1999
iiNDEKiLER
Nur Didier BINDER,
Maria Claire CAUVIN, Erol
Kmrc / Kalatepe Obsidiyen Atlyesi 1997 1
YALINKAYA, Mareel OTTE
1997 Karain 23
YALINK..t\YA, M..KARTAL, M.B.KSEM, C.M.EREK,
A.L.ATICJ, K.OZELIK (CEYLAN), M.OTTE
1997 Okzini 39
Erksin GLE
1997 Y 55
Steven L.KUHN, Erksin G.PLE, Faruk KILIN
Exploratory Excavations at Cave, Hatay Province (1997) 63
Sevil GLUR, Muhsin ENDOGRU
Gvercin 1997 77
Ufuk EsiN, HARMANKAYA
Hyk 1997 101
Refik DURU
1997
Rapor 131
Mehmet ZDOGAN, Herman PARSINGER, Necmi KARUL
1997 139
Turan EFE
Klloba 1997 165
Gill STEIN
1997 Excavations at 183
Antonio SAGONA, Mustafa ERKMEN, Claudia SAGONA
Excavations at Sos Hyk, 1997 205
Jess GiL-FUENSANTA, Mitchell S.ROTMAN, Eyp BUCAK
1997 Salvage at Hyk
1997 Hyk Kurtarma 207
Aksel TiBET, Catherine MARRO, Rifat ERGE
Horum Hyk 1997 219
Christine KEPINSKI-LECOMTE, Rifat ERGE
Research at Tilbeshar, 1997 241
;
.. .
Soundings at DemirkyHyk, 1997 ; 249
Marie Henl'ietteGATE:S.... .. .' . .. . .
1997 ArchaeologicalExcavationsat Kinet Hyk
yol, ..; , 259
Stuart CAMPBELL, Elizabeth CARTER
Excavationsat Domuztepe1997 ,., 283
.. . . .
1997 295
Halime
1997 Gkeada-Yenibademli Hyk 3II
Hayat ERKANAL
1997 Liman Tepe 325
Hayat ERKANAL, Turhan ZKAN
1997 Bakla Tepe , 337.
Manfred KORFMANN
1997 Troia 357

1997.Panaztepe 371
Horst EHRINGHAUS
Grabung am Sirkeli Hyk 1997 383
Halet AMBEL, James E.KNUDSTAD, Martina SICKERAKMAN,
Richard BAYLISS
Domuztepe ve Kadirli 1997
Dnemi 399
Jrgen SEEHER
1997 417
Aygl SEL, Mustafa SEL
1997 433
Andreas MLLER.KARPE
1993-1997 Toplu 445
Mehmet
1997 Harmanren (Gndrle) 467
nder
1997 Dnemi 485
OktayBELLi
1997,Y ve Anzaf Urartu Kaleleri 507
Altan iLiNGiROGLU, Haluk SAGLAMTiMUR
Van-Ayanis Urartu Kalesi , .. 527
M.P.C. JACKSON, J.N.POSTGATE
Kilise Tepe 1997 A Summary of the Principal Results 541
G.Kenneth SAMS, Mary M.VOIGT
Gordion Archaeological Activities, 1997 559
Tomris Grcan POLAT
Daskyleion 1997 577
, .
Volkmar von GRAEVE
1996/1997 Milet 583
Stephan KARWIESE
1997 Ephesos'ta Yerine Getirilen
Restorasyon' ve 607
KMRC / KALETEPE
1997
Nur BALKAN-ATLI*
Didier BINDER
Marie Claire CAUVIN
Erol
Kmrc/Kaletepe obsidiyena-tlyesi Kltr ve Mze-
ler Genel izni ile Mzesi
sitesi Edebiyat Fakltesi, Prehistorya Anabilim

1
26.08.1997 ile 25. 09.1997 tarihleri
1.
Anadolu'nun jeolojik volkanik bir st Miyosen'den
Pliyosen ve tm Kuvaterner boyunca zellikle blgede
bir volkanizmaya sahne Bu blgeler a) Anadolu'da Kafkas-
lar ve Bitlis-Zagros b) I Anadolu'da Kapadokya Blgesi ve c)
Anadolu'nun Ege Denizi ile Anadolu aktif ol-
obsidiyen Obsidiyen durumda bulunan
ve genellikle asitik zellik ve bol su ieren ok abuk
ile volkanik bir siyah, gri, kahve, ve
renklerde ve bir olan obsidiyen, gerek ve gerekse
fiziki nitelikleri (yongalanmaya tarihncesi insan iin
nemli hammaddelerden birini
Kapadokya Anadolu'nun volkanizmaya sahne blgelerin-
den biridir. Bu rn olan ve kolay yontulma
Do.Dr, Nur Edebiyat Fakltesi, PrehistoryaAnabilim 34459
Dr. Didier Binder, CNRS-UPR 7558,250 rueAlbert Einstein, SophiaAntipolis, 06560 Valbonne, Fransa.
Dr. Marie Claire Cauvin, Institut de Prehistoire Orientale, CNRS-Jales, 07460 Berrias, Fransa.
Erol Mze 51100
(I) Kurulu Erol Do.Dr. Nur Dr.Didier Binder, Prof. Dr. Marie-Claire
Cauvin, Dr. Erhan Dr. Fsun Mahmut ile Fakltemiz i/er
Merve Anda, Hlya Duru, Nurcan Kayacan, Mustafa zkul, Semra
Y ve Seden Yksel' den
(2) Kaletepe 1997 parasal niversitesi, Fonu (Proje no:
1000/250897) ve Kltr Dairesi Gll malzemesini
Prof. dr. Wulf Shirmer'e borluyuz.
tarihncesi silah ve alet tercih obsidiyen, Anadolu iin
"banal" bir hammaddedir ve olarak gzle-
nir. Ancak, blgelerde de Levante
blgesi>, bu hammaddenin nemli bir ticaret ve
gstermektedir (Cauvin, 1996). anak mleksiz Neolitik Dnem'in fosil di-
rektrlerinden birisi bu hammaddeyi ve bu hammadde ile
prehistorik insan bir proje incelemeye karar
verdik. obsidiyeni durumundan
de veya alet durumuna kadar etap etap izle-
mekti. hammadde
olarak bir pilot blge seti k ve bunu iftlik
kuzeyindeki Gll ve Nenezi olarak (Fig. 1). 1995 ve
1996 yzey bu blgede 1960-
70 sonucunda saptanan (Renfrew et
al, 1966; 1968; Wright 1969) yeni kaynaklar ve her
ve atlyeleri tespit ettik (Cauvin & 1996; et
aL. 1997). blgenin jeolojisi ve jeomorfolojisi zerindeki y-
zey olarak ve kaynaklardan
obsidiyen rneklerin jeo-kimyasal analizleri yntemler kullanan laboratu-
varlar
Bu atlyelerden birisi, Kmrc/Kaletepe atlyesi iki vurma dzlemli
(naviform) ekirdekleri ile zellikle dikkatimizi Bu ekirdekler anak
mleksiz Neolitik Dnem'in en nemli fosil direktrleri olup dnemin toplu-
tekno-kltrleri nemli veren buluntulardan biridir.
Kaletepe'de ele geen naviform ekirdekler ise yksek derecede
gsteren ve ancak ok byk bir rn olabilecek ekirdekler-
di (Fig. 2). Bu ekirdeklerin benzerleri az ve akmak Suriye'de
D'jade (Coqueuegniot, 1994) ve Lbnan'da TelI aux Scies ve
Slenfe (Cauvin, 1968). Ancak Anadolu'da ilk ola-
rak ve obsidiyen rnekleri Kaletepe ve gzlendi>.
da retim zincirlerini anlamak iin bir ortam
Bu nedenle bir atlye Kmrc
atlyesi gerek in situ malzemenin daha atlye ge-
rekse daha uygun iin Bu hem anak
mleksiz Neolitik Dnem iin ok nemli bu ekirdekleri anlamak, hem de
Anadolu'da ilk atlye gerek-
i di. .
2. AMA
Kmrc/Kaletepe obsidiyen atlyesini
Henz bir tipini, atlye
tirmek ve bu yntemini bir atlyenin antropik
(3) G.. 14000-12,000 tarihlenen Dhour Choueir ve El Kowm'da (Cauvin, 1991).
(4) Blgede jeolojik, jeomorfolojik, jeo-kimyasal ve arkeolojik tm
Anadolu obsidienlerini kapsayan bir kitapta (Cauvin et al.,
(5) et aL. 1997; & Der Aprahamian, & Cauvin,
2
ve stratigrafisini, geometrisini ve obsidiyen
gre saptamak; obsidiyen yongalama saptamak, Ka-
letepe ekirdekleri ile ilgili in situ yongalama rnlerini ortaya re-
tim saptamak, rnleri nitelik ve nicelik gzlemek;
atlye hammaddenin ve
bilgi edinmek; atlyenin blgedeki
bulmaya atlyenin rnlerinin (Anadolu,
Suriye-Filistin blgesi...) saptamak; atlyedeki ait veriler ara-

1997 ise teknik yn zerinde
Atlyenin jeomorfolojisi; topografya kesit temizli-
sondaj ve (atlyeyi kontrol eden
bir
3.
3.1. Jeolojik ve jeomorfolojik evre
6
ilinde, Gll yresinde, Kmrc Ky iinde bulu-
nan Kaletepe obsidiyen atlyesi Kmreti Ky 'nn riyolit bir
zerindeki 1600 m. ykseklikteki dzlktedir (Fig. 3). Kyn kuzeyin-
de bulunan bu tepe ve Glck 'na bakar ve
gnler ve Erciyes kadar sahiptir (Fig. 4).
Atlye Kaletepe'nin zerinde kuzeyde Kayatepe, ve mevsimlik de-
reler ve gneyde kye hakim riyolit ile
Melendiz masiflerinin kuzeyinde bulunan Gll (Fig. 5), kuvaterne-
re tarihlenen, pskrtmelerin (riyolit, obsidiyen, ignimbrit,
pomza) bir volkan veya volkan). Gll
Hasan sistemi ve Erciyes ile birlikte gen vol-
Gll kuzey Kmrc Ky
bulunan ve literatre Kmrc obsidiyen olarak geen
obsidiyenler Gll obsidiyen en grkemlisini
lar.
Kaletepe Gll riyolit bir koninin zerinde-
dir ve bu koni sert bir gsteren, 50-60 m. ge-
bir obsidiyen iermektedir. Bu damara 100 m.
daha dar, 20-30 m. bir obsidiyen daha (Fig. 6). Bu ri-
yolitler ve obsidiyenler sonra pomza ile Byk lde erozyona
pomzalar halen yer yer gzlenebilmektedir. Obsidiyen ri-
yolitler iinden Kaletepe
atlyesi birinci zerindedir ve bu damar dere erozyona
gzlenebilmektedir.
Krnrc'de obsidiyen daha gzlenmektedir:
sz edilenlerin bir damar ve daha dar bir damar Erik-
li Deresi 'nde gzlenmektedir; nc bir damar ise verev olarak
(6) evre bilgiler Dr.
3
tepesinin kuzey vadisinde gzlenmektedir. Bu obsidiyen dama-
da prehistorik insan evrelerinde bir alana
ve ok obsidiyen erozyona bir-
ok izine
Kaletepe'nin jeolojik
bsidiyenle birlikte riyolit
Turuncu bir paleosol ve bunu rten ve pomza, riyolit ve obsidiyen ieren
renkli ignimbrit
Erozyona ancak yerlerde gzlenebilen pomza
Tm ve atlyeyi kaplayan kahverengi-turuncu renginde ve
pomza kumu ieren milli ve killi toprak
3.2. Topografya
Tm atlyenin topografik rlvesi teodolit ile Dr. Erhan
ve Duru ve alana kuzeye
metrekarelik (AA-JZ 1-225) bir grid sistemi (Fig. 7). Oreferans nok-
Kaletepe'nin riyolit tepesine konuldu. topografik
referans korunmaya
ve alanlara amalar
3.3. Stratigrafik Kesit
Atlyenin kltr ve in situ malzemeyi kontrol et-
mek iin bir kesit Bu kesit 1996 ve atlyenin kuze-
yinde bir mevsimlik dere 1996
bu kesitte 50 cm. in situ durumda obsidiyen
rnleri ieren bir tabaka Bu gzlemleri ve antropik
saptayabilmek iin kesit bizi beklenmedik
bir sonu (Fig. 8). Kesiti derenin kadar ve 1 m. ka-
dar derine inmemize antropik devam gzledik. So-
nuta atlyenin bu 6 m. lik bir prehistorik dolgu ile ve ana
kayaya henz bu dolgunun daha da
yoruz.
Kesit obsidiyen rnleri ve brt obsidiyen taban-
Iardan (Fig. 9). Bu tabanlar bir gstermek-
tedirler. Dr. gibi obsidiyen atlyenin
kuzey ynnde gemektedir. bu damar hammadde
olarak byk ynde yapay bir vadi
ve kesitte izlenen olay budur. Bugnk mevsimlik dere ise daha
bir tarihe aittir. Bu gzlemlere dayanarak atlyenin bu..ala-
ok bir morfolojik sahip varabiliriz. n-
mzdeki mevsiminde bu konuyu
10 metre ve 6 m. bu kesitin (Fig.
10) tm obsidiyen zaman ve insan gc olarak ola-
nk 1 m
3
%75'ini obsidiyen buluntular meydana getiriyor-
du. Ancak, bu kesitten atlyenin teknolojik evrimi bilgi edinmemiz
4
gerekiyordu. Malzemeyi rnekleme yaparak kesitin ilk 2,5 m. sinde,
0.25 ms'Iik kolonda her 10 cm. lik eleyerek tm obsidiyenleri siste-
matik olarak (toplam 300 kg). Kesitin alt ise, bu sis-
temi uygulayacak zaman sadece teknolojik gzlemlere daya-
narak obsidiyen rnlerini rnek olarak Onmzdeki kesitin alt
da sistematik toplama
Stratigrafi
50 cm. milli ve killi yzey antro-
pik buluntular formlarda
Sadece obsidiyen yongalama bulunduran mercimek biiminde dol-
gular. Bu dolgulardaki buluntularda patina veya yzeyerozyonu gzlenmiyor.
Bunlar byk birincil durumdalar. Bu tip dolgular az fakat de-
rinliklerde gzleniyor.
Heterojen ve brt durumda obsidiyenler, riyolit ve
iri kum ieren depolanmalar;
Eski bir erozyon topografisi sergileyen bir tabaka obsidiyen drtgen
biimde alvyal kum ve in situ durumda olmayan, eski bir
erozyona obsidiyen buluntular iermektedir. Bu tabaka dere-
nin da devam etmektedir, dere tm antropik dolguyu henz

Teknolojik Veriler
Kesitte teknolojik gzlenmektedir. Kesitin sa-
dece tek vurma dzlemli ekirdekler ve rnleri dilgiler
Bu tip teknolojiyi tarihlernek zordur; Neolitik Dnem veya Kalkolitik Dnem'e
ait olabilir. Fakat gerek anak mlekli Neolitik gerekse Kalkolitik yontma
endstrileri zerinde yeterli bir yapma-
da
Kesitin anak mleksiz Neolitik'in en belirgin zellik-
lerinden olan iki kutuplu yongalama tipine ait ele Bunlar a-
nak mleksiz Neolitik Dnem'de olarak gzlenen iki vurma dzlemli e-
kirdeklerdir fakat, Kaletepe tipinde
Kesitin alt sistematik bir toplama teknoloji
ile ilgili henz bir saptamada Ancak, kesin olarak Paleolitik D-
nem'e ait hibir ize
3.4.
(S2) olarak kesitin 80 m. ve kesitten 9 m. da-
ha yksek bir alan seildi. Bu seimin nedeni yzeyde kstebeklerin yer
dan Kaletepe ekirdekleriyle ilgili homojen olarak bura-
da 9 mz'lik bir alanda ve 25 cm. derinlikte in si-
tu bir obsidiyen yongalama bulundu (Fig. 11,12). Bu antropik dol-
gu lmek iin hemen 1 bir test (S3)
ve malzeme tabakalara gre toplanarak anakayaya inildi.
5
(S2) henz anakayaya stratigrafi test son-
(S3) Bu saptamaya gre tabakalan-
ma
cm. yzey
2. 10 cm. sert, kahverengi renkli bu-
luntu ieren bir tabaka;
3. kumlu bir toprak obsidiyen yongalama rnle-
ri ve ufak riyolit ieriyor; bu tabaka 20 cm.
4. 25 cm. obsidiyen kumu iinde obsidiyen yonga-
lama rnleri ieren bir tabaka;
5. Dzensiz riyolit anakaya zerinde kumlu bir tabaka.
4. BULGULAR
elde obsidiyen buluntular zellikle Kalete-
pe ekirdekleri ile ilgililer et al, 1998).
obsidiyen bu ekirdeklerin retim zincirinin
yongalar brt obsidiyen taslak haline getirilmesini, ince
obsidiyen yongalar n tabletler vurma dzlemle-
rinin dilgiler yongalama yznn ve e-
ufak dilgiler yongalama yznn gsteriyorlar (Fig. 13,
14). Tm bu buluntular 1996 ve yzey buluntulann-
dan ve deneylerden yola teorik retim zincirini
(Fig. 15). Bu retim zincirinin ve Kaletepe ekirdeklerinin olan dilgiler
ise ok az bulunabildi (Fig. 16). sonu-
cunda gibi, bunlar ihra etmek iin
izi gsteren olarak
yongalar, deliciler) atlyede dilgi retiminin
faaliyetlerinde Dzelti ile
obsidiyen en nemli yeri bir ok ucu Bu okucu,
Kaletepe ekirdeklerinin ana rn olan dilgi zerine yayvan dzelti-
lerle bir sapa sahiptir ve u ise (Fig. 16,9).
Buluntular Kaletepe ekirdek retiminin tek vurma dz-
lemli, unipolar, bir retim zincirinin da Bu iki retim zin-
ciri ilerledike
S.SONU
Kaletepe obsidiyen atlyesinin ilk
bilgiler destekliyor. Atlye
uzun, dz profilli, dilgilerin seri retimini uzman-
bir atlyedir. Bu dilgiler, anak mleksiz Neolitik Dnem'in en nem-
li kltrel biri olan ok iin Daha
nce de gibi, Anadolu iin bir hammadde olan obsidiyen
Levante blgesi iin bir nem Bu blgedeki
lerde az da olsa obsidiyenlerin ve bu obsidiyenlerin kimyasal ana-
6
lizierinin kaynak olarak gstermeleri, bu hammaddenin
alanlara Bu dnemde yk henz ev-
gz nne bu byk brt ham-
madde olarak daha. kolay bir zellikle
dilgi oluyordu. . .
birisi de bu atlyede retim yapan
veya atlye yksek bir atlyeyi kont-
rol eden idi. Bu henz Ancak
Kaletepe atlyesinin eteklerinde ve Kmrc Ky'nn iinde, da-
yapay bir tepe dikkatimizi ekti. Kyn evleri ve bahelerinin
kalan bu "hyk" ileriki
Kaletepe atlye henz tek bir sahne
tm henz cevap Kalete-
pe ekirdeklerinin retim zinciri ve retimin rnlerin zerine
Bu Neolitik Dnem obsidiyen
teknolojik ve jeo-kirnyasal analizleriyle belirlenecektir. Anadolu Neolitik yer-
bu retimle ilgili bir henz ise
daha fazla; GO 96'a kadar Suriye-Filistin blgesinde
obsidiyenlerin Kapadokya gryoruz (Cauvin, 1991): Orne-
Mureybet, Aswad (Suriye), Byblos (Lbnan). bir gelecekte, yeni ya-
jeo-kimya analizleri sayesinde tek tek kaynaklara
Bylece, Kaletepe atlyesinin rnlerinin sis-
temini ortaya
Kaletepe atlyesinin en nemli seri retim ger-
bir atlye Bylesi bir retim ancak olabi-
lir. bir bu retimi bu konuda
gerekir. Genelolarak Neolitik Dnem ve zellikle anak
mleksiz Neolitik Dnem iin bir Sosyalorganizasyon
dan herkesin kendi veya faaliyetlerin imece usul bir d-
nemdir ve bunun aksini gsterecek pek bir yoktur. Ancak, Kaletepe atl-
yesinde gzlenen gerek bir rndr. bu
byk bir bu retimi ve bir faaliyette bulunmala-
olmayan bir grubu Bu
gerekir. Tm bunlar toplumda bir grup
bu belirli dnemlerde de olsa, gsterir. Bu Neolitik
Dnem'in sosyal yeniden gerektirecektir.
KAYNAKLAR
BALKAN-ATLI N., M.C. CAUVIN, G. DERAPRAHAMIAN & C. KUZUCUOGLU (1997) - "Rapport
sur I'obsidiyenne cappadocienne et sa diffusion: campagne 1996" Anatolia Antiqua V, 263-274.
BALKAN-ATLI N, D. BINDER & M.-C. CAUVIN (1998) - "Exploitation de l'obsidiyenne de Cappado-
ce: prerniere campagne de fouille aKaletepe (Kmrc)", Anatolia Antiqua, VI, 301-315.
BALKAN-ATLI N. & M.-C. CAUVIN - "Obsidian in the Neolithic in Central Anatolia. From
Raw Material to Workshops and Settlements: A Case Study". Otte M. (ed)
Liege.
BALKAN-ATLI N. & G. DERAPRAHAMIAN -. "Les nucleus de Kaletepe et deux ateliers de
taille en Cappadoce". M.-C. CAUVIN,A. GOURGAUD, B. GRATUZE, G. POURPEAU & J.-L.
POIDEVIN (Eds.) L'Obsidiyenne au et Moyen Orient: du Yolcan il l'Outil, Tempus Repa-
ratum,Oxford-BAR.
7
CAUVIN J. (1968) - "Les outilIages neolithiques de BybIos et du littoraI libanais", Fouilles de Byblos, t.
IV, Paris Librairie d' Amerique et d'Orient, Jean
CAUVIN M.-C (1991) - "L'obsidiyenne au Levant prehistorique: provenance et fonetion", de
5-6,163-190.
CAUVIN M.-C (1996) - dans le Proche-Orient prehistorique: Etat des recheches en 1996",
Anatolica XXII, 1-3
CAUVIN M.C.& N. (1996)- "Rapport sur les recherches sur l'obsidiyenne en Cappado-
ce, 1993- i 995", Anatolla Antiqua IV, 249-271.
CAUVIN M.-C.,A. GOURGAUD, B. GRATUZE, G. POURPEAU & J.-L. POIDEVIN (Eds.)
- L'Obsidiyenne au et Moyen Orient: du Volcan ci l'Outil,Tempus Reparatum, Oxford-
BAR.
COQUEUGNIOT E. (1994) - "L'industrie lithique de Dja' de el Mughara et le debut PPNB sur I'Euph-
rate Syrien (Sondages i 99 i et 1992)", H. G. Gebel - S. Kozlowski (Eds.) Chipped Sto-
Ile Industries of the Fertile Crescent. i: 299-3 12. Berlin ex oriente.
RENFREW C, J. E. DlXON & JR CANN (1966) - "Obsidian and Early Cultural Contact the Near
East", of the Prehistoric Society 32: 30-72.
RENFREW C, J. E. DlXON & J.R. CANN (1968) - "Further Analysis of Near Eastern Obsidians", Pro-
ceedings of the Prehistoric Society 34: 319-331.
WRIGHT G. A. (1969) - Analyses and Prehistoric Near Eastern Trade; 7500 to 3 500 BC.
ropological Papers, 37, Museum of Anthropology, University of Michigan, Ann Arbor.
8
9
Fig. 2: Kaletepe e k i r d e i (izim: G.Der Aprahamian)
10
Fig. 3: Kaletepe atlyesinin kuzeye genel grnm D.Binder)
Fig. 4:Kaletepe atlyesi: Riyolit ve genel grnm D.Binder)
11

Vers
k,'11 rTIIJ2 f..13 _4
010 gll 112 +13 X 14
ITITJ 6
* 15


Fig. S:
Gll jeomorfolojik evresi (C.
Volkanik Melendiz Masifi (mio-pIiosen); 2. volkanik
Tepesi (mio-pIiosen ignimbritleri; 3. Volkanik Gll (pleis-
tosen); 4. Bozky formasyonu (pIiosen ?): 6 Gll
7. Derinkuyu 8. erozyona pomzalar;
9. sel konileri; 10 iftlik ( eski pleistosen gl); 11 Gll
glasileri; 12. Krater glleri; 13. Kmre/Kaletepe
atlyesi; 14. Tepeeik/iftlik neolitik 15. Sondaj nok-

12
1
2

_7
Fig.6: Kmre1Kaletepe atlyesininjeomorfolojik evresi (C.
1. Volkanik Melendiz masifi; 2. Volkanik Gll masifi; 3. Gll 4.
Gll glasileri; 5. Krater gl; 6. Volkan konileri; 7. Kmre obsidiyen
8. 1997 blgesi; 9. Kmre1Kaletepe atlyesi.
13
D
"
t
! .
i
'Om i

C
i
II
ro
i
i
LO
:
i ,/
,;

B
i
! . Is 3
s 2 -i-
i i i i i
KALETEPE
226
176
101
51
151
126
26
Fig. 7: Kaletepe'nin topografik
14
Fig. 8: Kesitin genel D. Binder)
Fig. 9: Kesitten detay D. Binder)
15
Fig. 10: Kesitin genel F.
Fig. 11: in situ buluntular D.Binder)
16
Fig. 12: in situ buluntular detay D.Binder)
17
2
\
\;
3
\
\)
Fig. 13: Obsidien buluntular: 1: n form p a r a s ; 2-3: k r k Kaletepe ekirdekleri
(izim: G. Der Aprahamian)
18
26
'i
\
6 6
i
'6
5
4
Fig. 14: Obsidien buluntular: 1-2 vurma dzlemi ama 3. tablet; 4. dilgi;
S. alete dilgi; 6. yanal dilgi (izim: G. Der Aprahamian)
19
"
Brilt obsidicn

ekirdek nfonnu
L- --'i ,-I_---'
vurma duvlemlcrinin
(A ve
Yongaluma
(C)
l
:1"1. drt yan dilgi
ilc
ekirdek njkcncnc
kadar dilgi

(:kin!(:p,i
Fig. 15: Kaletepe teorik (izim: G. Der Aprahamian)
20
r
i J'
1-
. !
\
ltf
3
i
-- -,'.2

! "
8
:1: ...
l,

r r..,
. -
__ . i
i
i !
5
Fig. 16: Obsidiyen buluntular: 1-8: dilgiler; 9 ok ucu G. Der Aprahamian)
21
*
1997 YILI KAZISI
YALINKAYA*

1997 Karain 21.07.1997 tarihinde 10.09.1997 ta-
rihinde sona 1997 Karain byk lde Kltr
ve Mzeler Genel ve de A.U.D.T.C.F.
ve Trk Tarih Kurumu'nun parasal destekle
Szkonusu bu Liege niversite-
si 'nden Asistan Rebecca Miller, Teknisyen Vincent Ancion; FransaCNRS' den
Asistan Norbert Mercier; Arizona niversitesi'nden Aaron Stutz, Hacettepe
Universitesi 'nden Paleoantropolog Grevlisi Glfem Uysal' dan olu-
bir uzmanlar ekibiyle Uzman grubunun
Dil ve Fakltesi Prehistorya Anabilim yksek lisans ve li-
sans ile uyruklu de Kltr Bakan-
ise Ankara Etnografya Mzesi Arkeolog Cemal Bay-
kal temsil
1997 sezonu etkinlik-
ler
i. "E" Gz
II. "B" Gz
III. Laboratuvar
Iv. Arkeometriye ynelik
Prof.Dr, YALINKAYA, Ankara niversitesi, Dil ve Fakltesi, Prehistorya
Anabilim 06100
Prof.Dr.Mareel OTTE, niversite de Liege, Service de Prehistoire, B-4000, Liege-BELiKA
(I) geen yetkili ve ilgililerine tr sunuyoruz.
(2) bilimsel geenlere borcumuzu yineliyoruz.
(3) Her gibi bu da her stn bir zveriyle yksek lisans
rencilerimizden Gkhan Hlya lisans Orkun
Urhan, Demet Ayaz, Fatma Metin, Oral, Burcu Ozaslan, Bora Cem Sevencan,
Tolga Grsoy, nver Gen, Nurcan Havare, Hseyin zdemir, Demet Bel-
Kaya, Tuncay Bulut, MinnetAksoy, Blent Atasoy'a; uyruklu Christine Mes-
sene, Helene Bourg'a ve takdirlerimizi iletiyoruz.
(4) ekibiyle byk bir uyum iinde grev yapan Temsilcisi'ne de en iten.
lerimizi
23
l. "E" Gz
E gz (Kkten Salonu) 1997 da ana dolguda devam
Sz konusu dolgunun kuzeyinde bulunan karelerde, 1996 sezo-
nu sonunda Neanderthal ait ele ve
1998: 26-27). Bu insana ait devam edip
bilmesi dolgunun kuzeyinde yer alan karelerdeki bu da de-
vam edilmesi Bu amatan yola nce, ana dolgunun
yer alan E15, F15, G15, H15 ve daha sonra kuzeyinde yer alan G16,
G17, G18 karelerinde ve belirli bir seviyeden sonra G19 olmak
zere toplam 8 karede (izim: 1).
l.l. Ana Dolgunun Kazdar
Ana dolgunun yer alan karelerde (EI5, F15, G15 ve HI5),
1996 39. arkeolojik seviyenin ara
kaya ve 1998: 25). Bu ilk olarak, F15 karesinin 40. arkeolojik
seviyesinin Daha sonra olarak E15,
G15 ve H15 karelerinde devam ve E15 karesi hari ka-
rede de 40. arkeolojik seviyeden itibaren 45. arkeolojik seviyenin ula-
Bylelikle ana dolgunun yer alan her karede arke-
olojik seviye Arkeolojik seviyeler, III. ve Iv. jeolojik nitelerin
iinde yer (Tablo: 1).
Ana dolgunun karelerden "Charentien" nitelikli yont-
aletler ele (izim: 4). Olduka ve kaba yongalar ze-
rine (izim: 4/4) olan bu aletlerin iinde, yine her gibi, ke-
nar (izim: 4/1,2,3,5,6) "Charentien" en-
dstri daha ok III.4 jeolojik seviyede kendini gstermektedir. Ilerinde
sporadik olarak "Charentien" karakterli 111.5, 111.6 ve
IV.L jeolojik seviyeler ise, genelde steril grnml olup, pluviyal kkenli je-
olojik seviyeleri temsil etmektedirler (izim: 2). Sz konusu seviyeler, yrenin
dnemlerine sahne gstermeleri nem
Aktif bir gsteren Karain'in sz edilen
jeolojik seviyelerde steril grnm bu il-
gili
Bu alandan elde edilen buluntulardan biri de, H15 karesinin 42. arkeolo-
jik seviyesinin rastlanan ve byk bir file ait san-
byk bir kaburga Zira, 1995 ana dolgunun
gney yer alan karelerin (1l8 ve 119) 40 ve 41. arkeolojik seviyele-
rinde ortaya fil ve 1998: 22) ile sz konu-
su kaburga H15 karesinin 42. arkeolojik seviyesi
zerinde yer Bununla birlikte, kemikler bu
ningerekten var olup fauna zerinde olan paleontolojik
sonra
24
1997 KARAIN E GOZU ANADOLGU)
K ADli'
AH HAS. KOn] KOTl
F15 III AlIlI .5 4041 -9.10 -9.30
F15 III.5 42 -9.30 -9040
F15 III.5IILI.6 43 -9.40 -9.50
mn/TV1 44 -9.';0 -9.nO
F15 IV.1/IY.2 45* -9.60 -9.70
G15 III AllII .5 40 -9.10 -9.20
G15 III.5 41 -9.20 -9.30
G15 III .5IILI.6IIY.L 4243 -9.30 -9.50
m n/TV 1 44 -9 nO
Gl 'i IV1/IV2 4'i* -9.nO -9.70
H15 III.5 404142 -9.10 -9040
H15 III.6 43 -9040 -9.50
H15 III.6/IY.L 4445* -9.50 -9.70
E15 III .4/I11.5 40* -9.10 -9.20
G16 1.6 20 -7.10 -7.20
G16 I.61II.2 21 -7.20 -7.30
G16 II.2 22232425 -7.30 -7.70
G16 II .2/I11.1 26 -7.70 -7.80
G16 III .1 27 -7.80 -7.90
G16 III .l/I11.2 28 -7.90 -8.00
(J 1n m2 29 O
G16 III .21III .2.1 3031* -8.10 -8.30
G17 1.6 1920 -7.00 -7.20
G17 Tnm ? ?1 -7?O
G17 IL2 22232425 -7.30 -7.70
G17 II.2/I11.1 26 -7.70 -7.80
G17 IIU 27 -7.80 -7.90
G17 III.2 282930 -7.90 -8.20
G17 TTT .2/TTI .2.1 1132 -8.40
G17 III.2.1 33* -8040 -8.50
G18 II.2 212223242526 -7.20 -7.80
G18 II.2IIII.1 27 -7.80 -7.90
G18 III .11II1.2 28 -7.90 -8.00
G18 1II.2 2930 -8.00 -8.20
G18 III .2/I11.2.1 31 -8.20 -8.30
G18 III .2.1 3233* -8.30 -8.50
G19 III.2 3031 -8.10 -8.30
G19 III .2/I11.2.1 32 -8.30 -8040
G19 III .2.1 33* -8040 -8.50
F16 III.3 36* -8.70 -8.80
*
Tablo: 1
25
1.2. Ana Dolgunun Kuzeyindeki
1996 ana dolgunun kuzey ynnde E16, E17 ve F16, F17, F18 ka-
relerinde ve bu antropik et-
kinlik izleri dikkati ve 1998: 26). Bu alandaki
izlerinin takip edilebilmesi bu ana dolgunun bu
geen karelerin hemen gneyinde yer alan G16, G17, G18 karelerinde ve
belirli bir seviyeden itibaren (30. arkeolojik seviye) ortaya
G19 (izim: 1). Bu alanda kareler, arkeolojik
ve jeolojik seviyeler ile ve Tablo: l' de
Ana dolgunun kuzeyinde yer alan karelerden G16'da 31. ; G17 ve G18
karelerinde ise 33. arkeolojik seviyenin 30. arkeolojik se-
viyeden itibaren G19 ise yine 33. arkeolojik seviyenin ta-
ara Bylece, bu alanda G16 karesinden 12; G17 ka-
resinden 15; Gl 8 karesinden 13 ve G19 ise 4 olmak zere toplam
44 arkeolojik seviye bu arkeolojik seviyeler, II. ve III. je-
olojik niteler ierisinde yer
Ana dolgunun kuzeyinde sonucunda 11.2 ve III.2
jeolojik..nitelerin oturma temsil ettikleri bir kez daha gzlemlen-
Ozellikle, Gl 6 ve Gl 7 karelerinin 25. arkeolojik seviyesinde ortaya
kan ve tm kaplayan kalker ve konkresyonlardan dizili bloklar
ovalimsi bir form gstermektedirler (izim: 3). Byk bir bir ocak
bu alandaki dizilerinin her iki karenin
gneyine devam de 1998 bu
dizilerinin H16 ve H17 karelerinde izlenecek ve bylece ocak
daha belirgin bir biimde ortaya Daha nceki da
ret gibi, sz konusu bu alanda bir yont-
aletler, yontma zengin favna kk kmr
11.2 jeolojik seviyenin kesinlikle bir oturma
Bu zellikle III.2 jeolojik seviyenin zen
Zira, da gibi, 1996 sezonunda bu seviyelerde Nean-
derthal Ne var ki, bir ka kemik para
da bu Neanderthal'e ait herhangi bir Bu durum,
. alanda olan Merhum I.K.Kkten'in
ve Antalya Mzesi'nde sergilenmekte olan Neanderthal bu son
bireye ait olup sorununu gndeme getirmektedir. An-
cak, durum ne olursa olsun,. Ana dolguda henz olan ve 1998
sezonunda planlanan H16, H17 ve H18 karelerinde, Neanderthal ka-
devam edip kontrol edilmesi gerekmektedir.
Ana dolgunun kuzeyinde gzlemlenen nemli bir ise, G16 kare-
sinin 21. arkeolojik seviyesinde st grnmeye ve 28. arkeolojik se-
viyeye kadar devam eden bir dikittir. 80 cm. bulunan bu di-
kit, G16 karesinin ve dikitin kk III.l. je-
olojik seviyeye Benzer bir olay, yine Gl7 karesinin 20. arkeolo-
jik seviyesinde, karenin HI 7 karesi ile An-
26
cak, bu alanda grlen dikit, daha 22. arkeolojik seviye-
de son Yani fazla Bu seviyelerde ortaya di-
kitler, ve nemli bir iklimin uzun bir sre hkm
Bu durum, sz konusu edilecek olan favna da des-
teklenmektedir.
Ana dolgunun kuzeyinde olarak iskan ettikle-
rini gsteren arkeolojik seviyeler daha ok II,2 ve III.2 jeolojik seviyeler iinde
yer zellikle III.2 jeolojik seviye bol buluntu Kesinlikle
bir oturma eden bu jeolojik seviyede de, II.2 jeolojik seviyede ol-
gibi, yontma ve iz-
lerinin
Bu seviyelerden (27. ve 28. arkeolojik seviyeler) bir defans, hipo-
potama ait bir ene ve izole ele Bu buluntular, bir yandan yu-
sz edilen ve nemli iklimin desteklerken, te yandan da-
ha nceki Karain'in nndeki ovada yer sz edilen gln
da ve bu gln, en bu arkeolojik seviyelerle ya-
gstermektedir.
Hipopotam evresindeki kalkerlerde gzlemlenen alteras-
yon, derili kan, deri gibi kalker-
leri Nitekim durum, daha nce-
ki saptanan fil da Bu gzlem-
den yola kimyasal analizler iin konkresyon rnekleri Ana-
lizler sonucunda bu olunursa, iin-
de yer yer saptanan bu tr nedeni de gn konulabilecektir.
Ana dolgunun kuzeyinden elde edilen endstrisi
genel bir olursa, II.2 ve III.2 jeolojik nitelerinin buluntular
olduka zengin bir tablo grlr. Daha alttaki seviyeleri tem-
sil eden yndeki silsilenin Charentien nitelikli paralar vermesine
kuzeydeki kareler, Karain ya da Zagros tip zengin bir bu-
luntu Ele alet ve ekirdekler zerindeki
tekno-tipolojik gzlemler, II.2 ve III.2 jeolojik seviyelerde olan Pale-
olitik teknolojisinde olduka yksek bir dzeye
ortaya Levallois byk bir ile uygulan-
(izim: 7/9). Alet iinde ok zarif ular bulunmakta-
(izim: 5/4-7; 6/8-14; 7/5). Her gibi, bu da kenar
ve stn dikkat ekicidir (izim:
5/1-3, 8-11; 6/6; 7/1-4, 6-8; 8/2, 5-7). ontuklu ve gaga aletler de
(izim: 6/1-5; 8/1). Kombewa yonga ze-
rinde i yzden dzeltili bir kener Kombewa ender de olsa,
Yine (izim: 6/8) ve kenar
(izim: 8/2) dip i yzden grlmektedir. Bu
lem, belki de, aletin bir sapa tutturulabilmesi En-
dstri iinde zellikle disk biimli ekirdeklerin (izim: 8/4)
ve Levallois yongalama Kara-
in'e zg bir Mousterien'den sz etmeye olanak vermektedir.
27
II. "B" Gz
1996 yeniden "B" Gz ve
1998: 27), 1997'de de devam Bu "B" Gz'nn ku-
zey yaslanan ve bu alanda
turulan BG 13 karesinde
Sz konusu karede 5 arkeolojik seviye (Tablo: 2). Tamamen
Holosen Dnem'e ait olan bu seviyelerden ele geen buluntular genel-
de seramik Seramikler, Bizans, Roma, Ilk Tun ve Kal-
kolitik ait olup, olarak ele durum ise, "B" G-
z'ndeki st gstermektedir. Bu
seviyelerden seramik Roma ait bir kandil,
ok minik terrakota bir insan figrini, cam aletler
(mikrolitler ve n delikli bir ve ok
boncuk elde Ss objeleri ve delikli benzerleri Okzi-
ni 'nin st seviyelerinden ele Bu da,
her iki da
1997 N B GZ KAZISI
KARE GH AH KOTU KOTU
GB H.l 1,2,3,4,5* -2.32 m. -2.70 m.
*
Tablo: 2
"B" Gz 1998 sezonunda ve sz konusu
alanda yer alan BG13 karesi ile birlikte, bu karenin ve uzanan
karelerde devam edilecek ve daha bir Bylece, bu
profil zerinde B Gz'nn Pleistosen ve Holosen Dnem ilgi-
li, en st seviyelerden anakayaya kadar tam bir stratigrafi elde edilebilecektir.
III. Laboratuvar
Her gibi, bu sezonda da paralelolarak labo-
ratuvar devam Olduka g kovalarla
tm Karain Mzesi nnde
olan hava eleme, ve
tabi . .
endstrisiniri ve gerek-
,aletlerin
Karain iin de temelde ol-
makla birlikte, C14 tarihlendirmelerinde olan kmr rnek-
leri "flotasyon" .
Laboratuvar en byk sorun, tm-
nn kovalarla Bu durum yorucu kadar, te-
28
peden kazaya riskini de berabe-
rinde getirmektedir. Bu riski ortadan telesiyej gibi bir
ma sisteminin yolundaki bu gne sonu verme-

Iv. Arkeometriye
Daha nce szn gibi, ana dolgunun kuzeyinde yer alan kare-
lerin III.2 jeolojik seviyelerinde antropik etkinliklerin bu seviyele-
rin gerek oturma temsil Bu nedenle, zel-
likle bu seviyelerde TL ve ESR ynelik
Sz konusu zere, akmak-
ve hayvan rnekleri Fransa ve Kanada'daki laboraruvarlara
radyoaktivite dozunu lmek bu seviyelere
19 adet dozimetre Ana dolgunun kuzey ve gney ynle-
rine bu dozimetrelerden 15 tanesi TL 5 tanesi ise
ESR Bu sonun-
da, Neanderthal seviyelerin kesin tayini elde edilmeye bunun
bu dnemde, fil ve hippopotam gibi evresinde
gln da
1998 "E" Gz'nde bir biimde ise "B"
Gz'nde devam edilmesi ngrlmektedir.
OGRAFYA
YALINKAYA,I., H., KARTAL, M., KSEM, M.B., CEYLAN, K., EREK, C.M.,ATICI,
A.L., ve OTTE, M., 1998. "1995 ve 1996 Karain
I, 17-45.
29

r
A
U
J
o
K
A
R
A
i
N
.
9
7
E
G
O
Z
U
M
a

a
r
a

r
<
a
l
s
i
t
l
K

k
t
t
n
s

.
A
n
a
D
o
l
g
u
o
'
3
m
.

i
z
i
m
1
:
K
a
r
a
i
n
9
7
,
E
G

*
-
,
8
-
a
k
t

e
l
g
i
r
i
s
\
/
/
J
.
.
:
.
-
.
-
-
.
.
:
.
-
-
'
e
P
O
N
M
L
K
J
.
.
.
.
.
.
<
,
\
.
"

.
.
.
.
.
.
H
G
F
E
D
C
B

-
-
"
.
.
,
i i i i i ! i j i i i i i i L

.
.
.
.L
'
!
!
t
i
-
I
"
"
-
1

,
.
F
I
S
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.

G
I
S
'
f
l
U

.
.
.
"
-
'
"
r
i
.
i
"
-
'
-
J
"
"
.
"
"
"

_
.
.
+
_
.
.
K
A
R
A
i
N
.
9
7
A
N
A
D
O
L
G
U
D
O

U
P
R
O
F
i
l
i
H
I
S
'L
S

-
'
5
0
m
"
-

-
.
.

_
_

-
i
-
U
m
-
-
-
_

w .
.
.
.
.

H
."
A

i
z
i
m
2
:
K
a
r
a
i
n
9
7
,
a
n
a
d
o
l
g
u

p
r
o
f
i
l
i
K
A
R
A
i
N
.
E
-
9
7
A
N
A
D
O
L
G
U
K
U
Z
E
V
i
O
C
A
K
V
E
R
i
'c
,
.
.

N
-
:
O
l
C
E
K
:
1
/
1
0
1
6
G
1
6
H

:
;
:
{
j
u
(
/
(
/
.
:
1
7
G
1
7
H
c
'
/
"
\

.
.

i
z
i
m
3
:
K
a
r
a
i
n
E
.
9
7
,
a
n
a
d
o
l
g
u
n
u
n
k
u
z
e
y
i
,
o
c
a
k
y
e
r
i
5
3
F15/41
6
2
t G15/42
t
G15/42
!
C;":-m
izim4 K . arain 97
33
G17/21
G17/21
G17/19-20
G17/19-20
G16/2[,
6
G17/19-20
l'
G17! 19-2o

G17/19-20
9
f
f
G17/23
G17/23
G17/23
O
5cm.
izim 5: Karain 97
34
Gi 8/23
2
G18/22
3
sn/2S
G16/28
5c.m
~
t
Gi6/27
Gi?!31
O
10
+
Gia/24
e
GiS/25
GL?/24
9
~
i
G18/
28
12
6
Gl? 127
-
,
,
~
G1a/29
1
Gia/25
8
11
izim 6: Karain 97
35
G16/23
G16/25
G16/24
r
G16/22
7
3
.
G16/2t.
,
i
Q

G16/22 G16/22
5
G15/23
G16/25
o 5cm.
z m 7: Karain 97
36
GI6/L 2
G16/22
3
t
t
G16/ 2 5
izim 8: Karain 97
G 1 6 / 2 ~
t
G'i6/26
37
o
G16/26
....
5cm
*
1997 YILI
YALINKAYA*
M.KARTAL
M.B.KSEM
C.MEREK
ALATJCI
(CEYLAN)

M.oTTE
1997 kzini Antalya Mzesi
bilimsel 21.07.1997-05.09.1997 tarihleri

1997 sezonunda (l no.lu alan), B profili ve zemin
olmak zere 3 alanda (izim: 1); toplam 36 eyrek kare-
de 82 arkeolojik seviye (204 kova ya da 2.05 m
3
sediman)
ALANI KAZISI (1 NOLU ALAN)
Daha nceki da gibi bu alan, Holosen Dnem'e ait
olup gre soldaki duvara (izim: 1). Burada ya-
tay planda toplam 31 eyrek karede, 59 arkeolojik seviye (Tablo: 1).
Prof. Dr. YALINKAYA, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Prehistorya
Anabilim
M.KARTAL, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Prehistorya Anabilim

M.8.KSEM, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Prehistorya Anabilim

C.M.EREK, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Prehistorya Anabilim

A.L.ATICI, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Prehistorya Anabilim

(CEYLAN), Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Prehistorya
Anabilim
niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Prehistorya Anabilim

Prof.Dr.Mareel OTTE, Liege University Service de Prehistoire 8-4000, Liege-8ELiKA
(I) Ozverili tr Antalya Mzesi Mdr Metin Pehlivaner olmak zere
tm Karain ekibine; iskeletlerin temizlenerek geen
Uysal'a ve ettlerini Prof.Dr.Metin Ozbek'e sonsuz sunuyoruz.
39
1997 MEZARLIK ALANI KAZISI
Karelere Veriler
eyrek Kare AH GH (cm) Kotu (cm)
G6d 3 O -202 -212
G7b 4 O -212 -222
G7d 4 O -212 -222
G 8 b 345 OL -202 -232
G11b 5 i -222 -232
G11d 5 i -222 -232
G 12 b 2,3,4,5 0,1 -192 -232
G 12 d 0-1234 O -180 -222
H5d 4 i -212 -222
H6b 4 i -212 -222
H7 d 4 i -212 -222
H8b 4 i -212 -222
H8d 4 i -212 -222
H 11 a 5 i -222 -232
H 11 c 5 i -222 -232
H 12 a 3,4,5 0,1 -202 -232
H 12 b 3,4,5 0,1 -202 -232
H 12 c 1-2,3,4 O -182 -222
H 12 d 1-2,3,4 O -182 -222
H 13 a 1,2,3,4 O -182 -222
H 13 b 1,2,3,4 O -182 -222
i 5 c 4 i -212 -222
16a 4 i -212 -222
i 7 c 4 i -212 -222
18a 4 i -212 -222
i 8 c 4 i -212 -222
19a 4 i -212 -222
19c 4 i -212 -222
i 12 a 3,4 5
OJ -202 -232
i 12 c 2,3,4 O -192 -222
i 13 a 2,3,4 O -192 -222
AH: Arkeolojik seviye
GH: Jeolojik seviye
TABLO-1
40
Bu ana 4. ve 5. arkeolojik seviyeleri
bir alanda yzeyi seviyeye getirmek ve bylece nceden
olan planimetrik yntemleriyle aarak tm gn
na Okzini Holosen Dnem b-
tnyle ortaya
ncelikle V no.lu burada 11
eyrek karede (H11a-c; H12a-b-c-d; H13a-b; Il2a-c; Il3a) 31 arkeolojik sevi-
ye tabaka sonra Erken Roma ait
kiremit ve anak mlek bunun ise Protohistorik (Ge
Neolitik ya da Erken Kalkolitik ?) ait seramik ve kemik

eyrek karelerin izleyerek, 1996
ortaya III ve V no.lu mezarlar tamamen ilerindeki is-
keletler (izim: 2).
III no.lu mezardaki iskelet toprak zemin zerinde yat-
ve "nim-hocker" (?) evresi kalkerlerden olu-
bir dizisiyle II no.lu evre bu ev-
resinin bir iin de II ve III no.lu
mezarlar, bir zellik gstermektedirler. Esasen i no.lu mezarla II no.lu
mezar da sz konusudur (izim: 2).
V no.lu mezar ve iindeki iskelet, daha nceki mezar ve iskeletler zerin-
deki gzlemlerimize oranla daha bir grnm sergilemektedirler.
Titiz bir planimetrik ama sonucunda bedenin
mezara dorsal pozisyonda ancak kala de dahilolmak zere
bacak ve ayak kemiklerinin ortaya olduka
Kollar dirsekten eller kprck kemikleri zerine
parmak kemikleri olarak
ele Vcuda ait kemikler grece "in situ" Beden,
st yzleri kalkerlerden bir zerine Bu
bir kvet mezarlardan olarak meza-
evre (izim: 3). Iskeletin alt gibi, bu d-
de bir yoktur. ve mezar dzenlemesinin bir
kesin bir grn-
memektedir. Ancak daha sonraki dnemlerde tahrip olma da
olduka yksektir. Sz konusu evresinin btnyle sonucun-
da daha kesin bilgiler elde edilebilecektir.
Daha nceki ve olan IV no.lu me-
gerekten olup test etmek tabandan bir tabaka
daha ancak hibir buluntuya da
Buna IV no.lu 18a ve 18c eyrek karelerinde 4.
arkeolojik seviyelerin bir bireye ait artikle durumda fe-
mur, tibia, fibula ve patella ortaya (izim: 2). Bu buluntular, koru-
ma bir sonraki sezonda temizlenerek toplanmak zere
yerlerinde Yine, 1995 IV no.lu kuzey
insana ait artikle durumda ayak kemikleri ile, V no.lu
41
da ve kesinlikle bu mezara ait olmayan humerus, vertebra ve sternum kemikle-
ri ve 1998: 49). LV ve V no.lu evre-
sinde ortaya kemikleri n bir ta-
gstermektedir. bu IY.no.1u
ile ilgiliyse, o taktirde beden, tam rmeden nce me-
zardan Ancak bu konuda kesin bir bulunmak
dilik Zira, kesin bir varabilmek iin antropolojik
dirmelerin ve bu alandaki beklemek
gerekmektedir.
1997 sezonunda, 1996 iskeleti olan i no.lu mezar-
dan bir arkeolojik seviye daha sonra
son
Bu alana genel durumu iinde toprak taban ve
taban olmak zere iki tip mezar grlmektedir. i ve III no.1u
ve bireyler toprak stne
Buna II ve V no.1u da belir-
gibi (izim: 3,4). Bu zaman ve mekan boyu-
tundaki nedenleri, mezarlardan olan rneklerinin
elimize sonra
Mezarlar l gmme gelenekleri da ilgin bir tablo sergilemek-
tedir: Iskeletlerin ve ayak birer kap
tmlemeye olanak veren paralara ise Bu durumda
yerde ok Esasen bu kap Yunanis-
tan' daki Franchiti Erken Neolitik' e ait olan ocuk
kap etnologlara gre mezarlara byle
sembolik bir ve bireyin
ifade etmektedir (Jacobsen, 1976: 85). Okzini olan
l gmme Franchiti ortaya konu-
labilmesi ve bu bir yorum iin, Okzini'ndeki mezar-
belirlenmesini, da bu anlamdaki rneklerin
beklemek; ancak yine de, bu yndeki bir gz etmemek gerekmek-
tedir.
iskeletler zerinde M.zbek incelemelerin
ilk gre, 1994 ortaya i no.lu mezardaki
ya, 1996: 26-27) iskelet 35-40 bir erkek 1995
da saptanan II no.lu iskelet ve 1998: 51),30-35 l-
bir aittir. Yine 1996 ortaya ve 1997 topla-
nan III no.1u iskelet 19-20; V no.lu iskelet ise 17-18 gen
lara aittir. Bireylerin ve bu mezarlar
iseler- bir aile akla getirmektedir.
buluntular ve 2. arkeolojik
seviyeler Roma Dnemi 'ne ait kiremit ve seramik
Roma yer alan 3.,4. ve 5. arkeolojik seviye-
lerinden ise, Protohistorik Dnem'e ait buluntular ele Bu
buluntular bol miktarda seramik dibek
42
. hl()' 'J\
1997 B KAZISI ALANI
T<n-;;'/n:
Veriler
Cevrek Kare AH GH Basla.Kotu (cm) Bitis Kotu (cm)
i 6 d 16 VI -332 -342
i 6 d 17 18 VII -342 -362
i 7 b 15 16.17 VI -322 -352
i 7 b 18,19,20,21 VII -352 -402
17a 15161718 VI -322 -362
dan sivriitme ya da perdahlama aleti (izim: 5/1) ile bir tanesi
izleri oyuntulu yer
lar (izim: 5/2-4), bir (izim: 5/6), minik bir testere
(izim: 5/7) kemik alet Ss objeleri iinde ise,
radyolarit ve denizel boncuk taneleri ile bir
dentalium boncuk (izim: 5/5) yer V no.lu me-
zardan yine II no.lu mezarda gibi karbonize palamutu

endstrisi her zaman gibi, en olarak
bulunan grubu Bunlar tiplerde ekirdekler (izim:
6/1,2,5,7); ve ontuklu aletler (izim: 6/3,4,6); Okzini
hemen her seviyesinde gzlemlenebilen n (izim:7/21-32)
ile dzeltili paralar (izim: 7/33, 34) makrolitik grubun endstri
gelerindendir. Mikrolitik elemanlar iinde gen, ve trapezlerden olu-
geometrik mikrolitler temsil edilmektedir (izim: 7/1-19). Az
miktarda da geometrik olmayan formlar (izim: 7/20).
geometrik mikrolitlerin bir biimde ele
Epi-paleolitik tabakalara olabilece-
Zira, Epi-paleolitik'in st seviyeleri genellikle geomet-
rik mikrolider vermektedir.
B KAZISI
Bu daha nceki ortaya olan ve B pro-
filine yaslanan iri kaya ile B profili yer alan kk bir
16d, I7b ve J7a eyrek karelerinde olmak zere toplam 3 eyrek karede, VI. ve
VII. jeolojik seviyeler iinde yer alan 15 arkeolojik seviye (izim:
1
Tablo: 2
Buradaki B profilini biraz daha aarak A profili ile olan
saptayabilmekti. Nitekim, sonucunda ortaya kesitte B pro-
fili zerinde gzlemlenen kl ve kmr A profiline olan
ve 16d eyrek karesinin 18. arkeolojik seviyesinde iri
kaya ile (izim: 8). Bu katmanlar beyaz, siyah
ve renklerde, ince ve bazen de sergilemektedirler. Bu
yer yer nedenlerden tr iie
43
Kl ve karbon iri kaya olma-
bu Epi-paleolitik boyunca bir
alan bir kez daha
Bu VI. jeolojik seviye, A profilinin jeolojik seviyesine
oranla ok daha incedir. Ote yandan B profilindeki 20 cm.lik bu
renkli killi seviye ile birlikte bu seviyenin kll katmanlar da
VI. jeolojik seviyeye ait olabilir. Ancak, bu konuda daha saptamalar yapa-
bilmek iin B profilinde daha derin kotlara inilmesi gerekmektedir.
Bu Epi-paleolitik seviyelerden elde edilen arkeolojik buluntular iinde,
geometrik mikrolitler st seviyelerde geometrik olmayanlar ise
daha ok alt seviyelerde (izim: 9/11-14). prizmatik e-
kirdekler; yonga ve dilgiler; n bir adet gaga alet (izim: 9/24) de
endstrisi iinde gzlemlenen
KAZISI
B profilinin nnde yer alan zeminde, eski ile in situ
seviyeleri birbirinden Kl Ob ve L10a olmak zere iki eyrek
karede Burada VI, VII ve VIIIolmak zere 3 jeolojik seviye
iinde toplam 8 arkeolojik seviye (izim: 1; Tablo: 3).
1997 KAZISI ALANI
Karelere Veriler
eyrek Kare AH GH (cm) Kotu (cm)
K 19,20 VI -362 -382
K e 21 VII -382 -392
K 10 b 22 vnvm -392 -402
19,20 Vi -362 -382
L 10 a 21 VII -382 -392
L 10 a 22 -392 -402
Tablo:3
Olduka nemli olan bu seviyeler renkli ve killi bir sediman
iermektedir. Sz konusu seviyelerde yer alan kemik buluntular nemden tr
bir hale VI. ve VII. jeolojik seviyelerin
renk iken, VIII. jeolojik seviye kahverengidir.
Zemin zellikle VII. ve VIII. jeolojik seviyeler ok miktarda ar-
keolojik buluntu endstri geleri prizmatik ekir-
dekler (izim: 9/19,23); yonga ve dilgiler; n (izim: 9/18,
20-22) ve geometrik olmayan mikrolitler (izim:9/1-17)
tur.
FAUNAL BULUNTULAR
1997 sezonumuzda ele olan hayvan trleri iinde hemen
her gibi ift Bunlar Ovis orientalis (yabani
44
koyun), Capra aegagrus (yabani kei), Dama dama (alageyik), Capreolus cap-
reolus (karaca), Sus scrofa (yabani domuz) ile temsil
Vulpes vulpes tilki), Lepus capensis (yabani ile bol mik-
tarda srngen ve kemirgenlere ait da Denizel ve
karasal da bol miktarda ele

paralelolarak ynelik
li rnekler Bunlar gibi zetlenebilir:
1- Karbon 14 tarihlendirmesinde zere "yzdrme yntemi"
ile karbon rnekleri Bu rnekler zellikle mezarlardan ve ocak
yerlerinden (II no.lu mezar: H6d, H7a ve H7b eyrek karelerinde, 4.
ve 5. arkeolojik seviyeler; i no.lu mezar: 16a ve 15c eyrek karelerinde, 3. ve 4.
arkeolojik seviyeler; III no.lu mezar: G7b ve G7d eyrek karelerinde, 4. ar-
keolojik seviyeler; V no.lu mezar: G11b ve Gltd eyrek karelerinde, 5. ar-
keolojik seviye; seviye: 18b eyrek karesinde, 9. arkeolojik seviye ve 17b
eyrek karesinde, 8. ve 9. arkeolojik seviyeler).
2- Yine Karbon 14 tarihlendirmesi iin mezarlardan etdlk nitelikte insan
kemik (III no.lu mezar: G7b-d; V no.lu mezar: G11b-d).
Bu fauna zerinde ilk klasifikasyon
sezonalite ve beslenme analiz

KAYNAKA
JACOBSEN, T.W., (1976): "17.000 Years of Greek Prehistory", Scientific American, Vo1.234, No. 6,
ss.76-87.
YALINKAYA, 1., (1996): "kzini 1993 ve 1994 XVII. I, 29
2 Haziran i 995 Ankara, T.C.Kltr Milli Ktphane ss. 21-47, Ankara.
YALINKAYA, 1., M.KARTAL, C.M.EREK,A.L.ATICI, M.B.KSEM, K.CEYLAN, J.-M.LEOTARD,
M.OTTE, (i 998): "I 995 ve 1996 kzini XIX. I, 26-
30 1997 Ankara, T.C.Kltr Milli Ktphane ss. 47-71 ,Ankara.
45

.
.
.
,
/
'

z
i
N
i
1
9
9
7

(
-
l
W
I
-
l
5
0
)
.
.
M
6
K
:
A
t
M
:
l

(
-
5
1
2
1
,
I
:
;
i
_
.
i
.
i

\
6
S
Q
-
N
i)
,f
.)
<
'
,

1
1
:
1
I
...:
P
R
O
F
i
L
l

K
O
K
.
f
E
f
f
I
N
lN
O
lG
I
E
N
D
E
R
i
N
A
l
A
.
U

i
N

,
...

(
-
'
0
2
)
1
-
3
8
l
l
!
B
:
B
i
.

_
.
..
:
t
-
.
.
.
J
-
.
.
_
_
o
,
_
_
-
-
-
-
_
_
-
f
'
-
-
-
'
"
, . i

i i i
o
::>
i

i
.
.
, i

A
l
A
N
I
-
.
.
'
.

z
!
(
-
'1
3
)

1
0
i
'

"
"
o
,
"
M
A
G
A
R
A

H
4
G
A
R
A
1
X
.
I
'M
t
/
K
A
L
K
E
R
B
L
O
K
K
A
2
U
U
S
K
A
R
E
L
E
R
I
m
7
}
P
A
t
F
i
L
.,
K
E
S
iT

I
<

K
T
E
U

Y
E
N
I
S
0
1
':D
A
J
S
I
N
lR
1
Z
E
M
I
N

8
P
R
O
f
iL
I

C
E
'J
W
J
<
K
A
R
E
S
IS
T
E
M
i
-
=
s
O
u
n
.

g
j
o
y
,
e
f
9
.

i
i'
-
_
.
-

-
1
-
.
.
.

0
\

i
z
i
m
1
:

z
i
n
i
1
9
9
7
(
M
e
t
i
n
K
a
r
t
a
l
)
o
(fO
~
~
( \ ~
oo o
H
47
0
0

*
"
"
"
O
K
U
Z
I
N
l
M
A
G
A
R
A
S
l
V
N
O
.
L
U
M
E
Z
A
R
T
A
B
A
N
I

o
5
0
c
m
.

i
z
i
m
3
:

z
i
n
i

V
n
o
.
l
u
m
e
z
a
r

(
M
.
K
a
r
t
a
l
)
G
1
1
d
H
1
1
c
G
1
1
b
H
1
1
a
M
.
K
A
R
T
A
L
G
izim 4: kzini M a a r a s II no. lu mezar ve taban t a l a r (Metin Kartal)
49
180/ "
i
"
'i
K1Dbj 22
\,
3
H12a/5
2
18a!i;
6 ~
180./4
(J"uz i 1', j -97
izim S: kzini 1997
L
o
. . .
5cm
50
H8bl ~
I5el ~
I8a{ ~
izim 6: kzini 1997
H8b i ~
o
51
'1J 'Q
L50/. 150/4 150/4 Hat 150/4 150/4 H7d-/4

H7d/4 H6b/4 180/4 180/4 180/4 H1!e/5 H8
d/4
L
,,4 "O
B'i' "'"i' wse} ""i' i 1
1/ H12a/5 H12b/4
zz m "" zs .;-<)--
; 18e/4 150/4
5cm

15e/4'
30
o
,
17e / 4
28
34

: : :... 31 32\fJ_' "'-

_
, r-
1 L
i i
HIle /5
15
e
/
4
izim 7: kzini 1997
52
53
, Li:', ,1 "j, :1,
Lloa/2l
J
12

,
KIOb/2l i 7 bii \
i

\6
"a
17b I 20 17b/20 i
J.7b/17 ,
KIOb /22
-&
LlOa/21 i
KIOb/22 21
"!"!' ,
LlDa/22 KlOb/21
KziNi -97
o
izim 9: kzini 1997
54
1997 YILI ANDIR KAZISI
Erksin GLE*
Kalecik ilesine olan Ky'nn 6,5 km.
bulunan Mevkii'ndeki Orta Miyosen'e ait meme-
li fosiIIerinin gn ve yrenin paleoekolojik ay-
20,12.1990 gn ve 90/1273 T.C. Bakan-
lar Kurulu Prof.Dr. Erksin Gle'in
izne Ankara Kalecik Paleontolojik 1997
.
Tarihi ve Ekibi
1997 05 - 30 Temmuz 1997 tarihleri
da Ankara niversitesi Dil ve
rafya Fakltesi Fizik ve Paleoantropoloji Blm Prof.Dr. Erksin G-
le ve Temsilcisi olarak Malatya Mzesi 'nden Enver
ekibi isimleri
tur':
Do.Dr, Ayla Sevim, (Paleoantropolog), Do.Dr. Duyar, (Fizik Ant-
ropolog), Mustafa (Sedimantolog), Mehmet
(Fizik Antropolog), Cesur Pehlevan, (Paleoantropolog),
Ozer, (Paleoantropolog),

199Tsezonundanceki olarak srd-
3 ve 4 lokalitelerinevresindeki
1 lokalitede ise E 2d 111. boyutunda yeni bir ama
(F Bu alanda ok olmamakla beraber fosiIIere (6
adet)
* Prof'.Dr.Erksin GLE, Ankaraniversitesi, Dil ve Fakltesi, Fizik ve Paleoantro-
poloji Blm, 06100 - / ANKARA.
(I) 997 'nda grevalan Gzlk, Ayhan Hilal Timur
Gltekin. Alpay Eker, Ozener, Hakan , Fatma Sezen,
Ozgr Sumru Trel, Murat Maga, Zehra Satar.
55
1997 nemli bir kesimini her gibi, 3 numa-
lokalitenin kuzey bulunan sulu sistemle elenmesi
Burada bulunan toprak nceki MTA - Alman ekibi
olup, eleme 1993 sezonunda
Topraklar uvallara ve 35 km. g-
neyinde Bu 10
ton toprak sulu elek sistemiyle (Resim: 1).
Yzey
Bir grup devam ederken, bir grup da yzey
Oneelikle 'nden tm
ve sedimentolojik olarak yeniden gzden geirildikten
sonra daha nceki
gney da
de zetleyebiliriz:
1) evresi: Bir nceki yzey
nyla temizlenen yzeyler, ve kar yzeylerde orta-
ya fosillerin 1997 sezonunda yeniden
Bu sonucunda 1,2,4,5,6,7 ve 25
no. lu lokaliteler ile olan 3 no. lu lokalitenin evresi ip gerilerek
Bu sonucunda bol miktarda ene, etraf kemi-
ve
2) Yzey birlikte proje MTA grevlisi Je-
omorfolog Mustafa Miyosen kellerinin li-
tostratigrafik
Laboratuvar
1997 sezonu olarak laboratuvarda
ve ele geen fosiller, nc bir grup ta-
kurulan laboratuvarda gnlk olarak temizlenerek kuvvetlen-
dirme ve rekonstrksiyon (Resim: 2).
Yzeyden gelen fosiller temizlendikten sonra, kraniyal, ve
postkraniyal olmak zere tr
fosiller ise temizlendikten sonra
rekonstrksiyonlan tr Bulunan fosillerin b-
yk bir blmnn laboratuvar ve
hale (Resim: 3).
Bu karayolu zerindeyer alan ve sr-
1996 byk bir tahribata olan
nedeniyle) fosil lokalitesinde
Mzesi ile kurtarma (Resim: 4,5,6).
ekibinin bir acilolarak bu ve Do.Dr. Ayla bilimsel
olmak zere, Do.Dr.Izzet Duyar, Ozer,
56
Cesur Pehlevan, yksek lisans Ayhan ve Gzlk ile
lisans ekibinde Anadolu'nun 10 milyon
ncesindeki tutacak bu nemli lokalite, yol nede-
niyle ortadan kalkma tehlikesiyle ve ok zamanda
(Resim: 7, 8).
KAYNAKLAR
AKYREK, B., E, ATAL, E., DAGER, Z., SOYSAL, Y., SUNU, O., 1980
nz (Kalecik-Ankara) Jeolojisi." M.T.A. no:
6741 ,Ankara.
ANDREWS, P, 1990 "Palaeoecology of the Miocene fauna from Turkey." Journal of Human
Evolution. 19:569-582, London.
ATALAY, Z., 1981 (Ankara) Orta Miyosen'inde Bulunan Anchitherium aurillense Cuvier." TJK
Blteni. 24 (2):75-78.
R., NALAN,G., 1975 Jeolojisi." MTA Rap. 7966.
CARROLL, R.L., 1988 Vertebrate Paleontology and Evolution. New York: W.H. Freeman and Company.
ENGESSER, B., 1980 "Insectivare und Chiroptera (Mammalia) aus dem Neogen derTrkei." Schweize-
Palaontol. Abhand. 102,76 text, 8 tab. 1-149, BaseL.
GAZ1RY, A.W, 1976 "Jungtertiare Masfodonten aus Anatolien (Trkei)." Geol. Jb. B 22:3-143, 2Abb.,
2 tab., 16Taf.
GERAADS, D., GLE, E., SARA, G., 1995 "Middle Miocene Ruminants from Central Tur-
key." N. Jb. Geol. Palaont. Mh. H. 8:462-474, Stuttgart.
GLE, E, 1990 Miyosen Dnemi Anadolu Paleoantropolojisi nemi."
Anadolu Medeniyetleri Mzesi 1989 ss. 105-108, Ankara.
GLE, E., 1991 "1989 XLL. ss. 113-126 (Ankara 28
Haziran 1990),A.. Ankara.
GLE, E., 1992 "1990 XLLL. ss. 85-96 (anakkale 27-
31 1991),A.. Ankara.
GLE, E, 1993 "1991 ss. 59-79 (Ankara 25-29
1992), A.U. Ankara.
GLE, E., SARA, G., 1993 Trkiye Fosil Projesi. MTA

GLE, E., 1994 "1992 Xv. ss. 63-75 (Ankara 24-28
1993),A.. Ankara.
GLE, E., 1998 XIX. ss. 73-84 (Ankara 26-30
1997),A.U. Ankara.
HEISSIG, K., 1976 "Rhinocerotidae (Mammalia) aus der Anchitherium Fauna Anatoliens." GeolJb., B
19:3-121. .
MIALL, AD., 1978 "Lithofacies types and vertical profile model s in braided river deposits: a summary.
AD. Miall (Editor), Fluvial Sedimentology." Can. Soc. Petrol. Geol. Mem., 5:597-604.
MIALL, AD., 1985 "Architectural-Element AnaIysis: A New Method of Facies AnaIysis. Applied to
Fluvial Deposits." Science Rewievs, 22:261-308.
KHLER, V.M., 1987 "Boviden des trkisehen Miozans (Kanazoikum und Braunkohlen der Trkei. 28)"
Paleontologia I Evolucio , 21: 133-246.
PICARD, MD., HIGH, L.R., 1972 "Criteria for recognizing lacustrini rocks. J.K. Rigby ve WK. Hamb-
lin (Editrler). Recognation of Ancient Sedimentary Environments. Spec. Publ EconPaleont.Mi-
ner., 16:108-145.
PICKFORD,M.,ERTRK, ., 1979 "Trkiye'ninSuidae ve Tayassuidaeleri." TJK Blteni, 22(2): 141-
154. . .
REINECK,H.E.,SlNGH,l.B., 1973 Depositional Sedimentary Reference to Terriqe-
neousClastics. Berlin: Springer Verlag. .
SAVAGE, D.E., RUSSEL, D.E., 1983 Mammalian Paleofaunas ofthe World. Addison-Wesley Publishing
Company; 432, Canada.
57
SCHMIDT-KITTLER, N., 1976 "Raubtiere aus dem Jungtertiar Kleinasiens (Carnivores from the Neoge-
ne of Asia Minor)." Palaeontographica, 155:1-131.
SICKENBERG, O., TOBIEN, H., 1971 "New Neogene and Lower uaternary vertebrate faunas in Tur-
key: (Kanazoikum und Braunkohlen der Turkei)" Newsl. Stratig., 1,3:51-61.
SICKENBERG, O., BECKER-PLATEN, r.n., BENDA, L., BERG, D., ENGESSER, B., GAZIRY, w.,
HEISSIG, K., STAESCHE, U., STEFFENS, P., TOBIEN, H., 1975 "Die Gliederung des hheren
Jungtiary und Altquartars in der Trkei nach Vertebraten und Ihre Bedeutung fr die Internationale
Neogen-Stratigraphie (Kaenozoikum und Braunkohlen der Trkei, 17)." Geol. Jb. B. 15, 167 s,
Hannover.
TEKKAYA, t., 1974 "Anadolu'da Tortoniyen Yeni Bir Anthropoid (Primata, Mammalia) Tr."
M.T.A. Dergisi. S. 74:95-96, Ankara.
TEKKAYA, i.,ATALAY, Z., GRBZ, M., NAY, E., ERMUMCU, M., 1975 Blgesi
Karasal Neojen'inin Biyostratigrafi T.J.K. Blteni. C. 18(1):77-80, Ankara.
TURNBRIDGE, L.P., 1984 "Facies model s for a sandy ephemeral stream and playa complex: The Midd-
le Devonien Trentishoe Formation of North Devon, U.K." Sedimentology, 31: 697-716.
TYSZ, O., DELLALOGLU,A.A., 1992 Tektonik Birlikleri ve Jeolojik Evrimi."
Bildiriler, Trkiye 9.Petrol Kongresi ve Sergisi,Ankara.
1974 (Kalecik) Jeolojisi." M.TA. Dergisi. S. 83:30-46, Ankara.
WALKER, R.G., 1984 "Facies and Facies Models: General Introduction." R.G. Walker, Facies Models,
Geoscience Canada Reprint Ser., 1:1-8.
R., 1982 Tosya (Kastamonu) ile Bayat (orum) Blgenin Jeolojisi. Fen Fakl-
tesi Genel Jeoloji Krss Doktora Tezi).
58
Resim: 1
Resim: 2
59
Resim: 3
Resim: 4
60
Resim: 5
Resim: 6
61
Resim: 7
Resim: 8
62
EXPLORATORY EXCAVATIONS AT AGIZ
CAVE, HATAYPROVlNCE (1997)
Steven L. KUHN*
Erksin GLE
Faruk KILIN
INTRODUCTION
Over the past decade, the main foci of research on the early Upper
Paleolithic (EUP), or the interval between approximately 40,000 and 20,000
years ago, have changed considerably. Today, an important set of questions for
scholars interested in this period centers the timing of the appearance of behav-
ioral characteristics such as symboIic representation, personal omamentation,
and elaborate composite tool technology, which differentiate the Upper
PaleoIithic from earlier cultural manifestations. it is now clear that these traits
first appeared long after modern anatomy. The questions that remain concem
where, when and under what circumstances did this suite characteristics of first
evolve. A related issue is the spread of the Aurignacian, one of the earliest
Upper Paleolithic "cuIture complexes". The remarkably wide distribution of the
Aurignacian, which is found from the Atlantic coast of Europe to the Levant and
possibly as far east as Iraq, seems to demonstrate a remarkably rapid diffusion
of populations and or ideas. Yet the source of the Aurignacian as well as the
paths of its dispersal remain obscure.
Studies of the shifting geographic distributions of both industries and spe-
cific behavioral traits during the early Upper Paleolithic are hampered by large
gaps in the archaeological record. Hypotheses about the movement of human
populations or cultural traditions between the Europe and the Near East--such
as the spread of the Aurignacian--might be evaluated by examining at zones of
transition. A great deal is already known about the Levantine area, westem
Europe, as well as eastem Europe and the Balkans. On the other hand,Anatolia,
the most likely land bridge between Africa, southwest Asia , and Europe,
remains a conspicuous blank spot on the map of Paleolithic cuItural geography
between 40,000 and 20,000 years ago. The number of Lower, Middle and Epi-
Paleolithic sites in Turkey is quite large (e.g. Minzoni-Deroche 1993, Otte et al.
*
Steven L.KUHN, Department of Antropology Bldg.30, Univ. of Arizona, Tucson, A2. 85721, ABD.
Prof.Dr.Erksin GLE, Ankara niversitesi Dil ve Tarih Fakltesi Fizik ve
Paleoantropoloji Blm, 06100
Faruk KILIN,Arkeolog, Mze HATAY
63
1995a, 1995b; 1981, 1995; et al. 1995), but the Upper
Paleolithic is remarkably scarce (Hours et al. 1973).
Currently, the best-documented early Upper PaleoIithic deposits in
Turkeyare located on the Mediterranean coast of the Hatay region.
cave, subject of this report, containsespecially rich EUP layers, although other
sites in the area have yielded materials of equivalent age. FoIlowing now-di s-
carded terminology, previous investigators had classifiedall of the Upper
Paleolithic assemblages fromtheHatay as Aurignacian. Test excavations con-
ducted at in 1997 reveal thepresence of at least.twodistinct types of
early Upper Paleolithic assemblageatthat site. The more rcccnt.cultural com-
ponent is similar to as Ahmarian in the Near East. The
older of the two assemblages resembles some of the earliest Upper PaleoIithic .
industries of the Levant, the so-caIled "transitional" or "initial" Upper
Paleolithic.
Early Upper Paleolithic Sites in the Hatay Region
The Paleolithic cave sites of the Hatay region are found mainly along the
Mediterranean coast. An important cluster of caves is located near the modem-
day villages of Ky and evIik, on the site of the ancient city of
Seluccia, north of the mouth of the Asi (Orontes) river and the city of
(Figure: 2). These sites, investigated by M. and E. in the
1950's and early 1960s 1968; and 1958a, 1958b;
include and Merdivenli caves as well as the site of
KanaL. All three sites yieldedLevalloiso-Mousterian assemblages, manufac-
tured flint obtainedfrom smaIlmarine pebbles. Kanal and
Merdivenli cave were also reportedto contain early Upper Paleolithic layers.
The Upper Paleolithic from layers2 and 3 at Merdivenli (or"First Cave") is
extremely sparse, and has not beenillustrated. The Upper Paleolithic layers at
Kanal were much richer. and classified the Upper Paleolithic
of both Kanal and Merdivenli as "Aurignacian", suggesting that Kanal was the
earlier of the two. Neither assemblage is reportedly rich in classic Aurignacian
fossiles directeurs such as carenated scrapers, busked burins, thick blades with
Aurignacian retouch, or bone points. Rather, the classification dates to a period
in which all Upper PaleoIithic assemblages lacking backed bladelets and
microliths were classified as Aurignacian.
cave, the focus of 1997 test excavations, is located approximate-
ly 25 km. south of evIik, 10 km. south of the Asi river (Figure: 1). The cave
was discovered and first excavated by A. Minzoni-Deroche in Iate 1980s (Gle
1994; Minzoni-Deroche 1992a, 1992b). cave is alarge, partially-col-
lapsed karstic cavity. Intact Pleistocene sediments are preserved in the eastern
and southern portions of the site. A steep talus, sloping from east to west, sepa-
rates the two zones of in situ deposits (Figures: 2, 3). The uppermost archaeo-
logical deposits are approximately 18 meters above current sea level. A line of
holes in the cave wall produced by mollusks which liye in the intertidal zone is
64
situated approximately 19 m. above sea level. This feature appears to mark the
maximum Pleistocene high sea stand, probably associated with the Oxygen
Isotope Stage 5 interglacial. it is important to note that Upper Paleolithic
deposits begin directly below surface at cave. There is no evidence for
an Epi-Paleolithic presence, and post-Pleistocene materials are virtually nonex-
istent (almost no pottery was found on the surface or in the upper levels). it is
likely that the collapse of cave occurred during the Iate Pleistocene, so that it
was not particularly attractive as a shelter to later peoples.
Results of 1997 Test Excavations
Pleistocene archaeological deposits are preserved in three areas
within
cave (Figure: 3). Locality 1, a tubular chamber located in the
southem part of the site, was the primary focus of Minzoni-Deroche's excava-
tions. Deposits exposed in stratigraphic sections consist mainly of day rich
terra rosa sediments with lenses of ash and other anthropogenic material. The
deposits within locality 1 are heavily cemented, especially at the southern end
of the chamber, and Minzoni-Deroche's excavations (1988-1990) reached
either bedrock or an extremely thick and hard stalagmite at a depth of about one
meter below the surface over most of the trench. In 1997, a small geological
trench was placed just outside the northern end of locality 1 in order to gauge
the horizontal extent of the archaeological deposits (Figure: 3). The seetion
exposed indicated that deposits had been truncated by colluvial flow in this
area, and that archaeological deposits did not extend far beyond the area of the
earlier trench.
Localities 2 and 3, the main focus of the 1997 test excavations, had been less
extensively explored during earlier investigations at cave (Figure: 3).
Locality 2 is a small, narrow chamber, with intact sediments in front, just inside
the current dripline of the cave. Locality 3 is asimilar kind of side chamber
with a more extensive area of intact sediments. it appears that the deposits in
these two areas are contiguous, connected by a narrow, 2-3 meter wide strip of
intact sediments. Small test pits were excavated in both localities 2 and 3.
Because the remaining area of intact sediments is limited, the sizes of the test
unitswere kept to a minimum. The trench in locality 2 was excavated to a total
depth of about 1.5 meters below the surface, taking advantage a shallow cut or
sondage created by previous excavators. Exeavation was halted at a heavily-
cemented layer. This stratum does not necessarily represent the bottom of the
archaeological deposits; rather, it was impossible to excavate more deeply with-
in such a small area. The test pit in locality 3 was excavated only to a depth of
45 cm. below the surface. Exeavation was halted because of the extreme rich-
ness of the upper layers and the presence of an apparently intact hearth feature,
which merited much more careful and precise recovery and recording proce-
dures than are normally used in exploratory excavations.
As deposits in localities 2 and 3 appear to be contiguous, the stratigraph-
65
ic sequence from locality 2 (Figure: 4) should adequately summarize the situa-
tion in both areas. Sediments consist of a series of terra rosa layers, alternat-
ing with lighter-colored gray or yellowish sediments, some of which are quite
rich in ash, charcoal and other anthropogenic material. Geological and archae-
ological indicators suggest that the stalagmite and thick red day layer at the top
of the sequence in locality 2 (layers A and B) correspond roughly with the
sequence of deposits preserved in locality 1. Layers B through i all contain
archaeological materials, although the upper levels are the richest.
cave contains at least two distinct early Upper Paleolithic ass em-
blages, onlyone of which was documented by the previous excavator. A few
Middle Paleolithic artifacts were recovered during earlier excavations but their
provenience remains uncertain. The 1997 test excavations followed geological
stratigraphy, but because the area excavated is small it is necessary to combine
materials from several adjacent layers into two broadly-defined components.
Further stratigraphic exeavation over alarger area will undoubtedly yield a
more detailed and finely-divided geological and archaeological sequence. The
two Upper Paleolithic components are summarized below. Due to the limited
area of exeavation the samples are small, In addition, all information is derived
from in-field identification. As a consequence, the following descriptions
should be considered preliminary.
The more recent of the two Upper Paleolithic assemblages at
cave is found in the topmost layers (A-D) in localities 2 and 3. From published
results and a brief inspection of collections housed in the Antakya museum, it
appears that materials from earlier excavations within locality 1 correspond
with this more recent component as well. Summary technological and typolog-
ical data are presented in Table 1 and ilIustrations of some lithic artifacts are
presented in Figure 5. The assemblage is very laminar. Approximately 76% of
retouched tools are manufactured on blades, and about 50% of the unmodified
debitage consists of blades and blade fragments. The great majority of blades
(73%) have punctiform or linear butts, suggesting that they were produced by
indirect percussion (Table: 1). The most common retouched tools are endscrap-
ers, the great majority of which are relatively flat. Thick, carenated and nosed
scrapers are quite scarce: onlyone possible nosed scraper was present in the
collection from the test exeavation. Pointed and retouched blades are also very
common, together accounting for about41 % of the sample of retouched tools.
The pointed blades resemble so-called EI Wad and Ksar Akil points from
Levantine early Upper Paleolithicsites. In contrast there are very few burins in
this more recent assemblage (Table: 2). Several specimens of worked bone,
mostly awls, small points and/or.needles, wereassociated with the more recent
UpperPaleolithic assemblage at cave. In addition, a substantial assem-
blage of beads (approximately 60) madefrom the shells of small marine gas-
tropods was recovered, primarily from locality 3. Interestingly, while evidence
for the use of pigments has been reported (Minzoni-Deroche et al. 1995), beads
or bone tools are not mentioned in previous publications on the site.
Faunal preservationis at cave, and a substantial sam-
ple of animal bones was obtained from the test excavations in localities 2 and
66
3. The fauna associated with the more recent assemblage is rather unusual for
the eastem Mediterranean region. The dominant large mammal taxon is roe deer
(Capreolus capreolus) , a species generally thought to be indicative dense
forests and moist conditions. Fallow deer (Dama dama) and a caprid (probably
Capra ibex) are alsa present in smaIler numbers. At least two species of marine
shellfish, Patella (limpets) and Monodonta (a whelk) were apparently exploit-
ed for food as well. Locality 3 also yielded an extensive sample of microfau-
nal remains, the analysis of which is not yet complete.
Two 14C dates are associated with the more recent component at a z l
cave. Minzoni-Deroche reports a date of approximately 32,000 BP from the
bottom of excavations in locality 1, but the exact location and nature of the sam-
ple is unclear. An AMS radiocarbon date of (23,800 210) BP was also
obtained on a very smaIl sample of charcoal from ash-rich stratum D within
locality 2. The latter sample came from very close to the actual ground surface,
however, and it could represent more recent contamination. The actual age
range of this more recent assemblage from a z l cave probably lies some-
where between these two dates.
The more recent Upper Paleolithic component from a z l cave was
termed Aurignacian by Minzoni-Deroche, who compared the assemblage from
locality 1 to layer 4 at Antelias shelter (Minzoni-Deroche 1992b). Although
comparison is valid, the terminology is somewhat outdated. The assemblage in
question from Antelias shelter is now termed Ahmarian, referring to a suite of
blade-dominated early Upper Paleolithic assemblages thought to represent a
distinct entity with little relationship to the classic Levantine Aurignacian (see
Gilead 1981,1991). In fact, Aurignacianfossiles directeurs such as carenated
and nosed scrapers and burins are rare in the sample obtained during the 1997
test excavations: contrary to published descriptions (Minzoni-Deroche 1992a,
1992b) these artifact forms also seem to be quite scarce in the collections from
earIier excavations as well. Technologically and typologically, the more recent
assemblage from a z l cave most closely resembles some later Ahmarian
assemblages, such those from Yabrud shelters II and III (Rust 1950; Ziffer
1981). The so-called Middle Aurignacian at Yabrud, more recently reclassified
as Ahmarian (Schyle 1992; Ziffer 1981), is a particularly apt comparison for the
more recent component at U a z l cave because it also contains both bone
tools and shell beads, two classes of artifact which are generally quite rare in
Upper Paleolithic assemblages from the eastem Mediterranean area. The
U a z l cave assemblage does differ from the Ahmarian of the southem Levant
in that it contains a relatively high proportion of endscrapers, and it could well
represent a distinctive facies local to the Hatay region. Further exeavation and
alarger sample of artifacts are needed to c1arify the taxonomic status of this
assemblage. ..
The older of the two Upper Paleolithic assemblages from U a z l cave
was exposed mainly in layers E-I of the test pit in locality 2. it is probably pre-
sent in locality 3 as well as in the intervening areas, but was apparently not rep-
resented in Minzoni-Deroche's excavations within locality . Although the sam-
ple of artifacts is smaIl, it is quite distinct from the more recent assemblage from
67
the site (Figure: 6). Almost 2/3 of the retouched tools are manufactured on
blades, but these blades have a unique morphology. They tend to be broad and
fiat, with wide butts. The broad, relatively deep platforms and marked bulbs of
percussion indicate the use of hard hammer percussion. Moreover, the majority
of blade platforms are dihedral or faceted (Table: 1), somewhat reminiscent of
Middle Paleolithic Levallois technology (Figure: 6, nos. 1,3,6). Cores are high-
ly variable in form, but some (i.e., Figure: 6, nos. 8,9) are fIat, with prepared
platforms and converging flake scars, consistent with the attributes of many of
the blades. The smail area excavated thus far has yielded relatively few tools.
The most common forms are endscrapers and burins, especially on oblique
Retouched and pointed blades are less common than in overlying
layers. One possible bone tool and several shell beads may be associated with
the lower component at cave, but these could also have come from
mixed layer or be from a higher stratum. More precise exeavation
over alarger area is needed to c1arify this association. ..
Faunal preservation is quite good in the lower layers at cave, but
the heavy, wet, clay-rich sediments make recovery of bones somewhat difficult.
The fauna from the lower levels in locality 3 is dominated by Capra (ibex?) and
Dama dama. While it is present, Capreolus is notably less abundant than in the
upper levels. The general makeup of the fauna indicates drier, less heavily
wooded conditions than prevailed in the more recent layers, although the abun-
dance of cervids suggests that at least patches of forest were present. There
seems to have been little or no use of marine shell for food in the lower layers:
the few specimens of food species collected could..be
Technologically, the older assemblage from cave bears a striking
resemblance the transitional or "initial" Upper Paleolithic from the
Mediterranean Levant, it appears to be most closely related to assemblages such
as BokerTachtit, Level 4 (Marks and Kaufman 1983; Volkman 1983) and Ksar
Akil layer 21 (Azoury 1986; Ohnuma 1988; Ohnuma and Bergman 1990).
Another assemblage which may be similar is the so-called "intermediate
Paleolithic" from Umm El Tlel in Syria (Boeda and Muhesen 1993). The
assemblage collected thus far at cave lacks both Emireh points and
chamfered blades or chanfreins, two diagnostic artifact forms associated with
the earliest Levantine Upper Paleolithic industries (Gilead 1991, Marks 1993).
However, the sample is quite smaIL. Moreover, both of these tool forms have
extremely limited distributions, and it may be that technological features are a
better general indicator of this period than are specific retouched tool forms.
Two charcoal samples obtained from layer H (the second from the bottom)
yielded dates of approximately 39,000 +1- 1000 years before present, Because
of the possibility of contamination with more recent carbon, any 14C date of
this age should probably be considered aminimum estimate. Nonetheless,
these dates are quite consistent with the nature of the artifacts, which suggests
that the assemblage dates to the very beginning of the Upper Paleolithic.
Conclusion: Research Potential of Cave
Although the remaining in situ deposits are limited in extension,
cave has the potential to yield significant and perhaps unique data pertaining to
68
many important issues in Paleolithic studies. For researchers hoping to map the
spread of the Aurignacian, the site may be somewhat disappointing, as there is
no classic Aurignacian present. On the other hand, this is one of a very few sites
in eastern Mediterranean containing both "initial" and later Upper Paleolithic
(Ahmarian?) assemblages in stratigraphic relationship. Perhaps three other
localities-- Umm El Tlel (El Kowm) in Syria (Boeda and S. Muhesen.1993),
and Ksar Akil (Ohnuma and Bergman 1990) and Antelias shelters (Copeland
1,970, Copeland and Hours 1971) in Lebanon-- contain similar sequences.
U a z l cave is thus an ideal location for examining behavioral transitions
within the earliest Upper Paleolithic. An especially important question concerns
the relationship between the "initial" Upper Paleolithic and the early Ahmarian.
Because of their ages and because the blade manufacture technology possesses
some features reminiscent of Levallois method". "initial" Upper Paleolithic
assemblages, such as the older assemblage from U a z l cave, are thought by
some researchers to be transitional between Middle and Upper Paleolithic
(Gilead 1991; Marks 1983, 1993). In contrast,Ahmarian assemblages, like the
more recent component from the site, are quite typical of the Upper Paleolithic
both typologically and technologically. Many researchers believe that there is
a direct evolutionary continuity between earliest "initial" Upper Paleolithic and
the Ahmarian (Bar-Yosef and Belfer-Cohen 1988; Gilead 1991; Marks 1993),
but a possible transition can be documented at very few sites, two of which
(Ksar Akil and Antelias shelters) were excavated may years ago using methods
much less precise than those employed by Paleolithic archaeologists today.
U a z l cave--especially deposits in Localities 2 and 3-- provides an excellent
opportunity to examine the degree of continuity between the earliest Upper
Paleolithic and the Ahmarian, as well as to investigate the evolution of sup-
posedly "modem" behavioral traits such as bone tools, personal ornamentation,
and the production of blades by indirect percussion during the early Upper
Paleolithic.
The early Upper Paleolithic at a z l cave also poses some intriguing
ecological questions. First, the fauna suggest major environmental changes,
from relatively cold, dry conditions in the earliest layers to very wet, heavily
forested environments in the later layers. In the coming years it will be inter-
esting to see how ecological changes may have influenced the evolution of new
behavioral traits such as bone tool technologyand a proliferation of personal
ornamentation. Second, the large animal species represented at a z l cave
Capra, Dama, and Capreolus-- are quite typical of the northern Mediterranean
regions during the Iate Pleistocene. In contrast, the stone tool industries seem
to show much closer relations with the eastern Mediterranean, the Levant in
particular. This disjunction between bio-geographical and cultural indicators
provides much food for thought and stimulus for future research at the site.
Acknowledgments
We are grateful to the Office of the Vice President for Research at the
University of Arizona for providing funding for this project. The personnel of
69
the Antakya Museum should be commended for their assistance in many
aspects of the project. Finally, we sincerely appreciate the support of the
Ministry of Culture and the Directorate of Monuments and Museums. Dr. Mary
Stiner (University of Arizona) identified the macrovertebrate and mollusk

REFERENCES CITED
AZOURY, i. 1986. Ksar-Akil, Lebanon. Vol i : Levels B.A.R. International Series 289. Oxford:
British Archaeological Reports.
BAR-YOSEF. O., A. BELFER-COHEN. 1988. The early Upper Paleolithic Levantine caves. In The
Early Upper Paleolithic: Evidence from Europe and the Near East, edited by J. Hoffecker and C.
Wolf, pp. 23-41. B.A.R. International Series 437. Oxford: British Archaeological Reports.
BOEDA, E., S. MUHESEN. 1993. Umm EI Tlel (EI Kowm, Syrie): Etude preliminaire des industries
lithiques du Paleolithique moyen et superieur, Cahiers de I'Euphrate 7:47-91.
BOSTANCI, E. 1968. evresinde 1966 Yaz Mevsimi ve Yeni Buluntular.
Antropoloji 3: 19-45.
COPELAND, L. 1970. The early Upper Paleolithic flint material from levels V2-V, Antelias cave,
Lebanon. Berytus XIX:99- 143.
COPELAND, L., E HOURS. 1971. The later Upper Paleolithic materia! from Antelias cave, Lebanon,
levels IV-I. Berytus XX:57-137.
GILEAD, i. 1981. Upper Paleolithic assemblages from the Negev and In Prehistoire du
edited by J. and J. Cauvin, pp. 142-145. Paris: C.N.R.S.
GILEAD, i. 1991. The Upper Paleolithic period in the Levant, Journal of World Prehistory 5: 105-153.
GLE, E. 1994. An analysis of the Aurignacian-age premolar from cave, Hatay. HUMANA-
Bozkurt Gven'e pp. 305-3 i 7. Ankara, Ministry of Culture.
HOURS, E, L. COPELAND, O. AURENCHE. 1973. Les industries paleolithiques du Proche Orient,
essai de correlation. L'Anthropologie 77:229-280, 439-496.
MARKS, A. 1983. The Middle to Upper Paleolithic transition in the Levant. In Advances in World
Archaeology; Vol 2, edited by E Wendorf and A. Close, pp. 51-98. New York: Academic Press.
MARKS, A. i 993. The Early Upper Paleolithic: The View from the Levant. In Before Lascaux: The
Complex Record of the Early Upper Paleolithic, edited by H. Knecht,A. Pike-Tay, and R. White,
pp. 5-22. Boca Raton: CRC Press.
MARKS,A., D. KAUFMAN. 1983. Boker Tachtit: the artifacts. In Prehistory and Paleoenvironments in
the Central Negev, Israel. Vol 3. The Avdat/Aqev Area. edited by A. Marks, pp. 69-126. Dallas:
Southern Methodist University.
MINZONI-DEROCHE, A. i 992a. ve evre Xlll
I, pp. 71-81. anakkale, 27-3 i 1991.
MINZONI-DEROCHE, A. i 992b. un site aurignacien dans le Hatay (Anatolie).
Premiers rJsultats. Paleorient 18/1:89-96.
MINZONI-DEROCHE, A. 1993. Middle and Upper Paleolithic in the Taurus-Zagros region. In The
Paleolithic of the Zagros-Taurus, edited by D. Olszewski and H. Dibble, pp. 147-158. University
Museum Monograph 83. Philadelphia: University of Pennsylvania.
MINZONI-DEROCHE, A., M. MENU, P. WALTER. 1995. The working of pigment during the
period at cave (Turkey). Antiquity 69: 153-158.
OHNUMA, K. 1988. Ksar Akil, Lebanon, A Technological Study of the Earlier Upper Paleolithic Levels
of Ksar Akil. Vol. III. Levels B.A.R. International Series 426. Oxford: British
Archaeological Reports.
OHNUMA, K., C. BERGMAN. 1990. A technological analysis of the Upper Paleolithic levels
of Ksar Akil , Lebanon. In The Emergence of Modern Humans: An Archaeological Perspective,
edited by P. Mellars, pp. 91-138. Edinburgh: Edinburgh University Press.
OTTE, !'y1., i. YALINKAYA, J. KOZLOWSKI, O. BAR-YOSEF, H. P. NOIRET. 1995a.
Evolution technique au Paleolithique ancien de Karain (Turquie). L'Anthropologie 99:529-561.
70
OTTE, M., 1. H. J. KOZLOWSKI, O. BAR-YOSEF, P. NOlRET. 1995b.
The Anatolian Middle Paleolithic: New research at Karain cave. Journal of Anthropological
51:287-299.
RUST,A. 1950. Die Hlenfunde von Jabrud (Syrien). Neumnster: Karl Waccholtz Verlag.
SCHYLE, D. (1992). Near Eastern Upper Paleolithic Cultural Stratigraphy. Biehefte zum Thbinger Atlas
des Vorderen Orients, Reihe B (Geisteswissenschaften) Nr. 59. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert.
M. 1959. A note on the Paleolithic industry of the Plugged Cave. Belleten 23: 163-175.
M. E. BOSTANCr. i 958a. Prehistoric researches in Hatay province. Belleten 22: 155-166.
M., E. The Paleolithic cultures of the Hatay province. Belleten 22: 191-210.
VOLKMAN, P. 1983. Boker Tachtit: Core reconstructions. In Prehistory and Paleoenvironments in the
Central Negev.Lsrael, Vol 3. The Avdasqev Area. edited by A. Marks, pp. 35-52. Dallas: Southem
Methodist University.
YALINKAYA, 1. 1981. Le Paleolithique inferieur de Turquie. In Prehistoire du Levant, edited by J.
Sanlaville and J. Cauvin, pp. Paris: C.N.R.S.
YALINKAYA, 1. 1995. Thoughts on Levallois technique in Turkey. In The Definition and Interpretation
of Levallois Technology, edited by H. Dibble and O. Bar-Yosef, pp. 399-413. Madison: Prehistory
Press.
YALINKAYA, 1. et. al. 1995. Les occupations tardiglaciares du site d'kzini (sud-ouest de al Turquie):
resultats prelirninaires. L'Anthropologie 99:562-583.
ZIFFER, D. 1981. Yabrud shelter 2- A reconsideration of its cultural composition and its relevance to the
Upper Paleolithic cultural sequence in the Levant. Quartar 31/32:69-91.
71
More recent component
(Ahmarian ?)
locality 3
Tool blanks
blades 76.2%
flakes 23.8%
n 84
Blade platforms
plain 25.4%
dihedral/faceted 1.5%
punctiform/linear 73.1%
n 264
Retouched tool forms
endscrapers 38.1%
burins 7.1%
retouched,
pointed blades 26.2%
retouched blades 14.3%
other 14.3%
n 84
Earlier component
("initial" UP)
locality 2, layers E-I
63.6%
36.4%
33
40.6%
43.8%
15.6%
64
51.5%
18.2%
6.1%
6.1%
18.2%
33
Table 1: Technological and typological summary of early Upper Paleolithic assemblageb
from cave.
More recent component
(Ahmarian ?)
locality 3
Earlier component
("initia!" UP)
locality 2, layers E-I
Ungulates
roe deer
(Capreolus capreolus)
fallow deer
(Dama dama)
ibex and/or wild sheep
(Capra sp ; Ovis sp.)
Total NISP (these three taxa)
Food species
Patella + Monodonta
Omamental species
Nassarius gibbosulus
rustica
66%
14%
20%
526
159
60
16
12%
31%
57%
84
Mollusks
5
5
4
Table 2: Summary of remains from cave
72
Adana

EDITERRANEAN SEA
t
\,
i
LEBANN )
/)
-r>>
i
TURKEY

Aleppo
SYRlA
" 1- Kanal and Merdivenli
" 2- a z l cave
Figure 1: Map of Antakya area showing locations of sites mentioned in the text
Figure 2: Locality 1 of a z l cave, from the north
73
Figure 4:Map of cave
-O.Sm
-1.0 O G
Figure 4: stratigraphic section,
cave, locality 2. A-
capping stalagmite; B- red day
(terra rosa); C- ash/charcoallens;
D- light, ashy sediment; E- red
day; F- light, ashy sediment; G-
red day; H- yellowday;I- red
day; J- concreted layer (not
excavated)
74
11
-----
Q 5
ta
-----
o om
l . i ~
fl
~ ~ i ': ... ~ s..
ija
10 11
Figure 5:Stone artifacts from more recent Upper
Paleolithic (Ahmarian ?) at U a z l cave.
1, burin; 2-5,7,8,10, retouched, pointed
blades; 6, retouched blade; 11-13,
endscrapers
Figure 6:Stone artifacts from earliestUpper
Paleolithic ("initial" UP) at U a z l
cave. 1,3, retouchedblades; 2, 4, 7,
endscrapers; 5, tip of obliquely
truncated blade; 6, burin on oblique
trnncation; 8,9, cores; 10-11,
retouched pointed blades
75
*
1997
Sevil GLUR*
Muhsin ENDOGRU
Kalkolitik orta evresi ya da ge dnemi ta-
ve yama Aksaray ili ku-
Mamasun gl iinde, ykselti ze-
rindedir (Resim: 1). Ihlara Vadisi'ni Melendiz'le Nenezi ynnden gelen
Karasu'nun ynlerinde
uzanan bu eteklerini yalar. Eski g zerinde, evreye hakim
nemli bir konumdaki yksek korunmayan
ve kuzey su seviyesinin yksek aylarda dalga ha-
reketiyle
1997 hedefleri: 1) kuzey
ve teras hyk ynnde 2) 3 I
evre ya da destek blmnn temizlenmesi; 3) Yksek
kayalar korunan hyk merkezinde ise alan
zetlenebilir (izim: 1).
(,. Jeofizik Blm, Gro-
ningen Universitesi (Hollanda), Ruhr Universitesi ve Bochum Madencilik M-
zesi (Almanya) irtibat kurularak 1998 itibaren tarihlerne,
ham madde arkeozooloji, arkeobotanik v.d. konularda a-
Do. Dr. Sevil QLUR, Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
Muhsin ENDOGRU,Aksaray Mzesi Mdr ...
Uyeler: Do. Dr. Nur (LU. PrehistoryaAnabilim 'prof. Dr. Ertan Eruz (LU. evre
Enstits Yrd. Do Dr. A. Fulya Eruz (LU. Sanat Tarihi Blm), Demet
Kara (Aksaray Mzesi Esra Tijen Burultay, ay ,
Abdullah Hidurmaz, Asuman Kara, Ozlem Korkmaz, Fadime (LU. Prehistorya Anabilim
Gl Murat (YTU (Kayseri Fa-
kltesi).
ekibi, T.C. Kltr ve Mzeler Genel M-
LU. Fonu, Aksaray Ili Valilik Kltr 44.
ilesi Demirci Belediyesi ve atalsu Ky Muh-
ve ky Aksaray Aras Kargo, Balmumcu Kimya, Endstri
Merkezi ve btn geenlere bor bilir.
(l) i 996 iin bkz.: S.Glur, ve evre Ar-
keoloji ve Sanat 78, i 997a, 2- i 3; Eline orgeschichtliche Felsrckensiedlung in
Zentralanatolien" , Anatatica XXIII, i 997b, 85- i i O; 1996 Sonu-
Ankara 26-30 1997, Ankara, 1998,85- i i
77
yapmak iin Bu Prof. Dr. Ertan Eruz, toprak
analizleri iin taban rnekleri Do. Dr. Unsal 7-8 H curuf r-
neklerini Bochum Madencilik Mzesi'nde Dr. H. Buitenhuis 1996-
hayvan kemikleri- zerinde Alman Arkeoloji Enstits
Istanbul Desinatr Ahmet Atila ise mimari izimlerin temize ekilme-
sinde
st Teras
(S-6 K, 4 J-K, 3 izim: 1,2)
ve kuzey zerinde geen
alanlar hyk ynnde (6 K 6 m., 4-SK ve 4 J ise 10
m. izgisine) 3 i da st alttan di-
zisi Bu sonucu, arazi da kullana-
rak ok gzl ilk
hyuk ynnde kesintisiz devam kesinlik
gneyden sarp i
ynlerinde, 0.50 m. bir kaya 6-7
K iine kadar Toprak rtsnn ok (0.10-0.1S
m.) bu blmde, kesin belirlenemeyen byk bir mekan M3-4
4.5 m. gney ama iinde kalan
kaya Taban en az yenileme evreli
saptanan profili nnde ise 1.20 m. bir ocak bulunmakta-
Duvar yzleri renk nnde bir
gney nnde uzanan alt taban zerinde de bir
ait paralarla birlikte ufak bir kap ele
1996 Ml M2 1.60x1.60 m.
Byk dzlem gidermek zere ii sonradan
duvar yzlerinde izleri
Alt mekan dolgusu iinde ise ok moloz ve anak mlek
ele 6 K Ml ve M2 kuzeyden
0.30 m. duvarla S K
S K bu geen ancak hyk ke-
rastlayan blmleri saptanan Ml ve M2 tm, M2
yeni MIO ise ufak bir blm Bu
kuzeyden teras koridorunun (Mll), kuzey r-
gibi st evrelerde konut Korido-
run kuzeyinde ise 4 K Ml st evre dolgusunun bir blm te-
(izim: 1,2).
S 2.4Oxl.4O m. Bu
da ii gibi byk sonradan doldurul-
(Resim: 2). Ust mekan dolgusu sonra anak mlek
da bulunan, kerpi ve dkntl, alt mekan dolgusuna Meka-
anakaya zerine ok ufak ift rgl, amur
O.20 m. henz belirlenemeyen bir duvar
(2) Hayvan kemikleri ilk inceleme iin bkz. H. Buitenhuis: S. Glur 1997",
Anatatica XXV, 1999 iinde
78
16 m
2
lik bir kaplayan, kare biimi M2 ve
maz in situ ilgi ekicidir (izim: 2,3; Resim: 3). kuzey ve
gney O.50m. birer ok ufak r-
l, amur gney iki evreli Ml
la, kuzey ise koridor geitle (izim: 3).
gvdesi ve kubbesi rl bir Tn.6
(Resim: 4). ve kubbe kat kat Buna gre,
geen dnemi ne srlen kubbelerinin fitil/kangal yntemiyle iten
yitirrnektedirs.
Bu hemen 1.20 m. bir ocak
(OcA) Ocak zerinde iki bir boynuz kk
in situ (izim: 3). ok iyi durumda taban
zerinde, evresinde ve ok
ve kap ele gzeneksiz sert
disk biimi, delik, iki el ve bu dner aletlerin
olabilecek trden, kasnak biimi bir halka ilgintir. El
biri ve kasnak benzeri halka, st ste ele
(izim: 3).
M 10 M2 (izim: 2, 3; Resim: 5). Bu
dzlemi, M2 gre 0.60 m. daha yksektedir. M2 oda-
0.60 x 0.40 m. du-
varlar gibi bir paye grlmektedir. Payenin nn-
de, taban iine irice bir ocak bir
ya da soku gze at bi-
imi, 1.40 m. bir (Tn.7) Payenin 0.80 m.
ise yuvarlak bir (Oc. 5) ve
konumu, M2 ve MIO ortak zelliklerindendir.
M 10 gney blmnde ise en az drt kaba ait para-
lar in situ siyah mlek, kt koni k
dipli ve yan yana ift halka kulpludur. Bu kab hemen kuzeyinde, 0.40 m. a-
ii kil bir petek, yada depo oturtmaya yarayan bir yuva seil-
mektedir (izim: 3; Resim: 6). ise kap ve
evresine uzun sre iinde
yzey hemen ele geen ne ki
ve
SK/MIl 1996 koridor/geitin (M7), st evre dol-
da kapsayan (izim: 2; Resim: 7). Burada da koridorun
ii sonradan doldurularak konut ilave M2 ve MIO
st duvar seviyelerine rastlayan kesimde alan at biimi iki
(Tn 4 ve 5) bu desteklemektedir. Ust dolgu iinde ne oldu-
tam eperleri evrili, irili yuvarlak alanlar
Bu iinden hayvan kemikleri Ust dol-
gu dar geidi ynnde boydan boya her iki yz
irili bir Koridorun kuzey
ise ok iri bir dizi ocak Bu dizinin kuzey ya-
maca bakan yz nnde 1996 4 K/Ml st evre
(3) Glur, 997b, 89.
79
dolgusuyla ilintili, 1.20 x 1.00 m. ok evreli bir
yeri (Oc. 3) M2 kuzey bulunan
ise byk koridor geitin alt evresiyle ilintilidir (izim: 3).
Kuzey 4 J ve 3 i 4 J kare-
sinde, geen saptanan Ml, M6 ve M5 gneyama ka-
dar olan blmleri Ml bu 3.50 x 1.00 m.
1996 belirlenen (Oc. 1)
0.60 m. ise kk zeri kerpi amuru
rak at biimi (0.80 x 0.40 x 0.30 m.) bir
tir (izim: 2; Resim: 8). zerine bir ift boynuz, dik-
kat ekicidir. Bu buluntu, ok rastlanan
sadece hammadde olarak belki de inan
ilgili bir de
Gene oda da, benzeri ii kil
ca iki soku yeri Soku yerlerinin (0.20 m.), ka-
ya yzeyine oyulu deliklerinin
Bu ancak dar bir blm temizlenen, 1996 M5-
6 st evre bir ve kerpi
(izim: 2). Mekan temizlenirken bir nce ve
M5 kat kat ve hyk ynnde devam et-
meyip, bir blme (Resim: 9). Blme duvar-
alt her iki yzde uzun dar zerine
ocak sonra arada kalan moloz
Ara alt toprak dolgu zerine te-
mel hediyesi olarak irili obsidiyen be-

Blme kalan M6 yeni kesiminde
bir seki, ya da bir podyumun ve top-
rak bir tabaka Bu blme
paralel uzanan, st ste muntazam yznde izleri gr-
len bir dizisi belirlenmektedir (Resim: 9). dizisi kalan oda
(M5) dolgusu da dkntldr. Bu dknt iinde bulunan, zeri a-
mur bir ift, evcil kei boynuzu ilgin gelerdendir. Oda-
taban dzlemine dolgu ve taban zerinde ise ok anak m-
lek evcil ve yabani hayvan trlerine ait boynuzlar (Resim: 10)
ve kemik aletler
3 i (6 x5 m.), st teras alttan
dizisi ve bunun kuzeyinde kalan yama (izim: 2,3 ).4 K ama-
konut olarak hemen kuzeyinde ve koridor/gei-
tin yer alan bu blm, ve kaya
Burada saptanan, yzeyleri daha dzgnce
yan yana iki iri dizisinden 0.70 m.
ynnde giden bir teras ya da destek
(Resim: Il). bu nnde kesilmektedir. Yzeyde gzlemlenen
birbirine ise su dalga va y-
nnde kum iine dknt
80
Hyk
(7-S H izim: 1,2,4)
1996 tepenin en yksek belirleyen
nirengi nnde (7 H) bir defineci ukuru ukur kesitlerin-
de ve toprak iinde ise yksek eriyerek kerpi
benzeri paralar grlmekteydi. Bu kuvvetli nedenini ve ne tr bir ya-
ilintili bulmak iin gneyden yksek ve sarp ka-
hemen nndeki bu alanda (7-S H OS.50xS.00 m.) bir
Belirlenen, du-
bir ka kat byk bir oda (M1a-c) (izim: 4; Resim: 12, 13),
bu odaya kuzeyden karakterli iki mekan (M2-3) ve byk oday-
la ilintili bir silo (M4) (izim: 4; Resim: 13).
Bu ancak kesimi byk oda, bir ka evreli
nlen 1.10 m. ve 5.50 m. yan yana ok
iri ift rl bir duvarla kuzeyden Arka yznde yksekli-
1m.ye st 3 byk daha ge bir evrede
yksek karararak grlen alt
M1'e dnk muntazam yznde yuvarlak,
bir (izim: 4). 0.50 m.
ancak 4.50 m. lik bir kesimi takip
ise kuzey ama kesiti boyunca, duvarlarla ol-
gibi bir izlenebilmektedir. Byk kesit ba-
dikine 2.00 m. ve OJO m. bir
blme ikiye (Resim: 12). Her iki yz blme
ucu, bir kemer gibi kavislidir. u
sonradan peteklerle yanlara
Gene blme gney cephesi nnde benzeri (?), ift
gzl, gzlerden birinin iinde in situ bir bulunan, ok kez
bir sekisi (Resim: 12). a-
ma kesidi boyunca uzanan bir ise
na yaslanan, kat kat ve kerpilerin byk bir
yer (Resim: 13). Merkezi beyaz ku-
zey alan dolgusu iinde belirlenen ocak ise
peteklerin temellerini
Gneyden ve yksek kayalarla korunan, bal bir-
birine hcrelerden silo byk odaya
dir (Resim: 13). 1.00 m. den 2.25 m. ye kadar eper-
leri , ufak kerpi amuru
muntazam Hangi tr rnleri henz kazanma-
yan st dolgusu iinde dal rg izli, kerpi ele
tir. nedenlerinden biri de bu trden, bol gele-
ri
silo bakan gney yznde, bir kesilme grlmek-
tedir (izim: 4). Duvar bu blmde iki
0.60 m. kadar altta ise duvar 4 olarak devam etmektedir. Duvarlara
i petek birimlerinden biri ise altta devam eden zerine
Buna gre silo birimleri, sonradan ilave
81
M2 ve M3 kuzeyine (izim: 4 ).
Bunlardan olan M2'nin ancak byk bir ieren blm
men Bu mekan, st blmne bir sonradan
ilave bir ara M3 En-
lemesine dar uzun M3
kerpili bir dolgu Bu oda, kuzeyden ve Ka-
birer duvarla olduka bir izlerini
yan alt evre dolgusu iinde k-
k, diktrtgen bir ocak yeri (?) (Resim: 14). Ml ortak-
gney nne bu alt
yksek duvarda, sonradan delik/kanal gze arp-

anak mlek
1996 olduo-u gibi 1997 da siyah
rnekler mal grubunu

Bu birinci mal grubu (MG I) ara-
en rastlanan kap gene zenli depo
Tek para zerinde belgelenen ok memecikler,
geen saptanan aplike betimlemeleri, dizileri,
sokma yntemiyle noktalama ve oluk bezeklerin yeni bir
bezerne trn daha (izim: 5: 2). Yzeyleri kase-
ler, ikinci tr (MG III) olarak devam Kahverengi yzey-
li, 7 cm. kadar olan, dibi ufak dikdrtgen delikli bir huni ise tm kap-
(izim: 5: 3; Resim: 15). Silo in situ bulunan
dz dipli, yuvarlak zerinde memecikli, uzun koni k boynu sert ve
kulbu parmak ilgin rneklerdendir
(izim: 5: 1; Resim: 16) kalarak tmyle okside olan bu para-
benzerleri henz Kirli bej yzeyli, hamuru bitkisel
minyatr kap ise tm kaplar 5: 4). Bu dnem
anak mlek rnekleri yok denecek kadar az ele top-
raktan zen parmak para
ise ya bir nesne, ya da bir ilinti-
li (izim: 5: 5).
Obsidiyen aletler
Henz inceleme olan obsidiyen alet endstrisinde geen
oranla fazla bir 7-8/H Ml byk
zerinde saptanan 4 uzun dilgi ve 4 J bir temel
hediyesi olarak bir avu yonga dikkat ekicidir.
Boynuz ve kemik aletler
Kk nemli bir blmn boynuz ve kemik aletler
bulunan hayvan
(4) anak mlek rnekleri iin bkz. S. Glur: 1997b, 95-97, 22-30; 1998,
94-96, iz. 3, Res. 14-19; "Aksaray, Illeri i 994 Yzey Anadolu
XIV, 5-6
82
bir hi alet ham madde olarak
1997 zerlerinde kesme izleri ve kertikler bulunan ok
geyik boynuzu kk ve u ele (izim: 5, 1-2). Bunlar-
dan zere ham (izim: 5, 3) ya da sap yuvala-
(izim: 5,4) saptanan eki sap delikli alet (izim: 6,2),
retim zincirinin belirlemektedir. Kemik aletler iinde ise
uzun kemiklerden ve mablaklar (izim: 7,4-7).
Bu grubun zenle bir kemer
(izim: 6, 1 ) ve bir aletin yayvan gvdesi dikey yuvarlak delikli
sap (izim: 6, 3) ilgin rneklerdendir.
SRTME
kk srtme alet ve gereler en
buluntu 1996 gibi bu
da en yksek oranda temsil edilenler alt/st ve havan el-
leridir.
Tf ceviz sapan yumruk ezgi
pomza benzeri gzenekli (?) (izim: 8,4) ift koni k
delikli el st (izim: 8,3), ince tanecikli sert gri bir
kasnak trde dibekler (?) (izim: 8, 1-2) cinsin-
den alet ve gereler ise 1997 saptanan yeni trlerdir.
sert bir ise trnn tek (izim: 8,
5). anakayaya oyulu deliklerinin iri zeri-
ne rnekleri de mekan iine halde bulun-

SONU
1997 Kalkolitik son evrelerine
buluntu nemli Byk ola-
ve kuzey st teras alttan evre ya
da destek , da belirlemektedir. Teras boyunca iz-
lenen ok gzl yamalara bakan cephe
tek veri, 4 K gzl konut
olarak alt Olduka iri
bu sonradan konut geit de sonra kuzey
evre/destek zerine binmektedir. Destek ve kaya
kalan 2 m. alanda ise hi bir izine
Bu saptamadan yola peri-
ferisinde kalan teras evre birlikte gelecek
tehditlere bir savunma sistemi grevi nerilebilir. Bu
mimari dzeni ve hyk merkezin-
de en blgede silo trde alan
ok, rnn de ufak bir merkez olarak al-

83
A
B
c
D
A
K
S
A
R
A
Y
(
G

L
A
G
A
C
i
C
A
T
A
l
S
U
)
G

V
E
R
C
i
N

E
F
G
H
i
J
K
L
M
N
o
2 3 4
0
0
5
o
j:>
.
6
'l>
"
*
-
7
,
,
"
"
I
>
+
-
1
>
8
i
i
i
i

i
f
l
\

j
,
,
,
,
9
1
i
i
i
r
'
,
.....1
>
"
"
i

<
.:'l>
"
J
,
,
\
'
i
-
'i
-
I
>
i
-

1
9
9
6

i
z
i
m
1
:

p
l
a
n
1
0
9
6
1
0
9
6

O
1
0
2
5
5
0
1
1
\
i
i
\
i
+
+
H
+
+ +
K
+
+
+
+
rL-
-i

"ti:'l11
M'
Ma
+ +
' ,M' M5 MG o o 1
-i- + . . ( '. +
+
. V o M'
o '. (-;" M1Q
+
1-
-i

+ ... .M'----",-:'
M1/.41
..
o
+ +
i
+
+

+
+
/
+
+
+

+
izim 2: 1996-1997 mimari alan
85
{
L
L
c
.
1
S
O

A
t
J
'
A

i
.

_
_

(
.
0
0
0
\

i
z
i
m
3
:
S
K

M
2
v
e
M
I
O

m
i
m
a
r
i
p
l
a
n
0
0

i
z
i
m
4
:
7
-
8
H

a
l
a
n
M
l
-
4

m
i
m
a
r
i
p
l
a
n
4
() 3
1
5
z
izim 5: anak mlek, memecikli 1; kahverengi huni 2; siyah memecik
bezekli rnek 3; bitkisel hamurlu minyatr kap 4; kil 5
88
-o
2
4
izim 6: Boynuzlar. Kesme izli ve kertikli boynuz 1-2; sap zere
para 3; sap 4
89
4
.:, ..
'.:: "::';'
-1'::;\,\ (9:):: ,,'.
-.'l" o::.
" ,.\
\h

.

,I
\
z

3
5
6
izim 7: Boynuzlar ve kemik aletler, kemer 1; sap delikli eki boynuz alet
2; delikli sap 3; kemik bozlar 47
90
2
s
3
izim 8: Srtme aletler. dibekler (?) 1-2); el dner 3; (?) 4;
balta S
91
Resim 1: Mamasun gl iinde kuzeyden, genel
Resim 2: SK Ml st mekan dolgusu
92
Resim 3: 5K M2 genel. Geri planda MIO
Resim 4: 5K/M2, tm ele geen kubbeli (Tn. 6), gneyden, detay
93
Resim s: SK MIO gneyden,genel. n planda in situkaplar
Resim 6: SKlMIO, ift siyah depo
yuvarlak petek(?),detay ...
94
Resim 7: SK koridor/geit MIl, genel. Sol kenarda 4KlMl st
evre
Resim 8: 4J Ml gney kuzeyden, genel
95
Resim 9:4J M5 kuzeyden, genel. Sol planda blme duvan ve paralelinde
yz seki duvan
Resim 10: 4JIM5, zere geyik boynuzu
buluntu
96
Resim 11: evre ya da destek genel
Resim 12: 7-8 H M1a-c alan, genel. n planda blme
petek ve sekisi. Sol st kenarda kil
97
Resim 13: 7-8H1M1 kesimi ve silo M4, alt byk
arka planda bal birbirine silo niteleri
Resim 14: 7H M3 kuzeyden, genel. Arka planda taban zerinde
dikdrtgen ocak yeri ve yksek duvarda sonradan
(?)
98
Resim 15: anak mlek, kahverengi huni
Resim 16:anak mlek, silo ele geen memecikli
99
Resim 17: elik b a l , sap delikli boynuz alet
100
HYK KAZISI 1997
Ufuk
HARMANKAYA
1.
Hyk Kurtarma (Aksaray ili, Ky), 1997
da 1 Temmuz - 13 tarihleri Kltr
ve Mzeler Genel Trkiye Bilimler Akademisi
(TUBA), LU. Fonu (AF Proje No: 994/090597), LU.
Edebiyat Fakltesi
Kltr ve Mzeler Genel
'nda Denizli Mzesi Arkeolog Hande Ozkan temsil
tir. ekibi bu birlikte olarak Yrd. Do. Dr. Sa-
Harmankaya, obsidiyen alet endstrisi Do. Dr. Nur
Uzman Arkeolog Sema Baykan, Alan Duru, Burak
elikoba, ama Arkeolog Nilgn Dede, Glay Sert, Banu Oksz, atlye
yneticisi Arkeolog Semra lisans ama ve atlye
Merve Anda, Sema Duran, Esra Yasemin Mu-
nise Kaya, Marie Desmouliere, Marie Lariot'dan

Arkeobotani Dr. Henk Woldring, Arkeolog Ceren Soylu, yk-
sek lisans iler Gner lisans
lerimizden Muhammed Oztrk, Birecik yelerinden Dr. Kenneth Boden,
TUBA ve TUBITAK yesi Prof. Dr. Ali Alpar ve ailesi, Porsuk, Gver-
cinkaya, Musular ekipleri, Dr. Udo Hirsch ve ailesi, Prof. Dr. Ruth Mayer
Opifficius bir sre iin ziyaret Dr. Wendy Math-
hews'un gene sreli ziyaretinden taban ve ocaklardan Camb-
ridge Universitesi'nde mikro-morfolojik analizleri zere toprak ve ta-
ban rnekleri
temsilcimiz olmak zere son derece zverili tr
tm ekibimize, Kltr ve Mzeler Genel
*
Prof. Dr. Ufuk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Prehistorya Anabilim
34459 ISTANBUL.
Yrd. Do. Dr. HARMANKAYA, niversitesi, Edebiyat Fakltesi, PrehistoryaAnabi-
Jim 34459
101
ki TBA Fonu'na
ve Yrtc Sekreteri Prof. Dr. Engin Bermek'e Edebiyat Fakltesi De-
ve ynetim kuruluna, Aksaray ili yneticilerinin tmne, zellikle Vali
Cahit Vali Ali Halis Peker, Hseyin
Demirciler'e, Belediye Ahmet Er'e,
Glistan Belediye Cavit Hoca'ya, Kltr Mdr
Ruhi Arkeoloji Mzesi Mdr Muhsin mze
Demet Kara ve Fariz Demir'e, gster-
dikleri ilgi, her trl ve en iten su-

Tatil gnlerinde ekibimiz Hyk, Acem Hyk, Musular, G-
vercinkaya Ihlara Vadisi, Grerne ve Mzesi'ne inceleme
gezileri
2. VE UYGULAMA
1997 sorunlara
Hyk'n kuzeyindeki 4 G-H 3. kltr
Bu tabakaya ait kltr verileri ile 2. en st ya-
pi evrelerindeki kltr verilerinin Bunun iin gney
yeni bir amaya (Resim: 1, 3, 8, 9; 4 G-H
ve 13 S-T
2. Belirli mekanlarda toplumsal ait faaliyetlerin belirlenmesi iin
lxI metrekarelik alanlarda varsa, buluntu belgelenmesi
(Resim: 1,2; 7-8 N-O
3. evre ile onun ve ka-
lan esas ile olan daha belirgin hale getirilmesi. Bunun iin
evre daha gneye ve olan amalarda takip edilmesinin
(Resim: 1,2,4; 11-12 K-L
4. gelecekte bir hava mzesinin
ilk n (Resim: 2; Esin 1998,
100-101, figs. 1-3).
belirtilen ilkeler 4 G-H, 11-12 L, 7-8 N-
O ve 9 N-O (Resim: 1).
3.
Daha nceki Akeramik Neolitik ya-
ve erevesinde (Bkz. ekteki Listesi; Esin 1996;
1998), 1997 hykte 627 metrekarelik bir alanda yo-
eski amalarda da bir mevsiminden mevsimine
kadar olan sre iinde iklim ve erozyon nedeniyle
kaplayan dolgu temizlenmesi (Resim: 1,2).
Stratigrafinin takip 4 G-H 4 G 2-1O/a-e, 4 H 2-1O/d-
k plankarelerinde 84.87 metrekarelik bir alanda 11-12 L
dan II L'de 2-9/b-i karelerinin 12 L'de 2-9/b-e karelerinde
daha kk bir alanda (Resim: 1, 2). Bylece
102
evre takip bu kesimde toplam
(64+32) 96 metrekarelik bir alan daha gn (Resim: 1,2).
yer alan 9 N 2-9/b-k, 9 O ama-
2-9/a-i kareleri olmak zere (72+72) 144 metrekarelik bir blmde yzey
7 N-O 7 N' de 2-9/f-k, ve 7 O'da 2-9/a-e plan-
karelerinde (40+40) 80 metrekarelik bir bl mde (Resim: 1,
2). Buna olarak 8 N 2-9/b-k ve 8 O da 2-9/a-i kare-
lerinde toplam 144 metrekarelik bir alan (Resim: 1,2). g-
ney yer alan 13 S ise 2-9/b-k ve 13 T'de de 2-6/a ka-
relerini ieren (72+6) 78 metrekarelik bir blm (Resim: 1,2).
3.J.4 G-H (Resim: 1, 3)
1996 bu amalarda 3. tabakaya ancak 3.
henz (Resim: 2,3; Esin 1996; 1998).
Kuzeydeki bu amalarda hyk yzeyinden -7.33 m.
derinlikten itibaren 3. tabakada plk/atlye dolgusu iinde 3a evresine
ait TR sonra daha eski olan 3b ve 3c evrelerine ait
mekanlar gn (Resim: 2,3). Bir atlye/plk
ki ve hemen hemen kaplayan SS en son olarak 3a evresin-
de SS'nin iine 3b evresinde birok oturtul-
grlmektedir. Bunlar ama olarak kuzeyden gneye
yer Bir oda bir da avlu veya geit
lindedir. Kuzeyden gneye
UM, onun dar avlusu UL, ikisinin gneyinde dar bir geit
UT ve iki gzl bir olan TU ve TT ile gene gneyindeki dar bir ara-
sonra yer alan UJ 3b evresine aittir
(Resim: 2,3).
ise 3c evresine ait drtgen byk UN
izleri (Resim: 2,3). Bu evresi
Melendiz Nehri'nin kuzeyden gneye ve buradaki mekan-
da tahrip izlenimi nk a-
ma ilerine renkli bir kil ve mil dolgusu damarlar
Buna ve daha eski evrelerine
ait kerpi ama kerpi
Melendiz'in sele bu kesimlerde
kesintisizce sre ise ileriki zlmesi ge-
reken bir sorun olarak
3.2.11-12 (Resim: 1,2 -4,5)
2. son 3 evresine ait evre bu-
alanda (11-12 L (Esin 1996; 1998).
ve gneye evre temellerinin -4.50 m kadar derine
ve daha alttaki ve daha eski bir kerpi mahalleyi tahrip an-
(Resim: 2, 5). evre daha ve gneyde ne
, 2. tabaka ise ile-
riki kampanyalarda beklemektedir.
103
3.3.7-9 N-O (Resim: 1,2,6,7)
GA yolu ve avlusunun evre-
sindeki kerpi mahallelerin 7-8 N-O 2a,
2b ve de 2c evrelerine ait taban dzlemlerine (Resim:
1,2; Esin 1994 a; 1996; 1998).9 N-O ise yzey
(Resim: 1, 2). mekanlar iinde en ilgin
biri 7 N-O -4.28 m.den
-5.13 m.ye kadar byk bir e alalan SN (Resim: 2,6).
bu taban bir (kurban iin il-
gin bir mekan ise 8 O TM (Resim: 7). Bu
iinde byk bir ocaktan taban bir insan gmt, k-
biri daire biiminde, kuzey ona biti-
ve taban iine gml silindir iki silo (Resim: 7).
Bu alanda kadar bir ocak, iindeki kemik
ve srtme aletler ve silolarla bir en iyi temsil eden TM meka-

evre bu ne ise ancak
gelecek
3.4.13 S-T (Resim: 1,2,8,9)
dik, gney (13 S-T ile evre ve 2. ta-
baka iin gney yamata
yzey tabaka olarak (Resim: 1,2).2. taba-
kada 2a-2c evreleri 2a evresinde bir ocak
belirgin bir yoktur. 2b ve 2c evrelerinde ise ama-
geitte bir p dolgusu ve onun byk bir avlu-
nun iinde yer 6 kk mekan gn (Resim: 2,
8, 9). Bir kerpi dolaplarla birlikte
bir avlu/mutfak kompleksi (Resim: 8, 9). Bu alan, ileriki
evre bir saptan-
mazsa, dzeninin
tam olarak bu sorunun gelecek kampanya-
nem
3.5. Obsidiyen Alet Endstrisi
Obsidiyen alet endstrisi iin analizlerde 19387 para
tir. Bu analizlerde gneydeki (13 S-T 2. tabaka alet
ile kuzeydeki (4 G-H 3. tabaka alet bir
(Resim: 1,2,3, 8,9). Incelenen obsidiyenler
iinde aletler 7071 adetle % 37 temsil Gneyde 462 aletten
% 42.6'sl % 41.5'i dzeltili dilgiler, % 5.4' mikrolitler, % 3' de ok
Kuzeyde ise aletin % 45.3'n dzeltili dilgiler ve % 2.9'unu mik-
rolitler Iki alan mikrolit eski-
den yeniye ve ok st evrelerinde da-
ha aletlerde ise fazla bir fark Ancak
nemli olan eskiden yeniye Bu
104
da daha fazla ile deri gsterebilir. Bu ar-
nedeni ise byk eskiye nfusun

3.6. Arkeo-zoolojik Analizler
Hayvan analizleri daha eski evrelerinde daha byk memeli
(dev -auerochs) avlanarak etmektedir.
3.7. Bitki Analizleri
Gene daha eski evrelerde daha ok yabani bitki bulunurken, da-
ha sonraki evrelerinde 7-8 N-O ve 13 S-T izlendi gibi yene-
bilecek yabani ya da bitkilerin gitgide daha ok depolanarak sak-
lanmaya sylenebilir.
3.8. Ufak Buluntular (Resim: ID)
Ufak buluntular iinde balta, biley ezgi
son evrelerinde gene eski ile yeni bu
ya etse gerektir (Resim: 10).
Gri -beyaz kire bir insan figrini, kemik tokalar ve
boncuklar, korteksli, tablasal obsidiyen Akera-
mik Neolitik endstri ve kltrnn daha iyi belirlenmesine olmakta-
(Resim: 10).
4. SONULAR VE
Aksaray ilinin 25 km. Melendiz anak
mleksiz Neolitik' in benzersiz bir eden (Bkz.
ekteki Listesi; Esin 1995; 1996; 1998; Esin, Harmankaya 1997),
kuzeyindeki 4 G-H 3. 3a evresinde
gitgide tmyle kaplayan byk bir plk/atlye (SS ile
(Resim: 2,3). 3b evresinde bu olarak
mekan, dar avlu ve geitIerin dzende kuzeyden gneye iz-
(Resim: 2, 3). 3c evresinde ise bugn
akan Melendiz Nehri'nin seller bu amalardaki mekanla-
su tahribine yol (Resim: 3). Ancak amala-
ve daha eski evrelerine ait a-
ma kerpi Sellere
lan ve ama kerpi izlerine gre be-
lirlenen kerpi mahalleIerin daha eski evrelerindeki ol-
ise zlmesi gerekli bir sorun olarak
2. 2a-2c evrelerine ait evre temelleri-
nin ok daha derine indikleri ve hatta daha eski bir kerpi
mahalleyi tahrip (11-12 L Resim: 1,2,4,5). ev-
re ise henz tam ay-

2. 2a-2c evrelerine ait dzen-
deki kerpi mahalleleri (konut, mutfak, avlu, geit, v.s.)
105
taban dzlemlerine (7-8 N-O Resim: 2, 6,7).
Bunlar 7 N-O yer alan, byk bir
alalan, SN ile iinde iki silo, bir byk ocak ve
iine bir ukura bir insan gmt ile TM zellikle
dikkati ekmektedir (Resim: 6, 7).
Bu daha 9 N-O ise yzey
bu evre ve hy-
dik, gney mahallelerle ise henz bi-
Linmemektedir.
dik gney yzey
birinci 2. 2a-2c evreleri
(13 S-T Resim: 2, 8, 9). 2a evresine ait bir ocak bir mi-
ele 2b'ye ait kerpi ve bir belir-
lenen bir mutfak kompleksi byk bir avlunun iine Onun ku-
bir kk plk/atlye olarak (Resim: 8). 2c ev-
resine ait mutfak kompleksinin
TY ve TZ (Resim: 9).
1997 elde edilen bu sonulara ve zlmesi gereken be-
lirtilen sorunlara gre
I. kuzeyinde 4 G-H
2. -12 L 9- oM
ve LO L
3. 9 O ve 10-13 O ynnde,
4. dik, gney 13 S-T kuzeye 13
R-O srdrlmesi
Ufak bu da obsidiyen ve kemik aletler
(Resim: 10). Biley baltalar, ve ezgi kor-
teksli obsidiyen tablalar, da az (Resim:
10). kire bir figrin ise bunlar en il-
gin buluntulardan biridir (Resim: 10).

N., i 992 Hyk: un Asentamiento en Anatolia Central", Arquelogia Prehistrica
del Proximo Oriente VA.B. 1989, 1990,1991. (eds. M.E. Aubet, M. Molist) . Bareelona. 43-49.
N., 1993 Hyk (Aksaray) Yontma Endstrisinin Teknolojik ve Tipolojik
VU. (anakkale, 27-3 i 1991). An-
kara, 213-225.
N., 1994 "The Typological Characteristics of Hyk Chipped Stone Industry", Ne-
olithic Stone Industries ofthe Fertile Cresent. (RG. Gebel & S.K. Kozlowski , eds.), Pro-
ceedings of the First Workshop on PPN Chipped Lithic Industries. (1993). Berlin, 209-221.
BUITENHUIS, H., 1994 Hyk: A Proto-domestication Site in Central Anatolia", VU. Internati-
onal Conference of Archaeozoology. Konstanz
BUITENHUIS, H:, 1996"Archaeozoology of the Holocene in Anatolia: a review",
Demirci , Ozer, Summers). TUBITAK. Ankara, 411-421.
106
BULUR, E.,WIESER,A., ZER,A. and GKSU, H.Y., 1996 "Electron Spin Resonance and Thermolu-
mineseence Studies of Tooth Enamels and Obsidians from Hyk, Turkey", Archaeo-
metry'94 (Eds. Demirci, zer, Summers). Ankara, 643-659.
ERTUG, F., 1998 "Orta Anadolu'da Bir Etnoarkeoloji ve Etnobotanik Light on Top of the
Black Hill. Studies Presented to Halet ambel (Karatepe'deki Halet ambel'e Sunulan
lar). (eds. G. Arsebk, MJ. Mellink, W. Schirmer). Ege 325-338.
ESiN, U., 1991 Hyk kaya-Aksaray) Kurtarma 1989", Trk Arkeoloji Dergisi. XXIX,
1-34.
ESiN, U., 1992 "1990 Hyk Ky-Aksaray ili), XIII. Toplanta-
(anakkale, 27-31 1991). 'IC. Kltr ve Muzeler Genel
Ankara Universitesi 131-153.
U., 1993 a "1991 Hyk (Aksaray ili, Ky) Kurtarma
i (Ankara, 25-29 1992). T. C. Kltr ve Mzeler Ge-
nel Ankara niversitesi Ankara, 131-146.
U., 1993 b "Copper Beads Aspects ofArt and Iconography: Anatolia and Its Neighbors.
Studies in Honor of Nimet Ozg. Ankara, 179-183.
ESiN, U., 1994 a "Zum Ursprung der Kastenbauweise in Anatolia" , IstanbulerMitteilungen. (Tbingen,
1993).43,123-128.
U., 1994 b "Akeramik Neolitik Evre'de Hyk", XI. Trk Tarih Kurumu Kongresi. Trk Ta-
rih Kurumu Ankara, 29-38.
U., 1994 c "1992 Hyk Kurtarma ,Xv. Toplan-
i (Ankara, 24-28 i 993). T.C. Kltr ve Muzeler Genel Ya-
No: 1677. Ankara Universitesi Ankara (1993),77-95.
ESiN, U., 1995 a "Early Copper Metallurgy at the Pre-Pottery Site of Readings in Prehistory, Stu-
dies Presented to Halet ambel. Graphis 61-77.
ESiN, U., 1995b Hyk ve Radyo-Aktif Karbon lmleri", Metin Akyurt -Bahattin Devam
Eski Kltrleri Uzerine Incelemeler A. Erkanal, H. Erkanal, H.
maz, A. T. Okse). Arkeoloji ve Sanat 135-146.
ESiN, U., 1996 a "Onbin ncesinde Anadolu'da Bir Modeli", Tarihten Gnmze
Anadolu'da Konut ve Habitat II. Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Istanbul,
3 i -42. (Ing. ten thousend years ago: a habitation model from Central Anatolia. ev. J.
Matthews)". Housing and Settlement in Anatolia. A Historical Perspective. Habitat II. Trkiye
Ekonomik ve Toplumsal Tarih Istanbul, 3i -42.
U., i 996 b "Die Akeramischen Siedlungen von Hyk im Zentralanatolien", Abstracts of Pa-
pers Submitted at the International Symposium on Settlement and Housing in Anatolia Through
the Ages (June 5 - June 7,1996), 10.
ESiN, U., 1996 c "Turkish Archaeometry in Anatolian Archaeology with a Bibliographical Appendix",
Archaeometry 1994. The Proceedings ofthe XXIXth Symposium on Archaeometry (Eds. by. S. De-
mirci, A.M. Ozer, G. Summers). TUBITAK. Ankara, 361-364.
U., 1997 a "The Aceramic Site of and its Ecology", The Late Quaternary in the Eastern Me-
diterranean. Programme and Abstracts. INQUA. British Institute at Ankara, 21.
ESiN, U., 1997 b Hyk'', Sanat Ansiklopedisi J. Dr. Nejat F.
Endstri Merkezi Istanbul, 156-158.
D., i 998 "The Aceramic Site of and its Ecological Conditions Based on its Floral and Faunal
Remains", TBA-AR i (Trkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi ITurkish Academy ofScien-
ces Journal of (Ankara), 95- 103.
EsiN, U., HARMANKAYA, S., 1992 Hyk: Akeramik Neolitik Evrede Yeni Bir Kltr Modeli",
Arkeoloji ve Sanat 54-55. 2-12.
ESiN, U., HARMANKAYA, S., i 997 Son Haberler", Haberler. Bilimleri Enstits.
Ocak 1997.3,2-33.
107
U., E., M., BALKAN-ATL!, N., BERKER, D. , YAGMUR, LATL!,
K. A., 1991 "Salvage Excavations at the Pre-Pottery Site of Hyk in Central Anatolia",
XVII, 123- 174.
GLUR, S., 1994 Hyk itlenbikleri", IX. Arkeometri Ankara, 101-109.
M., 1998 "The Heart of a House: The Hearth- Hyk, a Pre-pottery Neoloithic Site
Central Anatolia", Light on Top of Black Hill. Studies Presented to Halet ambel
(Karatepe'deki Halet ambel'e Sunulan (eds. G. Arsebk, MJ. Mellink, W. Schir-
mer). Ege 555-566.
ZBEK, M., 1992 Hyk Neolitik VII. Arkeomeiri Ankara, 145-160.
ZBEK, M., 1993 a Hyk Neolitik VII. Arkeometri Ankara,
201-212.
ZBEK, M., 1993 b "Antropologia de les Poblacions Neolftiques de atal Hyk , i de ayn
(Turquia)", Cota Zero. Barcelona, 9, 3 i -35.
ZBEK, M., 1993 c "Anadolu Eski Hacettepe niversitesi
Edebiyat Fakltesi Dergisi. Cilt 10,2, 1- i 9.
ZBEK, M., 1994 a Hyk (1990 ve 1992 XII. Arkeometri Top-
23-3 I.
ZBEK, M., 1994 b "Anadolu'da Irklarnun Tarihsel Xi. Trk Kurumu
Kongreye Sunulan Bildiriler i. Ankara, IX, II, 45-68.
ZBEK, M., 1996 Neolitik ve Beslenme", 1995 Anadolu
Medeniyet/eri Mzesi T.c. Kltr Anadolu Medeniyetleri Mzesi 'ni
Koruma ve No. III-5. Ankara, 82-93.
ZBEK, M., 1998 Skeletal From , A Neolithic ViIIage Near Aksaray, Turkey" , Light
on Top of the Black Hill. Studies Presented to Halet ambel (Karatepe'deki Halet ambel'e
Sunulan (eds. G. Arsebk, MJ. Mellink, W. Ege Istanbul, 567-579.
WOLDRING, H., 1998 "A Pollen Diagram From aRiver Sediment in Central Anatolia", TBA-AR I
(Trkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi / Turkish Academy of Sciences Journal of Arc-
haeology). (Ankara), 105-11 i .
van ZElST, W., G., Jan de ROLLER, 1995 "Plant from Hyk, A Pre-Pottery Neolithic
Site in Central Anatolia", vegetation Historyand Archaeobotany 4, 179- i 85.
108
11 i 2 i 3 i 4 5. 6 7 8 9. 10 11 12.113 14 15 116117 .18 1920 121 22 23 24
A
B
c
D
E
F
G
H
J
K
L
M
N
o
P
R
S
T
u
v
w
v
z
AA
AB
AC
!z2a tees-se ACMALARI
HVK 1997
.1597 TRENCHE5
'"
f

"
" " "'
sc

! ! .1 i

i
.--------
Resim 1: Ama durum
109
iM
1'3 -""
--,
..
-.
<,
'--.

ii
"r
Resim 2: 1997 plan
110
Resim 3: 4 G-H 3. tabaka kerpi
Resim 4: 11-12 K-L 2. tabaka evre ve
lU
Resim 5: n planda 11 L evre gn kerpi
Arka planda 10-12 J-K evre ve evre
iindeki
Resim 6: 7 N-O 2. tabaka. SM
112
Resim 7: 8 O 2. tabaka. Silindir tabana gml silo ile TM
Resim 8: 13 S 2. tabaka. n planda, iinde ocak ve kerpi mutfak/avlu
kompleksi ve mekanlar
113
Resim 9: 13 S-T 2. tabaka. Gneyde hyk mekanlar. n planda
mutfak/avlu kompleksi ve onun gneyi ve kerpi

Resim 10: Ufak buluntular. havan eli, ezgi balta, figrin, boncuklar,
kemik aletler ve bir korteksli obsidiyenden tablasal bir hammadde
114
-BADEMAGACI 1997
Refik DURU*
, 1993 S. dnem
1 Eyll 1997 tarihleri devam edildi'. Bu
kuzeyindeki A D-lIV-S karesi tamamen, D-I ,21 III-
4,S ve D-3/IV-2 plankareleri de ve sezon sonunda top-
lam ama yzeyi 1.100 m
2
ye sadece
alanlarda geen olan Erken NeoIitik (EN)
ve Ilk Tun (lT) kesimlerde de,
yer yer .
* Prof.Dr.Refik DURU- niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm,
(i) kurulu, Do.Dr.Glsn Umurtak Sinan (Ar-
keolog-Ylvlimar) ile Turhan Bilgili Protohistorya ve
Onasya Arkeolojisi Anabilim Sabahattin Eser, Candan Pakdamar, elik,
, Bayar, Serap Demir, Hititoloji Anabilim Serkan ile Restorasyon B-
lm Mehmet arazi Kltr ve
Mzeler Genel Denizli Mzesi Salim temsilci olarak
son iki gn, Antalya Mzesi Unal inar
her gibi bu da, ve Mzeler Istanbul Universitesi
Fonu (Proje no.702/260495), LU.Edebiyat Fakltesi ve
Trk Tarih Kurumu desteklediler. benzin tketiminin bir The Shell Com-
pany of Turkey Ltd., renkli film Kadir kamp kuru besin ve temiz-
lik malzemesinin nemli bir DE-PA ve
Sanayii -Afyon
Antalya Mzesi Mdr Metin Pehlivaner ve mzesinde grevli tm ekibimize her
trl bilimsel ve brokratik Ekibimiz Beldesi'nde durumdaki
iki ilkokul Beldemizin Belediye Enver bu da bele-
diyesinin tm
geenlerle, parasal yapanlara, ok ve
geen ve yneticilerine en iten sunuyorum.
tarihlerde, Prof.Dr.Cevdet ve Inci
AntalyaArkeoloji Mzesi Mdr Metin Pehlivaner,Antalya Koruma Kurulu Mdr Musa Seyir-
ci. ProfDr.Wolfram Martini, Prof.Drk.Machteld
Mellink, Do.Dr.Henrietta Gates, Akdeniz Medeniyetleri Enstits Mdr Kayhan Drtlk,
Do.Dr.Turan Efe ve Arkeoloji Mzeleri Mdr Alpay Pasinli ziyaret ettiler.
(2)
Refik Duru; 1993 Raporu",
Bel/eten LX (1997); 783-800,
1994 Y Raporu", Bel/eten LXI (1997); 149-159,
1995 ve 1996 Raporu", Bel/eten LXI (1998); 709-730
115

Hykte geen olan durumunda fazla bir
sadece EN C-5/111-5 plankaresin-
de, bu dnemin bir erken daha tespit (EN 4, Ka-
son gnlerinde, EN'nin daha erken iinde

kesimlerdeki daha nce 5
halinde saptanan srecinde, herhangi bir
Son gre tabaka-
dzeni
Kltr donemi
Tun II
Tun II
Tun II
Tun i
Tun i
Erken Kalkolitik O)
Ge Neolitik
Erken Neolitik
Erken Neolitik
Erken Neolitik
Erken Neolitik
Erken Neolitik
ve
1.
. 2. 2)
3. 3)
4. 4)
5. 5)
(EK/GN 1)
2. (EK/GN 2)
1. (EN 1)
2. (EN 2)
3. (EN 3)
4. (EN 4)
5. (EN 5)

Neolitik Dnem EN C-5/III-4,5
plankarelerinde, daha nceki olan EN 3
ne ait evresinde, bu sadece 1. evin gneyindeki
alanda (C-5IIII-5), EN 3. taban dzleminin geen
lanan devam edildi (izim: 1). -5.30 m.deki ev
70 cm. (Derinlikler en yksek -0.00 m. olarak ka-
bul edilerek EN 4. ait kk bir binanm
(Resim: 1). EN 4'n bu 2.90x2 m. boyutunda,
tek bir tran kalan 20-21 cm.
blgede ilk kez grlen bir teknikle, 7-8 cm.
iki kil yanyana getirilmesiyle iki levha kalan 5-6
cm.lik toprakla Duvar yapmm yan-
nedeniyle ve kuzey bir kesiminin
zerinde
116
ok kk herhangi bir
tek kesin olan iinde, az anak-
mlek ve birka keski ele
EN 4 evinin gneyinde, Sx4 m.lik bir alan-
da, EN 5. gereken birikim iinde de 60 cm. kadar
fakat herhangi bir veya oda

EN.'ye ait da, eteklerindeki D-3/IV-1 ka-
resinde, IT temellerinin IT 2. ait 1
megaronun gney alanda megaron 80
cm. kadar bir ortaya ve srdrlen sonunda,
bu 3 m. kadar kuzey-gney yine .tek
la dizisine daha (izim: 1; Resim: 2). Iki yan-
daki kalan temellerin 1 m. ile 1.5 m.
da ve 50 cm.lik
Bu belli bir plan vermemesi nedeniyle, ne amala
sylemek pek kolay hyk mer-
kezine hafif bir ykselme bir temeli mi, yoksa terasla-
ma konusunda karar vermek
Paralel temel EN'nin hangi ara evresine ait ol-
kesin syleyebilmek de mmkn Ancak ilk
tespitlere gre, en temelin ele geen keramik ara-
paralar, kesimlerindeki Neolitik
malzemesinden yer alan temellerle ilgili
anak-mlek ise, orta kesimlerinde ele geen EN ile
zelliklere sahiptir. birbirine ok benzeyen mimari bu-
luntularla birlikte ele gemesini, bu kesimdeki temellerin iki dnemde ya-
yorumlamak yerine, keramik malzemenin
larla buraya
Tun mimarisi bu sonunda kap-
gsterdi. 1997 nceki
kalan D/I ,2-IIIIS karelerinin Bu ama-
la yzey hemen IT temelle-
rinin, yamaca
rek devam lde toprak
bu kesimdeki daha alanlarda
mevsiminin sonunda, bu alanda IT 1 ve IT 2. ait nemli
ortaya
1. yzeye ok olan 1993 mevsiminde
dnem bir oranda daha iyi du-
rumda olmakla birlikte, hyk zerinde devam eden nedeniyle
ve duvarlar duruma (izim: 2;
Resim: 3).
2. daha iyi nceki
da bu katta drt megaron 1997'de bir yenisi eklendi. Me-
117
en olan bu byk bir (izim: 3-Mega-
ron 7). boyu 16 m.dir. ok durumdaki antelerin 3 m.lik
iki orta boy 40-45 cm. ve yatayolarak
lerdi. Antelerin 4.5 m.lik u ise, 10
derecelik bir ykselecek (Resim: 4). Antelerde gr-
len bu yntemi, zaman iinde
lanabilir.
Megaran 7'nin kuzey yer yer 70 cm. kadar
temeli (Resim: 5) dikey bilinli btnyle kuzeye
olarak
temellerinin en alt bazen yama zemini zerine
en alt genellikle iri
temelden 70-80 cm. kadar, 6-7 rlmesi ile, du-
bazen dikey bir yne olacak iT 2'nin
hemen her grlen ortak zelliklerdir.
Megaran 7'nin anteleri kalan kk
-no. 8-, bu sene bir IT 2 (Resim: 3,4). I lleri 2.40
x1.40 m. olan bu tek hcrenin byk megarona Bu
konumu ile 8 bir neri zor olmakla
birlikte, megaronla birlikte ve ilk dneminde in-
yoktur.
iT 2 4 ve 5 daha nceki
blmleri de bu ve eksik olan planlar
iT 3 evresinin konusundaki bilgilerimiz oranda
Megaran 1'in gneyindeki nite-
ve genel ok da iyi bir mekan ortaya -9 nu-
mekan- 4 m. olan, ancak gney durumu tam olarak
iin, konusunda bilgi edinilemeyen bu ovaya
bakan dar 95 cm. bir (izim: 3). Bu
kesimde srdrlmesi son derecede zor sz edilen me-
durumunu yorumlamak bugn iin Ancak bu ile hyk-
ten ovaya, yani mmkn hale

Geen dnemlerinde yama yzeyi-
nin olgusu, bu daha iyi izlendi.
tarlalara kesimde, alanlar temizlendi. Burada ya-
ma, bazen 40-50 cm. ye varan ile Bu
nin ne zama!! konusunda bugn iin sylenebilecekler Do-
yamata IT 3. kat 1 ve 2 bakan ar-
ka sonraki hafif yzey, orta boyda toplama
Megaran 1 ve 2'nin sonra, biraz daha yksekte ve hyk
merkezine kesimlerinde 3,4 ve 7 arka du-
da, bir yzeyin anla-
Bu ikinci Megaran 1 ve 2'nin olan or-
kadar kesimlerinde, yamalarda grlen
118
da bu ikinci dneme, yani 2. ait syle-
nebilir.
4. temelli zerinde
lan sonunda, geen saptanandan bi-
raz daha az (izim: 4; Resim: 6). Bu ile, buna kuzeyden
olan paralel, temellerin konusunda herhangi bir
syleme yoktur.
Bu dneminde, en eski olan 5.
na ait, 1996 ve
(izim: 4). 8.70 m. ve 4.80 m.dir.
kuzey duvar 65-70 cm.
iken, bir 60 cm., bir 25 cm.dir. duvar 40 cm.,
gney uzun duvar byk lde bozuk olmak zere, 50 cm.
5. 1 m.
hala (Resim: 6). Bir savunma grn-
mnde olmakla birlikte, bu mmkn
Mezar
Neolitik ve Tun genelde llerini iine
gmmediklerini sylemek mmkndr. devam eden yer-
iinde sadece bu 2 veya 3 ait
bir gmye Bir kp iine gm, yama
daki 9 zerindedir. Mezar olarak, 75-80 cm. bo-
yunda, dz dipli bir kp ve da, bir kap ile
Mezar tmyle, gvdesi de byk oranda ol-
makla birlikte, armudi iki kulp ile iki
kulplarla olarak Kp iindeki is-
kelet 8-10 bir aittir.
Kk Buluntular
1997 dnemi ok fazla kk buluntu ele
EN dneminin en derin dzeylerinden gelen anak-mlek genelde
basit dz veya hafif S profilli kas e ve anaklara aittir (Resim: 7). EN'nin de-
rin -6.65 m. ini-
len orta kesimde, son 20-30 cm.'de sadece bir iki anak-mlek bulun-
Daha alt katlarda daha da -belki tmyle ortadan

yama paralel tek temellerin kesimde ele
geen tm kase, bir-iki kemik ile on kadar kes-
Bu kk EN'nin hangi
konusunda kesin syleyemiyoruz.
Paralel temellerin en ilgili
ise, byk GN veya
EK'ye aittir. Bu trdeki anak-mlek astar zeri-
119
ne beyaz boya bezeklilerle, profilli olanlar,
tipik EN
iT bulunan anak-mlek, daha nceki dnemle-
rinde bulunanlardan Kk gaga testicikler en ok rastlanan
biimlerdir (Resim: 8). hamurlu, iyi dz veya
profilli, dudak zerinde memecik olan, an biimli iri anak-
lardan yine pek ok para bulundu. Kp kapatmak iin
lan da, an biimli anilkiara ait iki yatay tu-
tamak-kulpu olan bu kaplar, IT iinde zellikle IT 1-3. sresin-
ce ok olarak
iT 3 tane mhr Mhrlerin yzle-
rine oluk doldurma geleri (Resim: 9).
ve
EN ve tarihlenmeleri
da, bir nceki raporumuzdaki saptamalara ekler ok fazla
dir (R.Duru: Belleten LXI: 723 vdd).
EN 4 grlen kil levhadan duvar ile,
paralel, ince temel Burdur blgesinin Neolitik
melerinden
EN 4 ve 5 benzerleri, daha ok Hycek Er-
ken Dnemi (EYD) malzemesi ile
Beyaz ve devrik profilli benzerleri Kuru-
ay ll. katta ve Hycek malzeme olarak ele
iT zellikleri; ile
benzerlikler gstermektedir. Megaron tipinin blgemiz kadar blgesinde
de bilinmektedir. durum Beycesultan iin de geerlidir. Ek-
lerle orijinal kaybetmeleri, geen merkez-
Ierde de ortak zelliktir.
bulunan kp mezar, Semahyk'teki gmlerle tam bir
paralellik iindedir.
Ek
1997 mevsiminde, Beldesi evresinde geziler
Burdur-Antalya karayolundaki belde 500 m. kadar kuzey-
ve asfalt ky yolunun kuzeyinde, bir (Resim:
10). Kasaba yolunun zerindeki TV aktarma istasyonunun 50 m. kadar arkasin-
da bulunan drtgen kesitli stelin 2.40 m. ve 0.60 m.dir. Iki
kaba olan,
dikitin bir kk
Stelin daha nce grulp grlmedi konusunda herhangi bir bilgimiz
olmamakla birlikte, yola bu kadar olan ve yoldan geerken grlebilen
bir dikili bizden nce duymamak gerekir.
120
Stelin konusunda, yapmadan kesin sylemek zor-
dur. Etrafta bu eserle ilgili ve duvar
(Resim: ll), eserin bir veya bir
mimari iinde dikili Roma ait tahmin
stelin, Ariassos ve gibi Roma ok
nedeniyle, bu ilgili bir mezar steli veya bir
iinde yer muhtemel gryoruz. Onmzdeki
mevsimlerinde, ve Mzeler Genel nn gerekli izni ver-
mesi halinde, stelin evresinde kk konusunda

121

02
8ADEMAGACI
EN i
O
EN 2

EN 3
00
EN ,

03
LV'
\"
.. " \
""'(.,.\< \
.'", '\ \
\ .
izim 1: EN genel
-3.'11
01
BADEMAGACI
iT 1
III S
, IV1
Sm
izim 2: 1
genel
122
1113
1114
s
IV1
_ ".11
Sm
izilli 3: iT 2 ve 3
123
D3
BADEMAGACr
2
ir 3
D1
izim 4: 4
124
02

iT4
iTC 5
LV1
IV 2
Resim 1: EN 4. evi
Resim 2: EN'ye ait temeller (yksek temellerin
125
Resim 3: T 1. ve 2. y a p k a t temelleri
Resim 4: T 2. y a p k a t n n byk megaronu
126
a
Resim 5: 2 megaronunun yan bir blm
Resim 6: 4. ve 5. genel grnm
127
Resim 7: EN tm kaplar
Resim 8, 9: 2?den gaga testicik. mhrlerinden biri
128
Resim 10: Beldesi stel
Resim 11: stelin uzaktan grnm. nde
olan temelle
129
*
1997 YASSIHYK'TE
YAPILAN HAKKINDA RAPOR
Refik DURU*
ilesinin (Denizli) 8 km. kadar kuzeyinde bulunan
Beldesi iinde, beldenin hemen kuzey yer alan
yk'te, Denizli Mzesi idari, bizim bilimsel al-
Do.Dr.Glsn ve 3 30
Haziran- 10 Temmuz 1997 tarihleri Denizli
Mzesi Mze Arkeolog Salim
AMA
gney ve yama-
nceleri kyllerin toprak ile daha sonra
her ve sebeplerle, hyk dilim dilim kme-
si sonucu byyen ve dev boyutlara kesitlerin kesimlerde
(izim: 1; Resim: 1-5 - kesitlerden en 15 m.,
80 m.dir), bu bozulmadan da yararlanarak,
dzenini (stratigrafisini) belgelerne yapmak ve
tmyle yok olmaya giden srecini nlemlerini saptamaya


ncelikle ve evresinin topografik durumunun saptan-
ve durumunun tam olarak karar verildi. Antalya M-
zesi Sabri Aydal, hyk ve evresinin to-
Prof.Dr.Refik DURU, niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm,
(I) Fonu (Proje No: 702/260495) ve
lar ve Mzeler Genel
belirtilen yneticilerine ve kurulumuza ya-
ilgi ve Beldesi Belediye Halil Oznuk'a iten
krlerimi
131
pografik Bu plan sonucunda, ger-
ekte iki hykten byk olan ykseltisinin mevcut boyunun
350 m., eninin 200 m. ve grnen de 14 m. ikin-
ci tepenin 190x150 m. taban lsnde ve 5 m. an-
(izim: 1; Resim: 1). Byk gneyinde, 80x50 m. bir
ile, 60x40 m.lik bir yer yer taban dzlemine kadar
tahrip (Resim: 2,3). Hykteki bugnk tarla dz-
leminin da devam iin, gerek birikim konisinin 18 m.
da sylenebilir. kuzey olduka
ikinci hyk ykseltisinin zeri de tmyle
la doludur.
1997' de byk tepenin iki yerinde Birinci hy-
seildi (izim: 1; Resim: 5). A olarak isim-
bu lleri 10x5 m.dir. Ikinci ama (B gney
yamataki en byk kesitin 6x 10 m.lik bir
(izim: 1; Resim: 2-6). sadece durumunun
ynelik bir yntemle, dar bir
alanda dikine bir kesit yrtld. Bu yn-
temin ok olumlu hemen 90 ye
diklikteki yamatan ve
gibi bir gerek ve bunun sonucu olarak
i idi.
i O gn devam eden A hyuk yzeyinden 1.1O
m. bu alandaki yzey kodu 876.30 m.dir). B
ise, hyk yzeyinin 7.25 m. 2.75 m. (H-
yk bu kesiminde yzey kodu 877.50 m. ve sonunda inilen en derin
nokta 867.50 m.dir).
Durumu ve Buluntular
A Tepenin en yksek dzeyinden A ama-
yzey hemen itibaren ilk mimari gelmeye
ve ok bozuk durumdaki bu temellerin 0.65 m. ile 0.80 m.
lerde iki temel Iki halindeki
durumundan, ait nitelikleri ve hak-
herhangi bir fikir edinmek mmkn
Bu iki anak mlek () yzeyden gelen ve mi-
mari ile tahmin edilen birka Roma kiremit dikkate
her iki M..I. ilk ait
gstermektedir. Ilerinde ok Frig malzemesi ile Arkaik Dnem' e
ait anak-mlek
B en ok gney kesiminde, 900'ye
diklikte ve bir kesit grnmnde olan yamata (Resim: 2), uzun s-
ren bir temizleme sonra, -7.25 m. derinlikten itibaren tabaka sap-
tama geildi. Toplam 2.75 m. bu amada drt
me
132
Bu amadaki ilk ok iri bir duvar ile tem-
sil edilmektedir. Bu temelin taban kodu -8. LO m.dir. Savunma gibi
grnen temelin, bu kesitin kesimlerinde grlen iri duvarlarla ilgili
tahmin edilmektedir.
Bu 65 cm. kadar ikinci bir temelleri gelmek-
tedir. Bu duvar temelleri 40-45 cm.
B nc -9.25 m.dedir. Bu kata ait temelin de ne
tr bir konusunda bilgi
nc bu temelleriyle bu dneminde inilen en derin
nokta 0.90 m. birikim iinde drdnc bir ait
olan temel ele
en yksek dzleminden LO m. kadar (867.50 m.)
bir Bu n-
ce de ve gney byk kesitte rahata izlenen bu tm hy-
Bylesi bir elbette byk nem
byk hykteki bir dneminin biti-
bir yenisinin B
da, bu ile yeni dnemin ilk drt olduk.
B ele geen bulgular, 2.75 m.lik birikimin tmyle ilk
Tun (lT) ait anak mlek buluntular
nc durumda gaga bir ile ok
para ok olan bir mal grubu, siyaha gri renkte ha-
murlu, zerinde soluk beyaz izgi bezerne olan anak-mlekdir. ok yksek
kalitede bu mal grubunda en biim, tabaklar-
Ele geen anak-rnlekvB saptanan tm-
nn 11'ye, byk ihtimalle IT II'nin ilk ait gstermek-
tedir. zellikle XVll-Xlfl. ile IT
ok byk
Kk buluntular iki yas mermer idol, iinde
ele IT III' e ait gereken bu eserlerin, daha ge kat-
muhtemeldir. Yuvarlak dirsek belirtil-
meyen mermer idoller, blgelerden, Semahyk'ten ve
Hyk'ten bilinmektedir.
Sonular
durumunun iin 1997
ve bir yandan -ncelikle- ileriki
yerleri te yandan da, iki yerde a-
malarla hykteki nitelikleri ve ait kltr dnemleri ko-
nusunda bilgiler Amalardaki
lan odur ki, M.O.3. M.J. ortala-
kadar
gney ve daha ge dnemlere ait herhangi bir
ait izler yoktur. Ancak boyu 300 m.ye ke-
simlerinde daha ge muhtemeldir. IT III ve onu izle-
133
yen Orta Tun, Ge Tun ve M..2. ok byk
. ve 2. amalar kalan ve bu 6 m.
daki birikim iinde
II zellikleri konusunda ok
bilgiler olmakla birlikte, anak-mlek kalitesi, bu
dnemde blgede olduka yksek dzeyde bir gstermekte-
dir. Bu durum tm IT'si iin de IT II d-
neminin Burdur blgesindeki durumu ile blgesindeki durumun kar-
yapacak olursak, dzeyinin bu dnemde
ok daha yksek kesindir. Kuruay ile hyklerinin anak-
olmakla birlikte, ok
daha ilkel ve blgesinin ile
Anadolu, Ege ve I Ege Blgesi ile birarada daha
zellikle Beycesultan ile daha
gibi grnen 14 m. ol-
makla birlikte, buna tarla dzleminin kalan muhtemel biriki-
minin de durumunda, gerek ykseklik 17-18 m.ye B
inilen en derin nokta. -10 m. gre, henz en
7-8 m.lik alt IT I ve daha erken dnemlerin, Ge
Kalkolitik, Erken Kalkolitik ve hatta Neolitik ait izlerini
vermesi akla gelebilir. Ancak kesitte ve kesit nndeki en derin
yzeyde, erken dnemlere, zellikle Ge Kalkolitik, Erken Kalkolitik ve
Neeolitik'e ait hibir anak-mlek hareketle,
ncesi dnemlerin ya hi yahut ok sylemek
mmkndr.
Gerekli izinlerin verilmesi durumunda iki
iinde bylece ok ve olduka az emekle tm
kltrel byk oranda
syleyebiliriz. Bunun tm Anadolu iin byk nem
Bir yandan Beycesultan bir kez daha ir-
delenebilecek, te yandan Anadolu'nun bu nemli yresi ile Burdur bl-
gesinde hyklerin ve yzey malzemesinin ve bl-
geler ok daha verilerle
134
YASSIHYK
1997
c-c' Kesiti
0.0' xesm

izim 1: topografik ve kesitler
135
Resim 1: gneyden
Resim 2: kesitin grnm
136
.
.
.
.
.
.
w

R
e
s
i
m
3
:
G

n
e
y
k
e
s
i
t
i
R
e
s
i
m
4
:
K
e
s
i
t
t
e
k
i

Resim 5: A
Resim 6: B son gnleri
138
HY(; 1997 YILI KAZISI
Mehmet ZDOGAN*
Hermann PARSINGER
Neemi KARUL
ZET
1997 nceki gibi, il merke-
zinin gneyindeki tarihncesi yerlerinden ve
mevkilerinde bu da
Mevkii'ne nceki birlikte ka-
alan 2 bin metrekareyi 1997 orta ke-
siminde, Kalkolitik tarihlenen 4. ve 5. ile ilgili sorunla-
zlmesine ve zellikle dzeninin daha iyi
iin 4. Kltr ile ilgili daha ok plan
tamamlama ve sistemlerinin ynelik olarak bu
arada iyi durumda bulunan bir duvar,
iin nemli 5. hemen hemen birbiri ile ay-
plan tipinde olan evlerin dzenli evlerin da k-
k 5. tabaka yer-
derin bir hendek ve bir savunma ile
bu daha ok kesiminde
bu kesimde bir alanda 2. ve 3. Her iki ka-
da, ok iyi mimari ve ilgin buluntu veren Ay-
2. ait bir evre da ortaya
Bu kesimde bir alanda 5. iki ile bunla-
geen bir yol bir nceki olan
6. tabaka tm ile Bu ve bunun hemen gelen
blgenin Ilk Neolitik ait kesinlik
Mevkii'ndeki iki amaca ynelik olarak, sur ile evrili
akropol iinde Daha ok ne tr ya-
tabakalanma sorunu zerinde de durul-
*
Prof. Dr. Mehmet ZDOGAN, niversitesi Edebiyat Fakltesi, Prehistorya Anabilim
34459/ ISTANBUL
Prof'.Dr.Hermann PARSINGER, Euratische Abteilung im Dol. 2-6, 14195 Berlin-ALMANYA
139
Megaron dneminde en az drt yenileme evresi daha nceden
hi son me-
garonlardan daha yeni Bu duvarda bir geitli
bunun da byk bir megarona ait duvar
Akropol evreleyen sur ile bir bulunma-
bir avlu kesinlik
Ilk Tun II kadar olan sreci 4
kltr
malzeme zerindeki
gelen ilk radyoaktif karbon lmleri de 2 ile 5 kltr
gibi, M.O. 4800 ile 5200 gir-

i 997 da hava
sergilemesinin projelendirmesi iin gerekli olan n
deneyselolarak bir kulbe de
VE N
1993 Trakya-Marmara Blgesi Projesi
tarihncesi yerlerinde
1997 26 Temmuz-24 Eyll. tarihleri devam Onceki
da gibi Istanbul Universitesi Edebiyat Fakltesi, Prehis-
torya Kltr ve Mzeler Genel Mdr-
Istanbul Universitesi Edebiyat Fakltesi, Istanbul Universitesi
Fonu ile Alman Arkeoloji Enstits'nn ile
ekibi Prof. Dr. Mehmet ile ikinci Prof. Dr. Hermann
Parsinger'in (Berlin) ynetiminde, alan sorumlusu Arkeolog Necmi Karul, ak-
Dr. Ivan Gatsov (Sofya), Arkeozoolog Dr. Norbert Benecke
(Berlin) ile Andreas Northe (Berlin), Arkeobotanist Dr.Reinder Neef (Berlin),
Mimar Zeynep Eres Ahmet Boratav, izimciler z-
kan (Kltr ile Rust Waltraud, Restoratr Ahmet (Istan-
bul), alan yneticisi ve Restoratr Arkeolog Gltrk. alan yneticisi
Arkeolog Ahmet Ayhan, atlye Parlak, Ozlem De-
met ile onlara olan Betl ama yneticileri Arkeolog
Burin (Edirne), Mine Kiraz, Eylem Bekir Senem
Oztrk, Aysun Zafer Orenlili, Yasemin Alamaz, Monika Ambron (Ber-
lin), Agathe Reingrober (Heidelberg), Lucia Benedikova (Bratislava), Heiner
Schartzenberg (Halle) ve Reiko Krauss'dan Kltr
bu Cengiz Topal dosta ile bize destek
nceki gibi ekibimiz, Ahmete
Ky'nde ve ve ilgi ve
her zaman iin zellikle Kltr ele-
ve Kltr Mdr Blent
her konuda bize Valisi Kemal Onal da ya-
ilgisini Mze Mdr Zlkf a ve Ah-
mete Ky da gerek gerek kamp
iin ok borluyuz.
140
1997 YILI PROGRAMI VE
Mevkii
Mevkii'nde 4 sren daha ok Kalkolitik
kesimde bu kesimde 5 kltr
bunlardan stten 4. tabakaya kadar bir alanda 5.
tabaka ise bir alanda Bu esas olarak gerek mimarisi ve ge-
rekse buluntu daha olan 5. olarak
bu alandaki bitirilmesine, 1996 iin-
de bir kalan 4. tabaka evinin blmnn de
iin bir alanda da olsa, ka-
rar eklenecek olan bu 3. tabaka d-
zeni ile ilgili bilgilerimizi de verecek da n-

nceki ve kuzey kesiminde
sondaj ile Neolitik Dnem yeri hemen hemen belir-
Neolitik - Kalkolitik dnemine ait bir da
1997 iinde, bir alvyon dolgu olan Neolitik D-
nem ileriki daha olarak izlenmesi iin, ke-
simde gibi bir belirli bir kesimde de ta-
bakaya kadar inilmesi

. nin ilk Tun olan sur ile evrili
ve I Kale bir alanda, bir birine byk megaron tr
ortaya gerek tr, gerek mimari zellik-
leri ve gerekse buluntu olarak tm ile Anadolu zellikleri gster-
mektedir. Trakya-Balkan arkeolojisine tm ile olan bir
Anadolu koloni
ile birlikte ok bir ge-
ve gerekli olan da gz nne
uzun sreli bir 1997 iin
ne tr ve tabakalan-
ma sorunu zerinde karar
Bu esaslardan hareket ederek 1996 d-

1 - kesiminde olan alanda ana
inilmesi, 5. ve 6. mimarisi ile ilgili olarak tam
yan zlmesi ve bylelikle bu alandaki bitirilmesi.
Bu amala zellikle 13-14,15 H ile 13 G
2 - kesiminde, 1996 13 H bir
bir sonucu greli olarak iyi 4. taba-
ka grmek iin 13 i kuzey
m. olarak bu ama ile, 2. ve 3. tabakalar iin ngrlen
dzeninin bu kesimde de srp srmedi
3 - kesiminde, gelecek olarak
bir Bu amala 8-10/R-T plankarelerinde 20x30 m. lik bir
141
alanda Bu kesimde Neolitik
inilmesi ile bu yeni alanda, bu ancak 3. ya-
kadar nmzdeki da

4 - gene kesiminde, 1996 olan
ve Neolitik Dnem'e ait byk bir klliyesinin bir ortaya
8 P evreleyen 7-9/N-P da bylelikle bu
geri kalan blmlerinin de ortaya
6 - megaronlar ile sur kalan alanda ne tr
grlmesi iin 29 R, 30 R-S plankarelerinin
7 - megaron ile ortaya ve blge iin tm ile
olan kltrn ile daha
eski Bu yaparken de, megaron ait
tehlikeye 30 P
byk megaronun antelerinin hemen alanda inilmesi
i mi
8 - byk megaronun 1996 an-
cak tabakaya inilemeden olan 21 N sr-
drlmesi ve bu kesimde drdnc bir megaronun daha olup orta-
ya
9 - 1996 ve hava mzesi olarak
dzenlenmesi ynnde bir karar ve bu amala da, projeyi
ynlendirecek ilkeler zerinde 1997 iinde ilke ka-
projelendirme geilmesi ve deneyselolarak
da bir uygulama karar
Bu amala ve evresinde, ileride gezi g-
belirlemek iin daha bir belgelerne ve,
lacak prehistorik ky modeli iin de, deneyselolarak bir uygulama

10 - olarak malzeme zerindeki
srdrlmesi, daha nce ele malzeme zerindeki a-
da
11 - Ahmete Ky'ndeki evi ve deposunun ona-

1- 1997 YILI
da gibi,I 997 ve
kuzeyi olmak zere tarihncesi iki
kesiminde alanlar ile elde edilen
zetleyebiliriz:
A -
1 - Hoyiik kesim
Bu kesimdeki 14-15 H ve 13 G 1996 5. tabaka iine
kadar ve bir dizi ortaya 13 H ve 14 i a-
ise 4. 13 H iin iyi ko-
142
bir da da gibi,
gerek bu geri kalan ve gerekse dzeni ile il-
gili nceki bilgilerimizin iin 13 i kuzey
iine alacak 1997 ilk olarak bu m. lik
alanda 4. tabakaya kadar daha sonra 5. tabaka iinde srdrl-

13 i gibi ilk olarak ok
Demir ukuruna bunun 3. tabakaya ait, olduka bozuk
durumdaki bir Mimari byk bir
zellik bu 3. tipik
13 3. ile 4. tabaka olduka bir
dolgu ve daha sonra 4. tabaka
ortaya olarak 50 cm. olduka iyi
durumdaki bu dnemin ile ilgili bir ok
yeni bilgi yer yer 20 cm.yi bulan byk direkler kul-
daha kk direkler ve it rg duva-
yzne de bir i bakan
yznde, drtgen kesitli bir ile evrili bir itin iyi
izi de 13 H gney geri ka-
lan da ortaya iki byk ancak oda taban-
belirgin bir kot Ikinci odada kil levhalar-
dan byk bir ambar ile bir
5. tabaka iinde geen bulunan ilerinde
olan, arka da Birbirinin hemen hemen
olan dzgn bir dizi olarak
Evlerin kk yollar Btn
plan ve gibi, teknikleri de birbirinin
direk ya da 4. tabaka gre daha ince ve seyrek olarak
Duvarlar ince bazen direkler yz bo-
yunca Bu da sistemin bir
gsterir. Duvar yzleri ise ok beyaz kil ile
5. tabakaya ait evlerin gneyinde kl ile ok bir alan bulun-
Kll ise, 2 m. kadar olan bir hendek
Bu olarak 12 m. kadar mesafe boyunca izlenen bu
bir savunma sisteminin olup gelecek ka-
mevsiminde kesinlik
2 - Kesim
Neolitik Dnem bu kesimde nce-
ki mevsimlerinde 1996 da 8 P ge-
Neolitik tabakaya Bu bir yandan 8 P evresinde
Neolitik Dnem'e inilmesi, 8-10/R-T plankarelerinde de gelecek
olmak zere yeni bir alana
a) 8-1O/R-T yzey sonra,
yerlerinde gibi, derine inen, ok Demir uku-
ru ile sonra tabaka
143
Bu alanda kltr ait hi bir iz bu da Erken Meri kl-
trne tarihlenen tabaka kesimi ile oldu-
nceki destekler niteliktedir.
2. kltr ait 8- l O'R ile 9 S kesiminde
Daha nceki olan alanlarda gibi, bu alan-
da da 2. bir ile tahrip Ortaya
kan 9 R iki byke bir merkezi
bunun evresinde de, bu eklentileri daha kk
Ana mekan olarak 8x6 m. bo-
2. tabaka gibi duvar ya da taban
Evin ancak kerpi alan
ile belirlenmekte, bu nedenle de gibi gelerin yeri kesin olarak bilinme-
mektedir. Kerpi zerlerindeki dal izleri ile birlikte kadar
gl bir ne duvar boyunca, ne de
yerlerinde byk direk izlerinin bu tabakadaki ta-
sistemlerinin tabakalardakilerden ok ve sepet tr bir
rg destekler niteliktedir. daha byk olan
boyunca kerpi bir dizi yuvar-
lak ambar boyunca da, dzenli bir
drtgen biimli ambar ve oldukca dz-
gn olarak gney bir yerin ge-
ne drtgen biimli, iki platformlu byk bir ocak var-
Bu daha kk ikinci bir ocak ya da daha
tur. yerlerinde, bir raf ya da daha yksek-
e bir yerden ok kap ortaya Ancak
yzeye ve Demir nedeni ile an-
cak bir Platform zerinde byk he-
men bir iskemle zerinde durumda bir
betimleyen buyke bir kap Biraz ykseke bir yerden devrilerek
kerpi ile birlikte kab
eksiktir. Uzun bir etek ile olan, elleri du-
rumdaki figr, bir betimlemektedir. Iskemlesinin arka
dahilolmak zere giysinin izi olarak Bu tr insan
biimli figrler Orta Tuna Blgesi'nin Erken Tisza kltrlerinden bi-
linmektedir.
daha bozuk durumda ele ancak bu kesim-
de de ok ambar ile kk bir
hemen da biimli, ift byke bir kap Ka-
gen biimli yz ile ve kabartma ola-
rak gene kabartma olarak zerine insan figrleri
Bunlardan st gvdede tek, altta ise biri erkek olmak zere el ele
iki figr Bu tr ift gvdeli kaplar i tabaka-
bilinmekte, buna insan kabartma bezek ise Romanya' dan
Anadolu'ya kadar bir gstermektedir.
Ana evreleyen ek tam olarak
ancak 9 S kk bir ek hemen avlu an-
144
bir alanda yeri Avlu bu
alan 9 kadar devam etmekte, burada bir duvar ile ke-
silmektedir. ynnde ama boyunca on
metre uzanan bu LOS bu durumda 1995
II R dizisinin de bu duvara ait olma-
gerekir. gibi da hi bir Du-
varda payanda gibi bunun bir avlu ok savunma
izlenimi vermektedir. Ancak tam olarak 1998

2. tabaka sonra bir ara dolgu geilerek 3. ta-
bakaya 3. tabakaya ait 8 S ile7-8 P
Bunlardan zellikle 8 S iine
olan ve ile olduka iyi durumda
4. bu kesime kadar

b) 7-8/N-P nceki 8 P 6. kltr ka-
kadar ve bir ile tahrip byk bir rast-
evresindeki 7-8/N ve 7 P ise 3. tabakada Bu
ilk olarak 8 P ile 7 P'nin
olduka bozuk durumdaki 2. ve 3. iyi
durumda 5. tabakaya ait bir ortaya olarak 4x4 m. bo-
ve renkli kil bu mekan, kesi-
minden 5. tabaka ile tam olarak Da-
ha sonra kesiminde de 5. tabakaya ye 7 N da yi-
ne 5. tabakaya ait bir iki Ilgin olan,
kesiminde gibi burada da, iki kemik ve anak
ile bir yolun 7 N 5. tabaka
kuzeye olarak ki,
bu esas Neolitik daha destek-
ler niteliktedir.
5. temizlenmesinden sonra 8/N-P 6.
ok bir ile tahrip olan bu
ki mimarinin beklentilerimizden ok daha Her
nce 16 x 15 m.lik alandaki kat-
gibi tek bir dzende
oda ya da dizisine ait ve do-
da devam etmektedir. direk-
lerden duvar yzeylerinin
iinde ok drtgen ve yuvarlak ambar, ve sepet bulun-
tabanh kubbeli byk bir da
tr. ok kap, ve buluntular ile durumda ve
durumdaki kerpi molozunun bu
alan koruma gelecek iin
7 N ok bir alanda 7. kltr ve bu taba-
kada, Neolitik Dnem'in belirleyici anak olan astar zerine
beyaz boya bezemeli
145
B -
da gibi 1997 esas ola-
rak sur ile evrili iinde, megaran dizisinin ne tr bu-
ynelikti. Bu amala byk megaronun
30/R-S ile 31 P 1996 olan 29 P a-
da devam edilmesine karar byk megaranun gne-
yinde drdnc megaranun bulunup iin 31 N ve
tabakalanma iin de 30 P da devam edilmesi
a) sur ile arada kalan amalarda
ma bu tm ile olarak 20 m.
likteki bu alanda megaron avlu izlenimi veren
bir yzey ile bir it izi orta grlen en
belirgin 1 m. uzunluk ve 30 cm.
eninde, sbe biimli kil ile yerlerdir. Bu zeminin ne zerinde, ne de ev-
resinde, geyik boynuzundan byk eki-kazmalar herhangi bir
buluntuya
b) Byk megaronun gneyinde, ilk olarak kerpi ile
durumda evreleyen ve "temenos"
evre gney ortaya evrele-
yen bu 1995 ancak hi bir saptanma-
Bu ile Anadolu' daki
de gibi megaron ortaya Duvarda en az
yenileme evresi eski olan iki evresinde geitli bir
bunun daha sonra rlerek Temenos du-
hemen drdnc megarana ait, ok bir duvar bu-
ancak bu iin duvar tam olarak
Amada megaronlu iindeki evre-
lerin ok altta daha byk bulun-
ortaya
c) 30 P byk megaronun antelerinin
muz megaran en az kltr daha
nu Burada birbirinden dzlernlerde kubbeli bulun-
ile, ancak nmzdeki

d) Akropol iindeki bu 30 T plan karesinde su-
run grmek iin kk bir sondaj burada surun ok tahrip
ve bir Ben-
zer kk bir sondaj da 32 R burada surun izine
ancak 30 P kerpileri
ortaya de iki sondaj bu kesimde h-
yk dolgusunun dere dzleminden de kadar devam
LI - Evi DZENLEME
Ahmete Ky'ndeki evinde dzenleme ve bu da devam
ekibirnize tahsis olan ilkokulda gerekli olan boya ve raf d-
zenlemeleri ile evinin bahe tanzimi
146
III - MALZEME VE
nceki gibi bu da malzeme zerindeki e-
uzmanlar devam Bu kadar hayvan kemik-
leri, bitki Kalkolitik anak ile zerindeki
Kalkolitik mimarisi zerindeki ileri bir
bu kemik aletler, Ilk Tun anak , kaba-
aletler ile aletler zerinde de
ile 30 kadar rnekten 14 C yntemi ile an-
tabakalara gre
3 evre M.Q. 5080-4900 ; 4. evre M.. 525q-
5080; 5. evre M.O. 5350-5250; megaron M.O.
2200-2100.
IV - KORUMA - ve AIK HAVA
nceki ait da gibi yer-
ile ortaya ve
lanmakta olan proje hava mzesi dzenlenmesi
iin Bu amala 1996 zerin-
de 1997 da proje ile ilgili ilke
Buna gre 1997 iinde
de zetlenebilir: .
a) blgenin kltr tarihi nem
proje ve koruyucu iin uygulama kadar rtlerek
koruma 4. ve 5 tabaka top-
rak ile rtlerek koruma 8/N-P 6. tabaka
ise alak bir ile bunun zerine toprak ve koruyucu
plastik rt ise tm megaronlar ile sur ve temenos
tahta ile desteklenerek toprakla
b) Projelendirilmesine hava mzesinin bir deneme
olarak, geleneksel yntemler ile yerel bir ustaya dal-rg ile
bir kulbe ve tm
c) ileride bir gezi iin il merkezi ile
evresindeki her trl yeniden belgelenerek
d) Bu amala il merkezi ile evresini ele alan poplarize bir

e) Kk buluntular ile anak mlek kadar, ilerideki sergilerneye esas
ile, toplanan mimari da konservas-
yon ve
SONU
tarihncesi 1993 bu yana srdrmekte
ilk kez blgenin Neolitik Dnem'den Orta Tun a-
kadar olan kltr dzenini veriler ortaya Bu sre
iinde Trakya Blgesi'nin,Anadolu ve Balkan kltr blgeleri
yeri, de olsa belirlenmeye
147
Halen Neolitik Dnem'le ilgili bilgilerimiz olmakla birlikte,
lareli Blgesi'nin Bulgaristan Karanovo i kltr ile tam bir benzerlik gster-
bu durumda bu kltrn bilinen en yeri
Balkan Ilk Neolitik kltrlerinin ile
Anadolu Son Neolitik kltrleri ile olan yeniden ele gerek-
mektedir. Bulgaristan kronolojisinde Karanovo Il-V
Anadolu kronolojisine gre de Ilk ve Orta Kalkolitik Dnem' e tarihlenen kesin-
tisiz bir tabakalanma daha 5.
daha bu dnemi, tm ile Balkanlar' da en iyi
yeri da dahilolmak zere Trakya'daki
btn yerlerinin, Balkanlar' da en kltrel Son
Kalkolitik kesintiye halen nedenlerini tam olarak
ancak blgeler kltr nem bir
sonu olarak ortaya
megaronlar, temenos ve sur ile ortaya Anadolu
tr Tun III her Balkan arkeolojisi iin byk
bir nem ortaya ve Anadolu ilk kent
leri ile tam bir benzerlik gsteren bu dnemde daha bir sos-
yo-ekonomik dzende Balkanlar iin bir tr
makta ve olarak M.0.22 I
Anadolu etkisinde ya da kolonize gstermektedir.
Ilgin bir sonu da sur ile evrili akropol iindeki ne ne de
konut olarak gsteren hi bir bulun-
alt tabakalarda sondajlar ise, buradaki ilk
Ilk Tun kk ve basit bir kyolarak kurul-
Ilk Tun II ile birlikte Anadolu etkilerinin giderek

Sonu olarak kltr tarihi ile Balkan-Ege ve Anadolu kltr-
leri yerinin tam olarak belirlenmesi iin daha
bu ancak aranacak somut
olarak syleyebiliriz.
148
7 6 5 8 9

1
1
1
3
1
2
1
0
1
4
1
6
,
E
l
A
N
T
I
K

A
G
K
U
T
S
A
L
A
L
A
N
I
N
I

E
V
R
E
L
E
Y
E
N
H
E
N
D
E
X
G
R
A
B
E
N
U
I
-
l
D
E
N

E
N
I
<
U
l
7
P
l
A
r
Z
O
T

E
\
l
R
E

/
R
A
N
D
D
E
;F
E
5
T
IG
U
N
G
D
E
S
T
U
M
U
L
U
S

S
.T
A
B
A
K
A

i
G
E
B
l
U
O
E
V
O
N
S
C
H
I
C
H
l
S
E
i
]
IL
K
N
E
O
l
I
T
I
K

A
G

B
E
G
R
E
N
Z
U
N
G
D
E
R

S
IE
D
L
U
tlG
i
m
.
S
O
N
N
E
O
llT
lK

A
G

i
H
E
N
D
E
K
)
B
E
G
R
E
N
Z
U
N
G
D
E
R
S
P
A
T
N
E
O
U
n
t
l
S
C
H
E
N
S
I
E
O
l
U
N
O
I
G
R
A
B
E
N
I
O
3
0
m
t

'
9
7

M
A
l
A
R
/
G
R
A
B
U
H
G
S
S
C
H
I
l
I
T
T
E
1
9
9
1
0
0

P
R
O
S
P
E
K
S
N
O
N
A
G

R
E

s
T
A
R
K
E
A
N
Q
M
A
lI
E
N
D
E
R
G
E
O
M
A
G
N
E
T
lS
C
U
E
N

Z
I
-
A
A
i
A
B
i
A
C
i
A
D
,
A
E
i
A
F
i
A
G
i
A
H
p
N
M
D
L
E

4
1
t
\
'
"
"

\
i
_
6 - 7
- 8 - 9
- 1
0
- 1
1
-
>
-
'

.j::>
.
'
"
1
3
- 1
4
R
e
s
i
m
1
:
1
9
9
7

d
u
r
u
m

#
.....
. . , .' .'\:"
.
Resim 2: genel grnm ve 5. tabaka
Resim 3: kesim, genel grnm
150
Resim 4: kesim, 2. tabaka genel grnm
4ta;i.O
Resim 5: kesim 2. tabaka ambarlar
151
Resim 6: kesim, 2. tabaka ambarlar
Resim 7: kesim, 2. taba-
. ka
152
Resim 8: kesim, 2. tabaka oturan insan bi-
imli
Resim 9a: kesim, 2. ta-
baka, oturan insan biimIi kap, yan
grnm
153
,
.
.
.
.
v
i
.
j
:
>
.
R
e
s
i
m
9
b
:

k
e
s
i
m
,
2
.
t
a
b
a
k
a
,
o
t
u
r
a
n
i
n
s
a
n
b
i

i
m
l
i
k
a
p
,

n
g

m
R
e
s
i
m
1
0
:

k
e
s
i
m
,
2
.
t
a
b
a
k
a
,
k
a
b
a
r
t
m
a
b
e
z
e
m
e
l
i

b
i

i
m
l
i

i
f
t
g

v
d
e
l
i
k
a
p
Resim 11: kesim, 4. tabaka,
duvardan
Resim 12: kesim, 4. tabaka
155
Resim 13: A a P n a r b a t kesim, Kalkolitik a depo ukuru
"'i- _.'
Resim 14: A a P n a r b a t kesim, depo uku-
runda bulunan kaplardan bir rnek
156
Resim 15: A a P n a r , 3. tabakadan "Toptepe" kltrne ait kaplardan bir rnek
157
M
N
p
R
s
T
u
v
y
2
7
2
7
3
3
3
0
2
9
3
1
3
2
2
8
K
A
N
U
G
E

i
T
(
B
5
1
1
7
)
1
9
9
7
f
-
;
1
9
9
7
'D
E

M
A
L
A
R
L
_
J
G
R
A
B
U
N
G
S
S
C
H
N
I
T
T
E
1
9
9
7
I
I
I

D
U
V
A
R
/
S
T
E
I
N
M
A
U
E
R
lL
L
iJ
T
A
B
A
N
i
B

D
E
N
(
)

U
K
U
R
/
G
R
U
B
E
o
1
0
m
T
s
,
/
/
'
n
R
p
-
-
.
;
.
.
-
-
N

(
..'
:
:
:....
.
.
.
.
M
3
0
2
9
3
1
i
'
\
-
-
-
'
;
:
-
-
,
-
,
3
2
1
-
,
-
,
-
,

<
,
i
-
-
-
-
"
'
-
-
-
i
<
,
3
3
2
8
.
.
.
.
.
.

0
0
R
e
s
i
m
1
6
:

M
e
v
k
i
i
,
d
u
r
u
m

Resim 18: Mevkii, temenos

ve
159
Resim 19: kesim, Neolitik zerine geici koruyucu rt

Resim 20: kesim, Neolitik zerindeki geici koruyucu rt
160
Resim 21: deneyselolarak dal-rg kulbe iskeleti
Resim 22: kulbenin durumu
161
''I
J
<

-
''''';
;
:
'/

/
-
-
-
/
/
/

H
R
I
M
-
\-
L
A
N
I

!
l
U
R
U
M
P
L
A
N
I
1
/
.
0
0

;
I
K
H
A
V
A
M

Z
E
5
f
-
-
.
.
.
.
.

.
.
."
.

:
4
:
:
'3
:

i
i
i
/
/
/

"

-
.
\
\
"
"
\
\
\
- 0
\
t
v
R
e
s
i
m
2
3
:

h
a
v
a
m

z
e
s
i
t
a
s
l
a
k
p
r
o
j
e
s
i

A
<
:
I
K
H
A
V
A
M

Z
E
7
1

0
,
0
0

P
!
-
A
N
I

H
A
v
A

1
3
E .
5
L
!
=
l
'
n
-
1
E
.
/
_
,
i
l
r
r
(

l
b
-
r
F

J
f
i
.
-
j
<
-
L
t
,
I
T
4
-
'
1
.
1
;
I
I
"
f
-
'
'
1
'
'
-
1

A
-
l
-
A
-
M
\
i i

-
-
-
i
_
.
/
<
1
1
1
-
-
-
-

.
"
/
/

'
v
,
\
/
4
:
)

-
-
-
-
-
"
'
'
'

'
:
,

>
/
/

/
o
'
r
o
T
P
A
-
1
?
_
K

-
>
'
l
-
0
?
-
-

/
/
/
/
/

s
-
:

R
e
s
i
m
2
4
a
:

h
a
v
a
m

z
e
s
i
k
o
r
u
y
u
c
u

t
a
s
l
a
k
p
r
o
j
e
s
i
,

s
t
k
o
t

Y
A
>
,
A
M
B

l
j
.
1
M

\
{
c
f
'
"
<
1
{
/
(
/
;
:
:
>
-
/
\
;
5
3
'
\
'
/
r
-
K
"
'
\
\
\
'
\
<
;
-
A
R
"

\
\
>
/
:
,
:
:
1
-
-
:
1

.
.
\

r
-
1
i

'
"

...
\

.
-
-
l
l
l
>
.

-
,
,
,
P

)
:
i
/
-
_
W
\
'
V
-
-
-
-
-
-
-
-
.
.
.
-
-
-
-
-
-
-
-
- 0
'
\
W
-
"
f
f
c
P
F
W
P
f
<
E
L
1
s
!
#
f
l
#
{
#
i
#
i
-
m
/
/
/
i
/
L
I
.
O
T
O

/
/
i
/
/
/
i

r
,
,
1
,
'
1
1
.
'
_
,
,
-

H
A
V
A
M

Z
E
5
1
-
7
,
O
D
K
D
1
L
1
n
A
N
\
_
i
m
_
_

R
e
s
i
m
2
4
b
:

h
a
v
a
m

z
e
s
i
k
o
r
u
y
u
c
u

t
a
s
l
a
k
p
r
o
j
e
s
i
,
z
e
m
i
n
k
o
t

KLLOBA 1997 YILI KAZISI

Turan EFE*
A.
Arkeoloji Mzesi nn ve Edebi-
yat Fakltesi, Protohistorya ve Onasya Arkeolojisi Anabilim
srdrlmekte olan Klloba bu sene 1 Temmuz-9 Ey-
ll 1997 tarihleri iin ana finansal kaynak,
Istanbul niversitesi Fonu (Proje no:
805/J90496) , LU. Edebiyat Fakltesi ve Sigorta Genel Mdr Fa-
ruk Omruzak ile Dr. Jrgen Seeher de -geen
sene gibi- bir miktar maddi
zere, temininde zorlukla
Ancak Seyitgazi Belediyesi Arif Unal, sadece belediyenin
mevsimlik bir geen
sene gibi, bu yerine da belediye olarak stlen-
olan Yenikent Ky nu ekibine tahsis eden Seyit-
gazi Milli Mdr Kavak,
geen ve yneticilerine ve bizden ilgi
ve esirgemeyen Avukat Kurt ve Muhtar Ergin Oden
olmak zere- tm Yenikent Ky sakinlerine en iten
zevkli bir grev
Her zaman gibi, Mdr Vekili Fuat zatal olmak ze-
re, tm Arkeoloji Mzesi ynetici ve personelinin gs-
terdikleri ilgi ve destek her trl takdirin zerindedir. Son olarak, mimari izim-
Ieri mrekkebe eken Murat a ve ama ya-
birok stlenen ve makalenin anak mlek i-
zimlerini de yapan Arkeolog Deniz Ay' a sonsuz
* Do.Dr.Turan EFE, niversitesi Edebiyat Fakltesi Protohistorya ve nasya Arkeolojisi
Anabilim
(I) ekibi yelerden Arkeoloji Mzesi Mdr V. Fuatzatal,
Do.Dr. Turan Efe, Arkeolog Deniz Meral Ay, Adnan Serkander Demir-
koI, Arkeolog Cilve ve Arkeolog Meltem Karanfil; Mesut Gk, Ozge Bekar,
Murat Mesut Tekin, Murat Nabi Durmaz, Murat Umut Ali Pala, Ozan Karabu-
lut, Aylin Ozyamak, Canan Gk, Demet Trkmen, Ahmet Mge Sav-
rum. Byk bir gayret ve zveri ile tm ekip yelerine en iten
165
B.
Bu seneki esas olarak ve konilerinde, geen se-
ne amalarda kesimde,
alan, Resim 6'da hyk ve
tarafta grlmektedir. kuzeyindeki U6 planka-
resinde ise, sezon sonuna kk apta bir (izim: 1).
1. Konisinde
U 6 Plankaresi: Sz konusu plankarenin kesiminde iki
ama Bunlardan taraftakinde, pulluk hemen
tahrip bir mezara ait olabilecek bir kp ele
ise yine yzey hemen daire
dizili grnmeye Daha sonraki devam edilmek
zere, bu kesimdeki son verildi.
U9 Bu amada nce, geen sene sonuna or-
taya olan kerpi duvarlar ve anatoprak
ham kompakt dolgunun yzeyi temizlendi. Daha sonra, k-
bir alanda ve bu
rada geen sene ortaya direk delikleri de dikeyolarak kesildi. Bu
kilde, 2 m. ye derinlikte, zerinde ok az anak mlek ele ge-
siyah renkli bir tabana Bylece, hemen kuzeyindeki
mera tamamen olan bu ham
getirilerek iine Dolgu iinde ele geiri-
len ince film siyah tabakalar ise tekabl etmelidir.
Bu durum, iine nce ham toprak ve bunun da zerine
yorumlanabilir. Burada ham toprak dolgu ile
olarak, U 10 plankaresinde de devam ve evreli bir
sz konusudur (Resim: 3). toprak dolgu se-
bebiyle ok iyi olan ve tek kerpiten bu ya-
oda paye duvar
tur. Bu odalardan iki tanesi U 9
tir ve desteklemek iin, byk bir yer al-
bir salona direk delikleri
ise byk bir erevelerine aittir. Ilerinde
ele bu deliklerin dip direkleri desteklemek ama-
Bu -iinde ele geirilen anak gre-
"Ilk Tun na Evresi" ne tarihlenmektedirs.
Daha sonra, de tamamen iine alacak
de, gney tarafta ve takriben 1.5 m. koyu gri renk-
li, kll bir dolgu geilerek 31.70 kotunda Tamamen
Ge Kalkolitik malzeme veren bu dolgu iinde, kuzey-gney ynnde iki evre-
li bir temel ele En altta, gayet sert ve renkli olan anatoprak
iine dikdrtgen silo ortaya (Resim: 2).
(2) Bu dnemle olarak Bkz.: T.Efe, Yresindeki Hyklerde olan
Tun na Evresi anak ,' Anadolu 13, 1994, s. 17-41; T. Efe, A.
Ahmet "Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part I:
Mevkii, Asite to the Early Bronze Age," Studia Troica 5,1995, s. 357-399.
166
U LA nce gney kesiminde geen sene ortaya
lan tamamen ortadan Bu yer yer
2 m. ye bir temel ortaya Burada daha da derin-
37.00-37.12 gelindi. Iinde
ve bol miktarda anak mlek malzemesinin ele bu
tabakadan sonra, 36.40 kotuna inilerek buradaki son verildi. Bu ke-
simdeki katlar, ele geirilen anak mlek malzemesine gre, Ge Ilk Tun a-
l' e tarihlenmektedir.
geen sene yksek da, bir
miktar Burada 2x1.5 m. dikdrtgen bir sil o ile onun
kuzeyinde yuvarlak bir silo ortaya Dikine ker-
pi olan dikdrtgen silo, temel iermektedir. Bu si-
lo ortadan sonra, altta kerpilerden bir ta-
bakaya gelindi ve buradaki son verildi.
U 10 geen sene derinlik da,
yerden devam edildi ve bu U 9 daha nce
bir ortaya evreli kerpi evin dolgusunda bir miktar
gneyde, ynnde ift kerpi duvar ve zerindeki da-
ha da belirgin hale geldi. Bu ucunda direk deli-
U 9 oranla ok daha evin ana olabilir.
kuzey profili boyunca hafif ile uzanan bir blme (?)
sz konusudur. Bu dikine duran ele geirildi. Oda
dolgusu tamamen bu kesimdeki son verildi.
2. Konisinde
Bu kesimde AC 19, AC 20, AD 20, AE 19 ve AF 18 plankarelerinde a-
alanlar, geen senekiler de dahilolmak zere i-
zim I' de
AC 19 Plankaresi: nce, geen sene bu karenin
yzeyi temizlendi. Bir mezara ait dizisi
Daha sonra, geen sene olan alttaki beyaz taban
ru takip edildi. profiline
bu byk bir ukura ait Daha sonra bu
gneyinde, yzeyden Pulluk hemen al-
ilerinde Ilk Tun 3 malzemesinin ele ok p ve
adak belirmeye (Resim: 6). tarafta, bu ukurlar
dan byk oranda tahrip olan bir ait temel ortaya
Bu temelin hemen ise, ynnde, ama-
boydan boya kateden ve birbirlerine olarak iki kerpi du-
var belirmeye Bu duvarlara dik ile iki blme sz ko-
nusudur. Duvarlar her iki yzeyde bir iermekte olup bunun: zerine
ekilen beyaz badana da yer yer kadar bozulmadan
Daha sonra, AC 20 ve AD 19 plankarelerinde sonucu, bu du-
yan yana olarak iki megaron veya megaronumsu
ait (izim: 2; Resim: 4,5, 7).
Kuzey taraftaki blme tamamen ortaya
nce stteki silo olarak yuvarlak ukurun (Resim: 10).
167
Burada temizlik sonucu, kuzey megaranuna ait yan ama
iindeki kuzey profili boyunca ortaya Her iki duvar da u-
kur tahrip Blme mekan
iinde, profiline giren bir ocak ve bunun da kuzeyinde,
zerinde ele bir ortaya do-
ocak dikmelerin yer Gney ta-
raftaki blme sonra AD 19 orta-
ya dikine duvara olarak
bir platform (?) sz konusudur (izim: 2).
Daha sonra, iki megaron takip edibilmek
AC 19 plankaresinin gneyinde ama, kk bir alanda (2.5x2 m.)
Burada da yine, kuzeyindeki gibi, kenar-
yuvarlak bir ukur Bu ukur, hemen
daha nce olan bir ukuru ift duvar burada
zemininde de kerpi duvar devam etmektedir (izim: 2; Re-
sim: 4).
AC 20 Plankaresi: Burada karenin Kuzey ta-
rafta, hemen yzeyin iki yuvarlak ukur Bunlardan
kinin kerpi olup st seviyesinde,
ile birlikte hayvan (?) iskeleti ve tm veya tme anak
mlek ve iki ele (Resim: 11). Erken 2. ait bu bulun-
taban sonra, altta koyu gri renkli bir
dolgu ile Alttaki ikinci tabana kadar inilerek tamamen
bu gri dolgu iinden gelen malzeme de yine dneme tarihlenmektedir.
AC 19 megaranun gney ku-
ynnde katetmektedir (Resim: 7). Olduka byk
dan kuvvetli bir temel ieren bu duvara, ve profilleri ze-
rinde iki blme AC 19 ortaya blme
ile hat zerinde olan blme
sz konusu edilen- p ukuru byk oranda
tahrip bundan ve de araba yolu sebe-
biyle, blme zerinde gereken ait bir ele
Gney ile blme
de in situ kap ve iki ele Bu kaplardan bir tanesi-
nin, ilmik kulplu, (S) profilli ve siyah bir kase (black top)
bu Demircihyk Ilk Tun 2 sonuna tarihlendirmektedir.
megarandan itibaren gneye olduka meyilli ola-
rak inmektedir; bu durum sz konusu iki megaron veya megara-
numsu hakim konumdaki bir alana edildikleri izlenimi-
ni vermektedir.
AD 19 Plankaresi: Bu karede kuzey ve gneyolmak zere
amada Bunlardan gneydeki bir miktar AD 20 plankaresi iine
girmektedir (izim: 1,2).
Her yzeyinde de yine p ve adak ortaya
Daha seviyede de, daha nce sz konusu edilen megaronlara
ait gn Yzey dolgusunda ve adak
168
bol miktarda depas (izim: 4, 3; Resim: 9), Troya A2
(izim: 3,3-9; Resim: 10) ele Ge Ilk Tun 2 -bir
arkta bu tr nc da szko-
nusudur (izim: 3, 1-2). profil ii-
ne giren bir adak ukurunda, yine Troya (izim: 3,4,8-9; Resim: 10,
stteki) ve depas iki Suriye bir
silindirik kapak bir ezgi ikisi mermer olmak zere idol,
anak mlek ile birlikte 4,5; Resim: 9).
Ge Troya II. veya III. ile gereken bu buluntu grubu,
Ilk Tun 3 Suriye/Kilikya ve Troya
ri byk nem Iine sz konusu edilen ukur-
alttaki megaronlar evresi zerindeki erken ilk Tun 3 dolgu-
su, bu ukurlar hemen hemen tamamen tahrip AC 19 ve AD
20 bu dneme ait yer yer duvar ortaya Do-
bu dnem henz stratigrafik olarak ele
AD 19 19 kerpi platformun or-
taya (izim: 2). AD 19 ise ortadaki megaron du-
son bu gerisinde arka dehlizler
(Opistodomos) yer alabilir.
AE 19 Plankaresi: Burada sadece geen sene amada
Gney tarafta, birbirlerine dik ve iki mekan
kerpi duvarlar ortaya (izim: 2; Resim: 8). Bu
mekanlardan ve yksek bir temel
Kuzey taraftaki duvar zerinde, dikine
bir bulunan ve tahta olan bir orta-
ya nnde daha yksek seviyede ele olan
dan bu mekana basamaklarla
profilinde ise bir Bu
kuzeyde profiline bir iermektedir. Bura-
da, ana avluyla ve megaronlarla bir sz konusu
olabilir. Bu tahmin sur zerin-
deki ana birini orta avluya uzun bir avlusu ile merke-
zi avlu yer (izim: 2). Burada avlusunun
izlenimi, AF 18 ve AG 18 sonucu
AF 18 Plankaresi: nce, bu karede geen sene ama
ve olan hemen kuzeyindeki ky mera-
Bu zemin ve temizlenerek
. Daha sonra ama Bu kesimde de, yzeyde
yine Ilk Tun 3 Dnemi'ne ait p Geen sene qo-
tarafta ortaya beyaz birinin takip Ust
ste ok olan bu sz konusu edilen av-
lusu ile
C. Sonu
zet olarak Klloba 1997 sonu-
cunda, son derece nemli olan bilimsel sonular elde Blgede
169
daha nce stratigrafik olarak saptanamayan Ge Kalkolitik' den Tun
na Dnemi, ilk defa Klloba' da bir bulunmak-
Ilk Tun 1 ele geirilen anak mlek, dneme ait
Demireihyk ve Beycesultan stratigrafilerinin byk
nem
Ge Tun 2 Dnemi 'ne ait kesimde ortaya iki
garon veya megaronumsu yer tahmin etti-
meydanda olarak sebebiyle, idari veya di-
ni amalarla olabilirler. Kamuya ait bu tr bugne kadar bi-
linen Anadolu Tun henz yeterince

Bu rnegaronlar -gerek plan ve gerekse Bey-
cesultan Ilk Tun 2 ortaya ve 'shrine' olarak
ve zamanda Ge Troya i ve Troya II. megaren-
ile
Byk oranda p ve adak gelen Tun 3 buluntu-
da, Suriye ve Kilikla blgeleri ile Troya Tun 2
dan itibaren Anadolu zerinden ve Troya II.
zellikle anak mlekte kendini hissettiren yeniliklerin, bu
kiler sonucu ortaya kesinlik Yine, yzeyden
ukurlarda ele Ge Ilk Tun .. 3 anak de
(M.o. 2000-1800), Orta Anadolu Dnemi'ninki (Ubergangsperiode) ile
byk benzerlik gstermektedir. Sonu olarak, ileride Klloba
kltrel dzeninin, Anadolu Ilk Tun kronolojisinin daha
nemli tereddtsz syleyebiliriz.
(3) Bu dnem anak , T.Efe'nin denetimi Arkeolog Deniz ay ykseklisans te-
zi olarak Deniz Ay, Kiilloba Ilk Tun f anak . LU. Sosyal
Bilimler Enstits, Protohistorya ve Onasya Arkeolojisi Anabilim Yksek Lisans Tezi (Istan-
bul 1988). Bu bir makaleye bir gelecekte
(4) S. Lloyd, J. Mellaart, Beycesultan f: The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels. London 1962,
s. 36vdd., fig. i O, 13.
(5) Troya' da son senelerde kale iinde yrtlen Megaron IlA ve IlB' nin mega-
ron veya megaronumsu ait st ste en az evreli mimari ortaya M.
Korfmann, "Troia 1995 XVJJJ. Ankara 1997, s. 213vdd., Plan:
2-3, Resim: Bu en eskileri, Klloba ile
170
',J)
0-'
(I'.
,.
i'
" ..
171
172
o
N
,
.
.
.
.

\
I
l
"
(
\
7

/
/
f
/
/
-
r
:
"
.

<
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_

.-
<
-
-
,
.
.
.
.
.
.
.
.
5

\
/
'
i
.....

.
.,
':
'
"
'
v
"
'''i
s
_
,
-
6
,
i

i
z
i
m
3
:
T
r
o
y
a
2
A

1
-
A
G
1
8
.
1
3
0
T
a
b
a
k

a
r
k

z
e
y

v
e
a

H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e
d
e
v
e
t

r
e
n
k
l
i
d
i
r
.
2
-
A
G
1
8
.
1
0
8
T
a
b
a
k

a
r
k

z
e
y

v
e
i
y
i

H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e
d
e
v
e
t

r
e
n
k
l
i
d
i
r
.
3
-
A
D
1
9
T
r
o
y
a
A
2

a
r
k

z
e
y

v
e

H
a
m
u
r
s
e
y
r
e
k

k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
v
e
g
r
i

z
l

r
.
4
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
8
4
.
T
r
o
y
a
A
l

a
r
k

z
e
y
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i

v
e
i
y
i

H
a
m
u
r

o
k
i
n
c
e
v
e

k
a
h
v
e
r
e
n
-
g
i
d
i
r
,
s
-
A
F
1
8
.
4
6
.
T
r
o
y
a
A
l

a
r
k

z
e
y
i
n
c
e
p
e
m
b
e

(
w
a
s
h
)
v
e
a
z

H
a
m
u
r

o
k
i
n
c
e
v
e
k
o
y
u
g
r
i
m
-
s
i
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
d
i
r
.
6
-
A
C
2
0
.

T
r
o
y
a
A
l

a
r
k

z
e
y

v
e

H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e

7
-
A
D
1
9
.
1
3
.
T
r
o
y
a
A
2

a
r
k

z
e
y

v
e

k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
v
e
i
s
l
i
d
i
r
.
H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
d
i
r
.
8
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
8
4
.
T
r
o
y
a
A
2

H
e
r
i
k
i
y

z
e
y
d
e

a
r
k
i
z
l
e
r
i

z
e
y

k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
v
e

H
a
m
u
r
s
e
y
r
e
k

v
e
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
d
i
r
.
9
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
8
4
.
T
r
o
y
a
A
2

a
r
k

z
e
y

v
e

H
a
m
u
r
s
e
y
r
e
k

v
e
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
d
i
r
.
4
.
A
C
-
A
D
1
9
.
1
8
4
.
B
o
y
u
n
l
u
v
e
o
v
a
l
g

v
d
e
l
i
k
a
p

(
T
r
o
y
a
B
4
f
o
r
m
u
)
.

a
r
k

z
e
y

v
e

k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
d
i
r
.
H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e
p
e
m
-
b
e
m
s
i
b
e
j
r
e
n
k
l
i
d
i
r
.
5
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
8
4
.
S
i
l
i
n
d
i
r
i
k
k
a
p
a
k

(
T
r
o
y
a
D
3
f
o
r
m
u
?
)
.
E
l

z
e
y

g
r
i
m
s
i
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
v
e

H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e
b
e
j
r
e
n
k
l
i
d
i
r
.
6
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
9
0
M
e
r
m
e
r
i
d
o
l
(
t

m
)
.
Y

z
e
y
d
e
h
e
r
h
a
n
g
i
b
i
r
b
e
z
e
r
n
e
s

z
k
o
n
u
s
u
d
e
g
i
l
d
i
r
.
8
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
8
8
.
S
i
y
a
h

k
e
m
a
n
i
d
o
L
.

v
d
e
d
e
i
k
i
g
r
u
p
h
a
l
i
n
d
e
y
a
t
a
y
y
i
v
l
e
r

Y
a
n
k
e
n
a
r
l
a
r

z
e
r
i
n
e
d
e
d
i
k
e
y
o
l
a
r
a
k
o
l
u
k

o
k
i
y
i
d
i
r
.
\
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
8
4
.
Y
a
t
a
y
k
u
l
p
l
u
k
a
s
e

(
T
r
o
y
a

f
o
r
m
u
)
.
E
l

z
e
y
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i

v
e
i
y
i

t
e
d
i
k
e
y
/
r
a
d
y
a
l

i
z
l
e
r
i

H
a
m
u
r
i
n
c
e
d
i
r
;
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
v
e
s
i
y
a
h

z
l

r
.
7
-
A
C
-
A
D
1
9
.
1
9
1
.
M
e
r
m
e
r
i
d
o
l
(
t

m
)
.

z
,

v
e
b
u
r
u
n
;
g

v
d
e
n
i
n

n
y

n
d
e

s
e
r
b
e
s
t

e
l
b
i
s
e
v
e
o
n
u
n

z
e
r
i
n
d
e

a
p
r
a
z
b
a
n
t
y
i
v
l
e
r
l
e

3
-
A
D
1
9
.
D
e
p
a
s

(
T
r
o
y
a
A
4
5
f
o
r
m
u
)
.
T
r
o
y
a
'
L
u
s
t
e
r
W
a
r
e
'

v
e

a
r
k

o
l
a
n
b
u

z
e
y
i
k
o
y
u

v
e

o
k
i
y
i

H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e
k
a
h
v
e
r
e
n
g
i
d
i
r
.
2
-
A
D
1
9
.
1
9
2
.
B
o
y
u
n
l
u

m
l
e
k
(
T
r
o
y
a
C
2
8
f
o
r
m
u
)
.

a
r
k

z
e
y
g
r
i

v
e

H
a
m
u
r
i
n
c
e
v
e
g
r
i
d
i
r
.
s
-

;
<
,
-
,

\
,
,
,
,
J
i
-
:
f
L
/
/
:
!
h
J
L
s
L
-
J
0
c
m
J
l
f
u
0
0
-

i
-
i
7

" u " " 1

\
l
i
;
H
i
i
:
/

.'

!
i

/
!
!
/
.
,
i
t
?
\
f
i
3
,
_
_
1
/
-

.j::>
.

i
z
i
m
4
:
A
D
1
9

a
d
a
k

u
k
u
r
u
n
d
a
e
l
e
g
e

i
r
i
l
e
n

a
n
a
k

m
l
e
k
v
e
f
i
g

r
i
n
l
e
r
2
3
o 5 10cm

izim 5: AD 19 adak ukurunda ele geirilen

1- AD 19.72 ve 184.
(Troya BS formu). ark Yzey ite ve gri
renklidir. yzey Hamur incedir; ite koyu gri renklidir.
2- AC-AD 19. 186.
boyun ark Yzey ve Hamur ince ve kah-
verengidir.
3- AD 19. 184.
EI Yzey siyah ve ite gri renklidir ve iyi
tir. Hamur ince ve gri renklidir. Gvdenin iki izi bezerne olarak ha
motifi
175
Resim 1: Klloba, gneyden
Resim 2: U9 a m a s , anatoprak iine a l m silolar
176
Resim 3: U9 evresi
Resim 4: AC 19-20 megaronlar,
177
.
.
.
.
.
.

0
0
R
e
s
i
m
5
:
A
C
1
9
-
2
0

m
e
g
a
r
o
n
l
a
r
k
u
z
e
y
d
e
n
R
e
s
i
m
6
:
A
C
1
9
-
2
0

p
v
e
a
d
a
k

Resim 7: AC 19-20 megaron gney du-

ve ge IT 3
Resim 8: A E 19
179
Resim 9: AD 19 adak ukuru
Resim 10: Troya A2
180
181
1997 EXCAVATIONS AT
Gil STEIN*
Introduction
The sixth field season of the Northwestern University salvage excavations
at Tepe, Birecik district, province took from July 15-August
26, 1997, directed by Gil Stein. The project staff consisted of: Marta Ameri,
Adnan Baysal, Bnhan Bengi, Lauren Bigelow, Kenneth Boden, Dr.Christopher
Edens (Assistant Director), Julie Pearce Edens, Zafer Grr, Nicola Laneri,
Katherine May, Dr.Augusta Mc Mahon (Assistant Director), Dr.Naomi Miller,
Rana Ozbal, J.Paul Pressley, Paola Purgsley, Clemens Reichel, Mark Schwartz,
Dr.Sharon Steadman, Katherine Untch, Jason Ur, and Yeliz A team
of 43 workers from the village of assisted the project staff in the exca-
vation and artifact processing activities.
The excavations were funded with support from the National Endowment
for the Humanities, the National Science Foundation, The National Geographic
Society, the Kress Foundation, the American Research Institute in Turkey
(ARIT), and the generosity of private donors. We wish to express our appreci-
ation to the Ministry of Culture's Directorate of Monuments and Museums for
permission to conduct this research, and most specifical1y, to Mr.Mehmet Onal
(Gaziantep Museum), who served as the Directorate's representative on site. We
also acknowledge Mr.Kemal the Muhtar of village, for his hospi-
tality and support. We owe a special debt to Mr.Sahir of the Birecik
Dam Construction project for his wil1ingness to provide earthmoving equip- .
ment fr the backfilling of the site at the conclusion of excavations. Final1y, we
thank Mr.Eyp Bucak, director of the Museum, without whose admin-
istrative assistance the excavations and study season would not have been pos-
sible.
Site Description, Chronology, and 1997 Research Goals
is a 3.3 ha. moundon the bluffs overlooking the east bank
of the Euphrates river, 5 km. north of the modern town of Birecik in
province (Figure: 1). The site lies on the main riverine trade route linking
Anatolia with Syria and Mesopotamia. Six seasons of exeavation (1992-1997)
*
Dr.Gil STEIN, Anthropology Department Northwestern University l810 Hinman Ave. IL
60208 USA
183
at have investigated the indigenous Late Chalcolithic societies
southeast Anatolia and the organization of their interaction with Uruk
Mesopotamia during the fourth millennium BC (Stein and 1994a, 1994b,
1995, 1996; Stein, Bembeck et aL. 1996; Stein, Edens, et aL. 1996; Stein, Boden,
et aL. 1997). The Late Chalcolithic occupation of the site dates to approximate-
ly 4100-3300 BC based on calibrated radiocarbon dates and ceramic parallels
with other sites (figures 2,3; table 1). Stratigraphy and associated ceramics
allow us to subdivide the Late Chalcolithic occupation into an earlier Phase A,
which has early forms of Local Anatolian Late Chalcolithic ceramics, and a
later phase B.Late Chalcolithic phase A marks the earliest occupation of
and directly overlies sterile gravels or bedrock. Phase B1 has Iate
forms of Local Anatolian Late Chalcolithic ceramics, while phase B2 has both
Iate Local ceramics and Mesopotamian ceramics dating to the later part of the
Middle Uruk period. Phases A and B1 at are often called respectively
the "early pre-contact" and "Iate pre-contact" phases, while B2 is termed the
"contact phase" to emphasize the appearance of evidence for interac-
tion with southem Mesopotamia.
The previous five seasons of excavations had exposed approximately
1400 m
2
of the site in 18 tranches, spread out over three main parts of the site
(Figure: 1). This work had removed the overlying Achaemenid/Hellenistic
deposits, Early Bronze i burial areas, and broad areas of the contact phase B2
settlement, thereby exposing the top of the Iate pre-contact phase Bl
occupation. The early fourth millennium pre-contact phases B1 and A-and the
indigenous culture they represent-remain poorly understood, not only at
but in southeast Anatolia and north Syria in general (Frangipane
1993). For this reason, the 1997 field season at focused on these phas-
es, with four main goals:
1) clarification of the relationship between the Iate pre-contact phase BI
and the early pre-contact phase A;
2) broad horizontal exposures of the early pre-contact phase A occupation
in three spatially distinct parts of the site in order to recover a representative
sample of economic, architectural, and ceramic data from this time period:
3) collection of radiocarbon samples from the pre-contact phases in order
to complete the absolute chronology for the Late Chalcolithic at and
4) exeavation of stratigraphic soundings down to sterile deposits at the
base of the site in order to complete the stratigraphic sequence and confirm that
phase A did in fact comprise the earliest occupational phase at the site.
The 1997 fieldwork continued in six tranches where previous excavations
had reached the top of pre-contact occupations in the north, south, and west
parts of the site: areaA (operations 4 and 14), area B (operations 11 and 12) and
area C (operations 5 and 16). Late pre-contact phase Bl deposits were removed
in all tranches, exposing approximately 500 m2 of the early pre-contact phase
A settlement. The results showed significant architectural/functional variation
among the three areas, while also documenting significant diachronic change in
these aspects of pre-contact settlement organization at
184
AreaA
Area A at the northeast corner of the site has the broadest horizontal expo-
sures, with ca. 600 m2 of Late Chalcolithic deposits exposed from 1992 to
1996. These earlier seasons of exeavation had reached Iate pre-eontact phase B1
deposits, most notably the large stone platform 137 in op. 4 and its two associ-
ated terraces (Stein, Bernbeck, et aL. 1996; Stein, Boden, et aL. 1997).
Excavations in 1997 focused on contiguous operations 4 and 14 since these
were the trenches with the earliest exposures in the northern part of the mound.
Stone platform 137 in operation 4 was left in place, due to its massiye size and
historical importance. In the large open area to the north and east of the plat-
form, a series of thick ash and trash deposits also dating to phase B1 covered
the western edges of the terraces and overlay the eompaet sloping outdoor sur-
face on which the platform was built. Excavations defined the surface and
retaining walls at the north, west, and south edges of terrace 119 in op. 14. The
terrace followed the eroded northeast slope of the mound, partially overlying
and slightly cutting into the underlying wash layers and phase A arehitecture.
Three phase A building levels were identified in operations 4/14. The
upperrnost level was a series of three edjaeent mud brick buildings aligned in a
row oriented NNW-SSE (Figure: 4). The eroded wall tops of these buildings
were sealed by wash deposits, suggesting that this particular area remained
unused for a significant period of time (possibly 50- 100 years?) between the
abondonment of the phase A struetures and the construction of the platform-and
terraee complex in the Iate pre-eontact phase B1.
The three mudbrick struetures can be securely dated by their associated
eeramics to early precontaet phase A. This row of buildings a stood at what was
apparently the eastern edge of the mound even in the early 4th millennium. To
the west they were bounded by an open area with a compact mud surface; the
presence of a hearth suggests that this might have been a large courtyard or
plaza rather than a street. Although the three structures were not built as a sin-
gle planned unit, they were all oceupied contemporaneously for an extended
period and underwent several major remodelings.
Based on the architecture and comparison with the central structure (see
below) the structure appears to have been a smaIl house. Heat red-
dened/hardened bricks and numerous collapsed burned roof beams indicate that
the north structure was destroyed by fire, in which the upper floor eollapsed
down onto the ground floor. The house yielded almost no artifacts, suggesting
that the occupants had time to collect their belongings and flee.
The ground plan of the well preserved central structure was completely
exposed, providing the best example of phase A domestic architecture at
This mudbrick structure with stone foundations remained unburned,
with some walls preserved as high as 1.71 m, despite the fire damage to. the
northern and southern structures to either side of it. The layout,
and contents suggest that this was a small house, measuring 8.6. (N.S) by 8 m.
(E-W). In its original form, the structure consisted of three parallel rooms with
interior dimensions of 2x6.5 m. The doors were placed at the west end of each
185
room, giying access to the open area or plaza to the west. The central room in
this house may have been a courtyard flanked by roofed rooms to the north and
south; ground stone artifacts and large storage jars suggest that it may have been
an open air food preparation area.
The three-roomed central structure underwent several remodelings. In the
first of these, the southemmost room was subdivided into two long, narrow
rooms by the construction of waIl 188. The structure was then finished with a
thick layer of plaster that extended across to include the adjacent southem struc-
ture as welL. The funetion of the two narrow rooms remains unclear due to the
absence of in situ deposits. However, ash deposits in the rooms yielded a ceram-
ie open faeed copper mold, a crucibli with slag, and a smaIl flat piece of cop-
per, suggesting that metal working activities took place either in or near the
house. In the final remodeling of this structure, the two doorways on the west
side were bloeked up with stones and bricks. At this point, access to the house
must have shifted to the east side, presumably through a doorway in the poorly
preserved waIl 206. After this, the house was abandoned.
Although only part of the southem strueture was exposed in op. 4. it clear-
ly differs from the northem two houses in construetion technique and room ori-
entation. The preserved portion of the strueture eontains two rooms-a square
room to the west and a reetangular room to the east-with two doorways in the
shared waIl between them. The doors frame a mud brick eolumn with a square
cross-section, The interior and exterior waIls of the strueture were plastered
white, and aniche was eonstrueted in its northem waIl 236. The floors of both
rooms were plastered. Set into the plaster floor of the westem room was a eir-
eular hearth with ash deposits. Seven spindle whorls were found in these two
smaIl rooms. The funetion of this strueture remains unclear, but the contrast
between it and the adjaeent houses suggest that the south building might have
served some non-domestie purpose. The building was destroyed by fire, and
was fiIled with large amounts of ash and bumt beams.
Beneath the south strueture in operation 4 was an earIier phase A building
level. This eonsisted of massiye unworked limestone foundation waIls 1.8 m.
wide, forming two smaIl square rooms. A trash pit (locus 276) eut into the floor
of this building yielded a rectangular carved stamp seal of reddish brown stone,
depieting a eervid, a bird, and an anthropomorphic figure holding a maee
(HNI5690; Figures: 5, lOB).
The earliest sampled oecupational levels in area A underIine this large
stone building. These deposits were sampled in a smaIl 2.7 x 1.3 m. sounding
along the west baulk of operation 14. The limited amounts of eeramics reeov-
ered from the sounding are consistend with a Late Chalcolithie phase A date for
the earliest stratigraphieaIly decomented oeeupation of the site. This earliest
building level was eonstrueted on sterile silts and gravel 6.5 m. below the
mound surface.
AreaB
Area B at the southeast eomer of the mound eomprised operations
2,7,11,12, and 13, for a total exposure of ca. 450 m . Excavations in 1994-96
186
had located a massiye niched and buttressed stone enclosure wall 3 m. thick and
preserved to a height of over 3.3 m. in operations 11,12, and 13 (see Stein
1997:100-101; Stein, Boden, et aL. 1996:89-92). This wall was initially con-
structed in phase A and continued in use throughout the Late Chalcolithic occu-
pation of the site. Excavations in 1997 focused on contiguous operations II and
12, in order to recover as large a sample as possible from pre-contact phases Bl
and A in the areas both inside and outside the enclosure wall.
The uppermost building level investigated in op. II in 1997 consisted of
the large mud brick and stone platform 121, constructed inside the stone enclo-
sure wall 68/101 at the beginning of Iate pre-contact phase BL. The platform
extended into the north and east baulks; however the exposed portions in oper-
ation II measured at least 5.6 m. (NNW-SSE) by 5 m. (ENE- WSW). The mud-
brick and stone platform was preserved to a height of three m. A large founda-
tion of unworked limestone provided a level base for the 1.5 m. tall mud brick
superstructure. This superstructure appears to have been repaired or remodeled,
as evidenced by the difference between the rectangular (60 x 32 x 10 cm) bricks
of the bottom four courses and the square (32x32xlO cm) bricks of the upper
five courses. Although the function of platform 121 remains unknown, it resem-
bles the comtemporaneous stone platform 137 at the north end of the site. In
both areas, the construction of large scale platforms and/or terraces form the
earliestphase Bl architectural levels.
The phase A enclosure wall itself was built entirely above ground, with no
evidence for a foundation trench. The line of the wall was traced for at least 20 m.,
running NNW clear across operations II and 13. The east face of the wall has
a series of niches and buttresses 2 m. wide and 1 m deep that begin 2 m. above
the base of the wall. The west or outer face of the enclosure wall (in adjacent
operation 12) lacked these features. This suggests that Local Anatolian archi-
tectural practices in the early fourth millennium differed from the southem
Mesopotamian convention in which niches and buttresses were generally
placed on the exterior face of a wall. The construction of this monumental
enclosure wall marked a significant break with the underlying, earliest phase A
building level in op.l I.
The enclosure wall overlay a series of compact wash and ash lenses that
sealed off the earliest phase A building level in operation 11-a group of 4-5
mudbrick walled rooms (Figure: 6). The rooms run beneath the enclosure wall
and as a result were only partially exposed; however their simplicity and
domestic character are clear. The rooms were irregularly shaped rather than rec-
tilinear. Trash deposits associated with this building level yielded a copper pin
(HN17153-Figure 14:E), one of the earliest metal artifacts from the site. These
apparently demostic structures were constructed sterile gravels.
The 1997 excavations in adjacent operation 12 exposed the area outside
and to the west of the enclosure wall in operation lL. Earlier work in operation
12 had recovered the remains of an area of Early Bronze Age I (EB-I; ca, 3100-
2900 BC) pits and burielas dug into the sloping erosion layer that sealed off the
Late Chalcolithic settlement (Stein 1998); Stein, Boden, et al 1997). Three addi-
tional EB-I pits were excavated in 1997. The EB-I pits cut down through the
187
erosion layer that marked the post-Chalcolithic abandonment of the site, and cut
into the underlying contact phase B2 building level. These deposits overlie what
is apparently the uppermost Iate pre-contact phase Bl building level-a series of
poorly preserved eroded mubrick walls forming a smail room in the southwest
part of the trench. The floor of this room was elean, indicating that the structure,
presumably a smail house, was peacefully abandoned.
Beneath this was evidence for four main building levels dating to the
early p r e - c o r t a c t phase A. The most significant of these was outdoor surface
260 and its associated pyrotechnic features. At this point, operation 12 seems to
have been used as an outdoor industrial area with no evidence for mud brick
buildings. Instead, eleven post holes and four larger pits (ioci 258, 259, 265,
273) were cut into surface 260. The pits were roughly 65 cm. in diameter and
35-45 cm. deep. They were filled with large amounts of ash and charcoal and
showed signs of heat reddening on their walls. Two had ash disposal areas
immediately adjacent. Pit 258 contained crucible fragments, vitrified slag, and
a smail piece of copper, suggesting that these were smail, open smelting fur-
naces. The pits and their contents provide the first in situ evidence for early pre-
contact phase A copper production at Hacmebi.
Underlying this industrial area was the first phase A building level asso-
ciated with the construction and use of the massiye stone enelosure wall 68/101.
A large pise or packed mud platform measuring at least 9 m. (E-W) by 5 m (N-
S) was bui lt against the west face of the enelosure wall. To strengthen the plat-
form, flat-Iying logs were set between layers of pise , while large amounts of
chaff and fine limestone chips were mixed in with the mud. The function of this
platform remains unelear.
Beneath the platform and the stone enelosure wall was the earliest level
of phase A architecture inoperation 12. This consisted of a set of 3 simple stone
wall foundations constructed directly on top of sterile gravels. Two of the walls
(292 and 194) were aligned roughly in parallel, and may from a street that con-
tinues east into the adjacent operation 11. To the south of this street, fragmen-
tary cross-wall 290 abutted wall 292, forming a possible room to the west and
an open courtyard area to the east. In this latter area, ash deposits and abasalt
milling stone fragmentwere found. These appear to be hause remains.
Taken together, the excavations in operations 11 and 12 completed the
stratigraphic sequence for area B down to sterile gravels. The evidence for mon-
umental architecture, internal functional differantiation, and probable special-
ization in the productionofhigh value craft goodsmade ofsmelted copper in
the 'earlypre-contact phaseA areall consistent with the evidence from other
partsof the site for the loealdevelopment of social complexity at the endof the
5th millennium BC... '. .
Area C "
In area C atthe west.end of the site, the 199Texcavations continuedin
adjacent operations.Sarid.16,comprising anexposure.()f2,OOm2.f\1l deposits ...
excavated in 1997 dated to the 4th millennium Be. Thesequence shows great
continuity from the early pre-coritact phase A into the Iate pre-contact phase Bl.
The latest Chalcolithic deposits were intrusive contact phase B2 pits 165 and
188
173 at the north end of operation 16. The pits yielded a mix of both local and
Uruk pottery, and most notably,a beautifully carved bone stamp seal in the
shape of o lion with a complex geometric seaIing motif on the reverse
(HNI4420-Pigures: 7, 8, lA).
The Uruk pits cut into trash and wash deposits inside and around small-
scale stone architecture apparently dating to phase Bl. This architecture con-
sists of several superimposed building levels of narrow-walled structures that
appear to have been houses, based on their associated cooking installations and
intra-mural infant jar burials cut into the plastered floors of the rooms and coutr-
yard. The courtyard had a small raised stone platform in it, built up against the
standing walls of earIier phase A architecture. Trash deposits in the courtyard
yielded large amounts of ceramics and bone, and a two-sided sub-rectangular
fIat limestone stamp seal, with crudely carved curviIinear designs of each sur-
face, and a partial drill hole on its side (Figure: lD).
The Iate pre-contact phase Bl domestic architecture was built up against
earIier architecture dating to the early pre-contact phase A.Three distinct phase
A building levels were identifield in operations 5/16. The uppermost of these
consists of three buildings-two double roomed structures with narrow, stone
built storerooms and a third, associated mud brick house with a small courtyard
(Figure: 9). This building level underwent a series of building and remodeling
episodes, reflecting long-term use of these structures. The two stone buildings
are closely similar; each had walls ca. 8-1.1 m. thick of unworked limestone,
preserved to heights of about 1 m. with no signs of doors or windows. Normally
this would suggest that these are subterranean foundations; however, the pres-
ence of clear floor surfaces along the base of the wall exteriors confirms that the
stone waIls were, in fact, above ground. The west building (Figure 9: rooms A, B)
was built first, and the slightly smaIler east building (Figure 9: rooms C,D) was
constructed shortly afterwards. Each building comprised two adjacent long nar-
row rooms 7 m. (NNW-SSE) by 1.7 m. (WSW-ENE) with compact mud plas-
tered floors. These rooms were in most cases later divided in half by the con-
struction of mudbrick internal waIls. The function of the two stone buildings
remains unc1ear. The long narrow rooms, lack of doors, and absence of artifacts
on the floors of rooms A-D makes it difficult to determine the function of the
east and west stone buildings; however, their dimensions are consistent with
what one would expect for store rooms. A cerramic tuyere or blowpipe used in
copper smelting was found in the c1eaning of waIl 45 on the west stone struc-
ture; this suggests that metaIlurgical activities. were carried out here at some
point during this building level. The third building in this level was a smaIl
courtyard house built up against the south waIl (45) of the west stone building.
The house had at least one room opening into a narrow cobbled coutyard con-
taining a large basalt grinding stone. An open area lay to the west of the house,
and may have been used fore cooking.
The stone buildings were built over and incorporated the reddish mud
brick waIls of an earIier building level, alsa dating tophase A. The orientation
and .layout of these mudbrick rooms differ markedly from the groundplans of
the stone buildings above them. These structures, mostly preserved in the east-
ern half of operations 5 and 16, were c1early domestic; they have narrow mud
189
brick walls, and three or four rooms and a courtyard with domestic floor fea-
tures such as hearths and ash pits. Inside one of these rooms to the east of wall
48, excavations in 1994 had recovered evidence for metallurgy in the form of a
copper chisel and a ceramic open faced easting mold. In the earliest stages of
this mudbrick house, a drainage system composed of 13 fitted ceramic cylinders
was set into the gravel floor to remove water from inside the courtyard. This is
the only example of such a drainage system known from
The mudbrick houses overlie the earliest phase A building level in area C-
a series of stone lined rectangular bins, basins, and plastered ovens set into
gravel outdoor surfaces in the west half of operation 5. These appear to be small
scale storage and cooking facilities associated with (unexposed) domestic struc-
tures. One or twopoorlyunderstood stone walls also apparently date to this
building level. Thesematbe related to the earliest phase A building level in
area. C. This building level.overlies sterilegraveIs.
OveralL, the 1997 areaCrecovered a long occupational
sequence with at least three distinct building Ievels to phase A. These
show great in the reuse arid modifaciton of walls from one
building level to the next, notonly within phase A, but also between precontact
phases A and B Although domestic .structures were present throughout the
sequence, in the uppermost phase levelwe do see evidence for addi-
tional functions in this part of the site, if the interpretation of rooms A-D store-
rooms is correct.
Conservation and Laboratory Work
In addition to excavations, several projects of artifact conservation,
chipped stone analysis, ceramic analysis, and archaeobotanical sample process-
ing were also conducted in the 1997 season. Conservation and stabilization
activities at were conducted by Ms. Katharine Untch, assisted by
Ms.Katherine May. Conservation activities focused on seals and sealings, metal
artifacts, and ceramics, Dr.Augusta Mc.Mahon completed her in-field analysis
of the Achaemenid/Hellenistic pottery, recording material from all secure strati-
graphic contexts, and compiling a study collection of diagnostic types from this
period. Dr.Naomi Miller continued with her archaeobotanical analyses, pro-
cessing over 100 flotation samples to recover carbonized plant remains from
Late Chalcolithic phase A and Bl contexts.
Dr.Christopher Edens continued with his analysis of the excavated
chipped stone artifacts (C.Edens 1996,1997), with the 10.500 lithics recorded
from July through October 1997, the total analyzed sample now consists of
24.000 pieces of chipped stone, of which about 3000 are blades and retouched
tools. This forms the largest analyzed corpus to date of Late Chalcolithic
chipped stone from 4th millennium BC greater Mesopotamia. .Julie Pearce
Edens and Kenneth Boden continued their typological and technological analy-
ses ofthe Late Chalcolithic ceramics (Boden 1997, J.Edens 1996, Pearce Edens
1997), assisted by Bnhan Bengi, Necola Laneri, and Yeliz
Analyses of phase A ceramics have identified a number of forms that are diag-
nostic of the early phase (Figure: 11). The 1997 effort coded over
4.000 diagnostic sherds, approximately 1.00 of these belonging to phase A. This
190
number brings the total sample analyzed to date to ..about 27.000 diagnostic
sherds, all from excavated contexts. Finally, Dr.Hadi Ozbal continued his labo-
ratory analyses of the Late Chalcolithic copper artifacts and copper production
debris from the site (zbal 1996, 1997), in collaboration with Bryan Earl and
Meike Adriaens.
Conclusions
The 1997 season of exeavation at provedid significant informa-
tion about the chronology and economic organization of the local Anatolian cul-
tures of the Taurus piedmont zone in the early fourth millennium BC. We have
now exposed ca. 600 m2 of early pre-contact phase A deposits from three dis-
tinct areas of the site. This consitutes the largest available sample of material
from this time period and culturaltradition .in.southeastAnatolia. As such, the
phase A and Bl exposures providea valuable baseline for comparison with the
later contact period of interaction with Uruk Mesopotamia in the rnid-
Iate fourth millennium. .
Excavations reached sterile deposits in all three exeavation areas, con-
firrningthat phase A'is the earliest stratigraphically documented occupation of
the site. We have evidence for a surprisingly long phase A sequence with mul-
tiple building levels: The earliest levels-those constructed directly on sterile
gravels or bedrock-seem to be simple, smaIl scale residences. The succeeding
building levels show evidence for inercasing monumentality, changes in the
activities practiced in each area, and increasing functional differentiation with-
in the site over the course of phase A. Large scale building activities continue
and even increase in the Iate pre-contact phase BI with the constuction of ter-
races and large stone and mudbrick platforms in both the north and south parts
of the settlement.
The 1997 excavations and artifact analyses have also contributed to our
understanding of craft productionat copper metallurgy,
stone tool manufacture, and ceramic production. Most notably, the four smelt-
ing pits outside the massiye enclosure wall at the south end of the site provide
our first in situ evidence for copper production in a specialized industrial area
at the site. lt is dear that sophisticated indigenous tradition of copper metal ur-
gy flourished at in the pre-contact period, and was probably oneof the
main factors attracting Mesopotamian traders and colonists to the site in the
subsequent contact phase B2.
In addition to the evidence on craft production for metals, lithics, and
ceramics, the 1997 season recovered important data on seals and sealings from
all phases of the Late Chalcolithic sequence (for Uruk and local glyptic mater-
ial recovered in earlier seasons, see Pittman 1996a, 1996b). We now have evi-
dence for a great deal of variability in the styles of pre-contact phase A stamp
seals, ranging from extremely elaborate und finely carved examples with ani-
mal and anthropomorphic motifs on fine siltstone down to crudely carved geo-
metric designs on limestone seals. The more elaborate seals show clear stylistic
connections to the broader sealing tradition of the Local Late Chalcolithic cul-
tures of Southeast Anatolia, north Syria, and the North Mesopotamian Jazirah.
191
the local sealing technology even during the period of intensive contact with
Middle Uruk Mesopotamia in phase -B2.
With the recovery of chronological, economic, architectural and glptic
data from three broad horizontal exposures of early pre-contact deposits at
we have documented the full Late Chalcolithic stratigraphic sequence
(phases B2, B ,A) down to sterile deposits in a spatially representative sample
from 4.2 percent of the site's surface area. The 997 season marks the comple-
tion of the exeavation phase of the project. After consultation with the
General Directorate of Monuments and Museums, the three main exeavation
areas were partially backfilled, leaving only the monumental stone architecture
visible for future study. All excavated materials have been transported to
where they will be fully documented in the next 2-3 field seasons for
the preparation of a final publication on the excavations.
Acknowledgments
Small finds and ceramics were drawn by Ms.Paola Pugsley and Ms.Julie
Pearce Edens. Objects were photographed by Mr.Zafer Grr, Ms.Rana Ozbal,
and Mr.Mark Schwartz. Plans, sections, and object drawings were inked by
Ms.Paola Pugsley and Dr.Christopher Edens.
BlBLIOGRAPHY
BODEN, Kenneth, 1997 Technological Strategies in Fourth Millennium BC Ceramic Production at
In G.Stein, K.Boden, C.Edens, J.Edens, K.Keith, A.McMahon, and H.zbal,
"Excavations at Turkey-I 996:Preliminary Report. Anatolica 23: 132-136.
EDENS, Christopher, 996 Chipped 1995. In Gil J.Stein, Christopher Edens, Hadi zbal,
Julie Pearce, and HoJly Pittman, Turkey: Preliminary Report on the 1995 Excavations.
Anatolica 22: i 00-104.
1.997 Chipped Stone. In G. Stein, K. Boden, C. Edens, J.F. Edens, K. Keith, A. Mc Mahon, and H.
Ozbal, "Excavations at Turkey-1996: Preliminary Report. Anatolica 23:124-127.
FRANGIPANE, Marcella, 1993 Local Components in the Devalopment of Centralized Societies in Syro-
Anatolian Regions. In Between the Rivers and Over the Mountains. M.Frangipane, H.Hauptmann,
M.Livenari, P.Matthiae, and M.Mellink, eds.Pp. 133-161. Rome: Universita di Roma "La
Sapienza".
ZBAL Hadi, 1996 Chemical Analysis of a Copper Chisel from Tepe. Anatolica 22: 109-11O.
1997 Early metal Technology' at Tepe. In In G.Stein, K.Boden, C.Edens, J.Edens,
K.Keith, A.McMahon, and H.Ozbal, "Excavations at Turkey-1996: Preliminary Report.
Anatolica 23:139-143.
PEARCE, Julie, 1996 Phase B Ceramics in GiI lStein et al.: Turkey: Preliminary
Report on the 1995 Excavations. Anatolica 22: 104-106.
PEARCE-EDENS, Julie: 1997 Ceramic Analysis, 1996. In In G.Stein, K.Boden,
C.Edens..J.Edens, K.Keith, A.McMahon, and H.Ozbal, "Excavations at Turkey-1996:
Preliminary Report. Anatolica 23: 127-132.
PITTMAN ,HoJlY: 1996a Preliminary Report on the .Administrative Artifacts: Tepe 1995.
Season. In Gil.J.Stein, Christopher Edens, Hadi Ozbal, Julie Pearce, and Holly
Turkey: Preliminary Report on the 1995 Excavations. Anatolica 22:98- 100.
1996b Preliminary Report on the Glyptic Art: 1993. In GiI Stein et aL. Uruk Colonies
and Mesopotamian Communities: An Interim Report on the 1992-3 Excavations at
Turkey. American Journal of Arehacology 100 (2): 230-233.
STErN Gil, R.BERNBECK, C.COURSEY, A.MCMAHON, N.MILLER, A.MISIR, J.NICOLA,
H.PITTMAN, S.POLLOCK, H.WRIGHT.
1996 Uruk colonial expansion and Anatelian communities: an interim report on the 1992-3 exca-
vations at Turkey. American Journal ofArchaeology 100:205-160.
192
STEIN, G., K.BODEN, C.EDENS,J.Pearce EDENS, K.KEITH,A.MCMAHON, H.ZBAL
1997 Excavations at Turkey-I 996: preliminary report. Anatolica, 23.
STEIN, G., C.EDENS, N.MILLER, H.ZBAL, J.PEARCE, H.PITTMAN
1996 Turkey: preliminary report on the 1995 excavations. Anatolica 22:85-128.
STEIN, Gil, Adnan MISIR: 1996-1994 Excavations at Tepe.In XVII
Toplantlsl.Pp.1 09- 128. Ankara: Republic of Turkey, Ministry of Culture, General Directorate of
Monuments and Museums.
193
,
.
.
.
.
.
-
o
.
j
:
>
.
T
a
b
l
e
1
:

1
9
9
7
C
a
l
i
b
r
a
t
e
d
C
1
4
s
a
m
p
l
e
s
-
P
r
e
-
C
o
n
t
a
c
t
P
h
a
s
e
s
B
e
t
a
n
o
.
H
N
#
o
p
.
l
o
c
u
s
l
o
t
C
o
m
m
e
n
t
s
U
n
c
a
l
i
b
.
B
P
C
a
l
i
b
.
B
C
(
1
s
i
g
m
a
p
r
o
b
)
C
a
l
i
b
,
B
C
(
2
s
i
g
m
a
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
0
4
J
1
8
2
4
1
4
1
4
6
2
6
3
L
a
r
g
e
t
r
a
s
h
d
e
p
o
s
i
l
4
5
8
0
+
/
-
1
0
0
3
4
9
5
-
3
4
4
5
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
6
2
5
-
3
5
6
5
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
0
5
1
4
2
5
6

i
1
7
6
3
1
8
a
s
h
l
e
n
s
5
3
0
0
+
/
-
7
0
4
2
3
5
-
4
0
0
0
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
4
3
2
5
-
3
9
7
0
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
0
6
1
4
4
4
3
1
6
1
3
3
1
9
6
t
r
a
s
h
w
/

s
e
a
l
5
3
7
0
+
/
-
8
0
4
3
3
0
-
4
0
8
0
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
4
3
5
5
-
3
9
9
0
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
0
7
1
4
9
0
5
4
2
3
0
4
6
9
1
1
0
0
r
4
8
4
0
+
/
-
6
0
3
6
7
5
-
3
6
2
5
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
7
3
5
-
3
5
i
0
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
0
8
1
4
9
1
7
4
2
4
2
4
7
4
c
o
l
l
a
p
s
e
a
n
d
w
a
s
h
4
8
4
0
+
/
-
6
0
3
6
7
5
-
3
6
2
5
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
7
3
5
-
3
5
1
0
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)

1
3
7
0
9
1
4
9
2
3
4
2
3
7
4
7
6
f
o
u
n
d
a
t
i
o
n
t
r
e
n
c
h
I
o
r
p
l
a
t
f
o
r
r
r
4
8
9
0
+
/
-
7
0
3
7
3
5
-
3
6
4
0
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
7
9
5
-
3
6
1
0
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
1
0
1
4
9
6
3
4
2
4
9
4
8
4
r
o
o
t
"
c
o
l
l
a
p
s
e
4
9
4
0
+
/
-
8
0
3
7
9
0
-
3
6
5
0
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
9
4
5
-
3
6
2
5
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
1
2
1
5
2
3
7
1
6
1
7
0
2
7
1
s
t
o
n
e
d
e
p
o
t
p
h
a
s
e
5
0
5
0
+
/
-
8
0
3
9
6
0
-
3
7
6
0
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
9
9
0
-
3
6
6
5
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)

1
3
7
1
3
1
5
2
3
8
1
6
1
7
0
2
7
1

d
e
p
o
t
p
h
a
s
e
f
l
o
o
r
4
8
0
0
+
/
-
8
0
3
6
6
0
-
3
5
i
O
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
7
3
5
-
3
3
6
5
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
1
4
1
5
6
9
1
4
2
7
6
5
2
2
p
i
t
4
6
9
0
+
/
-
8
0
3
6
2
0
-
3
5
7
5
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
6
5
0
-
3
3
2
5
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
1
6
1
6
0
0
4
1
2
2
5
8
5
1
6
s
m
e
l
t
i
n
g
p
i
t
5
i
3
0
+
/
-
1
0
0
4
0
0
0
-
3
7
9
5
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
4
1
6
0
-
3
7
0
0
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
1
7
1
6
0
3
5
1
2
2
6
5
5
2
5

p
i
t
4
7
7
0
+
/
-
6
0
3
6
4
0
-
3
5
i
0
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
6
6
5
-
3
3
7
0
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
1
1
3
7
1
8
1
6
3
4
8
1
4
1
9
9
3
8
7
a
s
h
d
e
p
-
c
e
n
t
r
a
l
h
o
u
s
e
4
8
5
0
+
/
-
6
0
3
6
8
5
-
3
6
3
0
(
.
6
8
p
r
o
b
.
)
3
7
6
0
-
3
5
1
5
(
.
9
5
p
r
o
b
.
)
0
0
0
T
a
b
l
e
1
:

1
9
9
7
c
a
l
i
b
r
a
t
e
d
r
a
d
i
o
c
a
r
b
o
n
s
a
m
p
l
e
d
a
t
e
s
-
p
r
e
-
c
o
n
t
a
c
t
p
h
a
s
e
s
A
a
n
d
B
l
HACINEBI TEPE
Birecik, Turkey 1
N
2 m. Contom lntervat

1997
exeavationarea
19921996
exeavationarea
Figure 1: Topographic map of Tepe, showing main exeavation areas
195
1992-1997 Calibrated C14 Dates (2 Sigma probability)
4500
4300
4100
3900

>:
3700

es
"
3500 ,.
:i
? 3300

3100
2900
2700
2500
1 "

. .
J
' '
i
-
:
r
1
, !
-
. : c
L
r
, 1- r
- - -
,
,
.
-
! ,-
i .
:
i

.
:
. _._--_..
"----
.'....-
_. _________________._____._, _____,________.._. ____ ___---,-0

ol ... ol -e- ... ol o o o ol <tl <tl
'"
<xl ... -e
"-
-e- <tl
"-
N
<xl cc <xl
"-
eo ol <xl co r-,
-e- <xl <xl ec
'"
so <tl -e
'"
-e- cc o o ol o o
'"
ec
"-
co
:::
N r-,
'"
o
;;;
-e- <tl <xl -e N
'"
<tl co
'"
<xl o <xl <xl <tl ...
ol co o
;;;
ol co o N ec cc ec o ol cc N cc N <xl ol N
'"

'"
;:
ol o N ol N <tl o <tl co co -e-
<tl cc N cc -e -e- <xl <tl
'"
ol cc cc cc <tl cc
'"
<tl ... -e-
'"
co cc <xl ... o
'"
-e <tl
'"

co
'"
<xl ... ...
C14 Sample number
Figure 2: calibrated radiocarbon dates (2 sigma processed samples
from 1992-1997
HACINEBI TEPE - LATE CHALCOLITHIC RELATlVE CHRONOLOGY
3000 ILC
3500 BC
14000BC
Hacincbi Kurhan Atatrk Dam Arslantepe Amuq Lcilun Tubqa Dam
Rescrvcir Rcscrvuir
EB i burials
(nbundonmcnt
t
Hububu Kab;",
1
Uruk
Jchcl Aruda
VIA Hassck Karatut VIA G LV
Shcikh
Hassan
i
Midelle Uruk
B2
VII F V
1
Bi
A
Figure 3: 4th and 3rd millennium relative chronology
196

i
i
i
i
i

i
i
- - -
North structurc
surr; 255
3'"
\
. \
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
S n u c platform l.J1
- _._-_.- - .- _._._._.- - ------, -- ---- _.. _- -_.--_._. -- -- _._-- _.-'
Figure 4: Area A (North): Operations 4 and 14-Plan ofnorth, central, and southern
mud brick structures in uppermost early pre-contact phase A building
level
197
Figure 5: Rectangular stone stamp seal with cervid, bird, and anthropomorphic motifs.
Phase A. HN 15670: (Operation 4 locus 276: lot 522)
o

Q
Figure 6: Area B: Operation ll-earliest phase A
domestic architecture constructed on sterile
gravels
198
Figure 7:Bone stamp seal carved in the shape of a recumbant
lion-obverse, HN 14420: (op. 16locus 133 lot 193)
Figure 8: Bone stamp seal carved in the shape of a recumbant
lion-geometric sealing motif on reverse. HN 14420:
(op, 1610cus 133 lot 193)
199
1\
~ \
Rm. A
3m
Figure 9: Area c: phase A stone architecture-two stone buildings with long,
narrow rooms possibly used elir large scale storage .
200
A
\

B
c . ,tt ,20
., C
F
E
D
G 4/IIIIa
5cm
Figure: 10
201
c

D
E
F
Figure: 11

)
/\1- ,

\= 7

7
.. i }
... 17
--Tc.=.c:=: _._.\'\\
)

( )
o
Ci)
__
202
Figure o : Late Chalcolithic seals and seal impressions
A. HN 14420 p. 1610cus 133 lot 193. Carved bone stamp seal in the shape of alion, with
geometric motif on sealing surface. Drilled on side. Late Chalcolithic Phase B2.
B. HN 15690 p. 410cus 276 lot 522. Stamp seaI. Reddish-brown siltstone (?) with cervid,
avain, and anthropomorphic motifs. DriIled on side. Late Chalcolithic Phase A.
C. HN 15224 p. 16 locus 179 lot 269. Incised Iimestone stamp seal with Iinear motif.
Partially drilled on side. Late Chalcolithic Phase Bl (?).
D. HN 14431 p. 16 locus 133 lot 196. Incised Iimestone stamp seal with curvilinear
designs on obverse and reverse. Partially drilled on side, Late Chalcolithic Phase Bl (?)
E. HN 14977 p. 4 locus 248 lot 489. Unbaked cIay stamp seal impression. Late
Chalcolithic Phase A(?).
F. HN 14650 p. 5 locus 198 lot 361. Unbaked cIay stamp seal impression. Late
Chalcolithic Phase A.
G. HN 15265 p. 16 locus 178 lot 280. Unbaked cIay stamp seal impression. String
impressions on reverse. Late Chalcolithic Phase Bl (?).
H. HN 14419 p. 16 locus 135 lot 194. Unbaked cIay stamp seal impression. Late
Chalcolithic Phase BL.
Figure ll: Phase A ceramics
A. DR 97:156 Form J32; p.4 Loc.180 Lot424, HN 5986:2; Rim diam.=14 cm; sandy
with occasionallime gravel; pale yellow.
B. DR 97:557 Form J34.1; p.4 Loc.l71 Lot392, HN 5615:10; Rim diam.=14 cm; sandy
Iime present; burnished buff slip exterior.
C. DR 97:547 Form B38; Op.Il Loc.202 Lot371, HN 16763:21; Rim diam.=35 cm; vege-
tal and gravel incIusions, Iime present; burnished gray surfaces.
1). DR 97:551 Form B39; p.14 Loc.162 Lot376, HN 16308:27; Rim diam.=21 cm; vege-
tal and sand incIusions, burnished exterior surface; red brown surfaces.
E. DR 97:71 Form J50; p.14 Loc.178 Lot331, HN 14573:1; Rim diam.=15 cm; vegetal
and gravel incIusions; burnished red ware,
F. DR 97:109 Form J19; p.5 Loc.173 Lot362, HN 14861; Rim diam.=29 cm; vegetal and
gravel incIusions: orange buff surfaces.
G. DR 97:554 Form B39; Op.ll Loc.202 Lot371 , HN 16763:26; Rim diam.=24 cm; vege-
tal incIusions, gravel present; burnished gray surfaces.
H. DR 97:540 Form B93; Op.Ll Loc.202 Lot371 , HN 16766:222; Rim diam.=22 cm; veg-
etal and sand incIusions, Iime present; orange surfaces, incised potter's mark exterior.
i. DR 97:534 Form B31; Op.ll Loc.175Lot393, HN 15544:3; Rim diam.=24 cm; sand,
Iime present; gray surfaces.
J. DR 97:544 Form B38; Op.ll Loc.202 Lot371, HN 16763:25; Rim diam.=32 cm; vege-
tal and gravel inclusions, Iime present; brownish buff surfaces.
K. DR 97:553 Form B39; p.14 Loc.162 Lot323, HN 14554:11 Rim diam.=27 cm; vege-
tal and gravel inclusions, Iime present; burnished with roughly smoothed band below
rim exterior, yellow exterior, orange interior surfaces, incised potter's mark.
L. DR 97:526 Form B75; Op.Ll Loc.202 Lot371, HN 16763:19; Rim diam.=28 cm; vege-
tal incIusions, sand and gravel present; burnished exterior below carination, gray sur-
faces.
M. DR 97:555Form B65; o p . Loc.202 Lot371, HN 1463:22; Rim diam.=28 cm; vegetal
incIusions, gravel present; gray surfaces
N. Form J94; p. 14 Loc.191 Lot 362, HN 15465; Rim diam.e 14 cm; vegetal and grav-
el incIusions; buff surfaces, sooted base
. DR 97:560 Form J78.1; Op.Ll Loc.202 Lot 371, HN 16766:255; Rim diam.e 13 cm,
vegetal incIusions, gravel present; yellow surfaces.
P. DR 97:541 Form B93; p.ll Loc.202 Lot 371, HN 16763:16; Rim diam,e 16 cm, veg-
etal and sand inclusions, Iime present; orange buff surfaces.
203
EXCAVATIONS AT SOS HYK, 1997
Antonio SAGONA*
Mustafa ERKMEN
Claudia SAGONA
During the fourth season at Sos Hyk excavations continued in three
broad areas.
The Summit
Investigations into the Medieval period were restricted to a relatively
small area im M14. A hard earthen surface contained a number of in situ ves-
sels within a charcoal-rich matrix that produced a reading of 1190+/-70 BP.
Pottery spread across this surface includes typical crisp ware jars that are often
smoke blackened and decorated with an incised design of horizontals and fes-
toons. Bold furrows and impressions are also typical of this period.
The most important feature to emerge from excavations in trenches K12,
K13 and K14, located at the western edge of the summit, was another entrance
to the Post-Achaemenid structure. A stretch of paving stones defined the edge
of a wall built of neatly set mud bricks (40x40xlO cm.) preserved to a height of
three courses. A deposit consisting of a feeding bottle, egg shells, a sheep pha-
lange and a few smal1 animal bones were found in a small pit cit into the floor
of the room. For the time being, the exact significance of this escapes us.
The Northern Slope
The transition between the Iron Age and Late Bronze Age was the focus
of operations on the slope in trenches L16 c and L16 d. At the end of
the last season, a burnt Early Iron Age 'room was exposed in L16 d. The west-
em end of this room was uncovered this year in the contiguous trench, L16c.
Below the earliest plaster of this room lay a burnt, ashy and bone-rich
deposit that was deepest in the northern half of the trench. Beneath the layer of
bone material an uneven crudely plastered surface with clear reed impressions
*
Prof.Dr.Antonio SAGONA, School of FineArts, Classical Studies and Archaeology old Pathology,
Floor South The University of Melbourne, Parkuille, Victoria 3052, AVUSTRALYA
Mustafa ERKMEN, Mze Mdr, ERZURUM
205
extended across the trench. Two samples of charcoal collected above this reed-
impressed s u f a c e produced a calibrated date range of 1520-1215 BC and 1675-
1395 BC. Beneath this crude floor lay a slightly dished earth surface baked and
beaten extremely hard from use, and bearing a series of postholes. This floor
produced a date of 1975-1525 BC (Beta 107923).
The Lower Northeastern Operation
Thirteen circular, plaster-lined pits were defined in the eastem end of the
lower operations. In profile most of the pits had steeply converging sides and
fIat bases, and several had evidence of multiple replastering around the base. Pit
9 provided large fragment of a comb-stamped Trialeti vessel and also produced
two dates: a charcoal sample collected from the top (Beta 107916) yielded a cal-
ibrated date range of 1645-1380 and 1335-1330 BC, whereas the lowest
deposits were dated to 1760-1440 BC (Beta 107914).
A burial of the Trialeti tradition was uncovered in Trench M15d. Only part
of the shaft was dug and measures 2.50 x 1.45 m across the top-the rest is
embedded in the south section. Two stones 30x30 cm marked the approximate
centre of the skeleton dated to 2575-2300 BC. The lower arms were crossed and
n their correct anatomical position, and deliberately placed to the east of the
rest of the body, which are large disarticulated. A black jar with a crude incised
design of hanging triangles filled with white paste and a white shell ring were
found near the skeleton.
Below this deposit of pits was an Early Trans-Caucasian or Kura-Araxes
burial (Burial 3). A simple pit, sub-ovoid in plan, the grave measured 180x180 cm.
at its widest points. Significantly, it was positioned immediately beneath anoth-
er burial exposed a year ear1ier, which with grave goods of the Trialeti tradition.
Indeed, the Kura-Araxes burial appears to have been disturbed when Trialeti
one was dug. The skeleton of the Kura-Araxes burial was in a flexed position.
Three grave goods accompanied the deceased: a black bumished bowl placed
under the hip and two rings manufactured from shell. Analysis of the human
bone produced a calibrated date range of 2560-2525 BC and 2500-2195 BC.
Excavations continued along the northern sector of the circular structure
whose surface was uncovered last year. Our investigations showed that this see-
tor of the wall was cut in the course of building activity during the Early Bronze
Age. Three building levels with hard-packed plaster s u f a c e s were discemed,
slumping towards the east. We did not reach the floor of the circular structure,
but eight courses of the wall were exposed. At present its function is still
unclear. .
206
1997 SALVAGE EXCAVATIONS AT HYK
1997 HYK KURTARMA KAZISI
iess GILFUENSANTA*
Mitchell S. ROTHMAN
Eyp BUCAK
Trke zet
Jspanyol-ek ve Trklerden ortak bir ekip
rilen Birecik blgesindeki 1997 sezonu Hyk yerle-
odaklanan arkeolojik bir kurtarma projesidir. Tm proje Tilmusa/Apa-
akropol, Tilbr ve Tilvez
Proje, bu blgede daha nceden ok az bilinen dnemler
iin yeni bilgiler ortaya En Erken Bronz veya
"Post Uruk-Ks" veya "Kurban V Dnemi", en ilgin
kanlardan birisidir. kk bir iskan da Tilvez
Hyk'te 1997 amalar, zengin
ve bir ge nc bin/erken ikinci bin ispat Ba-
blgelerinde meydana gelen kkl iklimsel
olarak bir nfus ve byk bir politik meydana gel-
nermektedir. ve Tirmusa, blgesel Ge Demir
tabakalanma{ar da nemlidir.
introduction, Background, and Site Deseription
The salvage excavations at Hyk, Birecik district, con-
tinued for a second season August-September 1997 under the administrative
directian of Eyp Bucak, Director of the Urfa Museum, and Jesus Gil
Fuensanta, on behalf the Spanish Mission to Turkey. Dur
[998/99 field co-director, Mitchell (Widener University,
Jess GIL FUENSANTA, Misi6nArqueolgica Espafiola cn c!urra, 13,5-
Cl. E-28004 Madrid,
Mitchell S,ROTHMAN, College of Arts and Seiences. Social $cience Widener
Chesler PA 19013-5792 (USA),ABD
Eyp BUCAK, Mze
207
Pennsylvania, USA) was not present in the field during 1997, but contributed to
this report. The project staff consisted of: Romualdo Seva Roman (University
of Alicante-technical advicer), Ben Cookson (draughtsman), Petr Charvat
(Oriental Istitute, Prague-archaeologist and draughtsman), Eloy Algorri
(Spanish Archaeological Mission to Turkey-architect), Alicia Diaz (University
of Alicante) Vidal Ferrero (University of Alicante), Ted Lagro (Dutch
Historical-Archaeological Institute, Istanbul), Constanza Barbara Segovia
(restorator), Gian Luca Groccella (University of Catania), Sergio Llorens
(University of Alicante) and Mehmet Ali (Dutch Historical-
Archaeological Institute, Istanbul-restorator asistant).
The Spanish Archaeological Mission in Turkey is under the patronage of
University of Alicante, receiving sponsorship from the General Direction of
Cultural and Scientific Relations of the Spanish Foreign Ministry. Our research
received funds from financial institutions such as CAM, Caja Murcia, and a few
private donors. Our most sineere thanks to the General Department of
Antiquities and Excavations of the Turkish Republic and its director for their
help in making our work possible. Thanks also for the co-operation and invalu-
able aid given by the Spanish Embassy at Ankara and the Turkish Embassy in
Spain, and all other persons involved in our activities. We also gratefully
acknowledge Sayit Ahmet and Mustafa Akba and their family for their hospi-
tality and help in conducting excavations at Thanks for the assistance
given by Mehmet and Hsn Unalan from the Urfa Museum.
Hakan Kale took care of the Turkish translation of the summary.
on the Urfa bank of the River, is going to be flood-
ed by the waters of the Birecik Dam early in the year 2000, according to pro-
ject engineers. This site has remains that will add data for answering a number
of interesting culture-historical questions, mostly to do with the Early Bronze
Age.
Our project has as its main focus the third millenium, the period after
early states and the first true cities originated in southern Mesopotamia (Uruk
period in South, Late Chalcolithic in the northern regions). In the Iate fourth
millenium B.C.some scholars propose that these developing Southern cultures
expanded into the North seeking raw materials. This time of increasing cultur-
al contact is usually seen as a period of increasing social compexity in the
North. Some (e.g., AIgaze 1993, versus) argue that it is period of cultural dom-
ination by the South. Others (Fuenstanta 1995) point to the complexity of so-
called Pre-Contact Late Chalcolithic levels at sites like (stein et al
1996, 1998) nearby Arslantepe (Frangipane 1993) upstream, Tell Brak
(Oates and Oates 1997) across the border in Syria, and Tepe Gawra (Rothman
1994, in press) in Northern Iraq. Many of those researchers who postulate an
Uruk expansion also postulate an abandonment after a proposed collapse of the
Uruk trading/control system in the North.
Hyk is especially important, because it offers a window onto that
post-Uruk period and potentially apoint of comparison with Iate fourth mille-
nium appears to have considerable post-Uruk deposits,
especially it may be among the best samples in this area of the earliest Early
208
Bronze Age or Kurban V cultural phase, which is little known elsewhere. AIso
apparently present at Hyk are some Late Chalcolithic materials,
whether of the Contact or Pre-Contact Period should be clear in 1998 or 1999.
In addition to the Early Bronze I and Late Chalcolithic material, levels of
EBIII and IV are certainly represented at the site. These are periods of true
urban growth in Eastem Turkey. AIso, at the end of third miIlenium an appar-
ent series of destructions and "missing cultures" along the Eastern
Mediterranean and Near East has been explained by Weiss (1993) as the result
of a dramatic elimatic change. The elimatic change altered the flow rates of
major rivers and lead to drought over large areas. This, in turn, may have
changed local economic strategies and the relations between mobile herders and
settled farmers. Excavations at should shed some light on whether there
was a change in this part of the Euphrates Basin.
Later first miIlennium B.C.remains are also of cultural importance
because good in-context archaeological remains of the sequence of middle first
millennium B.C.occupations are scarce in the Birecik area. As it is historicaIly
known, the area around had a strategic importance for the HelIenistic
conquest at the end of fourth century B.C.
In short, has a rich cultural sequence and its place on the Euphrates
communication and trade route makes it a potentiaIly very important site.
Results of 1997 Excavations
The work of the season at was focused on the investigation of the
presumed pre-HeIlenistic cultures and the Early Bronze Age levels. SmaIl to
medium treches were opened in four areas of the mound: the investigation of
the area of the gradual southem slope of the mound (around the 1996 tranches
E4A and E4b), exeavation of squares along the sharp westem slope facing the
Euphrates (around 1996 area A-2abc) and several smaIl test trenches on the
northem (area B) and eastem (area D) slopes of the mound. A couple of smaIl
test squares were dug in the fIat around the main mound to see if there was a
lower town and what periods and functions remains might represent.
The following sections deseribe the cultural occupations and data recoveredin
1997.
Seleucid/Roman and Medieval Occupations
Remains of the Islamir Period were discovered in three areas of
Hyk: in the northem slope (area B)1, on the southem edge of the mound (area E)
and off the mound (area F). The 1997 exeavation an occupation during
the XIII century AD, and a possible earlier, XII century settlement. The most recent
occupation phase, Marnluk, was found in a very eroded state of preservation in
northem area without elear architecture. The contexts of Islamic material from areas
E and Fare associated with smaIl buildings of a presumably domestic character.
The architectural features belonging to the Roman and HelIenistic periods
are very badly disturbed. Areas A and E yielded several stone waIls that may be
dated to between the and 3rd centuries A.D.Several Parthian glazed ware frag-
ments appeared in the pit 632 (trench E4A/E8) in a difficult to define context.
209
Helienistic deposits were found generally in the upper part of the mound. The
remains appear to have both industrial and domestic components, but are badly dis-
turbed. Several clay paques depicting Anahita, the Persian goddess of waters and
fertility, were found in different contexts. One very large pit cuts the deposits in
squares E4A, E3, and E8, which mostly appear to be Early Bronze Age in date.
The Mid First Millennium B.C.Occupation
Remains of the middle part of the lst millennium B.C.were recovered on
the western side (area A) and the top of the slope (area E). The mate-
rial appears to be mostly of end of IVth century BC in date. Remains were
found in association with floors with fallen mudbrick fragments and ash,
and in some storage pits or silos. Whole buildings were not recovered.
Finds include a horseman figurine (cf.figure 9B), associated with
Achaemenid Period graves and a large jar in situ, locus 142A (cf.figures 8,9A)
that yielded a buried adolescent with two bronze bracelets on the ankles, ori-
ented E-NE. The buried pot can be dated to the end of Vth century BC. In the
same sector A, remains of metallurgical activity were found.
Middle Bron:e Age Material
The primary clear evidence of Middle Bronze presence on in 1997 is a
tomb cut down into square E8. The burial consisted of a big stone cist and contains
skeletons of multiple individuals. A series of adult skulls were placed on a shelf on
the southern side. The tomb was not compeletly excavated, as it was found three days
before the end of the season. This MB tomb may be related to a grave placed at the
same level half a meter to the west, recoverd in 1996.To date, there are not buildings
of clearly middle Bronze date from especial1y not of MBII, which the grave
goods appear to be. There also appeared out of primary context in the northern slope
(area B) two bird-head idols (TB977 and TB9706)1 of Middle Bronze.
The EBIV/III Occupation
The mejority of the 10 plus meters of occupation on Hyk is of
Early Bronze date. Because of the quality of preservation, it may be possible to
define subtle changes in the settlement of these periods. Clearly, a significant
EBI occupation is found at The presence of EBU awaits further exeava-
tion and analysis.During 1997 season work continued along the sharp western
slope (in the formerly explored areas A2a, A2b and A2c) The presumed "big ter-
racing wall" found during 1996 was followed to the South. The opening of
trenches in the AE sector on the western slope had as goal the exposure of this
(terracing?) wall exposed during 1996
2
The most recent occupation at AE1
Tosimilar findings at the nearby Horum cf. C.Marro, A.Tibet, R.Erge, "Horum Hyk i 996
XIX (i) (1998), pp.257, 266. Fig. 8. Arecent monographical
study on those figurines type was performed by Llvl.Gonzalez Salazar, "Dos figuril1as zoomorfas hal-
ladas en Hyk-Birecik Turgufa). Continuidad de tradiciones en el ambito del
Eufrates turco durante el il mi!enio a.C.", in Orient Express (1998/3), Paris.
(2) Cf. Gil Fuensanta, Adnan "Excavations at Hyk: The i 996 Season", XIX.!
998), figs., 7-8.
210
yielded EB IVb materials, ineluding grinding stone fragments and slag. Late
EBIV elay figurines depicting female fertility godesses appeared in this sector.
Toward the east along the southern slope, area E4A, remains of the foun-
dations of buildings of EBIV date were found. The building had a long stone
wall running in the trenches E8 and E4a and parallel to it was anather stone wall
not bonded into the first walL. Perhaps, it is anather terracing wall. Large quan-
tities of animal bones (especially caprids) and sherds were found, but none in
primary contexts associated with floors of the buildings. In this tertiary fill
layer, 3 complete pots and same painted sherds of the karababa painted wares
were recovered.
In the fill of the western part of the trench E4A appeared a fragmented
animal elay figurine, a female goddess figurine, and two tokens. In the SW por-
tion of E4A, we found a series of raund elay lined cavities, which appear to be
the bottom of pits used to place large jars.
In the small eleanings of the southernrnost part of the southern slope,
trenches E4B, EFI, E7, E2, El. the 1997 excavations eleared a series of erod-
ed floors, and mudbrick collapse.
The Early Bronze Age i Occupation
EBA I levels were reached at the bottom of southern slope of the mound,
trench E4b. There appeared several eroded mudbrick walls which seem to
sketch a room or building. We did not dig into this context, and the erosional fill
or slope wash made starting out the large numbers of sherds difficult. In that
area one of the most interesting finds was a cylinder seal impression on a EB
sherd depicting a human body surrounded by lugged pots. it was out of context,
and wash probably part of a wash layer.
Analyses and Conservation Program
During 1997 we continued our laboratory analyses centered on pottery,
lithic tools, botanial remains, metals, and conservation of artifacts. University
of Alicante is doing detailed analysis of pottery-making technology, under the
auspices of Romualdo Seva. Constanza Barbara Segovia continued the archeo-
logical conservation, asisted by Mehmet Ali Y l m a z . In the field, the conserva-
tor's program was mainly focused on the removal of the first millennium
B.C.burial, which was safely transported to the Urfa Museum to be exibited in
the future.
Conclusions
The excavations performed during 1997 confirmed the presence in the
mound of Islamic, Roman, Seleucid-Hellenistic, and Early Bronze occupations.
Based on the work in 1997, we are now able in the 1998 and 1999 sea-
sons to make detailed studies of the periods of greatest importance on the
mound.
211
BIBLIOGRAPHY
ALGAZE, Guillermo, 1993 The Uruk World System: The Dynamics of of Early Mesopotamian
Civilization. Chicago: University of Chicago Press.
FRANGIPANE, M., 1993 Local Components in the Development of Centralized Societies in Syro-
Anatolian Regions. In Frangipane, M.et al, eds. Between the Rivers and Over the Mountains, pp.
133-62. Rome: Universira di Roma.
FUENSANTA, Gil. 1995 Uruk en el Norte: Una expansion cultural "colonial" del Sur de
Mesopotamia, o una cultura regional en el Oriente Proximo durante el IV milenio a.C.. in Boletin
de la Asociacion Espanola de Orientalistas ana XXXI, pp. 147-169. Madrid.
OATES, David and Joan OATES: 1997 An Open Gate: Cities of the Fourth Millennium BC (Teli Brak
1997) Cambridge Archaeological Journal 7 , pp.287-307.
ROTHMAN, Mitchell S.: in press. Fourth Millennium B.C.Tepe Gawra. University of Pennsylvania
Museum.
1993 Another Look at the "Uruk Expansion" from the Zagros Piedmont in: M.Frangipane et aL.
(eds.), Between the Rivers and Over the Mountains, Rome: Universita di Roma "La Sapienza, "
pp. 163-76.
STEIN, Gil et aL. 996 Uruk Colonies and Anatolian Communities: An Interim Report on the 1992- i 993
Excavations at Turkey. American Journal of Archaeology 100, pp. 205-60.
STEIN, G. 1998 World System Theory and Alternative Modes of Interaction in the Archaeology of Culture
Contact. in Studies in Culture Contact: lnteraction, Culture Change, and Archaeology.
ed. pp. 220-255. I1linois: Center for Archaeological Investigations.
WEISS, Harvey, MA COURTY, W.WETTERSTROM, EGUICHARD, L.SENIOR, R.MEADOW, and
A.CURNOW. 1993 The Genesis and Collapse of Third Millennium North Mesopotamian
Civilization. Science 26i, pp.995- i 004.
212
213
N
O
R
T
H
S
E
C
T
I
O
N
E
8
I
I
L
B
I
:
.
:
:
>
H
O
Y
U
K
1
9
9
7

0
)
(
j
)
,
"
i
"
,
:
,
I
'
,
\
'
"
,
i

B
U
R
I
A
L
i

\
O
\
;
i
Q
C
J
.
\
'
2
l
'

\
-
@
s
\
\
-
1
0
0
'
-
\
'
\
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
,

i
m
i
C
D

[
/
/
i
"
,
,
0
0
!
l
J
"
>
i

i
/
'
k
o
,
_
<
/
0
)
_
i
"
_
_
/
\
,
-
-
-
/
i

<
>
-
@
i
-
'
.
>
\

\
-
1
.
b
r
a
w
n
g
r
e
y
2
,
b
r
a
w
n
q
r
e
y
v
s
t
o
n
e
s
3
,
g
r
e
y
4
.
l
i
g
h
t
g
r
e
y
5
,
w
h
i
t
e
G
,
g
r
e
y
7
,
s
a
f
t
g
r
e
y
s
a
i
t
B
,
g
r
e
y
n
u
N - .
j
:
>
.
F
i
g
u
r
e
2
:
T
r
e
n
c
h
E
8
-
N
o
r
t
h
S
e
e
t
i
o
n
Figure 3: Late EB Structures for storage-sized jars. Trench E4A
Figure 4: Early MB sherd with red-fingerprints Locus 630, Trench E8
215
Figure 5: Early MB bird idols from Area B
Figure 6: Seat impression from Locus 632
216
Figure 7: Early Achaemenid silo/locus 130 at
Trench A4/A2a
Figure 8: Achaemenid tomb 132 at A6 and
adjacentfeatures
217
Figure 9: Cylindrical jar (9A) associated to tomb 132 at A6
Figure 10: Horsemen-clay figurine associated to tomb 132 at A6
21S
*
HORUM HVK 1997
Aksel
Catherine MARRO
Rifat ERGE
Horum Hyk'te, Gaziantep Mzesi srdrlen
kurtarma 1997 2 Ey1I-17 Ekim tarihleri
Catherine Marro ve Aksel Tibet' in bilimsel heyet do-
..Kemal Sertok (Gaziantep Mzesi), Fsun (ar-
. keolog-izimci, Istanbul Universitesi), Sandrine Bennardin (arkeolog, Paris i
Universitesi), Jean-Franois Bernard (topograf-mimar,
Enstits), Julien Bousac Fakir Cavlun (mimar,
Istanbul Teknik Universitesi), Alain Gaulon (arkeolog, Paris i Universitesi),
Eric Jean (arkeolog, Anadolu Enstits) ve Yasemin Y
maz (arkeolog, Istanbul
Horum Hyk (Resim: 1; izim: 1) drt (1996-1999) bir
kurtarma erevesinde Ky ya-
srdrlmekte olan Birecik 1999 ikinci ya-
Vadi si 'nin Birecik'in kuzeyinde kalan kesimi-
nin byk bir blm sular Hykteki kurtarma
1996' da jlk sonucunda dneme ait
Ozellikle A iyi olan bir Orta-
B ortaya ikinci ikinci tarihlen-
dirilen (T/ST)2 bir nekropol; daha ok D izlenebilen
bin/drdnc (Erken ve Orta Kalkolitik) ait Horum
Hyk'teki Kuzey Suriye ve Anadolu'da toplumsal rgt-
Aksel Anadolu Enstits Sorumlusu, Nuru Ziya Sok. No 22,
80072, E-posta: archeo@altern.org
Dr. Catherine MARRO, Anadolu Enstits Mdr Nuru Ziya Sk.
No: 22,80072, ISTANBUL .
Dr. Rifat ERGE, Mze Mdr, GAZIANTEP
(I) ve iin R. Erge ve K. Sertok'a bir bor biliriz.
ziyaret ederek bilgilerini bizden esirgemeyen Bertille Lyonnnet (CNRS, UPR 193) ve Catherine
(CNRS, URA 141) ederiz. Seramik izimini
da sonsuzdur. ..
(2) Anadolu iin Son Tun Hitit Eski (M.O. ca. 1650) belir-
Horum Hyk Nekropol iin geici tarihlerne, onu Orta Tun sonu ile Son
Tun'un bir yere Ele geen seramik malzeme zerinde daha kap-
bir bir metreyi bir dolguya sahip olan sz konusu nekropoln sresinin
muhtemelen daha kesin bir biimde belirlenmesine olanak verecektir.
219
...
lerin ve devletin olarak,M.. birinci nceki
arkeolojik kltrlerin incelenmesi zerine odaklanan bir sorunsal erevesinde
yrtlmektedir.
J. J997
1996'daki sonulardan 1997'de belli hedef belir-
lendi: .
- Mmkn A ve B ve OT/ST
birbirleriyle belirlenmesi A
ya devam edilmesi.
.. '.' .. ' . .' .
- Hykteki tmyle saptama stratigrafik
sondajda (B devam edilmesi.
- saptanan OT/ST nekropolnn devam
edip B hemen yeni bir a-
(F '..
- Erken ve Orta Kalkolitik puku-
ruyla (D 0012) mimari . .
- 1996 saptanan rlvelerinin
2. ELDE SONULAR
1997 amada (izim: 2). Bunlardan dr-
d 1996 (A, B, D ve E), ikisi bu (F ve G). C ama-
1997' de
2.I. ve Ge Roma Dnemi
A 1997'de hykteki yer-
zerine yeni bilgiler (izim: 3). 1996'da
kuzey (A 0088), daha bir mimariye sahip ol-
1996' da iki (A 0029 ve A 0030) temizlenen bu do-
bir avlu ortaya Geen ka-
(A 0031) olarak av-
ludan A 0031 iki bir merdivenin st
Avlu da, gney bir ynnde uzanan ve
hyuk erozyon nedeniyle bugn byk lde tahrip bir so-
(A 0090) gneyinde, kuzeydeki avlunun tam
da, ona bir biimde benzer bir avlunun (A 0061)
yer dikkat ekicidir. Bu durum, kadar mimari ka-
kysel nitelikli bir aksine bi-
linli bir belli bir plana gre ve bir tr or-
taya koyan bir ait gstermektedir. A 0061 avlusu,
gneyinde yer alan bir (A 0089) ait duvar izlerinin a-
gneyinde bir grlmesine
herhalde bu kesimde yzeye ok nedeniyle, duvarlar
ierisinde
A 0088 ve A 0089 kesin henz daha bilinmemektedir.
Ancak, gney avlu zerinde, hemen
220
bir pres olarak yorumlanabilecek dikdrtgen prizma biiminde bir
blok ele geti (Resim: 2). zerine olan
arka yznde grld (izim: 4).
Bu da, in situ olarak ele akla getirmektedir. gOx30x2 cm. bo-
bu st yznn bir kabaca ember biiminde bir
oluk ve bu oluk, bir kanalla, derin bir hazneye
Bylelikle, yzeyde ezilen ya da kesilen bir
den akan haznede bu dzenek, Akdeniz'de ve
Anadolu'da (Diler, 1994, 1995) birok bilinen antik zm ya da zey-
tin preslerine ok benzemektedir. Ancak, gnmze antik pres-
lerin genelde anakayaya byk boyutlu rnekler
pres da bilinmektedir (Diler, 1994: 507; 11).
Bu nedenle, Horum Hyk'teki bu tr bir pres olarak
dirmek mmkn grnmektedir.
Horum Hyk'teki gnmze genelde kt du-
rumda olduka nemli gzlemlenmektedir.
Gerekten de 1997'de F ve G da dahilolmak zere tm ama-
larda bu dneme ait B hemen
yer alan F tarihlenebilecek belli bir plan vermeyen ok
kt durumda duvar
sinde, st ste iki siIo ortaya Erozyon nedeniyle silolar
byk lde tahrip alak bir duvarla evrili ve toprak
olan alttaki silo (F 0012/16) harap olup, ii toprakla dolduktan sonra, bu-
nun zerine yeni bir silo (F 0013) Yeni silonun ilgin bir zelli-
de, bir alta byke bir kpe
G ise, ait ynnde uzanan tek bir
duvar (G 0009) ortaya Olduka iri olan bu duvarla
olabilecek bir henz B 1997' de
yrtlen sonucunda.jki yandan duvarlarla evrili, bir
teras ortaya (Bkz.2.2). IT dolgusundan daha yer
a tarihlenen bu hyk toprak ne-
deniyle byk lde tahrip
Horum Hyk'teki amalarda.bu tabaka iin-
de bol miktarda elegeen Sgraffiato Ware olarak bilinen seramik
sayesinde 12.-13. tarihlenmektedir (izim: ll). Buseramik tr iyi
hamurludur. Beyaz astar zerine sandan kahverengi ve kadar
renklerde bir Derin tabaklar ve kaseler en rastla-
nan biimlerdir. srldkten sonra ince bir ula vurgu-
lanan motifler bitkiseldir ve genelde bir dzene gre Bu
seramik tr tm Akdeniz'de (Tmry, 1977: 30);
(Boas, 1944), Antakya'da (Pringle, 1986), Kilikya ve Kuzey Suriye'de yerel
atlyelerde Horum Hyk'teki rneklerin de yerel retim olabile-
akla getiren en nemlisi, hyk zerindeki
toprak iinde ele geen, zerine bir ayak
(izirn: 11/7). gibi bu ayaklar, birbirine
nlemek iin destek olarak ynde bir bul-
gu da, gerek hyk zerinde, gerek evresinde bu tr sgraffiato parala-
son derece bol miktarda Ancak, ya da
221
dan paralar olmadan bu konuda kesin bir sylemek mmkn

12.- 13. tarihlenen Horum Hyk'teki Birecik
blgesinin ve Urfa
bir dneme Gerekten de, Horum' da o dnemde ara-
ortaya koyan veriler ele Bun-
lar 996' da A ele geen kk bir bronz ha (Marro et alii,
1997: 7/1; 1998: izim: 7) ve 1997'de bulunan drt birer ha motifi ka-
bir mimari blok (izim: 5; Resim: 3) su-
iinde ele geen sz konusu blok, in situ Ikinci bir yontma
mi sonucu ha motiflerinin st da blokun
olarak gstermektedir. Yine de, byle bir blokun mevcu-
diyeti, Horum Hyk'te nitelikte bir dinsel mimarinin
ret etmektedir.
Horum Hyk'te bugne kadar kesin olarak
Ge Roma/Erken Bizans Dnemi 'ne tarihlenebilecek mimari tabakalara rastlan-
Bu durum sz konusu tabakalara henz daha olmayla ya
da tmyle
bilir. A birbirleriyle pek iyi anla-
son derece kt durumda ortaya A 0088'in
kuzey-gney ynnde birbirine uzanan ve
(son derece sert bir trharla birbirine moloz Ge. Roma D-
nemi'ne ait iki duvar bulunuyordu. Ote yandan,
A A 0088 ve A 0089'un kuzey-gney
rultusunda uzanan uzunca bir
Sz konusu duvarlarla ve olarak ele geen seramik (izim: 12/2,
4-6), ilk incelemelere grebutarihlerneyi destekleyecek nitelikte grnmektedir.
Ne var ki, bu daha ge bir dnemde birok ukur
dan tahrip gerektirmektedir. A0088'in or-
taya bir konut iin fazlaca ,20 m. - 1,70 m.),
savunma ait akla getirmektedir, As-
bu durum, 1996'dane tepesinde, Roma
limesi zerinde yer alan kk bir kalenin varsa-
Bu takdirde, Catherine Abadie-
Reynal 8 km. daha gneydeki Zeugma kentiy-
le olarak, yrenin Roma Dnemi'ndeki durumunun yar-
olacak ilgin veriler Ustelik Horum Hyk'teki Roma var-
bu kale ile evresinde yer alan bahelerde bu
dneme ait mimariblok yzeyde grlmekte, kyller
ri vakit sylemektedir'. Ote yandan,
1997' de
la bu dnemde kiminlemler gsterdi. Nitekim,D.
da biristinat
8).Alt. fIOl-.
sen'e(l0400/6000? B.P.Yait yaslanan buduvar,
. Erken Kalkolitik'ten zerinde alvyal
mak nlemek iin Duvarla dol-
222
guda ele geen seramik, bu dzenlemenin Ge Roma Dnemi'nde, M.S. 5.-6.
gstermektedir.
Irmakla olarak, gnlerde, hemen
de, suyun iinde grlen dizilerinden sz etmek gerekmektedir.
i 996' da bir Roma yoluna ait Ancak,
1997' de bir rlvesi daha birbirleri-
ne yer yer biimli demir kenetlerle bir tuttu-
byke kesme bloklardan bir platform grnmndeki bu
boyunca uzanan bir olarak daha
ortaya (izim: 2, 6). tarihi kesin olarak
Demir kenet bu en erken Ge Roma Dne-
mi'ne ait etmektedir. Ancak, hykteki nemli yer-
de olabilir. Bu Horum Hyk'n bir lima-
bulunan, bir merkez gstermektedir.
2.2. III.- II.
Horum Hyk'te 1997'de Klasik Dnem n-
cesi iin, Tun ve Kalkolitik zerine ilgin veriler elde edilmesine olanak
verdi.
Tun kesin olarak B saptana-
bildi. Tm stteki
nlenden daha fazla zaman F Orta/Son Tun seviyesine
- ve B 1996'da saptanan nekropoln henz daha ula-
Bununla birlikte sonuna
ikinci bin habercisi olabilecek kerpi duvar izleri ama taba-
grlmeye (izim: 7).
1996' da B son gn ortaya birka
-l iermedikleri kontrol edildikten sonra- zerleri rt-
lp ertesi Ne var ki bu geen kaak
lada tahrip grdk. Geen tespit edilen B 0039 ne ki
rlvesi hemen hemen tmyle yok oldu. Ancak bu mezar, b-
yk lde iinde yer
Ote yandan, kaak sonucu ama byk bir oyuk
gk tehlikesini bertaraf etmek iin F 2 m. kadar g-
neye zorunda B 0039 geriye kalanlar incelendi-
bunun bir mezar 1996'da inceleme
sonucu bu bir ait Bu da, geen ne sr-
mezarlara, ise bazalt bir ezgi
mleklere gmldkleri niteliktedir. B ama-
kuzey kesiminde B 0026 ve B srdrlerek me-
iinde yer mimari tespit edilebildi. Bu ka-
konutlara ait (B 0026 ve B 0029 iinde B 0038 ha-
yer B ve terk edildikten
sonranekropol olarak B0039 kesin olarak B
0043 iine zerindeki B 0033 ve B 0040
mlek (B 0040, B 0038. ise ancak
konut olarak sona erdiktensonra buraya
223
B 0043 sonra, hibir mimari bulun-
mayan, ok kt durumda bir dizi tabana gney kesiminde
de benzer bir durum sz konusuydu. Burada taban ya da yzeyleriyle
olmayan duvar ortaya B Tun
zellikle kesiminde, dzenlemeler
sonucu lde tahrip eski dolgu
bir teras (B 0063) kuzeyine (B 0051) ve
na (B 0056) birer duvar edilerek hyk alakta kalan bu ke-
sime (izim: 8). Terasa gneyden, st blm 1996'da
bir rampayla inilmekteydi. Bu duvarlar,
olan ve 1996'da B 0019 ve B 0030 yer al-
(Marro et alii, 1997: 7; 1998: izim: 4). Bylelikle, B 0019 ve
B 0030 B 0051 ve B yeni bir evresi
da a tarihlenmesi ortaya De-
mek ki, B 0019 ve B 0030 1996'da (Marro et alii,
1997: 374; 1998: 256) aksine, bu kesimin Orta/Son Tun nekropol
olarak sonra
Tun dolgusu 1,50 m.
bu dzenlemenin yol tahribata gney-
bir ait olduka iyi durumda ortaya
(izim: 9). Ele geen anak dayanarak Ilk Tun son
evresine, Suriye-Levant terminolojisinde IT LV olarak dneme
ait iinde, biiminde, son derece iyi
bir ifte ocak (B 0114) bulundu (Resim: 4,5). Biri kk, biri byk yanyana
iki sahip bu ocak topraktan ve zeri birka kez
toprak zemini zellikle evresinde,
muhtemelen etkisiyle iyi Ne var ki, gerek daha nce szn
tahribat, gerekse yznden, mutfak
duvarlar bir Bununla birlikte, hemen
yer alan B 0104 ve B 0105 mutfakla bir biimde ol-
olmaz.
Bu iki kuzeyinde B 0101 ve B 0078 du-
olup sorgulanabilir. Her ne kadar
olsalar da, bu iki duvar grubunun 1,50 m. ye varan bir seviye bu-
lunmakta.Ancak, B 0104 ve B 0105'in edilen (B 0055)
gz nnde tutulursa, st rampa
da
B 1997'de ele geen nemli bir blm, ben-
zerlerine Hammam-et-Turkman'da rastlanan (Curvers, 1988: lev. 126-127/37-51)
birka OT tarihlenmektedir. Burada sunulan se-
ramik (izim: 12, 13) paral elleri , Kuzey Suriye'de Tabqa
blgesindeki Tell Hadidi, Til Barsip, ya da blgesindeki Tell Qara
Quzaq III, Tell Banat II, Tell Siyuh Fauqani gibi yerlerde (Bar-
(3) Horum Hyk'n kltr Anadolu'dan ok Mezopotamya ile
gz nnde bulundurularak, Suriye ve Levant kronolojisinde terminolojiye yer verildi.
Mutlak kronolojide ilk Tun IV (ca. 2250-2000, bkz; Stager, 1992: 40-4I),Anadolu
Ilk Tun Ille (ca. 2200-2100) ve Orta Tun I'me (ca. 2100-?) tekabl etmektedir (Marro,
1997: 45-87; lev. 20/tab. 11; Conti ve Persiani, 993: 388/tab. 2).
224
selona ve Bertille Lyonnet, szl bilgi). Anadolu' da ise bu malzeme-
ye en rnekleri Kurban Hyk III'te gryoruz. Dnemin en belirleyici
biimleri Horum' da.iki ele geen "Hama sayabili-
riz. Bu tr benzerlerine Tell Hadidi.Tell Tawi, Til
Barsip (Dornemann, 1979: 17/8, 19, 20; Kampschulte ve Orthmann,
1984: lev. 21/88, 39d; Thureau Dangin ve Dunand, 1936: lev. XX/S, 6, 7 -
"hypogee"), Tilmen Hyk (Refik Duru, szl bilgi), Kurban Hyk III'te (Al-
gaze, 1990: lev. 97/L, Rjve Gedikli "dinsel tren 1967:
85/8,9) Ote yandan Horum'da yatay ya-
yatay izli metalik seramik (izim: 13/4) rneklerine de bol miktar-
da Bunlar Kurban III (Algaze, 1990: lev. 133/1, L) ya da Tel.l Ta-
wi'deki (Kampschulte ve Orthmann, 1984: lev. 26/209; 27/228) rneklere ya-
benzemektedir.
Horum Hyk'te lT IV 1996' da gn nekropo-
ln hemen tespit B 0043 yer alan mimari ka-
gnmze ok kt durumda nedeniyle kesin bir
sylemek olmasa da, ikinci tarihlenen bu nekro-
pol ile M.O. 2290-2000 yer al-o
en B bir kopukluk belirt-
mek pek
2.3. V-IV
D, E ve G ve drdnc tarihle-
nen bol miktarda seramik (izim: 15/2-4; 16; 17/1-9) ve (bol ve
daha az obsidiyen) malzeme ele geti. Ne var ki, D 0012 ukurundakiler
mazsa, bu malzemenin ok nemli bir blm in situ ve
alt st dolgular iinde yer 1996' da saptanan
renkli D 0004 (Marro et alii, 1997: 375; 1998: 258), ze-
rinde allvyal teras Tabakada, yzey
hibir arkeolojik buluntuya
D, E ve G sz edilen dnemlerle olarak
bugne kadar tespit edilen yegane arkeolojik 1996' da
D 0012 ukurudur (izim: 10; Resim: 6). 1997'deki hedeflerinden
biri de bu ukurun dibine Ne ki 3 m. ye bu
devasa p ukurunda 3 m. inilmesine bu hedefe
ukurun dolgusunda ele geen byk bir blmn, bitkisel
kaba, monokrom Amik D-F tipi mallar Ancak, bunlar
da, Obeid'den Uruk'a dnemine zg D-E evrelerinin bas-
(4) International Symposium on the Archaeology of the Upper Syrian Euphrates (Tishrin Dam Area):
28-30 Ocak 1998, Barselona niversitesi, Eski Enstits.
(5) Bkz. dipnot 2. Horum Hyk birok Kurban III
mmkndr. Bununla birlikte, bu III. tmn m yoksa
sylemek iin henz daha erkendir. Horum Hyk'te ele geen paralar zerine
ilk incelemeler, paralellerin, daha ok "Area A, phase 21"de rastlanan KurbanIII'n eski evresiyle
(Algaze, 1990: 118; 68) Ancak, Kurban III'n eski evresinin
nc sonuna tarihlenebilmesine yeni evresinin tarihlernesi hala daha sorun
(Algaze, 1990: 386). Ote yandan, arkeolojik belgelerin nedeniyle, gerek
Mezopotamya' da gerek Anadolu' da ikinci ilk iin genel bir kronoloji sorunu da
(Curvers, 1988: 413-415; Kepinski-Lecomte, 1995; Gasche et alii, 1998: 92).
225
Kap biimleri daha ok kpler ve kaseler Ka-
selerin bir blm, benzerlerine Kuzey Suriye'de Leilan VIb ya da Hammam-
et-Turkman VA'da (Schwartz, 1988: 55/3; Akkermans, 1988: lev. 97/7)
ve Anadolu'da XXXVI'da (Glur, 1988: lev. 1/7; Haupt-
mann, 1979: lev. 37/10) rastlanan (izim: 16/3) tiptedir. Bir bl-
mnn ise, Hammam IVc (Akkermans, 1988: lev. 86/209) rnekle-
rinde gibi, bir bulunur (izim: 16/4-5). Kpler ise iki ti-
pe Hammam IVB-D'de gibi (Ak-
kermans, 1988: lev. 79/150-151) hafif dnk ve (izim: 15/2-
4). Bu tip mlekler Amik E evresinde (Braidwood ve Braidwood,
i 960: 45/37) ve blgesinde XXXV ve
XXXVI'da (Glur, 1988: lev. 4/3; 15/1) ya da de (Esin et
alii, 1987: lev. 36/. 157) grlr. tipte ise dudak bazen dik, bazen
dnktr (izim: 17/1). da benzerlerine XXXV (Gl-
ur, 1988: lev. 21110; 15/1; Hauptmann, 1976: lev. 50/13) ya da Tepe Gawra
XVI-XV'te (Tobler, 1950: CXXVII150, 163) D 0012 ukurun-
da ele geen malzeme daha az miktarda olsa da, Halaf rast-
Bunlar (izim: 17/2-6) ya da (izim: 16/2), tek-
renkli ya da ok renkli bu seramikle Ge Halaf
Dnemi 'ne tarihlernek mmkn grnmektedir. Halaf ve Ge Obeid/Erken
Uruk bir arada grlmesi burada belki de bir iki ukur bulun-
akla getirmektedir. ki, Halaf dneminde ilk ukur dolduk-
tan sonra Obeid'lilerin yere yeni bir ukur Ama
kesitte ukurun kuzey tarafta ift bu des-
tekleyecek niteliktedir (Resim: 7). Bu devasa ukurun bir blm
ama iinde 1998 burada
bir tabaka ukurun srecinin kesinlikle tespit edilmesi ama-

D 0012 ukurunda anak bol miktarda hayvan
ele nemli bir blm evcil hayvanlara aittir. Ya-
bandomuzu ve geyik gibi hayvan kemiklerine de Ote
yandan, malzeme, zellikle de alet ve yongalar, bolluk ve
lilik ilgin sonular verebilecek bir btn ukur-
da ele geen buluntulardan dikkat ekici bir tanesi de, bir insan ya da
pabucu kk bir nesnedir (izim: 17/10).
Nesnenin st blmne bir Kuzey Suriye' de,
blgesindeki Teli Halula ve Djarf-al-Ahmar'da buna benzer nesneler ele ge-
Teli Halula' da bulunan ayak 35 cm. ve stne
tek bir izgi (Molist, 1996: lev. 2/1). Tell Halula ve Djarf-al-Ah-
mar'daki ayaklar ve biri PPNB PPNA'ya tarihlenen tabakalarda
ele (Molist ve Stordeur, szl bilgi). Bu da bir tarihlerne sorunu do-
Nitekim Horum'daki rnek, ok daha yeni bir dneme, Halaf ya
da Ge Obeid/Erken Uruk'a tarihlenen bir dolgudan gelmektedir. Bu D
0012 ukuru malzemesinin ukur arkeolojik dolgulardan ka-
yarak nk ukur, hibir malzeme iermeyen bir alv-
yal dolgu iine
D kuzey kesiminde 6 m. ve
3xlO m. sondaj, D 0012 ukurunu ieren renkte
226
killi dolgunun olduka gsterdi. Hyk, zaman iinde ya-
bu alvyal teras zerinde Sondajda elde edilen kesitlerde, Buzul
bu yana, iklim olarak izle-
mek mmkn oldu. 1998
lar yoluyla, dzey ve olarak, hykteki
-zellikle Roma Dnemi'nde ve iskan srecinin
ve tarihlenmesi kesiminde duvar
alvyon dolgusunun gimesine engelolmak iin da be-
gibi ( 2.1)- muhtemelen ge Roma Dnemi'nde bir is-
tinat moloz i dolgusuna ve aittir.
Burada byk bir
D 0012 ukuruyla Erken ve Orta Kalkolitik
tan daha uzaktaki yerlerde, yani daha iyi korunup ko-
D hemen yeni bir a-
mada (G) Burada, kt bir
Halaf'la bol miktarda Amik D-E malzemesi ele geirildi. Ancak
henz daha D 0012 ukurunun seviyesine inilmedi.
SONU
Her ne kadar gerek anlamda Erken ve Orta Kalkolitik tabaka-
henz daha da, D 0012 ukurunun devasa ve
ok bol malzeme vermesi, bu dnem belli bir neme sahip oldu-
etmektedir. Daha iyi ortaya
la 1998'de gney ve kuzey kesimlerinde yeni d-
Alvyal teras ile IT IV kalan arkeolojik dol-
gunun ok 15 m.), Kalkolitik'te ve Ilk Tun
da iskan
1998 drt ana eksen yrtlecektir: 1) Su
daki daha kesin bir tarihlenmesi; 2) B
hykteki bir an nce tmyle sap-
3) Orta/Son Tun nekropolnn F devam edip
ediyorsa 4) Erken ve Orta Kal-
kolitik mimari
KAYNAKA
AKKERMANS, P., 1988: "The period IV pottery" et "The period V pottery" in van Loon, Hammam-et-
I. Report on the University ojAmterdam 's 1981-84 Excavations in Syria I, Hollanda Tarih
ve Arkeoloji Enstits, i 81-349.
ALGAZE, G., 1990: Town and Country in Southem Anatolia, vol. I-Il, Oll? CX, The University of Chicago
Press, Chicago.
ALKIM, B., 1967: "Islahiye Blgesi ve Gedikli (Karahyk) (1965)", TAD, XIV/l-2
: 79-86.
BAS, A.J., 1994: "The Import of Western Ceramics to the Latin Kingdam of Jerusalem", Israel Exp-
loration 102-122.
BRAIDWO, R., L., 1960: Excavations in the Plain ojAntloch. I, The Earlier Assemblages, Phases A-
J. The University of Chicago Press, OIP LXI, Chicago.
227
CONTI, A.-M., PERSIANI, c., 1993: "When Worlds ColIide. Cultural Developments in Eastern AnatoIia
in the Early Bronze Age", in M. Frangipane et alii (eds.), Between the Rivers end Over the Moun-
tains. Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, Universira di Roma,
"La Sapienza", Roma: 361-413.
CURVERS, H.; 1988: "The period VI pottery" ve "The period VII pottery" in van Loon, Hammam-et-
Turkman I. Report on the University of Amterdam's 1981 -84 Excavations in Syria II, Hollanda
Tarih ve Arkeoloji Enstits, 351-455.
A., 1994: "Akdeniz Blgesi Antik ve Top-
XL, Ankara: 505-520.
1995: "Akdeniz Blgesi Antik Zeytin ve zm Presleri-1993" Top-
XII,Ankara: 441-457.
DORNEMANN, 1979: "TelI Hadidi: A Millennium of Bronze Age City Occupation", in Freedman (ed.) Ex-
cavations Reports from the Tabqa Dam Project - Euphrates Valley, Syria, AASOR 44: 113-151.
U., ARSEBK, G., ZDOGAN, M., 1987: Excavations, 1978", in Lower Euphrates
Project, 1978-1979 Activities, MEfU Lower Euphrates Project PubIications, series I, no 3, Ankara.
GASCHE, H., ARMSTRONG, J. A, COLE, S. W. ve GURZADYAN, V. G., 1998: Dating the Fall of
Babylon. A Reappraisal of Second-millenium Chronology, Mesopotamian Historyand Environ-
ment, series II, memoirs IV, Universities of Ghent and Chicago.
GLUR, S., 1988: Die chalkolitische Keramik von Eberhard-Karls
Tbingen: doktora tezi.
HAUPTMANN, H., 1976: "Die Grabungen auf dem 1972", Keban Project 1972 Activities,
METU Keban Project series I, no 5,Ankara: 71-90.
HAUPTMANN, H., 1979: "Die Grabungen auf dem 1973", Keban Project 1973 Activities,
METU Keban Project Publications, series I, no 6,Ankara: 61-78.
KAMPSCHULTE, 1., ORTHMANN, W., 1984: Graber des 3. Jahrtausends im Syrischen Euphrattal. I.
Ausgrabungen bei Tawi 1975 und 1978. Saarbrcker Beitrage zur Altertumskunde, Band 38. Dr.
Rudolph Habelt GMBH - Bonn.
KEPINSKI-LECOMTE, Chr., 1995: "La polarite occidentale d'Haradum, Moyen-Euphrate irakien
(XVIIIe-XVIIe s. av. J.-c.)", Anatolia Antiqua III, IFEA, Librairie d'Amerique et J.
Maisonneuve, Paris: 33-53.
MARRO, 1997: La culture du Haut-Euphrate au Bronze essai d'interpretation ii partir de la
ceramique peinte de Keban (Turquie), Varia Anatolica VIII, IFEA,
MARRO, c., A., ERGE, R. 1997: "Foui1les de sauvetage de Horum Hyk (province de Gazian-
tep) : premier rapport preliminaire", Anatolia Antiqua V. IFEA, Librairie d'Arnerique et d'Orient,
J. Maisonneuve , Paris: 371-391.
MARRO, c., TiBET, A., ERGE, R. 1998: "Horum Hyk 1996 XIX. Top-
I, Ankara: 251-275.
MOLlST, M., i 996: "TelI Halula", in Archaeology ExhibitiordExposoiion syro-
europeenne d'archeologie, 41-46.
PRINGLE, D., 1986: "Pottery as Evidence for Trade in the Crusader States", in i Comuni italiani nel reg-
no latino di Gerusalemme, Cenova : 45 i -475.
SCHWARTZ, G.: 1988: A Ceramic Chronology from Teli Leilan. Operation I, Yale University Press, New
Haven & London.
STAGER, L. E.: 1992: "Palestine", in Ehrich, R. Chronologies in OldWorld Archaeology, The University
of Chicago Press, Chicago and Lon?on: 22-41.
THUREAU-DANGIN, F. ,DUNAND, H., 1936: Til-Barsib, B.A.H. XXIII, Geuthner, Paris.
TOBLER, A., 1950: Excavations at Tepe Gawra, vol. 2, The University Museum, University of Pennsyl-
Philadelphia.
TMRY, T., 1977 : "Medieval Sgraffiato Ware From Anemurium in Cilicia", Belleten XLI : 29-40.
228
.
AZIANTEP

) O '''KM
izim 1: Horum Hyk'n konumu
--... ....... .....
izim 2: Horum Hyk. Topografik plan
229
o 2
-
izim 3: Horum Hyk. A (F. Cavlun ve J.F. Bernard)
izim 4: Horum Hyk. A "Pres
(J.F. Bernard)
230
izim 5: Horum Hyk. bulunan blok
(J.F. Bernard)
.....
o 2 m.
-=- !
.342.39
izim 6: Horum Hyk. (J.F. Bernard)
231
N
,
FD047i
izim 7: Horum Hyk. F (F. Cavlun ve J.F. Bernard)
110019
-----
- -
2 lll. .... ..
izim 8: Horum Hyk. B
(F. Cav-
lun ve J.F. Bernard)
232
o
D0015
o
- -
2m.
D0016
izim 9: Horum Hyk. B
(F. Cavlun ve J.F. Bernard)
233
izim 10: Horum Hyk. D
(F. Cavlun ve J.F. Bernard)
.,7
, / /
, . 2 /
siyah
gri
I<X)j
_
kahverengi
,
,
1 2 3 ?
izim 11: Horum Hyk. (F. Aksa ve A. zkan)
234
1
7
c
m
1
7
c
m
.

::;-
.:,,':.;-
=
T
:-
'.....,-
7
7
....,......
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
-
-
-
-
-
-
....
"
;
.
:
..

"
"
"
'
'
'
'
'
'
'
'
'
'
'
1
=
;
r
.;
:
:
.
.
.
.

-
2
0
c
m
.
i

i
f
2

'
-
-
-

)
-
-

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

-
-
-
-
'
-
-
-
'
,
'
.
.
.
'
-
.
,
'
:
'.
-
-
-
-
-
-
-

-
-
I

-
"
:
<
.
:
-,

,
-
-
-
-
-
-
-
-
.
-
-
-
o
1
2
3
4
5
l
O
c
m
.
i
!
i
N l
;
.
)
v
i

.
'

.
:

"o

:
'
,
"

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
:
;
.
.
:
:
;
.
:
:
:

;
.
,
.
',0

_
',
i i
3

?
.
'
.
-
-
-
?
.
.
.
,
.
.
:
.
.
.
:
;
.
:
:
:
"
"
'.
:
.
'

r
'
l
J
t
5
4
1
6
c
m
.
(
"
" L
I
,
'
?
]
'
-
'

.
.
.
.
.
.

.
.
.
:
.
.
.
.
.
.
C
:
:
:
"
,
/
/
6
.

<
-
,
4
F
-
-
-

W
,

/
$
,
5
'
2
4
c
m
.
C
-
-
A
=
-
:
'
J

.e
..
_

-
-
-
"
.
.

6
-
,
>

.
-
,
\
.
7
o
1
2
.
3

5
.

i
z
i
m
1
2
:
H
o
r
u
m
H

k
.
G
e

R
o
m
a

(
F
.
A
k
s
a

v
e
A
.

z
k
a
n

i
z
i
m
1
3
:
H
o
r
u
m
H

k
.

L
V

(
F
.
A
k
s
a

v
e
A
.
O
z
k
a
n
)
o 2 3 4 IQem
izim 14: Horum Hyk. LV
(F. Aksa ve A.
zkan)
26cm.
L
"om" '

/.-........-,... \
, , ,
4 O 1 2 J " 5 lOcm."
izim 15: Horum Hyk. Kalkolitik (F. Aksa
ve A. Ozkan)
236

,
,

,
,
-
,

-
-
-
-
-
-

-
,
"
/

'

.
c
8
,
t
, "
"
2
8
c
m
.
'

t
t
c
r
n

-
-
2
-
:
-
f
B
c
m
,

'
:
:
"
k
>
,
:
v
'
.

,
4

t
v
V
J

1
0
o
1
2
3
4
5
1
O
c
m
.

i
2
3
,
5
'9
<
m
j

i
z
i
m
1
6
:
H
o
r
u
m
H

k
.
K
a
l
k
o
l
i
t
i
k

(
F
.
A
k
s
a

v
e
A
.
O
z
k
a
n
)

i
z
i
m
1
7
:
H
o
r
u
m
H

k
.
K
a
l
k
o
l
i
t
i
k

(
F
.
A
k
s
a

v
e
A
.
O
z
k
a
n
)
Resim 1: Horum Hyk.
Resim 2: A A 0061 zerin-
de "pres
Resim 3: Drt ha motifli blok
238
Resim 4: B LV ve B0114
ifte Gneyden
Resim 5: B B0114 ifte
Resim 6: D D0012 ukuru.

239
Resim 7: D D0012 ukurunun ift
Resim 8: D Derin sondaj.
240
RESEARCH AT 1997
Christine KEPINSKI LECOMTE*
Rifat ERGE
The second season of in Tilbeshar toak place in May and
June of 1997, although research had begun at this site with a fiest survey as early
as 994.
i would like to take this opportunity to thank the General of
and Museurns for having granted me the authorization to excavate.
i also like to thank Dr. Rifat Erge. director of the Gaziantep Museum,
who graciously accepted our eollaboration.
Besides myself and Dr. Rifat Erge, our team included Alhan, who
represenred the Gaziantep Museum, Serpil from Istanbul, Jean-
Franois Bernard, arehitect, Laurent Claeys, Eric Jean, Carinoe Jubeau, Alastair
Northedge and Marie-Odile Rousset, of them archaeologists.
As was the case last year, our archaeological activities in 1997 had a dou-
ble focus; one dealt with the andent periods, mostly the BronzeAges, and the
other with the Medieval ones.
The Medieval City
Within the scope of a study of medieval urbanism, a study thus-far based
on surveys and smaIl soundings, we were able this year to add several building
plans in the southem lower city and to structures to the northeast, outside
the limits of the site properIy speaking.
A brief sounding allawed us to establish that the bridge crossing the
Sajoul" c10seby possessed three arches. The ri ver now flows under a single arch,
and it is probable that it lawed much more abundantly in the past (Figure:
We also opened a new area in the southem Iower city, area H.
It's a ten meters wide square, placed partlyon the traces of a street visi-
ble at the surface. The goal was to clarify the results of the survey, to define the
different Medieval stages and to determine the depth of the Bronze levels.
Christinc KEPINSKI LECOMTE, CNRS Ginouves 21, dc 92023
Ccdc:>;, Tel; (33) i 466924 88, Fax: (33) J 46 69 24 86
ERGE, Arkt:olog, Mzc GAZiANTEP
241
Two levels of Medieval construction are found immediately undemeath
the surface. Their plans are radically different, and the street that was visible
before the excavation, does not line up with an earlier one, even though the
ceramics from the two levels are more or less contemporaneous, belonging to
the XII th-XIII th centuries. Some of the walls are in cut stone, the architecture
is completely different from that of the contemporaneous northem lower city.
In a large unconstructed space within the upper level, one can see sever-
al non-excavated tombs, of which one possessed a re-used funeral stela bearing
an inscription in Arabic.
The Bronze Age is represented here by a uniform horizontal floor cover-
ing the entire of the square at about 60 centimeters below the surface.
In summary, the upper levels of area H belong to the twelfth and thir-
teenth centuries A.D.. Theyare preserved to a depth of only about 50 centime-
ters, which is quite surprising, and the Bronze Layers appear just below.
Furthermore, the surface plan and particularly the street, does not follow the
previous alignments. The architecture is completely different from that of the
northern lower city, 1eaving us to speculate on different functions for the two
and southem lower cities, and maybe even their occupation by differ-
ent populations.
To complete the Medieval program, we rapidly uncovered the enclosure
wall at the summit of the citadel, and correlated the new elements with those of
the pre-existent stratigraphic trench.
Thus the main gate was completely uncovered this year, as well as sever-
al towers and portions of the fortification wall to the northwest and the south-
west of the citadel. Then a first map was accomplished.
In the foundations of a western tower one can see a re-used cut stone,
probably a fragment of a lintel, bearing an inscription in Syriac, dating from
after the VIII th. century.
A postern appeared in the northwestern seetion of the fortification wall.
Its vaulted summit formed by three limestone blocks sits above a basalt lintel
decorated with a bas relief of a double-edged axe. On the slope beyond, leading
to the postem, we were able to partially uncover a vaulted stairway.
These various elements were correlated with those of the stratigraphic
trench from the previous years:
it would seem that around the X th. century a first fortification wall was
constructed of mud-brick on a foundation of uncut stones linked to a thick stone
glacis. These elements are found in the trench but can't be seen on this map. Next
would have come the construction of a chateau in cut stone, built as in Harran by
a local dynasty or by Byzantines or by Seldjoukides. The later constructions, such
as the main gate could be attributed to the Crusaders, then to the Ayyoubides.
Bronte Age City
As for the ancient city now, two sites, area G and area E, were consecrat-
ed to its study.
242
Area G is a ten-meter wide square opened in the northem lower eity, to
the northeast, near trench C dug in 1995.
Sinee it is partially situated in adepressian whieh we interpreted as a
Medieval gate, we expeeted to have more direct access to the Bronze Ievels, and
that was the case.
In the southeastem part of the square we uncovered a street joined to two
very fragmentary states of construction : they belong to the MedievaJ occupa-
tion of the centuries.
Underneath, levels of domestic setdement from the Middle Bronze and
the Iate early Bronze Ages are perfeetly interwoven. To the northwest these lev-
els of the Bronze Age are not covered by any constructions from the Medieval
era. These levels furnished abundant eerarnic material and three terra-
cotta objects : the head of a smaIl and two fragrnentary female figurines
of excellent fabrication, one of which is wearing a pendant in the form of a cres-
cent
The importance of this area is first that it fumishes us with Middle
layers at about 50 eenmeters be!ow the sUlface, and imrnediately underneath,
with linked to from the end of the Early Age.
It should permit to study the transition from the Early to the Middle
Ages.
To finish our program we extended the five-meter wide stratigraphic
trench dug in 1996 on the flanks of the citadel beyand the levels of the Early
attained last year (Figure: 2).
We were able to uncover arather complex strueture (Figure: 3) which
could have been used for the fabrication or at least, the storage of gypsum. in
fact the gravel deposited at the bottom of the basin consists of ealeite and one
can see strong signs of This stmeture is linked to thick layers of
artisanal activity, and includes fragments of chareoa! that we were abI e to have
dated.
It was constructed at the same time as a massif of mud bricks on which it
rests - a massif of a surface had been diseovered at the bottom of
asounding at the end of the 1996 season. This mud briek massif, of which we
uncovered a width of over 7 meters occupies the entire surface of the trench. !ts
orientation, which is diagonal to the trench and to the medieva! walIs, corre-
sponds to that of the Early Bronze Age struetures uneovered above it in ] 996.
Aportion 6,5 meters wide and i meter high, is of bricks that were subjected to
fire, but without being reaIJy baked. It could carrespand to a refection
of this massif.It is bordered to the north by anather massif of mud brieks, which
covered the entire surface of the trench and which we can foilow for a meter
underneath, reaching its lower !imit.
Underneath these two meters of brick, we reach, below, anather mud
brick massif of which we were abI e to uncover a of 4 meters and a height
of 2,5 metel'S. It included within it a silo. It is covered by alayer of large
243
stone blocks bound by mortar that permitted rainwater to drain off, then by two
layers of mud brick. A small sounding permitted us to note that this mud brick
massif rested on a stone foundation.
Still lower, we were able to partially excavate another mud-brick massif,
containing an enormous silo carved in a bell shape 3 meters high and with a
maximum diameter of 2.8 meters.
At the base of each terrace, large rubble stones served to avoid erosion
due to rainwater. Furthermore layers of plastered matting were regularly placed
between certain layers of mud bricks. Finally, dismounting the bricks for the
purpose of the soundings provided a large number of Chalcolithi.c sherds -
mostly halafian, but neolithic, as well - mixed with the clay used for the fabri-
cation of the bricks.
it became clear that all these mud-brick massifs, of identical format (58 x
37 x 9), belonged to a single construction which covered part of the oldest site,
and which we now consider to be a high terrace or platform of which we have
uncovered three steps or degrees.
This is quite an structure. We are unsure of its size in relation
to the whole of the upper city, but many arguments lead us to speculate that this
terraced construction is limited to the western extremity of the citadel. As for its
heigh, the upper level uncovered this year was discovered about 20 meters
above the base of the citadel but we don't know yet if it was covering part of it,
or not.
Its methods of construction are related in turn either to those of the Iranian
high terraces, such as the one in Tureng tepe (in northeastern Iran), or in Suse :
to those in Central Asia, such as the one in Altyn Tepe (Turkmenistan) ; or to
those in Afghanistan, such the ones in Mundigak and Nad-i Ali, or finally to
those of the ziggurats of Lower Mesopotamia. Its discovery revives a debate
that has never been resolved, over the function of such structures and their pos-
sible connections. Inany case this is the first time, according to my knowledge,
that such a structure has been discovered in Anatolia.
The ceramic material (metallic ware, caliciform, red burnished ware and
so on) is normally dated to the Anatolian early Bronze II and IllA. The
dating of our samples, furnished by Beta Analytic, respectively 4300100 BP
and 4160170 BP gives with great probability a calibrated dating between 3300
and 2300 in one case, and between 3300 and 2600 in the other.
Each of the terraces constructed on the flanks of the ancient site is reoc-
cupied in the Medieval Era. On the second terrace we find pits and a dwelling
structure. On the next one we were able to excavate a stone wall and a very
well- preserved oven. These occupations, anterior to the construction of the
stone glacis that covers them, could well date from the 10 th. century AD.
Next we followed, as we had last year, the layer of stones that forms the
glacis against the fortification wall, dating most probably from the XI th. cen-
tury A.D.
244
Soundings
Finally, we undertook two smail soundings outside the walls at the north-
eastem eorner. The surfaee was eovered with an abundant and very homoge-
neous layer of sherds, all from the Sranze Age.
In the second sounding, two large parallel were uncovered. They
were next to alayer of sand and gravel, but no trace of occupation was braugh
to light here. Bither it was the foundation of a Ievel that has been compIetely
razed or of an exterior wall whose funetion remains to be established.
The structures could represent an Early Sronze Age extension of the site,
which would have had more or Iess a eireular form. This part of the site could
have been abandoned, after having endured the repeated f100ding of the Sajour.
This explanation is of course pure conjecture, but the hypothesis merits
study.
Synthesis
In the second quarter of the third millenium BC., Tilbeshar's citadel saw
the of a layered wall or terraee that covered over previous levels.
This was a considerable construction project.
Settlement in the northem Iower city, at least, lasts from the end of the
early Bronze to the beginning of the Middle Sronze Ages - a fact which should
allow to greatly refine our knowledge of eeramie colleetions. : in this region
it is stilI djffieult to distinguish between shapes and wares of the Middle
Bronze and those of the Iate Early Sronze Ages. If the Early Bronze settlement
seems to be that of a large city, it is too early to identify the eharacteristics
of the Middle Bronze settlement.
The Medieval ressettlement of the site is limited at first to the citadel. In
the XII th. and XIII th. centuries A.D. the eity expanded into the northem and
southem suburbs and even though the ceramic material is similar in the two
lower cilies, their acehiteeture is eompletely different.
245

.' "\

Figure:
..... ....
" .

..."..

Figure: 2
246
Figure: 3
247
*
SOUNDINGS AT HYK, 1997,
Michael ROSENBERG*
Necdet
INTRODUCTION
Demirky Bylik, an aceramic Neolithic site, was [irst discovered in
989, during the course of the Tigris-Euphrates Archaeological Reconnaissance
project (see Algaze et aL. 1991:181-182 Figs. 3-4)2. It is located on the west
bank of the Batman abaut 20 km upstream from its confluence with the
Tigris and ca. 40 km. downstream from Hallan emi. Demirky Hyk sits on
the edge of aten meter high terrace and a law mound that has been suhstan-
tially cut away by the Batman
Demirky's immediate setting differs appreciably from that of Hallan
emi. Whereas the latter site is situated at an elevation of ca. 640 meters, with-
in the [aothil(s of the Sason Demirky is situated at an elevation of ca.
560 meters in the mare gently rolling terrain immediately to the south of these
foothills. The unfarmed areas in the vicinity of Hallan emi are currently forest-
ed; the vicinity of Demirky is not. On the other hand, Demirky overlooks the
f100d plain of the Batman which is significantly wider than that of the
Sason Also, the Batman carrying the combined flows of the Sason,
and Ramdenka is a wider and deeper river than the Sason
THE SOUNDINGS AT
There were two primary goals to condueting these initial soundings at
Demirky. The first was to ascertain the extent of the site and, in so doing loeate
the most promising areas within the site for future exeavation. The second was
to obtain an excavated sample of artifactual, faunal, and carbonized botanical
material, which could be used to verify the impressions gJeaned from the sur-
vey coJleetions as to this placement, euJtural affinities, and
econamic basis.
A total of four all along the northeastern fJank of the monnd,
were begun during the eourse of the 997 season. Three were five meter trench-
Michael ROSENHERG, University of Delaware Paralle! 333 Shipley Street Wilmington,
DE, 19801 ,ABD
(I) Funding for the 1997 cxcavations at Demirky Hyk was provided by the National Scicncc
Foundation and the International Nut CounciL.
(2) lt is rcrerred to as Demirci Tepe in that report.
249
es running perpendicular to the eroded section. The fourth and most centrally
situated was a five by five meter square, set slightly in from the eroded section.
None got deeper than two meters during the course of the 997 season and none
encountered sterile soil.
The two trenches situated furthest from the center of the mound yielded
significant amounts of chipped stone, but little in the way of bone, carbonized
plant remains, or other artifactual materiaI. Their deposits also exhibited very
little in the way of readily discernable stratigraphic divisions produced by cul-
tural activity (e.g., floors/surfaces), though they did contain occasional puzzling
stone features at lower levels.
In contrast, the two more centrally situated soundings yielded a wider
range of archaeological remains, including substantial quantities of animal
bone. Their deposits were also clearly stratified, primarily in the form of numer-
ous plaster surfaces, separated by thin layers of extremely ashy soiI. These sur-
faces all sloped down to the northwest, suggesting that all that remains of the
original mound is aportion of its western half. Aside from some discontinuous
traces of what may ultimately prove to be the remains of a smaIl curvilinear clay
structure, no obvious architectural features were encountered in these two
soundings.
THE MATERIAL CULTURE
The artifactual materials generated by the Demirky soundings, though
largely fragmentary, strongly indicate that Demirky represents the relocation
of the Hallan emi community at the time that site was abandoned. Thus,
Demirky fills the chronological gap between Hallan emi and ayn.
In the domain of ground/polished stone artifact types, there are several
significant points of similarity between the Demirkyand Hallan emi assarn-
blages. For example, the material from Demirky includes a number of stone
bowl fragments. These are all of the same type that is commonly found at
Hallan emi, made of the same grey-black chloritic stone, and (in the case of
the sole decorated example thus far found) decorated with the same incised
motifs as the bowls from that site. However, preliminary indications are that
stone bowls are somewhat less common at Demirky than at Hallan emi and
such a trend is consistent with their still greater rarity at ayn. At Demirky,
as at Hallan emi, fragments of these stone bowls that were previously broken
were reworked into pendants and other smaIl objects.
Fancy pestles similar to those found at HaIlan emi also occur at
Demirky. At Demirky too, theyare made of the same chloritic stone as the
bowls and to the same general scale. Thus far only shaft fragments from these
pestles have been recovered at Demirky, so it is not possible to say whether
theyare of the plain handled or sculpted variety (both of which occur at Hallan
emi).
There are also points of difference in the ground stone assamblage. For
example, the stone shaft straighteners found at Demirky differ markedly from
those found at Hallan emi. Whereas those from the latter site are invariable
ovate in form, those from Demirkyare sub-rectangular. AIso, the examples
250
from Hallan emi are generally undecorated, while both the examples thus far
found at Demirkyare decorated with either deeply incised lines or chevrons
(e.g., see AIgaze et a1.1991:Pig.4). Thus, the Demirky shaft straighteners actu-
ally resemble those found at ayn much more then they do those found at
Hallan emi (see Davis 1982:Pigs. 3.12-3.13).
The Demirky assamblage also contains a ground stone type that does not
appear to occur at HaIlan emi and has thus far not been reported as occuring
at ayn. These objects are relatively smaIl flat stones of variable
tion into which a relatively narrow 'waist' has been cut by the chipping away of
laterally opposed notches. Some are symmetrical and may very well have been
purposefully shaped prior to notching. However, most are not and may simply
be water worn river pebbles selected for notching because they were the right
size, sufficient1y fIat and somewhat elongated. Similar objects occur at some
later period sites in other parts of the Near East, in archaeological context (i .e.,
shell middens) wich suggest that they were net weights. As noted above, the
Batman is substantially larger than the Sason which HaIlan emi
overlooks. it is also substantially larger than the which flows by
ayn. Thus, the presence of these type artifacts at Demirky (and their
absence at Hallan emi and ayn) may relate to a particular from of riverine
resource exploitation practiced by the inhabitants of Demirky, but not those
the latter two sites.
The chipped stone assamblage also reflects the pattern of continuity and
change apparent in the ground stone assamblage. As at Hallan emi, geomet-
rics from a significant part of the chipped stone assemblage at Demirky, with
scalenes dominating. However, lunates are more common at Demirky than
theyare at HaIlan emi. Points, including Nemrik points, are also more com-
mon at Demirky than at HaIlan emi; in fact, considerably so. The same is the
case for sickle blades.
Perhaps the most noteworthy point of distinction between the Demirky
and Hallan emi lithic assemblages is the dramatic dropoff in onsidian usage at
Demirky as compared to Hallan emi. Whereas obsidian accounts for ca. 58%
of the chipped stone at HaIlan emi (see Rosenberg 1994), it only accounts for
ca. 8% of the chipped stone at Demirky. This drop-off is interesting for two
reasons. First, Demirky is only ca. 40 km. downstream from Hallan emi and
situated within the same drainage. Thus, the drop-off cannot be explained away
on the grounds that route from Demirky to the nearest obsidian sources was
significantly more difficult than from Hallan emi to those same sources.
Second, obsidian usage at later aceramic sites in the Tigris drainage, such as
ayn, returns to the approximate levels of its usage at Hallan emi (see
Caneva et aL. 1994). Thus, the drop-off in obsidian trade within the upper Tigris
appears to be a feature of just this particilar period.
The material culture of Demirky also contains several artifact classes
that do not occur at all at Hallan emi. All represent the innovative use of plas-
tic materials to manufacture artifacts and two different substances appear to
have been used-elay and bitumen. Clay was apparent1y used to make both fig-
urines and vessels by the inhabitants of Demirky. The 1997 soundings yielded
several fragments of baked clay figurines. All appear to be limbs and for the
moment it is unclear whether they were once part of human or animal figures.
251
Also found, in what appears to have been good contexts, were three small,
extremely crude ceramic sherds. One is a small rim shard with a manufactured
hole similar to the kind commonly found in the stone bowls and apparently used
to suspend these bowls (see Rosenberg and Davis 1992:Fig.7). Since a hole
produced for similar purposes in a clay vessel would only work if the clay was
fired, the prensence of this hole in the shard would imply that it came from a
purposely fired vessel, not an accidentally fired one.
In addition to day, the inhabitants of Demirky also used bitumen to
make objectss. Thus far two types of bitumen objects have been noted. The first
type, represented by fragments from three different examples, is a small ring-
like object, with a ring diameter of a few centimeters and a band diameter of a
few milimeters. The second type, represented by just a single example, is a
cigar-shaped bead-like object a few centimeters long. Batman province (at the
boundary of which Demirky is located) is the center of oil production within
modern Turkey. Thus, it is quite possible that this bitumen was obtained locally.
Also present at Demirky is evidence for behaviors not practiced by
Hallan emi's inhabitants. Chief among these is the practice of intra-site burial.
A total of two human burials were encountered in 1997, one adult and one child.
Both were tightly flexed. The adult burial was encountered in the sounding fur-
thest from the center of the mound, very near the eroded edge of the mound. lt
was extremely fragmentary and appears to have been lying on its left side with
the head pointing approximately to the east (i.e., the edge of the mound). lt was
missing the skull, but it is impossible to say whether that was due to erosion or
purposeful action on thepart of the people who buried this individual. No arti-
facts were interred with the burial. The second human burial was of a very
young child. lt lay on its right side with its head to the northeast. The skull was
present and no grave goodswere noted. In addition to the human burials, one
canid burial was also encountered.
DJSCUSSJON
The excavated artifactual material confirms the impression generated by
the survey collections to the effect that the occupation at Demirky chronolog-
ically follows immediately after the one at Hallan emi. lt also contains clear
evidence previously lacking- of strong typological ties to that site in a number
of artifact classes. Both sites are situated only ca. 40 km apart within the same
drainage and appear to be the only two early aceramic village sites within that
drainage. This suggests that the occupation of Demirky represents the reloca-
tion of the Hallan emicommunity downstream at the. time the latter site was
. " . . .
Moreover, the presence of a sickle haft in the survey collection(see
Algaze et aL. 1991) and appreciable quantities of sickle blades in the excavated
assemblage, coupled with the (currently) less forested nature of the terrain near
Demirky, suggest that a shift to cereal exploitation may have accompanied this
(3) We are to Mark S. Schwarts (Northwestern University), who is currently analyzing smail
samples of this material , for identifying the raw material.
252
relocation as either cause or effect. This, however, remains to be confirmed by
analysis of the carbonized plant material collected from the soundings. it alsa
remains to be determined from analysis of the faunal remains whether this relo-
cation associated any significant changes animal patterns.
The soundings at Demirky also indicate a sharp drop obsidian usage
within the Batman drainage during the later part of the early aceramic Neolithic.
The is that the obsidian trade network present that existed in east-
em Anatolia during the Iate aceramic Neolithic is not sirnply a continuation of
the trade network that existed at the beginning of the aceramic Neolithic.
Instead, it appears to devalop independently of the earlier network, presumbly
in the context of socio-economic dynamics unique to the Iate aceramic
Neolithic (cf. Bar-Yosef and Belfer-Cohen 1989).
Lastly, the soundings produced evidence of several important non-eco-
nomic innovations. These include the initiation of intrasite burial practices
(involving both humans and canids) within the Batman drainage. They also
the use of both baked clay and bitumen for the manufacture of various
classes of objects, including perhaps porposely fired ceramic vessels.
REFERENCES CITED
ALGAZE, G., R. BREUNINGER, C. LIGHTFOOT, M. ROSENBERG, 1991 The Tigris-Euphrates
Arehaeologiea! Reeonnaissanee Project: A Preliminary Report of the 1989-1990 Seasons.
Anatolica 17: 175-240.
BAR-YOSEF, O.,A. BELFER-COHEN, 1989 The Levantine "PPNB" Interaction Sphere. In People and
Culture in Change: Proeeedings of the Second Symposium on Upper Paleolithic, Mesolithic and
Neolithic Populations of Europe and the Mediterranean Basin, edited by i. Hershkovitz, pp. 59-
72. BAR International Series 508 (I).
CANEVA, I.,A,M, CONTl, C. LEMORINI, D. ZAMPETTI, 1994 The Lithic Produetion at ayn. A
Overview of the Aeeramie Sequenee. In Neolithic Chipped Stone Industrues of the
Fertile Crescent: Proceedings of the First Workshop on PPN Chipped Stone Industries, Berlin
1993, edited by H.G. Gebel and S.K. Kozlowski, pp. 253-266. Studies in Early Near Eastern
Produetion, Subsistenee, and Environment I. Freie Universtat Berlin, Berlin.
DAVIS, MK., 1982 The ayn Ground Stone. In Prehistoric Village Archaeology in Southeastern
Turkey, edited by L.S. Braiwood &R.J. Braidwood, pp. 73-174. BAR International Series 138.
ROSENBERG, M., 1994A Preliminary Deseription of the Lithie Industry from emi. In Neolithic
Chipped Stone lndustries of the Fertile Crescent: Proceedings of the First Workshop on PPN
Chipped Stone lndustries, Berlin 1993, Studies in Early Near Eastern Produetion, Subsistenee, and
Environment I. edited by H.G. Gebel and SK. Kozlowski, pp. 223-238 Freie Universitat Berlin,
Berlin.
ROSENBERG, M., MDAVIS, 1992 Hallan emi Tepesi, an Early Aeeramie Neolithic Site in Eastern
Anato!ia: Some Preliminary Observations Concerning Material Culture. Anatolica 18:1-18.
253
i
/
./
/ IRAQ
/
SYRIA
TURKEY
BiNGL.
km
v_
Fig. 1: Map of eastern Turkey indicating the location of Demirky Hyk and other sites mentioned
in the text .
Fig. 2: View of Demirky Hyk
254
-
-
Fig. 3: Ground stone: pendant (1); decorated stone
bowl fragment (2); possible net weight (3)
Fig. 4: Stone bowl fragment reworked Into
an object resembling a stylized mi-
niature bucranium
F g . 5: Crude ceramic shards
255
..
,
J
Fig. 6: Bitumen objects
Fig. 7: Child burial
256
257
*
1997 ARCHAEOLOGICAL EXCAVATIONS AT
HVK HATAV)
Marie Henriette GATES*
The sixth season of archaeological research at the coastal site of Kinet
Hyk, in the northem Hatay, took place from 6 July to 20 August, with six full
weeks of exeavation and a total of seven weeks in the field. The 24 team mem-
bers, including undergraduate and graduate students, variously supervised and
recorded the progress in the trenches; sorted and analyzed ceramics; studied
faunal and botanical coIIections; photographed, drafted and planned; and con-
served and restored the
Geographical and Historical Setting
Kinet Hyk is eastem Cilicia's largest mound, an artificial hill of 3.3 ha
and 26 m. in height on the eastem shore of Bay. In its later phases,
the ancient settlement also extended beyond the foot of the mound over a con-
siderable area, now much altered by recent industrial developments. The site's
Do. Dr. GATES. Bilkent University, IBEF (Archaeology and History of Art).
06533 Bilkent-ANKARA
Acknowledgements: The 1997 season owed its success to an exceptionally harmo-
nious and cheerful team; to the Tarbeli Family Foundation, the Institute for Aegean Prehistory,
Georgetown and Bilkent Universities, and several private donors; to the assistance of the Hatay
Museum, Antakya, to the Turkish Ministry of Culture's General Directorate of Monuments and
Museurns , and to their official representative, Bay nlsoy. We were graciously assisted
throughout the season by provincial and local officials, and. by the site's immediate neighbor, the
Delta Petroleum Products Trading Company (Delta Petrol Urnleri Ticaret Thanks should
also be extended to the of Mustafa Kemal University (Antakya), particularly Vice-rec-
tor Prof. Dr. Miktat
(i) The 1997 Kinet staff, all affiliated with Bilkent University unless otherwise specified: M.-H. Gates,
director; Jan-Paul Crielaard (University of Amsterdam): supervisor, OP. A II, with Sevil onka;
Toni M. Cross (ARIT/Ankara): supervisor, OP. L with Elif Gl; Charles Gates: supervisor, OP.
E/H with Karabulut and Emre Scott Redford (Georgetown), project associate in
charge of the medieval period: supervisor, OP. K2 with Oya (Harvard) and Cedric Bodet:
Sinan supervisor, OP. K3 with Cennet Kse (ARIT/Ankara); Filiz Songu: supervisor, OP. A.
EB pottery analysis: Norbert Karg; HelIenistic amphora analysis: Nicholas Rauh (Purdue);
archaeobotany: Delwen Samuel (McDonald Institute/Cambridge University); archaeozoology:
Salima Ikram (American University/Cairo); conservation: Franca Cole; drafting: Fikret zbay
(Mersin), Elif Koparal, Neslihan photography: akar, M.-H. Gates; fieldIab super-
visor: Roseann Schneider. Turkish Ministry of Culture representative: nlsoy (Antalya
Museurn) .
259
relationship to the ancient coastline, which today requires artificial jetties, was
clarified by geomorphological research carried out in the Kinet project's first
seasons: the settlement originally sat on a promontory overlooking two harbors,
a smail natural inlet on the north side, and ariver estuary on the souths. This
seaside location, and the site's excavated archaeological remains, demonstrate
that connections with the Eastern Mediterranean's maritime commercial net-
works were a significant factor in Kinet's long history of occupation. Links
with inland commercial routes, rich agriculture in its immediate hinterland, and
the resources and protection of the Amanus mountains close by (less than LO km
to the east) also provided economic stability within changing cultural and polit-
ical contexts.
Kinet has long been identified by scholars with the classical port of Issos,
in the plain where Alexander the Great, in 333 B.C., began his conquest of the
Achaemenid empire (Seton-Williams 1954: 127; Hellenkemper 1984). Earlier
stages could correspond to the Phoenician harbor Sissu (lron Age) and Hittite
Zise (Late Bronze Age) (Bing 1993 [1985]; but cf. Casabonne 1996: 38-39).
The excavations carried out by this project since 1992 can now present these
parahistorical references with an archaeological context, and have to a large
extent established its chronological framework: a continuous Bronze Age - Iron
Age - Hellenistic occupational sequence (3000 B.C.-50 B.C.), and -- as a result
of the 1997 season -- increasingly strong evidence for much older, Neolithic and
early Chalcolithic phases. The mound was first abandoned ca. 50 B.C. A brief
reoccupation in the Middle Ages (9th?-13th centuries A.D.), when it may have
been called Hisn at-Tinat (Hellenkemper 1984: 46-48)3, marked the end of
Kinet's career until the establishment in the mid-1980s of Delta Petrol's oil and
natural gas storage facilities and off-shore anchorage. The site has thus revived
along much the same pattern as in antiquity.
Aims and Results o/the 1997 Exeavation season
Excavations in 1997 were directed towards uncovering larger areas of
three architectural periods encountered in previous seasons: the Neo-Assyrian
(Middle Iron Age) and Late Bronze II building levels first exposed in 1994 on
the mound's upper west slope (Ops. C II and J, respectively), and the Middle
Bronze II level discovered in 1995 on the mound's east terrace (Op. K). At the
same time, the project's first significant Early lron Age probe on the west slope,
a fuller exposure of the Iate Middle Iron-early Late Iron settlements, and a sub-
stantial medieval residential area on the east terrace would be investigated.
Finally, the Iron Age trenches on the upper east slope would continue to test
whether there were functional differences between the inland and marine sides
of the settlement. Six trenches were therefore reactivated or newly opened in
1997 -- four on the upper mound's east and west slopes, and two on the east ter-
race (Fig. 1), for a total exeavation area of 415 m
2

(2) Erosion and alluvium have now modified both, silting in the bayand shifting the river, the modern
Deli ay, 2.5 km to the south (on the geomorphology of the region, see Ozaner 1994). it seems like-
ly, based on the archaeological findings, that Kinet's harbors were no longer viable when the site was
abandoned at the end of the Helienistic period, ca. 50 B.C. Reoccupation during the Middle Ages
must have included the construction of artificial jetties,
(3) On this see below, under "Medieval and Middle Bronze Age, east terrace."
260
Chronological Phasing
The major chronological phases assigned here were defined in the west
slope stratigraphic sounding P. C, which presents the fullest continuous
sequence excavated. Its six phases have been confirmed or expanded in larger
exposures in adjacent west slope operations, elsewhere on the mound, and on
the east terrace. Periods within each phase represent separate architectural or
occupational levels, numbered sequentially according to the P. C master strati-
graphic sequence. Although the sequence of phases is secure through the Early
Bronze Age, the period sequence is certain to undergo revisions as a result of
future fieldwork. This chronology should therefore be considered provisional,
to be superseded by all reports later than this one.
Phase
i
ii
III: 1
111:2
III: 3
IV: i
V
VI
Period/s
1
4
3 A - 2
7 - 3 B
1l - 8
12
14-13
Date
Medieval (?10th-13th c. A.D.)
HelIenistic (ca. 330 - ca. 50 B.C.)
Late Iron Age (7th-4th c. B.C.)
Middle Iron Age (9th-8th c. B.C.)
Early Iron Age (?12th-lOth c. B.C.)
Late Bronze II (l3th c. B.C.)
Middle Bronze Age (2000-1500 B.C.)
Early Bronze Age (third millennium B.C.)
-? [earlier occupations not assigned phases as of the close of 1997 season]
Later Iran Age Operations, West Side
C.W GATES
. KARABULUT
E. E R F O G L U
p. E/H, a 115 m
2
L-shaped trench to the east and north of the partially
exposed Neo-Assyrian building in '94 P. C II, produced the well-coordinated
architectural levels of Phase III: 1, Periods 6 and 7 in Kinet's master strati-
graphic sequence. They were dated by finds from secure contexts to the seventh
century B.C., with Period 6 extending to ca. 575 B.C. at the very latest.
Together with P. C II, these two levels have now been recovered over an area
of ISOms, The Assyrian level (Period 8) immediately below was reached by the
end of the season only in soundings, because of the complexity of its succes-
sors.
Period 6 (later seventh century-early sixth century B.C.) consisted of a
residential district with large rectangular rooms to the south, and an open area
with bins, ovens and posthole installations to the north (Figs. 2, 3). Three sub-
(4) There are at least three distinct medieval periods known from other operations on the mound ('93 P.G)
and on the east terrace, but onlyone fully represented on the west slope, the basis for this sequence.
261
phases involved in part the addition of rooms to the west, and separate struc-
tures in the trench's northeast corner and along its western edge. Walls were pre-
served only as stone foundations, and the deposits were closely compressed.
All three sub-phases had suffered to some extent from burning, and contained
quantities of restorable pottery. On the burnt Period 6.2/1 floors associated with
the three southern rooms (including the westernmost one, excavated in '94 C II)
were found clustered a basket-handled amphora and several vessels such as
pitchers and bowls, as if representing a standard table set. Ceramics of eastern
Aegean type (Fig. 4) date the deposits from the second half of the seventh cen-
tury B.C., to the first quarter of the sixth century. Imported transport vessels
included Attic SOS amphoras of seventh-century type (Johnston and Jones
1978). Notable finds were a bronze handIe attachment from a large container
(Fig. 5) ; and a near-complete glazed ceramic alabastron (Fig. 6) of typical sev-
erith-century North Syrian manufacture (Peltenburg 1969: 77-81), one of four
found in 1997 from this level, its predecessor, and the eastern mound trenches.
AIso diagnostic of this period were quantities of polished bone spatulas and
unbaked clay "Ioom-weights."
Period 7, (early-mi d seventh century) immediately below and with two
sub-phases (i.e. one reflooring, with new hearths: Figs. 7, 8), differed in its
architectural features and thus perhaps in function, as already anticipated from
a smail OP. C II exposure in 1994. Stone wall foundations followed roughly the
same layout as in Period 6, with a row of connecting rectangular rooms in the
south. The north side also consisted of open courts and an alley between buiId-
ing units with different orientations. Wall construction was flimsier, however.
As new features, the rooms were paved with thick layers of crushed murex
shell; and each room contained a large central h e a t h at one end, and occasion-
allyapise bin (Fig. 9). A number of iron tools found beside Period 7 hearths in
the '94 C II excavations had suggested an industrial function for this district.
This should not be discounted, but the 1997 finds did not produce similar con-
centrations of tools. The absence of Wave-Line Ware, so typical of Periods 6
and 5 at Kinet, would place Period 7 no later than the first half of the seventh
century B.C., corresponding to the later Middle lron Age-early Late Iron Age
at Tarsus (Hanfmann 1963: 128-29).
Later Iran Age Operations, East Side
F.SONGU
IP. CRIELAARD
S.ONKA
OPs. A and A II were continued in 1997 as two separate 5 x 10-13 m.
trenches, proceeding through contemporary phases on either side of a 0.50 m.
E-W balk which coincided - by chance - with a narrow cobbled street separat-
ing the two areas. Although the building sequence on this east side of the mound
is not precisely the same as on the west, the ceramic and related assemblages of
'97 A-A II corresponded exactly with finds from '97 E/H, and were divided into
two broad phases equivalent to Phase III: 1, Periods 6 and 7. Period 6 had also
been reached at the base of '95 OP. D immediately to the west of A-A II, and
has therefore now been exposed over an area of some 150 me.
262
Period 6 was represented by a disorderly outdoor area of hearths, pise
bins, pits and smaIl stone installations in OP. All, extending west into '95 OP.
D without any visible interruption. Two discoveries gaye this area considerable
significance in terms of assessing the Kinet community's activities during this
period. First, it included in its later stages a large burnt brick and pise feature
of subrectangular shape built up against a stone screen wall (Fig. 10 a/b).
Similar constructions at Tarsus (Hanfmann 1963: Figs 53-54), Sarepta
(Pritchard 1978: 119 Fig. 113) and elsewhere, together with overfired pottery
and wasters (Fig. ll), would provisionally identify it as a kiln. Part of a second
one may have been located to its east, just at the edge of the mound slope.
Associated pottery included utilitarian vessels, amphoras and Wave-Line
Wares>, of which samples were taken for neutron-activation analysis. Good col-
lections of near-complete vessels were also recovered from deep pits dug along
the eastern edge of this industrial area, and sealed with layers of cobbless.
A second important clarification of the season involved murex process-
ing, another characteristic of this period's assemblage. Two shallow subrectan-
gular pits on the eastern edge of Op. AllIs kiln area had been used to store ca.
200 kg of crushed murex shells? A nearby pise bin also contained a smaIl
amount of crushed shell, and another bin beside it was filled layers of shell that
had been burnt and reduced to powder. Thus the shells were apparently recy-
cled here into lime, and perhaps also ground up for temper for the pottery indus-
try. Alternatively, AII's kiln may have been used for the manufacturing of pur-
ple dye, and the shells reprocessed as secondary productss. The analysis of sam-
ples from these layers should explain the situation more conclusively.
This small-scale industrial area was bordered on the south by an East-
West cobbled street, marking the northern limits of domestic structures in Ol?
A and '95 OP. D. In OP. A, these structures were rebuilt and modified consid-
erably over a short period of time as indicated by the homogeneous pottery
assemblage: five building phases were distinguished over a depth of only 0.70
m, all coinciding with the activities on the other side of the street. Trash deposits
and paving material in the street included recycled sherds of pottery and glazed
earthenware, and a bronze macehead with traces of silver plating of a type also
known from Cyprus (Fig. 12). Correlations between OP. AIl's activity area and
OP. A's residential one, both classic illustrations of spiral stratigraphy, were
confirmed in particular by an Orientalizing bowl (Fig. 13) -- overfired and prob-
ably of local manufacture -- whose many fragments were found scattered over
the two trenches at varying absolute depths.
As on the west side, exeavation then proceeded down in both OPs. A and
A II to the next earlier phase, again coinciding with the material assemblage and
(5) In her M.A. thesis on the Wave-Line Ware from Kinet (Bilkent University, 1997), Filiz Songu noted
that virtually the entire sample of this wide-spread class of eastern Aegean pottery shared the same
fabric and seemed regional rather than imported. The evidence for kilns from this level would con-
firm that the Kinet Wave-Line Ware was locally manufactured.
(6) This type of pit was already known from the 1992 OP. A step sounding, but in 1997 could at last be
connected to its broader settlement context. Early Hellenistic pits highcr up at the slope edge in 1994
Op, A l l a s o produced quantities of overfired and warped vessels (mainly bowls), suggesting that
this area continued to function as an industrial district for several centuries.
(7) A smailer murex pit of the same type was excavated immediately to the south in the 1992 OP. A step
sounding, and in i 994 C II for the same period.
(8) For the multipurpose use of kilns, see Allara 1992: llL. The kilns at Sarepta were also surrounded
by pits containing murex shells (Pritchard 1978: 126-27).
263
other aspects of Period 7 in '97 OP. E/H. The character of this early seventh-
century phase contrasted strongly with its successor, at least in this 125 m
2
exposure. Although the narrow street was already in place, it was now lined on
both sides with the stone foundations of larger-scale buildings. The structure
partially contained in OP. All opened to the east onto a carefully cobbled pave-
ment, either a courtyard or entryway. Period 7 would suggest, at present, a
reversal in the settlement layout at Kinet, with industrial quarters on the west,
and better residential ones on the inland side. Unfortunately, the deposits suf-
fered from pitting in OP. All, stone robbing in OP. A, and later terracing along
the slope. But better preservation can be expected from the future exeavation
of this level in OP. D.
Early Iron Age-Late Bronte Age Operation, West Slope
T.M. CROSS
E.GL
Excavations in OP. L, begun in 1995 to expand the partially-exposed Late
Bronze II building at the base of '94 OP. J, succeeded in reaching this Phase
IV: i building and its immediate LB II successor; and in testing the 1.5 m of
overlying Phase I1I:3 Early lron Age strata (12th-9th century B.C).
The 50 m
2
of Early lron Age deposits (Period 12) sampled by OP. L con-
tained no architectural remains, but instead an outdoor area with a succession
of large circular pits, work platforms and garbage tips, where vast quantities of
animal bones had been thrown out over a considerable period of time. The pits
were and contained thick lenses of fine white matter, perhaps the
residue of organic linings suggesting that storage was their original function.
Flotation samples collected from all of these pits and trash layers should give a
more precise view of their purpose. Large quantities of sherds collected from
these deposits would suggest a slow evolution from the "drab wares" and bur-
nished fabrics and shapes of the Late Bronze II Hittite ceramic horizon, to the
painted and slipped repertoire of the Early Iron Age. The earliest stage was also
marked by the appearance of coarse hand-made vessels, some decorated with
clumsy painted linear and grid patterns (Fig. 14). Thus at some transitional
stage a different pottery-making technique was introduced into the local indus-
try, which was carrying on nonetheless with the manufacture of its traditional
repertoire. A comparable ceramic development has been noted elsewhere, and
recently at Kilise Tepes, where the Early Iron Age occupation is also character-
ized by deep pits with organic residue.
Whatever the source for this hand-made pottery, Kinet on present evi-
dence was not abandoned at the end of the Bronze Age, but rather continued to
be occupied by a population with strong links to Late Bronze predecessors'v. it
is too early, given the size of the OP. L exposure, to argue that the settlement
(9) See Postgate et aL. 1995: 174 and fig. 15: 4-5. Although the hand-made pottery from Kinet is not
identical, it belongs to asimilar tradition. A wheel-made, painted type also occurs during this peri-
od at both sites.
(lO) Onlyone LH mc sherd has so far been recovered from these deposits. The pit-digging activities
here would also have brought up LB II sherds, and the deposits may therefore not be discrete.
264
shrank in size towards the center of the mound from the previously inhabited
edges. In any case its inhabitants certainly discarded great quantities of refuse.
The bones perhaps indicate industrial processing rather than food waste, since
they appeared, at first view, more often intact than butchered. They included a
complete elephant lower pre-molar, and a very large mammallong bone, crude-
ly chopped across the epiphysis, that mayaIso be elephant!'.
This Early Iron phase presented a complete contrast to the two underly-
ing Late Bronze II architectural levels previewed in'94 OP. J. The later one
(Period 13) was known in 1994 only as the narrow western end of a room in the
northern half of the trench along the mound edge. This room was completed by
the '97 OP. L excavations (Figs. 15, 16), and the building to which it belonged
also extended east and north into the P. L balk. Burnt mudbrick from the build-
ing's superstructure had collapsed into the room, otherwise preserved only as
neat stone foundations. it had been refloored once before burning, and an occa-
sional vessel (fig. 17) was spared in situ by Early Iron Age pitting. A courtyard
adjoined it to its north, but the area to the south was open, without any features
or pits. This Period 13 building matched so closely the masonry technique, lay-
out and orientation of the structure immediately underneath that it cannot have
been built long after its predecessor was destroyed.
The lower LB II (Period 14) building, which in '94 OP. J's 50 m
2
con-
sisted of a central court enclosed by portions of three rooms, was found in 1997
to extend east into P. L as expected. Because this level was reached at the very
end of the season, the outline of the walls in the southern half of P. L were
traced without excavating the anticipated burnt deposits inside the rooms. (The
northern storeroom in '94 P. J still contained in situ its jars and other goods,
including barley, wheat, lentil, olive, fruit flesh and walnut recovered from
flotation samples [Hynd 1997: 34]). Exeavation of this building will proceed in
1998. A few Mycenaean and Levanto-Helladic sherds give hope for a fuller
complement of Aegean imports from these new rooms.
Medieval and Middle Bronte Operations, East Terraee
S.REDFORD
S.ATICI
O. PANCAROGLU
C.KSE
The discovery in 1995 of a burnt Middle Bronze Phase V level in P. K
on the mound's east skirt (here "east terrace") just below a shallow medieval
one, designated this area as a major new focus for the Kinet project. This devel-
opment alsa coincided with S. Redford's taking charge of Kinet's medieval
component in 1996. it was therefore decided to open up a large area here both
to recover a broader perspective of the medieval residential district previewed
in P. K, and to assess the character and scale of the Middle Bronze building
(I i) These deposits were excavated after the departure of the palaeozoologist S. Ikram. She will process
them in 1998. Neo-Assyrian historical annals deseribe elephant herds in the Amuq as Iate as the
Middle Iron Age. Elephant tusks were found n the Alalakh V palace (MB), in many Levantine LB
s t e s , and on the Uluburun shipwreck.
265
underneath it. Two new trenches were laid out in 1997 to the south and west of
P. K: P. K2, (10 x 10 m), and P. K3 (5 x 10 m). The medieva1 stratum
proved more complicated and deeper in these trenches than in P. K, but it was
nonetheless possible, by the close of the season, to identify the continuation of
the Middle Bronze walls.
The medieval sequence on the east terrace consists, at present, of three
major phases spanning the later 12th and 13th centuries according to ceramic
evidence and associated coins. The earliest was represented by a dense field
of large and deep pits, filled with pottery and other domestic debris from hous-
ing princi pally outside the exeavation area. This was sealed by two superposed
phases of residential structures extending from '95 P. K west into F. K3, and
a contemporary set of broad N-S walling in the eastern half of F. K2 (Fig. 18).
They were built down the natural slope of the mound, or on footings cut into it.
A striking feature is the orthogonal plan for this district, at odds with common-
ly-held beliefs about medieval town layouts. The pottery assemblage included
an exceptional percentage of glazed wares (Fig. 19), including closed vessels,
of better quality than the published Al Mina or Antioch collections. Arguments
for local production are supported by an incised but unglazed sgraffiato sherd,
and several wasters. Imports from Cyprus and the Aegean were also found.
Nothing would at present date earlier than the 12th century A.D. However, a
lower level of medieval walling appeared at the very close of the season in F.
K2's southeast corner, giying hope for a 9th-lOth century occupation to be
uncovered in the coming season.
Kinet's medieval settlement was established on a site that had been aban-
doned for nearly one millennium. The east terrace had been uninhabited for a
much longer period, however, and was covered by a sterile deposit of silt, grav-
el and shell on which the medieval structures were b u i l t - . In '95 P.K, this ster-
ile layer was less than 0.50 m. deep on the western side, lensing out towards the
east. Underneath it were found five rooms of a burnt MB II building (18th cen-
tury B.C.) furnished with storage jars and kitchen equipment still in situ. Walls
extending into the balks indicated that the building plan could be expanded by
excavating to the west and south, hence the placement of the '97 Ps. K2 and
K3. In the new operations, however, the overburden proved to be considerably
thicker west towards the mound slope: the sterile deposit over 1 m. thick, and
the medieval another 2 m. more above it. it was only possible, by the end of
the season, to trace the tops of the se MB mudbrick walls in the northeastern
half of F. K2, and in P. K3 soundings. The MB stratum was then covered
with a protective layer of plastic sheeting and soil, in anticipation of exeavation
in 1998.
Halaf Period Finds (Late Neolithic/Early Chalcolithic], East Terraee
A few of the medieval pits in Ps. K2 and K3 produced concentrations
of plain and painted Late Halaf period sherds (ca. 4900-4500 B.C.) (Fig. 20),
(J 2) This summary s closely based on S. Redford's analysis.
(13) There need to be ninth century A.D. archaeological remains at Kinet if the site is indeed to be iden-
tified with Hisn at-Tinat.
(I 4) A Helienistic pit in the southwest corner of P. K2, and Hellenistic pottery in mixed deposits from
the southern half of the same trench may indicate that this interpretation will need revising in future
seasons. As of the 1997 season, however, it stil! applies.
266
many of them large with near-complete profiles. Since no Halaf material had
yet been found at Kinet, and the sherds number over o o , it seems reasonable
that they were brought up by the medieval pit-digging from aHalaf occupation
Iayer on the east terrace. This possibility will be tested by soundings here in the
c o m n g season.
1997 Analytical Projects
1997 palaeobotanical research: A program of palaeobotanical analysis to
study the plant remains, and eventually reconstruct Kinet's agricultural econo-
my during all of its phases, was set up by D. Samuel in 1995. During the 1997
season, 90 samples (ca. 3,500 liters of soil) from floors, pits and hearths in all
of the trenches were again processed in the excavation's water-separation
machine, and plant materials recovered in 1 mm and 300jl wire mesh screens.
The 1995 plant remains were analyzed by A. Hynd in A Model of Local
Continuity: The 1995 Archaeobotanical Assemblage from Kinet Hoyiik, Hatay
(University of Sheffield M.Sc. Thesis, 1997). She observed that, in contrast
with comparable communities, the Kinet inhabitants preferred glume to free-
threshing wheats, perhaps in response to the region's exceptionally rainy di-
mate. In general, agricultural practices at Kinet remained conservative, and
must reflect a specific adaptation to the local environmental conditions.
1997 archaeozoological research: Analysis of the animal bones and shell
has been conducted since 1995 by S.Ikram. In 1997, 8,300 skeletal remains
were sorted and recorded. They indicate changing reliance on domesticated
animals (principally cow and sheep/goat) through time; a diet supplemented by
hunting and fishing especially during the Iron Age; and differences between the
diets of the Iran Age population living on the east and west sides of the mound.
The medieval levels produced very little evidence for fish consumption, in con-
trast with earlier periods.
1997 ceramic analysis: Aday analysis project to locate sources for the
Kinet ceramics on the basis of their chemical compositions was initiated in
1995 by H. Erten (Bilkent) jointly with colleagues at BristoL. M. J. Blackman
(Smithsonian Institution) alsa began in 1997 to collect samples for neutron-acti-
vation analysis of pottery from all periods.
N. Karg and N. Rauh continued their analyses on the Early Bronze Age
pottery, and the Hellenistic amphoras, respectively.A summary study of the pre-
Hellenistic amphoras from the 1992-1995 seasons was prepared by Mark
Lawall (University of Manitoba). Filiz Songu completed her Bilkent M.A. the-
sis, Wave-Line Pottery from the Late Iron Age Levels of Kinet Hdyiik, in Spring
1997.
1997finds conservation: Franca Cole, the Kinet conservator since 1995,
restored and conserved 169 stone, metal, glass, bone and ceramic objects that
were found during the 1997 season. Of these, 29 were inventoried for the Hatay
Museum collection, and anather 14 were deposited at the museum as part of the
Kinet Hyk study collection. The remaining 126 objects were left at the site,
to be stored in the Kinet Hyk exeavation house depot.
267
References cited
ALLARA, A., 1992, "L'ilot des potiers et les fours aDoura-Europos." Syria 59: 101-20.
BING, J.D. 1993 (1985), "Sissu/Issus , and Phoenicians in Cilicia." American Journal of Ancient History
97-123.
HANFMANN, G.F.A. .1963, Excavations at Gozl Kule, Tarsus. Volume lll, ed. by H. Goldman.
Princeton: Princeton University Press.
HELLENKEMPER, H. 1984, "Die wiedergefundene Issos." Pp. 45-50 in Aus dem Osten des
Ed. by J. Ozols and V. Thewalt. Vienna.
HYND, A. 1997, A Model of Local Continuity: The 1995 Assemblage from Kinet
Hoyiik, Hatay. Unpublished M.Sc. thesis, University of Sheffield.
JOHNSTON, A.W., JONES, R.E., 1978 "The 'SOS' Amphora." Annual of the British School in Athens
73: 103-41.
OZANER, S., 1994 "Drtyol-Payas (lssos) (Antakya) Tarihi Gnmze Sregelen
Jeomorfolojik Kinet Hyuk Uzerindeki Etkileri."
12: 513-27.
PELTENBURG, EJ., 1969 "Al Mina Glazed Potteryand its Relations." Levant i: 73-96.
POSTGATE, J.N. et aL., i 995 "Kilise Tepe 1994." Anatolian Studies 45: 139-91.
PRITCHARD, .I.B., 1978 Recovering Sarepta, a Phoenician City. Princeton: Princeton University Press.
SETON-WILLlAMS, v., 1954 "Cilician Survey." AnatSt4: 121-74.
SONGU, F, 1997 Wave-Line Pottery from the Late Iron Age Levels of Kinet Hoyk. Unpublished M.A.
thesis, Bilkent University.
268
i
j
L
I
t
v
0
\
\
o
F
i
g
u
r
e
1
:
T
o
p
o
g
r
a
p
h
i
c
a
l
p
l
a
n
o
f
K
i
n
e
t
H

k
.
1
9
9
7
t
r
e
n
c
h
e
s
a
r
e
s
h
a
d
e
d
~
N
i
K
i
N
E
T
H

K
1
9
9
2
-
1
9
9
7
o
2
5
5
0
m
:

@
,

,
-
-
-
-
i

.
.
.
,

.
.
-
<
,

-
t

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
'
u
.
.
_
_
_
_
_
i
}

+ .
.
.
e
Q
8
c
D
-
-
-
-
-
-
'
.
,

.
"
,
S
:
J
<
:
d
o
_

.
.
'9
7
H
i
'
9
7
E
Z
,
.
.
Z
"
.
E
l
1
'
-.
.
.
.
.
.
"
'
.
.-
"
.
.
.

.
.

.
._
.
-
t

'

r
)
L
r
l
.....
l
..
r
..
,
u
_
"
,
&
'
l
'

-
-
-
-
-
-
-
.
-
-
-
-
-
-
-
,
-
-
-
o
n
'
"
o
I
J
.
"
i$
-
-
-
-
/
, ,
i

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
_
,
.
.
.
.
.
-

.
.
+
,
,
"
-
,
,
'
.
."
;
t
-
-
:
"
,
_
,
,
1
K
i
N
E
T
1
9
9
4

1
9
9
7
O
P
S
.
E
/
H
.
C
"
C
i
i
P
H
A
S
E
1
1
1
:
1
.
P
e
r
i
o
d
6
.
1
-
3
L
a
t
e
I
r
e
n
A
g
e
.
c
a
.
6
0
0
a
.
c
.
.
,
O
F
i
g
u
r
e
2
:
'
9
7

P
.
E
I
H
+
C
,
'
9
4

P
.
C
I
I
:
P
e
r
i
o
d
6
.
1
-
3
(
c
a
.
6
0
0
B
.
C
.
)
.
P
l
a
n
Figure 3: '97 OP. E/H + C, Period 6.2-3 (ca. 600 RC.), from the southeast
Figure 4: Orientalizing plate (KNH-631), from OP. E/H room 171.
Light orange fabric with Iime and grit inclusions, hard-
fired, Buff slip, Iight to dark brown glaze. Diam, at rim
20.4 cm.
271
Figure 5: Bronze rim attachment with
three suspension loops (KT
7250), from P. EIHlocus
166. L.=14.8 cm.

Figure 6: Glazed earthenware alabastron (KNH-

628), from P. EIHroom 185. Pale yellow
fabric; glazed brown and gray-green
designs, outlined in black, on a white
ground. Pres. h. = 14.3 cm.
272
-
-
A
"
0
"
+
K
i
N
E
T
1
9
9
3
-
1
9
9
7
O
P
S
.
E
/
H
+
c
-
c
1
1
-
F
P
H
A
S
E
i
i
i
:
1
.
P
e
r
i
o
d
7
.
1
-
2
L
a
t
e

A
g
e
.
7
l
h
C
.
B
.
C
.
+
-
,
-
_
.
-
-
_
.
-
_
.
_
.
-

i
b
i
t
-
.

i
;
r
+
"
'
:
:
-
.
-
!
"
.
!
L
.
.
_
.
'
9
7
H
"
9
7
E
i i i

<
::l
'
"

"
,
'
/
'
.
j
.
,

,
w
.
.

,
t
.
.
.
.
r
-
-
-
L
:
U
'
,

i
,
'
,

.
-
-
-
-
-
-
1
/

-
r
.
:
i

i
"

.
.

i
'
\

:
:
'"
,
,
',
',
.
,
i
,
0
:

'
;
\
:
5
1
:
-
-
-
-
-
-
.
-
-
-
-
_
.
L
:
.

.

&

<
:
.
/
-
,
,
-
.
.
!
.
-
;
[
Q
'
9
3
F
J
\ \
\
\
t
v

W
F
i
g
u
r
e
7
:
'
9
7
Q
P
.
E
/
H
+
C
,
'
9
4
Q
P
.
C
I
I
:
P
e
r
i
o
d
7
.
1
-
2
(
e
a
r
l
i
e
r
s
e
v
e
n
t
h
c
e
n
t
u
r
y
B
.
C
.
)
.
P
l
a
n
Figure 8: '97 P. EIH + C, Period 7.2, from the east. Walling in the upper left trench, '94
P. C II, belongs to Period 8 (Neo-Assyrian)
Figure 9: '97 P. EIH+C, Period 7.2: room 201, from the south. Note murex flooring around
the day bin in the northern part of the room, and the two superposed hearths (7.1-
2) in the room to the southeast (tower right, foreground)
274
Figure 10a: '97 QP. A II, Period 6 kiln (ca. 600 B.C.), with three large bricks aligned in the center
of the chamber, to support the firing floor
Figure 10b: '97 QP. A II, Period 6 kiln (ca. 600 B.C.), the kiln with the central support removed,
and its brick walling articulated
275
Figure 11: Overfired sherds/wasters from the P. A II kiln area: basket-
handled amphora handles (upper and lower left), and Wave-
Line fragments (neek, shoulder, handIe and base)

Figure 12: Leaded (?) bronze macehead with
traces of silver plating (KNH-644),
from the Period 6 cobbled street
332 in P. A. H. 5.8 cm
276
Figure 13: Orientalizing cup fragments from '97 OPs. A - A II (KT 7140 + 6999 + 7205 et al.),
Medium fine light orange fabric with fine Iime and grit inclusions. Ext.: white sIip,
brown to black glaze; int.: red sIip, thin purple and white concentric bands

Figure 14: Hand- and wheelmade Early Iron Age pottery from '97 OP. L (KT 8278, upper right;
others KT 7777)
277
tL
i
.....""
..::..:"'
KiNfT 1994-1997
QPS. L - J
PHASE IV: 1, Periods 13-14
Late Bronze ii

...._=='"'-_.....'
'94 J
l7 L
/
/
i
j.':"-
"' ..
'i'
r'
li t
;j;
g

-. 1h1 f\
. : :" i " ...."./

Figure 15: '97 P. L and '94 P. J: the two Late Bronze II architectural levels. Plan. The later
building is crosshatched, the earlier one stippled. Pits date to the Early Iron Age
278
Figure 16: '97 P. L (foreground) and '94 P. J (background): the two Late
. Bronze II architectural levels, from the northeast
Figure 17: Small piIgrim flask (KNH-647), from
the later LB II buiIding in P. L room
67. Gritty dark buff fabric with thick
cream sIip, and vertical burnlshlng.
H.= ll.2cm.
279
Figure 18: '97 P. K2: later medieval level, from the southwest
Figure 19: UndergIaze painted bowl (13th century A.D.) (KNH-638) from '97 P. K3 pit
49. Designs in blue, green, red, brown (gold?) with black outline, on thin white
wash
280

281
EXCAVATIONS AT DOMUZTEPE 1997
Stuart CAMPBELL*
Elizabeth CARTER
INTRODUC710N
The Iate 6th and 5th millennia are periods that, in the past, have received
only intermittent attention in south-east Turkeyand north Mesoparamia. Yel it
is becoming increasingly dear that, between the traditional Neolithic and Urban
transformations, key changes may have been taking place in the complexity of
sciety: the development of seals as abasic administrative technologyand the
appearance of stylistic unity in pottery decoration across a wide region in the
Halaf are two of the most abviaus. Traditionally, archaeologists and anthropol-
ogists have tended to view increasing eomplexity as closely connected to an
increase in the complexity of relations among sites. In the Near East this has
generalJy been seen in the appearance of central sites characterised by a
markedly greater size. Indeed large prehistoric have been known since the
1960s -atalhyk being the most obvious example. However, up to the last 10
years, it did not appear that, in the earlyand mid-5th millennium, such larger
sites were present.It is only recently that such have been securely identi-
fied, notably in south-eastern Turkeyand Syria (e.g. Takyan,AIgaze et
al 199 195; Kazane, Wattenmaker pers comm). Clear!y our understanding of
social developments in the period befare urbanism can be greatly advanced by
the study of an obvious population centre which might be the focus of social
integration within a region.
The Halaf period in Greater Northern Mesopotamia has provided the tra-
ditional framewark for the period between about 5,200 and 4,500 bc (c. 6,100-
5,400 calibrated BC). There has been a tendency to approach individual sites
with Halaf ceramics as part of a wide regional tradition and, in many ways, to
view this wider context as mare important than a mare local one. One of the
main aims of this project is to approach the questions of social complexity at a
large site in alocal context, attempting to understand the regional reasons for
change befare trying to undel'stand the inter regional context.
The focus of this project is Domuztepe, asite Iying between Kahraman-
and Gaziantep, dose to passes in the mountains of the Anatolian plateau
to the west and on a significant north-south route through the northem exten-
Stuart CAMPBELL, Department of Art Historyand Arehaeology, Univt:r,ity of Manchester, ARD
PmLDL Elizabeth CARIER, Department of Near Eastem and eulturc, University of
Ca!ifomia, Los Angeles, ABD
283
sion of the Rift Valley (Fig. 1, Carter et aL. 1996). The main occupation is dur-
ing the 6th and 5th millennia and it is one of the largest known sites from that
period in the Near East at around 20ha. lts most obvious 5th millennium cul-
tural affiliations are to the south and east, with the so-called Halaf culture of
north Mesopotamia. The exeavation is concentrating on understanding how a
major central site functioned during a period of increasing social complexity:
the economy of the site; its exploitation of local and long-distance resources;
functionally distinct areas within the site; social differentiation; specialisation;
sealing practices.
The 1997 exeavation season ran between 20th Julyand 8th September,
although off-site work was also carried out in Iate June and July'. The aim dur-
ing the exeavation has been to investigate settlement structure and patterning
rather than simply to establish a local chronological sequence, although that
will be valuable in itself. The main focus has been on Operation I, where archi-
tectural remains can be economically exposed over a considerable area. Three
smailer operations have been opened to test for spatial patterning and, in the
case of Operation II, chronological variability. All of these operations are
intended to be integrated into a strategy aimed at understanding the whole site,
rather than simple 'keyhole' perspectives (Fig. 2).
General ceramic chronology
The Iate occupation onDomuztepe probably dates from the Roman peri-
od through to earlylslamic,perhaps from the 4th to the l Oth centuries A.D.,
although there is evenlateractivity as well on the summit of the site. The pre-
historic occupation at thesite began at least as early as the beginning of the6th
millennium be (c. 6,900calibrated BC). Excavations have, however, been con-
centrated on the latterstages.of prehistoric occupation at the site. A provisional
three phase proposed based, almost entirely, on ceramic evi-
dence. The earliest excavated phase is Late Halaf, probably dating to around
4,700-4,600 be (c.5,500calibrated BC). About 60% of the pottery is clearly of
the Halaf tradition, although alongside it a wide variety of less frequent wares
also occur. The Late Halaf.is followed by two phases currently designated Post-
Halaf A and Post.:.HalafRperhaps dating as Iate as 4,300bc (c.5,200 calibrated
BC). Because the different.ceramic assemblages come from different trenches,
we do not yet know whether the sequence is continuous during this time span,
although the relative order is clear. Some of the developments are rather subtle,
such as changes in theproportions of different types of burnish or the ratio of
vegetable to grit in coarse ware vessels, but the most striking changeis
the progressive appearanceof subtle indications of Ubaid influence. True Ubaid
(I) The excavations of 1997 were directed by the authors of this paper. We would \ike to thank Saim
otur, Governor of the Province, Ahmet former director of the
Museum.: Erge, Director of the Gaziantep Museum, and Glendam
our representative and acting director of the Museum. Staff in 1997
included Andrew Shaw, SailyIrving.Amanda Kennedy, Andrew Sneddon, Hakan Kale, Steven Bell,
Eissenstadt,KamyarAbdi, Kerry Croninarchaeologists, Bronwen Campbell, surveyor and
draftsperson, Kksaldraftsperson, Seona Anderson, paleobotanist, Sarah Whitcher.faunal
specialist, Elizabeth Healey.Iithics specialist, Tania Collas, conservator, Kate Ashley, ceramics assis-
tant, Cindy Skvorec and Freya Evanson, archaeological assistants. Without their commitment and
skill none of the work been possible. We are grateful for financial support from The
British Academy, J-he National Geographic Society, the Society of Antiquaries of London, the
University of Manchester, the University of California, Los Angeles, the American Philosophical
Society and various private donors.
284
sherds are extremely rare at Domuztepe, however, some shapes and motifs are
elearIy related, albeit occurring in smaIl quantities. Some combinations of ves-
sel shape and decoration in the Post Halaf B phase, in particular, do not have
elose parallels in north Mesopotamia. Instead they have close links to the
Levant coast at sites in the Amuq and at Ras Shamra. it remains to be estab-
lished just how this possible change in axis of interaction should be interpreted.
The Excavations
The Iate cemetery
The s u f a c e survey (see below) had suggested veryelearly that the Iate
activity on the site was rather limited and did not extend significant1y onto the
low southern mound of Domuztepe. Exeavation supported this in 1995 and
1996 when only a single Iate pit was been found in Operation i. In 1997, how-
ever, in the western expansion of Operation I 10 Iate burials were found. All
were extended on their backs, their hands in their laps and the feet to the west
and were without grave goods. Theyare so tightly elustered that theyare prob-
ably part of a once well defined cemetery. it is tempting to associate them with
the s t millennium AD settlement on the south west of the site but they may
have been buried rather later when the site was unoccupied.
Post Hala! B (Fig. 3)
This period has only been excavated in Operation I, where it has been
excavated to some depth. The uppermost portions have also been exposed over
an area of almost 400m
2
The architecture at this highest level consists of stone
wall foundations, sometimes with traces of pise superstructure and associated
s u f a c e s (Fig. 3). The north and west of the area has a series of long narrow
rooms. The foundation courses of most of these rooms are relatively narrow,
invariably only a single course high and usually made from two rows of stones
placed side by side. The first room of this nature, excavated in 1995 and 1996,
now seems particularIy distinctive with its much better made and more sub-
stantial foundations (c. 1.1Om wide), although the dimensions of the room are
not markedly larger. it is harder to be sure how these rooms relate together. The
best candidate for a coherent complex of rooms is in the north-west of
Operation I. Here two almost parallel ranges of rooms flank alarger partially
open area. it is tempting to suggest that this is a variant of tripartite architecture
known elsewhere but this needs further clarification.
The area to the south west of Operation I in this phase is rather different.
The architecture is much flimsier; the foundations are only a single stone wide.
One of the rooms has a thin plaster floor. The only two ovens also occur here;
both with circular burnt day bases surrounded by a circle of smaIl stones to sup-
port the superstructure. it seems clear that the two areas of uppermost Operation
i exposure represent very different functions, although they may still belong to
a single large social unit. it is also clear that this is not a static plan. it had a very
complex development and Fig. 3 only represents its final evolution not its orig-
inal design.
The extensive excavations in this level produced a large number of finds.
Most notably this included a number of pieces of ground and polished obsidi-
285
an, same in a partially finished state. In addition to obsidian links known from
other site (e.g. Tepe Gawra, Tobler 1950; Banahilk, Watson 1983,573, fig. 10.4;
and Yarim Tepe II, Merpert, Munchaev and Bader 1984,38, fig. 5,4), we now
have at least 5 fragments of obsidian bowls of remarkable quality. Two, in par-
ticular, are fragments from small bowls made from brown and black obsidian
(mahogany obsidian) with extremely thin walls and completely smooth sur-
faces.
More restricted portions of Operation I were excavated to deeper levels.
Two deposits, one in the central part of the operation the other in the north-east,
belong what is probably a broadly contemporary intermediate phase, still in
Post Halaf B, although direct stratigraphic links were not established in 1997.
A series of at least 3 structures was excavated in the centre of the operation, all
with plastered floors and partially cutting each other. The only completely exca-
vated one was a smail tholos, 2.5 m in diameter. The wall was again made with
a stone foundation and pise superstructure. The floor was concave and con-
structed with a remarkable solidity. Stones had been packed tightly on top of a
compacted c1ay foundation and then thickly plastered. A narrow channel ran
raund the northern edge of the floor, adjacent to the wall and filled with fine silt.
There are no precise parallels for this elsewhere but it seems likely that the
explanation is functional, possibly to do with air circulation. If the other par-
tially excavated plastered tholoi are the same, this would appear to be an area
of a specific and sustained function.
Probably contemporary with the plastered tholos is a complex series of
deposits. The interpretation here is strictly provisional but potentially exciting.
There is a thick layer of c1ay rich soil interspersed with thin layers of off-white
soil- almost certainly gleyed soil where water has lain in the past. This forms a
layer about 40 cm. thick, with very few finds in it. Apparently cut through it is
a trench, at least 1 metre long and 50 cm. wide. This trench has been repeated-
Iy recut and the faces are lined with a similar grey-white deposit. However, the
depth of the recuts is shallow and the trench may never have been more than
10-15 cm. deep at any one time and simply have been repeatedly cut to that
depth into steadily accumulating debris. The fill of the trench, and occasional
smail deposits in the surrounding area, is of virtually pure c1ay, entirely sterile
and inc1usion free. it is certainly of sufficient quality to make pottery with the
addition of temper. The provisional interpretation is of a c1ay settlement tank for
pottery manufacture that was in seasonal use and required repeated refurbish-
ment.
Beneath the plastered tholos, in the deepest exposure in Operation I, was
a burial pit (Burial 148). it consisted of a shallow scoop, the edges of which run
beyand the trench boundaries, with a deeper pit in the centre of which perhaps
60% fell within the trench (Fig. 4). The pit seems to have been filled at a single
time, rather than having a series of recuts. Between six and nine skulls had been
placed in the pit, most placed on and amongst a stone layer in its bottom, and
there was a c1uster of long bones in the northern portion, although far too few
to match the skulls. One skull, which was unusual in that the mandible was still
in position, was placed rather higher in the pit ml. Although neither the skulls
286
nor the pit sides show signs of burning (there is a smaIl area of burning on the
bottom of the pit), the fill consists almost entirely of fine ash and burnt mud
brick. This must deriye from a fire that had burnt elsewhere, presumably as part
of a highly visible funerary rituaL. There were no grave goods excavated. Until
the pathological report is complete, our interpretation must be limited. it is,
however, a ritual event that must have involved a large segment of the commu-
nity. If the buried persons were related this might have been a kin grouping. If
they were unrelated it might have been members of several kin groups.
Although there is no reason, at present, to think of this as an elite burial, it is
suggestive of the mechanisms of public and highly visible rituals through which
large numbers of people within the settlement could be integrated.
Two finds in the upper fiII of the pit, above the ashy fiII and the associat-
ed human remains, are worthy of note. A very worn human mandible was found
in the mix of silting and dumping deposits that eventually levelled the surface
over the pit. We do find human bones in general deposits at Domuztepe with
some regularity but it may be that this location had a continuing ritual signifi-
cance. Certainly unrelated to any ritual activity was the discovery, in a similar
position in the upper fill of the pit, of a fragment of plaster. The back was
attached to the remnants of a mud brick or lump of pise while the front was
smooth with a fragment of red painted decoration. Almost certainly this come
from a wall painting although the fragment is far too smaIl to known if it was
more than a simple geometrical pattern.:
Post Hala! A
Deposits of this date were excavated in Operation III and, underlying later
building debris, Operation IV close to the summit of the mound. In Operation
III the exposure was expanded to the north to reveal more of the dense bone
seatter which had been discovered in 1996 (Fig. 5). Bone deposits did extend
into this area, together with sections of overlying architecture. The 1996
deposits were characterised by being from meat bearing bones but the 1997
deposits were more mixed, probably containing much higher proportions of
butchering debris. There is also a pit in the north-eastern corner of the trench
which is similarly full of bones and bone fragments. it may post-date the other
bone seatters although the stratigraphic link is not yet certain. If so, it empha-
sises the very long period in which this area was in use for the disposal of debris
from butchering and consumption. This evidence suggests another area of sus-
tained specialised activity.
Operation IV, a new trench close to the summit of the site, was opened up
with limited aims. The prime objective was to establish how high the prehistoric
deposits occurred and secondly how the Iate pottery on the surface in this area
(c.40% of all diagnostics) related to the subsurface materiaL. Both aims were
successfully achieved, together with the exeavation of some interesting prehis-
toric materiaL. There was approximately 70 cm. of Iate deposit, loosely s t mil-
lennium AD in date, from probable building debris rather than in situ occupa-
tion. The soil was only partially developed, which gives us some idea of the rate
of soil development on the site. Below this was prehistoric material, the upper
portion of which had a fully developed buried soiI. The deposits below this date
287
to the Post Hal af A phase, broadly contemporary with Operation III. A fragment
of a thal os was among the architectural remains and there was alsa a hearth with
well preserved burnt lentils. Amongst the finds were significant quantities of
clay sling balls from one series of deposits and a large number of stone bowl
fragments, one of which was intricately carved, apparently in imitatian of a
painted vessel (Fig. 6, no. 8).
Late Halaf
Late Halaf levels were only excavated in Operation II where the exeava-
tion of a sequence of compressed building layers continued from previous
years. The building of small rectangular rooms, which was reached last year,
was only the final phase of a much more complex building. it was cut into a ter-
race that, amongst other things, had truncated a child buriaL. A hybrid building
was constructed with a circular outer wall incorporating a square central room,
the corners of which touched the interior of the circular wall. it remains unclear
whether this double wall was functional, perhaps to provide insulation, or
whether same of the walls never extended to the height of the building. Later in
its life the circular wall was built over and this peculiar structure became a more
regular building of small rectangular rooms. A group of 6 thick burnished jars
had been built into the base of the circular wall and extended into the interior
floor, possibly being used as substitutes for stones because of their strength
although aritual interpretation cannot be ruled out. Just outside the south wall
of this building is a corner of an exterior surface projecting into the trench. On
it was apparently in situ knapping debris, mainly of chert but alsa a few pieces
of obsidian.
Finds
In addition to finds mentioned above, several more seals were excavated
this year, bringing the total to almost 30 (Fig. 6). Again they come from a very
wide range of contexts suggesting that their use was relatively ubiquitous; that
rather than being a technology restricted to an elite, marking of property was a
comman practice in society. The general absence of sealings, still restricted to
one fragmentary example, is almost certainly attributable to the general lack of
burnt debris, in which accidentally fired sealings might have been persevered.
Two intricately carved large stone plaques and a broken corner of a deeply
carved oval stone mayalsa be same sart of seal (Fig. 6,5-7).
The Economy
Both the plant and animal assemblages are overwhelming domestic in
nature. Of the 7,524 bones recorded in 1997 the basic breakdown was similar
across the site with approximately 49% of the bones by number from sheep or
goats, 25% from pig and 22% from cattle, although cattle would clearly have
provided a much higher percentage by meat quantity. The sheep/goat appear to
have been slaughtered, in the majority of cases, at ages more than 3 years sug-
gesting that they were exploited for secondary products. On the current rather
small samples it seems more likely that this was for wool rather than milk,
something that would fit with abundant evidence of spindle whorls from the
site. Wild animals are only represented in very small numbers but they include
288
red deer, fox, gazelle, possible wild cattle, possible wild dog or wolf and birds.
Seed densities are relatively low at Domuztepe, although systematic floatation
has been used and they may be increasing in the deeper levels. The main culti-
vars are present, Emmer is most common, followed by einkorn and free-thresh-
ing wheat and barley. Lentils, peas, vetch and fig are also present along with
stoned fruits.
Ploughzone study
One of the obvious problems of investigating a site the size of Domuztepe
is that no matter the number of seasons of excavation, relatively smaIl areas will
be exposed and they will represent only a tiny proportion of the total site. The
only way we can maximise our understanding of the site as a whole is by sur-
face survey, to understand how the site has developed and how it is functional-
ly and chronologically divided. In the summer of 1995 a major surface survey
of the site was carried out, based on a c.6% sample. However, this was only the
first stage in an on-going investigation of the artefacts close to the surface.
Detailed studies of the behaviour of artefacts in the ploughzone have been
carried out elsewhere (e.g. Schofield 1991). However, the situation at typical
Near Eastern sites is rather different. These are extremely artefact rich so the
densities are much greater and the ploughzone may be constantly resupplied by
the deeply stratified layers below. it seems worthwhile, therefore, to advance
our understanding of the surface artefacts by spending some time examining
how they got there. Selected areas collected in 1995 were recollected in 1997
as a check on how representative the earlier collection was. Similarly new areas
were collected at points between old col1ections, to test how accurate our inter-
polation of data is. As part of this programme one 4x4 m. trench was excavat-
ed through the ploughzone in 5cm spits, sieving all soil to examine artefact den-
sities with depth and to estimate rate of destruction of artefacts on the site sur-
face. Although this is a long term study, it seems that broadly accurate estimates
can be of made of how muchof the underlyingdeposits are being brought to the
surface. Since bone is easily eroded the portions of the site with high bone den-
sity should, in the absence of other variables, be those with more active erosion
taking place.
One specific area which was advanced during the season was the under-
standing the Iate occupation, dated by the surface pottery between Iate Roman
and c.10th century. More detailed survey of fragments of masonry confirm the
remains of a bridge and possible roadway along the south of the site, and show
an area of relatively massiye architecture on the west, the area from which a col-
umn segment came. This suggests that the site had an important position in the
Roman/post-Roman settlement of the area. Together with information on the
depth of the Iate deposit in Operation IV, the Iate data suggests that the prehis-
toric site was much more markedly divided into 2 mounds than is visible today.
Whether this reflects concentrations of settlements, an original double mound
or concentrations of more massiye structures remains to be seen.
289
REFERENCES
ALGAZE, G., R. BREUNINGER, C. LIGHTFOOT & M. ROSENBERG (1991) 'The Tigris-Euphrates
Archaeological Reconnaissance Project: A preliminary report of the 1989-90 seasons", Anatolica
17,175-240.
CARTER, E., H. BOZKURT, S. CAMPBELL,.T. SNEAD & L. SWARTZ (1997), "Report on the archae-
ological work Domuztepe and its environs in 1995", XVIII vol. I,
173-187.
TOBLER, A. L. (1950) Excavations at Tepe Gawra. Vol. 2.
WATSON, P. .T. (1983), "The Soundings at Banahilk", in Braidwood, L. S. et aL. Prehistoric Archaeology
along the Zagros Flanks. Oriental Institute Publications 105, University of Chicago, Chicago, 545-
613.
MERPERT, N. 1., R. M. MUNCHAEV (1984) "Soviet Expedition's Research at Yarim Tepe III Settlement
in North-western Iraq", 1978- 1981. 43,54-68.
SCHOFIELD, A. .T. (ed.) (1991) Interpreting Artefact Scatters: Contributions to Ploughzone Archaeology.
Oxbow Books, Oxford.
290
C
a
n
t
a
u
r
i
n
t
e
r
v
a
l
0
.
5
m
i

...}
o
E
i
;
.
.
.
.
,
LI
.
.
.
.
.
.
.
.
.
/

i
n
.
i
....
)
I

i
"
,
i
1
\
,
'

;
,
,
'
,
i
4

0
1

2
0
0
3
0
0
4
0
0
5
0
0
6
0
0
7
0
0
B
C
1
9
9
6
C
a
n
t
a
u
r
I
n
t
e
r
v
a
!
5
0
0
m
L
a
t
e
C
h
a
l
c
o
l
i
t
h
i
c
D
J
'
'
'
'
'
:
U
b
a
i
d
O
H
a
l
a
f
D
.
.
L
a
t
e
N
e
o
l
i
t
h
i
c
V
F
l
i
n
t
P
r
o
d
u
c
t
i
o
n
o
1
0
k
m
N
w
-
<
>
-
,
N x
o
.
.
.
.
.
.
F
i
g
.
1
:
R
e
g
i
o
n
a
l
s
u
r
v
e
y
m
a
p
w
i
t
h
l
o
c
a
t
i
o
n
o
f
D
o
m
u
z
t
e
p
e
F
i
g
.
2
:
T
r
e
n
c
h
e
s
a
t
e
n
d
o
f
1
9
9
7
s
e
a
s
o
n
5
0
c
m
N
W
-
<
!
-
E
K
,y
[
g
]

S
h
e
r
d
D
p
"
,
,
,
,
': , , ,
T
h
i
d
,

-
-
-
-
'
,
A
o
<
>
rth

i
i
i
D
m
"
"
m
'

,
<
-
r
\

f
-
1
P
o
s
t
h
e
l
e

.,....-
-
'
,
.x
:

r
o
r
'
-
'
-
'
-
=
"
'
C
:

_
O
v
e
n
'
i
[
;
"
'
:
-
0
i

_
.
_
.
J
=
l
.

_
.
_
.
_
.
_
E
x
t
e
n
s
i
v
e
p
i
t
s

r
'
-
'
-
'
-
'
-
'
-
'
-
:
i i i
i
i

i
L
e
v
e
l
O
;
-
.
-
.
-
.
-
.
-
.
-
.
-
.
i i
O
p
e
r
a
t
i
o
n
i

-
1
i
e
c
e

i
i
i
=
.
_
.
_
.
:

t
:
'
=
.
...

N
W
-
<
/
-
E
5
m
e
t
r
e
s
s
r
'
-
'
i i i i i

t
v
\
o
t
v
F
i
g
.
3
:
M
a
i
n
a
r
c
h
i
t
e
c
t
u
r
a
l
l
e
v
e
l
i
n
O
p
e
r
a
t
i
o
n
i
(
p
r
o
v
i
s
i
o
n
a
l
l
e
v
e
l
D
)
.
T
h
i
s
i
s
a
p
a
r
t
i
a
l
c
o
n
t
l
a
t
i
o
n
o
f
s
e
v
e
r
a
l
s
u
b
-
p
h
a
s
e
s
F
i
g
.
4
:
C
o
m
p
o
s
i
t
e
p
l
a
n
o
f
B
u
r
i
a
l
1
4
8
.
T
h
e
s
k
u
l
l
s
a
r
e
d
r
a
w
n
r
e
c
o
n
s
t
r
u
c
t
e
d
f
o
r
d
a
r
i
t
y
5
c
m
7
6
5
c
m
5
F
i
g
.
6
:
S
e
a
l
s
a
n
d
d
e
c
o
r
a
t
e
d
s
t
o
n
e
b
o
w
l
s
1
m
e
t
r
e
N

:
;
"
G
!

'-
_
tl
i
e

a
O
3

"
,
\
1
V
'
G

i
?
J
(
h

!
'c
:
6

o
,
!
L
i
J
'

i'

H
4
i
'
"
P
.
-
c
.
.
.
.
.
.

o
i
!
B
b
l
/
&
i
i
O
i
J
.
iIZ
L

f
;
i
.

.
.
.
,
.
e
e
'"

.
.
.

'
'
'
j

.
.
.

t
v
\
o
V
J
F
i
g
.
5
:
P
l
a
n
o
f
a
r
c
h
i
t
e
c
t
u
r
e
a
n
d
b
o
n
e
s
e
a
t
t
e
r
s
i
n
O
p
e
r
a
t
i
o
n
I
I
I
~
L
2
~
J
r
J
!
:
1
1
J
5
c
m
4
~
i
1
5
c
m
5
c
m
3
~
i
i
\
\
~
-
-
-
'
2
/
f
I
i
5
t
v
-
o
.
j
>
.
.
F
i
g
.
7
:
P
o
t
t
e
r
y
F
i
g
.
8
:
P
o
t
t
e
r
y
.
2
-
3
T
h
i
c
k
b
u
r
n
i
s
h
e
d
w
a
r
e
ATAGI
1997 YILI
ZDOGAN*
Mehmet Akif

niversitesi Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
yaz ve 5 Tekir-
1997 iinde de devam ..Bu Me-
kuzeyinde Istanbul as-
hemen bulunan Hellenistik ait Hareket Tepe
s' nde de kurtarma
Arkeoloji Mzesi ile ortak olarak Dr. gzetimin-
de yrtlen bu Edebiyat Fakltesi 'nin
Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm'nden 28 ve Edirne niversitesi
Arkeoloji Blm'nden 2 srekli olarak ITU Mi-
Fakltesi yksek lisans Fakir Cavlun bir sre

Arazide fiilen 6 Temmuz - 6 tarihleri
Bu hava arazi ve
miz verimi bununla birlikte
alanlarda de iyi sonular elde ettik. Bu
geen gibi Istanbul Universitesi Fonu des-
Mzesi olmak zere, Kltr ve
Ky her bize destek ile birlikte
bu destek veren tm ve
borluyuz.
zet
ilk kez 1993 ili
iinde merkezine 10 km. karayolunun he-
*
Dr. ZDOGAN, niversitesi Edebiyat Fakltesj PrehistoryaAnabilim
Mehmet Akif Arkeoloji Mzesi Mdr, TEKIRDAG
295
men gneyinde deniz yer alan yayvan bir hyktr, orta-
dan K-G Deresi blmektedir. Denizin nemli bir
zellikle kesiminin gney hyk, Marmara
Denizi' nin kuzey sahil konut tehdit ke-
simde bir ka hykten biridir (Resim: 1,2). Konumu
dan Trakya'ya gelen Anadolu etkilerini en iyi Yer-
kadar anakaya zerinde kl-
tr dneminin
1- Hellenistik Dnem, bulunan bir sikkeye dayanarak Lizimakos Dne-
mi'ne, M..36-28 tarihlenmektedir. Bu konuda bize bilgi iin
Dr. Tekin'e ederiz.
2- Tun I-II, Troya I-II ve Bulgaristan Sveti Krilovo evresi ile
benzerlik gstermektedir.
3- steril bir katrnan ile Orta Kalkolitik Toptepe ve
3. tabaka ile
(Resim: 3 )
1997 1996 gibi atak' a
verilmekle birlikte, gneyde denize burun kesim-
de geen X devam edildi.
atak'ta 1995 geen prehistorik tabakalara
18U ve iine tama-
men ortaya Bu 17U 1995 GD
4 evre halinde prehistorik kuzeyindeki
4x5 m.lik alanda bu evrelerin bulduk ve anakayaya
19T-U 4.5 x 7.5 m. lik bir alanda Hellenistik (H2) al-
prehistorik tabakalara indik. Bu alandaki bir 18T ile 19T a-
1 m (baulk) 3 ve 6 no'lu du-
birbiri ile ve geen
atak'taki bir 1993-1994 ve 1996
20T KD Hellenistik (H2) evresinin al-
prehistorik bir K kesimdir.
atak
17U (Resim: 4-6)
1994-95 bu GD ince dzlemler halinde mi-
4 prehistorik evre KD mimari
anak ve kiremit ok seyrek
bu Hellenistik Dnem' de hemen hemen hi oldu-
Bu alanda 19T-U
toprak ile nitelikte, ancak daha sert ve kalkerli 35-40 cm.
ki dolgunun D gneyden killi bir duvar
ile hemen 18U 1995-96
2 x 2.5 m. lik alana anak mlekli bir dz-
leme Bir mekana ait bu dz-
lemden daha yeni bir evreye ait bir kulbenin delikleri
296
Bol anak ile dolu tabaka, anakaya yerini daha yumu-
kumlu renkli, olduka seyrek kk paralar halinde bulun-
bir kumlu toprak anak ve
belirgin grlmektedir. Bu dolgunun hemen
kuzeye anakaya gzkt. iinde iki yerde, bi-
ri bu mekan 3 x 2 m., daha kuzeyde profilin kalan
2 x 1.5 m. iki tane ukurluk (Resim: 5).
olarak ukurlar iine
oyularak ve olduka dzgndr. Bu ukurlardan
iinde olduka ok anak iri hayvan
kemikleri ve ise anak ok bir
tane insana ait uzun kemik Iki ukurun 0.50-0.60 m. lik alan-
da da domuz ve kemiklerine (Resim: 6).
18U
Geen D-B ynnde uzanan kerpiten
dzgn yz vermeyen bir yzlerinin btn be-
sonucu evresinde ve sonu olarak bu ok
kerpi bir ait Bu kumlu ker-
pi kesiminde sert bir toprak var. ok olmayan bu toprak ana-
zerinde kuzeye yerde
17U gibi anakaya iine K profilinin iine giren 1.20 m. ge-
bir ukurun ucu Gelecek bu kuze-
yindeki 18T hem hem de bu uku-
anlamaya
19 T-U
Bu amada 1995-96 K-G uzanan
Hellenistik ait temelin 4.5 x 7.5 m. lik alanda,
Hellenistik Dnem'in eski evresine (H2) ve daha indik. H2 alt
seviyeleri kahverengi, ince taneli ve olduka homojendir. Bu
iinde, alanda tabak, kase ve koku bir kap top-
yer herhangi bir mimari, taban, ukur izi bulunma-
veya toprakta da grlmemesine dayanarak bu
buraya "zellikle" grnlmekten ok, zerinde za-
manla ryp kmesi sonucu kayarak yerde ol-
sonucu
Tabak, kaideli ve bir izgi bezemesi var-
ark olmakla birlikte ikinci bir Iyi kilden
ve eperi dzgn Daha ok "ucuz, defolu mallar"
Kase ve koku ve oranla daha kaliteli
Bu kap "iine seviye"de, tek tk Hellenistik kap
rastlanmakla birlikte, IT anak ok daha fazla
1:6 Bu oran 1:7, 1:16 olarak IT lehine artarak,
30 cm. lik dolguda devam etmektedir. Bu alandaki kstebek faaliyetinin srek-
ve gz nne yer
daha iyi
297
Bu kesimde 18D gibi arada belirgin steril bir dolgunun bu-
iki nedeni 1) Bu kesim,
en yksek blmdr, bir yama 2) Hellenis-
tik mimarinin temelleri daha derine kadar iniyor ve temel
ken eski
anak mimarinin bu dolgunun al-
biri kuzeyde, gneyde olmak zere dzlemdeki iki alanda, a-
nak mlek (Resim: 7). Bu dzlem 1995
18U ve 17U anak ve aralarda kk
buluntular ieren D Sz konusu alanlardan
gneydekinin hemen kuzey bitiminde Hellenistik Dnem'in K-G
daki duvar temelinin tahrip byk, sert dzgn yzeyli, kirli beyaz renk-
li bir ortaya halen temelin
da devam etmektedir. hemen bulunan byk-
e siyah bir ait zerinde "in situ" duran bir ka-
ba ait ngrlmektedir.
Gneydeki alan K-G Hellenistik a-
ma, D (baulk) hemen nndeki 1.25x 2.5 m. lik alana du-
(Resim: 8). anak ok alet
ve orta boy yer yer "kavisli" yz vermesi da-
ha alt dzlemde bir ortaya glendirmektedir.
bir bu kuzey bir kerpi
bir ortaya beklenmektedir. Gelecek mevsiminde bu duvar

KD' da, kesimin giren kuzeydeki alan
iindeki anak ok daha gibi gzkyorsa da, 2x2.5 m.
sbe biimli bir alan iinde burada da bir var-
etmektedir.
18 T-19T (Resim: 9, 10, ll)
Geen 18T Hellenistik
iinde damdan kirernitlerin kalarak yerde
veya daha yksekten etrafa..
bir mekan (Resim: 9) ve 1998). Bu bu
D 18- i 9T 1 m.
"araba yolunu" Bu alanda, ait, bir kp, kaplara ait
paralar, ve in situ duran kk kaideli bir kase ve hemen yan yatan,
bu kasenin iinde tahmin tek kulplu minik bir bu-
lundu (Resim: 10). Bu grupta bulunan en ilgin buluntu ise ok ama
durumdaki demir Mutfak dzleminin 6
no'lu duvara geen ucunu u-
kurunun ortaya "8" biimli 2 x 1 m. 5-10
cm. ukurda sadece cins ve hemen hemen byklkte
Tcrnizlenmek ve konserve edilmek zere Prehistorya getirilen balyoz halen arke-
olog-restoratr Yksel Dede
298
kabuklar Geen da bu ukurun dikkati ve
benzerinin 1994 lSD Bu
ne ile ilgili elimizde henz yeter-
li yok ancak bu tip yemek ama-
belli sreler iin
20
Bu KD geen Hellenistik
(H2) evrenin prehistorik bir K (Resim: 12). Bu
K rastlayan bir blm Hellenistik Dnem'de 1995-
96 ukur D yak-
KKB-GGD ynnde uzanmakta, K ama iinde,
de nnde bir yay izerek GGD'ya dnmekte. Bu zerinde, byk bir
sbe biimli bir ait, ortalama S cm. , sert
taban bir blm yer
Gneyde yine kavisli dnerek GB'ya G
hemen gneyinde kesime 100 x SO cm. lik bir alana
ince bir blme ile bir bek anak bulunmakta-
IT'ye ait boyunlu, iri kulplu siyah bir kaba ait paralar, zerine bir ktle-
nin (?) sonucu yerde ve etrafa
evresinde kaplara ait paralar ve birer tane ve vurgu Bu
K'inde, zamanda duvar 30x40 ve 40x50 cm.
da, henz iki kk blme yer
ana 6-S cm. ince yanyana dizilmesi
ve ortalama 10 cm. bol kumlu bir kerpi ile
blme ise 4-5 cm. sadece kerpiten
hafif yuvarlak olarak alan 17-
lSD kalkerli kesekli toprak ile evrilidir, bu
toprak iinde malzeme yok denecek kadar
Bu amada bir geen
kesiminde yer alan, dal rgl kerpi K zerinde kub-
beli bir ortaya sbe biimli tam K
ne yanmadan tr sert tabanI i ve alak kubbelidir.
b- atak
X
Geen K dzlemlerdeki anak
ve nesneler ile belirlenen 3 evre ancak ait mi-
mariyi kesin olarak Bu bu alanda daha anaka-
yaya kadar ancak ok gitmesi bu ama-
nemli bir rol Bu amada 20 cm. ka-
dar ve KB-GD ynnde uzanan ve buna dik ile ge-
len KD-GB ynnde kumlu kerpiten iki duvar izi ortaya Bu izlerin yak-
1.50 m. sbe biimli 1.50 x 0.80 m. henz
beyaz killi bir alan Duvar izlerinin
299
alanda bol miktarda anak bulunmakla birlikte taban olabilecek herhan-
gi bir dzleme de
1997 Elde Edilen Sonular
Bu elde zetlersek,
a) atak'ta iki amada anakayaya sonucu bu amalarda-
ki
b) Anakaya iindeki ceplerin dzeltilerek
ilk daha kuzeye ola-
glendirmektedir.
c) amalardaki prehistorik zellikle bu dnem
sinin daha iyi ve gelecek mimari ve
buluntular daha iyi etmektedir.
d) atak'ta bu prehistorik
mimari ile ilgili bilgilerin daha iyi bilgi ta-

Genel Sonular (izim: 1, 2)
Bu kadarki elde edilen genel
zetlersek, byk bir kesimi deniz tahrip atak'ta
Hellenistik Dnem' e ait temelli st mimarisi
olan, depo yerleri ve nitelikteki ile, bir iftlik
G'deki son iri ile
ikisi Arkaik ait kfeki bi-
birer antik mezar steli Yzeylerinde herhangi bir de-
sen ya da gsteren iz yoktur. Byk bir me-
zar olacak ancak bu kyn sakinleri de
bu getirerek Bu var-
evrede Arkaik Dneme ait kadar bilinmeyen bir
gstermesi nemlidir. yerle bir olan ve av-
ludaki zerini rten kiremitlerle gibi me-
zerine Avluda tabana gml depo kpleri ve amforalar
Mutfak bir iindeki ok sa-
nitelikteki gnlk ve anak mlek, dneminin
tipik zelliklerini birlikte belirgindir. Daha nceki
avludaki bir yerinde olan krek ve iindeki yer-
boylardaki ivilerin
bu mutfakta demir balyoz, demirin
nu gstermektedir. Bu da yap-
ve midyeleri veya sadece henz nedenlerini bilmedi-
amalar iin
Bu yer yer Hellenistik Dnem ilk
Tun gelmektedir. Bulunan malzeme daha ok Troya I-II ve
Bulgaristan Sveti Krilovo evresi ile benzerlik gstermektedir. Ilk Tun
300
ince steril bir katrnan ile hemen zerinde Toptepe ve
3. tabakadan Orta Kalkolitik Dnem' e ait bir tabaka daha var-

en st dzlemi iinde anak
aralarda alet yer yer hayvan kemikleri, kemik aletler
ve midye dzlem grlmektedir. Bu tabakaya ait
hi biri iin bazen tam yz vermeyen kerpi
duvarlar bazen de izlerinin
diziler kerpi dikme dizilerinin
evresinin bol kumlu killi toprak ile ukur
sbe birbirleri
lerdir. daralan kesimine bazen alak kubbeli bir ol-
grlmektedir. iinde dikmelerle bl-
meler de
anakaya iindeki ukurluk ve ceplerin
dzeltilerek ilk
daha kuzeye ve glendirmektedir.
kesimde ise Hellenistik Dnem'e ait daha iyi ve bulunan
anak dayanarak daha elit bir bir
Bunun oranla daha olan Ilk Tun gelmek-
tedir. Tek tk Kalkolitik anak rastIanmakla birlikte bu kesimde henz
Tun ve atak'ta ol-
gibi Orta Kalkolitik tabaka ile bir olup henz
belli Bu kesimde IT mimarisi ile ilgili elimizdeki yegane mimari
birbiri zerine tabanlar ve zerinde yer alan ok anak
ve ara gereleridir. Ilgin olan ve atak'
toprak zelliklerinin olduka Bunun nedenleri henz bilin-
memekle birlikte, mimaride malzemeden ngr-
mekteyiz.
.. , Kuzey Marmara hykler gibi,
M.O. 3. bin Anadolu ticaret bir merkez ol-
Bu dnemde Troya gibi, Kuzey Anadolu'nun byyen
merkezlerinin, zellikle deniz yolu ile olan ticarete nem Trakya
boyunca, liman olan dere kk
Bu i kesimleri ile olan ticareti
1998: 130- 132) ortaya IT
Dnem'ine ait koloni bu ticaret merkezlerinin duru-
mu daha da Hellenistik Dnem'de kk bir liman
olarak olup verilerle bilmemekteyiz. 1996
bir ekibi nnde dalarak bir n tarama yap-
ancak dalgalar deniz
bir kum ile varsa bile her hangi bir
engelleyici nedenlerdir. Epigrafya sonucu bir liman
olma bir yer ileride daha
malar gndeme getirilebilir.
301
KAYNAKA
MA, A. ZDOGAN, 1997, 1995 Sonu Bilimsel Raporu", VIl.Miize
Kurtarma Semineri, s.89-98.
M.A.,A. ZDOGAN, 1998, 1996 Sonu Bilimsel Raporu", VIlI.Mze
Kurtarma Semineri, s.363-379.
ZDOGAN,M.,1994, "Marmara Blgesi-Balkanlar-Orta Anadolu Kronoloji Sorununa Yeni
Bir XL. Trk Tarih Kurumu Kongresi, s. 69-79.
ZDOGAN, M., H. PARZINGER, N. KARUL 1998, 1996 XIX.
Sonularz I, s.123-149
302
1
7
1
8
1
9
2
0
2
1
2
2
s

N
U
-
1
,
m
T
A
S
D
U
V
A
R
/
S
T
D
N
E
W
A
L
L
E
S
S
L
.
K
E
R
P
i
c
/
M
u
a
B
R
I
C
K
t
J
H
I
O
Y
E
C
U
K
U
R
U
/
S
H
E
L
L

s
t
H
e
l
e
n
i
s
t
i
k

/
U
p
p
e
r
H
e
l
e
n
i
s
t
i
c
l
e
v
e
l

A
T
A
G
I
1
9
9
7
B
A
T
I

A
T
A
K
/
W
E
S
T
E
R
N
5
E
C
n
m
M
A
R
M
A
R
A

5
E
A
O
F
M
A
R
M
A
R
A
i
9
9
.
6
0
_
J
9
9
.
1
9
1
9
8
.
9
4
j-
q
_
_

_
_

.
.

r
-
-
.
S
,
J
.
,
-
.
J
i
i
i
i
!
.
;
,
'
.
.
"
9
9
.
4
7
r
-
-
-
-
_
_
-
1
L
-
.
_
_
-
-
-
l
.

"
.
:
'
'

,
.
,
'
i
9
9
.
6
0
i
.
,
,
,
,
,
,
,
"
.
9
9
-

_
-
1

_
_

,
t
L

T v u
w O W

i
z
i
m
1
:

H
e
l
l
e
n
i
s
t
i
k
E
v
r
e

I
D
3
1
7
M
A
R
M
A
R
A
D
E
N
i
z
i
/
T
H
E
S
E
A
O
F
M
A
R
M
A
R
A
1
9
9
7
o

I
V
I
R
G
I
N
5
0
@

A
N
A
K
i
P
O
T
T
E
R
Y
@
C
U
K
U
R
/
P
I
T
N
o
1
2
'
,
o
m

Y
A
P
I
E
V
R
E
L
E
R
I
;
P
H
A
S
E
S

li2
I
f
E
'L
2
.
0
3

0
5
.
B
A
T
I
C
A
T
A
K
/
W
E
S
T
E
R
N
S
E
C
T
I
O
N
P
R
E
H
I
S
T
O
R

Y
A
P
I

P
R
E
H
I
S
T
O
R
I
C
L
E
V
E
L
S
M
E
N
E
K
5
E
C
A
T
A
G
I
2
2

i
9
B
'8
"
6
1
L
_
_
.
_
.
j
2
1
-
:

I
I
-
-
-
C
:
.
J
1
,
9
7
7
1
,
i
.
,
i

1
9
B
b
?
9
7
8
5
1
1
9
8
.
9
4
2
0

J
'
.
/

',;
_
_

_
_
L
L
/
1
9
1
8
.
1
f
!
7
r
(
f
J
<
.,;
)
O .
j
:
>
.

i
z
i
m
2
:

i
l
k
T
u
n

e
v
r
e
s
i

Resim 1: denizden atak, solda atak, ortadaki

blm, Deresi'nin
Resim 2: denizden solda atak, atak ve arkada
1997 kurtarma Harekat Tepe Tmls
305
Resim 3: 17-18U
Resim 4: 17 U; mimarisine ait arkada kerpi bir duvar, nde dikme
306
Resim s: 17 D; anakaya iinde olarak "cepler"
Resim 6: 17 D; alandabuluntu
307
Resim 7: 19T-U; st Hellenistik dnem ait duvarlar. dzlemde tahrip ocak
ve anak en st IT dzlemi
Resim 8: 19T-U; anak ve nesnelerden topluluk
308
Resim 9: 18-19T; 1996 blm
Resim 10: bu blm
309
V
J
.
.
.
.
.
.
o
R
e
s
i
m

1
9
T
i

i
n
d
e
k
i

k
a
p

v
e

R
e
s
i
m
1
2
:
2
0
T
;

a
i
t
b

l
m
e
l
i
k
e
r
p
i

G
b

*
1997 GKEADA- HVK

Halime HRYILMAZ*
Nurten
anakkale yer alan Gkeada, genelolarak
ani ykselen sarp andezit tepeleri ve iine derin vadileriyle dikka-
ti ekmektedir. nemli jeomorfolojik birimleri yer alan Byk-
dere Vadisi, Kaleky, Bademli, ve Zeytinli modern yerleri ta-
Vadinin en nemli akarsuyunu Byk De-
re' nin kk bir tepe grnmnde olan Yenibademli Hyk'te a-
nakkale Arkeoloji Mzesi ve Mzeler Genel
izinleriyle 1997 Temmuz ve iinde arkeolojik de-
vam
ilk mevsiminde gibi, 1997 Troia
Sn. Prof.Dr. Manfred Gkeada Belediye Sn.
Halil ve Gkeada Sn. Mustafa Hulusi
maddi ve manevi destekleriyle gnlden des-
tekleyen anakkale Valisi Sn. Ekrem Ozsoy, Rize Vali Sn. Hasan
Ttn Yenibademli Hyk 1996 gibi, 1997
da Ekibimiz ve ilgi ve
her zaman iin 1997 Yenibademli Hyk ka-
bulunan kurulu yele-
rine, tm kurum ve sunanzs.
Yrd.Do.Dr. Halime HRYILMAZ. Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi Protohistorya ve
OnasyaArkeolojisi Anabilim Beytepe-ANKARA
Nurten SEVIN, Arkeoloji Mzesi Mdr, ANAKKALE
(1) 1997 Yenibademli Hyk kurul yeleri: Arkeolog Hlya Blbl Akyol.Arke-
olog Grses, Arkeolog Funda Gk, H. .Edebiyat Fakltesi Meltem Hakan
, Tolga ve Sezin Tekin. .
(2) i 997 Yenibademli Hyk ve Mzeler Genel Mdr!
Hava Radar Mevzi 5.KomandoAlayl ve Garnizonu, Atatrk Anadolu
Lisesi ve Tapu Kadastro Sn.Sadettin
Sn. Hikmet Sn. Bseyin Sn. Recep Erden, Sn.Ilhan Gr, Sn.Gler
Sn. Ersin Grbz ve Sn.Nevzat maddi ve manevi ynden destek
311
1997 teras ta E 10, gneyde
layan yer F 11 ve kesiminde H 10 plankarele-
rinde olmak zere alanda (izim: 1).
A. BATI TERASTA YAPILAN
1996 E 9 bir blm ve "Dikdrtgen
olarak mimari durumunun
terastaki ana hedefi Bu nedenle daha nce E
9 gneyine, 5x10 m. yeni bir ama ilave E
10 1997 sonucu bir mimari drt ya-
evresi ve yer belirlen-

alanda, birinci evrede iki duvar ortaya (izim: 2).
Bunlardan 1 no lu duvar 2 no lu duvar ise
istikametinde 1 no lu ynde devam
eden blmnn tahrip nedeniyle ucu do-
kesitinde, 1 no lu duvarla 2 no lu yndeki uzan-
ise gney kesit iinde
2 no lu duvar i. Troia Dnemi 'ne ait tunel
kulplu anak topraktan ve zeri "V"
linde bezeklerle bir figrin ele (Resim: 1). Kuzey-
Anadolu figrinlerine kalan bu rnek, daha ok Yuna-
nistan' da Erken He\las Dnemi ncesine tarihlenen Sitagroi II3 ve 1II4
melerinde bulunan tipleri
1 ve 2 no lu kalan mekanda, drt evre Bu
levhalardan bir
(Resim: 2). Birinci evreye ait dzleminde, LTro-
ia Dnemi iin karakteristik keramik rneklerinden bol miktarda kmr
tanecikleri, byk hayvan kemikleri ve midye Me-
kan iinde ikinci evreye ait taban dzlemi zerinde ele geen ift ip delikli tu-
ve zerinde entik bezemeleri olan keramik rnekler, bu ev-
renin de i. Troia Dnemi ile ortaya alanda
nc evreye iri dikkati (Resim: 3).
1 ve 2 no lu duvarlarla olmayan bu gerek mimari karakteri,
ancak ortaya konulabilecektir. Bu evreye ait taban
renkte olup, gney kesiti tespit
Drdnc evreye iin, nc evrenin iri
sonra, kuzey ve yer yer korunan taban para-
k\l bir alan tespit Bu taban dzleminde bulunan ke-
ramik rnekler, 1996 E 9 ve Gelibolu yzey
Burada ilgili yneticilerine ve geen zverili ve destekle-
ri iin candan ederiz.
(3) M.Gimbutas, "Mythical Imagery of Sitagroi Society" : CRenfrew, M.Gimbutas, E.S.Elster (Ed.) Ex-
cavations at Sitagroi. A Prehistoric Village in Northeast Greece. YoU, Los Angeles, California 1986,
236,293, Fig.9.22 (84).
(4) a. e, 276,296, Fig. 9.126 (136).
312
benzerleridir. Alet olarak bir
ve bir ekiten taban byk bir blmn hayvan ke-
mikleri
Mekan iinde gibi, mekan
da drt evre tespit Bu ilk evresinde dzenli bir mimari plan
vermeyen durumdaki iki bulunurken, ikin-
ci evrede ynde kavisli edilen bir konstrksiyon or-
taya (Resim: 4). Bu konstrksiyonun kuzeyinde ve olmak
zere birer adet ele Konstrksiyonun i kalan
alanda 1,20 m. uzunlukta ve 0,20 m. bir alan B-
yk ve kk hayvanlara ait kemik, ve midye
bu gznne hem birinci evrede, hem de ikin-
ci evrede beslenme ynelik olarak
alanda nc evrede et-
orta byklkte basit bir ocak Bu
benzerine 1996 E 9 da Ocak iinde
daha ok mutfak ait paralardan birinci ve ikinci evrede oldu-
gibi, ok hayvan kemikleri ele Drdnc evreye
kuzey kesit ve taban zerinde kil tespit edil-
Bu evrenin byk hayvan kemiklerinden
genelde siyah, kahverengimsi mutfak ait gvde ve sahte
tunel kulplu anaklara ait yer Troia i kltr karakteri-
nin her drt evrede de devam ortaya
Mekan iinde birinci evreye ait ve kuzey
kesit kmelenen bir mimari btnlk gz-
(Resim: 5). seviye boyunca enkaz grnmn koruyan bu
yer alanda, geen "Diktrtgen uzun du-
yndeki beklenmesine bu duvara ait olabi-
lecek Bu durumda "Dikdrtgen uzun
iki ama kalan ve henz alanda yaparak ya kuzeyba-
ya da E 10 iinde kalan tahrip
Her seviyede ortaya durumda bulunma-
bugn iin nedenini bir tahribata etmektedir. Bu
tahrip alandan toplanan keramik rnekler, en bu Eski Tun
bitiminden nce meydana ortaya
E 10 kesiminde 0,68 m inilmesine her-
i hangi bir mimari Bu alanda yzeyden 0,30 m. derin-
. de, ilk kltr st seviyesinde ele geen topraktan bir ka-
figrini Eski Tun II Dnemi'nde Gkeada ve Midilli
da kltrel belgelernesi nemli Ayakta
duran bu figrinin tipinde olan rnekler, Thermi III6 ve IV
7

(5) "Gkeada-Yenibademli Hyk 1996 Kurtarma XIX. KST I, Ankara
1998,364.
(6) Excavations atThermi in Lesbos, Cambridge 1936, 152, Lev, No. 30-31; W.
Lamb Ye R.WHutchinson, "Excavations at Thermi in Lesbos, Seasons 1928-1929,1929-1930", BSA
XXX, 1928-29/1929-30,32, Ley.VIII, 30-31.
(7) W'Lamb, Excavations at Thermi in Lesbos, Cambridge 1936,52, Lev.Xx, 30-28 Ye 31-37.
313
rinden Bu tiplerin daha erken rneklerine Tesalya Blgesi'nde
Pyrgos'tae, ge rneklerine ise Olteniya Blgesi'nde Salkutsa'da-

Mimari iki mevsiminde E 9 ve E 10 ortaya
henz bir btnlk terastaki yerle-
belirgin bir ortaya Bununla bir-
likte 1996 "Dikdrtgen iinde veya ele
geen ok kemik, toprak ve madenden alet-
leri, E 9 daha ok atlye gibi
tr. Buna E 10 hayvan kemikleri ile
ve aletlerine fazla bu daha ok beslenme
bir yer ihtimalini
B. RAMPA ALANINDA YAPILAN
F II plankaresinde yer alan rampa
bu blgenin temizlenmesi ve yzeyde grlen izilmesi
mevsiminde sur bedeni ve buna yas-
lanan korkuluk ile, kuzey kesiminde yer alan
bir blm 1997 ise, taraftaki korkuluk
ile, gney blmnde yer alan izimi tamam-
(izim: 3). Temizlik korkuluk g-
olan ve yeni bulunan birka ile, O, 21 m.
olan ait bir sve izime ilave Korunan 9,30 m. ye
korkuluk ise, daha iyi olup, korkuluk
na paralel Her iki korkuluk kalan ge-
2,50 m.
Eski Tun ve Myken Dnemi kap bir arada
daha ok hykten rampa yzeyine srklenen malzemeler
de Fakat 1996 kuzey kesiminde, yzey-
den 0,20 m. derinde ele geen yerel Mykent? ait bu-
bu en Ge Tun orta-
ya
C. HYGN DOGU YAPILAN
ve tabakalara gre
dzeni ile ilgili bilgileri elde etmek H 10 plankaresinde LO x lO'luk
bir alanda Bu sonucunda ynlerde
uzanan oniki duvar Korunan ykseklik seviyelerine gre nu-
bu oniki duvardan, ancak tanesinin temel seviyesi-
ne kadar H 10 mimari nedeniy-
(8) C.Marangou, Figurines et miniatures du Neolithique Recent et du Bronze Ancien en Grece, Oxford
1992,323, Fig. 23 g.
(9) O.Hckmann, Die Figuralplastik der. sdosteuropdischen Jungsteinzeit und
Steinkupferzeit, Hildesheim 1968, 137, 155, Lev.46, 1661.
(LO) "Gkeada-Yenibadernli Hyk 1996 Kurtarma KST I, Ankara
1998,367.
314
le, sadece kalan alanlarda bu-

ait bu duvarlar ya dz ya da kavisli in-
(izim: 4). Bunlardan 4,88 m. 1 no lu duvar,
istikametinde olup, byk bir blm tahrip Bu zerine
denk ele geen bir figrini, Anadolu Es-
ki Tun II figrinleri cinsel alan iinde gsteril-
nem 3 no lu duvar,
da 4,78 m. ve 0,50 m. olan bu
yndeki 1 ve 2 no lu duvarlar Bu du-
ucu, kesit iinde 3 no lu duvara paralel edi-
len ve bir ait LO no lu duvar ise 2,40 m
uzunlukta ve 0,70 m. Bu 1 no lu du-
3 ve 4 no lu sonradan edilen 1,30
m. 6 no lu bugn iin
Ama iinde korunan en uzun duvarlardan biri 4 no lu Kuzey-
ucu kavisli edilen bu 6,56 m. dir. 4 no lu
kavisli nne edilen 5 no lu duvar ise, daha ve g-
yndeki 4 no lu kavsine do-
kesitinden ve kavisli edilen 9 no lu duva-
duvarlardan olarak pithos da
4 ve 5 no lu uyum 9 no lu ancak iki
ortaya
Kuzey kesitten ve henz en alt 2 no
lu duvar, kavisli 4,25 m.,
0,66 m. olan bu byk bir blm, ama-
Bu enkaz olarak
belirlenen kil 2 no lu duvarda
Olduka muntazam edilen 7 no lu ucu, 5 no lu du-
vara ucu alan iinde
4,25 m. 7 no lu ve 5 no lu drder
ortaya Bu her iki gney belirgin bir
kerpi
1,80 m. 11 no lu duvar ancak belli
bir oranda sonra
Gerek birbirine paralel, gerekse ynlerde kavisli edilen duvar
bu bir iskan sz ko-
nusudur. Kavisli edilen Anadolu Eski Tun gelene-
uygun olarak apsidal ait ya da Thermi
sinde kavisli dikdrtgen ait an-
cak H LO nmzdeki
H LO gney blmnde 4,5 ve 7 no lu
alanda, bir ortaya Bu
da, Orta Anadolu'da lll, ise Thermi J!z de bili-
(ll) E.F.Schmidt, The Alishar Hyk, Seasons of 1928 and 1929, YoU, OIP 19, Chicago 1932,54, Fig.
62, b 309.
(12) W. Lamb, Excavations at Thermi in Lesbos. Cambridge 1936, 177, Lev.xXVI, No. 30-54,31-73.
315
nen bir idol srdrlen sonu-
cunda, kesimde st seviyede bir alt
seviyede gney kesit korunan iri
kk bir alanda sapan (Resim: 6) ve
da tanesi olarak
bir
4 no lu ve kalan gen bir
alanda, belirlenen yzey itibaren 1,25 m.
derine Bu gen alanda toplam evre belirlenmesine henz ana
kayaya 4 no lu duvardan
ikinci evreye ait mermer bir figrin Erken Kiklad i
Dnemi figrinlerini bu figrinin, korunan
de Yz ve sol bu figrinin boynu
uzundur.
1 ve 3 no lu duvarlar ile, kesit ara-
iin Ancak bu alanda da, bel-
li bir derinlikten sonra, 10 no lu duvara Bu duvar da koru-
narak, onun kuzeyindedar biralanda devam evrenin sap-
bu 1,35. m. derine inilmesine ana kayaya
Birinci evrenin taban dzleminde siyah kk bir mlek
iinde bir kemik (Resim: 7) bulunurken, ikinci evrede
kl ve kmr tanecikleri, bu bir maruz ortaya
tur. Bu evrenin gaga.. bir testi, biri
bikonik iki Unc evrede de devam
lan kmr tanecikleri ilebirlikte, iri pithos ve kil
dan mimari Ilk evrede gibi, drt,
ve evrelerdeEski Tun keramik rneklerinden daha er-
kene tarihlenebilecek buluntular tespit
H 10 nedeniyle,
1 no lu kuzeyinde 4,50 x
2,00 m. lik bir alanda olanaklar lsnde 2,30 m. Toplam do-
kuz evrenin bu kltr dolgusunda iki duvar ( No. 8 ve 12) ve bir d-
ortaya nc evreye
ait 8 no lu sadece yzn
nc evreyi belirleyen taban zerinde iri pithos ve
da taneleri ele Bir sona n-
c evrenin taban dzlemi zerindeki izlerinin, 1 no lu gneyin-
de de devam Drdnc evre gibi mimari saptan-
evrenin, en nemli gaga bir testi ve daha ok
bir figrin (Resim: 8) ile temsil evre bulun-
drt delikli bir kapak'> (Resim: 9) ve sembolik anlam-
(13) Yenibademli Hyk 1996 ve 1997 ele geen 10 adet insan
(14) Mutedil denizlerde ve 50-60 cm. ye bu iki alt tr
daha ok "Zeus faber faber" (Dl ger zelliklerine sahip olup, halk
"Peygamber olarak Bu konuda bize bilgi veren Sn. Dr.Heinrich Bremere te-
ederiz.
(L5) Bu tr kapaklar Troia'da D 15 tipi olarak C.W.Blegen v.d., Troy General fntro-
duction, The First and the Second Settlements, Princeton 1950, Lev. 232:37.982.
316
da topraktan bir balta' (Resim: 10) bulun-
Yedinci evreye ait mimari
bir Mimari tespit
sekizinci evreden sonra, dokuzuncu evrede olduka iyi 12 no lu
duvar ortaya st ste iki bu
mimari karakteri, ancak belli bir oranda sonra
1997 H 10 yrtlen sonucunda,
ok Bu ve kerpi ana
gelerindendir. Henz mleki ET'da
(Troia i ettikleri henz bir btnlk ve
alanlar iinde
bilgilerimizin neden H 10 Troia i evresi
keramik envanterin bir btn
tr. Ancak bu amada henz anakayaya altta Troia i ncesi
var Troia i hemen s-
tnde daha sonraki devirlere tarihlenen zellikle stratig-
rafi daha bir
Arkeolojiye gnl bir haber vermesi zeri-
ne, ekibimiz sahilinde Boz Dere'nin denize kesimde
yeni bir tarih ncesi yerini ziyaret (Resim: ll). "Vaniyeri" ola-
rak bu keramik rnekleri gerek hamur ve astar, gerek-
se form ve bezerne Yenibademli Hyk ve Troia i
lerinden de kap olmayan bir kltrn rnlerini
belgelemektedir.
Oval grnml ve anakaya zerine kurulan bu gney yama-
ift delikli bir Dnemi'ne ait bir anak
yzey olduka kaba keramik
yer burada Troia I'den daha erken bir dnemin de ya-
etmektedir.
(16) topraktan balta rnekleri Troas Blgesi'nde ele "Sa-
olarak bu rnekler gnlk trden biim
dan da Yenibademli M.Korfmann, Vorbericht ber die Ergeb-
nisse der Grabung von 1982", Archaeologischer Anzeiger 174/2,]984, M.Korfmann,
ve - 1983 On Raporu", VI.KST, 1984, 109.
317
D i E
'd'"'''' so i
996
EI 1997
1996-1997
izim: 1
. YENIBADEMU
o
o
L-_
PLANKARESI E 10 1997
o

. O.
o
l'llor - - _.-.
;
!
i
f
!
i
i
i
;
i
,
,
,
,
i
i
i
!
,
!
!
!

f
........
".......
IO"hl
izim: 2
318
, .
... -..-. .._., ..' -, ."..-.""..---;

" ,
i
izim 3: YenibademIi Hyk 1997
i ru plankaresi
4--_.-
izim 4: YenibademIi Hyk 1997 HI0 plankaresi
319
Resim: 1
Resim: 2
320
Resim: 3
Resim: 4
321
Resim: 5
Resim: 6
322
Resim: 7
Resim: 8

Resim:9
323
Resim: 10
Resim: 11
324
*
1997 TEPE
Hayat ERKANAL*
. Mahallesi'nde bir yanmada zerinde bulunan Liman Te-
pe, yolu ikiye blnmekte, bu yola gre
da gney ve kuzeyolmak zere ikiye (izim: 1).
1997 daha ok yolun gneyinde kalan gney
kuzey ise belli problemlere ynelik sondaj
1997 grup halinde mmkndr.
1. Gney yrtlen (izim: 1/1);
2. Kuzey yrtlen sondaj (izim: 1/2-3) ve
3. Korumaya ynelik
GNEY ALANINDA YRTLEN
Gney daha nceki i kale savunma sistemine ait
bir bastiyon ve sur (izim: 1/1; Resim: 1). Bastiyon
Prof. Dr. Hayat ERKANAL, Ankara niversitesi, Dil ve Fakltesi Arkeoloji ve Sa-
nat Tarihi Blm, ,
(I) 1997 KUltr ve Mzeler Genel Institute for Aege-
an Prehistory (INSTAP), A.U. Dil ve Fakltesi ve Trk Tarih Kurumu des-
Tm bu kurum yetkililerine kurulu olarak candan ederiz. Urla Belediye
her 1997 da maddi, manevi her trl
byk Belediye Av. Blent olmak ze-
re tm Urla Belediyesi tqekkr bir bor etin Ttncler,
Hakan Bergman ve Ramazan Liman Tepe ilgilerini 1997 da esirge-
maddi daha da Bu
.. .. ..
(2) 1997 Liman kurul ye.leri:.B..y. Edebiyat fakltesi Uye-
Prof. Dr. Armagan Erkanal; Atatrk U. Uyesi Yard. Do. Dr. Serdar
Girginer; Akdeniz Grevlisi Tuncel;A.U. Dil ve Fa-
Gr. H.U. Edebiyat Fakltesi Gr. Aykurt; Arkeolog Di-
lek , Arkeolog zlem Szen, Arkeolog Ozlem Ttncler; A.U. Vi! ve Fa-
kltesi Dilaver Atmaca, Nuray Cem Dzgn, Esra Glseven, Evrim Gzey,
Grkem Ko, Bilge.. Ozlem Oyman, Ozan Carrodo Rijavec, Fatma Burcu Yarar,
Zeynep H.V. Edebiyat Gknil Arda, Meryem Kocabay. Ebru Oral, Ha-
Ozatay, Ozbek, Blent Ege U. Edebiyat Fakltesi Soydan
Oguz Tayf,1.!,n Caymaz, Evren Koan, Elvan Turan; Atatrk U.
Semra Irtrk. Bursa Arkeoloji Arkeolog Recep Oku
Kltr temsilcisi olarak
(3) H.Erkanal ve ffHryllmaz, "I 992 Liman Tepe XV.KST I, Ankara 1994,367-369, Res. 5-
8; H. ," Early Bronze Aze Urbanization in the Coastal Region of Western Anatolia" , Housing
and Settlement in Anatolia. A /listorical Perspective, yay. haz. Y. Sey, Istanbul 1996,77, Res.8-9.
325
kerpi i dolguya sahip olup gneye, yani anakaraya daire
de rampa olan yz plaka halin-
deki kire muntazam bir tr edi-
len sur bastiyonla bastiyona Bu durum
gz nne i kale savunma sisteminde
daha sonra sur Bu
yntemle herhangi bir savunma sistemi boyunca

En az 5 m. ykseklikte korunan bastiyonun kesimi ok iyi
fakat buna kesimi Klasik ait bir kuyu ve bir
tahrip (Resim: 1). Bu nedenle de bastiyonun gerek ortaya
1997 hem bastiyonun gerek
ni tespit, hem de i getirmek i kenarlara yer-
lerde iki kk sondaj Bu sondaj sonucunda
bastiyon duvar ieriye uzanan drt duvar
Bu duvar iten iki duvar
ortaya bir sistemin ortaya Bu sisteme gre
bastiyon trapez veya daire hcre grnmnde kk
mekanlar Bu iki yan ve bir arka duva-
n tek halinde kire rlmektedir (Resim: 2). Hcrelerin i-
leri daha sonra ve toprakla doldurulmakta, ise
ru rampa rlerek Bylece bastiyonun evre-
sinde ileri bir hcre mekanlar zinciri ortaya
Bu teknik sayesinde iteki kerpi dolgunun ol-

Hcre mekanlardan bir tanesi iindeki toprak dolgu malzeme-
si, ok daha eski tabakalardan Bu malzeme iinde Erken Tun
I, Ge Kalkolitik ve Erken Neolitik seramik rnekleri bir
de tespit Bylece Liman Tepe'de ilk olarak Erken Neolitik sera-
mik rnekleri elde Bu sonucunda Liman Tepe'nin
ilk olarak Erken Neolitik iskan
Bastiyonla ilgili tm bu sonucunda byk lde
ortaya fakat bastiyonun gerek Alt sevi-
yelerde grlen gerek kadar tahmin edilen-
den daha fazla etmektedir. Gerek ortaya konabilme-
si iin mevcut gerekmektedir. Onmz-
deki bu tr bir olursa, bastiyonun kesiminin
lan ortaya konabilecek ve ancak o zaman kesin bir ls verilebile-
cektir.
daire bastiyonlar Ege'de ilk kez Liman Tepe'de
grlmez. Yunanistan'da Lerna'da-, Syros-Kastri'de> ve Naxos-Panormos'
ta
6
takriben dneme ait daha kk boyutlarda bastiyonlar
Hatta Anadolu'nun i kesimlerinde, Burdur-Kuruay'da daha eski bir d-
(4) J. L. Caskey, "Excavations at Lema", Hesperia 26,1957,154,157.
(5) E. M. Bossert, "Kastri auf Syros", Deltion 22, 1967,57-59.
(6) C. Doumas, "Notes on Early Architecture", Archaologische Anzeiger 87, 1972, 161-163.
326
nemde yuvarlak bastiyonlar Fakat tm bu
Liman Tepe bastiyonu gerek nedeniyle, gerekse nede-
niyle bir nem
Bu gl savunma sisteminin nnde, daha ana kadar
tek bastiyonun nnde, 1992 Erken Tun a-
II'ye ait iki mimari tabakada tespit ok dar bir
alanda bu bir apsidal evin
ve bir byk ortaya fakat daha bilgiye ula-
Erken Tun II'ye ait i kale daha bir ifadey-
le bastiyon getirme bastiyonun gne-
yindeki alanda Bu yeni daha
nceki M.O. 6. ait mimari tespit ilk ola-
rak bu Arkaik ortadan .
sonra seviyede 5 adet ocuk tespit
Bu mezardan 3 tanesi sanduka, iki tanesi ise mlek mezar-
Sanduka mezarlar kire dik olarak kullanarak El
iki mezar blgeye (Resim: 3,4). Bu tr
mlekler Troya VIIb gibi bu tr
seramik rneklere Blegen "Barbar iki rnek saye-
sinde Anadolu'yu istila eden Trakya kkenli etnik Izmir'e kadar indi-
kesin olarak ortaya
Bu alanda iki grup seramik malzemeyle
Orta Tun seramik rnekleri ba-
daha ok Ge Tun malzemesi Neticede
deniz seviyesinden takriben 1,40 m. ykseklikte bir tabakaya
Bu tabakada yer yer veya tespit
bir istikametinde uzanmakta, sanki ba-
sit bir evin Bu tabakaya ait mimari
da daha bilgi vermek 1997 iin mmkn Bu tabaka-
dan ele geen seramik buluntular boya bezekli kyliks kaide
olduka Bu tr Miken rnekleri Frumark III
A 2 tipi olarak Bu nedenle bu mimari bu seramik
tipi ve tarihlendirilmesi gerekir. Daha se-
viyelerde bu tabakaya ait bir p ukuru ok tahrip
bu ukurun kenar rgleri yer yer Her ne
kadar belirgin bir mimari zellik tespit olsa da, Liman Tepe'de Mi-
ken ilk kez bir tabaka iinde bu ortaya olmakta-

Miken Dnemi 'ne mal edilen bu tabaka sonra, alt seviye-
lerde Erken Tun seramik malzemesiyle Buna kar-
srekli olarak Erken Orta Tun seramik r-
nekleri tespit Neticede Erken Orta Tun malzemesinin
alanda byk bir ortaya (izirn: 2; Resim: 5). Bu kuzeyba-
(7) R. Duru, Kuruay Hoyilk I, Ankara 1994, ll, Lev. 15.
(8) H. Erkanal, H. Hryrlmaz, "1992 Liman Tepe KST.l,Ankara 1993,368, Res. 6.
327
istikametinde kr duvar
grnmndedir. Bu bakan yz dzgn olup arka
bir bastiyona bu dayanma sonucunda bastiyon
byk lde tahrip Bu kr ucu, bastiyonu da tah-
rip eden bir Klasik kuyusu ucu ise dik
muntazam bir 5 m. korunan bu du-
mevcut ,98 m. dir. dzgn olan yz bel-
li bir teknik U halindeki iri toplama
tek levha halindeki kire yatayolarak
kapatan duvarda ise sadece iri boy toplama
3,30 m. bu 1,25 m. dir. Bu gney-
ucunda bulunan bir Klasik kuyusu
nc nemli da kr duvar grnmndedir.
yani i bakan yznde plaka halinde kire
bu en alt kaplama dikey, st
yatayolarak i yzn bu ar-
orta boy toplama dzensiz bir Bu nc
4,80 m., korunan ise 1,29 m. dir. Bu duvar
5 m. ve 4,20 m. dikdrtgen bir mekan
Bu 0,80 m. ve 4,20 m.
daha ince bir duvar Bu 0,60 m.
bir ok dar bir sahip bu dik-
drtgen iinde, takriben kk hcre
Bu hcrelerin 0,60 m. tek te-
mele sahip kerpi duvarlar Bu tek dar nnde
i m. ince uzun bir mekan Bu dar mekan ku-
tahrip kr duvara dayanmakta, ise 0,60 m.
temel zerine oturtulan bir kerpi duvarla
kesimleri alanlar iinde
Burada byk bastiyon nndeki kr duvarla bir teras du-
Bu teras nnde normal zemin inil-
ve tm bu mimari dzenlemeler zemin Hcre
dzenlemeler, ok dar mekanlar, mevcut zemin bu
depo olarak etmektedir. Bir zor geebile-
tek bir mekanlar bir yoktur. Bu
durum depo blmelerine daha ok gstermektedir. Burada
grlen ve gl ana duvarlarla bir yk Bu yk
de byk zemin zerindeki esas
Bu depo iinden ele geen seramik rnekler Orta Tun a-
en erken aittir. Bir tmlenebilen bu seramik rnekler, i
kale iinde Orta Tun 4. mimari
(Resim: 6).
Takriben deniz seviyesine kadar inen bu zemin depo bura-
da gereken Erken Tun II mimari zelliklerini byk apta tah-
rip Bu nedenle Erken Tun mimari zellikleri
kesiminde, yani Orta Tun zemin bir
328
alanda tespit (izim: 2; Resim: 5). Bu alanda grlen Erken Tun
II'ye ait bir sokak, bastiyondan gneye Bu yolun yas-
kaplama de olsa Yolun ge-
reken bina, Orta Tun tahrip Ancak bir
kk bir duvar bu ve yolun
etmektedir. Bu durum dikkate kaplama yolun 1,5 m. ge-
gerekir. Yolun bulunan ise ok iyi bir
vaziyette Bu yani yol boyunca uzanan
7,70 m. 0,85 m. korunan 1,34 m.
dir. Bu duvar her iki utan dik yapmakta ve
alan iinde devam etmektedir. iri ve orta boy
toplama fakat beIli bir rg Bu ya-
gerek mevcut gerekse iinden seramik rnekler gz nne
basit bir ev olarak gerekir. Iinden seramik r-
nekler, i kale iindeki koridorlu ev rnekleriyle dzeydedir. Bu nedenle
hem koridorIu evle hem de derecede nem syle-
nebilir.
Bu Erken Tun II iinde daha ok mika gri hamurlu,
kahverengi-gri seramik rnekler ele Kap olarak Troya
AI 6 tipindeki ie ekik anaklars; boyunlu, kresel gvdeli
mlekler (Liman Cups) olduka fazla grlmektedir. boyunlu, k-
resel gvdeli mlekler ok ince ve Buradan ele geen
ince kesik gaga bir testi hem olarak, hem de teknik
olarak koridorIu ev malzemesiyle benzer karakterdedir. Bu ele geen
malzeme grubu Erken Tun II'nin son evrelerine aittir. Bu sur
seramik ele koridorlu evin son evresiyle olmak-
Her iki sur ve koridorlu ev, karakterde malzeme ier-
diklerinden, dzeyde nem
KUZEY ALANINDA YRTLEN SONDAl
Daha nceki Liman Tepe'yi ikiye blen yolunun
hemen kuzeyinde Erken Tun I'e ait bir savunma sistemi
ve bu sistemin kuzeyinde dnemin sur ii mimari
getirilmek 1997 alanda
devam ve Erken Tun I'in 3. mimari
(izim: 112). Bu tabaka iinde mimari zellik olarak sadece ok
ve tahrip bir tespit kl katmanla-
iinden Troya A6 tipine giren iten anaklar, Tro-
ya A12 tipine giren anaklar, yksek kap kaideleri bir ele ge-
kl iinde urfirnis sos Er-
ken Kiklad II Dnemi'ne ait beyaz astar zerine koyu kahverengi boya bezeli
seramik tespit Bu tabakada bulunan seramik malzeme kar-
olarak Liman Tepe'de ortaya bu tabaka-
(9) C. W. Blegen ve Troy 12. General Introduction the First and Second Settlements, Princeton
1950, Lev. 263.
(10) H. Erkanal, S. Gnel , "1995 Liman Tepe XVIII. KST I, Ankara 1997,264-247.
(l i) C. W. Blegen ve Troy 12. General Introduction the First and Second Settlements , Princeton
1950, Lev. 257-260.
329
Erken Tun I'in son evrelerine tarihlendirilmesi gerekmektedir. Bu ta-
baka Troya i ve Erken Kiklad n kltrleriyle Bu da ii-
ne alan Erken Tun i savunma sisteminin son 1997 da
Bu seneki sonunda savunma 2,70 m. lik bir

bir sondaj kuzey ger-
(izim: 1/3). Daha nceki burada yrtlen
sonucunda Erken Tun Ilnin en ge mimari yani 1. mimari ta-
ait bir yol Bu yolu
bir i zaman nedeniyle da
ilgili bilgiler noksan 1997 ok dar bir alanda da olsa
bu i duvar yola uygun olarak
istikametinde uzanmakta, ise dik
de bir yaparak alan iine girmektedir,
8 m. dir. ise 0,60 m. dir. edilirken levha halindeki kire
ve toplama birlikte Belli bir rg uygulan-
bu taban ve burada
bir apsidal eve ait yanyana kk boy toplama bir te-
mel Bu durumda bir apsidal ev zerine ol-
gre her iki belirgin bir zaman bulunma-
Apsidal evin uzun da istikamette, yani
istikametinde Bu uzun duvar apsis
Apsidal evin da 0,60 m.
duvar ise 4,80 m. dir. temel st kerpi kulla-
olabilir. Her iki mimari ancak
ortaya konabilecektir.
KORUMAYA
ok taban suyunu etkilemekte, taban
suyu zellikle ve ilkbahar 1,5 m. kadar ykselmektedir. Liman Te-
pe'de uzun sre su iinde kalan amur bu nedenle -
zlmekte ve duvarlar tehlikesiyle
Liman Tepe' de zellikle Erken Tun n bastiyonu ve koridorlu ev g-
ney taban suyunun ykselmesinden olumsuz ynde etkilenmektedir.
Bastiyonun i kerpi ve toprak dolgusu kesimlerde taban suyu
bu nedenle rgs kme Istanbul Tek-
nik Universitesi kerpi gz nne
rak bastiyon iinde 997 yeniden doldu-
Bu iin 5 ton dolgu malzemesi bozulan ve ka-
yan rg mimari izimler ve dikkate yeniden yer-
Tm bastiyonun gneyinde alt rg
bir alan orijinal yntem gz nne yeniden
Bylece bastiyon iindeki kerpi ve toprak dolgunun
byk apta Bu deneme mahiyetinde Ortaya
olumlu veya olumsuz sonular 998 kontrol edilecek ve bu so-
nular yeni koruma nlemleri
(12) Bu konuda bizleri Metin Ahunbay'a candan ederiz.
330
Koridorlu ev gney da taban suyunun ykselmesi sonucu
ma Duvar iinde bastiyonda uy-
gulanan yntemle yeniden byk atlaklar ve orijinal
teknik gz nne yeniden eski haline
Bu Teknik niversitesi kerpi prog-
ok kk kesimlerde malzeme denemeleri
1998 bu denemelerin etkenlere kont-
rol edilecek ve en daha alanlarda
SONU
1997 sonucunda Liman Tepe'de elde edilen yeni
sonular zetlenebilir:
Liman Tepe ilk olarak Erken Neolitik da iskan ve byk
Ge Tun kadar srekli olarak nemli bir merkezi
olarak antik Klazomenai dikkate olursa, srekli
Roma Devri'ne kadar devam etmektedir.
Liman Tepe M.. 2. binde kentin daha ok atlyeler semtini
Bu nedenle mimari zellikler genelolarak basit bir .
sahiptir. Liman Tepe'nin nemli
M.0. 2.bin merkezleri ve nemli daha gneyde, byk
antik Klazomenai
Erken Tun II'ye ait byk yeni bir sistem,
hcre sistemi Bastiyonu epeevre saran bu sistem sayesinde
st gereken kerpi i dolguyu ve
rgyil byk apta nlenmektedir.
Daha nceki Erken Tun II'nin basit konut-
mevcut 1997 de nemli
mevcut ortaya Hatta bunlar seramik mal-
zeme gz nne i kaledeki merkezi dzeyinde olabilmektedir. Bu
Liman Tepe'nin Erken Tun II' deki merkezi konumu daha ok
glenmektedir. Gerek ekonomik, gerek dini ve gerekse siyasi Liman
Tepe blgesel bir merkez olarak devreye ait evre
yerleri ya kk ky karakterinde, ya da savunma niteleri
Bunlar yolu zerinde bulunan
Kale Tepe kk, fakat gl bir savunma sistemine sahiptir. Bu savunma sis-
temi bir vadi iinden geen yolu kontrol
da bulunan ise bir kaya ktlesi iine Konglomera
tr bir sahip kayalar burada oyularak uygun mekanlar
Bu daha ok denizden gelecek tehlikelere
bir kale grnmndedir. evresindeki bu tr yerleri
de, Liman Tepe'nin merkezi konumuna getirmektedir.
331
<,
' ........
---------
l-
s;

W
l-
d::

::;;:

izim 1: Liman Tepe topografik ve genel grnm
332
w w w
i
l
T
w
/ :
! {
i f
f
! i
.
t
.
u
'"
t
i
l
i
-

i
z
i
m
2
:
G

n
e
y

O
r
t
a
T
u
n

v
e
E
r
k
e
n
T
u
n

I
I
m
i
m
a
r
i

,
".
Resim 1: Erken Tun a II bastiyonu ve sur d u v a r
Resim 2: Bastiyon iindeki hcrelerden biri
334
Resim 3: Mezar olarak bir "barbar serami-

11lIIIIIIIIIIIIII11l
Resim 4: Mezar olarak bir "barbar
335
Resim 5: Gney Orta Tun ve Erken Tun II mimari
Resim 6: Orta Tun 4. mimari
ait bir kaideli kap
336
*
1997 BAKLA TEPE
Hayat ERKANAL*
Turhan ZKAN
konumu gz nne Bakla Tepe'nin gne-
yindeki tamamen hakim bir tepe zerinde grlr.
bir taraftan iki vadiyle denize, bir taraftan Izmir 'e, bir taraftan da
Kk Menderes (Kaystros) Vadisi'ne Bu nedenle Bakla Te-
pe hem ekonomik, hem de stratejik ok uygun bir yere Ay-
konuma, 2 km. gneydeki Tepe ve 6 km. gneydeki Kolop-
hon sahiptir! ... ve sonucunda Kolophon'un
daha ok M.O. 1. binde, Tepe'nin M.O. 2.binde, Bakla Tepe'nin ise
M.O.3. ve 4. binde sahne grlmektedir. Bu nedenle Bakla
Tepe'nin en eski Kolophon olarak yerinde
1996 kadar yrtlen sonucunda, Bakla Tepe'de 250 m.
bir Ge Kalkolitik ve bunun zerinde 90 m. bir
Erken Tun i tespit (izim: 1). 1997 bu yerle-
alanda devam
1. Erken Tun i (izim: 1/1);
2. Ge Kalkolitik Kuzey (izim: 1/2)
3. Ge Kalkolitik Gney (izim: 113)
ERKEN TUN AGI ALANI
Bu Bakla Tepe Erken Tun i blgesinin ke-
siminde (izim: 111). Burada
prof. Dr. Hayat ERKANAL,Ankara niversitesi, Dil ve Fakltesi, Protohistorya ve
Onasya Arkeolojisi Anabilim ..
Dr. Turhan OZ.KAN, Arkeoloji Mzesi Mdr, Konak-Iz.Mfk.
(I) H. Erkanal, T. Ozkan, "1996 Bakla Tepe KST I, Ankara 1998, ..
(2) 1997 Bakla Tepe kurul yeleri: Atatrk U. Edebiyat Fakltesi Uyesi
Yard. Do. Dr. Serdar H.U. Edebiyat Fakltesi Antropoloji Blm
dan Gr. Dr. Y Erdal, Gr. Dilek Erdal; G-
revlisi Tuncer; A.U. Dil ve Fakltesi Gr. H.U. Edebiyat
Fakltesi Arkeoloji Blm Gr. Aykurt; Antropolog Tlay zkan, Arkeolog Kadir
Bykulusol" Arkeolog Umit Arkeolog Dilek Neyir Kolonkaya. A.U. Dil
ve Tarih-Cografya Fakltesi arencileri Grkem Ko, Fatma H.U. Edebiyat
Fakltesi Koray Deniz, Meryem Kocabay, Ozbek, Blent
Haluk Ege U..Edebiyat Fakltesi Soydan Tayfun Caymaz,
Turan; Atatrk Universitesi Edebiyat Fakltesi Semra Irtrk.
337
hemen yzeyde istikametinde uzanan bir duvar tespit Bu
korunan 5,90 m., ise 0,90 m. dir. ucu .:
dik yaparak gneye ynelmekte ve bir mekan Gneydeki
duvar 4,30 m. olup, 1,16 m. bir sahip-
tir. mekan iinde kk boy toplama bir tespit
Bu mimari yzeye ok herhangi bir bulun-
tu Ele geen seramik rnekler de tek bir kltr
korunan duvarlarda iri i ve tarafa arada ka-
lan ise kiremit ve kk Ancak
bu kiremit dayanarak Roma Devri'ne tarihlemek mmkn
Bylece Bakla Tepe'nin en ge kltr bu
tespit
Roma Devri' ne ait bu ve gneyinde 11 adet mezar
Bu mezarlardan 7 tanesi basit toprak mezar, 3 tanesi kiremit-
leriyle ve geri kalan bir tanesi de tahta Tm mezarlar do-
istikametindedir. dz iskeletlerin
Mezar olarak ele geen bir demir ha ve iki kk testi Erken
Bizans Dnemi'ne aittir. bu dneme tarihlemek im-
kan dahilindedir.
Roma iinde bir de kp mezar (Resim: 1). Ka-
bartma bant bezeli kpn Bu kp mezar iinde 2 be-
bek iskeleti tespit Mezar olarak paralar halinde bir bronz kol-
ye, bir kk testi ve iki ele Kk testiye gre bu mezar
Ge Tun byk da M.O. 13. tarihlendirilmektedir.
Bu tarih 1996 ortaya Ge Tun oda da uymak-
tadrr>. Bylece 13. Bakla Tepe'de tmls karakterindeki oda
daha da mevcut ortaya
Bu tespit edilen en eski tabaka Erken Tun I'in en ge
temsil etmektedir (Resim: 2). Bu tabakada birbirine paralel iki duvar
Her iki duvar da istikametinde Bu du-
varlardan kuzeyde 7 m. lik bir gneyde ise 10,50 m.
lik bir Her iki da 0,70 m. dir. Bu duvar-
lar ve istikametlerinde, alanlar iinde devam etmektedir.
belli bir rme Kk boy topla-
ma dizilerek duvarlar Bu nedenle de duvarlar
gl srede ve yeniden
Gney zerinde evresi bir grlebilmektedir.
Duvarlar 4,80 m. dir. Tespit edilebilen ykseklikleri 0,92 m.
dir. Bu ykseklik iinde iki seviyede ocak
Burada iki uzun yan duvara sahip, ok evreli. bir sz konusudur. Bu evre-
lerden iki tanesi 1997 sonucunda tespit alt
daha eski evrelerin ortaya imkan dahilinde-
dir. Gneydeki da bir ocak
ocak da karakterdedir. Taban
nce kk daha sonra zerine seramik
(3) H. Erkanal. T. zkan, "1996 Bakla Tepe XiX. KST I,Ankara 1998,401-405.
338
dizit mektedir. Seramik par~alarinin uzerleri de ayrlca camur harc~yl a slvanmak-
t ad~r. Ocak tabanlari turn olarak ele gegmediginden, orijinal vekilleri tespit edi-
lememigtir. Daha ijnceki yllIarda apga qlkarrlan ocak tabanlari dikkate a1 rnlrsa,
oval bir gekle sahip ol mal ar~ miimkiindiir. Giiney duvar~ dlg~ndaki ocak tabanl
qevl-esi de normal ev taban1 go1-uniirnundedir. Tiim bu kal ~nt ~l ar rniigterek yan
duval-lr uzun evlere i ~a r e t etmektedir. Bu d u r u md a burada iig uzun ev ortaya GI -
karllrnq olmaktad~r. Bunlardan ortadaki her iki yan duvanyla, bu yan duvarlar~
paylagan jki komgu ev ise birer yan duvarla belirlenrnigtir. Bu iiq uzun evin ge-
net karakteri, 1995 yllinda a yga ykanl an diger uzun evlerle uyur n i ~i ndedi f l .
Bu uzun evler i ~i n d e n qkan serami k ornekler di kkate al l ~l ~r s a, turn uzun
evier a y n ~ donemi, yani Erken Tun$ Cag~ I' in en geq safhasl~lr ternsiI etmekce-
dir. Seramik ornekler ar-as~nda Troya A 12 tipinde keskin omuzlu, iqe qekik a g ~ z
kenarll qanaklar; A16 tipinde yuvarlak omuzlu, iqe qekik aglz kenar11 qanaklar
ve A25 tipinde basit agrz kenar l ~, tek kuIplu rnqrapalar qokunIuktadlr5.
Seramik ornekler drglnda bu k a z ~ alanlnda aynl Erken Tunc Cag~ 1 taba-
kas ~ nda iiq sera~nik idol ornegi bul unmugtur. Bu orneklerden bir tanesinin sade-
ce ~i i vde klsmr ele ge~ini+cir. Burada basit yassl gijvde iizel-inde iki ki i ~i i k GI -
krntl halinde kolIar belirlenrnigtir (Resim: 3laltta, ortada). Diger bir ornegjn sa-
dece alt k~srnl korunmuztur. Bu ornekte bir kaide uzerindeki govde yuvarlak bir
y aplya sahiptir (Resim: 3liistte, ortada). Ba p klrlk iiqiincii ornek o l d u k ~ a iyi ko-
runmugtur. Burada bacaklar plastjk olarak beljl+lenmigtir. Kollar ise ortadan bo-
hur nl u yassl bir qlklntl haljnde iglenmigtir (Resim: 31 sag bagta). B u idol tiirle-
Finin benzerlerini Anadolu'ya k o r n ~ i ~ Ege adalanndaki rnerkezlerde ve azellik-
le Thenni'de gorrnek rniirnkundiifl.
GEG KALKOL~TIK GAG KUZEY KAZI ALAN1
Bu alanda ilk olarak 1996 y111nda ~al l ?~l r nl g, 1997 y111nda alan bat1 istika-
metine, Erken Tunq Gag1 I yerlegimine dogru uzatrImlgtrr (Qizim: 112). 1997 yl-
11 ~al ~gmal ar l sonucunda k a z ~ alan~nin bat1 ucunda kuzey-giiney istikametinde
uzanan bir duvar tespit edilrnjgtir (Resim: 4). Bu duvar alanin giineyinde daha
iy i korunmug , kuzeye dogru tedricj olarak bozulmugtul: Korunan uzunl ugu 5,lO m.,
yuksekligi ise 2,10 m, dir. Orta biiyiiklukte toplama taglarla in2a edilen bu du-
vartn bat ~ya bakan yiizii rampa geklinde muntazam bir geluIde iglenrni~, dogu-
ya bakan kl sm~ ise kor duvar teknigiyle G ~ E Kalkolitik Gag tabakalarlnln olug-
turdugu yiiksekliie dayandlnlmlgtlr. Bu ozellikleri yle daha gok bir ~ e $ t teras
d u v a r ~ goriiniimiindedir. Bu teras duvarlnln bat~sinda, yani dl? klsmlnda karlgik
bir vekllde Erken Tunq Cagi I ve 11 seramigi tespit edilrnigtir. Seramik d~gl nda
teras duvar~ d ~ g klsrninda ayrlca iki nlertner ldol bul unmu~t ur (Resim: 3Jsol bag-
ta). Bat1 Anadolu ve Ege adalarlna ozgii b u tur idollerin benzel-leri Troya Z'de,
Beyccsultan 5. tabakada, Samos'ta ve daha bir qok merkezde goriijrnektedir7.
. . . . . . . - . . - . . . - . . .
(3)
F1. Erkanal, "Early Hronzc Age Urbanization in the Coastal Reoion of ,Western Anatulia", Horrsing
arid Settleyent ir;tinatolia. A Historical Perspecfive, av, haz. 8. Sey, IstanbuI 1996,73-74; H. Er-
kanal. ,T. Ozkan, 1995 Hakla ' kpe Kaz~l ar~", X V W !!ST 1, ~nkai - a 1997,265. Res. 2,
( 5) C. W. Blegen v.d., Troy 1 2. GenerrrI Introductiorl the First and SEOOI L~ Settlcrnents, Princeton 1950,
Let:. 129.
( 6)
W. Lamb, Excavations ui Tlzertni in Le~bus, Cambridge 1936, k v . XX 29-3, 32-32; XXI 30-41 ;
XXl l 2n-l
- - - .". - - ..
(7)
C. W. Bleoen v. d. , Troy I 2 . Genera/ Introduction the Ftrsf and Secotid Serrl~rner~tr, I'rince~on f 950,
Irv. I 27 Type 2; S. Lloyd, J. Mellaart, Beycesultcrr~ I , London 1462,266 Rcs. F 1.5-7; V Milojcic,
Sutt~ns I . Die Pral~istnrrrche Siedluug, Rorul 196 1 , 1. c~. 34-5.
Kk buluntular dikkate bu teras Erken Tun i d-
neminde Fakat hangi amala tam olarak an-
Erken Tun i savunma sistemi bir ait
imkan dahilindedir. Bakla Tepe zerinde bulunan Erken Tun i yer-
tepenin orijinal konumu sonucu kuzey ve dik bir yamaca, ve
gneyde hafif bir yamaca sahiptir. Hafif yamata ge-
reken savunma sistemi, Ge Kalkolitik iine bir hendek-
le daha kolay savunulur bir duruma olabilir. Bu kena-
mevcut teras ise evreleyen savunma
sistemiyle Bu konu ancak nmzdeki
sonunda
ERKEN TUN AG]] MEZARLAR]
Bu teras bulunan Ge Kalkolitik
1996 gibi gene Erken Tun i mezar-
drt mezardan ikisi basit
toprak mezar olup ikisi sanduka sanduka mezarlar Bak-
la Tepe' de ilk defa Basit toprak her ikisinde
de iskelet/er istikametinde Her ikisinin de
yneliktir. Bacaklar hocker olup gvde ve yz gneye evril-
Bireylerden biri 55 bir ise 12 bir o-
(Resim: 5). Her iki mezarda da taban kumla
na ait iskeletin n kap Bu kaplar-
dan iki utakiler yayvan gaga testi, ortadaki ise bir mlektir.
Iskeletin her iki kolunda da bilezikler iki
halkadan kpe, boynunda ise gene tanelere sahip bir kol-
ye Kolye taneleri iinde sadece bir tanesi Ta-
nelerin tam ise plaka halinde bir amulet Bu amulet yu-
varlak olup deliktir. Ust ip
tur (Resim: 6). Tm bu zellikleriyle minyatr bir bir idol grnmndedir. Ay-
bir amulet 1996 gene mezar olarak
1997 tespit edilen iki sanduka mezardan bir tanesi bir
aittir. Mezar istikametinde Mezar
basit levha yan yana dik olarak Uzeri gene ka-
rakterdeki sanduka mezar trapez olup drt
byk levha 1,29 m., ise 1,12 m.,
0,82 m. dir. Uzeri tek bir levha bu yeterli
daha kk boyutlarda iki levha daha (Resim: 7).
Bu sadece alt tespit edilebilen byk bir kp bulun-
Kp dar dayayabilmek iin kapak zel
olarak Bu da bize kpn ve zamanda
yani kpn mezarla iinde gstermektedir (Resim: 7).
ne amala belli Sunu imkan
dahilindedir. Mezar iinde 45 bir erkek bireyin iskeleti bulunmakta-
(Resim: 8). bir yara izi mevcuttur. bu ergin
bireyin vaziyette 12 bir ocuk iskeleti tespit
tir. Ergin birey mezara uygun olarak istikametinde hocker durumun-
da Yz ve gvde kuzeye dnktr. yayvan gaga
340
bir testi Bu kap bronzdan (7) bir
haner, ubuk iki metal kol ye tanesi ve bir metal delgi,
mezar olarak ele
Bu sene mezarlarla birlikte bu alanda tespit edilen Erken
Tun i mezar 11' e Bunlardan ikisi kp, ikisi sanduka
ve basit toprak Tm yn bulun-
istikametinde uzanan mezarlarda daima
Mezar trleri sosyal ve ekonomik Mezar
ana kadar tespit edilen en zengin mezarlar basit toprak mezar-
nemli bir zemin kumla Tm mezar-
iinde taneleri
GE AO TABAKALAR!
Erken Tun l' e ait mezarlar Ge Kalkolitik iine
mimari tabakalarda de olsa tahriba-
ta neden Bu Ge Kalkolitik mimari ilk
olarak 1996 1997 sonucunda toplam drt
tabaka iindeki 3. mimari tabakada bir byk apta Ka-
bulunan bu istikametinde
(izim: 2; Resim: 4). kuzeyi ve st tabakalar ta-
Bu nedenle ve tam olarak saptanama-
Fakat mevcut gz nne 10 m.
da, de en az 6 m. gerekmektedir. kuzey-
bir apsis Apsis iinde yer
yer ise tek 7 kanal
tespit Bu kanallar iinde ele geen bol miktardaki
taneleri, evin bu kesiminde muhafaza ortaya Bu
kanallar sayesinde ev toprakla kesilmekte, toprak ze-
minden gelecek olan rutubetin etkisi ortadan Apsis ise
byk bir avlu olarak korunan gney-
uzun grnmnde dzensiz bir
Ele geen dikkate evin ilk olarak
bu konstrksiyonun daha sonra iten ve amur
har ile (wattle and daub). Duvar
lan dikmeler bu dzensiz ve olma-

Bu apsisli evin 3,40 m. ikinci bir evin ka-
(izim: 2; Resim: 4). Bu evin
da 7 kanal grlmektedir. Buradaki kanallar da tek halindeki
Evin nemli bir alan iinde
sadece gney Burada tespit edilebilen uzun
yan 5 m. dar ise 4 m.
Iyi korunan bu tr evlerin apsis dar dz
gstermektedir. Ante olarak herhangi bir ka-
tespit Gerek gerekse yan
destek ve bu evin de yntemle
341
gstermektedir. Burada da duvarlar ilk nce malzemeyle
edilmekte, daha sonra iten ve amur (wattle and
daub).
tabakaya, yani Ge Kalkolitik 3. mimari ait nc
bir ev, daha nceki iki evin 1,40 m.
da tespit (izim: 2; Resim: 4). Bu ev, zerindeki 2. mimari tabaka
nedeniyle byk apta tahrip Burada tahribat nedeniyle
uzunluklarda,7 adet ift veya tek 6 kanal grlmektedir.
tam olarak belirlenemeyen ve apsis tamamen tahrip olan bu ev,
l.ve 2. evlere paralel, istikametinde uzanmakta-
Bylece iki ev ortaya Iki ev
kalan 1,40 m. alan sokak olarak Bu
sokak iinde yer yer tespit edilebil-
Bu gz nne tmnn olmasa bile, bir
veya kk
bir nemli 3. zerinde bulunan 2. mimari tabakaya
aittir (izim: 2; Resim: 4). Bu bulunan 3. 3. evinin tah-
rip neden Apsis ve uzun ok iyi ko-
runan bu evin zerine 0,40 m. uzun
korunan 8 m. dir. Apsis iki
Buna uzun duvar bir teknikle Duvar iinde belli
i uzanan uzunca i
da yuvalar Bu bulunma-
bu neden Burada b-
yk kanallar ve bu yuvalar iine
Bylece sistem biraz daha bir teknikle de olsa, bu 2.
mimari tabaka da Sadece malzeme
burada
Anadolu' da bu tr veya daha bir deyimle
Erken Neolitik itibaren Daha ge dnemlerde de
vi nedeniyle nemini yitirmeyen bu tipi Anadolu Yunanistan'a
kadar
evlerin Bakla Tepe'nin bu kesiminde arazi
ru tedrici olarak ykselmektedir. Bu nedenle 1996
ve duvar Ge Kalkolitik
1. mimari 1997 tespit yani arazi-
nin ykselmesi nedeniyle yok Arazinin faaliyetlere ol-
tahrip byk
orta kesimlerinde, Erken Tun yo-
alanda, st tabaka mimari mezarlar
iin daha derin seviyelere inmek mmkn Bu sonucun-
(8) M. "From Huts to Houses: Firsts in Architecture", Housing and Settlements in Anatolia. A
Historical Perspective, yay. haz. Y. Sey, Istanbul 1996,27-28, Res.IO.
(9) R. Duru, KSTI,Ankara 1996, Res. 1-2; S. Hood, Prehistoric Emporic
and Ayio Gala, Oxford 1981, 138-140, Lev. 26 a-c; V. Milojcic, "Bericht ber die Ausgrabungen aul
der Gremnos-Magula bei Larissa 1956", Archuologischer Anzeiger I-IL, 1956, 144-145, Res. i.
342
da en eski mimari tabakaya, yani 4. tabakaya ait bir tespit (Resim: 9).
Bu sadece dik yapan bir ve kk bir
ok kk bir alan-
da kenar gz nne bu 5 m. lik bir ge-
sahip istikametinde uzanan
bilgi sahibi olmak mmkn Bu da
olup iten ve amur (wattle and daub). Du-
varlar yanarken evin iine ve in situ durumundaki bir grup ka-
duvar bu seramik grubu ol-
yerde tespit Bu en eski Ge Kalkolitik mimari tabaka-
daha yeni olan tabakaya nazaran mimari zelliklere sahiptir.
Burada evler yeni tabakada veya
evlere itibar Bu teknik muhakkak ev da et-
4. tabakada henz bir ev tam olarak elde
den, bu konuya getirmek bugn iin mmkn
Ge Kalkolitik kuzey Ge Kalkolitik
mimari seramik ve kk buluntu 1996
tam olarak uyum En yeni tabaka olan 1. mimari tabakada Kum
Tepe Ib tipinde gri-siyah hamurlu, iten yuvarlak bir
kilde anaklar seramik grubu olarak
kil eder. 2. mimari tabakada tip anaklar iten yuvarlak
bir 2. tabakada keskin bir hat
Bu tabakada Ege'ye bir idol Bu idol ba-
daha ok Balkan rneklerini (Resim: 10). 3. mimari tabaka-
da tr anaklann i izgi halinde beyaz boya
bezek mevcuttur. Ilk olarak 1997 4. mimari tabakada ele
geen in situ kap grubu, bu tabaka seramik bilgi sahibi olma-
(Resim: ll). Bu seramik rnekler bulunan bir askos,
Anadolu iin yeni bir kap tipidir. Bu tr rnekler daha ok Ge Neolitik
da Ege' de Bu grup iinde "cheese pot" olarak
da kaplara ait paralar ele gibi bu kap tipi Yu-
nanistandan Anadolu'ya, hatta Gney Anadolu'ya kadar ok bir ya-
sahiptir. rengin hakim rneklerin de nemli
bir Anadolu iin yeni form
GE AG GNEY KAZ! ALAN!
Ge Kalkolitik gneyinde 1996 bir sondaj
ukuru, gerek gerekse mimari olumlu sonular
bunun zerine burada 1997 sondaj ukurunu da iine alan yeni
bir (izim: 1/3). Sondaj ukurundaki bir nceki
Ge Kalkolitik 1. ve 2. mimari
ca, 3. mimari tabakada ok bir grnm Bu
ortaya iki daire Bakla Tepe' de ilk defa
(1O) H.- G. Buehholz, V. Karageorghis, Altdgdis und Altkypros , Tbingen 1971,284 Res. 786.
343
grlmektedir (izim: 3; Resim: 12). Bu iki gneyde 3,10 m.
ise 2,56 m. Her iki da kenarlar iri toplama
larla i ise daha kk gl bir
taban Herhangi bir bu
veya taban-
zerinde bir konut grlmemektedir. bir konut
iin yeterli Her iki da ancak depo olarak olabilir.
Bu iki istikametinde uza-
nan bir yol (izim: 3; Resim: 12). Bu yol ala-
ve alanlar iinde devam
etmektedir. Yol zemini ok kk Bu yolda
uzun sre etmektedir. Yolun
3. mimari tabakaya ait bir tespit Bu
hangi amala
Yolun iki srdrlen sonucunda, 4. mimari ta-
bakaya ait byk bir ortaya (Resim: 12). Bu
da kk boy bir Korunan taban
gz nne bu istikametinde
grlr. Bu mimari tespit edilebilen 11,s0 m.,
korunan ise 5,50 m. dir. tespit edilen bir
ortaya konabilen tek Bu tabakayaait
gibi burada da iri grlr. kenar
iin genel fikir sahibi olmak mm-
kn Fakat mevcut taban dikkate bu da bir
uzun ev mimarisini
Bu kuzeyinde, stteki Ge Kalkolitik mimari tabakala-
seviyesinde insana ait kemik birlikte seramik rnekler ele
Bu seramik rnekler Erken Tun I' e aittir. Bunlar bir
askos siyah parlak dikkati ekmektedir. On tarafta iki, ar-
kada tek bulunan bu gvdesi birbirlerini kesen beyaz izgi-
lerle bezelidir. Gene yerde olduka byk bir seramik
zellikle Anadolu-Kiklad nem Bu rnek bir Kiklad ta-
aittir. Bu zerine izme suretiyle motifi Ge-
rek motif, gerekse kap dikkate bu Kikiadlar'daki Syros
grubu zellikleri grlr.
Hem bu hem de Erken Tun i gney ve
sondaj bir insan kemikle-
riyle birlikte Erken Tun i seramik rnekleri Benzer seramik
rnekler, Erken Tun i devir
da ele gemektedir. Bu durum bize Erken Tun i
ok daha bir alana gstermektedir. g-
bulunan mezarlar yzeye nedeniyle tahrip ve
bu tahribat sonucu hem mezar hem de iskeletler Bu neden-
le Ge Kalkolitik gney Erken Tun i ve
zellikle Kiklad mezar olarak
Ge Kalkolitik gerek iinde, gerekse
alanlarda ok fazla miktarda seramik silindirler ele Bu silindirIerin
genelolarak 0.10-0.15 m. ise 0.04-
344
0:07 m. Her iki ucu bu silindirlerin bir boru
boydan boya Bu tr silindirler ilk olarak 1997 bu
yolun 2. mimari tabaka seviyesindeki alanda
toplu olarak ele Bu toplu buluntu grubu iinde aynca bol miktarda
sileks kesiciler tespit Bu nedenle bu tr silindirler daha ok dokuma
olarak Sileks kesiciler byk
dokuma ipleri kesmek iin
Gerek Erken Tun i ve gerekse Ge Kal-
kolitik ok miktarda veya bronz silah, alet ve ss
yalan her iki kltr pota ve bol miktar-
da maden curufu bir maden retimine etmektedir. Ge
Kalkolitik gney 4. mimari tabaka seviyesinde ele geen bir
bronz veya balta ktlevi bir sahiptir (Resim: 13). Bakla
Tepe'nin en erken dnemine ait olan bu ktlevi metal buluntu, maden
teknolojisi seviyesini bir ortaya
GE AC MEZARLARI
Ge Kalkolitik Bakla Tepe'de gmme yer-
iigmme de iine daha ok bebekler ve
ocuklar gmlmektedir. Gmme ev iine gibi, ev
alanlara da Gmmede daha ok mlekler
mleklerin az da olsa kplerin grlmektedir. Gmmede
kullanma zelolarak mlek ve kp retilmemekte, gnlk
kaplar Bunlar veya
retiminde kp ve mlekler de zaman zaman
tedir. dar gelirse, boyundan hat-
ta gerekirse tm kap paralanarak cesedin zeri bu paralarla
kap genelolarak bir rtlmektedir.
1997 toplam 25 mezardan 5 tanesi toprak mezar, 3 tane-
si kp mezar, 17 tanesi ise mlek 17 mlek mezardan 15 tanesi
amphora tipi Erken Tun I'de gibi tm iine
taneleri Bebek ve ocuk birka boncuk tane-
si mezar hepsinde iskeletler hoc-.
ker Ge Kalkolitik kuzey 14 mezarda yn
yoktur. Buna Ge Kalkolitik gney 11 mezar-
da biri hari yn Bu mezarlarda
tir. Toplam 25 mezardan bir tanesi iki 1 tanesi ve
bebeklere aittir.
SONU
997 Bakla Tepe nemli sonular
ortaya Bu sonular zetlenebilir:
(ll) Tm bu ortaya Devlet Su Genel ve Mzeler Genel
Blge nn, Arkeoloji Mzesi
mmkn Bu ilgili yneticilerine ve tm zverili
ve destekleri iin candan bir bor
345
1997 Bakla Tepe'de ilk olarak bir Roma mimari ve Erken
Bizans Dnemi tespit
1997 Erken Tun zerinde bir Ge Tun kp
Bu mezar 1996 bulunan Miken Dnemi oda
ile evrede tespit edilen dneme ait kp bu tr
daha rneklerinin de Bakla Tepe' de mevcut or-
taya
Erken Tun i iinde kadar basit toprak mezarlar
ve kp mezarlar grlrken, ilk olarak 1997 sanduka mezarlar
malzeme, malzemenin ve mezar
Bakla Tepe sanduka Anadolu' nun i kesimlerinden ok Ege
zell ikleri gstermektedir.
1997 mezar olarak gereken yeni kap tip-
leri ortaya Bunlar bir beyaz boya bezeli askos ve bir Kik-
lad Ege nem Ozellikle Kiklad ilk olarak
Anadolu grlmektedir. Bu teknik olarak yerel mal-
zemeye uyum gstermesi, fakat buna ve izi bezerne tam
Kiklad zelliklerine sahip Kikiad-Anadolu yeni bir boyut
Ge Kalkolitik seramik rnekleri da
kilerine getirecek yeni rnekler mevcuttur.
Ge Kalkolitik 1997 plan olarak Ge
Kalkolitik 2. ve 3. mimari veya evler
Bu uzun evlerin dar birinde apsis
ise dz Apsisli st byk bir avlu
de Bunun evin gerek kanallar zerine Bu
tr kadar ante 3. mimari tabaka-
da daire depo Ge Kal-
kolitik de olsa kk yollar
mevcuttur. Bu yollar ok bir alana

346
2
6
2
7
2
8
M
o
d
e
m

S
e
t
t
l
e
m
e
n
t
o
i
i
i
i
i
p
f
-
-
-
+
_
_
_
_
-
-
-
+
R

i
z
i
m
1
:
B
a
k
l
a
T
e
p
e
'
n
i
n
t
o
p
o
g
r
a
f
i
k

v
e

g
e
n
e
l
g

; 1 s:
'. " , l
~ .
(
~
W
t-
~ i
~ : : i
i
!
348
j
---r--
i
,
: :
s
;. _ ".". _.. ,;,:.;1
13
s
BAKLA TEPE 1996-97
izim 3: Ge Kalkolitik yuvarlak ve yolu
349
Resim 1: Ge Tun kp
Resim 2: Erken Tun i mimari
350
Resim 3: Erken Tun a i idolleri
Resim4: Erken Tun a i teras duvan ve Ge Kaltolitik
a mimari k a l m t l a n o. .
351
Resim 5: Erken Tun i basit toprak
Resim 6: Erken Tun i basit toprak ait (?)

352
Resim 7: Erken Tun i sanduka
Resim 8: Erken Tun i sanduka
353
Resim 9: Ge Kalkolitik a 4. mimari tabaka y a p s
Resim 10: Ge Kalkolitik a idol b a
354
Resim 11: Ge Kalkolitik 4.mimari
tabaka seramik rneklerinden

Resim 12: Ge Kalkolitik yuvarlak ve yolu
Resim 13: Ge Kalkolitik
355
1997 TROIA
Manfred KORFMANN*
i O / Kadar Genel Bir

Yeni dnem Troia Carl Blegen'in tam elli sonra,
1988 Troia ekibi, 1997 Eyll 10. mevsimi-
ni geride Bylece 1997 ile birlikte toplam olarak Troia' daki 26. ka-
mevsimi oldu. 10 sene iinde planlarda
grmek
(Plan: 1) olarak 2000 metrekarelik,
toplam olarak da 10 500 metrekarelik bir alanda gstermektedir.
Restorasyon ise (Plan: 2) 40 yerde resto-
rasyonla, bu alanda da hi de az bir sorumluluk
ortaya
durum 245 kez jeomorfolojik burgu iin de geer-
lidir (Plan: 3). Bu burgulann 134' Ll l 'i ise Troia evre-
sinde Prof. Dr. Ilhan 15 bu ova-
zaman iindeki dolgu tarihini ortaya
Magnetometer ve radar ile gsteren plan, bu alanda da
olduka aktif gstermektedir (Plan: 4). Bu 330 000
metrekarelik bir alanda yapmadan sistemine ait bir ok yeni bilgi
elde
Troia' daki bu paralelolarak anakkale Mzesi 'yle bir-
likte Kumtepe'deki Neolitik 1993,1994 ve 1995
i' Dnem LO. Olan 1997 Sezonunun nemli So-
nu
1997 1900 metrekarelik bir alanda, 12 yerde 6 yerde resto-
rasyon 90 bilim ve teknisyen ka-
*
Prof. Dr. Manfred KORFMANN, Universitat Tubingen Institut fr Ur und Frhgeschichte schloss D-
72070 Tubingen, ALMANYA
357
Temsilcisi olarak nce Ankara Anadolu Medeniyet-
leri Mzesi'nden Mehmet ile Mustafa Metin, daha sonra ise Antalya
Mzesi'nden Mustafa Demirel ile Cumhuriyet Mzesi'nden Soner

1997 erken dnemden
Troia I1II- M.. 2600-2400
Schliemann/Drpfeld kronoloji sistemini (\871-1894) Blegen' in (\932-
1938) ve bizim (1988-1997) sistemle olduka nemli
olan bir yerde, (EF4 (Plan: 5). Toplam 125 metrekare-
lik bir alanda, etkileyici temellerden meydana gelen II evresi tespit
edildi. Bir ok buluntu ykseklikteydi. Burada sz konusu olan Troia-I
Ge- bir sredir bilinen "Troia I-Sonu Ara Evresi", yani "Troia
lI"ydi. kadar elde kendi
bir "Troia n Kltr" yitirmektedir. Buna
men, bu konudaki son cevap, daha sonraki kampanyalarla (1998 ve 1999) orta-
ya
Troia III III- M.. 2450-2300
Troia II' den Troia III' e kadar mimari bir
G6 eski kontrol geriye toprak koni-
sinde Buradaki Troia n savun-
ma stnde sonucunda Troia
bir tabanda tipik Troia I Troia birlikte bulundu (Re-
sim: 1, 2). Bu buluntu Troia i ve Troia III olarak dnemlerin ortak
bir kltr temsil ettikleri Mimari srekli olarak bir
nceki dnemin izlemektedir. Biz bu dnemi da-
yanarak" Denizsel Troia-Kltr'' olarak Bu il-
gili bir de bilgiyi eklemek gerekmektedir: Troia hazine bu
bilgiler sayesinde Jroia Dnemi'ne tarihlenebilir. "Priamos Hazi-
nesi"= Hazine A. DnWTroia n da byk bir Troia III D-
nemi'nde hala Buradaki bir Troia III
iinden hazine bir kpe Ye-
yani yade kk figrini ise (Resim: 3,4)
hazine buluntulanndaki nl baltalanna dayanarak, 4000
km. hava Pamir blgesiyle
Bu mesafe, Troia' daki lapuslazuli eserlere dayanarak ortaya konan
Troia-Kuzey Afganistan daha az
Troia VIIVII- ve Sonu
ok byk ve derin bir tahmin bas-
tiyonunun iinde, olduka zor derine iniidi (Resim: 5).
buradaki su rezervinin son olarak hangi dnemde By-
le bir su sadece ya ya byle bir yeri temizlerne-
ye yetecek kadar insan gc ya da ihtiya
358
terk edilebilir. Bu seneki gre bu tarih, Troia VIIb-
Protogeometrik keramikle birlikte M.O. 1020
Bu alanda anakaya olduka yukanda ve bir yapmakta-
(Plan: 6). Belli ki eteklerinde su daha o dnemlerde bi-
linmekteydi. 3.6 metre kuyunun tabanmda topla-
nan su tespit edildi. Bylece 74 metrekplk suyu de-
polayacak son gnnde ise inilen derinlikte
olarak biriken suyla
Troia VI/VII- VI-Erken Direnek Sistemi ve evresi
Troia VI Dnemi beri gl bir dire-
nek sistemiyle Bu durumu daha 1993 tahmin 1997
bulduk. Bu kalenin gney
tam yer Byk bir plana sahip olan ve daha M.O. 17.
planlanan Troia Kalesi'nin grkemli du-
bu sistemin de olduka etkileyici grmek-
teyiz (Resim: 6). kesimdeki yani evler, Troia
VI'nm erken dnemlerinde ise yerde metal ve
tekstil renklendirme atlyeleri Bu alanda bir spriz olarak, normalde Fe-
nikelilerin blgesi olan Filistin-Suriye tekstil renklen-
dirmesinde erguvani deniz kabuklan (Murex)
kadar bu tr midyelerden toplam olarak 10 kilo bulduk. Bu da bize Troia'da ka-
liteli tekstil rnlerinin gstermektedir.
Kutsal Alandaki 'in Bir Blm- VI Sonu: Deprem; VlIa:
Kaybedilen
Kalenin savunma hemen nndeki
hir' de, kaleden gelip, sz konusu geen
ve ovaya giden yolun ve solunda 1997
n, bize hem Troia VI'nm sonunda, hem de Troia bir
gsterdi (Resim: 7). Birinci bir
deprem sonucunda, ikincisinin ise Troia' daki ok kaybe-
dilen biri sonunda meydana tahmin etmekteyiz.
Troia VI/VII- Kale ve Kule
Troia VI'nm sonuna belki de Troia VIIa'nm yakla-
M.O. 1200'lerde byk olan VIU (Resim:
7). Gney kulesinin iinde bir sondaj ise kalenin en gl kulesinin de
bu dnemde ortaya koydu. Bu da en erken dnem yola uy-
zamanda n de bu dneme
aittirler.
359
Troia VI-X (ve M.. 1700'lerden 19. Sonuna
Kadar
Kalenin 150 m. ile yeni sonular
elde edildi. Troia VI Dnemi'ne ait gereken bu yapay Bizans
Dnemi ve kadar Son on Troia'da
lar 2. bin yani Troia VI ve VII Dnemi 'yle ilgili bilgilerimizi ve d-
olduka Bu kentin ve kltrel
ile ilgilidir. Bize gre, gelenekselolarak Ege'ye, yani Yuna-
nistan'a keramik ve benzeri buluntular yoktur. Kuzeye, Bulgaris-
tan'a ise, eldeki buluntular byle bir edecek yo-

Daha nce, btn zellikleriyle Anadolu'ya ynelik bir kent ol-
bir ok kez ortaya
Son dnemlerde ise Anadolu'nun bu blgesinin Luwi dil ait ol-
ve Hitit metinlerinde geen blgeye (kent ya da blge ol-
sun) eden Wilusa /Truisa ile olan Ilios/Troia iddia eden
sesler ykselmeye Bizler de ortaya bir ok arkeolojik bu-
luntuyu gznne Ilios-Wilusa tersini ne srerneyiz.
Hatta 1996-1997 bu destekleyen iki yeni buluntu daha elde et-
tik. Birincisi, 1995-96 sonucunda ApolloneApaliunas
ikincisi ise 1997
Bu ve bir ok verinin Wilusa=Ilios olduka ciddi bir
kilde biz ve onunla t-
nel ya da benzeri sistemlerin Troia' da ile ilgili sorulara cevap ve-
rebilecek durumda gerektirmekteydi. Bu konuda Troia'da bir yer ak-
la gelmekteydi: 1879 ve geen zaman so-
nunda tekrar dolan
Bu alandaki nce iinden 19 m. ileriye
ru kazarak e ve en az bir o kadar daha devam eden
(Plan: 7). Solda, kuzeydeki kolda st hala dz bir kanal
Buradaki ilerledike akan bir suyla Soldaki l-
kolunda, sonunda, geen iki ay son-
bir saatte 30 litre su birikti. Bu yaz bu kolu ve alanda
sonucunda yeni bilgiler elde umuyoruz.
Bizler hemen yani 2.
savunma ykseltide, 2. binde de iinden, kay-
inen bir delikle buradaki sisteminin iine

Troia IX-Roma Donemi
.. Bu seneki odeionun nnde olduka iyi kalitede bir Augustus
(M.O. 31- M.S. 14.) (Resim: 8). Bu buluntu odeionun ilk kez
360
kimin problemine Hadrian'
(M.S.l17-138) da odeionda imar 1993 bulunan
Hadrian heykeli ile Bunlara ek olarak, yine bu sene bulunan
larla da (211-217) imar Btn
bu hkmdarlar kutsal kent Ilion'a, mitolojik anakentini ve
yerini kutsamaya M.O.2
Augustus'un gezisi ona eden Vergil,Augustus'a
Aeneis'i bir burada odeonda
Troia X-Bizans Dnemi
Troia VI Dnemi'nde gibi, Yunan ve Roma
'nin savunma gereken alan, daha nceki dnem-
lerde malzemesi edinmek Burada kaynak-
inen kuyunun alanda, iine 15
mezar (Resim: 9, 10). Bu mezarlarda toplam olarak 24 gm
tespit edildi. Gmlerin hepsi 13:. Bizans Dnemi 'ne aittir. Mezarlarda
olduka az gm hediyesi bir ha ya da kaplama bir kpe
gibi (Resim: 11, 12).
361
Plan 1:1988-1997
gsteren plan
Plan 2: 1988-1997 restorasyon ve evre dzenlemesi
gsteren plan
362
Plan 3
... , .... , .
...
... r
<) .. , ,.
;
. ..... ....
i ,...
, _...", ...
_.. l .....
,._ _ " ,
" ,.'r
Plan 3:Jeomorfolojik yerleri gsteren plan
Plan 4:Magnometer ve radar ile gsteren plan
363
Plan 5: Yeni dnem sonucunda ya-
yeni Troia kronolojisi
Nordost-Bostion Vi 9
WASSERFOHRENDE SCHICHT
Brunnen Bb
o 5

20m
Plan 6: bastiyonunda anakayaya ve anakaya-
daki su tabaka
364
A -
c - D
'--NACH TEXT
VON SCHLlEMANN
-::::::::.--- \

---:'::>
o 5
"..._.W.-._.
ZOm
Plan 7: Troia kalesi'nin 150 m.

- --
G06.021l.001
Resim 1 :G6 Troia III dnemi ile birlikte bulunan
Troia i
365
Resim 2: G6 Troia i dnemi
ile birlikte bulunan Troia III
1_-.
.. ..

Resim 3: fi-
grinin
Resim 4: figrini
366
Resim 5: bastiyonununda ncesi restorasyon ve koruma a-

Resim 6: Troia VI dnemi ait, iine sa.
vunma sistemi
367
w 0
\
0
0
R
e
s
i
m
7
:

M
.

.
1
2
0
0
'
l
e
r
d
e

V
I
U
g
i
-

v
e
o
v
a
d
a
n
k
a
l
e
y
e

g
i
d
e
n

y
o
l
R
e
s
i
m
8
:
O
d
e
j
o
n
u
n

n
d
e
b
u
l
u
n
a
n
A
u
g
u
s
t
u
s
(
M
.
O
.
3
1
-
M
.
S
.
1
4
)

0
\
I
D
R
e
s
i
m
9
:
T
r
o
i
a
k
a
l
e
s
i
'
n
i
n

1
5
0
m
.

d
a
k
i

i
n
e
n
k
u
y
u
v
e

b
u
l
u
n
a
n
a
n
a
k
a
y
a
i

i
n
e

B
i
z
a
n
s
D

n
e
m
i

R
e
s
i
m

l
e
r
i
n

B
i
z
a
n
s
D

n
e
m
i
m
e
z
a
r
-

b
i
r
i
'
V
J

o
-

G
J
0
0
7
6
1
1
-
5
.
0
0
1
5
-
-
-
-
-
-
R
e
s
i
m
l
1
:
B
i
z
a
n
s
D

n
e
m
i

b
u
l
u
n
a
n
a
z

h
e
d
i
y
e
l
e
r
i
n
d
e
n
b
i
r
i
R
e
s
i
m
1
2
:
B
i
z
a
n
s
D

n
e
m
i

b
u
l
u
n
a
n
b
i
r

h
e
d
i
y
e
s
i
:

k
a
p
l
a
m
a
k

p
e
1997 PANAZTEPE
ERKANAL*
1997 Panaztepe ve Mzeler Genel
Hacettepe Universitesi'nin, Trk Tarih Kurumu'nun ve Institute for Aegean
Prehistory (INSTAP- New York)' nin maddi ve manevi ile
tr. Bu vesileyle tm ilgililere
ekibi Prof. Dr. Hayat Erkanal, Do. Dr. Sevin Gnel; Gr.
Gr. Bora Uysal, Gr. Kadir Bykulusoy.
Gr. Neyir Kolonkaya ve Gr. Derya ile Arkeolog Umit
Arkeolog Iknur arkeoloji Koray Ersin M. Ak-
Berrin Olgu Deniz, Seil Koca, IIkay Ay-
Turan, Haluk ve Blent ile Bergama Restorasyon Yksek
Okulu stajyer Nebibe Karaca'dan
1997 Panaztepe iki ay olup, temsilcisi
olarak Malatya Mzesi'nden Ahmet Mercan ve Seluk Mzesi'nden Umran
grev tr kendilerine
krlerimizi
1997 Panaztepe'nin kesimindeki ala-
ve kesiminde yer alan olmak zere stra-
tigrafik sorunlara aramak iki blgede
(Plan: 1).
Bu ki byk blm Panaztepe'nin ger-
Bu blgede 1994
1
itibaren srdrlen
yama zerinde kesin stra-
tigrafik bilgiler erozyon sonucunda mimari tabakalar byk
lde ya tmyle yok ya da zelliklerini byk lde Bu
arada tesadfen ele geen kk da tabaka bir
tespit Bu nedenle 1997 daha
ok hyk karakteri kesimine Bu
menin ve evrelere getirilmek
* Prof. Dr. ERKANAL, Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm
06532 Beytepe"ANKARA
(1) A. Erkanal, "1994 Panaztepe XVII. KST I, Ankara, 1996, s. 330
c335.
371
1994-1995 bu Bizans Devri 'ne ait ya-
Bu bir alanda derin-
daha eski tabakalara Ust
sonucu Ge Tun mimari ok defa plan olarak ha-
le Buna Orta Tun ve bu tabakalara mi-
mari zellikler ok daha iyi bir durumda tespit Bu tabakalarda p
neden kk apta bozulmalar Sz ko-
nusu p biri Bizans Dnemi 'ne ait olup, iinden
seramik buluntunun ve kemik gibi eserlere de rast-
Restore edilen yonca testi M. S. 11.- 12.
dirilmektedir.
1997 mimari tabakada ok miktarda in situ bu-
luntu elde In situ daha bir
kilde tarihlendirilmesinde nemli
1997 tespit edilen tabakadan en stte Ge Tun
tarihlendirilebilir. 1996 sadece bir bir i
1997 ve taban seviyesine inilerek in situ durum-
da kap rnekleri Bunlardan bir tanesi ikisi dikey, iki-
si yatayolmak zere drt kulplu olup Orta Anadolu ile
(Resim: 1). Bu mimari tabakaya ait pek ok seramik rnekte gibi
bu kap da Gri Minyas Bu kap devety
mlekler ve Gri Minyas fincanlar tabaka iinde
Gene bu tabakada olduka fazla kap kaidesi grlmektedir. Bunlar dip
zerinden muntazam bir kesilerek kapak olarak (Resim:
1). Sz konusu bu tabaka Beycesultan IILIII ve Troya VII a ile

Bu izleyen Orta Tun ait 1. mimari tabaka ise Panazte-
pe' de 2 km. bir alanda yer yer tespit Orta
Tun olgun evresi olarak gereken bu mimari tabaka
Panaztepe'de dnemler iinde en nemli kentsel dokuyu Bu
tabakaya ait iki byk bir 1995-1997 yrtlen
lar sonucu ortaya Yer yer tespit edilen duvarlar ve korunan
taban uzun bir rnekana aittir. Birinci safhada boyu 18,70 m.,
ise 5,60 m. dir. Ikinci safhada ise boyu 12,10 m.,
ise 4,50 m. ye Tm 0,60 m. dir. Eski saf-
haya ait duvarlarda bir sistemi Genelolarak bir ke-
narda iri kenarda ise daha kk tek yatay halinde kulla-
(Resim: 2). Ikinci yatay ise ters bylece duvar
rgsnn daha gl Ikinci safha kk ve
orta boy monolit
de uzun blok Bu tek bir me-
kana sahip olup belli Fakat tespit edilen mimari zellikler gz
nne daha ok tek mekandan Iinden
malzemeye gre uzun bir sre Bu malzeme iinde
bulunan ve 1995 ko
de ve seramik rnekler, muhtemelen dinsel
leve sahip gstermektedir.
(2) A. Erkanal. "1995 Panaztepe XVILL. KSTI, Ankara 1997, s. 290, res. 5.
372
Gerek bu gerekse ait tabakadan ele geen seramik mal-
zemede ince rnekler kaba rnekler ise
Gri Minyas rnekleri de olduka byk bir grubu Bunlar gri
veya kahverengi hamurlu olup gri Kap olarak daha ok ke-
yiv bezeli ve dikey kulplu kaseler; "S" profilli ve yu-
varlak gvdeli fincanlar; yonca testiler ve kaideli kaplar
Kaideli kaideleri ya yiv bezemeli, ya da yiv bezernesiz olup dzdr.
Bu 2. mimari kuzey-gney istikametinde uza-
nan bir byk blm (Plan: 2; Resim: 3).
tespit edilen 8,66 m., ise 6 m. dir. safha-
ikinci iki gzlenmektedir. Bu
0,60 m. dir. Duvar boyutlardaki
uyumlu bir yan yana grlmektedir. Bunun daha
bir teknik iki uzun paralel
8,66 m. Bu gney ikinci bir saf-
belirgin bir gzlenmektedir. 0,50 m. ilk safha-
ya ait duvar de olsa i tespit
Ikinci safha birincinin 0,36 m. kadar yani
ikinci uzun duvar 7,20 m. ortaya
Burada da ilk safhaya ait duvar 0,60 m. kadar 0,30 m.
da ikinci safha birinci safha
daha Durum byle olunca 2. safhada-
ki 4,60-4,30 m. lik i 1. safhada takriben 3,80 m. Bu iki
uzun duvar ortada bir ara duvarla Bu ara orta ve
kesimi tahrip Tahrip olan yerde bir gere-
kir. Ara korunan gene ilk safhaya ait gereken bir
mevcuttur. Ortalama 0,50 m. bu ara kuze-
yinde, 0,36 m. Ara 4,50 m. gneyinde, uzun yan duvar-
birbirine ikinci bir duvar daha grlmektedir. Fakat bu
ok az bir belirgin bilgi vermek bugn
iin mmkn Bylece 1997 bu ancak iki
Bu iki mekandankuzeyde kuzeyinde ok tahrip ol-
ocak Gneyde gneyinde, duvar
nnde ise yan yana ok tahrip bir ocak ve olduka iyi
bir (Plan: 2; Resim: 3). 1,10 m.
byk yani mekan iine du-
taban zerinde yer yer belirgindir. ken kubbesinin taban
zerinde ve evresinde Bu daha ok orta kesim-
i orijinal taban byk lde Taban ok kk
Kk da taban kaplama-
olarak
nemli bir bu ana bir uzun ev gr-
nmndedir. Uzun yan duvarlar ara duvarlarla blnerek sahip
mekanlar elde n veya arka iin bu
evin genel bilgi vermek Fakat buna bu ya-
megaron tipinde bir grnme sahip
373
Bu iinden takriben oranlarda renkte ince kat-
bir seramik tr ve Gri Minyas
renkte seramik rnekleri daha ok yonca testi Gri
Minyas rnekler ise daha ok kas e tr kaplar grlr. Gri Minyas gru-
bu ele gereken iki kap daha zelliklere sahiptir (Resim: 4).
ift kulplu bardak tipindeki bu kaplar siyah-gri renkte hamurlu ve olup
bir yzey sahiptir. Gri Minyas rneklerine na-
zaran daha Gvdeleri, ve keskin ve dzgn
hatlar izlenmektedir. Her iki rnek dnen arkta Astar ve per-
dah Erken Tun zelliklerini Genelolarak Erken
Tun III dnemine tarihlenen bu tr kaplar Ege Blgesi'nde
Orta Tun en eski evresine tarihlenen 3. mimari tabakada
ele geen seramik rnekler iki grubu Bu gruplardan
biri ark sahip olup gerek teknik olarak, gerekse
Orta Tun temsil etmektedir. Buna ikinci grup Erken Tun
sahiptir. Bu nedenle ilk olarak Erken Tun
bunun Orta Tun da sylenebilir.
997 Panaztepe' de tepe etkisiyle iki
kap Bu kaplar genelolarak "an biimli kap"
ift kulba sahip olan her iki rnek devety renkli olup el-
de Bu tr kaplar hem Ege'de, hem de Anadolu'da Tar-
sus'da-, Beycesultandas, Samos ve Lemnos Poliochni'rle? ve daha
bir ok merkezdes ele geen bu kap tipi Erken Tun II'nin karakteristik
Her ne kadar belli bir tabakadan ele olsa da, bu iki "an
biimi i Panaztepe iin byk nem Bu iki rnek Panaztepe' de
bugne kadar ele geen en eski seramik grubunu Gene bu iki
kap bir Erken Tun III III kltrnn Panaztepe' deki ilk haberci-
leridir.
1997 ikinci Panaztepe'nin gneyinde yer
alan Sz konusu alanda 1985- 1997
srdrlen bu
nemli bir byk bir platform grnmnde gs-
1997 daha ok bu platformla
ve bu arada yeni mezarlar devri n l gmme adetlerine getiril-
mek 1997 sonucunda bir kk tholos benzeri mezar
(Resim: 5), biri ok byk olmak zere adet pithos mezar
Kk boy hepsi restore
Gney thelos benzeri mezar, bugne kadar
lan rneklerin en (Resim: 5). Ust kapatan levha halindeki
alan 0,91 x 0,78 m. tmyle
alan ise 1,93x1 ,47 m. 0,77 m. lik bir sahip olan bu
(3) V. Milojcic, Sal710s I, Die Prdehistorische Siedlung unter dem Heraion, Bonn, 1961, PI. 47,3.
(4) H. Goldman, Etcavatiom at Gziii Kule Il, Princeton 1956, PI. 266,488; PI. 356,491
(5) S. Lloyd and J. Mellaart, Beycesultan I, London 1965, P1.46,1
(6) V. Mi1ojcic, Samos I, Die Prdhistorische Siedlung unter dem Heraion, Bonn 1961, PI.47,8,12
(7) L. Bernab-Brca, Poliochni I, Citta Preistorica nell'isola di Lemnos, Roma 1964, PI. CXLVII b
(8) J. B. Rutter, Change in the Aegean. Early Bronze Ege, Los Angeles 1979, Fig.1,6
374
7 yatay rgde levha
halindeki birbiri zerine bindirme suretiyle mezar hacmi
Mezar yuvarlak, iten ise oval grnmdedir.
Bu oval 0, 84 m. dir. Mezar iinde bir ocuk iskeleti tespit edil-
Bu iskelet istikametinde hoeker durumunda yat-
bulunan bir bi1yk
olarak Mezar olarak nnde
duran kk bir seramik kap ve bol miktarda boncuk tanesi
byk rneklerde gibi bu tholos benzeri mezarda bir stomion ya
da dromos mevcut
Pithos mezarlardan en byk iki duvar tespit
Daha nceki pithos mezarlar gz nne
bu bir dikdrtgen pithos ala-
cak gerekmektedir. Bu i
bir Bu zamanda pithos st-
n de tr mezarlarda gibi bu mezar da ok iri
belki de bu e nlen-
bir kapak bulunan pithosun ii belli bir seviyeye ka-
dar kk ceset bu zerine Pithos
iinde tespit edilen iskelet istikametinde Ka-
ynndedir. Bu pithos iinden herhangi bir mezar

Daha nceki ortaya grnmndeki pithos mezar-
larda gibi bu mezarda da evrede bulunan levhalann k-
k pithos veya mlek mezarlar tespit Byk pithosun iinde
kinlere ait iskeletler tespit edilirken, evrede ele geen kk pithos veya m-
lek mezarlarda ocuk bireylere ait iskeletler
Bu byk pithosla beraber adet orta boy pithosun da ama
1997 byk lde kaplayan
platformda, tespit edilen bu rneklerden bir
tanesinde kremasyon gmme drt mezar ise bebek veya
kk ocuk bireylere aittir
1997 ok az ele geen mezar dayanarak, bu
Troya Vlh-VIIa bir zaman dilimi iine oturtulmalan
gerekmektedir. Bunun daha nceki ele geen mezar
yalan daha eski bir dnemine tarihlendirilmeleri de imkan
dahilindedir. Bu duruma getirmek, mezarlar zaman
kesin bir ortaya koyabilmek ve stratigrafik
getirebilmek iin kapatan platform zerinde derin bir sondaj
gerek Bu tr bir sondaj
1998 iin
1997 Panaztepe Ege arkeolojisine
nemli sonular zetlenecek olursa:
Limankent olarak alandaki 1997 tepe
daha yani ovaya gerek hyk
karakteri bir blge iine Bunun sonucu olarak da ilk olarak
375
Panaztepe'de Orta Tun ait tm mimari zellikleriyle tes-
pit edilmeye Daha ok uzun grnmnde olan bu devrin
blgedeki mimari getirmektedir.
Orta Tun 3. mimari ve byk
megaran tipi bir ait olan bina Erken Tun olup,
Orta Tun da Gerek bu malzemesi
olarak gerekse tabaka daha alanlarda
Erken Tun Orta Tun evresi ok daha belir-
gin bir ortaya konabilecektir.
Tesadfen de olsa Panaztepe'de ilk olarak Erken Tun III III Dne-
mi'ne ait bir seramik grubu tespit bu seramik rnekleri sayesinde
Panaztepe'de bu dneme ait bir mevcudiyeti ortaya

1997 mevsiminde eski kalan form ve
boydaki ve kk buluntunun restorasyonu
Bununla birlikte tamamlanan deposuna IREP projesi iinde yer
alan Panaztepe, Liman Tepe ve Bakla Tepe ait ettlk seramik
rnekleri bu rneklerin sistematik tasnifi 1998
Tasnif sonra depo bir seramik labo-
ve iin hizmete
376
377
~
w
c ,
W
l-
N

z
~
".-- --- - -_ - 0 o __ '.__ 0 __ _. _ _,
i
-- -------:
) !
.. /" < , i
.... !
1
,
,
,
i
Plan: 2
378
Resim: 1
Resim: 2
379
Resim: 3
Resim: 4
380
381
*
GRABUNG AM HVK 1997
Horst EHRINGHAUS*
Die Grabung am Sirkeli Hyk wurde von 1992 bis 1996 vom Institut fr
Vorderasiatische Archaologie der Universitat Mnchen unter der Leitung von
B. Hrouda durchgefhrt. Seit 1997 ist die Grabung ein Projekt des Institutes fr
Ur- und Frhgeschichte der Universitat Die Kampagne dauerte vom
10. September bis zum 9. November 1997 und wurde neben einem Beitrag der
Raiffeisenlandesbank Tirol ausschlieBlich durch private Spenden finanziert.
Der Lageplan (Abb. 1) zeigt den 300 x 300 m. groBen Siedlungshgel in
der Biegung des Ceyhan Nehri. Oben rechts im Nordosten liegen die Felsen am
Fluf mit dem bisher altesten datierbaren Felsrelief, dem des GroBknigs
MuwataIIi II. und dem von uns 1994 entdeckten zweiten Relief. Dicht daneben
liegen die Grabungsareale des lahres 1997. Im Luftbild von Sdwesten (Abb. 2)
erkennt man im Vordergrund die alte kilikische HeerstraBe. Am Hang des
Hgels folgt der moderne Weg der Trasse des alten Aufweges zur nrdlich gele-
genen Mittelterrasse der Wohnstadt. Auf dem Plateau der Oberstadt liegen
unsere alten Grabungsschnitte der Jahre 1992-1994 und im Hintergrund am
FluB im Osten der Mittelterrasse die seit 1995 ausgegrabenen Areale.
Gegenstand der Arbeit vor Ort (Abb. 3) waren die Areale 13-15, die nach dem
Abtragen der Stege eine zusammenhangende Flache bildeten, ferner der neu
geffnete Schnitt 1611 "Sd" mit Grabungen in den
angrenzenden Vorjahresschnitten sowie die Weiterfhrung der Grabung im
Schnitt 1811. Die Grabungsschnitte des Berichtsjahres und ihre Lage an den
relieftragenden FluBfelsen zeigt das Luftbild von Nordost (Abb. 4).
In der gesamten Flache der Areale 13-15 nrdlich des 1995 ausge-
grabenen groBen Steingebaudes wurde der Felsboden bis an die Kanten der
fl uBseitigen Abbrche freigelegt. In den nur bis 1,00 m dicken Deckschichten
Prof. Dipl.-Ing.Horst EHRINGHAUS, Institut fr Ur-und Frhgeschishte der universitat
Innsbruek/AVUSTURYA, 52,A-62
(I) An der Grabung nahmen Prof. Dr. P.W. Haider und Studierende der Innsbruek und
MI1Chen tei!. Die wissensehaftliehe Bearbeitung der Knoehenfunde erfolgt dureh Prof. A. von den
Drieseh, die der Mineralien durch Prof. Dr. L. Masch. Vertreter des T. C. Kulturministeriums war S.

383
trat hier vorwiegend eisenzeitliche und hellenistische, nur vereinzelt auch
bronzezeitliche Keramik auf. Ein 3,50 m. langes, bis 2,00 m. breites, an der
Nordwestecke des Steingebaudes nordwarts ansetzendes und eine ebendort
westwarts anschlieBende, 1,50 m. breite, Mauer (Abb. 5, 6) weichen in der
Mauerwerkstechnik und im SteinmaBstab so deutlich von denen des
ab, daB eine frher angenommene Gleichzeitigkeit
auszuschlieBen ist. Nrdlich des Steingebaudes waren ein winkelfrmiger, ca.
0,25 m hher als dieses gegrndeter, bis 1,00 m breiter Mauerzug aus kleinfor-
matigen, nicht behauenen, unsorgfaltig verlegten Bruchsteinen und ein viel
besser gefgtes, 5,00 m langes, 1,00 m breites, zweischaliges Fundament am
Nordrande der Flache die einzigen Baureste in den Arealen 14 und 15. Die
Felsbodenflachen waren jedoch sauber ebenflachig abgearbeitet und die
Vertiefungen mit lehmgebundenem Schotter und Ziegelresten planiert. In der
aufsersten Nordostecke dieser Areale 13-15 schlieBt an einen mannstiefen
Schacht seitlich ein bekriechbarer Tunnel an (Abb. 7, 8); beide sind knstlich
ausgehauen und mnden in eine tiefe, natrliche Felsspalte, die 1997 noch nicht
vollstandig ausgegraben werden konnte und deren Flanken ebenfalls teilweise
bearbeitet sind. Diese verlauft dicht hinter und parallel zu der Felswand, die das
zweite Relief tragt - ganz gleichartig, wie 13 m weiter sdlich eine ahnliche
Spalte hinter der Felswand des Muwatalli-Reliefs (vgl. Abb. 4). Unter der
steinmetzmalsig unterschnitten abgearbeiteten Westflanke des Felsens lagen am
Rande des Innenraumes im Steingebaude in einer knstlich ausgehauenen
Kaverne ein zerdrcktes, handgeformtes, mittelbronzezeitliches Keramikgefaf
und Tierknochen, davor ein Hornsteinfragment und eine Pfeilspitze aus
Rauchquarz (Abb. 9). Mehrere vergleichbare Anordnungen traten auch an
anderen Stellen der benachbarten Areale auf. In der Nord- und der Westmauer
des Steingebaudes wurde jeweils ein Schacht und ein seitlich unter die
Werksteine fhrender Tunnel ausgehoben, um so Befunde fr eine Datierung
des Gebaudes zu erlangen. Innerhalb des Mauerkernes fand sich dabei zwar
kein datierbares Material, doch konnte unmittelbar unter der Wand ei ne
Kulturschicht mit Keramik aus der mittleren Bronzezeit festgestellt werden, die
auch auBerhalb der Westmauer an deren Nordende aufgetreten ist. Diese
Schicht und die Unterkante der Werksteine sind nur durch eine dnne, bis 20 cm
hohe Lehmschicht voneinander getrennt.
Im Bereich der Areale 16 und 17 wurde der neue Schnitt 16/1 S
angelegt, um die 1996 im Nachbarschnitt 16/1 ausgegrabenen Steinmauem- zu
definieren und deren verborgen gebliebenen AnschluB an die hineinragende
Felsnase zu Zugleich wurde das Westprofil des Schnittes 16/1 (1996)
auf ganze Lange und Hhe 20 cm tief abgearbeitet, um die dort durch Erosion
erkennbar gewordenen Strukturen in einem neu aufgenommenen Profil zu
Auf diese Weise konnte ein langes, ber mehrere Schnitte durch-
laufendes, aufschluBreiches Hangprofil gewonnen werden (Abb. 10,11,12). In
den oberen Schichten des Schnittes 16/1 S traten Fundamente eisenzeitlicher
Gebaude auf, deren Oberkanten etwa 1,40 m unter dem bergseitigen Geliinde
(2) B. Hrouda, XIX. l, Ankara (1998), 467ff.
384
lagen. Soweit in dieser, fr die Sirkeligrabung verhaltnismallig geringen Tiefe
auch schon Keramik der mittleren und spaten Bronzezeit vorkam, mag diese
aus dem sdwarts steil ansteigenden Hang hierher verlagert worden sein. Die
Felsnase ist in ihren unteren Partien senkrecht abgearbeitet und am Nordrande
unterhhlt worden (Abb. 13). Hier fandsich wiederum ei ne Anordnung von
Keramik und Knochen wie in der Kaverne im Steingebaude. Auf dem mit
Schotter abgeglichenen Felsboden, 4,00 m unter dem Gelande , setzt eine 1,00
m breite, sorgfaltig gefgte Mauer auf. Deren Oberkante und die der machtigen
Mauer aus der Bauphase V im nrdlich anschlieBenden Schnitt 16/1 (1996)
liegen auf etwa gleicher Hhe (vgI. Bericht 1996)3. Zusammen betrachtet
scheinen diese beiden Strukturen die podestartige Substruktion eines Gebaudes
gebildet zuhaben, wofr auch der Abstand zwischen der .sdlichen . und
nrdlichen AuBenflucht mit 4,20 bis 4,50 m spricht. Dieser eine Iichte
Raumweite von etwa 3,00 bis 3,30 m, die fr die Uberdeckung mit
Weichholzstamrnen, z: B. Pappelholz, geeignet undin dieser Region blich ist.
Wenige cm ber derSteinmauer lag imSteg zwischen diesen beiden Schnitten
das Fragment einer kleinen Abb. 14,15). Zahlreiche Verg-
leichsstcke fr diesen Typus sind in nordsyrischen und bis an
den Euphrat belegt, samtlich aus der Zeit zwischen 2000 und 1800 v. Chr.,
spater nicht mehr-. Ein wichtiges Ergebnis der Grabung in diesern Areal 16/1" S.
war auch die Dokumentation des Nordprofils, weil 1996 das Sdprofil des
Nachbarschnittes nicht aufgenommen werden konnte. Die nunmehr kompletten
Profile dieser gesamten Grabungszone in unmittelbarer Nachbarschaft zu dem
groBen Steingebaude weisen mehrere Begehungshorizonte, haufig mit einge-
lagerter, datierbarer Keramik auf.
Der Schnitt 18/1 war im Jahre 1996 bis in eine Tiefe von 1,40 bis 3,85 m.
unter dem ansteigenden Gelande ausgegraben worden. Bis dahin waren vor-
wiegend eisenzeitliche und heIIenistische Schichten angetroffen worden. 1997
konnte die Grabung hi er bis auf den Felsgrund fortgesetzt werden. Dicht am
Nordrande wurde eine schrag von Ost nach West gerichtete, 1,00 m. breite, 0,50
bis 0,70 m. hohe, eisenzeitliche Mauer freigelegt, die in das Ost und Nordprofil
(Abb. 16). Diese folgt der aIIgemein auch in den brigen Arealen
angetroffenen, etwa paraIlel zu den Hhenlinien liegenden Richtung der
Mauerzge, die auch noch in dem 38 m. weiter westlich 1992 ausgegrabenen
Areal 1 zu beobachten ist und die sich schon in der 1994 durchgefhrten
Magnetprospektion abzeichnets. Die Unterkante dieser Mauer Iiegt etwa 1,80 m
hoch ber dem Boden dieser nordstlichen Areal-Teilflache. In der Keramik der
tieferen Schichten dieses Schnittes 18/1 war 1997 vorwiegend die mittlere und
spate Bronzezeit vertreten. Als Beispiel ist das Fragment einer dnnwandigen
Schnabelkanne aus harter, anthrazitfarbener Keramik zu nennen (Abb. 17), das
etwa 1,60 m. ber dem Felsboden Iags, Ahnliche Formen treten in Anatolien
(3) i, Ankara (1998), 467ff. Abb. 4.
(4) Leila Badre, Les Figurines anthropomorphes en Terre euite a L'Age du Bronze en Syrie, Paris (1980),
36ff., z. B. Hama: Tf. i Abb. 1,2,4,5; Tf. III Abb. 67,68; Qatna: Tf. IX Abb. 3, I I; ren
Tf. XII Abb. 1,3,269; Alalach: Tf. XVII Abb. 2, 3; Tf. XXXIX Abb. 14, 19,
20,21,50,52. Frau DrA. Nunn gebhrt Dank fr wertvolle Hinweise.
(5) Dr. H Becker, Bayerisehes Landesdenkmalamt, August 1994.
(6) Gleichartige Funde aus FBZ III bei Hetty Goldman, Excavations at Gozl Kule, Tarsus, J/ From the
Neolithic through the Bronze Age, Princeton , New Jersey (1956), Tf. 269, Nr. 53I; Tf. 359, Nr. 528.
385
noch in der mittleren Bronzezeit auf, wahrend sie - wohl ersetzt durch
Metallgefafse - in der Bronzezeit dort sehr selten vorkommen".
Unmittelbar ber dem Felsgrund liegt in diesem Schnitt eine etwa 1,00 m.
machtige Schicht aus festem, grnem Ton (Abb. 18), darber eine graue, mrte-
lartige Schicht von unterschiedlicher, geringer Hhe und darber bis unter die
Fundstelle der Schnabelkanne eine fette, schwarzliche, organische Masse mit
einer bis 20 cm. variierenden Dicke. In diesem Schichtenpaket wurden 8 kreis-
runde Gruben mit etwa gleichem Durchmesser von 2,00 bis 2,30 m. freigelegt,
deren Wande teils senkrecht, teils leicht unterschnitten ausgefhrt sind (Abb. 19).
Wenngleich Reste eines Grubeninhaltes, die Auskunft ber die
Zweckbestimmung nicht aufgefunden wurden, so darf doch als hinre-
ichend sicher gelten, daB es sich um Silos handelts. Die Verfllung der Gruben
bestand aus nicht bindigem, meist homogenem Material, eingelagert waren
auch Scherben von bronzezeitlicher Keramik. Die Hhenlage der Oberflache
der Tonschicht entspricht genau einer auffallenden Auswaschung am
FluBfelsen, hoch ber dem heutigen Wasserspiegel (Abb. 20). Wenn hier in
erdgeschichtlicher Zeit Wasser durch die Enge zwischen dem
und dem gegenberliegenden Berg der Kalesi gestrmt ist, dann knnen
sich im weiten Stillwasser hinter dem DurchlaB die mitgefhrten Sedimente
abgesetzt und die aufgefundenen Schichten gebildet haben.
ZusammengefaBt haben die Grabungsbefunde im Bereiche der PluBfelsen
und in den westlich anschlieBenden Flachen den Nachweis einer Besiedelung in
der mittleren und spaten Bronzezeit sowie der frhen Eisenzeit und - nach ei-
nem Hiatus - wieder im zweiten Viertel des ersten Jts. und in hellenistischer Ze-
itergeben. Die beantragte diesjahrige Grabung soll neben demAbschluB der Ar-
beiten in diesem Bereich der Mittelterasse und einer Sondage in der unteren
Terrasse am FluBufer ergeben, ob sich die hier gewonnenen Erkenntnisse auch
in der Oberstadt werden. Der ve Mzeler Genel
des T'C. Kltr gilt mein Dank fr die erteilte Grabungsgenehmi-
gung. Ebenso rlanke ich dem Archaologischen Museum Adana unter seinem Di-
rektor, Herrn Ipek fr wertvolle Untersttzung und gute Zusamrnenarbe-
it. Besonderer Dank gebhrt auch der Raiffeisenlandesbank Tirol und den pri-
vaten Spendern, mit deren Beitragen die Grabung geleistet werden konnte.
(7) Vgl. A. Mller-Karpe , Hethitische Tpferei der Oberstadt von Hattusa, Marburger Studien zur Vor-
und Frhgeschichte, Bd. 10 (1988) 24ff.
(8) Ahnliche13efunde bei 1. Garstang, Prehistoric Mersin, Yiimiik Tepe in Southern Turkey, Oxford (1953)
2, 47ff., Abb. 1,3,24,27 (Proto-Chalcolithic).
386
m
n93
199'
1995
1996
tM 1997
7. 8: 9. Lo
14, s
19,20
16,la
Abb. 1: Sirkeli Hyk, Lageplan
Abb. 2: Sirkeli Hyk, Luftbild von Sdweste
387
HE.
20
i i
i i
FELS-
KANTE
ZUM
FLUSS
4
o 10
i i i i
+
i
GRABUNGSAREALE 1995 - 1997
Abb. 3: Sirkeli Hyk, Plan der Grabungsareale
Abb, 4: Sirkeli Hyk, Luftbild von Nordosten. Die Pfeile zeigen die Lage der beiden Felsreliefs
388
Abb. 5: Sirkeli Hyk, Areale 13-15. Links die Nordmauer des gro6en Steingebaudes
5 . Xlm
i ~ i - - - ! - - t 1 i i
389
Abb. 7: Sirkeli Hyk, Areal15
GRL!'JDRISS
o 50
i ' '1'
100
i
A U S S C H N n
150 200cm
I' , i
Abb. 8: Felsspalte, Tunnel, Schacht
390
Abb. 9a: SirkeIi Hyk, Areal 13
Abb, 9b: Felskaverne, Keramikgefii6 und Knochen
391
SIRKELI HVK
., W-Profil
Areal 16/1-5, . handen
Cdem Plan vor 'Ct ng au 10' u Abb..
500,3O/3Q6,50
, "K 1997
SIRKELI HVU
W-Profil Areal 16/1,
Plan vorhanden . ist auf dem 11- Abb..
392
..,... 33.30
i
L3300
i
i
Areal 16/2, W-Profil
II'coI16/1
Arco! 16/2
500,SO/402}11
Abb. 12: Beschriftung s t auf dem Plan vorhanden
Abb. 13: Sirkeli Hyk, Areal 16/1 Sd
393
o
i
5
..,
Abb. 14: Sirkeli Hyk, Areal 16/1 Sd, Statuette
Abb. 15: MBZ I, kilikisch-nordsyrischer Typus
394
Abb. 16: Sirkeli Hyk, Plan des Areals 18/1
L
Abb, 17: Sirkeli Hyk, Areal 1811, einer Schnabelkanne
395
Abb. 18: Sirkeli Hyk, AreaI18/l, Tonschicht auf dem Felsgrund
Abb. 19: Sirkeli Hyk, AreaI18/1, Gruben, Silos?
396
397
DOMUZTEPE VE
1997
Halet AMBEL*
James E. KNUDSTAD
Martina Sicker-AKMAN
Richard BAYLISS
Osmaniye ili, Kadirli ilesi, ve Domuztepeile Kadir-
Ii'deki 1997 Ekim 1998 Ocak iine kadar; koruma ve
Milli Park ile ilgili olan ise mart kadar srdrld.
malar Kltr ve Mzeler Genel ola-
naklar, T.T.K. ve destekleri ile Kendilerine
r bor biliriz. Bunun tesinde, Alman Arkeoloji Enstits Mdr
Prof. Dr. Harald olanaklarla enstitnn
Dieter Johannes, henz yerleri bulunamayan yontu para-
olanaklar erevesinde ren yerinin mimarisini ince-
Ieyip ngrlen
nedeniyle bu enstitnn Y. Mim. Dr. Martina Sicker-Ak-
stlenmesi ve Karlsruhe Universitesi Geodezi Blm'nden iki
geodetin ara ve gereleriyle olarak son teknolojiye uygun to-
Kendilerine ederiz.
Prof. Dr. Halet ambel kuruluna
olarak Istanbul Arkeoloji Mzeleri'nden Girgin YMim. Dr.Mar-
tina Sicker-Akman mimari Arkeolog-Res-
toratr Murat Akman, Geodet Katrin Breitkopf ve Hans-Peter Barth
fik Mim. James E.Knudstad, Arkeolog-Restora-
tr Gltrk'n Domuztepe yrtt. Arkeolog-Resto-
ratr Ali Duran Ocal bulduka gelerek Domuztepe tmlenmesi, .
Arkeolog Dr.Eva-Maria Bossert Domuztepe Demir bilimsel
analizi ve izimi ile Arkeolog Richard Bayliss ve Harun Kaya ile Kadir-
* ProfDLHalet AMBEL, Birinci-Cad.212, 882Arnavutky,
James E. KNUDSTAD, Cassacawn Cottage, Blisland, Bodmin, Corwall PL4JU,
Martina SICKER-AKMAN, Istanbul Alman Arkeoloji Enstits, Cami sok. 48, 89
ISTANBUL
Richard BAYLISS, Dept. of Archaeology, Newcastle-upon-Tyne niversitesi,
399
li'de Ge Roma (Alacamii) srdrld, arkeoloji
Salman izimleri
Mimari ve
Martina Sicker-Akman
Bu 1997 Ekim ile sonu yrtld. Ara-
zi esas tepenin ve Ge Hi-
tit Dnemi 'ne ait kale mimarisinin (Resim: i) yeniden belgelenmesinde
Anadolu ile Suriye blgesinde yer kalenin, savun-
ma sistemindeki zellikleri nedeniyle, son Hitit kltr blgesinin etkisin-
de grlmektedir.
Son Hitit blgesinin en son biri olarak, Ka-
zel bir yeri Bu nedenle bu tesise zel bir nem veril-
melidir. Anadolu ve Kuzey Suriye etkileri kadar mimarisi de
n planda yer sur iinin henz
da yeniden ele
1997 dneminde ilk nce tepenin izilmesine, kale
ve yeniden llerek plana geirilmesi
(Resim: 2, 3).
Vaktiyle olan izimleri bir bilgisa-
yar yeni planlara I surun ve ku-
kesimine surlar da llerek plana geirile-
bildi (Resim: 4). Bu arada, bitki rts iin, kuzey-
surun evvelce bilinenden daha uzun bir blmnn
gzlendi ve her iki sur baraj suyu seviyesine kadar uzana-
rak, suyun da devam ettikleri (Resim: 5). 1997 gznde baraj
suyunun ok alak bir seviyeye sonucunda, bu seviyenin az stnde
bulunan ve bugne kadar bilinmeyen bir kulenin temel da plana
nabildi (Resim: 6). sur kuleye benzer bir glen-
olup buradan itibaren dnmektedir. Bu duvar
sarp araziye uyularak (Resim: 7). ynn, sadece
arazi ya da Frig de bi-
linen yani dzeltilerek temelolarak da belirle-
mektedir (Resim: 8,9).
sur kadar bilinenin tesinde belirlenebildi, ba-
raj etkisinden kaynaklanan byk bir toprak sonraki bir
alanda tekrar izlenebildi ve belgelendi (Resim: 10).
kale iindeki alanda yol sistemi, teraslama ya da
lanmalarla ilgili bilgiler vermesi ve ilerideki ynlendirmesi
gz nne her trl duvar belgelendi.
Domuztepe
James E. Knudstad
Bu program ama, tepenin kesiminde ortaya
bindirme ana (KST XVIIlI, s.231, Resim: 13)
400
T 16 (Resim: 11, plan izimi) ve gneye
geitinden kale iine ve yolun gzer-
bu yolun gneydeki konusunda bilgi edin-
mekti. Bunun tesinde, bu blgede stste ve altalta kurulu ge dnem duvar-
lar hercmercinin biribirileri ile olan ve bulunan keramik
ile tarihlendirilmesinin
T16 kale ii ynnde, Sx6 m. boyunda
T 1Tde (Resim: 11, plan izimi) btn ve dolgular titiz bir
ile incelendi. iki p ukurunun
ra, bazalttan kabaca yuvarlak bir stun kaidesi, ki-
reten yerli yuvarlak kk bir pota ve ocak bulundu.
derinliklerde izlenen ya da kire ka-
geitinin rlp sonra burada dnemlerde
etkinliklerin yer etmektedir. T16'da gney yan
da bulunan bir ocak da olgunun bir
gene olarak 3,SxS m.
boyunda yeni bir amadaki (TI8, Resim: 11, plan izimi) dolgular ve
sonraki bir dnemine ait olan biribirileri ile olan incelendi.
amala S 63 ve S 64 da 7x9 m. boyun-
daki S 63'te ve gene SxS m. boyundaki S 64'te yzeydeki
biribirilerine olan incelendi. S 63'te ikinci bir defa bir s-
tun kaidesi ve bir taban bulundu.
Btn bu boyunca, Ge Roma nceki dnemlere ait
malzeme altst yznden,
kat, taban ve dnemlere tarih-
lendirilmeye byk glkler Keramik
da altst bunlardan istenilen lde

Bu titiz ve zorlu sonunda geitinin yer T 17,
T16 ve T18'de ana ortaya (Resim: 12, 13).
iki yan ve her birinde birer platform geitinin
iinden, ynnde bir yol geiyordu. Ancak yol
T18'in ucunda kuzey-gney yndeki bir duvarla kesilince, yolun
2x2 m. boyundaki T19 fakat devam sap-
Yolun daha inmeden nce burada bir dneme
i bu dnemde zaman nedeniyle bu sorun 1998

Bu bir da, Domuztepe'nin LO-LS m.
fakat Demir sur stnde, baraj
idi (S 65). Byk bir bir Ge Roma evine ait olan
duvarlar ve kk bir taban, grlebiliyordu.
Domuztepe bulunan Ge Roma, HeIlenistik ve Demir ke-
kpler, mlekler v.s. gibi mutfak kap
du. Tarih veren ince mallar idi. Bununla birlikte Megara tipinde olan-
401
lar dahil, Hellenistik kaseler, tabaklar, Demir 'na ait yonca boya-
ve zellikle bazalt hamurundan ok ince testicik ve m-
lekik da bulundu. Tm olarak ele geen buluntulardan sadece
sayabiliriz. tmleme Ali Duran Ocal, analizi,
izimi ve bu yolla ise Dr.Eva-Maria Fisc-
her-Bossert yrtld.
Alacami: 1997 Surveyand Exeavation at the Alacami in Kadirli (Cilicia)
Richard BAYLJSS
The Site
lt is accepted that the site occupied by the town of Kadirli in the
ukurova can be identified with the city of Flavias. To Edwin Davis in the Iate
19th century the remains of the ancient city were still highly visible despite be-
ing rapidly exploited by the inhabitants of the flourishing market lt the-
refore comes as little surprise that the mosque which Davis encountered is the
only structure of note to survive today (Fig. 1) and which in recent years has be-
en the subject of more political activity than it has archaeological. Abandoned
as a mosque in 1924, the Alacami has recently become the focus of fresh ma-
noeuvres to renew this function, which Professor Halet ambel has been vi go-
rously campaigning to avert.
A historical framework for the site of the Alacami is vividly portrayed in the
extant remains, which in general terms comprise four principal phases (Fig. 16);
1) A barrel-vaulted Roman hypogeum, was cut into ahillside overlooking
the city, in a district which retained its function as a cemetery until recently
(Fig. 15).
2) In the Iate 5th/early 6th century the site of the hypogeum was artifici-
ally terraced for the construction of a large church, built in at least three stages
from a variety of reused architectural elementse. The main body of the church
comprised a three aisled basilica, with galleries, clerestory, a partially projec-
ting apse and external ornamentation, in a style familiar in the region at this ti-
me>. The at the west end was built slightly later than the basilica and
contains a more audacious reuse of architectural fragments in its fabric-. A
porch was also added at the west end, providing a grand entrance reached by a
flight of steps from the lower ground (Figs.1 7, 18). In the south aisle a tabula
ansata attributes the construction of the church to the bishop (unnamed) and an
abbot Polychronius, implying a monastic connection with the site which is per-
haps bore out in the reuse of the hypogeum as a crypt.
3) The arrangement of the site was modified in the medieval period, pro-
bably between the twelfth and the mid-thirteenth century when a small, but well
(I) E. J. Davis, Life in Aslatic Turkey. A Journal of Travel in Cilicia Pedias and Trachaea, lsauria, and
parts of Lycaonia and Cappadocia, London (J 879).
(2) R. Bayliss, The Alacami in Kadirli: transfonnations of a sacred Anatolian Studies XLVII
997) 57-87.
(3) ibid.72-77.
(4) ibid.68-70
402
built chapel was tacked onto the apse, which re-employed the remains of the ba-
silica as a compound walls,
4) The weIl-preserved chapel was converted into a mosque in the Iate 15th
century with the structural additions of a mihrab and a
The Survey
The first published survey of the site was that produced by Bossert &
in 1947, who only had time to plan the southern half of the church? Mary
Gough produced a more thorough survey of the standing remains when working
with Professor ambel in 1949. This unpublished plan was recently discovered
in the Goughs' papers, now under the charge of Dr.Stephen Hill at Warwick
University, and was finally published in 1996
8
.
In November 1997, some fifty years after Bossert & publication
a smaIl team conducted a 3 week season of surveyand exeavation at the site.
Our primary concern was to complete the survey of this complex site and pro-
duce a detailed and contextual plan, supplemented by limited exeavation in key
areas. To the Goughs' plan we were therefore able to add the south courtyard,
the staircase to the west, the passageway and the hypogeum (Figs. 16, 17).
The Excavations
l. The west steps and hypogeum
The limits of the excavations were determined by the position and extent
of earlier trenches, excavated by both archaeologists and treasure hunters. To
the west of the church we reopened Professor ambel 's exploratory trench of
1960, in order to investigate and record the extent of the steps (Figs. 16, 18). Al-
sa the passageway and hypogeum beneath the basilica were eleared of rubble
and surveyed. The coIlapsed roof of the passageway was secured and an iron
gate fittedto its external end. At the east end of the 14m long passageway aset
of steps down into the burial chamber from an opening in the west waIl (Fig.
15). Law benches flanked the north and south walls and four earthenware pipes
opened through the centre of the vaulted roof, above a deep basin in the plaster
floor between the benches. The pipes would seem to have been incorporated to
aIlow ritual libation from above ground, provisions for which were very com-
mon in pagan funerary practicev. At the east end of the chamber a separate ba-
sin was formed by the construction of a low partitioning waIl between the flan-
king benches.
When the church was built, the hypogeum, which lay beneath the nave
was connected to a doorway in the west steps by passageway built in two sta-
(5) ibid.80-83.
(6) ibid.83-84.
(7) H. Th. Bossert & U.B. Karatepe, Kadirli ve n-rapor. niversite-
si Edebiyat Fakltesi (Eski nasya Kltrlerini Enstits 3, 1947), fig. 167.
(8) S. Hill, The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria, Aldershat (1996), fig. 35.
(9) J. M. C. Toynbee,Death and Burial in the Roman World, London (1971),p. 37,41,51,52.
403
ges. Its construction reflected the westward development of the basilica; first
from the hypogeum to the west wall of the narthex and then an additional ex-
tension when the steps and porch platform were built (Fig. 17). The presence of
a deep door slot in the staircase opening demonstrates that it could be well se-
cured, perhaps receiving alarge stone.
We do not know whether the pre-existing hypogeum hel d any special re-
levance to the Christians of Flavias which may have inspired the
of the basilica. Perhaps it had been a Christian tomb - of alocal martyr, or a pro-
minent bishop or abbot - which was subsequently commemorated with the
construction of the church. In whatever case, its implementation as an integral
part of the church design in this way suggests that it remained a focus for fune-
rary ritual , which was accessed from outside the main body of the church. The
most obvious and direct comparison for this is the arrangement of substructures
in the 6th century church of St.Polyeuktos in Constantinople, where access to a
passageway and crypt is alsa made from the west staircase. Other funerary and
pilgrimage churches in Cilicia have similar arrangements, for example at the
Shrine of St. Thecla outside Silifke, the church at and the monastic
church at Ura'v.
. 2. Within the chapel
Since the abandonment of the mosque in 1924 a significant proportion of
the paving in the medieval chapel has been ripped up in several campaigns by
treasure-hunters and on one occasion a building contractor. We undertook the-
refore to re-excavate these trenches, to assess the archaeology which had survi-
ved the intrusions and to make same sense out of what remained (Fig. 19). Ine-
vitably, our interpretation was complicated not only by the actions of the treasu-
re-hunters and the hard boundaries imposed by the remaining flagstones, but al-
sa by medieval Christian burials which had alsa been cut through the flooring.
However it was found that these intrusions had left same substantial early
Byzantine features relatively intact.
A deep north-south foundation along the chord of the apse was discove-
red, clearly forming part of the initial rectangular foundation course for the
early basilica, laid out before the apse was commenced (Fig. 20). lt alsa served
as a retaining wall for the terracing of the site, with the natural clay retnaining
same 80 cm higher on its east side than on the west (Fig. 17).
The original floor of the apse had probably been laid directly onto the
hard natural clay and appears to have been removed before the later constructi
on of the medieval floor, nowalsa destroyed. This observation is inferred
pits and other deposits which disturb the natural in this area and which appea
to be associated with the destruction of the early Byzantine basilica, before
building of the chapeL. This is apparently confirmed by the presence of substan
tial quantities of roofing tile and other ceramics in the debris, in addition
(LO) Hill 1996,170-1,203-8,252
404
burnt metal artefacts such as a medallion cross and a number of early Byzantine
architectural elements.
A substantial platform extended for some 3.4 m from the west side of the
north-south foundation. it comprised two courses of large blocks, and was 30
cm higher than the floor level of the basilica as recorded outside the chapel. it
can almost certainly be identified as the raised chancel of the basilica. The plat-
form had been partially dismantled and the gaps filled with burnt rubble fill
prior to the paving of the chapel floor. The whole feature suffered further dam-
age when the Christian graves were dug through both levels in alater period.
Hence it was only detected in the seetion on the north and south sides, although
a connecting reused column had survived from the lowest course at its west end
(Fig.20).
Given our limitations of time and resources we were unable to excavate
this area as thoroughly as its complexity required. By removing the recently dis-
turbed material we have however established that this part of the church may
well benefit from a future exeavation directed at elucidating the medieval peri-
od on this site. This should certainly be undertaken before any consideration is
made towards the repair of the paving,
Acknowledgments
Harun Kaya (Bilkent University) skilfully oversaw much of the on-site
organisation and i am deeply indebted to his contribution. Salman
bul University) was responsible for same gruelIing subterranean elevation
drawings and was eheerfully assisted by Girgin (Istanbul Arehaeology
Museum) who joined us on behalf of the Turkish Ministry of Culture. Our local
workforce comprised Cumali Zaral, Ahmet Gamalak and Ali Gven. This work
was undertaken as part of the Karatepe excavations. Our thanks goes especially
to Professor ambel and all our friends at Karatepe who so kindly accom-
modated us, fed us, and freely imparted their advice and assistance at every op-
portunity. The Alacami project was generously supported in 1997 by the British
Institute of Archaeology at Ankara, the University of Newcastle upon Tyne and
the British Aeademy.
405
Resim 1: gneyden, kule ve sur ile
Fig. 1: Blick auf mit restaurierte Stadtmauer
Resim 2: gney sur
Fig. 2: Restaurierte Stadtmauer vom Sdhor Richtung Osten
406
Resim 3: surun i surdaki merdivenli bir kule
Fig. 3: Stadtmauerturm mit Treppe in das durch Aufall mauern geschtzte Gellinde
Resim 4: sur
Fig. 4: Sdstliche Ausfallmauer
407
Resim 5: sur
Fig. 5: Hordstliche Ausfallmauer
'.if.'

Resim 6: sur
Fig. 6: Hordstliche Ausfallmauer, Detail
40X
Resim 7: sur
Fig. 7: Ostliche Schutzmauer, Detail
Resim 8: sur
Fig. 8: Ostliche Schutzmauer, Detail
409
Resim 9: sur
kaya
Fig. 9: Ostliche Schutzmauer, Detail Felsaus?
Resim toprak kuzeyindeki sur
Fig. 10 :Ostliche Schutzmauer, Nrdlich des Erdrubiles
410
o .:....,..1-;-----+----<--:.....---t--
i .'SM
Resim 11: Domuztepe, bindirme geidi, i
411
Resim 12: Domuztepe, bindirme
geidinin blm,
Resim 13: Domuztepe, bindirme geidi, plan
412
Resim 14: Alacami,
Fig. 14: view from the west
Resim 15: Alacami, yer
Fig. 15: Interior of the hypogeum looking east
413
Resim 16: Alacami, plan, yer bazilika,
cami
Fig. 16: plan from hypogeum to basilica, to chapel, to
mosque
The Alacami, Kadirli:
east-west section from the south
Includes: w1refr8me reconstructlonof sotlth
wall elevatian or passageway &hypoge:um
through Inapse
Resim 17: Alacami, gneyden kesiti
"Fig. 17: East-west seetion across the basilica, hypogeum and apse excavations
414
Resim 18: Alacami, b a t d a k i basamaklar temiz-
likten sora
Fig. 18: Exeavation of the west stepsexcava-
tion of the west steps
Resim 19: Alacami, apsisteki k a z
Fig. 19: exeavation of the apse
415
N
,
;
m
:
"
!
:
/
/
,:'

j
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
:
:
:
'
:
:
:
.
f
o
-
"
0
\
R
e
s
i
m
2
0
:
A
l
a
c
a
m
i
,
a
p
s
i
s
t
e
k
i

F
i
g
.
2
0
:
P
l
a
n
o
f
e
x
c
a
v
a
t
i
o
n
s
i
n
t
h
e
a
p
s
e
1997 YILI
Jrgen SEEHER*
Alman Arkeoloji Enstits 1997
ve Mzeler Genel izni ile
ekim sonuna kadar evi bahesinde anak mlek deposu ola-
rak zere bir container Yavuz
lu ve lzzet Ma-
kina ve Tesis Imalat San. ve Tic. borluyuz.
Topografik lmler
Topografik harita bu da devam Arazide lm
tamamlanarak eski mimari haritaya geirilme veril-

nmzdeki mevsim de eski bilgisayar plana ilave-
sine devam edilecektir.
Prospeksiyon
Elektrik rezistans lmlerine geen gibi sek-
seni i P.Neve'nin havuz evresinde devam (Plan: 1)2
Burada birincinin hemen ikinci bir havuzun 1996 sap-
Bu yeni havuzun tespit edebilmek iin lmlerde,
bunun hemen hemen birinciyle ve ona paralel, da b-
yk Burada iki havuzun var bu ha-
yorumunu bir sonutur.
* Dr. Jrgen SEEHER, Alman Arkeoloji Enstits, Camii sok. 48, TR 80090, iSTANBUL
ekibirnizin Ahmet kaybetmemiz tm ekibini Uzun
restorasyon bu tecrbeli ve arka-
yerini Nur iinde
(I) Dr. Jrgen Seeher ekip arazide Dr. A. Baykal-Seeher, D. Etkin, M. Render
MA., J. Neuberger, U. Schoop M.A., Dr. P. Werner, D. Wicke, D. Johannes (Bu-
luntu ), Dip!. Ing. H.P. Birk, H. Shriever (Jeodezi), Dr. R. Neef (arkeobotanik), Dr. R.
M. Czichon (evre M. Jansel, Dr. H.G. Jansen (elektrik diren lmleri), Ch. Rster,
Prof. Dr. E. Neu (Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi'nde ve Mzesi'nde ivi
tabletlerin incelenmesi), Dr. Wunderlich (1988-1992 Nisantepe ve Gney Kale
incelenmesi), H. zel, M. Can (arazide plan izimleri), G.zel (anak bahesinin idaresi),A.Derin
teknisyeni ve mimari restorasyon), A. Arabul, K. Baykal (buluntu restorasyonu)' dan
Mzesi'nden Arkeolog ve Mzeler Genel
temsilen ekibirnizde yer . .
(2) M. ve Dr. H.G. Janser ile H.zel ve M. Can lm 7600 m
21ik

bir lm aleti Troia Prof. Dr. Manfred Korfmann'a
candan ederiz.
417
Bykkaya
Bu yine Bykkaya'da Kalkolitik
Demir ilerine kadar tarihlenen tabakalar
1- Hitit ncesi Dnem: Su uzak ok
iyi korunma sahip Ust Plato'da Kalkolitik ve Ilk Tun 3'e ait yerle-
Sonraki dnemlere ait ukurlar ve tesviye
yznden Kalkotilik ait tabakalar ok tahrip Kalkolitik yer-
ait en eski izler, hemen anatoprak zerinde yer alan Im.
kerpi dolgudur. Bu dolgu bir stteki Kalkolitik tabakaya ait
edilmeden evvel tesviyenin Ustteki Kalkoli-
tik tabaka 30-40 cm.
Tun ait iki in situ buluntular ve ait mi-
mari Bir stteki Hitit ynde
bu temelli, kerpi ilerinde ve
tur: Buluntular bu Bykkale ve Yama'ta-
ki Ilk Tun ile Bu dneme ait ucu
pabu biimli ikillibasyon Hitit ncs g-
rnmndedir (Resim: 1). ve bilinen Karum r-
neklerinden olarak ucunda bir nemli buluntu da
Gnays'tan maden dkm Bu buluntu, yk-
seltmek iin ideal kuvvetli eksik bu yerde, ilk Tun
var olarak kabul edilebilir. Ilk Tun
obsidiyenin dilgi grlmektedir.
.2-Hitit Yine st Plato'da evvelki
Hitit Imparotorluk Erken ya da Orta Dnemi'ne ait byk ka-
346-349/409-412 plankarelerinde devam edildi (Plan: 2; Resim: 2, 3).
Bu taban seviyesi tahrip ve temelleri koruna ol-
iin fonksiyonu fikir yrtmek zordur, ancak
tr resmi bir sylenebilir. Ortada byk bir av-
lusu bulunan kompleksinin, yanyana birbirine dik iki
kesimde henz srmekte bir kuzey kana-
var olup henz bilmiyoruz. Bu kompleksinin daha
eski bir Hitit Burada daha kk odalardan ve stteki
biraz ynde bir mimari grlmektedir. Taban
zerinde bulunan in-situ buluntularla bu evreyi Imparatorluk en
na, hatta biraz daha bile eskiye tarihlernek mmkndr.
st Plato'da Hitit Ge Dnemi'ne ait izi
yoktur. Stratejik bylesine nemli bir yerin bu dnemde
ilk olmakla birlikte, belirli bir sebebe B-
ykkaya nceleri ve resmi bir alan ve Kuzey
bir olarak Imparatorluk yeni
bir Bykkaya'da hem Orta Plato'da, hem de Alt Plato'da
yanyana 1 adet byk silo ukuru (Plan: 3). Bir evvelki raporun-
da da gibi bunlar en az 2 m. ukur-
Gerek gerekse toprak bir saman ile kap-
lanan bu Alt Plato'da her biri ortalama 70 ton alabil-
418
mekteydi (Resim: 4). Bu miktar 200'den fazla bir
1997 mevsiminde Orta Plato'da 3 bykl-
18x12 m. bir silo (Silo No. 8) (Resim: 5-7).
Bu silonun da gibi grnmde ve
organik madde ile Bu silonun bir temel zerine otur-
bir kerpi duvar ile Bu temel kesiminde bir ka-
nal deli (Resim: 7). en alak yerinde bulunan bu ka-
nal, mutlaka silonun ve dnemlerde burada birikebilecek
mur/kar iin Plato'da bu sorun
Su, en alak yeri olan ortada ve buradaki
ukurdan szlyordu (Resim: 4). 8 no. lu silonun kerpi
hemen buna bir silo daha yer 1952
da Kurt Bittel'in Orta Plato'da sondajlarda 4 m. derinlikte tespit
ancak de tr ait olma-
Bylece planda da zere bu kesiminde de silo-
lar yanyana dizilidirler (Plan: 3). Resim 4'te iki silo ukuru grlen
knkler silolar tahrip bir nceki Hitit ait olup, si-
lolarla hibir ilgisi yoktur.
Bu silolar, hala Anadolu'da yer yer olan, or-
tamda muhafaza edilmesi prensibine ve saman
ile sonra doldurulan bu st de yine bir sa-
man ve toprakla rtlyordu. Mmkn kadar hava geir-
mez ukurlardaki oksijeni tketiyor ve karbondioksit
retiyor. Bu oksijensiz ortamda, ne kf ne
de fare, bcek giriyor. Antik yazar Varro'ya gre, bu 50 seneye
kadar muhafaza edilebiliyor.
Bykkaya'daki ve daha da
gznne burada resmi erzak bulundu-
sylenebilir. Bu tm 13. ait gre, daha nce-
ki dnemlerde bu bir 13.
kuzey yamataki alanda bir ek sur
edildi (Resim: 8; Plan: 3 346-347/427-430 plankarelerindeki duvar). Kuzey ka-
rlerek bir n sur edildi (Resim: 9) ve Bykkaya bu
tam bir kale haline getirilip, muhafaza etmekte
maya Sura bu ilaveler sonucu, ile Bykkaya
ki tek kuzey yamataki dik yoldan Geri bu
gt, ama yine de gvence bu konum ideaIdi.
Bu durum son durumuna Byle
bir emniyet yeni ve byk bir tehlikeyle
gstermektedir. Zaten ok gemeden ve terk edilir.
3-Demir bir aradan sonra yeniden Ge-
en da gibi Orta Plato'da erozyanla ken Hitit sil
hafif knt zerine
iinde pek ok tahribat ukuru bulunmakla birlikte kat
mak mmkn Resim IO'da da gibi ukur mekanlarda ya-
pi malzemesi olarak yanmadan, ince bir tabaka ola-
419
rak koruna Bir alt tabakada yan yana direk ve direkciklerin it
duvar sisteminin bu dnemde (Resim: 11).
ait daha temelli, kerpi mimari bu ka-

anak mlek kadar
ok miktarda malzememiz (Resim: 12). boya bezekli anak m-
lek en alt tabakalarda Boya bezekli "Frig" denen a-
nak kklerini malzemesi iinde tespit etmek mmkn-
dr.
Geen gibi, bu da potalar gibi belge-
leyen buluntular ele geti. amalarla ok ge-
yik boynuzu, boynuz demir ve bronz aletler, nesneler, top-
rak makara biimli nesneler kk buluntular
olmakla birlikte, kabartma gzleriy-
le Hitit stilinde bir bronz (Resim: 13) plas-
tik bilgimiz yine tabakada ivi
et ve bir bronz mhr (Resim: 14) gibi Hitit bulun-
. da bu da Hitit eseri olarak tarihlemek mmkndr.
st Plato'da 345-347/413-414 plankarelerinde saptanan
Demir Bykkale Il'nin ilk evresiyle
taban st in situ buluntular Bykkaya surunun
nnde, Hitit soruna olarak yanyana Demir
evleri de taban st sayesinde Bykkale Il'nin ikinci tarih-

.
hayvan otlatma olmaktan kurtulamayan
bu nedenle her yeniden giderilmesi iin, bu da genel
olarak elden ve duvarlar otlardan Byk-
kale'deki D eskiden restore
den, yeniden
yine nceki olan paradan
sfenks, Mze bahesinde (Resim: 15).

Dr. R. Neef geen gibi, bu da botanik numuneleri
Ch. Rster ve Prof. Dr. E. Neu Ankara Anadolu Medeniyetleri
Mzesi 'nde ve daha sonra da Mzesi'nde ivi tabletleri in-
Dr. i. Wunderlich ve Gneykale
anak malzeme Dr.
R. Czichon sur aktivitelerini saptamak yap-
yzey devam
420
3
4
2
i
3
4
3

3
4
4

P
l
a
n
1
:

H
a
v
u
z
l
a
r

r
e
z
i
s
t
a
n
s

m
l
e
r
i
i
BYKKAYA iL09

'"
'"
'"
----------------: i
i
i
L09

-+----
._--
":
-1------- --
I

411 f
Plan 2: Bykkaya st plato. Hitit kompleksi
422
3<6 3<7 3<8 3<9 350 _,- 351 352 353 35< 355 356 J57 358 359 360 361 362
/ / Y
417
<35
r;J \ <27
) <26
//
/
/ BVKKAVA
/ i i i
<19 /
<18
<35
--
Plan 3: Bykkaya. Hitit suru ve tespit edilen
423
Resim 1: Bykkaya. ilk Tun a 3. pa-
pu biimli kap. Uz. 19.5 cm. (yak-
l a k )
);,"
Resim 2: Bykkaya st plato. Hitit imparatorluk a ya-
p kompleksi
424
Resim 3: Bykkaya st plato, Hitit kompleksi
Resim 4: Bykkaya plato. Hitit
torluk tab-

425
Resim 5: Bykkaya orta plato. Hitit 'na ait 8 no lu silonun
Resim 6: Bykkaya orta plato. Hitit
torluk ait 8 no lu silonun ta-

426
Resim 7: Bykkaya orta plato. Hitit ait 8 no lu si-
lonun kanal
Resim 8: Bykkaya plato, kenardaki
ek sur
427
Resim 9: Bykkaya. n sur
Resim lO:Bykkaya orta plato, ait ukur mekan
428
Resim l1:Bykkaya orta plato. ait direk delikleri
Resim 12: Bykkaya orta plato.
mlek rnekler
429
Resim 13:Bykkaya orta plato. Bronz heykeleik. Uz. 3.1 cm., yk.
3.0 cm.
Resim 14: Bykkaya orta plato. Bronz mhr. a p 3.0 cm., KaL. 1.5 cm.
430
Resim 15 : Nisantepe Sfenksli sfenksinin Mze bahesin-
de sonraki durumu
431
*
1997 YILI

Aygl SEL*
Mustafa SEL
orum ili, Ortaky ilesi ierisinde yer alan Hitit ken-
ti 1997 15 Temmuz 1997-25 Eyll 1997 tarihleri

Gneyinde Alan kuzeyinde yer Ortaky il-
esi alalan plato zerindedir.
nuva Hitit kenti plato zerinde bir olarak
Bu tespitlerimize gre 9 km
2
olan bu ha-
va ekilmesi (Resim: 1)2, 1997
ncelikle 'A' ve evresinde Daha sonra 'B'
ile koruma ve restorasyon birlikte
Ortaky ilk olarak 'A' bu
malar, ve yer alan alanlarda konulardaki
zmlenmesi esas ve nemli neticelere
'A' ana ktlesinin ve bu hizmet du-
daha nce devam bu
ve nnde yer alan ve
direne edilmesindeki prensiplerin tespiti bu alanlardaki
esas hedefi
Prof. Dr. Aygl SEL, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Hititoloji Anabilim
Dal],
(1) Prof. Dr. Aygl Sel Arkeolog Dr. Mustafa Sel , Desi-
natr Cengiz Erol, Yrd. Do. Dr. Yasemin grevlileri Esma Reyhan, Leyla Murat,
Mze Koray , Ozkeskin, Resto-
ratr Cemal Reyhan Mete Araz, Gler Yanar.As-
Akyol'un ile Ankara Mzesi'nden Nejat Atar
Yetkili Temsilcisi olarak Kendilerine zverili
ederiz. Bu ki Kltr
ve Mzeler Genel orum ve Belediye
Ankara Universitesi DT.C.F. TTK Medeniyetleri Mzesi'ne ve
maddi manevi destek veren kurum ve ve sunuyoruz.
(2) Bize bu Trk Hava Kurumu yetkililerine ve bu eken Koray
ederiz.
433
'A' 2 no'lu olan 18 no'lu yer
Roma bir olarak
Eldeki verilere gre M.O. 50 M.S.II. kadar bir
olarak Bu alanda kadar 4
adet lahit mezar, bir adet kiremit toprak mezar ve 3 adet dz toprak mezar
olmak zere 9 adet mezar ile Bu bir toplu
gm sz konusudur. alana ynnden bir rampa ile
grlmektedir. her hemen ya da e-
peevre 3-10 m
2
ye varan grlmektedir. Plat-
Hitit elde edilen
belki de st olan ancak bunu bilebilmemiz
iin gerekli hibir bu alana ynnde rampa-
dan girilmekte, platformlara hediyeler konulmakta,
yer alan iki adet alanda tren ya-
idi. Bu 18 no'lu mekanda Roma
ait 2 mezar daha (Resim: 2).
'A' cephesinde bulunan, 1991 itibaren zerinde a-
ve ile ilgili gereken
(Resim: 3) bu ve 'A' ait burada yer alan duvar-
lar bu bulunarak (Resim: 4).
27 m. uzunlukdaki hizmet uzun daha nce bulun-
Ancak, ilk anda hava etkisiyle ta-
mamiyle Bu burada tabana kadar ve duvarlar
Gerek 'A' gerekse hizmet
yer alan boydan boya
incelemelerde binadan
ok dikkatli binlerce sonra grlebilmektedir. Blokaj d-
gney ve kuzeyolmak zere iki istikamete meyil veril-
bu hemen nnde de suyun direne edilebilmesi maksa-
bir sistemin meydana ve bu drenaj sistemi sayesinde suyun bu-
radan grlmektedir. ve 20-25 cm. iri
bir rg ile daha altta bulunan ve
su geirmez bir toprakla bir tabaka zerine
grlmektedir. Bu dokunun suyu kolayca geiren
yan ancak kum grlen bir toprak olgu grlmektedir (Resim: 5).
Bylece tretuvarlardan akan suyun bu drenaj ile alttaki tabakaya inmek-
te ve buradan Burada ileride bu
kanal sisteminin de mit etmekte-
yiz.
Bu 'A' bir ise ynndeki rampa-
Arazinin meylinin tesviyesi sonucun-
da, meydana gelen blokajla tespit
tir. Hititli ustalar blokaj bir benze-
rini 50 meyil veren bu alanda da uygularken iin zekice bir
zm Meyilli arazide basamaklar meydana bu basa-
maklar da nce moloz ile daha st de iri yuvarlak dere ile
Bu kaplama basamaklar birbiri stne tek
cak basamaklar yerine blokaj
bir rampa gzlenmektedir (Resim: 6).
434
Bu 'A' avlu taba-
ve 'A' ve 'B' ile planlan-
Bu konuda alandaki ilk 5x5 m. llerinde
4 adet amada Bu sonucunda bina-
avlu tespit ve bu avlu zel bir
doku meydana Bu taban dokusunda en
altta bir onun zerinde ise kire-
ince kire ve kilden ibaret bir gz-
Bylece suyu geiren ancak bir zeminin
ortaya (Resim: 7).
'A' hemen hemen 150 m. yer alan 'B'
dikkat ekici neticeler yer alan
byk bir depo blmnde kp (Resim: 8). Bu da
temelleri 'A' benzemektedir. Temel iki halin-
de kire bloklar kiklopiyen tarzda Duvarlar 1.5
m. olup ift kabuklu duvar depo meyda-
na getirilebilmesi gayesinde lxI m. llerinde ve 1.5 m.
bir karkas sisteminin ve kerpi duvarlarla
grlmektedir. Ortalama 1.5 m. kpler kadar zeminden
platformlar 4'l 6'h gruplar halinde Bu
kp platformlar 45 cm. zemini
kanallar Bu kanallar temizlenerek, llerine uy-
gun ve orijinal malzemesi ile restore edilmektedir (Resim: 9).
Bu 'B' ynndeki yz tamamen
ve gney istikametindeki tespit (Resim: 10).
Bu alanda in situ bazalt
hiyeroglif kitabeli adet blok 'B' gneyba-
oda dknts bulunan kuvvetle
ve okunamaz hale 40'a tablet ve et bu alanda de-
vam edecek olan iin nemli ipucu olarak

gney ynnde bir grlmektedir.
tan bu iki meydana gelmektedir. Bu
ynnde 1 m. ynndeki ise 2.40 m.
liktedir. Bylece zaman zaman yk iinde yer alan
depoya kadar girebildiklerini Her iki i ve
siyah ve beyaz renkli 4-6 cm. byklkte ana kadar 2 m.
lik bu alanda gneye %15 lik bir meyil gz-
lenmektedir. (Resim: ll).
'B' blmnde yer alan mekanda devam
ve burada taban seviyesine (Resim: 12).
yer yer 1 m. bulan kerpi ve kpleri koru-
mak bina, hafif elik bir konstrksiyon
maya devam edilmektedir. ana kadar devam eden
500 m.yi bir alan ve burada restorasyon
bir devam etmektedir.
435
'B' tam gelen bir alanda nedeniyle Pers
olarak bina uymayan bir dzgn
kist bir mezar ile (Resim: 13). Hi-
tit meydana en yksek hemen hemen 7
m. bir ara bu ve stnn
Hitit sklme Yine bu
koruma tedbirlerine daha sonra
Bu mezar da Hitit 7 m. bir alanda
byk bir meydana grlmektedir.
Mezar ile ilgili bir buluntular hemen hemen 120 cm. st
. kodunda ele Mezar edildikten sonra st iki kapak
ile yerleri hamur haline kirele
Daha sonra zeri gerek getirilen, gerekse ortaya mima-
ri paralarta Bylece gerek gerekse
blge iyice ele geen bir
kolye dikkat ekicidir. Minyatr testiler ve akik
. tam 1.5 cam obje tarih-
lememize Iki ynl olan objenin bir yznde ayakta duran
bir Pers yani ters yne bakan bir maymun hey-
keli grlmektedir.
sz ile bulun-
tular ki ivi tablet nemli bir yer
Bu 'A' ele geirilen tablet ve fragman 100
devam etmekte olan bu binada bugne kadar ele geen ivi
Hitit ait et ve tablet bylece 3500'e
1997 gibi 'B' da
arzu ve mit ilk rnekleriyle
zerinde gibi
Devleti' ne
Bu sonucunda ele geen kk
toprak kk adak (Resim: 14), tabaklar ve testiler ye
5 no'lu kpn ele geen kulba nazaran 90 dt
olan kp iinden malzeme (Resim
15). Bundan gen objeler de ele Bronz bir ve ritue
bir adak ivisini akla getiren ivi (Resim: 16) nemli buluntula
ivinin keskin ve ve hafif
Kk buluntular ele geen dikkat eki
cidir. Konik gvdesinin alt ve yan yzlerine bronz
(Resim: 17). Roma mezar hediyeleri olarak ve bronz sikkele
cam ve toprak kk mlek buluntular yer
436
Resim: 1
Resim: 2
437
Resim: 3
Resim: 4
438
Resim: 5
Resim: 6
R e i Q } : 7
439
Resim: 8
Resim: 9
440
Resim: 10
. Resim: 11
441
Resim: 12
Resim: 13
442
Resim: 14
Resim: 16
Resim: 15
Resim: 17
443
*
- 1993-1997

Andreas MLLER-KARPE*
1992 (Sivas ilesi) Hitit
i sonra 1993 ilk ve bu
yaz olarak srdrlmekre-.
nce kuzey (izim: 1). Toplam olarak
2250 mslik bir alan Hemen yzey tm Hitit Impa-
ratorluk Devri'ne ait duvar duvarlar daha
evvel yzeyden izlenebilmekteydiler. ilerledike
hepsinin binaya ait Bu 36 m. ve 54 m.
buluntu durumuna gre; alt katlarla birlikte toplam 51
mekan (izim: 2). Odalar byk bir avlunun evresini
(izim: 3). 17x16 m. bir kare olan
bu avlunun st o zamanlarda Avluda biriken
iin 20 cm. bir bulunan monolit
oluk yamatan bir pis su
Bu kirli su kanalizasyonu 1 m. 0.15 ile 0.185 m.
kesik koni biimli i ie toprak borulardan (phrek)
ta. st bir temizleme bulunmakta (Resim: 1).
Avlunun gney ele geen da gibi eskiden
tm avlu zemini
ana (Oda No: 46,49). zenle
olan hala iyi bir durumdalar. Ancak
bir izlerini l geidi 2.45 m. bu ka-
ift
Andreas MLLER-KARPE, Vorgeschichtliches Seminar der Philipps niversitat Biegenstr. II
35037 Marburg,ALMANYA
(i) Andreas Ml1er-Karpe; XI. Ankara 1993 (1994)244,259-264.
(2) Gerekli iznini veren T.C.Bakanlar Kurulu olmak zere Kltr ve ve M-
zeler Genel candan znl bizlere Sivas Mzesi'n-
den nce Mze Mdr Hikmet Denizli ve Mze Mdr Sheyla Demir,
Enver Akgn, Mehmet Alkan ve Musa Trnk, Konya Mzesi 'nden zenir ve Ankara'dan
muz Trkiye, Fransa ve Almanya' dan ar-
candan ederim.
445
zellikle iyi Arazinin morfolo-
jisinden burada bir yama seviye
nedeniyle duvarlar hala adam boyunda koruna Byk bir
duvarlar kerpitendir. kilden tabanlarda
yerlerde yanarak Bir ka odada
direkleri yarayan kaideler zellikle dikkat ekmektedir. Mer-
divenle (Oda No: 15) esas ve orta avlunun da st-
teki odaya (Oda No: 14) merdiven olan za-
tahtadan bu merdivenden gnmze rampa
ya e ykselen yan duvar rgleri
Merdivenin iinde kap
da bir ve burada byk bir yer alan mhr-
eden bir kil kapatma ele geti. Kil yzn-
de dikdrtgen biimli bir mhrle hiyeroglif bir ka kez
Merdivenin mekanlarda (9 ve 10 odalarda)
mhr toprak 66 kil kapatma bulundu. Laziti,
Amiziti ve Samili burada hiyeroglif belgelenirken (izim: 4, 6), bir
ka kez Suppiluliuma ismine de (izim: 4,2-4). Ancak kral ek-
sik bilinen iki hkmdar sz konusu
Buna kapatmalarda Ma/i-ziti-ma Kral" hi-
eroglifi ile birlikte kadar yresel bir
hkmdar (izim: 4,5).
Mhr bir sa rgs motifi ya da bir hayvan frizi ile
Bu stilistik zellikler Gliptik Eski ve Orta Hitit
Devri iin karakteristik tarihi konusunda
nemli ip vermekteler.
Kil mekana kuzeyden olan bir k-
12 tane okucu, sivri biimde ele ge-
tiler (izim: 5).
bu bir
ve keramik bu
nedenle esas saptamak mmkn
mekanlardan birinde fazla zarar
bir grup anak-mlek Bunlar bir iki kulplu mlek,
yonca bir testi ile sivri dipli ve tek kulplu testi ve de ufak dz dipli bir va-
zodan ... ... '
, zellikle zehginketamik bu gney rast-
. Bukesimde de bir yama Buradaki taban-
nivosu yama ile seviyede. yangi-
birine ait 1,2 m; kalker zenli bir biimde ya-
bulundu-Belirgin bir biimde mil ve tahta
delikleri grlmekte. Bir
girilmekteydi. Buraya gneyden olan me-
. kanda in situ durumdabirok byk Kuzeyde yer alan kom-
oda da (Oda No: 29) isebir Bir buluntu ise
446
ele geen insan iskeleti. bir ait olan bu iskeletin
belden ve Bu buluntunun anda
mak
kesiminde ise duvarlara sonradan uzun bir
mekan (Oda No: 27 ve 28) daha ilave Orada iki banyo kveti in situ
olarak (izim: 6). olarak niteleyebiliriz.
ne amala tam
olarak betimlenememeIerine genel temel dayanarak bir
olarak nitelenebilir. ok zellikle 16-18 nolu me-
kanlar klt odalar grubunu ve Hattusa'dan
mabetlerle byk benzerlik gstermekte. Bylelikle Hitit
da Hitit Imparatorluk kalma ilk belirgin

1993 beri yamata da lOxlO m.
20 plankarede (izim: 7). Bu kesim kuzey terasdan ok fark-
sonular verdi: Duvarlar ok daha dar ve oranla daha az zen gste-
rilerek gre burada evlerin bulun-
bir mahalle yer da sadece Hitit Devri'nden
kalma zellikle kesimdeki amalarda ete-
ok fazla Byk Hitit Imparatorluk Devri'ne ait keramikle birlik-
te, alttaki tabakalardan Eski Hitit malzemesi ele geti. Eski Hitit'den Hitit Im-
paratorluk Devri'nin sonuna kadar uzanan zaman dilimini kapsayan
sresine ait
st amalarda ok az mimari
ken, daha 20-30 cm. derinlikte anatoprak geldi. Burada ok olma-
ve yama erozyonuyla, zellikle de kltr
yok neden Yine de dik seyrek bir bi-
imde Duvar
gre 60-80 cm. temeller basit evlere et-
mekte.
alt kesim) durumu daha iyi. En iyi mi-
mari buluntulara Devri'ne tarihlenen 2. tabakada 9 fark-
eve ait Hitit orta ev modeli burada bir
grlmekte.
Dikkate buluntular orta tabakadan, bir potayla iki dkm
Bunlar amalarda ele geen bronz curuf
la bu kesimindebir metal atlyesinin etmekteler.
ve boynuzun gsterir ve yan rn-
ler ele geti.
en nemli buluntusu: Bir byk mlek
zerinde yer alanbir hiyeroglif mhr 'Kral' ile
birlikte sa ra/ia-ia-sa (Resim: 2). kadar
yan 'Sariyasa' (olarak bir Hitit kral ismi. Bu bir tadar
447
Hattusa'daki kral listelerinde yer iin blgesel belki de h-
km bir hkmdara ait.
AKROPOLN BATI YAPILAN
nc olarak 1994 sonunda Ak-
rapol'nn kesiminde Bu hemen
da bir tablet ele geti. ilerledike tabletlerin 48'e ve
hepsinin 13. kalma Tm A bir
iinde ve evresinde ele getiler (Resim: 3). Verilerin burada bir
sz edilebilir. Ancak Demir Devri'ne ait
ok tahrip
Wrzburg niversitesi 'nden Prof.Dr.G.Wilhelm ivi ya-
tabletlerin hemen bir ta-
Bunlardan 18 fal metni, 3 bayram metni ve 12 klt envanteridir, sa-
dece tm olarak bir etikettir. En nemli grubu bayram trenle-
ri ve bir ka para da ise Sarissa her klt t-
reninden sz edilmekte (izim: 4, 1).
Metin
"Kral ilkbaharda bayram yapmak iin
Sarissa'ya zaman kral
gitmez, bilakis kral yola gider
Hwasi ...
Bu ismi tabletlerinde toplam sekiz kere
ta. Prof.Wilhelm'in gre byk bir yerini Ku-
olarak lokalize edebilmek mmkn Bu Anadolu'nun tarihi t':
iin nemli ilerlemedir.
ivi de yer A hemen mimari olarak
buna ok benzeyen ikinci byk bir (B (Resim: 4).
Her iki bina da byk bir felakette kuzey teras-
daki ve byk da kurban grl-
mekte ve sonuta bu Hitit Gr-
gre bu hemen sonra harabe tamir grp tekrar
yerlerde stn kr bir izleri grlmekte. Sa-
dece yeni rlmesi, eski znn, en temellerinin iyi
gstermekte. kesimlerde bu ait kltr tabaka-
(tabaka 1b) belirlendi. Burada ele geen keramikleri Hitit mal-
zemesinden ok zor olmakla birlikte, az para
nceki evrelerde ele gemediler. Bunlara tm olarak bulunan
enine yivler olan kase rnek olarak gsterilebilir. Bu tip-
teki anaklara blgesinde Hitit Imparatorluk Devri'nden
tarihlenen tabakalarda rastlanmakta ve "Erken Demir Devri" olarak nitelen-
mekteler.
448
Bu evresinden sonra uzun bir zaman diliminde arazi terk edil-
bir metreden fazla kuzeyde ve zel-
likle bir erozyona Bu devrin
uzun yeni toprak gstermekte. Yeni
humuslu stne temel Ge Demir Devri
En stteki bu elegeen bronz-
dan bir okucu ve ok renkli anak-mlekler M.O.7. ve 6. yz- -
tarihlenmekte. Birbirine kez yamuk okgen me-
ait birimlerini hala bera-
berinde getirmekte. Bununla birlikte kenardaki
mimariyi Burada25 m.lik bir kesimde 2m. eninde dev-
duvarizlenebilmekte. veyanmdaire bir kule
savunma ve belliki buGe Demir Devri yer-
kuzeyden evrelemekteydi. O zamanlar tepenintmtinnbu surla
evrili ve bir kale tahmin edilmekte.
. . . . - .
AKROPOLN GNEY YAPILAN KAZlLAR
Yzeyden kabaca evresi kestirilebilen Hitit harabesinin kuzey ucunda
1995 gre bu (C akropoln
tm kapsamakta (Resim: 5). Duvarlar temel zerine
tahta kerpilerle neden
olan felaketi kerpiler ve kerpi tabanlar
(Resim: 6). 1,6 m. duvarlardan sadece temel
gnmze kadar yamataki destekli duvarlarla ara duvar-
lar bazan 3 m. Hatta bir oda birlikte bulundu. Me-
ii yanarak Byk bir st ka-
ta ait gereken bu molozun ierisinde ok kaplar
la kaseler) bulundu.
"
duvarlar Dz bir
olan cephesi 45 m.lik bir alanda k-
daha cephesi ne ve arkaya yap-
makta ve toplam olarak 75 m. (izim: 8).
daha henz bir ka metresi ve bu taraf ok bir mimariye
etmekte.
Elimizdeki dayanarak 41,5 m. b-
yk bir avlu evresinde syleyebiliriz. (tepenin
doruk ise durum daha bir
yoksa yer daha belli
kadar 45 byk bir yama ya
da bodruma ait, avlu en az 3 m.lik bir seviye far-
bulunmakta. mimarili avluya bakan
cephesinde iki ya da , avluya paralel oda yer al-
makta, en dizisindekiler genelde dik rnekanlara
mekteler. bu yerde bulunan uzun iki koridor biimli
449
bodrumun zerindeki katta avlu Avluya bakan
olan bu holn toprak
da bunlar alt kata devrildiler ve bodrum zengin keramik en-
vanter gmld (Resim: 7). iki tm tablet
bulundu. Ierik olarak bunlar Orta Hitit Devri'nden kalma fal Di-
buluntular zerine hiyeroglifle ve
ivi Tabama mhr kapatmalar (izim: 9) ve byk Kral Tuthalia
I veya II'ye ait hiyeroglif bulla En benzerlerini
ky'den iki ait paralar nemli kk buluntular ara-
(izim: 10).
JEOFiziK LM
Hitit her arkeolojik jeofizik l-
mler Bu Dr.H.Stmpel'in Kiel Univer-
sitesi Jeofizik Blm yrtlmekte. Jeoelektrik, jeomanyetik ve yer
metodla toplam 16 hektar-
bir alan
Bu Posdam Jeolojik Merkezi de desteklemekte.
kapsayan jeomanyetik sistem
yorucu n gerektiren jeoelektrik ve yer sahalarda

Beklenilenin stnde iyi sonular elde edilirken zellikle duvar-
prospeksiyon resminde de gibi net bir saptan-
duvar ile her 25 m.de ne yapan
kulelerin yer sur sisteminde (izim: 1); gney
ve birer (izim: 11). Bunlar
Hitit mimarisinden gibi, yanlarda kulelerin yer or-
geitli olarak Gze arpan bir iz ise, gney uta ve
surun i "D" biimli Byk bir kadar
bilinmeyen tekil biimli bir bina.
byk izlerine Prospeksiyonda gerek
byklk ve gerekse biimleri nedeniyle resmi ait olduk-
Ufak, basit planla evleri temellerinin
nedeniyle tespit etmek daha zor. prospeksiyon resimlerindeki eksiklik-
leri bu
nnde viyadk olabilecek yine
byk bir Hitit kompleksi bulundu. n
alanlara ve ilk defa ikinci
bir byk duvar emberinin (surun) eden saptan-
Ancak yeni b.u konuya getirebilir.
GNEYDOGU YAPILAN
Jeofiziksel kontrol ve tamamlama drt
birinin Sonuta manyetik ve yer z
450
diren lmlerinin neticelerinin bina izlerinin bir
meydana (izim: 12). ve konstrksyon gibi
sonucunda dikkate bir husus; iki
oldu. Buna Hitit genelde tek bir
bulunmakta. ift Suriye, Filistin blgesi iin tipik bir zel-
lik olmakla birlikte ikisinde de grlmekte.
yer alan kutsal evresindeki mimari
da lmler Su seviyesi alak yuvarlak gletin
byk bir Hitit Devri'nden kalma bir
ve su veya savak
Daha gn ok olmakla birlikte, geen
ve jeofizik sayesinde Hitit Sarissa' dan genel
bir fikir edinebildik (izim: 1). Elimizdeki verilere dayanarak
yeniden kurma denemesini izim 13'de grmektesiniz.

MLLER-KARPE, A., Ausgrabungen in einer hethitischen Stadt". Antike Welt 27, 1996,305-
312.
WILHELMt., aus Gebaude I, 1, Rahden 1997.
Y n raporlar; "Mitteilungen der Deutschen Oriengesellschaft" dergisinde
451
izim 1: 1993-1997 ve jeofizik lmlerin daya-

452

o
5
I
O
m
<
i
-
f
o
-
-
"
"
'
"

K
u
z
e
y
T
e
r
a
s

i
-
I
'
.
i
-
-
-
-
,
1
\
l
.
i
:
'.

.
\
'

i
i
:
_
.
_
_

'
-
..

...
.j::>
.

i
z
i
m
2
:
K
u
z
e
y
t
e
r
a
s
'
t
a
k
i

~
-Z.6cm-
5
izim 4: Sarissa Bayram metninin (Ku.Sal 1,1) ait bir para (G.
Wilhelm'e gre). 2-6 Kuzey Teras'taki 9 nolu 2-
4 "Suppiluliuma" (Ku. 94/128, 126, 76); 5. Kral
ve (Ku. 941160); 6 Samili isminin (Ku.
94/79)
455
o
i
Sem
i
izim 5: Kuzey teras'taki 4 ele geen bronz okula-
(Ku. 94/18a-e)
51krn
-'---'--'
izim 6: Kuzey teras'taki 27 odada bulunan
topraktan kvet
456
25
1635---
1630--
E:\l.ljj. Kat 1
Kat2
Kat 3
Ev8 _
-
i
i
,
----------

------ (1997) -----
1

lOm
o
i
20
15
35
izim 7:
30
457
+
+
+
+
+
+
+
+
Akropol
C
(1997)
i\ !om
O !
'---
+
22+-
29+
27 +
+
26 +

+
/
/
/
/
/
/
25 +
+
+
+ 40 + 39 + 38
20 '37_ plan.
--16. k" C
. kb Akropol'nde
izim 8:
+
41
+
42
+
43
458

-,-
izim 9: Tabama ve Tawananna mhr Akropol, C 4 nolu 0-
dadan (Ku. 97/60, 61)
459
o
L i
5
i
lOcm
i
izim 10: ve topraktan bir ift ait paralar,
izimler Michael Ober Akropol'deki C 21
odada bulundular
460
0140m 120 0160m 100 140 120
m
120
100
140
160
180
N200
Geornagnetik

;.. i
-2 O 2 4 6nT/m
Geoelektrik
izim 11: H. Stmpel ve
ekibinin jeofizik lmlerine gre
-i-
,J
;
!
-, 13+
40
+
41
+
42
+
43
o
i
lOm
Gney
(1997)
izim 12:
durumunu gsteren plan
461
izim 13: Hitit bakarak yeniden kurma denemesi. ndeki
jeofizik gre. Akropol'de C grlmekte.(izim: Michael
Ober)
Resim 1:Kuzey terastaki bulunan phrekler ve monolit oluk
462
Resim 2: Kral Sariyasa'ya ait bir mhr yamatan
Resim 3: akropol A
solda
463
Resim 4: akropol Hitit A ve B ile Demir Devri'nden kalma
mimari hava
464
Resim 5: akropol'nn Hitit C birlikte havadan grnm
465
Resim 6:Akropoldeki C kerpi II nolu oda ince kerpi du-
varlarla silolara
Resim 7: Akropol C orta avludan
avlunun bodruma (oda no:
8) yer
grlmekte
466
*
1997 YILI HARMANREN (GNDRLE)
KAZISI
Mehmet
27 km. yer alan Gndrle Hyk
1997 Kltr ve Mzeler Genel M-
izniyle, Isparta Mzesi bilimsel
Istanbul Universitesi Fonu'nun mali ve
olarak da l'Edebiyat Fakltesi ile devam edil-

Alan Arkeolog Nesrin zsait'in i..Edebi-
yat Fakltesi Tarihi Anabilim Arke-
oloji Anabilim Ozgr Kahraman, Hlya
Gnl Apaali, Tarihi Anabilim yksek lisans ve lisans
Ayla Yksel, Zeynep Grhan, Resul Apanlar,
Kltr ve Koruma Blm'nden Mimar Restoratr
zsait, lisans Serkan Besli, Konya Seluk niversitesi Fen-Edebiyat
Fakltesi Tarih Blm'nden Koak, Sakarya Universitesi
Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm'nden ve Isparta M-
zesi'ni temsilen Mustafa Akaslan
1997 sezonunda amada 1996' da i
ynnde bu sene de devam ettik. Bu amada 1996
elde drt kp mezara ilaveten kp mezar 5x3 m. bo-
olan L bir, 5x5 m. M dokuz kp
mezar bulduk.
Prof.Dr.Mehmet niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarihi Anabilim
Fen-PTT. 34459 ISTANBUL.
(1) J0.011250897 projemizi destekleyerek bize huzurlu bir
Fonu Yrtc ve LU.Edebiyat Fakltesi
iten yrtlmesinde
Isparta ve Ziraat Fakltesi Atabey ile
Atabey Belediye candan ederim.
(2) srdrlebilmesinde zverili ve uyumlu tm ekip yelerine ve
Akaslan'a en iten
467
AMA i (izim: 1; topografik planda R 6).
Bu amada yzeyden 0,30 m.- 0,40 m. ele geen
ve tahribine grld. bakan me-
zar kpleri ok izik, ezik ve eksik durumdalar.
Mezar i 5 (Resim: 1): dz dipli, beyzi gvdeli bir kp. Bo-
yundan hemen paralel iki yatay tutamak
bulunmakta. dudaklar dzgn olmayan paralel yivlerle i 5'in
veya evresindeki bir mezar kpne ait kapak olabilecek, herhangi
bir nedenle yerinden ok byk dz bir blok, kp boydan boya
Kpn iinde kol dikine yer-
bir mleki k, (Resim: 2; Env. No. 97/1) tek buluntudur.
Kpn iinde olarak bulunan siyah gaga iki testi
bize hediyeler bilgi vermektedir (Resim: 3). Gmden birka
uzun kemik
Mezar i 6 (Resim: 4) : Mezar i 5 ile i 7 ok ezik ve el
kapak boyun ve omuz byk
rg ile korunmaya Bu rgnun i 5 ile ve ikisini
iki fikrini verebilir. Hafif dnk dudak-
dz dipli, gvdeli, drt simetrik kulplu, orta boy bir kp.
Boynun paralel iki yiv, boynu evrelemekte. Omuzdan kadar inen
birbirine paralel yivlerden gen zikzaklardan ssleme. Buluntu yok.
Mezar i 7 (Resim: 4): dz dipli, uzun gvdeli bir kp.
paralel yiv evrelemekte. ok st gvde kur-
bir (Resim: 5; Env. No. 97/3) ve va-
iki kemik ele geti. kp sol in situ
kk bir rnlekik bulundu (Resim: 6; Env. No.2).
AMA L (izim: 2; topografik planda 8)
Yzeyden 0,85 m. inilen bu amada hemen hemen 0,70 m. moloz
Bu da bize, gneyindeki gl bahesi
gsterdi. Bu ama bir kp mezar verdi (Resim: 7).
ynelen ve dz bir silindirik oval gvdeli, tutamak-
olan bu kp buluntu vermedi. olarak ele geen
siyah ve hamurlu Ilk Tun 2'ye ait byk klip ve kk kap par-
buradaki bir gstermektedir. Bu keramik
da bu tahrip mezar kpne, kpn destek ve onun hediyele-
rine ait (Resim: 8).
AMA M (izim: 3; topografik planda L 11)
1.20 m. bu amada dokuz klip mezar Tm
kplerin kuzey ve gneye, hafif sapmalarla bakmakta.
Hepsi tahrip ezik ve ok Heriki klip mezar tertibini, burada gr-
mekteyiz. Drt mezarda da kapak kpnn byk dz
468
kapak ile mezar kplerinin stleri iri tarla desteklen-
(M 2, M 3, M 5, M 7). Iki mezar kpnn bir kp ile
Kapak kp ve ana kpn omzu iri tarla ve kp rt-
lerek korunmaya (M 1, M 6). Mezar 4, 5 ve 8 ok tahrip Kple-
rin dip veya alt gnmze
Mezar Ml (Resim: 9): kpten Ana mezar kp hemen hemen
meyilsiz, dz Kapak kpne biraz meyil Kapak kp-
nn tm, ana mezar kpnn st iri tarla Kapak k-
p yanlardan kp EI etki-
siyle tahrip M 3'n yerinden oynayan kapak destek
alt
grngrlmekte. ok fakat birinin
kp hoker durumunda, ayak ucun-
da, kpn dibinde ocuk Iki tanesi kpn biri
dipte, gaga testi Env.No. 4, 5, 6) (Resim: IO).
Mezar M 2 (Resim: 2): EI dz bir zemi-
ne hemen hemen meyilsiz gaga gvdeli, yumur-
ta biimli bir kp. Paralel yiv omuzdan kadar zikzaklar yapa-
rak tm gvdeyi evrelemekte. omuz kalan
bir atlayarak, yivli gen baklava motifini ara
ise ifter boynuz var. Buluntu ve gm yok.
Mezar M 3 (Resim: 12): Kpn dz iri top-
lama EI atlak, dnk dik bo-
yunlu, omuzlardan simetrik drt dikey kulplu, dar dz dipli, bir olma-
yan .kp buluntu vermedi.
Mezar M 4 (Resim: 13): M 5'in nnde ve ok tahrip bu-
lundu. gney iinde kalan bir mezara ait olabilir.
Mezar M 5 (Resim: 14): ok tahrip ok ve eksik. d-
nk dudakh, dik boyunlu, gvdeli, dz dipli, simetrik dikey apIike il-
kulplu bir mezar kp. Ustteki toprak ilk A }3
gibi iki kpn eklenmesiyle ana mezar kp
de ikinci tipte bir kpn M 5'in bu kpn iine tm
olarak grdk. Kpleri ve temizleme sonu-
cu M 5'in de grn grld. Bu mezara da M 9 nu-
verdik. M 9'un ilk gm daha sonra M 5'in onun iine
de, byle M 9'dan dzen-
Kpn tam dibine mlekik, M 5'in dibi
na da testicik (Resim: 15; Env. No.l), in situ durumunda-
i topraktan cranium ok ele ge-
, Bu iin belki de bu biim dipli kp zellikle Bylece kplerin
ve nce M 9'un sonra da M 5'in
zenle bunun iine ok byk dz bir rtl-
dkten sonra, yanlardan ve boyun zerinden dz, iri toplama ve kp
korunmaya grlmekte.
(3) Bkz.zsait, M; "1993 Harmanren KST XVI/2, 1995, s.155, Res,8.
469
M 5' in sol tarafta biri ok atlak iki gaga testi
(Resim: 16; Env.No.7, 8), testi ile kpn testinin
de sap delikli bir el Env.No.9), oval, topuz gibi u
dik durabilmesi konan bir kulp ile Bylece M
5 bize A 6' dan sonra, mezar buluntusu olarak az rastlanan el veren
ikinci mezar oldu.
Mezar M 6 (Resim: 17): tahribine ok iki kp-
ten bir mezar. Ana kp dnk omuzlarda simetrik dikey
drt ilmik kulplu, dz dipli, uzun silindirik gvdeli byk bir kp. Kapak kp
ise, yuvarlak gvdeli, dz dipli, simetrik olan drt kulpun ikisi
ma dz ikisi yatay halka Gm ok cranium,
mandi bula, uzun kemik kemikler ile bir
ele geti (Resim: 5).
Mezar M 7 (Resim: 18): M alt zerinden st
Burada da ikinci mezar birincinin tahrip grl-
mekte. Hemen hemen M 6 ile biimde olan M 7 biraz daha silindirik.
byk dz bir Bu ve byk tarla
Gm var. iskelet olarak neucranium,
birka uzun kemik verdi.
M 7'nin destek zerinde bir mezar daha bulundu (Resim: 17).
Yzeyden 0,60 m. rastlanan bu mezar yzeye ok iin
sonucu tahrip Kpn dz dip Burada da iki
uzun kemik ile bir calvare ele geti. Bu gmye de M 10 dedik (Resim: 17).
M 10'un ve M 7'nin kapak nndeki destek
iki byk uzun kemik ele geti. kadar bu
durum bize bir Bu kemikler hayvana ait iseler kurban
gm yemek trenini Kemiklerin
incelenmesi bu cevap
Bu madeni buluntuya hi
bulunan onbir adet envanterlik eser, temizlenerek ve
gerekli restorasyonu iskelet beraber Is-
parta Mze tutanakla teslim
Bu bizi gmler Yeni gm
lerinin yeni tip kpler de elde ettik. Onmzdeki restorasyon
vererek devam etmeyi
470

'
5 :
[
7
i
N
:
[
1
0
I
T

"
,
.
.
.
I
O
'W
L
J
.
.
I
.
.

.
.
'
_
_

_
_
_

;
:
"
-
-
'
" -
-
-
F
'
,
-
1
:
:
=
1
i
g
t
"
M
'
i
i
f
i
J
i
.
.
"
i
"
'
J
>

.
.

.
.

,
.

r
T
T
I

-
,

."
',,,-
1
'
\
2
3
1
1
1
2
1 2
l
,
2
2
1
7
2
5
2
7

1
8
2
9
l
i
1
5
1
6
'
1

J
"

1
2
6
!
2
1
1
1
9
.
j
:
>
.

i
I
I
i
L
l
l
i
I
I
i
I
I
i
i
I
I
l
'
J
I
I

i
I
I
I
I
L
i
J
I
I
I
i
I
I
'
i
i
i
1
1
1
1
1
i
i
/
;
f
i
i

U
3
z
.

1
7
\
.
.
,
'
"
i
L
L
i
f
f
i
/
F
i
i
I
-
L
L
l
\
i
'
k
.
,
.
,
,

1
1
/
1
1
1
1
1

i
i

,
K
A
Z
I
S
I
H
A
R
M
A
N

R
E
N
3
4
3
3
I
K
N
o
:
'
\

-
,
"
...,

1
/
P
l
a
n
1
:
G

n
d

r
l
e
h

k
v
e

472
i: .
I"
:
i
~ .
....
(\l
5,
~ <
:0
,.:.; z

. ~
:z
os
4-
: :
o.
473
o
474
Resim 1: Mezar i S
Resim 2: Mezar i S buluntusu
475

Resim 3: Mezar i 5'ten testi p a r a l a r
476
Resim 5: A r a k l a r , i 7 - M 6
Resim 6: Mezar i 7 buluntusu
477
Resim 7: Mezar L 1
478
Resim 9: Mezar M 1
Resim 10: Mezar M 1 buluntusu
479
Resim 11: Mezar M 2
Resim 12: Mezar M 3
480
Resim 13: Mezar M 4 ve M 5
Resim 14: Mezar M 5
481
\ HM 97
. Mg
.....
Resim 15: Mezar M 9 b u l u n t u l a r
Resim 16: Mezar M 5 ve b u l u n t u l a r
482
Resim 17: Mezar M 6, 7, 8
Resim 18: Mezar M6 ve M7
483
KAZISI 1997 SONULARI
nder
. niversitesi ile Kltr yrtlmekte olan Sam-
sun Ikiztepe 1997 dneminde 7 Temmuz ile 24 tarih-
leri 50 gn sre ile
1997 dnemi heyeti yesi olarak Grevlisi
Dnmez, Arkeolog Serpi! Arkeolog pesi-
natr Burhan Glkan, restoratrler Trkan Aktoprak ve Neval Akyol ile Istan-
bul Universitesi stajyer lisans K.Erdem, Nalan Iz, Elif Oz-
dursun, Dilek avdar, Esra Ceylan, Ali Bingl, Mutlu Diner, Yurtse-
ver, Mine Kuzu, Begm Derya Onder, Reyhan ..
Ege Universitesi stajyer lisans Atilla Trker ile Sorbonne Universite-
si stajyer lisans Alice Mouton olarak Sam-
sun Mzesi Emine
1997 dnemi da 1993 ilk defa Tepe
III'te (Resim: 1) "L" D 6-11/1 14-15 ve D 10-1111 16
plankarelerini kapsayan 325 m-.Iik bir (Resim: 2)
sonucunda i 993-1996 dnemlerinde ortaya olan 6 mimari tabaka-
dan sadece 3,4,5 ve 6. mimari taki p edildi. D 7-ILLI
14 ve D LO-ILLI 15 plankarelerinde plan) daha da 5
yeni mimari yani 7, 8, 9, 10 ve 11. mimari ortaya
Bu arada sz konusu plankarelerin yzey nce-
ki dnemlerde gibi Ilk ve Orta Tun ile Ge Demir ve Hellenistik
ait anak-mlek da
temizlik toprak 2 figrin
4 6 tezgah 2 kesici, kemik 1 delici ve Tepe I' deki
erozyon sonucunda ortaya tun 1 disk (Resim: 16) ele geti.
D 10/1 15 ve D 10/1 16 plankarelerini kapsayan 50 m
2.lik
bir alanda 9.50
ile 8.65 m. ykseklikler yer gzlenen 3. mimari tabakada mimari
olarak sadece kil tabanlar ortaya D 10/1 15 plankaresinin
da ve 8.80 m. seviyede byk blm faaliyetleri nedeniyle tahrip
*
Prof.Or. nder niversitesi Edebiyat Fakltesi, Eski Tarihi Anabilim Fen
PTT, ISTANBUL
485
bulunan 3.50 x 1.70 m. boyutunda kil bir taban (b.3500) (Resim: 3). Bu
0.15 m. ise 3.60 x 1.70 m. boyutunda ve daha du-
rumda bir kil taban (b.3503) ortaya Bu 3. mimari taba-
esas ve hale geldikten sonra zerine ilk
tamir ile
D 10/1 16 plankaresinde ise yine faaliyetleri nedeniyle olduka tah-
rip ve kuzey plankaredeki birinci olan bir kil taban

Bu tabakada kk buluntu olarak toprak 3 ile 3 tezgah
ve kemik 1 ele geti.
3. Mimari tabaka ve yu-
varlak memecikli anaklar ile ie kapanan ve yatay mlekler-
den Kaplarda bezerne olarak sadece silinti bezek grld.
D 10/1 14 ve D 10/1 15 plankarelerini kapsayan 50 m
2.lik
bir alanda 8.65
ile 8.45 m. ykseklikler yer gzlenen 4. mimari tabakada mima-
ri olarak yine sadece kil tabanlar ortaya D 10/1 14 plankaresiy-
le D 10/1 15 plankaresini kapsayan ve b.3501 ve b.3505 olarak kodlanan ve her-
hangi bir mimari iz vermeyen kil yer yer
gzlendi.
4. Mimari moloz iinde kk buluntu olarak
toprak 1 ile 1 ele geti.
4. Mimari tabaka ve
dikey anaklar ile ie kapanan ift gzl yatay m-
lekler ve Kaplarda bezerne olarak silinti ve
teknikleri grld.
D 10/1 14 ve D 10/1 15 plankarelerini kapsayan 50 ms.lik bir alanda 8.45
ile 8.17 m. ykseklikler yer gzlenen 5. mimari tabakada kil ta-
banlar herhangi bir mimari ortaya D 10/1 14 plankare-
siyle D 10/1 15 plankaresindeki kil da (b.3504 ve b.3506) yer yer
gzlendi.
5. Mimari moloz iinde toprak 1 anak
(Resim: 11) ile kk buluntu olarak toprak 2 ve 6 tezgah
kemik 3 delici, 1 ve tun 1 ele geti.
5. Mimari tabaka veya ke-
nan dikey ya da yatay ift memecikli anaklar ile ie kapanan dikey
ift memecikli ya da yatay ift gzl mleklerden
Kaplarda bezerne olarak silinti ve teknikleri grld.
8.17 ile 8.00 m. ykseklikler yer gzlenen 6. mimari taba-
iki olarak Birinci 1996
dneminin son gnlerinde ve D 6/1 14, D 7/1 14, D 8/1 14, D 9/1 14, D
6/1 15, D 7/1 15, D 8/ i 15, D 9/1 15 plankarelerini kapsayan alanda
tirilen temizlik sonucunda, D 7/1 14 ve 15 ile D 8/114
plankarelerindeki (b.3478), D 8 ve 9/1 14 plan-
karelerinde bir mekan (b.3486) iine bir (b.3484) ile D 8 ve 9/1 15
plankarelerinde bu kk (b.3487) ilgili yeni ek
486
mimari daha ortaya (Plan: 1). Bu yeni bulgular nceki d-
nemde olan mimari neden ol-
du. Bu birincisi, b.3478 kodlu ilgilidir. Bu ya-
bir sundurma iin 4 di-
ke bu ilgili fakat plankarenin gneyinde ortaya
yeni 6 dike ile birlikte bir sundurmaya ait ol-
(Resim: 4). 0.20 ile 0.35 m. ve 1996
ortaya olanlarla birlikte lO'u bulan bu dike
sundurma (b.3529) 4.20 x 2.80 m. D 7-8/1 15
plankareleri iinde yer alan dzgn bir hat izen 3.80 m. uzunlu-
kuzey 5 adet dike ukuru yer Bu kenarda bulunan ve
VIII ile I dike apraz gneyinde kalan IV u-
kurun gre destek bir dikece ait Gneye
90 derecelik bir yaparak dnen 2.50 m.
ki VIII ve XI 2 dike XII, XI-
II, XIV ve XV dike gney kenar ise 4.20
m. 2.80 m. kenarda ise III ve XV numa-
2 dike yer Bu dike
apraz ortaya 0.05 m. XVI dike
yzne destek olarak
nld. grlen ii ukurun kk bir
ocak yeri
ikinci olarak, b.3478 nolu kare b.3484 nolu
alandaki sonucunda burada kapatan koruma du-
bir kk mekan (b.3528) (Resim: 4,5). 2.50x1 .40 m. bo-
yutundaki ait 3.00 m. ve 0.15
m. Toplam 3.65 m. olan ise 3
birbirine eklenmesiyle grld. Bunlardan ku-
zeydeki 1.30 m. ve 0.10 m. ortadaki
0.85 m. ve 0.10 m. gneydeki
ise 1.50 m. ve 0.10 m. Bu kuzey-
deki ve ortadaki XIX olarak kodlanan bir di-
ke yer 0.10 m. bu dike 0.55 m.
grlen 0.15 m. XVIII bir dike ise, me-
desteklemek
2.05 m. ve 0.15 m. gney ait
bulunan XVII ve 0.10 m. dike
da yine duvara destek olarak gzlendi.
kuzey ait ise, 1.50 m. ve 0.10 m.
Bu ince zenli bir
orta meydana birbirlerine paralel
olarak ynnde ve boyunca uzanan
0.05 m. 20 adet anla-
saptanan 0.20 m. XX nu-
dike byk ieriden desteklemek

b.3528 yer alan (b.3484) gney du-
487
XXII dike ortaya 0.25 m.
ki dike gney desteklemek ol-

Bunlara ek olarak, 0.35 m. gneyinde oval byk bir
ocak yeri (b.3530) ortaya (Resim: 4). 0.20-0.25 m.
deki ve 0.05 m. kaba bir ile ol-
grld. 0.30 m. bir ukura sahip olan ocak yerinin iinde
ortaya 0.10 m. XLII dike st mimari
tabakaya ya da nceden burada bulunan ancak daha sonra olan
bir dikece ait
nc olarak,I 996 dneminde b.3484 1.45 m. gney-
D 8-9/1 15 plankarelerinin alanda iki bir
ortaya Burada sonucunda bu
gney bir (b.3531) ol-
(Resim: 4). Bu 2.20 m.
zerinde orta boy bir ait
2.60 m. ve 0.15 m. kuzey ait
ise LlOm. ve 0.15 m. Bu mekana
saptanamayan gney taraftan ve
nin i ve ortaya 0.10 m. XXV ve XXVI
dike desteklemek dikele-
re ait grld. b.3528 ve b.3531 iki alan-
da 1.25 x 0.45 m. boyutunda oval bir ukur 0.15 m. bu
ukurun
6. mimari tabaka ikinci ise D 10/1 14, D LL/I 14, D
10/1 15 ve D 11/1 15 plankarelerini kapsayan 100 mz.Iik bir alanda
rilen Bu sonucunda uzun bir
duvara ait ile bir ortaya
D 10/1 14, D 10/1 15 ve D 11/1 15 plankarelerinin alanda kuzey-
ynnde uzun bir duvara ait sap-
(Resim: 6). Toplam 7.95 m. olan ve so-
nucu gzlenen duvara ait kuzeyde
4.25 m. ve 0.20 m. ortada 2.60 m. uzun-
ve 0.20 m. gneyde ise, 1.10 m. ve
0.20 m. Olduka uzun olan iin taraf-
tan iki grld. Bu destek ait
luklardan gneyde 0.75 m. ve 0.15 m. Bu-
nun 1.95 m. kuzeyinde yer alan ikinci destek ait ise 0.95 m.
ve 0.20 kuzey ucunun 0.55 m. do-
XL dike ile kuzeydeki destek 0.30 m. ba-
XXXIX bir dike yine bu uzun des-
teklemek ile Bu uzun byk bir ya-
esen sert rzgara koruma
d.
Bu izleri ise bu 1.75 m. gneyinde, D 11/1 14 ve D LL/I 15
plankareleri iinde Uzun duvara paralelolarak
488
ynnde olan ve b.3512 olarak kodlanan zerinde
linde ok iri moloz grld (Resim: 6). temizlik
sonucunda, taban seviyesinde ortaya yatay
dan, 4.50 x 2.55 m. boyutundaki herhangi bir tahribatla
yok Bu nedenle,
kuzey ait 2.55 m.
da ve 0.15 m. ait 4.50 m.
ve 0.20 m. gney ait ise, 2.50 m. uzunlu-
ve 0.20 m. tabandan 0.40 m.
ukur bir alan iine taban seviyesindedir. Iin-
de in situ durumda toprak 1 ile 1 tezgah ele geen ve g-
0.40 x 0.45 m. boyutunda toprak 2 mimari para bu-
lunan bu bir (Resim: 7).
6. mimari moloz iinde toprak 3 anak ile 1
meyvelik para halinde bulundu. Kk buluntu olarak toprak 1 figrin
(Resim: 14),9 ile 20 tezgah kemik 2 delici ve ponzata-
1 ele geti.
6. mimari tabaka veya ke-
ift memecikli anaklar ile ie kapanan yatay ift gzl
mleklerden Kaplarda bezerne olarak silinti, kabartma, entik ve
teknikleri grld.
D 7, 8, 9, 10 ve III 14 plankarelerini kapsayan 125 m
2.lik
bir alanda 8.00
ile 7.70 m. ykseklikler yer gzlenen 7. mimari tabakada mima-
ri olarak sadece kil tabanlar (b.3511, b.3513, b.3516, b.3517 ve b.3520)
ortaya Bu tam olarak belirlenemeyen
bir avlusuna ait
midye ieren 7. mimari moloz topra-
iinde toprak 2 anak ile in situ olarak tm bir manda boynuzu
(Resim: 10) bulundu. Kk buluntu olarak toprak 1 ile 6 tezgah
kemik 1 4 deIici ile 1 boynuz 1 eki (Resim: 15),
1 kesici ve tun 1 olta (Resim: 17) ele geti.
7. mimari tabaka anaklar ile dz ykse-
len veya ie kapanan dikey ya da yatay ift
mlekler ve Kaplarda bezerne olarak silinti ve
grld.
D 7, 8,9 ve 10/1 14 plankarelerini kapsayan 100 bir alanda 7.70 ile
7.50 m. ykseklikler yer grlen 8. mimari tabakada sadece kil
tabanlar (b.3514, b.3518, b.3519 ve b.3521) ortaya (Plan: 2). Bu kil ta-
tam olarak belirlenemeyen bir avlusunu
grld (Resim: 8). Bu avlu zerinde durumda toplam16 adet orta
byklkteki in situ 3' nn ise ay
gzlendi.
7. mimari tabakada gibi midye grlen 8. mimari
moloz iinde toprak 1 kadeh (Resim: 12) ile
kk buluntu olarak toprak 3 ile 3 tezgah 2
2 ve 1 kesici, kemik 4 delici ve 3
ve tun 1 ele geti.
489
8. mimari tabaka kresel gvdeli ve ie kapanan,
lan veya zerinde ip delikli bulunan anaklar ile dz ykse-
len boyunlu veya ie kapanan gvdesi yatay memecikli ya da dikey kul-
bunun st mleklerden Kaplarda bezerne olarak si-
linti ve kabartma teknikleri grld.
D 9/1 14 ve D 10/1 14 plankarelerini kapsayan 50 ms.lik bir alanda 7.s0
ile 7.30 m. ykseklikler yer 9. mimari tabakada mimari
olarak kil tabanlar (b.3515 ve b.3522) ortaya Bu
tam olarak belirlenemeyen bir avlusuna ait anla-

9. mimari moloz iinde kk buluntu olarak kemik 3
delici ile tun 1 delici ele geti.
9. mimari tabaka seviyesinde yer
alan memecikli anaklar ile ie kapanan ve gvdesi iri
yatay mleklerden Kaplarda bezerne olarak silinti ve
kabartma teknikleri grld.
D 9/1 14 ve D 10/1 14 plankarelerini kapsayan 50 mz.lik bir alanda 7.30 ile
7.20 m. ykseklikler yer grlen 10. mimari tabakada mimari ka-
olarak kil tabanlar (b.3523 ve b.3525) ortaya Bu
tam olarak belirlenemeyen avlusuna ait
10. mimari moloz iinde kk buluntu olarak
toprak 1 ile 1 tezgah kemik 1 alet ile 1 delici ve 1 nesne ele
geti. 10. mimari tabaka anaklar ile ie kapanan
kresel gvdeli, gvdesi zerinde dikey memecik bulunan
mleklerden
09,10 ve LL/I 14 plankarelerini kapsayan 75 ms.lik bir alanda 7.20 ile
6.95 m. ykseklikler yer gzlenen 11. mimari tabakada mimari
kil tabanlar (b.3524, b.3526, ve b.3527) ortaya (Plan: 2).
Bu tam olarak belirlenemeyen bir avlusunu
grld (Resim: 9). D 9/1 14 plankaresinde, avlu zerinde in situ
olarak toprak 1 mlek ile 4 adet bulundu. Oval
yumurta gvdeli, dz dipli ve alttan bir ift dikey ilmik kulplu olan rn-
bej renk hamuru iri mineral ve olup pembemsi bej renk as-
ve Elde bu kaba
zerinde kabartma olarak bir ift "W" harfi zere
"W" Hititlilerin ve byk
boynuzu olarak Ikiztepe'de Ilk Tun II'nin
na tarihlenen bir evrede ortaya bu motif bilinen en eski "W"
ve bir ift boynuzunu temsil etmek iin n-
k, Ikiztepe'de kltn figrinleri ve tuntan semboller da-
ha nceki dnemlerde Bir sreden beri, hi olmazsa Ikiztepelilerin
Hititlilerin ve Anadolu'nun otoktan ol-
bu yeni buluntu ile de
11. mimari moloz iinde toprak 1 mlek
(Resim: 13) bulundu. Kk buluntu olarak toprak 1 ile 5 tezgah
2 6 8 nesne, 2 kesici, kemik 1 alet
490
ile 1 delici, tun 1 keski, 1 kpe ile 1 nesne ele geti.
11. mimari tabaka nceki mimari aksine o-
kahverengi yzeylilerden Iyi olan 11.
mimari tabaka seviyesinde yer alan sivri veya yatay
ya da zerinde ift ip delikli bulunan anaklar ile
ie kapanan yatay ya da sivri ve gvdesi iri yatay tu-
ya da boyunlu ve kresel gvdeli mleklerden Kaplarda
bezerne olarak sadece kabartma grlr.
1997 dneminde bu sonucunda 5 yeni
mimari daha Tepe III'te yer ve ortaya anak-mlek
ve kk buluntulardan bu yeni 5 mimari Ilk Tun II'ye ait ol-

Bu dnemde 325 m-.lik alanda da Tepe I'de ele geirilen metal
eserlerin ve atlyelere ait izlere yine Bu
tr atlyelerin Tepe III'n bir kesiminde
1998 dneminde devam edilmek zere son verildi.
koruma ve 31 adeti mzelik 134 adeti etdlk
olmak zere toplam 165 adet toprak, kemik, boynuz, tun ve
eser Samsun Arkeoloji Mzesi'ne teslim edildikten sonra
son verildi.
SAMSUN-AMASYA YZEY
. sonra daha nceki dnem
Ikiztepe'de ele bulunan arsenli eserlerin imalinde
olan ve arsenik metallerinin elde edildikleri ergitme ile
atlyelerini saptamak Kltr 23.06.1997 tarih ve 4693
izni ile Samsun ve Amasya illeri iinde yzey
26-28 1997 tarihleri 3 gn sre ile
Y heyet yesi olarak Grevlisi Dnmez
temsilcisi olarak da Samsun Mzesi
Emine Y
3 olarak planlanan 1.
(Harita) izlenerek Ky'ne
Buradan (Resim: 18) kuzeyinde bulunan 5 km. uzun-
Vadisi'nin gneye uzanan
1.5 km. bir alan incelendi. ve Meryemdere ky-
lerinin kalan bu alanda herhangi bir maden veya cruf
Ancak, ay gneyden sel ile an-
ve olarak grlen az cruflardan analiz iin rnekler

2.
(Harita) izlenerek
Beldesi 'ne gelindi ve yer alan
Ilk olarak 5 km.
yer alan Kartalkaya Mevkii 'ne ve burada bulunan kk-
491
l bykl madenci galerileri grld (Resim: 19). Sonra 20 km.
yer alan ve Byk Alan ile Sallar kyleri Niyaz Baba
Trbesi 'nden alan Niyaz Baba Mevkii incelendi. Inceleme sonucunda tr-
benin 10 m. galeriler (Resim:
20) ve bu galerilerin birisi iinden analiz iin kaya
3.
ve Dodurga
(Harita) izlendikten sonra ilesine bu
da ile sakinlerinden civarda maden veya cruf bulunup bulun-
olumsuz cevap
Sonu olarak, blge iinde ynelik olum-
lu bir sonucun iin toplanan rneklerin analizinden sonra bir
sylenebilir.
Szlerime son vermeden nce ile .evre illeri
yzey maddi ve manevi olarak destekleyen Istanbul Universitesi
ile Istanbul Universitesi Fonu'na (Proje No 935/090597) ve Kltr
iten
492


rJ .",....,.
Harita
493
.,
0\tt
;::;- k."

..j::>
.
\
o
..j::>
.
C
D
,
i
"
-
-
-
:
3

6
7
8
9
L
O
1
1
1
2
1
3
1
4
a
1
6
1
7
1
8
1
9
3
)
1
2
3
"

6
7
-
8
-
9
-
-
i
l

-
I
J
-

-
r
e
-
r
I
9
T
2

-
-
\
,
'
,
.
.
-
-
-
-
f
-
-
'

;
r
s
V
:
:
:
K
V
V
V
1
.
-
-
r
-

i
'
:
,
r
i
L
I
-
'
V
1
/
V
V
v
-
,
<
,
r
-
,
"
,
i
i
i
"
,
.
.
v
1
/
.
/
V

1
"
-
-

i
'

r
i
-
I
K
I
Z
T
E
P
E
m
-
1
9
9
7
/
/
/
v
'
,
,
,
i
i
.
r
f
-
-
.
1
9
7
4
-
9
6
'
O
A
A

i
L
A
N
A
L
A
N
L
A
R
V

"
"
.
'
.
-,.
.
.
\
\
i

n
1
r
-
1
-
I
A
r
H
'
e
m
.
a
t
e
d
N
I
1
9
7
4
-
9
6
1
'
/
/
V
/
/
'
I
D
V
v
1
"
-
.
.
'
.
h
,
\
1
\
,
i

t
-
+
-
_
1
9
9
7
'
D
E
A

i
L
A
N
A
L
A
N
V
/
/
i
i
1
.
.
.

\
1
\
\

t
-
-
L
-
-
-

(
N
6

i
n
1
9
9
7
/

"

P
l
a
n
'0
'o
1'0 a i
, i "

.
.
i
i
:

i
"I i
i i
: ::
i
i
rt-
i
i
i
-W- r+
4- !
. i !
.
s
'0
o
J
!7
o

i.
o
'. o
"'
. ,
-,

.. ,
'<
-
--
::"-

'o-
. LO ..

'.
'fr"",
-
i.

-
II
i"
'<:
1\
1\
II
1\
f \
1\
495
\ \, \. \.. , t.
,
i
'.
,
'OJ
.. '
0: ~ .
~
i lll)
:
!
"
: ~
l \,
~ !
) ~
i.
i
,::
<
a
" ';!
i '.
1-
, i
L___
. (.
......-.-J ..
g
496
Resim: 1
Resim: 2
497
Resim: 3
Resim: 4
498
Resim: 5
Resim: 6
499
Resim: 7
Resim: 8
500
Resim: 9
Resim: 10
501
Resim: 11
Resim: 12
Resim: 13
502
Resim: 14
Resim: 15
Resim: 16
503
Resim: 17
Resim: 18
Resim: 19
504
i
505
*
f'
1997 YILI VE YUKARI ANZAF URARTU
KAZISI
Oktay
1997 ve Anzaf Urartu Kaleleri Kltr Ba-
ve Mzeler Genel izniyle 21 Temmuz-IS Eyll
1997 tarihleri devam yrtlen a-
bilim kurulu yesi olarak Erzurum Atatrk Universitesi Fen-Edebi-
yat Fakltesi Tarihi Anabilim yelerinden Yrd. Do. Dr.
Alpaslan CeylanvHeidelberg Universitesi Institut Vor-und Frhgeschichte'den
Dr. Uwe Mller, Istanbul Universitesi Edebiyat Fakltesi'ne Van Blgesi
Tarih ve Arkeoloji Merkezi'nden okutman Erkan Konyar. Ktah-
ya Universitesi Fen-Edebiyat Fakltesi'nde okutman Nevin Ulusoy, Istanbul
Universitesi Sosyal Bilimler Enstits yksek lisans Jale
Olcay Zengin, Gngr, ve
ya Istanbul Universitesi Edebiyat Fakltesi ve Van Yznc Universitesi
Fen Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm'nden toplam 16 staj-
yer grevini ise Mersin Mzesi asi s-
Unl ok bir iinde
rnek bir ve byk bir zveriyle
ve sevgili bir kez daha ederim.
Kalesi'nde ve her gi-
bi ve Muzeler Istanbul Universitesi
Fonu>, Van il zel Idare maddi
maddi szn
li yneticilerine en iten maddi ynden
destekleyen Van ve Mimar Manav'a iten-
likle etmeyi vazgeilmez bir gnl borcu olarak grmekteyim.
Prof.Dr, OktayBELLI, niversitesi , Edebiyat Tarihi Anabilim i Van
Blgesi Tarih ve Arkeoloji Merkezi Mdr 34459 - ISTANBUL.
(1) i 997 ve Anzaf Urartu lisans olarak Istanbul Universite-
si Edebiyat Fakltesi Klasik Arkeoloji, Tarihi ve ProtohistoryaAnabilim
den Ayman, Dilek Baz, Gamze Ozlem Vural, Mikail Oztrk, Mehmet Erol, Jale
Yurtsever, Akyz, Mehmet Akbulut, Ali Faruk ve Van Yznc
Universitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm Orhan Ilhan,
Ekerci, Turgut Bilgin ve MuratAkcan
(2) Proje No: 717/260495
507
YUKARI ANZAF
Urartu (Van Kalesi) II km. yer alan
Anzaf Kalesi, bugnk Van-Iran modern kara ve demiryolunun hemen
gneyinde (Harita: 1). Kral Menua (M.O. 810-786)
evresindeki ve verimli topraklarda elde edilen rnleri
depolamak iin kurulan Anzaf Kalesi, gneyinde bulunan ve evresi ka-
bir duvar ile evrelenen Kent ile birlikte 200.000 m
2
den fazla bir ala-
na (izim: 1). Anzaf Kalesi tarihten
kadar geen 200 bir sre boyunca kale iinde dnemlere ait
Urartu mimarisinin evrelerini tm
ile gz nne sermektedir. Bu yzden 1997 Yuka-
Anzaf Kalesi'ndeki mimari ortaya daha ok

ALANLARI
3 ve 4 No 'lu Depo
1997 ok byk bir kalenin ba-
sur ve bir grnme sahip olan de-
po (izim: 2). Kalenin kuzey hemen
yer alan ve depo olarak isimlendirilen 1 ve 2 no'lu
odalar, i 995 ortaya 2 no'lu hemen
de, yani kuzeyinde yeralan ve 3 no'lu olarak depo ya-
17 m. ve olarak 10 m. (izim: 3). OL-
duka bir grnme-sahip olan bu ykselen
birden ok ynne ve bir ak-
ile temellerine tahrip Bu tahribattan,
da byklde (Resim: 1). kilden b-
yk bir zenle en az tahrip olan olduka iri
kyklopik olarak (Resim: 2). Duvarda byk
yzleri kabaca
malzeme olarak kil ve beyaz an-
Ortalama 7-8 dizisinden anda 2-
2.20 m. 4). Bu yzden duvar-
gibi ilk en ok 2.5 m.
Bu gneyinde ve kuzeyinde yer alan dikdrtgen biimli de-
po ortalama 3.80 m. ve 1.5- 2 m. ara du-
varlar gneydeki 2 no'lu ara ok da-
ha yksek ve grlmektedir (izim: 5). ve yksek ara du-
da gibi, iki
depo gibi, bodrum bu odaya da stten
(3) 1995 ve Anzaf Urartu Kaleleri ,XVII.
I, 1996,382-387
(4) Mimari byk bir ile izen okutman Erkan Konyar'a
bir kez daha etmeyi vazgeilmez bir gnl borcu olarak grmekteyim.
508
Zira yan duvarlar zerinde herhangi bir rastla-
ve duvar M.O. 9. sonunda
ile birlikte planlanarak Ne ki
bu saptayacak en kk bir buluntuya
Ancak kuzeyinde ve gneyinde yer alan depo gibi, bu
da depo olarak
Bu 2.5 m. ise M.. 7.
edilen ve kuzey-gney uzanan teras bulunmakta-
Teras bu gneyindeki ve 2 no'lu
da bulunan teras benzerini Teras duvar-
MD. 7. Van blgesinde meydana gelen deprem sonu-
cunda Depremin izleri, kuzey ve ya-
da bir grlmektedir. Teras kalker
depo kalker ok daha kktr. Or-
talama -1.5 m. teras da, yine ykselen bir-
den ok ynne bir y-
znden tahrip Tonlarca ve y-
znden ynne zerindeki birka da
Bu yzden teras ilk 2 m.
nin zerinde
3 no'lu depo hemen kuzeyinde yer alan bir depo
4 no'lu depo olarak sonucunda 4 no'lu
depo daha bir plan Bu
gneyinde yer alan :?: ve 3 no'lu odalardan en nemli
hemen M.O.7. edilen herhangi bir teras duva-
M.0.9.
zgn mimarisini gnmze hala Ancak kalenin
akropo1nde ykselen birden ok ynne
bir odalarda gibi bu duva-
da byk lde tahrip Oyle ki iri
dan temel gnmze kadar ancak bir halinde korunagel-
Y iri kalker yerinde, 1- .5 m. bir kl ve kmr
grlmektedir. bu zerinde toprak
3 m. kadar olduka
Bu yzden kuzey henz Bu da gneydeki
3 no'lu odadan 3.80 m. bir ara duvar Ara
fazla yksek grlmektedir (izim: 6). Bu 15 m.
bir ise 5.5 m. dir. Bu
haliyle 4 no'lu oda, bugne kadar ortaya 5 depo en dar
gibi, byk bir zen-
le kilden
Bu plan ynnden bir ilgin ise duvar-
la rlen apsisli bir
(Resim: 3). ok byk bir ortaya
de apsisli gerekmektedir. Tamamen erken dnem
Urartu mimarisini bu tr bir plan ynnden benzerine
kadar ve Anzaf Kalesi'nde gibi, Urartu ka-
lelerinde de
509
Dikdrtgen biimli bu iinde ok ve
hayvanlara ait kemik iinde bulunan ve ocak
byk lde tahrip Ocak ve ilgin pla-
na sahip mutfak ve servis olarak gstermekte-
dir. 1998 y bu odada devam ettirilecek , hem
kuzey ortaya hem de ile bir iin-
de
At
Kalenin ve 5 no'lu depo 60 m. yap-
bir tahrip olan kk bir
ortaya Bu alanda 5x5 m. llerinde yan yana iki ama
ve 7x19 m. bir ama
(izim: 7). Bu iki at iskeleti ortaya
(Resim: 4-5). Kk bir buradaki iinde bulunan
ot, saman ve malzemenin bir sonucunda, 1.5 m. ka-
bir kl bu sonucunda at iskeletle-
ri de bir tahrip (Resim: 6). kalenin
dan tahrip ve
dumandan ldkleri (izim: 8). Anzaf Kale-
si'nde 1994 ve 1995 dnemlerinde, kuzey avlusu, teras ve depo
toplamolarak452 adet ve 81 adet hayvan iske-
leti ortaya da, ilk defa at iskeletlerine Hayvan-
bilim at iskeletleri zerinde inceleme sonucun-
da, trleri ve zellikleri
Buradaki blm, arazinin dik ve yznden
tahrip Ancak taban konusunda bilgi edi-
kuzey-gney 15 m. ve 4 m. ge-
taban kerpi bloklar ile Ge-
nellikle 35x50 cm. llerinde ve 15 cm. olan kerpi
anakayaya kadar ve ok bir taban anla-
(Resim: 7). Bu taban glendirmek, gitme-
sini nlemek ve depremlerden etkilenmemesini iin de
kaba ve kk bir dolgu malzemesi
Olduka ilgin malzemesi ve taban Urartu mimarisini
tirmektedir. byklk ve sahip kerpi bloklara, Urartu
Van Kaleslsve Anzaf Kalesi'nin kuzey taban
de Urartu daha ge dnemine ait mi-
grlmektedir, 1998
devam ettirilecekkazi ok bir ta-
ban tr yer
(5) O. Belli, " 1995 Y AnzafUrartu Kaleleri XVIII.
/ ,1996,384 .'
(6) A. Erzen, " Kale ve Toprakkale 1976 Dnemi ", Anadolu
4-5,1976-77, res.14
(7) O. Belli, " 1994 ve Anzaf Urartu Kaleleri ",
/,1995,382
510
at 30-35 m. kadar ve kuzey sur ya-
km olarak, 3x5 m. iki adet ama
her iki temel bu kesimde hangi tr yer
ynelik Ancak bu amalarda 2.30 m.
ana kadar inilmesine herhangi bir mimari

Teras
Anzaf Kalesi'nin ynne dik ve olan
blm, teraslar halinde Bu kesimde yer alan ve birden ok kat-
ynne ve bir ze-
min elde edilmesi iin, teraslar 33 m. ve 2 m.
olan kuzey tmyle ortaya gney y-
nne devam eden ise ancak 16 m.lik blm
ynne uzayan kuzey kalenin akropolnde yer al-
saray gibi grkemli
yzleri kabaca dzeltilen iri kalker ve ortalama 1-1.5 m.
teras zerinde kerpi
Ancak kuzeydeki teras zerinde bulunan kerpi
tmyle tahrip grlmektedir (Resim: 8). Yer yer
anakaya zerine edilen ortalama 1.5 m.
zerinde ise az da olsa kerpi duvarlar ve kerpi
ve beyaz kire ile Kalenin tahribi
yangm sonucunda, kerpi yanarak
ve bir renge gzlemlenmektedir. Kalenin akropo-
Inde ykselen birden ok ynne bir
de sonucunda, teras temellerine va-
kadar tahrip grlmektedir. Bu ve kayma sonucunda,
srklenen pithos ve keramikten
yuvarlak kesith knkler dikkati ekmektedir. Ele geirilen bulun-
tular, bulunan mutfak ve depo gibi gs-
termektedir. Nitekim pithos biri zerinde bulunan ve bu kpn 5
(akarki) lek bildiren ivi da ,bu fikrimizi Pit-
hos zerindeki ivi Anzaf Kalesi'nde bulunan ilk ivi ya-
pithos Gerek teras
rm ve duvar gerekse ortaya )<eramik parala-
teras ve bunun zerinde bulunan M.O. 7. ya-
1998 srdrlecek gney
ynne devam eden teras tmyle ortaya planlan-

Depo ve Mutfak
Kuzey ve ynne devam eden ve bir yapan teras duvarla-
hemen sonucunda, olduka ilgin top-
ortaya Onceleri 6x8 m.
ama, daha sonra ortaya mimari nemi ve bu
vinin kesin olarak yznden 9x13 m. ye ka-
511
sonucunda hem bu hemde bu evresinde yer
alan konusunda kesin bir bilgi Byk bir
ait bu gneyini, uza-
nan bir ara ikiye gneyinde kalan ve
daha byk oda ve odalar 1998
ortaya Ortalama olarak 5.80 m. ve 1.60 m.
olan bu duvar, fazla byk olmayan kalker yz-
leri kabaca dzeltilen kalker zerinde kerpi an-
ucu 2 m. de, ucunun kade-
meli olarak ve 50-60 cm.ye grlmektedir. ok byk bir ola-
bu mutfak ve depo olarak ve olduka byk olan oda-
ikiye ve ikinci Ara kuzey yz-
ne olarak iki ve bir pithos, orta da iki adet
(Resim: 9). Her drt da bir tahrip grl-
mektedir. Hatta bulunan ikisi, ynne
ve yznden ynne
yan ortaya 4 pithos mutfak kapla-
bazalttan ezgi ve bu mutfak ve depo olarak
gstermektedir. ara ucuna ve ta-
60x80 cm. ve ortalama 50 cm. bir hububat
ukuru Dikdrtgen bir biime sahip olan hububat ukurunun kenar-
ise kilden (Resim: 10). Hububat u-
kurunun stnn ise dz bir tahta ile ukurun iinde
ve evresinde byk miktarda hububat taneleri Bo-
tanistler hububat taneleri zerinde analiz sonu-
cunda, az bir yabani nohut (Cicer Anatolicum) ve ok byk
bir ise mercimek (Lens Culinaris) (Resim: 11,12).
Nohut ve mercimekler, Van blgesinde ekilen nohut ve mercimeklerin
ilk ve en eski rneklerini ve Karrnir- Blur
gibi, bakliyat trleri tarlalardaki ekinleriri eyll iinde
hasat edilip depolara konulduktan sonra, kalenin sonu veya
tahrip gstermektedir. Kalenin
tahribi zmleri n ise henz ve
byk kplere
Mutfak ve depo olarak bu yer yer sal
ve kilden hububat ukurunun ku-
kk yumrular halinde mavi, (Limonit), beyaz ve
(Hernatit) toz boya da (Resim: 13,14,15,16). Bilin-
gibi bu tr boyalar, saray ve yer alan
resim ve bitkisel motiflerin olarak Or-
taya bir gelincik (Mustella sp) iskeleti ise, Anzaf Kalesi'nde
bulunan ikinci gelincik iskeletini iinde bulunan
bir kl ve kmr kalenin tahribi bu da
dan etkilenerek bir gstermektedir. Ortaya ok
sandaki keramik mutfak ve depo olarak bu
M.O. 7. Olduka byk
(8) H.Davis, Flara af Turkey; 3, 270, 327 ..
(9) Biyoloji Blm Oya ok ederim.
512
bu gney ve 1998
ortaya
Anzaf Kalesi'nde
Anzaf Kalesi'nde yrtlen ortaya
duvarlarda da uygun olarak
kendi zgn malzemesiyle duvarlar, yrenin deneyimli ve
1997 kalede iki
yerde byk
1- 1991 orta ve 1992-1993 da
byk lde Haldi'ye ait gneyini ve
sal bir grnme sahip olan duvarlar, ne ki 1995
mesi sonucunda Y zgn biimine gre kuru du-
var yeniden ve duvar eski halini Ortalama 2 m.
sahip olan duvarlar, o dnemdeki Urartu ni-
bir bilgi vermektedir.
2- Kalenin kuzey ve gney koruyan byk kulenin
yer alan ve M.O.7. teras kalenin do-
akropolde ykselen birden ok ynne
bir sonucunda tahrip Kuzey-gney
tusunda uzanan ve byk lde tahrip olan bu duvarlar, hem ok irkin bir g-
rnm sergilemekte, hem de her geen biraz daha yok
Tahrip olan yerine kuru duvar yeniden
duvar Ortalama 2-2.5 m. ve 7-8 m. r-
len bu duvar, eski teras ile byk bir uyum du-
varlar hem kalenin eski durumu somut ve bir grnt
hem de 2700 bir sahip olan gelecek
daha bir
513
u
l
.......
.
j
>
.
.
K
e
f

A
h
l
o
t

V
A
N
G

1
6
4
1
r
n
.

'
.
S

p
h
q
n
B
a
r
a
j
!
1
0
I
S
i
,
,
>
;
.
"
I
;
.
W
\ )

'
-
.

H
a
r
i
t
a
1
:

v
e

A
n
z
a
f
k
a
l
e
l
e
r
i
y
l
e

e
v
r
e
s
i
ASA Gi KENT
izim 1: Y u k a r Anzaf Kalesi'nin topografik p l a n
SIS
YUKARI ANZAF KALESi
u
l
- 0
\

_
_
-
s

/
.
.
,
.
.
.
.
.
.
_
r
1

.
.

>

:
j
"
;
,"
,
'
,
'
"
,
"
,
j
1
-
:
'
'
'
1
'
,
.
l
.
.
,
"
.
-

.
-
.

:
,
'
{
,
o

_
_
"
"
"
"
j

i
/
i
;

i
\
'!
!
l
i

.
"

,
_
_

'

.
.

'
.
'
,
'
,
;
i
f
i
!
r
n
'
.

.
.
.,
-
-
_

i
.

i
z
i
m
2
:
K
a
l
e
n
i
n

o
l
a
r
a
k

d
e
p
o

izim 3: 3 no'lu depo

03 AAKESIT!
izim 4: 3 no'lu depo
517
izim 5: 3 no'lu depo gneyara kesiti
YUKARI ANZAF
D4 AA KESITI
izim 6: 4 no'lu depo gneyara kesiti
518
519
520
D
E
u
o
o
Resim 1: 3 no'lu depo kuzeyden
Resim 2:3 no'lu depo
Resim 3: 4 no'lu depo kuzeyden
521
Resim 4: 1 no'lu at iskeleti
Resim 5: 2 no'lu at iskeleti
Resim 6: Yanan kl
522
Resim 7: Kerpi bloklardan taban
Resim 8: kerpi duvarlar
Resim 9: Mutfak
523
Resim 10: hububat ukuru
Resim 11: Hububat ukurunda bulunan mercimek taneleri
r
2
1
2 C'1l
Resim 12:Hububat ukurunda bulunan kar-
nohut taneleri
524
Resim 13:Beyaz toz boya
Resim (limonit) toz boya
. 525
Resim 14:Mavi toz boya
Resim (hernatit) toz boya
VAN-AYANIS URARTU 1997
Altan
Haluk
Van-Ayanis Urartu Kalesi Prof. Dr. Altan
lTemmuz-18 1997 tarihleri yrtld. ekibi
Ege Universitesi'nden Yard.Do.Dr. Zafer Derin, Gr. Ha-
luk Gr. zlem evik,A.B.D Boston niversitesi Arkeoloji
Blm'nden Prof.Dr.Paul Zimansky, New York, Stony Brook niversite-
si 'nden Prof.Dr. Elizabeth E. Zimansky'den Her niversiteden
toplam 16 lisans ve yksek lisans sektrlerde
A.B.D' den Lewis Sommers manyotometre yrt-
Istanbul Merkez Konservasyon Mine Unsal
za ortaya demir ve bronz eserlerin n restorasyonunu gerek-
1997 sezonunda Istanbul Arkeoloji Mzesi'ndenAli Onder Bakan-
Temsilcisi grevini
Ayanis Urartu Kalesi'nde 1997 alanlarda

V No.lu Alan: (Resim: 1; izim :1)
1996 bir ortaya ve "IV no.lu
mekan" olarak ve kuzey ve bu kom-
mekanlarla anlamak "IV no.lu a-
devam Bu alanda st
kerpi bloklar kerpilerin
ve iine durumda bulunan ok miktarda tohumun bu-
Bu blgede hala yabani bir tr

Daha sonraki ile C35b plankaresinde, gney kesitine
paralel bir duvara ait olabilecek bir iz IV no.lu
"'
Prof.Dr. Altan Ege niversitesi Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Ana Bilim
pal], e-mail: altants'edebiyat.egc.edu.tr ..
Haluk SAGLAMTIMUR, Ege Universitesi Protohistorya ve Onasya Arkeolojisi Ana Bilim
e-mail: haluk@edebiyat.ege.edu.tr
527
gney ve kuzeye
ynelik olarak bu alana ynlendirildik. Bu ama
her iki duvara paralelolarak uzanan, 2 m. sahip koridor
Bu alanda kerpi ve bir te-
mizlendikten sonra, tabana bir seviyede duvara dik, iri iki blok olu-
basamak duvara Bu arada gney duvar Im.
kadar daha devam ettikten sonra, yerini ve bir evreye ait olabilecek
bir duvara duvar 2 m. devam ettikten sonra bitmektedir. Daha n-
ceki bilinen ve kale bu b-
lmdeki temizlenerek
IV no.lu gney ortaya
lrken, zeminini bulmaya ynelik temizlik da devam
Bu anakaya da az
bir ykselmektedir. Bu C3Sa ve
C3Sb plankarelerinin yerde -22.10 m. seviyesinde, 1 m.den daha
fazla olan bronz bir kalkan bulundu. Taban zerine bulunan kalkan, bi-
ri tam merkezde byk, ikisi yanlarda daha kk olmak zere tutama-
sahiptir. n yznde Rusa Haldi'ye it-
haf belirten ivi iki
VI No.lu Alan (Resim: 2; izim: 2)
Vl.no.lu alan daha nce ortaya S.no.lu payenin et-
1996 daha iyi iin
C26b ve D27a plankarelerinde -1.65 m. seviyesinde duvarla-
devam edildi. hem
durumda ok demir ve demir ok ucu ele geti. Bu temiz-
taraftaki mavi tabana olan blmleri-
nin, kahverengi ve krem renklerinin motifli duvar
bezemesiyle ssl grld. Bu tr duvar bezemesi Vl.no.lu alanda ilk
defa Bu duvar bezemesinin ortaya
dz mavi ise, bezemeli daha st
gstermektedir. Bu alandaki sonra, ta-
ban zerine ve -4.30 m. seviyesinde, 1m. olan ve zeri arslan ve
tasvirleriyle ssl bronz bir kalkan ortaya (Resim: 3,4; izim: 3,4).
perinler ile aplike bir arslan bulundu. 5.1 kg
bu arslan ait kire siyah sert ya-
iki adet gz ele geti. arslan bulunan kalkanlar,
Asur ve Korsabad bilinmekte idi. Bu ka-
bartma zerinde betimlenen bu tr aslan
kalkanlar ile ssldr. n yznde Rusa (ll. Rusa) tara-
Haldi'ye gsteren ivi iki
Urartu iin yeni bir buluntu olan kalkan ve aslan
Van Mzesi'ne yerin hemen gney ta-
kalkanla birlikte bir sadak ve
levini tam kemik bir obje bulundu. Bulunan ii to-
humla doluydu. Bu dinsel bir tren ile ilgili gerekmekte-
dir.
528
5. no.lu payenin daha sonra
rizalitine ait 1.5 m. kerpi du-
var Kerpi duvar halinde dzenlenen bazalt temeller
zerindedir. Kerpi duvarla bazalt yerde bulunan beyaz
kerpi beyaz badana ile gstermektedir.
bir sonra yeniden tahmin edilmektedir.
n cephesini bulmak iin D26a, D26b, E26a,
E26b ve de olsa E26d plankaresinde -2.76 m. seviyede,
n cephesini ssleyen ilk bazalt blok ortya
bazalt blok 1.85 m. sonra, her biri 0.17 m. olan iki kademe yapmakta ve btn
Urartu gibi kademeli bir Birinci
ra ikinci bloklar 2.23 m.
bloklar kademeli her iki ve cellaya giden koridorun hir
iki yan yznde de toplam 16 m.dir.
tam ile olsa da; bir "susi" ve Tan-
Haldi iin Kral Hate, ve
Asur lkelerinden esirler ve bunlar iin Ayanis Kalesi'nin bir
kent, ve baheler elde edilecek yeni bilgilerin
Urartu'nun kalan son kesindir (Resim: 5).
bakan ana cephesi nndeki Haldi'ye ithaf
4 adet byk boyutlu ivilerin (Resim: 6). Birbirine ya-
seviyelerde bulunan bu ivilerin mantar biimli bronzdan, u
demirden 50-55 cm. olan bu ivilerin demir olan
u drtgen kesite sahiptir. ivilerin n cephesini kesindir.
koridorunun hemen nnde ynnde ve ta-
koridorunun zerine .70 m. 0.25 m.
zeri 56 adet rozetle ssl bronz bir plaka ortaya G-
ucu koridorunun olan bu ta-
koridor Bronz -4.0 m. sevi-
yede iki adet bronz ivi ve zerine olarak Haldi motifinin
bezemeli alabaster (Resim: 7) Urartu ok en-
der grlen eserler hemen adet halka ve i-
lerinde bronz ivisi de olan duvar ssleme ele geti. cella-
giden koridorun 0.15 m. ve drt paradan
renkli alabasterden
D27a plankarede ortaya arslan
sonra temel sistemini iin, kuzey
da 3.0x1.20 m. bir sondaj Tabandan 1.50 m. -5.80 m.
seviyesinde anakayaya kadar drt Anakaya zerine
oturan ilk iki Unc daha byk ve
zensiz zerinde ortaya bazalt taban
kalan bazaltlara, bu alanda son gstermektedir.
VII No.lu Alan (Resim: 8; izim: 5)
VII no.lu alandaki K15d plankaresindeki platformlu mekanda sr-
drld. Bu kuzey kesiminde -18.85 m.de anakayaya Anakaya-
bir biimde gneye grld. Platform ara-
uzanan iki adet ortaya
529
Daha sonraki K1Sd plankaresinde bulunan i no.lu magazinin
gneyindeki pithoslu mekanda devam etti. bu mekana me-
kanlara ve knkn platformlu mekana tespit
etmekti. Mekan iinde ortaya sekiyi
bir kerpi gzlendi. Magazin iinde bulunan ok
pithoslann grlmektedir. Bu mekandaki top-
lam 18 adet pithos kuzey-gney
lerdir. in situ durumda toplam 34 adet mlek bulundu.
K16a plankaresindeki i no.lu magazine ait gney K1Sd planka-
redeki platformlu mekana koridorun zerindeki toprak temiz-
lendi ve bu koridorda tabana kerpi tespit edil-
di. Alanda bulunan mlek ve gneye olan zemine
gzlendi. pithoslardan sondaj aleti ile rnekler tah-
lil iin
daha sonra L1Sd plankaresinde bulunan platformlu me-
gney yzn bulmak gneye Bu alan-
dan ok ve Urartu Dnemi'ne ait keramik ele
geirildi. Ilerleyen saptanan kerpi bir
kuleye mi yoksa bir mekana ait tespit edilernedi.
ve bulunan kerpi duvar ile ke-
ve gneye 3 m. ilerledikten sonra tekrar grld. Bura-
daki nnde kuzey-gney 6 adet pithos
ortaya
KENT
Ayanis Kalesi'nin yer alan ve Gney Tepe olarak
ve gnmzde faaliyetler iin alanda uzay ve
manyotometre yntemi ile zere alan SOxSO metre l-
lerinde gridlere ve manyotometre lmleri iin IS gn
sren sonucunda alan iinde toprak Urartu sivil mimarisi iin
ok nemli olan evler tespit (Resim: 9). 20x10 metre-
den fazla gzlenen evler, arazi zerindeki teraslar zerine ile
ok dzgn dikdrtgen planlara sahip olan evler Urartu kent ve ko-
nut mimarisi iin son derece nemlidir. Manyometre yntemi ile saptanan ev:"
lerden bir veya ikisinin ve bu 21.07.1997
tarihinde iki ama halinde
N66a
Yzey ve temizlenmesiyle
plankarede yzey 0.10 m. kadar kuzey-gney

sine uzanan, iri ve daha kk bir
duvar tespit edildi ve bu duvara "Duvar A" verildi. Bunun "Duvar
B"nin kuzeyinden kesimine uzanan kk
530
ve orta boy dizisi ortaya kesiminde 1863.24
seviyesinin 0.20 m. tespit edil-
di. Bu gruplar bir dokuya sahipti. Bunun taban
M66b
yzey temizlenmesiyle ve kuzeyama
duvar/anndan gneye uzanan bir duvar tespit edildi.
1864.46 olarak tespit edilen bu duvan dik kesen, yani uza-
. nan bir duvar daha Sz konusu duvann 0.55 m. kuze-
yinde -2.65 metre seviyede bir adet bulundu.
kk evrili gzlendi. iinden
keramik ve ortaya
Gney Tepe'de yrtlen 5x5 metre boyutlanndaki amalar
iinde kalmak durumunda idi. Bu nedenle evlerin planlan tam olarak elde edi-
1998 boyutlan daha da
lerek evlerin ve bu evler var olan cadde ve planlan el-
de edilmeye
1997 sezonunda Ayanis Kalesi 'nden elde edilen toplam 86 adet en-
vanterIik ve 33 adet etdlk eser Van Mze teslim
531
532
533
izim: 3
izim: 4
534
535
Resim: 1
Resim: 2
536
Resim: 3
Resim: 4
537
Resim: 5
Resim: 6
538
Resim: 8
Resim: 7
539
540
E TEPE 1997
A SUMMARY OF THE PRINCIPAL RESULTS
M.P.C. JACKSON*
JN. POSTCATE
The excavations at Kilise Tepe, Mut, continued for a fourth season
in July-September 1997 under the directian of Mr. Director of the
Silifke Museum and J.N. Postgate, on behalf of the BritishInstitute of Archa-
eology at Ankara. Our work was concentrated on the weII-preserved Level II
building at the north-west corner of the tepe, and the deep sounding in H20 was
taken down through Early Bronze Age levels to bedrock and extended to the
west. On the summit of the tepe further details were added to the plan and his-
tory of the Byzantine church, under the directian of M.P.C. Jackson, who has
written the first seetion of this report.
The Church
This season the continued exposure of the foundations of the Byzantine
church at Kilise Tepe began with two main objectives. Since the nave and the
aisles had been investigated already, the first task was to remove topsoil and es-
tablish the plan of the church at its west and east ends. The secondobjective was
to prepare a revised and detailed plan of the whole building. These objectives
were completed with the planning of the aisles, nave, apse area and narthex
(Fig.1).
At the west end the removal of topsoil with a depth of between 0.15-0.40
in squares ll5, LL6 and ll7 revealed evidence for a narthex. The south waII pro-
jected 5.50 m. west of the main structure where it turned to form the west wall
of the narthex which ran 10.30 m. to the north, but stopped 4.80 m. short of the
north wall. Thus, aIthough foundations for its south and central chambers were
as might be expected, the northern third of the narthex was more complex.
Truncation of the north waII 4.25 m. west of the the main structure and two
unexcavated pits provide further evidence for disturbance in the northern third
of the narthex. This would appear to imply more than one phase at the west end
of the early Byzantine basilica at Kilise Tepe.
*
M.PC. JACKSON, Dept. of Archaeology, University of Newcastle, Newcastle NE] 7RU,
J.N. POSTGATE, Trinity College, University of Cambridge CB2 lTQ,
541
At the east end of the church removal of topsoil and a considerable depth
of rubble took place in squares K16 and K17. K17 to the north contained the so-
uthward return of the north wal1. Quadrants K16b and d revealed evidence for
two apses (Fig. 2). The larger of these apses belonged to the main structure of
the church. it survives as a foundation except for two large stone slabs on the
north side which stretch 0.95 m. across the whole width of the apse wall, these
slabs are all that is left of the first course of the apse wall. On the south side it
has suffered from stone robbing, which has exposed the stone and lime-mortar
foundations to a depth of at least 0.75 m.
The smaller of the two apses lies within the larger apse. it had a mortar
core and was faced with stones c.0.15-0.25 m. wide. This wall was constructed
with no foundations and was built onto a lime mortar surface set on soi1. Altho-
ugh much less substantial than the larger apse it survived 0.44 m. above the le-
yel of the lime mortar surface. This smaller apse has been interpreted as part of
the secondary building found at the east end of the nave of the main structure.
On the north side, the large apse was broken by an irregular shaped hole,
and the south si de was broken to make room for a cist-like structure lying east-
west, at least 1.46 m. long by 0.70 m. wide. Neither of these was excavated, but
the discovery of three human infant teeth while eleaning the northern hole and
the nature of the cist-like feature suggest that both may be graves.
After clearance, the whole of the exposed area of the church was planned
at a scale of 1:50, usingaTotal Station operated in 'coordinate mode' to record
significant points along theIines of the walls. These points were drawn up at
1:50 on a single plan and further details drawn by hand. The presence of the
electronically recorded points meant that planning by hand could be verified
continually. This method proved very successful and occasional errors were im-
mediately apparent and could be resolved.
lt is now elearthat at least two churches were built at Kilise Tepe, on the
same site at different times. The earlier was a basilica church with anave, flan-
ked by two aisles, terminated by an apse at the east end and with a narthex to
the west. The basilica WC\.S 27 m. long from the west end of the narthex to the
exterior of the apse, and 16.5 m. wide. The alignment of the north wall and the
irregular nature of the north-west corner suggest that this earlier structure may
have been subject to more than one phase of construction.
The later churchwas a single roomed building built over the east end of
the nave of the earliefcqurch, withan apse at the east. it was approximately
square in shape, measuringS.4O m. long, ineluding the apse, and about6.Sm.
wide. This building contains four marble columnbases from the first
church,placed at the corners of asquare. An areaof flagstones ineluding one
re-usedmarble slabsurviveswest of the later church within the bodyof the ori-
ginal nave. lts position.inrelation to the later church suggests that the two must
be contemporary. Thesmallerchurch shows clear signs of structural alteration
at a laterphase. Its blocked by acrudely built wall.con-
sisting ofstones stacked.on.top of each other and a broken marblecolumnpla-
ced horizontally'to fill.the gap. Whether the building was still in use as a church
at this time remains an open question.
542
The construction of later single-charnbered chapels on the sites of earlier
basilical churches was not uncommon in Cilicia and Isauria' and is also found
at sites in other provinces of southern Asia Minor, notably at Side in Pamphy-
lia
2
and Arykanda in Lycia'.
Many of these later buildings reuse the stylobates of the earlier churches
as foundations for their north and south walls. This was the case at Anemurium
in the Necropolis Church where the later chapel also reuses the earlier apse-; the
earlier apse was also employed in the secondary phase of the West Church at
Alahan, though the plan there is less similar to that at Kilise Tepe>.
The later chapel at Anemurium is thought to have been built in the Iate 6th
or 7th centuryand to have been abandoned by the Iate 7th centurys. Unfortuna-
tely, there is no firm dating evi dence for the later structure at Alahan; the pri-
mary church there may have continued to the 7th centuryand the secondary
phases could have been as Iate as the 12th century? The medieval chapel of the
Alacami in is dated circa 12th to mid l3th centurys. Thus general evi-
dence for chapels from other sites suggests that a broad date range anywhere
from the 7th to the l3th century is possible. Chronological comparison betwe-
en the 2 phases at Alahan and those at Kilise Tepe using ceramic evideneevin
particular the 'Monastic Ware', may well be the key to elucidating the date of
these structuress. it is hoped that the search for further sealed Byzantine levels
during the 1998 season at Kilise Tepe may secure the data required.
The Stele Building: Phase ILC
The Iron Age at the north-west end of the site is represented by a sequen-
ce of architectural phases grouped together as Level II, although whether the
earlier phases are strictly of Iron Age date remains an unsolved question. Rat-
her than list them in a logical order from top to bottom or vice versa, it will be
easier for the reader if we begin by describing the best-preserved phase, Level
Ilc (see Fig. 3). This is the building already encountered in previous seasons in
squares K19/20 and 119/20, and named the "Stele Building" in 1996 in the light
of the large stone with a design found Iying in the south-east corner
of the central space (Room 3)10. This Ilc phase of the building is unusually well
preserved, as a result of a fierce fire which baked its floors and walls and filled
the rooms with burned masonry and other debris. Four rooms were identified in
earlier seasons. These are Room 1, with a plastered bench bearing a red-painted
design at its end, Room 2, along the north-east side of the building,
S. Hill, Early Byzantine Churches of Cilicia and lsauria (Aldershot, 1996),66-7; 74; 94-6; 142; 167;
168; 170; 170-1;178; 194.
(2) A. M. Mansel, Die Ruinenvon Side (Berlin, 1963),78.
(3) P. Knoblauch and C. Witschel, Archdologischer Anzeiger (1993), 229-262, 248.
(4) S. Hill, op. cit. ,95.
(5) M. Gough, Anatolian Studies 12 (1962), 173-184, 179.
(6) S.HiIl op.cit.,95.
(7) M. Gough,op.cit., 176; M. GoughAnatolian Studies 14(1964), 185.-190, 187-8; and S. Hill,op. cit., 74.
(8) R. A. Bayliss, AnatolianStudies 47 (1997), 57-87, 83. .
(9) Williams, C. ThePottery and Glass at Alahan in Gough, M., Alahan: An Early Christian Monastery
in Southern Turkey (Toronto 1985), pp. 35-62; Collon, D. p.157-172, esp. 157-160 in Baker et aL.
Anatolian Studies 44 (1994), pp. 139-191.
(10) XVLIL. - i (Ankara 1998), pp. 215-6 with Fig. i on p. 220.
543
Room 3 with its central hearth and a stairway leading out of its south-west cor-
ner, and Room 4, only partially excavated in 1996. In 1997 we completed the
exeavation of Room 4, which was plainly a storeroom with at least four large
jars, some still holding bumt plant remains, and it was realized that the frag-
mentary rooms shown on our earlier plan in the south part of squares K19 and
119 in fact belong to phase IId, and that during Ilc this side of the building con-
sisted of two low-lying starerooms, well preserved except for pits of various da-
tes. Room 8, in the west, measures 3.25 m. (E-W) x 4.10 m, and the lower parts
of two starage jars, one of which had contained wheat, still stood against the
north wall (J 19:339 and 340). A doorway led through to Room 7, which measu-
res 5.75 m.x4.6 m., a surprisingly wide span if the space was roofed. The east
end of this room had also been used for food starage with a deposit of bumt oli-
ve stones on the floar. In the north-west comer was a circular pit (diam. ca. 1
m), into which a medium-sized coarse ware jar (119/320) had fallen ar been
dropped. At the base of this pit was part of a copper pin (119/321), and a group
of well over 20 bone tools, each with two or more diagonal notches on one ed-
ge to take a thread (119/322). The interior of the pit and the tools were bumed
black, and it was sealed by the narth-west comer of the phase Ild Room 8. To
the east, Room 6 seems likely to have been an open space, but to its north Ro-
om 5 also served far storage. This space measures 2.5 m. x 3.4 m.; alongside
the north and west walls were the emplacements for five large pottery jars, from
which we recovered a considerable volume of bumed lentils and barley. The ro-
om does not give the impression of being part of the original design: its sout-
.hem side consists of unplastered piers of large mud-bricks and between the two
on the west is an opening 1.25 m. in width, with bumt wood on the threshold.
The northem wall of Room 5 is formed by the south wall of Room 4, and the
westem wall is an extension of the wall between Rooms 3 and 4, while the eas-
wall, which has been almost completely destroyed by the intensity of the
fire, was in fact the westem wall of another structure entirely which is provisi-
onally referred to as the eastem building.
Before we turn to this, let us review the Stele Building itself in its Ilc pha-
se. Almost all the building must now have been excavated, giying a structure
some 18 m. (N-S) by 14.2 m. (E-W), with 8 or 9 rooms. There remain uncerta-
inties about its layout. Doorways, both between rooms and from outside, are
hard to identify; access from the south may be revealed when the line of the so-
uth-western wall is eleared in Jl8b, but disturbance by later pits and building
operations is particularly severe here, and the shape and usage of Rooms 7 and
8 does not suggest that either is an entrance lobby. The shape and size of Room
3 suggests a central courtyard, but the central hearth and other details seem li-
kely to belong in a roofed space; possibly the two square pits in the centre of
the north and south walls of Room 3 were sockets for two very substantial tim-
ber uprights which could have supported a north-south cross-bearn on which a
roof or upper storey could have rested. South and west of Room 3 the expected
Ilc floors and the bumt debris lying on them were absent and the steps leading
up from the south-west comer of the room indicate that the floors in this part of
(II) Fig. i on p. 200 in XVIII. - i (Ankara 1998).
544
the building would have been higher and thus removed by alevelling operation
when the Ild phase was built. With this in mind, the one entrance to the buil-
ding may have been through the centre of the westem waIl into Room 9: this
would have been an entrance lobby, with the west end of Room 10 acting as a
landing, from which stairs led down into Room 3, and possibly also into the
north-west comer of Room 7. There are unexplained features in the east end of
Room 10, and it may be that this space lay beneath another staircase leading up
eastwards to an upper storey or to the roof.
The possibility that our plan reflects only the lower rooms of a two-sto-
rey structure makes it difficult to pass judgement on the character of the buil-
ding as a whole. On the one hand it is clear that Rooms 4, 5, 8 and perhaps 7
were used for food storage. On the other, the elaborate arrangement for the he-
arth in Room 3, along with the stele and the diagonal brick feature in the north-
east comer of the room, hint at something more formal. There are no comparab-
le buildings of this date excavated in this region of Turkey, and for the present
it wiIl be prudent to suspend judgement while some remaining details are estab-
lished, and more is discovered about the eastem building. Little of this structu-
re has been excavated, but the walls had coIlapsed into the rooms, and the deb-
ris filling its south-western room had been fired to a solid fused mass by heat
greater than that in the Stele Building itself. Embedded in some of this concre-
ted masonry was a smaIl silver model 3.8 cm. high and 4.1 cm. wide (see Fig.
6). On a fIat base are three persons standing side by side and holding different
items before them (KLT 119). Fused to it were a silver pin (KLT 118) and a few
frit beads. This find, taken with the solid nature of the masonry itself, suggests
that the eastem building was at least as substantial as the Stele Building, and
possibly more so.
Phase Ild
Whatever the connection between the two buildings, it is clear that they
suffered destruction at the same time. In both of them the waIls, and the tumb-
led burned masonry filling the rooms, had been flattened off at about Im. abo-
ve the floors, and the floors and walls of the Ild phase laid across them. Of this
phase of the building very little survived the attentions of lron Age pit diggers
and Byzantine builders, but fragments of its southem wing were found in 1996
(and wrongly attributed to Ilc), and further fragments were identified in 1997,
overlying Rooms 5, 6, 7 and 8 of the Ilc plan. Wherever we identified parts of
the nd structure it too had been destroyed by fire, and in the south-eastem cor-
ner of the Ild Room 7 among bumt debris on the floor we found sherds from at
least three Mycenaean vessels with plain linear decoration typical of the first
half of theLH Ill'C period, including a deep bowl (KLT 85; Fig. 5). These stra-
tified pieces serve to confirm the attribution of two contemporary Mycenaean
pieces found in pits in 1996 to the and make it.very probable that it
should be dated to the 12th Century B.C.
Later Iron Age levels
After Ild thehistory ofthe site becomes much lessclear, because the spa-
ceoccupied by the Stele Building waslevelled in Byzantine times, and later
(L2)XVLLI. Kazi - i (Ankara 1998),225, Fig. 8.
545
Iron Age levels have been preserved only to the west, in the Levelll courtyard
where there was not such an accumulation of debris, and to the south, where la-
ter builders seem to have cut back into the south side of the Ilc and lld buil-
dings. lt was largely in order to locate some stratified deposits from these later
phases that we opened a 5 m. x 15 m. strip in 118a and b and KI 8a this year. In
K18a the Ild walls and floors had been almost completely removed by a room
measuring 4.40 m. (E-W) x 3.50 m. (N-S), assigned to phase lle: a solid stone
foundation was laid approximately parallel to and some 0.65 m. to the south of
the south wall of Ild Room 6, with a return farming an eastern wall. Against
both the northern and eastern walls, and perhaps against a western wall still
unexcavated in 118b, were supplementary lines of stones serving as footings for
plastered mud-brick benches, and the space between these was covered with
ashy deposits, overlying fiat stones in the northern part of the room, and asso-
ciated with a small stone-backed fire-installation with a pebble base, built aga-
inst the south wall of the room (Fl 97/9; diam. 0.55 m.). Lying near the centre
of the room was most of a coarse, one-handled, cooking pot (K18/134), and
above the floor were some carbonized lengths of wood, perhaps from a roof ar
shelter. Any Ile occupation in 118a to the west must have been at a higher level,
since the IId fioors and destruction debris survive here in places. The only are-
hitectural remains of this phase here seem to be two fragments of mud-brick
walls on stone foundations visible in profile at the intersection of squares 118-
i 9 and J18- 19, behind the llf kiln.
These walls were probably cut down to make way for a building on a qu-
ite different alignment, to be assigned to IIf. This is principally represented by
Wall 424, constructed of several courses of unmortared stones running NW-SE
in 118a, and forming a return from the wall in the south-east corner of 119 aga-
inst which the kiln Fl96/15 was built. The north wall of the room in 118 is supp-
lied by Wall 764 in the south side of 119, but this is not bonded with the corner,
suggesting that the room is an addition to the exterior of a building lying to the
west in 118. Wall 424 was associated consecutively with a cobbled surface, with
another surface some 10 cm. higher up, with a deep band of fill , and finally with
two more white plastered surfaces belonging with an extensive arrangement of
mud-brick benches, into which two ar more pottery starage jars had been set.
There were also a number of day loomweights from this area. Although these
levels are unspectacular, theyare of particular importance because they yield al-
most our only stratified later Iron Age pottery. Phase llf can be assigned to the
period ca. 750-650 B.C., on the evidence ofthe 1996 deposit of painted and un-
painted vessels with good Cypriot parallelsn. lt follows that from the destructi-
on of the IId Stele Building, around 1180-1150 B.C., to the end of phase llf 400
years elapsed. Whether the site was occupied throughout those centuries, or
there was a break in occupation, is impossible to decide at present, but if there
was a break it seems likely that it should be sought between the end of phase
lle and the beginning of llf.
Finally, one item from an intrusive pit cut into the destruction debris of
the eastern building deserves special mention, KLT 114 (Fig. 7). This curved
(13) XVIJI. I (Ankara 1998),212-5.
546
copper strip with repousse guiIIoehe decoration has been identified for us by
Prof. Anthony Snodgrass as coming from the rirn of a 6th century hoplite shi-
eldr-. Its discovery very mueh suggests that the site remained of some irnpor-
tanee the 6th century, the absenee of eontemporary eeramies and no-
tably of Greek wares. As Prof. Snodgrass points out, a bronze shield of Greek
manufaeture was found the destruction of a house at Carchemish, and has
there been attributed to the presenee of Greek the army of Ne-
buehadnezzar 605 Be. Could our piece be associated with the invasion of
lieia by Neriglissar 557 B.e.?16
Phases IIa-b
Let us now turn to consider the earIier history of the SteIe Building, of
which phase Ila the initial and I1b refers to the subsequent ae-
curnulation of beneath the Ilc floors. In at least some parts of the bu-
ilding the Ilc phase was a reconstruction, with a new foundation of one to two
courses of stone laid above Ila/b mud-brick, and above this a new mud-brick su-
perstructure; various places we have observed the carbonized rernains of wo-
oden planks inserted on top of the stones beneath the briekwork. The masonry
of the original strueture has not been exposed most rooms, but the Ila buiI-
ding represented by a weIl-built stone foundation 0.65 m. and four to
five comses deep, which exposedalong the north-west side of the
120 and II 9. I1bIevels have mainly been excavated the western courtyard
II9 (see below), but floors of this phase were also encountered a number of
smaIl soundings beneath the Ilc floor, from one of whieh came a biconvex
stamp seal in loeal yellowish-white limestone, bearing on each faee the same hi-
eroglyphic inscription giying the owner's name as (KLT 92).
The western courtyard in Level II
it was observed the previous season that more of our later Iron Age le-
vels had survived in II9, presumably beeause the ground level the western
courtyard area had not been raised so high as it had been further east by the so-
lid masses of brick debris from the destruetion of the phase Ilc and Ild buil-
dings. this area was made peculiarly difficult by a large number
of interseeting storage pits, mostly with the white fibrous remains of plants li-
ning their base; it seems clear from this that during subsequent phases too this
space was devoted to an open area, which such pits were regularIy loeated.
Both the pits and the upper levels into which they were sunk belong to our pha-
ses lif-h and yielded Iron Age pottery which included globular jars with red-pa-
inted designs (e.g. XVIII. - I Ankara 1998, p. 222 Fig.
3), biehrome ware, and other later East Mediterranean wares. The two kilns ex-
cavated in 1996, one of which eontained a massive of sherds of 8th-7th
century date, also belonged to these phases. it is interesting to report that pet-
rographic thin-seetion examination of sherds from this deposit confirms ho-
mogeneity and strongly suggests that the clays derived from loeal sources.
(I 4) For similar pieces see Pc. Bol.Argivische Schilde (OlympischeForschungenXVII;Berlin 1989)Taf. 4-16.
(15) The only possible candidates for contemporary ceramics are a handful of sherds from the base of the
deep ditch excavated in i 995 in (see XVII. - i (Ankara 1996),446-7.
(16) See on this, in the context of the location of Ura, BeaI, Anatelian Studies 42 (1992), 65ff., in parti c-
ular with reference to the site of Kale and its identification with Kirshi.
547
Below this, in the surviving fragments of undisturbed courtyard deposit
we identified a sequence of three blackened surfaces which could be linked to
phases Ilc, Ild and Ile in the building to the east. The lowest surface, Ilc, was
particularly instructive, since the burnt deposits on it ran up to and into the in-
terstices of the stone foundations of the west wall of the Stele Building; and
about half-way along this wall , also lined with burning which continued into the
Ilc foundations, there was an exceptionally large pit'? which must evidently ha-
ve been open at the" time of the Ilc destruction.
Below the Ilccourtyard floor in Il9b we excavated a thick sequence of
stratified deposits of alternating layers of dirty courtyard fill and
an bricky packing. Some of these layers were associated with short-lived mud-
brick structures, which seem to have been erected and demolished in the court-
yard on more than two occcasions during these phases. These layers are our
principal source for materials deposited during phases Ila and Ilb. These inclu-
ded the polished black stone biconvex stamp seal KLT 93 (Fig. 4). One face has
a standing lion withraised tail, the other a figure with bow, cap and Anatolian
shoes. Each face bears the name Tarhunta-piy(a) with the title "Charioteer",
which was held by persons of some considerable administrative importance in
the Iate Hittite empire. With the seal from under the floor in Room 3, this brings
to four the number of officials' seals recovered from the area of the Stele Buil-
From these same levels came some sherds from jars with red-painted
cross-hatched designs and also applied ribs: these indicate that the introduction
of these new wares more or less coincides with the transition from Level ILI to
Level ll.
Level III
Against the west side of the Stele Building, below the contemporary
courtyard deposits in i 19b, we came down as expected on the highest Late
Bronze Age levels, belonging to Level Ille. Here the base of the Level II depo-
sits is marked by a sloping and fractured surface with a thick de-
posit. This cuts into the brickwork of the SW corner of a Late Bronze Age ro-
om, the north part of which was excavated in 1995, and had the sherds of a lar-
ge jar and its mud coating lying on the floor. The room now measures 4.95 m.
(N-S) by 2.50 m., and the base of the jar was found in place close to its SE
coner. Further layers of horizontal stratified deposits were excavated in this ro-
om to a depth of 1 m. below the surviving wall tops. The broader plan of the bu-
ilding remains fragmentary. it was apparent from a line of good quality wall
plaster on the other face of this room's western wall that another, probably mo-
re formal, room lies to its west, but time did not permit us to investigate here
this season. In 120d to the east there is a courtyard, also excavated to a similar
depth in 1994 and 1995, and here we extended our work into J20. First it was
necessary to remove the remnants of a fire installation and ephemeral walls
which had lain against the north-west side of the Level II building. Beneath this
was a thick layer of fill liberally mixed with carbonized dried figs and occasi-
(17) P97/6, dimensions 1.94m by 2. !Om, and 1.26m deep.
(18) Our thanks to Prof. DJ. Hawkins for his expert advice on these seals and to Dr. D. Symington for
the initial decipherments.
548
onalother fruit and nuts; and this layover the ash and elinker of a fire installa-
tion (Fl97/10) filled with black, white and bluish ash, on which were three car-
bonized logs, which lay as though fallen from a flimsy roof or shelter over the
oven. One of these pieces has been examined by the dendrochronologi-
cal laboratory, and proves to come from a pine tree with over 192 annual growth
rings, which match with a date a few years after 1380 B.C. for the felIing of the

The Earlyand Middle Bronze Age
Initially work in 1997 continued in the eastern half of H20c, where we be-
lieved we were very elose to the base of the archaeological deposits. This first
involved some further elearance of the destroyed phase j mud-brick building,
revealing a low hearth base and ajar (H20/614) in the corner of the room; it had
once been decorated with red zigzags but is now burned almost black. Below
phase j one further architectural phase remained, phase k, represented by a sto-
ne wall-foundation, This was built on alayer of loose pebbles Iying on conglo-
merate rock at +88.60 m., which undoubtedly represents the natural surface of
the terrace on which the settlement was founded.
In view of the well stratified nature of these levels, it was decided to ex-
tend the sounding into the western half of H20c. This gaye us the continuation
of the phase i wall-foundations, and beneath them of the destroyed phase j bu-
ilding (see Fig. 8). This latter was of special interest: to the west of a mud-brick
partition wall with a rounded top, already excavated in 1996, was a low rnud-
brick platform. On this there stood a large pottery jar with a small serving jug
still lying inside it, and mixed in with collapsed burnt masonry above and
around this were severalother jugs burned to a yellow ochre colour by the he-
at of the destruction, mostly bearing simple red-painted decoration (Fig. 9). Ot-
her items which came from the destruction debris in this room inelude a comp-
lete "champagne cup" (Fig. IO), a pair of coarse terracotta stands, with two
"horns" and a handIe at one side, and an oval dish with drainage hole at the ba-
se. Sunk into the destruction deposit to the south of this platform, flanked by a
few large stones, was a chiId's skeleton, with the head to the north, covered and
indeed crushed by one of the stones, and without grave goods. This is remar-
kable because, with the of a burial also in phase j but inaccessible be-
neath our north baulk, and possible burials in the these are
the only humanremains yet found at the site, and their location in the debris of
a destroyed building is suggestive.
The east seetion of the sounding in H20c revealed a cIear sequence of
architectural levels, and we decided to increase our sample of stratified Early
Bronze Age materials by excavating H20d beneath the Middle Bronze Age Le-
vel Iv. In the final phase of Early Bronze Age III (phase e) the whole area se-
ems to have been an open space, so that between +94.85 m. and +93.20 m. we
have a 1.60 m. thick band of complex stratigraphy associated with fire installa-
tions and pits. The lowest fire installation (FI 9717), which occupied the centre
(19) Our thanks to Prof. P.!. Kuniholm and Laura D. Steele at the Maleolm and Carolyn Wiener labora-
tory for this information.
549
of the quadrant, was of a type new to us, with a fire chamber formed by a nar-
row rectangular channel (some 1.80 m. x 0.32 m.) presumably sunk below flo-
or leveL. Beneath this are the stone wall foundations of phase f, standing only
two courses high, but with yellowish plaster carefully applied to the interior fa-
ces and floors. Within this phase there were two or perhaps three large cylind-
rical pits, containing white fibrous plant linings like those from Iron Age and
Late Bronze Age levels. The deepest of these (P 97/88; diam. 1.70 m., min.
depth 1.50 m) was uniquely provided with a solid stone-built lining round its
south and west sides. In the base and lower sides of these pits the walls and flo-
or plaster of an earlier level of mud-brick architecture make their appearance:
to judge from their height above datum these must belong to phase g, although
surprisingly they show no signs of the extremely heavy conflagration which
characterized this phase less than 2 m. to the west in the H20c sounding. This
raises hopes that in our next season we may recover a better range of ceramic
material from this phase than was yielded by the destruction debris further
west, thus filling a gap in our long Early Bronze Age sequence. Other finds
from the sounding were in accordance with expectations: some chipped stone,
upwards of 30 spindle whorls, mostly decorated, and more unusually, from the
upper layers of phase e, two stone maceheads, one black and the other white
(H20/592 and /583 respectively). From Middle Bronze Age pits sunk into the
top of phase e we also recovered two pottery lids, of a type known from Tarsus
(H20/593 and /622)21.
Acknowledgements
In the absence of a member from the Silifke Museum we were joined by
Mr. Musa Tombul, from the museum in anakkale. Our thanks are due once
again to Mr. Arif Ali elik, mayor of Zeyne belediye for allowing us to use the
old Intermediate School as our base as well as for other assistance. We are very
grateful to the Director General of Monuments and Museums and to his staff for
their unfailing support and interest. As in previous years generous grants to-
wards the exeavation work came from the Humanities Research Board of the
British Academy, the McDonald Institute for Archaeological Research, Univer-
sity of Cambridge, and the Cary Robertson Fund, Trinity College, Cambridge.
Thanks for their advice and assistance in the preparation of this summary report
go to several scholars, including Dr. Elizabeth French, Prof. David Hawkins,
Dr. Carl Knappett, Prof. Anthony Snodgrass, Dr. Kate Spence and Dr. Dorit
Symington. To them, as to the other members of the exeavation team, and not
least to the staff of the British Institute of Archaeology at Ankara, both in Tur-
key and in London, many thanks are due.
(20) XVJIf. - i (Ankara 1998),218.
(21) The Tarsus example is very similar in shape bul undecorated: H. Goldman, Excavations at Grl
Kule Tarsus, il (Princeton 1956) p. 157 with PI. 279:644, EB III.
550
t
i i

, ,
J

+
l
O
O
.
3
l
m
a
L
I
+
I
O
O
.
0
5
m
+
l
O
O
.
8
1
m

_
i
C
o
l
u
m
n
B
a
s
e
s
,
.
i , , i i
-
_
i
m

M
o
r
t
a
r
S
u
r
f
a
c
e
6
+
J
0
0
.
4
2
1
1
l
E
l
e
v
a
t
i
o
n

o
f
E
x
c
a
v
a
t
i
o
n
o
P
h
a
s
e

W
a
l
l
.
E
l
P
h
a
s
e
2

D
P
h
a
s
e
3
W
a
l
l
o
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
0

w
:
:
a
.
i
.
_
.
-
.
_
.
_
.
-
.
-
-
.
-
L
I

,
,
'-'
-
,
_
.
_
.
_
.
J
r
-
.
-
, i
P
l
a
n
o
f
t
h
e
C
h
u
r
c
h
a
t
K
i
l
i
s
e
T
e
p
e
(
a
f
t
e
r
1
9
9
7
S
e
a
s
o
n
)
N
a
r
t
h
e
x
U
n
e
x
c
a
v
a
t
c
c
P
H
S
O
'
_
.
-
-
'
-
'
-
'
-
'
-
'
-
'
-
'
-
-
'
-
'
-
'
-
'
-
'
+
l
O
O
.
1
9
m
-
-
_
.
_
-
-
-
_
.
_
.
-
-
-
-
-
-
,
L
J
7
i
i i i j
l
1
6
,
1
1
5

-
F
i
g
.
1
:
P
l
a
n
o
f
t
h
e
c
h
u
r
c
h
(
a
f
t
e
r
1
9
9
7
s
e
a
s
o
n
)
u
l
u
l
N
,
I
_
j
2

j
'
.
,
-
-
>
"
_
_
>
:
c
-
:
'
-
d
!
J
:
.
/
_
'
j
.
.

-
i
-
"
/
-
J
:
>

.
:
O
:
'
.
-
-
!
i
-

-
>
'
.
;

-
,
.
F
i
g
.
2
:
T
h
e
t
w
o
a
p
s
e
f
o
u
n
d
a
t
i
o
n
s
a
t
t
h
e
e
a
s
t
e
n
d
o
f
t
h
e
c
h
u
r
c
h
,
v
i
e
w
e
d
f
r
o
m
t
h
e
e
a
s
t
.
---7----
\
-,
Fig. 3: The Stele Building, phase Ilc
o m ~ i ~ _ ~ _ ~ i 5 m
553
Fig. 4: Stamp seal of Tarhunta-piya (KLT 93; diam. 2.6 cm.)
----_.__.,,,.
""'.,' '.""",',., ""-", ,','.
Fig. 5: Mycenaean LH IlfC deep bowl from I1d floor (KLT 85; H. 11 cm.)
554
Fig. 6: Silver group of three figures (KLT 119; H. 3.5 cm.)
Fig. 7:Fragment from copper facing of hoplite shield (KLT 114; L. of fragment
15.5 cm., H. 7 cm.)
555
N
4
ili
i
Fig. 8: H20c: plan of phase j, showing location of ceramic vessels
556
Fig. 9: Group of Early Brouze II painted jugs from phase j destruction
Fig.l0: "Champagne" cup from phasej destruction (KLT 97; H.
9.5 cm.)
557
*
GORDION ARCHAEOLOGICAL ACTIVITIES, 1997
G. Kenneth SAMS*
Mary M. VOIGT
For our program of activities at Gordion during 1997, we are most grate-
ful to the General Directorate of Antiquities and Museums for its continuing co-
operation and assistance at every level of our work. We especially wish to thank
Mr. Mehmet Akif alsa continued to enjoy the many services and warm
cooperation provided by the Museum of Anatolian Civilizations and its Direc-
tor Mr. lhan Temizsoy. Ms. Glay Aslan servedmost effectively and with much
cooperation and understanding as Representative of the Ministry of Culture. In
mid-season she was joined by Mr. Nusret etin as second Representative.We
were very pleased to welcome Mr. etin back to Gordion, where he had served
as Representative in 1996. All activities were conducted under theauspices of
The University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology
(Jeremy Sabloff, Director), with the continuing cooperation of the University of
North Carolina at Chapel Hill, the College of William and Mary, the Royal On-
tario Museum and the University of Toronto, and the Texas Memorial Museum
of the University of Texas at Austin.
The 1997 season included the following activities: 1.) Excavation; II.)
Architectural Conservation; III.) Object Conservation; Iv.) Conservation and
Study of Wooden Objects in Ankara.
I. Exeavation
The following report on exeavation during 1997 was provided by Mary
M. Voigt, underwhose directian this work was
During 1997, exeavation continued on the Northwest Quadrant of the Ci-
G. Kenneth SAMS, Department of Classics, CB #3145, 212 Murphey Hall, University of North
Carolina, Chapel Hill, NC 27599-3145, U.SA
Mary M. vOIGT, Department of Anthropology, PO. Box 8795, College of William and Mary,
VA 23187-8795, U.SA
(I) The 1997 exeavation and study season was by the University of Pennsylvania Museum in
cooperation with the Royal Ontario Museum and the College of and Mary. Funding for the
exeavation was provided by the Social Science and Humanities Council of Canada and the Royal
Ontario Museum. Andrew exeavation in Operation 44 was supported by a Fellowship
from the American Research Institute in Turkey. Study of materials excavated 1994 and 1995 was
funded by the National Endowment for the Humanities (a U.S. federal agency), Mr. Michael R. De
Luca, and anonymous private donors.
559
tadel Mound (Plans 1-2) as part of our investigation of settlement layout and va-
riation in the use of space during the Middle and Late Phrygian periods (ca.
700-330 B.C.). This part of the site had been chosen for investigation because
we knew virtually nothing archaeologically about the western half of the Cita-
del Mound, and because a large sounding excavated by Rodney S. Young in
1950 (the "Southwest Trench") had removed several meters of Roman-period
and later rnaterial, providing easier access to the Middle and Late Phrygian sett-
lernent. A preview of the stratigraphic sequence was obtained through the exca-
vation of a step trench in 1994 (Sams and Voigt 1996:434-436), and in 1995 we
began the elearance of larger areas (Operations 29, 34, and 36; Sams and Voigt
1997,1998).
The earliest occupation levels investigated in 1997 lay in Operations 29
and 36, and in the eastern segment of Operation 34 (Plan 2). All of these
hes contained architecture and industrial installations dated to the Late Phrygi-
an period or YHSS 4. Within the western segment of Operation 34 we continu-
ed exploration of Early HeIlenistic/YHSS 3B domestic architecture. A complex
series of architectural phases within Operation 37, a smaIl triangular area bet-
ween Operations 29 and 34, documented the Late Hellenistic/YHSS 3Aand Ro-
man/YHSS 2 sequence. Operation 44 was set out on the surface of the mound
along the western edge of R.S. Young's Southwest Trench in order to investiga-
te the latest Roman and overlying Medieval (YHSS i) occupation levels, thus
completing the detailed stratigraphic sequence for the Northwest Quadrant.
Late Phrygian periodlYHSS 4 (550-330 B.C.)
The Late Phrygian phase at Gordion corresponds historically to the peri-
od of Achaemenid rule in Anatolia. As has been the case elsewhere on the Ci-
tadel Mound, Late Phrygian occupation levels were badly disturbed as a result
of a constant process of wall-robbing in order to obtain stone for new construc-
tion. In many cases, the location and form of walls has to be deduced from
trenches or from lines of pits. A good example of the fragmented state of subs-
tantial Late Phrygian architecture found in 1997 comes from Operation 36,
where the stones of a paved courtyard are surrounded on three sides by neatly
cut trenches with occasional ashlar blocks as witness to the l.3-m.-wide walls
that once surrounded the paving (Photo I; Plan 3). Adjacent to the court was a
room with at least two hearths, suggesting cooking on a scale larger than that
necessary for a household. The hearths are more formal than those usuaIly en-
countered in the Late Phrygian period; they were made by setting two ashlar
blocks against a mud packing (presumably all that remains of a mudbrick waIl
running east-west), forming a firing chamber at floor level between the blocks.
Beneath this was a very different form of Late Phrygian archi-
tecture. Cut into a mudbrick paving or platform was a rectangular pit with lime-
plastered walls (photos 2-3). Numerous robber pits removed the southern secti-
on of the building as well as much of the floor, which seems to have been a
simple, compacted surface. Given its size and the absence of a hearth or other
domestic features, we have tentatively interpreted this building with its well-
protected walls as a storage structure.
560
Within Operation 29, we excavated a sequence of fragmentary stone-wal-
led buildings with associated courtyards. Within these courtyards were numero-
us large hearths and stone-walled compartments, presumably used as storage
bins (Photo 4). The earliest of these domestic complexes dates either to the end
of the Middle Phrygian or the beginning of the Late Phrygian phase, to be de-
termined by analysis of locally-made pottery by Robert Henrickson. SmaIl test
pits exposed the elay fill of the Middle Phrygian period, which appears to be he-
avily pitted.
In both Operations 29 and 36, the western side of the excavated area ex-
posed a series of smooth elay surfaces sloping down to the west (photos 3, 5).
These surfaces, some of them heavily burnt, were bordered to the east by a
substantial wall of packed mud in Operation 29 (Photo 5), and by a (robbed)
stone wall in Operation 36 (Photo 3); all other edges lie outside the excavated
area. The function of the burned surfaces is unknown, but they must have been
used for some ongoing activity, since they were renewed and maintained thro-
ughout the Late Phrygian period.
Hellenistic periodlYHSS 3B-3A (ca. 330-150 B.C.)
Only a smaIl part of the Early Hellenistic (YHSS 3B) settlement was ele-
ared during 1997. In Operation 34, well-built domestic structures with rubble
foundations (Photo 6) were stratified beneath a Late Hellenistic (YHSS 3A)
structure (Building 1, see below). These buildings provided a large sample of
locally-manufactured pottery that will eventually give us better chronological
control within the HelIenistic period, an important tool for an examination of
changing settlement patterns in the Gordion region as well as for an assessment
of the impact of the Galatian invasion.
The Galatian occupation at Gordion is equivalent to the Late Hellenis-
tic/YHSS 3A phase. Our understanding of this period was significant1y altered
during 1997. As a result of exeavation in Operation 37, we can now definethree
distinct architectural phases within YHSS 3A. Since these newly-discovered
phases force a reinterpretation of standard historical accounts of Late Hellenis-
tic Gordion they will be deseribed in some detail, using data collected since
1994.
The initial Late Hellenistic/YHSS 3A construction phase was the most
impressive (Plan 4). The building that seems to be the center or focal point wit-
hin the excavated area of the Northwest Quadrant was a large ashlar structure
with atile roof (YHSS 3A Building 1)2, The northern facade of this structure
was partially excavated in 1950, and eleared of accumulated slump in 1994
(Sams and Voigt 1996: Fig. 4)3. In 1995 we excavated within the northeast cor-
ner of the building and determined the length of its wall, which had at
(2) The rooftiles collapsed to the floor when YHSS 3A i burned after the second phase of its
occupation. Evidence that the roof was part of the original is indirect: tile fragments
of the same type as those found in the Building i collapse were used in the construction of the
oven/kiln found in Phase i, YHSS 3A Building 2.
(3) The lise of vertical sIabs to form a wall has alsa been documented in a YHSS 3A structure in
Operation 2, excavated in 1988. See Sams and Voigt 1990: Fig. 4.
561
least one and probably two doorways leading out into an open area with a pac-
ked earth s u f a c e (Plan 4; see also Sams and Voigt 1997: 481, Photo 7; Voigt et
aL. 1997: Fig. 17). This surface continues around YHSS 3A Building 1 to the
east, separating it from a monumental ashlar wall that ran north and south. The
monumental wall had a rubble core faced with ashlar slabs of variable thickness
(Sams and Voigt 1997: Photo 6; Voigt et aL. 1997: Figs. 15-17). Running along
the eastem (outer) face of the monumental wall within the area excavated as
Operation 36 was a path paved with small fragments of pottery.
To the northeast of the ashlar building O) during YHSS 3A Construction
Phase 1 lay a square structure built up against the westem or inner face of the
monumental wall (Plan 4). The walls of this building (YHSS 3A Building 2)
consisted of small rocks and rubble set into a shallow foundation trench (Plan
5, Photo 7). Preservation of this structure varied greatly, with the walls best pre-
served to the southwest, and completely robbed away to the southeast. Two do-
orways were preserved: a door at the westem end of the south wall led out to
the open area surrounding Building 1, and a second door at the westem end of
the north wall led up into an unexcavated area.
The interior of Building 2 can be divided into four distinct areas based on
architectural elements and artifacts lying on the building floor. A stub wall se-
parated two paved areas at the westem end of the building . Tucked into the so-
uthwest comer of the building was a hearth, bordered by a packed mud wall
(Photo 8). Piles of pyramidal and oval loomweights were found in this area,
along with a reused pot filled with pink paint and a painted bowl that seems to
have been cracked during firing. The northwest comer of Building 2 had a sto-
ne bench along the north wall, and an earth bench along the west wall, the lat-
ter a secondary construction. In this area were found a large stone mortar and a
pithos set into the floor. The latter had a graffito scratched on its shoulder, a per-
sonal name written in Greek (K. DeVries, personal communication). The eas-
tern two thirds of the building had a packed earth floor, The southem part of this
area had neither features nor in situ artifacts, but to the north was an elaborate
oven or kiln built of mudbrick, with re-used rooftiles used as a floor for the fi-
ring chamber, and what seems to be a collapsed chimney between the oven and
the north wall of the building. The only artifact found on the floor of the nort-
heastern quadrant was abone tool with a wide, beveled working end. The con-
dition of both e a t h floor and paving indicates that the entire structure was ro-
ofed, and two column bases (a stone sphere cut into unequal segments) were fo-
und in the northem half of the building. Based on finds (pot with pigment, bo-
ne tool) and the relatively elaborate oven, it seems reasonable to interpret Buil-
ding 2 as a workshop for a potter and/or figurine maker, the first of two works-
hops in this location (see below). Proximity suggests some association between
this workshop and Building 1, the latter certainly a public rather than a domes-
tic structure.
Several lines of evidence indicate that the first construction phase within
YHSS 3A marks the arrival of Celtic or Galatian settlers at Gordion. First, the
two new monumental structures mark a discontinuity in both architectural tech-
562
niques and the use of space within the Northwest Quadrant of the Citadel Mo-
und; during the Early HelIenistic (YHSS 3B) period, this area had been devo-
ted to mudbrick houses (e.g., those in Operation 34). Second, artifacts associ-
ated with the first YHSS 3A construction phase can be linked to Galatian im-
migrants. On the surface of the first street lay a stone sculpture, a crudely-car-
ved head that bears same resemblance to Celtic sculptures found in Europe
(Photo 9). Asilver coin associated with the same surface dates to the third cen-
tury B.C. and is of a type used to pay mercenaries, again suggesting the presen-
ce of Galatians, who entered Anatolia in 278 B.C. (Mitchell 1993: 15-16). Fi-
nally, there are significant differences between the locally-produced pottery of
YHSS 3B and that of3A, but continuity can be seen in the ceramic tradition as-
sociated with YHSS 3A Construction Phases 1 and 2 (specifically in shallow
buff bowls with red or brown painted bands; see below).
A chronological gap of unknown duration separates YHSS 3A Construc-
tion Phases 1 and 2. Within Building 1, Construction Phase 2 (Plan 6) is mar-
ked by the blocking of the northeastern door into the structure and the laying of
a new rnud-plastered floor. Phase 2 ended with the burning of this structure, and
the collapse of its tile roof; the only artifact found on this floor was a buff bowl
decorated with brown painted rings (similar to Voigt et aL. 1997: Fig. 25). Out-
side the building to the east was a new packed earth surface separated from that
of construction phase 1 by alayer of earth and rubble fill. This surface runs over
the top of the filled-in robber trench that marks the removal of most of the mo-
numental stone wall in the area to the east of Building 1.
To the northeast, the walls of Building 2 were re-used for an unroofed
enclosure or courtyard, Building 3 (Plans 6-7); alterations included the blocking
of the southwestern doorway and construction of a wall to the east, where a de-
ep trench marked the former location of the monumental ashlar wall. In the so-
uthwest corner of Building 3 lay a concentration of iron slag surrounded by pink
plaster; linear voids within the plaster mass suggest that there may have been a
smelting furnace in this area, but if so.jts original form could not be defined.
This court is associated with a room newly built during construction pha-
se 2 -- Building 4, excavated during 1996 (Plans 6-7; see alsa Sams and Voigt
1998: Photos 1-3). Strewn across the floor of Building 4 was a large number of
ceramic vessels, many containing pigments; figurine fragments from bust
thymeateria; a fragment of a ceramic mold for a lion's head; and iron and bone
tools suitable for sculpting (Sams and Voigt 1998: 683). Given these finds, we
can interpret this room as a workshop used by a figurine-maker,
again probably a craftsmanassociated with the monumental ashlar building. Le-
aving aside for the moment the cause of the abandonment of Building 4, we can
say something about what happened after its abandonment. The floor deposit
was clearly disturbed: every one of the ceramic vessels as well as a stone ala-
bastron were broken, and joining fragments of these vessels were foundscatte-
red at distant points across the floor. The absence of bronze artifacts alsa seems
surprising. Sameone must have systematically searched and perhaps looted the
building after its occupants had left.
563
During the third and final YHSS 3A construction phase, the area within
Operation 37 was leveled in preparation for a new building. First the gap bet-
ween Buildings 1 and 3 was closed by a rubble wal1, and then what had been an
open area was filled to the top of the wall stubs of Building 3. Building 5 lay
partially within a low area within the ruined walls of Building 2-3; one wall and
part of the floor was preserved when this part of the site was leveled in prepa-
ration for the Roman-period settlement (see below). The Building 5 wall was
built of cobbles and ran roughly north-south, at a slightly different angle from
the structures below (Photo 10). The floors of the building were carefully pre-
pared but strongly sloped, running up to the north over the corner of Building 4
before being truncated by the Roman-period leveling. On these floors were a
large fragment of a locally produced gray ware bowl with stamped palmettes
and fragments of at least two imports, molded (Megarian) bowls tentatively da-
ted by Keith DeVries to ca 150 B.e.
The evidence for YHSS 3A occupation levels from the Northwest Quad-
rant of the Citadel Mound can now be summarized and integrated with histori-
cal information for the 3rd and 2nd century in central Anatolia. The first conc-
lusion to be drawn is that our picture of the Galatian settlement at Gordion, pre-
viously seen as a short-term and relatively primitive community (usually refer-
red to as a "village"), must be revised. The earliest Galatian settlers at Gordion
were both prosperous and ambitious, erecting a stone-walled, tile-roofed public
building that was enclosed/protected by a massiye stone wall. The date of their
arrival at Gordion remains uncertain, but it could have been relatively soon af-
ter the Tectosages tribe began raiding central Anatolia in the 270s Re. (see
Mitchell 1993: 16-20 for an account of the arrival and settlement of the Anato-
lian Celts). The second conclusion is that there is not one, but two "abandon-
ments" of the YHSS 3A settlement at Gordion. At least part of the initial settle-
ment (i.e., that within the Northwest Quadrant) was abandoned an unknown
number of years after it had been founded. Later, perhaps toward the end of the
3rd century B.e., the Northwest Quadrant buildings were remodeled, and this
occupation phase (Construction Phase 2) ended more violently than did Const-
ruction Phase 1, with a fire in Building 1 and the probable looting of Building
4. Given the ceramic sequence for YHSS 3A, it seems highly likely that the end
of Construction Phase 2 corresponds to the arrival of a Roman army led by
Manlius Vulso in 189 B.e. (Livy 38.12). Finally, Gordion did not lie abando-
ned between 189 BC and Augustan times as we had thought. Decades later, but
still within the Hellenistic period, a new structure was built. it is plausible that
the new settlers were Galatian, and were relatively prosperous, but the size of
the settlement was probably drastically reduced based on the fact that this mid-
2nd-century occupation has not been previously recognized, despite the large
areas eleared on the CitadeI Mound by Rodney Young.
Roman-Period OccupationlYHSS 2 (ist to 4th century AD.)
As a result of exeavation and analysis carried out in 1997, we are now ab-
le to define a detailed stratigraphic and ceramic sequence for the Roman-peri-
od occupation at Gordion. The latest part of the sequence was sampled in Ope-
564
ration 44, excavated by Andrew Goldman as part of his dissertation research.
Lying beneath the Medieval settlement in Operation 44 were Roman-peri-
od/YHSS 2 buildings dated by asilver washed coin to the 4th century AD.
While the stone foundations for the walls of these structures had been entirely
robbed, a series offloors produced a good sample of pottery, which is being stu-
died by Goldman.
The earliest part of the Roman occupation was investigated in Operation
37. The architectural sequence defined in this area was complex, as was a sequ-
ence of drains leading into a low area that lay to the north in Roman (and earli-
er) times. Roman-period construction in this area can now be divided into four
major phases, the first represented only by a few wall fragments. The second
and third phases, the most substantial, are tentatively dated to Flavian times.
The overall plan of this settlement, with buildings extending along a paved stre-
et, is known as a result of Rodney Young's excavations in 1950; architectural
details documented from 1995 to 1997 can now be added to this plan.
Medieval OccupationlYHSS 1
The uppermost preserved strata in Operation 44 date to the Medieval pe-
riod. A courtyard contained a well-preserved oven or tanour lined with day co-
ils and vented to the surface. More unusual was a round griddIe heated by a fi-
ring chamber beneath its slate floor. Coins with Arabic inscriptions and glazed
ceramics allow us to tentatively date this material to the Seljuk period.
11. Architectural Conservation
Within the main settlement mound, the principal conservation project car-
ried out during the 1997 season was the shoring-up of the northwest corner of
the south side of the monumental Early Phrygian Gate BuiIding. The structure
here never reaIIy did have an actual corner, since short-cutting Phrygian buil-
ders merely abutted the gate's northern and western walls against the corner of
a pre-existing gate house that is now preserved only in its lowest courses.
For the past several years, the Midas Mound has been showing signs of
severe erosion. The fence placed around the base of the monument in 1996 has
been a major step inhalting further damage from the footsteps of humans and
other animals. Yet the remaining erosion channels continue to collect water and
cause further erosion. As an experiment, Kurt Bluemel and Naomi MiIIer devi-
sed a method of fiIling selected erosion channels with mudbricks and planting
the slopes with grasses. The results of this procedure wiII be assessed in 1998.
111. Dbject Conservation
The object conservation team was again under the direction of Jessica
Johnson-. As in past years, Ms. Johnson and her team treated both new materi-
als coming from the excavations and materials discovered in previous years.
With a new wing for the Gordion Museum under construetion, a priority in the
(4) Object conservation during 1997 was again supported by a generous grantfrom the Samuel H. Kress
Foundation.
565
season's work was the preparation of materials for display, primarily the desal-
ting and remending of pottery.
William Pratt of the Royal Ontario Museum created a computerized in-
ventory of the over 12,000 inventoried items from Gordion. The inventory gi-
ves a brief description of each item and its location.
Iv. Conservation and Study of Wooden Objects in Ankara
Elizabeth Simpson again led a team of conservators in the conservation
and study of the furniture and other wooden objects from Gordion. As in past
years, we are most grateful to the Museum of Anatolian Civilizations for the
many accommodations and kindnesses shown to Professor Simpson. Among
her projects for 1997 were the consolidation of a long-missing strut for the ela-
borate inlaid table from Tumulus MM, consolidation of additional fragments of
the wooden bed from Tumulus P, and the restoration and repair of the wooden
screen from Tumulus W. Professor Simpson also oversaw the fabrication and
installation of four new cases for wooden objects from Gordion in the Museum
of Anatolian Civilizations, and the procuring from the U.S. of five custom-ma-
de steel cabinets for the storage of the wooden furniture>.
Bibliography
MITCHELL, Steven, 1993 Anatolia: Land, Men and Gods in Asia Minor, Vol. I: The Celts and the Im-
pact of Roman Rule. Oxford: Clarendon Press.
SAMS, G. Kenneth, Mary M. VOIGT, 1990 "Work at Gordion in 1988" XL. Sonular
Vol. 2: 77-105.
199i "Work at Gordion in 1989" XII. Vol. 1: 455-470.
1995 "Gordion Archaeological Activities, 1993" XVI. Vol. 1: 369-392
1996 "Gordion Archaeological Activities, 1994" XVII. Vol. 1: 433-452.
(Note that this citation corrects an error in authorship made during publication.)
1997 "Gordion Archaeological Activities, 1995" XVlll. Vol. 1: 475-495.
1998 "Gordion, 1996" XIX. Vol. 1: 681-701.
VOIGT, Mary M., Keith DeVRIES, Robert C. HENRICKSON, Mark LAWALL, Ben MARSH,
GRSAN-SALZMAN, T. Cuyler YOUNG, Jr., 1997 "Fieldwork at Gordion: 1993-1995" Anatolica
23: 1-59.
(5) For the 1997 season, Professor Simpson received financial assistance from the National Geographic
Society and the1984 Foundation.
566
Sa)carya
River
YASSIHYK!GORDJON 1997
[J Excavdted Areas 1900-1997
1997 Trenches
Plan 1:Location of excavation units during 1997
/
@
O 50 100 M
C. Alblinger" 1998
ofter S. Jorvis
)
PLan 2:PIan of exeavation units in the Northwest Quadrant
of the CitadeI Mound
567
...................,--.., .....
" ' ' ' ' - ~ ... '--..
OP
/
"j
-""'"
. "''''-,"<,,
YASSIHOYUK/GORDION
YHSS Phase 4 Lale Phrygian
KEY
ii Burnf Surfoce
1997
.@
O 1 2 3 M
C. Alblinger1'99a
Plan 3:Late PhrygianIYHSS 4 building in Operation 36
/
/
/
/
OP 3)1
/
/
/
\
\/
YASSIHYK/GORDION 1997 rs,
YHSS Phose 3A . e ;
Construction Phose 2 o 5 10 M
C. Albl1nger 1988
<,
....,...., . ~ . , 36
)
/
/
/
Plan 4: Late HellenisticIYHSS 3A structures in the Northwest
Quadrant, Construction Phase 1
568
~ O P 30
<,
" ' - ~
/,., . ''',., OP 29
' ~ .
.i
/
/
/
IOP 37
i
YASSIHOYK!GORDION 1997
YHSS Phase 3A
Construction Phase 2
BuHdings 3 and A
@
O 1 2 3 M
C. AlblingEJr 1998
KEY
Posthole
!1il Burnt Surface
D Contemporary Pit
Plan 5: Late HelIenisticIYHSS 3A Building 2
569
/
30
\. .....
'>:
i
/OP 37
PACKED .
EARTH /
SURFACE

\,//OP 35
',op 36
/
YASSIHYK/GORDION 1997
YHSS Phase 3A
Construetion Phase 1 O 5
C. Alblinger 1998
@
10 M
Plan6: LateHellenistielYHSS 3Astrueture the Northwest Quadrant, Construetion Phase2
570
OP 30
YASSIHYK/GORDION 1997
YHSS Phase 3A
Construction Phase 1
Building 2
Plan 7:Late HellenisticIYHSS 3A Buildings 3 and 4
571
@
O 1 2 3 M
C. Alblinger 1998
Photo 1: Late PhrygianIYHSS 4 building with neatly cut trenches and scattered stones
around the pavement marking the position of robbed walls; Operation 36
looking northwest
Photo 2: Late PhrygianIYHSS 4 pit structure in Operation 36 looking northwest
572
Photo 3: Late PhrygianIYHSS 4 pit structure in Operation 36 looking southwest; the sloping
ashy floor of an industrial feature can be seen in the background.
Photo 4: Late PhrygianIYHSS 4 storage binsat-
tached to mudbrick wall in Operation
29
573
Photo 5: Sloping.floors.of a Late PhrygianIYHSS 4 industrial feature in Ope-
ration 29
Photo 6: Early HellenisticlYHSS 3B mudbrick st-
ructures in Operation 34
574
Photo 7: Late HeIlenisticIYHSS 3A Building 2
Photo 8: Pottery and Ioomweights in situ on the floor of Late HeIlenisticIYHSS 3A Building
2. Behind the Ioomweights to the right is the corner of a bin made of thin mud waIls
575
Photo 9: Stone head lying on an outside surfaee adjaeent to the south wall of Late Hellenis-
ticNHSS 3A Building 2
Photo 10: Late 3A Construetion Phase 3. The sole remaining stone wall and
sloping ashy floor of Building 5 rest above the north wall of Building 2/3 (far left)
and alayer of rubble separating the floors of Buildings 2 and 3
576
DASKYLEION 1997
Tomris
Grcan POLAT
. .'
1997 Hisartepe gneyve eteklerinde sektrde
tirilen sur hangi dneme ait anlama
'. . .
SURA DUVAR
. . . . .
1996 metre ykseklik ve metre uzunlukta ele olan
duvar ile ilgili 1997 sonucunda, bu yzne ait
blm ile i dolgusu da ortaya Bylece, Hisartepe' nin gney-do-
tepenin alt bir sahip olan ya-
mata ykselen, iki yz rl duvarlara sahip ve ii dol-
bir (Resim: 1).
Bu hangi dneme ait henz belirlenemeyen bir
sur bir ise, bu Hisartepe'nin gney yer al-
Bu duvar, 1997 sonucunda metre ve
her iki yznde de drt metre her iki yznn
ve duvarlara olarak ortaya kil, kum ve
men de dolgular, ya bu fonksiyonunu anlata-
caklar, ya da bir dnemde tesviye iin yan ve
gstereceklerdir (Resim: 2).
Bu dolgular duvar dnemde, y-
nelik bilinli olarak o zaman bu bir rampa
ve bu durumda, zaten Hisartepe'nin yu-
ykselen bu sura veya bir kompleksinin
ynelmesi gerekecektir. Henz bu teorinin
1998 sondajlar gsterecektir.
metre iki yz drt metre ykseklikte bu duva-
surunun bir durumunda, bu kez de, Daskyleion topog-
yeniden gzden geirilmesi sz konusudur.
* ProfDr. Tomris BAKIR Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm

Dr. Grcan POLAT, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm,
577
Hisartepe'nin ve etek izgisine dik olarak yer alan bu duvar par-
gneye herhangi bir yne yapmadan devam ederse, o zaman
tepeyi evreleyen gnmz yol seviyesinin inilmesi gerekecektir ve bu
sur eski bugnk tarla dzleminin
metre zorunlu
Devlet Su 1997 Ergili Ky'nde bir kanal a-
M..5. ait ve zerindeki frizin
Phryg dilinde bulunan nik bir stelin bugnk tarla dzleminin
metre ve alvyon dolgu iinden ele gemesi de g-
desteklemektedir.
bir projesini yrten ve evresini bir
ekibin bize bilgi Daskyleion'da, Hisartepe'nin gneyinde yer alan
tarlalarda metre dolgu Bu bilgiye gre, gl yata-
ve da dzleminin Prehistorik dnemlerde bugnk
seviyenin metre bir kez daha destek bul-

metre ve her iki yznde de korunan drt metre
sahip olan en alt seviyeden ele geen gri
monokrom seramikler tarih verebilecek durumda
sistemi ve (Resim: 2,3) ise, tarihlernede olacak ben-
zer rnekler Anadolu'da ve Kyklad yer alan bu benzer r-
nekler Tun tarihlenmeleri ile dikkati ekmektedirler. Anadolu'da iki
merkezde; Troia VII-b ve Urla/Limantepe sur duvar-
Iannda>, Keos'da, Aya Irini'de ortaya ya-
duvar rgsnde-, Daskyleion sur aynen uygu-

Troia Anadolu'ya g edenlerden bir kolun Dasky-
leion' a antik yazarlar Ikinci bin sonla-
bu g ile Daskyleion'a gelenler iin Aiol'ler, Trak Kavimle-
ri ve Phryg'lerden sz edilmektedir.
On beri yrtlen gn seramikler, mima-
ri kltsel ve Phryg epigrafik buluntular, Dasky-
leion'da, Phryg'lerin M.O. 8. 4. kadar
Aiol zg olan gri monokrom se-
ramiklerin burada dominant Daskyleion'da Aiol nfusunun da
Propontis Blgesi'nde eden
(1) MTA (Ankara) mer Emre yrtlen ve Gney fay
bir proje.
(2) M.Korfmann, "Troia-Ausgrabungen 1996", Troica, Band VII, 1997,20, Abb.8.
(3) H.Erkanal, Archaealagical Researches at Limantepe (1997), Fig.ll (City Wall: Early Bronze Age II).
(4) John L. Caskey, "Excavations in Keos, 1960-61", Hesperia 31 (1962), PL.94, c.
(5) Strabaon XILI, 3,7.
(6) T. "Phryger in Daskyleion", Frigi e Frigio (1997, Roma), 229-238; T. - R.
Gusmani , "Eine Neue Phrygische Insehrift aus Daskyleion", Anatatica 18, 1991, 157-
164, Taf.19; T. - R. Gusmani, "Graffiti aus Daskyleion", Kadmos. Band 32 (1993),135-144;
M. Vassileva, "Thraeian-Phrygian Cultural Zone: The Daskyleion Evidenee", 5 (1995),27-
34; C. Brixhe, "Les Doeuments Phrygiens de Daskyleion et Leur eventuelle Signifieation His-
torique", Kadmos, Band 35,2 (1996),125-147.
578
epigrafik bir belge de? gz nne antik sz ettikleri gler
Daskyleion' da arkeolojik verilerle de duruma
rg ile Tun tarihlenen rneklerle benzerlik gste-
ren Daskyleion surunun, Troia buraya gelen bu
bir antik giderek
Anadolu'nun ikinci bin tutacak yeni
ve urbanistik organize bir ilerideki ortaya
PHRYG YAZ/TL/
st ste frizlerde yer ile Steller"
formunda (Phryg dilinde) ve
yzeyinin dz (detaylar boya ile belir-
gibi belirgin zellikleri "Daskyleion'a Ozg Mezar Stel-
lerivAnadolu-Pers Mezar Stelleri"? grubuna giren yeni stel zerindeki Phryg
dilinde "Manes" gemektedirw, Stel, ya "Manes"
bir Phrygliye ait, ya da, "Manes" biri len iin
olan alt frizde yer alan dz yzeyli kabartma, ikonog-
rafisi ile Phrygia Blgesi'nden, ve Afyon
Mzesi'nde korunan stelet! benzemektedir. Anadolu-Pers Mezar Stelleri
grubundaki stellerde frizli sahnenin bulunan bugne kadar.
ele geen rnekler gz nne hep Aramcat- olarak
yeni stel ile, ilk kez Phryg dilinde bir rnek bu grupta yer
Bu durum da, yeni stelin nik bir buluntu
M.O. 5. ikonografisi ve stili ile tarihlenen bu yeni Daskyleion steli ile
"Anadolu-Pers Mezar Stelleri" grubunun yeniden

(7) Mzesi' nde bir aileye ait M.. tarihlenen bir mezar steli: Dittenberger,
Sylloge 3, m. 4.
(8) M. Mellink, Thracians and Problems of Parallelism, (Ed. N. Tuna - Z. Aktre - M.
Lynch) i 998, Ankara, 168.
(9) G. Polat, Anadolu Akhaemenid Dnemi Plastik Eserleri, i 998, Doktora Te-
zi)
(I O) Bu bilgi stel zerinde yer alan inceleyen R.Gusmani
(I i) J.M. Dentzer, Le motif du banquet couche dans le Proche-Orient et le Monde Grec du au Ive si-
ecle avant J.C., BEFAR 246, Roma, 1982, 268vd., no.R 63, PI.I9, Fig.319.
(I 2) R. Altheim-Stiehl - D. Metzler - E. Schwertheim, "Eine neue Grako-Persische Grabstele aus Sul ta-
niye Ky und Ihre Bedeutung fr die Geschichte und Topographie von Daskyleion",
Anatatica 1,1983, 1-23, Taf.l, a-b, 2, a; F. M. Cross, "An Aramaic Inscription from Daskyleion",
BASOR 184, 1966,7- l O; E. Pfuhl - H. Mbius, Die Ostgriechischen Grabretiefs I, Mainz am Rhein,
1977,9, Taf.2, no.3.
( 13) Bu stel , R. Gusmani - G. Polat i 999 "Kadrnos" da zere programa
al
579
580
,I'
,.
:" .
..... a' ., , :.'. " ~ ' , ' '. ' ",,';,
: ~ ..":"';::':"".' .
,\ ,e",' -'
,.
.' -
.5
~
581
582
1996/1997 YILI
volkmar 1'01/ GRAE\/E*
Burada 1996 ve i 997 Milet birarada
olanak T.C. Kltr veMzeler Genel Mti-
destek veren Kltr ve Bakan-
Temsilcisi olarak Efes Mzesi Dr. Garnze Giinay
Tuluk'a itenlikle ederim.
esirgemeyen Mi/et Mze Mdrl-
II Kltr ve Tabiat Kurulu Mildur-
Yenihisar ve Kadastro Blge
Mdurl Ak--Yeni ky Belediye Ak-
ky ve Balat bekileri. ekibi ve
ederim. kaynak olan Deutsche Forsc-
hungsgemeinschaft'a Arkeoloji Enstits'ne Theadar Wiegand Derne-
ve zel zellikle ti-
yatro restorasyonu ve ren yeri dzenlemesi konusunda maddi
ve manevi destekten Bochurn-Ruhr Universitesi minnet-
belirtmek isterim.
1996 Mi/et OL .08.1996-22.10.1996 tarihleri ger-
13 arkeolog. 5 mimar, 2 restoratr mimar, 6 resto-
ratr. 5 jeofiziki , 2 jeolog, 2 geodet, 3 jeornorfolog. 2 su mhendisi. 2 botanik-
i, i restorasyonu i antrepolog. i arkeometri 3
ll.) arkeoloji ve 3 jeornorfoloji ile
1997 22.07.1997- 07.11.1997 tarihleri 27 arke-
olog,5 mimar, 6 restoratr. 4 jeofiziki, 3 jeolog, 3 geeder. 3 geograf. 2 tarihi.
i sanat tarihi, i mhendisi, 2 botaniki , i filolcg. 2 kimyager. 3 paleo-
zoolog. 2 ve 16 ile
1996 ve 1997 Milet restorasyon ve ren ye-
ri dzenlemesi, laboratuvar ile yayma ynelik al
inde ril mi r.
/.
1996 ve 1997 olarak, Milet'in Bronz
Athena gneyindeki alanda
Prol.Dr.Volk v. CJRr\ I-: VI-:. Ruhr- Horhum. Institut (r Archaologic J)----I-I7S0 Hochum
Buradaki gelecek da devam edebilmesini
1996 gibi i 997 da bir blm arazi ve ka-
bu blmdeki sondajlarda
Prof. Dr. YY.-D. Niemeier 1996 1994 ve
1995 olan Athena gney-
yedi yeni sondajda (izim: 1). Sondajlarda bi-
riken suyun pompa sistemi byle-
likle kurutulan alanda devam Oneelikle 1994 ve 995
blgede. iinde ok miktarda seramik ve
toprak figrin ele geirilen iki kuyu
Yeni alanda, Roma Dnemi'nde
olan tahribat nedeniyle Ge Tun kadar uzanan kesimde homojen bir
tespit Buna
zenli bir bir kuyu ortaya
(Resim: 1). Kuyudan ele geen malzemeler. Chios (Resim:
2) da dahilolmak zere Arkaik Dnerne tarihlendirilmektedir. En
ge Ge Arkaik Dneme ait kuyunun 494'teki Pcrs tah-
sonra gstermektedir. Kuyudaki en nemli buluntu.
bir lon Kymationu (Resim: 3). Bu eser, eski homojen olma-
yan bir tabaleada bir kyma ve bir stun birlik-
te dneme ait olup.Annin von Gerkan Klasik Dneme tarihlen-
dirilen Athena mimari bezemelerine aittir. Armin von bu
tarihlendirmesine Ge Arkaik ait kuyu malzemeleriyle birlikte
bu gerekten ait ise, sz konusu mi-
mari bezerne gibi da Arkaik Dneme tarihlendirilebilir.
Milet'teki GeTun nc evresi 13. ve 12. ve
ikinci evresi (1.0. 14. olarak dnemlere ait
yeni amalarda Roma Imparatorluk Dnemi'nde tamamen tahrip gz-
1994 ve 1995 kuzey blmnde. 1995
ortaya ikinci evresine ait seramik ve evresinde
Buradaki incelemeler sonucunda. seramik
daha nceki bir dneme ait olan ve deprem sonucu evlerin
kal zerine tespit
evresi olarak bilinen dneme ait tabakada bulunan bezernesiz
gnlk Mykeri Dnemi'ne ait gzlen-
Bu durum. 1995 sezonunda Athena
evresinde ikinci evresi olarak Panaztepe ya da
Troia'dan olarak ncelikle iskan izlenimini
gulendinnektedir. Tahrip bulunan dekorlu Myken , Ge
Hellas A sonuna veya Ge Hellas B l'e evresine tarihlendirilebilir ve
bu tarih olarak Uluburun Mykert denk Bi-
gibi Uluburun ele geen buluntutar. dendrokronolojik yn-
temle 1.0. 1316'ya tarihiendirilmektedir. Boerse ve Wilhelm'in kronolojisine g-
re Millawanda. 13i 8 veya 1314 Mursili l l'ye ait kuvvetler ele
geirilerek tahrip Buna dayanarak Ge Tun Milet'ini , Hitit me-
sz edilen Millawanda olarak grme glenmektedir.
Milet'te birinci evresi olarak byk oranda
homojen durumda sevindiricidir. Toplam olarak 25 x 21 m. lik bir
alanda ortaya depo grevi gren odalar ve gney-
ynnde bulunan ana kayaya endstriyel blmler
(Resim: 4). elde edilen verilere gre dneme ait bir kompleksine ait-
tir. Burada olarak bulunan fresk ve bulunmlar da. sz ko-
nusu kompleksin Minos karakterini ok
Minos Dnemi gnlk Minos tipi bir bronz ,
kaplar, kire yuvarlak biimli bir kurban ait
paralar ve toprak bir dikkat ekmektedir. Birinci ev-
resinde. l.. 15an'de ait. yere durumda
bulunan pithos ve kaplar (Resim: 5). durumcia ve zerin-
deki bir pencere erevesine ait s ve
gibi etkileyici izler gn Bu nedenini ortaya
atmak. bunun bir deprem sonucu yoksa bir
nu ve bunun Minos Dnemi'nden Myken Dnemi'ne ge-
karakterinin ne trden belirlemek, nmzdeki kam-
hedefi
1994 ve 1995 elde edilen, Erken Tun Orta Tun
kadar uzanan malzemeler. Birinci Tun evresinin Athena
evresindeki ilk 1995 sezo-
nunda ana kaya zerinde. bir saray stili Orta Minos A evresi Kama-
kase (Resim: 6) Girit ile Milet
1.0.19-18. da gstermektedir. Bununla birlikte. Giritlile-
rin daha o dnemde Milet'e konusu henz
Minos kltrnn Milet'teki ve Athena evresinde
ilk ne zaman belirlemek, bundan sonraki hede-
fini gstermektedir.
Bu taban suyu sorunuyla bugnk se-
viyenin -' m. Kalkolitik tabakaya yani 1.0.4. bine ol-
da nem Kalkolitik Dneme ait buluntutar rnek
olarak tipik saman p seramik. akmak ve
aletler ve retim yine tabaka-
da gn sayabiliriz.
gneyindeki Milet'in Bronz ilgili
lar. 1997 sezonunda da (izim: 2). Yeni amalarda. 1.5. 4.
ana kayaya tabakalara kadar tahribat bu ne-
denle Bronz birinci periodu (/.0.17-15. ve daha es-
ki
nceki Minos Dnemi'ne ait byk kompleksinin
bu sezon da devam ve ok Minos seramik
bezernesiz gnlk ile bezemeli ince seramik ele ge-
Onceki olan ve
list kattan Minos stilinde fresk (Resim: 7-8).
sz konusu byk kompleksinin gstermesi nem-
i idir.
ve birinci periodunun al-
sondajlar, Orta Bronz (1.0. 2. binin ilk Ge Kalkolitik
(1.0. 5.4. bin) kadar bir vermektedir. Orta Bronz ta-
ele geirilen Anadolu "red wash" (Resim: 9)
Minos (Resim: l O) de 1.0. 20 Girit ile Mi-
let
1997 en nemli buluntusu olan Erken Bronz
ikinci evresine ait (1.0.3.binin Kykladik idol (Resim: i I), bu dnemde
Milet ve Kykladlar etmektedir. Sz konusu idol ada
mertnerinden olup Keros-Syros kltrnde, dokathismata cinsindedir.
ana kayaya durumda ve Ge Kalkolitik
Dneme tarihlendirilen bir ukura bunun da kk
larla (izirn: 2). Iersinden dneme ait seramikle-
rin bu yer, Milet'te Kalkolitik Dnem seramiklerinin bir kompleks
ile birlikte ele geirilmesi nedeniyle byk nem Buna ek olarak
sondajlardaki tabakalarda. paralellerine Aphrodisias. Beycesultan
ile Kykladlarda ve Yunanistan'da rastlanan siyah , beyaz geometrik be-
zerneli Kalkolitik Dnem seramik (Resim: 12) birlikte. Melos'tan
obsidyen ele Aphrodi-
sias da gibi Ge Kalkolitik Dnem'de Melos obsidyen-
leri Anadolu'ya ithal Aphrodisias'ta nceki dnemlerde Melos'tan it-
hal obsidyen ok 57 iken, Ge Kalkolitik Dnem'de % 100'
Byk obsidyenler Milet zerinden Menderes yoluyla Anadolu'ya

1996 Milet'in Arkaik Dnemi'yle ilgili herhangi bir
Si nceki gibi Zeytintepe ve Kalabaktepe
ilgili ynelik Bunun
Kalabaktepe'nin Arkaik Dnem'de Milet iin byk nem ve su-
runun iinde yer nceki
malarda. gney yamata 1.0.7.yzylla ait sur kal Bunun
jeofiziksel yama ile kutsal
sur olabilecek nitelikte bir anamali ve 1995
kutsal iki sondaj Ancak kesin sonu elde edi-
i 997 bu yeni bir sondaja
r. Burada da eski old gibi st sevi yede oldu ka kal i n dolgu toprak,
bunun Gec Roma Dnemi'ne ait bol miktarda seramik fraamentlerinin
yer bir tabakaya Daha alt seviyede t.. erken evle-
rine ait duvar zerine sondaj 7 m. da-
ha Burada Ge Roma Dnemi'ne ait bir u-
kurun dikkati (Resim: \3). Daha alt tabakalara bu
ukurun \.0. erken 5.yzylla ait evlerin duvar kadar fark
Bu duvarlar olduka bir kil tabaka zerinde bulunmakta.
bu ise bir kl ve direkt ana zerinde yer
alan bir kil daha Ana zerindeki kil taba-
iersinden insan kemikleri, iki ve ok birlikte
ele Kl bulunan \.0.
6. sonuna tarihlenmesi, burada Pers tahribat
fikrini ortaya
gre, Milet'in Arkaik Dnem surunun
sonra kerpi zerine 1.0. erken 5. evler ve Arka-
ik sur ynnde yeni bir sur ancak Ge Roma Dnemi'nde. Klasik D-
nem surunun malzemelerini tekrar burada byk bir ukur
sonucu ortaya Arkaik Dnem 'e ait surun temelini bulabil-
mek iin 1998 sezonunda sondaj
/l. Restorasyon ve
i 996 restorasyon ve tiyatroda G. Gresik ve A. Fei-
bert ncelikle bitki ve ot ile
I.kapal i diazoman oturma kemerde , ba-
terasta ve koridor merdi venl eri nde srdnil Sz eel ii en oturma
blmler kire. kum ve su elde edilen har
ile doldurularak bylelikle atlak ve blmlerden zarar-
i bitkilerin yandan ikinci ba-
kemer olmayan desteklenerek
(Resim: 14).
1997 restorasyon ve tiyatro olarak srd-
H. Olbrich ve R. Zurkuhlen ile B. Weber iki ekip
2. diazomadaki 12-15 gale-
rinin kemerindeki kireli harla kapa-
kemerden olan har ve
Bu paralelolarak. 12 nndeki zemin
var olan orijinal zemin yerine ile kapa-
Bu 12 m.lik blmde
len gelecek da srdrlecektir. Yine 2. diazomadaki 15 nu-

bu bl timdeki duvarda bulunan ve kire har ile
Tiyatro I. blmdeki 2. olan mermer oturma basamak-
temelleri ve basamaklar dzgn bir yeniden yer-
lerine (Resim: 15-16).
Sahne kilerin stndeki zemini g-
revi gren bloklardan olmayanlar ve nceki geici ola-
rak olanlar bu blm ziyaretilerin emniyetI i bir
gezebilmelerini yeniden
Tiyatro kalesinin gney kulesinde ve ona her iki duvarda.
nedeniyle yeniden
Tiyatronun nceki
basamaklar yerinden bu sezon iin geici bir rnerdi ven
Gelecek buraya uygun bir konstrksiyon
diazomada temizlik
durumdaki bir blm (Resim: i 7) ve kemer tama-
men krne tehlikesine geici olarak (Resim: 18).
S/-;7
1997 sezonunda tiyatrodaki paralelolarak Heroon J'de de ko-
ruma Heroon I'in tffit
olan temeli, ve nitelikte nedeniyle
1995 gibi kk
III. ren Yeri
ren yeri dzenlemesi. Milet'te planlanan projelerin
ancak maddi kaynak nedeniyle
kadar zerinde uygulamaya ok eski
lar ve bu sondajlardan
topraklarla dzetilmesi iin uzun zamana ve maddi ih-
tiya da Ancak Ruhr Univer-
sitesi Rektr'nn 1996 sezonunda Milet'i ziyareti bu konuya acilen
ve destek olmak istemesiyle nceden
olan proje gndeme ve 1997 sezonunda Ilk
olarak tiyatronun blmnde yer alan byk toprak i (Resim: 19) ye-
niden elden geirilerek (Resim: 20). bu arada tiyatronun
den Dionysos toprakla yeni
inesine (Resim: 21). hippodamik plana uygun olarak
var olan yeniden olanla-
kalarak toprak ile dzenlenmesini Bylelik-
le ziyaretiler hippodamos sistemi bir fikir alacak ve ren yerini daha
sistemli bir biimde gezebileceklerdir. Bu konudaki 1998 da
surd i ecekti r.
ren yerinde dzenleme bir
Th. kk eser deposu olarak
Balat ait bir eve bulunan eser par-
alar: evin Dnemine ait tek rnek nedeniyle korun-
olan blmleri restore (Resim: 22).
1996 Kltr de maddi
destekleriyle Kalabaktepe'nin tel rgyle evrilmesiyle ren yeri ko-
yine Kltr i 997 Ka-
Nekropol'niin tel rg ile evrilmesiyle
1\'.
.,
Milet'teki 1996 jeofiziksel , jeomorfolojik, botanik , ar-
keobotanik , antropolojik alanlarda Milet'in su gereksinimi ve su
ilgili 1997 sezonunda ise bu
lara ek olarak: topografik, paleozoolojik , arkeometrik ile koru-
ma devam
.leofiziksel
1996 Dr. H, Stmpel srdrlen jeofiziksel
Milet antik belirlenmesi ve Arkaik D-
nem jeofiziksel yntemlerle yneliktir. Jeornanyetik.
jeoelektrik ve jeoradar yntemlerinin Liman'da.
Kalabaktepe ve Athena
su ilgili da jeofiziksel
yntemlerden Liman'daki sresince
antik dnemdeki konumuna veriler elde Kalabaktepe'nin kuzey
eteklerinde Arkaik Dnerne ait Athena ise
Hellenistik Dnem tespite ynelik lmler
1997 jeofizik Milet'in sur prospeksiyonu bilgi
almak, antik konumunu ve belirlemek, Pers sonra-
Kalabaktepenin gerek ve ne kadar moloz
tespit etmek yneliktir. bu yerlerde
manyetik ve sismik lmler
lmlerle 20 m. ol-
Kalabaktepe'nin Arkaik Dneme ait
sur Milet'in ilgili iin, jeofiziksel
yntemlerden sonular yol gsterici nitelikte

Prof. Dr. H. Brckner 1996 jeornor-
folojik Milet Antik Kenti'nin ve antik
min topografisinin saptanabilmesidir. Kalabaktepe'nin kuzey pro-
filinde, Kalabaktepe ve profilde, etek-
lerinde, Zeytintepe ve Dalyantepe Dalyantepe ve Lade
daki profilde, gneyinde ve bugnk Balat K-
yii'niin kuzeyinde ve Roma Aquaedukt driii sondajlarla gerek-
1997 da Antik Milet Kenti'nin
ve saptanarak, Humeitepe'de bir liman olup 01-
konusuna cevap jeomorfolojik devam

Botanik
1996 ve 1997 A. Jagel yrtlen botanik
lar, Milet renyerinin ve evresinin bitki rtsnn yne-
lik olup, Milet genelinde eserlere zarar veren bitkilerin ve verdik-
leri nlenerek zm Bu
malar tiyatro ve kazartepe ren yeri bu konuda srek-
li kontrol
Arkeobotanik
Milet ve evresinin antik dnemdeki bitki rtsn ve mutfak kltrn
amalayan arkeobotanik 1996 ve 1997
H.P. Stika Athena gneyindeki ka-
erevesinde srdrlen buradan kuyu ve
silo ile Minos ele geirilen bitkiler Bu
nceki Milet'teki alanlarda Arkaik Dnem ger-
arkeobotanik incelemelerin olup, Minos
Dnemi'nden Arkaik Dneme kadar bitkilerle ve yiyeceklerle ilgili kesintisiz
bilgi vermektedir. Elde edilen sonular Arkaik Dnem ile Mi-
nos Dnem'i farklar belirlenecektir.
Antrapolojik iar
Prof.Dr. M. Kurlter i 996 sezonunda antropolo-
jik 1994-1995 Kazartepe Nekropol'nde
mezarlardan ele geirilen insan iskeletlerine ait kemik ze-
rincle Antropolojik incelemeler sonucu bir mezara ka
cinsiyetleri. ve kemik yola
Patolojik uygun olan btn paralardan kemik lleri
elde edilen verilere gre burada gml
seviyelerinin yksek

Milet'teki topografik A.Spronk ve T. Sehaters 1997
Humeitepe ile ilgili eski kent bilgilerin
yeterli nedeniyle ncelikle burada lm bu b-
liimiin ynelik olup. btn llerek Milet'te-
ki tm iin temel durumunda olan Bendt a-
Humeitepe'de toplam 660 nokta ait noktalar
Topografik 1963 olan ve
iin byk nem Bendt noktalar bulunama-
yanlar yeniden llerek
Puieotoolo]i k u (/r
Evcil hayvan trlerini ve av tespit etmek Zeytinte-
pe Kutsal ve Kalabaktepe'deki ele olan hayvan kemik-
leri zerinde srdrlen 1997 sezonunda H. Manbart ve U. Wodtke
sonucu Kalabaktepe'de i 500 kemik
tespit buna gre Arkaik Dnem'de ton ve kpek
olmak zere deniz rnlerinin byk nem ortaya
Ostrea edule ve ceratroderrna edula cinsinde iki midye tr ve iki domuz
tr Genel sonucu kemik dikka-
te buradaki kpek az
kemikler zerinde kpek ait izlerin de fazla bu fikri destek-
lemektedir. Kalabaktepe'de ilk olarak at
Zeytintepe'den ele geen kemikler adak olarak koyun ve
kei ve kemiklerden yola kesim
kesilen kei ve sonra alt adak yeme-
olarak
Zeytintepe'cle adak olarak 3 domuz
ok astragal ele Bir tanesi bronz olan astragallerin bir yz-
lerinin dzgn ve gstermek yzeylerine ya-
olan kk delikler oyun olarak gster-
mektedir. Zeytintepe'de yirmi fazla midyenin delikli
olan ufak rnidyelerin kolye olarak adak Incelemeler sonu-
cu adak olarak cypraea pantherina trundeki midyelerin ithal sonucu
ortaya Bunun Nil Nehri'nden gelen lates niloticus cinsinde
bir ait kemik ve bir ceylana ait boynuz dikkati ekmekte-
dir. ve trleri gelecek incelenecektir.
Kalabaktepe ve Zeytintepe'deki paleozoolojik
1997 sezonunda Athena gneyinde 994 bu yana
olan ele geen Kalkolitik. Minos. Mikeri. Geometrik.
590
Arkaik. Hellenistik ve Roma dnemlerine ait tabakalardaki 5000' in zerinde
memeli hayvan ve 4000 kadar da Dr. J. Peters
. Elde edilen sonulara gre Minos Dnemi 'nde en fazla kei
ve av olarak ceylan ile yer
dnemde Girit'te de en ok kei gz nne Girit ve
Milet ortaya Dnemler
ise. Arkaik Dnem'de av

Prof. Dr. R. Fuchs 1997 arkeometri
retim yerlerini saptamak. toprak figrinler
zerinde hangi cins boya anlamak yneliktir.
yine Milet ele geen kandillerin ve Ion kaselerinin retim
kesin olarak belirlemek zere Unsal kk rnekler Al-
manya'da analiz edilecektir.
Koruma
Milet antik kent merkezi gibi sresince su kalmakta
ve burada biriken su iinde reyen mikroorganizmalar mermer zel'ini kap-
yzeylerini tahrip etmektedir. Delphinion. Liman ve Stadium
merrner eserlerin olarak bozulmalarura zm
bulmak i 996 gibi 1997 da
konusunda uzman olan Dr. S. Brggerhoff
tr. Biriken suyun ve sresiyle olarak boyut-
sonucu ortaya bu durum srekli incelenerek. mer-
mer ve ilgili rnerhot sonucuna
gre tek zmn ren yerindeki suyun tamamen
Suyun drenaj sistemiyle tasviye edilmesi konusunda nceki sezonlarda
1998 da srdrlecektir,
/'v1ilet Yollar!
Milet'in su gereksiniminin
G. Tutthas 1996 sezonunda bi
1997 da devam 1996 antik su ve su sisteminin
tespiti ne ynel ik jeofiziksel yntemlerle saptanan su toplama
havuzu ve Milet viadkt ve aquaedktlerin yn ile btn su kanal-
srdrl
1997 Gney arnbann
gney Su sistemiyle ilgili yer aL-
bu alanda 1914 ancak dkmantasyon
nedeniyle kesin elde Bu
nedenle bir blm toprak zerinde kalan temiz su knklerinin ve
birbirleriyle olan belirlemek yerde kk apta
kadar elde edilen veriler. konuyla
ilgili olarak
'iYI
V.
1996- 1997 iinde olan
Milet VI 1: P. Herrmann, von Milet. Teil 1(1996)
Milet VI 2: P. Herrmann, Inschriften von Milet. Teil 2(1998)
J. Cobet, Milet 1994-1995. "Die Mauern sind die Stadt. Zur Stadtbefestigung des antiken Milet", AA 1997,
249-284
E. Forbeck - H. Heres, "Das Lwengrab von Milet", 136. BWPr (1997)
v.v. Graeve - u.a., Milet 1994-1995. "Vorbericht ber die Grabungsarbeiten und Gelandeer-kundungen,
die und die naturwissenschaftlichen Begleitprogramme der Milet-
grabung in den Jahren 1994 und 1995", AA 1997, 109-188
B. Niemeier - W.D. Niemeier, Milet 1994-1995. "Projekt Minoisch-mykenisches bis protoge-ometrisc-
hes Milet: Zielsetzungen und Grabungen auf dem Stadionhgel und amAthenatempel", AA 1997,
189-24S
W.D. Niemeier, "A Linear A Inscription from Mi1etus (MIL Zb Kadmos 35, 1996,87-99
W.D. Niemeier, The Mycenaens in Anatolia and the Problem of the Origins of the Sea Peoples,
in: Mediterranean Peoples in Transition. Festschrift T. Dothan (1998) 17-65
olan
Milesische Forschungen 1: C. Schneider, Die Musengruppe von Milet
olan
Milesische Forschungen 2: W. Held, Das Heiligtum der Athena
Milet I 10: B. Weber, Die romisehen Heroa von Milet
592
I'1llET-AT %
izim 1: Athena gneyindeki amalar ve Bronz 1996 durum

593
,
i
,
,
, i
1_. __ - , i

, ,
:; "."
__. . k_.__
,
. _:-:
L
i
,
,
, .-
i
...
MILET-AT97
izim 2: Athena gneyindeki amalar ve Kalkolitik-Bronz 1997
durumu
594

\
o

R
e
s
i
m
1
:
A
r
k
a
i
k
D

n
e
m
'
e
a
i
t
s
u
k
u
y
u
s
u
R
e
s
i
m
2
:
C
h
i
o
s

(
A
r
k
a
i
k
D

n
e
m
s
u
k
u
y
u
s
u
n
d
a
n
)
Resim 3: Kymationu (Arkaik Dnem su kuyusundan)
Resim 4: Minos Dnemi'ne ait endstriyel ukur
596
Resim 5: Minos Dnemi'ne ait pithos

Resim 6: Orta MinoslI A evresine ait Kamares Stilindeki
kase p a r a s
597
Resim 7: Minos Stilinde fresk p a r a l a r
Resim 8: Minos Stilindeki fresklerin rekonstrksiyonu
598
Resim 9: Orta Bronz Anadolu "Red Wash"

Resim 10: Orta Minos lA evresine ait beyaz bezemeli el fincan
599
Resim 11: Erken Bronz a II evresine ait mermer Kyk-
ladik idol b a
111111
Resim 12: Ge Kalkolitik Dnem'e ait seramik p a r a l a r
600
Resim 13: Arkaik Dnem surunu bulmak iin sondaj
Resim 14: Tiyatro 1. kemer sonra
601
0
\
S
R
e
s
i
m
1
5
:
T
i
y
a
t
r
o
2
.
D
i
a
z
o
m
a
d
a
k
i
1
2
-
1
5

g
a
l
e
r
i
d
e
k
e
m
e
r

R
e
s
i
m
1
6
:
T
i
y
a
t
r
o
2
.
D
i
a
z
o
m
a
d
a
k
i
1
2
-
1
5

g
a
l
e
r
i
d
e

k
e
m
e
r
Resim 17: Tiyatronun 1. Blmnde 2. kuneustaki oturma
ncesi durumu
Resim 18: Tiyatronun 1. Blmnde 2. kuneustaki oturma
sonraki durumu
603
Resim 19: Eski Tiyatronun dklen nceki g-
rnm
Resim 20: Tiyatronun toprak sonra
60.-J-
Resim 21: Hippodamos sistemine uygun olarak ziyaretiler iindzenlenen yollar
Resim 22: Th. depo olarak Dnemi'ne ait Eski Balat E-
vinin restore edilen temelleri
605
---------
1997 EPHESOS'TA
RESTORASYON VE

Stephan KARWIESE*
zlmesi ile T.C.Kltr ve Mzeler
Genel verilen izinle Haziran
dan kadar Son uygun olarak
hem ve restorasyon hem de birok projesi paralel
olarak iin
hem Avusturya Federal Bilim ve ve (Tiyatro projesi ile ilgili olarak
da) Ticaret hem de Avusturya Bilimler Akademisi, Avusturya Ep-
hesos ve Bilimsel Destek Fonu'na bor-
luyuz. T.C. Kltr temsilcileri olarak grevlendirilen Sn. C.I-
ten ve B.Tuluk ile birlikte ve Mzeler Genel 'nde grevli
olan da gsterdikleri ve iin minnettar

Tetragonos Agora'da derin gn Arkaik
Smyrna Ky sona erdirilmesinden sonra, Erken Roma Impa-
'nda edilen yeni ek olarak ba-
da gene Dr.Scherrer Impa-
rator Augustus ait evreye rastlamadan nce burada ilgin bir bulgu or-
taya I no.lu birka tabakadan "sikkeden bir hali"
olarak nemli tarihi ortaya koymakta-
Buna gre bu ge antik evrede t.s. 01'-
100 sonraya (yani Imparator I.1ustinianus
da) ele geen bol miktarda cam objelerden nedeniyle en 700 civa-
kadar faalolan bir camhaneyle ilgili Agora
kadar herhangi bir biimde da bulunan

Erken zellikle iki yerde; Sen Pol diye
lan liman stnde, Blbl bulunan, bir maden galerisine
*
Do.Dr. Stephan KARWIESE, sterreichies Archaologisches Institut Franz Klein Gasse i a- i 190
Wien, AVUSTURYA
607
benzeyen kutsal ve Sen Lk diye Magnesia Caddesi 'nin ya-
yuvarlak Prof.Pillinger du-
varlarda mevcut ok Bizans'a ve daha ge dneme ait zer-
lerinin nedeniyle, ancak restore edilmeleri de
iin, grnen grafitolar "Lukas
olarak ise, bu ancak LS. 2. edil-
Fakat 15 stundan bu tholos'un as-
ne henz belirsizdir; esas bir mausoleon olarak
de, iinde bulunan mezar ancak Bizans evresine ait oluyor. Sonradan in-
edilen kriptte incelemede, 6. bir mezar olarak
en yorum olarak kabul edilebilir (Resim: 1).
olarak Devlet diye kutsal mer-
kezi olarak gereken byk bulunan su
kulesi, yeniden bir orman iinde iin Bu
tali sonradan edilen su ve birok knk nede-
niyle nedeninin ortaya hala gereklidir.
Btn renyerinde birden
birka yerde mimari dzenlemeler de Agora'da ya-
gibi zellikle Dornitianus yere
konan paralar
1992 Prof.Brckner Milet'teki ek olarak
Derin sondajlar
delillerde, nemli sonular elde Arvalya herhalde
Strabon Kenchrios Nehri 'nin yeri olan dere hi bir za-
man bir krfez ve da bir liman Bylece Artemision kut-
sal stnde ve da deniz
stnde yer kuvvetlenmektedir, C14 yntemiyle sapta-
nacak tarihlendirme, Arternision'un hangi zamanda burada
ortaya Bu konuda pek bir
Yama Evler'de srdrlen iki projesi genel mimari
birka sondaj da Bylece, 1+ 2 no.lu oturma birim-
lerinin bu blgesinde hi bir izi mevcut ancak Er-
ken Roma Devresi 'nde (yani 1.0.2. kurul-
Peristilli evlerin ile ilgili olarak nemli su
sistemleri de tespit nedeniyle rne-
byk 262 olan depremde 2 no.lu peristilin gney
tekrar st kat iin sadece bir bodrum galerisi gibi yeniden
Y.Mh.Mim. Wiplinger ortaya
bu projeden de bir
Yeni koruma projesi iin gereken serbest su
iin merdivenli sokaklar geen
Bu ele geen bol miktardaki seramik ha ile dam-
btnyle ge tabaklar dikkat ekmektedir.
4 no.lu oturma biriminindeki avlunun mermer
beklenmedik biimde daha eski bir havuza Kk bir apsisli nim-
608
feon biiminde ve olan bu su havuzu, 100 Bu
merkezi Yama Evler'de mevcut olan tiplerine yeni bir rnek ekle-
nirken 4 no.lu oturma biriminin bir korunan bahe freskine de uy-
kadar elde edilen delillere gre bu oturma biriminin sa-
hibi, stunlar, kenarlarda duvarlar ve ancak
1.katta bir stun peristili ieren avluya sahipti. (Resim: 2) Do.Thr, bu
ma 4 ve 6 no.lu oturma birimlerindeki sistemli mimari da
ve birlik ortaya
2.evrede 4 no.lu oturma biriminin ile birlikte
cephesi ve bulunan, 6 nolu oturma birimine ait salon,
tildikten sonra Imparator Trayanus grkemli bir mermer kaplama ile

Meryem Kilisesi'ndeki sona 1984 itibaren
burada elde edilen bulgu ve deliller, iin
lecektir. 1997 daha nce presbiterionda ek olarak, gney
nefin ucu ve onun nndeki pastoforion Roma Dne-
mi 'ne ait tabana kadar Bu odada oktan beri bilinen, vaftiz havuzu
olarak yuvarlak havuzun yeniden incelenmesi bir fonksi-yon
iin ortaya normal vaftizhanelerde rastlanmayan, bu-
rada mevcut olan temiz su havuzun su bu-
lunan sifon, havuzda kaybolan ve su ile birlikte giden kk objelerin kanala
engellemeye ve yakalamaya Byle bir sifonun vaftiz ha-
(Resim: 3).
Kilisenin orta nefi ve pastoforiondan gelen kanallardan, bol miktarda sik-
keler Bunlar, Fokas ile 602 bitse de, en kuvvet-
li birikinti, Imparator i. lustinus aittir; bu husus, 578 ve biraz
kadar Meryem Kilisesi'nde zellikle ok para
Sikkelerin havuz kanal
da dikkat ekicidir.
600 pastoforionda olan bir mozaik tabandan
bir renkli tasvirde
bir tavus bir grmekteyiz. Tunus'da rastlanan rneklere
benzeyen bu mozaikte, hayat suyu ien ifte tavus motifine bir de kiliseyi
keklik (Resim: 4).
Pastoforionda rastlanan mezarlardan iki ilgin buluntu ortaya
biri, Meryem Kilisesi'nde bu biimde daha olan, zarif dekorlu
bir korkuluk de 733 sonra yerli askeri komutan Prokon-
sl Leon vakfedilen bir korkuluk dikmesidir (bu ait bir
mhr, daha nce ok Bu tek paradan byk
presbiterionda btn bir korkuluk Byle mkem-
mel bir Meryem Kilisesi'nin son evresinde yer beklenme-
mekteydi fakat Ephesos Katedrali'nin sre nce Ayasoluk'a
da, Meryem'in nemi ve gren eski kilisesi, hac ve mezar-
kilisesi olarak nemini
Kilisenin gney bulunan Olympieion Gney Sto-
'na ait nemli bir bulguya 6 m. olan opus caementitium
609
'------ ------.
iinde 10 dikme temeli 1. evrede orta cephesi, bir
merdivenin st duran 6 direkle Daha sonra bunla-
yerine 4 byk pilaster, zaten Bu-
na gre LS. ziyaretiler, bir benzeyen bir ya-
girmekteydi.
Stadyon'da 1993 A.M.G.M. istenen ve S se-
zon srdrlen dnemee biti-
Bu arada da (Resim: S); tam
duran, iki oturma bulunan gre
herhalde prokonsln yeri olan tribn sektr, geen glad-
yatr ve kalkan biimindeki arenaya ve burada d-
akla getirmektedir.
Bu ve sektrlerde yama yontulan
oturma alt da srdrlrken yeniden birok
sikkeye Bu biimde kadar gney ve kuzeydeki alt
yzeyinde toplanan sikke birikintisi, iki nemli 1) ge
sikkeler, stadyonun 262 depremden 400 kadar kulla-
terk edilmeye ancak (mutlaka kuzey
galeride edilen kilise ile ilgili olarak) tekrar faaliyetler
2) Beklenmedik derecede ok miktarda rastlanan, Asya eyaletinde
zerk sikkelerden ise, bir okunabilmektedir.
bilhassa Ephesos darphanesinden gelen, Domiti-
anus gsteren adetler, Mark Aurelius
kadar stadyumun faaliyetlerini Bunun mevcut
olan tip burada dzenlenen tren ve en
Ozellikle Artemis Ephesia ve gsteren sikkeler, t-
renlerin ok defa onuruna burada Fakat
"gimnasiarchos" (yani hamamlar "Ephesion" elengi ve Marnas Neh-
ri gibi tipler, belli nedenine ait olurken, Herakles, Imparator,
Nike, Parthia eyaleti ve Zeus gibi tipler, ve bel-
li zaferleri kutlama nedenine Birka Homonoia sikkesi ise, di-
ile zerine dzenlenen trenleri be-
lirtmektedir. kentlere ait sikkelerin stndeki ifadelere gre
zel vakfedilmesi nedenine Efes Stad-
yum'unda bulunan sikke da belli sebeplerle Partlara kar-
zaferi kutlamak zere) tahmin ettirmektedir.
Manisa'da bir thlastos, bir sikkeyi Augustus iin ol-
fiilen arka yzne Ephesos'da bir gimnasiarchos, kendi
vermeden Domitianus'a ithaf edilen bir sikke ile
bu nl efesli ve geen da
Liman trenin stadyumda ve gimnasiarchos
sikkelerinin davet edilen 60.000
teyim.
Prof.Ata ile birlikte tiyatroda ok byk ilerle-
me 1992 ve Mzeler Genel Efes
610
'ndan istenen (sonradan bir Euro-Care projesi olarak uluslara-
stat kazanan) sahne 1993-1996
ve rlve dzeltmeleri belirlendikten sonra,
1997 1995 itibaren srdrlen yeni arkeolojik ve mimari
olarak Bu Avus-
turya Bilim ve Federal Avusturya Ekonomi Fede-
ral zel bir finans ve BMC firma-
bir kamyon suretiyle
Kuzey analemmada (kanat yerinde olan dep-
rem kntsu, nedeniyle her zaman byk bir tehlike
bin tondan fazla kire blok ktleleri ile duvar nihayet
dev bir vinle buradan Sonradan tekrar eski yerlerine ko-
nabilecek mermerleri ve bloklar bir alanda dzenli ola-
rak Bu sonucunda kuzey analemmadaki orijinal
durumu belirmeye
Kuzey parodos cephe mevcut olan bloklar ile rlen iki
merdiven sistemi daha iyi
daki, gneye ynelerek L.diazomaya soldaki kuzey gney
sunda bulunan bir koridora Devrik tonoz
gibi, mermer ile olan bu koridorun yksek bir tonozu Bu-
radan kemerli tonozlu ve cephesinde pencereleri olan yksek me-
kanlara girilmekteydi. Koridor, 2.diazomaya merdivene
maya yarayan bir merdivenevi ile olarak
Btn bu durum, Milet Tiyatrosu'nu akla getirmektedir. Tonozlu
kadar olan sonucunda,
itibaren olan birka ve yeni sonra LS. 100 civa-
ortaya (Resim: 6, 7).
Etkileri btn Efes'te i.S. 359 ile 366 olan
(ve bir deprem stnde yer alan tiyatroda zellikle kt etkileri gsteren)
depremlerin birisinden sonra bu doldurularak yeni tonozlar
ve koridorda gibi bir su deposuna Bu neden-
le kaybeden koridorun dev ve grkemli tonozu, 615 son-
ra zerindeki seyirci blmnn de btnyle kmesi ne ne-
den (tarihlendirmesi, Heraklios'a ait sikke ile
sikkelerden bir tarihlendirmede, Efes'teki
bir grup sonuna de gene ok byk bir depremin nedeni olabile-

Sikkelerin, delili ve olarak hep zel bir rol
Gney analemmadaki knt molozundan kadar zellikle sik-
keler (Kistofor olarak l denarlar) bunlar, byk ola-
kaynaklarda sz edilen oturma
Bu sikkelerdeki tiyatroda, olarak
Artemis onuruna dzenlenen trenlerle ilgili Ote yandan,
stadyumda sikkeler yorum yntemine gre davrana-
rak gerekler dikkatimizi ekmektedir:
611
22 sikkeden 12 adet, Hadrianus'a ait-
tir (% 42). Kistoforlarda gsterilen resimlerde - tiyatromuzda
ilan edilen - Roma eyalet program ve
olsa da, bu da Ephesos'da tahmin etmek
olmaz. hala yepyeni olan sikkelerin, gelen
czdanlardan da bir olarak kabul edilebilir
(Resim: 8).
Sahne cephesine ait mimari dzenli ..bir biimde tiyatro nn-
deki tiyatro hamami zerinde (Y.Mh. A. Oztrk ve ekibi
dizilmesi, sadece strktr dzenini ortaya koymakla
halen mevcut olan malzeme ile btnn ilk defa genel grnmn ve
bir btn blmlerinin
nem Bylece anda eskiden restitsyon izimlerinin
de tadil edilerek iin ilk dayanak
Arkeolojik incelemeler ve zellikle restorasyon konservasyon nlemleri
nin bu alandaki 1998 itibaren verilmekle
birlikte cephe ile ilgili anastilosizi
Ephesos 5 ynetimim, bu fonksiyonumu
Avusturya Federal Bilim ve emrine iade olmamla sona
ermektedir. daha nce hep Avusturya Arkeoloji
Enstits elinde nedeniyle bu fonksiyonu, yeni
enstit teslim Bu nedenle ben de bugn, her sem-
pozyumun bir yesi olarak sizinle Ephesos bundan
byle olarak henz belli Bununla bir-
likte bilimsel eskisi gibi hep bu konuya belirtmek-
te yarar gryorum.
35 bu lkede bilim emek vererek mesleki ve
deneyim Trkiye ve Trklerin bana verdiklerine sonsuz
Trkiye'de sekin arkeologlar bulunup
ok olmam nedeniyle hepinize sizlere bundan
sonraki diliyorum.
612
613
W
E
5
1
5

P
F
E
I
L
E
R
H
O
F
2
1

3
1
1
4
a
.
i
/
/
p
-
1
-
-
-
-
<
,

/
1
'
'
,
I

"
-
i
i
:
'

i
-
_
_
-
t
-
_
L

_
1
\
,
-
-
-
,

_
-
-
-
-
-
t
\
:
i_
_
l
:
i
i
8
i
i

i
i
i

:
i

6
1
1
0
\
,
.
.
.
.
.j::>
.
E
P
H
E
S

S
H
A
N
G
H
A
U
S
2
W
E
4
G
R
U
N
D
R
I
S
S
U
G
T
R
A
J
A
N
I
S
C
H
E
Z
E
I
T
1
0
,
m
I
T
1
1
/
9
6
H
.
T
H

R
R
e
s
i
m
2
:
Y
a
m
a

E
v
l
e
r
,
4
n
o
l
u
O
t
u
r
m
a
B
i
r
i
m
i
;
2
1
n
o
l
u
d
i
r
e
k
l
i
a
v
l
u
d
a
y
e
n
i
r
a
s
t
l
a
n
a
n
n
i
m
f
e
o
n
Resim 3: Meryem Kilisesi, Pastoforion; yuvarlak si-
fonlu havuz
Resim 4: Meryem Kilisesi, Pastoforion; tavus ve kekIik
615
0
\
,
.
.
.
.
.
0
\
R
e
s
i
m
5
:
S
t
a
d
y
o
n
,
K
u
z
e
y

a
l
t

d
u
r
u
m
u

0
\
- '<
J
:
P
H
E
s
a
s
'
H
E
A
T
E
P
H
-
E
U
1
3
8
4
r
h
e
a
t
e
r
,
N
e
r
d
e
n
d
e
,
'
V
i
e
d
e
r
g
e
w
i
n
n
u
r
g
v
e
r
s
e
h

t
t
e
t
e
r
A
u
f
g
a
n
g
e
e
t
e
.

R
e
s
i
m
6
:
T
i
y
a
t
r
o
,
K
u
z
e
y
A
n
a
l
e
m
m
a
;

v
e
k
o
r
i
d
o
r

r
e
s
t
i
t

s
y
o
n
u
,

,
/
Resim 7: Tiyatro, Kuzey Analemma; parodos cephesi ve koridor o d a l a r kuzeyden
618
Resim 8: Tiyatro, Gney Analemma; koilon kistoforlar (Nerva, Tra-
yanus, Hadrianus)
Resim 9: Tiyatro Tiyatro sahne ephesine ait mimari dizilme a-

619