T. C.

KLTR BAKANllGI
ANITLAR VE MZELER GENEL MDRLG
Xiii.
K A Z SONULARI
TOPLANTISI
i
ANAKKALE - 27 31 MAYIS 1991
ISBN 975-17-0983-0
Not: Bildiriler ve gre

ANKARA . ANKARA / 1992

Sayfa
Gven ARSEBK, F. Clark HOWELL, Mihrihan
"1990" 1
BernaALPAGUT
(Bursa) - 1990 23
YALINKAYA
1990 Karain 33
YALINKAYA
1990 kzini 55
Angela Minzoni-DEROCHE
ve evre 71
Erksin GLE
1990 85
Mehmet ZDOGAN, ZDOGAN, Dr. Isabella CANEVA
Michael DAVIS, Alpaslan KOYUNLU
1990 ayn ve Onanm 97
Jacob ROODENBERG
1990 127
Ufuk
1990 Hyk Ky-Aksaray 131
Refik DURU
Hycek 1990 155
Jrgen SEEHER
Demircihyk Nekropol 1990 Sonulan ' 163
III
Marcella FRANGlPANE
The 1990 Excavations At Arslantepe, Malatya 177
MetinAHVNBAY
Dara - Anastasiopolis 1990 197
Abdullah YAYLALI, Nurettin KOHAN, Cevat
Kyzikos 1990 205

1990 227

- Metropolis 237
Levent ZOROGLV
Kelenderis 1990 241

1990 Yesemek ve Heykel Atlyesi ve
Restorasyon 255
K. YENER
1990 Gltepe, 275
S. TKEN
1990 Demre Aziz Nikolaos
Kilisesi'nde 291
Antonio SAGONA
Byktepe Hyk Excavations 1990 305
Sedat ALP
Konya Karahyk 1990 313
Sachihiro OMVRA
1990 Kaman - Kalehyk 319
David H. FRENCH
Tille 1990 337
Aksel
Porsuk 1990 353
IV
PeterNEVE
1990 - Hattusa Sonulan .361
CemalPULAK
Ulu Burun 1990 385
Altan Zafer
Van - Dilkaya 1990 403
Manfred KORFMANN
Troia 1989 - 90 .423
ERKANAL
1990 Panaztepe Sonulan 447
Crawford H. GREENEWALT Jr.
Sardis: Archaeological Research In 1990 .457
G. Kenneth SAMS
Work At Gordion In 1990 471
v
YARIMBURGAZ "1990"
Gven ARSEBK*
F. Clark HOWELL
Mihrihan
ve Berkeley'deki California niversitelerinin ortak projesi
olarak srdrlen 990
22.06. 990 ile 08.08. 990 tarihleri
*
2
Prof. Dr. Gven ARSEBK, niversitesi Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
34459 ISTANBUL.
Prof. Dr. F. Clark HOWELL, Laboratory for Human Evolutionary Studies Department of
Anthropology University of California, Berkeley, CA 94720 U.S.A.
Mihriban M.A. niversitesi, Edebiyat Fakltesi, 34459
TANBUL.
"1990" kurulu Prof. Dr. Gven Arsebk Prof. Dr. F. Clark
Howell (paleoantropolog), Prof. Erin (jeomorfolog), Prof. Dr. William Far-
rand (jeomorfolog), Mihriban M.A. (arkeolog/alan yneticisi), Y. Mim.
Mh. Alpaslan Koyunlu (mimar), M.A. (arkeolog/bilgisayar..sorum-
lusu), Ahmet Boratav arkeologlar Alptekin, Nilgn
ran Dede, M.A., Ahmet Gnl Egeli, M.A., Sibel Kpeli, M.A.,
ve Jill P. McMahon (jeomorfolog) ile Anabilim Rstem Aslan,
Devir, Bekir Grdil, Kerem Kevork ve Aysel Temel'den
tu.
Ayasofya Mzesi Sleyman Eskalen ve Mzeler Ge-
nel temsil etti. Paleontolog Dr. Evangelia S. Tsoukula, Anabilim la-
iki hafta sre boyunca, 1990 memeli zerinde
bizlere oldu.
"1.990 parasal National Geographic Society (Washington,
D.C.), Istanbul Universitesi/Edebiyat Fakltesi, Trk Tarih Kurumu, Trkiye Turing ve Oto-
mobil Kurumu ile maddi destekleri Haluk
iin byk nem bu da bizden esirgemedi. 1988 ve 1989
gibi bu da ve Mzeler Genel ile
Alpay Pasinli'nin Istanbul Arkeoloji Mzeleri ok ynl ve unu-
tulmaz grdk.
"1990" byk zveri gstererek fiili emekleriyle maddi
ve manevi destek mmkn btn dostlara, ve kurumlara
etmek zevkli bir bortur.
"1990" mevcut dzeyine, bu itibaren
lan "tm kurulu yeleri", "dost", ve sayesinde
itenlikle ve bu de son bir defa daha vurgulamak istiyo-
ruz.
1
Ana 1987 izilen projemize- ve
ona olarak saptanan temel ilkelerine bu da uyduk.
bir nceki gibi
a) ve evrenin jeolojisini daha iyi anla-
maya,
b) ii
jeomorfolojik kkenlerini
c) Pleistosen dnemin yerel paleoekolojisi konusunda azami bilgiyi
edinmeye,
d) mevcut Alt Paleolitik kltrleri konusunda elden
bilgi sahibi olmaya ve
e) Eldeki her trl verinin zaman yelpazesini saptamaya Bu
nedenle, ikisi iinde, biri ise olmak zere
"esas" ama N-9, P-9 ve R-9 olarak
(izim: 1-2).
YARIMBURGAZ "1990"
o
evre jeomorfolojik
erevesinde, yeralan ve gnmz-
de olarak byk Farrand ve
McMahon ziyaret ve buradaki
nun, btnyle saptan-

3 1987 gerek henz ile ilgili
projemizi arazi (normal devam
etmesini stratejimizi de, bu ynde Nite-
kim, 1988, 1989 ve 19-90 (her sene 40 gn) fiili ger-

zamanda, lkemizde yer alan ve her ynyle gerekten nemli
bu yerinin ilerideki tekrar ve
olanak da bilhassa nem gsterdik. Byk bir 200'li ve
yntemlerinin ok daha bir dnemde, gelecek
"bizi" ve verebilmek iin,
da 1990 itibariyle kestik. tm 1988-1990 ie-
recek nihai ynelik olarak srdryoruz.
4 Bu nemli bir zellikle izmek istiyor ve
Pleistosen arkeolojisinin kendine zg kesin sonulara ancak
uzun zaman gerektiren disiplinler sonunda bu ve nceki ya-
ne srlen yorum ve tmyle geici nitelikte oldu-
zamanla zet-
le, nihai bir kere daha
istiyoruz.
2
ve Berkeley ekibi olarak bizler, zamansal
byk bir blm Pleistosen arkeolojisinin kalan
ve en Yukan Ancak,
Farrand, burada, 1986
profillerinin yer yer apraz tabakalanma (cross-
hedding) ve stelik bu apraz ta-
keltiyi zerreciklerin da birbirinden
Bu zerreler, ince kum taneciklerinden, boylan
bazen 5-6 mm ye kadar Konu edilen
bu keltinin susal kkenli olup, deniz veya kum-
sallara (heach deposits) etmesi gldr. bu kat-
manda yer ve ve/fakat CaC0
3'e
rast-
da belirtilmelidir.
apraz gsteren bu iinde, onun kkenini
ve/veya saptamaya yarayacak trden fosil ele gemedi. Buna
men, konu edilen denizden (bugn) 12-15 m kadar yksekte ol-
biimi ve hemen zerinde (jeolojik yeni bir tabaka-
yer bu birimin son ait bir
ihtimalini akla getirmektedir. O zaman, ileri bu
Yukan gnmzden 125.000 ile
85.000 ncelerine, genel anlamda veya bir
Derin Deniz Kronolojisi'nin izotop 5 evresine sylenebilir.
jeomorfoloji
P-90 ve R-90 tabakalan.ile nceki
lardaki ait ama
saptanabilmesi iin de zel aba Bu erevede, P-90 ama-
3. V-88 (izim: 2) hemen hemen ortalanna
rastlayan katmana ve zellikle bu -9 ile -
9.5 m derinlikte rastlanan "a'' ve "b" evrelerine
tir.
V-88 en yukardaki 1.5 m lik blm,
P-90'da mevcut Ancak, bugnk
jeomorfolojik ne zaman yer kesin olarak
bir (erosion) ve fiziksel buna
olarak da V-88 ile onun hemen T-89 P-90
ynne (izim: 2) 1.5 m lik bir
olursa, bu birimin kabul etmek gerekir.
R-90 ve Y-88 amalanna gelince (izim: 2), her ne kadar bu iki a-
ma birbirine ok da, aralannda son dnemlere ait bir ukurun bu-
3
iki birbirine olanak
vermemektedir. Ancak, R-90 koyu sert
ve olan 3. Y-88'in 3. ve zellikle bu
"3b" evresine ok benzer. Her iki
miz (Ursus) fosillerine da

1990 jeomorfolojik ynden
i galerilerini de (izim: 1) ele ve buralarda, 1988
itibaren (izim: 2) gzlenen tabakalara benzer veya
trden bulunup,
dirsek yerin, P-90
yerin, birka yz metre ilerisinde, tabanda, ince kum taneli ve
kuartz katmanlar Bu katman, V-88 alt bl-
mnde keltiyi ve byk bir da bir
zamanlar iinde akan bir akarsuya etmektedir. Bu su-
yun nereden kesin olarak Ancak Ma-
ters bu tr malzemenin akarsu
ve bugn olan bir delikten geerek,ieriye
akla gelmektedir. Suyun delik,
uzun galerinin bugn olan ucu olabilir (izim: 1).
ve birbirine
layabilmek iin, her iki yer olan rampada (izim: 1
ve 2), defineciler kaplarak ortaya Antik ait
(?) yapmaya 1989 karar Bunu
1990 ancak Nedenine ge-
lince, grnm "ramparnn An-
tik ve o dnem-
lerde ve birbirinden iin,
malzemeden buraya, kuzey-gney
ve yz bakan tek yzl bir oldu-
grdk. bir ve
ncesi
1990 son olan N-9
(izim: 2), biraz Bu
jeomorfolojik "iinde"
epey derinde iin mevcut
Bu amada, yzey hemen
Antik ait bir elemanlanyla yelerimizden Y.
Mim. Mh. Alpaslan Koyunlu'ya gre, Antik ait bu biriminin
4
ykselen bir ihtimali gl-
dr.
Burada, Pleistosen arkeolojisi ile ilgili hibir buluntu ele gemedi.
Buna N-90 btnyle ve
gaz'daki sonunda, anakaya ilk defa burada
(Resim: 1). en derin yzeyden () -2.60 m oldu ve
jeomorfolojik tahminlerimiz ok yay-
van bir "U" biiminde bu ierilerde derin ve ise
yzeye nispeten N-90 he-
men zerinde, kumlu ve killi bir katman ile Bu katmandan
"sediman" rneklerinin Ann Arbor/Michigan'da incelen-
mesi sonucu, bu konudaki bilgilerimizin umuyoruz.
D Paleoekoloji-Arkeometri
"1990" paleoekolojik
nem fosil memeli rneklerine, zellikle P ve R amalannda rast-
(Tablo: 1). -daha nceki da gibi- bu sene
de etciller, tek ve ift yarasalar, kemiriciler ve
Ancak, her zaman gibi, ele geen btn fosil memeliler
iinde (yine) Ursus deningeri Bu
1990 ok olmamakla birlikte, Ursus arctos/
praearctos konusunda pek yer ene,
ve iskelet da belirtilmelidir.
1990 fosil Memeli iinde, gnmze tm olarak
Ursus penesi (Resim: 2) ile arslan
ve/fakat daha sonra iri bir ait (Resim: 3)
vurgulanmaya
Tablo: 1'de gibi, fosil memeli trlerine hem P-90
hem de R-90 sadece P-90 ise
R-90'da biyokltrel bir anlam ve bunun te-
melde
Daha nceki belirtilen nedenlerden tr, mikrofau-
bu da byk zen gsterdik. Mikrofau-
na rneklerimiz, 1988 beri W. von Koenigswald (Bonn/
Almanya) incelenmektedir.
ve bu arada zellikle kltr iinde mevcut
olabilecek polen rneklerinin analizini ise W. Watts (Dublin/lrlanda) ger-

5
ve ile N-90 sediman
rnekleri de, ineelenmeleri iin Ann Arbor/Michigan'daki Jeoloji Bilim-
leri Blm'ne gnderildi.
"1990" ait bu raporun kaleme ta-
rihe (Nisan 1991) kadar,mikrofauna ile polen ve sediman analizleri konu-
sundaki yeterli bilgi de

H. Schwarcz (McMaster/Kanada), malzemesinin ESR
tarihlenmesinin henz ancak bugne kadar incelenen
btn rneklerin olarak son daha neeye ait
lm bir ise 300.000 eski
olarak (zel belirtmektedir.
zetle, Orta 'Pleistosen'e ait kltrel
verilerin kesin olarak belirtilebilmesi iin
belli bir sreye daha gereksinim
D Alt Paleolitik
1990 Alt Paleolitik ait kltrel
veriler burada iki amadan, P-90 ve
R-90'dan (izim: 2) elde edildi.
R-90 bir yerlerde (1989
ve yzeyin hemen byk
nedeniyle de bir sre sonra durdurmak zorunda
U-1989 3x4 m
nedeniyle bol zamanda st
iin de kt hava korunan bu kesiminin Alt Pale-
olitik ok bir a-
sonunda R-90 -2.40 m derine indik.
Kltrel 6 evreli ve da 2.30 m ye

kadar
bu amada ilgin bir husus, burada hem kemik,
hem ve hem de olmak zere "buluntu alan-
(find centers) (izim: 4). Bu bulun-
tu gerekten varsa) ileride, btn
mekansal (spatial distribution) ve bu
istatistiksel zellikleri zaman
6
R-90 Tablo: 3'de Tablo: 1'de
ise amada ele geen fosil memelilere ait bulgular Bu
her iki levhada gibi, R-90 her y-
nyle verimli ve ilgin sonular
P-90 45 m ieridedir. P-90
yerde bir dirsek yapar (izim: 1
ve 2). Bu alan, gelebilecek tehlikelerden hayli uzak, kuytu bir
yerdir. Ancak, mevkii ok az Gnmzde
Yapay bir olmadan burada gr-
lemez, ancak oturolabilir ve
P-90 zetlenen trden fiziksel zelliklere sahip bir
yere Alt Paleolitik
ile ilgili saptayabilmekti. stratejimizi
rurken, bu olduka nedeniyle
ve bu
iin de uygulamaya koyduk.
3x4 m ve -1.94 m derine indik;
buradaki kltrel 4 evreli ve ortalama da
1.80 m ye Gnmze tm olarak Ur-
sus penesi ile (Resim: 2 ve 3) burada bulundu. Sonuta da, P-90
bize bol miktarda fosil memeli ve greli olarak da az
miktarda endstrisine ait rnek verdi (izim: 3). so-
nunda da, P-90 Alt Paleolitik ya-
iinde ve/fakat bu hemen bitim bir yerde
grld. Bu Tablo: 2'de, fosil meme-
lilere ait trler ise Tablo: Ilde
Alt Paleolitik endstrisine ait buluntular bir b-
tn olarak ele bunlardan 47 adedinin P-90, 391 tanesinin ise
R-90 elde grlr (Tablo: 4). bir bu
trnden toplam 438 bulgu ele (Tablo: 6). endstri-
sinde 190 rnekle yongalarda ve r-
neklere olan da % 43 gibi yksek bir
suz,dikkat ekicidir (Tablo: 5). 1990 sonunda bu
sonu (izim: 5), Alt Paleolitik en-
dstrisinin ne denli yonga konusunda daha nce
destekler mahiyettedir.
tr buluntu (izim: 6) l S'dir ve tm
% 3.5
lini
dahi (Tablo: 5) grlr.
bir gelecekte,
bir halinde ilgililere
7
SUMMARY
The cave of Yanmburgaz, a site near has
again revealed some very interesting finds, all culturally belonging to
Lower Paleolithics. Geological, geomorphological, paleontological and
archaeological studies were conducted at the site during the 1990 field
. season.
A number of sand and gravel deposits (all from the Upper Chamber),
showing various angles of crossbedding as well as other characteristic
features, may well be good candidates for a Last Interglacial beach
deposit. If it is so, then its age could be somewhere between 125.000 and
85.000 BP, i.e., Tyrrhenian in the broad sense. Different Pleistocene
Mammals (see Plate 5) are represented at Yanmburgaz.
The lithic industry, on the other hand, consisty mainly of flake tools
(see Plates 9 and ll) choppers, though present, are rare. The general
assemblage is rather similar to some of the contemporary sites in Central
and Eastern Europe.
ESR dating work is stilI in progress. All the (so far received) results
are older than a Last Interglacial age; the oldest estimate (so far) is in
excess of 300 ka., which is not inconsistent with most of the fauna.
8
izim: 1
9
~
o
N A M A S
izim: 2
P A C M A S
YARIMBURGAZ
MAGARA51 ~
lDm
3 2 1

LJ

t::

LO
c4
~ .

,
c
a
---1m.
P A M A S - 2
~ kemik
ta
, d i
izim: 3
11
a
,
2
3
4
R A M A S -1
'J kemik
t a
, d i
izim: 4
12
YARIMBURCAZ "1990"
iLK BELiRLEMEYE GRE ro fAUNA RNEKLERi
ADI
CARNIVORA / ETCiLLER
Ursidae/ l er
Ursus deningeri ssp. ..J
Ursus ar<.10S / praearctos -4
Canidae / Kpekgill er
Canis i upus mosbachensis -4
Canis aureus lupaster -4
Cuon sp. cf
Canidaeindet . ..J
Hyaenidae / Smi angil l er
Crocut a crocut a praespel aea ..J
Felidae / Kedigi!! er
Panthera 100 ssp. ..J
Fel idae indet. (kk)
Must el idae / SonsargiII er
Mustela aff. putocius
Carnivora indet.
PERISSODACTYLA / TEK PARMAKULAR
Equidae / A Tgi!! er
Equus caball us aff. mosbachensis ..J
Rhinocerot idae / GergedangiII er
ARTlODACTYLA / iFT PARMAKULAR
Cervidae / Geyikgil l er
Cervus elephus ssp. ..J
Dama ssp, 4
Suidae / Damu: gill er
Sus sp.
CHIROPTERA / YARASALAR
RODENTlA / KEM
LAGOMORPHA / TA
PISCES / BA U K
REPTlUA / SOR ONGENLER
Tablo: 1
15

cf.
..J
?
?
13
14
15

0\
Tablo: 4
90 TCI$ filetleri
4
3 5 22 16
7 2 5
2 6 7 4
1 3 25 18 2 3
5 1 1
26 17 2
11 1 82 67 16
1 1 1
1 6 3 2
2 1
3
Ta, Aletlerinin
Yzdesel
Levha 9
11% 1% 2% 01% 10%
13%

'::l
Iillaec
alade
Tablo: 5
ETI Chip
D Chopper
Chunk
Cobble
Core
Denticulate
mn Flake
ii backed Knife
Manuport
Notch
[;) Pebble
EBI Scraper
Slab
D Unknown

00
Yanmburgaz '90 Aletleri

47

Unknown
Slab
Scraper
Pebble
Notch
Manuport
Knife (backed)
Flake
Denticulate
Core .7
Cobble
-=:20
Chip
Blade
Bec .5
O 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
Tablo: 6
E
u
LO
o
o')
o')
,...
N
CO
c
~
:s
OC
E
t:
co
>
o
,.
ey,
.. .. . . . ::-. <lo ....,
.. -:
19
20
E
u
n
Resim: 1- N-9 a m a s , anakaya
Resim: 2- Ursus penesi
Resim: 3- Ursus k a f a t a s
21
(BURSA) KAZISI - 1990
BernaALPAGUT*
Kltr ve Mzeler Genel 1983
beri yrtlen VII. sezonu,
14.07.1990-19.09.1990 tarihleri .
.. parasal destek Kltr
A.U. Fonu, A.U. Dil ve Fakltesi ile
finanse eden L.S.B.
Leakey Foundation, Boise Foundation, Finland Science Academy, N.S.F.
Foundation'a en derin
gzlemcisi olarak Bursa Arkeoloji Mzesi uzman arkeo-
Goncagl Haner'in denetiminde yrtlen
ekibinde; Dr. P. Andrews, Dr. R. Bernor, Dr. D. Eckhart, Dr. T.
Cerling, Dr. E. Bestland, Dr. J. Jernvall uzmanlar olarak;
Gr. A. Ersoy, ve restorasyon H. elebi, Paleonto-
log M. Grbz (Dr. S. Alpaslan (Dr.
I. Gentrk, H. B. ;J?oz, A. Gngr, H. ve
S. Ozbek yer ODTU fizik Blm
dan E. Bulur, O. etin ve G. Unal veri toplamak-zere

ALAN -1990
1988 kareleme yntemi ile fosil
ya; F,G,H karelerinde de devam edilirken bunlara III -2-3; J/2- 3; K/l-
2-3 kareleri de Ancak J ve K karelerinde yzey ile
elenmesi ynelik bir n-
k; PL ile tam J ve K kareleri, Pl de yrtlen
lm sistemine olarak ve ileriki

* Prof. Dr. Berna ALPAGUT, A.. Dil ve Fakltesi Paleoantropoloji Anabi-
lim
23
P3 E,F,G,H karelerinin Pot-Holes planda
da gibi (Plan: 1) sonuna gelmek zere temizlenirken alt kal-
kerli niteye varmadan iyi bir fil boynuzlu otullara
ait bir altene ve yine bir file ait savunma ele
T-S TS/]
Bu ama 1985 P3 bir kontrol ama-
P2 ve P3
bu 10 m kadar ile ok
nemli bir fosil olan Sivapithecus altenesi I989
1da
bu
da ele Stratigrafik olarak ve kuzey ynlerinde
boyutlu grebilmek ile 90
0lik
bir yola paralelolacak
biimde (NS) 3 m lik bir uzatma sedimantolojik analiz-
lerin iin sediman rnekleri T5/1 verilen bu yeni
kk boyutlu izimleri niteler olarak
(Kesit: 1). Ust ve alt kalkerli silt nitelerinin bir sandvi gibi ko-
olan fosilli kum nitemizin sedimantolojik analizle-
rinin bekliyoruz.
T-9 T9/1
Bu ama P3 ile PI
P3 ky yoluna gre yer alan bu
mekanik ile ile
st kalkerli silt nitesi, izimde' gibi olduka d-
zensiz bir gstermektedir. Ust kalkerli siltin iinde yeralan kal-
kerli damarlar daha nceki Burada amala-
nan ile; nitenin tane boyutu analizi; renk
analizi; doku analizi ve fosilli nitelerin, alt ve st kal-
kerli silt ile (Kesit: 2).

fosil fosillerin kelmesine bilgilerin birara-
ya gelebilmesi ve bir yoruma gidilebilmesi iin tarihlendirmele-
rin jeokimyasal analizlerin ok
Fosillerimizin biokronolojik desteklemek ile
bu ESR ve Paleomagnetisma yntemlerini denemek
zere
izimler Cookson Kendilerine iletirim.
24
Arkeometrik gruplarda toplayabiliriz:
/) ESR (Electron Spine Resonance) Yntemi ile
Fosil mine ve dentin biriken radioaktivite-
yi lmeye olan bu yntem iin; 25 adet fosil Her
fosilin saat ynnde ABCD ile kodlanan sediman rnek 5 gr
lsnde ve fosil yerinden sonra da (d) kodu ile
fosilin tam bulunan sedimandan bir rnek daha 5
adet toprak rnek olarak tesbit Her rnek fosil nce XYZ
ve dip-orientation ve yerinden bundan son-
ra sistemi dahilinde toplanan rnekler iin
T5 iinde E kolonu zerinde E- 1, E-2, E-3, E-4 ve E-5 (kareleri)
zelolarak ve 3 burada ykseltiler ynnden (h) senkro-
nize bir sratte
DOZ
Uzmanlarca nerilen, biriken doz
llmesi iin (Uranium-Thorium), her plan karede 1/16
turulan kk karelerden her 10 cm ykseltide 5 gr sediman top-
EFGH karelerinde yrtlen bu zamanda ESR iin
E (- 1,2,3,4,5) karelerinde de devam
ESR ve DZ haritalama yntemleri bir proje
DTU Fizik ve Arkeometri Ana-
yeleri yrtlen bu
beklemekteyiz.
II) Jeokimyasal Yntemler
iinde bulunan ok ince kum nitesiriin fosilsiz
ve tane boyutuna gre nceki burada bir su
fikrini vermesi zerine, uzmanlar Tl ve P1 rnek alarak Iab.
incelemesine nemli rol
olan kalsiyum bnyesindeki (C) zerinde (C3) ve
(C4) ihtiva bu C3 ve C4
llerek bize Miyosen bitki
nemli bilgiler verecektir. U.S.A. regon Jeokim-
ya blmnde srmektedir, beklemekteyiz.
25
III)
Arkeometrik metodlanndan bir olan yerin magne-
tik birikimini lmeye olan bu yntem iin fosil
2 km .eski bir (telgraf vadisi) vadi iinden 8
adet sediman Paris Insan Paleontolojisi inceleme-
ye beklemekteyiz.
Biokronolojik olacak bu yntemlerin sonu-
fosil radiometrik da elde ede-

KORUNMASI VE LABORATUVAR
P3 ve P1 toplanan sedimanlar her oldu-
gibi, havuzda elekte sonra
bezler zerinde ve laboratuvarda ilk koruma ve restorasyon
Gerekli kuvvetlendirici yntemlerin eksik
iin Ankara Paleoantropoloji Laboratu-
getirilen fosillerin restorasyon sonra
raflama ve Bugne kadar zellik-
le hominoid izole ait 1000 adedin stnde mlajalma
Bu rnek mlajlar (casts) ilgili la-
boratuvar, mze ve paleoantropoloji blmleri yolu
ile bilgi tez
birer kaynak
VE DE-

1983
3
nce olarr' 100
adet hominoid kolleksiyonumuzda ok
nemli 3 adet maxillae (stene) 2 adet mandibulae
(altene) ve 1200 adet daimi izole 64 adet st ve 17
adet post-cranial (vcut) kemikleri ele
primata yeleri, dnya primat ierisinde ok
nemli bir yer gibi (Kalecik)'
daha gen ise (Ankara-Kazan)
2 Fosillerin insitu ve laboratuvar ekimleri ile restorasyon, mlaj alma
ren H. elebi'ye iletirim.
3 Alpagut, B. 1990b.
4 Andrews. P., Tobien, H. 1971.
5 Tekkaya,i.1974.
6 Ozansoy, F. 1957, 1965, 1970; Andrews, Tekkaya, 1980.
26
daha gen Anadolu iin geerli olan bu kronolojik ola-
rak Avrupa karasal memeli MN6
7
zonuna getirmekte
ve olarak 15 milyon eskiye tarihlernektedir. Biokronolojik
Anadolu'nun en eski olan fosil rnekleri mor-
folojik greli olarak homogendirler ama metrik ok
kenlik gsterirler. Metrik varyasyonlan modern orang-utan ve sub-fosil
orang-utan'larla ve teki Miyosen fosil rneklerinden in'in Lufeng ve
Siwalik hominoidleriyle iki
morfolojinin iki - trden bahsetmek duru-
Bunlardan ilki, % 90 boyut
gstermektedir. Bu morfoloji Neudorf ve Kenyapithecus afri-
canus? ile olup, daha nce literatrde cf. Sivapithecus
darwini olarak yer alan rnekle Ikinci tr ise; izole
lerden incisive, premolar, alt molarlann morfolojik olarak
ve intennediate bir tr cf. Sivapithecus'a
Gelecek tr tu-
Post-cranial materyalin analizlerinin da aynca tr
yeni boyutlar getirecektir, ki,
yan geen vcut elde edilecek bilgile-
rinden lokomasyon mmkn
gibi ve yerde srdren primatlarda
lokomasyon sistemleri Bu verilerimizi izo-
le olarak ama bir gelecekte yo-
yeni boyutlar eklenecektir.
fosil tekil bir ve 58 trle temsil edilmekte-
dir.
paleoekolojik
bize sonulara gre, koruluk tropikal-sub tropikal mevsimsel bir
iklim; daimi bir orman rts mevcut bunun yerine tropikal
geici koruluk hakim ve mevsimsel geici orman r-
ts ile Hindistan ve bir evreden sz edilebil-
mektedir. trler; Bcekciller (5 tr); Kemirgenler (10
tr), (2 tr Etyiyiciler (16 tr), Gergedanlar (2 tr); Atgiller (1
tr); Otullar (12 tr); Filgiller (2 trj'dir.
7 Bernor, R.; Tobien, H. 1990.
8 Alpagut, B., Andrews, P., Martin, L. 199Od.
9 Abd, 1902; Lewis 1934; Andrews., Tobien 1977; Andrews, Tekkaya 1976.
10 Alpagut, B., Andrews, P., Martin, L. 1990a; Alpagut, R, Andrews P. 1990c.
11 Journal of Human Evolution. 1990 Special Issue "The Miocene Hominoid Site at
Turkey. vol. 19 no. 4/5 pp. 1-589. June-/August 1990. geen periyodikte paleontolojik
ve sedimantolojik, paleoekolojik makalelerin tm yer iin zel ha-

27
Primata yeleri gnmzden 15 milyon ncesinde yukan-
da geen hayvan trleriyle ekolojik ve evrimle-
rini bu ekolojik ortamda
en eski atalan Afrika'da gnmzden 5 milyon n-
ce ortaya zaman, ekolojik savanna-orman ve
arazide yrmek ve bannmak zorunda fosil belgelerden bi-
linmektedir. Paleoantropolojik srdke kkeni hak-
bilgilerimizin fosiller ile gtrmez bir
gerektir. Unc Jeolojik sonlannda grlmeye
en eski fosil rneklerine kucak olan eski evrelerin
evrimini ok iyi anlamak ve ortaya
evrelerin evrim ile olan
ama edinmeliyiz. Bu da ancak paleoekolojik paleontoloji
ve paleoantropoloji disiplinlerinin teki ve temel bilimlerin
ile
fosillerinih gn ama ve
onunla
gelecek da srecektir.
A
ALPAGUT, B. 1984. Ky 1983. II.
16-20 Nisan 1984, s. 233-245, T.C. Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler
Genel Ankara.
ALPAGUT, B. 1985. Ky 1984. VII. Ankara, 20-24
1985, T.C. Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler Genel
Ankara s. 1-16.
ALPAGUT, B. 1986. Ky 1985. VIII. ve
26-30 1986. Eski Eserler ve Mzeler Genel s. 1-19.
ALPAGUT, B. 1987. Bursa Ky 1986. IX. Ankara,
10 Nisan 1987, T.c. Eski Eserler ve Mzeler Genel 1-14, Ankara.
ALPAGUT, B. 1988. Bursa ky 1987. X. 23-27 Ma-
1988. T.C. Kltr Kltr ve Tabiat Koruma
s.l-13.
ALPAGUT, B. 1989. (Bursa) 1988. XI. 18-23
1989. Antalya. T.c. Kltr ve Mzeler Genel s. 1-
9.
ALPAGUT, B., ANDREWS, P., MARTIN, L. 1990a. Miocene Paleocology of Turkey.
European Neogene Mammal Chronology, NATO Advanced Research Institute Workshop,
Schloss Reisensburg, May, 20/1988, Mnchen, ASI Series, Edited by E.H. Lindsay et.a!'
Plenum Press, NewYork. pp. 443-459.
28
ALPAGUT, B. 1990b. A short history of the excavations at the Miocene site at Turkey,
Journal of Human Evolution vol. 19, no. 4/5 June-August Special issue "The Miocene Ho-
minoid Site at Turkey"., pp. 337-341.
ALPAGUT, B., ANDREWS, P. 1990c. Description of the fossiliferous units at Turkey.
JHE Special issue, vol. 19 no. 4/5 pp. 343-361.
ALPAGUT, B., ANDREWS, P.,-MARTIN, L. 199Od. New Hominoid Specimens from the Midd-
le Miocene Site At Turkey, illE Special issue, vol. 19, no. 4/5 pp. 397-422.
ALPAGUT, B. 1990e. (Bursa) 1989. XII. Ankara
28.5.1990. T.C. ve Mzeler Genel s. 1-15.
ANDREWS, 1977. New miocene locality in Turkey with evidence on the origin o. Ra-
mapithecus and Sivapithecus. Nature; vol. 268. no. 5622 pp. 699-701.
ANDREWS, TEKKAYA, 1976. Ramapithecus in Kenya and Turkey. Union Inter des Sciences
Prohistoriques et Protohistoriques, IX. e congres, Nice, pp. 11-26, .France.
ANDREWS, TEKKAYA, 1980. A revision of the Turkish miocene hominoid Sivapithecus Mete-
ai. Palaeontology, vol. 23, part 1, London.
BERNOR, L.R., TOBIEN, H. 1990. The Mammalian Geochronology and Biogeography of
lar (Middle Miocene) Turkey. Journal of Human Evolution vol. 19: 551-568. Academic
Press, London.
EROL, OGUZ. 1985. Ky Memeli Hayvan Fosil
Jeoloji ve Jeomorfolojisi Bir n Rapor no. 8 sayfa, 1 harita, 1 profil kesit, Anka-
ra, 1986.
ERSOY, A. 1987. Gmlme (Taphonomy) zerinde Bir
ma, Lisansst Tez s. 1-101, 1987 Ocak A.U. Dil ve Fakltesi Paleoantro-
poloji A.B.D. tez).
OZANSOY, F. 1957. Faunes des mammiferes du Tertiare de Turque et leurs revisions stratigrap-
hique, Bull. Min. Ree. Explor, Inst. Ankara, 40,20-48.
OZANSOY, F. 1961. Ankara blgesi fauna teakubu etdnn MTA Derg. no.
56, Ankara.
OZANSOY, F. 1965. Etudes des gisements continon taux et des maminiferes du Cenezoique de
Turquie Mem. Suc. Geol, France, Mem. no. 102, p. 89. Paris,
OZANSOY, F. 1970. Karakterli Trkiye Pliosen Fosil Pongidesi, Ankarapithecus Meteal.
TTK. Blt, cilt XXXIV, 133, Ankara.
SICKENBERG, BECKER-PLATON. TOBIEN, H. 1975. Die Gliedurung des hheren Jungertiar
und Alaquarters in ther Trkei nach Vertebraten und ihre Bedeutung fr die internationale
Neogen-Stratigraphie. Geol, Jahrbuch. B. 15. 1-167, Hannover.
TEKKAYA, i. 1974. Anadolu'da Tortoniyon yeni bir Anthropoid (Primata Mammalia) tr.
MTA Derg. 83, pp. 194-210.
YALINKAYA, S., . 1980. (Bursa)/ ve jeolojisi, MTA
Enstits, Ankara.
29
It"l.oo


it". i
i
i
J
<}-
1990
O'p 3"
,.....
H
1101.
11. ...."')
Plan: 1- fosil P3 (Topografik)
30
A
No.RTH SECTION
i
1
i
i i
13
WEST SECTION
PASALAR 90
TRENGH T5 i 1
iPEK COOCKSON
~ -
i l'
1 M i
,
,
COR NE R
~ Kesit: -TS a m a s kesiti
B
A
T5
E5
e. ,4
E 3
32
i
8
1990 YILI
YALINKAYA*
1 1990 tarihinde 15 Eyll 1990 ta-
rihinde sona Sz konusu byk lde Kltr
ve Mzeler Genel de Dil ve
Fakltesi ile Antalya ili zel Idaresi
tir',
Liege niversitesi'nden Prof. Dr.
Mareel Otte, Dr. Jean-Marc Leotard: Harvard Universitesi'nden Prof. Dr.
Ofer Bar-Yosef; Krakov niversitesi'nden Prof. Dr. Janusz Kozlowski;
Fransa'daki "Centre des Faibles Radioactivites" den Dr. Nobert Mercier;
Dil ve Fakltesi Prehistorya Anabilim
Grevlisi Harun ve 21 ile Liege Universitesi "Ser-
vice de Prehistoire'ldan 4 Topograf Philippe olu-
bir ekiple
Kltr yetkili olarak Erzurum Mzesi
Cengiz Topal grev
* Prof. Dr.. YALINKAYA, Ankara niversitesi, Dil ve Fakltesi, Pre-
historya Anabilim ANKARA. ... .
geen tm yetkililerine Antalya il zel Ida-
resi, il Kltr ve Antalya Mzesi byk gayretleriyle Karain'e
gereken ilginin gsterilmeye da, bilim vgyle sz edilecek bir du-
rumdur. Karain ve mzesinin lde bir evre dzenlemesine

:2 geen byk ve bilimsel tr en iten te
krlerimizi sunuyoruz. ziyaret ederek palinoloji konusunda bize
olma sz veren Dr. Aline Emery-Barbier'ye de
3 Ercan Arslan, Ali Atmaca, Aysel Aydil, E. Gkhan
Bozkurtlar. Levent Buran, Kadriye Ceylan, M. Ayfer
Metin O. Ozhan M, Beray Seyit Mumcu, A.
nal, Gngr zelik, Feride zen, Unsal Handan Oznder, Serpil Uz, Sema
A. Habibe Ykselen'e; Dominique Bonjean, Vincent Ancion, Rene
Neumann, Pierre Franois'ya ve zellikle de Philippe Lacroix'ya byk bir titizlik ve zve-
riyle uyum iinde iin takdir ve dile getirmek istiyo-
ruz.
4 Cengiz grevine olan ve rnek niteliktedir.
33
1990 Karain
-
- Arkeometri ve determinasyon
- evre olmak zere alanda
KAZ/LAR
1990 yine "E" gz ya da "Kkten Salo-
nu" verilen gerek "ana dolgu" gerekse profili"nde de-
vam (izim: 1 ve 2).
nce, bu iki dolgu 3 m lik metal bir iske-
le Bu sonra ana dolguda yatay, profilinde
ise planda
a) Ana Dolgu (rnek hlok)
. 1989 ana dolguda H17 ve karelerinde 12.; H18 karesinde
7.; 118 karesinde ise 9. arkeolojik seviyelerin kadar
Bu H18 karesinin 8. arkeolojik seviyesinden ve
13. arkeolojik seviyenin kadar Daha sonra Il7 ve
H17 karelerinin ve bu karelerde de 13. arkeolojik se-
viyenin yani -6.S0m kotuna
Bu arada 1989 H17 ve H18 karelerinin yerde or-
taya ve 12. arkeolojik seviye iinde bulunan kk dikit de?
yerinden Bu karelerde dikitin byk bir alana
bu buluntu ynnden verimli Bura-
dan sedimanlar 12. arkeolojik seviyenin ilave edil-
-Arkeolojik buluntular steril ok
ele Denizel kkenli olan bu kabuk-
lar, byk bir insanlar yosunlarla birlikte
Zira bu trden beslenmede hibir rol-
lerinin bilinmektedir.
5
6
7
34
1985 bu yana, "E" gz iinde srdrlen son derece basit bir materyel
ve gayretleriyle portatif iskeleler, en
byk teknik Nitekim basit ve kk aptaki bu iskelelerin, 11
m bir sondaj ukurunun hemen dikkate
olursa, konumunun ne denli tehlikeli grlr. Bu tehlikenin sedi-
mantolojik incelemelerin gibi de bu iskeleler yetersiz
Bu sezonunun bitimine Antalya il zel Idaresi, "E" gznn 11 m lik son-
daj ukurunun oturan ve tm kesitleri sabit ve byk bir iskelenin kurula-
bilmesi iin maddi olanak iskelenin durumunda, 1991 sezo-
nunda ok nemli bir sorun
1991: 47.
1991: 47.
12. seviyenin gerek stnde, gerekse ve radyola-
ritten ok Orta Paleolitik tipte alet ve
hayvan gn Ozellikle 13. arkeolojik sevi-
yede kemik ve odun kmr bir gzlemlen-

h) Profili
Yine Kkten Salonu'nda bulunan profilinde devana dolgu
paralelolarak 1989 sezonunda burada 112, 112, 113 ve
113 kareleri ilk iki karede 16
8
. ; son iki karede ise 21. arkeolojik
seviyelerin kadar Bu H12, G12 ve F12 ka-
relerinin yoluyla kuzeye (izim: 2 ve 3).
HI 2 karesinden Karenin
kotu -5.39 m; kotu ise -5.81 m olarak
ynndeki ancak 10 cm olan bu karenin
dolgunun olarak gitgide ve 22. arkeolojik
seviyenin -7.60 m kotunda, 1 ye ve bylece tam 1
In
2
halini Hatta bu seviyenin itibaren H13 karesi be-
lirmeye Her iki karenin belirlenebilmesi iin,
HlJ karesinden de bir seviye (lO cm) Bylece -7.70 m ko-
tunda yani 23. seviyenin H13 karesinin 1991 sezo-
nunda devam edilmek zere ara
H12 karesinin iinde ok atlaklar (i-
zim: 3)9. Bu ise, hi ki, bir "intrzyon"
yoluyla tabakalara inmesine, yani bir neden
karelerde de gibi, H12 karesinin seviyesi yine bir
kalsit tamamen Bu zellik 2. ve 3. ve yer yer
izleyen tabakalarda da Bu kalsit rt, kama
linde uzanmakta ve 19. arkeolojik seviyeye kadar daralarak
devam etmektedir (izim: 3). Bu nedeni, olan sedi-
mantolojik analizler sonucunda, sedimantasyon an-
sonra kazanabilecektir.
profilinin kuzeyinde yer alan F12 ve G12 karelerinin bulundu-
Kkten olan belirli bir se-
viyeye kadar Bu gnmze kadar gerek insan, gerek
hayvan faaliyetleri, gerekse etmenlerle son derece tahrip
8 1991: 46, izim 7
9 Profilin izimi Gr. Harun
35
Bu nedenle de G12 karesi ancak 16. arkeolojik seviyeden (-6.90/-7.00
m); F12 karesi ise 19. seviyeden (-7.20/-7.30 m) Burada
da sonunda 22. arkeolojik seviyenin kadar (i-
zim: 3).
profilinde stratigrafik nemli zellikler
Bunlardan biri, sz edilen, nedeni ve zm-
olan kama kalsitik ise, gerek sel
srklenip olabilecekleri, gerekse tavandan ola-
bilecekleri kalker ve tm karelerde 12. ar-
keolojik seviyeden bololarak Ozellikle
bir da akla
getirmektedir.
Buluntular
Gerek ana dolgu, gerekse profiline, kltrel
genel bir olursa, ana dolguda tm tabakalar Orta
Paleolitik; profilinde ise H12 karesinin bir Ust Paleoli-
tik veren ilk iki seviyesi seviyeler yine Orta Paleolitik en-
dstriler Tahribata olan F12 ve G12 kareleri, bu zel-
liklerinden tr kare halinde fazla
buluntu Byk bir ierdikleri buluntulann bir
zamanla Nitekim bugne kadarki gzlemlerimize
gre, tahribat dolgudan ok daha kolayca aynla-
rak dklmektedirler. Bu iki kareden ele geen az ancak tipik
paralar yine Orta Paleolitik endstrilere aittirler.
1990 iindeki yatay de-
profilinin ana dolguya oranla ok daha fazla
tipik alet grlmektedir. Bu ise, akla iki soruyu ya da ola-
getirmektedir: Acaba Orta Paleolitik "E" gznn daha
ok oturma yeri olarak Yoksa do-
olan tabakalar boyunca bu buluntular buraya s-
rklenerek Bu sorun da sedimantasyon
ki sonra zmlenebilecektir.
Sz konusu buluntulara, bir kez de dikey iinde
hemen hemen her.seviyede kenar (Levha: I-IV)lo; ol-
duka (Levha: V); ileri dzeyde bir redksiyonu (k-
ltmeyi) gsteren disk biimIi ekirdeklerin (Levha: VI-IX) tekrarlanan
hakim tipler grlyor.
10 aletlerin izimi Beray
36
Teknolojik ve tipolojik dikey plandaki aksine,
yatay plandaki endstri nitelendiren alet tipleri, kendi kla-
sik kontekstleri iinde "Charentien" ya da
"Quina" nitelikli ve basamak pulCuklu dzeltiler kenar
(Levha: X/2,3), ve disk biimli ekirdeklerle son bulan bir
Levallois ile bir arada grlyor. Iki yzeyli ele-
manlara (Levha: X/I) gelince, bunlar daha ok EI-Tabun'un acheuleo-
jabrudien iki yzeylilerine Bu durum, Anado-
lu'da en Akdeniz yresinde kltrel bir olup olma-
problemini ortaya aletler zerinde
makta olan istatistiksel ve
probleminin zmlenmesinden sonra, bu duruma getirilebilecek-
tir.
ve
Karain bu arkeolojik nemli
bir blmn de ve ynelik analiz
Bu ereve iinde sedimantolojik, palino-
lojik ve mikro-morfoloji analizleri" iin her iki sedi-
man rnekleri ve bunlar izilen profiller zerinde
gibi, yerleri dolgu zerine konulan etiketlerle de
Yine CI4 iin odun kmr rnekleri de Bu
rnekler Fransa, Almanya ve Belika'daki laboratuvarlara
dir.
ynelik biri de "TL" ynteminin uy-
gulanabilmesi iin n Bu
iinde, daha nceki olan yan-
. arkeolojik seviyeler ve bu
olarak ele geti-
arkeolojik seviyelere, radyoaktivite dozunun hesapla-
nabilmesi iin, dzende, dozimetreler
tir":
1 Malakolojik determinasyonlar Dr. Wolfgang Rahle; mikro-favna determinasyonu ise Dr.
Gerhard Storch ilk listesi 2.10.1990 ta-
rihli; ise 10.7.1990 tarihli bir raporla
Bunlar uzmanlarca burada sz etmiyoruz. ..
12 Mikro-morfoloji analizleri Dr. Bar-Yosef ve Dr. Goldberg Harvard
si'nde
13 Dozimetreler "Centre des Faibles Radioactivites'tden Norbert Mercier
Analizler Dr. Helene Valladas
37
Ana dolguya konulan dozimetrelerin konumu:
Dozimetre no. Ykselti karesine
1 -6.77 m 20 cm
2 -6.95 m 65 cm
3 -7.46 m 43 cm
4 -7.80m 86 cm
5 -7.94 m 37 cm
profiline konulan dozimetrelerin konumu:
Dozimetre no. -5.50'ye gre Yatay konumu
ykselti
6 -0.63 m 50 an solunda
7 -0.61 m 6
8 -0.62 m 50 an
9 -0.42 m 18
00
solunda
10 -0.88 m 30
00

11 -0.84m 20
00
solunda
12 -L.16m 29
00

13 -L.15m 60
00
14 -L.14m 90
00
15 -L.50m 22
00
16 -L.70m 13
00
17 -1.78 m 30
00
solunda
Bu dozimetrelerin zerleri amurla 1991 sezonu-
na kadar yerlerinde Bunun dozimetrelerin
30 cm lik bir ap zerinde evreleyen sedimanlar-
dan da rnek Fransa'ya bu
seviyelerden toplanan aluminyum folyalara
rak analizlerinin zamana kadar gn

ynelik tm analizlerin
sonra, Karain salt kronolojisine nemli
Daha da nemlisi, Anadolu iin ilk kesin tarihlerneler
elde
Bugn iin elde ..bulunan tek sonu, C14 yntemiyle
olup, Georgia Universitesinden Prof. Dr. George A. Brook
dan elde Buna gre ana dolgu zerindeki 6. arkeolojik
38
seviye -24.887 510; 16. seviye ise 34.024 1.383 C14
tir>.
ve determinasyon 1989
topografik tamamlanarak son
lini (izim: 4).
Yine bir nceki ana dolguda, malzemesi olarak
ve 1.5 ton olan sediman da, ngrl-
gibi", dolgudan indirilerek ilerdeki
zere "F" gzne
EVRE
1990 da Karain evre-
sinde yeni Blgede zengin
bir sz konusudur. Ne var ki,
zordur.
Bu daha nce ancak nedenlerden tr
iyice olan Harunini ve e-
Bu zerinde ok hayvan ve insan
iskelet ve birlikte Kalkolitik bulunmak-

- kzini ve Suluin hemen "Boynuz-
luin" ya da ini" olarak sonradan
yeni bir daha Bu iinde byk
bir anak ve duvar dip bulunan
yanma izleri, bir kremasyonu
4 989 uranium-thoriurn ve C 4 yapmak zere, biri eski
(KA 3), "E" gznn bulunan
(KA 11), bir ise ana dolgu zerinde bulunan dikitten rnekler
ya, 99 49, 50). Ancak bu rneklerin uranium-thorium iin yeterli derecede saf
Buna zerlerinde analizleri
15 50, izim 8.
16 47, izim ve 2
i 7 Bu ok zamanda blok, Antalya Turmak Organize Sanayii
Yetkilisi Turan hibir maddi beklemeksizin ekip
dan kurulan caraskarla ve her trl tehlikeyi gze alarak gsterdikleri ola-
abayla yerinden dolgudan ve "F' gzne
olmak zere btn bu rnek
ise zverili tr
Topograf Philipe byk
t 9 986: 430, dipnot 6
39
dir. Btn bu saptamalar, yrede ok
zorunlu
gibi, Karain evresi protohistorik arkeoloji uz-
'olanlann da ilgisini beklemektedir. Esasen Antalya yresinin
Klasik teden beri bilinmektedir.. Prehistorik
durumu ise gittike Buna I Anadolu,
zellikle Burdur yresinin, protohistorik dnemlerin
Akdeniz, Antalya yresi bilinenler
son derece Oysa i blgelerin blgeleriyle
ortaya byk bir nem Antalya traverten
da Gkhyk'n bir hyk bilinmemektedir. Buna
bir hayli Acaba Neolitik ve
Kalkolitik blgesi insanlan, daha ok
ki, bu evrede ve ka-
ve bu ve buna benzer sorulara bulabilecektir.
KAYNAKLAR
YALINKAYA, I. (1986).- Toroslarda Paleolitik Yzey 1984". III.
Sonulan Ankara, 20-24 1985, Ankara,
1986: 429-447.
YALINKAYA, I. (1991).- "1989 Y Karain iX. Sonulan I, Ankara,
28 1 Haziran, 1990, Ankara Universitesi Ankara, 1991: 43-70.
20 Bu nernin bilincinde olan turist1er,yreye gelerek ginnektedirler.
bu nedenle Antalya Kltr ve Tabiat Koruma Blge bu alanda
bir tesbit ve tescil konusundaki byk bir gndeme
Bu konudaki iin Blge itenlikle te-
ederiz.
40
izim: 1
K.ARAiN-E-1990
KOKT.EN SALONU
PROFILLERiN DURUMU
i
i
~ . ,
<:
C
" ~ ~ " \
ii \ -"', \
~ } .
. ' \
1,--'- - ---' )
- - - - - ' ~
41
42
o
KARAiN-E-199
OOGU PROFiL
N
12 G 12 H
AH.l
5.s0m.
..........
........ 570
.... _580
.......5.90
.
....610
AH.8
.......5-20
AH.9
......:.1.:.::.. .....:.::::
AH.n
.......... ..,.....
-e. . .660
AH.13
............. 6.70
e AH.14
............... 6.80
AH.15
....5-90
AH.16
...7.00m.
AH.17
.. 7.10
... 7.20
.. .. .7.30
... 7.40
.... 7.50
AH.22
'"-__----" ........""-- '-- ___#_---- __7.60m.
mCakmaktasl
Tas tzaTraverten
iziM 3
izim: 3
Parcalan
.CatLak ve Oyuklar

O 50 100cm
43
44
..... < ~
.' ' i ' ; j j ' ' ' ' i i f ; ; f
KARAiN 90
KEP90 H 12/1J.-1
KEP 90 H12/1J.-J.
KEP 90
Levha:
G12118- 2
o
KEP 9o G12/ 16- 6
Scm.
45
KARAiN 90
KEP 90
~ G12120-1
KEP90 H12/9-9
~
KEP 90 H12/11-1
Levha: 2
46
KEP 90 H12/S-3
KEP 90 H12/9-S
5cm.
KARAiN 90
KEP 90 G12122-1
KEP 90 G12/21-3
KEP 90
Levha:3
G12/22-4
KEP 90
KEP90 G12/22-13
H12/7-1
o Scm,
47
KEP 90 H12/10-2
KEP 90 G12/18-6
KEP 9O G12 / 19- 2
KEP 90 G12/17-3
Levha: 4
48
KEP 90 H12/8-7
~
O Scm.
KARAiN 90
KE 90 H17/13
KEP90 H12/12-2
KEP90 G12/20-3
Levha:5
o
KEP 90 G12/18-10
KEP 90 H12/13-6
Scm.
\KEP90 H12/8-2
KEP 9,0 G12/20-7
49
K ARAIN so

:.,
, 'i' 1/
I, i/LL!
- \ ' , '
_LI
KEP90 H12/6-2 KEP so H12/6-3
KEP so H12/6-5
KEP so H12112-4
KEP90 H12/8-4
KEP so H12/11-4
KEP so H12/12-3
KEP so H12/11-5
Levha:6
o 5cm.
50
KARAiN 90
KEP90 G12120-12 KEP 90 G12120-9
KEP 9O H12 / 14- 9
KEP 90 H12/1S-1
Levha:7
KEP90 F12/22-2
o
Scm
51
KARAiN 90
KEP 90 G12/21- 2
KEP90 G12/20-9
KEP 90 G12/18- 3
~ . / ~ .
~ V
KEP 90 H12/6-6
52
Levha: 8
KEP 90 H12/9-3
o Scm.
KARA1N 90
K EP 90 G12/19-1
KEP 90 H12/9-2
~
rj
KE P 90 H12/8-10
KE.p 90 H12/15- 7
KEP90 G12/19-7
KEP 90 H12/6-7
KEP 90 H12 /8-8
Levha: 9 K EP 90 H12/ 14- 6
5cm.
53
KARAiN 90
KEP 90 H1219-1.
KEP 90 H12/13-1
2
54
Levha: LO
KEP 90 H12/12-7
o Scm.
1990 YILI KAZISI
YALINKAYA*
Uzun bir aradan sonra, Karain paralelolarak, Antalya M-
zesi bilimsel yeniden
olarak 32 km, Karain'in ise 1 km
kratese dnemi kalkerli alak
iine kk, fakat kltr tarihimiz ok nem-
li bir Denizden 305 m, nnde yer alan traverten
ise 5 m yksekliktedir. Hemen
da karstik su
kzini ilk kez Kkten Karain'deki
paralelolarak 1956 Kkten tara-
2.5x 1.5 m bir sondaj ukuru 2.52 m
ilk biri zerinde sapta-
nan bir kz tasvirinden Bu dolgusu iinden
bir kz tasviri, 46 mm boyunda, 35 mm eninde ve 5 mm
bir zerine gravr ile
ilk sondaj kronostratigrafik
ve kltrel stratigrafi problemleri yeterince gn
Son blgede
tekrar ve olan eski iinden seramik ve
buluntular bu rnekler zerinde n incelemeler
* Prof. Dr. YALINKAYA, Ankara niversitesi DTCF Prehistorya Anabilim
Ankara. . .
Okzini 1990 Karain yerli ve ekibiyle

2 Kkten, 1959 :11
3 Kkten, 1959 :11, 13
4 Kkten, 1962 :41, Lev. XXXVII. Bugn bu tasviri bulmak mmkn Byk bir
duvarlar zerinde kalsit
5 Kkten, 1962 : 41, Lev. XXXV/I. Bunun bir yaban kz (Bison priscus)
mektedir.
6 1986: 432; Albrecht, 1988 :218-221.
55
1989 ise, Karain evresi pleistosen ekolojisinin ve bu ekolo-
jik ortam iindeki kltrel stratigrafinin belirlenmesi
dan sediman rnekleri Ancak bu
da sregelmekte olan bir tahribat ve burada ivedilikle
bir kurtanna ve M-
zeler Genel bu konuda olumlu
ve bylece 1990
Bu ilk sezonda
.,. Temizlik
- Parselasyon
-
- Topografya
- Arkeometri ve detenninasyon olmak zere grupta
toplanabilir.
Temizlik
kzini son tarihten bu yana kaderine
terk Kkten'in sondaj ukurunu evre-
leyen kesitler lde tahribata he-
men iine amalarla giren at gi-
bi, ovada hayvanlar ve kei srleri, bu tahribata
yapay bir da eklenmesine neden ve ma-
iini kaplayan otlar ise, rol

nce, iini kaplayan otlardan temizlen-
iinde ve nndeki sekide temizlik Kesitle-
rin dkntleri, eski
kovalarla kaynak suyunda ince
eleklerle ve buluntular sonucunda ok
dilgi, dilgicik, ekirdek; az anak-mlek par-
ve gn
bir tane insan ok hayvan de ele Bu ara-
da ve olan iri kalker blokla-
da,
7 1991 :51
8 Antalya Mzesi Mdr Sn. Kayhan Drtlk ve Mdr Sn. Selahattin Kor
olmak zere, tm ilgilerini Mze son-
suz sunuyoruz.
56
Temizlik elde edilen buluntular, buluntunun gre,
990 dkntleri"
Parselasyon
temizlendikten sonra, sistemine gre
rnek parsellenmesi Oneelikle
(O) Daha
sonra, Kkten'in sondaj ukurunun kesiti-
nin yerde tavana, gneydo-
ve ynlerinde iki eksen
Bu eksenlerin (O) gre -39 cm dir. Enine eksene birer
metre 1, K, L harfleri; boyuna eksene ise 5, 6 konul-
Bylece gznn 15, K5, L5, 16, K6,
L6 kareleri (izim: 1).
kareler, yatay ve dikey daha
hassas bir biimde belirlenebilmesi iin eyrek karelere
Bu eyrek kareler "a", "b", "c", "d"

ncelikle kesit zerinde "O" ile VI
nan bir jeolojik seviye silsilesi ve profil ze-
rine raptedilen (izim: 3). En stte yer alan
"O" eski arta kalan ve gerek
bir jeolojik ya da arkeolojik tabaka gstermektedir.
Hatta bu arkeolojik seviyede de
15d, K5c, K5d, L5d ve L5c eyrek karelerinden
sonunda 15d eyrek karesinde 24; K5c'de 23; K5d ve L5d'de
. ise 20 arkeolojik seviye Bunlardan L5c eyrek kare
989 almak profil
da ancak 9. arkeolojik seviyede ortaya ve 20. se-
viyenin kadar (izim: 2).
9 Parselasyon Dr. J.M.Leotard, V.Ancion, D. Bonjean'a
borluyuz, .
10 Okzini'nde de Karain'de uygulanan yntemi Bylece her iki
daha Her 10 cm de bir, bir arkeolojik seviyenin ka-
bul Ancak dolgusunun nedeniyle Okzini'nde, Karain'den
olarak, her kare eyrek karelere
II sezonu sonunda ortaya kesit, Metin Kartal
bir biimde Bu sonra alan, naylonlarla kaplanarak ve
rlen kuru duvarlarla koruma Ancak giri-
bir ile gerekmektedir.
57
halinde olan 16b, L6b, L6a ve K6a ise olarak ka-
1 6b kare ilk ancak 14. arkeolojik se-
viyeden; L6b ve 19. ; K6b'ninki 17. ; ise 20. arkeolo-
jik seviyeden itibaren gstermeye
paralelolarak da srdrebil-
mek iin, en su hava la-
Burada suyun
portatif bir iskele; ise bir ardak ve elenen
sedimanlarla zerinde tezgahlar kurul-

toprak kovalara her kovaya, zeri-
ne iindeki ait karenin, arkeolojik ve jeo-
lojik seviyenin, tarihinin, kova ve yapan
konularak hava
Burada ncelikle, "yzdrme" (flotation) yntemiyle kmr
her iki kovaya za-
man zaman kmr partiklleri iyice suyun stne
kadar Daha sonra kmrler szdrillerek
Bu sonra geriye kalan sedimanlar, jlst ste
eleklerde suyla En stteki elek iinde
ortaya buluntular, cinslerine gre
Orta ve ince elek dipleri ise, daha sonra zere kurutulmaya
Kurutulan sediman ve buluntular
ten sonra, temizleme ve iin Kara-
in'deki laboratuvara Burada ekip yelerinden bir
grup, hergn bir nceki gnn mikrofavna, yu-
ve minik temizleyip ku-
ruttuktan sonra markajlayarak incelemeye
Buluntular
Ele geen endstrilere dikey genel bir ya-
olursa; tamamen olan "O" seviyesi ile
gsteren 1... seviyenin epipaleolitik zellikler gsterdikleri grl-
mektedir. Ozellikle 20. seviyeye kadar bu durum, kendisini kesinkez or-
taya
aletler temelde geometrik mikrolitler (Levha: 1111, 12,
15; 14; LLL/S, 12, 13, 14, 15, 21, 22) ve kk n
12 Karain ekibi yeleri burada, drder gruplar halinde, olarak
58
(Levha: 1/16, 17, 18,23,24; II/5; III/3; IV/8, 12, 16, 17; V/I, 2,10, 16)
Geometrik formlar gen, ve trapezleri iermek-
tedir. Ozellikle hakim tipler olarak belirmektedirler. Mikrolit-
lerin bir zerinde grlen cilalanmalar, orak ola-
rak olabileceklerini akla getirmektedir. Yine dz devrik
dilgicikler, dzeltili mikrolitler (Levha: II/7, 13; III/4, 20; IV/9; V/9, 13)
ve gen tipler On ve biim-
liler dikkati eken tiplerdir (Levha: 1/16, 17, 18; II/5; IV/8, 16, 17). Bun-
iinde asimetrik da (Levha: 1/16, IV/16).
tabakalarda minik paralar (Levha: III/18; V/7, 14) ve
liler(Levha: IV/3, l O; V/4, 5,15) grlmektedir. Bunlara ek olarak mini-
paralar da, ok olmamakla birlikte temsil edi-
len paralar Tek tk olan delgilerin ok tipik bir
de ele (Levha: II/LL). ekirdekler hemen hemen daima tketi-
lineeye kadar (Levha: 1/26). Genellikle vurma dzlemi
ile yongalama yz ift vurma dzlemli (Levha: V/
17), ift yongalama yzl az
zenle hafife ukur bir
dibek ile I5c eyrek karesinin 13. arkeolojik sevi-
yesinde toplu olarak ele (izim: 4). Bu ise
var Ancak cinsi, yabani mi,
evcil mi paleobotanik analizleriyle ortaya
Yabani yksektir.
Buluntular ilgin bir grubu da zeri gra-
vrl Boncuk taaeleri radyolaritten re-
(Levha: 1/10).
Topografya
Bir yandan srdrlrken te yandan Spe-
leolog-Topograf P.Lacroix, Okzini'nin tm gzlerine ve hatta
ok zor olan kadar giderek, ok bir to-
pografik Bu plan, desinatrler temize ekil-
mek ve dzeltmeleri zere Liege Universitesi'ne
izim ve plan zerine sonra,
13 Bu levha izimleri Dr. J. M. Leotard
14 endstri analizleri ve tasvirli paralar zerindeki devam burada
girmiyoruz.
15 Sn. P. kzini'nde ok olan akrep gibi zehirli byk bir teh-
like ve srnerek girilen kalma byk
bir zveriyle, en cra kadar girmekten takdirle ve
en iten sunuyoruz.
59
Planda (izim: 1) gibi, kzini
daha ok uzun tip (kavem) gstermektedir.
Arkeometti
Karain'e paralel olarak kzini'nde de ve determinas-
yona ynelik
- i. o. Bar-Yosef, J.Kozlowski, M.Otte,
aletler zerinde ortak sonu-
cunda tekno-tipolojik analiz ve bylece, endstri ana-
lizlerinde uygulanacak yntem
- kesit zerinde mikro-morfoloji analizleri yapmak
zere rnekler Harward Universitesi'ne
- Palinolojik analizler iin, btn arkeolojik seviyelerden sedi-
man rnekleri Dr. A. Emery-Barbier incelenmek zere Paris'e

- kzini'nde hemen hemen btn seviyelerde rastlanan odun km-
r rnekleri, biimde sonra Amerika ve
Belika'ya (izim: 3).
ilk sonular Harward niversitesi'nden Buna gre; dolgu-
nun st (6. ve 7. arkeolojik seviyeler) G.O. 11.880
530 (Gx-16283); (19. ve 20. arkeolojik seviyeler) G..
12.595 280 (Gx-16284) C14 elde Bu tipolojik
olarak epipaleolitik gibi, Karain'in
kronostratigrafik durumu ile Okzini'nkini da byk l-
de Daha nce Karain'in (B) gznn 18. arkeolo-
jik seviyesinin G.O. 12.550 400 (Hv.14374) C 14 oldu-
gz nnde bulundurulacak olursa, Okzini'nin alt seviyelerinin
Karairi (B)'nin Ge Ust Paleolitik'i ile grlr. Ancak
Okzini'ndeki st seviyeler. Karain'den daha gen grnmektedir. Bu ise
bizim tipolojik gzlemlere uygunluk gstermektedir.
Sonu olarak, daha ilk sezonu
buluntu ynnden zenginlik, dikkat ekici bir dzeydedir. Ay-
ilk gzlemlere gre, Karain'in kltrel stratigrafisinin ve
retim ncesi evreden retim evresine (transition) bu
belirtiler de byk nem
16 Bu analizler Prof. Dr. P. Goldberg ve Prof. Dr. O. Bar-Yosef ve "Preli-
minary Micromorphological Observations on Samples from Okzini and Karain Caves (An-
talya-Turkey)" bir nrapor
17 Albrecht. 1988 : 214.
60
KAYNAKLAR
ALBRECHT, G. (1988). "Preliminary Results of the Exeavation in the Karain B Cave near Antal-
ya/Turkey: The Upper Palaeolithic Assemblages and the Upper Pleistocene Climatic Deve-
lopment" Paleorient 14/2, 1988, pp. 211-222.
KKTEN, (1959). "Tarsus-Antalya Sahil zerinde ve Antalya Blgesi'nde
lan Tarihncesi Trk Arkeoloji Dergisi VIII. 2 (1958), Ankara,
1959, ss. 10-16, Lev.
KKTEN, tx. (1962). ve Antalya Vilayetlerinde Sreli Diptarih
Bir Rapor". "Ein Kurzer Bericht ber Dauernde Untersuchungen der Urgeschichte in
und Antalya" Trk Arkeoloji Dergisi XI-I (1961), Ankara, 1962, ss. 40-41; 42-44,
Lev. XXXIV
YALiNKAYA, I. (1986). Toroslarda Paleolitik Yzey 1984". III.
Eski Eserler ve Mzeler Genel Ankara, 20-24 Ma-
1985, Ankara, 1986, ss. 429-447.
YALINKAYA, I. (1991). "1989 Karain XII. Sonulan l ,
ve Mzeler Genel Ankara, 28 1 Haziran 990, Ankara, 1991, ss. 43-70.
61
62
.)00000o(
z
KZ iNi-1990 PROFiLi
J5D K5C K5D L5C LSD
-3/'7
-397
-239
-357
-337
-367
-377
-327 i
-397
-248
-286
-317 :
-296
-192
-229
Molsk Kalker-Tas

d Kemik
j(i'
j

lf1J iii Oyuk-Catlak
__

AH7
AHB
-168
O
-402
-412
-418
-232
-242
-252
-262
-272
-282
-292
-302 A.I-:!]'?__.
-312 .l>, H13
-322 AH14
-332 AH15
-342
-352
-362 AH18
-372 AH 19
-3'02 6}:t?Q__
-392 __.r _
-192
-202
-212
-222 _
-181
O 50 100cm.
izim: 2
63
.. -. . .
OKUZINI 1990
o
11880 530
(GX-16283)
y
12595 280
(GX-16281,)
Vii
izim: 3
64
o
GUNEV KESITI
Yaslandrrrna iin a l n a n
rnek Ler in lokal iz a s y o n l a r
1M
-300
Y

'I'

KziNi- 90

t,
t::-
-f
7
t + b

AJ

11 12 2 L .
\\-
f
13 f -
@c=J
10
\
1
... g.

16 - - 17 lo. -
i t 18
. t ?
23
, . .:

24
s
25

O 5cm
Levha:
65
o
v


.

t' \
i.' \
.. .. i.' .

\
, '--{\
', ' 3
KziNi - 90
66
Levha: 2
i
j
7

5cm O
.
.. .'
OKUZINI- 90

i
J
\



j
'''-;: t
. e,,;
5
3
\
2 -.
8
. --

o 5cm
p7::;@

\
J


((.-p;
'- -.-

fJ c"? (\

[:--l
. .... ',,- 'r-?
\

-,.....j'!
10 11 12 13
14
15
9
Levha:3
17
+-
v t

18
m' "
c-
l r
20
21
OKUZINI- 90
tf:!
.... '...<i, ....."i'
" . ~ : " L'
, i
;.'" ~
, j
11
"
~ ~
~
10
~
'y
~
11
68'
Levha:4
.t16
i
~
O 5cm
~ ,
~
, J
KziNi - 90
J
21
J
22
,
en
~
, ~ c
'.
(D
i.
f7 - - ._- ~ ....
J
i
9
t 10
,,6
i
8 r
5
22
i
~ ~
1 (
12 13
~ (iJ
15 16 t 23
Levha: 5
69
K5c
~ 7
.J
\
N
izim: 4
70
~ .
50cm.
AGIZLI MAGARASI ve
EVRE
Angela Minzoni-DEROCHE*
1988,1989 ve 1990
Anadolu projemiz erevesinde,
ve ncelik saptamak gerekti. Gaziantep ilinde birka
sistematik sonra, elde sonulara baka-
rak, hissettik. Lojistik ve ida-
ri zorunluluklar gz nnde tutulunca, her ne kadar bu durum arkeolojik
suni bir blmleme olsa da, il iinde
ortaya Ilk hedeflerimizden vazgemeden
alanlarda ortaya
yararlanan bir iine yeniden
zamanda, daha dar bir proje
verdik. alan elde ve-
rilerdeki bu
Neden seimimiz Hatay ili oldu? Levant daha iyi
yrelerle saptamak ve bu
seimimizi belirledi. G hareketlerini daha iyi anlamak ve tarihncesi
ya da bu yeri olarak semesinin nedenlerini belirle-
mek iin geomorfologlarla birlikte yrtlen
gerekmektedir. Bylece alanlarda
karakterleri saptanabilmektedir. bir
orta ya da kesimi izlenebilir (her kesimin zellikleri
ve birbirini tamamlayan bilgiler verir), ya da bir kalker tm
bir biimde incelenerek, Paleolitik dnemde olabilecek
aranabilir. Elimizdeki 1/500.000 lekli jeolojik
haritalarda bu tr veriler yer Paleolitik endstrilerinin
ve bunlar vazgeilmez unsurlar oldukla-
arazide bu ortam bir
zaman hedeflere
iin, il iinde drt ya da senelik bir
*
Dr. Angela Minzoni-DEROCHE, 27 allee Centrale, 78170 du Celle St Cloud, FRANSA.
71
ma gereklidir bu, toplam olarak 8- 10 bir arazi
demektir). Ileride her il iin olan
Paleolitik dnem ve hammadde belirtildi-
haritalar ierecek, Drdnc Zaman ile Paleolitik
incelenmesi iin her trl geolojik ve geomorfolojik veriyi kapsa-

Bu genel Gaziantep ili iin bitmek zereydi; 1988'den
itibaren Hatay ilinde Bu ilde, prehistorya-
eden bir zellikler grlmektedir; zamanda, yuka-
szn yntem Gaziantep ile bulun-
ilk nce Hatay Gaziantep'e ve oradaki
zellikler bu ilde de devam etmektedir Gaziantep'ten
alan Afrin deresi Suriye getikten sonra Hatay ili
iinde denize dklmektedir). il nemli bir olan
Asi de gemektedir. Buna Gaziantep'in aksine denize
ve bylece burada, Gaziantep'te bulunmayan ilgin yer-
grlmektedir. Bu iki il birlikte ele Levant ile Av-
rupa g hareketlerinin anahtar rol oynayan
bu blgenin Paleolitik dnemdeki durumu zerine veriler elde
edilecektir.
Paleolitik dnemi olduka az Veriler ok da-
tarihlerneler olduka belirsizdir. 1943 amatr bir
il iinde birka alet bunun zerine M.
rek ve E. buluntu yerlerini 1956'da ziyaret Daha
sonra bu iki bir Alman jeologun
renyerinin
daha sonra E. Merdivenli olarak adlan-
"birinci Buluntular Orta ve st Paleoli-
tik'e 1958'de M. Tikali kazmaya
ve buradaki endstrisini Orta Paleolitik'e Niha-
yet 1966'da, E. Kanalolarak yerdeki malzemeyi
ve bu endstrinin Ust Paleolitik'e ileri
1988'de hedefi araziyi
mak ve 1/500.000 lekli jeolojik haritada yer alan bilgileri irdeleyerek
topografya ile Asi nehri Drdnc Zaman
incelenmesine ncelik verildi. kesiminde, yu-
kesiminden (Suriye'de) ok zellikler gstermektedir.
Trkiye blm Pliyosen'den kalma kayalar
dan akmakta ve gnmzde hibir gzlenememektedir.
Ele geen birka balta alet dere ve byk bir
72
burada Qf I'den eski bir yerinde grmek mmkn de-

gneyinde, kalker iine karstik -
kntlerin bir blge yer Bu iinde
Zamanla matrisleri yok olup
bu yumrulardan, az da olsa, Paleolitik dnemde birka kez
hammadde olarak Bu blgenin iki derenin
noktada yine kalker katmanlan iinde yer alan 700m bir
dzlkte Ust Acheul evresine ait bir endstriye Buluntular
byk bir ilk yerlerindedir ama erozyon ve
sonucu az ok tahrip
Asi kuzeyinde ve
kynn ve E.
lar sonucu, kuzeyin-
deki Nur sisteminin genelde serpentin kayalardan
Bu kaya trnn Paleolitik'te hi
ile Asi gneyi kalan
olduka ve kesintilidir. ha-
linde denize iner. Ziyaret kalker ve bu ke-
simde grlen karstik gneyinde kalan ve
daha nce Prehistorik bu blgede
akmak ve
di. Gerekten de burada incelemeler ok iyi sonu
Bir ok eski ortaya ve 1988 ile
1989 bu kesimde
Bu ya da daha bir bu Asi
nehri gneyinde, Meydan kynn bir kilometre kadar gne-
yinde yer kretase kalkerinin iine oyul-
ve gnmz deniz seviyesinden 18 m yksekliktedir, 200 m-
yzlm Bununancak 120 m lik bir blm
1990 btnn topografik bir izildi ve karele-
me kaya yan olan ve bugnk ze-
mine gre yer yer 2 m ye varan anthropik sediman.
iinde yer yer kopuntular ve kemikler grl-
mektedir. Bundan yola Ust Paleolitik'te (bu tarihlerne
daha ok aletlerin zelliklerine gre geofizik tarihlerne daha
sonra uzunca bir sre bir biimde
syleyebiliriz. ilk 9 m? lik bir alana 50 cm de-
iki ama sedimentolojik
gsteren u tabaka iinde var olan zeminlerin birbiri ar-
temizlenmesi Temizlenen "zemin"ler s-
73
tnde bol miktarda alet, kemik (daha ok kzgiller ve geyikgiller) ve
ele Her temizlik iin plankarelere gre yatay
planlar
Aletlerin (ekirdek kadar yongalann ve yeniden
teknik ve tipolojik zellikleri, Levant'taki Aurignac endstrisinin eski ev-
relerini Bir olarak Lbnan
Antelias endstrisiyle Bazen kesitli ola-
bilen dilgiler, dilgiciklerden ve dilgiler bu
alet tamamlar. sakinleri hammaddeyi iinde
Kabuklu ender belirtmek gerekir. 1989
hammadde konusunda incele-
meler bu duruma bir getirmemizi sakinleri-
nin kuzeyinde yer alan eski bir Pliyo-
sen Bu ve
yitirecek derecede Bu dumm, iinde
ok az kabuk kopuntusu ele ekirdek-
ler genelde kk boyutludur.
evrenin sonucu, su yeri
ve Drdnc evrelerine tekabl eden konglomera para-
tesbit edilebildi. hedeflerinden biri de, Drdnc
Zaman boyunca deniz seviyesinde grlen saptamak ve
bunlarla o dnemdeki iklim bir El-
de edilen sonular geici niteliktedir. An-
gneyinde kalan blge Amik ve ilin Isken-
derun'a kadar kuzey kesimi de
st Paleolitik, zellikle de eski Aurignac evresi genelde
pek iyi bilinmemektedir. Sonu olarak, gerek ve jeolo-
jik ve morfolojik zellikleri, gerekse Levant ba-
gnmzde Trkiye'de benzeri olmayan
tmyle incelenebilmesinin ne kadar nemli bir vurgula-
mak isteriz. Gerekten de bu 1985'te ne
destekleyici niteliktedir: Bize gre tarihncesi Trkiye'sinde (en
Orta Paleolitik'ten itibaren) zamanda iki gelenek bir arada
grlmektedir. Bunlardan biri Toros/Zagros (Anadolu'daki ta-
rihncesi byk bir blm bu kola aittir), ise Levant
(yegane rnekler Tikali, Kanal ve komp-
leksidir)
byk destekte bulunan MTA'ya,
re, temsilcisine, ve Mzeler genel
kr bor biliyorum.
Aynca, bu eviriden Aksel Tibet'ede ederim.
74
Fouille de la grotte dans son cadre environemental
(travaux effectues en 1988,1989 et 1990)
Dans le cadre du projet d'etude du paleolithique anatolien, il a ete
necessaire de definir des objectifs et des priorites, Apres plusieurs
ades recherches systematiques dans la province de Gazian-
tep, nous avons pu, au vu des resultats, envisager d'etendre notre champ
d'investigation. Pour le maintenir aussi etendu que possible, tout en te-
nant compte des necessites logistiques et administratives, le cadre des
provinces s'impose naturellement, meme stil s'agit pour nos recherches
d'un decoupage artificiel. Aussi, sans renoncer aux orientations initiales,
a savoir une approche interdisciplinaire visant a replacer les vestiges
decouverts sur de vastes ensembles geographiques dans leur
paleoenvironnernent, nous avons choisi de mettre en ceuvre de maniere
concomitante un projet ponctuel - la fouille de la grotte des-
tine a affiner les recueillies lors des prospections extensives
qu'impose actuellement le caractere profondernent lacunaire de notre
connaissance de cette periode.
Pourquoi avoir choisi la province du Hatay? II s'agit ala fois de la
volonte d'elargir le champ de l'investigation et de la recherche raisonnee
de convergences avec des secteurs mieux connus de la cte levantine.
Afin de comprendre les mouvements migratoires et les raisons qui ont
pousse les hommes prehistoriques a choisir tel ou tel habitat, il faut
realiser des prospections "extensives", en collaboration etroite avec des
geomorphologues: sur de vastes etendues geographiques, on pourra cer-
ner les caracteres propres d'un microenvironnement, on suivra, par
exemple, toute la partie moyenne ou aval d'une riviere puisque les parti-
es d'un meme fleuve sont et apportent des
complementaries; ou encore on prospectera dans le detail toute une for-
mation calcaire ala recherche de veines ou de nodules de silex suscep-
tibles d'avoir ete exploites au paleolithique, Ces donnees ne figurent pas
sur les cartes geologiques au 1/500.000 dont nous disposons et, puisqu'il
s'agit de renseignements capitaux pour la des habitats et
des industries paleolithiques, il faut investir un temps de terrain con-
siderable dans cette recherche sur Afin d'atteindre les
buts que nous avons indiques, il est indispensable de pouvoir effectuer
des recherches sur programme d'une duree de quatre ou cinq ans dans
une seule et meme province (cela correspond en realite a8 ou 10 mois de
terrain au plus). A terme, une publication cornplete pour chaque province
etudiee proposera une cartographie des gisements paleolithiques et des
sources possibles de matiere, premiere: elle reprendra toutes les donnees
75
geologiques et geomorphologiques pertinentes pour 1'etude des liens ent-
re le Quatemaire et le Paleolithique.
Cette etude d'ensemble etait sur le point d'tre achevee pour la
provinee de Gaziantep, nous avons done entrepris apartir de 1988 l'etude
de la provinee voisine du Hatay. Celle-ei possede des caracteristiques
propres eneourageantes pour un mais elle
egalement, dans la perspective que nous avons indiquee, des liens etroits
avee la provinee de Gaziantep: elle est tout d'abord adjaeente a eette
demiere et quelques traits geographiques s'y retrouvent (par exemple, le
eours de la riviere Afrin, qui prend sa source a Gaziantep, s'acheve dans
le Hatayapres un passage en Syrie). La province est aussi par
un fieuve important: l'Oronte. En revanche, fait nouveau par rapport a
la provinee de Gaziantep, elle dispose d'une faade maritime et done des
vestiges etiers qui faisaient defaut a Gaziantep. L'etude
eonjointe de ees deux provinees devrait nous permettre de mieux
eomprendre la situation du paleolithique dans cette region ele pour les
migrations entre le Levant et l'Europe.
Du point de vue du paleolithique, le Hatay est comparativement peu
explore: les donnees y sont eparses, peu exploitees et les datations restent
fioues. C'est en 1943 qu'un amateur a recolte quelques outils lithiques
pres d'Antakya; sur ses traces, M. et E. ont visite ces
endroits en 1956. Par la suite, l'activite de ces deux prehistoriensa porte
exelusivement sur la fouille de trois gisements qui avaient ete decouverts
par un geologue allemand.
- C'est dans la "premiere grotte" appellee ensuite Merdivenli par E.
que les fouilles le materiel est attribue au
paleolithique moyen et superieur. En 1958, M. entreprend les
fouilles dans la grotte de Tikali et attribue l'industrie au paleolithique mo-
yen. Finalement, en 1966, E. recolte le materiel contenu dans
les sediment deplaces et brechifies du lieudit Kanal , voisin des autres
grottes: il en attribue l'industrie au paleolithique superieur.
La campagne de prospection que nous avons effectuee en 1988 a eu
comme but une premiere prise de contact avec le terrain afin de preciser
les renseignements contenus das la carte geologique au 11500.000 et de
les mettre en relation avec la topographie. La priorite a ete a
l'etude des formations quaternaires de l'Oronte. Dans sa partie aval, ce
fleuve des caracteristiques tres de celles de l'amont
(en Syrie). La partie qui se situe en Turquie se developpe dans des roches
marneuses du et aucune formation alluviale ne semble s'tre
76
conservee; les quelques bifaces que nous avons recoltes se trouvent dans
le lit des rivieres et il ne semble pas y avoir d'espoir de retrouver des for-
mations en place plus anciennes que le Qf
Au sud d'Antakya s'etend une region de depressions karstiques, ere-
usees dans le calcaire o 1'0n trouve des rognons de silex; avec le temps,
ceux-ci ont perdu leur matrice et sont restes libres: ils constituent des
reserves de matiere prerniere qui ont ete exploitees -mais faiblement- a
plusieurs reprises au cours du paleolithique. En bordure de ce secteur, a
une altitude de 700 m. et toujours dans les calcaires, un replat qui surp-
lombe la confluence de deux rivieres a livre une industrie de l'Acheuleen
vraisemblablement en place mais par l'erosion et les tra-
vaux agricoles.
Sur la cte, pres de Samandag, au nord du delta de l'Oronte et arest
du village de se trouvent les grottes fouillees par M.
et E. La reconnaissance de la cte que nous avons effectuee a
permis de constater que le systeme montagneux des Nur Dag, au nord de
Samandag est principalement constitue par des roches serpentines qui ne
semblent avoir ete utilisees au paleolithique, Les plaines ctieres qui
d'lskenderun au sud du delta de l'Oronte sont reduites et dis-
continues et la montagne tombe souvent apic dans la mer. Au sud de Sa-
dans une zone 1'0n n'avait pas encore recherche des vestiges
prehistoriques, la presence des roches cakaires des Ziyaret dag et la forte
activite karstique du secteur laissaient supposer i 'existence de silex et la
possibilite de trouver des grottes: la prospection effectuee dans cette zone
a ete des plus rentables car differents gisements ont ete decouverts et
c'est dans cette region que nous avons nos efforts en 1,989 et
1990, annee o nous avons la fouille dans la grotte d'

Cette grotte, ou plutt cet ensemble de grottes, se trouve aune dis-
tance d'un kilometre sud du village de Meydan au sud du delta de
l'Oronte. La grotte est creusee dans le calcaire du Cretace et se
trouve aune aItitude de 18 m. au dessus du niveau actuel de la mer (qui
n'est pas le meme que celui de l'epoque paleolithique). Elle recouvre une
etendue approximative de 200 rn-, desquels 120 sont actuellement fouil-
lables. Durant la campagne de fouilles de 1990 un plan topographique de
l'ensemble a ete dresse et le carroyage a ete mis en place. Plaques contre
les parois rocheuses de la grotte, atteignant parfois jusqu'a deux metres
d'epaisseur par rapport au plancher actuel, se trouvent des lambeaux de
anthropiques. Ceux-ci, tres conservent des eclats et
des ossements qu'il est encore possible d'extraire au burin; ces indices no-
us laissent supposer que la grotte a connu une occupation prolongee et in-
77
tense au cours du paleolithique superieur (cette attribution chronologique
repose essentiellement sur les caracteristiques de l'outillage; des datations
geophysiques devraient pouvoir tre realisees prochainement). Pendant la
prerniere campagne de fouilles, deux tranchees couvrant une superficie
totale de 9 m- sur 50 cm. d'epaisseur ont ete ouvertes et fouillees par
decapage des sol s successifs presents sur trois couches du po-
int de vue sedimentologique. Les "sols" decapes contiennent une abon-
dante industrie lithique, des ossements (principalement de cervides de et
de bovides, une faune de fort froide) et des coquilles; des plans horizon-
taux par carre ont ete dresses pour chaque decapage.
Les caracteristiques techno-typologiques de l'outillage (aussi bien
des nucleus, du debitage que des pieces retouchees) evoquent les indust-
ries de l'Aurignacien ancien du Levant: on le comparera a titre
d'hypothese, al'industrie de la grotte sur la cte Libanaise.
Les lames sont plus nombreuses que les lamelles; les grattoirs (sur lame,
sur eclat epais, ou amuseau sont abondants; on trouve aussi des
burins lateraux sur lame, plans ou Des couteaux ados, des bords
abattus et des peroirs de l'outillage. Les occupants
de la grotte debitaient/la matiere premiere sur place comme en
la des nucleus et de tous les elemerus qui des
differentes phases du debitage. II faut souligner que les eelats corticaux
sont en nombre limite: en bonne logique, ils devraient tre presents puis-
qu'ils sont detaches des rognons de silex au cours de la premiere phase,
celle du decorticage. La recherche sur les sources de matiere premiere
qui avait ete realisee surtout lors de la campagne de 1989 foumit un
element de reponse: un residu de galets provenant d'une ancienne plage
situee au nord est du gisement a fourni les silex ernployes par
les occupants de la grotte; ces galets sont plats et roules au point d'avoir
perdu pour la plupart d'entre eux leur enveloppe de cortex. Ceci pourrait
expliquer le nombre anormalement faible d'eclats corticaux de debitage
retrouves dans le gisement. Les sont souvent de petite taille,
de forme plutt orthogonale, avec une preference pour le debitage
unipolaire.
L'etude de l'environnement nous a permis de localiser aussi les sour-
ces voisines d'eau douce ainsi que des lambeaux de conglomerats corres-
pondant adifferentes phases du Quaternaire marin; cette recherche se
propose, entre autres buts, de retracer la sequence des changements du
niveau de la mer au cours du Quaternaire et de les mettre en relation avec
les phases climatiques de cette periode. Ces resultats sont naturelIement
provisoires: seule la region situee au sud d'Antakya a ete prospectee; il
reste aetudier la plaine de l'Amouq et la partie septentrionale de la pro-
vince jusqu'a
78
Alors que le Paleolithique supeneur, et particulrerement
l'Aurignacien, ancien sont d'une maniere generale insuffisamment connus
au Proche Orient, il convient de souligner en conclusion combien est ex-
ceptionnelle la possibilite d'etudier dans sa globalite un foyer d'habitation
humaine unique Jusqu'a present en Turquie, tant par sa topographie et par
ses caracteristiques geologiques et morphologiques que par son apparte-
nance ala tradition du Levant. Cette etude eontribue en effet a faire prog-
resser l'hypothese que nous avions formulee en 1985: selon nous, deux
traditions ont coexiste Turquie-au moins apartir du paleolithique mo-
yen: i 'une se rattaehe ala tradition du Taurus/Zagros (la plupart des gise-
ments anatoliens appartiennent a eette branehe) et l'autre acelle du Le-
vant (les seuls exemples sont les grottes de Tikali, Merdivenli, Kanal et
le eomplexe de
Tableau recapitulatif des points de ramassage prospectes en 1988
(pour la loealisation des points, voir croquis eorrespondant)
Points 1 et 2:
Point 3 :
Point 4:
Point 5 :
Point 6:
Point 7:
Point 8:
Point 9:
Point 10:
2 lames, 31 eelats. 1 fragment de
2 lames, 15 eelats. 1 fragment de nucleus
3 lames, 7 eelats
2 lames, 9 eelats
17 bifaces, 5 ebauches de biface, 2 pics triedriques et 3 ebauches de pic,
22 nucleus, 15 lames, 94 eelats.
1 nacleus, 14 eelats
1 nucleus, 5 eelats
2 Iames, 35 eelats
6 nucleus, 40 eelats
Lames-dilgi; eclat-yonca; fragment de nucleus-ekirdek ebauche de

Haritadaki Pliyosen denizin

Konglomeralarda bulunan

.. ...
... ... .
.....
...
Erozyonlu yzeylerde bulunan ak-

M-Mysen
K-Kretase
Q-Kuvaterner'e ait yeni alvyonlar
P-evre gre bulun tu (hibir
endstriye
Not: 7 ve 10 uncu noktalar gsterilen bu haritada yer
79
00


i
....
"tb
",....
-
-c e ; )
c::: cl
<{ "u
C
/<:>
cl
<{
E
~
o
u1
~
-
C
N
O
'<:>
"o
>-
~
U
~
:::>
-
o
81
Outillage:

couche A 5
coucheB 6
coucheC 7
surface 2
TotaL. 1518
dechets eelats lames lamelles
76 83 70 59
154 104 147 70
146 105 230 79
213 102 121 77
% de pieces retouchees:
eelats lames lamelles
couche A
coucheB
coucheC
13%
32%
42%
10%
19%
18%
18%
8%
2%
Tableau quantitatif de l'industrie provenant de la grotte
(Surface et fouil1e, soit 1/10 du gisement)
Uagizli endstrisinin kantitatif tablosu.
Yzeyde: 121 dilgi (14 77 dilgicik (7 102 yonca (15
2 ekirdek ve 6 paralan, 213 yongalama paralan

B
C
293 alet (41%
481 alet (59 %
515 alet (62%
1087 deniz
637 kemik
48
KAYNAKLAR
(BIBLIOGRAPHIE)
M. et E. BaSTANCI 1956 " The Exeavation of Cave Near the Village of Magara-
in the Vilayet of the Hatay" Anatolia, 1.81-83.
M. 1958: "Test Exeavation in a Cave in the Vicinity of Samandag in 1958" Anato-
lia 3.64-70.
M. et E. BaSTANCl. 1958 "Prehistoric Researches in the Hatay Province" Bel/e-
ten 22 157-166.
M. et A. BaSTANCl. 1958 "The Paleolithic Cultures of the Hatay Province" Bel/e-
fen 22.191-210.
M. 1959 "A Note on the Paleolithic Industry of the Plugged Cave" Bel/eten 23.27-
51.
82
M. 1961. "The Upper Acheulian Industry of Bel/eten.25.163-198.
BOSTANCI, E. 1967. "Beldibi ve 1967 Yaz Mevsimi ve Yeni Bu-
luntular" Trk Arkeoloji Dergisi 1.51-60.
BOSTANCI, E. 1968. ve evresinde 1966 Yaz Mevsimi ve Yeni Buluntu-
lar" DTCF Antropoloji 3. 19-53.
MINZONI- Deroche, A. sous presse" The Middle and Upper Paleolithic of the Zagros-Taurus
Region" Actes du Congres SAA, USA 1989.
83
1990 YILI ANDIR KAZISI
Erksin GLE*
(Ankara/Kalecik) karasalOrta Miyosen kelleri fosil ya-
taklanna ynelik olarak ikinci sezonu 1990
Bilimsel yrtlen bir
ncesinde de gibi Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi
ve kurtarma 6.8.1990-
19.8.1990 tarihleri Ankara niversitesi Dil ve
Fakltesi Paleoantropoloji Anabilim g-
revlilerinden Ayla Sevim ve Izzet Duyar, MTA Genel ele-
manlanndan Paleontolog Gerek Sara, Topograf Ahmet Keeci ve
rencilerimizden Arman, Ozer ve yer
MTA Genel bir nceki gibi ara-gere
ve eleman temin laboratuvarlanndan
ok zengin fosil fauna grubu ile birok
dikkatini Orta Miyosen'den Ust uzanan bir dnemi
kapsayan keller step-savan-onnan kombinasyonu ile bir-
likte da iinde hominoidea stailesinin filogenetik ev-
rimine tutacak fosil rnekleri
Miyosen, 28 milyon nce 5 mil-
yon ncesine kadar sren, grece uzun bir zaman dilimidir. Bu sre
iinde horninoidler yeryznde Kendi iinde
Erken, Orta ve Ust Miyosen olmak zere e aynlan bu dnem, bir nce-
ki epoka (oligosen) oranla daha bir iklime sahiptir. azalma
ve bir dnem sonuna
giderek artan bir izgi izler. Iklim paralel
olarak flora ve faunada da mevcuttur. Ust Miyosen'de or-
man ve yerini stepler buna paralelolarak bitki ve hay-
* Prof. Dr. Erksin GLE, A.. Dil ve Fakltesi, Paleoantropoloji Anabilim
.
Bilimsel ilgiden MTA Genel Mdr Dr. Ziya Gz-
ler'e ederiz.
85
van trlerinde de step iklimine uygun ortaya Bu arada
jeomorfolojik da kkl
Afrika kuzeye Gney Avru-
pa'da volkanik yol ve Fransa'dan Iran'a uzanan bir
zinciri Afrika ve Avrasya kurulan kara kprs
fauna zemin Kuyruksuz byk may-
munlar Alt Miyosen'de Afrika'da ve kara kp-
rs sayesinde kuzeye g etme Alt Miyosen'de
Avrasya'da kuyruksuz byk ancak, Orta
Miyosen'de bu Avrasya'da gr-
mekteyiz. Alt Miyosen'de Afrika'da antropoid ape'ler tek bir evrim izgi-
si (proconsulid'ler) gsterirken, Orta ve Ust Miyosen Avrasya ape'leri il-
kel ve birok evrimsel dallanmalar sergilerler.
Avrasya Fosilleri;
a) Pliopithecid'ler (Pliopithecus, Crouzelia ve Laccopithecus)
b) Oreopithecid'ler (Oreopithecus)
c) (Dryopithecus,
d) Pongine'ler (Sivapithecus, Graecopithecus ve Gigantopithecus)
olmak zere drt grup toplanabilmektedir (Fleagle 988).
Orta Miyosen'de olan ve Sivapithecus genusunda
yer alan tre ait rnekler son konu
Bu arada Dryopithecus ve Sivapithecus trleri taksonomik
de henz tam
Sivapithecus trleri yanak greceli molarlannda
cingulum alt premolarlan, iri kpek ve
mandibulalan ile karakterizedir. Birok trde st-orta kesiciler yan
st kesiciler ise kktr (Andrews 1983). Orta Miyosen
ekoslovakya ve Kenya'da olan trlerle paralellik gstermek-
tedir. olan paleoekolojik, stratigrafik, paleo-
cografik ve paleobiyolojik analizler Miyosen trlerinin
ve bilgilere nemli

Bilgiler
fosil bulgu yeri Ankara'ya 80 km, ise 45 km
yer alan kynden Bu blgedeki
geen kyn karayolundan
86
deresi'nin kuru vadisine aynlan yolun her iki ok bir
kaplayan depozitlere ynelik olarak Bu depozitler Miyo-
sen'de blgede var olan bir su glnn ve onun hemen ge-
risindeki amur dzlklerinin etmektedir.
Blgedeki birinci sonucu ortaya drt
lokalite 1) (Gle, 1990a) 1990
Bunlardan birinci ve ikinci lokalite Miyosen glnn
iine eden renkli depozitler ierirken,
nc ve drdnc lokaliteler karasal nitelikli rengin hakim ol-
(Resim: 1). taba-
masif ve blokumsu grnmldr ve iinde ince kil lensleri yer al-
Kil lensleri birka santimetreden 8-10 santimetreye kadar
ve genelde paralel ya da mikro apraz
Bu siltli killer, ve yzeysel akmalarla mal-
zemeye etmektedirler. ise silt, mil ve kil boyutlu
gerele doygun amur akmalanyla bir be-
lirlemektedir. ortamda a-
mur kelimi ve siltli malzeme akarsu ieren bir
ortamla anlanz. kelme, alvyon yelpazesi-
nin kesiminin nnde ve gln gerisinde yer alan or
tamda Ortam gl gerisi amur dzlkleri olarak yorum-
lanabilir.
J990
1990 bir nceki 3 No'lu lokalitedeki K, L, M
ve N amalan ile bunlann gneyine aplike edilen 3x3'lk A
Bu arada A bulunan ve MTA
elemanlannca blgede de fosil izlerine kalan fo-
sillerin bir iin buraya da B

KLMN bir nceki noktadan
2). Fosiller bu

1990 kazmaya A 30 cm lik
yzey sonra, hemen altere
temizlenmesine Bu tabakadan sonra son
derece sert bir sahip olan kelinde 3)
ilerlenerek yzeyden 92 cm ilk fosillere
Ama ukurunun yer alan 6a plankaresinde buldu-
87
bu fosil son derece kt durumda ve birka
tanedir. Bu fosillerin sonra bu keldeki
srdrerek yzeyden 160 cm esas fosilli tabakaya Fo-
siller yer alan Se, Sf, 6e ve 6f plankarelerinde
yer almakta ve 1989 (KLMN) yo-
kuzeye olan hafif fosillerin
ynleri ve derecelerinde de gzlenebilmektedir 4-7). Fosille-
rin 0- 10 bir sahiptir.
Fosiller genelde bozulmadan
ra ok kolay niteliktedirler ve kuvvet-
lendirilmeleri gerekmektedir.
KLMN ve A srerken bu
daha nce MTA olan alanda, bizim
seviye ile hemen hemen dzeyde fosil izlerine
Bu nedenle A 3x3'lk B ederek fo-
silIeri Bu ama st daha nce
bol miktarda fosil vermektedir 8).
mali olanaklarla srdrmeye fosil-
lerin in situ izimlerinin ve saptan-
sonra bitirilerek 1990

1990 testudo proboscidea
(hortumlu memeliler), rhinoeerotida (gergedanlar), giraffidae (zrafalar),
bovidae (byk ve hayvanlar, antilop, gazel vb.) ve suidae (do-
muzlar) rnekleri ve genel depozitlerinin
orman, step ve savan ortamlanyla evrili bir gln yer
gstermektedir (Resim: 2-5).
Bu fosillerin analizleri ve paleoekolojik yorumu zerindeki
srmektedir.
KAYNAKA
ANDREWS, P.J. (1983) The natural history of Sivapithecus. In: New of Ape and
Human Ancestry, Ed. R.L. Ciochon ve R. Corruccini, ss. 441-464. New York: Plenum
Press.
ANDREWS, PJ. ve TEKKAYA, (1976) Ramapithecus from Kenya and Turkey. In: Les Plus
. Ed. P.V. Tobias ve Y. Coppens, ss. 7-25. Colloque VI, IX Congr.
Union International Sci., Prehist., Protohist., Nice.
FLEAGLE, J.G. (1988) Adaptation and San Diego: Academic Press.
RR
GLE, E. (1990a) 1989 XII. Ankara, 28
1 Haziran 1990, ss. 113-126.
E. (1990b) Miyosen Dnemi Anadolu Paleoantropolojisi
OnemLAnadolu Medeniyetleri Mzesi 1989 ss. 3-7.
HESSE, B. ve WAPNISH, P. (1985) Animal Bone Archaeology from Objectives 10 Analysts. Ma-
nuals on Archaeology 5, Washington D.C.: Taraxacum.
KELLEY, J. ve PILBEAM, D. (1986) The dryopithecines: Taxonomy, comparative anatomy and
phylogeny of Miocene large hominoids. In: Comparative Primate Biology, Ed. D.R Swind-
ler ve J. Erwin, Vol. 1, ss. 361-411. New York: Alan R Liss.
KLEIN, RG. (1989) Human Career. Human Biological and Cultural Origins. Chicago: Univer-
sity of Chicago Press.
KITfLER, N.S. (1976) Raubtiere aus dem Jungtertiar Kleinasiens. Carnivores from the Neogene
of Asia Minor. Paleantrographica, Abt. A. 155, Fig 1-4, 1-131, Stuttgart.
MARTIN, L. ve PILBEAM, D. (1985) Significance of thickness in hominoid evolution.
Nature, 314: 260-263.
TEKKAYA, i. (19.74) Anadolu'da Tortoniyen Yeni Bir Antropoid (Primata, Mammalia) T-
r. MTA Dergisi. 83: 194-210.
WALKER, E.P. (1968) Mammals of the World, Vol. I, II, Baltimore, Maryland: John Hopkins
Press.
89
1- ve fosil bulgu
90
i
;'
(
"
/
Ca 1990
K
M
20cm
2- 3 nolulokalite KLMN fosil bulunmlan
1:
41
82553 @
8255eS)
8255jQ@
@C'!::
825.53
48@825.61
82561
@
82596
L
N
91
Ca 1990
@/
82S.GL
A
@

@<2> 626.72
826n
@

62665
20
@.
826.51 0
i
,
62559

@.
626.5J
0)
'82667
0"
82665
826.70
CD,
82669
o

a2660
<D ",82673

<D
92
3- 3 nolulokaliteA fosil buluntulan
280
270
260
80
t---+----+---f-----t90
4- A lokalitesinden 86 adet fosil materyalin ynlerine
(1-10 adet)
5- A lokalitesinden 86 adet fosil materyalin derecelerine
(0-50 adet)
93
280
270 ..Iiiii!
260
180
10
BO
94
6- B lokalitesinden 27 adet fosil materyalin ynlerine
(1-10 adet)
7- B lokalitesinden 27 adet fosil materyalin
derecelerine (0-50 adet)
a 1990 B
825.97
.2559 o7

825. 9B- i 825.97

826.17 825.99
825.98 16
@) @B259B
@

"\(826.88
o 20cm
. 8- 3 nolu lokalite B fosil .
95
Resim: 1- Miyosen kelleri. nde evresindeki renkli karasal, arka
planda ise glsel keller yer
96
Resim: 2
Resim: 4
Resim: 3
Resim: 5
1990 YILI AYN VE

Mehmet ZDOGAN*
ZDOGAN
Dr. Isabella CANEVA
Michael DAVIS
Alpaslan KOYUNLU
ili, Ergani ilesi, (Hilar) ky
daki ayn tepesinde 1964 Prof. H. ambel ile Prof. R. 1.
Braidwood daha sonra Prof. W. Schirmer ol-
mak zere ok yerli ve bilim ile srd-
rlen 1990 14. mevsiminde Roma niversitesi
Dr. Isabella Caneva ve Dr. Alberto Palmieri'nin ile yeni bir
dnerne nceki gibi, 1963
Istanbul ve Chicago niversitelerinin
Anadolu Karma Prehistorya Projesi srdrlmektedir.
Yeni dnemde onanm, dzen-
leme, koruma ve evre da
1990 niversitesi Do. Dr. Mehmet
Chicago ve Roma niver-sitelerinin ve
ve Mzeler Genel ile
tr. 1990 parasal destek iin Istanbul
niversitesi Fonu Prof. Dr. Sevim Bykdevrim'e,
Edebiyat Fakltesi Ynetim Kurulu'na, ve Mzeler Genel Mdr-
her kademesine ve ettikleri kulesi
iin Shell Mdr Peter Harwood ile bu
mesini R. Farnfield'e iten borluyuz. Bize 1990
iinde verilen destek ile, nceki ele
tepenin tel rg ile evrilmesi, onanm
ve gezilebilecek dzenlenmesigibi de
* Do. Dr. Mehmet ZDOGAN, niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Prehistorya Anabi-
lim
97
Her zaman Blge Valisi Hayri
sunmak isteriz. ve Ergani'de
her trl sorunumuzun zm iin Vali Cengiz Bulut ve Er-
gani Salih Karaduman olmak zere bir ok kurum ve
dost srekli olarak Ozellikle Vali zel Kalem Md-
r Mehmet Do. Dr. Zlkf Gneli'ye, PIT Mdr Vah-
dettin Tekil'e, ztrk ailesine, Mal Mdr Kamil Kocagz ile Mehmet
Can Kaya'ya ok borluyuz.
ekibimiz arazi Y.M. AI-
paslan Koyunlu, Dr. Isabella Caneva, Dr. Alberto Palmieri (jeoarkeolog),
M. Davis, A. Boratav A. (restorasyon), B.
(izim), Dr. Bruno Marcollongo (jeornorfolog), Vincenzo Torrieri (mi-
mar) ile prehistorya grencileri N. Karul, A. Ergene, B. Grdil
t
. N. Yal-
man, Y.Solak, E.Temel, .Kksal ve Cambridge Universi-
tesi'nden L.ehreli ile olarak ve byk bir
zveri ile ekibin tm yklenen Mustafa Baysal'a 990 d-
neminin borluyuz.
GNEYDOGU ANADOLU KARMA PREHiSTORYA PROJESi
AYN AMA VE iLKELER
1990 Anadolu Karma Prehistorya Projesi ve buna
olarak da ayn iin yeni bir dnemin
projenin uygulama alan ve ilkeleri yeniden dzenlen-
Yeni alan ve zetlenebilir:
1) Uzun bir sreden beri devam eden ve bilim byk ilgi
ayn daha kitlelere iin,
sergileme, ren yeri dzenleme ve verilmesi
2) ayn nceki olarak
esas byk amada, kalan bitirilmesi yeniden
bu gelecek grsel bir
olanak verecek gibi dzenlenip, ayn
ve arkeolojik bozmayacak bir koru-
yucu ile rtlerek, ilk ve ky rnek mzesi haline getirilmesi.
3) ayn belirtilen zmlerini geti-
recek ynlendirilmesi:
a) En eski anak mlek ve ne ortaya
ve
b) ayn tepesinin eski ile akarsuyun de-
ile olan belirlenmesi,
98
c) ayn iindeki belir-
lenmesi ve zellikle
d) ayn ya da evresinde, ayn kltrnn ev-
resine ait
4) ayn evresindeki tarihi yerleri ile bir-
likte bir btnlk ele Bu amala ilk
da, hemen Neolitik tarihi Hilar
ekibimizin 1979 yeniden temizlenmesi
ve buradaki yeniden ve Til
Huzur-Yayvantepe kyller byk ukurun
ileriki da ayn'nn Papazgl (Gl-
iftlik) ile Glbent ele
5) Blgede yok olan sivil mimari, ve hyklerin belgelen-
mesi bu arada ayn tepesi kynde,
Dicle Universitesi ile birlikte, geleneksel dokuyu koruyacak bir uygula-
maya
6) ve verilmesi.
Bu amalar 990 iinde


1990 1989 kuzey
daha nceden Halaf ncesi dneme ait anak mlekli
Neolitik kltr veren alanda Bu alanda, 1989
derin P24 G tam ama ge-
tirilmesi yeni nceki 9 ama
biriminde, 750 m" alanda Bunun 970
kalan ve tepedeki stratigrafinin
23 M
kesiminde ve dzenleme byk
eksik da Elde edilen sonular
zetlenebilir:
1) Esas
a) 2. 1989 bu alanda 2. kadar
ve teraslar ile byke bir kompleksi orta-
ya ve 3. ait
belirmesi ile Bu 2. iinde 3.
olarak kendi iindeki ta-
99
mir evrelerine ait Bunun zerine 2.
iindeki evreleri Bu byk 2. tabaka
kendi iinde iki yenileme evresi ve bir ok onanm evreleri ol-

990 tmnde 2. ilk evresi ortaya
Dar bir geit ile iki blme aynlan bir ok avlu ve ye-
rine sahip olan bu byk biriminin ilk sonra
ana ancak i blme ve
taban Genelolarak 2. en
eski evresinde daha zenli olarak daha sonra-
ki plan molozunun
kendi iine eski yzlerinden yararla-
nan dzensiz eklentilerin biriminin
teras da, st dzlemine kadar dol-
durularak bir platform durumuna Avlulardaki
oda ilerinde dzgn tabanlar ancak
odalardan birinin en az drt yenileme evresi olan kubbeli bir

2. daha yksek olan gneyden kuzeye kk ka-
demeler ile de Bu nedenle biriminin en gney
anak mleksiz olan yzey
iine kadar ok bozuk olarak ele burada
ancak
2. iin kesin bir" belirlemesi yapmak an iin olanak-
yzey iinde, az da olsa grlen boya bezemeli Halaf mal-
bu tabakada hi Halaf ncesi bir dnemde ol-
Bulunan anak byk bir
Anadolu-Kuzey Suriye'nin "koyuyzl olarak adlan-
mal trne girmekte, ancak biimli kabartma bezemeleri
ile bu gruptan daha ok Anadolu-Kafkasya ile benzer zel-
likler de gstermektedir. Kesin olmamakla birlikte bu hemen
ncesi bir dneme, M.O. 6 bin tarihlerne

3. tmnde, 2. temellerinin he-
men ok toprak dolgusu ile 3. tabakaya
mimari temizlenmeden 3 tabaka dolgusunun
bol ve ayn iin bir istisna olarak kerpi
ok bu iyi izlenimi vermekte-
dir. 3. tabakadaki gene bir teras ile sona ve tera-
100
2. tabaka ile az ok yer ve ynde Bu-
na 3. tabaka dolgusu 2. tabaka ala-
kadar devam etmektedir.
3. tabaka ile 2. bir sre
belli ancak tabaka kadar a-
nak mlekte izlenen de, en kltrn gs-
termektedir. Her ne kadar 3. tabaka tam olarak da, koyu
yzl anak mlek bunun yerini daha renkli,
bazen ve daha da ender olarak renk astar zeri-
ne geometrik boya bezemeli bir anak mlek
3. tabaka iinde, Hassuna izi bezemeli par-
alar ile "husking tray'Terin bu Hassuna eski evresi
ile izlenimi vermektedir.
4-5 ve Daha Eski
en 3. kalan
bir alanda 4 ve 5. ancak, gerek
ve gerekse bu kesimin yamaca gelmesi nedeni ile
na Buna anak mlekte belirgin bir iz-
daha kaba grnml, hafif daha nceden ta-
bir anak Bu
6. tabaka olarak bir dolgusu, bu-
nun da 7. olarak anak dneme
1990 anak mleksiz st temizlen-
burada, ayn'nde daha nceden ufak ya-
kk blmeler anak mleksiz hi
se bu kesimde kuzeye yatayolarak devam ancak
dik bir Yama du-
rumda bir da
1990 ile ynndeki ve eski yama ok
bir dolgusu iinde bulunan ok mik-
tarda Ilk Tun ve daha sonraki dnemlere ait anak mlek parala-
ayn nce yok olan st aittir.
2) 23 M
ayn anak mleksiz Neolitik
dneme ait dolgularda, 1988 kadar
101
ve olmak zere iki alanda Bu iki
iin 972 ortada bir kk amaya ancak
bu amada anak mlek zerine Son
iki yapmakta eski ve
anak mlekli dnem yeni bilgi iin,
990 bu ama yeniden ele eski ukur son-
ra, plankare dzenine uygun olarak Bu st 1 m
lik dolgusunun tm ile Orta Neolitik dneme
kadar her trl dolgu ya da ukurlar iinde bu-
st m si iinde hi bir izi bulunma-

Yzeyin 1 m kadar gerek ve gerekse
anak mleksiz dneme ait, bir tabana orta
da ise ok ve bu kesen kanal gibi bir ukur
ukurun iinde hemen her dneme ait anak mlek mevcut ise de, dol-
gunun Ilk Tun ve daha altta da Neolitik anak m-
lek gelmeye Bulunan en eski malzemeye gre bu kanal ya da
ukurun anak mlekli Neolitik dnemde, ete-
boyunca alttaki anak"mleksiz keserek uzun bir
sre ve daha sonra da yamatan akan moloz ile dol-
belli
en derin anak mleksiz tabanla-
ayn'nn byk bir hemen hemen ke-
sindir. Kot ve dolgu niteliklerinin burada,
ukurun meydandakiler ile yanyana iki
tane de
23 M ayn
ok bylelikle anak mleksiz alttan yatay
olarak da dz olarak devam kesin-
anak mlekli de bir ykseltisi

3) Derin Sondaj
1989 tepenin kuzeyinde, P24 G kk bir derin
sondaj yz boyunca 2 m kadar
ancak daha derine inmeyi Bu son-
daj ynnde anak mlekli Neolitik dneme ait teras
daha 2 m inilerek, yzeyden 4,5 m
halde ana taban suyunun ama iinde ykselmesi
zerine
102
Derin en st esas amaya, 2. tabakaya
ancak bunun gelen iin esas
tm ile gerekecektir. Bu derin
-olarak Byk teras y-
zeyde 1 m kadar bunun
yama Teras hemen he-
men hemen bir katrnan Ustte dere kili, altta da
lardan bu bir akarsu ya da byk bir sel geti-
kesindir. Bu gene anak mlekli bir
katrnan bu' katmanda da Hassuna benzeri anak mlekle-
rin esas 3. ya da daha eski bir dnemine ait
nu gstermektedir. Bunun da yzeyden 4 m altta, anak mlek-
siz katmanlara El burgusu ile taban suyu iinde
sondaj, bu en az 60 cm
Derin ok ve ana
elde edilen bilgi, ayn ile ilgili
bir temelden kadar nem
zetleyebiliriz:
a) derinlik, tepenin gneyindeki ana toprak kotunun 2 m ka-
dar daha ve hemen hemen, taban kotuna
Bu derin rten sel dolgusu da, anak mleksiz dne-
min sonunda ortamda nemli bir
Bir olarak, eskiden tepenin gneyi yerine kuzeyin-
den bir ile ayn tepesinin gneyden Hilar kaya-
daha sonra byk bir sel sonunda derenin yatak
gneye syleyebiliriz. bu ise,
bu kadar gneyde olarak
mz ayn yn tm ile ve kuze-
ye dnmektedir. Bunun ileride yeni sondajlar ile
mmkn
b) anak mleksiz ok daha byk ol-
ve kuzeyde, yzeyde hi bir belirtinin da alv-
yon dolgunun devam Daha nceki bilgileri-
mizle bile en byk Neolitik birisi
durumunda olan ayn'nn alan, en daha
da bymektedir.
c) V biiminde derin bir vadi ya da
kesinlik Bu vadide bir ufak gl ya da menderes
kolu da gl bir Bu da ayn yer
seimi ile ilgili olarak niteliktedir.
103
4)
olarak 1989 ncesi byk amada dur-
ve onanm Ancak onanm
ve dzenleme nceki eksik kalan de biti-
rilmesi bu amala 28 K GR
eski evreleri Bu en stnde ev-
resine" ait bir izleri bunun tr
plan veren esas ok iyi durumda iin bu
karar Ancak duvar aralanndan alt-
taki evreleri ve en az iki evresinin daha
aynca kuzeyinde, ile drtgen
bir daha
Bu alanda ele ikinci 27 K BG 1988
bu ancak daha stteki CT ile
bunun merdivenini tehlikeye sokmamak iin geri kalan
Bu BG bir daha
ayn'nde evresine ait en iyi
biri olan bu de olsa
alanda CT da bunun hemen
bir "hcre bir ait izler de CT
ile ilk kez hcre kuzey
bilgi sahibi
KORUMA, DZENLEME VE
ve Mzeler Genel 1990 iinde
olanak ile, ayn sit tmn evreleyen, ola-
rak km tel rg Tel rg ile birlikte
lar da aynca tel rgnn boyunca bir yol aynca
sit yaran sel iki yerden doldurularak, neden olan
duvar ilgisi zerine
ayn ile Hilar birer geici beki ve
bylelikle 990 iinde ayn sit tam olarak

SORUN VE
ayn. daha ilk 1964 bile bilim ilgisi-
ni, ve o dnem iin beklenmeyecek nitelikteki ile
geen her dnemi, ayn'nu tarihi bir
merkezi durumuna Bu kadar ayn
104
M.. 7500 ile 5000 dnemi kapsayan 60 bu-
dallardan basit, yuvarlak kulbeden, temelli drtgen
temel, su merdiven gibi zelliklerin
ortaya toprak dolgudan kerpi bundan da kerpi
ya gibi, gnmze kadar gelen ky mimarisinin
ve sreci ortaya ayn bu kadar
7000 m
2
lik ile en ve ko-
Neolitik olarak da n
. Bu, ayn grmek isteyen ziyareti
menin turistik gzergah zerinde Ancak
sreci iinde dzlem ve tabaka-
larda meydana gelen hayvan srlerinin gir-
mesi, eski yitirmesine neden
ayn kk ay kuru olarak,
iin ok bozulmakta, blgenin sert karasal iklimi de bu
bir olanak iin
heyetimiz, bu kadar, en nemli yeniden toprak ile rterek
koruma yoluna ki bu da gelen ziyaretilerin istediklerini gre-
meme sonucunu
Uzun beri ayn bir tarihi mzesi
olarak yerinde sergilemek iin projeler 1990.
tel rg ve beki sorununun zlmesi zerine bu projenin
Ancak ayn malzemesi,
m yntemleri ve koruma ve ile ilgili
olarak bir ok sorunu beraberinde ile, lke-
mizde kadar bu tr yerinde korunma ve onan-
ile ilgili olarak hi bir uygulama yoktur; lkelerde de,
ancak ok alanlarda Ancak, bu ne
ayn ne ne de boyutlan ile
Bu ayn'nde koruma ve ilkelerini
kendimizin ve teknik da deneyerek zmemizi
Bu nedenle 1990 ayn koruma ve bu kadar
eski bir ilk kez uygulanan deneysel nitelikte bir ola-
rak nitelendirilmelidir. ne lde oldu-
1991 belli Bu konuda sorun-
lar ve zm iin ilkeleri

1) ayn 2400 bir zaman dilimini kapsamakta ve
50 den fazla Bu bir gn-
105
mze daha iyi olarak ise ancak duvar par-
ile kez i ie,
ok az toprak dolgusu st ste Bu
gezenlerin ve ve an-

Bu sorunu zmek iin, dzenlemede, ayn
deki trleri ile en belirgin zelliklerinin eskiden
yeniye kadar temsil edecek 5 seilmesi ve
sergilenmesi Bylelikle gelen ziyareti, yntemi
nedeni ile dzlemlerde, ve izlenmesi g par-
ile plan veren belirgin dzlemler ile Bu
amala en eski "yuvarlak evler'',
lar, meydan ile hcre evler ve evlerden birer
sergilenrnek iin bu
byk ve nitelikteki mozaik da korun-

szedilen her bir renk ve nitelikte dol-
gu dolgusu daha kll ve
kahverengi, hcre ise daha ve
Sergileme iin dzenleme gelen ziyaretiye daha grsel bir iz-
lenim vermek iin, sergilenecek toprak dolgu renklerinin
daha ve evreleri,
dzlemler olarak renkler ile de belirtilmesi

Bu uygulama iin yerlerinden
da, nceki ya da bozulan
yeniden
2) hi bir madde ayn
dneminin duvar rg yntemine
3) Bir ka istisna tek olarak sergilenmesi.
Bu gerek lekte bir maket grnm gibi, kuru
nleyecek" bozulan yerleri11 da
Istisna olarak gibi du-
yksek olarak ve ancak hacimli olarak
lanabilecek bodrum verebilmek iin bir
hcre da yksek olarak
4) orijinal altta gml olarak
ve bylelikle gelecek bozulmadan
106
5) Her hangi bir dolgu ya da duvar yenilemesi orijinal
yzey ya da duvardan iin araya bol miktarda cam ser-
pilmesi.
6) ayn'nde en nemli sorunlardan birisi, iklimin sert-
ve olarak ak-
Bu her trl kademenin bir
me gelmesine hyk yzeyinin de neden
Bunu nlemek iin, ama da dahil olmak zere,
her kademenin koruyucu bir duvar rlmesi ve bu
genel iin toprak ile
7) Biriken iin bir akalama ve geirilecek
gizli boru sisteminin bizim dolgu boyunca
gitmesi.
8) her trl "geri
bir hata ya da daha iyi bir uygulama
buna
9) gibi bir koruyucu.
buna uygun ve byk ve bozulmayacak da yer-
iine konabilmesine olanak vermesi.
10) Gelen ziyaretinin, hem her hem de
gezi belirlenmesi.
UYGULAMA
Uygulama Y.Mimar Alpaslan Koyunlu'nun denetiminde, Arkeolog-
Restoratr Ahmet Kendilerine
bu zverili kadar, iin borluyuz.
proje bu ilk olarak kesimi, de-
neysel nitelikte, yerinde koruma, dzenleme ve olarak seil-
Bu alanda ilk olarak gerekli olan tesviye nceki
kalan ve ok ukurlar bilimsel belgelemesi
eksik kalan ve akalama Sei-
len alan dereye belirtilen 5
kademeli olarak en eskisidere sergilen-
mesine ve gneyde dereye bakan dzlemin
karar Bundan daha eski olan ve ancak bir ka rnekle
yuvarlak ise, dzleminin
iinde, bu dzlemin bozmayacak oyukolarak
karar
Bu amala 1990 yuvarlak 2, 2
ve dzenlenmesi ve mey-
107
dan evresinin yeri ancak bu bu dneme ait ona-
buna en stkademeyi hcre
dan 6, da bir rnek mozaik
ele orijinal duvarlan ile ocak yeri koruma
sonra Bylelikle tam olarak
se de genel bir grnm
nlenmesi iin de kenarlar ve kademeler boyunca
60 m kuru duvar ve bunun zeri de toprak ile
Bu koruma en st
zerinde, duvann su ekmemesi iin imento bir kanal i-
mentonun grlmemesi iin zeri toprak ile
1990 koruma iin. sit evreleyen 1 km
tel rg biri ana ikisi toprak dkmek iin olmak zere 3
sit derinlemesine yaran sel
ve gerekli yerlere set Tel rg, gr-
iin, kattan Gelecek
itibaren tel rg boyunca bitkilerden bir
da Buraya ekilecek olan bitki trlerinin, ayn dne-
minde bu blgede kesin olarak bitki trlerinden ol-
zen gsterilecektir. Bylelikle mimari kadar eski or-
da olanak.
HAZIRLlGI
1990 tm eski bilgisayara yklenmesine
ve bu lde ve
bilgisayar verileri esas olarak 1990 a-
yn kk kil heykelcikler buluntu-
byk bir blm de duruma
VE
ayn gibi ve sergilenmesi iin 4
bir sergileme Bu ve 1990

1) ayn en ilgin ynlerini, en gzel bu-
luntular ile 1992 olan Mzesi'nde ger-
Mzesi'nde zellikle ayn ge-
sreci ve ile ilgili, yerine gidemeyenlere fikir verecek
edilecektir. Bu amala, ekibimiz ye-
Morales, V.B and Other Clay Objects from Sarab and aynu, Oriental Institute
no: 25, 1990.
108
lerinden Arkeolog-Restoratr Ahmet .Mzesi'nirs
iinde, ayn'nnen.gzel veren eY bi,
,n st evresini in,a
eser eserleri
da ortaya
2) ayn ikinci ayn yerinin 7 km uza-
ve zorunlu yolu zerinde Ergani ilesinde bu tari-
hi Hkmet Ergani ilesinin ayakta kalan tek tarihi
olan eski Hkmet gelecek ziyaretinin yerini ge-
iin burada ok, ayn'nn
dnya kltr tarihi iindeki. yeri ve Bu arada
zellikle vurgulanacak olan konular
a) en nemli olan ilk
ele ilk ortaya gnmze
kadar etnolojik rneklerden de yararlanarak belirtilecek-
tir. Bu arada dnyada bilinen en zengin genetik sa-
hip olan Ergani nemi de belirtilecektir.
b) Ergani madeni dnyada bilinen en eski maden /ve
tm tarihi da nemini ayn'nde. daha devrin-
de, yerlerinden 2 bin nce
sergilernede ayn ve Ergani madeninin nemi zellik-
le vurgulanacak bir ilk madencilik
c) ayn mimarinin en nemli basamaklardan birini
zellikle kerpiin yuvarlak kulbelerden
temelli drtgen ilk ve merdiven ayn
ok iyi Burada ky mimarisi-
nin vurgulayacak gerek ayn rneklerinden ve ge-
rekse Ergani halen sivil mimari rneklerinden yarar-

3) Sergilemenin nc ayn yerinin hemen 100
m tesinde, yerinin bir durumundaki Hilar
zerinde kynde
ayn ile bir btnlk Hilar 1979
ve zorunlu olarak ara temizlik 1991
yeniden Kyde bulunan eski bir da,
onanlarak yerinin bir n ta-
olarak Burada daha ok plan,
ile bir
2 Max-Planck-Institute, "ayn and the Beginnings of Metallurgy"
109
ayn'nn ky en eski r-
neklerinden ve gnmz da nemli bir
yukanda ayn bu nemi ya-
bani mercimekgiller gibi bitkilerin tanma koyun ve ke-
inin ile Yukanda belirtilen projeler gerek-
gerekli olanaklar da kynn hemen
tepede, bu yabani trlerin "Ilk Uretim
Milli
4) Sergilemenin en son yeri
110

.".. -.AP'" /'"
.. r
Resim: 1- ayn'nde 1990 alanlar
AYN 1990
,/
O
1990 if
G ve dzenleme aLanlar
1990 tel rg O SOm.
i i i
1-
112
-I
Resim: 2- anak mlekli
Resim: 3a- P 25 G, H ve P 24 G, H amalan, 2. genel
Resim: 3b- P 25 'G 2.-tabakarun stten
113
114
: : :
<ho
: : :
c:
: : :
. . . .
:0
eo
: : : : :
cl:
"'o
: :
>00
o
"'o
>.
~
: :
~
c:
: : :
)00
: : :
>.
:0
..c:
Resim: 5a- P 24 i anak mlekli ve anak mleksiz
Resim: 5b- P 24i anak mleksiz gelen anak mleksiz tabaka
115
Resim: 6- 23 M 8. tabaka anak mleksiz evresi"ne ait
tabaka, ortada 2. binde olan kanal
Resim: 7- Izgara ait
116
.steren plan
go . . 8- ya
117
118
119
Resim: l l a- hcre evresinin kesimi
Resim: llb- hcre ve bir

120
Resim: 12a- iin gmlen boru sistemi ve
biri
Resim: 12b- Onanlan
121

N
N
Resim: 13- gneyden Hilar genel
Resim: 14a
Resim: 14c
Resim: l4b
Resim: l4d
Resim: 14a,b,c,d- anak-mlekli hykte 2. tabakada bulunan kilden insan ve hayvan
heykelcikleri
123
1 .
Resim: 15a- anak mlekli hykte 2. tabakada 2 tane
boncuk
- - -
2
rO 3cm"1 i --...... __
Resim: 15b- Tun II'ye ait tun bir

Resim: 15c- anak mleksiz Neolitik
tabakalardan
bezerneli oluklu
124
125
1990 YILI
Jacob ROODENBERG*

Bursa ili, Orhangazi ilesindeki 1.8-1.10.1990 tarihleri
4. kampanya Anadolu'nun
ilk toplumlan zerinde yapmak ve bylece VI.-IV.
binlerde Balkanlar'la Anadolu daha iyi
Bu ana konunun Anadolu'nun bu blgesinin ilk
tarih ncesi itibaren tm devirlerin tarihleriyle
olarak ilgilenmektedirler. devirlere ait birok
bu tr son derecede uygun gs-
Tarih ncesi tabakalardan arkeologlar Roma Devri
(M.S.1./2. ve bir Bizans da (6. sonu, 7.
ortaya
'90
Ge Neolitik Devir
'89 senesinde kk bir ama iinde (S-9) bu ge-
en mevsim sona erdirildi. bir sondaj u-
kuru nedeni.uygulanan bir seri burgu ile toprak
burada bir Neolitik
'90 daki birok or-
taya Bunlardan biri hala tahta ve
la amurdan (pize) duvar koru-
Bu tabakaya ait kk genelde anak mlek
Genel grnt olarak bu anak y-
zeyli ve oval syleyebiliriz.
Hyk yzeyinin 3.5 m ana inildi. Bunun 2 m yi
bulan Neolitik 1 m si geen sene
* Dr. Jacob ROODENBERG, Hollanda Tarih ve Arkeoloji Enstits Mdr, P.K. 132.

127
Kalkolitik
Ana 4 ara
rilmesiyle elde edilen 400 lik bir sistematik olarak yatay
Bylece yzeyde, bir 'mevsimde an-
cak 50 cm inilirken direk delikleri ve duvar
Bu direk deliklerinin yorumu halen
5 parsele g-
rntleri mmkndr. Parsele gre, birbiri zerine yer-
5 evresi Parsellerin mimari bi-
rimleri 4 veya 5 m ye 6 m lik tek hacimli kk evlerden
20 gibi bir sreyle bu kulbeler sonradan
yerine tekrardan bir ev kuruluyordu.
Bu 5800 e tarihlenebilir (takvim Halen,
bu ky kesin olarak belirlemek zordur, buna
yzeyinin fazla gememesi gerekmektedir. 400
lik bulunan evlerin gze alacak olursak, kyn t-
mnn 50 hanelik syleyebiliriz.
Bitki ve iek rtsnn incelenmesi burada kz, ke-
i, koyun ve domuz ve ile sebze ekimi bi-
ze gstermektedir. retiminde daha kk bir yer tutmaktay-

Aileler topraktan imal Bu ge-
nel zellikleri olduka a-
zerleri izi bezemeli.
aletler, kemikten olta boynuzdan
ve geyik boynuzundan (keskiler, saplar) gibi ve
cam (dilgiler, v.s.) ile cins da bal-
talar) ve birok cins betimleyen
topraktan figrinler buluntular Bu buluntulardan
kk bir koleksiyon Mzesi'nde olarak sergi-
lenmektedir.
S-13
Bu amada '89 Burada
nedeni, hyk bu noktada azami yerler-
de nedenlerle yok olan st kat burada yakalaya-
bilmek mevsim bu
128
yzey hemen topraktan fakat son-
radan byk bir maruz mimari gn
Bu tabakaya ukurlar (Bizans p ukurla-
mimarinin hale
iki katta kerpiten birka duvar yuvarlak bi-
imli ocak yerleri Fakat bunlar ok kt
bir plan ortaya
Bu nemini anak mlek
ve mimari Tipsel bu anak Bal-
kanlar'da bir kltr olan Vinca kltryle olarak gr-
mek gerekmektedir.
daha st bu tr anak fa-
kat belirli bir tabaka iinde ele S- 3
tabakalanma kesinlik bu kesin tarihi de
saptanabilecektir. O zaman Balkanlar'la Anadolu
daha iyi
Roma
Birok kereler, hava nedeniyle tarih ncesi devirlerin ka-
derin amalarda gerekti. Bu zaman zar-
ekip eteklerinde yer alan g-
rlen duvar rglerinin temizlenmesi ele Bu duvar
beraberinde bulunan anak gre LS. 1 ve 2. asra tarihlenmekte-
dir ve veren evrelemektedirler.
Byk bir saklamak itin bir depo
veya bir havuzun sz konusudur. kare
belirlenemeyen kk bir Gelecek
da bu da devam
129
1990 HYK KAZISI
(KIZILKAYA KY-AKSARAY
Ufuk
1. GENEL
niversitesi, Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
Hyk 2. dnem 5. Eyll 1990 tarihleri
da Bu sre iinde aynca Aksaray Projesi ile ilgili
malar ve Gelveri Aksaray Mzesi ile birlikte bu
bilimsel bir kontrol
Kltr temsilcisi olarak Burdur Mzesi
Alaaddin Hyk
tanbul Universitesi, ve Mzeler Genel ODTU TEK-
ve parasal
tir'.
* Prof. Dr. Ufuk niversitesi Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
Fen-PTf
kurulumuz t. Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim Da-
Yar. Do. Dr. Harmankaya, Yar. Do. Dr. Nur Balkan Yk. Mim. Korkut
Groningen Staat Universitaat Biologisch-Archaeologisch Instituut'tan Dr. Henk Wold-
ring.Dr. Hylke Buitenhuis, t. Prehistorya Anabilim grevlilerinden Mihri-
ban Erhan H. Gnl Egeli, I.U. Gzel Sanatlar Blm
dan Yksel Dede, Doktora, Yksek Lisans ve Lisans
Nilgn O. Dede, Aymelek Karasu, eren Soylu, Hasan Kemal Er-
can, Glay Sert, Ali Ekrem Sokol, Kerem Inan, Devir, Oya
kurulumuz tmne nemli olan zverili
burada bor bilirim.
2 Aksaray Projesi ve Gelveri iin bkz.: XIII. Ar-
keometri Sempozyumu, Bildirileri. ..
3 ve Mzeler Genel tm g-
revlilere, I.U. Edebiyat Fakltesi ve Ynetim Kurulu'na, ODTU ve Say-
TEKDAM Mdr Sn. Dr. Mustafa Ozbakan'a, !EKDAM iten
ederim.
Aksaray Valisi Sn... Belediye Sn. 44. Blge M-
dr Sn. Mustafa ve kururnda grevliler, Kltr Mdr Sn. Ruhi Oz-
Mal Mdr Sn. Rasim Ble, Aksaray TEK ve grevlileri, Mze Mdr
Sn. Fariz Demir ekibimizin konaklama ve
da ilgi ve esirgemeyerek Burada kendilerine
yrekten
131
Hyk zamanlarda birok bilim yerel y-
netici ve kurulunun onur yelerinden Soylu ziyaret

2. KAZ!;
2.1.
990 ilkelere
Buna gre:
1. 989 kuzey, yamalannda a-
malarda gn Hyk'n yzeyindeki-
e
2. gelecekte baraj glnn dzeyi su-
yun yamalardan iine tahrip engelleyecek n-
lemlerin bu nedenle ilerde yamalardan daha iedek bir duva-
iin yeterli
3. kuzeyden gneye bir alalan yze-
yinde ilerde Hyk'te bir hava mzesi-
nin iin, bu stten alta ta-

4. 3. madde belirtilen ama Trkiye'nin bu en eski ve
grkemli Akeramik Neolitik koruma alarak bir
hava mzesi bir yrtlmesi,
5. Kuzey yamataki (4 F-H amalan) amada ana

ekibirnize ve kamp malzemeleri ile ve bu konudaki kltr
ile kurulumuzu son derece etkileyen Holding st yneticilerinden Sn. Ycel elik'e,
Sn. Ferit Sn. Soylu'ya, Akmetal Sanayii Sn. Erdal Erkut'a,
Garanti Sn. Tamer Gkler ve Sn. Sn. Erhan
ve Karlsruhe Universitesi Prof. Dr. Sn. Wulf Schirmer'e bor bili-
rim. Erhan ve Karlsruhe Universitesi grubuna, Sn. Irene Esin'e, Technion
Testing and Research Labs (New Jersey) SI'!: S.E. Baturay ve O, Baturay'a
ne kadar etsem zeIlikle konaklama il-
gilenen Aknil Mhendislik ve Ltd. Mdr Sn. Galip Aknil, Genel M-
dr Sn. zden Bilen'e de burada ekibimiz
4 Bu ziyaretilerimiz yerel yneticilerimizden Vali, Sn. Yerel Yne-
tim Mdrleri, zellikle Sn. Ruhi Sn. Mustafa ve Sn, Fariz Demir,
bilim Prof. Dr. Sn. Nimet Ozg, Do. Dr. Sn. Aliye Ozten, Prof. Dr. Kuni-
holm ve ekibi, Prof. Dr. W. Schirmer, Prof. Dr. J. Makkay, Soylu ve Monika Soy-
lu, Murat Hakman, Dr. Martina Sieger, Michael Davis, Dr. Udo Hirsch, Sn.
Prof. Dr. Cemal Prof. Dr. Vedat Toprak, Dr. Sleyman Belen, B. Wittmann, i.
von Pilgrim, onur yelerimizden Sn. Soylu
132
6. amada (2-3 J-K ta-
sorununun bir ele
7. gney belirliyen ve byk lde olan
dik yama kesidinde grlen yapi karar ve-

2.2
ilkelere uyularak:
1. 1989
'da
kuzeyindeki yamata bulu-
nan 4 F-H ana vanlmak ile bir derin
sondaj (Resim: 1-2, 17).
2. 2 J-K denetlenme-
sine (Resim: 1-2; Esin 1989,
3. 3-5 J-K, 5 L-P ve 4 P bir alanda, bu-
gnk yzeyinden daha alta kuzey-gney ynnde
larak, bu kesimde bir taraftan 1989'da 2-3 I-K, bir
taraftan da 2-4 P-R stratifrafik
dan n plana (Resim: 1-15; Esin
1989,
4. gney dik 17 S
(Resim: 1, 16).
2.3. ve Dzeni:
15 amada' zaman sresi iinde paralelolarak yrtl-
Akeramik Neolitik Evre'nin bu en eski buluntu yerinde 812 m- lik
bir alan (Resim: 1-2). 100 kadar
gn (Resim: 1-2. 4-17). 3-5 P ve 3-4 P
ele geen temelli
ye kadar ele geen btn kerpiten ve temelsiz olarak
(Resim:2, 13, 14).
Hyk yzeyinde kuzeyden gneye ve yakla-
% 30'luk, bazan bunu olduka fazla bir (Resim: 1-
2). Bu yzden zellikle 3-5 J-K ve 5 L-P, 4 P eskiden sr-
lerek tahrip tabakalardan .sonuncusuna ait ukurlar ve
ocak hemen yzey
5 amalar ve ierdikleri Ix l m
2lik
kk plankareler zetlenebilir: 4 H 9-10 /
d-k, 4 G 2 J 2 K 3 J 9/b-k, 3 K 1-9/a-i, 4 J 2-9/b-k, 4 K 2-9/a-i,
5 J 2-9/b-k, 5 K 2-9/a-i, 5 L 2-9/b-k, 5 M2-91a-i, 5 N 2-9/b-k, 5 O 2-9/a-i, 5 P 2-9/b-i, 4 P
5-10/b-i, 17 S 2-9/b-i (bk. Resim: 1-2).
133
Tahrip bu tabakaya ait bu 1. tabaka olarak ad-
Ya ya da hemen yzey
20-30 cm kadar ele ise, ta-
ban 1 m ile 5 m byk ykseklik
3-5 J-K, 5 L-N geici olarak,
2. tabaka olarak (Resim: 2, 4-13) . Bunun bir nedeni ya-
ait duvarlarda grlmesi, bir nedeni de
Hyk'te izlenen nik ve zel bir dzeninden kaynaklanmakta-
(Resim: 2, 4-6, 13).
Kerpi ait taban dzlemleri
lukla bazan az, bazan da byk ykseklik izlenmektedir (Resim:
2; Esin 1989, Resim:5-21, 23). Byk iine dz
damlardan bir seyyar merdiven inilmekteydi, bu yzden
ait iki mekandan birinin taban ve dam dzeyleri, ya
daha ya da daha yukarda Ozellikle 4 H-g ve 3-? J-K
bu izlenimi vermektedir (Resim: 2,7- 10, 17). Ikinci
bir olarak da ait gene damdan gi-
iin, 2 ve onlarla ilgili ise
tek olabilecekleri ileri srlebilir (Resim: 2'de 2-3 J-K a-
ve 4 G Resim: 7; bu "tip damdan iin bk. Tolun-
Denker 1977, s. 63, B.b, 116, Resim: 25,121, Resim: 30; Mellaart 1966,
s. 173, 175 Fig. 5, 6).
Hyk genelde dzende olmakla birlikte
mahalleler bir insulalar (Re-
sim: 2-3) Tek, iki veya gzl birbirlerinden kk
avlular ve dar geitlerle Mekanlar duvarlarda ka-
halde avlulardan, ya da geitlerden
daha (Resim: 2, 4-
12). Buna adalar birbirlerinden gene bu geitler yak-
dairemsi ve ya da duvar d-
(Resim: 2-3, 5- 14). Ozellikle bu du-
rum 4 G-H, 2 J, 3-5 J-K, 5 L-P belirgin olarak izlenmektedir
(Resim: 2-3).
Hyk'te gn bu dzeni gnmz-
den onbin ncesi iin zgn bir grnt Ancak atal
Hyk mimarisinin kkeninin de Hyk'te de
(Resim: 2-3; Mellaart 1962, s. 46-48, Fig. 4-6; 1963, s. 47,
55,57-58, Fig. 2, 5-7,1966, s. 173,175,179,185, Fig. 5-7, 9).
Akeramik Can Hasan III'de bulunan kerpi mimarinin Hyk
mimarisine grlmektedir. Ancak
134
Hyk'te dzeni, insulalar
olan bu dzen, iin ok ve kompleks bir grnt sergile-
mektedir (Resim: 2-3, French 1972, s. 185,. Hyk'te yuvarla-
duvarlar ve bir dar duvar ara-
birbirlerinden bu insulalar adeta bir
merkezden sonra, (Resim: 2-6, 8-
12). Bu yzden genellikle dikdrtgenimsi. kare, yamuk
bazan bir daire ya da bir
ile bu Bu dzeni-
nin geleneksel bir btn tabakalarda
(Resim: 2).
Bir insuladaki taban dzlemlerinin insulalardakiler-
den ok daha yksek ya da alak zaman iinde yatay
eksende de yorumlanabilir. Buna olarak .3-5 I-K
ve 5 L-N ele geen ve 2. tabakaya ait gibi grnen
insulalardaki birbirlerine sreler iinde de olsa
zaman. dilimlerinde da ileri srlebilir
(Resim: 2-3). Buna gre 3-5 K gneyinde kalan ve 5 L-M a-
devam eden 3. tabakaya ait olabilecekleri de
nlmelidir (Resim: 2-3). 4 G Y, AF, AS, AT me-
ieren ile 2 J-K BA-BB, AY-Z, AN
ve AH da 3 tabakaya ait sylenebilir (Resim: 2).
2-J FE, FF, FG ve BK mekanlan ise 4.
(Resim: 2). 4. tabakaya ait bir da 5 gneyi ile 5N
ele geen yolun kuzeyindeki
(Resim: 2, 13).
5 N-O bulunan a-
yolun dizileriyle
-4.35 m kuzeyinde kalan
Yol yolun gneyinde kalan
ile olan (Resim: 2, Resim: 13),
Yolun gneyinde kalan ve 5-4 P ele geen
iinde da, yolun kuzeyinde kalan alandan ok
daha Burada byk daha eski bir ile daha
yeni bir ait 5 N-O birbirlerine
dzlemde yer (Resim: 2, 13-15). Bu eski h-
gney kadar 17 S bulunan ya-
iinde yer benzer bir ve kalitede
(Resim: 1-2, 16).
5 O yolun gneyinden 4-5 P
da devam eden alanda ise 3 tabaka izlenmektetir
135
(Resim:2. 14-15): Tam kurulmamakla birlikte 1989 4-2
P-R amalannda saptanan 4 tabakayla birlikte Melendiz suyu ve ova dz-
leminin biraz -15.52 m kadar saptanan 4 tabakayla birlik-
te, bu kesiminde, geici olarak 7
sz edilebilir Esin 1989 ve res. 18-23).
4 G-H -11. 20 m derinlikten
-16.03 m koduna kadar ve yer suyunun iinde ana
Zaman, zaman yer suyunun ve amada
devam edilebilmesiiin alan kurumaya Derin
sondajda kltr iinde ukuru bir byk girin-
tinin, dknt kerpilerin bir Bu
durumuyla saptanan kltr en eski
lannda etmektedir (Resim: 2, 17).
1989 bu amada -11.26 m de-
kadar ve kadar geici olarak 7 tabaka
(Esin 1989). 7. tabaka bol kll, kmr, kerpi
iinde bol obisidien alet ve hayvan bir kl-
tr ve onun iindeki damarlarla temsil edilmekteydi.
Sondaj basamaklar dar ve bir alanda
1. Basamak 4 G 7-10 /a ve 4 F 7-10 /k karelerinde -11.26 m den
-11.78 m 2. basamak ise 4F 7-10 /K-i
karelerinde -11.78 m den 3. -13.05 m ka-
dar ve bu koddan itibaren -13.65 m kadar 4 F 7-10/
g-f karelerinde devam 4. basamak bu derinlikte
Ancak -13.70 m de bulunan bir bloktan alan nce 4 F
/d-f ve daha sonrada 8-g/d-e karelerinde -14.20 m
kadar devam eden 7. tabaka yerini bu dzlemin
kahve renkli, kerpi 8. kltr
Obsidien aletler ve hayvan kemiklerinin gitgide bu taba-
kadan sonra, -16.03 m derinlikte 9. tabakaya Bu tabaka ana
eden ve kumlu bir akarsu dolgusu karakterinde ol-
ve amada su bu dzlemin devam

gney dik byk bir
erosionla olan 17 S -5. 50/-5.80 m kodundan
itibaren yzey (Resim: 1, 16).
tabaka olarak -6.10 m ile -6.40 m (amorf) kerpi
paralanyla dolu, duvar izi bulunmayan sert bir dolgu ile
2. ilk evresi (2 a) -6.40/-6.57 m kodlannda bulunan
136
bozuk bir ocak temsil edilmektedir (Resim: 16). Bo-
zuk hemen 2. ikinci evresine (2 b)
ait olan kerpi duvarlar gn ve bu tabaka -:8.00
m kadar devam 3. belirlenmesi-
ne kadar amada (Resim: 16). 2 b evresine ait olarak
bozuk Fe, FR, fD, do-
FS ve Fl', gneyinde de FU (Resim: 16).
17 S ve
dzeni, Hyk geleneksel bir grnt
Ancak duvarlarda kerpilerin topra-
dokusu 5 0-P ve toprak dokusunu
17 S dzeni, genelolarak
Hyk'n henz Buna
byk burada bulunan 5 O-P
sylenebilir.
5 P gn avlunun konumu
birinin burada onu
yan mekanlarla bir evre izlenimini ver-
mektedir.
5 N-O yolun kuzeyinde kalan alanlarda 3-5 L-
K, 5 L-N ve geici olarak, kadar,
2. tabakaya ait kabul edilen mahallelerde ise ilgin bir
mekan dzenlemesiyle (Resim: 2). Bazen iki, bazen
daha ok evresi saptanan bu iinde gzl ge-
nellikle bir ocak yoktur. Buna rnek olarak 3 J-K K-J-U
gzl 4 J EK-CC-CD'den mey-
dana gelen birim ve 4 K da CJ-CK-CH'dan 3 gzl ya-
gsterilebilir (Resim: 2, 7, 9). Genellikle bu iinde ufak
buluntu da ya az, ya da hi yoktur.
mekanlar ise ya tek, ya da iki gzl (Resim: 2).
dikme evrili olan
mekan iinde de bir yn yoktur. An-
cak genelolarak iinde iki bir
yerden 4 J CB meka-
ile 4 K CG gibi bazan
bazan da iinde devam eden baca sahip
izlenmektedir (Resim: 2, 8-9). Bazan bu mekanlarda ileri ve ke-
30-40 cm ve ufak ukurlar bulunmakta-
(Resim: 2; 5 J BH, 5 K'da BZ, 5 L'de CV ve 5 M
137
da da DG Resim 11-12). Bunlar direk gibi,
ufak silolon da edebilir. E. ise bunlann yerli mangallar
daha mekan-
larda da mozaik tabanlar (Resim: 2,
4 J EM mekan Bazan da taban stnde kerpiten alak otur-
ma yerleri, ya da dar kerpi ufak meydana
tir (Resim: 2, 10; 5 K DB ve 5 J BI ve BM mekan-
lan).
st kubbeli seyrektir. 5 M 2 gzl olarak
bir birimin DK bir ocak, DJ ise kubbesi
ve biraz bozuk bir (Resim: 2).
mekanlarda ele geen ufak buluntular, oc mekanlardaki-
ne daha fazlaysa da, buluntu veren, bol obsidien alet
ve hayvan ele yerler, mahalleler yer alan dar
geitler ve duvar (Resim: 2-3). Ufak buluntular ve mekan ii
geleri kesin olarak
belirleyebilmek bu yzden Bu nedenle 3 gzl
daha ok konut olarak mutfak ve
olduklan, ancak bunlann konutlarla olarak bir
milat gibi daha byk bir birimi
nerilebilir.
4-5 J-K amalannda, son derece sar! (CO, CD, CE,
CH, CJ, BH, BO ve pembe ( CA , CB, CG, BI du-
var ve taban 5 N-O amalannda ise DY, EE, ET
ve EF mekanlannda parlak duvar ve taban parala-
n Ancak ne ki bunlar da ok tahrip olup,
Bu durum Hyk duvar ve bo-
olduka bir Bu
iklim, toprak dokusu, belki de Melendiz suyun olduka
yatak byk etkili ne srlebilir. bu
ODTU Jeoloji ekibince gzlemler, bu konusunda
Hyk ve evresinde Melendiz suyu ve vadisinde jeolojik ve jeo-
morfolojik izlenimini Ha-
san ve Melendiz eteklerinden Ihlara vadisi,
ky, Hyk geerek Aksaray'a Melendiz Su-
yu'nun ancak eski plvial Tuz G-
l'ne bilinmektedir (Erol 1976). Bu Pleistosen sonla-
nnda plvial Tuz Gl'nn
kalan alanlarda Melendiz Suyu'nun ve jeolojik ve jeomor-
folojik Hyk'te ilk ve
138
hangi ekolojik da Erol
1976, 1).
2.3. Endstri/er ve Ufak Buluntular
2.3.1. Obsidien Alet Endstrisi
Kendine zg bir morfolojik sahip yontma alet en-
dstrisinin ana hammaddesini obsidien Y faz-
bir dilgi endstrisi egemendir. Dr. N.B. inceledi-
7188 paradan 1450'si alet, 142'si ekirdek, -5738'i ise dzeltisiz
dilgiden aletlerin sarp dzeltili ve ulu dilgiler-
den meydana gelmektedir (Resim: .19). Geen bu bulunan
ulu aletlerin Endstride en belirgin zelliklerden biri de
daha eski tabakalara inildike aletlerin bymedir. Obsi-
dien alet endstrisinie ait analiz Dr. N.B.
dan
2.3.2. Kemik/Boynuz Alet Endstrisi
Hyk kemik/boynuz alet obsidien
endstrisinden sonra ikinci (Resim: 19) Obsidien
da ufak %90 kemik/boynuz aletler et-
mekte, bunlar iinde de "biz" olarak aletlerin nde
grlmektedir. Ancak biimleri bir "biz"i halde bo-
bu aletlerin
Spatulalar, toka ve engelleri zellikle nitelikli
riyle dikkati ekmektedir (Resim: 19).
2.3.3. Srtme Alet Endstrisi
Hammadde olarak tf, bazalt, bazalt crufu, andezit gibi volkanik
kayalardan srtme aletleri endsrilerinde nc
Bunlar havanlar, havan elleri, kaplar,
ezgi ve el delikli topuz ve sapan olarak
labilir. oyma ve sttme teknikleri kulla-
Srtme aletlerin benzerlerine ayn'nde rast-
Davies 1982, 135. Fig. 3.3, 142, Fig. 3.10.2).
2.3.4. Aletler ve Boncuklar
aletler aletlere ok daha az bulun-
Bunlar iin bir u dzelticisi, bir yas balta (Resim: 9, Da-
vies 1982, 140, Fig. 3.8 ve 149, Fig. 3.12) tahrip bir iskelete ait
139
akikten boncuklar ve bulunan
boncuklar (Resim: 18) birer rnek etmektedir.
2.3.5. Az Ki/den Buluntular
ok Bunlar kabaca hayvan fi-
grinleri ve minik kil topanlanndan
2.4. Gmler
5 K DA ok tahrip bir iskeleti ve yer-
bir bulunan insan kemikleri
taban altlanna henz daha antropolojik

2.5. Besin Ekonomisi ve Toplumsal
Hyk besin ekonomilerin-
de en nemli yeri hayvansal protein etmektedir.
olan ve en fazla etinden koyun,
kei, avlananlann da yabani dev gelmektedir.
ilk ve ilk iftile-
rin de ele geen tanma Einkorn ta-
nelerinden Yaban haldeki Einkorn da az
olmakla birlikte ele Bylece Hyk insan topluluklan-
karma besin ekonomisinde ilk ve
hayvan ve bitki retimine olduklan gibi ok nemli bir
sonula
mahallelerin bu
iin daha bir nfusun gstermektedir.
Obsidien ve kemik alet. endstrilerindeki okluk, hayvan kemikle-
rinin topluluklannda ve
deri n planda Bu
da byk toplumsal alan-
ieren bir rgtlenme sz konusuydu.
3. AKSARAY
Hyk kurulunun 989'da Projesi'ne bu
da devam Mesud ona-
nm gerektiren durumu konusunda ayn bir rapor ve
Mzeler Genel ve Aksaray aynca
Bu iinde Aksaray Mzesi'nin iinde Zinciili Medre-
se'nin de ok acil bir de Bu
onanm zellikle ve Tzn ailesine ait 2 ev- kona-
989'da ve Mzeler Genel aynca
140
olan Aksaray Projesi'nin ilk nraporunda birlikte bir
kompleks olarak ele ok
Ihlara vadisinin "eski sit olarak kabul edilmesi memnunluk ve-
ricidir. Ancak bu alana Ihlara vadisinin bir konumunda olan ve
Hyk'n iinde ky ile Gzelyurt ilesinin
de bu "antik sit eklenmesi, ya da ayn, ayn ky ve
Hyk" ile "Gzelyurt"un iki "antik sit olarak dzenlenmesi
herhalde tarihsel ve ekolojik evrenin ok
Aksaray il merkezinde yeni tarihsel evreyi bozup, kir-
neden olmadan acil nlemler gerekmektedir. Aksaray
kalesinden geride kalan bir ka ufak paradan birinin
da bu yeni bilinsizce tahrip ok z-
cdr.
4. SONU VE
Hyk'te 1990 812 m
2
lik bir
alan ve 1DO'e mekan gn (Resim: 2-
7). 7 tabaka
ve 4 G-H kuzey ise ana
9 tabaka (Resim: 1-17).
dairesel ve duvar ve duvar ile
birbirlerinden insulalardan (mahallelerden) izlenmektedir
(Resim: 2, 2,3,4-6).
Kerpi iine byk dz damlardan girilmesinin
iin, ait dzlemde
kademeli olduklan Gene ait
2, tek ve dam dzlemlerine sahip olabilecek-
leri de
Hyk konumu, mahallelerinin biim-
lerindeki planlama Unikti. Ancak Hyk mimarisinin iki-
bin sonraki atal Hyk mimarisinin kkenini de
belli Ufak buluntular obsidien, kemik/boynuz ve
srtme alet endstrileri, n (Resim: 19).
aletler balta ve bir alet dzelticisi ile temsil edilmektedir (Resim:
19). Akik ve boncuklarda olduka zenli bir
lik grlmektedir (Resim: 8).
Byk apta hayvansal proteine karma besin ekonomisinde en
fazla yenen hayvanlar, koyun/kei ve yabani dev
141
ve yabani haldeki iftlik de ka-

Hyk su kesimlerinin ko-
ruma ileride, Anadolu'nun bu en eski ren yerinde bir
hava mzesinin iin 1991 n ya-
ve bir projenin nem ve M-
zeler Genel bu gerekli
kurulumuzla birlikte ele byk yarar
KAYNAKLAR
DAViS M.K. (1982) "The ayn Ground Stones" Prehistoric Village Archaeology in South Eas-
tern Turkey Baridwood-Braidwood) BAR, 138, Oxford, 73-174,
EROL, O. (1976) "The Palaeoecology of Some Neolithic Sites in South-Central Anatolia (Tur-
key)" IX. Congress of VISPP, Nice 6 s.)
FRENCH, D.H (1972) "Excavations at Can Hasan III 1969-1970" Papers in Economic Prehistory
E.G. Cambridge, Univ. Press, 181-190.
U. (1989) Hyk Kurtarma Trk Arkeoloji Dergisi
XXIX,I-34.
MELLAART,1. (1962) "Excavations at atal Hylik. Firsl Preliminary Report, 1961" As XII,
41-65.
(1963) "Excavations at atal Hyk, 1962. Second Preliminary Report" AS XIII, 43-103.
(1966) "Excavations at mal Hliylik, 1965. Fourth Preliminary Report" AS XVI, 165-191.
TOLVN-DENKER, (1977) B. niv. 2275.
Enst. 93, Istanbul Edebiyat Fak.

AS: Anatolian Studies
142
1 2 3 5 & 7 i 8 9 10 11 12 13 14 15 1& 17 18 19 2021 22123 24 i 25 '26 27
A 1/ t'i" i \
Bi (j !>- [.l \
! i
\ \
1\ \ i i
i
.
. '
1
ASIKU HYK 1990
i i i i i i i i i i -+-+-r"'
, .....,. Af",
\
i
i
.,
'.
" .......
....-J>,
! ...
-,
"' -,
\
\
i,
--
/i
s ' .. 1.\ 1\
T ! i .,"'/ --*-+,I-+-\-t--t--t--
u: i .. \ \
v.. i
Resim: 1- hyk ama durum (ileri alanlar 1990'da
gstermektedir)
143

-,
i?
...
r : :
, ..... " '. , , :
-':"t-..
I
' .t
- . _.. , \
- 1 i

t
i
-_.- -- ri :
-' ----'.Oj' -.-
. -. :4llr",
.....
III
'iV'
i
i
.'
....
o ---r-z-rx
i i_
1- ,-. --
i
t
i
---......."' ...... 1
....,-
.... -
.."
..'
i
i
i

!ir..

i
!
;ll 'v
r- .J.I
i r;J;11).
1-
..
0s
i 'I'
i i
'-1 "':'-1
i ( , . .
i." .' . ,;,-1

i
.L -1- _:' J

i
i ....
1:i __ J
r-e

i I f..j
iDi I::,
,
[

Resim: 2- 17 S amalarda gn
i i F i G i H J K 1 1 M 1 N i o 1
p
r
1-1 KEsiti

.!!..2!L
.:!!.22..
.!!..!!!L
:!!.22...
--
T
2-2 KESiTi
i 6 5
&LLL
.!.il!.

.UL
.UL
.UR..

C:::JL? -
"
.!!.RI...
.!I..QL
G i H i [
.r" '--- J K i L i
. .... M
... , ,,_ ... " to r------_ .UL
./' . ----------
. .UL
.UL

dJ!!L
:!..2!L
1
2 i 3

.....

.UL
.UL
.LL

O>JLIL
.........
,J..>LLL

.UL

:!!J!!L
.!LJLLL..
.UJ
'"'-..2LL

.LL
.ull..


.!..OL
......... "
i .> ,r'
:;
: : i
-- i
i 1
1910
t i ,.

,LLL
.J.L
.J.L

.........

.UR...
.u2...

=!!.L

.!1.LILL.
3-3 KESiTi

..' :;z.. ..'"al
.

.!..LL
:!.iL

.UL
:!J!L

:!!.JL

&.IILL
""..

Resim: 3- Insula (mahalle) gsteren plan
Resim: 4- 3-5 J-K Kuzeyden
Resim: 5- O-J ve 3-5 K-J Gneyden kuzeye
146
Resim: 6- 5
Resim: 7- 3 J-K Gneyden kuzeye
L,FK,V, U,J,K, A ve H

147
148
Resim: 8-4l-K Gneyden kuzeye
CN,CL,CP,CK,
CL, CH, CG, EN, CE, CD, CC,
EK
Resim: 9- 3-4 K-J CL, CP, CG, EN,
CE, CN,CP,CK,Cl,CH,CD,CC,EK, FL,FK,V, 1 ve K
Resim: 10- 5 K BZ-BV, DA,DB ve DC
Resim: 11- 5 L CZ,CY,CR ve DG,CV,CU
149
Resim: 12- 5 M DH,DJ,GK,DG,CV,DN,DM,DL

Resim: 13- 4 P, 5 P-N Kuzeyden
gneye 5 P
ET,EU,EB, ES,FB; 5 O El,
EE, EG,ED,EY,EF,EG ve 5 N
PP-DR,DZ, EA,DS,DT,DU

150
Resim: 14- 5 O-P Gneyden kuzeye 5 O EJ,EE, EC, ED,
EY,EF,EG,EH,ED ve 5 P EO,EP,ES,ET,EU,ER ve FB
Resim: 15- 5 O-P kuzeye 5 O EJ,EE-EC,ED,
EY,EG-EF 5 P EO,EP,ES,ET,EU,ER,FP
151
Resim: 16- 17 S FC,FR,FD,FS,Ff ve FU
Resim: 17- 4 H-F ve derin sondaj
152
Resim: 18- Akik ve boncuklar
Resim: 19- Obsidien, kemik, boynuz ve ufak
153
HYCEK 1990
Refik DURU*
Hycek ikinci dnem 21 Temmuz-S Ey-
ll 1990 tarihleri devam edildi. Bu sezonunda, bir nceki
ve' herhangi bir bulunmayan, J/5,7-8 karelerinin
kalan J/6 karesinde ve hyk yzeyinin
25 cm kadar mimari iz-
lerinin uygun olarak, daha sonra K/5-6 plan karelerinde de
mevsim sonunda 400 m
2
ye (Resim: 1 ve
2). 1990 ortalama 2 m st birikim iin-
de, iki ve bunlar yukandan olmak ze-
re, i. ve II. katlan olarak

i. i. ok bozuk ve paralar halindeki duvarlan
K-J/5 karelerinde ele Birbirine paralelolan bu kk duvar
birbiriyle ve ait olduklan konusunda bilgi edi-
(Resim: 1). Sadece ukurun orta kesimlerindeki iki paralel
duvar zemini kerpi ve bir alan ve burada
ok topraktan insan figrini, idol ve trde eser ele
Buluntulann niteliklerini gz nnde tutarak, bu kutsal
bir alan, bir adak yeri ve buraya 1. Kutsal Alan
verdik. 1. Kutsal 5 m kadar benzer buluntular
veren ikinci bir kutsal alan daha
II. J-K/6 karesinde II. biri btnyle,
olmak zere, iki ortaya Birinci ev 11.5 x 8.5 m lle-
rinde ve iki (Resim: 1). Duvarlar ortalama 1 m ve
en alt itibaren, normal biimli kerpiler ile
biimli (plano-konvex) bir tr kerpile Evin
byk sert bir ve ortadaki birka
byk bir dikmenin iin
* Prof. Dr. Refik DURU, niversitesi Edebiyat Fakltesi Protohistorya ve nasya
Arkeolojisi Anabilim Fen-PTT
155
Evin ikinci byk odadan ince bir duvarla ve arada
yoktur. Blme duvann ortalannda, nceleri bir geidin ve
sonradan doldurularak
II. bir blm ikinci
(Resim: ve 2). 80 cm duvarlannda, normal bi-
imdeki kerpilerle plano-konvex kerpiler birarada
iindeki ve kk buluntular nedeniyle, dinsel
levli ve olarak
i sadece bir k-
k bir hcre ile ona durumda, minyatr bir merdi-
ven Hcrenin oda iine dar ve taban ze-
rinde geyik boynuzlan, getiren byk hayvanlara ait alt ene
kemikleri ve 8-10 kadar Basamaklan 10 cm
olan .merdivenin nnde iri bir mermer anak, bunun iin-
de ikinci bir keramik kase, bir keski ile mermer iz-
me biimli bir kap Merdivenin arka tabana
bir ukur iinde de, binlerce kk sileks dilgi
duvanndaki platformlar zerine kilden ku-
tular, duvar diplerine, yine kil kk kutulan ve byke
ambarlar Bu iine dikine dallan
konan ince kil iken, byk ambarlar 10 cm massif kil
levhalarla orta da, yanyana byk
ambar ve bir dikmenin
tam bilmiyoruz. byk
kesimde Merdiven ve hcrenin daha kuzeyinde kalan alan-
daki ocak yeri ve ise, II. yoksa daha eski
bir mi ait kesin olarak
Keramik
i. gri veya kahverengi hamurlu, iyi ve kez
byk bir sonucu deforme durumdaki pek
ok tm rnek Form repertuvannda, kaseler ve iri
anaklarda olmak zere, genellikle basit kaplara (Resim:
3/1,2). Birinci dneminde ve iinde veya
bazen de her iki olan keramik trnn, i. kata
ait Bu basit keramik olmak ze-
re, kabartma ve boya ile sslemeli olanlar da Ilgin olan husus, tu-
tamak ve kulplann
II. katta keramik tmyle Genellikle hamur renkleri kah-
ve ve koyu gridir, ancak formlar daha sofistike, ve daha
iyidir. Kaplarda silindirik ip delikli tutamaklarla, parmak delikli tutamak-
156
lar pek (Resim: 4/1). Bu ilgin ikisi, iz-
me biimli kap ile benzeyen (Resim:
Kk buluntular
Her iki irili 50 den fazla keski ve balta bu-
Ikinci byk buluntu tr, topraktan ana tanna fig-
rinIeri ve idollerdir. Sadece I. ve 1. ve 2. kutsal
alanlarda olan bu tr eserlerin kk bir natralist
fakat steatopiji ok (Resim: 3/3).
stilize figrin ve idollerde gbek, sex gibi
ve iki tanesinin vcudu zerine noktalama (Re-
sim: 3/5). olan idol tipi, basite
veya tmyle stilize betimlerin hibiri-
nin yoktur ve gereken yerde, yuvarlak kesitli bir delik
(Resim: 3/4). Tahta, kil veya ince uzun in-
san bu deliklere yoktur. 2. Kutsal
bulunan bir idoln de, kemikten (Re-
sim: 3/6). Btn figrin ve idollerde iskemle zerinde veya yerde oturma
pozisyonu sadece iki rnekte ayakta duran insanlar tasvir

topraktan dikdrtgen biimii ve zerinde noktalar
olan nesneler, yuvarlak diskler, ha-
fife daralan silindirik idol ile izme tanesi (Resim: 3/
7) ve kemikten idol i. kk
II. katta insan figrini yoktur. Bu ilgin eserlerinden bi-
ri, kilden bir masa modelidir (Resim: 4/4). Drt da hay-
van olan bu krem renk as-
ve zerine boya ile bezerne
II. katta birka tane de kil tabla II.
kk mermerden anak, sileks dilgi ekirdekleri
ve kk bir ukur iinde birarada binlerce minik dilgidir.
Sonular
dnem saptanan iki evresinin mimari
ile kk ok byk
II. kerpileri i. katta bilinmemektedir.
Keramikilikte, gerek gerekse form iki ge-
lenekleri birbirinden tmyle i. katta 4Q'a figrin ve idol
var iken, II. katta bunlardan hibir rnek yoktur. Iki sa-
157
dece keski ve benzer ve ok or-
bu iki evresinde
birbirlerini gstennelidir; bir
arada bir zaman bir herhalde
Hycek ile 30 km kuzeydeki ve Kuruay gibi iki
nemli Neolitik ve Erken Kalkolitik merkez ok
Hycek i. kat rnekleri Kuruay Neolitik ve
EK katlannda, az da olsa, Hycek'in az
de, Kuruay boya bezekli keramik ile
gibi grnmektedir. Hycek kat ile
ortak bir dnem ve bu, byk
Neolitik ile belki EK ok sre
Tarihlerne konusunda C14 lmlerinin ..henz elimize geme-
Ancak ki Hycek II. M.O. 6. ilk
ve i. da, son koymak ok olmaya-

158
HYCEK 1990
Resim: 1

J K
I.
II."
Resim: 2
159
1
2
6
7
Resim: 3
160
Resim: 4
16l
NEKROPOL KAZISI
199.0 YILI SONULARI
Jrgen SEEHER*
1990 Bursa Mzesi'yle Alman Arkeoloji Enstit-
s'nn ortak projesi olarak Bilecik ili
iinde yer alan Demircihyk'n Ilk Tun nekropolnde Deutsche
Forschungsgemeinschaft finanse edilen kurtarma ya-

ve Orta Anadolu'da, M.. 3. binde ok az
Bunun en nemli nedeni, o devirde llerin g-
ve genellikle hyk grnmleriyle kolay
bulunabilirlerken, daha zor
durum Demircihyk'te de 1937 de Kurt Bittel, 1975-78 ara-
Manfred Korfrnann Demircihyk'te Tun
ilk ait bir Bu ait nekropol'n
yeri ise ancak seksenli Turan Efe saptanabil-

Nekropol, 250 metre kadar teras zerine ku-
ve kp yzeyde kmeler, bura-
da hem kp hem de sanduka tr
bir nekropoln tahrip edilmekte gstermekteydi. Demircihyk
olan bu o ait
Bu mevkiin da dikkate alarak buraya "Demir-
cihyk Nekropol" verdik.
* Dr. Jrgen SEEHER, Alman Arkeoloji Enstits, Camii Sok. 48, 80090
BUL.
Dr. Jrgen Seeher'in bilimsel Bursa Mzesi olan
Antropolog Dr. Ursula Wittwer-Backofen, Andrea Schmelter, Adnan
Fiziki Dr. Hans Gnter Jansen, Arkeoloji Ogreneilcrinden Ebru Mustafa Cev-
det Aslan, Muharrem Arkeolog Seeher ve Bursa Mzesi'nden Arkeolog Bekir
Tuluk Ozverili tr ekibine ve her konuda des-
tek ve Bursa Mzesi Mdr Salih Ktk'e iten
zi
163
planlanabilmesi iin Fluxgate-Magnetometre cihaz ile,
bu manyetik Resim: 'de gibi, l-
lecek alan iplerle karelere ve her 25 veya 50 santimde bir bu
kareler iinde manyetometre ile lm Bu lmler toprak
iindeki kuvvetli negatif ya da kuvvetli positif ykl nesnelerin yerini
gsterir. Negatif ykler kmelerini, positif ykler ise toprak
kpleri gsterebilmektedir. Bu lmler bilgisayar ile bir
plan zerine Her kpn tam yeri manyetometre ze-
rinde nokta kmesi olarak grlmemekle birlikte manyetometre ile
sonucu plan genelolarak birbirlerine Bylece,
bu metod ile Ilk Tun
mmkn
elde veriler: ana (Re-
sim: 2), yzeyin hemen kp mezarlara ve ok
Byk rtl mezarlar dikkat-
lerimizi zerlerine ekti. Byk beklentilerle plakalann al-
tonlarca kk ukurun dibinde, ze-
rine durumda iskelet Bir mezarda ift
gm sresince yedi adet bu tip mezar
ve mezar hediyesi olarak bronzdan bir yzk, iki halka
ve ucu bir alet Bu buluntular ile bu tr mezarlar b-
yk Hellenistik
yz geen ilk Tun bu denli
mezarlara Genellikle ller, b-
yk depo olarak kpler iine ve kplerin
Iskeletlerin yani tmlk derecesi
ok Kpn boyu iin, nne ikinci bir
rnekler de (Resim: 3 ve 4). Resim 4'de
gibi lnn bu ikinci kap iindeydi ve nne bir testicik kon-
Resim 3'te llerin bacaklar ekik olarak, yani hocker
durumunda grlmektedir. Eller genellikle nndedir.
blge ve kltrlerde rastlanan bu hocker pozisyonu uyku
pozisyonu olarak yorumlanabilmektedir.
Tun kp toprak iine ya-
gmler de Yine hecker durumundaki l, ukur
iine Belki bugn olan organik maddeden bir
rt Bazen, Resim: S'te gibi lnn bir di-
zisi ile rnekte de zeri yas bir
ki bunlara sanduka demek mmkndr (Resim: 6).
diki verilere gre kp mezarlar, toprak mezarlar ve sanduka mezarlar
164
kronolojik bir fark yoktur. Bu nedenler, r-
sosyal
nemli bir zeti: Birok mezarda tek bir
testi Iki ya da daha fazla l hediyesi olarak
mezarlar ok seyrektir. Demircihyk iin de tipik olan kap
ok yeni kap formu Mezar-
larda elde keramikten gre (Resim: 7-9)
olan mezarlar Demircihyk Ilk Tun 2'ye ait st ta-
bakalanna, yani L-P katlanna aittir. D-F30 ve H-K ya ait mezarlara
Bu mevkii bir yerde
mmkndr. Bu nedenle Demircihyk-

sadece birka para maden
dan, maden buluntulann bizi Bu bu-
luntular, bu blge ve dnemdeki maden endstrisine tutmalan
byk nem Resim 13-16'da en bulunan
maden nesneler olan rnekler grlmektedir.
tahrip bir mezar iinde bronz bir balta ve st
iki mantar gibi ssl topuz (Resim: 11).
Anadolu'da benzerleri olan bu topuz en benzeri Ala-
cahyk kral Ancak Alaca ve sekiz ye-
rine 12 madenden bu rnek, bu nesnelerin basit alet-
ler olmaktan te gstermektedir.
Resim 17'de grlen bronz, .karneol ve kristalinden boncuk
dizisi; aynca bir bronz bilezik ve birlikte bir ocuk meza-

pek ok mezarda Bunlar genellikle gayet
ince ssl (Resim: 18). Boncuklann
bir de bir mezarda bir k-
pe Dvlerek bantlar sadece
ve bronzdan da Bir nnde in situ olarak bulun-
Ilk Tun giyimin bir
yoksa zel gm bilemiyoruz. ok ince ve
olan bu erkek ve ocuk me-
da
Bir erkek nnde st kol kesiminde
bir bronz dizler nnde ok bir kap ve bir kap (Re-
sim: 10) Bu tr kaplara mezarlarda da rastlan-
ancak hibiri Resim lO'daki kadar mezarda,
ayak ucunda, bir de aydemir balta (Resim: 12). Yu-
165
varlak delikler yerleridir; deliklerden geen ip ya da
da sapa Bu silah Me-
zopotamya'dan iyi bilinmektedir ve Anadolu'nun Beypaza-
n, ve Bu tipin daha sonraki dnem-
lerde kadar 12. dnemine, yani M.O.
2. binin hemen ait tasvirinden
Anadolu'da Orta Tun olarak bu dnemde, Demir-
cihyk'teki yuvarlak surlu oktan Ancak
bu dneme ait kk bir Yer-
yerinin seiminde
bir grlmektedir. Yine yerde, yani Sanket mevkiinde
zellikle ve gney Orta Tun ait, kadar
20 mezar
Bunlar ya dzenli olarak sandukalar (Re-
sim: 19'daki sanduka alttaki Ilk Tun kp kesmektedir) ya
da Ilk Tun gibi n kp
Maalesef bu dneme ait btn mezarlar Kpn dibinde ke-
nara kemiklerden de gibi, Resim 20'de grlen kp me-
zar da Ancak soyanlar bir olan
drt bronz Bu halkalar byk bilezik ya
da halhal kle
Tahribata Orta Tun da bir dizi ilgin kap
ve bylece bu dnemin kap biimi
(Resim: 21). Bir ocuk bir testinin bir ift
bronz kpe (Resim: 22). Bronz boncuklar toz hali-
ne fayans boncuklar halkalar da
ye kadar Orta Tun (Resim: 23).
zetini 1990 bu
gstermektedir. gibi, Anado-
lu'nun Ilk Tun ait ve ait
birarada merkez hemen hemen yok gibidir.
Olduka byk bir olan Demircihyk ait
bu byk nem
elde edilen -bilgiler, Anadolu'da Ilk Tun
var olan bu kltrn daha iyi bulunacak-
tahribat daha byk boyutlar kazanmadan,

166
Resim: 1
Resim: 2
167
Resim: 3
Resim: 4
168
Resim: 5
Resim: 6
169
170
Resim: 7
Resim: 8
Resim: 10
171
Resim: 11
172
Resim: 12
Resim: 13, 14, 15, 16, 7 , s
173
Resim: 19
Resim: 20
174
Resim: 21
Resim: 22
Resim: 23
175
THE 1990 EXCAVATIONS AT
ARSLANTEPE,MALATYA
Marcella FRANGIPANE*
Operations during the 1990 exeavation campaign at Arslantepe were
concentrated in two different parts of the hyk: the southwestern see-
tion, which has been the main exeavation area for the last 18 years, and
the new set of squares opened on the western side of the mound in 1989.
SOUTHWESTERN AREA
Early Bronze III (Period VID)
The investigation into the Early Bronze III sequence, started on in
1987 over a large area near the top of the hill (squares D8-E8), brought to
light three more levels dating from the earliest phases of this period. The
period VID stratigraphic sequence so far uncovered in the upper part of
the mound therefore appears of considerable length with seven main
building levels, most of which are characterized by large, multi-roomed
buildings constructed according to a well planned urban lay-out which
uses substantial terraces.
There is a marked contrast between the architectural continuity of
this sequence and the peculiar characteristics of an occupation of mono-
cellular structures with a roughly circular plan which dates back to the
beginning of the mature phase of this period (Early Bronze I1IB, period
VID2). Three more semisubterranean structures of this type, which, as
with the others so far discovered, were dug out of the pre-existing deposit
of Early Bronze IllA, were brought to light in the 1990 campaign in the
upper part of the slope, thus indicating a wide, though scattered location
of these special buildings (Fig, 1). The three structures were not contem-
porary: they were built in at least two successive phases and seem to be
linked to the restructuring of the terraces in the settlement, The two
* Dr. Marcella FRANGIPANE, Universita Di Roma "La Sapienza" Via Palestro. 63. 00185
R o m a - T ALYA.
177
which are best preserved appear to have been dug, though not both at the
same time, out of an accumulation of filling layers used to fill in, in two
phases, one of the terraces from the preceding settlement. These filling
layers had raised the surface to the level of the terrace above, thereby ex-
tending its width southwards by a few metres. The layers were contained
by an imposing terracing wall made up of large irregular stones which
was later raised further and used in the three subsequent phases up to the
end of the Early Bronze III.
As well as being very well preserved, the most recent of the three
circular structures (A 542) also differed from all the other structures so
far excavated in its more elongated plan with a slight narrowing in the
middle (Fig. 2). A part from this and other slight variations in shape, all
the main architectural features of these round buildings are extremely
standardized: a low mud-brick bench generally terminating with one or
two steps on either side of the entrance ran all around the walls which
were cut out of the pre-existing deposit; the entrance itself consisted of
two steps made using stone, slabs with narrow mud parapets on either
side; all the surfaces of the walls, the steps the parapets and the floor
were white-plastered.
Both the large number of these structures (fourteen uncovered up to
now), which moreover seem to be spread all over the investigated area,
and the absence of any evidence of stratigraphically connected quadran-
gular buildings suggests that they must have repsented, at least in this
part of the site, a real phase of occupation. Their limited size, however,
and the absence of hearths-which are otherwise found in all the houses of
the entire sequence at Arslantepe-means they wouldn't have made very
suitable dwellings. On the other hand, both the elaborate arrangement of
this part of the settlement, related to the construction of at least some of
these structures, which is in perfect harmony with the preceding and fol-
lowing urban lay-outs, and the absence of any the deve-
lopment of the material culture during this period suggests that the confi-
guration of these structures is unlikely to have come about as a result of
an intrusion of external elements. We can only hypothesize that the round
structures had a specialized function and that this area was used for a spe-
cific purpose at a given time in the history of the settlement; the question
however remains open.
Though the round buildings rarely contained any material in situ, the
most recent room A542 did contain pottery characteristic of the Early
Bronze IIIB culture (Fig. 3b) as well as a grey wheel-
178
made bottle of the corrugatedware type which had probably been im-
ported from Syria.
The Early Bronze IllA (period VID1) settlement cut into by these
circular structures in this upper part of the mound consisted of what
seems to be a single large building with at least seven very wide rooms
built on three different terraces (Fig. 4-5). The rooms, which showed
many rebuilding or rearrangement phases, all contained hearths of the
horse-shoe type with a round platform and other domestic features such
as benches alongthe walls and characteristic mortar-basins consisting of
small conical pits excavated in the floor with a grinding stone at the bot-
tom and thickly plastered walls. Vaulted ovens with a side receptacle for
the ashes and a thick-plastered cooking surface prepared with sherd la-
yers were also found in two of the rooms.
Very little material in situ was found, but sherds painted with thin
line patterns typical of the Early Bronze IllA, besides being present
among the scarce materials close to the floor, also prevailed in the filling
layers thus suggesting that the building dates from this phase.
Early Bronze II (Period VIC)
A building with one preserved quadrangular room characterized by
numerous plastered pits in the floor was found in the northwesternmost
part of the southwestern area (squares eS-DS) after removing the Early
Bronze IIlA leveL. This room contained no material in situ and what was
found in the filling layer was also rather scarce. Hence the date of this
structure, which was built on top of the period VIB2 (Early Bronze IB)
settlement, is somewhat uncertain and we can at present only say that it
could be ascribed to either the Early Bronze II or an initial phase of the
Early Bronze III A.
One structure which can be attributed to the Early Bronze II with
certainty consists of a plastered, roughly circular, slightly sunken floor
found in the same area, to the east of the quadrangular room, whose stra-
tigraphic connections were interrupted by numerous pits. A small hump
of earth, which was also plastered, found at the edge of this room, to the
south, was probably related with the entrance. The absence of postholes
would suggest that the walls were originally at least partly made using
mud.
The only constructions dating from the Early Bronze II so far docu-
mented at Arslantepe, besides the great number of pits, are all extremely
179
simple round structures similar to this one or even simpler (theyare ge-
nerally perfectly circular without any evidence of the entrance or other
building features). Two of them contained secondary burials suggesting
they might have been re-used, while all the others were completely
empty. What these structures were used for is not an easy question to
answer, though it may be possible to hypothesize a functional similarity
to the later more complex round structures from the Early Bronze III.
WESTERN AREA (D6-E6)
Excavations were carried on in the area opened by Alba Palmieri du-
ring the 1989 campaign at the top of the western side of the mound. Here
mud-brick structures datable to the Late Chalcolithic period (period VII)
were unearthed from under arecent accumulation of sieved soil probably
placed there in the past by the inhabitants of the v.illage who had previ-
ously removed earth for kerpi. The height these structures were built at
(15 metres above the level of the plain) suggests that they may lie at the
top of the oldest mound. It is thus possible that a long succession of earli-
er levels is to be found in this part of the hyk, which-it is to be hoped
-will extend the long stratigraphic sequence so far obtained at the site and
will allow a better undejstanding of the processes which brought about
the "urban" developments in this centre in the second half of the fourth
millennium.
Early Bronze lA (Period VlA)
The enlargement of the exeavation in the southwesternmost sector of
this new area (D6(8)-D6(12)), where the surface had least been affected
by modern disturbances, revealed a room (A562) with thick white-
plastered mud-brick walls and an imposing stone socle. This room, which
originally must have been fairly large, was partially destroyed along its
western side by a deep trench dug by C. Schaeffer in the early fifties.
There was, in the centre of the room, a kind of platform with round edges
which had been raised as a result of successive coats of white plaster
which also covered the floor. The northern wall must have been decora-
ted, during at least one phase of plastering, with paintings in red and
black on the white background, as is evidenced by various fragments
found in the collapse layer near the walL. The paintings show geometric
patterns with bands and dots, but parts of more complex figures also
seem to appear in two fragments. The style and technique of execution
are exactly the same as in the paintings found in the palatial building of
period VIA (Building IV) in the southwestern area of the hyk.
180
The building of monumental appearance of which this room is part
can, thanks to the ceramic material found in it, also be attributed to peri-
od VIA, during which a local aspect of the Late Uruk culture is present at
Arslantepe. Besides the presence of a pithos, some wheel- made mass-
produced bowls and various sherds of the typical wares of the period
(both wheel-made fine and semifine, sometimes with reserved slip deco-
ration, and hand-made fine red- black ware of central Anatolian influ-
ence), a fairly large number of shells are a peculiar characteristic of this
room. Some fragments of day sealings generally without the seal
impression were also .found, while the presence of abone wind instru-
ment with an incised decoration (Fig. 9d) stresses a link with a northem
Mesopotamian tradition1.
This structure is of interest for two reasons: firstly, it documents the
large extension of the area covered by the monumental buildings of peri-
od VIA, which reach this part of the tell: secondly, it was built directly
over a building from the Late Chalcolithic (Period VII) using the same
outline for its walls. This is the first example of direct stratigraphic
superimposition between the two periods.
Late Chalcolithic (Period VII)
The southern and northern walls of A562 were constructed, with a
very slight displacement towards the south and the north respectively,
over the walls of an underlying room which covers more or less the same
area. This room (A580) also had thick mud-brick walls with a stone socle
and a plastered floor with the burnt remains of a large fire-place in the
middle whose location corresponds to that of the platform built in the
succeeding room. A kind of functional continuity between these superim-
posed structures seems to be also stressed by the finding in A580 of a
number of shells. The ceramic material of the underlying room, on the
contrary, differs totally in that it is typical of the Local Late Chalcolithic
culture which was clearly connected with the Amuq F horizon: it consists
mostly of chaff-faced pottery, usually red- slipped, showing high-necked
and low-collared jars with characteristic whell-turned channeled rims,
beakers with an almost carinated profile (Fig. 9 b-c) and a large number
of coarse bowls both of the and type. Typical
coarse, roughly cylindrical, beakers with string-cut bases and often with
smears of red paint (Fig. 9a) are only found in these upper levels of the
Late Chalcolithic period.
The underlying level was less monurnental. The remains of three
rooms were found with mud-brick walls which were never thicker than
A.J. Tobler, Excavations at Tepe Gawra. Philadelphia 1950, PI. CLXXXII 6-15
181
50 cm and whose foundations were built using small and medium-sized
stones. The room in the best state of preservation contained a small
hearth in the centre consisting of a slight depression in the floor in which
a coarse conical bowl was embedded. Besides a typical clay "andiron" in
situ ceramic vessels, including necked jars and small carinated beakers
with the same typology as that of the succeeding level, were found in this
structure.
Below this level part of a large monumental building with walls
which reach a thickness of 1.20 m. Was excavated (Figs. 6-7). This
building shows two phases with the 'second being a sort of partial
rearrangement of the rooms achieved by the of smaller
partition-walls and raised unplastered floors. The room furthest west
(A582) communicated with a higher area to the south by means of a stair
consisting of a few stone steps, which 'appears to have been extended
rather than started during this phase (Fig. 8a).
The building from the first main phase of construction was made up
of several rooms of which two were completely excavated during the
1990 campaign while a third was only partly brought to light (Fig. 7a).
The preserved part of the walls was in some points about one metre high
and almost all of them appear to have been decorated with paintings in
red and black on the white plaster. Though we do not yet know what kind
of motifs are linear patterns with red and black narrow
bands are visible which appear to refer to the same tradition, both in style
and technique, as that shown by the later VIA paintings. A peculiar
characteristic of this building is the unprecedented presence of mud-brick
columns coated with a thick layer af mud plaster, which stood next the
walls, one in each room. One of these columns, which was about 90 cm.
in its preserved height (Fig. 8b), had a stone base which is visible under
the mud plaster coating. Both this column and the one in the southern-
most room were placed symmetrically along the western wall, each close
to a small fire-place consisting of a round depression in the floor with a
hole in the middle for the embers (Figs. 6, 8b). The third column, in a
long rectangular room further east (A6 7), though showing the same
architectural features, is larger (cm in diameter as opposed to the cm of
the other two) and located at a greater distance from the wall, so that it
might be also considered a sort of podium-,
2 We have not yet cleaned the paintings, as they require proper restoration work carried out by
specialists.
3 This uncertainty is also due to its bad state of preservation, as it was almost razed to the
ground.
182
The long room A 617, which was more than seven metres in length,
appeared to have been used, at least in its last phase, for storage purposes
(Fig. 7b). It contained numerous large and medium-sized vessels
including pithoi, large low-collared jars, large basins with flint-scraped
bases (Fig. 9d-f), as well as a number of grinding stones, which were also
significantly present in the distribution store-room of the palace-like
building of period VIA. Besides numerous bone objects such as flat-
headed pins (Fig. 10 a-c), punchesand spindle-whorls, a fragmentary
white gypsum mace-head is worthy of note.
A peculiar object made with local straw-tempered dayand showing
traces of red slip (Fig, 10 e), found in the adjacent room A582, strongly
recalls the typical "hut symbols" of Tepe Gawra XI-IX4, thus confirming
the links of this Anatolian Upper Euphrates culture with contemporary
northem Mesopotamian aspects.
The monumental configuration and presumably public function of
this building is something new in the panorama of the Late Chalcolithic
culture in the Upper and Middle Euphrates Syro-Anatolian regions,
which seemed to be characterized by societies with a varied and probably
complex internalorganization but apparently without any powerful
central institutions.
Arslantepe now seems to manifest political and economic centralism
from as far back as the middle of the 4th mil1ennium. These new
discoveries suggest a continuous development from the Late Chalcolithic
to the beginning of Early Bronze i (Late Uruk period) and emphasize the
existence of local roots in the growth of a central power at this site and in
the region.
4 A.J. Tobler, Excavations at Tepe Gawra, Philadelphia 1950 Pls. LXXXVla, CLVI 59-61,
CLVII 62-66.
183
Fig. 1- Arslantepe-Malatya. Circular semi-subterranean structures of period VID2 (Early
Bronze IlIB)
184
ASSONOMETRIA
A 542
PIANTA

A
SEliONE B-B
6
i---_--i---_--'-__ mi

A 542
PIANTA
FONDAlIONI
-s.oo -5.00
\Z..- -._. .52

SEliONE A-A
Fig. 2- Arslantepe-Malatya, Plans, seetion and isometric view of room A542 and its
foundations (period VID2, E.B. IlIB)
185
ur
Fig. 3- Arslantepe-Malatya. (a) Bone
arrowheads and pin from the
oldest Early Bronze IlIB
levels
186
Fig. 3b- Painted jar of period VID2 (E.B. IlIB)
Fig. 4- Arslantepe-Malatya. Large terraced building of period VIDI (Early Bronze IlIA)
Fig.4b
187

i
i
_ 0'0 _J
- -1
i
- -- -- --1
,.
i
.. J
,"::"
L :, ;.'
, "
IITLLJ -_

i
L _
L_
,- - --,
i
i
i
L,
L
D E
_J
10
i
LS
i
20 mt
i
Fig. 5- Arslantepe-Malatya. Planof the largebuildingof period i (E.B. IlIB)
188
D
5 1 - - - - - ~ - c - 1
i
i i
i i
i i
i i
L _ ~ ~
6
1----- 1
i
Fig. 6- Arslantepe-Malatya, Western Area. Plan of the part so far excavated of a monumental
building with mud-brick columns of period VII (Late Chalcolithic)
189
Fig. 7a- Arslantepe-Malatya. (a)The building with columns from period VII (Late
Chalcolithic)
Frg. 7b- Room A617 with materials i sitLi
190
~
\o
~
Fig. 8a- Arslantepe-Malatya. Column building of theLate
Chalcolithic period: stair (a) and mud-brick column
Fig. 8b- Inroom A582
192
Fig. 9a- Arslantepe-Malatya, Pottery from period VII (Late
Chalcolithic)
Fig.9b
1 2
~
Fig.9d
Fig.9c
193
Fig. ge
Fig.9f
194
d
a
Fig. 10- Arslantepe-Malatya. (a-c) Bone pins from room
A617 (period VII, Late Chalcolithic); (d) bone
wind instrument from room A562 (period VIA);
(e) Hut-symbol made of chaff-faced pottery found
in room A582 (column building of period VII)
195
DARA-ANASTASlPLIS 1990 YILI

Metin AHUNBAy*
1986 bu yana Kltr Mardin Mzesi
da Ge Antik dnemin ilgin Dara-Anastasiopolisii (merkez
ileye ky) ve 1986
lTD Restorasyon Anabilim Y. Mh. Mimar Kani
Kuzucular ile birlikte topografik ve araziye poligon
sonra 1988, 1989 ve 1990 olmak zere gene
lTD yeleri ve kampanyada
bilimsel 1990 22-30 Eyll ve
17 Ekim-7 tarihleri Bu tarihlerdeki
alan ITlJ Fakltesi'nden Gr. Turgut Saner
ve son Uslu
Antik kentin bir topografik
ncelikle erevesini belirliyen savunma
tespitine Bu amala ve alan tespitle-
ri savunma zerinde (Resim: 1). 1990 da
kent savunma tespitleri blmleri ncelikli ola-
rak ele
1988 ve 1989 sit tespit planlan Bur 9 ve 10
bir gstermektedir. Kent bu kesimde yakla-
90 derecelik bir kuzeye belli olmaktaysa da bu
mafsal ait sur dokusu ve burcuna gzlem ve
1990 faaliyetinin bir byk blm bu
kesimin Sur beden
toprak yzeyine seviyelerde tespitine beklenen
burcu ancak 2.00 m gibi bir derinlikte kesin olarak
(Resim: 2, 4). durumunun ve
mdahaleleri zgn duvar dokusunun tespitini
* Prof. Dr. Metin AHUNBAY, Teknik niversitesi, Fakltesi,
Tarihi Anabilim g19
197
burcunun evresindeki arazinin bugnk ky
bir blmne ait bir geit bur btnn
vazgeilmesine sebep
Bur beden stndeki ise (Resim: 5)
ve 1/1000 plan zerine ka-
1/200 lekli buluntu (Resim: 1 ve 2). Kent
burcunun tespitinden sonra geen ve-
rilen bur bu noktadan sonra ve burcu, "or.
10" olarak
1989 mevsimi sonunda sur su zerinde
ve tespitler "Bur 25"e (eski Bur 24) kadar 1990
bu noktadan devam ettirildi ve mevsim sonunda Bur 29'a
kadar oldu (Resim: 1). savunma bu burtan son-
rahat kavranamaz bir bur grlmemekte-
dir; sur beden olarak yorumlanabilecek ve duvar izleri
"Kale Mahallesi"nin konut dokusu iinde Buralar-
daki 1991 iin ngrlmektedir.
26-29 no.lu hepsi yuvarlak
Drd de izleri Ozgne en Bur
28
ldir,
fakat byk lde tahrip Buna bu burcun ka-
bir blm, kent enyksek koruyabi-
lenidir (Resim: 3). kesimde burlarla ilgili bir yap-
bu tam nnde yer alan hendek ve su
dzenlemesi 1990 faaliyetinin ikinci Bu
de Deresi'nin kente uygulanan zel dzenlemenin
Hendek Bur 28 nnde hafif bir
kopukluktan sonra dnmektedir (Resim: 3).
Hendek stne su su
(Resim: 6). Bugn oluklardan tanesi
Hendek stnde
yer alan bir btn elde edileme-
byke bir komplekse ait olup da Bir
tarla iinde yer evresi tahribata
olabilir. hendek bulunan bir ss
havuzudur (Resim: 7). Bu su su ise yu-
birer ile yuvarlak kuma
muhtemelen ile
nc ky iinde "Zindan"
lan byk substrksiyon Mlkiyet
198
sorununun byk glk ve "Zindan" evresinin
burada
bir drtgen ortaya Drtgenin evre
zerinde yer alan Drdnc kenar, biti-
kotlu baheye' Drtgenin L
serbest gene drtgen bir alan
ve tespit Orta drtgenin iindeki d-
i kire levhalarla anlatmakta-
evre koridorunda bu anlarnda bir tespiti

mevsimi sonunda buluntulann 99 kadar ko-
blmler, belgelerneleri
sonra, tekrar
199
4117000,
"16600
--\\--e------+---------,---- '116700
b i 1 Mi AROiN
A RA;-A N TA81;O PO 8_.....0.---
1
__ -1 1_ --------L_
i
i
i i
.1 .1
__10__ +-=
- ' 11 i 12
!
i
i
Resim: 1- Dara-Anastasiopolis kent ve savunma tespitleri
200
\
\
l
"
.,
'\
\\
A:",
V


'\
-
i:,'
<,
"'"" <,
l
i
}
\.
L

Ai to ..
DARA ANASTASIOPOLlS

KULE 10
OIr.Il:11200

D

DARA ANASTASIOPOLlS

KULE 28
_,M,_
N
O

Resim: 2- Bur 10 tespit Resim: 3- Bur 28 bastionlar, kente su

delikleri, hendek n
Resim: 4- Bur 10
Resim: 5- Bur O'un sur
202
Resim: 6- Hendek n su
Resim: 7- Hendek n stnde havuzlu oda
203
1990
Abdullah YAYLALI*
Nurettin KOHAN
Cevat
1 1990 gn bu Kyzikos arkeolojik
15 24 1990'a dek srdrld'. Kltr
lar ve Mzeler Genel ile Bursa Mzesi y-
rtlen nceki mevsiminde gibi;
I) Hadrian
II) Yzey
III) Sondajlar olmak zere ana sahada (izim: 1).
i) Hadrian
Geen gney yrtlen bu
yeni amada 1989 mevsiminde-
* Prof. Dr. Abdullah YAYLALI, Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve
Sanat Tarihi Blm 25240-ERZURUM.
Yrd. Do. Dr. Nurettin KOHAN, Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve
Sanat Tarihi Blm 25240-ERZURUM.
Yrd. Do. Dr. Cevat Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve
Sanat Tarihi Blm 25240-ERZURUM.
Bu dnem Atatrk .yniversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm N. Oztrk, A.Y. Tavukcu, H. Kavanoz,
Din, H. S. A. Altoprak, G. N. Gven, G. ve
Istanbul Universitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm
S. ile Bursa Kltr ve Tabiat Koruma Kurulu Grevlilerin-
den E. Korkmaz
destekleyen Kltr ve Mzeler Genel ile Bursa M-
zesi Mdr Sn. S. Ktk'e en g gsterdikleri maddi ve manevi
iin ederiz. Erdek Belediyesi de kendi
maddi ve manevi byk Bu nedenle Belediye Sn. H.
Nurol'un Belediyenin tm personeline iten yineleriz. Milli
sayesinde gnler alacak sre iinde halledil-
Sn. S. Bilican ve tm personelinin bize bu ola-
bilincindeyiz. Rotary Kulb'nn manevi de
unutmak Kendilerine Sn. Dr. H. en iten te-

2 Bkz. XII. II (1990) 17 vd., iz. 2, 3.
205
E 10 m, gneye IS m ya-
ma zerinde 3 m (izim: 2). Ustteki rt taba-
tmyle ve nceki inilmesi
bu da belirlendi', An-
cak st dolguda mermer oldukca

Bu E ve F tmnde gneye
ru onceki amalara gre daha yksek seviye-
de olup hem hem de gneye bir kapsamakta-

E III ve zellikle F III kire
henz yeni kadar grnmdeydi. Sadece bu bile
Hadrian ve bizleri daha ne gibi srp-
rizierin nceden kestirebilmek ilgintir (Resim:
1). E III ve D III geen gibi yine Ge Bizans d-
nemi kiremit birbirine iin
konusunda kesin bilgi edinilemedi. Bu bulunanlar da geen
gibi kare biimli kiremitlerden Mezarlar
bir tanesi tekil rnek ilginti. Bu mezar iin-
de oldukca bir ocuk iskeleti olan kk bir kp (Resim:
2). amada ele geen ve az da olsa buluntulardan bir di-
de 2 m den fazla sahip, zeri dbel delikli, bir
ya da pencereye ait olabilecek bezemeli bloktur (Resim: 3). Izlene-
para zerindeki soffit ii alana frizi
Fazlaca Ge Hadrian-Erken Anto-
ninler dnemine ait sylenebilir. ok
ele geen mimari bezemeli bir ..
na ait olabilecek bir panter (Resim: 4). Panterde
durumda E III bulunan
en nemlilerinden birisi bir konsol ol-
bloktur (Resim; S). Bu st. d-
kanca bezekleri, ortada Ion ve altta Ion stun
volt1eri dil yaprak Bu para tam olmasa
da geen bulunan, daha iyi durumdaki konsol genel gr-
nm bilgi vermesi nemlidir'. Bu
3 XII. II (1990) i 84, iz. 4.
4 Bu durum boyu gstermekte ve de-
kesimde tek bir bile
nemli bir belge Bu konuda Bkz. XII. II
(1990) 172 vd., Dn. 7.
5 XII. II (1990) 177, Res. 9.; N. Kohan, TrkAD 29, 1991, 124,
Res. 6.
206
daki sannallar yanm stunlar zerine gstermek-
tedir.
paralan geen ait
kadar ikisi selvi tomureuklu tanbur ol-
mak zere kkl bykl paralar bulundu (Resim: 6).
st ait bezeklerin
lan zerinde ve boyalar olan para
ve paralar halinde aslan rten- ele geti (Resim: 7). Bu a-
da mermer kiremitlerine ait birka yeni par-
ayla? (Resim: 8), kiremitlerininorijinal belirlenme-
sine biraz daha oldu.
1989 mevsimindeki kadar olmamakla birlikte bu da
frizine ya da byke bir ka-
dar kk olan ok para ele geti (Resim: 9).
II) Yzey
1990 da antik ken-
tin belirlemeye ynelik srdrld:
Bu incelemeler bugn tmyle rtl ve eski ya-
"bouleuterion" olarak yerde kaak
dair duyumlar ve burada
Kentin gneyinde Panormos gerisinde'? hemen
yeralan bu alana korkun bir grnmle
(izim: 1). Buraya zellikle heykel bulabilmek ge-
len "amatrler" ok .
yzeyde bir "heykel atlyesi" grnmndeki alanda g
iki gn ve zellikle
kopararak gtrdkleri ok heykel ve bezemeli mi-
mari sonunda deposuna geti-
rildi. Yzeyden derlenen buluntular bouleuterion'un bir zamanlarki
grkemini belgeleyen figrl frize ait bykl kkl ok r-
nek ve mimari bezemeli paralardan frize ait
6 XII. II (1990) 176, Res. 5.
7 XII. II (1990) 174, Res. 8.
8 XII. II (1990) 175, Res. 6,7.
9 F.W. Hasluck, Cyzicus (1910) 7 vd.; R.M. Ertzn, ve evresindeki
Adalar (1964) 162; C. Sanat Tarihi Der. 9, 1990, 29, iz. 1; ay, Tu-
rizm 1988-1989,71; XII. II (1990) 179, iz.
10 XII. II (1990) 181, iz.
207
paralar ya da (Resim: 10, 11, 12) ile
ait olabilecek byk boyutlu figr ilk gze arpan r-
neklerdir. cinsiyeti ve belirlenemeyen giyinik
biri (Dionysos?-Athena?) (Resim: 13) ve Herakles'in sol (Resim:
14) ile kolundan sarkan aslan postu penesi (Resim: 15) en nemli
Hadrian gibi buradaki kabartmalarda
heykellere ait olabilir-iki boyut gzleniyor.
Sonuta bunlar frizlere ait buluntularsa iki frizin d-

Bouleuterion'daki mimari Hadrian
benzer, ancak daha kk bir konsol (Resim:
16) ve bir lentosu (Resim: .17) nemli Bouleuterion
hemen Ion ve Lesbos kyrnalanyla bezeli bu len-
to o anki olanaklarla lde byk yerin-
de Derlenen btn paralar Bouleuterion'un LS. 2.
ikinci gstermektedir.
Bouleuterion'un tarla ortaya bir ve
kentin sur hemen bir presine ait

lll) Sondajlar
ve Hadrian
kentin yerlerinde kltr belirlemeye yne-
lik kk deneme da Bunlardan ilki Hadrian
kuzey agora ierisinde 5x5 m
lik amada 2 m derine inilmesine niteliksiz ve hibir bilgi verme-
yen birka seramik herhangi bir kltr rastlan-

sondaj ise Trakikos nndeki, bugn ola-
rak amlan, kentin gney hemen kk bir tepecikte
(izim: 1). Eski "M. Mithridates Tepesi" olarak nitele-
neri" bu tepenin tmyle ve belirli bir dnemin kltr rnlerini
bir plk (bothros) sonucuna
Buradaki ikisi kandil (Resim: 18) ile zerinde
palmet olan stn nitelikli bir kandil kulpu (Resim: 19) bulundu.
Bu kandiller Hellenistik ait Bunlardan
II Bkz. Dn. 9.
208
Bizans ait ve zerindeki bir ha
kolye ile yine yuvarlak bir giysi ele geirildi
(Resim: 20).
1990 sresinin bir blm de antik kentin
nekropol'n (izim: 1). Bu amalaYrd.
Do. Dr. Cevat kyllerden bilgiler daha n-
ce Prof. Dr. E. Akurgal sylenen bir lahdi yeniden or-
taya yneldi. Nekropol blgesinde belirlenen son-
daj gnlk bir sonra, yzeyden 1 m
derinde mermer lahit
Srdrlen m lle-
rindeki bezemesiz ve kuzey uzun yznde drt Latince
olan lahdin- (Resim: 21) altta 0.70 m lik bir podyum ze-
rinde belirlendi (izim: 3, 4). Podyum basa-
kaidenin konusunda ve sresinin yeter-
nedeniyle henz bilgi elde edilemedi.
Podyumun alt ve stte Attik- profili lahid san-
sadece profil Lahid
modeline benzetilerek; alttan itibaren Ionik kyma, dar
silme, ve yatay geison Lahid byk oran-
da gen dz, yan akroterlerin,
iek rozetli palrnet ve kenger izleri
bizi ahnhklar iinde de tr bezemenin syle-
nebilir. bu grntsyle lahit, bir
12 bu yreye gezisinde burada toprak iinde
Klasik ait stn nitelikli seramik da belirlendi.
13 Bu XIII. Prof. Dr. E.
Prof. Dr. C. ile bir bulunan bu lahdin nceden ay-
sz konusu lahdin toprak
yzeyde lahdin o gnk grlnce sanduka-
bir delik sretiyle iinin belirlendi. Bu durumda ortaya
lahdin yeni bir buluntu kabul edilebilir.
14 Lahit st Grekce "YITOMNHMA" ve alttaki Latince iki kez
Ancak konunun Dr. N. Asgari ve Dr. S. ile
"iki kez ok bir belirlendi. Buna
Latince kesimin milimetrik bir lmle llecek olursa Grekce yzeyden
daha derinde ve kabaca lahtin ikinci kez konusundaki
zin de tmyle ortaya Blge konusunda
yapan E. Schwertheim, lahit zerindeki 2. bulunan
......THEOSEBIA.. ismine 4. nce ve lahtin sahibi
"FL. ANTONINUS"un da, Kyzikos'un biri
belirtti. Bu durumda, lahtin ikinci kez bir

209
Yukanda geen ve nceden belirtilen lahdin de,
kyllerin ifadesine gre tipi Kyzikos'da bu tipin-
olarak gstermektedir".
Lahit zerindeki yumurta dizisinin ve akroterde-
ki bezerne zelliklerine gre lahit LS. 2. ikinci ierisine ta-
rihlenebilir.
15 gre benzeri bu tip Iahitler, Marmara Blgesi'nde olarak
Bkz. Trk Tarih Kongresi i (1989) 455 Lev. 216, 15. Perinthos'daki bu lahit de,
Kyzikos'daki ile tiptedir. Bilgileri iin Sn. Dr. N. Asgari'ye burada etmek iste-
ra. .
210
iX
iX
-e
~

-e
::!
!ii!
~
./
~ 5l
co co
F- s/"
O

.
.
N
G
211
n
TT
11
i
D
0)1?o
i i
O
E
HlSoff.1
F
NK '90 k;ek :1/100
izim: 2- 00 lekten k l t l m t r
212
ynOMNHMA
H S E
izim: 3- 1/20 lekten k l t l m t r
t8:91 l.t!Il: 1121
213
4 C1z1m
.:-:.........
='='9
izim: 4
214
Resim: 1
Resim: 2
215
216
Resim: 3
Resim: 4
Resim: 6
217
Resim: 7
Resim: 8
218
Resim: 9
Resim: 10
219
Resim:
220
Resim: 12
221
222
Resim: 13
Resim: 14
Resim: 15
Resim: 16
223
Resim: 17
Resim: IS
224
Resim: 21
225
1990 YILI KAZISI 1
Recep
1990 Gavurtepe ile St. Jean

GAVURTEPE
Gavurtepe'de Gney Ama ve Megaron olmak zere
iki alanda devam
GneyAma:
G 25-30/ D 40-50 karesinde 276.00 m den 275.00 m de-
Ortaya 12 adet (A-L) duvar
temeli (Resim: 1). Bunlardan A duvan gre daha
tir (Resim: 2). G, '1, J kk A
duvanna benzerlik gsterir. C,D,E, ise arada bulu- ,
nan daha byk gsteren
A sonucu F ile ve benzer
bir duvar ele Her iki duvar muhtemelen megaron me-
kanlara aittir.
Ele geen in situ kaplar, kk tek kulplu, gaga testicik-
ler (GT 90-42 [Resim: 3]), GT 90-47 [Resim: 4]), tek kulplu
gaga mutfak (GT 90-34, 35), ift
* Prof. Dr. Recep Girne 85/12
1990 hi bir esirgemeyen Belediye Galip
Dokuz Eyll Universitesi Mhendislik- Fakltesi Manisa
Mzesi resmi sorumlu itenlikle destekle-
ve zmne pratik ve Mze Mdr Hasan
ekibinin Dokuz Eyll Universitesi Blm Gzde
Baykal, ulha, Serhan ve Nurhan Kalender'e Ege niversitesi Ar-
keoloji Blm Ersun Gden, Umit
Jeyan Gedik ve Ufuk Manisa Mzesi muhasibi Celalettin ve
enerjik Dokuz Eyll Universitesi Blm Ersoy'a
ve Sezer'e sonsuz
227
kulplu pithoslar (OT 90-51, 58) ve ie dnk kase-
lerden
Gaga siyah byk testi (OT 90-9) (Resim: 5) kaliteli
bir gstermektedir.
kk buluntular mermerden bir idol (OT 90-35) ve
beyaz parlak mermerden kase (OT 90-10) dikkat ekmektedir.
Megaron
Gavurtepe nemli bir M.. 2. bine ait
sahip Bugne kadar sondaj ve
lar, kiklopien sur zirvede yine tarzda ve
lekte bir megaron ortaya (bkz. XI.
s. 180). 1988 yzeysel
(XI. s; 182 Resim: 1). 1989
ise hem tarihsel grmek, hem de daha bir pla-
sahip olmak iin 1 m 35 m bir sondaj

1990 1Y89 daha
iyi kavramak ve daha iyi zmlernek megaronun B. k-
olarak D olarak
i ve II sondajlar
Sondaj i de, st kodu 281.77 m olan bir
mezarda (M 1) (Resim: 6) st ste iki iskelet
tir. Sondaj II de de yine bir mezar (M 2) bulun-
1989
1da
ortaya 7 mezar ile birlikte megaron yzeyine
bu mezarlar kiremit v.e olup,
st kayrak ve bloklarla Ilerinde tarihlerneye ya-
rayacak herhangi bir malzeme Oe
Antik dneme ait
Sondaj i de megaron B ara 280.95 m kadar
ve buna gre, 1989 belirlenen sekinin, her iki bo-
yunca devam (Resim: 7). Sondaj i
bir somut sonucu da, B ara veren bu-
Bylece megaronun i 8.70 m

ele geen malzeme M.: 2. bine aittir.
228
1989 ele geen Myken paralanna ek olarak, bir Myken
(OT M 90/203) daha ele ... 1989 paralellikgs-
teren seramik buluntulan, megaronun M.O. 2. binin ortalan, ya da biraz

St. JEAN (Resim: 8, 9)
Philadelphia kentinin Bizans dneminde en grkemli
birisi St. Jean kubbeli idi. Kilisenin payesi (A, B,
C) bu grkemi bugn de 15 m ye ykseklikleriyle
halen 1989 ile,' toprak seviyesinde ko-
D payesinin ve kilise zeminine iin ku-
zey bir sondaj
1990 D gney yz boyunca, uza-
nan, 0.96 m bir duvar ele
Bunun D gney cephesinin her iki antik d-
neme ait bloklarla payandalada tahkim
Paye byk bir deprem nedeniyle destek-

Payandalarda malzeme olarak mimari bloklar, hey-
kel kaideleri
basamaklan zerinde Ge Bizans dnemine ait iki me-
zar ele Bunlardan M 2 de bir ve iskelet
tur (Resim: 10, ll). M 2 mezan ele geen iki adet ukur Bi-
zans -sikkesi, M.S 12. aittir. basilikadaki
-payandalarla yan neflerin iptal edilmesi- bu tarihten
nce '
229
Resim: - Gavurtepe, gneyama
Resim: 2- Gavurtepe, gneyama A d u v a r
230
Resim: 3- Gavurtepe, gneyama (GT 90-42)
Resim: 4- Gavurtepe, gneyama (GT 90-47)
Resim: 5- Gavurtepe, gneyama gaga a z l testi (GT 90-9)
231
232
Resim: 6- Gavurtepe, megaron, sondaj i
Resim: 7- Gavurtepe, megaron, sondaj i sekili ve
ara
SA/NT JEAN KILisESI
D AYA;:' i
PLAN
i
.1CCJ
CO
. . .." ..
.
..
Ei?
." .
.'
"0
[i:
D AYAC,

):
-- -, o . 0". 'St .'1
oC'
i
.'
'&
Ml

i
payanda
L
1__ -
- --._-------
GUNE. Y CEPHESI
Resim: 8- St. Jean Kilisesi, D payesi

233
234
Resim: 9- St. Jean Kilisesi,
Resim: 10- St. Jean D payesi, payanda ve zerindeki
M2
Resim: 11- St Jean D payesi
gneyindeki payandalar
235
KAZISI 1990
1
Recep
3 1990 tarihinde Tepe, Uyuz-
dere 2, Kuzey Stoa'da ve halen ara verilmeksizin tiyat-
roda srdrlmektedir.
Metropolis daha verimli
daha gvenli korunabilmesi bir evi

Belediyesi'nin zverili Yeniky bahe-
si iindeki eski okul restore edilip modem bir evi
olarak yeniden 1990'da trenle
ARAPLITEPE
ya da kilise
nlen Tepe'de (bkz. R. Meri, Metropolis in lonien 1982 s. 33) te-
mizlik ve sondaj Yzeyin hemen ok
da Bizans (M 1-10) ynnde
Eller zerinde, apraz biimde
* Prof. Dr. Recep Girne Blv. 85/12 ..
Metropolis finanse eden Belediyesi'ne, Sn. Ertan
byle bir kltrel byk bir zveriyle iin borluyuz.
Efes Mzesi Mdr Selahattin Erdemgil'e ve Mzenin gster-
dikleri ilgi ve ederiz.
olan esirgemeyen Efes Mzesi ve Dost-
Balta Turizm Sevenler Trk-
Alman Kltr Yeniky Hayri Gral'a, Yeniky ve Ozbey
kyleri sakinlerine . ..
Efes Mzesi Cengiz Iten, Dokuz Eyll Universitesi Res-
torasyon Anabilim Ersoy, Gezgin (Arkeolog), Unal Demirer (Ar-
keolog Restoratr), ulha (Mimar), (Arkeolog), Bahar Alpvural (Ar-
keolog), Grhan (Arkeolog) ve Dokuz Eyll Univ. Jeoloji Blm Jeofizik
Ar. Gr . Mahmut Drahor ve ekibi Kendilerine
tr ederiz.
A.B.D. Elderhostel yelerine ve yrmesini
rimize de bir bor biliriz.
237
kenarlan veya stleri ise
bloklarla daha erken dnemlere
ait malzemedir. onolu mezar iinde, ayak ucunda bir tts ka-
ucunda ise bir mezarlarda her-
hangi bir buluntuya
Tepenin kuzeyinde, yksek bir stun kaidesi ve bunun evresinde
mermer paralan taban
yamata temizlenen duvar ise,
olan bir kilise aittir.
UYUZDERE MACARASI 2
989 sezonunda byk kutsal hemen daha
kk bir klt tesbit ve temizlenmesine
stteki 0.50 m dolgunun sonra, 2.40
m ye kadar Hellenistik ve Roma dnemine ait ok seramik ele
Bunlann tam olarak M.S. ve 2.
ait "Red-on-white" tipinde Efes kkenli kandiller
-2.40 m ile, -2.80 m Roma seramikleri ile birlikte
Erken Tun ait, tek kulplu gaga ait paralann bu-
Z'nin prehistorik zamandan beri gsteren
nemli bir
KUZEY STOA
Bizans kulesinin yer alan byk kulenin
da, kaak ortaya byk blok grlmesi ze-
rine temizlik ok olumlu sonular
R. Meri,
Metropolis in lonien, 982 s.3 v.d.), Bizans kulesinin arka duvar temeli
olarak kuzeye ilerleyerek

Stoa dzgn dikdrtgen bloklardan Dolgu
malzemesi olarak kaba bloklar iki
adet in situ yivsiz stun alt tamburu ele olarak bulu-
nan stun st Oor dzeninde zenle yivlere sahiptir.
Bunlardan birisi zerinde ithaf gre,
her stun Metropolis'li bir demos'a

238
Temizlenen dolguda ve kiremit -1.40 m de du-
var kenannda iki kme halinde bronz heykel paralan Er-
kek ait sa, sakal paralan, boyutta el ve ayak parmaklan,
elbise ve ss iyi bir el dik-
kat ekmektedir.
15 adet Hellenistik sikkenin taban zerinde
Lagynos trnde, dikey kulpu satyr biiminde bir hydria, aynca
Bizanskulesinde temel olarak Ge dneme
ait giyimli bir erkek heykeli ele

Tiyatronun yeri ve A. Fontrier
dan beri bilinmekteydi. Ancak st anakayaya bir
iki tiyatronun tm toprak
Tiyatro kent daha iyi arkeolojik
verileri daha kitlelere maletmek, zel mlkiyet olan Metropo-
lis sit bylece sit olgu-
sunu bir ortaya koymak
hala devam eden tiyatro 1991 raporunda su-

239
1990 YILI KAZISI
Levent ZOROGLU*
bir liman kenti olan ili ilesindeki
antik Kelenderis'deki 20 Eyll tarihleri de-
vam edildi'. Bu 1989
KI-K] III Y sondajlar Aynca su yollan-
1:1000 lekli paftalar zerine 18. ait li-
man rlvelerinin Roma mezar evre
ve 1988 ve 1989 bulunan iskeletlerin in-
celenmesi gibi da yrtld.
1)
KI-KJ 111 ana Y alt plankaresinde 1989 ama-
ya 1 Rumarab -2.00 m den itibaren
srdrlen sonunda bu -4.00 mye (Resim: 1). Bu-
rada ncelikle daha bir Ge Roma
ait I. tabakadaki pis su tahliye
Bu geen iki kanal ek olarak,
3 tanesi daha olarak -2.05 m den itibaren yrtlen a-
Ge Roma ait seramik nemden dola-
demirden birka obje ele geti. Daha sonra
I. tabakadaki kuzey-gney ynl uzun ile g-
ney kesiti 15-20 cm yi bulan ve stabilizasyon
bir curuf Yak-
-2.40 m den itibaren, 1. tabakadaki bu ait uzun duvann teme-
* Do. Dr. Levent ZOROaLU, Seluk niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sa-
nat Tarihi Blm, KONYA.
srmesi iin izin veren ve maddi ve Mzeler Genel
Seluk Universitesi ve Fonu her tr-
l esirgemeyen Anamur Mzesi Mdr A. Ekinci ve personeline,
Mal mdr ve personeli ile Belediye ederim. ekibi-
miz Prof. Dr. M.U. Anabolu, Prof. Dr. T. Korkmaz, Mimar A. Kutlay Alan,
Ar. Gr. H. Bahar ve N. Aslan, Y. lisans F. Kanal ve H. ve lisans
cilerinden Ozverili ve tmne minnet
borluyum.
2 Bkz. L. "Kelenderis 1989 XII. (KST), II.
Ankara 1990, 309 vd., Res. 19, 20.
241
linin 20,25 cm kadar ve bu duvara hemen hemen paralelolarak
uzanan bir kapak ortaya Bununla hemen hemen
seviyede, kesitine bir yerde, ise, bir kuzey
ile bunun nnde, yani bakan bir
zemin temizlendi. Bu seviyede 40 cm lik bir
tan sonra, szn evresi ve iindeki ve
daki dolgu tamamen temizlenerek, II. mimari tabaka ortaya
(Resim: 2, 3). dzensiz ve amur ile
0.60 m olup, 3.50 m lik uzunluktaki
sondaj iindedir ve kesitinde hala devam
0.70 m bu st blmnn kerpi rg
olup Kanal ise, ok dzgn kire
bloklarla Tam olarak
herbiri ortalama 0.70 m uzunlukta, 0.40 m ve yine
40 cm yksekliktedir. Kapak iindeki dolgu te-
zeminde de yine trde ve llerde
grdk. ise, i. tabakadaki
da olmakla birlikte, llerinin te
yandan bu seviyesinde tespit bir
nin kesi-
tinde devam eden bu byk bir kentin merkezine
bir yerde bulunan bir limana zere
Bylece Kelenderis'de Liman ve
belki de ondan daha eski olan ikinci bir ilk izlerini

Bu tabakada bol miktarda Ge Roma B ve C ait paralar ve
ok az Hellenistik seramik de-
recede M.S. 3. ve 4. ait bronz sikkeler ele geti ki, bu
buluntular sayesinde 1. sondajdakiII. kabaca bu tarihlere ait
syleyebiliriz.
-3.00 m den itibaren son bl-
mnde, ele mimariyi srdrdk.
i. tabakaya ait iinde daha fazla mmkn
daha ok II. tabakada ele iinde ve bu
ile kanal ahinda yrtld ve bunun sonucunda zel-
likle Erken Hellenistik ve Klasik ait kap
mimari vermeyen bir tabaka temizlendi. Bu temizlik
-3.80 de kk bir duvara ait ilk izler
bu amadaki durdurduk (Resim: 3, 4).
242
Ele geen malzeme figrl Attik vazo (Re-
sim:' 5), beyaz zemin zerine siyah boya ile dairelerin ve izildi-
"Black on white ware" grubuna ait bir kap (Resim: 6) ve
Sub-geometrik ait bir kap (Resim: 7) nemli rnek-
lerdir. kadar mezarlarda Attik figrl kap-
lann zamanda de Klasik
Kelenderis'in de bu alanda bunun tesinde, Arkaik Kelende-
ris'in de yine yerde ait ilk ip ulan elde bu-
Aynca bugne kadar Kilikya'da hi fa-
kat antik kaynaklarda sz edilen Arkaik da ilk
delilleri de elde
I. amada srdrrken, hem bu test etmek, hem
de zere, bu ortalama 1 m kadar
ve yine 5x5 m llerinde ikinci bir
ve sonuna kadar burada da ortalama -2.00 metreye
ilk 0.80 m sindeki dolgu temizlendik-
ten sonra ilk mimari burada da ortaya (Resim: 8). amur ve
rlen duvarlara sahip olan bu
blmlerinde, ya bu duvarlara dik olarak ya da hizada
kire duvar Oyle ki, kire
ile duvar amur ile olanlardan da-
ha eski bir aittirler ve bu eski herhangi bir nedenle
tan sonra, szn daha basit duvarlar rlerek yeniden kul-
Bu son m
llerinde kare biimli bir blme (Resim: 8, 9). Bu amada
taban seviyesine -2.00 m. Bu
malar yine Ge Roma ait bronz sikkeler ve tamamlana-
bilir biimde, yerinde seramik bulundu ki (Resim: 10), 1989
mevsiminde 1 sondajda da benzeri kaplardan Bu ya-
iinde, tabanda kl ve ki, bu
durum bir tahrip gstermektedir. Biz benzeri
izlerine 1 sondajda, i. tabakadaki da
iin, 2 sondajda tespit ile, bu za-
manda tahrip buna sondajdaki teknik zel-
liklerinden kire ile rlmesi), duvar rgs
amur olan 2. sondajdaki biraz daha eski
Bu yzden her iki sondajda birbirini tamamlayan, fakat
zamanlarda, tekniklerle edilen bu eski la,
daha sonra Ib olarak (Resim: 11).
Bu amada da yine ok Ge Roma bronz sikkelerin
i b bu ait belirtileridir. bir
243
sonucu, iindeki kap kacaklarla birlikte tahrip bu ola-
kentteki, ait olan ve halen toprak bulunan
katlarda da gelecekte alanlarda ya-
gsterecektir.
2)
1990 mevsiminde antik bulunan ve ne
ki, ve ilgisizlik yznden tahrip olan eski "liman
iin teklife olmak zere, Mi-
mar Argun rlveleri ve planlan
Bugn ve yan duvarlanndan bir blm olan bu komplek-
sin zaman yitirilmeden hem bu hem de
onlardan belirli amalar iin nemlidir
Yine onanm daha nce rlvelerini ve
Kelenderis'deki en olarak bilinen Roma mezar
evresindeki Prof. Dr. M. Anabolu'nun ynetiminde bir
ekip Bu temizlik
ya ait bir ka blok da Bundan 1988
ve 1989 mevsimlerinde nekropolndeki mezarlarda
temizlik iskeletler Antrapolog Prof. Dr. Tuncer
Korkmaz zere incelenmeye
3) SU
su kaynaklan olduka zengin olan Kelenderis'in
yerlerinde gnmzde dahi kuyular Bir
ka kuyudan lmlerde suyuna ortalama 10 m den iti-
baren Bunun byk bir
la Roma ve son zamanlara kadar ananlarak
su yolu kentin ime ve gnmzde sulama suyunun
da
Su yolunun kentin Glnar kara-
yoluna yerde, Senir yamalannda, orman iinde-
ki bir Ne ki, bir ok blm zaman iinde tahrip olan su
kaynaktan itibaren gneye ynelerek, Ortatepeler'in ku-
3 Bu ile ilgili rapor ve Mzeler Genel ile, Kltr ve
Tabiat Koruma Genel bu konudaki
nerilerimiz dikkate ve proje ve yrtme gelinir.
4 Bu da ve korunmaya ile ilgili raporlar yine ilgili kurumlara iletildi.
Ancak, teklifimize bugne kadar herhangi bir gibi, bu 4 m kadar
herhangi bir izin ve yasalolmayan bu ilgili
olarak, henz bir karar
244
zeye bakan alak karayolunu
Kk-alan (Kapizli) zerine kurulan kprnn kes-
ve buradan Senir eteklerinden, uygun bir
gzergahla kent merkezine Bu iki nokta, yani kaynak
ile kent merkezindeki deposu mesafe 10 km
yi
Kanal gre 1.20 m
bir duvar biimindedir. Moloz ve kire ile rlen
kanal bedeni ancak dere yataklanndan geerken, kemerli olarak
(Resim: 12, 13). Su, kanal st yzeyine olan
ve en yeri (stte) 0.40 m "V" biimli toprak oluk-
dan ve bu oluk, bugn bile yerde grlebilmek-
tedir (Resim: 14). de 0.40 m olup, zerinin levhalarla
ait bir ele
Gelen suyun ve sisterninin
Merkez Mahallesi'nde, caminin 150 m kadar kuzeyinde, An-
talya karayolunun 30 m kadar Senir limana
ru alalan etekleri zerindeki ilk hemen (Resim: 15).
evresinde l ve 19. ait birka sivil bulun-
ve Vasfi mlkiyetinde gzkmektedir. gr-
rneklerini mezarlan
Karayoluna bakan dar cephesinde bir ki,
bu sonradan hemen Duvarlan moloz
larla ve ise, daha dzgn blok
iten ie 3.70m, da 3.50 m dir. Bylece yak-
dikdrtgen bir plana sahip olan ve yan yan-
ya yamataki kaya zeminin yontularak, dzeltilmesiyle
geri kalan ise kire ve moloz rlerek

iinde, duvannda, zeminden 1.20 m yksek-
likte, kenarlan 0.75m llerinde olan, gelen suyun kanal bu-
Burada yas plakalar I yan duvarlar,
1.50 m lik ykseklikte olup, 0.10 m lik girinti yaparak, to-
noz rgye i zeminden itibaren
2.80 m Yan 0.40-0.50 m olma-
tonoz bundan biraz daha
i aplan 13-14 cm olan 4 adet su knk bulunmakta-
ve bunlann bugn
245
Yukanda da gibi, mezar olarak ve
sonradan olan bu yeni byk bir
M.S. 2. sonraki bir tarihte, kentin bymesi, buna pa-
ralel olarak su gereksiniminin sonra akla gelen
en uygun yorum olarak kabul ediyoruz.
246
Resim: 1
Resim: 2
247
Resim: 3
Resim: 4
248
, ~ ~ t
Resim: 5
Resim: 6
Resim: 7
249
Resim: 8
Resim: 9
250
Resim: 10
251
252
Resim: 13
253
Resim: 14
Resim: 15
254
1990YILI
YESEMEK ve HEYKEL ATL
ve RESTORASYON

Yesemek ve Heykel Atlyesi; Gaziantep ili, ile-
sinin 27 km yer (Harita: 1). Atlye bu gnk
"Yesemek" kynn Karatepe zerinde 1[O
dnmlk bir alan zerine (Plan: 1). Yesemek M.O.
II. ve i. binde faaliyet bilinmektedir. Bu gnk bilgilerimizin
Yesemek heykel atlyesi Anadolu'nun antik dnya
olarak bilinen.Mezopotamya, ve Akdeniz en byk
hava heykel atlyesidir (Resim: 1, 2).
Yesemek'i arkeoloji bilim alemine ilk antik Samfal "Zincirli"
hafiri Alman Arkeolog Felix Von Luschan fakat
geen bilim burada herhangi bir ve

Buradaki ilk bilimsel ve rahmetli Prof.
Dr.U. ve o zamanlar asistan olan Prof. Dr. Refik Duru ta-
1957 - 1961 pek ok heykel ve
kabartma gn tipolojik ve tarihlernele-
ri 1974 "Yesemek ve Heykel Atlyesinde Ya-
ve Ancak 1961
sonra burada atlye adeta kendi haline terk
Bu arada memnuniyetle belirtmek gerekir ki, aradan geen 30
sene eserlere bir atlyede kaak ve
tahribat
Atlyenin orman blgesi iinde ol-
nedeniyle kenar
* Anadolu Medeniyetleri Mzesi Mdr, Ankara.
Prof. Dr. U. Yesemek ve Heykel Atlyesinde ve
Trk Tarih Kurumu Ankara, 1974.
255
yer alan tahrip ile 1989
2.5 ay sren bir sonucunda 110 dnmlk alan tel rg ile koru-
ma (Resim: 3,4).
Yine sonunda sit olan, ait 5 dnm-
lk bahenin 1990
bu saha zerinde mevsimi sonun-
da 52 adet heykel kabartma ve byk ele
gemesi, ne kadar isabetli orta-
ya (Resim: 5).
1990 mevsiminde 28 5 Ekim ta-
rihleri devam ancak evre dzenlemesi, ekimi
ve plan nedeniyle faaliyet 22 Ekim tarihine kadar devam et-
Gaziantep Mze ile yrtl-
srekli olmamakla beraber Mze Mdr Sn. Erge ve Mze
Sn. Mustafa
Ozverili kendilerine burada ederim. Ay-
bize her trl malzeme temini, evine ime suyu, elektrik ve tele-
fon gibi alt hizmetlerinin temininde byk olan Gazian-
Belediye ve Kltr ile
Islahiye ve Belediye burada suna-
nm.
Yesemek'te nceki
gn fakat yerlerine dikilemeyen eserlerin
ve tanzimi, yosunla eserlerin temizlenmesi, parala-
nn restorasyonu, sit eserlerin sit iine ta-
ile bilhassa yeni alan zerinde
devam etmesi zetleyebiliriz.
1990 YILI
Bu seneki daha nce Prof. Dr. AI-
uygulanan
hudut Yesemek deresi gibi tabii bir Bunun sonucu
istikametinde XV. kareden XVIII: kareye bytl-
(PUin: 2).
1990 Xlll-Xv lll ile D - G kuzey-gney karelerin-
de devam (Plan: 2), daha nce bu bahe hali-
ne getirilmesi burada yer alan heykel ve
tahrip ile kk sivriler halinde grlen
256
evresi temizlenerek bunlann ortaya
Bu sivrilerden kaya veya anakaya olarak
bunun yukanda gibi 52 adet heykel
ve kabartma ile verilmeye hale byk bloklar
elimize Bu dev-
rin ve bizlere fikir vermesi
dan nem
Bu elimize geen sklptrleri ;
- Muhtelif tipte
- Muhtelif tipte sfenksler,
-
zetlemerniz mmkndr.
ASLANIAf!
Yesemek'te daha nce 4 tipte elde
Bu seneki 3 tip zerine r-
nekler elimize fakat abidevi olarak ayakta ve
btn olarak tasvir tipine maalesef tesadf (Resim:
6).
Buna mukabil daha nce olarak ancak 1 adet ele geen kanat-
aslan tipinden vaziyette 3 adeti gn bulun-
Bu sene elimize geen gruba
1- Dar Blok zerine Ayakta Durur Vaziyette, "Protom" Olarak

Bu tipten 6 adet elimize olup,
vaziyette yer belli bir yerde gstermekte-
dir. bir daha iri, bir ise daha kk
2-3 ton, lleri ise, 0.80 x 0.70 x 1.70 m yi (Re-
sim: 7)
2- Dar Blok zerine Oturur Vaziyette, Protom Olarak

Bu tip 23 adet elimize olup, byk-
lk ve arz ederler. Atlyenin bu kesiminde bilhassa bu
tip vermektedir. 2 - 2.5
ton, lleri ise 0.85 x 1.00 x 1.25 m ye (Resim: 8).
257
3- As/an Heykeli
Bu seneki cepheden, olarak tasvir
ele gemesi bizi en fazla memnun eden husus
Asya plastik eserlerde pek ender rast-
lanan, hatta bu ile, hemen hemen hi tesadf edilmeyen frontal ka-
nat tasvirinin Yesemek taslaklan grlmesi gerekten ok il-
gintir. 1.5 tonu, lleri ise 1.05 x 1.15 x 0.55 m yi
(Resim: 9).
DAG
Bu seneki 4 adet ikili ka-
elimize olup, biri hari vaziyettedir. Tip
olarak hepsi olup, cepheden tasvir Elleri hiza-
olan kabartrnalann zerinde 3 adet kursu
yer silindirimsi klah, yz, yer-
den, elbise iinde olarak temsil edil-
Prof. Dr. bu Imparatorluk
Devri Hitit uslbunu .. ve pek az fark-
larla benzerlik M.O. II. binin nc ve drdnc
iine Elimize geen rneklerin 1
ton, lleri ise 1.20 x 1.00 x 0.40 m yi (Resim: 10).
SFENKSLER
Sfenks motifi; vcudu aslan, ise insan tasvir edilen ka-
bir olup, Anadolu'ya sfenksleri
genellikle erkek mukabil, Yesemek'te ele geen sfenksler
dir.
Bu mevsiminde elimize geen sfenks 5 adet olup, hepsi
Hepsinin nc evresinde ince per-
Daha n-
ceki 3 tip sfenks Bu seneki
bu 3 tipe ait rnekler elimize bulunmakta-
Bu tipler;
1- slupla Protom Sfenksler
Bu tipe giren sfenkslerin dz kavislidir. yumu-
bir uslbu temsil ederler. Bu tipten elimize bir rnek olup,
2 Prof. Dr. Yesemek ve Heykel Atlyesinde ve
Ankara, 1974, S. 84.
258
2 - 2.5 tonu, lleri ise 0.90 x 1.60 x 0.75 m yi
(Resim: 11).
2- Serte Bir slupla Protom Sfenksler
Bu tip sfenkslerin hatlan keskin ve serttir. Protom belirtilme-
si iin blok cephesinin iki birer kademe (Resim: 12).
3- Spiral Sa Buklesi Sfenks/er
Bu tipe ait 2 rnek elimize Bu tip sfenkslerde
genelolarak sert bir uslp hakim olmakla beraber, yer yer
uslbun da izlerini birlikte grmek mmkndr. Bu tipe ait
bir rnek 1970 li Zircirli'de ele olup, Gaziantep Mze-
si'nde sergilenmektedir. Sfenkslerin lleri beraber, ortala-
ma 0.80 x 1.60 x 0.75 m llerinde, ise 2 - 2.5 tonu bulmak-
(Resim: 13)
1990 Mevsiminde E/e Geen Tarihlendirilmesi
Bu elimize geen taslaklar daha nceki bulunanlar ile b-
yk benzerlik Prof. ta-
rihlendirmeler esas
Buna gre; dar blok zerine ayakta durur vaziyette as-
M.O. 1. binin dar blok zerine oturur vaziyette
biraz daha..erken tarihlere, M.O. II. binin sonlanna,
M.OJI. binin son sfenksleri ise
M.OJI. binin ile i. binin tarihlemerniz mmkndr.
ve
Gn 52 adet heykel kabartma ve
hemen hemen bu
riskli ve hakkinda hi bilgisi olmayan bugn bu konu-
da bir hayli tecrbe Bu tecrbeler bun-
dan sonraki daha verimli syleme-
miz mmkndr (Resim: 14, 15).
SATIHTA ELE GEEN KK BULUNTULAR
Bu seneki az da olsa kk bulntu elimize
bulunuyor. Bunlardan renkte, iki
3 Prof. Dr. Yesemek ve Heykel Atlyesinde ve
Trk Tarih Kurumu Ankara, 974 S. 8 -84.
259
kubbeli mhr ok temiz Ord. Prof.
Dr. Sedat Alp okunan mhr zerinde hiyerogliflerle
"Tarhu-muwa" gemekte, bunun Hitit-Luvi etnik grubuna ait bir
BL;! tip mhrler yok uzun bir zaman dilimi
iinde olup, Hitit Imparatorluk itibaren
"M.. 1450" ortaya alt ise tam tesbit edile-
(Resim: 16).
Elimize geen bir buluntu ise Hellenistik Devre ait ok terniz
bronz bir sikke olup, Antiochus re aittir. Antakya sikkeyi M.O.
III. tarihlemerniz mmkndr (Resim: 17).
YESEMEKTE YAPILAN
100 dnmlk bir alan zerine Yesemek heykel atelyesinde
ve faaliyetinin evre
iin uzun ihtiya Bu her trl
ara gere ve malzemenin muhafaza edilmesi, paralar halinde ele geen
restorasyon ncesi muhafaza edilebilmesi iin bir depoya ihti-
ya arazi zerinde samanhk onan-
larak 60 m- lik iki bir evini hizmete bulunu-
yoruz (Resim: 18).
Keza, Yesemek heykel atlyesinin ziyareti her geen gn s-
ratle Bu ziyaretilere atlyeyi ve iindeki kltr
ve Trke ve Ingilizce olmak zere iki dilde metinlerle
Bu izah 6 x 6 m llerinde bir podyum zerinde
elik ve bir ardak sergilemeyi uygun grdk. Bu
kaide ile stte elik 40
x 50 -cm llerinde Trke-Ingilizce olmak zere iki dilde 13 almin-
yum bulunuyoruz. 1991 rt ile
ve hizmete (Resim: 19).
Buna ilaveten 550 m mesafeden evine 1 pan'nak galvanizli boru
ile ime suyunun getirilmesini, ky trafosundan elektrik enerjisi ile ky
santralinden telefon evimize ekilmesini bu-
lunuyoruz. bir ise ky sistemi-
ne olarak
Heykel atlyesinin eviren Yesemek deresi, bilhassa
Nisan ve sel haline
makta, ziyaretilerin engellemektedir. Bu engeli orta-
dan iin dere iki kpr ayaklanmn
bulunuyoruz. Bu elik ve
yaparak hizmete bulunuyoruz (Resim: 20).
260
ADANA
,
,i'

"
"

i
i
"
,
i
i
i
\
i
l-
i
\,
' .... -
Harita: 1

SURIYE
YESEMEK' in
izim: ilhon Temizsoy
261
Plan: 1
262

1:700
ime suyu
_

kpr
izim: ilhan Temizsoy
C:::J 1989 KLTVR BAKANllGI TARA-
FINDAN VE 199()
ZERiNDE Yt.PILAN ALAN.
0 i
PWI
XVJII
xv
YESEMEII:
ve
JaELYSSl

1990
,
!tAZI ALLLII PWII
i
Olek. 1/400
AVi

1990
bulunan eserler.
O

tssbit
XVii
edUen eserler.
i
i
-:.\ i
-- - -----+----+-!---i
i
i
----

Eo'!

.. .Aa
.. -----_0_-- -o---'--.----\---il----I
L
-- ----..

$ i
f.f3
F
i:;L


i>l.
..
PlAn: 2- (1:400lekten
263
264
Resim: 1
Resim: 2
Resim: 3
Resim: 4
265
266
Resim: 5
Resim: 6
Resim: 7
Resim: 8
267
268
Resim: 9
Resim: 10
Resim: 11
269
270
Resim: 12
Resim: 13
Resim: 14
Resim: 15
271
272
Resim: 16
Resim: 17
Resim: 18
Resim: 19
273
274
1990 GLTEPE, KAZISI
K. YENER*
Kltr ve Mzeler Genel izniyle
ve Arkeoloji Mzesi geen
yresinde, Gltepe kalay retim merkezi olan tepede
1.988 arkeometri projesinin sonucunda bulu-
nan bu yer, 21 Haziran'da 28 gn-
ne kadar Do. Dr. K. Yener'in bilimsel
srd.
gsterdikleri ve iin
Mzesi Mdr Erol Kltr Mdr Ozgr Bilen ve
Hilmi Atabey'e, MTA Adana Blge Mdr Kltr
ve Mzeler Genel Mdr Sn. Akif ve Genel
Mdrlk grevlilerine, Valisi Sn. Ahmet Ozyurt'a, Kay-
Sn. Ahmet Belediye Sn. Harun Ergin'e ve
Smithsonian Institution Conservation Analytical Laboratory'nin Arkeo-
metri Unitesi tmne borluyuz. Proje
National Geographic Society, National Endowment for the Humanities,
Institute of Aegean Prehistory, Smithsonian Institution ve Uni-
versitesi destek
ekibi M.T.A. dan jeomorfolog Sancar Ozaner, Mze-
si'nden Restoratr Arkeolog ve Universitesi Ta-
rih Blm'nden Arkeolog Behin Aksoy'dan ve Kimya Blm'nden
Prof. Dr. Hadi Ozbal'dan Ekibin yesi Bryn Mawr
yksek lisans Arkeolog Dokuz Ey-
ll niversitesi'nin Rezistivite ekibi (Levent Akyol, Nihat Kerktl, Be-
kir Dr.. Mahmut Drahor ekibine
Cornwall'dan (Ingiltere) Arkeolog-Mimar Jim Knudstad ile Arkeolog
Rosa Frey, Fransa'dan keramik Sylvestre Dupres, Illinois Univer-
sitesi'nden Jeoarkeolog/Plaoekolog olarak Robin Burgess ve Smithsonian
Institution Tabiat Tarihi Mzesi'nden Bob Hard olarak
*
Do. Dr. K. YENER, Conservation Analytical Laboratory Smithsonian Institution
Washington, D.C. 20560, ABD.
275
Atom Spektrometre analizleri, niversitesi
Kimya Blm'nden Prof. Dr. Hadi Ozbal, izotop analizleri ise,
Washington D.C.'de Smithsonian Institution Conservation Analytical
Laboratory'da Dr. Edward Sayre ve Analist Emile Joel ger-
elektron mikroskop, difraksiyon ve
bilgisayar ise, kururnda K. Yener
Pota analizleri iin mikroprob ve tayini DTA ana-
lizleri kururnda Dr. Pamela Vandiver Botanik
veriler Ingiltere'de Mark Nesbitt
Projenin ana hedefi az bilinen Orta metalurji tari-
hine Daha belirgin bir olursa
noktalar zerinde
1. Gltepe'nin arkeolojik durumu
2. Metal retim faaliyetlerinin Gltepe'deki
3. Bu yntemlerin zaman iindeki teknolojik
surla Gltepe, deniz seviyesinderi 767 m yksek-
likteolup, 65 bir .1). Kalay
ve demir ieren Kestel Ilk Tun maden 2 km
daki tepede yer merkezinin yzeyinde, birden fazla
yzl, kompleks curuf, maden cevheri ve olarak 50.000
civannda tahmin edilen cevher aletleri gze arp-
Gltepe'nin en nemli son zamanlarda Toroslarda analiz
edilen Kestel (Santuzla) maden bulunan gerek
konsantrasyonlanna Anadolu'da drt ay-
n kurum Universitesi'nde Hadi Ozbal
son olarak Kestel madeninde kalay retiminden arta kalan damarlarda
kasiterit Aynca M.T.A., Smithsonian Institution ve Ingilte-
re'de de % kal ay bu veriyi vurgulamak gerekir
ki, bugn Cornwall gibi nemli bir kalay merkezinde cevherde 0.2% bile
kal ay olsa bu cevher Fakat Gltepe'de kalay
layan veriler 990 da
ele geen yzden fazla pota 9'nun i yzeyinde
gzlenen cruflann Smithsonian Institution'da analizlerin-
de % 30, bir ise yer yer % 99.8 kalay Kestel kalay
madeninin, Gltepe'nin atlyelerinde srdrlen retiminin
bu birimlerinin arkeolojiye olan nemini vurgular.
Projemiz elde 1) topografik hari-
2) Alanda 46 46 deneme ukuru
276
ve 200 m- kaplayan drt blgesinin 3) Yer-
derinlik iin rezistivite rneklemesinin
4) Jeomorfolojik
Zirvede 1DOm
2
lik kapsayan A blgesinde yerel bloklann-
dan ok bir bina 2). Duvann teme-
li ana kayadan ukurlara ve belki de ukur aarken
duvar iin byk paralar halinde
yzeyi kalay curufu ieren pota paralan, birok cevher
topraktan ve kabartma ile kil
objeler, dkm obsidyen aletler ve keramik paralan hem bu
dolgudan hem de oda zeminde Ornekler Acemhyk'n
Karum LV ve Tarsus IT)II grlen tek kulplu
bir kap ve yine bu dnerne (1.0. 3000 sonu) tarihlenen minyatr
kaplar ele Tarsus IT III ve Troy ii tipte ark tabaklar,
anaklar, depas ve yzeyinde
men, keramikler zerinde ilk etapta sonu-
cu bunlann insitu ortaya
A06 3), ana kayaya
ok bir or-
taya Bu evinin Urgp,
Grerne ve de grlr. Bu zellik Anado-
lu'nun volkanik evreyi kazarak ba-
sisteminin gsteren uzun bir tarihini gstermektedir.
Zemin aletler, keramik hematit ve
kltr materyellerini iermektedir. Byk miktarlarda bekler halinde
keramik ve kk ya da orta boy alet, byk
ve mimari amur kil
nesneler ve cevher nodlleri bu ukura Bu ukurdan elde edi-
len iyi kaliteli buluntular ise bir hematit hematit
balta ve kemik odada byk bir
pithos kap temel kil Red Gritty ya-
bu byk depolama kesin paralelleri Tarsus IT ii taba-
grlmektedir.
6m x 6m llerindeki A23 ve A24 tepenin g-:
ney yer almakta olup, 33m
2
bir alanda 4).
Bu amalar izleri Buluntular aletler,
ve paralel oyuklu kil nesneler, obsidiyen, a-
mur dal paralar ve keramik iermektedir. Kleler iin
277
iki yataklar ok yzl byk miktarda ve
lde aletler, obsidiyen aletler, pota paralan,
desenli kil nesneler, cevher ve keramik iermektedir. amur taba-
ve yukan 1.40 cm yzeyin uzanan stn-
de, zerinde boya izleri grlen ve materiyal, kmr ve
kilden kare nesneler bulundu. a-
mur miktan, biimi ve herhalde tahta direklerin
dikilmesi iin ana kayaya daire delikler, st saz ve
amurdan etmektedir. Red Gritty Ware'den kapkacak,
gaga testiler ve materiyal bu Tar-
sus'taki paralel rneklere dayanarak IT II'ye tarihlernektedir. Plain
Simple Ware da bu Tarsus Suriye'deki kent
merkezlerine Zeminden elde kmrden Karbon
14 analizleri bize bu tarihi 407070 B.P. (kalibrasyon 2865-
2498 B.C.) ve 379080 B.P. (kalibrasyon 2451-2040 B.C.)

iyi bir evre duvan yerlerde 1 m (lO. kadar
BOl iinde olarak 5, 6). Duvar
byk dzensiz cevher zenginle
me aletleri ve yzeyi ukur ile Bu duvann
sur duvan ya da teras duvan olup anlamak iin duvann takip
kuzey ynnde amalar Bu kesitler ancak duvann yz-
nn ve ortaya kadar
jeomorfolojik bir duvann kuzeye
tepenin kuzey ucunu evreleyip, yne dnerek gster-
mektedir.
seramik Tarsus'ta iT II'de rastlanan Light Clay Minature
Lug Ware ve Red Gritty Ware kahverengi benekli gaga kap-
Aynca bu duvar zerinde zengin
miktarda kalay ve demir yzlerce kaba mal pota par-
ele Potalar belki bu duvara metal atlyesinin
bir Benzer potalar A 02 ve A23'de yu-
tarihe tarihlernemizi Kk ise de-
mir ve obsidiyen aletleri iermektedir.
Washington D.C.'de, jeofizik, jeoloji, kimya, istatistik ve metalurji
gibi arkeometrik metodlarla buluntular analiz Pota paralan-
analizleri bizi hem hem sevindirdi. fluoresens, tara-
elektron mikroskop, mikroprob, difraksiyon sonucunda 19
i yzey kalay ile 7, 8). Yer
yer curufun iinde kilitlenerek oksidize kalay
278
bulduk 9). Toplam % 30 ve yer yer % 99.8 kalay ltk. Bu bu-
luntular, bize kalay metal klelerden 1000 neeye ta-
rihlenen kalay metalinin Anadolu'da
metal reten blge iinde yer alan bir metal
retimi bilgi doldurarak kentsel blgeler iinde
giderek tun buluntular bilgilerimizi bir araya topla-
M.O. 4. binin sonu ile 3. \binde en erken tun aletlerin
zamanda Mezopotamya ve Suriye'nin tanmsal blge-
lerini besleyen ve Anadolu'nun ile b-
tn rol iin nemli olan bir blgenin tarihi ay-

KAYNAKA
BASS, G.F...C. PULAK, D. COLLON, and I. WEINSTEIN (1989) "The Bronze Age Shipwreck
at Ulu Burun: 1986 qampaign" Amerikan Journal ofArchaeology 93: 1-29.
BLEGEN, C.W. (1950) Troy I. General Introduction the First and Second Settlements. Princeton:
University Press.
BLEGEN, C.W. L. CASKEY, P. RAWSON (1951) Troy II. The Third. and Fifth Settle-
ments. Princeton University Press
AGATAY, A. and N. AN (1988). "Celaller Kalay
Mineralojisi," Jeoloji Dergisi 32-33: 27-31.
CRADDOCK, P. (1985) "Three Thousand Years of Copper Alloys: From the Bronze Age to the
Industrial Revolution," in P.A England and L. van Zelst eds., Application of Science in
Examination ofWorks ofArt. pp. 59-67. Boston: Museum ofFine Arts
EARL, B. (1985). Melting Tin'in the West of England: A Study of an Old Art, Journal of the
Historical Metallurgy Society 19: 153-161.
U. (1969). Kuantitatif Spektral Analiz Anadolu'da Asur Koloni-
leri Kadar ve Tun I. Istanbul: Faculty of Literature no. 1427
FRANKLIN, AD., I.S. OLIN and T.A WERTIME, eds., (1978) The Search for Ancient Tin.
Washington D.C.: Smithsonian Institution Press
GOLDMAN, H. (1956). Excavations at Gzlu Kule. Tarsus Vols I-II Princeton: University Press.
KAPTAN, E. (1983) "The Significance of Tin in Turkish Mining Historyand Its Origin," MTA
Bulletin 95/96: 164-72.
KUHNE, H. (1976). Die Keramik von Tell Chuera und ihre Beziehungen zu Funden aus Syrien-
Palastina, der Turkei und dem Iraq. Berlin: Begr. Mann Verlag.
MUHLY I.D., F. BEGEMANN, O. ZTUNALI, E. PERNICKA, S. SCHMITT-STRECKER and
G.A. WAGNER (1991) "The Bronze Age Metallurgy of Anatolia and the Question of Local
Tin Sourees," in E. Pernicka and G. Wagner eds., pp. 209-220 Switzer-
land: Birkhauser Verlag.
279
ZG. T. (1955) "Report on Work-Shop Belonging to the Late Phase of the Colony Period Ib.
"Belleten 73: 77-80
POWELL, M. (1990). "Identification and Interpretation of Long Term Price in Baby-
lon.-More on the History of Money in Mesopotamia," Altorientalische Forschungen 17: 76-
99.
SAYRE, E.V., K.A. YENER E.C. JOEL and I.L. BARNES, forthcoming "Statistical Analysis of
the Presently Accumulated Lead Isotope Data from the Near East.
STEADMAN, S. and M. HALL (1991). Anatolia and Tin: Another Look, "Journal of Mediterra-
nean Archaeology 4 (1).
TYLECOTE, R. F. (1980) "Furnaces, Crucibles and Slag, in T.E. Wertime and J.D. Muhly, eds.,
The Coming of the Age of Iran. 183-227 New Haven: Yale University.
WERTIME, T.E. and J.D. MUHLY, eds (1980) The Coming of the Age oflron. New Haven: Ya-
le University Press.
WILLIES, L. (1990). An Early Bronze Age Tin Mine in Anatolia, "Bul/etin of the Peak District
Mines Historical Society 11
YENER K.A. and M. GOODWAY (1991) "Reply to: M. HALL and S. STEADMAN, 'Anatolia
and Tin: Another Look,' " Journal ofMediterranean Archaeology 4(1).
K.A. YENER, H. ZBAL, E. KAPTAN, A. N. M. GOODWAY (1989) "Kestel: An
Early Bronze Age Source of Tin Ore in the Taurus Mountains, Turkey," Science 244: 117-
264.
YENER, K.A. E.V. SAYRE, H. ZBAL, E. JOEL, LL. BARNES and R.H. BRILL (1991)
"Stable Lead Isotope Studies of Central Taurus Ore Sources and Related Artifacts from Eas-
tern Mediterranean Chalcolithic and Bronze Age Sites," Journal ofArchaeological Science.
280

.42
..;30" ..
. .....
. 28
........
:........ ....
27. .1
........
.20 ::
.21

.33. j .34) \.35
."
O 100
'.
"'. .:
....... :::
...........
.22
200
N
.:$
300 m
1- Gltepe 199.0
GOLTEPE 1990
281
AREA A021A03
N
r.-r-----'...
.': : ," .' ..
., ... ".
..
. . . .
.......
. .
. ..
.. .
. . . .
.. .
o 1 2 3 4
....: ."
::." ."
i
5m
2- A02/A03 ok atlye ilk Tun II/III
282
.. .
. .
. . .
. .
. .
. ..-
'...
....
. :
. ...-...
. .
..
. .
i i i i
o
AREA A06
i i i i i i i
1 2m
N

3- A6 Yer ve zemin stndeki Tun

283
.... . . ' o..
N
AREA A23/A24
i i i i i i i i i i i
o 1 2m
...
0.0. o : : :
o '" o
4- A23/ A24 Yer Tun II
284
: .. :
.::.: ...
AREAB
i i i i iii II i i
O 1 ?m
5- BO1 Sur Tun II/III
285
+
+
i i i i I' i
o 1
2m
+
AREAB
N
286
6- B02 Sur duvan, ilk Tun IIIIII
Concentrations of Major Components
by Electron Microprobe Analysis
Sample Si0
2
A1
203
FeO
MgO CaO K
20
Na
2
0 Ti0
2
sno
2
Total
N
00

1 37.2 7.7 17.8 2.0 14.2 2.1 0.8 18.4 100.4
s.d. 3.2 1.2 3.6 1.6 6.8 1.8 0.4 0.1 8.4
6 49.8 15.2 15.0 3.6 7.0 2.6 2.8 0.7 2.7 98.5
s.d. 13.7 3.2 14.8 0.8 2.1 0.8 0.9 0.6 0.9
8 9.5 3.1 5.0 0.5 2.0 1.1 0.5 0.4 82.8 104.9
s.d 6.3 1.7 4.2 0.3 1.1 0.6 0.3 0.1 11.6
14 1.6 0.6 0.7 0.2 0.6 0.3 0.1 0.4 98.9 '103.4
7- elektron mikroprob analizleri'
&-ED 26-5EP-90 13:58
i i i !
;:', i ! i.::. i i i i! i i i
i i !! i ! ! ! !
i i i i
i Z:=::.
!
Li.:":: i 1
i III
! .':!
i!
e ! i:: .',':::. i : !!"
i 1i i
! ll
IIII II i
i i il' -': "
:

a:L
Cursor: 0.ldl2l0KeV = 0 ROl
s
N
c
U
--.....: L,
i
. 60 27"/.DT RT = 0sec
i i
!i
8a- x- Fluoresans, b- Mikroprob
288
e k i l : 9- Potalarda k a l a y gsteren Backscatter Mikroimaj
289
1990 ANTALYA'NIN
DI;:J\1RE xztz
KILISESrNDE YAPILAN
s. TKEN*
23 Temmuz- 23 990 tarihleri Antalya Arkeoloji
Mzesi Kltr izni ve Antalya ili zel
resi'nin destekleriyle Demre'deki Aziz Nikolaos Kilisesi'nde "Temizlik
ve
Ekip Antalya Mzesi elemanlanndan Sanat Tarihi Mete
Restoratr Abdurrahman Ozkan, Hacettepe Universitesi SanatTarihi Ana
Bilim Prof. Dr. Otken ile Hacettepe Universitesi
mezuniyet Sema Alpaslan, Gngren,
Zafer Karaca, Macit Tekinalp ve bir grubundan
tur.
989 birinci dnemde Nikolaos Kilisesi'nin
da A 3 ve A 2 ortaya aynca
kilisenin bir C 2 ve
daki C Ha-
cettepe Universitesi elemanlannca galerideki 989
lendirilmesi
* Prof Dr. S. TKEN, Hacettepe niversitesi Sanat Tarihi Ana Bilim
Beytepe-ANKARA.
iznini veren Kltr yrten Antalya Arkeoloji Mze-
si'ne Mdr Kayhan Drtlk'e, esirgemeyen Demre Beledi-
ye Adnan Gen'e ve Jandarma Hasan Ali Cansu'ya burada et-
mek isteriz. ekip ve byk bir Demreli

2 Bkz. S.Y. tken, 1989 Demre Aziz Nikolaos Kilisesi'nde
Kltr VIII. Ankara 1990,
179-192.
3 Seramik ve cam buluntular niversite ekibinden Gngren
mimari plastik geler Sema Alpaslan, malzeme ve teknikleriyle ilgili
dirme ise Macit Tekinalp
291
Al VE Cl
1990 A2
1ye
Al de-
vam rten ve gnmze kadar, Im
deki haricinde, hi olan 5.75 m
dir'. Kesitte gibi bu dolgu stten alta yzey toprak
(5.75-4.75), ieren st toprak (4.75-4.55), st alvyon (4.55-2.65),
st moloz (2.65-2.25), alt alvyon (2.25-0.55), alt moloz
(0.55-0.20) ve ana topraktan (0.20-0.00)
Dolgu tamamen ve plakalarla zemin
ortaya sonra A 1 kuzey mekanla-
nndan byk boyutta
dzensiz dikdrtgen mekan iten 12.70x4.20 m dir'.
A 1 gneyde yuvarlak kemerlerle bir stun ve drt payeden olu-
arkadla, A 2, kuzeyde C ile
sundaki dolgu 1991 de temizlenecek, C 'in ve
tehlikesi gsteren ncelikle
C malzeme ve teknikle ilgili incelemeler sonu-
cunda iki dnem tesbit Dzgn kesme ok zenli
bir edilen 10x5.30 m mekan,
kuzey, gney ve cephesinde duvarlarla adeta
Kesme moloz ve ile dzensiz bir rlen du-
yer yer grlmektedir. Bu duvann malzemesi ve
kubbeli kuzeyden ve Orta Bizans dnemine ta-
rihlenen ek malzeme ve C g-
neye dolgu ile iki dne-
min duvarlan belirgin bir ortaya
CL kuzey cephesine yuvarlak ke-
merli bir arkad bylece CI'in arkadaki cephesi ile birlikte
derin birinci ve nc daha sonraki bir
4 Kilisenin blge iki kez alvyonlu toprakla st moloz ok
da malzemesi kiremit) iermektedir. Bu muhtemelen ikinci sel felaketiyle
veya zelzele sonucu aittir. Demre'deki jeomorfolojik iin bkz.
J. Borchhardt (ed.), Myra, eine lykische Metropole in antiker und byzantinischer Zeit, Berlin
1975, biL. G. Wiegand, Zur Entstehung der Ebene von Myra, 429-435. alvyonlu top-
ve hangi dnemlerde bilgi iermemektedir.
5 AL topraktan tam olarak Bu nedenle Cl
esas 1990 iziminde olan Yk. Mim. Musta-
fa Akpolat'a ederiz.
6 Ek malzeme iin bkz. U. Peschlow, Die Architektur der Nikolaoskirche
in Myra, 301-359, Borchhardt, a.g.e. (dipnot 4), biL. 353-355, 358. "Orta Bizans" iin bkz.
res. 39 (Plan Metinde, s. 348, kuzey ve gneyekler 12. tarih-
lenir.
292
dnemde bilinmeyen bir nedenle alttan 0.60-0.65 m kadar se-
ki Muhtemelen dnemde kemerlerin i yzey-
leri, kemerlerin C 1 duvar yzeyleri ve sekiler 0.5-
1.5, cm kaba bir
ikinci kemerin iinde ise, C 'in orijinal kuzey ait
bir ortaya Dikdrtgen stte ift
kemerli bir Kilisenin
ile A 3 ve C 2, C 2 ile A 2
da gibi, C 1 ile bu da iten mo-
loz ve spoli ile kabaca rlerek iptal
Al'i kuzeyden arkad ok dzgn kesme
ince derz yzeyleri zenle ve kemerlerde ze-
rine mala ile ince izgiler Arkaddaki merrner stun ve zerin-
deki kire Korint
Alin zemini ve mermer levhalarla ancak zemin d-
bilhassa birinci ve ikinci Geli-
ve genelde olan ve
duvar kalan toprak kum ve kk par-
ile bir zerlerine muhteme-
len zemini 2.0-5.5 cm
gri bir har
izim ve belirgin bir unsur birinci hi-
ve L biiminde C 'in kadar uzanan
basit bir Bu verinin iine girildikten sonra

C sonra bu mekana
nc ek tesbit C diye
bu kuzey cephesinin 0.90 m lik bir stten 1.24 m
derinlikte bir ukur ortaya Malzeme ve
C 1 den gsteren ve 1991'de tamamen ortaya gere-
ken bu tarihine tutacak bir veridir.
7 Zemin ortaya har byk paralar
inceleme iin muhafaza Benzer bir uygulama iin bkz. T. Ulbert, Resafa ll, die
Basilika des Heiligen Kreuzes in Resafa-Sergiupolis, Mainz a.R. 1986, 33, res. 17. Bu kesit-
te zemini hem yzlemek dklen har "Mrtelausgleich-schicht",
stte zemin yatak olanikinci bir har grlr.
8 Kanal ok kk ile Bu amala (veya
ok hamur trleri gstermektedir.
293
Kubbeli
C2 ve CL dir; buna 0.90 m lik orta-
ya C da toplam uzunluk 18.40 m yi bul-
Bugnk kilisenin apsis hari 20 m ha-
1989 ve 1990 da bulunan nemi ve 1991 de
bunlann iten ve tmyle temizlenmesinin
Likya blgesindeki Bizans dnemine ait 95 dini benzeri ol-
mayan, blgenin eserler da nik kalan bu ek
srdrmekteyiz-,
1991 dneminde gney ve cepheleri tamamen toprak-
tan sonra Nikolaos bu tarihi bilim
Ancak bugne kadar tesbit edilen
verileri- yne toplam drt ile kilisenin kutsal ile
konumu, boyutlan, dnemlere ait mimarisi ve kuzeyinde-
ki arkaddaki mezarlar ve kk buluntular- ek ayn bir
belgelerneye yeterlidir.
KK BULUNTULAR
a. ve Mermer Buluntular
1990 253 ve mermer buluntu ele Bunlardan
218'i Al'in dolgusunda, 14' gney nef ile toprakta,
13' gney yan nef zerinde ve 8'i gneydeki bahede
tur. 1990 buluntulanndan 55'i mimari geler, 104' yer 25
li
bir yz paralar, 49
lu
liturjik geler, 15'i bilinmeyen
paralar, 3' kitabe ve 2'si sarkofag
1989 ve 1990 buluntulan birlikte ilgin
sonular ortaya Toplam 293 buluntudan 218'i 75
li
mermer-
9 Likya blgesi genel bir mevcut Bkz. biL. R. Harrison,
Churches and Chapels of Central Lycia, AStud 13 (1963), 117-152; : O. Feld, Die Kirchen
von Myra und Umgebung, 398-424, Borchhardt, a.g.e. (dipnot 4). Nikolaos Kilisesi'nin azi-
zin nedeniyle 6. itibaren bir ziyaret yeri bilhassa
bulmak ile ziyaret ettikleri gerek Bizans gerekse seyahatna-
melerden Imparator LV. Mikael'in Ioannes Orphanothrophos (l.
1043) bulmak iin ziyaret bkz. Ionnis Scylitzae, Synopsis Historia-
rum, ed. i. Thurn, Berlin-New York 1973, 396-397. her dzenlenen trenlerde
antik Myra kentinden azizin bir "embolon"dan (stunlu yol)
geerek Bkz. G. Anrich, Hagios Nikolaos, II, Berlin 1913,515. Mezar ve
mezara Erken Hristiyan hac merkezlerinin bir
bkz. B. Ktting, Peregrinatio Religiosa. Wallfahrten in der Antike und das Pilgerwesen in
der alten Kirche, Regernsburg-Mnster 1950, 155-156. Demre'deki C, C 1 ve C 2 den olu-
ek bu bir
294
dir. Orta ait tm mimari ve liturjik geler kire Alde
ele geen mermer buluntular alt alvyon dolgu ve alt moloz aittir
ve iki rnek haricinde genelde Roma Imparatorluk dnemine tarihlenebi-
L
10

Tabakalara gre buluntulan toplu olarak ve tarihlen-
dirme zmek iin sonulara
Hi alvyon alt ve st dolgu her dneme ait veriyi ier-
iin kilisenin ve ek tarihlendirilmesinde nem

Ana topraktaki (00.00-00.20) toplam 44 buluntu genelde ok kk
ve tarihlendirilmesi. bu nedenle zor Dikkati eken en
veri opus sectile bir iin ve
mermer buluntular ve bunlann antik stun parala-
Kubbeli bazilikada yer alan opus sectile
mesinde bu malzeme zamanda kuzey ek mekanla-
tarihlendirilmesine de olabilir".
115 adet buluntu ile en zengin alt moloz (00.20-
00.55) ok yer aynca Orta Bizans dnemine ait de-
paralar iermektedir. ele geen figrl kabartma Roma
dnemine ait olup, bir gladyatr tasvir etmektedir".
st moloz ok malzemesi ve
bilhassa kiremiti) Bu bir zelzele veya bir
sonucu
Yan templon payeleri ve galeride daha nce 128 env.
no.lu para kilisenin Orta Bizans dnemine ait liturjik gelerinin Dem-
re'deki ustalarca belgelemektedir.
templona ait paralar, iki templon monolit ve
templonun geit yerini paye ve levha, bir levha ve bir
templon byk bir kiliseye aittir ve 11.-12.
10 Alt alvyon dolguda bir ok olan ve M.S. 160
la
tarihlenen stunlu sar-
kofaga ait bir para Sarkofag iin bkz. H. Wiegartz, Kaiserzeitliche Sar-
kophage in der Nikolaoskirehe, 161-251, biL. 217-230, Borehhardt, a.g.e. (dipnot 4). Alt mo-
loz benzerleri M.S. 2. son tarihlenen akroterli lahit
birisinin Benzerleri iin bkz. J. Borehhardt, Grabarehitektur der Nekro-
pole von Myra, 95-104, Lev. 42, Borehhardt, a.g.e. (dipnot 4).
11 Kubbeli bazilikadaki opus seetile iin bkz. O. Feld, Die Innenausstattung der Niko-
laoskirche in Myra, 360-397, biL. 394-397, Borehhardt, a.g.e. (dipnot 4).
12 Demre'deki buluntu iin bkz. L. Robert, Les gladiateurs dans l'rient Grec, Amsterdam
1971, biL. no. 128,228,251.
295
tarihlenebilinir. Paralar boyut ve dekoratif unsurlan ile btnlk arzet-
mektedir". Spiral yivli kk bir stunce ve drt ieklerle
delikli bir levhadan para nik bir buluntudur. Bu-
nun o. Feld templon levha kaidelerinin
yeni bir
Al 'i kuzeyden 'arkadda Korint kilisenin
Orta Bizans dnemine tarihlenen ek dev-
gibi 5.-6. tarihlendirilebilinir",
h. Cam Buluntular
1990 Al ana 54 cam
1989 ile toplam 215'e
Orta bilhassa Bizans dnemi cam Trkiye'de
yeterince bir konudur.
Istanbul'daki Bizans idnemine ait pencere Alahan ve
Sart'taki zengin veriler olarak Demre'de ortaya
kan ana toprakta ortaya ve birlikte bulunan seramik v.d.
kk buluntularla Anadolu'suna tutacak-

1989 ve 1990 toplu halde ve gre
yedi grup tesbit 1. kandil 2. kulplar; 3. dip
4. 5. 6. kadeh 7. sorunlu paralar.
Camlar genelde fleme ile dkme ile ya-
dz ve orijinalde pencerelerde
biliriz!' .
13. Drt iek motifi kilisede daha nce bulunan gelerde de
bkz. Feld, a.g.e. (dipnot ll), or. 31, Lev. 119 B (Epistil ?, 9-10. yy.); or. 46, lev. 122 C
(Levha).
14. Bkz. Feld, a.g.e. (dipnot 11), nr. 30; lev. 119 C-D.
15. 1990 Al'de ortaya Korint ve 1989'da A2'de ortaya dilli
beraber ek tesbit 16'ya Bu
10 tanesi bkz. Feld, a.g.e. (dipnot ll), biL. or. 1-7, 11-12; lev. 114 B-E, 115
A-C, F, 116 A-C. Al'deki gerek in situ gerekse kilisede ve
evresinde bulunan tam bir benzerlik gstermez. Uslp
tek rnek iin bkz. nr. 10, lev. 115 F.
16. Istanbul iin bkz. A.H. Megaw, Notes on Recent Work of the Byzantine Institute in Istan-
bul, DOP 17 (1963), 333-371, biL. 335-357 (Pantokrator). Alahan iin bkz. M. Gough (ed.),
Alahan, an Early Christian Monastery in southern Turkey, C. Williams, The Pottery and
Glass at Alahan, 35-61, Toronto 1985, Sart iin bkz. A. von Saldern, Ancient and Byzantine
Glass from Sardis, London 1980.
17. Pencere rnekleri iin bkz. Saldem. a.g.e. (dipnot 16),91 ve 101.
296
Yedi renk grubu tesbit ettik: 1. 2. 3. koyu
4. koyu 5.. mavi 6. mavi; 7. pembe. En ok
renkler ve
1990 da olarak cam kandiller ve iki tip tesbit edil-
1. tipte. kadeh altta bilyemsi bir yuvarlakla; 2. tipte kadeh altta
dzgn, masiv veya bir ayakla ayak
4.5-5.5-6.5 cm 1991 de kadeh para-
ile birlikte kandillerin restitsyonu
Her .iki kandil tipi Anadolu'da rneklenen polikandillerde
Ikinci tipin ilk rnekleri Ge Roma dneminde
bu kandiller Erken ve Bizans dnemlerinde, olarak 5./6.
imal ise halen Ana-
dolu'da Bizans dnemi rnekleri Sart (400-616), Alahan ve Efes'te tesbit
Demre'deki paralar renk ve gre 6. ncesi-
ne tarihlenemez.
Kk boyutlu yuvarlak ve kesitli mev-
cuttur. Yuvarlaklarda ap 0.3-0.4 cm, boy 2-2.5 cm.; en 1-3.5
cm, boy 1.5-4 cm Yuvarlak kulplar muhtemelen
kk boyutlardaki
0.01-0.04 cm
rneklerde grlen kenar bordr renktedir. Kenar
cam kandillerin kadehlerine ait ileri-
deki tesbit edilecektir.
c. Seramikler ve "!rdenware"
1990 da 578 ve 87 seramik En yo-
veri 431'i 54' olmak zere ana 1989-90 sera-
mik toplam 1022'ye (807 215
Tm hamur niteliklerine gre 35 grup
Al, A2 ve A3 ana bulunan 644 ve
180 seramik kilise ve ek tarihlendirilmesinde nem
18. Bkz. Saldern, a.g.e. (dipnot 16),46-52.
19. Polikandillerle ilgili iin bkz. Saldern, a.g.e. (dipnot 16),50, dipnot 28-38.
20. Efes iin bkz. G.A. Soteriou, ADelt 7 (1921-22), 89-226, biL. 196 vd., res. 67; Sart iin bkz.
Saldern, a.g.e. (dipnot 16), 49-52; Alahan iin bkz. Williams, a.g.e. (dipnot 16), biL.
10.17.
21. Kulplar iin P.V.C. Baur, Glassware, 505-546, biL. 528-530, C.H. Kraeling (ed.), Gera-
sa, City of the Decapolis, New Haven, Connecticut 1938.
297
Bu seramiklerde ortak olarak hamurlar no. 29
(67 adet), no. 11 (53 adet) ve no. 34'dr (52 adet). seramiklerde en
zengin rnekler ite sgrafitto, slip birarada
gruptur (52 adet); sgrafitto (46 adet); slip (27 adet)
rnekler izler. Kahverengi, san ve 5
kap 1990 da Antalya Mzesi'ne teslim etdlk malzemeler ze-
rindeki devam etmektedir.
1989 ve 1990 da yzey toprakta 334 "Irdenware"
tur. Renklerine gre beyaz zerine lacivert (119), mavi (60), siyah (37),
(11), kahverengi (5), (1) motiflerle bezeli veya ok renkli
(83) rnekler mevcuttur. paralarda imalathane damgalan grl-
mektedir: Villeroy & Rock; Primavesi & Son / Cardiff and Swansea; Ori-
ental B.F.K.; Bosphoros. Beyaz zerine motifli tek parada Yunan-
ca bir kitabe, beyaz zerine siyah motifli paralarda Istanbul manzaralan,
cami ve motifleri grlmektedir. Gnlk ait tabak veya
kaselerin damga ve bezemeleri genelde Ingilte-
re'deki imalathanelerde 19. gstermektedir.
d. Kiremit ve Har Buluntular
1990 da AI'in alt moloz ve st moloz ok ve
kiremit, byk har Geen buluntulan
ile birlikte ve kiremitleri hamur renklerine gre ana gruba ay
kahverengi ve Hamur gre sanlar 6, kahve-
ler 21, 30 alt grupta Buluntular btn
paralar ve gre biraraya ve z mal-
zemesi ile
22. imalathaneleri ve benzer rnekler iin bkz. J.P. Cushion, Handbook of Pottery and
Porcelain Marks, London 1980.
298
A
", - \
------.-)
-"-. ,
i
f'Q
i. . _- .
................ -..

r o K G 1990
DEMRE H. tMOLAOS KUZEY EKtoEKANLM
['ol
r--'

u

CJJ
.... ..'r

'L-rJ..--- .. ----- --- .

:
:
n
<C:J C es
i

" -.n--.-.-.. -- ..D.------- .. -----

___ ..__Ll.- ..-.------.-.---.. --- ..
\ \ . \ ------
\ \ \
! 1
: :;
izim: 1- Demre Aziz Nikolaos Kilisesi, 1990 (izenler: Hacettepe niversitesi ekibi)
N
<o
<o

YZEY TOPRAK
C2
(-OJ'>
Al ...... "'"
(-SOl
475
455
YANIK

ST DOLGU
215 --------------------------------------
ST MeLOZ
. 225 ------
ALT DOLGU
055
ALT MOLOZ
025 --------------- -- ----------------
ANA TOPRAK
000
DEMRE. H.rtKQLAQS KiLiSEsi-
DOLGU TOPRAK KESITI
ti.cEK: 1\20
300
izim: 2- Demre, Aziz Nikolaos Kilisesi, Al dolgu
toprak kesiti 1990 (izenler: Hacettepe Universitesi
ekibi)
Resim: 1- C 1 ek kuzey cephe
Resim: 2- A 1 kuzeydeki
301
302
Resim: 3- C 1 ve C
Resim: 4- A 1 rnekleri
Resim: 5- A 1 kuzeydeki Korint stun
Resim: 6- A 1 Roma
gladyatr
303
BYKTEPE HYK
EXCAVATIONS 1990
Antonio SAGONA*
The first season of excavations at Byktepe Hyk, north-eastern
Anatolia took place from 4 June to 11 July 1990. The project was carried
out in collaboration with Erzurum Museum, sponsored by the Australian
Research Council and supported by the University of Melbourne.. We
would like to express our thanks to ve Mzeler Genel
for permission to initiated excavations at the site, to Serap
.and her staff at Erzurum Museum for their support and co-operation, and
to the local authorities of the province of. Bayburt who ensured that our
work progressed smoothly. The director appreciates the assistance h-e re-
ceived from the of the Ministry of Culture, Hilmi Ozko-
rucuklu and Cengiz Topal of Erzurum Museum. The team comprised An-
tonio Sagona, Elizabeth Pemberton, Ian McPhee, Claudia Sagona, Jenny
Zimmer, Maleolm McKay, Keppel Turnour.
Byktepe Hyk is located approximately 35 km southwest of Bay-
burt, near the village of and commands the well-watered
nar valIey, a highland depression some 1500 m above sea leveL. The site
comprises two distinct outcrops joined by a saddie. The southern hill, the
larger of the pair, is 20 m high at its summit and measures 250 m
south and 180 m east-west (Fig: 1). Heavy erosion has taken its toll on
the top of the outcrop leaving only a thin deposit of occupation debris.
The deposits on the gently sloping western flank, however, are much
deeper and will be further explored in 1991. Other areas of the site that
appear to be promising include the saddle and a low terrace that fansout
at the southern end of the main outcrop. It is difficult, at this early stage,
to discern the extent of settlement on the conicalshape.d northem ridge,
Its stony surface has yielded only a small quantity of artefacts suggesting
a sparse occupational history, though this simply reflect its
undisturbed condition.
*
Antonio SAGONA, Department of Classical and Near Eastern Studies, University of Mel-
bourne, Parkville Victoria 3052, AVUSTRALYA.
305
Byktepe was one of sixty sites Ioeated in 1988 during the sur-
vey season of the Bayburt-KeIkit region, which then formed part of the
provinee of It was seleeted for exeavation on the basis of its
surfaee seatter whieh largely eomprised material of the Early Bronze Age
and the later Hellenistic/Roman, the two main periods of aneient settle-
ment in the Bayburt plain. This year, the site was eompletely surveyed,
and an overall grid of 10x10m squares laid out. Our approaeh was desig-
ned to begin to recover settement plans on the top of the hill, to investi-
gate the western slope by means of a trial excavation, and to eolleet as
large a sample as possible of botanical and faunal remains.
were largely earried out at the north and south ends of
the hilL. One trench, V37, whieh incorporated arecent robbers'pit, re-
vealed part of the stone foundations of a thick curved wall, perhaps part
of a eireular tower (Fig: 2). The inner walls is defined by a course of
roughy hewn large stones resting on bedrock; the outer, exposed in
trench V37b, consisted of two courses to account for the slope of the hill.
The space between had a fill of stone rubble. We tentatively suggest that
the purpose of this tower was defensive beeause of its strategie position
on the highest point of the hill from where one has. a clear view of all
traffic along the valley. Pottery associated with his construction appears
to be Iate Hellenistic. Traces of an Early Bronze Age rectangular
dwelling with a crudely plastered floor were found underlying the tower
V 37b. Typically, this and other architectural features overlying
bedrock eonformed to the topography of the outcrop, making use of
natural cavities or creating terraces where appropriate.
Excavation in 531 b, towards the south of the mound, revealed anot-
her fundational strueture of Hellenistic date, with alater re-use as eviden-
ced by the widening of the main wall to c. Next season exeava-
tion will be extended to the contiguous trench 5 32 in an attempt to
expose an overall plan of this building which presently comprises two
rooms with yellowish plastered floors.
A sondage in R 35 on the western slope of the hill yielded two floor
levels. The upper was distinguished by a number of pots found in situ
dateable to the later Hellenistic period. The lower is a burnt Early Bronze
Age level on bedrock, comprising a hearth, associated animal bones and
sherds.
Eight burials were excavated in trenches 529 and 530 (Fig: 3). All
the graves were simple pits, sametimes partly defined by upright stanes.
A. Sagona, 1989, An Archaeological Survey of the Bayburt and .Kelkit Regions, North-
Eastern Anatolia: The Pre-Classical Period. Vii Sonulan 425-433.
306
A standard practice was to mark the position of the head and feet of the
corpsewith a stone whose top is likely to have been left exposed. Invari-
ably the head pointed west Burial 1 in S 29b yielded fragments of a woo-
den coffin, but the other bodies appear to have been laid directly into the
earth. With the possible exceptionof burial 4,' all the inhumations seem
to suggest secondary articulation of the skeletons, as i r d i c a t e d by the ab-
sence of many of the bones. None of the burials has as yet provided any
grave goods to facilitate dating.
The Hellenistic pottery from the site comprises both coarse cooking
fabric (Fig: 4: 3, 6), and fine wares of a pale brown or orange clay (Fig:
4: 1, 2). The Early Bronze Age sherds belong to the widespread Early
Trans-Caucasian tradition (Fig: 4: 5, 7-10). Their surfaces are generally
smoothed or polished and range in colour from dark grey to reddish
brown. Most pieces are undecorated, but a few have relief work.
307
\
\
,I


Li




Li
I1
Li
LI
11
li


Li

ii
1\
li
"
\i
ii .r
\
1

1\
ii
1\ .r-
II
LI
\ \ E.
I1
I1 '"
<:>

iI
LI
il
li
Ik.
BYKTEPE HYK
1990
1:2S00
100 IZ5
SCALE
50 15 Z5
CONTOUR 'NTERVAL i il - DA TUM RARY
D
LEGEND
['.' _ OUTCROPS =:=
Fig.
308
NORTII
2111
Fig.2
Circu lar -I s r u c u r e . in V37
309
310
Fig.3
NORTII
Burials n S29a
.f(.
4
Fig.4
311
KONYA KARAHYK 1990 KAZISI
Sedat ALP*
ara verilmelerle 1953 beri, srdrlen Konya Karah-
yk 1990 16.07.1990 tarihinde 20.08.1990 tari-
hinde sona yrtlen Dil ve Ta-
Fakltesi'nden Yrd. Do. Dr. Sedat Erkut ve Gr.
Turgut ekibirnizde aynca D.T.C. Fakltesi
Levent Salih ke, Sevda zer ve Senem
Krkl Kltr ve Mzeler
Genel Hititolog Meliha temsil
1990 sezonunda Karahyk'te X i.
katta devam Bu kez
(PHin: 1).
1984 bu muazzam bir altar kaidesi bulu-
nan bir salon meydana Bu yzden bu byk bir 'ta-
1987 bu ve
bir yol ile bulmaya Yolu bulduk isek de,
nedeniyle yol ile merkezi
meydana Buna ya-
bir yol ile bu nemli
gney saptayabildik. 1987-1989 X szkonu-
su yolun gney
1990 olarak ya-
bulmak ya da Burada
henz bir olmakla birlikte kuzeydo-
meydana bir yol ile belki de
bulduk. yeni yol herhalde g-
neyinden gelen yol ile idi. ile ara-
bir Meydana mekanlar eski-
den daha nce bir
gibi, bir ait de olabilirler. Bu alanda ve
* Ord. Prof. Dr. Sedat ALP, ankaya Caddesi No: 18/6ankayalANKARA.
313
ve olduka iyi yksekkerpi duvarlar ile
Bu alanda en dikkate buluntu 1 no'lu gney bir
ocak duvara stste adet sera-
mik tencere..ya da "gve" tir (Resim: 1). Alttaki iki kap olarak ele
Ustteki mutfak yeni yemek
meydana Belki de alttaki iki kapta yenmek zere olan
tutmak iin su bulunmakta idi. Bulgur gibi bir tr
olan bu yemek, sahipleri belki de genel bir felaket
yenmeden
Karahyk'n zengin seramik repertuvanna 1990 yeni r-
nekler duvara zere stten kulplu,
dibi sivri bir ikiz vazo (Resim: 2). Eserin gvdesi belki
de birbirine olarak olan iki gvdesini
Bir yznde enzise olarak bir vertikal izginin iki
paralel izgiler grlmektedir. Bu izgiler belki de
bir kuyruk
Birbirine dipleri sivri ikiz bir vazo da Karahyk sera-
iin bir yeniliktir (Resim: 3). Eserin bir yznde
kabartma halinde birer iki birer vertikal izgi grl-
mektedir. Bu tr kabartmalar zellikle Karahyk kplerinde ve 'mlek-
lerinde ikiz vazo, tipik bir Karahyk eseridir.
Karahyk I. kat tipik bir de gvdesi halka
biimli ritel (Resim: 4). Daha nceki olduka fragmanter
bir durumda bulunan bu eserlere ait daha iyi yeni bir rnek ele
Bu buluntu eskiden
teyid etmektedir. Karahyk'te bulunan halka biimli libasyon kaplan
bulunan Eski Hitit ait halka biimii libasyon kapla-
nclerini
1990 nemli bir buluntusu da bir kama Daha
nceki da Karahyk'te 1. katta iki olan bu eser-
ler Orta Bronz madeni eserleri zel bir yere sahiptir.
Eskiden gibi 1990 da Karahyk'te yine bir m-
hr ya da mhr Ust olan damga
orta alanda bir 'Signe Royal' bulunan mhr, bu
Koloni Karahyk'te iyi dair yeni bir rnektir. M-
hr kap ya da 'dokuma s-
tnde Bunlar en dikkate para zerinde eski
Suriye slubunda bir silindir mhrn ile bir damga mhr-
nn bulunan kap Silindir mhrnn
Karahyk'te bulunan bu gibi eserlerin
314
315
Resim:
316 Resim: 2
Resim: 3
Resim: 4
317
1990 YILI KAMAN-KALEHYK

Sachihiro OMURA*
1990 Kaman-Kalehyk Kltr ve
Mzeler Genel izni ile, Japonya Kltr Merke-
zi Haziran-S Eyll 1990 tarihleri devam edildi. 24 Ey-
ll'de bulunan 172 eserden nemli koleksiyon da
Mzesi'ne teslim edildi.
Japonya Kltr Merkezi
Prens Takahito Mikasa, Prof. Dr. Masao Mori'dir. he-
yeti Japonya Kltr Merkezi'nden Arkeolog Sachihiro .Omura,
Masako Omura, Mamoru Yamashita, Kimiyoshi Matsumura, Istanbul
niversitesi doktora Yutaka Miyake, .Ankara niversitesi yk-
sek lisans Ryoichi Kontani, Harvert Universitesi'nden Dr. Ric-
hard H. Medow Hitomi Hongo, Restoratr Junichi Mori, Ta-
kao Aoki ve Istanbul Universitesi lisans Mehmet Ali elik'den
temsilcisi olarak Arkeoloji Mzesi
Mehmet Oztrk grev 1990 Kaman-Kalehyk
ve Mzeler Genel Mdrl-
heyeti yelerine iten sunanz. 1990
lannda eserlerin ve mimari her zaman
gibi, bilimsel ve ilgisini srdren Prof. Dr. Tah-
sin Ozg'e sunanz.
Kaman-Kalehyk'te 1986'dan 1990'a kadar kuzey ama-
da, kltr esas ve tali tespit etmek ve stra-
tigrafisini merkezinden kuzeye
0, I, II, III, IV, V, VI, VII, VIIIolarak 10x10m lik
amalarda (Resim: 1). kadar 3 kltr tes-
pit Birincisinin, Yeni ve Orta sonuna, yani
devrine ait ikincinin ise, M.O. 1'ci bine ait
ncsnn de M.. 2'ci bini temsil
* Sachihiro OMURA, The Middle Eastern Culture Center in Japan 3-10-31, Chsawa Mitaki-
Shi, Tokyo 181, JAPONYA.
319
1990 kuzey amada stratigrafisini tespit etmek iin
devam etti.
1. I. Kat
1990 yeni O (XLVI-54, XLVI-55, XLVII-
54, XLVII-55) (Resim: 2), 10 cm kadar olan yzey top-
sonra, drtgen temellerine ve g-
ney ok p Kuru
de 50 cm ve 30-40
cm kadar olup, gney orta blmnde
izleri grlen ok p Kuru
de 50 cm ve 30-40
cm kadar olup, gney orta blmnde
izleri grlen ok bir ocak tekni-
ve kk eserlere gre, 1986
da kuzeyde amalarda olan birinci mimari

2. II. Kat
kltr iin, kuzey I, II, VI, VII'ci amalar-
da
i inci (XLIV-54, XLIV-55, XLV-54, "xLV-55), ve II nci (XLII-54,
XLII-55, XLIII-54, XLIII-55) amalarda (Resim: 3), 1989 tespit
edilen renkli, kum dzensiz
sonra, devam edildi. Bunun hemen yine blok
bol duvarlara Dz yatakta
R54 R53, R55 her ikisinin de bodrum
tespit Burada bulunan anak-mlek
na ve kk eserlere gre, bu mimari Frig ait

VI (XXXIV-54, XXXIV-55, XXXV-54, XXXV-55), VII nci
(XXXII-54, XXXII-55, XXXIII-54, XXXIII-55) (Resim: 4) alanla-
nnda da ikinci kltr 1989 tespit kuzey-
gney istikametindeki, dikdrtgen temelleri
sonra, tekrar devam edildi. yukan 80 cm sonra,
siyah renkli ve iinde odun olan nemli toprak ile
Nemli hemen kuzey-gney istikametinde
dikdrtgen mimari (R39) ortaya bir
temelin zerine kerpiten olup ok kerpi
iinde direk izlerine ve tabanda durumda
Tsugio Mikami-Sachihiro Omura, "1986 Kaman-Kalehyk iX. Sonu-
lan II. Resim 3-5, 1988 Ankara.
320
sazdan sepet izlerini tespit ettik. i yuvarla-
Bu tip st katlarda hi
bu olabilir. Kerpi duvarlardan bu dikdrt-
gen hemen kuzey isti-
kametinde uzanan, 1.8 m olan bir surunu
tan ok bir duvara, bu iinde ve kuzey duvar
zerinde 1 m arayla
ve 10-20 cm olan izlerine
Bu duvar ve bunun gney bitiminde yer alan bir
sonucu tahrip edildikleri Bu duruma gre, yatay
dikdrtgen ile .
..Geen sempozyumda Kaman-Kalehyk'n II nci kltr yani
M.O. 1 inci bin ait olan zerinde
1986 kuzeyamada, II nci kltr ait kat-
ve her katta bulunan mimari kk eserleri, zel- .
likle anak-mlekleri 3 grubun- Ila, I1b, Ilc
linde tali evrelere
1990 bulunan elde edilen.mimari
kan kk eserlere gre, bir st seviyedeki Ilc'dentamamen olduk-
1990 VI, amalarda tespit edilen ya-
I1d olarak I1d anak-
mlek ile Ilc elde anak-mlek para-
byk grlmektedir. Ilc ok tespit
edilen kahverengi stilizegeyik, tek merkezli daire motifli anak-mlek
1990 saptanan I1d hi yoktur. yeri-
ne Ilc anak-mlek motiflerinin orijinal olarak
nlen kahverengi veya kahverengi ve renkler
basit motifli anak-mlek ile beraber sanki Eski "Tun
anak elde siyah renkli, iyi
geometrik yivlerle ssl anak-mlek bol ele
(Resim: 8-1). Mimari Ilc ile plan
nemli grlmemektedir. Ancak malzemesinin ya-
ni, I1d bol Ilc
ok
Ilc ile I1b da, hem mimari plan, hem de
ele anak-mlek ve tun eserler iki
byk grlmektedir. Ilc mimari
dz zemin zerine bir halindeki temel zerine kerpi dizil-
Bu temel I1d tespit edilen mimari ya-
Bu katta bulunan anak-mlek para-
2 Sachihiro Omura, "1989 Kaman-Kalehyk XII. ve Arkeo-
metri Sempozyomu, 1990Ankara.
321
lan Ilc stilize geyik motifli olanlan hi
IIb anak-mlek 2 ya da 3 renk-
li seramiklere de Ilc ve IIb yal-
anak-mlekde kk tun eserlerde de byk fark g-
rlmektedir. Ilc tun fibulalar hi Iki veya
okulan, IIb itibaren birdenbire Bun-
lar Ilc, IId katlannda hi grlemeyen eserlerdir. Ila
mimari duvarlan, dz zeminde st ste , drt dizi-
li temel zerinde kerpi olarak Ancak Ila ka-
elde edilen anak-mlek iki veya
renklidir. Bu IIb ile Ila byk

Bylece Kaman-Kalehyk'n II. kltr mimari
ve kk eserlerine gre, 4 gruba
3. III. Kat
III'c kltr kuzey III, IV, V inci amalar-
da devam ettik. 1988 III nc II nci kltr
IId III nc kltr birinci
70 cm ve 1 m ye ykseklikdeki duvarlardan ve
drtgen mimari Bu-
nun hemen yine olan drt-
gen mimari ortaya Bunun duvarlan ve taban
bir st seviyedeki ile
1990 kuzey III, IV, V inci amalarda devam ettik.
III nc amada, 60 cm duvarlar, oda (R48)
ve onun gneyinde bir ocak (H32) bulunmakta-
(Resim: 5). Bu ocak ve anak-mlek par-
alan ile iinde ok M.O. 2 bine ait henz daha
byk seramik paralan ele Bundan bu
anak-mlek olarak
Kuzey IV ve V inci amalarda, Im ye duvarlardan olu-
kompleksini (R43, R44, R45, R49, R50, R51) gn
(Resim: 6) R45, R50 duvann 1.5 m den fazla-
ve iki- defa R45'in gney duvan
temizlenirken eski Assurca bir tablet ele
R50'nin tam M.O. 2 binin ilk ait iyi
in situ halde bir pithos ortaya nc
II nci kltr ile mukayese edersek, nc kltr ka-
mimari temellerinin ok daha ve taban-
larm da daima grlmektedir.
322
4. i. Kat
i inci buluntulan dnemine ait tuntan
yzkler. demirden aletler, akikten boncuklar, topraktan pipolar,
madeni ss in porselen paralan ve ok
seramik rnekleri ele geirildi.
5. II. Kat
II nci katta buluntular Ila, Ilb katlannda
tun fibulalar (Resim: 7;4, 5), tuntan iki ya da ok ucu (Resim:
7;9, l O, tun ulan, tun at (Resim: 7;2, 3), kemer
tun (Resim: 7; tun ss ve demir ulan, tun top-
lu biley ss (Resim: 7;7, 8),
kemik aletler, ok toprak ve fayans skarabeler
bulundu.
Ila, Ilb katlannda ok iki veya renkli anak-mlek para-
lan bulundu. Ilc koyu kahverengi iyi anak-
mlek, geyik motifli rnekler, ok bulundu (Resim: 8;2,3,
4).
Ild bulunan eserler basit motifli boya anak-
mlek kadar Ild geir-
tek kulplu, dz dipli, basit motifli, bo-
ya anak-mlek paralan elde siyah renkli,
ok iyi geometrik yivlerle ssl ve drt kk
seramik (Resim: 8; tr dikkatimizi ok Elde ya-
bu anak-mlekler, Gordion'da bulunan "Fragment of post-Hitite
handmade pottery'", Truva VIlb'de elde "the knob-
bed ware'", in paralelleri Bundan sonraki
larda bu konu zerinde zellikle
6. III. Kat
III nc kltr bulunan eserler, tuntan toplu (Resim:
9;4, 5), kanca (Resim: 9;2), benziyen objeler (Resim: 9;
3 Sachihiro Omura, . "1987 Kaman-Ka1ehyk X. I,
Resim 9-7, 8, 1989 Ankara.
4 G. Kenneth Sams, "The Early Phrygian Period at Gordion", Source-Notes in the History of
Art VII 3/4, pp. 9-15, 1988., Keith DeVries, "The Gordion Seasons of 1969-1973 and Sub-
sequent Research", Americanlournal ofArchaeology 94/3, pp. 371-373.
5 CarI W. Blegen et aL., Troy-Settlement V/la, Vllb and Vll/- Vol. IV Part 1, Princeton 1958,
pp.158-159.
323
(Resim: 9;3), deliciler (Resim: 9;6); kemikten ok aletler,
tun mhr, silindir mhr, motifi mhr (Resim: 9; 10), bullalar,
toprak figrleri "Signe Royal" anak-mlek
(Resim: 9; 11), koyu kahverengi, ok iyi riton
toprak (Resim: 9;9), (Resim: 9;8), fayans hay-
van ss (Resim: 9;7), kenan ekik, ok iyi
(Resim: 10; 1-2), krem ince hamurlu (Resim:
10;3,4), tek kulplu, ekik siv-
ri dipli anaklar (Resim: 10;5) mlekler (Resim: 11; 1, 2, 3), yuvarlak
gvdeli, uzun boyunlu, yuvarlak dipli, ekik kaplar,
gaga testiler, ift kulplu fincanlar (Resim: 12; 1, 2, 3, 4, 5) ve Kl-
tepe- Karum Ib belgeleri ile bir tablet da bulun-
tular nemli bir yer
7. Sonu
Bu verilere gre, 1990 Kaman-Kalehyk kuzey a-
birinci M.S. 16, 1Tci ait ikinci
M.O. 1 inci bini temsil etmektedir. katlan, Ila, I1b, Ilc ve I1d'ye
II nci Ilc evresinde tespit edilen eserlere g-
re, Kaman-Kalehyk'de Ilc I1b, 4b, c kat-
lan ile paralel bundan da Kaman-Kalehyk'de I1d
M.O. 8 ncesine
nc M.. II nci bine, yani ok belirgin rneklere gre,
Eski Hitit ait syleyebiliriz. Kltepe-Karum Ib ile
olan kk, fakat ok nemli bir sonu vurgulayan tablet ve
silindir mhr, bundan sonraki Assur Ticaret Kolonileri ait
mjdelemektedir. Karum Ib, ve As-
surca tabletlerle olan bu tablet Kaman-Kalehyk'n Anadolu'nun
bu ilk tarih dneminin nemli bir yeri ve bu
nemini daha gstermektedir. Butn bu buluntular Kaman-
Kalehyk'n her dnemde tipik bir Orta Anadolu ve her
tr eserinin de bu durumu gstermektedir. Bununla beraber,
eserlerin bir devrinin izlerini ve yerel zelliklerini de
tespit etmek mmkndr. Ancak bunlar da etkileyecek lde

nmzdeki mevsiminde Hitit, Assur Ticaret
Koloni evrelerini tespit etme konusunda

324
xxi .
'xxn
4:J4l 5115 531" 571511_. 61
ii I,...." L......-::' rTl
J 1. J

LXxxmii!::::!.
LXXXIV Jii
KAMAN-KALEHYK 1990 1:::::::::1

Resim: 1
o
,
325
54
55
XLVI
XLVII
N

5 RI
i
Resim: 2
326
KAMAN KALEHYUK 1990
XLII
XLIII
54
R54
55
XLIV
XLV
N

(
5
i
Resim: 3
KAMAN KALBHOYUK 1990
327
54
55
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
N
o
i
5 n
i
328
Resim: 4
KAMAN KALEHYUK 1990
XXXVIII
XXXIX
54 55
XL
XLI
N
Resim: 5
o
,
Sm
J
KAMAN KALEHYUK 1990
329
54 55
XXXVI
XXXVII
R43
i i
i " i ,
i i
i i
i / R44
i i
, i
330
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
N
1
Resim: 6
o 5 m
i i
KAMANKALEHYUX 1990
Q
(;)
i
i 1
---
10CII
i
o
!
!
~
i
W
~ - + ~
4
i
~
2
O
~
~ - \
- ,
7
0
i
i
5
@]-n
~ A- i
i
i
8
O
f/I/)
6
3
- d!/l)p
~ - ~
-O
~ - b -
, ~ O
11
_Ci 1-
9
-. - 10

! !
Resim: 7
331
o
:
4
o
!
Resim: 8
332
.-1- 3
- . : ~
t dh ~ 7
6
J 1 - ~
i
& 10
Resim:' 9
333
lOCII
~ ~ ~ i
i o
4
v
. ~ \
l 1--\
. i i \
~ \ ) ~
5
o
!
Resim: 10
334
Resim: II
2
3
335
/
@
/
, i
, i
o
!
o
i
5
33 tS
1990
David H. FRENCH*
1990 ocak Atatrk ve
glde su tutulmaya 1990 iin ol-
son 1991
da bu devam edebilmeyi ok arzu etmekteydik; fakat
ilk suyun bu gittike Hatta
gl alak teraslar sular
gibi, birok ev geriye birka ev 1990
tamamen tahmin edilmekte-
dir.
1990 geen olarak 3 proje halinde
anda
1. alanda bulunan ve henz incelen-
Erken Demir ve Ge Bronz Bu pro-
je 7 Eyll-22 Ekim tarihleri Shirley Blaylock ve Shahina Farid
2. Eski karayolunun gne-
ye yer alan Roma ve buldo-
zer devam edilmesi. 13 Eyll-13Ekim
(bu tarihte byk bir sular idi) tarihleri
da Trevor Carbin denetiminde 3. Tille'nin kuzeyine
vadisinde yer alan 3 mimari
Bu 11 Eyll-IS Ekim tarihleri Geoffrey Summers,
Brian Williams ve Adnan Baysal Bu
bir nedeniyle
bir raporda Bu sonra Til-
le'deki depolarda bulunan malzemelerinin temizlenmesi ve
man Mzesi'ne Malzemenin paketlenmesi,
listeler haline getirilmesi ve geirilmesi tm ekibi or-
kadar Daha sonra malzemenin buluntu-
* Dr. David H. FRENCH, Arkeoloji Enstits Mdr, Tahran Cad. 24,
ANKARA.
337
ratlara konservasyon ve izim iin
yaman'da sarfedilen birka gnden sonra ekip 17 Ankara'ya
bahsedilen isimleri verilen
Helen Boyd ve Amanda Wallace
(buluntu akar Julie Edwards (buluntu
sorumlusu), Helen Kingsley ve Christine Murray (konservatr), Stuart
Blaylock ve David French. sorumlu Tem-
silcisi ve Mzeler Genel
dan Levent Egemen Vardar, sorumlu Temsilcisi
ise Mzesi'nden N. Onder Oztrk idi.
HYK
Hykte yrtlecek olan 1989
nan ve Erken Demir ve Ge Bronz bir rnekle tamam-
idi. bir alanda yeterli ol-
iin, bulunan 3 amada
(7360, 7460 ve 7461 kareler) (toplam:
200 m-). 6 bir sonucunda, 1989 olan
(geen raporda olan) 12
uzun bir dizi Bu
ok az ve sahip
yzeyleri olmayan ukurlarla temsil
edilmektedir. Bununla beraber bu dizi iinde olduka iyi durumda korun-
ve bir grup nemli buluntu ele Bu "buluntular
diziye uyum bir kronolojinin olanak

bulunan katlar en erken kattan
lamak zere 1-12 olarak 11. evre
7360 ve 7460 amalarda olduka iyi durumda olan, daya-
bir sahiptir. 10-12. katlarda kat ve
evrelerinde de (Resim: 4, 23-25) olan anak mlek
ve edici zelliklere sahip, eksiksiz, ark dz ve byk tabak-
lar Bu zelliklere sahip 10. evreden sonra birdenbi-
re grlmemeye olduka dikkat ekicidir. 10. evrede herhangi
bir fakat olduka derin, bitki beyaz ve
izgili birikinti Bu tabakalar ya bir
dnemini temsil ediyor olabilirler ya da bir
noktada ve veya bahe olarak olabile-
nermektedirler.
10. evreyi takip eden 5 (5-9 no'lu evreler), en erken
evre olduka az ve edici zelliklere
338
sahip keramik buluntu Bu her ne kadar ol-
duka uzun bir zaman dilimini temsil etmekteyse de, kendi ilerinde hep-
sinin tarihlendirilmesi En erken evrelerde olduka
bir tabloyla Olduka ve sahip 1
ve 3 no'lu evreler, olduka az durumda olan fakat bir
evresi ile birbirlerinden (evre 2). 4. evre ise
3. evre temsil edilir.
Bu dizi iinde en ve en iyi durumda olan mimari 3
evrede gzlenmektedir (Resim: 1 ve 6). Bu mimarinin en nemli
tm iki kat olarak 1.5
metre olan bu iki yz ortada
bu hykte gzlenen dizinin
zenle mimari bir
olan kuzeyden gneye kesen,
ile bir cadde Bu caddenin gneyden bir
(Resim: 1, 345-346) girilen ve drt
evrili kk bir olan bir oda (353). oda-
ile cadde veya olan alan zerindeki kuzey ara-
hibir yoktur. Kuzeye ise cadde zerinde bulunan
bir girilen (321) bir oda daha Bu oda zamanda mo-
lozla dolu drt (319) bir odaya gibi birinci
kat merdivenlerin taban da temsil edi-
yor olabilir. Daha kuzeyde bulunan 7461 no'lu amada ise kuzey
tam kadar uzanan odalar
1-4 no'lu evrelere ait anak-mlek, takip eden evrelerin anak-
olduka Tamamen kendine zg karakteristikleri
olan bu anak-mlek katlarda grlen anak-mlek ile
ortak forma sahip herhangi bir para yoktur. anda, olan alan-
lardan az benzerlikte paraleller gstermek mmkndr.
zamanda blgede srdrmekte da benzer mal-
zeme retmeye devam etmektedir.
Daha ge evrelerde grlmeyen 4
mmkndr:
1. El saman kazma ile dikey
ve yatay, bazen zikzak izgilerle tarama bezeli anak-mlek grubu (Re-
sim: 2),
2. El kum gen
olan ve bezeli anak-mlek grubu (Resim: 3),
339
3. Kk kre el kaplar (Resim: 4, 11-14),
4. arkta ince mallara benzer bir koleksiyon
(Resim: 4, 4-10, 15-19). Bu koleksiyon iinde en tip ince
ve halka (Resim: 4, 3).
Dikkati eken buluntular iinde 3. evresinde ele
bir grup bronz Bu grup ierisinde 2 adet de ince bir
demir kanca mevcuttur. buluntular Hitit dnemine ait iki
yzl bir mhr ve siyah halka ve nokta motif-
leri ile ssl bir kutudur (Resim: 5).

1989 olan ve
buluntulara Ge Bronz olarak
Fakat bu tarih geen raporda, daha ge evrelerden ele
olan, bunlarla benzer keramik kesin Demir olarak tarih-
lendirilmesi zerine biraz ve bu nedenle bu tarihe
olduka fakat biraz daha ge bir tarihe (belki de 12. veya 13.
la) tarihlendirilmesi gerekli yeniden
mesi sonucu, bunun abuk bir karar ortaya Bu
koleksiyonda en dikkat ekici sahip grup ark dz .ve ge-
Bunlar ait moloz birikintisi ve
kesen ukurlar ierisinde gibi, hemen katlarda da
10-12. katlarda). Bu tip kaplar tarihlen-
dirilmesi mmkn Ge Bronz ait buluntularla beraber
Keban blgesindeki Korucutepe ve Tarsus blgesindeki Gzlkule ol-
mak zere birok kaplarla, daha nce De-
mir grlen kaplar benzerlikler zelolmaktan
ziyade genel benzerliklerdir. Bu nedenle anda
ilgili ilk Daha katlarla ilgili
tarihlendirmeler de bu destekleyecektir (bkz. blmler).
Bylece, bu yeniden tarihlendirme mutlak kavramlar bykbir
kayma gelmemektedir: 12/1 de 13/12.
iin 1200 tarihi kabul bu
1-4 yeniden tarihlendirilmesi gereklidir.
Bu olduka edici zelliklere sahip malzeme grubunun paralellerine
hayret vericidir. Tarihin halen Ge Bronz ge-
reklidir: nk malzeme ierisinde Erken ve Orta Tun olarak
anak-mlek
eseri olarak 3. evre dknts olan ve Dr. Eliza-
340
beth French LH III A/B olarak ve M..
1300 Miken veda ikisi na ait ve
kulp terminus post quem (Resim: 4, 20). Sonu olarak
bu para, evrelerden arta bir para 3. evre iin
13. tarihi Bu durumda ve 2. evreler 14.
lar.
ROMA
Roma ilki (ilk olarak
1979 olan) hamam ait daha ok
Bu amala eski karayolu kadar
(1990 kprnn sular karayolu ka-
Ikinci olarak ise hamam
gneyine bulunan

1989 gibi, bu da olan
zerindeki iin Hamam
na ait iin yol ile, alan
daki arazi ve daha sonra yer alan asfalt yol kuzey-gney
sunda tm ile (Resim: 7 ve 9a). Bu sonucu,
yol olan topraklarla hamam
duvarlara ait temellerin hemen hemen hepsinin gz-
Geriye en dip ortada bulunan ha-
vuzun zemini ve drenaj gibi yer gizli bi-
rimler Zemini mozaiklerle olan havuz, kendisini
evreleyen tam yer bu durumun
da byle kabul edilirse, plana eklemeler
mesi mmkn olur. biraz daha kazmaya devam edilince
yolun meyilli yzeyin, temellerin taban seviyesinde
rilmeye tespit (r. yol, kprye
meyil Bu nedenle her-
hangi bir taban beklenmemektedir.
Havuzun taban temsil eden imento ve moloz temelorijinal
evresinden daha sonra kuzeye ve gneye
nk havuzun suyun kanal bu
uzama
devam eden ve temizleme hamam bi-
daha erken dnemlere, belki de Hellenistik dneme veya daha
ncesine ait (plan zerinde
341
olan). ile lmek iin olan sondaj
Roma dnemine ait olmayan fakat byk bir var
tahmin edilen Roma dnemi ncesine ait bir ilgili birok
Plana eklemeler yapabilmek ya veya
yeni amalar (Resim: 7).
Gneye uzanan alan zerindeki ncelik 1989
ve uzanan bir amaya
Bu devam edilmesinin 1989'da izine olan ya-
tm ve antik dnemden bu yana koruna-
tahmin edilen, topraktan bir tarla incele-
nebilmesidir.
Alanda faaliyetler birikintilerin
nedeniyle nemli derecede 1979 ve 1989 da
olan alanlarda bulunan Roma zerinde 2 metre
da toprak birikintisi ise bu birikinti 3 metreye yak-
ki bu da verimli iin
kil etmektedir.
1989 23 metrelik olan duvar yeniden
ve antik hibir tarla ka-
dar toplam 48.5 metrelik takip 0.75 metre
olan duvar (hamam tamamen
olarak) ve gney cephesi zerinde 5.70 metre
olan destekler (Resim: 7 ve 9b). Gneye bakan yzeyler kum
ve Kuzeye duvar zerinde ince bir taba-
ka malzeme zemin zerinde de Bu ne-
denle kuzey bir iini temsil
tedir. Bu olan ve uzun
olan 3.60 metre ve 3.10 metre paralel
iki duvarla da tarafta bulunan desteklere ait izler
ok dikkatli i blmelere
Bu nedenle bu desteklerin alt blmlerinin
meydana getirilmesinde veya apraz duvarlar ve blmeler gibi fiziksel
blmlerin meydana getirilmesinde
Bu ykselen sular nedeniyle daha fazla takip edi-
lememektedir. fazladan bir
ve alana kadar uza-
mmkndr.
Uzun hemen gneyine, daha erken dnemlere ait birikintinin
bulunup kontrol derin bir ukur
342
Burada zel bir bulguya uzun duvann
lan ile .yzeyinin bulunan ana toprakla Daha
sonra bu amala, uzun ve 25 met-
re gneyinde ve bu noktalardan bir 25 metre daha gneyde tekrar denen-
Btn bu deneme ukurlannda, ana toprak zerinde (daha erken
bir dnemin olup iin 2.5 metre ka-
dar suyla bir toprak serisi
zerinde bulunan ve Roma dnemi birikintiler ile benzerlik gste-
ren).
Bu bilgilere dayanarak, hamam gneyine nehir teras-
lan zerinde bir (her ne kadar
test ukurlannda ve civanndaki toprak ierisinde herhangi bir
ait da).
Bu durumda hamam gneyine bir kalenin var
vazgeilmelidir. Hamam olan
lar Tille gereken bir askeri tesisin
etmektedir; fakat burada bulunan gerek
gerekmektedir. Bu iin en ha-
mam kompleksine ait belki de gneyinde bir
pa/aestra meydana getirdikleridir. Her ne kadar 25 metre g-
son deneme ukuru moloz birikintisi iinde kireli
har ile duvarlarla birlikte bir de antefiks da,
elimizde ara ilgili ok az delil ve
ierisinde bu ne amala
engellemektedir.
Buluntular ok Arazi zerinde bulunan amalardan
ele olan ok tabakalar halinde ele
tir. hamam kompleksi iinde yer alan bir
bir grup anak-mlek (Resim: 8'de bir
tir). Cam ve Chris Lightfoot
1979 olan koleksiyona eklenmek zere malze-
melerine, ve geiren briketlere ait tm rnek-
1erle birlikte birok mhrl 9 adet sikke bu-
bunlardan biri Komagene aittir ki bu para yrede
Hellenistik bir gelebilir.
343
344
_., _.. ,. .. ,... _.. _.. _.._,,_..-
., ., "-o,
/"
,. .. ,... /"
-r"
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i

e
.,..
i
: i i
1
0
'/ '1
! i -
\ i
- <, __
_._. .
_.-
Resim: 2- Ge Bronz a p l a n , 1-4. evreler
345
Resim: 3- Ge Bronz ve kulplu mallar
346
1lLdJ

.CV
i
.S)
i
i
.G\
CD
,u>
dCD
i
.0 \
i
W

\
/0 \

i
v ....J

.,
i i
o 8 10 18 20 cm
i


Resim: 4- Ge Bronz 1-4. evreler: ince ve mallar (1-20); daha
sonraki evrelerden mallar (2 -25)
347
".-:: -....

i
lOcm
i i
5
i
o
- ". '-rP
. , -
(
o
V d metal ve objeler . . 5- evreler en _
348
Resim: 6a- st ste gelen Ge Bronz 3. evre
Resim: 6b- st ste gelen Ge Bronz 3. evre
349
TiLLE 1990 ROMAN BATH
Interim Plan
"-.-. . i
i .
. /
i .
i !
-'-'1
+ll034
Mosaic
mTile pavement
Conc rete f100r or rooting
P Pool
o LO 20
i
30
i
+8534
40 50 metres
i !
Resim: 7- Roma dnemi
350
t
i
.i;;::::'.., "
~ '

J:C;?
351
Resim: 9a- Yolun bulunan hamam gneye
Resim: 9b- Gneye bulunan uzun
352
PORSUK 1990
Aksel
6-24 tarihleri 1990 n-
ceki ..ele geen malzemenin incelenmesine ynelik olarak yr-
tld. Lyon Universitesi profesrlerinden Olivier Pelon'un
ki ekip, Catherine Marro, Frederique Blaizot, ve Aksel
Tibet'ten temsilcimiz Mzesi
dan Serpil _ Hitit
1989 ele geen ve Mzesi korunan anak m-
lek incelendi, ve tmlendi. nceki
Hitit ortaya iki iskeletin envanteri
1970-71 kesiminde ele geen ve deposunun
sonucu tahribe iskeletler yeniden ele var olan
kemikler 1988 iki mezardan
gelen kemikler incelendi. -
te yandan, kesiminde yer alan dirsekli geitte son
larda olduka bol miktarda ve iyi ko-
durumda bizi Hitit ait
olan bu geitte gereci olarak tahta daha olarak
ele almaya yneltti. Sz konusu geit, ve genel dzeni pek bilin-
meyen Hitit dnemi tali birini
durumuyla dirsekli geidin yan esas sur
hemen hemen dik keserek iine devam etmek-
tedir.
Duvar blmlerinin birbirleriyle ve bu blmlerde kulla-
gereleri ve rg teknikleri geidin, surun bu
kesimine sonradan
Gerekten de olduka dar bir
sur kulesinin 5 m kadar yak-
2 m bir geidi ve bu noktada
* Aksel cad. 301/7, 81060 Erenky/iSTANBUL
353
sur duvanna hemen hemen dik, birbirine iki duvar
Sur iinde de devam eden bu duvarlardan surun
bir yaparak duvar ise
ya ynelmektedir. Bylece geit yolu, 20 m kadar ku-
istikametinde devam ettikten sonra, bir dirsek yaparak
ynelmekte ve iine ilerlemektedir. Geidi
iindeki zerinde dendrok-
ronoloji sonucunda, i ya da kesimden gelen
ya da kesimdekilerden 31 sonra
Bylece, esas sur geitten daha eski bir biimde
ortaya
Bu kesimdeki ele geen kaba-
ca iki grupta toplanabilir:
a) Duvar rgs iindeki
b) Geit zemini zerine
Birinci grubu en iyi rneklerine,
geidin kuzey 1989 gn
Yukanda da gibi esas sura ait olan bu
duvar, daha sonra, geit yolunu duvarlardan biri haline
tir. Kerpi bir st bu geit yoluna bakan yznde,
en alttaki blokun zerinde, geit zemininden 0,35 m
kadar ykseklikte, duvar yzeyine dik olarak yuvarlak ke-
sitli bir dizi grlmekteydi. 1,30 m boyunca izlenebilen bu
travers duvar cephesi boyunca devam ettikleri, duvar
rgsnde grlen ryen
bu daha sonra toprakla Ortalama 0,15 m a-
olan bu .olarak hatta, kimilerinin
duvar ortaya grlebiliyordu. Yuvar-
lak kesitli bu kk
tu.
zerinde, kesiminde, bir
bloktan sonra, bu kez bir bulun-
Duvar ortaya iki para halinde 1.30 m
kadar izlenebilen bu yatay
en az 2 m daha devam Iki
Peter Ian Kuniholm, "Aegean Dendrochronology Project: 1989-1990 Results". VI. Arkeo-
metri Sonulan Ankara. 1991, s. 131-132.
2 C. Abadie-Reynal, O. Pelon, A. Tibet, "1989 Porsuk XII. Sonulan
I, Ankara, 991, s. 443-454.
354
ya da bloktan sonra, para halinde, 3,50
m boyunca izlenen, ikinci bir Bu
son zerinde, moloz gayet dzensiz bir biimde rl-
ve gnmze olduka kt durumda bir blm grlmekte,
en stteki hemen zerinde de, kerpiten st blm
ok kt durumda gnmze bu blmde ker-
pi hemen hemen izlenemeyecek derecede stte-
ki kerpiler geit yolunun iine akarak bir kil haline gel-

Geidi duvarlara bunlann olan
blmlerinde de, az ok benzer bir ynteminin
gzlemlenmektedir.
Geit yolunu duvarda, dizilerinin ara-
iinde yer yer rastlanan iki yatay toprak
buralarda bir zamanlar, hi olarak kulla-
gstermektedir. ryp yok
olduktan sonra toprakla Bu duvarda, bir
iki yerde, duvar yzne dik da, bu durum kuzey du-
vannda kadar sistematik sur kalan bl-
mnde ise, travers biiminde en az iki grlmek-
tedir. Duvar yzne dik olan bu kuzey gre daha
Bu iki travers geidin br
daki da izlenebilmektedir.
Esas sur iki ve geit yolunu kuzey-
duvar ise, altta, olduka dzgn drt ila byk
bloklardan En son zerinde, yer
yer yatay bir toprak bulunmakta-
Bunun zerinde, ok kabaca iri olu-
bir blm Bu blm yatay bir toprak ikiye
Toprak yerlerden, bir zamanlar hi
yatay geiyordu.
Geit yer yer olduka iyi durumda gnmze
kerpi st blmlerinde ise yerinde hibir rast-

Bu betimlemenin Porsuk dirsekli geidi
grlen konusunda
355
1) Hitit kerpi blmlerinde bir bi-
imde tahtadan Porsuk'ta da-
ha ok blmlerinde
2) Kabaca rlen duvarlarda du-
var birbirleriyle rg, duvar y-
zne dik tahta traverslerle Porsuk'a nispeten olan
Acemhyk'te, Asur Koloni tarihlenen III.
yapan temeller ile kerpi duvarlar olan tahta tra-
versler', ve konum Porsuk'takilere benzerlerse de
grmezler. Acemhyk traversleri, birbirine
maktan ok, zerine kerpi dzgn bir yzey
turmada Birka rnek vermek gerekirse,
Koloni tarihlenen iki magazin Hyk
III. Hitit ve Tarsus Son Tun II a
bir evde de? bu tr traverslere
3) Porsuk'ta duvar yznde grlen yatay
duvar boyunca birbirine st zeri-
ne nisbeten dzgn bir yzey ve
duvar boyunca yaymaya Bu tr Porsuk'ta rg
iinde Ancak bu tr yatay alt bl-
myle kerpiten st blm (Tarsus Son Tun II tabaka-
Hitit temeller ile orihostatlar
10 T Hitit "konak":") ya da kerpi duvar rgs iinde de kul-

Porsuk duvar olduka benzer bir Beycesultan'daki
1900 dolaylanna tarihlenen V. tabaka Burada
kerpi duvarlan travers dizileri ve yatay
Porsuk geidinin kuzey gibi,
olarak
3 Kurt Bittel-Rudolf Naumann, lL. Neue Hethitischer
Berlin, 1938, 2. 49-51; Rudo1f Naumann, Eski (ev.: Beral Madra),
Ankara, 1975, s. 98 vd; Gunnel Hult, Bronz Age Masonry in the Eastern
Mediterranean ..Gteborg, 1983, s. 42; Muhibbe Darga, Hitit I. Arkeolajik ve Fi-
lolojik Veriler, Istanbul, 1985, s. 110 vd.
4 Nimet zg, "Acernhyk Anadolu, X, 1966, s. 9 ve plan 4.
5 Veli Sevin-Kemalettin 1984", VII.
Ankara, 1986, s. 170.
6 Tahsin zg, Hyiik ve evresindeki Ankara, 1978, s. 4 ve
pL.5A.
7 Hetty Goldman, Excavations at Gziii Kule, c. II. Princeton, 1956, s. 53 ve plan
23.
8 Hetty Goldman, age, s. 49, 50, res. 154, 189 ve plan 22.
9 H.H. Von der Osten, The Hiiyiik, Olf' 29, res. 10.
LO Set<:>n Lloyd-James Mellaart, c. II. Londra, 1965, s. 8 ve fig. A5.
356
4) Porsuk bir de, gerek gerek kerpi rg
iinde dikme duvarlarda dikme-
lere ender Ancak, yklere daha olan kerpi
duvarlarda, zellikle tavan ya da nok-
talarda, bu tr dikmelerle berkitilmesi olduka bir uygula-

Porsuk Hitit dnemi dirsekli geidinde malzemesi olarak kulla-
ilk grubunu duvar rgs iindeki
Ikinci grup malzeme ise geit iinde
den
nceki bu kesimde geit
yolunu dolduran moloz iinde boylarda
Ozellikle 1969'da geit yolu iinde geidin
ve kuzey 25 kadar ortaya
(Resim: 1)12. bir blm geidin kuzey boyunca,
duvara dikey konumda ele kapla-
levhalar biimindedir. bir grup ise, daha kuzey-
de, geit yolunun iinde Son a-
da, yolun iinde, szn
1969'da ortaya hemen geit zemini zerine
irili 40'a kalas ele nemli bir.
blm geit yolunun ekseni Duvarlara dik
olduka daha ok kuzey dibinde
ve duvara konumda ilk
akan kerpi st duvarda yatay olabi-
Ancak, kimi olduka
byk n- 5Tnin 0.30 m,! n- 0.35 m idi) bu

Kuzey ve bir nokta-
da, kalaslardan biri, alt ucu zemine bir sokulu olarak bu-
Bu, direk olarak tesbit edilen tek rnektir. Geit
II O. Pelon, "Rapport preliminaire sur la premiere carnpagne de fouilles
(Turquie)", Syria, XLVII, 1970, s. 282-284; O. Pelon, "Rapport sur la
deuxierne et la treisierne carnpagne de fouilles a (Turquie) en 1970 et
1971", Syria XLIX, 1972, s. 307; O. Pelon, Six carnpagnes de fouilles aPorsuk (Turquie
meridionale) de 1969 a1977", Compres Rendus des de I'Academie des Inscriptions
et Belles-Lettres, 1978, s. 351; O. Pelon, Cinq carnpagnes de fouilles aPorsuk (1969-1976),
VIII. Trk Tarih Kongresi. Ankara, 1979,s. 235.
12 Geit iinde ilk ve bu konusunda gzlemlerini
bana ileten Franoise Laroche-Traunecker'e ederim.
13 C. Abadie-Reynal, O. Pelon, A. Tibet, age. s. 444 ve resim 6.
357
yolunun bu kesimde J metreyi duvarla-
stne oturan enlemesine mmkn
bu kesiminin zerinin, bir dizi zerine,
biimde merteklerin
topraktan bir teras ya da oda zeminiyle rtl
1989'daki bu tabana ait bir para
ortaya tm geit zemininde de bel-
li kesimlerde grlmesi belki, geidi tahrip eden son
belli yerlerde ok ykselerek buralardaki her trl tahta gerecin t-
myle yol
Geit zemini zerinde ele geen kalaslar halinde-
dir. birbirlerine hangi yntemle bilinmemektedir.
birbirlerine nk
iviye benzer hibir nesne ele Bu kesimde, r-
meden gnmze madeni buluntular ele
ivilerin zamanla yok da ne srlemez. bir-
birlerine geme gsteren bir iz de yoktur.
ca tek bir rnekte, geme edebilecek oyuk
bir blm te yandan, zerinde birbirine dik yapan
kalas izlerinin kil da ele belirt-
mek gerekir.
Porsuk dirsekli geidinde malzeme zerine syleye-
bileceklerimiz bu Ileriki bu kesimde
elimizdeki verileri ve
noktalara umut etmekteyiz.
358
Resim: 1- Dirsekli geitte 1969 ortaya
1990 BOGAZKY-HATTUSA
SONULARI
PeterNEVE*
1990 iki alanda 1.5 ve Kralka-
ve 2. blgesinde (Resim: 1). koruma
ve devam
A. SONULARI
1.5. no'lu ve (Resim: 2)
1985 5. blgesinin kuzey
men tesbit edilen 170 m evre tmyle ortaya
mmkn oldu. temeli tarafa
olarak alt ait blmleri de bulundu.
blmde in situ durumda rastlanan monolit bir burada,
blgesine direkt bir

evre ana giden rampaya
ise, Kral nnde bir dik yaparak gneye
dnp bu ynde devam etmektedir. Kalan ara blmde
bir gre bu sokak olarak
Sfenksli nnde yer alan ile kar-
bu surunun i boyunca devam eden bir
"chemin de ronde" gerekmektedir.
evre olarak,
ve surun devam ederek giden dini tren yolunun
(Prozessionsweg) bir daha meydana 1,5 m yk-
bir kalan ve i tarafta olan 'chemin de ron-
de' un aksine bu tren yolu, iyi durumda korun-

*
Dr. Ing. Peter J. NEVE, Alman Arkeoloji Sultansuyu Sok. No:?, Beytepe/ANKA-
RA.
361
2. (Resim: 3)
faaliyetleri yeri
a. Saraydan ve Gneykale'ye giden geidin durumunu
renmek iin Bykkale'nin gneyindeki alan,
b. 1989 tesbit edilen Hitit tmyle
mak iin civanndaki blge,
c. 1 ve 2 nolu daha fazla bilgi almak iin
Gneykale gney ve blmleri.
a. Bykkale'nin gneyindeki ukur alanda bu-
gnk yolun ve grnen iki duvarla ilgili olup,
bunlann, tamamen ortaya sonra, iki kolosal ift duva-
nn alt olduklan Bu duvarlar. hafife istika-
metlere ynelerek ukuru gemekte ve tarafta bulunan
peldeki platoda son (Resim: 4).
Her iki duvann takriben 80 m 6,5 ve 7,5 m enindeki
ise 5 m kadar inmektedir. kadanyla, bun-
lar bir zamanlar yapay bir vadi, olan ve bugn tamamen bulu-
nan ukurun en derin yeri zerinde 10 m ye kadar ykselen via-
dktler olarak Bykkale'deki Yukan
Bu viadktlerden daha eski, ise daha yeni tarihli-
dir. viadkt Bykkale'nin ana ve surla birlikte ve
buna gre Byk Kral hkm
ve Yukan devreye aittir. Halbuki
viadktn Eski Hitit devrinden kalma daha eski bir rampa
zerine Bu rampa ise kaleyle Eski Hitit po-
tern idi (Resim: 5).
viadkt viadktn muhtemelen sonucu
kaybetmesinden. sonra Bu viadkt de iki evresiyle temsil
edilmektedir. Bunlardan yenisinin, bir sonucu tahrip olan eski ev-
reye ait olan yerinde ve onun malzemesi tekrar

b. blgesinde bulunan Hitit biri bir havuz, di-
bir bina kompleksidir. Havuz, yne-
lik daha yeni viadktn olan yolun sol bina kompleksi
ise eski viadktten uzanarak devam
eden yolun
362
tane iri yontma olan havuz geen Pla-
to'suna giden yolda bulunan bir Ancak buna
ait herhangi bir su tesbit (Resim: 6).
Bina kompleksi ise nnde, kuzey ve
platoyu ieren blgede- dahilolmak ze-
re- yer Bu kompleks platonun kuzey ve Ku-
zey ve ile zerindeki bina olmak zere
dan
Frig faaliyetlerine Kuzey zellikle
temel bilgi edinebilmek iin yeterli
malzeme mevcuttur. Bina iinde veya Frig bulunan
Hitit spolyeler sayesinde blmlerinin
dair da vermektedir.
istikametinde olan Kuzey
34x24 m lik bir kapsamakta ve Bykkale'den
viadkt zerinden giden yola Bu yolaait
ve kuzey
nnde bulunan bir hala mevcuttur (Resim: 7).
simetrik bir dar bir orta blm ile iki yan
kanatlardan bir Hitit benzemektedir. (Re-
sim: 8). Orta blmde sokaktan girilen antre bulunuyordu. molo-
zunda bulunan direk kaideleri ve gre, bu antre aynen B-
yk Mabet'teki gibi blml, yani bir ana ile iki yan
bir portikus olarak
kuzey (planda bir bodrum
Orta blmn rastlanan bir merdiven .ve
duvar bir st mevcut ol-
anlamak mmkndr.
veya tm edebilecek envanter bulun-
Ancak boyutlar ve plana ve zellikle ok kaliteli mimarisine
gre, Kuzey muhtemelen resmi amalara hizmet eden bir
gerekir.
30 m duran, takriben 45 m ila 25 m bir yer
kapsayan bir yamatan yararlanarak iki bodrum kattan
Bunlardan sadece en alt bilhassa gney du-
var temelleri ve kaideleri (Resim: 9, 10).
363
Ard arda dizili odadan bu blmden kadar kuzey-
deki tanesi Gneydeki ikisi ise sadece yzeyde tesbit edil-
vadiye kayan ve devrilen, yerlerde halen bir
metreye kadar ayakta duran molozu
iini de st kadar Bu gsteriyor ki
bir felaketiyle son
molozu iinde ve zerinde 1029 mhrlen-
bul/a, 11 tane ivi tablet (Resim: 11).
Byk Kral mhr
Burada II. II. Muwatalli,
ve III. birlikte, III. (Resim: 12), Tuthali-
ya, III. Arnuwanda ve II. kadar Byk dnemine
ait btn byk krallar- byk kralie ile birlikte- temsil edil-
mektedir. daha nce bilinmeyen, ancak 1986 ilk defa ta-
Byk Kral Kurunta'ya ait mhr iki bulla da

resmi grevlilere, zellikle katiplere ait
mhr tesbit
rin, yani kraliyet mhr da
ivi tabletler ise, Eski Hitit devresine ait byk m-
hrlerini belgeleridir. Hantili, Huzziya ve
II. Muwatalli
zellikle dikkati eken ise nk
isimlere gre, de tipolojik ve kronolojik ola-
rak
Mhr ve organizasyonu daha nce
Bykkale bulunan bir bulla deposunu tam olarak
Bylece bir saray i olarak,
tm bina kompleksi de Bykkale olarak kulla-
eder. Bu kompleks, ile zere
nihai son Hitit Byk II. dneminde al-

Bu blgenin merkezini hi bulunan ve
Bykkale'den gelen iki yolun bina eder. Bir zamanlar
kaya zerinde yeralan binadan duvar bir
tesbit etmek mmkn An-
cak kaya nnde, de Frig tekrar vaziyette
364
byk bir duvar gn Bu bulgudan
anda sonu bu kaya zerindeki binaya ait
bir alt (Resim: 13).
Daha nce, yani Makridi bulunan bir as-
lan heykeli ve buna ilaveten yeni bulunan byk bir kabartma
dan bu grkemli bir rlyeflerle anla-
(Resim: 14).
c. Gney Kalesi nndeki ilk nce dar evre iinde 1.
no'lu tamamen ieriyordu. Bu bu-
na ait da tesbiti Bunlann
civarda bulunan Frig tekrar esas
ise pek az malzeme Bir zamanlar ve 2. no'lu r-
ten toprak bile buraya ait hibir malzemeye
Fakat, daha ilerde, yani Frig gney surunun sondajda
bulunan gre, bu aynen daha nce
gibi, 100 m ve tahminen 30 m tek bir yapay te-
pe olarak 2. no'lu odadan 1. no'lu odaya kadar
Frig surunun yn zamanda
bu yeni ipulan Burada yapay tepe-
nin bir biiminde bir d-
ortaya bunun daha fazla sonucunda
ise byk bir yapay gln kenar duvan (Re-
sim: 15).
Bu gl kuzey-gney istikametinde takriben 65 m eninde,
istikametinde 92 m 6.000 m- lik bir alan
makta ve bylece bu tr Hattusa'da bilinen en byk
etmektedir.
Gln kenan tamamen gney ve kuzey de sondajla
tesbit ise gln tesbitiyle be-
lirlenmesi mmkn
gney kenarda halen birka yerde daha iyi korun-
Buna gre meyili ancak 25 derece, en az
2 m dir. st sonu ise, yerde bulunan
dikeyolarak konan bir dizi kesme (Resim: 16).
Buna ilaveten durumundan daha alak bir seviyede olan
ve 2. no'lu rten ve muhakkak gln elde
edilen topraktan yapay tepe, gl bent
365
Tamamen bir bulgu ise gln kuzey kenannda kendini gster-
mektedir. Burada gln kenanna paralelolarak de-
vam eden gln taban seviyesinden 2 m kadar yerli kayaya
ve toprakla olan dar bir hendek ortaya Bu
hendek gln tesbit edilip de-
vam etmektedir. 2. no'lu i yani arka duvar
nndeki ukura kadar srmektedir. bitme henz tesbit
(Resim: 17).
tmyle gln, bentin-1. ve 2. no'lu
odayla birlikte- ve bir plana dayanarak ol-
ve buna gre bir da
gerekir (Resim: 18). Bu daha nce gi-
bi mezar olarak bir fonksiyon iin kesin-
Bu da 2. oda iin, oradaki bir yer gei-
di' gre, gerekten hendekle ve hatta glle de bir
kurulabilir.
Bu gln bir su vazifesi
kadar bir baraj grnts veren bentten tahmin edilebilir. Eflatun
ve Karakuyu gibi benzer Hitit da. bu tahminimizi
taraftan glde tabakada bulunan ve Bykka-
le'deki havuzdaki buluntularla olan votif gln kltsel
ne eder. Bu da aranjmana dayanarak Gney
Kalesi kuzey ucunda yeralan 31. ile olabilir.
Burada hangi kltn sz konusu ise daha sonraki
ortaya Kesin olan sonu ise; klrn gl
suyla-muhtemelen hala bir akan suyla-, 2.
odadaki ve kabartma ynnden de belki de
llerle
Elde edilen bilgilerden, zellikle 2. odadaki bulgulara dayana-
rak bunun II. devrine ait syleyebiliriz. Tabii bu ta-
rih tm Gney Kale'de bulunan kompleksi iin de geerlidir. By-
lece Byk Hitit son hkmdan kendisinin faal bir
imar dair giderek daha net bir tablo elde edilmekte ve
hi faaliyetleri IV. Tuthaliya'dan ge-
ri
3. Onanm ve koruma 5. no'lu
evre duvan dahilinde 1987 2.
ye ile Bodrum grubunda ger-
(Resim: 19).
366
Byk (1. tamamen
kontrolsz olan turizm sonucunda da giderek harab olan kaidesi zerinde
geen koruma devam ve kuzey
taraftaki, yine turizmden olumsuz etkilenen blgesinde

nc ve son ise yeni en fazla
tehlikeye maruz kalan binalar; zellikle Bykkale'nin dibindeki viadkt-
ler ve Gney Kale'nin oda ilk
kil etmektedir. .
938 ile 1965 beri gerek
zararlar, gerekse zarar vermeler sonucunda bir hayli Eski
Hitit potern ile orijinal yeniden

367
"
Resim: - Hattusa (plan)
368
~
YAlILJKAYA ;
/'./
(' ( r;'
~ lf
'(r

10
OBERSTADT O-R/5-10
_ DSTJlllEHIlTSCIlU .... cnl
t S .. _fo ...
---o
Resim: 2- 5. ve evresi (plan)
369
11
13
..
,


i
1--:

i


J)i' j "
i
r-
HETHITISCHE BEBAUUNG
11 i SOBURG
L-----C--=I_=====-M------------- ---- N---- - ------=----__--.J
Resim: 3- Kale, Hitit (plan)
370
Resim: 4- ve viadkt
Resim: 5- viadkt
371

SCHNITT A-A
/
Resim: 6- havuz
372
SCHNITT B-B
i SOBURG
HETHITISCHES WASSERBECKEN
2 3m
" t
HO
373
~ I , , - - - -
i
i
i
i
i
i
i
i i
i i
i i
i i
i i
i ~ ~ - - ' , - - ~ _ - I
i
i
i
i
i
i
i
~ !
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i i
i i i i
i L coj L_
374
375
W
cl.
W
l-
Z
-:.{ : :
tf)..-
z ~
376
Resim: 11- B a t B i n a s ' n d a in situ bullalardan rnekler
377
378
484/90
Resim: 12- Ill'e ait muhr bir bulla
Resim: 13- rampa
Resim: 14- Frig bulunan kabartma
379
380
VJ
00
~
1139.50
....-----;--;- : . : . ~ ~ ..~ . - .
SOBURG (N-O 111)
HETH. TEICH-SOSEITE
SCHNITTPROFIL
O 1 2m
1 i
HD
Resim: 16- Hitit havuzu gney kenan kesiti
. ' : ~ - " " : ' . '
1138,32
'. GRABUNGS-
. KANTE
Resim: 17- Hitit havuzu kuzey k e n a r n d a k i hendekten bir blm
382
383
Resim: 9- 5 no'lu evre Kral blm
384
ULU BURUN BATlGI KAZISI
1990
Cemal PULAK*
Arkeolojisi Enstits (INA) yrtlen, Antalya ili-
nin ilesi Ulu Burun bulunan Ge Tun Dev-
ri'ne ait gemi zerindeki yedincisine, 2 Haziran-
6 Eyll 1990 tarihleri devam
ekibini Cemal Pulak George F. Bass, Donald A. Frey,
Robin C.M. Piercy, Tufan Murat Tilev, David Perlman
arkeologlar Michael Fitzgerald, Faith Hentschel,
Michael Halpern, Douglas Haldane, Christopher Monroe ve Gkhan
lisansstarkeoloji Jerome Hall, William Charlton
Jr., David Grant, Jerry Lyon, Samuel Mark, Claire Peachey, Edward Ro-
gers, Mark Smith, ve Valerie Stewart Bodrum
Arkeoloji Mzesi'ndeki konservatr Jane Pannell'e zbay
ve Mzeler Genel Harun tara-
temsil
Gnde iki kez olmak zere, saat ara ile g-
n olan sonucunda 42-55 metre de-
rinlikleri toplam 2,294 ve
toplam 764 saat Bylece, 1983
dan bu yana, Ulu Burun toplam 12,542'ye
zerinde harcanan toplam saati de 4,016'ya
ekibi bir kesimi Ulu Burun'un
zerine olan
bir kesimi de hemen zerinde demirlenen ge-
* Cemal PULAK, Institute of Nautical Archaeology P.O. Drawer H.G. College Station,
Texas. 77841-5137. ABD.
C Pulak, "Ulu Burun: 1990 Exeavation Campaign," INA Newsletter 17.4 (1990) 8-13.
385
misi Virazon 'da plan ve teknikleri b-
yk lde daha nceki biimde uygulan-

nceki kampanyalarda gibi, 1990 sezonunda da
byk bir blm, byk daha olan
da, en derin blmlerinde de
verildi. 1987 sezonunda teknik nedenlerden do-
toplu olarak ara verilen klelerin tekrar
da
(L/N-12 karelerinde) 1983
sezonundan beri devam eden (Resim: 1), geminin
yerler 1989 sezonunda tamamlan-
Ancak, olan bu tamamen terketmeden
nce, herhangi bir buluntuyu gzden olmak iin tm
anakayaya dek temizlenmesine karar verildi. Nitekim, anakaya iindeki
derin buluntu vermeye devam etti. Bunlar cam
kkenli seramik ve iin ye-
ni olan tun bir kulbunu sayabiliriz. Szkonusu hemen gne-
yindeki (L/N-13 karelerinde) masif keltinin nceki se-
zonlarda da gibi, yine zorluklarla kelti, burada
bulunan kz-gn biimindeki klelerinin 1987
ortaya keltinin byk, sert ve dipteki kayala-
ra tamamen iinde ok malzemeyi
de bu ktlenin paralara
Evvelce olan malzemeye ek olarak,
1990 sezonundaki yeni bnluntulann ortaya
keltinin daha da keltinin iinde ve evresin-
de temizlik ok terazi
pide iki adet kle, amorf durumda olanbir
kalay kle, safra seramik kandili ve seramik ya-
bir tun ok ucu ile iyi olan bir keski
Byk keltinin alan (M/N- 14/15), yu-
olan eserlerin daha derinlere nleyen bir en-
Bu nedenle byk ve
buluntu olduka zengindir. Son kampanya boyunca
biimde olan bu blge son .derece zengin buluntu Bu
blmde bulunan tun kazanlara ait paralar, nceki sezonlarda ele geen
kazan bir arada bulunan kz-gn biimindeki
klelerin hemen st blmnde bir tun gster-
386
mektedir. Burada, kazan ok fayans boncuk,
olmak zere toplam adet matara kap, hematit skarabe,
mhr da olabilecek mercimek biimli akik bon-
cuk (Resim: 2 KW 2666), veya ne
amala bilinmeyen bir buluntu, biri hematit bronz iki
adet terazi (Resim. 3: KW 2909), kandili parala-
ve "Base-ring II" tipindeki kaselere (Resim.4:KW 2704 ve
KW 2705) ait ok Bunlara ek ola-
rak, 1987 olarak ele geen
alanda, bir ait ok par-
a ortaya
Yine alanda, biri abanozu (Dalbergia melanoxylon) ol-
mak zere toplam drt adet Ladin (Picea sp)
veya Lariks-melez tLarix s.p.) trnden saptanan
ktk, geminin dik bir konumda olma-
zerlerinde herhangi bir ivi veya saplama
gibi izlerine szkonusu gemiye
ait elemanlar kuvvetlendirmektedir. Bu nedenle, k-
tklerin zere gemiye olan
yedek malzeme
olarak 1984 sezonunda ortaya geminin ile hur-
ma ve kaplama zere yeniden (N/O-
14/15: Resim: 5). ok iyi durumda olmayan ucu,
zerinde bulunan daralarak son bul-
ise, gemiye ait bu-
klelerin gzden
zellikle klelere olan iyi
bu blmde kesit llerinin tam olarak
Burma korunma durumu da
kine benzer zellikler gstermektedir. Buna kaplama
sancak az bir blm daha iyi du-
rumdaki iskele apa ile kleler
hemen hemen kesintisiz olarak Sz konu-
su kaplama klelerinin da bir miktar devam et-
Gemiye ait elemanlardan ne gn-
mze dek ancak btn klelerin ve
sonra kesinlik
Byk gney ve kumluk blgenin
J-15/16 kareleri sezonda 1990
387
sezonunda, tm ana kayaya dek temizlenmesinin
olan ufak blmn de bitirilmesine karar ve-
rildi. Sz konusu alan ufak 1990 sezonunun en nemli
bir blmn verdi. Bunlar iki adet bronz terazi
(biri yatmakta olan akik, cam ve kehribar bon-
halka biiminde bir kleyi (Resim:6: KW 2830); hurda
metal iyi durumda olan ve 1. Tutmosis'in
n bir fayans skarabeyi (Resim: 7: KW 2812)2, ve hemen hemen
durumdaki "White Shaved juglet" trnde bir da ieren
seramik sayabiliriz. Bu alanda olan sera-
miklerinin, olmasa bile, bir derine yuvar-
olan byk etrafa olabilir.
(F/G-19/24), en derin noktada bulunan pithos'un ev-
resinde devam edildi. Ancak, kayalar-
dan henz kesilerek ve iindeki milin organik
tamamen
pithos'un su yzne nmzdeki sezona Pit-
hos'un bir yerde ne ve hangi amala
bazalttan bir buluntu ile
(Resim 8: KW 2742). zerinde yorumlar da, bu-
luntunun trensel bir grz bu
dilik en geerli
Bu alanda 989 zerindeki
sonra yzeye zere durumda-
ki bir pithos da yzeye Bodrum Arkeoloji Mze-
si'ne Iinde herhangi bir organik bu
pithos'un da iki pithos gibi gr-
kuvvetlendirmektedir.
1990 sezonunun en byk kuzeyinde yer
alan kle zerinde (M/P- 15/22; Resim:9).
Bu alanda, 1987 korozyona iin
zerlerinde klelerin
yeniden devam edildi. Klelerin byk bir blm grnmesine
yerden kesilerek kaya-
ya olan korozyon sonucu tamamen ol-
Korozyona bu klelerin zarar grmeden
iin son iki kampanya boyunca yntemler
2 Ulu Burun malzemesi sorumlusu James Weinstein, skarabeyi ntr nfr nh
dwy'j-hpr-kJ-r' di 'nh rjt "The Good God, Lord of the Two Lands,' Akheperkare, Given
Life Forever" olarak Bu konudaki iin kendisinde ederim.
388
Bunlar kle yzeylerini glendirmek ve kaybolan
yzeyleri sentetik maddeler ile tamamlamaya ynelik uygulama
en pratik zm Bylece, yzeylere kuvvetlice
rak su maddelerin kle zerine uy-
1989 sezonunda klelerin zarar grmeden
Szkonusu yntemin 1990 sezonunda da
kle tekrar ve sezon sonuna dek toplam
50 adet kle (Resim 10: KW 2885, KW 2904,
KW 2761). Bu bize nceleri 200 tahmin
gerekte 250 gsterdi.
Klelerin evresinde nceki sezonlarda
gibi, amphoralar, bronz aletler, mhr da olabile-
mercimek iki adet akik boncuk, cam ve
fayans boncuklar, kobalt mavisi renginde cam kleleri, kalay kleleri,
ikisi kesici ve biri olmak zere - adet (Resim: 11
IW 2819), ve (?) kanat bir para
(Resim: 12 KW 2818)3 gibi ortaya

Szkonusu kanat, bir nceki sezon olan kanattan
bir tipte nedeniyle ikinci bir kozmetik kutusunun
etmektedir. Kanat olan rdek biimindeki
kozmetik Suriye-Filistin kadar uzanan
blgede oka 58 metre derinlikte bu-
lunan ve st yzeyinde kabartma olarak bir ift rdek de-
seni olan veya bir para (Resim: 13 Lot 6582),
byk bir bu kutulardan birinin kaidesine aittir. Bu kaide, r-
dek biimindeki kutuya, olan deliklere
bacak uzun kavelalar ile
n Akdeniz'de Ulu Burun g-
rlen tipteki kaidenin bir bu-
luntumuzun nemi bir hayli
3 Ulu Burun bulunan (KW 2534, KW 2818) benzerleri bilinmemekle bir-
likte, Meggido'da bir arada bulunan 300 kadar ve olan
dokuz kanat [G. Loud, The Megiddo Ivories (Chicago 1939) 3], genel ve
en olan grubu 1989 bulunan kanal (KW
2534) iin C. Pulak, "Ulu Burun: 1989 Exeavation Campaign,"INA Newsletter 16.4
(1989) 9 Resim 8; C. Pulak, "The Late Bronze Age Shipwreck al Ulu Burun, Turkey: 1989
Exeavation Campaign," Toni L. Carrell ed., Underwater Proceedings for the
Society for Historical Archaeology Conference (Tucson 990) 54 Resim 2; C. Pulak, "Ulu
Burun 1989 XII Sonulan i (Ankara
1990) 300-301, 310 Resim: 15.
389
Byk kuzeyindeki klelerin ok ka-
lay kle de ele Bunlardan klelerle
temas halinde olan kalay kleler tamamen ryerek macun
ki homojen bir duruma Buna kalay kleler
daha iyi durumda olup, biimleri ve tipleri kolayca seilebilmektedir. Bu-
lunan bir dzineden fazla, eyrek kz- gn biimindeki kal ay klenin
(tam bir kz-gn biimindeki klenin Antik drde blnmesi
sonucunda elde olan paralar) kz-gn biiminde iki
adet tam kle ile drtgen levha biiminde iki kle daha ele
(Resim: 14 KW 2911). Son olarak drtgen klelerin
nceki kampanyalar elde
tahmin tam kle ile ilk kez Drtgen
levha biimindeki merkezinde grlen deliklerin, klelerin
yk kolayca iin olma-
byk bir dahilindedir.
klelerin ortaya bir apa ile
birlikte, toplam apa 24'e (Resim: 15). Her
ne kadar apalar zerindeki petrografik incelemeler sa
da, olduklan malzemeyi genelolara
grubunda toplayabiliriz. Bulunan en kk boydaki iki bunla-
nn nedeniyle apa veya gemi a-
palan olduklan akla gelmekte-mermerimsi, beyaz ve przsz bir kal-
kerden, ise kalker ve kum olduklan
.
57 ve 61 metre derinlikte ekip bu blgede (Mi
P-24/26) de ait buluntular ile zerine, en de-
rindeki dknt malzeme nceki olan noktadan
daha derine En derindeki malzemenin zerinde
setlerden sonra, deniz 25-30 derecelik bir ile, denizin
gzle grlebilen derinliklerine kadar kesintisiz olarak devam etmekte-
dir. Bu setlerin zerindeki cepler iinde amphora paralan ve di-
seramik malzeme, biimindeki klelere ait para-
lar, safra birlikte olan tun bir kama (Resim:
16 KW 2896) ile bir keser Bu buluntulara ek olarak, en
iki setin bulunan zerinde iki adet seramik
kase, yonca byk bir srahi ile bir abanoz
1.0. 1. ait durumdaki bir da ieren Hellenistik
ve Roma dnemlerine ait malzemeler ele (Resim: 17).
en derin yer alan buluntulardan biri de, byk bir pit-
hos'a ait olap dip Bu pithos dibi, ana dek Ulu Burun'da bu-
390
olan yedi adet pithos'un bir pithos'un
ret etmekle birlikte, Ulu Burun malzemesinin tm benzer paralan-
tamamlanmadan, geminin pit-
hos'lann kesin
nmzdeki ok zel durumlar ile
srece Ulu Burun iin, er ay-
iki sezonunun yeterli 1991 sezonunda
apalann, pithos'lann ve
yz kadar olan klelerin
Ulu Burun teknesine ait ok durumdaki
nn zerindeki inceleme ve dipten ise 992
son sezonuna Bu ertelemenin nedeni
zarar grmesini nlemek iin zerindeki kl-
eler ve apalar gibi malzemenin ncelikle
nceki .sezonlardan deneyimler, en beklen-
medik yerinde, zellikle derin her an malzeme ile
gstermektedir. Byle bir durumda ta-
mamlanabilmesi iin ek nc bir sezon gerekebilir. Buna k-
k ve ilgin buluntulann, dek apa ve kl-
e gibi, byk ve malzemenin ele
nmzdeki sezonlardadaha birok ilgin eser ile ha-
bercisi olabilir.
391
11
17
i
12
j
THE ULUBURUN WRECK
NEAR - TURKEY
Resim: -
392
Resim: 2- Akik boncuk (KW 2666, ap
1.8cm)
Resim: 3.. (KW 2909, ap
5.6 cm)
Resim: 4- "Base-ring IILI tipindeki
kaseler (KW
2704-2705, ap 17.0 cm)
393
Resim: 5- Geminin ile bunna ve kaplama incelenirken
394
Resim: 6- Halka biiminde a l t n kle (KW 2830, boy
4.8 cm)
Resim: 7- i. Tutmosis'in k a r t n t a y a n fayans skarabe
(KW 2812, boy 1.55 cm)
Resim: 8- Bazalt buluntu (KW 2742, boy 19.4 cm)
395
Resim: 9- Kuzey yamacindaki b a k r kle y n l a r
396
Resim: 10- kz-gn tipindeki b a k r klelerde grlen f a r k l gvde
profillerinden bir blm (KW 2885, boy 75.7 cm; KW
2904, boy 79.5 cm; KW 276 , boy 73.2 cm)
397
398
Resim: 12- rdek biimindeki kozmetik kutusuna ait ('1)
kanat kapak (KW 2819, boy 14.4 cm)
Resim: 13- zerinde rdck deseni
bulunan veya
kaide (Lot
6582, boy 5.1 cm)
399
Resim: 14- Drtgen levha biimindeki kalay kle (KW 29 . boy 40.9 cm)
400
Resim: 15- bir blm
401
402
Resim: 16- Tun kama (KW 2896, boy 37.1 cm)
Resim: 17- en derin
setlerin zerinde bulunan abanoz ile
seramik malzeme
xxzrsr, 1990
Altan
ZaferDERIN
Van-Dilkaya 1990 Ege niversitesi yesi
Prof. Dr. Altan Gr. Zafer Derin, Uz-
Haluk Ege Universitesi Edebiyat Fakltesi ve Ankara
Universitesi Dil ve Fakltesi bir
ekiple
1990 her gibi hyk ve olmak
zere iki alanda (Resim: 1).
HYK
L6
L6 kuzeyinde olduka bir kesimde-yer al-
Burada nceki L7
ortaya uzanan ker-
pi ve saptayabilmekti. Bu nedenle st kesimi
nirengi -2.05 m yeralan yzey itibaren
nedeniyle ncelikle L7d karesinde
srdrld. Bu karede -3.15 m ye kadar olan kaba toprak iinden Erken
Transkafkasya dneminden Orta kadar kltrlere ait
buluntular, -3.45 m den itibaren Erken Transkafkasya dnemi
keramikleri ele Bu dzeyde yer yer dknt kerpi
da -3.65 m de kerpi st
(Resim: 2a). kerpi duvar L6b karesinde nedeniyle -3.90 m
* Prof. Dr. Altan Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi, Proto-Historya ve
Onasya Arkeolojisi Ana Bilim Bornova-IZlvllk. ..
Gr. Zafer DERIN, Ege Uruversitesi Edebiyat Fakltesi, Proto-Historya ve Onasya
Arkeolojisi Ana Bilim Bornova-IZMIR.
L7 984 ilk dneminde
1986: 152, res. 1). alanda 1986 bir kez daha 1988:
229). Ancak 1984 ve 1986 ile ilgili L7 yerine
"L6" olarak
403'
de tesbit -3.90 m de duvann zerinde tahrip durum-
da temel 1 no'lu mekan olarak
mekan iinden Erken Transkafkasya dneminin ge evresine ait ke-
ramik paralan ele (Resim: 12: 6).
L6 ve L7 amalannda uzanan kerpi
duvann -6.20 m de temele kadar (Resim: 2b). o-
mhre ve kerpi bloklanndan duvann te-
melinde dzgn Buna te-
mel ve temelin mhre ile dikine plaka
Duvar inmektedir. L6a karesinde
yaparak gneye dnen duvar burada bir
Tabanda yeralan dzgn plaka burada yer ola-
iin uygun konuma ve sahiptir.
Mhre ve kerpi -olan, temelli bu gl
duvar; Erken Transkafkasya dnemine ait bir savunma Zira
duvar zerinde Erken Transkafkasya dnemi bulunmakta-
Hykteki dnem da konumuna uygun olarak
Dilkaya gibi orta byklkteki hyklerde bu denli
duvann dnem iinde rastlanmayan bir zelliktir. Bilin-
gibi Erken Transkafkasya dneminin benzer savunma As-
lantepe- ve Shengavit'te- Dilkaya 3 m yi geen
sahip bu savunma nemli bir konuma sahip olabilir.
Ele geen keramik savunma hyk-
teki Erken Transkafkasya kltrnn son dneminde de anla-
Ancak kltrn hangi evresinde
sylemek gtr. hemen zerinde Demir kltr yeralmak-
Bu savunma Demir dneminde de set
de tahrip edilmeden grmeye devam

M6 ilk kez 1989 dneminde
sadece zirvesine
lan Demir ve bu alttaki erken dnem-
2 Benzer durum 05 ortaya temelinde de sz konusudur. Bunu do-
tahribata bir nlem olarak kabul etmek gerekir. Bak.
1986: 153, plan. III, res. 3. '
3 Sagona 1984: fig. 155; A. Palmieri, Excavations at Aslantepe,Anatolian Studies 31 (1981),
101-119, fig.6. dnem yerlerinin bir yan yana uygun bir
savunma Bak. H.Z. Ko-
Pulr 1968-1970, Ankara 1976, pl. 116-117..
4 Sagona 1984: fig. 133; S.A. Sardarian, Pervobytnoe Obshchestrov Armenii, Erevan 1967,
180-181.
404
lerle saptayabilmek bu alandaki 1990
da srdrdk. Oneelikle 1989 ortaya kuzey-gney
uzanan 3.80-3.90m platform
duvar ve evresi (Resim: 3a) M6c alttaki er-
ken Bu duvann -2.30 m de temelli kk
mekanlar tesbit (i ve II). dzgn drtgen planda ol-
Gneydeki II nolu iindeki iki dikdrt-
gen ocak tesbit Ocaklar
a plankaresinde -2.30/-2.40 m de bol
miktarda odun -2.50/-2.70 m de ise bir
a Plankaresi b ve c karelerindeki
malar da -2.70/-2.85 m lerde tesbit edil-
klleri ile
i ve II nolu mekanlar Erken Traskafkasya Me-
kanlar ile zerindeki Demir ince bir ve toprak
mevcuttur. Bu durum Erken Transkafkasya kltr ile Demir
kltrleri dnemin uzun ortaya
nemlidir. Erken Transkafkasya kltrnn yrede
daha uzun L6 ele geen keramik bu-
da bu durumu desteklemektedir (Resim: 12:6).
M6 a,b ve c karelerinde birer p
ukuru tesbit p Orta dneminde ol-
(Resim: 3a).

en st kesiminde yer alan amadaki ilk kez bu
Bu karede zirvesine
alanlarda Demir ve bu er-
ken evrelerle tesbit edebilmekti. Bu amala en st se-
viyesini (0=1671.00 m) -0.15 m N6a ka-
resi M6-N6 kareleri
gezi yolu da dahil
Amada II inhimasyon gm tesbit (Resim: 3a). -1.50/
-1.80 m lerde ortaya mezarlar ynnde ve ba-
llerin zerindedir. Mezarlaf Demir
ait tahrip Benzer trde mezarlara 1989
M6 da
tepe bir alanda me-
zarlara Orta olarak da kulla-
5 1991 : 272.
405
gstermektedir. Bu gmler; tepede dneme kadar
bilinen de olabilir.
N6 C plankaresinde, -0.80 metrede
uzanan 1.00 m kerpi bir duvar ortaya (Resim: 3b).
Duvann 3.60 m Gney yz
kire ile duvann evresinde Orta a ait keramik
paralan, demir objeler ve renkli cam paralan ele
Kerpi duvann -1.42 metrede -2. m ok daha
byk bir duvar ortaya uzanan, c
plankarede yaparak ie dnen duvann temeli, yzeyleri dzeltil-
iri Demir ait bu orta
kyllerin dneme kadar buradan ekmeleri nedeniyle tahrip
Aynca inhumasyon gmler de bu tahribatta etkili
Bu byk duvann N6 b karesinde -2.58m de Erken Transkafkas-
ya dnemi buluntulan veren temel tesbit

tahrip dik
bilmek N8 (Resim: 4a). st seviyesi
-3.58 m deki dik yer nedeniy-
le sadece a ve b karelerinde
Yzey ve kaba sonra -4.23 m de mi-
marisiz ilk tesbit edildi. stnde ve iinde
lukla Erken Transkafkasya dneminin siyah ele
gemesi nedeniyle Demir ve Orta tahrip ya
da bu alanda yer Bu durum Demir ve
Orta hykteki ol-

N8 -4.91 de bir ocak, -5.10 m de temelli bir mekan
(Resim: 4b). temeller zerinde az da olsa st ait
kerpi mevcuttur. Mekan iinde ve Erken Transkafkas-
ya dnemi keramikleri ele -5.74 m den itibaren ikinci
ortaya Mekan iinde ve -5.9 m ye kadar

Hyk
Hykte L6, M6, N6 ve N8 srdrlen
Erken Transkafkasya dneminden Orta kadar devirlerden bu-
6 05,06 da Erken Transkafkasya tabakalarina
406
luntular ele Kk buluntular iinde; delici kemik aletler,
toprak araba tekerlekleri ve obsidyen okulan Erken Transkafkasya
dnemi zellikleri gstermektedir", Erken Transkafkasya dne-
minin en buluntu keramikler
Alak ve' yksek boyunlu olarak ok ele geen mlek for-
mundaki paralarIlcesim: 10/11:1-5), siyah zellikleri ile Dilka-
rastlanan Erken Transkafkasya keramiklerinin nemli bir
grubunu dnk yksek boyunlu m-
leklerin (Resim: 11:4-5). Van blgesinde Erken Tun II ve III d-
nemlerinde olduklan bilinmektedir.
L6 Erken Transkafkasya dnemi savunma zerine
kltre ait son mimari katta ele geen keramiklerde
szkonusudur. Burada ele geen ie dnk kenan yivli kase
siyah Erken Transkafkasya keramiklerine oranla daha kaba ya-
(Resim: 12:6). Ilk Tun son evrele-
rine ait VI. tabakada ele geen benzer kase de zelliklere sahiptir",
Erken Transkafkasya keramikleri iinde kapak (Resim: 12:8)
ve kandiller de (Resim: 12:7) fitil tutturmaya
yarayan kk ukur bulunan, solit kaideli kandillerin ben-
zerleri ele
Hykteki ikinci grubunu Demir malzemesi
Ele geen Demir keramiklerini iki grupta
lendirmek mmkndr:
7 Dilkaya'da ele geen kemik aletler ve obsidyen ile ilgili olarak, Ali Szer ve Saide
lisans tezi
8 Dilkaya'da ele geen Erken Transkafkasya keramiklerini Gr. Glriz Kozbe
Kozbe 1984 " Dilkaya 1984 Erken Transkafkasya a-
nak bitirme tezi olarak, 1984-1986 ise "Yan-Dilkaya Hy-
1984-1986 Dneminde Ele Geen Erken Transkafkasya
yksek lisans tezi olarak Halen 1987-199 i dnemi buluntu-
da kapsayacak srdrmektedir.
9 Kozbe 1987: 76 vd., lev. 39-67; Kozbe 1990:534, res. 3a.
10 Burney 1958: tes. 37-38, 48,59,64,77-87,89,92,145,147,179, i 86-187,208; Sagona
1984:form. 32.A1, 32 C2; Russell 1980:Grup J/273.1, Grup L/155.2,204. Bu tr mlekler
Kafkasya'da; Khizanaant Gora, Kvatscelibi, ve Elar'da Khizanaant
Gora'da E-C da benzer keramikler ele (Sagona 1984: form. 185 B3,
186 B4, 59 D2, 187 AI-2, 137 B). Kuzey Iran'daki Geoy Tepe Erken Trans-
kafkasya simgeleyen tm K evresi boyunca (KI-K2) (Sagona 1984: Form. 21
B2, 21 C, 97 Al; Burton-Brown 1951: No. 1066.309,316-317) ve Tepe'de 3, 3B, 4B
ve 5 nolu tabakalarda da form gzlenmektedir (Burney 1961: No.l7,20-21,23).
11 Hauptmann 1971: 75, lev. 58:2. ..
12 Orta yerinde ukur bulunan kapaklar genelde 20-35cm. ze-
rinde basit bezerne (res. i 2:8). Benzer kapaklar ET. I'e tarihlenen
XXI ve ET. III'e tarihlenen YIl-YIlI. tabakalarda (Hauptrnann 1972: lev 75.9; 1982: lev.
48.3) Dilkaya bezernesiz paralar ele (Kozbe
1990: 536, res. ll).
13 Sagona 1984: fig. 11-12.
407
1. Kahverengi kum, kk byk boyutlu a-
nak paralan (Resim: 13:9-11).
2. ok iyi Urartu keramikleri (Re-
sim: 14:12-18). Bunlann kase Birinci grup keramikler
iindeki ie dnk kenan yivli anak paralan (Resim: 13:11) ve
ie dnk keskin profilli kaseler (Resim: 14: 12-14) benzer
rneklerine gre M.. 1.binin
Hykte keramikler bir tun kemer ele
(Resim: 19:36) Uzerinde hayat bulunan kemer
Urartu dnemine aittir.
nc grup buluntulan Orta keramikleri o-
kaba mutfak kaplan ve daha az miktardaki keramik para-
bu tr keramikler iindedir (Resim: 15: 19-21).

1990 CC 13c-d, CC 14a-d, CC
15a-d ve CC 16a-b plflnkarelerinde sonunda
41 adet inhumasyon kum gm ve 9 adet kremasyon urne mezar bulun-
durumda mezar tesbit
Inhumasyon kum gmlerin hoker (Resim: 7).
kuma gmler
Kollar kann zerinde II.38.90 ve II.50.90 no'lu me-
zarlar (Resim: 5), ve kerpi sanduka stleri pHi-
ka mezarlar kum iinde ukura
Kuma gmlerin derinlikleri
(-8.20/-8040 m) (-8.50/-8.95 m). Me-
gneyine bu tr
Bu da bize gmlerin, tepe kesimine
blgede (DD/EE-15) gstermektedir. Gm ve yn-
lerindeki benzerlikler nedeniyle kuma gmler Orta
aittir.
Anadolu'da, Dilkaya Orta
yoktur. I Anadolu ve Anadolu'da ve Van
Kalesi mezarlar daha ok iinde hykler
14 Russell 1980: Grup DD, 35 vd. Fig. 18; Grup GG, 37, fig. 19.
15 Kannir Blur'da bulunan bir kemer da gibi (M.N. Van Loon,
Urartian Art., Istanbul, 1966, fig. 14) hayat bezerne kemerin u aittir.
408
zerinde yer Dilkaya bilinmekte-
di 17

kuma gmler iinde tanesi hoker gml-
11.21.90 no'lu hoker gmde yn
11.36.90 ve 11.44.90 no'lu (Resim: 7) hoker gmler ise kuzey-
gney yanlanna gmlerin kuzeye
Iki mezarda da kk buluntu ele 11.36.90 no'lu g-
mde iki tun (Resim: 19:37-38)18, 1I.44.90'da ise bir
tun yzk ve boncuk Hoker gmleri Demir
tarihlemekteyiz.
dneme ait bir mezar grubunu kremasyon mezarlar
1990 dneminde durumda 3 kremasyon
mezar (Resim: 6) ve 8 ume mezar ortaya
mezarlar boyut 1984 ve 1986 ortaya
mezarlara" benzemektedir (Resim: 5). -7.36/-7.90
metreler ele geen urnelerin st du-
Bunlardan IV.7.90 no'lu ume (Env. No.DK. 18.90)
na kapak olarak (Env. No. DK. 19.90) ile insitu du-
rumda, CC 15e plftnkaresinin (Resim: 8). Urne
zerinde hamur (?) mhr
Umenin ters durumda bir mlek ile Umenin iinde
konsantrik daire bezemeli bir (Env. No. DK. 11.90) ve bir
boncuk ele Ele geen umelerden ikisi (IV.8.90 ve IV.9.90)
16 Kale'deki Bizans sanduka mezarlardan
Bu zellikleri ile Dilkaya'daki 11.38.90 ve 11.50.90 no'lu mezarlar ile benzer-
dir. (P. Neve, 1983 KST Vi (1985), 138,
res. 3-4); V. Wittwer- Backofen, Anthropologische Vntersuchungen Des Byzantinischen
Friedhafs. AST IV (1987), 381-399. A.Erzen, I, Ankara 1978
Lev. LI-Lll. T. Tarhan-V. Sevin, Van Kalesi ve Eski Van 1989, KST 8.11,
(Ankara 1991),433, Res.1O-14.; V. Esin, Tepecik 1968 On Raporu, 1968 Yaz
Keban, Ankara 1970, 152 vd., Lev. 4:3-5; A. Palmieri, Aslantepe (Malatya) Re-
port, 1971-1972, TAD. 21.1 (1974),138. Fig. 8-9.
17 mezar kyde malzeme olarak
In situ olarak bu tr bulguya sahip
18 olduka basit olarak tipik sa
lerinden olarak ta sonra delik blgesi yer Arada topuk (torus)
yoktur. Bu zellikleri ile Frig rneklerine bilgi iin
R. Urartu Ankara 1989, 73, lev. 36.
19 1986: plan. 5, res. 5-6; 1988: res. 16.
20 Urneler toprak iine ya da kaya ilerine toprak iin
ters ya da dz tabak, anak, kk mlek veya gvde
Vrnenin evresi de plaka ve keramik ile korumaya
1978a: 672-673, Textabb. 12, Abb. 18; C. 1987: 19S2.15 (1 No'lu), 1982. 8 (3
No'lu) Barnett 1963:153 vd. fig. 6-11; 1989: 264; 1990:
250.
409
formlan ile Yonca kk testi
formundaki kaplara, Urartu kremasyon kaplan iinde ok rastlan-
maz". 17 cm kaplardan biri durumda top-
(Resim: 9). (Env. No. DK. 13.90).
ele geen bize bunun bir bebek kremasyonuna ait oldu-
gstermektedir. Urartular dneminde, en Dil-
kaya'da bebeklerin kllerinin kk kaplara
.

ok miktarda keramik ele Yer-
olmayan bu alanda ele geen keramikler mezarlarla
kili Bu ilk defa olarak Erken Transkafkasya dnemi
keramikleri ele Keramik izlerine rastla-
Erken Transkafkasya dnemi gmlerine ait nemli ipula-
n verebilir. CC 15d plankaresinde -7.90/-8.30 metrede ele geen sz
edilen keramikler, dudak yivli ve yivsiz ie dnk anak
(Resim: 16:212-26). Erken Transkafkasya keramikleri iinde
olmayan formlardan biri olan bu tr anaklara Dilkaya

en buluntu Demir kera-
mikleri Keramikler iinde anak, mlek ve kase formlan daha
Keramiklerin bir Urartu ncesine aittir>. Bu o-
yivli anaklar (Resim: 17:27-29).
kum iyi keramikler
Keramikler elde kaplar tipik Urartu
zelliklerini (Resim: 18:35). dnk (Re-
sim:18:32-33) ve dnk yivli (Resim: 18: 30,31,34) ol-
mak zere iki grup mlek ele mleklerin
iine, uygun oluk Bu tr mlek form-
lan Demir sonuna kadar
ele geen Orta keramikleri kaba mutfak

21 )987: 1982.15 No'lu); 1982: Abb. 22b; 1978a: 668 vd. Textabb. 9, Abb.
16; 1978b: PI. 25, Abb. 2.
22 Van-Hino'da yzey benzer profile sahip anak
tur (Russell 1980: Grup L/224:2). Dilkaya'da 1985 bu tr keramikler
ele 1987: 83, res. 5). Samshvil'deki 20. mezardan ve Dang-
reulis Gora'dan elde edilen (Sagona 1984: 465-466, fig. 50. 1-4) bezemeli olmala-
form szkonusu keramikler benzerdir.
23 bilgi iin V. Sevin, Yresi Erken Demir ve Sorunu"
Hyk (1988), 51-64.
410
BULUNTU KATOLOGU
(Resim: 6) mlek p./ ap. 15 siyah hamur ve kk

2 (Resim: 6) mlek p./ap. 18 em/koyu kahve hamur ve mika

3 (Resim: 6) mlek p. i ap. 10 cm Isiyah hamur ve kum, mika iyi
el N8a CAD.
4 (Resim: 7) mlek p. /kiremit renkli hamur ve kum, iri mika orta
el N8a1 BYA.
5 (Resim: 7) mlek p. i siyah hamur ve i kum, mika i orta i
i el i N8a/BZH.
6 (Resim: 8) Kase i ap. 16. 8em. /siyah hamur ve mika i orta i
lel i L6d i CBN.
7 (Resim: 8) Kandil i ap. 8cm. i koyu kahve hamur ve i kum, i orta
i el /M-N6 gezi yolu ICAY.
8 (Resim: 8) Kapak p. /kahve hamur ve i kum, iri mika, saman lorta
i izgi bezemeli i el i M6e /BYM.
9 (Resim: 9) anak p. i ap. 25 cm. i hamur ve i kum, kk i ok
iyi i i ark L6d i CBR.
10 (Resim: 9) anak p. i ap. 28 cm. /kahve hamur ve i kum, kk i orta
i i el i L6d i CBR.
II (Resim: 9) anak p. /kahve hamur ve i kum, mika i iyi lel
i L6d i CBR.
12 (Resim: 10) Kase p. lap. 12 em./kahve hamur ve deniz hayvan i
iyi i i ark i L6a+e i CCY.
13 (Resim: 10). Kase p. i ap. 18 cm. i hamur ve i kum, mika, hayvan
i iyi i i ark i L6b-d i CCV.
14 (Resim: 10) Kase p. i ap 22 cm. i hamur ve i kum, kk i
iyi i i ark i L6a+e/CCY.
15 (Resim: 10) Kase p. i ap 18 cm. i hamur, i kum i ok iyi
i i ark i M6b i BYZ.
16 (Resim: 10) Kase p. i A. ap. 10 cm., D. ap. 5 cm. i hamur, i
kum, kk deniz hayvan t iyi i i el i La-c i
CCY.
17 (Resim: 10) anak p./ ap. 24 cm. i hamur, i i ark i
L6a+e i CCY.
18 (Resim: 10) anak p. i ap. 24 cm./ hamur, i i ark i
L6b+d/CCY.
411
19 (Resim: ll) anak p. / ap. 13.2 cm. / siyah hamur ve / kum, kk mika kat-
/ iyi / / ark / M-N 6 Gezi Yolu / CAY.
20 (Resim: 11) Kse p. i a. kahve hamurlu i siyah, krem i ok iyi i ark
i M-N6 Gezi Yolu i CAK.
21 (Resim: ll) Kase p. i hamurlu i i iyi i ark i N6c i
EYE.
22 (Resim: 17) anak p. /siyah hamur ve /kum, kk lorta i /
el i CC15d i CAV.
23 (Resim: 17) anak p. /siyah hamur ve i kum, kk mika i orta i
/ el / CC15d /CAV.
24 (Resim: 17) anak p. /siyah hamur ve / kum, kk / iyi i
el / CC i 5d / CAV.
25 (Resim: 17) anak p. / siyah hamur ve /kum, kk / iyi i i
el CC i 4b /CBT.
26 (Resim: 17) anak p. /siyah hamur ve / kum, / iyi / / el ya-
/ CCI5d / CAV.
27 (Resim: 18) anak p. / ap. 20 cm. / kahve hamur ve / kum, mika / iyi /
/ ark / CCI5d / CAV.
28 (Resim: 18) anak p. / kahve hamur ve / kum / iyi / / el /
CC15d /CAV.
29 (Resim: 18) Kase p. hamur ve / kum / iyi / i el
/ CCI6a /CBM.
30 (Resim: 19) mlek p. / ap. 28 cm. / siyah hamur ve / kum, kk i iyi
/ / cl / CCI6a / CBU.
3 i (Resim: i 9) mlek p. / ap. i 6 cm. / koyu kahve hamur ve / kum, i iyi
/ / el / CC15c+d / CAL.
32 (Resim: 19) mlek p. / ap. 16 cm. / kahve hamur ve / kum, kk mika kat-
/ ok iyi / i cl / CCI5c+l!/ CAL.
33 (Resim: 19) mlek p. / ap. i 7 cm. / kahve hamur ve / kum, kk i
iyi i / el / CC15c+d / CAL.
34 (Resim: 19) mlek p. / ap. 4 cm. i kahve hamur ve / kum, ki.ik i
iyi / / ark / CC15c+d / BZM.
35 (Resim: 19) Kase p. / ap. i 8 cm. / hamur, /ok iyi /
ark i CC i 5c+d / BZL.
36 (Resim: 20) Tun kemer p. / / CAD
37 (Resim: 20) Tun / uzun. 8. i cm. /gen. 0.3cm. / CC13d / CCR / Env. No.
16.90.
38 (Resim: 20) Tun / uzun. 9.lcm. / gen. 1.i cm. CC13d / CCR / Env. No.
O.K. 17.90.
412
KISALTMALAR VE KAYNAKLAR
BARNETI, R.D. 1963: The Urartian Cemetery at AS 13, 153-198.
BURNEY, C. 1958: Eastern Anatolia in the Cha1colithic and EarlyBronze Age, AS 8, 157-209.
BURNEY, C. 1961: Excavations at Yan Tepe, North-West Iran, Iraq 23,138-153.
BURTON-BROWN, T. 1951: Excavations in Azerbaijan 1948. Londra.
A. 1986: Van- Dilkaya 1984 KST 7, 152-162.
A. 1987: Van- Dilkaya 1985, KST 8.1.81-94.
A. 1988: Van-Dilkaya KST9.1, 229-24.
A. 1989: Van-Dilkaya 1987 KST 10.1,261-272,
A. 1990: Van-Dilkaya 1988, KST 11.1,247-254.
A. 1991: Van-Dilkaya 1989 KST 12.1,271-276.
HAUPTMANN, H. 1971: 1969, Kehan Projesi 1969 Ankara,
71-90.
HAUPTMANN, H. 1972: 1970, Kehan Projesi 1970 Ankara,
87-101.
HAUPTMANN, H. 1982: 1974, Kehan Projesi 1974-1975 An-
kara, 13-40
C. 1987: Nekropol, Bel/elen 200, 549-580.
KOZBE, G. 1987: 1984-1986 Dnem/erinde E/e Geen Erken Trans-
kafkasya anak Yksek Lisans Tezi).
KOZBE, G. 1990: Van-Dilkaya erken Transkafkasya AST 7,533-554.
GN, B. 1978a: DieUrartaischen Bestattungsbrauche, Studien zur Religion und Kutur Kleinasi-
ens. Fetschrifft fr F.K. Drner zum 65. am 28. Februar 1976,639-678.
GN, B. 1978b: Die Urartaischen Graber in der Gegend von Adileevaz und Patnos, Proeee-
dings of the International Congress of Ankara, 61-67.
GN, B. 1982: Die Urartaischen Palaste und Die Brauche dcr Urartaer, Palast und
Mainz, 217-236.
RUSSELL, H.F. 1980: Preclassical Pottery of Oxford.
SAGONA, A.G. 1984: The Region in Early Age, (Part. i-iii) Oxford.
AS : Anatolian Studies
AST :
KST :
TAD : Trk Arkeoloji Dergisi.
413

. v
Resim: - Topografik plan (\j4'lk lekten
AA i. 1 CC i -" 'OG ...
JJ IIll\ Ll
+
. . 2 - L 7-6 a
+
1'"
C:XY,
....

+
, ,
..-....
_.... 'n
....... v
+
+
. . 2b- L6
415
6 .
Resim: 3a- M/N-6
Resim: 3b- M/N-6
416
DlKAVAJ9901
NI AcmasIU L M ..
tO. ?UII". ,
Resim: 4a- N8 a m a s
Resim: 4b- N8 a m a s
417

00
--e>
Resim: 5- (1/40 lekten
--
-
i
VAif. DILKAYA
M LIK

-.--
i
Resim: 6-
Resim: 7- II. 44.90 no'lu hoker gm
419
Resim: 8- IV. 7.90 ume Resim: 9- 9.90 no'lu urne
) i
"
i
o 5cm
Resim: 10- Hyk-Erken Transkafkasya
420
Resim: 11- Hyk-Erken Transkafkasya

\\
____----'l 8
"'--_....5tm
Resim: 12- Hyk-Erken Transkafkasya

i
.

z
i
f)
10
lf

Resim: 13- Hyk-Oemir keramikleri
\
1
)
J

____....1....- 19

" i /!
-==-=.... 5cm
Resim: 14- Hyk-Dernir keramikleri
Resim: 5- Hyk-Orta keramikleri
421
____5cm
il
1.
II
.29
Q
22 23

c IJ)71
Resim: 16- Erken Transkafkasya

Resim: 17-


)
o scm
--...

------== i 7
35 o 5cm
38
o---,cm
Resim: 18- Demir Resim: 19- Metal buluntular
422
TRIA 1989-90
Manfred KORFMANN*
1989 ve 1990 Troia haziran, ve ol-
mak zere er dnemler halinde En sa-
bu iki dnemi 18. ve 19. dnemleri
Troia'daki kaynaklarca
Bunlardan en nemlileri: Tbingen Universitesi, Baden-
Wrttemberg Eyaleti, Taft Semple Fonu (Cincinnati niversitesi), Al-
man Arkeoloji Enstits, Troia (Alman ve DaimIer-
Benz AG, Wild-Leitz AG Gttingen Bilimsel Filmler
Enstits, Jim Ottaway (New York). Trk Hkmeti de projeye birok
ynden zellikle yerlerinin ve eski
evinin na olanak 1989 ve 1990
boyunca sren konaklama yerlerinin eski evinin ona-
ve yeniden dzenleme gibi teknik tamam-
sonra 1990 sezonu ekibi ilk gnden itibaren
1989 sezonunda ise her zamanki gibi Yeniky'de

Bu iki dneminde de ekibi yine lkelerden gelen bi-
lim 1989 dnemi 6 lkeden 27
bilim bunlar tarihncesi, klasik arkeoloji, nmizmatik,
jeoloji, jeomorfoloji, jeofizik, dendrokronoloji ve in-
formatik Bu dnem 4 niversiteden
10 ve restorasyon, izim, lm, prospeksiyon alanla-
grevli 7 teknik da
1990 dneminde yeni
Prof. rpmann (Tbingen) ynetimindeki bir arkeobotanik ve arkeozoo-
loji ekibi (3 Alman,I Prof. Klinkott (Karlsruhe) ynetiminde
bir mimar ve ekibi (l Trk, 4 Alman,I var-
* Prof. Dr. Manfred KORFMANN, Universitaet Tbingen, Institut fr Var-und Frhgeschich-
te, Schloss, D-7400 Tbingen 1.
423
Bunlardan "Tun (klasik arkeoloji) ekibi daha
ok uzmanlardan Restorasyon da tek-
nik iyi bu alanda 3 uzman (1 Trk,lAlman, 1
1990 dnemi toplam 55 bilim (13
Trkiye, 28 Almanya, 10 Amerika, 1 Ingiltere,I Hollanda,I Avusturya
ve 1 Meksika) yine alanlarda teknik
personel ve de
Ekip olan Demircihyk
ve yntemlerine
tam hakim Ekip bu yntemleri kullanarak
boyunca mmkn kadar ok bilgiyi, buluntular depolan-
madan nce etmektedir. Yeni ekiplerin kendi
yntemleri ise yine grevlerini iyi bilen uzmanlarca Yeri
burada ekibine bir kere daha etmek isterim.
temsilcisi olarak 1989'da Kenan Yurttagl (Ankara) ve
990'da ise Nurten Sevin (anakkale) Troia
Ikisi de destek Ikisine de burada
bir kez daha etmeyi bir bor bilirim.
Konaklama ve Yerleri
1989 dnemi ev Yeniky'de Troia Tun a-
belgelerne yntemleri ve
pe beri uygulanmakta olan Tun belge-
leme yntemleri ise Troia Bu iki sistem de
birlikte niteliktedir. Bu alandaki Prof. Dr. Stella
Miller (Cincinnati), Prof. Dr. Ann Blasingham (Waterville), Dr. Dieter
Hertel (Kln), Susanne Zimmer (Tbingen) ve Bernhard Weninger (T-
bingen) Yine bu buluntulardan 148 para anakkale
Mzesi iin Buluntular 2 restoratr
1 ve 3 izimci da
Trk Hkmeti, Amerikan 1930'lu evi ola-
rak izin verdikten sonra bu
ve 1990 sonunda da Bylece bu sezon Yeni-
ky'den Troia'ya bir blm Bu
ma zaten Yeniky kullanma suyunun nedeniyle gerekli hale gel-

biten Semple Evi'nde sadece
ve belgelenmesi Bu nndeki uygun bir
alan portatif bir korkulukla evrilerek keramik bahesi buraya
424
tur. Bina iinde aynca bilgisayar blm (7 bilgisayar), ve resto-
rasyon laboratuvarlan, bir de iin yer
Aynca bir blm turistlere ynelik sergi salonu olarak
(Resim: 1).
Semple Evi'ne uygun olarak bir mutfak ve yemek sa-
lonu olan prefabrik depolar
Bu depolarda Troia elde edilen buluntular korunmak-
Bu depolar bir ardakla (Resim: 1).
Blegen beki evi ve daha sonra Troia Mzesi m-
dr konutu olarak "Beyaz Ev" iine ve manyetik
lm iin bilgisayar ve lm aletleri (3 bil-
gisayar) (Resim: 1).
1990 eski tuvaletler ve bir
Genel tuvaletin byk iine'
ara gereleri ve makinalar 13 kk konut,
A tiyatrosunun Bunlardan 10 tanesinde
gerekirse 4 3 tanesinde ise tek Semple
Evi'nden bu kyne gelen yol kynn
dilik yetersiz nedeniyle ekip yeleri harabelik Tevfi-
kiye kynde Bu kyne ve
alma yerleri de (Resim: 1).
"Arkeomog" sayesinde Troia yeni bir su bulunarak bu
iin edilen bir pompalama
su otomatik olarak
Turizm ve Kamuoyu
Troia'daki turizm hareketi bir biimde Yerli tu-
ristler de harabeye her biraz daha fazla ilgi gstermektedirler.
lik harabe iine ziyaretilere bilgi verecek 12 bilgi ponosu
tir. Bu panolar Trke, Almanca ve Ingilizce olmak zere 3 dilde
ve resimlerle sergi salonuna 8 pa-
noda mitolojik ve tarihesiyle
Bu salona iki model ise ziyaretilere
Aynca bunlara ilaveten
her devrine ait belli keramik kopyalan da bu salonda yer almak-

Troia 1989 25 bir film Trke
ya da olarak zel misafirlere
425
Troia'ya ilgisi de her geen gn 1990
11 gn projenin ama ve bildiren byk bir
Associated
Press, die Franl.furter Allgemeine, die Neue Zrcher Zeitung ve Trki-
yeiden Cumhuriyet ile Milliyet gazeteleri Bu
ok olumlu ynde
Birok televizyon ekibi sresi iinde harabelerde
Bunlar zellikle Trkiye Radyo Televizyonu (TRT), Ikinci Al-
man Televizyonu (ZDF) ve Radyosu (RAl)
ca 1 gn 1. Troia harabelerde
Dinliyorum" gsterisi
Troia Harahelerindeki
1989 dneminde kuzey-gney Megaron
II A ve II B ante zerinde yer alan toprak tepede, Roma
ve akropolisin byk A tiyatrosunda
1990
lda
ise 12 blgesinde ve evresinde
Bu yine Schliemann
Toprak Tepe, Roma etmektedir (Resim: 1).
Schliemann '11111 Kuzeyi - Troia J
Harabenin kuzeyinde yer alan ve Troia i ieren bu b-
lmde 1988 bu iki sezonda da devam edil-
C3, D2, D3, D4 ve D5 karelerinde (Resim: 3).
DI karesi iinde yer alan kalma toprak
devam Troia i kuze-
yine devam bu tepenin Bu eski
hafriyat hemen Tevfikiye ky
bir yere depo edilmektedir. Bu Sinan
(Tbingen), Peter (Viyana) ve Martin Hck (Lisbon) yrt-

bu arkeoloji
tarihindeki yerine tekrar bilimi" 120 nce ilk bura-
da ilk "tabakalanma sistemi" burada
Troia i da yeniden gzden geirilmekte, hi ka-
kesimlerde ortaya daha nce olan
birbirine ve 30'lu olan tabaka-
lanma bugnk veriler yeniden incelenmektedir.
profilindeki ynnde yanya-
426
profilindeki ynnde yanya-
na dizili evlerin hemen bu profilden sonra 1988'de
bu profilin nne olan kerpi duvar hem n-
hem de burada devam eden bir basamak yeri
tur. Bu profildeki gre Orta Troia i bir
ve Ge Troia i tabakalan, Troia II
Bu tabakalar D5 karesindeki Troia i suru-
na (Resim: 4). D4 karesinde ve tam profili
nnde ortaya 40 cm direk
Erken Troia i tabakalan iinde Bu C- 14 ve
dendrokronoloji incelemeleri iin ok nemlidir. Yine D4 karesi iinde
yer alan uzun bir soru olan sanduka zerindeki ince-
lemelere devam Bu Troia i tabakalanna aittir, yani yu-
kandan buraya Aynca bunun daha nce kabul
gibi bir mezar levhalardan bir yeri an-
Taban akan bir su da sap-

D5 karesinde 1988'de 1989'da da devam edil-
Troia i surunun bir kesiti ile nndeki yapayolan dolgu sap-
(Resim: 5). Surun bir duvar daha
ortaya Bunun hemen nndeki bir sondajdan C-14
rneklerinin verileri M.O. 4. ortalanna aittir. Bylece Troia'da
Troia I'den daha eski olabilecek ait izler elde edil-
(Resim: 5).
D3 ve D2 karelerindeki Troia i birimlerinin yn-
lerinin g evresinden itibaren 90 derece
(Resim: 3). Aynca bu evrelerin hemen kuzeyindeki dik da
larla kaplanarak toprak nlem Bu
yntem dneme ait yerlerinde de (Pulur-Sakyol, De':
mircihyk, Thermi gibi) Yeni bir veri olarak ku-
zey-gney ynnde bu evlerin kuzey za-
manda de sonu ortaya Bu tip
sistemi Demircihyk "Anadolu Modeli" olarak
.
kuzey-gney bu kesimindeki duvar
lan 1989 ve 1990 mevsimlerinde de blm blm restore
(Resim: 6). Bu konuda Federal Almanya Ba-
den Wrttemberg Koruma zellikle bu
alanda deneyimli Mimar Restoratr Dr. Filgis ve Mimar Mayer yol gs-
Uygulama, Restoratr Murat (Edirne)
dan
427
1990'da biri de Troia II bel-
gelenmesine Turistlerin gezi yolu zerinde olan bu
rampa 1:20 (Mimar Azer Mnih)
(Resim: 7). Koruma ve rtme bu mevsimin
ve gelecek mevsimde devam edecektir.
Toprak Tepe - Troia II, III ve IV
E4/5 kareleri iine giren ve II A megaronunun ante
II B megaronunun ante zerinde yer alan Toprak Tepe'deki
1988 devam (Prof. Dr. G. Mans-
fe1d, Tbingen) (Resim: 3). 1989 dnemi Troia II megaronla-
kerpi hemen zerinde Bu d-
nem olduka iyi durumda az Troia III ve IV
ortaya 1990 dneminde ise daha da inilerek megaron
nemli bir blm ortaya Bu b-
yk bir hemen Bu Blegen'den
beri lIg evresi olarak bilinmektedir. Buradaki sayesinde kltr
tarihi iin ok nerrili olan iki bilgilerimiz
Bu M.O. 3. ait kerpi
destekleyen izlerinden dzgn kesimlerine ve
zenli hayran kalmamak elde Bu yan-
sonucu ve Bu sonra
kerpi zerinde yeni bir duvar bir yeni
bir evre ortaya Bu tabaka IIh olarak Bu bina iki kez
sonra yine bir Buluntular ara-
bronz nesneler de Bu tabakayla birlikte uzun
20 hazinenin tarihlenmesi sorununa yeni boyutlar

Bu kerpi duvar bez, ve ile dikkatlice pa-
konservasyon ve
Schliemann - Troia III, IV
1989 Schliemann gney
Ozellikle Troia i ve II kalelerinin gr-
ve Troia III, IV ve V ait izleri iin
yan 1990'da da .devam (Dr. Turan Efe, Istanbul);
profilinde evrede stste felaketi izleriyle
Troia IV yine bir izi Bu ke-
simde tm tabakalar gneye inmektedir. Bu ynde
larda Troia III, IV ve belki de Troia V dnemlerinin ortaya
428
Bylece Dnya'da hemen ilk kez bin bir sre
iindeki sur izlenebilecektir (Resim: 1, 2).
Schliemann - Troia VI, Hellenistik, Roma
Schliemann gneyinin nedenler
zellikle Drpfeld'in son iki dnemi (1893/94) 2. bin-
savunma incelenmesi Bu ierden ve
tarihi, nnde bir savunma olup olma-
en nemlisi bu nnde ve olan dolgunun
ile ilgili tm sorular inceleme konusuydu. Tabi bu tm
bir dnemde
1989 dnemi i kesiminde, 08 karesindeki ger-
ekten surun tarihlenmesini zecek ip Heide Ldemann
(Wrzburg) yrtlen bu bulunan import kera-
mik zellikle tarihlerneye olacak Buradan
C- 14 rnekleri de (Resim: 8).
1989'da ve 1990'da devam olan Troia VI surunun
Thomas Bassler (Tbingen) ve Halime
09 ve 010 karelerine bu blmde nce st
tabakalardaki Roma ve Hellenistik ortaya Roma
tarihlenebilecek bir ilgintir (Resim: 7). Bu bina
zerindeki 1990 dneminde de devarn bunun bir
ortaya 1990 dneminde daha nce
ortaya bir Hellenistik ve bir Roma ok derinlere
Roma bir drenaj teknik il-
gin bir zellik olarak 1990
savunma hemen gneyinde Erken Hellenistik devre ait
bir evresiyle Gelecek dnemlerde ince-
lemelerde burada Arkaik ya da Geometrik ve belki daha eski evrelere

A Tiyatrosu - Roma
1989 nemli bir byk A tiyatrosunda Prof.
Brian Rose Akropolisin yer
alan 6000 bu tiyatronun sahne ve
kan tm mimari elemanlar (Resim: 9). Bu so-
nucu tiyatronun Hellenistik Devir'de ve Roma Devri'nde ekle-
meler sonunda burada da gerekli grlen
zeri kumla rtlerek hava etkilenmesi
tir.
429
- Roma
1989
1da
Roma Devri toplam 7 amada her
yerde ve kuzey-gney ynlerinde birbirini kesen cadde ve ya-
1988'den beri jeomanyetik lm-
ler sayesinde buradaki sistemleri iyi
(Resim: 10). Bu lmler Dr. H.G. Jansen (Tbingen) yrtmektedir.
bir mozaik taban, menner paralar,
toprak heykelcikler ve buradaki zengin ve el
hareketinin gstergesidirler. Athena evre
B ve C ynne uygun olarak caddeler ve binalar
bir izlerini (Resim: 2). Bu plan belki de
Hellenistik Devir'de bu devre ait pek
daha ok Roma Devri ortaya Bu
sistemi iinde toprak knklerden
ilgin Bu kanallar yksekliklerde
11,12).
KI2 ortaya ve hafiri Baykal Seeherlin
bir meydana (Resim: 12). Bu
B ve C gneyine kadar Bu
blgede ortaya Ge Roma ya da Erken devrinden kal-
ma ve birinin bir olan 5 iskeletin, gerek hediyesiz olmala-
gerekse ynleri yer alan ve sonra kilise
olarak bir Roma olabilir.
1989 bir dikkat ekici burada-
ki tm amalarda yzeyin 1.5-2 m M.O. 2. sonuna, yani
Troia VI sonuna tarihlenebilecek ele gemesi bi-
limsel ilgin bir sonu (Resim: 2). bilinen
Troia VI kalesinin bir de ortaya
ra devam edilmesi
1990 manyetik lm
968 parselinin kuzeyinde belirlenen zerine kay-
(Resim: 1,2, 13). Bu nedenle bu parselin ge-
Buraya denk H17 karesindeki
Burada nce 25 cm manyetik lmler
daha sonra bu lnilere gre ve gerekten de
ok durumda Ion stun mermer taban bir bina orta-
ya Cam burada bir atlye olabilece-
(Resim: 13).
430
Kutsal Alan> Arkaik, Hellenistik.Roma
1990 mevsiminde kutsal alan ve in-
ve gelecek restorasyon iin Burada
zellikle, bu dnem ortaya basamaklardan seyirci
yerlerinin gneyinde devam etmesi .
evrenin
1988 beri Prof. Kayan yrtlen
Kara Menderes dolgusu zerinde
1989 ve 1990 dnemlerinde de devam (Resim: 14). Ama do-
evredeki Sadece denizin nceleri
dibine kadar Troia
bu sondajlar sonucu ortaya ilgin
evredeki bu gelecek yol gsterici olacak-

Be/ge/erne
Troia'daki topografik lm bu iki mevsiminde de
duvar byk bir bir plan zeri-
ne (Resim: 1). Yz bir sredir tahrip olan
nedenlerle de yeniden belgelenmelidir. Plan elde edil-
dikten sonra restorasyon da her
buluntu yeri, izimi ve belgelenmektedir.
Son olarak sylernek gerekir ki, bu iki mevsimi de bilimsel
iseuyumlu idi. Birok ve kurulu-
ekibinin de de
431
z A B
(
O E F G H t K L H N O
s9
60
-
-
1
2
i

4
.h.
I....
rtt
'(p rv
S
-
-
\
,,;:;'" \

Jr'



PWC
6
j
n
"
.i



7
iA_,-f\
-s.

:"8'
..: <

Ir
\i1
:PR
... h
: 19 90.
1'(/
fAItre

:"9 ",J
"'-


,1
-c:.
r

10
.. i .......
-
-
i)i)n :1)
1990

11

1;;1 PN
..-.- --"'...
i!!i
"Ir.
r---
W

12

......
tt
13
,
.. o,..1
1988/19
14
15

-.-- .....
. _._-
-
-
.
16
17

18

19
1C.....
F
r
TV

..
20
_.! 2
z
r A B C o E F G H K i L H N o
Resim: la
432
T U V \ol X Y AA
/LI
-
57

...
L
"li ii
SB
P Q R S &Ib
eLi
'Olli'


59
.-


60
1-
.....
----
i

fo--- 1
i
l'Ti'4lllb lo i
1-:
2

3
4
i
5
C;;

6
7
8
D
9
10
11
12
13
14
15
j i i
16
'TROlA
--
6f.NE.L"PU'....
>--
17
-I---
"M'

18
....
o 1.oiA '11\1%
,\
19
i 1 i
N
i
20 o il 2D )o 50 !
i T
100.
U W W i
P a R s
i i i L r i
Resim: b- Genel plan ve ky
433

j
;

!
21
t" i c
i s::. , elde
" .... , etik lmlerle c
ehrin many kale ve . . 2- Genel plan, c
434
TROiA 1988-1990
scHlifMANN yARMt.Sr NIN

eDiREK
oKAPI SV[ TAS i
+
..::",
..
":".:::
-+
Resim: 3- Schliemann kuzeyi, Troia
435

CJJ
0\
:LLOtL-
:SCf)Kf:

-
L L

o R H O F


J

Resim: 4- Schliemann profilinden bir blm

i'"
;
i'lL
!
'... .:.....-.
-,-

u

r

....... .>, i
--- i ,:"",,'1tJ i i i i i i '
.-- 1111
L ; ,ii ,
= ! i
'II
i

i
'ii ,
-i'''"''''''''
Resim: 5- Schliemann Troia i sur kesiti ve Troia I'den daha eski olabilecek tabakalar

CJJ
"'l
Resim: 6- Schliemann bir restorasyon (a) restorasyondan nce ve
(b) restorasyondan sonraki
438
Resim: 7- Troia II r a m p a l g i r i i n i n bilgisayar p l a n
439
ItJl
,
.........
,
'I.N
u.
D.
,
,
tl..
o
,
..
,
JlJI

.*21
60
'UN
tu.
,
,
U-2I

D Roma
iii Troia V/VI

o , 2 3 4 S

TROiA 1988/89
GENEL PlAN
..Schliemann (Gney kesmil
,
11.50

...... .. .
.... -+-
D" n.1I
,
,
lU'
,
.-10610
D lU'
-.-

,

:

440
Resim: 8- Schliernann gneyi, Troia VI, l lcllcnistik ve Roma

/
/
/
/
/
i
i
i
2
4
i
i
/
/
i
---/
/
/
/
/
--
-
Ilm
/
Resim: 9- A tiyatrosu bilgisayar Hellenistik, Roma
441

i A i B i C i D i F i F i r- i H
,
t i K i L i M i N i O i P
N
101 TROIA -
MANYETiK PROSPEKSioN
'f'e:!r..?7;.;j i
1988/89/90

111
." ...';;.... ::
11i

ALANI:
121 19&1
gr""
112
1989
131 1990
... J-1 113
"
14/ '...."'u.-:-""'-_ ...... .....!I'.:>'. - .. i
'i\ 114

16

Resim: 10- Manyetik lm ve manyetik
,
...

" ,
Dt :- -1 :.
i i
i i

,/ - i
/ i
"r-
J
" i 9"."
--.$-

IOf5O-

... TROiA 1988/89

r----- ---=rita (jENll
i.... : A$AUI
: _Roma
! i D Helenistfl/Erken Roma
: ".1" m Troia V/VI N
I
o , 2 J 4 6 ,J,.
t;::z-t;-IW i
dil.

Resim: 11- 117, 118, K17, K18, Mi 8 karelerindeki
t
C;J

..

1OSte
T
!
---All-
91
80
;
:..
TROiA 1988/89



D Helenisl:iI/Erken Roma
rm Troia V/Vi
444
Resim: K12, KI3 karelerindeki
o 2 3 4
Resim: 3- H 7 karesindeki
445
1911 MRING SITES iN TROY A-REA
. .,-
~ I/II ...
......
I'UYAN IILI
Resim: 14- D o a l evre a r a t r m a l a r ve sondaj yerleri
446
1990 PANAZTEPEKAZISI SONULARI
ERKANAL*
1990 Panaztepe.. ve Mzeler Genel M-
Hacettepe Universitesi'nin ve Trk Tarih Kurumu'nun mad-
di ve manevi ile Bu vesile ile tm yetkililere,
Prof. Dr. E. Prof. Dr.
A. T. Ozoral, A. Ertekin, M.
A. ve elemanlanna en iten
bir bor bilirim. Bu da esirgemeyen Izmir
Arkeoloji Mzesi yetkililerine en .lerin hislerimle ederim. Iten
borlu S. Ozenir ve N. da ok
ynl nedeniyle bir grev bilirim.
Aynca, Menemen . Oltulu, Menemen Milli
tim Mdr M. Zeytin, Menemen Ky Hizmetleri Mdr
H. ve Maltepe Ky Mdr T. Demir gsterdikle-
ri ilgi ile ekibimizin pek ok sorununun zlmesinde gsterdikleri
sevgimizi ve Girnavaz 1990
aynlan de Panaztepe sonu-
cunda ikibuuk ay ortalama 20-25 bir ekiple
Bu vesile ile Prof. Dr. Hayat Erkanalolmak zere
Girnavaz ve Panaztepe ekibi yelerine 've tm ilgililere en iten
sunanm. ekibi Arkeolog I.M. Akyurt, A. or, B. Devam,
R. Gke, S. Gnel, i. Kas , H. Snmez, T. Trker, B. Uysal, D.
Ankara ve Hacettepe Universiteleri Arkeoloji Sanat Tarihi B-
lm M. Demir, M. A. A. Karasun-
gur, S. Konak ve G. Kkkaraaslan'dan aynca V.
Patocchi ve A. Schachner
1990 blgede etek kuzey-kuzey
yama ve akropolde yer alan alanlannda
* Prof. Dr. ERKANAL, Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Ana
Bilim Beytepe - ANKARA.
447
I. 1. GNEY-GNEYDOGU
ren yeri bekisi Mehmet bulunan fincan ve verdi-
bilgiler Panaztepe'nin IZDERSAN
iin dikilen yksek gerilim direklerinin alt
"1. elektrik olarak blgede ka-
ve bir hafta sonra da, M.O. 2. binin
verilen bir ait temeller ve seramik
Bu blgenin Gediz nehrinin alvyonlarla muhteme-
len bir sahililirnan ait ana kayaya kadar
devam edilmesine karar Daha sonra bu blgedeki
Bu blgede 5x5 m lik D"/52
lan mimari tabakaya Ancak burada
anakaya tamamen ve kaya yzeyinin bu blgedeki
kayalara oyulan ve yak.
25 cm olan, iki anak biiminde ukur alvyonlarla "kilitli" tabakadan
Bylece 1985 beri Panaztepe'nin blgelerinde
yzeyde bu tr ge rnekler M.O. 2.
bin tarihlendirilmeleri de
Tm bu alanlarda yrtlen belirlemelere
gre- drt tabaka i. tabaka: .50- 2.00 m kadar
alvyon Bu birikimin ya-
malardan zaman zaman nedenlerle kayan dnemle-
re ait seramik kremitlerine ait paralar ve
bu milli toprak yer yer Bu izleyen II.
tabaka i. tabaka ile, daha eski olan "kilitli" yer
ve boyu sren gl bir erozyonun gstermek-
tedir. Bu tabakada Roma Dnemine verilen kiremitlerine ait paralar
ve dnemlere ait seramik ok
olan bu bu tabakada yer yer kum birikintileri de dik-
kati kadar bu tabaka ile ilgili mi-
mari III. tabaka 2-3 evreli olarak
M.O. II. bine ait Bu evrelere ait du-
varlarla mutfak ya da yeri olarak nitelendirilebilecek mekanlar
T"/53 plankaresinde insitu durumun-
da ya da yerinde pekok kap
Bu blgede yrtlen nemli neticesi gene
T' '/53 M.O. 3. bine tarihlendiri-
len, karakterde iki duvarla mimarisi temsil edilen, yeni bir
kltr Panaztepe ren
yerinde M. O. 3. binde kesinlik
448
Bu amalarda srerken, 1. elektrik 200 m
yer alan bir elektrik (2. elektrik
evresinde de karar olup, sondaj mahiyetinde
5x10 m lik bir alanda
Bu yeni ilk gnlerinde, gnmzden fazla eski ol-
mayan bir yol (?) Bylece bu tabaka (I. tabaka)
muhtemelen 19. ait Daha' sonra II.
alvyon dolgu ile Bu dolgunun gene
erozyonla yamalardan kayan ve dnemlere ait, kire-
miti ve seramik dikkati bu
ele geirilen bir Bizans sikkesi ilgin buluntulardan birisini
rur.
III. tabaka. 1. elektrik evresindeki amalarda da saptanan
ve kltr ile alvyon dolgu yer alan
li erozyonla birikintilerin yer bu tabaka dnemlere ait
ierir. Bunlar Ge Geometrik dneme ait
da ele Panaztepe'de M.O. 2. binden 1. bine ke-
sintisiz bir ve bu de Panaztepe'nin
kesiminde ortaya Bu
ierisinde kk toplama bir dikkati eker, an-
cak bunun kesin olarak tarihlendirilmesi bugnk bilgilerimizle ok zor-
dur.
tabaka, gene ufak bir ile, muhteme-
len bir duvara ait olabilecek temel ile temsil edilen ve M.O. 1. bi-
nin tarihlendirilen bir Ancak bu kesimde ok dar
bir alanda ve mimari iyi sebe-
biyle, kesin bir varmak mmkn
v. tabakada iri levha biiminde bir
zerinde insitu durumda Miken ait b-
yk ele geirilmesiyle bu tabaka M. O. 2. binin ta-
Bunun sonucunda, 1985 itibaren ta-
bu dnem kentinin, Panaztepe'deki yeri bylece
ortaya (Resim: 1).
Vi. tabakada, bir .duvar bu en belir-
gin mimari M. O. 2. binin daha erken bir
ait olan bu tarihlendirilmesi, seramik ta-
sonra kesinlik
449
1.2. NEKROPOLALANINDA YRTLEN
1985 mevsimi haber vermesi zerine, Me-
nemen-Maltepe ky yolunun ve DSI'nin kanal dozer-
le Panaztepe'nin kuzey de byk buralar-
da daha nceki
1990 ikinci bir
kesin olarak saptamak Un9
sz edilen yol kalan amaya giren, tahrip ol-
bir pithos mezar dozerin alanda belirlenerek
1990 25x15 m lik bir amada ve bir tho-
los, bir sanduka, pithos ve iki mlek mezar (?),
bir duvar ve seramik ele ukur alanlara
(Resim: 2). Bir pithos mezarla bu ierisinde ele geirilen bir
mlek mezarla (?) bir mlek meza-
(?) ortaya mezarlar, muhtemelen Antik d-
nemlerde ya da ok eski bir tarihte ve ok tahrip
Bunlardan ve gneyindeki dik duran iri levha bi-
imindeki sanduka mezar, ele geirilen
rnekleri ok daha grkemli
bir eder. Tholos mezar ise, Anadolu'dan
bu tr st mimari
dan en bilgileri veren nedeniyle byk bir nem
Bu ana 1.93 m daire biiminde olup, ana
(tf ?) zemini zerine bindirme kubbe ya-
pacak biimde, rlerek Bu tholos stomi-
on ok net bir biimde izlenebilmektedir. Dromos ise, bu
her iki tarafta da birer ile ana kaya zerinde dromos
iin zeminde net bir biimde ortaya
Bu mezarda ele geirilen ve zerinde piktografik karekterde
retleri olan bir lentoid mhr ilgileri zerine eker. 1990 Panaztepe
en ilgin buluntusu olan bu Anadolu-Girit
da gz nnde bu eserin nemi bir kez daha ortaya Bu
buluntunun nihai iin gerekli
Pithos mezarlardan biri, temizlenmesi sonucunda orta-
ya Bu blgede ana kmesi sonucunda, pithosun
tm- adeta-kayalarda bir kuvvetli bir
Alanda sonucunda pithos
ken kayalardan ve Bu arada pithosun ierisin-
de, bir iri bir mlek mezar (?) daha bulun-
Bu temizlenmesi ne bir kemik ne de bir
450
buluntuya Pithos mezarda ise sadece iki bireye ait ke-
mikler Bu pithos yer alan konumda-
ki bir ile kayalara bir mlek (mezar ?)
Bu ierisinde bir
tarihlendinne nemli vermektedir. Bunun bir ya-
gsteren en benzeri Manisa Mzesi'ne Panaztepe'den
yolu ile gelen, bir ift kraterdir. Truva; Beycesultan ve
pe da benzerleri bulunan bu rnekler kronoloji hi
de kmsenmeyecek derecede neticeler vermektedir. Gerek bu, gerekse
pithos ierisindeki mleklerde hi bir
belki de (len) st ya da yeni bebekler iin
Belki de bu (?) uzakta/
denizde lenler iin birer sembol mezar olma da akla
gelmektedir.
i. 2. AKROPOL
i. 2.1. Kesiminde Yrtlen
Akropol blgesinin 1985 beri bir ka-
ak ukuru Bir taraftan kaak bura-
da ne olabileceklerini taraftan da akropolde faz-
la toprak birikiminin bu alanda, ana kayaya
kadar ne tr M.O. 2. bine ait bu ke-
simde bulunup, ile burada
Bu orta kaak tahrip
bir mekan Bu mekanda ele geirilen bir
benzerleri akropoln bu-
M.O. 4. ait bu
blgede daha eski dnemlere ait olabilecek bir ize

i. 2. 2. Akropoln Kuzey Kesiminde
987-88 akropoln .kuzey kesiminde
srdrlen M.O. 2. binin tarih-
lendirilen ve daha nceki "megaron" olarak
evresinde 1990 yeniden ya-
karar Bu "sur"
da dokuz mekan Bylece 1990 bu meka-
bir bunun mekanlarla
ortaya (Resim: 3). Bu rnekanlara ait duvarlar, 987
"Arkaik sur" ile
451
arazi uygun olarak, trapez biiminde kuzeye ge-
Bu mekanlarda ok insitu durumunda ele
byk bir (saray?) depo olabile-
Bu konu ile ilgili daha kesin
ileriki sonra
zellikle VI-IX. mekanlarda ok ele geirilen buluntulara dayana-
rak, bu M. O. 2. binin ait Bu ok
nemli kompleksinin byk bir Arkaik dnemde tahrip
Ileriki bu

Sonu olarak, ve 2. elektrik direklerinin evresinde yrtlen a-
Gediz nehrinin ile "kilitli" al-
M.O. 3. binden 1. bine kadar olan
Bylece, bir ada kenti olan ve antik henz Panazte-
bir "liman kenti" olarak ilk kez M. O. 3. binde daha
sonra tm 2. bin sresince nemli bir "liman kenti" olarak
1990 ile ortaya
452
Resim: - Miken dnemine ait bir
453



Resim: 2- Tholos ve pithos tipi bir arada ikinci nekropol bir
Resim: 3- Akropol k a z s n a genel bir b a k
455
SARDIS: ARCHAEOLOGICAL
RESEARCH iN 1990
Crawford H. GREENEWALT Jr. *
Exeavation and research at Sardis in 1990 (Iate May to mid-August)
were conducted by the Archaeological Exploration of Sardis (which is
jointly sponsored by the Harvard University Art Museums, Cornell
University, the American Schools of Oriental Research, and the Coming
Museum of Glass. For fundamental permissions the Sardis Expedition is
deeply grateful to the General Directorate of Monuments and Museums,
Director General M. Akif and all Officers and Staff; and to the
Manisa Museum, Director Hasan Officers, and Staff, for
their continued encouragement, sympathetic interest, and support.
Govemment Representative Remzi (Museum of Anatolian
Civilizations, Ankara) was a sensitive and extremely helpful advisor and
a cheerful colleague in all projects.
Exeavation in 1990 focused on part of the ancient city site and on a
tomb in the city necropolis. Occupation features uncovered in the urban
site (sectors MMS, MMS/S, MMS/N) were mostly Late Roman (4th-
early 7th centuries A.D.) and Archaic (7th and 6th centuries B.C.). Late
Roman features included fragmented remains of residential units and a
large building, possibly a nymphaeum (Fig. 1, the triple-apsed structure
at bottom). Associated with an early phase of one residential unit was a
small hearth for smelting iron: a pit and fire box contained pseudomorphs
of charcoal and a mass of iron bloom that included partly-melted slag.
The upright lower end of an amphora located nearby and containing lime
may have been an adjunct of the hearth, since lime can be used to raise
the melting point of iron, and lime inclusions were present in the slag.
The best preserved and chronologically the most complex Late Ro-
man building is the colonnaded ambulatory on the south side of the major
avenue (Sector MMS/N); located immediately south of the Roman Bath-
* Prof. Dr. Crawford H. GREENEWALT, Jr. University of California, Department of Classics
Dwinelle Hall 5303, Berkeley, California 94720/ABD.
457
Gymnasium Complex), of which a segment has been excavated. Several
construction phases, some identified in prev ious seasons, were clarified.
A mass of fallen tile (Sardis Report in XIII. sonulan
Fig. 5, first exposed in 1979, dissected and removed in 1990) belongs to
one of the latest features of the ambulatory: possibly apartitian wall
oriented perpendicular to the line of the calannade (like ofher very
Iate features of the ambulatory), according to excavatar G. Umholtz's
interpretation (Fig. 2). Late Roman features are an interior
calannade and mosaic paving (Fig. 3); the latter may be dated to the
second half of the 6th century A.D. on numismatic evidence (latest issues
among more than 275 bronze coins recovered underneath the mosaic).
StilI older is anather mosaic paving (Fig. 3; directly under the 6th century
one), which may be dated to the second half of the 4th century A.D. on
numismatic evidence (a coin of Honorius, A.D. 394-408, among coins
recovered underneath). The older mosaic contains a seven-line
inscription in Greek (Fig. 4), which records that mosaic and "all the
decoration of the colonnaded avenue (enbolos)" were authorized by one
Flavius Archelaus, "most illustrious companian (comes) of the first rank,
administering the office of prefect." A Flavius Archelaus entitled "most
illustrious companion" is recorded in an inscription from Radeime in
Syria that is dated A.D. 349; he might be the same person (information
provided by P. Herrmann). Still older features were revealed in a sondage
below the older mosaic, and mayalsa belong to the colonnaded
ambulatory: possibly squatters' structures, built during a phase of neglect,
and the foundations of an earlier exterior calannade.
- Early Roman and Hellenistic occupation at sectors MMS, MMS/S,
and MMS/N was primarily attested in 1990 (as in previous seasons) by a
relatively small number of artifacts (fragments of molded bowls, molds
for same, terracotta figurines; a few bronze The major Archaic
feature undovered in these sectors, and a primary objective of excavation,
is the large building "Colossal Lydian Structure," which was partially
destroyed in the mid-6th century B.C., presumably as a consequence of
the capture and partial sack of Sardis by Cyrus the Great of Persia. This
building has now been traced for a total distance of nearly 130 m. The
narrow proportions (Fig. 5) -more clearly revealed as a result of 1991 ex-
cavations- together with massive construction and steep sides should be
sufficient evidence to persuade even diehard skeptics (like the writer)
that the building was a fortification (as discoverers N. H. and A. Ramage
have always maintained). Parts of the building that were located in 1990
north of the modern highway (in the sector MMS/N sondage below the
Late Roman avenue ambulatory, cited above) resemble in orientation and
in ashlar limestone construction the contemporaneous Archaic building
458
with zig-zag facade that is located immediately to the north (Fig. 5). The
resemblances suggest a close relationship between the two structures, and
support the hypothesis that they flanked a gate. Exeavation in previous
seasons established that the passage between the structures contains
a stratified sequence of Archaic gravel surfaces that are typical of
continuously-used roads and streets; and that the passage had been
blocked by a massiye casemate wall (Fig. 5), built before the destruction
of the mid-6th century B.C. and perhaps in anticipation of the events that
caused the destruction. .
The structural parallels between "Colossal Lydian Structure" and the
contemporaneous building with zig-zag facade suggest that the latter is -
not an independent terrace or platform, as the writer had suggested, but-
a continuation of the fortifications. It continues toward the long chain of
artifical mounds that extend more than 500 m. in an east-west
from the Roman Bath- complex (Fig. 7) and that marked the
formal north boundary of Late Roman Sardis (i.e., with the Late Roman
city wall built against the north side of the At least one of
those mounds is substantially created by the ruins of a large anonymous
Archaic building, as limited excavatiori in 1985 demonstrated. If the
building with the zig-zag facade is part of the Archaic fortification
system, its 'proximity to the mounds increases the possibility (first
suggested by A. Ramage) that the mounds mark a continuation of the
Archaic defense, facing north like the Late Roman defenses built against
the mounds. Whether those Archaic defenses would have belonged to a
circuit wall at the formal perimeter of the city or would have protected
an inner city, like the fortified inner city of Carchemish, needs to be
clarified.
At the south (excavated) end of Colossal Lydian Structure there is
additional evidence for a or refurbishing of the Structure
after its partial destruction in the mid-6th century B.C.; the fieldstone
construction (but not the brick) in (Fig. 6) belongs to that refurbishing,
probably of the later 6th or 5th century B.C. On either side of the Struc-
ture in this southerly region (Fig. 5, bottom right) are extensive deposits
of destruction debris (consisting largely of brick, i.e., the "Brick Fall" of
previous reports), which, like deposits of the same further north, are a re-
sult of the mid 6th-century destruction. Only a small part of this deposit
was excavated in 1991. Beneath that part, resting on Archaic ground sur-
face at the foot of the Structure, is a LO cm -thick layer of carbonized tim-
bers; which together with the heat-shattered condition of stones on the
east side of the Structure (exposed in 1990) provides additional evidence
459
that the destruction was a catastrophe (and not simply Haussmannizing
urban renovation.)
Chronologically diagnostic pottery was recovered in association with
the Structure, but not in secure contexts. (The decoration on one Attic
black-figure fragment evidently showed Achilles receiving armour from
Thetis and her sisters.)
Before the destruction, the east side of the Structure in this same
southerly region had been strengthened by a massiye earthwork (Figs. 5,
7 bottom right), the south end of which is retained by a vertical stone
wall (exposed in 1989). Thus both sides of the Structure-but not opposite
sides-had earthworks, which at certain points terminated and Wf. re
retained by masonry. The of earthwords on both sides of re
Structure is consistent with an of them as glacis to
discourage sapping and mining (cf., for example, the glacis built inside
and outside the city wall of Dura Europos in the 3rd century A.D.).
The reconstruction, (Fig. 7), was prepared, not as an artiele of faith
but to test interpretations; the Expedition landrover on the Archaic road
serves as waming not to take the drawing too seriously. (The shutters are
based on the of nail and wood assemblages recovered in 1987-
1989; the soldiers'helmets on the helmet remains recovered in 1987; the
building on the chemin de ronde is a "steal" from Kk Hyk
defenses).
The so-called "Pyramid Tomb," located together with several
Archaic chamber tombs in a ravine east of the Pactolus stream, was re-
excavated in 1990 (for the fourth time since its discovery in 1914; the
monument has been repeatedly buried by mudslides from the eliff above)
to elarify aspects of design and construction (Fig. 8). Tool marks and un-
finished surfaces provided information about building techniques and
procedures. A notable gain is the identification of a measurement unit-
the first determined for Archaic architecture at Sardis- of 0.324 (from
setting lines for wall blocks of the tomb chamber). (Fig. 9) shows a re-
construction of the Tomb, prepared by excavator C. Ratte. The absence
of elaw chisel marks and the presence of stresky-glaze skyphos frag-
ments in a relevant context support a date for the monument in the 6 th or
early 5th century B.C.
There were several study projects in 1990, ineluding continued
graphic recording of the Artemis Temple, under the direction of F. K.
Yegl.
460
Conservation and restoration efforts were carried out in the field la-
boratory and the field. Treatment of objects included those recovered at
Sardis and bronzes from Bin Tepe and A l a e h i r in the Manisa Museum,
which were cleaned and stabilized by conservator H. Kkten. Efforts in
the field included lifting of mosaies from the ambulatory of the Late Ro-
man avenue, repair of the Pyramid Tomb, restoration of mosaic facsimi-
les in the Late Roman Synagogue, protection of unstable parts of Colos-
sal Lydian Structure by temporary shelters (permanent shelters are being
planned), experimental cleaning of Artemis Temple surfaces to remove
graffiti, and installation of (six) signs near and in the Temple to discoura-
ge further wanton vandalism.
461
o o D
D Dooo(J
c==Q
Colonnaded Avenue
+ + +-
+-
IZMR-AH<ARA HGMIAY
o _----
. ,
. \
: " . L __.;.. ......! J
+-
+-
+-
+-
462

.. +- i i
r '
________ i
I' L'
r

t +
-1"
+ t- e !
SECTORS' t.'MS, '-'MS-NORTH. M'olS-SOUTH
ROMAN FEATlRES' CCM'OSITE PLAN
Fig. 1- Sardis: exeavation sectors MMS, MMS/S, and MMS/N,
Roman features, schematie plan
'\
\ t
-ir.J-

.. //
.// --
/./ ..,,
.> -:
..:.
":;:'..,..
... 1 ..... o.)t"

0\
CJ.)
Fig. 2- Colonnaded ambulatory of Late Roman avenue, reconstruction looking
west (by G. Umholtz, M. Antrim; sector MMS/N)

0'\

G
3 5m
i

o
___ .J
g" L
'_\J (D'"
)13
11
1 ..
C Le
------t> )


\
\ ')
s,..
0"
----- -------
Fig. 3- Colonnaded ambulatory of LateRoman avenue, plan showing parts of
later andearlier mosaic paving(sectorMMS/N)
r". . _"
. \ -
...... r.- .. .... .. J
r' ""j'
(
J '--- ---

$.
' . ' .' _ .. ,01' ... - H}
r \ '-../. UC O . ii
'_1\. 'f"---j.. '--o r \
.1"'1'--'
\ r' .3 . .J
'-r(\g> . .
cr .. --.:\
465
Dooou
LateRomanSynagogue
KEY
i
i
Colossal Lydian Structure
Sloping earthworks or glacis
by walls
Lydian building (LEW-LSW)
Secondary limeslone wall
Lydian houses, glass workshop
10 20 30 m 1990
466
Fig. 5- Exeavation sectors MMS, MMS/S, MMS/N, Archaic features,
schematic plan
Fig. 6- Colossal Lydian Structure: refurbished sides (with fieldstones) of the
later 6th-to-5th eenturies B.C., and sloping surfaee of "Brick Fall"
destruction debris of mid-6th century RC.
467
- - - - - - - - - - - ~ ..
Fig. 7- Colossal Lydian Structure on the eve of Cyrus the G r e a ' s attack (with existing chain
of mounds in the middle background; by M. Antrim)
468
OJ::
t::
o
: :
co
: :
~
o
.9
.ri
E
o
E-
"'o
. ~
~
469
NORTH ELEVATION
B-,

f-
i

h
i

,\-
!-----!
:--L
i
i
Ht--

1---1


i
1
i


h r_
,
i-'- i , f--
r_{
L
.:. i
1}
PYRAMID TOMB
Fig. 9- Pyramid Tomb, (by C. Raue.)
470
r-------..,
, ,
i 10-----
, i
, ,
.-'---,---- --
. ..,
1_- -r-l--'_i.. --r
!.. L L
EAST ELEVATlON
J i i
----------
ir-
;,.L,

>:r
......
i--< fo---

>-

i
1,1
."
i
.

. , : 1
1,1 Jr .-1 1

PLAN THROUGH BASE

CONJECTURAL RECONSTRUCTION
WORK AT IN 1990
G. Kenneth SAMS*
The 1990 campaign of the Gordion Archaeological Mission was con-
ducted under the auspices of The University Museum of the University
of Pennsylvania, with the continuing cooperation of the University of
North Carolina at Chapel Hill and the Arthur M. Sackler Gallery, Smith-
sonian Institution. The Mission was again most pleased to have the aut-
horization and support of the Ministry of Culture and the General Direc-
torate of Monuments and Museums. The Mission also expresses its
gratitude to the Directorate of the Museum of Anatolian Civilizations in
Ankara for all the many kind services it provided. Mr. Vahap Kaya ser-
ved most capably and effectively as of the Ministry of
Culture.
The season's work consisted of the following: 1) exeavation and
architectural research on the City Mound; 2) architectural conservation
and site improvement on the City Mound; 3) architectural research and
cleaning in the wooden tomb under Tumulus MM; 4) object conservation
and analysis both at Gordion and in Ankara; 5) research on previously-
excavated materials. The work at Gordion received generous finaricial
support from the National Endowment for the Humanities, The Univer-
sity Museum, and private donors.
1. Exeavation and Architectural Research 0/1 the City Mound
Small-scale excavations continued 1989 within the ramped pas-
sageway of the Early Phrygian Gate digging down from the
level of the handsome cobbled ramp that had been exposed by R.S.
Young in the 1950 s. A 1.5x3 m. trench (GB-3) was dug against the
south wal1, at a distance of 3.5 m the southeast corner of
the passageway (Figs. 1-2). The exeavation yie1ded previously
undocumented evidence for two separate phases in the' history of the
* Prof. Dr. G. Kenneth SAMS, Ph. D. Department of Classics, University of North Carolina,
Chapel Hill, N.C 27599- 3145, ABD.
471
passageway. What appears to have been the original passageway, at
about the level of the top of the wall's foundation, consists of rough, laid
stones and slopes slightly downward to the east (Fig, 3). The upper
surfaces of the stones had been wom smooth, as though from foottraffic.
At same later time, the passageway was covered over for the installation
of the cobbled ramp, about 1 m. higher and with a steeper gradient
to the east. The later operation included the laying of alarge,
subterranean water channel that runs parallel to the south wall of the
passageway, about 1 m. from its face (Fig. 2). The channel was expected,
since sections of it had been found further west in the passageway in
1963 and 1989. The channel is curious in consisting of massiye stone
cover-slabs that had been laid on substantial wooden logs or beams, now
rotted away. The installation of the higher, cobbled passageway covered
over the lowest three courses of the south wall of the Gate Building. A
thick layer of fine mud plaster stilI adheres to the buried face of the wall
(Fig. 4) and thus provides some supporting evidence that the entryway
had once been at a lower level. The rubble foundation of the south wall
extends about 0.70 m north from the face; the depth of the foundation
could not be ascertained during the 1990 season. The findings are
significant for the architectural history of the gate complex; they will alsa
be valuable in planning a program of conservation for this impressive
structure of the Early Phrygian period. it is, for example, important to
learn that the top of the structure's foundation here begins relatively high,
whereas around the corner at the east the botrorn of the outer face of the
Gate Building did not come to light, even though the trench made there
by R.S. Young went consideraby deeper than did the 1990 exploratory
Exeavation beneath the drain (Fig, 3) revealed a concentration of
large which perhaps belong to the eastward continuation of the
massive, earlier wall discovered further west in the passageway in 1989.
There, the earlier wall was found reused as underpinning for the south
wall of the Gate Building. The older wall's orientation is somewhat to
north of east, heading in the general directian of the large stones revealed
in 1990 under the drain. After excavation, Trench GB-3 was refilled,
with the expectation that work will resume here at alater
Elsewhere in the Early Phrygian citadel, of the northwest
wall of Megaron 2 gaye some clarification to the form of the end of the
wall at the northeast. The corners of the wall-end apparently consisted of
upright wooden timbers. Along the inside face was a shelf-course consis-
ting of a finely-executed block of poros with striated dressing and beve-
led edges, much in the manner of other poros elements known from an
early stage in Phrygian architecture.
472
Within the area excavated during the 1988-89 seasons, the elearance
of a Middle Phrygian eellar in Operation 2 was completed by Professor
Mary M. Voigt. The removal of debris from the initial floors of the
building produced numerous bronze and iron artifacts as well as
loomweights and spindle whorls.
2. Architectural Conservation and Site Improvement on the City
Mound
In Megaron experiments in the conservation of the building's
mudbrick walls continued. A seetion of the rear wall had been coated
with mud plaster in 1989, in order to determine whether this simple
of protective conservation would be effective. In 1990, the
plastered seetion was still in good condition, with no signs of damage to
the ancient mudbrick. Since the results were encouraging, a seetion of the
north- west wall and the interior crosswall adjacent to it were similarly
plastered 990, following some restoration of disintegrated
mudbrick (Fig. 5). The experiment wiIl be closely monitored over the
coming years. If deterioration to the ancient mudbrick begins to occur,
the plaster will be removed and other methods of conservation will be
sought. Modest with chemical consolidants had also been
made in 989, on- a smaIl seetion of the northwest waIl of Megaren
and on mudbricks that had fallen from the megaron. These tests were
also encouraging, although one needs to exercise reserve in applying
petro-chemicals to ancient mudbrick. In Megaren and elsewhere,
experirnents with a herbicide ("Round-Up") were also in an effort
to control plants and the damage their roots can do to walls.
Several conservation projects in 990 involved earthen
ramps to serve as buttresses where walls or scarps, or both, were in
danger of collapse. Such projects were undertaken, for example, in the
westernmost room of the so-caIled Phrygian-Persian Building (PPB) and
beside the northern tower of the Middle Phrygian Gate Building. The
most ambitious of the ramping projects, however, was to the north of the
Middle Phrygian gate, where a large enclosure wall of the period
had begun to be undermined by erosion (Figs. 6-7). An
consideration in the ramping process here was to allow the Early
Phrygian fortification wall, running under the endangered enclosure waIl,
to remain visible. Both here and elsewhere, the ramps involved the
construction of stone retaining walls, which were to differ
considerably in appearance from the ancient walls they help to support.
The earth for the operations was taken from old exeavation dumps along
the sides of the City Mound.
473
3. Architectural Research and Cleaning in the Wooden Tomb Under
TumulusMM
Dr. Richard Liebhart, a specialist in wooden structural systems, 00-
gan a much-needed architectural study of the wooden tomb. Among the
findings of his first season's work is the fact that a number of the timbers
appear to have been reused in the This leads to speculation
on what the original context of use for the timbers might have been. The
Mission's conservator, Mr. Stephen Koob, and his asistant Ms. Jessica
Johnson began a project to dean the tomb, which had for many years
been accumulating dust. Us ing an electric vacuum cleaner, Mr. Koob and
Ms. Johnson were abi e to give a remarkably new appearance to a seetion
of the outer log casing. Inside the tomb, deaning of the nortwest quad-
rant of the floor revealed the previously undocumented technique of rab-
beting in the laying of the floorboards.
The preservation of the wooden continues to be a primary
concern of the Mission. The final report on the pathology of the wood
will help to determine the measures that should be taken.
4. Ohject and Analysis at Gordion and in Ankara
At Gordion, Mr. Koob and Ms. Johnson continued their
conservational survey of inventoried objects, primarily in the depot of the
local museum. Their work included treatment and of objects,
repackaging in non-harmful containers, and general reorganization
of the depot. Mr. Koob was again able to work at Gordion through a
cooperative agreement with the Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian
Institution.
In Ankara, Dr. Elizabeth Simpson continued her long-term program
of conservation and analysis of the wooden furniture from Tumuli MM,
W, and P, housed in the Museum of Anatolian Civilizations. She was
ably assisted by conservators Ms. Valerie Dorge, Ms. Krystyna Spirydo-
wicz, and conservator-in-training Mr. John Childs. Dr. Simpson's work
concentrated on the plain, i.e., undecorated, tables from Tumulus MM
(Fig. 8), the bed and stool legs from Tumulus P, and the serving stand
from Tumulus W (Fig. 9). Professor Lynn Roller studied the graffiti on
the serving stands from MM. Dr. Simpson and her staff continued to
enjoy the full cooperation of the Directorate of the Museum. Her work
was made possible through the generosity of the Samuel H. Kress
Foundation, the Getty Grant Program, the Dover Foundation, and the
Joseph Rosen Foundation.
474
5. Research on Previously Excavated Materials
After two years of major excavations in 1988-1989, and in
accordance with the original plan for those excavations, Professor Mary
M. Voigt of the College of William and Mary oversaw a season of study
and analysis of the finds from the past two years. Dr. Robert Henrickson
was in charge of ceramic analysis, assisted by a team of graduate
students (Mr. Stephen Harvey, Ms. Megan McCormick, Ms. Barbara
Murray, and Ms, Miriam Stark) and a professionaldraftsrnan, Ms. Paula
Dardaris. Professor Voigt conducted studies on the ground and chipped
stone industries and on artifacts used in textile production. Publication
drawings and photographs of the smaIl finds were made by Ms. Denise
Hoffman and Ms. Laura Foos respectively. Professor Keith DeVries,
past Director of the Mission, returned to Gordion to continue his study of
the imported Greek pottery from the site; the recent excavations provided
him with much new material. Newly discovered graffiti from the Middle
Phrygian period were examined by Professors Claude Brixhe (alphabetic
inscriptions) and Roller (non-alphabetic). Professor Jahet Jones began a
study of the extensive collection of glass finds from both the old and the
new excavations.
The Mission is pleased to announce the publication in 1991 of Ann
C. Gunter, Gordion Excavations Fina! Reports III: The Bronze Age (Phi-
ladelphia, University Museum Monograph 73). Professor DeVries has
provided a valuable and much-needed report on the seasons of 969,
197 , and 1973: "The Gordion Exeavation Seasons of 1969- 973 and
Subsequent Research" , AlA 94 (1990) 371-406.
475
.p..
'-J
0'\
DESTRUCTION LEVEL
GORDION
' .. ,
'4f-
+

..

c c 4.'\
, -, -::." .... ')
(
"

ED
o 100 m.
i i i
1973 HEMANS, CUMMER 1500 SCALE
Fig. 1- Gordion, plan of Early Phrygian citadel; Building at lower right
Fig, 2- Trench GB-3, with drain, from north and above
Fig. 3- Trench GB-3, from west and above, after remova! of drain; presumed earlier
passageway at left
477
478
Fig. 4- Trench GB-3, foundations and plastered
wall of Gate Building, from north
Fig. 5- Megaran 1, replastered sectieon of n o r t h w e s wall, from north
Fig. 6- Middle Phrygian enelosure wall, s o t h w e s t face, before ramping
Fig. 7- Middle Phrygian enelosure wall, s o u t h w e s face, after ramping
479
Fig. 8- Legs of a plain table (Table 4) from Tumulus MM, after treatment
Fig. 9- John Childs deaning a seetion of the serving stand from Tumulus W
480