You are on page 1of 84

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm;
trSwf (4)

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

jzefYcsda&;
&ckdifom;BuD;pmay
trSwf (c) 55at uRef;a&T0gvrf;?
bk&ifhaemifyGJkHwef;
r&rf;ukef;NrdKUe,f? &efukefNrdKU
zkH; 67436

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

pmrlcGifhjyKcsuf

430^ 94 (7)

rsufESmzkH;cGihfjyKcsuf

817^94 (12)

wefz;kd

ok;H axmifusyw
f w
d d

apmifa&

ig;&m

xkwfa0ESpf

1995? azazmf0g&D/

xkwfa0onfh tBudrf -

yxrtBudrf

&ckdifvSjrifhESihfnDrsm; ukdk,fpm;
OD;&Jjrif(h 01049)
wufvrf;pmaywku
d f
967 ^ ya'om&yfuGuf
apmfbGm;BuD;ukef;? &efukef/
a':cifa<u (04780)? &wemrOLykHESdyfwkdfuf?
207? a0Z,Emvrf;? 16^2&yfuGuf?
ouFe;f uRe;f /
jzefcY so
d l
&ckdifom;BuD;pmay
(c) 55(at) uRef;a&T0gvrf;?
(um;&yfem;uGif;teD;)
bk&ihfaemifyGJkHwef;? r&rf;ukef;NrdKUe,f
&efukefNrdKU/
&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm;
trSwf (4)

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

&cdkdif,Ofaus;rI trSwf (4)


rmwdum
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/

xkwfa0oltrSmpm
rsufESmzkH;t"dyg,fazmfjycsuf
&ckdifjynf(e,f) Ak'bmom
Ak'omoemESpf,lqcsuf
r[mjrwfrked ukef;awmfjrifuGif;
rkHpJuRef; *lxGif;bk&m;rsm;
Ak'0if tefcsif;rsm;
yOroH*g,emarmfuGef;pm
r[musefkyfyGm;awmfrsm;
&rm0wDuRef;ESihf "mwfawmfrsm;
oQpfaomif;bk&m;tem;EIduf taEmf
0&mZfawmifpmwD uAsmrsm;
bl;oD;awmifNrdKUe,f okH;q,fhwpfbkH kyfpkHapwD
&ckdifbk&m;&Sdckd;? qkawmif;? trQa0
taemufjynf r[mrked kyfyGm;rsm;
&ckdifjynf(e,f) Ak'kyfyGm;apwDxkvkyfwnfxm;rI
acwfOD; &ckdiforkdif;tawG;tjrif
&ckdif,Ofaus;rI aysmfyGJobif
&ckdifESifyef;oZif

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&cdkif,Ofaus;rIrsm; trSwf(4)
xkwfa0oltrSmpm
q&mawmft&SifpudEonf &ckdif,Ofaus;rI[l 1969 -ckESpfuyif pmpk? pmwrf;rsm;ukd pkaygif;
xkwaf 0jcif; pwifvmcJo
h nf/ 1957 -ckEpS rf pS r*Zif;? pmapmifrsm;wGif uavmifaoG; pmaya&;om;jyKpv
k mcJ\
h /
rmefatmif yD,vnf; q&mawmfESifh pmayrdwf zuf&if;ESD;rI &Sdvmzl;\/ xkdYaMumihf if;\]&ckdifompGav} pmtkyfukd
q&mawmfxHrS aw;uAsmrsm;? ykHjyifrsm;ukdvnf;aumif;? 1958 ckESpf &ckdiftoHvTifhjcif;wkdYrSvnf;aumif; aygif;pk
xkwfa0cJhavonf/
tpkd;& wkdif;&if;om;vlrsKd;pk XmepdwfrSvnf; &ckdifaw;oH? &ckdifykH0wKrsm;? &ckdiftuya'om? &ckdifpum;ykH
rsm;ukd q&mawmftyg t0if &ckid yf nm&Sirf sm;? okawoDrsm; tultnDjzifh xkwaf 0ay;cJah vonf/ vlxOk ;D vSqv
dk Qif
q&mawmfxH qufoG,f &ckdifykHjyif rsm;ukd twGJrsm;pGm xkwfa0cJhayao;\/ ]q&mawmfESifh qufoG,frI&ojzifh
&ckid jf ynfe,foYdk c&D;xGupf &mrvkb
d J jynhpf rHk &I fdS vmcJ&h onf}} [kyifq\
dk / ]yxrwGif &ckid rf rS w
d af qGrsm;\ tultnDudk
&vkdEkd;Ekd; tm;ukd;cJhao;&m rSef;oavmufr&}} [l q&mawmfxHay;pm wGif azmfjycJhonfqkd\/
q&mawmf\ pmayxkwfa0rIrSm aAGaqmfOD;tjzpf &ckdif&mZ0ifESihf pmaytoif;u pwifcJhayao;\/
&ckid o
f bm0aw;uAsmrsm; (1961)wpftyk o
f m xkwaf 0ay;Ekid cf \
hJ / toif;vnf; a&'D,rfdk S toHviT chf iG &hf aomaMumihf
avvIdif;oHjzifhom vGifhysHUoGm;cJhavNyD/ EkdifiHa&;tajctae ajymif;vJvmaomtcg toif;tzGJUrsm; tm;raumif;
awmh&mum; ygwDEidk if aH &;oko
Yd m ajymif;vJomG ;cJMh uav\/ xkaYd Mumihf pmayxkwaf 0a&;rSm tqifracsm? tcuftcJ
&Sv
d mNy;D jywfawmufvmcJ&h av\/ 1966-ckEpS w
f iG f xkwaf 0rI acgif;jyLcJah vonf/ okaYd omf wkid ;f vif;ykEH ydS w
f u
dk o
f nf
uHraumif;BuHKvmcJhojzifh ykdif&Sifajymif;vJoGm;av\/ xkdtcg xkwfa0rI tqufjywfum wzefarsm cJh&av\/
pmayxkwfa0rIonf t&if;pkdufjrKyfESH&? tcsdefapmifh&? jzefYcsd&? pk&paom vkyfief;oHo&m tusKd;qufwkdY
uvnf; rsm;vS&um; q&mawmftzkdY pdwfyifrul;Ekdif/ xkwfa0olwkdYuvnf; usufNyD;om; cl;pm;csifMuolrsm;\/
okdYaomf ukd,fwkdifum; rBudK;yrf;vkdMuacs/ q&mawmfukd,fwkdifum; tb,frSm aqmif&GufEkdfifNcdrfhtHhenf;/
xkdYaMumifh olxkwfa0ay;tHhEkd;Ekd;? igxkwfa0ay;tHhEkd;Ekd; pmrlrsm;qm;jrnf;prf;cHcJh&onf/ okdYaomfta&;
rBuD;ao;? &efukef,l oGm; MuefYMumaejyefawmif;r&? xkdMum;xJwGif ra&r&maysmuf&SrIcH&ESifh pdw'kutykdyif
zdpD;vmcJh&ao;\/ xkdMum;xJrSm rvGJra&Smifomaom ukd,fa&;udk,fwm ae&mxdkifcif; ausmif;uef tajcwus
jzpfEkdifrIwkdYuvnf; vkdtyfao;&m 1980 ckESpfrSom armif;awmNrdKU tajcpkdufcsrdcJh&aMumif; od&ygonf/
1993-ckESpf rvGJra&Smifomaom udpaMumihf &efukefokdY q&mawmf <uvmcJhygonf/ xkdtcg
pmayxkwfa0rIukd tm;pkdufolrsm;? aqmif&Gufay;vkdolrsm;\ wGef;tm;aMumihf &ckdif,Ofaus;rIrsm;ukd twJGquf
prf;oyfxkwfa0&ef pkdif;jyif;vmcJh&jcif; jzpfcJh&avonf/
pmaya&;om;rI? avhvmrIwu
Ydk m; tqufjywfco
hJ nf[
l r&Scd yhJ g/ a'or*Zif;? pmapmifrsm;? ausmif;om;
ESpfvnf r*Zif;rsm;wGif xnfhay;NrJ &SdcJhonf/ &ckdifjynfe,faumifpD\ ,Ofaus;rIaqmif&Gufcsuf? NrdKUe,faumifpD
\aqmif&u
G cf su?f pmayvkyo
f m; tzGUJ tpnf;? bmoma&;? vlraI &;wkYd vkt
d yfonfwu
Ydk dk ulnaD y;cJh onf omwnf;/
tm;vyfumv tcGifh&wkdif;vnf; pmwrf;rsm;ukd rdwLyGm;vnf; vufurf;a0iScJhayao;\/
,ckuREkfyfwkdY tpDtpOf ulnDrIt& &ckdif,Ofaus;rI twGJqufrsm;onf tcgtm;avsmfpGm xGufay:vm
cJo
h nht
f wGuf BuKd uEf pS f oufcMhJ u\/ arQmv
f ifMh uolrsm;uvnf; wpfar;wnf;ar;vmcJMh u\/ pmzwfy&dowfrsm;ukd
q&mawmfonf txl;tav;xm;ap\/ jyefYul;rIwkdYtwGufvnf; q&mawmf\pdwfapwem qEukd txl;tmkHjyK
&Sdyg\/
okdYaomf ravmufri &Sdaeojzifh pmtkyfa&ukdvnf; wkd;csJU&efvkdvm;ajymqkd tBuHjyKcsufrsm; &SdvmcJhMuyg
onf/ txl;ojzifh &ckdifjynfe,f NrdKUe,fwkdif;ta&muf wpfNydKifwnf;a&muf&Sd&ef rvG,fulvSyg/ wwfEkdifvQif
NrdKUe,fwkdYrS pmayjzefYcsda&; jyKvkyf aeMuolrsm;u qufoG,f ulnDMurnfqkdvQif ykd c&D;a&mufwGifus,frnf[k
,kHMunfrdygonf/
pmzwfy&dowfwkdYtm; today;vkdygao;\/
,ck&ckdif&mZ0ifukd ykHjyif[efjzifh a&;om; pwifxkwfa0vsuf&Sdyg\/ ]]&ckdifykHao0wKrsm;} trnfjzifh

&ck d i f o m;BuD ; pmay

7
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
jzpf\/ ,ckyxrwGu
J dk xkwaf 0xm;&SNd y;D jzpf&m 'kw,
d wGu
J v
dk nf; xkwaf 0&ef oifv
h \
S / q&mawmftm; pDpOfay;&ef
avQmufxm;NyD;jzpfygonf/
tajctaeay;vQif ay;oavmuf tm;ay;Muolrsm; tiftm;tavsmuf q&mawmf\ pmpkrsm;ukd tpOf
xGufay:vm&ef BudK;pm;rnfjzpfygonf/ pmzwfy&dowfwkdYuvnf; tm;ay;ulnDEkdifMuvdrfhrnf[k arQmfvifh &yg
ownf;/
xkwfa0ol
&ckdifvSjrifhESihfnDrsm;
22? azazmf0g&D? 1995

&ckdif,Ofaus;rI trSwf (4)


rsufESmzkH; t"dyg,f azmfjycsuf
ESpfq,fhav;ypnf; y|mef;a'oemawmfESihf EIdif;,SOfjyxm;aomykH\t"dyg,frSm ]jA[mrif; t,l0g'ukd
uk,
d pf m;jyKaom ckoif;rS Ak'0 g'ukd ud,
k pf m;jyKaom MumyGiw
hf pfyiG x
hf u
G v
f mNy;D "rpMumw&m;awmfjzpfay:vmonf
ukd jyqkdxm;\}[kq&mBuD; OD;pHomatmif\ tmeEp`E &Spf&mpk &cdkfifa0omvDrif; pmtkyfpmrsufESm (9)tykd'f
(5)wGif ausmufpm0efa[mif; azmfcsrm\ tvkdukd azmfjya&;qGJxm;jcif; jzpfygonf/
&ckdifom;BuD;pmay

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&ckdifjynf (e,f) Ak'bmom


t&SifpudE (&ckdifajr)

Ak'omoem0ifa&mufjcif;
&ckid jf ynfudk a&S;ESpaf ygif; ig;axmifausm?f bk&m;ryGirhf D ESpaf ygif; 2800 cefY (bDpD 3300)uyif xD;eef;pku
d cf s
vmcJhaom wkdif;jynfwpfjynfjzpfaMumif;jzihf orkdif;okawoDrsm;u rSwfwrf;wifMuonf/ bk&m;ryGifhrD ESpfaygif;
2800
2800twGi;f qkv
d Qif Ak'b
momomoemyifvQif ray:xGe;f ao;&um; ,kMH unfu;dk uG,rf rI sm;onf trsK;d rsK;d jzpfc&hJ ay
onf/
tdEd,jynfwGif vGefcJhaom ESpfaygif; 2500ausmfup Ak'a*gwr&Sifawmfonf yGihfxGef;awmfrlvmcJhav
onf/ xk&d iS af wmfb&k m;yGix
fh eG ;f vmaomtcgwGirf pS Ak'o
moemonf tdE,
d wGif pwifxeG ;f ay:vmcJ&h avonf/
xkt
d Ed ,
d wGif pwifxeG ;f um;vmcJ&h aom Ak'o
moemonf wpfpwpfpESihf ta&SUtaemuf wkid ;f jynfrsm;okYd qufo,
G f
0ifa&mufum ysUH ESv
YH mcJ&h avonf/ xko
d Ykd ysUH ESv
YH mcJ&h jcif;aMumifv
h nf; &ckid jf ynfoYkd Ak'o
moemonf pwif0ifa&muf
cJhrIjzpfcJh&onf/
acwfokawoDrsm;tvkdtm;jzihf Ak'Xmejzpf&m tdEd,awmifykdif;? ajrmufykdif;rsm;rS Ak'bmom0ifrsm;?
0ifa&mufvmjcif;rsm;ESihftwl c&pfray:rD bDpD okH;&mpk(a&S;ESpfaygif; 2300)acwfavmufrSp Ak',Ofaus;rIeSihf
ukd;uG,frIwkdYonf wpfpwpfp tajctaejzpfvmMuNyD; ,ckwkdif wnfNrJvmcJh&onf[k ,lqMuavonf/
&ckid &f mZ0iforkid ;f t& bk&m;&Sio
f ufawmfxif&mS ;&Spd Ofuyif pEmol&,
d rif;u raem"d|mefjzihf yifzh w
d cf ahJ v
onf[\
l / (Ak'p maywkYd temxydPo
f al X;olr;D plVokb'gonf rdrad e&m O*NrKd UrS ,lZem 120 a0;aom om0wd
jynf&dS Ak'a *gwrukd pdwrf aem"d|mefjzihf yifzh w
d o
f jzifh <ua&mufz;l avonf[k txift&Sm;jyqkx
d m;csuf &Sad vonf)
xkdodkYyifhzdwfcsuft& 0gawmf(20)ajrmufwGif &mZN*dK[fjynfrSonf (tcsKdU y&dedAmefrjyKrD wpfESpfu[l\) wynhf
&[Emrsm;NcH&Hvsuf "n0wDNrdKUawmfokdY <ua&muf r[mrkedkyf&Sifawmfjrwfukd ukd,fpm;oGef;vkyfapcJhonfhjyif
omoemjyKap&ef Amukvrax&fuydk if xm;cJ&h pfonf[k tqk&d o
dS nf/ ,if;wku
Yd kd uk,
d pf m;kyw
f ak wmfEiS hf &[Emt&Sif
wpfyg;tm; xm;ay;apcJhonfrSp Ak'omoemonfpwifvmcJh&aMumif;jzihf ordkif;t&od&Sd&avonf/
orkid ;f taxmuftxm;onf ,ck&dS ygVdt|uxmwkYd rvm r,kMH unfMuonfvnf; &S\
d / &ckid pf mqkd
awmf wef;ckd;q&mxGef;u oD[kdVfrl txmuxmESihf or'gefusrf;wkdYvmaMumif; axmufjyxm;cJhonf/ xkdacwf
rsufarSmuftaxmuftxm;rsm;ukd &SmazGMu&m uG,fvGefol okawoDausmufpm0ef OD;pHa&Tbkonf vGefcJhaom
ESpfaygif; 30ausmfu "n0wDNrdKUawmfa[mif;wpfae&mrS ausmufpmwpfcsyfukd &SmazGawGU&Sd vufa&;rl ykHwlul;
a&;xm;cJah vonf/ rl&if;ausmufpmuku
d m; &SmazGrawGU&awmhNy/D xkad usmufpmwGif bk&m;jrwfpmG onf wynho
f m;
oHCmawmfEiS fh &ckid o
f <Ykd ua&mufvmaMumif;ukd a&;xk;d xm;csuyf g&So
d nf/ tapmqk;H awGU&aom&ckid &f mZ0if vuFm
orkifd ;f wkYd vnf; xkt
Yd wl ,kMH unfqx
dk m;avonf/ Ak'< ua&muf r[mrkeo
d eG ;f vky&f jcif;? Ak' yl tusK;d ESifh axGaxG
&m&m 'getusKd;wkdYukd a[mcJh&mjzpfonfqkdaom tcsufwkdYudk rSwfwrf;jyKxm;onfh or'gefusrf;wpfapmifum;
,ckx&d adS eao;\/ c&pf 1887ckEpS f &ckid o
f yYkd xrqk;H avhvm&ef a&mufvmaomausmufpm0ef zkcd sirf monf xku
d sr;f
ukdrawGUcJh&aMumif;jzihf if;a&;aompmtkyf a&;om;cJhonf/
ygVdawmfusr;f *efuadk xmuf &ckid o
f b
Ykd &k m;r<ua&mufc?hJ xkjYd yifb&k m;onf tdE,
d Ekid if H (,ly-D eD0g&D) e,fryS if
rxGucf [
hJ al om taemufwidk ;f ynm&Sirf sm;tqku
d v
dk nf; pOf;pm;oifo
h nf/ xko
d ,
Ykd q
l Muaomfvnf; &ckid Ef iS t
hf Ed ,
d
onf a'oe,fy,fjcif; qufpyfaeonfuwpfaMumif;? vlaerI 0ifa&mufoGm;vmul;vl;qufqHEkdifonfu
wpfaMumif;wkdYaMumifh Ak'\owif;onf ausmfMum;jcif;? ysHUESHYjcif; &SdEkdif&monf/
&ckid jf ynfe,ferd w
d rf mS a&S;u &mZ0ifacwftvkt
d & ,cktaemufAa*Fg Mo&de,fxd us,0f ef;cJah vonf/
xkaYd Mumifh bk&m;&Sio
f nf xkad 'ookYd <ua&mufEikd cf &hJ monf/ tenf;qk;H &ckid ef ,ferd w
d o
f Ydk ajcwpfvrS ;f rQum; 0ifa&muf
cJh&rnfrSm rvGJwnf;/ xkdodkY a'opm&D <ucsDrIowif;onf e,fpm;? NrdKUpm;? wyfpD;? wyfeif;rSjzpfap &ckdifrif;ESihf
&ckdifjynfodkY tESHYtysHUMum;odaygufa&muf ausmfvTrf;ap&monf/ xkdowif;aMumifh bk&m;&Siftm; yifhaqmifEdkifrI?

&ck d i f o m;BuD ; pmay

9
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
ukd,fpm;awmfxkvkyfEkdifrIwkdYum; jyKrnfqkdu jyKekdfifaumif;&monf/
&ckdifbk&m;ordkif;tvkd pEol&d,rif;vufxuf Ak'<ua&muf w&m;a[mcJh&m w&m;tqkH; xkdrif;\ESr
taxG;rdz&k m; O'kr& a'0Donf bduK eaD x&D &[Erjzpfc&hJ onf/ xkjYd yif bduK ax&D &[Emaygif; ESp&f mjzpfc&hJ onf[k
tqkd&Sdonf/ Amukvrnfaom &[Emukd OD;pD;Ou|jyK &ckdifjynf tuRwfw&m;& bduK? bduKeDr? &[EmwkdYESihf
omoemjyKaeapcJah vonf/ xk&d [EmwkrYd q
S ufE,
G af om &[Emrsm;um; pr0ufacwfwidk f &Snv
f mcJ\
h / yOmacwf
wGif rif;&ifjzLvufxuf oH*g,emwifpOf &[Emt&Sifjrwf &Spf&mxdyg0ifcJhonf[k &ckdif&mZykHusrf; jyqkdxm;cJh
ao;onf/
xkdpr0ufacwf y@0ax&f pBuF HavQmuf w&m;BudK;pm;cJh&m OrifvkdPfacgif;&Sdao;\/ ,ck
avi;f awmif taemuf? pr0ufNrKd Ua[mif;teD;txufiu
S af cgif;? atmufiu
S af cgif;[lac:wGiaf eMu\/ trSerf mS
xkrd ax&f\w&m;usi&fh m pBuF &H n
S v
f P
dk af cgif;omjzpf\/ xkv
d P
dk af cgif;rSm umvMum tv,fru
S sK;d jywfaygufuJG
Ny;D txufatmufEpS jf zwfuo
hJ Ykd jzpfae&jcif;yifwnf;/ xk&d [Emonf ae&O&m awmifial cwftxd touf&n
S cf &hJ m
,ckav;NrKd Uacsmif; vufrawmifwef;teD; oDwif;ok;H zl;onf/ xkaYd Mumifh xk&d [EmA@0ax&fow
D if;ok;H zl;&m*ludk
A@0*l[ak c:wGif aeMuonf/ xk&d [Emonf ae&O&mawmifiNl rKd U rif;rwnfw
hH ork'* &D ad c: ,ckppfawGNrKd Uwnf
&m ppfawGuRef;ausmufaqmifay:okdY oGm;oDwif;okH;cJhzl;onf/ ,ckwkdifoDwif;okH;cJh&m *lukdpGJ ]Aa"marmf}?
]Aa"m*l}[k ac:wGifvsuf&Sdaeao;\/
aemuf&[Emwpfyg;jzpfaom OwroD&dax&ft&Sifonf ypdryAwawmifwef; oDwif;okH;cJh\/
xkdawmifwef;yifvQif y&dedAmefpHjcif;ukdvnf; jyKcJhavonf/ xkd&[Em\"mwfarGawmfrsm;ukd Xmyem &ckdifrif;
tqufqufwkdY wnfxm;ukd;uG,fcJh&m apwDwpfqlvnf; txift&Sm;&Sdao;\/ xkdapwDawmfukd r*Fvm"mwf
a&TG*lapwD[l ,ckNrdKUa[mif;NrdKU ypdryAw awmifwef; zl;jrifEdkifay\/
odYk Ak'x
if&mS ;<uvmonfrpS &[Emrsm;xd qufE,
G v
f mcJ&h maom &cdidk jf ynf\Ak'o
moemonf trSef
vnf; xl;jcm;tHhMop&m aumif;avonf/
,if;ESiyfh wfouf t*Fvyd pf ma&;q&mwpfO;D u ]&ckid jf ynfrmS Ak'u
,
dk pf m;awmfjrwfaMumifh Ak'o
moemawmf
Bu;D \tcsut
f csm r@dKiyf ifjzpfonf/ xku
d ,
dk pf m;awmfjrwfum; urmay:wGif ta[mif;qk;H ? todcufq;Hk ? tjrifjh rwf
qk;H &wemyifjzpfonf/ xkaYd Mumifh &cdidk rf if;wkid ;f Ak'b
mom0ifjzpfonfomru Edik if t
H yk cf sKyaf &;tjyif &ur@dKijf zpf
aom r[mrkedESihf "mwfarGrsm;ukdyg apmihfa&Smufukd;uG,fcJh&ayonfomwnf;}[k a&;om;xm;cJhavao;onf/
,if;aemuf &cdkifrif;rsm;onf &mZbdodufcH&m r*Fvmr@yfaqmufpOfrSp ur0gpmzwfjcif;? bdoduf
oGef;aeYwGif xkdr@yf yd#uwfawmfukd aqmif,lxm;&jcif;? 0denf;"kd&fq&mawmfrsm;ukdyifh y&dwfawmfrsm;ukd
&Gwfapjcif;jyK&onf/
xkdYjyif rif;ukd,fwkdif
Ak'O? "rO? oHCO o&PH*awm? OyouwH/
rH a'x ous ykw omoae? o'g o&P rkayrdwd/
[laom*gxmukd &Gwfzwf&NyD; tbdodufoGef;avmif;jcif;ukd cHcJh&onfomjzpfMu\/ xkd*gxmtvmum;
Ak'bmom Oyoum'g,umtjzpfukdvnf;aumif;? &wemokH;yg;ukd ukd;uG,foltjzpfvnf;aumif;? Ak'omoem
o&P*kt
H Nrq
J nf;uyfol tjzpfuv
dk nf;aumif;? 0efccH iG ahf wmif;&mjzpf\/ xkaYd Mumifh tbdou
d o
f eG ;f cH&aom &ckid rf if;
wkdif; Ak'bmom0iftjzpfukd cH,l&onfum; Ak'omoem\ usufoa&aqmifaywnf;/
usr;f *eft&vnf; bk&m;&Sif y&deAd m efjyKNy;D aemuf <uif;use&f pfaom"mwfarGawmfrsm;qkv
d Qif Ak'A sm'dwt
f &
ysHUESHYjcif;? ewfwdkYu yihfaqmifvmay;jcif;? bkef;&Sdaomrif;rsm;vufxuf? pdwfraem"d|mefjyKum <ua&mufvmjcif;
paom taMumif;rsm;aMumifh &ckid jf ynfov
Ykd nf; xkx
d b
dk &k m;&Siw
f \
Ydk "mwfarGawmfrsm; pwifysUH ES0YH ifa&mufvmcJ&h jcif;ukd
yif od&Sd&jyefavonf/
oD&d"rmaomurif;vufxuf ukd;wkdif;ukd;XmeodkY omoemjyK&mwGif
r[d Ho[k? rnf&orkdif;? &ckdifwkdif;okdY
[kt&Sifa&0w rax&fwkdY omoemjyK<ua&mufcJhzl;aMumif;jzihf ynmar"marmfuGef; tqkdjyKxm;onf/
xkdomoemjyKrax&frsm; wnfxm;ukd;uG,fcJh&m apwDwpfqlvnf; ,ckrif;jym;NrdKUe,f? MuyfpifuRef;awmifwef;?
&ck d i f o m;BuD ; pmay

10
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
opfyyk af wmifxyd f &Sad o;\/ xkad wmifudk ta&SU&uKH ;awmif[ak c: xkt
d eD;&Sjd rpfuv
dk nf; &uKH ;wkikd jf rpf[k ac:wGif
vsuf&Sdaeao;\/ xkdapwDum; &uHK;wkdifapwD[k wGifac:aeonf/
rnfoq
Ykd adk p ,ckwidk x
f if&mS ;wnf&adS eao;aom xkx
d "dk mwfarGapwDb&k m;qif;wk ponfrsm;rSm &ckid jf ynf\
,kMH unfu;dk uG,rf u
I dk azmfjyaeavonf/ t*Fvyd pf ma&;q&mwpfO;D u Ak'A sm'dwt
f & "mwfarGawmfwu
Ydk kd Xmyem
wnfxm;uk;d uG,cf &hJ um;? &ckid jf ynf\jrihjf rwfru
I dk jyaeonf[v
k nf; a&;om;xm;avonf/ xk"d mwfarGawmfrsm;um;
tm;vk;H odMuonft
h wkid ;f Ak'o
moemou&mZf 222ckEpS f taomurif; (bDpD 272-232) vufxufrS "mwfawmf
&Spfp&Gwfukd ysHUESHYwnfxm;apjcif;rS pwifjyefYyGm;cJh&aMumif; odrSwfvsuf&SdaeMuayonf/ &ckdifjynfbk&m;ordkif;wGif
xkdxkd"mwfarGrsm; udef;atmif;&jcif;\tjzpfoepfukd azmfjyvsuf wnfae&mudkyg jyqkdxm;vsuf&Sdyg\/
&ckdifpmqkdwpfOD;jzpfaom &rf;jynhf0g;ausmif; q&my@dwfuvnf;
rSwfom;tyf&m? taMumif;rSmrl
"rmaomum? xkd&mZmonf
yknmjyefYyGm;? jzpfapcefYvsuf
xkdESHYvkH;nD? wnfapwDrl
o&D&"mwf? &Spfp&Gwfrnf
twnfwnfwnf;/ [lpyfqkdrIjyKcJhavownf;/
&ckdifr*Zif; trSwf (4)
1977/

Ak'omoemESpf,lqcsuf
armif0P (ewfjrpf)
omoemESpq
f o
dk nfrmS Ak'y &deAd m efjyKonfrS a&wGuv
f maomESpu
f dk ac:qkjd cif;[k owfrw
S Mf uonf/ &ckid f
jrefrmwku
Yd bk&m;bk;d awmftOerif; 8645ukd P0paEued ;f jynh
f NzKd onf/ tOeNzKd <uif; 68wGif Ak'a vmif;vsmzGm;
103 wGif Ak'j zpfonf/ 148wGif y&deAd m efjyKonf/ Ak'y &deAd m efjyKNy;D vQif yoQL;pwkyl ude;f trnfjzihf tZwowK
rif;uNzKd avonf/ xkNd zKd <uif;rSp ,aeYwidk f Ak'o
moemESpf a&wGuv
f mEdik af vonf/ ok&Yd mwGif ,ckxd a&mufNy;D
omoemESpfESihfywfoufum; t,ltqtoD;oD; uGJjym;rI&SdvmMuonf/
jrefrmhoD[kdVftvkdtm;jzihf bDpD 544wGif Ak'y&dedAmefpHvGefonf[k ,lqMuonf/ t,ltqrSm jrefrm
ou&mZf ude;f cef;t& a&wGu&f &Scd sut
f ay:wGif owfrw
S jf cifyifjzpfavonf/ 0g'ukd jrefrmq&mrsm;u ,ckxd
vufcHolrsm;Muonf/ tvm;wl&ckdifwkdYuvnf; &ckdifudef;cef;t& omoemESpfowfrSwfcsufrsm; &SdMuavonf/
oD[Vdk u
f rl bDpD 483uko
d m ,ckoak woDrsm; vufcv
H mMuonf/ jrefrmokawoDrsm;uvnf; a&ma,mifoabmom
&Sdaeonf/ rdrdwdkYudef;cef;t& wyftyfrqkH;jzwfEkdif&JMuao;acs/
wkwjf ynfuefwek Nf rKd UrS (Ak'y &deAd m efjyKonfrpS xkad eYa&mufwidk ;f trSww
f & ausmufawmifudk xGi;f qpf
rSwjf yKcsuw
f pfc)k tpufcsrw
S cf sut
f vk?d tD;-a*s? aomrwfu bDpD 486wGif y&deAd m efpv
H eG af Mumif; okawoejyK
azmfjycsuft& odEkdifygao;onf/
bDpD486ESifh 483wGif orkdif;q&mwkdYu tokH;jyKrsm;aeMuonf/ xkdodkYqkdvQif bDpD 483ESifh ,cka&mufqJ
c&pfEpS f at'D 1969aygif;aomf Ak'p v
H eG Nf y;D aemuf ,cka&mufaomomoemESpf 2452ukd wGucf suo
f o
d mEkid o
f nf/
xdo
k q
Ydk v
dk Qif omoem 2500yif rjynhaf o;acs/ bDpD 544? at'D 1969qkv
d Qif (1513)ESpo
f Ykd a&mufNy;D jzpfaeonf/
&rf;jynhaf wmifausmif;q&m\ &ckid &f mZ0ifopftvk?d Ak'o
nfzmG ; 608bDp/D bk&m;jzpf 573bDp/D 528bDpD
wGif y&deAd m efpv
H eG af yonf/ &ckid &f mZ0ifq&mwku
Yd vnf; ou&mZfNzKd ued ;f ukd atmufygtwkid ;f a&wGujf yxm;csuf
jyKcJhMuonf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE
(1)
P0paEudef;ukd
(8645)
rdbpHZD
(2)

(3)

(4)

(5)

yoQL;pwklyudef;ukd
(148)
a'0D,? ZD0u
e0? c? qudef;ukd
(609)
"eO
c? q yOudef;ukd
(560)
Owr
aumpmou&mZf
(,cka&mufqJckESpf)

11

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


&mvrm,krif; NzdKonfESihf BuHKonf/ NydKifonf/ ynmar"marmfuGef;pm
tvkd? rdbpH ZDudef;trnfjzihf emvrm,krif;u NzdKavonf[ktqkd
&Sdonf/ yOm? pwk? q? yoQL;udef;[kvnf;qkdonf/ rmCpaEudef;[k
vnf; ac:onf/
Ak'pHvGefNyD;wGif NzdKonf/ tZwowKNzdKonf/ &ckdifpEmol&d,rif;ESifh
BuHKonf/ NydKifonf/ ynmar"mu ZD0uudef;[k trnfwGifavonf/
a'0D,udef;vnf; ac:\/
tdEd,jynf ourif;uNzdKonf/ &ckdifu ol&d,ybmrif;ESifh BuHKonf/
NyKd io
f nfq\
dk / ynmar"mu ol&,
d pdwr if;ESifh NyKd io
f nf/ "eOued ;f [k
wGifonf/
&ckdifoD&dpE&m;rif;NzdKonf/ Ourudef;vnf;wGifaMumif; ynmar"u
qkdonf/ (Armu-ykyg;apmNzdKonfvnf;qkdonf/)
c q yONzdK<uif;rSp,ckxd ou&mZfukd qkdonf/

ynmar"marmfueG ;f e0cqESifh cqyOaygif;vQif 1169&Ny;D "mwk#u


D m[ktrSwjf yKonf/ omoemtwdwf
ukdvkdvQif if;#Dumudef; ac: 1169ckESifh a&mufqJaumpmESpfukd a&mu odEkdifaMumif;jzihf
]"mwk#Dum? a*gpmuaP?
a&mufaurSefpGm? omoemESpf?
twdwfjzpfcg}
qko
d jzihf ,cka&mufqJ ou&mZf 1331ck a*gpmeSifh (1169-1331)a&mvQif 2500jzpf? omoemtacgif
wkdifonf[laom a0g[m&ESihfqkHonf/
xkdYaMumifh xkd 1331ckESpfwGif rif;jym; NrdKUa[mif;paom &ckdifuqkefvjynhf (Arme,kefvjynfh)aeYwGif
omoem 2500jynfh txdrf;trSwfaeYtjzpf rdrdwdkYt,ltqukd azmfjyEdkifcJhayonf/ AD,uferfpaom Ak'bmom
wkdif;jynfwkdYvnf; xkdESpfxkdaeYwGifyif Ak'aeYukd jyKvkyfusif;ycJhavonf/ EdkifiHjcm;? owif;pm? a&'D,kdwkdYuvnf;
urmodazmfjycJhMuavonf/
&ckid f jyu'ed f &mZ0iftvkd tmvdr#d ude;f t,ltqwpf&yf&&dS m xku
d ed ;f t&qku
d jrefrmt,ltqESihf vk;H 0wl
avonf/ xku
d ed ;f tm; tOerif;NzKd <uif;rS a&wGuv
f m&m (yoQL; pwkyl ude;f ? e0cqude;f ? cqyOued ;f wkYd rNzKd cahJ cs)
&ckdifoD&dpE&mrif;ta&muf 1332 ckESpfwGif 1330ukd tmvrd#udef;jynfh 2ck<uif;xm;um xkdrif;NzdKonf[l\/
xko
d q
Ykd v
dk Qif if; 1330 wGif Ak'p v
H eG o
f nfh 148ckEpS u
f dk EIwu
f ? <uif;1182onf omoemESpjf zpfonf/ (0g)1182ckEpS f
wGif tmvr#d ude;f jynho
f nf[k qko
d nf/ tqkt
d & a'Gt|ESi?hf {u{um? aESmwkyH gu? omoemESp?f twdwjf zpf\
[laom jrefrm0g'ESin
hf &D monf/ ude;f 4ude;f NzKd t&qkv
d Qif &cdidk Ef iS Afh rmonf 13ESpt
f uGmta0;&SMd uonf/ um;
&mZ0ifESihf apmayt,ltqrQomjzpfonf/
wpfenf; tmvrd#udef;ukd od&onfrSm 148wGif Ak'pHvGefNyD;aemuf 624ta&mufwGif okrkE&Drif;onf
a'ga'g&o (622)udef;jzihfvnf;aumif;? xkdaemuf 562ta&muf? ykym;apm&[Honf yk*H tmvrd#(1331udef;)
(148+ 622+ 562=1332)BuHK cqyOjzifh NzdKonfqkd\/ xkdaemuf ou&mZf 800ta&mufwGif rkd;if;rif;?
t| e0owBuHK (798)NzdK&m? rNydKojzifh 'DC? &oou&mZfjyK tokH;jyKMuavonfqkd\/
&ckdifa&S;usaom r[maAm"dausmufpm omoemESpf 218vGefNyD; taomurif;onf apwD 84000ukd
wnfcJh&m[kqkdojzifh omoemESpf 218onf ,ckorkdif;q&mwkdYvufcHxm;aom taomurif;eef;wuf bDpD 270
odrYk [kwf 272ESpEf iS fh teD;qk;H jzpf&ayrnf/ xko
d q
Ydk u
dk omoem 218wGif bDpD 270a&mu? bDpD 488onf Ak'p v
H eG f
ESpfjzpf&onf/ ,ckorkdif;q&mwkdY Ak'pHvGefESpfukd ,lqMuaom bDpD 486 (0g) 483[laom 0g'ESifh eD;pyfojzihf
rSefuefvufcHEdkifp&m[k qkdEkdifay&monf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

12
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
xkw
d ufy
dk cefrY eS ;f Edik &f ef cJ,Of;vSayonf/ tdE,
d ousrif;? arm&d,rif;wk\
Yd eef;wufou&mZfEiS fh EIid ;f ,SOf
vnf; okawoDrsm; avhvmMunhf&m bDpD 486xufrykdwGif Ak'y&dedAmefvGef&mrnf[komf cefYrSef;Muayonf/
&ckdifr*Zif; trSwf (2)
1975-ck? azazmf0g&D

r[mjrwfrked ukef;awmfjrifuGif;
orkdif;oufao\ukef;ajr
"n0wDacwfu t*okw? oD&d*kw? uwkwawmif[k wGifcJhMuaomae&monf ,ckr[mjrwfrked
uke;f awmfyifjzpfonf/ oD&rd me'Dac: o&Dacsmif;\ta&SUbufurf;wGif &So
d nf/ o&Dacsmif;rSta&SUbuf 6zmvkcH efY
tuGmwGifjzpf\/ ajrmufvwDwG'f (21 'D*&D)? ta&SUavmif*sDwG'f (93'D*&D)wGif wnf&Sdavonf/ ausmufawmfNrdKU
wpfbuf upye'Durf;(vrf;rawmf)ESifh armfawmfum;vrf;jzihf qufo,
G &f adS e\/ Ak'u
,
kd af wmfu,
dk pf m; r[mjrwfrek d
kyfyGm;awmfBuD; wnfxm;udef;0yfcJh&mjzpfaom ukef;awmfaywnf;/ ukef;awmfonf orkdif;acwf tqufquf
ajymif;vJco
hJ nfum; rSe\
f / okaYd omf bk&m;uke;f awmfjrwftjzpfjzifu
h m; ,ckwidk w
f nf&v
dS mcJo
h nfrmS xif&mS ;ay\/
vuf&dS yk <f uif; ypuo
rdik ;f t&vnf; at'D 5&mpkEpS x
f uf aemufrusacs/ xkaYd Mumifh vGecf ahJ omESpaf ygif; 1500cefY
uyif tok;H jyKvmaom Ak'b
momqkid &f m omoedu 0wuajrtjzpf rnforl S rjiif;Ekid af cs/ &ckid jf ynfe,f\a&S;tus
qkH; Ak'omoemqkdif&m ae&maywnf;/

ukef;ajr jcm;ykdif;? wHwkdif;rD;wm;


ukef;ajrukd ay 30pDjzihf yp,HokH;qifh? ajrnDjrifhvsuf? wHwkdif;rD;wm;wkdYjzihf tckdiftrm um&H0dkif;qD;
jcm;oD;owfrSwf&Sdavonf/ 'kwd,urmppftwGif; kdufESdyfcJhaom aumif;uif"mwfykHt&vnf; ukef;awmfwpf0kduf
txifu& ay:vGifae\/ EkdifiHjcm;ordkif;ynm&Sif a'gufwmzkdcsKrm\ a&;qGJwkdif;wmrSwfwrf;wifxm;jyKcJhaom
yEuaf jryku
H vnf; yk
d wduspmG \/ xkad jrykt
H &qkv
d Qif uke;f awmfrmS a&S;acwf "n0wDeef;NrKd Uawmf\ NrKd Uk;d ajrmufbuf
wGif uyfvsufusa&muf&Sdaeavonf/ ukef;awmf\tus,ft0ef;rSmqkdvQif ta&SUtaemufu us,favonf/
tjyifbufqkH; r[m&HwHwkdif;BuD; (yxryp,H)rSm tvsm; 580ay? teH 500ay&Sdonf/ av;bufausmufwHwkdif;
xlBu;D jzpfNy;D if;tjyif r[m&Hww
H idk ;f wpfbufvQif 0if0rkcaf ygufBu;D ok;H ckp&D MdS uonf/ xkaYd Mumifh rkc0f ifaygufBu;D
tm;vk;H 12ck&adS vonf/ rkc0f wpfbufrmS apwDo;Hk qludk tqifq
h ifjh yK rkcu
f ek ;f azmfxm;avonf/ xkrd ck u
f ek ;f rsm;
wGif tem;ESpzf uf apwDwpfqpl ?D rkcx
f yd f wpfqpl &D adS eonf/ rkcaf yguf 12ckwiG q
f v
dk Qif apwDaygif; 36qljzpfav
onf/

apmif;wef;av;oG,f
tjyifbuftedrq
hf ;Hk aom tqifw
h w
H idk ;f rS odrYk [kwf r[m&Hww
H idk ;f Bu;D tv,frck af ygufuquf uke;f awmf
bk&m; odrfawmf wefaqmif;awmfBuD;ta&muf tqihfqifhapmif;wef;rsm;u jrifhjrihfwufoGm;avonf/
apmif;wef;tp 0J,mESpzf ufwYdk warmfwac:Bu;D jrifv
h aS om jcaoFh yk Bf u;D ESpaf umifpD jyKvyk x
f m;&Sad vonf/ t&yf
av;rsuEf mS oG,w
f ef; azmufvyk x
f m;aomapmif;wef;Bu;D av;oG,&f &dS m awmifbufapmif;wef;ESihf taemufbuf
apmif;wef; ESpfoG,frSmwkdavonf/ ta&SUzufapmif;weff;um; t&SnfqkH;jzpfonf/ ajrmufbufapmif;wef;um;
a&S;vuf&mrysuf ausmufavSum;jzifh &Sad eayonf/ apmif;wef;wufvrf;ESpzf ufwiG f ausmufe&H pH x
D m;&Sad vonf?
rD;xGef;&efvnf;aumif;? tvif;a&mif&&efvnf;aumif;? tacgif;i,frsm; xGif;xnfhxm;&Sdonf/ ajrmufbuf
apmif;wef;ukd &Sifbk&ifrwufvrf;[lvnf;aumif;? ,aeYwkd ifac:qkdjyKaeMuayao;onf/ oD&drme'Dac:

&ck d i f o m;BuD ; pmay

13
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
o&Dacsmif;vufwufi,fjzihf uyfvsufwnf&Sd&m avmif;avSjzihf qkdufuyf bk&m;zl;wufvSrf;p&m taumif;qkH;
wufvrf; jzpfaeonf/ acsmif;urf;pyfrS wufvrf;ukd tkwfavSum;xpfrsm;jzifh jyKvkyfcJhonf/

a&uefBuD;rsm;
r[m&Hww
H idk ;f Bu;D twGi;f tjyifwYdk a&uefBu;D rsm; wl;azmfxm;&SMd u\/ taemufbuf r[m&Hww
H idk ;f tjyif
buf ajcawmfaq;uef[l&Sdonf/ bk&m;&Sifukd uefa&jzihfcyfajcawmfukd yGwfoyfaq;aMumavh&SdcJhonf/
xkdYjyif bk&m;zl;vmMuolrsm; ajcvufoefY&Sif;pGm aq;aMum&efvnf; jzpfonfqkd\/ ta&SUbufapmif;wef;ut0if
r[m&HwHwkdif;twGif;vnf; a&uefESpfck &Sdayao;onf/ ajrmufbufrS a&uefi,frSm tenf;i,fwdrfaumaeay
Ny/D uefraS &jzihf bk&m;&Siaf wmfu,
dk pf m;ukd OD;awmfaq;cJ&h maMumifh OD;awmfaq;uef[ak c:Muavonf/ OD;awmfaq;
uefawmifbufwiG f pEmol&,
d uef[
l uefawmfBu;D &Sad vonf/ vufaf wmfaq;uef[
l vnf;ac:ygonf/1 tvGef
a&MunfNy;D eufvnf;euf? us,v
f nf;us,af vonf/ ,ckxd a&uefudk jyKjyifvsuf yef;rmefrsm;jzifh wifw
h ,foyf,yf
pGm rGrf;rHqif,ifxm;&Sdavonf/
a&uefBuD;\obm0tvSukd IarQmfcHpm;Ekdif&ef "n0wDaq;q&mBuD; OD;apmjzL\ZeD; a':jzLr rdom;pku
a&uefBuD;ukd tqif;twufESihf avSum;ukd wyfqiftvSjyKxm;&Sday\/ xkduefrsm;u rnfonfhtcgrS a&crf;jcif;
r&SdMuacs/ orkdif;wkdYwGif a&uefBuD;rsm; twdwfedrdwfxl;rsm;qifcJhonfrsm; &SdcJhaMumif; awGUEkdif\/

yp,HokH;qifh bkHtjrihf
yxrtjyif r[m&Hww
H idk ;f twGi;f (atmufyp,)H tedrq
hf ;Hk ajrrS 'kw,
d tqifh yp,t
H xd ay ok;H q,fjrifh
avonf/ xkdtv,fyp,Hac: 'kwd,yp,HrSm tvsm; 240ay&SdNyD; teH 220ay&Sdonf/ ayokH;q,fjrifhaom
'kw,
d yp,H [dEL ewfBu;D ig;yg;\ kyw
f rk sm;ESiafh Am"dyifBu;D wpfyif&o
dS nf/ &Siaf wmfa*gwrjrwfpmG bk&m; tavmif;
awmfonf aAm"dyif&if; oAw
k a&TOG mPfawmfu&dk &S
d vlwiG pf ifppfb&k m;jzpfawmfrcl o
hJ nfh txdr;f trSwjf zpfonf
qkd\/ wzef txufqkH;yp,H wwd,tqifhqkdvQif ayokH;q,f jrifhwufavao;onf/ xkdwwd,yp,HtjrifhqkH;
onf uwkdwukef;ajr? xdyfacgifaAGaywnf;/ tvsm;teHrSm {&d,may (116 X 155)ay&Sdonf/ ukef;xdyfaAG
tv,fA[dw
k iG f r[mrkeu
d ed ;f &m *Eu#k w
d u
dk ?f yviaf wmf? r[mrked yk yf mG ;awmfuv
dk nf;aumif;? ausmufqpfyk w
f k
rsm;pGmukdvnf;aumif; odrfawmfwefaqmif;awmfBuD;ukdvnf;aumif; wnfxm;aqmufvkyfcJhMuavonf/
r[mrkeu
d ek ;f wGif tv,fxyd cf sm *Eu#k w
d u
dk t
f wGi;f yviaf y:wGif ude;f 0yfawmfral om r[mrkeb
d &k m;rSm
aAm"dyifEiS af &TyG viu
f dk atmifawmfryl jHk zpf\/ bkrzd rkj'ajrBu;D ukd oufaotjzpf Te;f [efy[
Hk k qkv
d \
dk / qif;wk
awmfBu;D rSm ajccsix
f yfvsuf xuf0,fzUJG acG xkid af eykjH zpf\/ vuf0v
J ufz0g;awmfudk wifyviaf cGay: jzefw
Y ifxm;
\/ vuf,mbufvufz0g;awmf vufacsmif;rsm;u ajrBuD; (0g) yvifukd xdae[efvufrsm;ukd apmufxkd;xm;\/
,ckxd &ckdifwkdY tav;tjrwfjyKaeMuaom r[mrkedaemifnD kyfyGm;awmfrsm;ESihf r[mrkedoD&dy0& ousrm&Zdef
k y f y G m ;awmf j rwf t jyif xk d t &S i f j rwf r sm;ud e f ; 0yf p H a ysmf oD w if ; ok H ; aeawmf r l & ef aumZm 1265ck E S p f
aqmufvyk x
f m;aom rk;d yg;eD;ode;f ausmw
f ef r[mtwkva0,ef wefaqmif;awmfBu;D vnf; txift&Sm;&Sad vonf/
xkdwefaqmif;awmfwkdYukdum; ysOf;uwkd;wkdifBuD;rsm;jzihf qkHvnfatmif *sifpGyfquf tqihfjrifhum rkd;av'gPfukd
BuHhBuHhcHvsuf &SdaeEkdifay\/

wefaqmif;jyom'frsm;
&ckid rf if;acwftqufqufudk vGeaf jrmufvmcJ&h aom uwkwuke;f ajronf pnfum;om,m&Scd o
hJ nft
h cg
&SdcJhayaomfvnf; NcHKEG,fydwfaygif;jc,f awmkdif;ozG,f jzpf&SdcJh&onfhtcgvnf; BuHK&onfomwnf;/ xkdYaMumihf
aumZm 1220 ckESpfausmf rwkdifrDuqkdvQif ,cktajctaeodkY ra&mufao;acs/
OD;a&Trt
HI ygt0if wpfpwpfpjyKpMk uol Ak'b
mom0ifw\
Ydk o'gapwem aiGaMu;vkyt
f m;wkjYd zihf BuKd ;yrf;cJMh u
jcif;aMumifh tajcodkYa&mufvmcJh&jcif;jzpf\/
uke;f awmfxd apmif;wef;av;oG,w
f iG f ta&SUbufwefapmif; jymom'fwpfaqmif&adS vonf/ *E*#k rd ck 0f

&ck d i f o m;BuD ; pmay

14
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
a&SU ukef;xyfjyifjrifhwGifjzpf&m twkva0,efwefaqmif;awmfBuD;aemuf aqmufvkyfaomwefaqmif;jyom'fjzpf
acs\/ tvSL&Sipf m&if;ukyd g a&;xk;d xm;\/ aumZm 1274ck yxr0gqkv
d olaX;Bu;D rif; OD;&Jausmo
f ?l olaX;uawmf
Bu;D rdoEmjzLwkYd vSLxm;onf/ olaX;Bu;D \om; 0wfvaHk wmf&rif; a&To
G mu Bu;D Muyf wku
d q
f &momxGe;f atmifu
vkyu
f ikd cf o
hJ nfq\
dk / xkw
d efaqmif;jyom'fteD; aMu;csed f 3400jzihf yef;wif;q&m ukb
d t
dk Edk iS fh wynhrf sm;oGe;f vkyf
aom acgif;avmif;Bu;D wpfv;Hk vnf;&Sad vonf/ acgif;avmif;tjyif ywfvnftjynhef ;D eD; pmxk;d vsuaf wGU&&m olaX;
BuD;OD;&Jausmfol aumif;rIyifjzpfacs\/ ta&SUbufapmif;wef;&SnfwGif azmfjyygjyom'fwpfqlom xm;&Sd&jcif;rSm
t"dyg ,fx;l jcm;csuf &Sad y\/ b'urm bk&m;uk;d qlyiG x
hf eG ;f avNy;D aemuf ,cka*gwrbk&m; omoemjzifah &muf&dS
aMumif; oabmaqmifaeonfqkd\/ apmif;wef;&Snfvsm;oavmuf aZw0efaqmifrsm;um; yg&Sday\/
taqmufttkHqkdif&mtwGuf wkdifvkH;qkdvQif 86vkH;&Sdavonf/
awmifbufapmif;wef;oG,f jymom'feG Yf 5aqmif? tqifh 6qif&h \
dS / wkid v
f ;Hk 46vk;H jzihf aqmufvyk x
f m;
\/ bk&m;ig;qlyGifhrnfhtaMumif; oabmaqmif jyKvkyfxm;cJhMuonfqkd\/
ajrmufbufapmif;wef;wGif jymom'fGefY 2GefY&Sd tqifhajcmufqifh&Sd\/ kyfemrfESpfyg;csKyfNidrf;&modkY
0ifpHaMumif;ukd edrdwfaqmif jymom'fESpfGefYxm;cJh&jcif;qkd\/
taemufbufapmif;wef;wGif jymom'feG v
Yf ;Hk 0r&Sad cs/ tqifih g;qif&h NdS y;D aZw0efaqmif &Spaf qmifxm;&Sd
ayonf/ wkdifvkH;rSm 32vkH;&Sd\/ twkva0,efwefaqmif;awmfBuD; jymom'fGefYtygt0if bk&m;ukef;awmf
wpfavQmuf wefaqmif aqmifwef;av;oG,fwkdY jymom'fGefYaygif; wpfq,fhwpfck&Sdavonf/ wefaqmif;
aqmif;wef;BuD;i,f 49aqmif? oHxD;awmfBuD;i,f 55ck&Sdonf[k a*gyutzGJUaMumfjimwGif awGU&\/
tjrifhqkH;wefaqmif; jymom'fGefYxd (eysKdzl;? yef;vnfwkdifxd) oHawmif 64awmifjrifhonf/ atmufukd
*Eu#k &d pS af xmifjh zifh wefaqmif;awmfBu;D ukd wnfaqmufxm;&m? tmvde&f pS q
f ih&f adS vonf/ r*i&f pS yf g;ukd &nf&,
G
f
jyKvkyfxm;onf[kqdk\/ *Euk#drSm wpfaxmifhvQif oHawmifESpfq,fpD&SdMuojzifh oHawmif 160wdwd &Sdavonf/
*Eu#k yd &0kPt
f wGi;f onf wkid af ygif; 48vk;H &S\
d / tm;vk;H a&Ta&mifw0if;0if;&S\
d / AdrmefrsuEf mS Muufvnf; rSepf yD ef;
uGufrsm;? Ak'0ifkyfvkH;rsm;jzihf qef;Mu,fvSay\/ ta&SUbuftmkHcHrSm tmvdef 6qifh? taemufbufrSmvnf;
xkdYtwl 6qifh&Sdonf/ awmifbufESihfajrmufbuftmkHcHrSmum; 4qifhpD&SdMuonf/ tmkHcHwpfckpDwGif wkdifav;vkH;
uspD pdu
k cf x
H m;&SMd uay\/ opmav;yg;? w&m;*kP&f nfEiS hf oHCm*kPaf wmfajcmufyg;ukd &nfa&mfyal Zmfxm;jcif;jzpf
ownf;/
wefaqmif;jymom'f taqmufttkw
H u
Ydk u
kd m; olaX;Bu;D OD;&Jausmo
f El iS w
hf uG trsm;jynfow
l Ydk vkyu
f idk cf hJ
Muayonf/ o&ufwpfyif&mG rS OD;oaxmf&DS OD;aqmifvnf; 164000d^-ausmzf ;dk jyKvyk cf MhJ uavonf/ *Eu#k w
d cH g;
ESifh rkcw
f cH g;tm;vk;H acwfro
D w
H cH g; wyfqifEikd cf MhJ uay\/ tmkcH w
H idk Bf u;D rsm;? e*&pfwidk Bf u;D rsm;? apmif;wef;wkid Bf u;D
rsm;tcsKdUukd acwfrDuGefu&pfwkdiftjzpfodkY ajymif;vJa&mufapcJhMuay\/

kyfyGm;awmfrsm;
uwkwawmif? aAGxyd af cgifwiG f &Siyf ifu,
dk pf m; wnfxm;cJo
h rQ kyyf mG ;awmfrsm;um; r[mrked rnf&o
dS rku
d f
armfuGef;vSpfcJhMuonfomwnf;/ xkdaMumifh r[mrkedodrfawmf? r[mtwkva0,ef wefaqmif;awmfBuD;twGif;
*Eu#k w
d u
dk 0f ,f oD;wif;ok;H prm,f tylaZmfcH oyg,fawmfral om bk&m;kyyf mG ;awmftqufqufonfvnf; r[mrked
kyfyGm;awmf[laom rlvblwtrnfukd rpGefYMubJ ,ckwkdifcH,lMuNrJyifjzpfavonf/
rSe\
f / rlvude;f 0yfawmfral om r[mrkeu
d ,
dk pf m;awmfrpS r[mrket
d qufqufrjywf ude;f 0yfvsu&f adS e
MuNrJ[k &ckdifwkdYu ,kHMunfaeMuonf/ taMumif;um; r[mrkedukd,fawmfpm;ESihf rjym;aemifnD? oGef;xm;cJhbd\/
xkad emifnt
D qlqrl sm;vnf; r[mrkeu
d ,
dk pf m;awmfrjcm; ylaZmfcMH urnfomjzpf omoemt&Snw
f nfae"GeMYf umav
&monf/ ig;axmifomoem ukefqkH;pGmvQif wnfrSmrkcs Asm'du rSefayvSonfqkd\/
azmfjycJNh y;D aom r[mrked rnf&q
dS q
l l kyyf mG ;awmfrsm;rlum; jyefEY v
YHS sut
f ylaZmfc&H adS eMu\/ xkt
Yd wl plVmrke?d
&mZmrke?d ousrek ?d pErek w
d v
Ykd nf; r[mrkeu
d ek ;f ajrESifh ra0;rjcm; teD;tem;wGiyf if ude;f 0yfaeonf[k ,lq,kMH unf
aeMuay\/
tcktylaZmfcHaeMuaom r[mrkedkyfyGm;awmfokH;qlESifh ousrm&ZdefkyfyGm;awmfjrwfukdum; txifu&

&ck d i f o m;BuD ; pmay

15
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
zl;ajrmfaeMu& oHo,uif;Murnfomwnf;/ okdYaomf ,ck&Sd r[mrkedkyfyGm;awmfokH;qlukdum; tb,faMumifh
&ckid w
f u
Ydk r[mrkeu
d ,
dk pf m;awmf[
l tav;jrwfxm;&Sad eMubdoenf;/ ar;rnfqu
dk ar;p&maywnf;/ odxm;&ef
rSm o'g,kMH unfcsut
f ay: rlwnfvsu&f adS e\/ pEmol&,
d rif;uk,
d pf m; ud;k uG,cf iG ahf y;&ef &Siaf wmfb&k m;ukd avQmuf
awmif;pOfu ausmufqpfyef;&Hrsm;ukdac: yxrtpbk&m;ESihf twkdif;tpm;wl erlemykHpHjyK bk&m;ykHrsm;ukd ODF;pGm
xkqpfapcJah vonfq\
dk / xko
d yYkd pHk w
H l yk yf mG ; ausmufqpfvuf&mawmfjzpfjcif;? uk,
d pf m;oGe;f bd r[mrke\
d aemifawmf
Bu;D vnf; jzpfjcif;? OD;pGmyxrjynf"nwGif eef;ra0,ef aZw0efaqmif eef;OD;zsm; uk;d uG,cf cH &Jh jcif;paom orkid ;f
tcsuw
f &Ydk cdS MhJ uonf/ xkaYd Mumifv
h nf; r[mrkeyd w
Hk l kyyf mG ;&So
d nfqu
dk rrSm;acs/ wpfqal omtygt0ifjzpf ,ckxd
av;jrwfcHae&aMumif; xif&Sm;av\/
&ckdifbk&ifacwftqkH;wGif r[mrkedodrfawmfysufpD;cH&pOfu ausmufkd r[mrkedkyfwkawmfrSm
ukef;awmf tv,fyp,H 'kwd,yp,H&Sd o&ufydpyfyif&if; oDwif;okH;avh&Sdonf[lvnf;aumif;? ajymqkdMu
onf/ tcsKUd u &cdik w
f o
Ydk nf "n0wDeef;OD;rSyihaf qmif uk;d uG,cf MhJ uonf[v
k nf;aumif;? t,ltqrsm;&Sad vonf/
aemufq;Hk r[mrkeb
d &k m;oDwif;ok;H &m odrrf mS oQpaf omif;bk&m; odru
f o
hJ Ydk *lvP
dk [
f q
k Mdk uonf/ r[morwrif;u
jyKjyifvmcJh&m umv&Snfvsm;ojzihf uGJtufjcif;rsm;jzpfcJh&onf/
uGt
J ufysupf ;D aeorQukd OD;a&Trx
HI d qufvufjyKjyifc\
hJ / xkad emufrNS yKd ysu
f wHwidk ;f rDwm;wkw
Yd iG f tok;H jyK
cJhonf[kqkd\/ xkd*lBuD;NydKpOf txufukdwif;r? atmufukd tkwfuefxd us,fpGmaom jrnf[D;oHukdMum;&ownf;/
*Eu#k *d Nl yKd aomckEpS u
f dk aumZm 1200 rwkid cf if[k ajymqkMd uonf/ OD;armifa&Tro
HI nf aumZm 1228 ckEpS af &muf
if;rwkdifcifuyif NydKysufcH&rnf[k,lq&onf/1 rnfokdYqkdap xD;eef;okH;NyD;aemufumvwGif ukef;awmf t&Sif
ausmufkd r[mrkedkyfwkawmfukd ololigigzl;awGUcJhMu&onfum; trSefyifjzpfonf/
r[mrkeu
d ,
dk pf m; kyyf mG ;awmfuyif r[mrkeu
d ,
dk pf m;awmfjrwftjzpf jynfow
l um vlrsm;pGm\,kMH unf
o'g av;jrwfpmG ukd cH,v
l su&f cdS ahJ vonfwum;/ xkad emuf ojymode;f ausmf ukeu
f saomtwkva0,eford af wmf
wefaqmif;awmfBu;D aqmufvyk Nf y;D ousrm&Zdef yk yf mG ;ESit
fh wl ude;f0yf&pOfuqkv
d Qif ausmcsi;f uyfvsuf aumZm
1286ckEpS x
f d taemufbufrsuEf mS u &Scd \
hJ / rnfoyYkd if uded ;f 0yfwnfaeap bke;f awmfum; Bu;D vSay\/ xkt
d &Si&f &dS m
a&SUawmfarSmufom 0yfpif;vma&mufzl;ajrmfMuolrsm; Muay\/
xkaYd Mumifh olaX;Bu;D OD;&Jausmo
f w
l Ydk ouf&pdS Ofuyif bk&m;ukd ousrm&Zdef kyyf mG ;awmfEiS fh ajrmufbuf
twlNydKifvsuf woD;wjcm;wnfxm;udef;0yfapcJh&av\/
ousrm&Zde1f kyyf mG ;aemufausm ude;f 0yfc&hJ m yvio
f ;Hk qlwiG f bk&m;r&S/d Ny;D aemuf tpm; apwDi,fo;Hk ql
wnfxm;ylaZmfcJhMuay\/ orkdif;oufaocHwnf;/ ywjrm;rSef Gefrepf? wkd;vkdYomajymifopfay\/ xkdr[mrked
kyfyGm;okH;qlukd odMum;anmifyifrS ajymif;pOf ajrmufbufrkcf0rS tv,fapwDukdvnf;aumif;? taemufbufrS
ajrmufbuf*Euk#dwGif;odkY ajymif;pOfvnf; awmifbufrkcfapwDukdvnf;aumif;? rkd;BudK;conf/ odkY wdwfedrdwf
xl;rsm; jyocJhzl;ayao;onf/
ousrm&Zdef kyfyGm;awmfum; rEav;&Sd r[mjrwfrkedukd,fpmawmfykH twk,lvsuf ]1262 ck &wkqef;xl;
ESpOf ;D pdwu
m? varomwGif txl;xl;aom&wemwkjYd zihf Akv
d yf g0ef;&H? ekid if t
H pk&d orPaxausmf q&mawmfweYdk iS hf
wuG yGo
J bifusi;f yNy;D oGe;f vkyv
f LS 'gef;Ny;D pD;atmifjrifjcif;okYd a&mufawmfral om qif;wkawmfBu;D yifjzpf\/ trsm;
jynfolwdkYESihf olaX;BuD;OD;&JausmfolwkdY BuD;rSL;OuXjyK vSL'gef;Mujciff;jzpf\/

odMum;anmifyifacgif; bk&m;atmif;wum;
bk&m;yk&0kPf 'kw,
d yp,H awmifEiS afh jrmuf a&S;usvaS om aAm"danmifyif ESpyf if&MdS uonf/ ESpyf ifpvk;H
wHwidk ;f rD;wm; tumt&H &ifjyifponfudk xk;d azmufzsuq
f ;D jcif; tE&m,fudk rjyKcMhJ uacs/ ,ckxd bk&m;&ifjyifwiG f
at;&dyfudk jzwfapvsuf vlolwumukd ysLiSmpGmBudKqkdaebd\/ bk&m;zl;ESihf c&D;oGm;wkdY em;ckdrSD;&mvnf;jzpf\/
&Gufvnf;odyfodyf? aphaphpdyfvsuf
1/

ousrm&ZdefESihf twkva0,ef ausmufpmtykd'f-3

&ck d i f o m;BuD ; pmay

16
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
t&dyfuvnf; NrdKifvS\
zGm;zufawmf anmifayifayavm[k atmufarh&\/
odMum;anmifyifqo
dk nfrmS bk&m;&ifjyifajrmufbufu &S\
d / xkt
d yifatmufajc tkwyf EHk iS hf cJusK;d rsm;jzihf
tkwf*lozG,f&Sd\/ xkdtkwf*lrSm ,ckqkdvQif xkdanmifyifjrpfwkdYrS jzmxkd;vsuf *l0ifaygufrSmydwfae\/ tacgif;Orif
jzpfcJhzl;kH[k ,lqeavmufp&m vkdPf0*l0um; &Sdaeayao;\/ ,if;Orifacgif;xJ bk&m;kyfwkawmf&Sd\/
a&S;u0ifz;l Muolrsm;? wpfqifph um;wpfqifah jymvmcJMh u\
k / xk*d x
l J bk&m;kyw
f ak wmfudk zl;awGU&olrsm;&SMd uonf[k
vnf;ajymMu\/
xkdtacgif;rSm tawmf&SnfpGm&SdcJhrnf[k xif&\/ 15awmifcefYavmufxd 0ifa&mufzl;onfhtjzpfukd
oufaocHaeMu\/2 &efuek Nf rKd U r*Fvokcq&mawmf OD;auo&u ppfawGa&TapwDq&mawmfajymjy od&onft
h jzpf
wpfckukd igwkdYtm; ajymjyzl;yg\/ if;rSm &aohwpfOD;onf q&mawmfxH 0wfjyK&ef a&TapwDodkY a&mufvmonf/
q&mawmfu trIrJhtrSwfrJhar;&m r[mjrwfrkedbk&m;ukd zl;jyefvmaMumif; avQmufownf;/
q&mawmfvnf; rnfozYkd ;l cJ&h onftjzpfudk aphpyfaocsmpGm rar;rdc/hJ xkad emuf if;&aohonf ppfawGb&k m;
Bu;D &ifjyifwiG f acwaeNy;D xkOd rif;acgif;xJ&dS r[mjrwfrek b
d &k m;ukd zl;cJ&h onft
h jzpfudk uk,
d af wGUukad jymjyoGm;av
onfqkd\/ q&mawmfu pdppfar;jref;vkd vkduf&Smap&m xkd&aohukd b,frSmrS rawGUMu&NyD/

t&yf&yfavhvmp&mrsm;
bk&m;ukef;awmfwGif ausmufwHwkdif;ywfvnf yp,Htqifhqifh? avSum;toG,foG,fwkdYonf rlvtajccH
XmejzpfMu\/ y&0kPftwGif; ESpf&Snfvrsm;aygufa&mufcJhaom jruf? opfyifwkdYrSmvnf; rlvtajccHukd rIef0g;apcJh
&m\/ y&0kP&f ifjyifwYdk a&S;u a<u&nfow
k t
f w
k jf ym;rsm; pDcif;cJah v&monf/ xkad e&mwkrYd S a<u&nfow
k t
f w
k jf ym;
tyJt
h prsm;ukd oufaocHtjzpf &&SMd u\/ xkx
d uforkid ;f twGuf ta&;Bu;D aom kyw
f k yk v
f ;Hk rsm;u wefb;dk rjzwfEidk f
acs/ acwftajctae? ,kHMunfrI? vuf&mykHyef;tpm;pm; kyfwkatmufajccH a&;xkd;ygpmvkH;ta&;tom;wkdYu
orkdif;oufaoukd taxmuftuljzpfay\/ kyfwkrsm;&Sd&m tusKd;tyJhrsm; &SdMuaomfvnf; taumif;yuwdvnf;
&SdMuay\/ ,ck tkwf*ltrkd;tumrsm;jzihf xm;&Sday\/ kyfwkrsm;tcsKdUukd a'gufwmzkdcsif;rm\ ]tm&uef}pmtkyf
pmrsufESm 13rS aemufqufwGJ pmcsyf 4? 5 wGif azmfjyxm;aMumif; awGU&\/3

yd#uwfwkduf
atmfyp,aH c: yxryp,t
H wGi;f taemufawmifaxmifw
h pfae&m yd#uwfwekuu
f dk wnfxm;cJo
h nf/
bk&ifrif;jrrwf tqufqufukdvkmduf pmaytajrmuftjrm;ukd odrf;qnf;cJhonfqkd\/ if;wkdYteuf
tvGefa&S;usaom r[mrkedESihfqkdif&m or'geyum&P tnrf&Sdusrf;vnf; yg0ifcJh\/ xkdusrf;rSm rlvu
ou#bmomjzihf a&;om;cJhonfqkd\/ ,ckygVdteufjzifhvnf;aumif;? pum;ajyjzihfvnf;uamif; awGUae&\/
r[mrkedeukd ylaZmfvSL'gef;rI 0wKESihf ylaZmf&usKd;ukdjyaomusrf;wnf;. tusOf;tm;jzihf or'geusrf;[l\/ ,ck
xkdusrf;ESpfyk'f awGU&Sdxm;MuNyD;jzpf\/ j,ckb@mawmfwkdufvnf; t&yf&yfa*gyuwkdY aqmif&GufcJhorQ
rSwfwrf;rSwf&mrsm;ukd avhvmoifhMuay\/

armfuGef;ausmufpm
olaX;BuD; OD;&Jausmfol a&;xkd;cJhaomausmufpmwpfcsyf&Sd\/ r[mrked oD&dy&0ousrm&Zdef kyfyGm;
awmfjrwfEiS fh r[mtwkva0,ef wefaqmif;awmfBu;D ESiq
fh idk &f m vuFmrsm;jzifh a&;xk;d xm;aom ausmufovif;jzL
2/
3/

&uyl& Ak'omoem a&mifjcnfpmapmif? ESm-30/


xGef;a&Tckdif\&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? ESm-154

&ck d i f o m;BuD ; pmay

17
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
a&;xGif;pmwnf;/
xkdausmufpmwGif tykd'f 7ykd'fa&;xkd;yg&Sd\/ yxrykd'f &ckdifrjynfESifh &ckdifwif;wkdY orkdif;ukd azmfjyvsuf
&ckid jf ynf "n0wD bk&m;<uvmNy;D uk,
d pf m;oGe;f vky&f m atmifajrjrwfjzpfonf/ 2yk'd w
f iG f ppfawGNrKd UwGif olaX;rif;
OD;&Jusmo
f w
l \
Ydk om;orD;&Spaf ,mufwu
Ydk kd azmfjyvsuf csr;f ompGmaeum ukov
dk rf yGm;rsm; &Sad epOftwGi;f ousrm&Zdef
kyfyfyGm;awmfukd oGef;vkyfvSL'gef;&ef tmomqEjzpfvmonf/
okH;tykd'fESihf av;tykd'fwGifum; xkdkqEatmifjrif&efwkdifyifNyD; kyfyGm;oGef;jcif;? ae&mcsjcif;twGuf a&S;
txufu r[mrkedkyfyGm;wnfcJh&m uwkwawmifukd pkHUprf;avonf/ om;&J>yrf;aom awmtwdjzpfae igrS
wpfyg; jyKpkolr&SdvQif aemufqufom;um; a0;tHhqkdum&Sif;vif;aponf/ t&yf&yftvSLukdvufcH vkdorQukd
pku
d x
f w
k u
f m tkwcf if;onf/ tBu;D Ou|jyK bk&m;oGe;f onf/ twkva0,ef wefaqmif;ukd aqmuf uk;d uG,x
f m;
cJo
h nf/ 5? 6? 7tyk'd w
f u
Ydk m; wefaqmif;Bu;D Ny;D aomckEpS Ef iS fh qkawmif;jcif;rsm;jzpfonf/ olaX;Bu;D awmr&Si;f cifu
OD;a&TraHI &muf/ (c&pf 1867 ck?aumZm 1228ckEpS )f *Eu#k u
d jdk yKjyifco
hJ nf/ aumZm 1232 ckEpS Nf y;D pD; om"kEak rmf
urnf;a&;xkd;cJhavao;onf4/ xkdaemufrS NydKysufavonfukd vkH;-NzdKzsufum wHwkdif;wGif tokH;jyKonf/
xkasemufoal X;Bu;D ESit
fh rsm;u 1265 wGif ty&mZdwyviaf wmfEiS jfh ymom'fBu;D udk ousrek d rEav; r[mrkeyd w
Hk l
qif;wkukd wifcJhMuonf/

,Mum aMu;acgif;avmif; BuD;-i,f


acgif;avmif;ok;H ckwiG f &cdidk rf if;vufxuf aMu;acgif;avmif;i,frmS ,ckaysmuf&adS eonf/ if;rSm uarmZ
&Srf;jynfrS (c&pf 1867ck aumZm 1288)ckESpfa&mufvmaom OD;a&TrI(&Srf;)u r[mrked*Euk#d ukdjyKvkyfNyD;aemuf
t*FvdyfwkdY odrf;,lcJhojzihf ppfawGNrdUodkY a&muf&Sdaeaom xkd,Mwmacgif;avmif;ukd jyef,l rlvae&m r[mrked
xm;ay;cJah vao;onf/ xked ;D yg; acgif;avmif;i,fwpfv;Hk rSm aMu;acgif;avmif;Bu;D xuf touf&n
S o
f nf/ oHwNJG rKd U?
odrfukef;ausmif;ae olawmfrwpfOD;u vSLxm;onf/ acgif;avmif;BuD;rSm ydmcsdefef 3400&Sdonf/ ywfywfvnf
vuFmpum;ajya&;vsuf pma&;xm;onf/ pmrsm;rSm xkESufkdufcH&aomwkwf'PfaMumihf rIef0g;vsuf ajymifacsmp
jyKaeNyD; wDxGifxkvkyfolq&mESihf vkyfom;rsm;ukdawGU&onf/ xkdYjyif OD;&JausmfolzGm; ckESpfou&mZfukd awGU&ojzihf
if;\aumif;rIvuf&m[k ,lq&avonf/

bk&m;ukefawmf wGif;-jyif
bk&m;ukef;awmftjyifwGifvnf; bk&m;ESihfpyf &[ef; oHCmawmfrsm; oDwif;okH;cJh&mausmif;uefrsm;?
orkwo
f rd ?f tkww
f u
dk ?f odryf surf sm;ukad wGU&\/ bk&m;Bu;D ukd rD;xFe;f cxJMh uaom vQypf pftysut
f pD;rsm;vnf;\&SMd u
ao;onf/ ,ckvnf; vQyfppfrD;oD;rsm;jzihf xGef;day;vsuf&SdaeMuay\/
rD ; puf r S m bk & m;yk & 0k P f x J oD ; jcm;taqqmuf t tk H j zif h &S d M u\/ aemuf r S w nf x m;Muaom
Ak'kyfyGm;awmfrsm;ukdvnf; yxryp,Htqifh zl;awGMu&\/ bk&m;BuD; a*gyukH;rSm taemufbuf apmif;wef;
t0ifwGif&Sd\/ ,cktcg xkda*gyursm;uyif bk&m;&ifjyifwpfckvkHukd tppjyKjyifaeMu\/ wefaqmif;awmfBuD;
ukdvnf; oabFmaq;a&mifjc,fo xGef;ajymifap\/ a&rkd;ae&mxkdifcif;rsm;u tpp pDpOfxm;&SdMuay\/

taemfrmbk&m;BuD;
r[mrkedbk&mukef;awmf ta&SUawmifaxmifhu taemfrmbk&m;ukd zl;awGUEkdif\/
]ZD;acsmif;tzsm;? vuf,mem;rSm
bk&m;BuD;pGm? taemfrm}[kqkdkd;jyKaeMu\/
ausmufq
dk if;wkjizpf&mausmufqpfyef;Ekvuf&mausmufyviw
f iG f ude;f 0yfprm,fvsuf &Sad y\/ r[mrked
bk&m;uke;f awmfajrmufbufrS ta&SUbufov
Ykd n
S v
hf suf awmifbufoYkd ajrmufO;D xd um;vrf;azmuf\/ tkwyf aHk wmif?
4/

a'gufwmzkdcsifrm\ tm&uefpmtkyf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

18
t&SifpudE
awmifOD;? wdefkd? a0omvDwpf0kduf avhvmp&mrsm;um; twd&Sd\/

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

ausmufwpfvkH;ESifh rkef;acsmif;awmifbk&m;
r[mrkeu
d ek ;f awmfu taemufbuf oD&aD csmif;wHwm;uku
d ;l 6zmvkcH eft
Y uGmwGif o&ufwpfyif&mG teD;
wGif awmifukef; wnf&Sdonf/ ausmufkdqif;wkawmfjzpfNyD; odrf wefaqmif;twGif; udef;0yfwnf&Sdonf/
xkdbk&m;ajrmufbuf ra0;aomawmifukef;wGif ausmufwpfvkH;bk&m;ukdvnf; twlyifzl;awGUEkdifonf/
rkef;acsmif;awmifESihf o&ufwpfyifwpf0kdufonfvnf; pEmol&d,rif;pkd;pHoGm;cJhaom wwd,"n0wD (bDpD 580
rS at'D 326)NrdKUawmf&mtygt0ifjzpf orkdif;e,fajr blrdeufoefajrwnf;/
xkdwwd, "n0wDNrdKUawmfwpf0kdufrS awGU&orQ kyfwk? qif;wkrsm;? ausmufpmrsm;u tdEd,rif;
(bDp2D 74-237) tmaomuacwfEiS fh acwfNyKd i[
f ,
k q
l Muonf/ okrYd [kwf &mpkEpS w
f pfpck efY aemufus[ef &Sad yonf
qkd\/ 3^4 "n0wDacwf Akdufylbk&m;ausmufpmqkdvQif bDpD okH;av;&mpk ta&;tom;jizpfonf[l\/
"n0wDNrKd Uk;d wHwidk ;f jzpf[ef&cdS zhJ ;l aom awmifaygufBu;D ae&mrS&aom ausmufpmrSm bDpD 3&mpk odrYk [kwf ,if;xuf
apmzG,f&Sdonf[k ynm&Sifrsm;u cefYrSef;Muonf/ "n0wDacwfESihf ywfoufum; wl;azmfavhvm&ef okawoe
jyK&ef trsm;BuD;vkdtyfay\/

rkd;avrkefwkdif;'Pf
twkva0,ef wefaqmif;awmfBu;D iSuaf ysmzl;rsm; wyfqifxm;aomoHx;D rSm 2Burd w
f w
d d avrkew
f idk ;f 'Pf
ukd cHcJh&bl;ygonf/ yxrtBudrf (1967-ck? atmufwkdbmv 23&uf) aumZm 1329ckESpfjzpf&m xkdESpfwGifjyef
xD;topf wifEkdifcJhyg\/ 1339ckESpf 'kwd,tBudrfwGifum; oHxD;usKd; 1340 ckESpf? oHxD;ukduyfvSLEkdifcJh\/
yxrtBudrfav'PfwGif taqmufttkH 39 ck? oHxD;awmf 55 ajrconf/
t*FvdyfacwfwGifvnf;aumif;? *syefacwfwGifvnfruaemif;? bk&m;ukef;wmfwpfckvkH;rSm pfab;'PfrS
vGwfuif;&onf[k ,lq&ayonf/ AkH;'Pf? pufaoewef'Pf[l oDoDrS txdckduf rcHcJh&acs/ wpfawwamifrS
wpfvHru&Sd AkH;rsm;ukd BuJcscJh&mvnf; bk&m;BuD;\taemufbuf apmif;wef;? rkcf0wHwkdif; tjyifwGifomus
wGi;f Bu;D uefBu;D wrQ csKid 0hf rS ;f jzpfc&hJ zl;\/ bk&m;um; ab;rxd &efrc at;csr;f om,m&Sv
d b
S \
d / odaYk omf romrmol
wpfcsKdUu bk&m;yvifrSm pDxm;aom ausmufa&mifpkHrsm;ukd xkcGJqGJxkwf jzKwf,ljcif;rsm;ukd awGU&ay\/
aumZm 1291-ckESpf a&rif;xGufpOf bk&m;y&0kkPfxd a&jrKyfaomfvnf; vlolrsm;pGm ckdrSD;EkdifcJhonf/
&T H U T e f a &epf j r K yf c H & ojzih f aomuf o k H ; a& tcuf t cJ a Mumif h 0wf j zLpif M u,f 0 wf v suf vl B uD ; 9OD ; u
Oykofaqmufwnfonf/ xkdYaemuf opm"d|mefavvQif a&wGif;i,fwpfck ay:vm cyfrukefbJaomufokH;&ef
zlvkHjcif; tHhzG,fxl;ukd awGUBuHKMu&onf/ o&Dacsmif;wHwm; ysufpD;cJh&onf/ r[mrkedonf tHhzG,fukd;*kPf&SdouJhodkY
udef;0yfav&m ukef;wmfomvnf; yrmrjcm; tHhMoaypGwum;/ /

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

19

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

rkefpJuRef; *lxGif;bk&mrsm;
t&SifpuE
pD;ukdif;ausmfuBuD;wpfvkH; *lawmif
&ckdifjynfe,f? &aohawmifNrdKUe,f rkHpJuRef;wnf&Sd\/ ar,kjrpf0wGif usa&mufNyD; ppfawGNrdKU yg#vdyf
ul;wkdYul; oGm;a&mufEdkifavonf/ xkduRef;\awmifbuftqkH; uRef;OD; usmufaqmif&Snfwpfck&Sdonf/ ay
30cefY jrifhrm;onf/ tvsm;ESpfzmvkHcefY &Snfonf/ ausmufawmif ausmufom;ukd *lvkdPfxGif;xk
bk&m;kyfwkawmfrsm;ukdyg wnfxm;&Sdavonf/ xkduRef\ajrmufbufydkif;vnf; *lvkdPfrsm; xGif;xk&Sdav\/
uReyfk o
f nf 1965ckEpS w
f pfBurd ?f 1969 ckEpS w
f pfBurd ?f ESpBf urd o
f mG ;a&muf avhvmcJyh gonf/ xkaYd emufvnf;
tcgtm;avsmfpGm oGm;a&mufzl;ygao;\/ uREkfyfa&mufzl;pwGif avhvmjrifawGU&pOfu rSwfwrf;jyKxm;csufukd
rlxm; azmfjycsifygonf/ ,ckrlum; ZD;ukdif;*ltwGif;&Sd bk&m;qif;wkrsm;rSm aMurGysufpD;jcif; jzpfcJh&avNyD/
ausmufwpfv;Hk *lwu
Ydk dk ajrmufO;D a&Teef;&Sif bk&ifrif;buD; (aumZm 893-915)vufxufu pwifxv
k yk f
apcJjh cif; jzpfavonfq\
dk / rif;yifb&k ifonf wpfjynfv;Hk "mwfawmfrsm;ukv
d nf;aumif;? vkP
d *f t
l wGi;f bk&m;ude;f
atmif; wnfxm;jcif;ukv
d nf;aumif;? tESt
YH jym;jyKvyk cf ahJ vonf/ xkrd if;aumif;rIawmfteuf *lvnf;wpfct
k yg
t0ifjzpfavonf/ ausuf*lawmif awmifOD;wGif apwDwpfql wnf&Sdxm;ojzihf ar,kjrpfrSyif vSrf;jrifaebd\/
bk&ifonf uRef; vkdPf*lxGif;xk&ef OD;pGmae&ma&G;cs,fap&m ausmufawmifukd awGU&Sdoabmusrd
avonf/ xkaYd Mumifh ausmufqpfynmonfrsm;tm; apvTw
f a&G;cs,x
f v
k yk af pcJ&h jcif;vnf; jzpfav\/ ynmonf
rsm;vnf; ausmufawmifaumif; raumif;ukd OD;pGmavhvmprf;oyfcMhJ u&avonf/ prf;oyfc&hJ m ausmufqpfwiG ;f i,f
rsm;ukd ,ckxd tESHYtjym;awGUEkdifao;\/
ausmufawmifrmS tay:,Htm;jzihf &ifrh maeaomfv
f nf;twGi;f rSm ausmufom;rsm;onf qm;"mwfaiGUjzihf
xkrH aG eonf/ ynmonfrsm;rSm ausmufawmif\tajctaeukd avhvmrdcMhJ uonfrmS rSe\
f / odaYk omfvnf; bk&ifrif;
\ o'gukv
d nf;aumif;? Bu&H ,
G cf suaf tmifjrifru
I v
kd nf;aumif;? t"duxm;vsuf rdrd w
d \
Ykd ravsmah om ynmpGr;f &nf
ukdyg jyvkdvSonf/
,if;ESifwpfpwpfpxGif;xkcJhMu&m ausmufom;rsm;aysmhnHhjcif;? qm;"mwfaiGUjzihf pkdtdjcif;wkdYukd vufawGU
BuKH vmcJ&h avonf/ vky&f udik &f vnf; raumif;vS? yJt
h ufuu
JG sjcif;rsm;yg jzpfwwfr&I cdS ahJ vonf/ odw
Yk ap xGi;f xk
vufpaMumifh tv[ rjzpfapcJhbJ tqkH;wkdifaqmif&Gufjcif;jzifh NyD;ajrmufatmifjrifcJhavonf/
onfrQESihfolwkdYrauseyf? ESpf&Snfvrsm; umv&SnfMum cHEdkifrnfhae&mwGif qufvufxGif;xkMu&efum;
tm;cJvsufyifjzpfonf/ xkdYaMumif a'ocHorkdif;pmqkd OD;vSjzLuyif
]aemif0,fomoem? pnfum;&m[k
ynmBuHaqmif? ZD;ukdif;awmifukd
a&SUaqmifwkH? azmufxGif;Munhfaomf
yJhrsm;pGm? uGJtmtmESihf
temrvGwf? jrefjyefvwfrl
rif;jrwfbk&if? pdwfr&Tif
ajrmufcGif'dom? Ow&mnodkY
AkdvfygNcH&H? <ua&mufjyefrl} [lpyfqkdjcif;jyKcJhavonf/
OD;pGmxGi;f xkcahJ om ZD;ukid ;f ausmufawmif*rl mS ordik ;f \oufaocHtjzpf xif&mS ;&Sad eonfrmS trSeyf ifjzpf\/
odaYk omfvnf; rlv*lukd aemufxyftvSL&Sirf sm;u rGr;f rHjcif; wk;d csUJ xkvyk jf cif;aMumifh ajrmufO;D acwf vuf&m
rSeu
f u
dk m; rwGU&awmhNy/D ,ckawGU&aom vuf&mrsm;rSm t*Fvyd af cwfO;D ausmufqpfvuf&mrsmom rsm;avonf/
xkdrkHpJuRef;ajrmufbuf ausmufwpfvkH;awmifac: a&T*lawmifESifh vuf&mcsif;,SOfMunhfu cGJjcm;odomvS\/
wpfcsdefu ZD;ukdif;*lonf vlolta&muftaygufenf;onf/ avhvmrIrrsm;? vlodvnf; enf;avonf/
taMumif;u vrf;yef;oGm;vma&; rajzmifhjcif;jzpfonf/ rnfodkYqkdap uRekfyf\avhvmrIrSwfwrf;ukd wifjyvkdonf/
6-6-1969 aeYu txl;avhvmzuf yef;csDarmifoef;Ek\ ykHqGJwkdif;wmcsufrsm;vnf; txift&Sm;&Sdaeao;onf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

20
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
armifoef;EkEiS ahf &mufomG ;pOfu "mwfyu
Hk ifr&myg&Sad y\/ okaYd omf uHraumif;vSacs/ rk;d tkaYH e rku
d Ef idk cf hJ
ay/ ausmufawmifvkdPf*lazmuf bk&m;ygwpfygwnf; xk,lqpfjyKxm;jcif; jzpfavonf/ vkdPf*lwGif;odkY0if&ef
rkcfyef;wkdYjzihf rkcfaygufrsm;vnf; twifhtw,fjyKvkyfxm;cJhonf/ rkcfaygufwkdif; tjyifrkcfyef;wkdYrSm yvifwHuJ
ozG,f&SdvSonf/
ruef;aumif? e*g;aumif? e*g;vdrf? yef;udkufwkdYtjyif anmifa&yef;tkd;rsm; azmfvsufvnf; yg&Sdonf/
yef;EG,?f yef;cuf? EGUJ acGvrfd w
f eG ?Yf pdeaf wmif,ufrm;ukv
d nf; cs,v
f ,
S x
f m;ayao;onf/ rkcyf ef;rsm;ESihf rkcaf yguf0,
J m
xufatmuf ausmufawmifta&SUbuf wpfjcrf;vk;H ukd ky<f ukyv
f ;Hk rsm;jzihf rGr;f jc,fxm;av&m ta0;uyif txif;
om; IMunhEf ikd af vonf/ ky<f ukyx
f ;Hk rsm;rSm ewfyk ?f rif;om;rif;orD;[efrsm;? bDv;l ky?f tapmifv
h w
HS v
H ufeufuidk f
kyrf sm;? usm;paomawmwd&pmefyk rf sm;ukyd g zG,zf ,
G &f m&mpkaH eonf/ ausmufawmiftwGi;f vkP
d *f rl mS vnf; trk;d
tumwdkYjzihf ausmufaqmifoPmef azmfxkxm;onf/ a&S;acwftaqmufttkHykHuJhodkY okyfay:vGifavonf/
Oyrm-*luakd v;axmifh wkid pf u
dk x
f m;ayonf/ xkw
d idk x
f yd w
f Ydk azmufxiG ;f jrm;? 'kid ;f ? xky?f avsmufwu
Ydk dk wyfqifay;
ykH xGif;xkxm;&Sdavonf/ rsufESmMuufwGif v? MumikH? Mumyef;? MumyGifhrsm;vnf; wGJvGJqGJae[ef ykHaqmifxm;ao;
onf/ onfwkdifav;vkH;wkdYvnf; yef;<uausmufqpfvuf&mrsm;jzihf tvStyjc,foxm;avonf/
*luadk usmufaqmify[
Hk efjyKNy;D aemuf qif;wkawmfrsm;rSm twGi;f ude;f 0yfwnfaeykH zl;ajrmf&onf/ wpf*v
l Qif
bk&m;Bu;D wpfqt
l jyif vuf0v
J uf,m t&Hyg bk&m;Bu;D ok;H qlxv
d nf; wnf&o
dS nf/ bk&m;Bu;D \eHab;wkYd *li,fjzifh
toD;oD;ude;f 0yfaeaom bk&m;tqlqu
l v
dk nf; azmfxak y;xm;ao;onf/ bk&m;Bu;D aemufawmfyg;wkYd avsmif;awmf
rlrsm;vnf; wnfxm;ay;&Sad vonf/ twGi;f vkP
d *f el &H t
H rsm;tjym;vnf; aumufaMumif;? yef;EG,?f yef;cufrsm;jzihf
jyKvkyfxm;avonf/
awmifraS jrmufot
Ydk m;vk;H vkP
d *f l 5ck&o
dS nf/ 0if0rkcaf ygufrmS tv,f*El pS v
f ;Hk vuf0b
J uf*w
l iG f ok;H ayguf
ESihf vuf,mbuf*w
l iG f ESpaf ygufxd azmufxiG ;f xm;&So
d nf/ xkEd pS *f u
l v
dk nf; awmufavQmufomG ;vmEdik &f ef *ltwGi;f
ab;ayguf azmufay;xm;avonf/ xkdYaMumifh *lvkH; 5ck? *layguf &SpfaygufawGUjrifEdkif\/

twkdif;twm
awmifbuftp yxreHygwf 1 *lwGif 10ay (ckESpfawmifcefY) &Sdajc,Suf wifysOfacG xkdifawmfrlbk&m;BuD;
wpfql&Sdonf/ taumif;qkH;*ljzpf a&Ta&mifw0if;0if;ESihf bk&m;BuD;ukd oym,fzl;awGUcJh&onf/ *ltwGif;onf
tvsm;teH ukd;awmifcefYus,favonf/ apmuftjrifh ckESpfawmifausmfcefY&Sdavonf/ *lywfvnfwGif eH&HwkdY
xkdif? &yfrkj'mjzihf xkxm;&Sdonf/
xk*d rl aS jrmufbufteD; wpfuefjY cm;wGif 2eHygwf*&l o
dS nf/ xk*d v
l nf; 1eHygwf*cl efY yPmr&So
d nf/ bk&m;Bu;D
ckepfaycGjJ rifo
h nf/ ESpaf ycGyJ vicf x
H m;avonf/ rkc0f 0J,m xkid af wmfrl wpfzufwpfyg;usp&D o
dS nf/ bk&m;Bu;D 0J,m
t&Hwpfzufwpfyg;pD 2yg;&So
d nf/ bk&m;Bu;D ta&SUeH&w
H iG f awmifbuf&yfawmfrEl pS q
f ?l ajrmufbufxkid af wmfrl
ok;H qlvnf; toD;oD;xkqpfxm;onf/ bk&m;Bu;D taemufbuf eHab;xkid af wmfrl wpfbufEpS q
f El iS fh &yfawmfrw
l pfql
&Sdavonf/ taemufeH&HuyfwGif avsmif;awmfrlwpfql? xkdifawmfrlwpfql xkqpfyg&Sdavonf/
xku
d wpfuefjY cm; rkc0f ok;H ckygaom 3eHygwftv,f*Bl u;D &So
d nf/ teH 12awmif? tvsm; 13awmifcefu
Y s,f
apmuf 7awmifjrifhrm;avonf/ *lrSm rkd;a&pdrfh,kdp jyKaeavNyD/ bk&m;BuD;ckESpfayausmf? yvifESpfaytjrifh?
0J,mt&H ok;H aycefEY pS q
f ?l yviaf tmuf oD;jcm;wpfq?l ajrmufbufrck x
f w
k cf si;f ayguf eHab;ESpb
f uf xkid af wmfrl
ESpq
f ?l awmifbufa&SUcef; eH&u
H yfxidk af wmfrw
l pfq?l tvGwo
f ;Hk ql? aemufeaH b;wpfzufwpfcsuf xkid af wmfrw
l pfql
&Sdonf/ xkdtqlrsm;rSm okH;aycefYpD&SdMuonf/ taemufeH&Huyf avsmif;awmfrlESpfql? ckepfayausmf&Snfonf/
4eHygwfjzpfaom rkcf0ESpfckyg *lBuD;rSm 3eHygwf*l\ wpfuefYjcm;wGif &Sdavonf/ odkYaomf 3-4eHygwf *lukd
eHab;rSxkwfcsif;ayguf xGif;xkxm;&Sdonf/ *lrSm tvsm; 15awmif? teH 10awmif? apmuf 9awmifceYfjrifhrm;
onf/ tm;vk;H aom*lwx
Ydk uf tus,t
f 0ef;Bu;D rm;onf/ *lx&J b
dS &k m;Bu;D rSm 7ayausmjf rifo
h nf/ 0J,mt&HEpS q
f rl mS
vnf; wpfaycefo
Y mi,fonf/ ajrmufbufwiG w
f pfq?l av;ayausm&f o
dS nf/ eH&u
H yf bk&m; 5ql? eH&*H al ygufi,frsm;
wGifvnf; xGif;xm;&Sdavao;onf/
5eHygwf*u
l m; rkcaf ygufwpfc&k o
dS nf/ tjrifh 10ay&So
d nf/ *l rk;d ,kpd jyKaeNyjD zpf\/ bk&m;Bu;D ajcmufay

&ck d i f o m;BuD ; pmay

21
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
ausmw
f pfq?l 0J,mt&HEpS q
f l ESpaf yausm&f o
dS nf/ eH&u
H yftaygufwYdk bk&m;ylaZmfxm;cJMh urnfjzpfaomfvnf; wpfql
omawGU&avonf/
ausmufawmiftqkH; a&SUbufrsufESmukd tenf;i,fcsKdihf avsmif;awmfrlwpfql xGif;xm;&Sdavonf/
vk;H um; reufidI ;f vS? ta0;uyif ay:vGiaf eay\/ *l avsmif;awmfrl 9ay&Snw
f pfq&l adS vonf/ jrwfpmG bk&m;
wynhfom;NcH&Hvsuf qGrf;cH<uae[ef xGif;xkxm;csufvnf; &Sday\/ ausmufcsKdifh0Srf;rSm tvsm; 9awmif? apmuf
7awmifcefYjrifhavonf/
*lwkdif;wGif rkcf00ifaygufqkdvQif vlwpf&yfwdwd jrifhrm;bd\/ wpfrkcfcsif;*lrsm;qkdvQif wpf&yfxufyif
ykdjrifhao;onf/ acsmifacsmifcsdcsd&SdvSNyD; rxdrckdufbJ aumif;pGm0ifxGufEkdifavonf/ 0ifaygufteHqkdvQifvnf;
tus,f 4awmifausmfxd zGifhvSpfay;xm;&Sd\/ awmifbuftp*lESihf ajrmufbuftqkH; 5eHygwf*lom xkdpOfu
toift
h wifah umif;rGepf mG &Sad eonf/ tjcm;*lrsm;rSmqkv
d Qif qm;aygufwpfpwpfp aqG;jrnhaf MurGjcif;jzihf ysupf ;D
aeayNy/D xkaYd Mumifh ,cktcg bk&m;kyw
f rk sm; vk;H 0r&Sad wmhNyjD zpf\/ rk;d pdr,
hf pdk jzpfae&um; yk
d ysupf ;D vG,Ef idk af y\/
ausmufawmiftay:wGiv
f nf; EG,rf sm;? awmNcKH rsm;aygufaeojzihf opfyiftjrpfx;dk azmufEidk o
f jzihf okwo
f ifxm;&ef
vkdtyf\/ bdvyfajrrsm;jzihf rkd;,kdpdrfh&mrsm;ukd zmax;jyKjyifxm;EkdifvQifum; oufomEkdifayrnfjzpf\/
xkjYd yif rormolrsm; vufcsuaf Mumifh *ltjyifrck yf ef;rsm; ausmufqpfvuf&mrsm;vnf; xkcJG u
dk Ef u
S zf suq
f ;D
jcif; cHc&hJ ao;\/ jrifraumif; IrvSz,
G &f m xkv
d yk &f yfrsm;aMumifh qk;H I;H &jcif;? ESajrmrdjcif;? ,lusK;H r&atmif 0rf;enf;
rdjcif;rsm;jzpf&ay\/ wefzkd;&SdvSaoma&S;acwf &ckdifausmufqpftEkynmonfwkd\ OmPfpGrf;&nf? vufpvufe?
BudK;pm;rI 0D&d,wkdYukd wefzkd;rxm;wwfMuavm? wefzdk;ukdem;rvnf rav;pm;Muavjcif;avwum;/
xkdYaMumihf oufqkdif&mu xddef;odrf;jyKjyifay;Ekdifu orkdif; tEkynm,Ofaus;rI Adokumynm&yfESihfqkdif&m
rsm;pGmtusKd;jzpfxGef;rnfomwnf;/ *lteD;&Sd *lem;ausmif;q&mawmfuvnf; 25-2-1966 ckESpfuwpfBudrf?
a&S;a[mif;okawoeXmeodYk tpD&ifcpH m wifycYdk b
hJ ;l Nyq
D \
dk / odaYk omf XmerSrnfoYdk ta&;,laqmif&u
G v
f su&f o
dS nf/
tpDtpOfrnfodkY aqmif&Gufrnfqkdonfukd rod&ao;yg/ vkdvm;aeonfrSm *lukdrkd;r,kd&ef xdef;odrf;a&;? qm;rpm;
&ef umuG,af &;wkyYd ifjzpfonf/ ,ck q&mawmftaejzihf qm;ukcd mG jcpfow
k o
f ifNy;D aemuf xk;H ukad umif;pGmokwv
f rd ;f
ay;xm;ojzihf cHomkH&SdvSonf[k ajymjyyg\/

*lawmifxdyfapwD
*lawmifxyd zf sm; tkwaf pwDi,fwpfql wnf&cdS \
hJ / 'kw,
d urmppfu Ak;H 'PfaMumifh ysuNf yKd omG ;cJ&h av
onf/ apwDysurf S XmyemMuKwEf iS fh aiGjym;jzihaf &;xk;d yg urn;f pmwku
Yd dk &&Scd ahJ y\/ xkpd mt& rsm;pGmrMumvSao;acs/
aumZm 1263ckESpfu wnfxm;cJhaomapwDjzpfaMumif; aumif;rI&Siftrnfyg awGU&Sd&ay\/ aiGjym;wGif 24ypnf;
y|mef;a'oemawmfrsm;vnf;yg&Sd\/ "rapwDtjzpf XmyemcJhaMumif; xif&Sm;\/

qwfBuD;wifom; awmif*l
bk&if\qE? tvkyform;wkdY\vkdtift& rjynhfajrmufvSaomtcg qufvuf ae&mopfukd&SmazGcJhMu
av\/ xkdtcg ausmufawmifwpfvkH;ukd awGUMuav\/ xkdawmifonf rkHpJuRef;\ajrmufbuf&Sd a&TulawmifrS
ta&SUzuf 4zmvkHcefYuGma0;aom ae&mjzpfavonf/ qwfBuD;wpfaumif\wifyg;ESihf oPmefwlonfjzpf
qwfBuD;wifom;awmif[k rSnhfac:Mujcif;jzpfavonf/
xkdawmifwGif bk&if\trdefYt& bk&m;vkdPf*lawmf xGif;xkjcif;vkyfief;ukd pwifcJhMuavonf/ ,ckxd
vufpvufe vuf&m<uif;rsm;ukd oufaocHtjzpf awGU&Sad eao;\/ xkad wmifwef;awmifbuf&dS awmifcifpidk ;f wGif
"mwfawmfapwDwpfqlvnf; wnf&Sdavonf/ vufzefawmfapwD[l trnfwGifaeMu\/ ausmufapwDjzpfNyD;
NydKysufpjyKvsuf&Sdaeay\/
pmqkd&Sif OD;vSjzLuvnf; xkdYtwlyif pyfqkdrSwfwrf;wifxm;cJhaMumif; awGU&ay\/
]ajrmufcGif'Dom? Ow&modkY
AkdvfygNcH&H? <ua&mufjyefrl

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE
tvGefwifhw,f? IcsifzG,fjzifh
emrnfac:aqmif? qwfBuD;awmifukd
rif;acgifjrifu? oabmus
xGif;Muazmufap? rdefY&Sdavaomf
raerem;? vuform;wkdY
vsifvsm;raoG? xGif;azmufavonf
Akdvfajcig;&m vlaygif;wnf;/

22

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

arsmufjzLedrdwfaMumifh qkdif;iHhcJh
awmif vkyfaqmifaepOfyif arsmufjzLwpfaumifu awmiftwGif;rSajy;xGufvmavonf/ xkdYaemuf
taemufbufuGif;jyifokdY jzwfoef;cJhavonf/ xkdtcg arsmufjzLudk vkdufvHMuav&m teD;&Sdausmufawmif
(a&T*lawmif)odkY 0ifoGm;onf[k jrifa,mifcJhMuavonf/ xkdYaMumifh bk&ifvnf; ausmufawmifay: arsmufjzL
0ifoGm;&mudkyifvQif aumif;rGefoifhavsmfacs&monf/
]awmifukdyif? xGif;xkapvkd edrdwfjyonfjzpfay&m\}[krSwfxifvmcJhonf/
bk&if\pdwaf jymif;pGx
J ifcsuaf Mumifh xkad wmifudk qufvufrvkyaf wmhbJ &yfqidk ;f cJ&h jcif;jzpf\/ xkaYd Mumifh
qwfBuD;wifom;awmif *lvkdPfrjzpfajrmufcJh&acs/ ,ckuhJokdYxD;xD;rm;rm;om &SdaecJh&avonf/ okdYaomfvnf;
ukd;uG,f&mtjzpf vufzefawmfapwDwpfqlum; wnf;&SdNyD;om;wnf;/

arsmufjyifBuD;
,cka&T*al wmifEiS fh qwfBu;D wifom;awmifMum;&Sd arsmufjzLajy;oef;&m uGi;f jyifuv
dk nf; arsmufjyifBu;D [l
ac:wGifrIjzpfvm&avonfqkd\/
q&mOD;vSjzLuvnf;? ,if;odkYjzpf&yfwGif rSwfvmykHESifh]ewfrif;a'0g? ru#ES,f
uGif;jyifus,fukd? raerem;
arsmufjzLvm;odkY? ajy;oGm;vmusif
xkdaMumif;tifaMumifh? rsm;zsifa&S;u
vlxkdrQwkdY? ac:MuwkHNyD;
ajrmufjyifBuD;vQif? ckwkdifwGif\}[l pyfqkdcJhao;\/
arsmufjzLBuD;rSm ewfuzefqif;jcif;jzpf\/ ewfuarsmufjzL[efaqmif edrdwfTefjyavjcif;[kqkdvkd\/
xkad rsmufjzLTejf y&m ausmufawmifuydk if aemufq;Hk a&G;cs,v
f suf bk&m;jrwf&iS f prm,fued ;f 0yfawmfral om *lausmif;
yko
H Pmefxq
k pfcMhJ uavonfq\
dk / ,ckxadk wmifudk ausmufwpfv;Hk *l? ausmufwpfv;Hk bk&m;awmif? a&T*al wmif[
l
rkHpJuRef;wGifyif txift&Sm;&Sdaeay\/

*lawmifxkqpf ckESpftMum
ZD;ukdif*lawmifum; rkHpJuRef;awmifbuf wnf&SdNyD; a&T*lawmifum; xkduRef;\ajrmufbuf wnf&Sdav
onf/ *lonf rif;yifBu;D \ xGi;f xkcahJ om*l 9vk;H wGif tygt0ifjzpfonfq\
dk / ausmufjzLNrKd U ausmufwpfv;Hk *lxuf
pOD;usaeonf/ xkdYaMumihf &ckdif&mZ0ifopfvm ausmufwpfvkH;*l\xGif;xkaom aumZm 895ckESpfxuf
aemufrusEkdifacs/
rif;yifBuD;onf 894ckESpfwGif b*Fgukd ppfcsDpOf xGif;xkcJhonfqkd[kvnf;aumif;? tjyef 895ckESpfwGif
xGi;f xkco
hJ nf[v
k nf;aumif;? odrYk [kwf 896 ckEpS f ppfawGa<uwJuRe;f ukd bk&if*sw
D Ydk wku
d cf u
dk v
f mojzihf a&wyfudk
tckid t
f rm csxm;cJ&h pOf jyKvyk cf ahJ vonf[k ,lqMuonf/ 897ckEpS w
f iG f &Spaf omif;apwDawmfudk wnfNy;D aemufwiG f
ae&mwpfavQmufukdvnf; apwD? *lvkdPfrsm; jyKvkyfcJhaMumif;jzifh ajymqkdcJhMuav\/ q&m kdvSjzLu b*FgokdY

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE
ppfcsDpOf xkcJhonfqkd\/

23

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

a&Tawmif
ausmufwpfvkH;bk&m;awmif ac: a&TawmifrSm ,ckxd txift&Sm;awGUjrifae&ayao;onf/ awmif
arsmufjzLu edrdwfjyavaomaMumifh a&G;cs,fjyKvkyfcJh&avonfqkd\/ arsmufjzL[efjyK ewfuedrdwfTefjyav
aMumif;ukd &nf ynm&Sd ODaumifpHuvnf; odkY rSwfwrf;jyKa&;pyfcJhavao;\/
]odMum;a'0g arsmufyrmodkY
jzLpGmzefo? vrf;Tefjy
pdrf;jrawmifukef;? ausmufwpfvkH;ukd
rif;bkef;&mZm? awGUjrifygaomf
omoempD;yGm;? tusKd;rsm;atmif
BudK;tm;&nfoef? jyKpDrH
orEpuK? oAk\
kyfwkqlql? uddef;awmfrl\}
pmqk&d iS f OD;vSjzLuvnf; xked wfjyTejf y&mXmewGif bk&m;wnfxm;&ef pdw& vuFmq&mrsm;ukd apcJah vo
jzihf xGif;qpfazmufvkyfcJh&onf[k odkYpyfqkdcJhavonf/
],ckcgrl? a'0gjyo
rSefrkcs[k? Ak'ukd,fpm;
"mwfawmfrsm;ukd? wnfxm;Xmyem
ae&m[k? ynmody
vdrmvSonhf? pdwvuFm
xkdq&mukd? r[m&mZm
tmPmcsaomf? ukdZfMupl;aqmuf
wcsKdUazmufjcif;? wcsKdUxGif;\}[k pyfqkdcJhygonf/

rlvxGif;*l (3)ayguf
a&T*al wmifonf awmifajrmuftvsm;oG,w
f ef;vsuf wnf&adS e\/ ausmufawmifajc ta&SUwpfavQmufudk
ajrv
d suf ausmufww
H idk ;f um&Hxm;\/ ajrjyifrS awmifajcokYd ausmufavSum;twkid ;f wufa&mufaomf *laygufudk
0ifomG ;Ekid \
f / awmifajcwpfavQmufvnf; apwDyx
k ;dk rsm;? odrf wefaqmif;rsm; wnfxm;&S\
d / apwDwnfxm;&Sad v
\/
ausmufawmif\awmifbuftpwGif *lokH;vkH;xGif;xkk&Sd&m rlvxGif;xk*lrsm;jzpfMu\/ ausmufawmif
*layguf (7)ck&Sd\/ rkcfyef;rsm;rsm Mumzl;ukdif ylaZmfaeykHrsm;? ruef;aumif? pkvpfrGef;cRefrsm;? ausmufqpfyef;rsm;
jzihf qif,ifxm;\/ ajrmufOD;NrdKU &Spfaomif;odrf? tHawmfodrf xkvkyfxm;&Sdaom vuf&mESihfrjcm; wlnDay\/
wpf*lESifhwpf*l ab;xGif;aygufjzihf qufoG,foGm;vmEkdif\/ *l 1ESifh 2wkdYwGif trkd;tumukd acsmacsm eH&Hukdyef;yif
yef;cufwkdYjzihf rGrf;rHxm;onf/ wkdifvkH;? 'kdif;? jrm;? azmf rxm;acs/ 2*lrSm rkd;,kdpjyKae\/
yxr*lonf 'kwd,*lavuf rBuD;acs/ yxr*l\ tjrifhacgifrkd;rSm 7aycGJ&SdNyD; 0if0rkcftus,fESpfaycGJ?
rkct
f jrifh ig;aycG?J rkct
f xl ok;H aycGpJ &D MdS u\/ *l\tvsm;rSm 7 awmif? teHqv
dk Qif 7awmifcefY &Sad vonf/ bk&m;Bu;D rSm
tv,fwGifESpfql&Sdonf/ 4ayjrifhonf/ eHab;awmifbufwpfql? ajrmufbufwpfql? ta&SUbufokH;ql? *leHab;
ayguf0a&SUaemuf&ifqkdifESpfql xGif;xk&Sdonf/
2eHygwf tv,f*lrSm tvsm; 17ay? teH 15 ay 6vufrus,f0ef;onf/ acgifrkd;tjrifh 10ay&Sdonf/
eH&Hukduyfxkqpfxm;aom ESpfaycGJ qif;wkwpfql? ESpfaywpfql? okH;aycGJqif;wk &Spfql? ywfvnfwnf&Sdonf/
*lt0ifrkcftjrifh 7aycGJ? teH 2aycGJ? xk 3ay&Sdonf/ *ltv,f bk&m;BuD;rSm tBuD;qkH;wnf;/ 6aycGJwpfql? 4ay

&ck d i f o m;BuD ; pmay

24
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
cGw
J pfql ESpq
f &l adS vonf/ 1eHygwf*rl S eab;aygufxiG ;f 0ifvmvsuf 3eHygwf*f o
l v
Ykd nf; qufomG ;&ef eHab;ayguf
xGi;f xk&adS vonf/ *ltrk;d ? acgifrmS jyifqifrrG ;f rHrI txl;r&S/d acsmwdwyd ifjzpfacs\/ *ltwGi;f okYd tufaMumif;rsm;rS
rkd;,kdNyD; oGyfjym;rkd;umxm; &Sd\/ *lxJajrmufbufeHab; yvifatmuf ausmufpmxGif;xkcJh\/ zwfr&NyD/
3eHygwfum; tvsm; 16aycG?J teH 10ay&So
d nf/ *lwiG f trk;d acgif xkyaf vsmuf'idk ;f jrm ;onf wkid af zmf
xGi;f xm;\/ wkid zf ;Hk yef;rsm;jzifv
h nf;aumif;? Mu,feuwyf w
Hk jYdk zifv
h nf;aumif;? iSuf e*g; yef;EG,rf sm;jzihv
f nf;aumif;?
jc,foxm;&Sad y\/ *ltv,f bk&m;Bu;D wpfql 6aycG&J o
dS nf/ taemufbufwiG f avsmif;awmfrw
l pfql &Spaf ycG&J n
S f
onf/ eHab;ywfvnfwkdY bk&m;udef;0yfwnfxm;&ef *li,frsm;pGmyg&Sdonf/ *l0if0 rkcfaygufrSm tjrifh 8aycGJ?
teH 3ay&Sdonf/ *lum; ausmufqpfvuf&m qef;Mu,fvSonf/ *l rkcf0if0 wpfbuf (vuf,mbuf)rSm
yJu
h somG ;ojzihf tkwjf zifh zmax;jyKjyif&adS v\/ *lwidk ;f um; ausmufxiG ;f bk&m;csn;f jzpfMu\/ rkcrf sm;rSmvnf; ajc,Su?f
bkrdz vuf&mwkdYjzpfMu\/

aemufxGif;*lokH;ayguf
rlv*lrS ajrmufufo9dkYquf aemufxGif;*lok;ayguf &Sdavonf/ awmifbufyxraygufukd avmif;ZifrS
o*FZmq&mBu;D a&TabmfO;D uk,
d w
f idk x
f iG ;f xkjyKvyk cf ahJ v\/ 'kw,
d ? wwd,ajrmuf*al ygufwu
Ydk u
kd m; armifazmfatmif
\tzkd;jzpfol atmifausmfu xkvkyfcJhonfqkd\/
yxr*lrSmtvsm;? teH 7awmifcefY&Sdonf/ tjrifh 6awmif&Sdonf/ rkcfayguftjrihf 5awmif? tus,f
2awmif&o
dS nf/ tv,fxkid af wmfrb
l &k m;wpfq?l &yfawmfrEl pS q
f &l o
dS nf/ ajrmufbuf*o
l 0Ykd ifomG ;&ef eHab;ayguf&dS
avonf/ *ltvsm; 10awmif?teH 9awmif? tjrihf 7awmif&Sdonf/ 0ifaygufrkcf0 tjrifh 6awmif teH 2awmif
wpfxGm&Sdonf/
ajrmufbuftqkH;*l xkdifawmfrlbk&m;BuD;wpfql? if;aemuf avsmif;awmfrlwpfql? eHab;ESpfbufwGif
atmufbufu &yfawmfrlwpfql? ajrmufbufu xkdifawmfrlwpfql &Sdavonf/ *ltwGif; awmifajrmuftus,f
tvsm; 15awmif? teH ta&SUtaemuf 10awmifcefY&Sdonf/ tjrifh 7awmifcefY&Sdonf/ *l0if0rkcfayguf tjrifh
7awmif? teH3awmifceYfus,fonf/

apwDrsm;
a&T*lawmifxdyf ausmufapwDwpfql&Sdonf/ tvSL&Sifukd rod&Sd&acs/ rkd;BudK;xdckduf ysufpD;ae&onf/
ausmufapwD\ajrmufbufwiG f twkwsaf pwDwpfq&l adS e\/ cvif;rrdapwD[k ac:wGiaf e\/ ulawmif&mG Zmwd
jzpfaom csif;rrdcifu wnfxm;cJhonfqkd\/ if;om;ajr;wkdYu xyfrHjyKjyifcJhMuay\/
a&T*al wmif&ifjyif armifazmfatmif\tzk;d aumif;rIapwDBu;D wpfq&l \
dS / ausmufb&k m;Bu;D ESifh 28qlued ;f
0yfae\/ 27qlrSm *layguffwkdY&SdaeMu\/ if;apwDESihfbk&m;ukd ,ckwnf&Sdaom ukodemkHwefaqmif;tvGef&Sd
acsmufraS usmufrsm;ukd xkqpfwnfcjhJ cif;jzpfonfq\
dk / armifazmfatmifonf t*Fvyd u
f dk awmfveS cf &hJ m apwD
zrf;rdco
H mG ;av\/ apwDrD mS &ifjyifwpfavQmuf tBu;D qk;H jzpfacs\/ ulawmifapwDBu;D [k ac :wGiaf eMuav\/
xkdapwDBuD; taemufbufwGif uyfvsuf ausmufapwDwpfql&Sdav\/ bcspfr rdcifwnfxm;cJhojzifh
if;trnfukdpGJ bcspfrrdapwD[k ac:wGif&SdaeMu\/
xkad pwDBu;D ajrmufbufuyfvsuf tkwaf pwDwpfqrl mS xG;D aESmif;jrLrdapwD[k ac:wGi\
f / tvsL&Sit
f rnfukd
pGJac:aeMujcif;jzpf\/ ulawmif&GmZmwdjzpfonfqkd\/
a&T*al wmifb&k m;wHwidk ;f &ifjyiftwGi;f odro
f rkwx
f m;&Scd \
hJ / acgif;aqmif rwnfcMhJ uol;wkrYd mS eDrbkEH iS fh
1/
2/

(u) &ckdife,fcsJUawmfvSefa&;? ysKd;axmifrI (&ckdifr*Zif; trSwf 3)


(c) &ckdif,Ofaus;rI (2)? pm-144
jynfe,fjzpfpOforkdif;? EdkifiHa&;u@? (rkHif;uRef;ukd O,smOfawmf[kvnf; ac:onf)

&ck d i f o m;BuD ; pmay

25
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
atmifckdifOD; wkdYjzpfMu\/ukodemkHykHoPmef avmsif;awmfrlwpfqlvnf; &Sday&m? tkwfjizhf wnfxm;cJhjcif;jz pf\/
tvvSL&Sifukdum; tSwftom; rod&SdMuyg/ a&T*lawmifajc&if;teD;&Sd rkHif;uRef;rS yifhaxm;aom (1282ckESpfu)
ausmufqif;wk bk&m;wpfql&SdcJh\/ xkdYjyif &FGFmwGif;vnf;aumif;? teD;em;wpf0kdufvnf;aumif;? bk&m;apwDrsm;
&SdMuay\/ bkef;cifapwDrS Xmyembk&m;rsm;ukdvnf; zl;Edkifav\/

armifazmfatmif\rsKd;EG,fquf
armifazmfatmifonf uRe;f tky?f wku
d o
f Bl u;D om;ajr;wpfO;D jzpf\/ tbk;d atmifausmq
f v
dk Qif tjrifu
h Re;f om;
Zmwdjzpf\/ atmifausm\
f r,m;um; csr;f jzLjzpf\/ atmifausmo
f m; csi;f zkEd iS fh r,m;MuifavSmaf 0jzpf\/ armifazmf
atmif omxGef;OD;? omyef;? atmifausmf? rat;omwkdYukd &&SdcJhav\/ uREkfyfaumZmou&mZf 1317 ck jymokdv
ulawmifa&mufcphJ Ofu om;atmifausmrf mS touf 78ESp&f adS csNy/D armifazmfatmifudk t*Fvyd w
f t
Ydk m; awmfveS yf ek f
uefrjI zifh zrf;qD;cJah vonf/ armifazmfatmif ykeu
f efraI Mumifh tzjzpfou
l kd OD;pGmzrf; tvkyMf urf;jzihf axmiftusO;f
csxm;cJah o;\/ aq;tk;d us&mG olBu;D om;jzpforl mS armifazmfatmifudk zrf;pOf (10)ESpo
f m;t&G,f &So
d wwf/ if;ESifh
uRekfyfawGU&pOfu touf(80)&SdavNyD/ xkdYaMumihf armifazmfatmif awmfvSefrI? tzrf;cH&rIrSm 1250ausmfavmuf
jzpfoihfonf[k cefYrSef;Mu\/1
armifazmfatmifukd 1858ckwGif zGm;? 1885ckESpf awmfvSefojzifh 1892ckESpf tzrf;cH&onf[k jyqkdcJhMu
2
\/

*lxGif;aumif;rI&Sif bk&ifrif;
azmfjyygrif;yifBu;D \ aumif;rIawmfwnfxm;aom ckEpS o
f u&mZfEiS yfh wfouf q&mOD;vSjzLu ou&mZf
895 ckESpfukd jyqkdcJh\/ if;\rSwfwrf;bGJUvnf; odkYpyfqkdcJhavonf/
]rif;Ambk&if? a&Tjynf&Sifrl
pdfwf&Tif0rf;om? vkdPf*lawmfrSm
jrwfpGmukd,fpm;? "mwfawmfrsm;ESihf
wnfxm;wkHyg? Xmyem
pkHpGmNyD;vpf? ou&mZf\
jzpfonfrSefpGm? ESpfa*gpmrl
Z,me0? tXftus[k
awG;xavvQif? &mZ0ift&
xkwfazmfjyonf? jynfredAL apmif;wef;wnf;}/
ajrmufOD;NrdKUorkdif; oQpfaomif;bk&m;ukd (897)ckESpf wnfNyD;aemuf jyqkd\/ &rf;jynhfawmifausmif;q&m
awmf\ &ckid &f mZ0ifopfusr;f 895ckEpS x
f v
k yk af paMumif;jzihf qkx
d m;\/ q&mOD;vSjzLESifh wpfEpS cf efo
Y m tuGmta0;
&Sad csonf/ rqkpd avmuf[o
k m ,lq&ayrnf/ aumif;rI&iS Ef iS x
hf v
k yk af om acwfumvtaMumif;tcsuf wlnrD o
I m
vkd&if;jzpfavonf/
]rif;AmBuD;onf tvkdawmfjynhf rMumjrifhcifvQif oHwGJNrdKUokdY <ucsDawmfrl tvSLBuD;ay;cJhavonf/
rkd;pJuRef; rjzpfajrmuf rBuHpnfaumif;aom ausmufawmifBuD;ukd OrifazmufxGif; ou&mZf 895 ckwGif
av;qlaom kyyf mG ;qif;wkawmfwu
Ydk dk wnfxm;awmfrv
l suf awmiftm;vk;H ukv
d nf; a&ow0g? Munf;ow0gtkyf
wkdYudk xkvkyfawmfrlap tvSLBuD;ukd ay;vSLawmfrlonf/}
(&ckdif&mZ0ifopfusrf;? 'k-tkyf? pm-45)
]rif;AmBuD;onf oQpfaomif;apwDawmfBuD;ukd wnfNyD;aemuf *lawmif0,f? *lawmfapwDwpfqlESifh
rif;bkef;acgifapwDwpfql? rif;uH0,fapwDwpfql? ausmufjzLwGif ausmufwpfvkH;awmifapwDwpfql? &rf;jynfhwGif
apwD 24qlESihf ajrmufOD;NrdKUawmfBuD;0,f rsm;jym;vSpGmaom apwDwkdYukd wnfxm;awmfrlcJhavonf/}
(ajrmufOD;NrdKU bk&m;orkdif;? pm-61^62)

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

26

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

OD;aumif;pHa&; bGJUcsif;rsm;
a'ocHpmqkw
d pfO;D jzpfaom yn&Sq
d &mBu;D OD;aumif;pHonf rdr\
d Xme rif;Ambk&if c&D;vSnpfh Of omoem
pnfyifap&ef ausmufawmf*lxGif; bk&m;tqlqlwnfxm;cJhonfukdvnf;aumif;? xkd*lukdxkvkyfykH? *ltwGif;
bk&m;qif;wkaygif;ESifh wifw
h ,fatmifxq
k pfxm;ykrH sm;? *ljyifyxkvyk x
f m;ykrH sm;? xkx
d v
k yk &f m Zmwfuu
G Zf mwfvrf;
rsm;? yg&Syd u
Hk v
kd nf; pyfqx
dk m;avonf/ edAm eftxGwo
f Ykd wufvrS ;f &eftwGuf &nf&,
G v
f yk cf ahJ om apmif;wef;avSum;
yrm wlvSayonfqkd\/ xkdq&m\*lawmiftzGJUukd ed*kH;tjzpf aumufEkwfwifjyvkduf&ayownf;/

*lawmifausmufwpfvkH;bGJU
]jryef;r*Fvm? zGifhvef;jzmom;
urmus,f0ef;? wnfumxGef;
jryef;ta&mif? wajymifajymifjzifh
nmaomifurf;il? uRef;ZrLwGif
xD;jzL&pfanmif;? rudk#faqmif;vsuf
rif;aygif;wum? pkd;pH&mom;
r[m0d[def? ausmft&SdefESihf
0wok'e? t,lZodkY
0Hom&um? &SnftMumjzihf
EG,fvmor,? aexkdifMuonf
&ur@dKif? jynf&ckdif\
ckdiftwGif;? ausmfapmjcif;jzifh
owif;ay:xif? a&S;,cifu
wkdY&SifxG#fxm;? bk&m;tavmif;
qifaumif;rkH,kd? xkdwGif&yfpnf;
taMumif;&nfaMumifh? rlpnf;ac:rSef;
atmifajruRef;odkY? a&Teef;ocif
jynfBuD;&Sifu? bk&ifapmxD;
rif;AmBuD;vQif? c&D;vSnfhvnf
&ckdfifjynfwGif? ewfjynfESHYpyf
t&yf&yfwGif? jrwfomoem
pnfyifomatmif? NrdKU&GmEkdifiH
atmifeufpHodkY? xGufpHav&m
xkdtcg? rvm,krnf
,ckonfum;? 'Da&pkefqef
*,ufoHjzihf? nHnHuRwfql
,ufyef;jzLESihf? r,ljrpfnm
urf;vusfmwGif? aovmkdarSmif
jrLckd;aqmifonf? xkdawmiftyg;
a&mufavjim;aomf? odMum;a'0g
arsmufyrmokdY? jzLpGmzefo
vrf;Tefjy pdrf;jrawmifukef;
ausmufwpfvkH;ukd? rif;bkef;&mZm
awGUjrifygaomf? omoempD;yGm;

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

27
tusKd;rsm;atmif? BudK;pm;&nfoef
jyKpDrH? orEpuK
oAk\? kyfwkqlql
udef;awmfrl\/}

a&T*lawmif ausmufqpfyef;bGJU
]&uyl&? "n0wD
wkdif;XmeDukd? cGefqDykdifo
tpkd;&onf? a&S;u&mZm
bkef;ormESihf? rif;Amrif;zsm;
wnfwkHjim;onf? bk&m;vkkdPfacgif;
ukokdvfaumif;[k? waomif;ywfukef;
tHhrqkH;onf? ausmufwpfvkH;awmif
pdrf;kdajymifom;? jra&mifnD;nD;
a&T*lBuD;wGif? bkef;rD;vQHy
*kPfukd;0ESihf? Ak'jrwfzsm;
ukd,fawmfpm;vQif? tyg;ig;q,f
ajcmufqlaywnf;? BuD;i,f&Sifausmf
qif;wkawmfukd tay:0,f
vGefwifhw,fatmif? vaewm&m
tZ#m? t*Fgabmr
MobmoESihf? Ak'*kk
atmifvkvkESihf? &m[kaomMum
vQHvufjzm? oGm&mpae
N*dK[f&SpfaxGESihf? ESpfq,fausmfvwf
ckepf&yfwnf;? euwfbkHaqmif
Mu,frsm;ajrmifwkdY? jra&mif&Tef;pkd
awmifjrifhrkd&fukd? xkdxkd&pfoef;
vSnhfywf0ef;odkY? ewfeef;Adrmef
twefwef0,f? wifh[efEkxGm;
rkd;ewfom;wkdY? pHpm;aomykH
kyfrsKd;pkHudk? tukefaocsm
xkvkyfumvQif? r[m*lw
vkdPfjyify? rkcf0oyg,f
toG,foG,fwnf;? yef;EG,fpnf;cuf
yGifhzl;quf? t&Gufxl;axG
tr,fr,fvQif? Munf;a&aysmfETJ
0rf;bJ[oFm? wrmazmif;um;
aus;ukvm;ESihf? e*g;*VKef
ukrPf,u? *EAESihf
a'0a'0D? pkHtnDvQif
wlnD,SOfNydKif? yef;cufukdifvsuf

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE

28
tpOfrysuf? ZmwfuGufusrf;vm
jrwfqk&Smom;? avmif;vsmaerd
rif;bkef;&Sdukd? rmwvdac:
ewfom;ausmfonf? ,OfawmfAdrmef
a0Z,efwGif? jrif;ysHwpfaxmif
uBudK;aESmif? ewfabmifaqmif,l
jyaomolESihf? bkef;vlavmif;rGef
&Sifok0Pfonf? a[0efawmcGif
a&tkd;wifvsuf? oriftaygif;
waomif;aomif;wkdY? apmifhanmif;&Hum
a&cyfcg0,f? Am&mpkd;eif;
ydVdrif;onf? xefjyif;wpfwpf
jrm;ESifhypfodkY? wqifhxkdjyif
bkef;a&mifwifom;? bk&if&mZm
Oawe\? rdvSwGifnD
auoedukd? iSufcsDokdYvm;
ykHrjcm;wnf;? opfusm;jcaoFh
awmaysmfarGUonf? &aohaZmf*sD
wyoDESihf? udE&D udE&m
kyfrsm;pGmukd? aocsmpD&if
wef;qmqif? MunfvifpbG,f
NyD ; ajrmuf a ponf ? atmif a jred A L ?
apmif;wef;wnf;/}
(t&SifpudE\rSwfpkrS)

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE

29

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

Ak'0iftefcsif;rsm;
t&SifpudE(&ckdifjynfe,f)
Ak'0ifukd vuFm? omcsif;? &wktrsKd;tpm;tvkdufvnf;aumif;? tefjcif;trsKd;tpm; tvkdufvnf;aumif;?
&ckdifpmqkdrsm; a&;pyfcJhMuonf/ Ak'0if? vuFm? Ak'0ifBudK;wef;vuFm? &Sifavmif;vSnhf Ak'0if oQKd;vkduf&wk?
a0E&momcsif;? Ak'0ifawmxGuftef trsKd;rsKd;ukd awGU&onf/ &ckdifjynfe,fpmapmiftrSwf(8) 1978
ckEpS af tmufwb
dk mvxkww
f iG v
f nf; Ak'0 ifawmxGut
f efbUJG wku
Yd kd azmfjycJzh ;l avNy;D jzpfonf/ (&ckid jf ynfe,f ,Ofaus;rI
trSwf 2wGifvnf; yg&SdavNyD/)
,ck wifjy&rnft
h efrmS vnf; Ak'0 iftefyifwnf;/ tefum; taemufjynf yif;0g(&mrl;)NrKd UrS &SmazGawGU&Sd
&aom ayrlrSjzpf\/ bk&m;tavmif;onf y#doaEaeonfrSp r,f,aomfESihf plvsm;&pfywfonfxd
zGUJ qkad omtefcsi;f rsm;jzpfonf/ vufxyfcef;rQom &Sad o;&m bk&m;jzpfonfxq
d v
dk Qif tawmf&n
S v
f sm; rsm;jym;Ekid &f m
\/ e-uk[
d u
l m;rS tpcsx
D m; vufxyfonfx
h w
d idk f rQ&n
S &f n
S rf sm;rsm; awGUae&vQi?f e-rwkid rf dS t-rS-rDxv
d nf;
aumif;? y-rStxdvnf;aumif; a&;pyf&cdS rhJ nfqu
dk tvGejf ynhpf v
Hk aS om Ak'0 ifwpfaqmiftjzpf oDqadk eMu&ayvdrf hf
rnf/
tvm;wl q&mhq&mrsm;\ vuf&mrluGJrsm;vnf; trsm;tjym;&SdEkdifao;&m\/ Ak'0ifteftwl
qkawmif;tef? avSavSmfoH[ef tvkdufpyfqkdaomtef ([efpGav)/ avSawmftef? Asnf;okH;q,fhokH;vkH; bGJYtef
(uBuD;tefvnf;[l\/ uBuD;tpcsDtefvnf; ac:\/) ponfjzihf tefcsif;rsm; tpm;pm; pyfqkdcJhMuay\/ tefcsif;
wpfykd'fqkH;wkdif; [efpGav? [efpdav uAsm[lvnf; ac:qkdMuayao;\/ xkdYaMumifh tefcsif;tvkduf
rnfodkYtaMumif;t&m rqkd pyfqkdEkdif odqkdEdkifaMumif; odrSwftyfvS\/
tefcsi;f rSm vuFmtrsK;d tpm;0if tzGUJ wpfrsK;d omjzpf&um; taMumif;t&m? zGUJ qkyd ?Hk oPmeft& trnfujJG ym;
&jcif;omjzpfavonf/ oHwZJG mwd armifb;dk usKid f (ausmufawmfNrKd U 'kw,
d ynmtky)f \q&musKid v
f uFmar'eDusr;f
wGif tef[
l ac:jcif;ESiyfh wfouf atmufygtwkid ;f zGiq
fh x
dk m;cJah vonf/ q&musKid o
f nf xku
d AsmzGUJ enf; vuFm
ar'eDusr;f ukd &efuek Nf rKd U ol&,
d owif;pmwku
d f vDrw
D uf? aumZm 1282ckEpS f 0gacgifvwGif ku
d Ef ydS x
f w
k af 0cJo
h nf/
t*Fvdyfacwfynma&;wGif taxmuftultjzpf pmar;yGJwGif tokH;jyKEkdif&ef[l &nf&G,fxkwfa0cJhaom pmtkyf
jzpfavonf/
]tP0go'gukd tpGJjyK tef[kac:onf/ PESihf 0ukdacsNyD;vQif usefrk'Z(P)ukd 'EZ(e)jyK e-xuf
wHceG v
f mT ;wifum tefcsi;f [l ac:a0:jcif;jzpfonf/ ou&mZf 759wGif rif;Bu;D pGmapmfuo
J nf t0aejynfawmfrS
waumif;okq
Yd efpOf abmif(azmif)cwfow
l Ydk oDcsi;f qkMd uonf/ ,if;odaYk &abmif(azmif)ukd tpGjJ yK tefcsi;f jzpfonf
[k r[m&mZ0ifawmfBu;D wGif jyqko
d nfudk axmufxm;od&onf/ if;udk axmufojzihf tefo'gonf a&-a[m[l
rSwt
f yfonf/ if;tefcsi;f ukyd if (abmifiifcsi;f )[lvnf; ac:onf} um; q&musKid \
f teftaMumif; zGiq
hf cdk surf S
tusOf;aumufEkwf azmfjy&jcif;wnf;/

Ak'0if [efpGav
[efpGav- [efpGav/
eukdrlum;ajcmufxyfewf&Gm? wkodwmu
oufvsmusonf? rdvSrm,m
0rf;xJaomfvnf;? [efpGav/
y#doaE? wpfvae
r,fawmftdyfruf okH;Budrfrufonf
waygif;vjynfh? paeaomfvnf;
[efpGav/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

30

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


waygif;vjynhf paeaeYwGif
nOfhoef;acgif? rufvwfonfum;
OD;acgif;qHyif? jzLvQifqGwfqGwf
0rf;uonf;tl? tukefxGufNyD;
jrpfuD;oD'g? tnmpdrf;0if;
aq;wpfacsmif;? e0'wfuef
xufodkYqef? aumif;uifysH0J
rkd;&dyfcJokdY? wdrfcGJjrifum
jrifumaomfvnf; [efpGav/
wpfyg;tdyfruf? rufvwfonfum;
ZrLwnf&m? jrausmufzsm
acgif;rSmaqmif;wkH? jrifhrkd&fawmifxuf
ysHumwuf? aumif;uifNydKuGJ
rufumaomfvnf;? [efpGav/
wpfyg;tdyfruf? rufvwfonfum;
aeESifhvukd? vuf0Jvuf,m
qGwfumyefvsuf? em;ESpfzufwGif
jrifhrkd&fawmifudk? cHwGif;rlvsuf
ckoif;ukd? vuf0Jukdifum
vuf,mtNrJ? awmifa0S;pGJvsuf
ykPm;toGif? pvG,fxif
O,smOfxJwGif? ETJ0ifonf
arawmftdyfruf? okH;Budrfruf
w&if;xifum? xifumaomfvnf;
[efpGav/
tdyfrufukdjrif? rdcifaMumihfMu
vGefId;pGESihf? y#doaE
rdcif0rf;wGif? q,fvaeonf
zGm;csdefwkdifum? xkdifumaomfvnf;
[efpGav/
zGm;csdefwdkifu? ukd,fa&mifvSonf
jyifrSmw0if;? w0if;aomfvnf;
[efpGav/
jyifrSmw0if;? qDeEGif;ESihf
yef;aygif;BJudKifpGm? qDeHYomESihf
BudKifpGmcg;tD? rTD;rsKd;&udKif
tBudKifrTD;rTD;? eHYomqDESihf
r<uif;wkHjim;? a&Tzvm;rSm
aygif;jim;xm;vQif? ukd,f0efMuifonf
rdcifzGm;csdef? wkdifumaomfvnf;
[efpGav/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

31

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


zGm;csdefwdkifvQif? ukd,f0efMuifonf
rdcifwkefum? wkefumaomfvnf;
[efpGav/
rdcifwkefum? ykwmom;ukd
rdcifcspftm;? vifrif;vSukd
ajcawmfqHyGwf? tpif;0yf
kdGwfocif? OD;xdyfwifonf
arawmfikdum? ikdumaomfvnf;
[efpGav/
arawmfikdum? raeom
xufatmufajymif;jyef? aoG;avqef
oka'g'e? vrif;vSukd
raES;awmif;um? ikdrSmonf
vufudkacgif;wif? ajcwGif&pfywf
tpif;0yf? cspfjrwfi,fvif
OD;xdyfwifukd? arawmf0rf;enf;
rSmumaomfvnf;? [efpGav/
0rf;enf;rSmum;? arZmqpfrsuf
acR;pufpufESihf? tIdufwiif
i,fvifjrwfavmif;? OD;acgif;ukdifvsuf
&ifcGifwifonf? arvQifykvJ
ylqmaomfvnf;? [efpGav/
ylvnf;ylqm? raeom
ykvJjr&H? pdefovGefESihf
wifumaomfvnf;? [efpGav/
ykvJjr&H? pdefovGefwGif
ylavmifaysmufeD;? rcHcsd
rsufrsm;vnf;&H? jrovGefrSm
p&Hodef;aomif;? rdraygif; ESihf
aomif;oJNcH&H? jrovGefwGif
zsifjzL&Hum? vif;0gqDrD;
naeYruif;? wvif;vif;ESihf
aejim;raysmf? IarQmfrMunhf
pdwfBudrfuGJ? vifrif;vufukd
OD;xdyfvnf;wif? w&ifwnf;EdkY
a0pkdYonf? nDrvSnD
a*gwrDvnf;? [efpGav/
nDrvSnD? a*gwrDukd
vufukdqGJiif? &ifrSmvnf;[yf
rSmusifwkHjim;? rsuf&nfus
rdcifikdum? ikdumaomfvnf;
[efpGav/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

32
rdcifikdum? tjzmjzmukd
rSmcsifwkHNyD;? igh&ifoGD;ukd
rdrrjzpf? a,musfm;jzpfvQif
&SifatmifrGD;pm;? cspfnDr[k
rSmxm;jyKonf? 0rf;enf;nDr
ikdumaomfvnf;? [efpGav/
nDrikdajrmuf? vGrf;jcif;aumuf
qH&if;ukdowf? acR;ukdyGwf
yg;erf;ikdum? rmwmtrd
rdaxG;wufpm;? cspfctkdBuD;ukd
nDrrm,m? ,ifNrD;aomfvnf;
[efpGav/
nDrrm,m? qifumrpJ
wpfukd,fwnf;odkY? aejim;aysmf&Tif
xGuf0ifoGm;vm? cspfctkdBuD;xH
&ufrusefonf? nDr-wI
ikdumaomfvnf;? [efpGav/
wIikdvQif? aA'ifwwfwdkY
zGm;vtcg? &uf&mZmESihf
em&Dr<uif;? euaygif;ukd
tukefwGufNyD;? Murmusdef;ESihf
pef;vuf'om? N*dK[f&Spfjzmukd
tukefxGufjim;? rdzk&m;ukd
&SifiSmrjrif? eef;wGifrSmxm;
O,smOfomwGif? csxm;wkHjim;
t*F&m;cufukd? qGJvsufukdifum
zGm;Zmwmukd? q&mrked
a[mumaomfvnf;? [efpGav/
rkedq&m? a[mwkHygaomf
rdr-rjzpf? a,musfm;jzpfonf
pifppfavmif;awmf? Ak'aomfvnf;
[efpGav/
Ak'tavmif;? a&SUuHaMumif;ukd
vGwfaMumif;rjrif? csDyifhwkHjim;
jrif;&xm;wGif? oGif;NyD;csifonf
rufawmfyifyef;? NyD;umaomfvnf;
[efpGav/
yifyef;NyD;pOf? &dyf*EkdifESihf
o&ufyifrGef? a&ueftMum;
t*F&m;cufukd? qGJavQmufzGm;um
zGm;umaomfvnf;? [efpGav/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE

33

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


zGm;umwkHajrmuf? aigufaigufvnf;x
awmifbufrsufESm? vuf,m&pfywf
acgif;ukdyGwf? ckepfz0g;
ajrmufodkYoGm;? om;vSavmif;awmf
Ak'aomfvnf;? [efpGav/
zkd;cavmifESihf? zkd;acgifausmfausmf
azmfukdac:onf? rMumqGwfrQ
rdtnf;rukd? wumaomfvnf;
[efpGav/
wvJ wum? awmrSmwkd;
iSufwpfrsKd;um;? OMoodef;pGef
a'gif;&HESHqGwf? a'gif;Zmzwfau
jrnfvwfaomcg? pdwf0Daysmif;ys
qnfr&av? [efpGav/
pdwfu0Dqm? Asm,mvnf;wrf;
rBuHwwfbJ? aejim;pOfwGif
ckdcsKd;om;ESihf? aus;om;&ihfl
qGwfrsm;MuLonf? pdwfylAsm,m
rdtnf;rukd? ikdwonf
nDrukd,fcsnf;? ikdonfwav
[efpGav/
nDrcspfazmf? tnf;rawmfukd
rpJwl? ikdrukefonf
wlvQifvQif? aejim;pOfwGif
ylqmaq;avmif? aepOfcg0,f
wvnf; wum? jrnfjim;vSmonf
&mwGifwkd;? ckdcsKd;usD;jzm
qGwfrQMuLonf? csKd;jzLMurm
arZmwmESihf? yrmrvGJ
wpfcsufwnf;av? [efpGav/
yrmrvGJ? wvJvJonf
taEScsKd;jzL? arESihfwlonf
uGmolqif;&J? rD;usDcJukd
wpfoufeD;csif? tomwif
ylyifvGrf;qGwf? tlonf;jywfrQ
rwwf0Dqm? yef;a&TMumukd
qGwfumvSef;vSef;? aeylvSef;odkY
aysmifacGylqm? om;a&T0gxkd
vnfwGif&pfywf? yg;ukderf;
rdaxG;ikdum? ikdumaomfvnf;
[efpGav/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

34

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


rdaxG;ikdum? ewfMoZmukd
&omcsKdat;? ESyfaysmoD;ESihf
tkef;oD;oum? &omcsKdysm;
qdrfhvSpGmukd? rdaxG;cspfMuif
rGD;pyfwkufonf? vlyifrif;om;
od'wfaomfvnf;? [efpGav/
od'wfrif;om;? BuD;jim;wkHajrmuf
okH;ESpfajrmufwGif? rdaxG;vSnD
a*gwrDwGif? nDaxG;jrifonf
uqkefvjynfh? paeaomfav
[efpGav/
nDcspfzGm;jrif? w&ifwnf;EkdY
0DpkdYonf? rdcifrsufI
om;armifOD;ESihf? BuD;vSjrefpif
ESpfa,mufjrifonf? rdcifMuifcspf
rsufIaomfvnf;? [efpGav/
rdcifcspfajrmuf? om;ESpfa,mufukd
twuaA'if? oGifoGifvGwfvGwf
jrifrcRwfonf? oAvkH;NcHK
tukefwwfvdkuf? q,fhajcmufESpfwGif
BuD;vSusifonf? vlyifrif;om;
od'wfaomfvnf;? [efpGav/
rif;om;vkvif? BuD;ajrmufpifonf
arrif;om;a,mihf? om,maomfvnf;
[efpGav/
oma,mifhom,m? rdwDvmjynf
av;q,fhav;uRef;? &ckdifuRef;
oif;xGD;ayguH? jynfrSeftwl
uRefZmulvusfm? 0goJ&Gm
ac:a0:tnD? 0w[Hom
a&SUrSmjyKAm? ypdrwkdif;cGif
aemuf&yfuRef;jyif? aemufcGifwvTm;
oGm;vmwkHom? OmPfjzifh&Sm
rdwmBuHKvsuf? aumif;rIbuf
a&pufcs&m? Zmwmuaygif;
cifyGef;a[mif;ukd? ewfaygif;qif,l
armifESihfBuHKonf? Muifolarsmufom;
,aomfZmav? [efpGav/
arsmufom;,aomf? qif;&TD;ausmfESihf
ysKdawmfvnf;aygif;? &m&Spfaomif;ESihf
ewfwdkYwl&d,m? vlwef;qmESihf
rsm;zsifjynfol? &SifvlykPm;
&[ef;om;/
(rQom&&S&ck
donf
/ taemuf
jynf yif;0grS&&SdaomayrlrS)
difo
m;BuD ; pmay

t&SifpudE

35

qkawmif;-tef
Moumoonf? ZrLxG#fwif
bk&m;&Sifukd? xdyfwifpkaygif;
vufq,facsmif;jzihf? aygif;kH;acgif;wif
wifvQifxkdxkd? jrwf&Sifyifukd
ylaZmfvDav? tefpGav/
ylaZmfNyD;rS? ckcgjzpf&
b0? qif;&Jylqm
cH&ygonf? aemifvmoHo&m
qufrsm;pGmwGif? rmwmydw
rdzrsKd;qGD? ausmfvlYNrDwGif
wleDwuG? jzpfcsifpGav
tefpGav/
jzpfaomMurm? ZrLcsmwGif
opmav;yg;? wnfjim;owd
orm"dynm? Xm&ovQif
jrwfpGmvkHYv? lyqif;0g
ewfolZmokdY? jzpfpDaomfvnf;
tefpGav/
ewfppfolZm? kyf0gxGef;y
aomfwmvodkY? cg;yg;uowf
&ifucsyfESihf? rId;ukd,fa&mif
acgif;wGifqHom;? apmfvufnm;odkY
xkyfjim;kdoD? oDZdbm&m
pdvm&DwkdY? AvcGeftm;
q'eftiftm;? q'efaxmifaomif;
pkaygif;tnD? ausmfvlNrDwGif
jzpfpDaomfav? tefpGav/
ckatmifjzpfc? awmif;qk&
nDESifhtpfukd? armifESihfESr
ruGmruGJ? rsKd;av;wkdifav
0go0wD? xkdajy&yf
jzpfvDaomfvnf;? tefpGav/
jzpfaomukov? xkdXme
ESpfyg;armifESH? pnf;pdrfcH
om;uwpfusdyf? ajr;wpf&mausmf
pHaysmfeD&m? 0wom
pHyg&pD? eHyg;&yfxuf()
0if;vQKd;xGufum? pkHpGm&
NrD;vSom;aoQ? oGm;vmonfvnf;
tefpGav/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE

36

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


om,maysmfyg;? ewfarmift&TD
acgyPDESifh? xuf(qD)rkd;yGm;
qif;vma&mufjim;? ewf0gZm&Zd
t&dErmrif;? xD;ESifhzdeyf
EIdif;wkvGwf? rif;vS&mZm
pMumxD;vk? oD&Hr&
usifhoDvESifh? cyif;vlol
rZDaomfvnf;? tefpGav/
rpDaysmf&m? eDpkdifcg0,f
t&Sift&d,mrdaw? yGihfaomtcgvnf;
zl;wGd&vQif? &xkHusifrS
zl;jrif&? yGihfqJawZm
uRef;ajyom? &wemukd
&TGDrGDjynhfpkH? ausmif;awmfeD
ewfjynfrsKd;ESifh? apygpGvnf;
tefpGav/
apyifom,m? jynfoma&mufjim;
&Spfyg;y&du&m? pkHpGmvnf;uyf
{nfh0wfrpJ? vkyfauR;ygaomf
jynhfonfyg&rD? q,fbkdYxDGokdY
jynfhvDNyD;rS? uRwftm;Asm"d
ynm"dvnf;? tefpGav/
ynm"du? &aomqkrGef
oQpfweftmpm? tmomq,fyg;
usifhw&m;ESihf? ig;yg;pGefYjcif;
owif;aqmufwnf? awm0,f&oD
xGef;d0dZm? t&d,mvQif
jzpfpDaomfvnf;? tefpGav/
jzpfonfrMum? wpfaxmifhig;&m
udavomukd? a&SmifcGmEdkifa,mif
anmifyifatmuf? aqmufwnfwluG
p&d,onf? usihfNyD;aomfrS
ynm"du? bk&m;trSef
jzpfpDaomfvnf;? tefpGav/
vlewfjA[mtaygif;wkdYonf? aomif;aomif;om"k ac:apaomf.../
ppfwaumif;awmifwef; &if*GmNrdKUteD;
[kef;e,fzsm;ausmif;? yvHaxmifrS &&SdaomrlrSppfawGaumvdyfr*Zif; 1984-ck? atmufwkdbm

OD;0go0\ qkawmif;tefvnf;I/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

37

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

yOroH*g,em armfuGef;pm
OD;rkPd"Z (ajrmufOD;)
ax&0'usr;f pmwkYd oH*g,emwifaomtBurd o
f nf av;Burd [
f
l vm&S\
d / yxr? 'kw,
d ? wwd,ok;H Burd f
xd rZdra'owifcJh\/ pwkwtBudrfwGifum; oD[kdVfuRef; (,ck oD&dvuFm) ayxuftu&m wifcJh\/ jrefrm
&mZ0if yOrtBudrfajrmufukd rif;wkef;rif;ausmufxuf tu&mwifcJhonfqkd\/ &ckdif&mZykHusrf; ]rif;&ifjzL}
vufxufta&mufwGif wpfq,fhwpfBudrfajrmuf oH*g,emwifrIukd awGU&\/ tjcm;tBudrfwkdYudk tb,frif;wkdY
vufxuf wifco
hJ nf[k rawGUcJ&h awmhacs/ odaYk omfvnf; yOrtBurd af jrmuf oH*g,emwifru
I kd &ckid o
f &D pd E&m;rif;
1
vufxufwifcJhaMumif; taxmuftxm;awGU&\/
xkrd El iS rfh u
l jJG zpfaom armfueG ;f pmapmifuv
dk nf; &&Sx
d m;yg\/ xkrd u
l dk aq;q&m irJr[
l
l owfrw
S Ef ikd yf g\/
igwkYd ,ck &&Sx
d m;aom irJrrl mS rif;jym;NrKd U Z,okcausmif; pmcs"rp&d, OD;r@u &SmazGawGUcJ&h ap\/ xko
d *H g,em
wif armfueG ;f ayrlonfvnf; ynmar"armfueG ;f pmyifjzpf\/ aq;q&m OD;irJu aumpm 1260ckEpS w
f iG f a&;ul;xm;
aomrljzpf&m tESp&f pS q
f ,fausmcf ahJ yNy/D tjcm;pmrsm;ESiq
fh uf a&;ul;xm;ojzihf aumfcsyrf S um;csyx
f d xkad rmfueG ;f
pmukd awGU&\/ ,ck OD;rJ\rlESifh r[ou&mZ0ifvmrlukd dEIdif;wkdufqkdifMunhf&ef wifjyvkd&if;jzpf\/
xk&d ckid yf OroH*g,emwif rSww
f rf;onfvnf; rltm;jzihf ruGjJ ym;aomfvnf; oH*g,emwify*k Kd vw
f ifaom
usrf;pm? tcsif;t&mtm;jzihf uGJjym;csufawGU&onf/
(Oyrm)
&ckdifr*Zif;? trSwf (1) q&mBuD;OD;atmifomOD; wifjyxm;aom Ak'omoem ou&mZfaqmif;yg;wGif
r[ou&mZ0ifvm ynmar"marmfueG ;f t& wifjyxm;onfudk awGUEkid Mf urnfjzpf\/ oD;jcm;ku
d Ef ydS
f xkad qmif;yg;
ukdpmapmif xkwfa0jzefYcsdchJygao;\/

uGmjcm;csuf
r[ourlwiG f oH*g,emwif oHCmESpaf xmifwiG f &ckid Ef iS o
fh [
D Vdk f (,ck oD&v
d uFm) wpfaxmifuspD jyqk\
d /
irJrlum; oD[kdVfrS ig;&m&ckdifrS wpfaxmifhig;&m[l jyqkd\/ ygVdtxmuxmwif&m umvonf okH;ESpfpDESifh
a&;ul;aomaMu;jym;csyaf & ig;axmifwo
Ydk nf nDrQMuaomfvnf; wifaomusr;f *eftpDtpOfEiS fh a&;ul;aomaMu;jym;
csyt
f a&twGuo
f nf uGmjcm;aeayonf/ r[ourlwiG f yd#uwfawmfo;Hk ykH ygVdawmfudk atmufygtpDtpOftwkid ;f
wifcJhonf/

(u) ygVdawmf
(1)
(2)
(3)

0denf;ig;usrf;
okwfokH;usrf;
tbd"rm

aMu;0gcsyfa& 250
/
910
/
840
--------------------csyfa&aygif; 2000

(c) t|uxm
(1)
(2)
(3)
(4)

0denf;ig;usrf;
okwfokH;usrf;
tbd"rm ckepfusrf;
0dok'dr*f

1/

aMu;eDcsyfa& 750
/
1500
/
690
/
60
--------------------csyfa&aygif; 3000

tmeEp`Erif; yOr? oD&dp`Erif; q|oH*g,emwifcJhonf[kvnf; rSwfwrf;vm\/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

38

t&SifpudE
OD;irJrl atmufygtwkdif; jyqkdxm;onf/

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

(u) ygVdawmf
(1)
(2)
(3)

0denf;ig;usrf;
edum,fig;&yfwGif okwef 41usrf;
ck'uedum,f0if tbd"rm

aMu;eDcsyfa& 250
/
910
/
840
--------------------csyfa&aygif; 2000
(rSwfcsuf) okwef 41usrf;ukd wokwfvQif wpfusrf;uspDjzihf a&wGufxm;jcif;jzpf\/
a&wGufykHrSm(1)
'DCedum,f
3-usrf;
(2)
rZdredum,f (yPmo) 3-usrf;
(3)
oH,kwedum,f
5-usrf;
(4)
t*kFw&edum,f
11-usrf;
(5)
usef ck'uedum,f
19-usrf;
okwfaygif;(usrf;aygif;) 41-usrf;

(c) t|uxm
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)

0denf;ig;usrf;
edum,fig;&yfwGif okwef 41usrf;
tbd"rm ckepfusrf;wGif
0dok'dr*f
ucFg0dw&PDESpfusrf;
(bduK? bduKeD 0Dedp,)

aMu;eDcsyfa&
/
/
/
/

750
1500
690
40
20

--------------------csyfa&aygif;
3000
(rSwcf su)f bduK ygwdarmufEiS fh bduK eyD gwdarmufwu
Ydk dk zGiq
hf x
dk m;aom ygwdarmuf tzGiafh c: ygwdarmuf
t|uxmukd oD;jcm;oH*g,emwifxm;aMumif; dEIdif;a0zef pDppfaqG;aEG;EdkifMu&ef aq;q&mOD;irJ\ ynmar"m
armfuGef;pmrlukd atmufygtwkdif; ayrlrS ul;,lwifjyvdkuf&ay\/
]okbly&H? okavmuDwH? okr*FvH? ordZwk/}
urmpOfvm? "rwmjzihf
wd'gorkwf? pkwk,k*fudef;
av;odef;okH;aomif;? ESpfaxmifaqmif;om;
ESpfaygif;ukdcsKyf? uv,k*fwnf;/
xkd,k*fESpfjyef? 'Ggy&ef[k
okH;jyefawMwm? av;jzmuw
aygif;Muav;xyf? &GDtyfodrI
ttmO &m*DMwK? *Pef;pkjzpf
xkdESpftaygif;? acajymif;jyefvSef
uyfqkH;vGefatmif? vlYabmifyGm;qkwf
av;yg;,k*fwGif? t,ifuw
"rOpm? jynhfvSmOkH

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE
aumif;udef;BuHK\? okH;ykHawMwm
,k*frSmwpfpk? aumif;pkokH;rSm
'Ggy&mpuf? wpf0ufaumif;qkd;
wpfrsKd;uvd? todZu
okH;qcRwf,Gif;? w&m;uif;
,if;uvdouf? xkdESpfxufrSm
odumodu? *Pef;cscg
&moufumv? [m,erSD
omuDous? a*gwr[k
avmuvlY&Gm? jzpfyGifhvm
a'0grEk? uRwfrIa[mMum;
av;q,fhig;0g? a&mufa&cgum;
Moqmom&? omcykPrD
Nidrf;vDedAmef? xm;jyefomoem
aumZmNzdKI? "mwk#Dum
a&mufcgaygif;Mu? e0BwD
ow*D&? a*gwryk&Pf
usrf;GefYtvm? &umyl&
"nocif? bk&if&mZm
emvmrm,k? rif;[lorkduf
bdodufBudKufcg? aumZmbdE
om"uusrf;? udef;qef;t&
rd-b-pH-ZD? NzdKvD<uif;ESpf
ou&mZfr[m? wpf&mokH;ck
yGifhrIwGDBuHK? uqkefykP
a*gwr[k? Ak'wHxGm
rod&mukd? vG,fpGm&pdrfh
oem;zdefYzdefY? a[mrdefYTefMum;
av;q,fig;vQif? a&mufjim;0g&G,f
&mav;q,f&Spf? bkd;awmfcspf\/
jynfopfuqkef? t*FgBuHKeD
okH;bkHqGDqGD? wkefcGDcGDvQif
r&GDedAL? pHawmfrlbd
jynfoloufESif;? rif;rif;pOfavQmuf
ig;qufajrmufus? pEol&d,
ZD0uudef;? NzdKodrf;NyD;rS
wpfupvpf? ou&mZfyg
omoemESpf? yGm;opftnD
,SOfrSDajrmufwuf? q,fhajcmufqufrSm
od&d,mpdMw? "eOudef;
NzdKodrf;NyD;x? cwd,EG,f
okH;q,fESpfquf? qif;oufa&mufjyef

39

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE
od&dp`E? Owrudef;
NzdKodrf;aygif;jyK? "mwk#Dum
aumZm*kP? a&mufxrSwfpGm
omoemESpf? twdwfjzpf\/
xkdESpfrSmyif? pdMwykPD
ygVdy'? qkwfpwpf&uf
,if;eDxufwGif? jroGifrIdif;td
wefckd;[donf? blrd&TDawmif
AGDxdyfacgifukd? nDatmifjyKvsuf
av;bufnDnm? wpfrsufESmvQif
0d[m,SOfrSD? igaqmifpDwnf;/
rQnDprm,f? ig;q,foHCm
wpfrsufESmvQif? ESpf&mig;q,f
av;oG,ft&d,m? ax&foHCmwkdY
ESpfjzm"l&? oD[VrS
owig;vD? <ucsDjznhfwif;
wkdif;&if;"n? wkdYjynfrrS
"l&ig;&m? ausmfvmwpfaxmif
yifhaqmifauR;rGD;? vSLyD;yGJBuD;
yJhwif[nf;rQ? tHhcsD;xkdcg
usif;y&mwGif? v,fcsmxl;qef;
ewfeef;wlavQmif;? &TDausmif;Adrmef
a0Z,efrS? "r&wem
nDvmcHrI? jyKMuap&m
oHCmESpfaxmif? OD;aqmifykAif
ocifplV? a&w0ax&fvQif
BuD;rSL;wif? obif"r
o*Fg,em? wifjyK&mwGif
ppGmyO? 0de,
ESpf&mig;q,f? edum,fyO
okwE[k? {uwmvD
usrf;*rD? ,SOfrDSukd;&m
wpfq,fvm\? ck'umrnf&
owa0jzm? tbd"r m
&Spf&mav;q,f? okH;oG,fyd#uwf
ygVdjrwf? &GD;rSwfBuD;jym;
ESpfaxmiftm;jzifh? NyD;jim;oDcsm
wpfESpfMumcJh? wpfjzmzGihfjy
t|uxm? 0de,m
ckepf&mig;q,f? edum,fyO
okwErSm? axmifhig;&mwnf;
"rwda&um? bd"rm
ajcmuf&mukd;q,f? "dyg,faygif;kH;

40

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE
usOf;csKH;zGifh[? 0dok'dr*f
a&wGufwmvDo? 'Gd,edp,m
ucFg0dw&PD? BuD;eDcsyfjym;
ESpfq,ftm;jzihf? ig;yg;edum,
t|uxm? ESpfESpfMumcJh
pOfvmyGm;ouf? "rpufvQif
&SnfqufwnfrI? arQmfaxmufI
y-'kaemufrS? wwd,[k
"robif? oH*g,em
wif&m"dywd? arm*vdykw
wdax&fausmf? trdefYawmfjzihf
r[o[k? rnf&orkdif;
&ckdifwkdif;odkY? pDckdif;<uvm
r[ma&0? ax&ig;jzm
&[EmwkdY? ol&d,mpu
wkdY&mZtm;? a'0'lwef
ewfwrefjzihf? a[mTefoGef;avmif;
av;aomif;t&d,m? "rpuK
&rIvlaygif;? av;aomif;&[ef;
uRwfwrf;qkduf&? jrwfAk'\/
prpufEG,f? qufoG,fyGm;avQmuf
xyfqifhavSmuf? xGef;awmufxdefxdef
aemufaemifcsdefvnf;? rrSdefordkif;
&TDckdifwkdif;0,f? jyefYvIdif;a&mifpG,f
ZrLv,f? jzefYus,fqifhqifh
ESHYoG,fvifh[k? toifhavsmfpGm
aqmufwnfumjzifh? r[mr[dE
ax&bkef;pnf? wnfEG,fjzefYpif
oD[kdcGif? aemifwGifaqmif&Guf
vGefcJcuf? ayxuftu&m
oH*g,em? pwkwajrmuf
wifNyD;aemufrS? wdrf;arSmufnpfnL;
0g'xl;jzifh? ul;vl;r,SOf
tpOfwnfwHh? t&SnfcH[k
ul;yHhjzefYjzL;? jrwfaus;Zl;[d
&bd&nfGwf? vGwfvGwfjyKx
oD[VESifh? 0g'wlbd
wkH;od*um;? yOrDxyf
BuD;eDcsyfvQif? &TDuGyfwifhom;
ig;axmiftm;jzihf? &TDom;oD;csm
okH;ESpfMumvQif? aumif;pGmoD;oD;
atmifjrifNyD;? vlxD;cGefqD
pdk;rkd;csDo? oD&dp`Em

41

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

42
t&SifpudE
wkdY&mZmum;? jynf&GmcGefquf
avsmhwefwpf0uf? &efrsufcyfodrf;
Nidrf;pDaMumif;jyK? aumif;rIjynfhNzdK;
apwDrsKd;ESihf? ykxkd;qif;wk
rsufIMunfvif? jzLpifraem
jyefYajympzG,f? *lausmif;oG,fvsuf
oGm;vG,fwHwm;? &Dwm;uefwl;
ajrmif;wnfwl;jzifh? qnf;yl;r,kwf
BudK;uwf'ge? oDvwpfjzm
bm0emwpf&yf? 0dyem
yGm;umxdef;csKyf? avmukwfr*if
xkHrTef;wifonf? zkdvf0ifedAmefa&mufaMumif;wnf;/

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&ckdfifr*Zif; trSwf (7)


1983-ck Zefe0g&Dv

&ckdif^jrefrm y@dwf OD;OD;omxGef;\

&ckdifwefaqmifaqmif;yg;rsm;
rdrdbmompum;ukd txifaoi;aomolrsm;twGuf

&ckdifbmompum;vrf;Tef
----------------------

t&SifpudE\

1968ckESpfwGif trSwf(1)xGufcJhNyD;
,ckrSom xGufcGifhBuHKvmaom
okw^&otjzmjzmjzihf

&ckdifGefYzl;aqmif;yg;rsm; (trSwf 2)
(xGuNf yD)
jzefcY sad &;
&ckid o
f m;BuD;pmay
trSwf (c) 55 at? uRef;a&T0gvrf;? bk&ifhaemifyGJkHwef;
r&rf;ukef;NrdKUe,f? &efukefNrdKU? zkef; 67436
&efukefNrdKU&Sd pmtkyfqkdifBuD;rsm;ESifh ppfawGNrdKU ]apwemykHESdyfwkduf} ]a&mifeDOD;pmay}
m;BuD ; pmay
ponfw&ckkdYwdiGifof 0,f
,lEkdifygonf/

t&SifpudE

43

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

r[musef kyfyGm;awmf
ewfjrpf OD;0go0
&ckid jf ynf(e,f) bk&m;orkid ;f wGif r[mrke?d &Siaf usm?f r[mus?D r[muse?f r[mZdef paombk&m;qif;wktrnf
rsm; awGU&SEd ikd o
f nf/ r[musef yk w
f ak wmfEiS yfh wfouf orkid ;f tvm rSww
f rf;t,ltqwkrYd S xkwEf w
k w
f ifjyvko
d nf/
&ckid jf ynf(e,f) yOmacwf bk&ifrif;,ifjzLvufxuf o*Fg,emwifjcif;tjyif kyq
f if;wkuv
dk nf; oGe;f vkycf o
hJ nf[k
&ckdif&mZykHusrf;wGif azmfjyxm;onf/ &ckdifa0omvDacwf pE&m;rif;vufxufwkdYwGifvnf; qif;wkrsm;pGm xkvkyf
ylaZmfcJhMuayonf/ a0omvDaemufykdif;wGif yOmacwfqkdvQif rif;,ifjzL (ou&mZf 203? c&pf 848 rS
871)vufxufonf qif;wktrsm; ylaZmfcJhonf[kqkdEkdifonf/
rSef\/ yOmacwf 3qufajrmufjzpfaom rif;,ifjzLonf oD[kdVfEdkifiH 0#*grPdrif;vufxuf ayxuf
tu&m wifcahJ om pwkwo
*H g,emwifrt
I wkid ;f a&Tay&Guaf y:wGif pa&;xk;d vsuf oH*g,emwifco
hJ nf/ xko
d *H g
,emudk &ckid jf ynfwiG f tqufquf oH*g,emtBurd af & rSww
f rf;t& {u'r (11)Burd af jrmuf oH*g,em[kqdk
onf/ xkt
Yd jyif ESpu
f sw
d &f pS q
f al &&Sad om qif;wkudk oGe;f vkycf ahJ Mumif; atmufygrSww
f rf;t& xif&mS ;onf/ xkrd w
S f
wrf;rSm &ckdif&mZykHusrf;trnf&Sd ayrltm;jzihf 11t*Fgwdwd&Sdonf/ ou&mZf 935ck? (c&pf-at'D 1973)ckESpf
ajrmufOD;acwf rif;zavmif;vufxufa&;cJhaom usrf;jzpfonf/ xkdusrf;rSvkd&if;ukd xkwfEkwfwifjyaytHh/
]yOmNrKd Uukd tpk;d &aomrif;Bu;D rif;,ifjzLESifh apmrkcd rdz&k m;acgifBu;D wko
Yd nf aumZmou&mZf 209ckEpS w
f iG f
pEmol&d,rif;aumif;rIawmfwGif yOmavm[m&wem tpktykHwkdYrS ,l bk&m;oGef;vkyfawmfrlonf/ qla&um;
(28ql) ESpu
f syd &f pS q
f w
l nf;/ ,if;aemuf {u'rajrmuf oH*g,emukd &[Em&Sp&f mESifh wifawmfro
l nf/ a&Ttwd
ukdaycsyfvkyf wifawmfrl\/ aycsyftvsm;wpfaxmif? teHwpfxGm? wpfcsKdUusrf;pmum; vufav;opf[l\/
wpfrsuEf mS wGif pmaMumif;a& ckepfaMumif;jzpf\/ a&Taywpfcsy\
f tav;csed rf mS 15dp&D \
dS / ,if;tcgrSp &ckifd rf if;
tqufquf tok;H jyKvmcJ&h m ajrmufO;D acwf rif;zavmif;vufxufwiG rf S aemifaomtcg &ckid jf ynf ysupf ;D tHo
h nf
ukjd rif omreftnMwrif;wk,
Yd al qmifEikd &f ef cJ,Of;vSpmG aom aovmyx0Dudk azmufxiG ;f Ny;D vQif xm;cJah wmfr\
l /
rkd;BudK;0&ZdefESihfazmufcGJaomfvnf; r&[l\/ xkdae&mrSm OD;&mZfawmifapwDawmfatmuf XmyemtwGif;[l\/}
pEmol&,
d rif;\aumif;rIawmf yOavm[m &wemykx
H rJ [
S q
k o
dk nfrmS xkpd Emol&,
d rif; r[mrkeu
d dk oGe;f pOf
<uif;useaf om&wemtpktykx
H rJ S jzpf&m\/ xkpd Of ,if;&wemwku
Yd dk &[Emt&Sijf rwfwt
Ydk m; vSLav&m vufcaH wmf
rrlMuojzihf jyef,ljcif;iSmvnf; rtyfaumif;&mum;? r[mrkedyvifawmfatmufwGif jrKyfESHcJhaom&wempkukdyif
qkdvkday\/ xkd&wemwkdYrSazmfjyaom &mZykHusrf;vm bk&m;qif;wkawmfESpfusdyf&Spfqlukd oGef;vkyfjcif;yifjzpf\/
xkdbk&m;wkdYum; ae&mtESHYtjym;udef;0yfcJhvsuf ESpf&Snfumv &Snfvsm;cJhayNyD/ ESpfaygif;wpfaxmifwpf&mausmf
ajrmufay&mNyD; a&Tusefbk&m;[l yef;ajrmif;BuD;acsmif;wGif apwDwpfql&Sdao;\/
xkrd QMumanmif;cJah om apwDawmfrsm;ukd wpfpw
k pfv;Hk wnf; zl;awGUEdik &f efrmS rvG,v
f NS y/D odaYk omf xif&mS ;
zl;awGU&ao;aom bk&m;wpfqlukdum; ,ck ppfawGNrdKU acgif;avmif;ausmif;wkdufwGif udef;atmif;vsuf&SdaMumif;
todjzpfMu\/ xkdbk&m;ukd azmfjyyg ESpfusdyf&SpfqlteufrS wpfqltjzpfjzpfvnf;aumif;? xkdrif;\aumif;rIawmf
kyyf mG ;awmfwpfql tjzpfjzihv
f nf;aumif;? oufaoaqmifvsu&f \
dS / xkb
d &k m;\"rcPfwiG f a&;xk;d xm;aomurn;f
pmt& odkYod&\/
ou&mZf..9? uqkev
f qef; 6&uf? wevFm 5g; em&Dausmaf om...a&muf...Bu;D oGe;f tJtnf irF&jF zL
aumif;rIbk&m; yOavm[m NyD;jynhfpkHtnf? bk&m;jyKaoSm tusKd;tm;jzifh bk&m;rcRwfjzpfaoSm}
tjynfhtpkHtjzpf odkYzwfEkdif\/
ou&mZf 209ck? uqkev
f qef; (6)&uf? wevFmaeY 5em&Dausmaf om(tcsed )f a&muf(aomtcg) aMu;oGe;f
tyf\/ ig rif;&ifjzLaumif;rIb&k m;ukd yOavm[mjzifh (oGe;f vky)f Ny;D jynhpf \
Hk / bk&m;jyKaomtusK;d tm;jzihf bk&m;rcRwf
jzpfapaom/
azmfjyygbk&m;\a&;xk;d "rcPfudk Munhjf cif;tm;jzihf tcsKUd uxkb
d &k m;ukd yOavm[mbk&m;[lvnf;aumif;?
&Sifausmfbk&m;[lvnf;aumif;? r[musefbk&m;[lvnf;aumif; ,lqMu\/ aygufawmNrdKUe,f &Gmacsmif;BuD;
pmqkad wmf q&mOD;atmifxeG ;f (ou&mZf 1260-1323)onf bk&m;ESiyhf wfouf &wkwpfy'dk f (yk'd pf &Hk wk)ukd pyfqcdk hJ

&ck d i f o m;BuD ; pmay

44
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
\/ pyfqdk&if;um; *syefacwfwGif ppfawGNrdKUrS rif;jym;NrdKUe,f? jym;acsmif;ausmif;odkY ppfab;t& yifhaqmifxm;cJh&
onf/ xkpd Of q&mOD;atmifxeG ;f vnf; &Sad e&m xkb
d &k m;yGu
J si;f ypOf tqkyd g&wkudk pyfqydk al Zmfco
hJ nfq\
dk / xkq
d &m\
zGUJ qkcd suw
f iG f r[mrkeu
d ,
dk pf m;awmfrS &wem<uif;jzihf oGe;f vkycf ahJ om kyyf mG ;ig;qlrw
S pfqq
l \
dk / q&m\vuf&mukd
tjynhftpkH avhvmEdkif&ef azmfjyvkd\/
]ousrm&Zdef? bkef;a&mif&Sdefom;
tpdaE,s? orK'onf
avmuokH;xyf? bkHokH;&yf
vlewfjA[m? ow0gtm;
a'oema&at;? tNrdKufaq;ukd
wkdufauR;cgvQif? uRwfwrf;0ifonf
yJhjyifaomif;aomif;? &[ef;aygif;ESifh
usdef;atmif;aysmfpH? aZw0ef
jrwfrGefbkef;<u,f? 0gESpfq,fwGif
BuD;us,fcefYckdif? 0ajymvIdifonf
&ckdifjynfom? NrdKU"nm
Oumrlc? rif;rSp
ousEG,fpif? omuD0if[k
bk&ifpEol&d,onf? aumif;x"d|mef
opmyefvQif? xuf,Htmum
xuf0Vmu? &wemjymom'f
AdrmefxGwfjzifh? <uvwfwkHjim;
xkdrif;tm;vQif? oem;jyif;xef
ylaZmfcH\/
wpfzefxkdcg? rif;&mZmu
jrwfpGmocif? ukd,fawmf&Sifonf
ckvQifrae? <uwkHacsu
pdwfaer&Ti1f ? uRefkyfvQifu
ylyifcef;ajcmuf? qif;&Ja&mufvdrfh
rsufarSmufuuFm? jrwfAk'gonf
Muifemoem;? uRekfyftm;vQif
ukd,fpm;wpfq2l ? ay;awmfrl[k
avQmuf,lawmif;yef? arwmcHaomf
jrwfrGefZde? okH;vlbvnf;
&ur@dKif? jynf&ckdif0,f3
*Ekdifawmkd;? 0ufowkd;awmif
xdyfomacgif? rsm;ajrmifpkHpGm
ewfjA[mjzifh? &wemukd;yg;
oGef;vkyfxm;\/
(rluGJrsm;)
1/
pufaer&Tif
2/
wrl
3/
jynf&ckdif

&ck d i f o m;BuD ; pmay

45
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
bk&m;jrwfpGm? r[mrked
,ck&Sdonf? ZdexGwfxm;
ukd,fawmfpm;rS? <uif;iSm;usefaxG
&wema&jzihf? oGef;avwkHaomf
ukd,fpm;awmfonf? tazmfig;yg;
jzpfwkHjim;? nDzGm;rm&fusif
*kPfawmfxifom;? &Sifawmfukd,fyGm;
ukd,fawmfpm;ukd? trsm;a0ae
udk;uG,fap[k? ppfawG rif;uef
vlrusefatmif? *syefwyfom;
psmef&xm;jzihf? AkH;rsm;ypfcs
xkdumv? rlv&Sda[mif;
acgif;avmif;ausmif;rSm? usdef;atmif;wifhw,f
rpr,fbJ? wkdufe,fom,m
a&ESifhMumokdY? rsm;pGmaomif;aomif;
ysm;acsmif;ausmif;0,f? udef;atmif;aysmfpH
ylaZmfcHonf? jrwfrGefZde
ukd,fpm;wnf;/}
xkdYjyifrSwfwrf;wpfckukd azmfjyvkd\/ xkdrSwfwrf;rSm ,ckajrmufOD;NrdKUe,f? avmif;Muuf ewfawmifausmif;
(yef;armfq&mawmf) OD;t*"r (ouso[
D ) \rSwpf jk zpf\/ xkt
d *"r (ou&mZf 1250-1320) q&mawmf\rSww
f rf;
wGif r[musD yk &f iS af wmfEiS fh r[musew
f yYdk g yg&S\
d / xkb
d &k m;oGe;f vkyjf cif;ESifh taeuZmwiftpDt&ifuv
dk nf;aumif;?
ukd;uG,fykHukdvnf;aumif;? tjynhftpkHazmfjyxm;&m avhvmolrsm;twGuf tvGefwefzkd;&Sd\/ atmufygtwkdif;
rSwfwrf;ukd azmfjyvkduf&\/
yxryOmNrdKUwnf acwoifrif;rS okH;qufajrmufrif;BuD; rif;&ifjzLESihf apmrlcdwkdYonf &ckdifou&mZf
209ckwiG f r[musD yk &f iS af wmf ESpu
f syd &f pS q
f u
l dk &wemckEpS yf g;ESifh oGe;f vkycf NhJ y;D use&f adS om &wemrsm;wGif rdrb
d @m
wku
d rf S &wemrsm;jznhpf u
G
f r[musD yk &f iS af wmfoeG ;f vky&f mrS useaf omaMumifh r[muse[
f k ac:qkMd uaom kyyf mG ;
awmfti,f tajrmuftrsm;ukd &wemckEpS yf g;ESiw
hf pfrsK;d ? &wemckEpS yf g;a&mpyfwpfrsK;d ? pdef puf rk;d BuKd ; owKEiS fh
a&Ta&mpyfwpfrsKd;? oGef;cJhNyD; 38qlaom apwDwkdYwGif XmyemcJhonf[k qkdygonf/ xkd&SifusefkyfyGm;awmfrsm;ukd
ou&mZf 209ck? uqkev
f qef; 6&ufaeYwiG f oGe;f vkyNf y;D aemuf &Sp&f ufaeY Ak'[
;l aeYwiG f oHCm&Sp&f mESifh taeuZm
wifcJhavonf/ xkdYtjyif kyf&Sifawmfi,frsm;ukd avmuDynmt&mwGif uRrf;usifMuaom vlyk*dKvf 9OD;ESifh
&[ef;yk*dKvf 9OD;wkdYu vqef; 11&uf paeaeY aewufp 10em&DwGif tpDtrHrsm; jyKvkyfcJhavonf/ r[musef
kyyf mG ;awmfEiS hf cGrJ &atmifwal om kyyf mG ;awmftrsm;tjym;ukd a&S;apwDa[mif;rsm;wGif wl;azmfawGU&SMd u&ayvdrrhf nf/
okdYaomf od'dwif&mwGifum; uGJjym;onf[kqkdygonf/
kyf&SifawmfESihf ywfouf&ma&SmifMuOf&efESihf aqmif&efrSmqkdvQif
(1)
rde;f rrsm;taejzihf rudik &f / okaYd omf e0*Fov
D ukd 9ESpf odrYk [kwf 9v odrYk [kwf 9ywf aeYpOf apmifx
h ed ;f &Srd o
S m
ukdifwG,f&\/
(2)
t&ufaopmaomufpm;rl;,pf rudik w
f ,
G &f / t&uf0idk ;f ESiw
hf pfjcm; 'kpku
d rf aumif;rI usL;vGejf yKvyk af e
aom ae&mrsm;okdY aqmifroGm;&/
(3)
wefzkd;jzwfcg a&mif;0,fazmufum;jcif;rjyKvkyf&/
(4)
&SifusefkyfyGm;awmftm; aqmifxm;jcif;jzihf rnfokdYtE&m,fumuG,fonf? vkd&matmifjrifonf[l
BuD;BuD;us,fus,f <um;0gvSnhfjzm;jcif;rjyK&/ okdYr[kwf txifBuD;ap&ef r[kwfrrSef ajrmufyifhrajym&/
EIwfMurf;vQmMurf;ajymqkdjcif;rS a&SmifMuOf&rnf/
(5)
aqmifonft
h cgwGiv
f nf; &Siu
f sef yk yf mG ;awmftm; aqmifxm;vQif tE&m,fuif;rnf? vk&d matmifjrif
&ck d i f o m;BuD ; pmay

46
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
rnf[k taqmiftif;tkdifvufzGJU ponfwkdYvkd oabmqEESihfraqmifygavESihf? taqmifypnf;wpfckvkd
olwpfyg;tm;vnf; vSnhfzsm;rajymygavESihf/
aqmif&efrSm uRefkyfonf &SifusefkyfyGm;awmftm; yifhaqmifoGm;jcif;jzifh xkdbk&m;&Sifawmf\wefckd;
t&dyftm0goatmufwGif uRekfyf apmifhxdef;tyfaom opmorm"d wnfMunfrItay: rlwnf ab;tE&m,f
taygif;umuG,Nf y;D vk&d matmifjrifygapownf;/ aqmifo\
l opm orm"d oDvtay:rlwnf wpfO;D wpfa,muf
ru c&D;oGm;zuf wpfavSwnf;pD; wpfawmwnf;ckdapaom 0ef;usifrsm;ukdyg tE&m,fumuG,fEdkifygvdrfhrnf/
vkd&matmifjrifygrnf/
azmfjyyg rif;&ifjzLaumif;rI kyfqif;wkum; ESpfusdyf&Spfqlru rsm;vSayonf/ xkdaMumifh rif;&ifjzL\kyfwk
aumif;rIrsm;ukd yOavm[mbk&m;[lvnf;aumif;? r[musD yk &f iS af wmf[
l vnf;aumif;? xkrd [musrD S <uif;usef
aom oGef;vkyfaombk&m;ukd r[musef[lvnf;aumif;? a&Tusefbk&m;[lvnf;aumif;? ynwfac:a0:rsm;jym;
vmcJh&onf/ prcPfwGif pma&;xkd;yg aMu;qif;wkukdum; rif;&ifjzLaumif;rI[k xif&Sm;aomfvnf; ESpfusdyf&Spfql
r[musD yk &f iS af wmf? r[museaf vm? a&Tuseaf vm qko
d nfynwf&ef qk;H jzwfeidk Mf uapvkad Mumif; wifjytyfygownf;/
&ckdifr*Zif; trSwf (7)
1983-ck? Zefe0g&Dv

&rm0wDuRef;ESihf "mwfawmfrsm;
t&SifpudE
Ak'Asm'dwfawmft& "mwfawmfysHUESHYjcif;rsm;
(1)

(2)
(3)

tmeEmukd rdefYqkdpum;? odkY Mum;\/ bk&m;igvGef? edAmefpHcg? ighcEmrS? rsm;pGmjzpf"mwf? &Spfp&GwfrS?


trSwfjyonf? emr&,l? tqlqlwdkY? ighrljzpfzl;? &yfwkdif;usL;vsuf? a&mifjrL;uGefYjzefY? wnfvwHU[k?
&nfTef;edrdwf? Asm'dwfay;NyD;? ajrBuD;ivsif? yJhwif[nf;/
rSwo
f m;tyf&m? taMumif;rSmrl? "raomu? xk&d mZonf? yknyGm;jyef?Y jzpfapcefv
Y su?f xkEd v
YHS ;Hk nD? wnfapwD
rl? o&D&"mwf? &Spfp&Gwfrnf? twnfwnfwnf;/
jynfonfum;? bk&m;Asm'dw?f wHqyd Ef iS afh vsm?f uk,
d af wmfrmS onf? emrnf&jzpf? O&mZfawmfjrwf? oif;csyf
awmfu? ponfh"mwfawmf? awmifGefYay:? a&mifazmfjyyg? rsm;pGm&Sifvl? xk,lukd;uG,f? oym,fvkH;nD?
apwDwnfonf? onfjynf? rnfrnfjym;jym;? ausmfxif&Sm;\/
(&rf;jynhf0g;ausmif;q&my@dwf OwdEvuFm ed*kH;rS)

&rm0wD vuf0Jbuf "mwfawmfrsm;


"mwfawmfudk qkad ytH/h &rm0wDvuf0b
J uf rl&if;awmif? ,if;awmif ta&SUawmifaxmif?h tkwaf wmfawmif
wGif rkwfawmf"mwf? ausmufacgif;avmif;awmfwGif yckH;awmf"mwf? qdyfzl;awmifwGif rkwfqdyfawmf"mwf? qifykwf
awmifwiG f xdyaf wmf"mwf? oJacsmif;awmifwiG f oJawmf"mwf? vSb
H aHk usmufwiG f vufzsaH wmf"mwf? a&csr;f Bu;D awmif
wGif OD;pGe;f awmf"mwf? xdyaf wmfawmifwiG f xdyaf wmf"mwf? ausmufqnfawmifwiG f ausmufqpfawmf"mwf? a&rsuf
ESmawmifrmS rsu&f pfawmf"mwf? ikwaf wmifwiG f ykwaf wmf"mwf? ppfawmjyifwiG f ESma&mifawmf"mwf awmifxyd w
f iG f
wnfvwHY/

&r0wD vuf,mbuf "mwfawmfrsm;


&rm0wD vuf,mbufawmif0ef;um; uHhaumfawmifbuf ppfawmwGif awmifarmf&Sd\/ ,if;awmifwGif

&ck d i f o m;BuD ; pmay

47
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
uefaumufawmf"mwf? ,if;awmifta&SUbuf ausmif;orm;awmifarmfwiG f ovk;H awmf"mwf? ,if;awmifta&SUbuf
iSuaf ysmacsmif;awmifwiG f ESv;Hk awmf"mwf? &rf;aygufacsmif;vuf,mbuf &ifacgif;awmf"mwf? xrf;acsmif;vuf,m
buf wHawmifawmf"mwf? vuf0Jbufo&ufawmifwGif ukef;awmf"mwf? usufoa&awmifwGif wifysOfawmf"mwf
oif;yef;ukdif; awmifarmfxufwGif vufzsHawmf"mwf ,if;awmifarmf awmifbuf MuufzawmifwGif rsuf&pfawmf
"mwf? wa&mif;acsmif;vuf0b
J uf o&ufawmifwiG f OD;awmf"mwf? &rf;NAiJ ,fawmif cifpnf;wGif EIwcf rf;awmf"mwf?
&rf;NAJBuD;acsmif;zsm;wGif &HjynfokH;yif&Sd\/ av;awmifwGifvnf; kd;awmf"mwf? uefwdkif;acsmif; vuf,mbuf
wifawmifxufwGif wifawmf"mwf&Sd\/ acsmif;zsm;tqkH;wGif em;arT;awmf"mwf&Sd\/ &rm0wDuRef;wGif wnftHh
"mwfawmfrsm; NyD;\/

&rm0wDuRef;
&rm0wDacsmif; uRef;ae[efum; ausmufjzLonf OD;acgif;? txufEIwfcrf;? atmufEIwfcrf;um;
ausmufqnf? vSJbkHausmuf? rsufpdum; aygif;eufBuD; aygif;eufi,f? EIwfoD;um; rl&m;pnf(r&pkdif;) anmifyifvS?
OD;aESmufum; Muufaoe*g;? tarmufum; qdwfuRef;? vQmum; jrwfuRef;? rkwfqdwfum; uRef;ckHavmuf? vnfyif;
um; rif;&yf? csufum; uvHMurf;awmif? tonf;um; ydEJawmif? &rm0wDacsmif;? &rf;NAJBuD;acsmif;um; 0rf;? wNyJ
acsmif;ESihf av;awmifausmuftyk f acsmif;um; tawmif? &rf;NAiJ ,fum; ausmufqpf? wa&mif;awmifum; rD;a*gif;?
uvdefawmifESihf pufuRef;um; tajc/ (uRef;wnfykHorkdif;rS)
&rf;NA(J jynh)f uRe;f onf awmifbufukd ausmufeaD rmf? ajrmufbufudk ausmufjzLNrKd U? ta&SUbufudk ukvm;yke;f ?
taemufbufukd avmif;usKd;tqkH;jzifh ykdif;jcm;vsuf&Sdonf/

Tefjycsuf
ausmufjzL=,ckausmufjzLNrdKUwnf&m yifv,fuRef;OD;? ausmufjzLt&yf/
ausmufqnf=rif;&yfwkdufe,f? t0awmifpeJra&mufrD/
vSJbkHausmuf=,ck vSJbkHausmufac:onf/ t0awmifem;wGif&Sdonf/ rif;&ifwkdufe,f/
aygif;eufBu;D i,f= ausmufjzLem;&Sd pkid cf sK?H e*g;armf ra&mufrD a&yifv,fjyifx&J dS uRe;f ay:wGif awmifEpS v
f ;Hk
teD;uyfwnf&Sdonf/ wpfvkH;ESifhwpfvkH; a&jcm;aeonf/
rl&m;pnf(r&pkdif;)=trf;acsmif;0wGif&Sdonf/
anmifyifvS=,ck anmifyifvSuRef;[kac:onf/ &rf;jynfhuRef;wGif &Sdonf/
Muufaoe*g;=&rf;NAu
J Re;f ? odifk ;f acsmif;wku
d ef ,f? Muufwed &f mG rS pkid Nf cKH wu
dk ef ,f? uoajyokYd ausm&f mjzpfaom
awmifwGif e*g;&Sdonf[l\/ if;e*g;ukd Muufaoe*g;[kac:onf/
qdwu
f Re;f =ausmufjzLatmuf (yifv,f0b
J uf)tk;H awm? *k;H cRed Ef iS fh wpfzufurf;wGiw
f nf&o
dS nf/ uRe;f vGwf
jzpfonf/
jrwfuRe;f =(rif;&yfacsmif; pD;0if&muRe;f )=ausmufjzLtxuf ukvm;ygawmif txufbufwiG f atmufAwJ
uRef;&Sdonf/ txufAwJuRef;um; ukvm;ykef;awmifESifh jrpfwpfzufjcm;wGif &Sdonf/ if;ESpfuRef;vkH;
uRef;vGwfjzpfonf/
uRef;ckHavmuf(cGifcavmuf)=ajrmufbufodkY ovkarmf? awmifbufukd r&pnf;uRef;? taemufbufukd
ukvm;ruRef;? aemifawmfawmifBuD; ta&SUbufukd trf;acsmif;t0 ykdif;jcm;xm;onf/ ovlarmfteD;wGif
jzpfonf/ vlaewpftdrf ESpftdrf&Sdonf/
rif;&yf=&rf;NAJNrdKUe,f ukvm;ygawmif\ awmifbufwGif&Sdonf/
uvHMuif;awmif=&rf;NAJESifh ausmufjzLNrdKU uif;jrpfurf;wGif &Sdonf/
ydEJawmif=uif;e,fwGif&Sdonf/
wNyJacsmif;(r,faysmhacsmif;)=&rf;NAJacsmif;uxGufaomf vuf0Jbufonf r,faysmhjrpf vuf,mbufonf
oHppfjrpf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

48
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
&rf;jynhfi,f=&rf;NAJuRef;? [kef;acsmif;urf;awmifbuf? ,mjcrf;rSm&Sdonf/
wa&mif;awmif=&rf;NAJNrdKUe,f? oif;yef;ukdif;e,f? wa&mif;acsmif;0wGif&Sdonf/
rSwfcsuf/ / &rf;NAJuRef;wGif xif&Sm;aom orkdif;0if"mwf (24)ql&SdcJhonf[k rSwfwrf;&Sdonf? qef;tausmf
OD;Zm*& q&mawmfxrH S ocifa&Tqef;&&Sad om pm&if;wGif (16)qlom awGU&onf/ (rsuaf rSmif? rsuaf wmif? EIwcf rf;?
yckH;? vufoef;? yg;awmf? vufkH;(vufzsH)? &iftkH? yfkd;? uefaumuf? ausmufukef;? ykyf? OD;aumif;? rkwf(rkcf)
vnfkd;? em;arG;awmf"mwfwkdYwnf;) azmfjyNyD; ayrl0J,mwnf"mwfawmfESihf dEIdif;MunhfEkdif\/

a0;uzl;ajrmf
xko
d "Ykd mwfawmfwu
Ykd dk uk,
d w
f idk zf ;l jrif&onfu yk
d aumif;\/ rzl;a&mufEidk o
f rl sm;um; ta0;utmk,
H
l
&Sdckd;avh&SdaMumif;? "mwfawmfpOf(uRef;pOfywf) bk&m;&Sdckd;u oufaocHaebd\/ xkdwGif]&rm0wD? ac:nDwGifaqmif
awmifwGif&rf;NAJ? wnfNrJ"mwfawmf
ezl;awmf[k? yg;awmfrkwfawmf

em;arG;awmf? ESmacgif;awmf
vkdifajcmif;awmfESihf? wHawmifawmfwoD;
pmwDBuD;udk? 0D;uylaZmf
zl;arQmfMunfbG,f? toG,foG,fwnf;}
[lpyfqkd &Sdckd;xm;csuf jyKcJhMuownf;/
(&rf;NAJNrdKUe,f? jzpfpOforkdif;? &rf;NAJNrdKUe,faumifpD)

oQpfaomif;bk&m;tem;EIduf taEmf
toQifpudE(&ckdifajr)
&ckid jf ynf(e,f)ajrmufO;D NrKd U orkid ;f 0if tHawmford af pwDwnf&adS vonf/ xif&mS ;vSaomoQpaf omif;bk&m;
apwDawmfBu;D \ ajrmufbufteD;wGif usa&mufonf? ausmufpm ]&Spaf omif;bk&m; tem;EIu
d t
f aEm}f [l a&;xk;d yg
&Sdavonf/
tHawmfodrf\wnfaqmufykHrSm &SpfaxmifhcsKd;jzpfNyD;vQif txG#fr@dKifukd apwDi,f&Spfql&Hvsuf&Sdonf/
vkP
d af cgif;Bu;D wpfxyf? ti,fwpfxyfyg&SNd y;D vkP
d af cgif;twGi;f rkcyf vi0f ,fb&k m;rsm; zGUJ acGpr,v
f suf &Sad eonf/
ausmufqpfuEkwyf ef;rsm;jzifh qef;Mu,fpmG xkvyk x
f m;&m vuf&majymifajrmufvo
S nf/ zl;awGUr0 tHt
h MJ u&onfom
jzpf\/ apwDawmfukd tvsm;tawmif 170? teHtawmif 120&Snfaom ukef;awmfjrifhwGif tkwfwHwkdif;av;buf
um&H wnf;xm;avonf/ odraf wmfapwD\tjyifbuf t&HapwDrsm;qkv
d Qif vk;H ywftawmif av;q,fpD Bu;D vSNy;D
q,fawmifcefYjrifhavonf/

tHawmfESifhacwfNydKifapwD
tHawmfordik ;f ukd axmufxm;&ef apwDtwGi;f &Sad &;xk;d xm;aom bk&m;"rcPfausmufpm? xkyu
d mrkccf Re?f
urnf;pmwkdYonf oufaojyKaeMuay\/ &ckdif&mZ0ifwkdYwGif apwDukdwnfaqmufaom ckESpfukd txift&Sm;
rawGUMu&acs/ oQpaf omif;bk&m;ykx;dk awmfBu;D ac: &efatmifaZ,sord af wmfBu;D ESifh acwfNyKd ijf zpf&m xkyd x
k ;dk awmfBu;D
wnfNyD;aemufwGif wnfcJhonfrSm xif&Sm;ae\/ oQpfaomif;ykxkd;awmfBuD; 'g,umrSm bk&ifrif;yif (aumZm
893-915)jzpf\/ aumZm 897ckEpS w
f iG f taemufb*Fgukd ppfcso
D rd ;f yku
d af tmifjrifawmfro
l jzifh txdr;f trSwt
f jzpf
wnfxm;jcif;jzpf &efatmifaZ,sodrfawmfBuD;[l orkwfcJhavonf/
tHawmford af pwD\'g,umrSmvnf; rif;yifb&k ifjzpfaMumif; xif&mS ;ayonf/ odraf wmfapwD\twGi;f

&ck d i f o m;BuD ; pmay

49
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
xyf A[krd @dKiw
f nfw
h nfw
h iG f tHawmf"mwfued ;f 0yfcahJ vonf/ tHawmfudk Xmyem wnfxm;cJjh cif;jzpfaomaMumifh
tHawmfapwD[kac:wGifvm&onf/ apwDESihfwpfqufwnf; ta&SUbufwGif odrfwefaqmif;wpfckyg&Sdojzifh
tHawmfodrf[l wpfaygif;wnf;rSnhfac:vmMujcif;vnf; jzpfavonf/

tHawmf'g,um rif;yif
tHawmford af pwD 'g,um rif;yifonf oHwNJG rKd Upm; (rif;om;Bu;D )tjzpfjzifh aecJ&h pOfu oHwNJG rKd U xif&mS ;
vSaom tHawmf? eHawmf? qHawmfapwDo;Hk qludk jyKjyifrrG ;f rHc&hJ avonf/ rif;yifrwkid rf D trwfBu;D "ro&l ? oHwrJG if;k?d
rif;pufcsKyw
f v
Ykd nf; tBurd Bf urd rf rG ;f rHcMJ uzl;ayNy/D if;rif;yif rGr;f rHpOfu aumif;rI&iS \
f urn;f rSww
f rf;wpfcu
k v
dk nf;
a&;xk;d cJah vonf/ xku
d rn;f qkv
d Qif ESpaf ytjrif&h dS ausmufqif;wk\"rcPfwiG f yg&So
d nf/ ,ckxd xkq
d if;wkawmfudk
tHawmfodrfapwD oufaocHtjzpf awGUEdkifao;onf/ xkdYtjyif oHwGJrS t&SifawaZm&oESihf ajrmufOD;NrdKU
ajrmufwefaqmif;q&mawmf "r0dvmoq&mawmfyg oHCm 40wkdY oD[kdVfodkY<upOfuyif yifhaqmifcJhMuaom
"mwfawmfrsm;ukdvnf; XmyemxnfhoGif;cJhMuonfqkd\/
xkdYaemuf rif;yifBuD;onf ajrmufOD;NrdKUukd odrf;ykdufxD;eef;ukd qufcHrIjyKvmcJh&onf/ rdrdbk&ifjzpfaom
umvwGif tHawmfjrwfudk uk;d uG,v
f &dk um; om;i,f rif;zavmif;ukd yifah ponf/ oHwrJG yS ifah qmifNy;D <ua&mufvQif
eef;OD;acwu;dk ug,fyal ZmfcahJ yonf/ rif;om;Bu;D b0u rdro
d w
H w
JG iG f jyKjyifrrG ;f rHpOf urn;f xk;d vSLcJah om qif;wk
awmftygt0if vuf&majrmufvSaom ausmufkdqif;wkawmfqla& trsm;vnf; yifhaqmifvmcJhavonf/
xkt
d aH wmf"mwfum; eef;OD;a&mifjcnfueG jYf rL;jcif; paom wefc;dk awmfudk xif&mS ;jyo zl;awGU&aomaMumifh om;awmf
rif;zavmif;tm; pDraH p apwDwnfxm;XmyemjyKc&hJ avonfq\
dk / xku
d p &ckid rf if;tqufqufwidk f tav;xm;
*kwpdkufukd;uG,fvmcJhMuavonf/

axmufxm;EIdif;,SOfcsufjyK&mrsm;
tH a wmf o d r f awG U &aom qif ; wk a wmf \ "r c Pf p mwG i f &ck d i f t oH x G u f j zif ]qaE m f ? taE m f } [k
a&;xk;d xm;ay\/ rif;om;Bu;D vSLonf[k azmfjyxm;&m tdraf &SUrif;om; oHwNJG rKd Upm; (rif;yif) vSLonfrmS xif&mS ;ae
\/ 'kwd,urmppfBuD;twGif;u xkdqif;wkawmfrSm zsufqD;jcif;cHcJh&onf/ xkdaMumifh cg;rStxufodkY wpfykdif;?
atmufow
Ydk pfyidk ;f jzifh ESpyf idk ;f jywfusK;d oGm;avonf/ ou&mZfygaom vuf,mbuf 'l;pGe;f atmuf"rcPfawmfvnf;
wpfzyhJ yhJ goGm;jcif; cH&avonf/ bk&m;ukd qufpyf rGr;f rHxm;aomfvnf; yJu
h somG ;aomae&mwGif (Zf)Zowfwpfv;Hk
ysufpD;ygoGm;cJhavao;\/ (oMu)um; usef&pf oMuZfjzpf&rnf[k cefYrSef;zwf,lEkdifavonf/ ausmufpmvnf;
tenf;i,f ysufpD;aeay\/

tHawmfodrf qif;wkawmfausmufpm
xkdqif;wkawmfausmufpmukd ,cktu&mjzihf zvS,f zwfI&vQif odkYjzpf\/ ]ou&mZf 883ck wefcl;
vjynhaf eYwiG f taEm?f qaEmyf ...\/ oQiaf umif;rINy;D \/ rif;om;Bu;D vSLonfh 4aeYum; Ak'[
;l aeYudk tusO;f a&;
xk;d jcif;jzpfacs\/ taEm?f qaEmu
f m; tHawmf? qHawmf"mwfuq
dk v
dk jdk cif;wnf;/ toHxu
G t
f wkid ;f a&;xk;d cJ&h mjzpfay
\/ (y)tumwpfvkH; aemufpmtenf;i,fysufpD;aeojzihf odkYtayguftpufjzifh azmfjyvkduf&jcif;om jzpfyg\/
ausmufpmt& ou&mZf 883ckEpS w
f iG f oHwNJG rKd U apwDudk rGr;f rHjyifqifjcif;umv xkq
d if;wkawmfudk Xmyemxnfh
chaJ Mumif; xif&mS ;vS\/ xkjYd yif qHawmf? tHawmftp&Sad om apwDwu
Ydk dk xyfrjH yKjyifaMumif;ukv
d nf;aumif;? rif;om;
BuDF; (tdrfa&SUpH)NrdKUpm;b0u tvSLjyKaMumif;ukdvnf;aumif;? ausmufpmoabmukd awG;,l&&Sday\/

rif;&mZmBuD;v,fajrvSLurnf;ausmufpm
b0&Sirf if;w&m;Bu;D onf oHwNJG rKd U tHawmfapwDrS wpfzef yifah qmifNy;D ajrmufO;D NrKd U apwDxnfxm;uk;d uG,f
cJhaMumif;ukd xif&Sm;aponfum; v,fajrvSL urnf;ausmufpmyifwnf;/ xkdausmufpm tvSL&Sifrif;&mZmBuD;
(aumZm 955-974)vufxuf a&;xkd;cJhjcif;jzpf\/ tHawmfodrfapwD\ A[kdrkcf0txufwnfhwnfh pkvpfrGef;cRef

&ck d i f o m;BuD ; pmay

50
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
wpfcw
k iG f xkpd ma&;xk;d xm;\/ ,ck eef;&muke;f jywku
d f (ajrmufO;D )wGif &Sad e\/ pmig;aMumif;yg&S&d m tawmftwwef
ajyysuaf eNy;D pmESpaf Mumif;ausmo
f mvQif zwfEI ikd \
f / odaYk omf rifu;l rlEiS fh wku
d q
f idk zf wf&ef vkt
d yfayonf/ aumZm
1299 ckESpfwGif a&;ul;xm;aom riful;rl&Sdayonf/ ,cktwkdif;qkdvQif zwfI&efaomfvnf;aumif; tawmfyif
cufcJaeNyDjzpf\/
riful;tultnDjzifh zwfI&mwGifvnf; ckESpfou&mZfukd 958ckESpf[lvnf;aumif;? 985ckESpf[lvnf;
aumif;? xifrw
S ,
f q
l &ojzifh ESprf sK;d zwf,al eMu\/ 958ckEpS q
f v
dk Qif rif;&mZmBu;D vufxufjzpf? 985ckEpS q
f v
dk Qif
rif;[&D vufxufjzpfay\/ rif;[&Dum; rif;carmif;\om; rif;&mZmBuD;\ajr;wnf;/ aumZm 984rS 1000
xD;eefouf&n
S cf \
hJ / ausmufpmt& tHawmford af pwD\wnfae&mESifh v,fajrvSLaom ckEpS o
f u&mZf? aeY&uf?
tcsdefukd wdusp"Gm od&ayonf/ ausmufpmrl&if;ukd ou&mZf t,ltquGJjym;jcif;rSty? zwf&oavmuf
tu&mjzifh zvS,f odkYazmfjy&ay\/
]ou&mZf 958ck? wykw
d v
JG qef; 11&uf Ak'[
;l aeY wufaewy 0g tcsed w
f iG f oQpaf omif;bk&m; tem;EIu
d ?f
taEmfwGif v,fukdvSLao}
ausmufpmukd avhvmjcif;jzihf oQpfaomif;bk&m;[l a&;xkd;jcif;rSm &efatmifaZ,sodrfukdyif ac:qkd
aMumif; xif&mS ;\/ wy0g[lonfum; av;ykw
H pfyt
Hk csed yf ifjzpf\/ Ak'[
;l aeYudk ykw[le[
D
l vnf;aumif;? vSLonf
ukd vSLao[lvnf;aumif;? a&;xkd;xm;jcif;rsm;rSm &ckfdifwkdY,ckwkdif okH;aeus &ckdiftoHxGuf a0g[m&rsm;yif
jzpfaeay\/ eHeufyidk ;f \av;ykw
H pfyu
Hk kd wy0g? ]wyGgJ }[kq\
kd / ,ckxd &ckid w
f w
Ykd iG f rk;d xok;H yk&d cf wf? naeok;H yk&d cf wf[k
tok;H jyK&adS eao;\/ eHeufreG ;f rwnhrf t
D csed w
f nf;/ wykw
Yd v
JG jzpf aexGuaf emufusonft
h csed jf zpfojzihf aexGuf
pufem&D 8csuw
f ;D ausmcf eYf umvusa&muf\/ wy0g? wyGg[laom a0g[m&ukd csed w
f ,
G &f mjzpfap? v,fajrwkid ;f
wm&mjzpfap? ,ckxd tok;H jyKaeMuao;\/ &ckid w
f o
Ydk nf ]nf}Bu;D owfukd at-at; toHxu
G af Mumif;? ]Of}av;owf
ukd tkid o
f ?H at-at;oHxu
G &f aMumif;/ ]vSLao? wufpm;yD;aom "D;aoum;/ tOfrawmf[al om a&S;acwf&ckid af &;xk;H
u oufaocHae\/
azmfjyygausmufpmwku
Yd dk axmufxm;vsuf tHawmfapwDonf rif;yifBu;D vufxuf om;awmfrif;zavmif;
u pDrHOD;pD; wnfxm;cJhaMumif; xif&Sm;onf/ r[m&mZ0ifBuD;uvnf; b0&Sifrif;zavmif;BuD;ESihf ay:wl*DwdkY
wnfcJhaMumif; jyqkdxm;\/ rif;zavmif;um; aumZm 933rS 955xd xD;eef;qufcHcJh&ayao;\/

tHawmfwkdufESifh udef;0yf&mXmersm;
azmfjyyg tHawmfonf rif;rJh xD;usKd;pnfayguf t*Fvdyfvufatmufta&mufwGif tHawmfodrfrS
azmufxiG ;f cHc&hJ avonf/ odaYk omf uHaumif;axmufr bk&m;ay:ausmif;a[mif; avay:q&mawmf? xkrd w
S qifh
ukvm;wefaeylcq
H &mawmf? xkrd jS yef bk&m;ay:ausmif;a[mif; awmufqq
Hk &mawmfwx
Ydk H a&muf&cdS &hJ onf/ xku
d
avmurmefatmifb&k m;? bkaH usmif;wkYd ude;f 0yfc&hJ onf/ [m&Dawmif tHawmfwu
dk w
f iG v
f nf; a&TUajymif;pHaecJah v
ao;onf/ tESpfESpftBudrfBudrf tHawmfyGJukd NcdrfhNcdrfhoJ usif;ycJhMuayzl;\/ tHawmfzGifhyGJrSm aumZm 1263ckESpfrS
,ckwidk &f n
S Mf umvmcJNh yjD zpf\/ odaYk omf tHawmfrmS rl ,cktcgwGif ajrmufO;D NrKd U AEKvausmif;wku
d w
f iG f ude;f 0yfvsuf
&SdaeqJyifjzpfonf/ aumZm ( ) ckESpfuyif <ua&mufaejcif;jzpf\/
tHawmfjrwfum; ta&TUtajymif; t<utjref;rsm;cJah yNy/D okaYd omf tHawmfEiS q
fh idk &f m ude;f 0yfz;l aom apwD
tHawmfwkdufrsm;um; orkdif;ukd ajymjyvsufyif &Sdaeayao;\/ ajrmufOD;NrdKU tHawmfapwDonfvnf;aumif;?
bk&m;ay:avomausmif;onfvnf;aumif;? [m&Dawmif tHawmfwkdufonfvnf;aumif;? txift&Sm;oufaocH
ae&mrsm; jzpfaMumif; oufaocHp&mtjzpf xif&Sm;aeayownf;/
jr0wD r*Zif;
twGJ 34? trSwf 12?
atmufwkdbmv

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

51

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

0&mZfawmif apwDuAsmrsm;
toQifpudE(&ckdifajr)
&ckdifuAsmyef;rsm;onf &ckdifa'otESHYtjym; jyefYBuJarT;BudKifaewkef;yif &Sdao;\/ uAsmwkdxGmrsm;utp
uAsm&Snt
f xd taMumif;t&mtpku
H dk zGUJ qkx
d m;csuaf wGUEkid \
f / umv&Snv
f sm;vmonft
h avsmuf wpf&yfwpfaus;
uGma0; oDqadk eMuonfrsm;vnf; &Sad y\/ 0&mZfawmifapwDjrwfonf ukvm;wefurf;ajcwGif wnf&&dS um; ta0;
teD;rS zl;jrif&ojzihf vlo&d iS Mf um; ausmaf pmvSonf/ xif&mS ;onft
h wkid ;f vnf; jzpfay&monf/ xkad pwDzUJG uAsmonf
c&D;wm&Snf ESpMf umvmcJ&h onfh "rwmt&tqkrd sm;rSmvnf; trsK;d rsK;d uGjJ ym;vmcJ&h avonf/ yifruAsmum; wpfck
wnf;? okrYd [kwf ESpcf ck efo
Y m &Sad y&m\/,ckum; rlurJG enf;awmhNy/D pma&;ol pkaqmif;azmfjycJNh y;D aom ]&ckid o
f bm0
aw;uAsmrsm;} pmtkyfwGifvnf; rluGJrsm;&Sday\/ ,ckwpfzef tcgtm;avsmfpGm &&Sdpkpnf;rdonfh rluGJrsm;ukd wifjy
&ef tcGi&hf vm\/ tvm;wl&mS azGppk nf;azmfxw
k w
f ifjyEdik Mf uygap[kvnf; qEjyK&ay\/ rdr\
d pkpnf;&orQ uAsm
rluGJ (6)ykd'fukd dEIdif;okwfoifwkdufqkdifavhvm trSefrlppfodkY a&muf&SdEkdifMuygap&ef arQmfvifh&jcif;jzpfygonf/
(1)
0&mZfawmif pmwDvkH;ywfnD
vkH;nDyGwfwkduf tzsm;pGefrSm
&TDjcnf&pfvkdY
OD;rem;rSm 0wfvkdYygau em;rSmwGJvGJ
jrav;csdefau pdefwvif;rSm usvkdYuGJa&
rdudk,fukd rdukdyD;vnf;
rdvnf;wkdifwkdif xGD;pr,f
pdefem;awmif;ukd rqufEkdif
zukd,fukd zukdyD;vnf;
zvnf;ukd,fwkdif xGD;pr,f
zefem;awmif;ukd rqufEdkif
tolqufau NrJvdrfhr,f
trdrSmarmifBuD; tcifBuD;au
0&D;quf NrJvdrfharav/
(2)
ausmufp&pfau j*pfaoQrIdcRef;
pmESihfaysmf odef;ckduRef;u
w&mhig;q,f yD;vkdY0,f
pdefjc,fa&mifaumif; jrem;awmif;
0&mZfawmifpmwD vkH;ywfnD
vkH;nDyGwfwkduf tzsm;aoQrSm &GDjcnf&pfvkdY
oQifcspfaubk&m; q,fhig;yg;
zl;apmifvm;cg txifoDav
OD;0Dem;rSm 0wfvkdYygau
em;rSmrNrJ *lxJ0ifau
oQifyif&SdrSm usvkdYuGJau
rdudk,fukd rdukd,fyD;vnf;
rdvnf;ukd,fwkdif rqufEkdif
zudk,fukd zukdyD;vnf;
zvnf;ukd,fwkdif rqufEkdif

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

52

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


&rf;jynf;a,yef;xdrf qufrrSD
oHaxmifa,yefzJ qufrNrJ
o*FZm[k rwf&m,lau xGD;jzLqufwwf
'Gdordefav arem;uyfukd
tpowfau 0wf&a&av/
(3)
0&mZfawmifpmwD vkH;yGwfnD
vkH;nDyGwfwkduf tzsm;aoQrSm &TDjcnf&pfvkdY
oQifcspfau bk&m; wq,fhig;yg;
zl;apmifvm;cg armifryg
aromukd,fcsnf; vGrf;pmwDukd
rzl;0Hhau wkd;wGefYa&av/
(4)
0&mZfawmifapwD vkH;ywfnD
vkH;nDxGwfxGwf tzsm;aoQrSm &TDcJ&pfvkdY
oQifcspfaubk&m; jrwfESpfyg;ukd zl;apmifvm;cg
jrem;AD pdefem;awmif; usAsm,fuGJau
rdukd,fukd rdukd,foH'g
jrem;AD pdefem;awmif;ukd rqufyg
tolqufau 0wf&ar
trdarmifBuD; tcifBuD;om;
ajrmufom;qufau 0wf&arav/
(5)
0&mZfawmifpmwD vkH;ywfnD
vkH;nDywf&pf tzsm;aoQrSm &GTD0guGyfvkdY
ZeDZmcg zl;yg&ar
ocGm;yGifhwkH zkHyGifhopf
ESif;pkdpkdau jymokdvrSm zl;cvkduf
rzl;au0g zl;au0g
aAm"dyifatmuf ESif;a&aomuf
NrDa[mufau armifa, ukdufvdrfharav
ukdufvdrfhar/
(6)
0&mZfawmifpmwD
vkH;ywfnDukd zl;apmif;vm;cg
jrem;awmif;oG,foG,f pdefem;awmif;vdyfvuf
em;rSmrNrJ &TDausmufzsm
tHpmxJrSm usAsm,fuGJ
okH;jzmvnf;pdyf okH;wefvnf;uGJ rNrJygvkd
jrem;ADD pdefem;awmif;ukd
zwfysm,fikd rdukdyD;vnf; (v) rqufEkdif
z ukdyD;vnf; zvnf;ukd,fwkdif
jrem;AD pdefem;awmif;ukd rqufEkdif

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

53

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


t&D;oQifom; 0g;c,if ukd,fcifyg;
ajrmufom;yef;xdrf qufarqkd
ZmESpf Zmv 0wf&arav
tcsdefwef oBuFefvrSm
0wf&ar av/
tHZm=tHcGuf? csKdifhcGuf/
tefZm=a<uoHtoD;uJhodkY oPmefykH[ef t0dkif;tuGuf
('Gg&mcg;BudK;? ESpfzufay:au-tHZmxkd;vkdY)
(&TDyef;wl uAsmrS)
OD;&mZfajr r*Zif; (1)
1984? Ekd0ifbmv/

bl;oD;awmifNrdKUe,f
okH;q,fhwpfbkH kyfpkHapwD
ewfjrpf-rmC
pHu;dk awmif&mG onf &ckid jf ynfe,f bl;oD;awmifNrKd UrS awmifbuf(8)rkid cf eft
Y uGmwGif wnf&o
dS nf/ onfuef
(aouef) wku
d ef ,fwiG f yg0ifNy;D jyKpu
k Re;f vnf;jzpfonf/ xk&d mG wGif aemuforkid ;f wGiv
f wUH aom OD;ausmcf idk q
f akd om
olukd aumZmou&mZf 1191ckESpfwGif arG;zGm;cJhavonf/ if;onf v,fajrrsm;ukd jyKpkysKd;axmif BuD;yGm;vmcJh
&ayonf/ aiGaMu;Opm pD;yGm;wkd;wufoljzpf v,fajrtajrmuftjrm;ukdvnf; ykdifpkd;EkdifcJhavonf/ xkdYaMumihf
if;tm; ajrykid &f iS f jyKpak umif;[l owfrw
S w
f iG af c:avonf/ OD;ausmcf idk f orD;ig;OD;? om;ig;OD;wku
Yd dk jzpfxeG ;f cJah y
onf/
if;onf ukov
dk af umif;rI txk0H oDyg&rD&o
dS nft
h avsmuf tvSL'gejyKjcif;? bk&m;apwDyx
k ;dk wnfxm;jcif;
wkdYjzifh ra&mifh&JekdifMuav/ xkdYjyif avmuDpnf;pdrf *kPf&Sdefukdvnf; tjypfjrifvmcJhojzihf pufqkwfcJhum NiD;aiGUrI
jzpfvmavonf/ xkaYd Mumihf om;orD;rsm; Bu;D jyif;vmaomtcg tarGtESpw
f u
Ydk kd cGaJ 0ay;Ny;D tdraf xmifwm0efuydk g
pGev
Yf w
T v
f u
dk af vonf/ rdrrd mS wrlum;? vl0wfaMumifudk y,f&mS ;vsuf t0wfjzLjziho
f m olawmfaumif;pku
d o
f v
D jzihf
aysmfarGUydkufum wpfukd,fwnf; aevmcJhavonf/ tdrfaxmifz,f&Sm; edurvrf;pOfukdvkdufvsuf r*fc&D;ukd
xGiu
f m oHo&mrSvw
G af jrmuf&ef BuKd ;pm;oGm;cJah vonf/ touf103(wpf&mho;Hk )ESp&f n
S cf NhJ y;D aumZm 1294ckEpS w
f iG f
uG,fvGefcJhavonf/ xkdyk*dKvfaocJhaomfvnf; if;\emrnfum; raoao;bJ vIdifoif;BudKifarT;vsufomwnf;/
zD;awmf(ab;awmf)jzpfaom OD;ausmfckdifukd jrpfjzpfol aMumifbkdq&mawmf ac: a&pkkd;acsmif;bkef;awmfBuD;
OD;tm'dp0 o
H u &wk? Bwcd sK;d ? aw;xyfponfwjYdk zifh wpfenf;? oHaygufjzifw
h pfo,
G ?f rSww
f rf;f wifa&;pyfcahJ vonf/
if;\a&;pyfcsuf aw;xyf OD;ausmfckdiftaMumif;ukd od&\/
]*kPfawZm? BudKifoif;vkdY
a0;ow&*faMunm? jyKpkrif;apwem &rf;? ukokdvfrSmausmfrkd;
edAmefusKd;? jrwfEdk;oefw,f? ukd,fykdifOmPfjynhfwJhvlrsKd;?
jrwfwEkd;oDv*kPfrSm? Munhf,kHumqifhwkd;
r*fzkdom &dumysKd;NyD;awmh? wqifhwkd;OmPfvTm
kyfemrfrSmpdwf0ifpm;? aeYrjcm; yGm;rsm; bm0em

&ck d i f o m;BuD ; pmay

54
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
jrwfyknBud,mukd? aeYrjcm tm;xm;vkdY
NrJedpukodkvfwGif? aenqifjcif
ocFwe,fwpfcGifrSm? jyKpk&Sif nnf;aiGUwJhav;/
if;touf&pdS Of vkyaf qmifcahJ om aumif;rIvuf&mrsm;um; ,ckwidk w
f nf&adS eao;\/ &ckid jf ynfe,f\usuf
oa&udv
k nf; aqmifae\/ rdr\
d pHu;dk axmifjyKp&k mwGif wnfxm;cJo
h jzihf ]pHu;dk axmifapwD[v
k nf;aumif;? ok;H q,fh
wpfbHk kypf aHk pwD}[kvnf;aumif;? trnfemrxif&mS ;\/ bl;oD;awmifoabFmjzihf pD;oGm;vQif ta0;uyif txifu&
jrifEkdifay\/ &ckdifvlcsrf;omrsm; aqmif&GufcJhMuonfh aESmif;acwfvuf&mrsm;wGif tBuD;qkH;taqmufttkHrSm
xkdacwfu ig;odef;cefY ukefuscJh&onfqkd\/
apwDwnfaqmufrIonf omrnvG,fulaom tvkyfr[kwfay/ aiGaMu;tiftm;wpfckwnf;ESihf
rNyD;ajrmufEkdifyg/ wnfaqmufrIqkdif&m uRrf;usifrIvnf; vkdtyfayonf/ xkdYaMumihf yxrtpwGif tcuftcJ
BuKH c&hJ onf/ apwDawmfudk rnfoyYdk o
Hk Pmefjzifh wnf&rnfuydk if tBurH &Edik jf zpfco
hJ nft
h wkid ;f vkyif ef;vnf; paqmif
&GufEkdifjcif; r&SdcJhav/
wnfaqmufrq
I idk &f m Adou
k mvnf; tm;uk;d pavmuf r&Sjd zpfc&hJ pdwyf ifyef;Bu;D pGm jzpfc&hJ onf/ pdwv
f uf
rcsrf;omjzpfcJhaomaMumifh ukd,fcEmvnf; ydefBuHKcsnhfeJYcJh&onf/ xkdaemuf uHtm;tavsmuf ulnDolay:vmcJh&
avonf/ wpfaeYo tdyaf ysmo
f mG ;pOf tdyrf ufwiG f apwDyu
Hk dk txif;om;jrifvmcJo
h nfq\
dk / xkyd aHk wmfudk jrif&vQif
tvGef0rf;ajrmuf0rf;omwuf<urI jzpfvmcJh&onf/ xkdYaMumihf tdyfruft&xifvmaom ykHtwkdif; csufcsif;
wnfaqmuf&ef pDpOfavonf/ wnfaqmufrIukdvnf; ukd,fwkdifyif OD;pD;uGyfuJTefjyvsuf aqmif&GufcJhonf/
xkad pwDudk rdrw
d pfO;D wnf; 'g,umjyK aumZmou&mZf 1268ckEpS f ewfawmfv (if;touf 77ESp)f wGif
wnfaqmufcJhavonf/ apwDawmfrSm av;axmifhcsKd;oPmefjzpfNyD;? tmvdefig;qifhESihfwuG bkHtqifhokH;q,fh
wpfqifh ygonf/ bkHokH;q,fhwpfukd t"duxm; okH;q,fhwpfqifhjzihfwnfcJhonfhtwGuf ]okH;q,fhwpfbkHapwD}
[kwiG o
f nf/ ok;H usyd w
f pfbaHk pwD[v
k nf; ac:Muao;onf/ apwDbt
Hk qifw
h idk ;f vnf; kyw
f ak wmfrsm;ukd ywfvnf
wnfxm;&So
d nf/ ykx;dk wpf&mESifh *lcEk pS &f m &Hvsu&f o
dS nf/ *lxJ yd#uwf ygVdawmf ausmufpmok;H csyu
f spD pku
d x
f v
l suf
&Sday\/ qGrf;&yfae[ef xkvkyfxm;aom &[Emkyfwk ig;&mvnf;&Sdonf/
tjcm;tjcm;aom kyfrsm;um; renf;vSay/ t&yf&SpfrsufESmwkdY N*dK[f&SpfvkH;ykHtjzpf *VKef? usm;? jcaoFh?
qif? <uuf? [kid ;f qif? yl;kyv
f ;Hk wku
Yd dk jyKvyk x
f m;onf/ awmifbuft&yfwiG f urmapmihef wfyk Ef iS hf taemufawmif
bufwiG f urmapmifeh *g;kyw
f nf&o
dS nf/ av;bufrsuEf mS wGif pwkr[m&mZfewfrif;Bu;D tkyrf sm;ukv
d nf; wnfxm;
cJo
h nf/ oHa0*jzpfap&ef apwDawmifbuf i&JBu;D i&Ji,ftcef;cef;rsm;ukd pkpH mG jyKvyk x
f m;&So
d nf/ "rmko
H rd af wmf
wnfaqmufjcif;? odrftaemufbufrS ukodemkHkyfrsKd;pkHESifh y&dedAmefjyKaeaom kyfwkawmfyg ukHvkHjynhfpkHayonf/
rdrad exkid &f ef odrt
f eD;wGif oD;jcm;taqmufttkw
H pfcv
k nf; jyKvyk cf o
hJ nf/ xkt
d aqmufttkw
H iG af evsuf
w&m;bm0emrsm;ukd qifjcifavhvmyGm;rsm;cJah vonf/ xkx
d adk umif;rIww
Ydk iG f tcsKUd *lwYdk kyyf mG ;rsm;ukyd gxnfx
h m;cJh
ay\/ xk*d o
l rd rf sm;ukv
d nf; oGyrf ;dk Ekid cf o
hJ nfq\
dk / apwDBu;D ukv
d nf; xD;awmfwif tNy;D wkid cf o
hJ jzifh tHw
hH pfyg;tjzpf
csD;usL;EkdifcJhMuonf/
xkdodkYapwDudpaqmif&GuftNyD; twdtusukefaiGrsm;rSm av;odef;ajcmufaomif;(460000)jzpfownf;/
ig;odef;cefYukefusonf[k todtrSwfjyKEkdif\/ xkdYaMumihf OD;tm'dp0Hou odkYykd'fpkH&wkjzihf rSwfwrf;wifcJhonf/
]a'0godMum;? tdyfruftm;jzihf
xif&Sm;Tefjy? ykHukd&aomf
Ak'omoem? jyefYyGm;&m[k
apwemrwdrf;? ukd,fr,drf;bJ
av;odef;ajcmufaomif;? cefYaiGaygif;jzihf
pkaqmif;aMu;aiG? pGefYayaumZm? wpfaxmifom
ESpf&majcmufq,f? &Spfck0,fwnf;
pifMu,frmo? ewfawmfv\
yuykPrm? aeY&mZm
&ck d i f o m;BuD ; pmay

55
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
0kdif;umtnD? ykxkd;pD
apwDbkHqifh? xD;awmfoifhatmif
xGef;wifhr*Fvm? wnfcJhygonf/
awZmjrwfbkef;? axmufapaom0f/
xkad pwDut
dk &yf&yfrS vma&mufz;l ajrmfcMhJ uay\/ a&muforQb&k m;zl;om;wku
Yd v
kd nf; if;uyifwm0ef,
l
auR;arG;cJhonfqkd\/ xkdrQjzihf ra&mifh&JbJ xkdifawmfrlbk&m;wpfqlwnfcJhav&m? ay 60xd jrihfcJhonfqkd\/
wnftNyD;wGif ysufNydKcJhojzihf pdwfrwGefYbJ okH;Budrfxd xyfrHjyKvkyfEkdifcJhay\/ wnfNyD;&if;ysuf&if; jzpfcJhav&m?
av;Burd af jrmufwnf rNraJ omtcgrS vufavsmNh y;D ykpH aH jymif; wpfzefwnfc&hJ \/ okaYd omf bk&m;um; r[kwb
f J
ikHwnfaomapwDyifwnf;/ bk&m;ikH wnfaomapwDukd oQpfaomif;apwD[ltrnfwGifcJh\/ xkdapwDvnf;
tpOfrwnfNrb
J J tBurd rf sm;pGm NyKd ysucf &hJ ojzifh xyfrv
H suyf if wnfc&hJ avonf/ ysuNf yKd jcif;rsm;vSojzifh aiGuek af Mu;
usrsm;um aemufqkH;wGif ukd,fydkifajr jyKpkuRef;ukdyg a&mif;cscJh&\/ xkdaiGjzihfwnfcJhaomfvnf; apwDum; tNyD;
ra&mufwidk cf ahJ wmhay/ bk&m;wumuG,v
f eG Nf y;D aemuf xkad pwDrmS awmifuo
hJ Ykd jzpfuse&f pfcahJ v\/ ,ckxd awmifBu;D
yrm jrifawGUae&ay\/
tcsKu
d apwDtaemufbufwiG f tawmif&pS q
f ,fjrifrh Q kyw
f Bk u;D ukv
d nf; wnfxm;cJo
h nfq\
dk / xkt
d kyrf mS
t&dad rw,sb&k m;avmif;awmf\ ewfom;tppfjzpfaom kyw
f [
k q
k Mdk uonf/ xuf0ufavmuftNy;D wGif rk;d BuKd ;c&m
NyKd usysupf ;D oGm;cJ&h aMumif;jzifh od&\/ pHu;dk awmif&mG onf tdraf jcok;H &mhig;q,f (350)rQ&cdS &hJ m tvGepf nfyifom,m
cJo
h nfq\
dk / bk&m;wumr&So
d nfah emufwiG f xk&d mG uyif tpp ylaZmfcMhJ uay\/ odaYk omfxb
dk &k m;ESi&hf mG rSm N*Kd [af rTccH rhJ I
jzpfvm\/ 'kwd,urmppfab;aMumifh ukvm;ykefuefrIjyKcJh&m xkde,ft&yf&yfvnf; tajctaeqkd; qkdufa&mufcJh
&av\/ ukvm;rsm;onf 1304ckepS f uqkev
f jynhf t*FgaeY ae0ifpwGif pHu;dk axmif&mG udk rD;IcYd MhJ uonf/ tjcm;&yf
&Gmaygif;rsm;pGmvnf; rD;IcYd cH &hJ onfomru owfjzwfc&H jcif;jzifh &yf&mG ysupf ;D cJ&h avonf/ bk&m;ukv
d nf; rD;IUd zsupf ;D
rIrsm; jyKcJhMuavonf/
xkaYd emuf ab;tE&m,fNird ;f at;aomtcg wpfzef&yf&mG wnfaxmifum aecJMh u\/ xkpd Of &yfo&l yfom;rsm;
ESihf e,fole,fom;rsm;rSm bk&m;ukdzl;jrifMu&vQif 0rf;enf;cJhMu&\/ xkdYaMumifh aumZm 1310ckESpfu tysuftpD;
rsm;ukd wzefjyKjyifcMhJ u&m tcsKUd omNy;D pD;cJMh uavonf/ tcsKUd um; jyKjyifqyJ if&adS epOf rl*sm[pfuv
k m;olyek f wpfzef
ay:aygufvmcJhjyefonf/ xkdolykefwkdY\aomif;usef;rIaMumifh qufvufrvkyfEkdifbJ &yfwefYoGm;cJh&onf/ xkdaemuf
1323ckeSpf jymokdvwGif toif;zGJUvkyfvmcJhMuonf/ xkdtoif;rS wpfpwpfpaqmif&GufcJhojzifh tcsKdUt0ufjyKjyif
EkdifcJhonf/ 1324wefcl;vqef; 14&uf Ak'[l;aeYu ESpfaxmifh&Spfq,f(2080)wefbkd;&Sdaom a&Ta&mifaMu;xD;ukd
wifvSLEkdifcJhonf/ ,ckwkdif jyKjyifp&mrsm; usef&Sdaevsufomwnf;/
okH;q,fhwpfbkHapwDawmfukd OD;tm'dp0Hou odkYaw;xyfzGJUqkdcJhay\/
]bkHokH;q,fhwpftwGif;? usifvnfjcif;ykHrD
ukokdvf&if;jrwf0oDi,f? odrfapwDvkyfief;
jyKpkrif;tvSL&Sifukd? tdyfrufwGif ewfuykHTef;
pdwf&nfrSef;odrfwumrSm? r*faomuusifhvrf;
apwDrSm oifh&mrSef;NyD;awmh? tcef;cef;vkyfyg
aiGOpmig;odef;cefY? pm&if;oefY rwGefYo'g
yd#uwfokH;ykHpm&,f? *lwkdif;rSmjznfhxm;vkdY
tHhwyg;apwDykH? kyfrsKd;upkH
apwDjrwfowif;*kPf&,f? jynfvkH;NcHKvTrf;ygwJhav;/
azmfjyygapwDBuD;um; tESpf (87)ESpfausmfajrmufavNyD/ Ak'bmomwpf&yfvkH;twGuf wnfxm;cJhonfh
tavsmuf xdef;odrf;jyKjyif&ef tvGefta&;BuD;vS\/ tpm;xkd;r&aom omoema&; taqmufttkHvnf;jzpf
\/ omrnyk*dKvf\aiGaMu;tiftm; vkyfukdifrIpGrf;&nfjzifh jzpfEdkifaomt&mum; r[kwfay/ tHhbG,f&SdfvSaom
xkdyk*dKvfrsKd;xGef;awmufay:xGef;cJhojzifh vkyfaqmifcJh&aomaMumifh qef;Mu,fwrGwf tHhrcef;zG,f&m zl;jrifvmcJh&
&ck d i f o m;BuD ; pmay

56
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
onfomwnf;/ ,cktcg a'otajctae Nird o
f ufaumif;rGeaf eNyjD zpfojzifh bk&m;zl;olrsm;vnf; oGm;vmEkid af vNy?D
armfawmf? a&,mOf? avmif;avSwjYdk zihf rjywfz;l jrifa&muf&adS eMu\/ uk,
d w
f idk o
f mG ;a&muf wpfBurd w
f pfcg zl;jrifrMd u
vQif tHhMorqkH; ESvkH;Munfvif b0ifNidrf;csrf; yDwdvTrf;NcHK tmkHcHpm;EkdifMuayvdrfhownf;/
&cdkifo[m,pmapmif
1987-ckESpf/

ykHjyifonf vllrsKd;EG,fwpfpk\ a&S;usaom kd;&m,Ofaus;rI tEkynmwpfckjzpfonf/

ykHjyifpmtkyfqkdonfrSmwpfcgwpf&H &Sm;&Sm;yg;yg; ay:xGufvmjcif;jzpfonf/

okawoD t&SifpudE
ukd,fwkdif&ckdifajrtESHY oGm;a&muf&SmazGpkaqmif; jyKpkum a&;om;wifjyxm;onfh

&ckdifwHcGefykHjyifrsm;
pwifu
dk af eNyD-BuKd wifrmS ,lMuyg
&ckid o
f m;BuD;pmay

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

57

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&ckdifbk&m;&Sdckd; qkawmif;trQa0
toQifBuD;
&ckid jf ynf omoemhorkid ;f wGif bk&m;&Scd ;dk rsm;onf bk&m;&Sit
f m; &nfreS ;f arQmu
f ;dk ylaZmf;dk jzpfonf/ jrwfpmG
bk&m;&Sifonf pEmol&d,rif;\ yifhzdwfcsuft& &ckdifjynfodkY <uvmvsuf r[mrkedkyf&Sifawmfukd ukd,fpm;awmf
tjzpf OD;pGmoGef;vkyfylaZmfcGifhjyKcJhonf/ bk&m;&Sifr<urDuyif &ckdif"n0wDjynfh&SifESihf wkdif;oljynfom;rsm;onf
bk&m;&Siu
f dk &nfreS ;f ylaZmfBuKd q&dk EdS iS Mhf uNyv
D nf; jzpfonf/ vlwidk ;f EIwzf sm;rS bk&m;-bk&m;[laom tmkjH yK&w
G q
f rdk I
(0g) &Scd ;dk rIrmS yJw
h ifnaH eonf/ wpfa,mufuwpfa,mufudk ac:xl;&myifvQif bk&m; bk&m;[lyif toHjyKcMhJ u
onf/ xkd,Ofaus;rItpOftvmonf ,ckxd tpOfwnfvmcJhonf/ xkdYaMumihf &ckdifwkdY\bk&m;wrI bk&m;&Sdckd;rI
tmkHjyKrIonf raem"d|mefu pwifjcif;yifjzpfavonf/
xkdYaemuf r[mrked kyf&SifawmfESihfywfouf Ak'ukd,fwkdif ylaZmf&usKd;rsm;ukd a[mMum;cJhonfhtwkdif;
tusK;d &nfarQm
f bk&m;&Scd ;dk &nfarQmu
f ;dk uG,t
f m;xm;,kMH unfjcif;um; ykrd cdk idk Nf rv
J mcJ&h onf/ bk&m;&Scd ;dk ESiyfh wfouf
azmfjyyg bk&m; bk&m;[laom rSe;f arQm&f cdS ;dk rI bk&m;&SiZf &D iS ?f r[mrke&d iS f ZD&iS yf ifwu
Ydk m; &ckid u
f av;vli,fwu
Ydk tp
EIwfwuf& Ak'ylZed, tOD;tpvnf;jzpfacsonf/
tcsKUd u tPSvHk arG&iS af wmf*gxmonf &ckid w
f \
Ydk bk&m;&Scd ;dk tm'dtp yPmrtjzpf ,lqMuonf/ OD;awmf
ezl;t&yf jzLqGwpf ifMu,fvuf[mvnf t&Snw
f pfvH a&mifvQu
H eG jYf rL;aom arG;&Siaf wmfonf a&mifvQNH yKd ;ysu
f
txl;wifw
h ,fayonf/ pEmol&,
d rif;onf jrwfpmG bk&m;&Si<f ua&mufvmpOf xkOd PSvaHk rG&iS af wmf\ wifw
h ,fyHk
ukd txl;jrwfEkd;jcif;jzifh ylaZmfrIjyKcJhavonf/ xkdylaZmfrIukd tOD;xm; ]aMomf [&D-[&D-a[-a[? wdoQwwdoQw}tp&Sdaom OPSvkHarG&Sifawmfbk&m;&Sdckd; pwifjzpfay:vmcJh&onf[k ,lqMuonf/
xkdYtjyifusrf;*efvm bk&m;&Sdckd;trsKd;rsKd;wkdYum; trsm;&SdcJhayonf/ &ckdifausmufpmwkdY earmwtpcsD
aom r[merum&bk&m;&Sdckd;ukd awGU&onf/ earmwwd[l a&;xkd;&Sdckd;xm;onf/ earmAk'g,od|H[lyif
pmoifysK;d p bk&m;&Scd ;dk rI tpOfjyKxm;avh&o
dS nf/ bk&m&Scd ;dk rsm;um; bk&m;&Si\
f *kPaf wmfudk zGiq
hf x
dk m;jcif;rsm;yif
wnf;/ bk&m;&Sifonf *kPfawmfteEESihfjynhfpkH&um; bk&m;&Siftm; xkdxkd*kPfawmfukd zGJUqkd&Sdckd; ukefEkdifcJhav&m
onf/
&ckdifjynfwGif "mwfawmfpOf bk&m;&Sdckd;ukd MoumotpcsD b'urm yGifhawmfrlaom bk&m;ig;qlwkdYudk
vnf;aumif;? bk&m;&SifwkdY\oGm;awmf? pG,fawmf? y f ;dk awmf paom "mwfarGawmfwu
Ykd v
dk nf;aumif;? yd#uwf
usr;f *ef plVmrPdapwDawmfwu
Ydk v
dk nf;aumif;? ky&f iS af wmfr[mrkeu
d p y&deAd m efjyKNy;D aemuf <uif;use&f pftahH om
"mwfarGawmfrsm;\ wnfxm;&mapwDyx
k ;dk wku
Yd v
dk nf;aumif;? pyfqx
dk m;onf/ &ckid u
f Re;f t&yf&yfwYdk xk"d mwfawmf
rsm;ude;f 0yfae bk&m;vSnyfh wfawmfyal Zmfavh jyK;dk pOfvm "rwmtvm; uRe;f pOfywf bk&m;&Scd ;dk [l trnfac:qkd
xm;onf/ trsm;odNyD;jzpf rwifjyvkdNyD/
xif&mS ;aom r[mrked ky&f iS af wmf\orkid ;f ukd xkwaf zmf&cdS ;dk xm;aom bk&m;&Scd ;dk rSmvnf; trsK;d rsK;d zGUJ qk&d cdS ;dk
jcif;rsm; awGU&onf/ &mZ0ifvuFm r[mrkedbk&m;ukd ylaZmf&Sdckd;&efoGm;MuykH tpOftvmtpDtpOf pepfukdyg
awGU&onf/ ,aeYxv
d nf; rdrw
d aYdk 'o Xmetavsmufvnf;aumif;? t"du& bk&m;apwDwu
Ydk v
dk nf;aumif;? ylaZmf
zl;ajrmf&ef oGm;a&mufMuaom tavhtxum; &SNd ryJ ifwnf;/ txl;ojzifh bk&m;zl;tavhu
h dk oBueF 0f guRwpf aom
tcgBu;D wkYd tazmftaygif;wkjYd zihf oGm;a&mufavh&MdS uonf/ bk&m;a&oyg,frrI mS vnf; bk&m;ylaZmfaomtavhwpfck
yifjzpfonf/
&ckid w
f \
Ydk Ak'b
mombk&m;ylaZmf&ef bk&m;&Scd ;dk rsm;um; azmfjyyg"mwfawmfpOf bk&m;&Scd ;dk ? r[mrkeb
d &k m;&Scd ;dk
tjyif uRe;f urf;tvku
d f xif&mS ;aombk&m;"mwfawmf? apwDrsm;ukd &Scd ;dk aom bk&m;&Scd ;dk rsm;ukd awGU&SMd u&m pkpnf;rSwf
wrf;wifjcif;? &SmazGazmfxkwfjcif;rsm;jyK&ef vkdtyfayonf/ bk&m;&Sdckd;rsm;onf Ak'\tjzpfoepfukdvnf;aumif;?
&ckid jf ynf\Ak'o
moemordik ;f ukv
d nf;aumif;? bk&mapwDw\
Ydk orkid ;f jzpf&yfuv
dk nf;aumif;? rSww
f rf;wifjcif;yifjzpf
\/ pmaytjrift&vnf; zGJUEGJUpyfqkdrI pmaywefbkd;BuD;rm;aMumif; xif&Sm;ap\/ &wkjzifhwpfoG,f? vuFmjzifh
wpfrsKd;? uAsm? tJ? tef? pum;ajywkdYjzihf a&;zGJUcJhorQqkdvQif pmaye,fukd us,f0ef;eufIdif;ap&monf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

58
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
bk&m;&Sdckd;ESifhywfouf qufEG,faomqkawmif;rIrsm;? trQa0rI? omoemawmfavQmufxm;rIwkdYvnf;
trsm;yif&adS eonf/ xkx
d adk zmfjyygwku
Yd m; pmay\tiftm;? pmay\e,fy,fusupf m;&mrsm; jzpfacs\/ ,ck Moumo
uefawmhjcif;utp tavhtxoif,rl I tm;enf;csuaf wGUae&onf/ xkaYd Mumihf Ak'b
mom,Ofaus;rI oifcef;pmrsm;
ukdjy|mef;jcif;? oifwef;ay;jcif; ponfrsm;ukd vkyfaqmifvsuf&SdaeMu&onf/
&ckdifwkdY\bmoma&;,Ofaus;rIESihf qkif&mwkdYudkvnf; tvm;wl jy|mef;oif,lEkdifMuvQif tbufbufu
tusKd;rsm;vSonf/ rdrdwdkYonf Ak'bmom,Ofaus;rI tusKd;oufa&muf&eftjyif pmayaus;Zl;ukdyg azmfxkwf&m
a&mufap&ef awGU&SdodrDonfrsm;rS tenf;i,fwifjyvdkayonf/

(1) &wemokH;yg; bk&m;&Sdckd;


Moumo-Moumo- Moumo
tpdaE,s? tpdaE,s? tpdaE,s? tyar,s? tyar,s? tyar,s? twkdif;rodaomaus;Zl;awmftpkH?
*kPaf wmfjrwftaygif;ESihf jynhpf aHk wmfral om jrwfpmG bk&m;ocifonf oZD0u edZ0D odYk ajymif;oGm;awmfral omumv?
xm;awmfrlcJhaom kyfwkawmf? qif;wkawmf? "mwfawmf? tHawmf? eHawmf? ezl;? oif;csyf? yfkd;awmftaygif;wkdYudk
vnf;aumif;? Ak'O - jrwfb&k m;ukv
d nf;aumif;? "rO- r*fav;wef? zkad v;wef edAm efy&d,wf[k qkt
d yfaom q,f
yg;aom w&m;awmfjrwfukdvnf;aumif;/ oHCO -r*Xmefav;a,muf zvXmefav;a,muf[kqkdtyfaom
&Spfa,mufaom y&rwoHCmawmfjrwfwkdYudkvnf;aumif;? ,ck orkwd& oHCmawmft&SifjrwfwkdYudkvnf;aumif;
rmwmydwk tmp&d,m'DeO? arG;onfhrdcif? arG;onfhzcif? q&mocifaus;Zl;&SifwdkYESihf oufBuD;0gBuD;wkdYtm;vnf;
aumif;? t[H? bk&m;wynhfawmfonf/ 0aE0Emrd? &Sdckd;yg\/
odkY&Sdckd;&aom tusKd;tm;jzihf tyg,fav;yg;? uyfokH;yg;? &jypf&Spfyg;? &efolrsKd;ig;yg;? ab;ESpfq,fhig;yg;?
"mwfq,fyg;? a&m*gtemrsKd; 96yg;wkdYrS uif;vGwfpifMu,fonfomjzpf o'g? oDv? okw? pm*? ynm? [D&d?
MowAwnf;[laom olawmfaumif;Opm &wemckepfyg;ESihf b0qufwkdif; qufwkdif; jynhfpkHNyD; t&darw,s
&Sifawmfjrwfbk&m;onf xif&Sm;aemifcg &wemyvif uefYaumfyif&if; atmifjrifopm ig;jzmaO,s wpfprusef
OmPfawmfxGef;y arw,svQif a&TMumy'kH aetmkHusif; vif;vif;awmuf yGifhaomcgvQif ukd,fwkdifukd,fMuyf
vufO;D vsipf mG zl;awGU& y#dor'D gav;yg;? tbdOmPfajcmufyg;? psmeformywf &Sprf sK;d ESifh Ny;D jynhpf
Hk tqk;H pGeaf om
b0 r*fw&m;? zkdvfw&m; r*fOmPf? zkdvfOmPf? edAmefcsrf;om w&m;awmfjrwfukd &&ygvkd\t&Sifbk&m;/

(2) r[mrked bk&m;&Sdckd;enf;wpfenf;


tpdaE,s? tpdaE,s? tpdaE,s? EIid ;f rrQom xGe;f y&Ti&f edS ?f 0&Zde[
f k t&Sed jf yif;jyif;? ajcmufa&mifvif;onf?
&Si&f if;bk&m; bko
H ;Hk yg;ukd k
d w
G Mf unfwyk f tuREykf o
f nf xkwaf zmfvtH/h vGeaf vaomcg pEmnol&,
d rif;vSjrwfpmG
'g,umvnf; jA[modMum;? e*g;*VKef ukrP
,
f u *EAw
Ydk w&m;xD;aqmif; rif;taygif;vnf; wpfaomif;trwf
Buv
H wfnpD mG &wemtrsm; jrwfu;dk yg;ukd uk,
d pf m;awmf[k kyq
f if;wkudk oPmefwpl mG oGe;f &ygaMumif;? tcGiahf wmif;
u aumif;\'g,um rif;wumvnf; o'gxGww
f if &Siyf ifjrwfav; tcGiafh y;u oGe;f uke&f aomf uk,
d pf m;awmfrmS
xdyfawmfrpd vyf[du avQmufzdaomcg ighwm0efum; jzpfawmhyg[k a&T&ifarGUawmf ayGUumayGUum ckESpfcgvQif
xnfhaomfusifrS oufawmf0ifbd csif;csif;pdav ajEly xkdcP <u<uxav yvifaAGxuf pkHrufqyGm; ESpfyg;
,SOfwl aeawmfrlcg a0g[mpum; >rufMum;ozG,f xifMuonfrSm ZmoloQifoQif Zmocifvnf; qHyifwpfjcrf;
r,Ge;f rSepf mG wlawmhyg[k rsm;pGmewfvl awG;,lBuq
H rod&aMumif; Ak'p ifppf igyifjzpf[k oQio
f Qpb
f &k m; rdeaYf wmfMum;
rS odMuav&m xkdcg0,f bkef;<u,fxGwfxm; jrwfbk&m;vnf; ewfvlyifhao;<urnfBuHcg r[mrkedoGef;bdzsL;zsL;
jrwfqif;wku ,ckvkdufrnf avQmufMum;avaomf nDawmfeDvkduf igoQifoQpf[k vkdufcGihfroihf wm;vifhaomcg
igAk'vnf; ZD0gouf&Snf &Spfq,fjynhfcg rif;rvmodkY yGifhcsdefa&TaAm tifMuif;awm0,f pHcdrnf[k pHrnfaomcg
vuf0g;um pum;rajym wkP
H b
dS ma0 qdwq
f w
d af e[k rdeaYf wmfjyKu jrwfZed \uk,
d pf m;jzpfbd jrwfrek u
d dk q,fjzm
vufpkH xdyf0,fikH Gwf,lyefxGm zl;&ygom; aumif;usKd;tm;jzifh trsKd;aumif;(om;a,musfm;) (orD;rdef;r)
aumif;pifppf qufwidk ;f jzpf tESprf sm;pGm oHo&m ig;jzm&efol rjyKwaHk oQmif; olawmfaumif;ESifh aygif;&onfudk

&ck d i f o m;BuD ; pmay

59
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
awmif;qkqkd aESmif;aomtcg okH;&Gmvlb pdaE,s&Sif ywjrm;yvif uHhaumfyif atmifjrifo'g zGihfaomcgvQif
vufiif;yxr zl;awGU& y#dorD'gav;r*pwk &SpfcktbdOmPf psmef,OfrGefjzihf edAmefatmifcef; acrmvrf;ukd
wef;wef;rwfrwf rcRwfuRekfyf a&mufapaomf? Moumo-Moumo-Moumo jrwfoQifawmf/

(3) &rf;NAJuRef; "mwfawmfokH;ql bk&m;&Sdckd;


b'rnfaom urm jrwfpGmAkH' uzvnf; OmPf&okH;pOf aumif;uifjyifodkY psmef,mOfygoef; o'g
vrf;ukd <ujref;pMum vSnv
fh nfygaomf [oFmuk;d aomif; iSut
f aygif;odYk aomif;aomif;zkrd jrL;&Ti<f uvsuf uz
bk&m; Asm'dwfxm;\/ aemufrSay:xGef; &rf;NAJuRef;[k r,Gef;pum;rdefYwkHjim;rS rsm;rsm;rMum ay:aygufvm\/
&rmuRe;f wGif vlzsm;zsio
f nf &S&d if;tp tdraf jccsaomf emr aumif;jcif; &Gmrl&iT ;f [k ac:jcif;aumif;rGef &Tiyf cJG aH omf
emrHawmf& p&GmuvQif a*gwrrnfwiG f "mwfarG&iS u
f dk rsm;zsiaf &TjG ynf apwDwnf ac:avwkv
H wf rkXaf wmf"mwfudk
Munfw
G yf um uHo;Hk jzmwnf; 0Em0aE &Scd ;dk av[k usuo
f a&rsK;d *kPaf &mifw;dk onf vlrsK;d ac:wGif ewfobifoYkd
jrifjriforQ aomre&Tif ac:wGiu
f efwidk ;f &yfordik ;f wGif twGi;f jyif a&S;cGijf yKAm awmifxyd cf smwGif &wemarGUavsmf
em;arG;awmfukd ylaZmfGwfc OD;ajzmifhcs aemufrSwpfcg av;awmif&Gm tmumwdrfarQmf awmifxdyfay:wGif
vufa&G;awmf"mwf apwDjrwfukd vuf[wrkd; uRekfyf&Sdckd;onf aumif;usKd;csrf;om oufwpf&mvQif &Snfygapvkd
ukov
dk af Mumifh jynhv
f ydk gap trQa0um qkawmif;ygonf rMumr*fzv
dk f a&mufapaom0f/ jrwfoQiaf pm MoumoMoumo-Moumo/

(4) awmifzl;bk&m;BuD; jzpfpOforkdif; bk&m;&Sdckd;


aygufawmNrdKUe,f awmifzl;awmifay:wGif OD;a&Tatmifac: OD;olawmfu EId;aqmf ]tif;? Muif;? nD?
aemif} wnfNyD;atmif [laom eHoifhtu&mpOft& aumZm 1237ckESpfu bk&m;BuD;udk wnfcJhonf/ tBuD;qkH;
bk&m;wpfqltjzpf xifay:ausmfMum;onf/
]r[m0d[u
d &mr upy\ jAKA0 ad ' &Su
d rf;ajc uayrsm;pGm omoemvQif wnfumay:xGe;f awmif&if;uRe;f
wGif armfueG ;f r*Fvm t&Gm&Gmxuf ausmNf zKd ;ESpYH yf awmif;zl;&yf tjrwfazG&mS vlwumwkYd omoemwk;d yGm; tusK;d rsm;
atmif BuKd ;pm;tm;xkwf aZmr,kwb
f J avmukw& m jrwfOpm[k &wemly twkv\ lyawmf"mwf ormZwfor
,kwf ,Gi;f r,kwaf tmif kyw
f rk [m &wemxGwx
f m; jrwfu,
dk pf m;ukd wnfxm;onfrmS axmihEf pS &f mESifh ok;H q,fch Ek pS f
ou&mZfwiG f jzpfxeG ;f csed w
f ef qD;ESi;f xef[k a[rmefuek af &Smif; *drmefajymif;om; aqmif;aESmif;aEGp waygif;v\
qef;xa&wGuf q,fEh pS &f ufwiG f EIe;f zufrwl ok;H rnfv0l ,f wpfqx
l w
G x
f m; jrwfb&k m;ukd odMum; jA[m zefuv
l m
vsuf t*FgnDGwf vGefwifhtyfaom jrwfaomawaZmf tmEkabmfjzihf OmPfawmfjrifhaqmif q,fhig;awmifESifh
ckepfawmif&if0 'oq,fawmif xuf0,faqmif\ ig;awmifvkH;ywf vufawmfrSwfavmh jrifhjrwfftoa&
wifhoym,fvsuf BuD;us,fcef;em; ausmfxif&Sm;atmif bk&m;wpfql wnfawmfrlonf ewf vl aumif;usKd; yGm;wkd;
aom0f/ Moumo-Moumo-Moumo-jrwfoQifapm/

(5) omoemawmfavQmufxkH;pmwrf;
&ckdifjynf(e,f)? rif;jym;NrdKUe,f? ukwkd;qdyf&Gmpmqkd OD;pHjratmif (aumZm 1225-1303)\rSwfwrf;ukd
wifjytyfonf/
&mZmbd&mZm a'0gwda'0g jA[mwdjA[m rket
d ppf "r&mZfreS u
f l jzpfawmfral om ormorK' twkvpdaE
y&ar jrwfb&k m;onf ukoed mkH arT;G aygif;pkaH wm &*kt
H ifMuif; O,smOfwiG ;f 0,f rvmrif;wkEYd iS w
hf uG ewfjA[mt&yf
&yfwkdY\ tylaZmfukd cHawmfrlNyD;aemuf aemifvmaemufom;wkdY\tusKd;iSm xm;awmfrlcJhaom omoemawmfjrwf
ig;axmifwGif &ckdifjynfjrwf0,f pMum& rif;jrwfq,fqufwGif wpfyg;tygt0if jzpfawmfrlaom bkef;vufkH;
ESiw
hf uG vufeufpMumocif rif;wumwk\
Yd bk&if &ckid jf ynfom;wk\
Yd xdyw
f if qifjzLrsm;wk\
Yd t&Sif r[mjrwfrek o
d Qif
\ 'g,umbke;f awmfwaYdk Mumifh a&Tr;dk aiGr;dk ukd &GmNzKd ;apEkid af om twko&D d t"dywdpMum&Sijf zpfawmfral om oH*g,em
'g,umtavmif;awmf oD&dpE&m; rif;w&m;BuD;onf c? q? yOmuddef;ukd NzdKNyD;aemuf vGefavNyD;aomtwdwf

&ck d i f o m;BuD ; pmay

60
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
omoemawmfjrwf ou&mZfonfum; 2519 ESp?f vGeaf vygNyb
D &k m;? aemifvmvwUH aom tem*gwfomoemjrwf
onfum; 2481 ckESpf? usefygao;onfbk&m;? Owkjzihfum; rkd;Owk 0oE? aqmif;Owk a[rE? aEGOwk *drE[l
ok;H yg;tjym; &Syd gonfb&k m;/ xko
d ;Hk yg;wkw
Yd iG f 0gqkv
d jynhaf usmw
f pf&ufaeYrpS wefaqmifrek ;f vjynfah eYtxd 0oE
rkd;Owkjzpfygonfbk&m;? wefaqmifrkef;vjynhfausmfwpf&ufaeYrS waygif;vjynfYaeYtxd a[rEaqmif;Owkjzpfyg
onfbk&m;/ waygif;vjynfhausmfwpf&ufaeYrS 0gqkdvjynfhaeYxd *drEaEGOwkjzpfygonfbk&m;? if;OwkokH;yg;
aygif;rSwpfEpS [
f k ac:ygonfb&k m;/ xkw
d pfEpS w
f iG f vta&twGut
f m;jzifh wefc;l (y) waygif;[l&m wpfq,fEh pS v
f
&Syd gonfb&k m;? xkw
d pfq,fEh pS v
f wkw
Yd iG f &moDtm;jzihu
f m; wefc;l v rd&moD(y) waygif;v rde&f moD[
l wpfq,fh
ESp&f moDjzpfygonfb&k m;? ckEpS &f ufom;orD;wk\
Yd eHaomfum; u c * C i wevFmeH(y) t-we*FaEGe[
H
l ckepfaeY
om;wkdY\eHjzpfygonfbk&m;? ,ckvlwkdYac:a0:tyfaom aumZmou&mZfonfum; 13ckESpf? wydkYwGJv rmoH?
qkwq
f ,f&uf {uef? paeaeY e*g;eHreS yf gonht
f aMumif; &wemjrwfO;D acgif;jzihf avQmufxm;awmif;yef toem;cH0yhH g
onfbk&m;/

(6) a&pufcs
Moumo-Moumo- Moumo urmonfum; b'urmrnf\/ onfum; jrifhrkd&fawmifbuf
vuf,mZrK'DyguRef;rnf\/ bk&m;onfum; ig;qlwnf;? ,ck omoemonfum; a*gwrbk&m;omoemjzpf\/
,ckjzpfaomomoemonfum; 2500jzpf\/ 'o&mZmaumZmou&mZfum; 1318ckjzpf\/ (rlvou&mZf aumZm
ou&mZfukd jzpfonfh twkdif;ukdxnfhqkdygav) ar-tuRekfyf jyKvkyf&aom ukodkvfukd rokE&DoDygpDaomiSm?
&Dpifu&m;vufzsm;ukdif &Dpufukd oGef;csvkdufygonfrSm &Dpufum; yx0Durm cef;ajcmufvmaom &Dpuf
r[kw?f ESpo
f ed ;f av;aomif; taygif;ocsmF ? NrrD suEf mS ukd pk;d ykid af eaom rokE& rD \OD;acgif; wnfvmS aom &Dpufonf
jzpfpDaom av;oacsFESihf urmwpfodef;? &SpfoacsFESifh urmwpfodef;? wpfq,fhajcmufoacsFESihf urmwpfodef;?
oacsFurmMumjrifhaomfvnf; rysufpDjim; rokE&DqHzsm; &Dpufcsxm;&m aemifcguRekfyf&pDaom? rnfonhfurm?
rnfonfuuRef;? rnfonfhbk&m; rnfonfhou&mZf rnfonfhESpf rnfonfh&uf rnfonfhvl? rnfonfumv
rnfonfhtcsdef rnfonfhukokdvfjyKaomtcg oGef;csvkdufaom &Dpufonf ,ck ighOD;acgif; ,ckxdonf igum;
jrifvkduf Mum;vkduf odvkdufonf[k rokE&D a'0bkrd oufoD&SDeD oufoDt&m wnfvSmonf a[mwk jzpfpDukef
ownf;/

(7) trQa0
odkYjyK& jrwfyknukd BuD;xjrifhacgif jrifhrkd&fawmifOD; ruusL;om; aus;Zl;t&Sif rGD;rdcifESifh bcifwkdYtm;
&jim;ygpD trQ0D roGDedp um,ukd apmihfxyDvwf ukd,fapmifhewfESifh rjywfpD&m yD;0DiSm arwmqGDnm
q&mor bkd;bGm;up ,r&mZm a'0g,u Ebkrm tmumoe#f; txl;rSwf&m tjrwfykn ukovukd &jim;ygpD
trQ0
D oaAowm ow0g[k ememavmu teEwiG f rjywfpifum ow0go bku
H ;dk 0 0dnmPXDwd wnfbcd ek pf
yg; rsm;pGmvkH;pkH bkHokH;q,fhwpf jzpfjzpforQ a0ae,swkdYtm; trQukokdvf yD;0Dvkd\ xkdukov yknukd trQ&Mu
onfjzpfpDaom rokE&D NrDyHok aovmxkonf oufoDtrI wnfpDaom/
(trQ... trQ...trQ...)
omoemig;axmif ukeaf tmifapmihw
f wf &Sief wfjrwfvnf; oDapaomf? o&D"mwfaygif; taygif;apmifw
h wf
&Sifeefjrwfvnf; oDpDaom &DwGufr& rsm;vSteaEm teE pMum0Vm wkdufwGif;rSmvnf; &jim;ygpD aumif;rIukd

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE
uREkfyf0Donf rokE&D oufoDom"k ac:pDaom0f/

61

(8) qkawmif;tef
Muumoonf? ZrLxG#fwif
bk&m;&Sifukd? xdyfwifpkaygif;
vufq,facsmif;jzifh? aygif;kH;acgif;wif
wifvQifxkdxkd? jrwf&Sifyifukd
ylaZmfvDav? tefpGav/
ylaZmfNyD;rS? ckcgjzpf&
b0? qif;&Jylqm
cH&ygonf? aemifvmoHo&m
qufrsm;pGmqGif? rmomyDw
rdbrsKd;qGD? ausmfvlYNrDwGif;
wleDwuG? jzpfcspfpGav
tefpGav/
jzpfaomMurm? ZrLcsmwGif
opmav;yg;? wnfjim;owd
orm"dynm? Xm&ovQif
jrwfpGmvkH;? lygqif;0g
ewfolZmokdY? jzpfpDaomfav
tefpGav/
ewfpofolZm? kyf0gxGef;y
aomfwmvodkY? cg;yg;uowf
&ifucsyfESihf? rId;ukd,fa&mif
acgif;wGifqHom? pGmvwfnmokdY
xkwfjim;kd;nD? od*zm;vsm;
pD&Dxm;odkY? AvHcGeftm;
q'eftiftm;? q'efaxmifaomif;
pkaygif;tnD? ausmfvkNrDwGif
jzpfpDaomfav? tefpGav/
ckatmifjzpfc? awmif;qk&ef
nDESihftnf;ukd? armifESifhESr
uGmruGJ? rsKd;av;wkdifav
00wD? xkdjynf&yf
jzpfpDaomfav? tefpGav/
jzpfaomukov? xkdXme
ESpfyg;armifESH? pnf;pdrfcH
om;uwpfusdyf? NrD;u&mausmf
pHaysmfeD&m? 0wom
pHyg&pD? eHyg;&yfxuf
0ifrsKd;xGufum? pkHpGm&
NrD;vSom;aoQ? oGm;vmonfhvnf;
tefpGav/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

t&SifpudE

62

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)


om,maysmfyg? ewfarmift&TD
acgbPDESihf? xufNrDrkd;yGm;
qif;vma&mufjim;? ewfom;Zm&Z D
t&dE[cif;? xD;eef;jymom'f
EIdif;wkvGwf? rif;vS&mZm
pMumxdvk? &efolr&
usifhoDvESihf? ESpf0vlol
rpDaomfav? tefpGav/
rpDaysmf&m? eDpOfcg0,f
t&Sift&d,srdaw? yGifharcgvnf;
zl;&vQif? &wkHusifrS
zljrif&? yGifhqJawZm
uRef;jynfom? &wemukd &TDrGDjynfhpkH
ausmif;awmfeD? ewfjynfrsKd;ESifh
pnfyifaomfav? tefpGav/
pnfyifom,m? jynfoma&mufjim;
&Spfyg;y&du&m? pkHpGmvnf;urf
{nfh0wfrpJ? vkyfauR;ygaomf
jynfhonfyg&rD? qnfzkdYxGDodkY
jynfhvDNyD;rS? uRwftm;Asm'dwf
ynm"dvnf;? tefpGav/
ynm"du? &aomqkrGef
&Spfweftmp&? tmomq,fyg;
usifhw&m;ESifh? ig;yg;pGefYjcif;
oDwif;aqmufwnf? awm0,f&oD
xGef;nD0dZm? t&d,mvQif;
jzpfpDaomfvnf;? tefpGav/
jzpfonfrMum? wpfaxmifhig;&m
udwfomukd? a&SmifcGmEdkifa,mif
anmifyifatmuf? aqmufwnfwlpG
p&d,onf? usihfNyD;aomfrS
ynm"du? bk&m;trSef
jzpfpDaomfav? tefpGav/
vlewfjA[m? ow0gtaygif;wkdYonf
aomif;aomif;om"kac:qDaom0f.../

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

63

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

taemufjynf r[mrkedkyfyGm;rsm;
t&SifpudE (&ckdifajr)
taemufjynfac: ,ck b*Fvm;a'h&fS &ckid rf if;rsm;vufxuf &ckid ef ,fy,f tykid ;f tjcm; jzpfco
hJ nft
h avsmuf
tkycf sKyaf &;ESit
hf wl Ak'o
moemjyKa&;yg aqmif&u
G cf o
hJ nf/ xkaYd Mumifh oHC&mZm omoemykid f &ckid o
f C
H mawmfrsm;
onf omoemjyKpkcJh&onfhtjyif bk&m; ausmif; uef apwD ykxkd;rsm;ukdvnf; wnfxm;cJhMuayonf/
ajrmufO;D acwf aemufyidk ;f xd &wemAdrmefausmif;wku
d q
f &mawmf OD;"r&mZdu qkv
d Qif xkb
d *Fvm;e,fwiG f
omoemjyKco
hJ jzifh b*Fvm;q&mawmf[k ac:wGicf &hJ onf/ t*Fvyd v
f ufxuf 1868 ckEpS w
f iG f oHC&mZmom&ar"m
t&Sifonf omoemjyKcJh ,ckxd oHC&mZm*kdPf;[l oHC*kdPf;wpfck&Sdaeonf/ &ckdifrif;vufxuf omoemjyK
oHCm*kdPf;tquftEG,frsm;ukdum; r[moHCm*kdPf;[l ac:wGifaeMuayonf/
xkdYaMumifh ta&SUygupwef tpdk;&vufxuf 1968ckeSpfxkwf pmtkyfwkdY ta&SUygupwef(b*Fvm;a'h&Sf)
wGif ausmif;BuD;AdrmeftaqmufttkHaygif; 310&SdaMumif; Ak'bmom0ifqkdvQif 316000&SdaMumif; tcsKdUpmtkyf
ig;odef;xd&SdaMumif; jyqkdxm;onf/
&ckdifrif;vufxuf wnfxm;ay;cJhaom bk&m; apwD ykxkd;rsm;ukd ,ckwkdifwnfxm;ay;cJhaom yifv,f?
uRe;f ? urf;ESif ajrjyefaY 'otjyif ppfwaumif;awmifwef;wkYd awGU&ayonf/ xkd yk yf mG ;rsm;teuf r[mrked yk yf mG ;
awmf? r[musD paom qif;wkrsm;vnf; zl;awGU&avonf/ r[mrked yk yf mG ;rSm &ckid jf ynfwiG f Ak'< ua&mufpOf xkvyk cf hJ
aom r[mrkedkyf&Sifawmfukd twk,l xkvkyfonfh kyfyGm;awmf qif;wkawmfyifjzpfavonf/ r[musDqif;wkrsm;
qkv
d Qif r[mjrwfrek d &Siyf ifudk oGe;f pOf ykv
d QaH om &wem<uif;rsm;ukd tpm;pm;oGe;f cJah om aemifnD yk yf mG ;rsm;yifwnf;/

r[mrkedkyfyGm;
xkrd [mrked yk yf mG ;awmf? r[musD kyw
f ak wmftm; xkx
d b
dk *Fga'o&Sd &ckid ?f r&rmBu;D paom Ak'b
mom0ifrsm;?
[dEL paom ewfu;dk uG,o
f rl sm;\zl;ajrmfav;jrwfjcif;jyK&mjzpfavonf/ ,ckxd ESppf OfyrJG sm;owfrw
S
f ylaZmfyBJG u;D rsm;
jyKvkyfavh&SdaMuao;onf/
b*Fga'o&Sd r[mrked yk yf mG ;rSm pEmol&,
d rif;u Ak'u
,
dk pf m; oGe;f vkycf ahJ om r[mrked yk &f iS af wmf twkid ;f
tpm;wljzihf xkvkyfwnfxm;onfh qif;wkjzpfonfqkd\/ bk&m;ukd ylaZmf&ef Ak'0Eem*Dw (bk&m;&Sdckd;k) yif
woD;wjcm; a&pyfavonf/ xkrd [mrkeu
d dk ppfwaumif;NrKd UrS a0blnmxd armfawmfum;ESio
fh mG ;Ny;D xkrd S av;rkid cf &D;
qufvQif zl;awGUEkdifonf/ r[mrkedokdY ra&mufrD 2rkdifc&D; avsmif;awmfrl wpfqludkvnf; zl;awGUEkdifavonf/
r[mrkerd mS ppfwaumif;ckid f r[HwmvDrnfaomt&yfwiG f ude;f 0yfvsu&f o
dS nf/ tb,frf if;vufxufu
wnfxm;cJo
h nf[k orkid ;f rSww
f rf;rawGU&aomfvnf; azmfjyyg Ak'0 Eem*DwwGiu
f m; o'gw&m; OmPfynm*kP&f nf
rsm;ESihfjynfhpkHMuaom a&S;ynm&Sdrsm;u "n0wDrS xkvkyfyifhaqmifwnfxm;ukd;uG,fcJhaMumif;jzifh pyfqkdxm;av
onf/ xkdbk&m;ukd aEG&moDwGif zl;jrifMuolrsm; rjywfpnfum;avonf/

xif&Sm;aombk&m;qif;wkrsm;
xkjYd yifxif&mS ;aom bk&m;rsm;rSmvnf; t&yf&yfwYdk &Sad eayao;&m ESppf OfyjJG yKvyk v
f su&f adS eMuay\/ tenf;
i,fazmfjy&vQif(1)
aywl&mG rS wpfridk u
f mG wGif avsmah e armhae &ckid &f mG wefc;dk Bu;D bk&m;wpfq&l so
d nf/ wykw
Yd v
JG jynhaf &mufwidk ;f
yGJawmfusif;yavonf/
(2)
r[mrkerd S ajrmufbufoYdk 6rkid o
f mG ;vQif tde&f mrlwed ?f r&rmBu;D &GmxJvnf; xkid af wmfral Mu;qif;wk bk&m;
wpfql&Sdavonf/ ESpfpOf wefcl;vjynhfaeYwGif bk&m;yGJusif;yavonf
(3)
,if;rSajrmufbufukd a'0oQ aps;tvGef 0ufacgif; &ckdif&GmwGif ausmufkdqif;wk okH;awmifcefY wpfql&Sd
onf/ oDwif;uRwfvjynhfwGif bk&m;yGJusif;yavonf/
(4)
,if;rSta&SUajrmuf axmykdY&ajcmuf&GmwGif awmifqkyfavmufom&Sdaom aMu;qif;wkwpfql&Sdonf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

64
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
aMu;qif;wk twkdif;tpm; kyfwkawmfrsm;qkdvQif
(5)
&ifa*g (yvHawmif) wGifwpfql
(6)
Akdvfrif;axmife,f aumufc&D&GmwGifwpfql
(7)
&*Fgrmwd oufaxmifwGifwpfql
(8)
Akdvfrif;axmif uykd&GmwGifwpfql
(9)
Akdvfrif;axmif &ckdif0wGif (wrkwfceYf&Sd) wpfql/
azmfjyyg 4-rS 8-xd qif;wkrsm;rSm uHomacsmif;? pdeaf jrmif&dS qif;wkawmf(&Siaf usm)f ESifh rjcm;rem; rBu;D ri,f
t&G,ftpm;&Sdavonf/ pdefajrmifbk&m;ESihftpm;wl? r[m*sD &Sifausmfqif;wkawmfrsm;um; tESHYtjym;&SdaMumif;
avhvmzl;olrsm;xHrS od&onf/

pdefajrmif &Sifausmfbk&m;
pdefajrmif&Sifausmfbk&m;rSm rlvu uHomacsmif;rS ig;oJh&GmwGif &&Sdaom bk&m;jzpfonf[kvnf;aumif;?
uHomacsmif; (ajrmif)rS pdeaf &mifawmifxeG ;f vsuf ta&mifueG jYf rL;pGm awGU&Szd ;l jrif&onfuadk xmuf pdeaf jrmifb&k m;
[lvnf;aumif; wGiv
f m&onf[k tcsKUd uqkMd uonf/ &ckid jf ynfrS bk;d awmfrif;vufxuf taemufjynfoYkd xGuaf jy;
Muaom &ckdifrsm;ESifhtwl yifhaqmifygoGm;aom r[m*sDkyfwkawmfrsm;teufrS wpfqljzpfaMumif;vnf; odkY
orkdif;rSwfwrf; jyKcJhMuonf/

xif&Sm;tHh/
pdeaf jrmifb&k m;rSm rlvu &cdik jf ynf? ppfawGckid ?f &aohawmifNrKd Ue,f? rkpH u
J Re;f wGif uk;d uG,cf hJ onf[q
k \
dk /
xk d Y a emuf &ck d i f j ynf u k d Armrif ; tk y f c sKyf p Of xG u f a jy;oG m ;Muol r sm;u yif h a qmif o G m ;cJ h M ujcif ; aMumif h
<ua&mufc&hJ onfq\
dk / xkq
d if;wkawmfudk yifah qmifomG ;Muolrsm;u rdrEd iS w
fh pfygwnf; yifah qmifvu
dk yf goGm;aom
q&mawmfxH tyffESH ukd;uG,fxm;cJhMuonf/ xkdq&mawmfrSm rdrdXmeokdY jyefa&mufNyD;aemuf wpfzefrusef;rmrI
aMumifh aq;uk&ef <ucJhao;&m xkdwGifyif a0'emroufom ysHvGefcJh&onf/
xkdq&mawmf aq;uka&mufaeckduf xkda'orS wumrsm;u xkdbk&m;ukd q&mawmf\cGifhjyKcsuft& y ifh
haqmifa&mufcJh&m aemifwGif q&mkawmfysHvGefoGm;jcif;aMumifh xkda'owGif udef;0yfrIjzpfcJh&onfhtwGuf rkHpJuRef;rS
wum-wumrrsm; awmif;cHcMhJ uaomfvnf; jyefr&Ekid cf NhJ y/D q&mawmfysv
H eG o
f wif;Mum;Mu rkpH u
J Re;f wGi&f adS eaom
bke;f Bu;D r,fawmfu om;&[ef;ukd vGr;f wikad om awmifi,fwpfco
k nf ,ckxd &Sad eao;onfq\
dk / xkad wmifi,fudk
vGrF ;f awmif[k ac:wGijf yKaeMu\/ xkpd ed af jrmifb&k m;tm; awmifwef;e,fom;rsm;\ tm;xm;uk;d uG,&f m txif&mS ;
qkH;jzpfaeay\/ oBuFefwGif bk&m;zl;oGm;rsm;? &SifjyK? tvSLay;olrsm; jynhfusyfpnfum;ay\/ OmPfawmfrSm
awmifqkwf(wqkwfavQmhwpfawmif)cefYjrifh&Snf\/ ta&miftvGefawmufy\/ ppfwpfaumif;rS ]umpfwkduf}okdY
oGm;&m armfawmfum;jzihf pD;oGm; uHomacsmif;wGif avSjzihu
f ;l vsuf zl;ajrmf&avonf/ uHomacsmif;awmifbuf
wGif ausmif;BuD;twGif; *Emuk#dwkdufcef;wGif udef;0yfvsuf&Sdaeay\/
azmfjyyg qif;wkawmfrsm;ukd axmuf taemufjynf b*FgwGif &ckdifrif;rsm; vufxufuyif Ak'omoem
wnfxm;xGe;f um;&mXmejzpfaMumif; odtyfygonf/ r[mrked yk yf mG ;awmfEiS fh r[m*sD yk yf mG ;rsm;teuf twkid ;f twm
wnfxm;av;jrwfjcif; jyKcJhaMumif; ,ckwkdif oufaocHtjzpf xif&Sm;&Sdaeayawmhownf;/
&ckdifjynfe,f pmapmiftwGJ (1) trSwf (4)
1977-ckESpf? rwfvxkwfrS

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

65

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&ckdifjynf Ak'kyfyGm;apwD xkvkyfwnfxm;rIrsm;


ewfjrpf pef;atmif
Ak'vufxuf kyfwkoGef;vkyfrIrsm;
a*gwrAk'\
kyyf aHk wmftwk oGe;f vkyjf yKvyk rf o
I nf xkb
d &k m;&Siv
f ufxufawmfuyif pwifcahJ Mumif;jzxif
tqkdtrdefY &SdMuavonf/ usD;oJav;xyfq&mawmf\ ZrL'Dypmwrf;wGif ra[om&ewfu bk&m;ukd ukd;uG,fol
tjzpf a&mufNyD;aemuf if;ae&m rEm*D&dawmif oDwif;okH;&efavQmufonf/ vufrcHaomaMumihf bk&m;&Sif\
kyfyGm;oPmefukd zefqif; ukd;uG,fcGihfawmif;avonf/ tcGihfjyKcJh&mum; if;onf *Euk#dwGif bk&m;&Sif\
kyfoGifqif;wkawmfukd oufawmfxif&Sm;&SdouJhodkY jyKvkyf tpOfukd;uG,fxm;cJhavonfqkd\?
tvm;wl Ak'x
if&mS ;&Spd Of [dr0Em pEmrkeu
d v
dk nf;aumif;? ouswidk ;f ousrek u
d v
dk nf;aumif;? om0wd
jynf pEeom&rkeu
d v
dk nf;aumif;? &ckid jf ynf r[mrkeu
d v
dk nf;aumif;? uk,
d pf m;awmftjzpf oGe;f vkyaf pcJah Mumif;?
rEm*D&ad wmif jyKvyk cf ahJ om qif;wkurdk l avmurke[
d k wGiaf vonf/ &mZN*Kd [f &mZrkeu
d v
dk nf; oGe;f vkycf o
hJ nfqdk
\/ zmwD,efc&D;pOf if;onf tdE,
d Ak'X mersm;okYd vSnv
fh nfomG ;a&mufpOfu Ak'v
ufxufu uk,
d pf m;jyKxm;cJh
onf[al om pEeom&kyw
f u
k ydk if aZw0efausmif;awmf zl;awGUcJ&h aMumif;jzihf jyqkx
d m;avonf/ jrefrmpmaywkYd
(r[mrkedtygt0if) rkedukd;qlxd oGef;vkyfcJhaMumif;jzifh atmufygvuFmwGif pyfqkdrI awGU&\/
]twdwfa&S;&Sd? O'gef;csdom;
rked&Spfql? [lonfrSmum;
wm0wom? jrwfplVmwnf;
jA[m'k? uydvEIduf
ous&Sifjrwf? om0wfjynfrSm
pEmrnf&? &mZ*[
&mZrnfom? rEm*D&d
rnfbdavmu? tr&atmifcsm
a&Tjynfom? pEr[m
0kdufOD;pGm0,f? aemufrSmrked
&SpfpkH&SdvQif? rked&Spfql
yGifhaom[l? ewfvljA[m
okH;jzmavmu? ausmfapmvS\/}
(1317-ckESpfa&;? r[mrkedorkdif;awmfopfrS)

&ckdifjynf r[mrked kyfwk


&ckdifjynf Ak'kyfwk xkvkyfrIorkdif;onf r[mrke&Sifyifukd oGef;vkyfpOfuyif pwifcJhaMumif; bk&m;orkdif;
t& odvm&avonf/ xkaYd Mumifh r[mrkeo
d nf &ckid jf ynf\ omoemwnf&m[kyif *kP,
f cl MhJ uayonf/ xkrd [mrked
onf bk&m;&Siu
f ,
dk pf m;awmf[v
k nf; ,kMH unfcMhJ uavonf/ bk&m;&Si\
f a&T&G ifawmfaiGUjzihf wnfxm;oGe;f vkycf o
hJ nf
jzpfvnf; bk&m;&Sif\ "mwfawmfvnf; jzpfacsonf/
xkdr[mrkedukd oGef;vkyfNyD;aemuf pEmol&d,rif;onf bk&m;vufawmfjzihf ukd,fwkdifay;cJhaom ypnf;ukd
bk&m;ESpq
f l oGe;f vJah vonf/ xkaYd emufum; r[mrkeu
d ,
dk pf m;awmf ok;H usyd o
f ;Hk qlaom kyw
f ak wmfrsm;ukd xkvyk jf cif;?
r[mrkedoGef;&mrS <uif;usefaom &wem<uif;rsm;ukd r[musefpaom t&mtaxmifruaom kyfyGm;awmfrsm;
xkvkyfjcif;jzifh te,fe,ft&yf&yfwkdYodkY kyfwkukd;uG,frIqkdif&m t,l0g'rsm;yg ysHUESHYcJh&aMumif;jzihf orkdif;vm&Sdav
onf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

66

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&wem<uif;rS oGef;vkyfjcif;
]r[mrkedoGefvkyfjcif;tJ} r[mrked&Sifyifukd oGef;NyD;aemufwGif <uif;usefaom &wemrsm;ukdvuf0J&HESifh
vuf,m&H axysHESpfyg; kyfwktjyif txufr[mrkedESihfoPmefwl 28qlwkdYudkvnf; oGef;vkyfawmfrlcJhonfqkd\/
xkdYaemuf aMu;csnf;oufoufjzihf ckepfqloGef;awmfrlao;onf/ yOavm[mjzihfvnf; ig;yg;oGef;cJhjyefavonf/
yOavm[mjzihf odMum;rif;u r[mrked nDawmf[l tyg;okH;usdyfukd oGef;jyefonfqkd\/
xkdykd;&TDiSufrsm;ukd....
]nD;nD;ajymifajymif? ykd;&TDawmif
&TDawmifxufrS? nD;nD;a&mif}[lvnf;aumif;
]ta*gifajymifvif;? tukd,fNydef;ajymuf
cEmukd,frSm? vQyfa&mifawmufkdU
ykd;&TDBuD;au? iSufuGefavmufav} [lvnf;aumif; pmzGJUMuavonf/

apwDajcawmf&m? zaemifhawmf&m jzpfvm&jcif;


a&S;rl r[mrkedorkdif; vuFma[mif;vmonfum; r[mrkedoGef;usef &wemrsm;rSm bk&m;yvifatmuf
qif;wkawmf\awmifbuft&yf tcsKUd ukdf jrK yEf x
HS m;cJo
h nf/ vlrsm;u ,lMuavaomaMumifh odMum;rif;vmqif;
wkawmf\ ajrmuft&yf apwDBuD;wnfxm;avonf/
]a'0godMum;? jrifhrkd&fzsm;u
pD;jim;vmcg? qif;ESihfygonf
rsm;pGmaxGaxG? OpmawGum;
vkaqGoQifawmf? qif;wkawmf\
usdef;aysmf&yfrSm? Ow&m\
xGef;ynD;nD;? apwDBuD;vQif
wnfNyD;wjim;? ewfwdkYxm;onf
trsm;ac:Mu? orkwfcsom;
a'0apwD? "mwkNyD[k
onfrnfyif? ,ckwGif\} [kxkdapwDukd a'0apwD[k wGifcJhavonfqkd\/
r[mrkedukd,fpm;xm;cJhNyD;aemuf &ckdifjynft&yf&yf &Sifawmfbk&m;<uoGm; vlewfwkdYu ukd;uG,f&m
awmif;yefjcif;aMumifh rtDacsmif;zsm; rtDajc&mawmf? r,kawmif? r*FvmBuD;awmifxdyf zaemifhawmf&mponfh
uk;d uG,&f mrsm;ukd ay;oem;cJah o;onfq\
dk / xkaYd Mumihf bk&m;&Si&f ckid jf ynfoYkd <ua&mufpOf &Siyf ifu,
dk pf m; oGe;f vkycf hJ
aom r[mrkedkyfwkawmfESifh wqufwnf; apwDwnfxm;rI? ajc&mawmf? zaemifhawmfponfwkdYyg csay;jzpfvm&rI
&SdaMumif; orkdif;rSwfwrf;wkdYu azmfTef;cJhMuay\/

arw,s a&Tqif;wkawmf
Ak'< ua&mufpOfu a'opm&D<ucs&D m oHwNJG rKd U wef&Y yfawmfrcl \
hJ / xkw
d iG f rZrd yl&o
d tawmifEiS hf 88awmif
&Sd t&darw,s a&Tqif;wkawmfwpfqyl if (r[mrkeEd iS w
fh pfqufwnf;u) xkvyk Ef idk cf ahJ Mumif; od&onf/ xkb
d &k m;Bu;D
ukd oa&acw&mjynfrS okynme*&qdEr if;onf zl;awGU&vQiyf if rcGmEkid jf zpfNy;D ok;H ESpw
f idk w
f idk f Munfadk ecJzh ;l onf/
yif
h r&Ekid o
f nft
h qk;H wGi;f rSL;rwfq;dk rsm;vufcsujf zifh zku
d sOx
f ;dk jcif; cHc&hJ avonf[
l rSeef ef;&mZ0ifwiG f jyqkx
d m;
onf/
xkdYjyif &mZ0if0g'usrf;vnf;
arw,skyfwk? qif;wkajymifajymif

&ck d i f o m;BuD ; pmay

67
t&SifpudE
tawmif&Spfq,f? BuD;us,fus,fESihf
vTm;vTm;jrifhukd? zkdusifxdk;
&aohNrdKUtvkH;? ,lMuokH;ojzihf
qkH;bl;onfw0}[lvnf;a&;om;cJhavonf/

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

ousrked yifhzdwfjcif;
a0omvDacwfwGif qif;wkawmftrsm;tjym; apwDi,fykH(pwkyg)trsKd;rsKd;ukd xkvkyfylaZmfcJhMuavonf/
tmeEpE&ausmufpmwGifvnf; txift&Sm;a&;xkd;xm;cJhavonf/ tjcm;tjcm;a0omvDrif;\ rdzk&m;rsm;
aumif;rIawmf ausmufpmwkdYvnf; awGUMu&ayao;onf/ xl;jcm;onfum; ouswkdif;rSvnf; kyfwkawmfrsm;
yifhaqmifrI &SdcJhzl;onfqkd\/ ,ckajrmufOD;NrdKU&Sd bk&m;ay: &SifyifrSmqkdvQif ousrked&Sif[l\/ a0omvDjynf&Sif
r[mol&,
d uOE& mrif;\ rdz&k m;okybma'0Du yihaf qmifc&hJ m azmifawmfrmS NyKd ysu
f epfjrK ycf &hJ avonf/ xkaYd Mumifh
ajrmufO;D acwfxd a&xJwiG f ude;f 0yfaecJ&h ay&m ajrmufO;D bk&if rif;&mZmBu;D vufxufta&mufrS ay:ayguf&ojzifh
bk&m;ay:bk&m;[k wGifcJh&onfqkd\/

r[mrkedykHwlkyfwkrsm; rZdra'ojyefYESHYjcif;
&ckid rf [mrke&d iS yf if\ ykw
H l yk w
f rk sm;onf rZrd a'ookv
Yd nf; jyefEY cYHS ahJ yonfq\
dk / xkjYd yif taemufjynfac:
b*Fvm;a'owGiv
f nf; xkvyk yf al ZmfcMhJ uayonf/ rZrd a'ookYd taomurif;vufxuf ykw
H ,
l al qmifvmcJMh ujcif;
aMumifh a&muf&o
dS mG ;cJo
h nf[\
l /1 taemufjynfu &ckid rf if;rsm; ykid pf ;dk tkycf sKycf &hJ m e,fajrjzpfonft
h wkid ;f &ckid rf if;
vufxufwGif wnfxm;EkdifcJhay&m\/ &ckdifrif;\orD;awmf{csif;wGif aumvd,rif; r[mxD;bk&m;ukdwnfpOf
wmief;cs t&yf&yfwrYdk v
S yk af pcJah Mumif;/ ,if;odv
Yk ufatmufceH ,fy,fwrYdk S tultnDay;vm&olrsm;onf rdrw
d Ydk
e,fy,fvnf; tvm;wl bk&m;qif;wkrsm; wnfxm;Ekdifay&monf/ xkdYaMumifh ,ckppfwaumif;e,f r[mumvD
t&yfwGifyif r[mrked&Sifyif qif;wkrsm; wnf&Sdaeao;\/

ykHawmfyifhaqmifjcif;ESifh tjzpfoepf
wwd,oH*g,emwif 'g,um oD&"d rmaomurif; vufxuf Ak' yk w
f ak wmfyu
Hk dk xkwv
f yk &f ef tBujH zpfav
onf/ xkdtcg &[Emt&Sifrsm;u rdefYMum;avojzihf &ckdifjynfrS r[mrkedukd,fpm;awmfykHukd vkdtifqEjyif;jycJhav
onf/ xkaYd Mumihf t&SiAf m[kvrax&fEiS fh psmef&omraPESpyf g; ok;H yg;wkt
Yd m; apvTwcf ahJ vonf/ xkrd ax&fwt
Ydk zGUJ
onf ,ck ajrmufOD;NrdKUt&yf Am;Alawmif &yfwefYcJhzl;avonf/
awmifum; "mwfawmforkid ;f tvkd Ak'A sm'dwx
f m;cJ&h mvnf; jzpfonf/ taomurif;vufxuf r[mrked
&Siyf if\ykaH wmfudk oGe;f ,lyifah qmifvwUH [lonfh Asm'dwt
f wkid ;f vnf; Am[kvraxwko
Yd nf awmif wef&Y yfcMhJ u
avao;onf/ Am[kvrax&fwef&Y yf&m awmifjzpf Am[kvawmif[w
k iG cf \
hJ / aemifwiG f ukeo
f ,
G af &;tBu;D tuJ
Am;Alpm&aecJh&m Xmejzpf Am;Alawmif[k wGifvmownf;/
,if;odkY Am[kvax&fOD;aqmifaom tzGJUonf ukd,fpm;awmfr[mrkedykHukd &wema&GTaiGwdkYjzihf oGef;,l
yifah qmifvsuf omoemh'g,um taomurif;\vkt
d ifqEudk jznhcf MhJ u&avonf/ xkaYd Mumihf taomurif;vnf;
r[mrkedykHwl &SifAk'\kyfwkqif;wk rsm;pGmwkdYukd wkdif;jynftESHYoGef;xk ukd;uG,fwnfxm;aponf[k &cdkifbk&m;BuD;
orkdif;usrf;ESihf &mZykHusrf;wkdYvmonf/
yg&mZduPf t|uxmum; taomukHausmif;ukd taomurif;a&pufoGef;cspOf aESmifh,SufrIjyKaom
0o0wDrm&fewfukd E*kwrax&fu qkH;rapcJh&NyD;aemuf y&dedAmefjyKavNyD;aom a*gwrbk&m;\ykHoPmefukd
,if;rm&fewftm; zefqif;jyapawmf rlczhJ ;l aMumif; tqk&d adS vonf/ 0g;ausmif;q&my@dwu
f vnf; OawevuFm
1/
2/

0g;ausmif;y@dwf\ OawevuFm ed*kH;ay:csyf? aMumzufayrlrS/


{&m0wDwidk ;f bkwaf csmif;aus;&GmwGi&f adS om Muufu;dk yg; kyyf mG ;awmfrmS r[mrked roGe;f rD OD;pGmykpH H
[kqkd\/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE
ed*kH;wGif tvm;wl pyfqkdxm;cJhavonf/

68

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&Sifausmf? a&Tusef? r[musD? a&TusHkyfwkrsm;


kyfwkawmfykHrsm;onf oPmefykH[ef trsKd;tpm;rsm;jym;avonf/ r[mrkedukdoGef;&mwGif OD;pGmykHawmfrSm
bk&m;&Siv
f ufxuf ESr;f wpfv;Hk rQ Bu;D vSaomaMumifh &Siaf usm[
f
l wGiaf vonf[k yef;wHarmifEf iS fh oHwo
JG zl UJG tJazmf
2
jyxm;onf/ aemufwpfqloGef;aomtcgrS ykHoPmefwlnDav r[mrked[kwGifavonfqkd\/ r[mrkdoGef;usef
&wemjzihf xkvyk af omqif;wkrsm;ukd a&Tuseb
f &k m;[kac:onf/ us;D wufxrif;axmif csw
d f ok;d oap; rGr;f rH
a&Tcsxm;aom bk&m;ukd a&TusHbk&m;[kac:qkd\/
ykPu
rif;\om;awmf rif;Bu;D jzLvufxufo r[mrkeo
d rd af wmfudk zsu
f aqmufavonf/ xkpd Of odraf wmf
rSysuo
f nfah Mu;rsm;ukd bk&m;qif;wkrsm; oGe;f vkyaf vonf/ bk&m;tql uk;d q,f&&SNd y;D wpford w
f nf;wGif pkxm;av
onf/ bk&m;qif;wkrsm;pGm xm;cJah omaMumifh uk;d q,faomqif;wkrsm;ukd r[mus[
D
l ac:wGirf jI yKvsuf vmcJah v
onf[\
l / NrKd UolBu;D atmifausmZf &H wk r[musu
D dk zl;&aMumif; e&tb,r[m&mZmrif;vufxufyif
h eef;awmf
ukd;uG,fcJhaMumif; tqkd&Sd\/

r[musdef? r[mZdef? r[m'defkyfwkrsm;


xkjYd yif used o
f pmwdik jf yKvyk
f bdou
d o
f eG ;f pOf tok;H jyKavh&adS om r[mused ?f arw,sb&k m;[efxv
k yk af om
r[mZdef? r[m'defpaom kyfwktrnfrsm;jzihf qif;wktrsm;tjym; ay:xGufvmcJh&aMumif;/ &ckdifjynfonf tdEd,
awmifyidk ;f ajrmufyidk ;f wkeYd iS fh *a[qufouJo
h Ykd qufpyf&ma'ojzpfaeaomaMumihv
f nf; xkx
d adk 'owkrYd S oGe;f vkyrf I
qif;wk rkj'ykH[eftrsKd;rsKd;ukdyg &ckdifjynftESHYavhvmawGU&SdEkdifayonf/
xkdYaMumihfvnf; ajrmufOD;acwf a&Teef;ocif pEokre&mZm (aumZm 1135-1139)vufxuf tif;0
qifjzL&Sirf if;ESifh tjyeftvSeaf y;pmwGiaf zmfjyyg r[mrke?d r[mZdeb
f &k m;rsm;&Sad Mumif;ukd *kP,
f pl mG azmfxw
k w
f ifjy
xm;aMumif; &mZ0ifwGif awGU&onf/ &mZ0ifvuFmuvnf; odkY*kPf,l pyfqkdxm;cJhay\/
]t*&? a*gwr\
lykyfausmf? ukd,fpm;awmf[k
vlazmfewf&Gm? *kPfukd;jzmjzihf
r[mrked? ajcmufa&mifnDESihf
xGef;bdvQH0g? omoemvnf;
wnf&mXme? jzpfukefMu\/}

ZrKywd cRwfcef;vm toGifoPmef


ZrKywdcRwfcef;0wKukd 'DyJ,if; q&mawmfonf (c&pf 1772 aumZm 1134ckESpf) wxm*w O'ge'DyeD
usrf;? tcef; 153wGif tus,fa&;om;cJhonf/ &ckdifjynfqkdvQif rif;zavmif;vufxuf r[mynmausmf\
avQmufxkH;wGif OyrmjyKcsuf om"utjzpfawGU&onf/
xkdwGif om;awmf oHawmifpm;rSm tbukd ykefuefrnfjyKoljzpf&um; rmeBuD;oljzpfojzihf ZrKywdrif;ESihf
wlaMumif;/ om;awmfudk ygatmif ac:aqmif,El ikd af om 'g*gpm;rSm odMum;wrefEiS w
fh al Mumif; t&Sirf if;rSm bk&m;
ocifESihfwlaMumif;jzifh azmfjyxm;aMumif; awGU&onf/

o&zlaqmif; rif;0wfbk&m;rsm;
ZrKy'Drif;ukd cRwfaom taMumif;t&mudkpGJ ZrKywdrif;toGif bk&m;kyfwkrsm; xkwfvkyfukd;uG,fcJh?
rud;k uG,cf o
hJ nfudk wwftyfrod&acs/ opuy&dAZdk u
f dk cRwaf om tjzpfoepfqif;wkawmfum; awGU&S&d onf/ wpfql
aomausmufqif;wkawmf opuy&dAmZuZde[lyif a&;xkd;&Sdavonf/ opuy&dAkdZfuJhodkY 0rf;Akdufylae&um;
&ckdifwkdYu bk&m;0rf;yl? Akdufylbk&m;? okdufbk&m;[lac:wGifMuavonf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

69
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
ZrKywdrif;[efuJhodkYaom rif;0wfwefqmqif,ifxkvkyfxm;aom ausmufqif;wk? aMu;qif;wkykHrsm;ukd
um; trsm;tjym; awGU&avonf/ ordkif;q&mrsm;wkYdum; rif;om;b0u bk&m;jzpfvmonfukd xif&Sm;apaom
xif&Sm;ap[efxkvkyfaom kyfwkrsm;om jzpfacs&monf[k ,lqMuonf/ bk&m;&Sifonf rif;xuf rif;jzpfonfh
twGuf &mZ"d&mZm[kvnf; ac:onf/ xko
d Ydk okyaf y:&ef o&zlaqmif;um rif;0wfwefqmjzihf xkvyk x
f m;jcif;vnf;
jzpfav&monf/

aAm"dow bk&m;tavmif;rsm;
rif;0wfoPmefqif;wkrsm;onfvnf;aumif;? ewfom;toGif qif;wkrsm;onfvnf;aumif;? aAm"dow
(bk&m;avmif;) qif;wkrsm;[kvnf; ,lqMuonf/ Ak'p maywkYd Ak'& iS yf ifonf rif;y&dowftv,fwiG f 0ifa&mufvQif
rif;ESirhf jcm; twlxifjrifEikd af Mumif;ukv
d nf; jyqkx
d m;csu&f adS vonf/ xkaYd Mumifh rif;0wfwefqmjzifh xkvyk x
f m;aom
qif;wkrsm;qkdvQif rif;y&dowftv,f zl;jrif&ykH oabmt&vnf; Ak'\twkdif;rod tHhzG,f&mudkay:vGifatmif
xkvyk cf s;D rGr;f uk;d uG,cf MhJ ujcif;vnf; jzpfEidk af y&monf[k t,l&MdS u\/ tavmif;awmfyrHk sm;qkv
d Qif bk&m;tavmif;
aowauwkewfom; 0wfqifyt
Hk wkid ;f vnf; jyKvyk jf cif;jzpfEidk &f mao;onf[\
l / xkjYd yif rmv,rax&f\ tem*wm
0iftvkd arw,sbk&m;avmif; ewfom;ykH[eftwkdif; xkvkyfjcif;vnf; jzpfEkdif&monfqkd\/

bk&m;avmif;qif;wkonf r[m,me 0g'avm


&ckdifjynfonf ta&SUb*Fvm;ESifh qufpyfrI&SdcJhojzihf c&pf 6&mpkrwkdifrDuyif xkda'orS r[m,me Ak'
bmomqufoG,f0ifvmEkdifonf[k cefYrSef;Muonf/ xkdYaMumifh r[m,me\ t"du0g'[k,lqaeMuaom
bk&m;avmif; qkyefrIonf (0g)bk&m;avmif;qif;wkukd ukd;uG,frIt,lonfvnf; &SdcJh&monf[k,lqMuygonf/
aAm"dowKt,lum; ax&0g' vufc&H NdS y;D aom &ckid jf ynftwGuf Bu;D pGmaESmif,
h u
S rf jI zpfp&mr&Sad cs/ r[m,me0g'
bk&m;avmif;tjzpfonf if;wkdY\0g' 0drkwdjzpfaomfvnf; ax&0g'rlum; edAmefonfom 0drkwdjzpf\/
xkaYd Mumifh rdrt
d vk&d &dS m &nfreS ;f csut
f wkid ;f bk&m;tjzpfxw
d idk f qkyefEidk af o;aMumif;ukd ck'u
ygXusr;f ed"u
d @okwf
xif&Sm;\/ r[maAm"dausmufpm rif;"D(jyKwodef;rif;)onf ]edAmefyap; taxmuftyHhjzpfcsifoaw;?
t&darw,s vufxuf &[Emqkudk vko
d aw;}[lrif;&ifjzLaumif;rI qif;wkawmf bk&m;rcRwjf zpfapaom[l
vnf;aumif; qkawmif;pma&;xkd;xm;cJh\/ oQifaxGausmufpmvnf; qkawmif;yg&Sdavonf/

qif;wkykH[eftrsKd;rsKd;
&ckid jf ynfwiG u
f m; aMu;qif;wkrsm;onf yOmacwf rif;&ifjzLESihf yk&ed af cwf aumvd,rif;ESihf 'kw,
d avmif;
MuufNrdKUwnf tavmrmjzLrif;vufxufwkdYqkdvQif trsm;tjym; xkvkyfrIrsm;cJhonf/ ajrmufOD;acwf rif;rsm;
vufxufwYdk qkv
d Qiv
f nf; qif;wktrsm;tjym; oGe;f vkyu
f ;dk uG,cf ahJ Mumif; avhvmawGU&S&d avonf/ yk[
H eftrsK;d rsK;d ?
qHawmfxm;ykH toG,foG,fwdkYrSmvnf; wpfacwfwpfrsKd;jzpfavonf/ &Sm;yg;aomckacG qHawmfykHukdyif &ckdifjynf
avhvmawGU&Sd&onf/ tkXfcGufbk&m;rsm;qkdvQif XmyemapwDtwGif; &maxmifrsm;pGmxnfhoGif; Xmyemavh
&SdaMumif; oufaocHaeao;onf/

"mwfawmfapwD ysHUESHYrIrsm;
bk&m;&Sif &ckid jf ynfoYdk <u r[mrke&d iS af wmfudk oGe;f vkyjf cif;rSp ewfwaYkd '0apwD wnfxm;rI? bk&m;&Sif
EkpOfb0 usifvnf&onfwkdYukd Asm'dwfrdefYMum;rIwkdYaMumifh bk&m;y&dedAmefjyKNyD;aemufwGif &ckdifjynft&yf&yf "mwf
awmfrsm; udef;0yfwnfvmrI jzpfyGm;ysHUESHYvmcJh&avonfqkd\/
bk&m;y&deAd m efjyKNy;D aemuf "mwfawmfrsm;ukd ewfwyYdk ifah qmifcsujf zifh xkx
d t
dk &yfa'oodYk <ua&mufco
hJ nf/
&ckdif&mZ0if okH;q,fusrf; bk&m;oufawmfxif&Sm; &SdpOfuyif oGm;awmf? qHawmf? arGawmf? ajconf;awmfwkdY
uRwcf
hJ ewfwyYdk if,
h v
l suf oGm;cJjh cif;/ taomurif;vufxuf "mwfawmfwu
dYk dk wl;azmfvsuf E*w
k & &[Em\
wefc;dk tmEkabmfjzifh jzefaY 0ay;cJjh cif;? bke;f &Sad omrif;wkv
Yd ufxuf raem"dXmefjzifh yifzh w
d <f ua&mufcjhJ cif; ponfwjYdk zihf

&ck d i f o m;BuD ; pmay

70
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
ysHUESHY "mwfapwDwnfxm;rI jzpfyGm;cJh&ao;onf/ xkdodkY "mwfawmfrsm; wnf&Sdaejcif;onf omoemwnfaeao;
aMumif; trSwfvuPmvnf;jzpf\/ &cdkifjynf\omoemjyefYyGm;rIukd ukd;uG,frIorkdif; oufaocHvnf; jzpf\/

ylaZmftyf&m apwDrsm;
ylaZmftyf&mapwDrsm;wGif bk&m;&Sifukd &nf twktpm;jyKaom qif;wkawmfonf O'dapwDrnf\/
y&dabm*apwD? o&D&apwD("mwkapwDvnf; qk\
d ) "rapwDwu
Ydk dk yko
H PmefjyKvyk &f ef rcJ,Of;vSq\
dk / &Sirf [dEa x&f
u a'0geH yd,wdrif;BuD;tm; apwD\ykHoPmefrSm pyg;tpkHtykHoPmefESihf wlonf[laom ajzMum;csufukd
axmuftyf\/ odkYaomf O'dapwDukd bk&m;kyfoPmefESihf twkjyKvkyf&ef cH,Of;onfqkd\/

oPmefwla,mifom jyKEkdif\
vlrsm;ukx
d m;bd? 0o0wDrm&fewfrif;uyif bk&m;kyo
f iG yf o
Hk Pmeftwkid ;f zefqif; r&aMumif;jzifh zk
a&0 &[ef;jrwftm; avQmufxm;zl;avonf/ xkdYaMumihf bk&m;ESifh wla,mif&Sdaom qif;wkawmfukd zefqif;jyav
ojzifh xkrd ax&fjrwfz;l jrif& &[EmjzpfaMumif; y&d0gtXuxm vm\/ xku
d akd xmuf bk&m;ESiw
fh pl mG xkvyk Ef idk f
Murnfum; r[kwfay/ odkYaomfvnf; bk&m;xkolrsm;ukd bk&m;ESihfrwlu Elwwfonf[k ajymMuonfrSm t"dyg,f
r&Sdacs/ taeuZmwifrS bk&m;jzpfonf[k qkdMujcif;rSmvnf; ]tcsKday: oumavmif;} ]a&Tay:jrwif} ouJhodkY
ukokdvfyGm;jcif; twGufomwnf;/

ukd;uG,fvmcJh&jcif;rsm;
pEmol&d,rif;rSp ,aeYxdwkdif ukd;uG,fcJhMu&aom Ak'qif;wk? "mwfarGapwDrsm;um; ukokdvf&a&;
aumif;&mok*wdoYkd a&mufa&;twGuyf ifjzpf\/ r[mrked &Siyf ifudk uk;d uG,&f usK;d ESiafh [mxm;aom or'gefusr;f wGif
ukov
dk yf mG ;rsm; arw,sb&k m;&Siu
f dk zl;l jrifEidk v
f suf tuRww
f &m;&rnfxd tqk&d adS y\/ ty'gefusr;f ESifh 0drme0wK
wkdYvnf; oufawmfxif&Sm;&Sdaom bk&m;jzpfap? pHvGefNyD;aombk&m;jzpfap? *kPfawmfukd GwftmkHjyK zl;jrif
MunfkdrI pdwfxm;onf ruGJjym;wlrQvQif tusKd;ay;vnf; wlrQownf;/
&ckdifr*Zif; trSwf (6) pm 19
1980 ck? azazmf0g&DvxkwfrS

acwfOD;&ckdiforkdif; tawG;tjrif
toQifpudE(&ckdifajr)
&ckdifacwfOD; orkdif;ta&;tom;wGif wpfjcm;aomurmhEkdifiHwkdYuJhokdY 0wK'@m&Dqefqef a&;jcif;rsm;ukd
awGU&SdMu&onf/ xkdacwf xkdtcgwGif ,if;acwftawG;tac:t& rajymif;vGJEkdifcJhaomfvnf; ,ckacwfwGif pDppf
jyKjyif&ef umvwkid cf ahJ vNy/D odaYk omfr&l if;usr;f rsm;tvmukd vk;H 0ypfy,f&rnf[
l um; rqkv
d adk y/ tjrift,lvrJG mS ;
rIukd pDppfz,fxkwf t,ltqtopf? tawG;tac:rSefwkdYjzihf tpm;xkd;jyifqif&efom jzpfoifh\/ txl;ojzifh
tdEd,jrefrm &mZ0ifwdkYESifh qufpyfaeonfhtcsufrsm;ukd ravhvmbJ jzpfovkd a&;om;&efvnf; roifhacs/
wpfcsKdUrSm EkdifiHjcm;okawoDrsm; rSwfwrf;udkom txiftjrifBuD;Muacsonf/ if;wkdYrSwfwrf;rSm wefzkd;&Sd
onfrsm; &Sad omfvnf; tvsipf vkd vwfwavm rsupf w
d jrif tay:,Hr?I ESrd chf sa&;om;rI ponfh rSww
f rf;rsm;vnf;
&Sdojzifh tm;ukd;r&acs/ txifao;p&mrsm;udkvnf; awGU&\/ Oyrm- wdbuforkdif;ynm&Sif awm&memv\
1608ckepS af &;aom pmtkyw
f iG f &ckid u
f dk b*Fvm;? Mo&doe,fww
Ydk iG f yg0ifaom aumuDEidk if rH sm;wGif xnfo
h iG ;f azmf
jycsurf sK;d wnf;/ ESrdf chf sa&;om;xm;aom Ekid if jH cm;t*Fvyd ?f [dE?d b*FgvDoak woDrsm;\ rSww
f rf;vnf;awGU&ao;\/
&ckdifjynf a&S;OD;a0omvDacwfukd a&S;orkdif;okawoDwkdYu a*gwrAk'&Sifawmf ryGifhrDESihf c&pfrwkdifrD a&S;
ESpfaygif; av;axmifausmfcefYavmufuom[k ,lqcJhMuonf/ if;aemuf "n0wDacwfukd c&pfrwkdifrDESpfaygif;
3000ausmaf vmufu[k ,lqMuonf/ xkaYd Mumifh a0omvDacwfO;D ukd orkid ;f jynhpf pHk mG r&&Sad o;&m? 'Gg&m0wDacwfudk

&ck d i f o m;BuD ; pmay

71
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
vnf; awG;q&efxm;bd? "n0wDacwfESifhEIdif;,SOfMunhfvsufvm &ckdifokdYvlae0ifa&mufrIukd avhvmtyfayonf/
rm&,krif;onf "n0wDNrdKUukd c&pfrwkdifrD bDpD 3441 (tcsKdUbDpD 3328)uwnfonf[k ,lqMuonf/
orkid ;f okawoDa[mvfu bDpD 2666 ESpu
f dk ,lqonf/ rm&,krwkid rf D 0goka'0rif;rS jA[Pod'rd if;xd (&ckid &f mZ0if
opftvk)d 23quf/ vrf;ta&;ykid af [mif; OD;csex
f eG ;f \ayrltvk/d a0omvDNrKd Uukd jA[P&mZmtp&Sad om rif;aygif;
29quf pkd;pHcJh&m ukorif; ou&mZf 3005rS 5995xd ESpfaygif; (rif;wpfyg;vQif ysrf;rQ 66ESpfcGJcefYrQ) 1990
wkdifcJhonf/ rif;BuD;aumif; &mZ0ifayrl (ausmufkd;&mZ0ifqkd\)wGif 26quftrnfESihf eef;oufwkdYudkyg azmfjy
eef;oufaygif; tESpf 1990 a&wGuf awGU&Sd&onf/ OD;csefxGef; (uG,fvGef)ESifh okH;qufom uGJaeaomfvnf;
eef;oufrSmrl wlnDaeayonf/
xkd 26qufwkdYudk rm&,krif;(bDpD 3326)rSjyefvnfwGufppfvQif jA[P&mZmrif; (rm&,k bdpD 3326wGif
xkd 26qufeef;oufaygif; 1990a&m) eef;pHESpf? bDpD 5316ESpfwGifvnf;aumif;? ukorif; ou&mZf (rm&,k
5995wGif 1990ukdEkwf) 4005wGifvnf;aumif; eef;pHcJhaMumif; od&onf/ xddkYaMumifh OD;csefxGef;\rSwfwrff;
ou&mZfESihf rif;BuD;aumif;ayrlrSm wlnDae\/
,if;ESifh,SOfavhvm&vQif bDpD 1rS jrefrmEkdifiHodkY pwif0ifvmaom rGef*kdtquftEG,frsm;xuf
vnf;aumif;? bDpD 2000cefrY S tdE,
d odYk pwif0ifa&mufvmaom tm&d,efwx
Ydk ufvnf;aumif;? a0omvDrif;quf
rm&,krif;wkYdu ykdapmaeao;\/ xkdYaMumifh c&pfray:rD tm&d,efwkdY r0ifrDu [dr0EmawmifajcwpfavQmuf
edaygxd ousuvef[al om vlrsK;d wko
Yd nf qufusmwm&dw&dk d qufusmEG,0f ifa'o[k owfrw
S Nf y;D wkid ;f jynfwnf
axmifNyD; aecJhMuavonf/ a*gwrAk'onf xkde,fajrrS ay:aygufcJhonfwkdYukd axmufvnf;aumif;? xkdYjyif
**Fgjrpf0rS ;f wGif 'kid Af 'D ,
D ef(tom;rnf;)vlrsK;d EG,rf sm; &Scd NhJ y;D ? b*Fvm;e,fwiG f tif'rkd eG *f v
dk KdG u(f cD&m#)EG,0f if tom;
0gwpfrsKd; aexkdifcJhMuao;\/ t&d,efwkdYonf 'kdifAD'D,efwkdYudk wkdufckduf befa*gvffe,fokdY a&mufoGm;jyef&m
tif'kdrGef*kdvGdKuf vlrsKd;rsm;ESifhvnf; tenf;tusOf;a&m,SufcJhEkdifay\/ t&d,efwkdYonf wjznf;jznf;wkd;vm;NyD;
bDDpD ig;&mpkavmufwGif &ckdifjynfodkY 0ifa&mufcJhavonf/
if;wkdYonf tdEd,EdkifiH ta&SUajrmufykdif;rS a&S;OD;0ifa&muf&SdaeESihfNyD;onfh &ckdifjynfe,fa'ocH &uoQ
tquftEG,rf sm;ukv
d nf; vTr;f rk;d Ekid cf &hJ um;? &ckid v
f rl sK;d wkrYd mS tom;kNd y;D uk,
d cf Em txl;rBu;D xGm;ojzifh rGe*f v
dk KdG u?f
'kdifAD'D,ef? t&d,ef? &uoQwkdYESihf a&maESmoGm;cJhoavm[k ,lq&ayonf/ a&S;tpOftvmt& vlaovQif
wHwkdif;0wfavh? cGyZm( vlaoxrif;) ypfavh? a,musfm;rsm; qHxkH;xdyfxufxkH;avh? rdef;rrsm;em;aygufus,f
em;axmif;Bu;D rsm; 0wfavh&MdS ujcif;wkrYd mS oufvrl sK;d rsm;ESiw
fh Nl y;D vkcH sn&f n
S f eHvsm;&Snf cg;awmif;usKu
d f 0wfoidk ;f avh?
orufwuf(r*Fvmaqmif) tcrf;tem;jyKavh? tdk;jymukd a&wGifarQmjcif;ponfh t,ltqwkdYonf t&d,efwkdY\
tavhtusifh tquftEG,rf q
S if;oufc[
hJ ef wlonf/ xkaYd Mumihf &ckid v
f rl sK;d wku
Yd dk rGe*f Edk ,
G [
f
l vnf;aumif;? t&d,ef
tEG,f[lvnf;aumif;? wpfxpfcsr,lqEkdifao;acs/ qufvufokawoejyK&ef vkdtyfao;rnfom jzpf\/
a0omvD? 'Gg&m0wDNrdKUwnf uHorif;? om*&rif;wkdYonf r*a'0rif;\ ajr;awmfrsm;jzpf r*"tEG,f
vlrsKd;&if;cHtrnfukd tpGJjyKvsuf armuf? r*f[k trnfwGifaeao;Mu&m ]wkdif;rZdrm? ,if;ujzmonf? &mZmrsKd;kd;
jrwf\}[l ok0Pa'0DuJhodkY *kPf,lMuolrsm;vnf; &SdMuacsao;\/
tZKerif;aoG;yg rm&,kukd ousomuD0if tEG,f[kvnf; ,kHMunfaeMuao;\/ xkdYaMumifh &ckdifwkdY
0ifa&muforQudk tm&d,ef[
l wpfxpfcs,q
l rjzpfEidk o
f uJo
h Ykd &ckid rf if;rsm;wkw
Yd iG f omuD0ifE,
G q
f Ndk y;D ESrESiafh rmif
vufxyfeef;pHaom rif;tawmfrsm;rsm;&So
d nfuMdk unh
f ousomuDvrl sK;d [k wpfxpfcs *kP,
f &l efvnf; oift
h ahH vm/
azmfjyygtvGeaf &S;usaom tdE,
d ordik ;f tcsKUd wGif ousuvef tquftEG,Ef iS hf qufpyfaomaMumif;&dyf
rsm;ukdvnf; awGU&Sd&ao;ojzifh 'Gg&m0wDonf a0omvDESihfacwfNydKifumv? "n0wDacwfxufapm wnfonfh
NrKd UwpfNrKd U jzpfoifrh jzpfoihv
f nf; pOf;pm;p&m&Sad yonf/ apmwnfvmaom 'Gg&m0wDNrKd UomjzpfvQif vlaerIrnfoYdk
tajc&Sd jzpf&yfordkif;aMumif; tokdY&SdtHhenf;qkdonfukd tajz&SmMu&ayrnf/
(arC0wD r*Zif;)
1979-80
1979? 'DZifbm 15&ufaeYxkwfrSsd
&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

72

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&ckdif,Ofaus;rI aysmfyGJobif
ewfjrpf-pef;atmif
uReyfk \
f wpfoufwmwGif rSwrf o
d rQwu
Ydk kd jyefajymif;awG;rd\/ trSwrf xm;rdonfrsm;&So
d uJo
h Ykd rSwrf o
d &d dS
rdonfrsm;ukd pmaytwGuf oufaocHjyp&mjzpfvm&\/ wukyu
f yk Ef iS fh a&;cs,o
f rQum; rsu0f g;xifxif trSwx
f if
cJh&onfr[kwfay/ ykHESdyfxGufay: wkdif;jynftESHYjyefYvIdifjcif;&Sdaomvuf&mrsm;om orkdif;wifp&mjzpfcJh&onf/
xkdokdY ykHESdyfjzefYa0rItqihfa&mufatmif BudK;yrf;cJh&rIrsm;um; xkdxufcufcJvSbdonf/ tcuftcJvGefajrmuf
BudK;pm;rI&vm'ftjzpf yxrqkH;awGUjrif&aom ykHESdyfrlpmvkH;txift&Sm;ukd oufaocHjyprf;apvkdonf/
xkaYd Mumihf rdr\
d trSww
f & odr;f qnf;xm;aom&ckid t
f vif; owif;pmcsyu
f ydk if wifjyp&m&S\
d / &ckid t
f vif;
ukd &efukefNrdKU vrf;30 ESifh AkdvfcsKyfvrf;axmifh&Sd Zmwd*kPfa&mifykHESdyfwkdufwGif kdufESdyfcJhonf/ &ckdiftrsKd;om;
OD;xGef;atmifykdif ykHESdyfwkdufjzpfNyD;? OD;armifvSausmf (armif0P)u t,f'Dwmtjzpf&Sdae\/ yk*dKvft&vnf; ESpfOD;
pvkH;ESihf &if;EDS;NyD;om;jzpfonf/ 1957ckESpf azazmf0g&DvxkwfwGif yxrqkH;ykHESdyfpmtjzpf ]ipnftuaqmif;yg;ukd
xnfhoGif;azmfjycJhayonf/ taMumif;uvnf; wkdufqkdifaeonf/ &efukefNrdKUodkY ipnfq&m armifzkd;GefYa&muf
&ckdifvli,ftoif;u uruxjyK &efukefNrdKUawmfcrf;rwGif ipnfuyGJ usif;ycJhavonf/ rdrdwkdY\r*Fvmokc
ausmif;wku
d f (wmarG? ausmufajrmif;? &efuek Nf rKd U)odv
Yk nf; ac:,lujyapum qkwq
H yd Ef iS hf aiGrsm;ukv
d nf; csEiS ;f cs;D jri hf
vkdufMuavonf/
xkdipnfuyGJESihf wkdufwkdufqkdifqkdif pyfvsOf;aomaqmif;yg;vnf; jzpfae&mum; &ckdifomru jrefrmrsm;yg
pdw0f ifpm;cJMh uonf/ acgif;pD;yk'H ZD idk ;f vnf; bavmufa&;qGaJ y;cJo
h jzihf tcefo
Y m;ygvmavonf/ twkid ;f rod 0rf;om
tm;& jzpfrdaomtcgaywnf;/ i,fvuf&mukdavhvmMunhfEkdif&ef rltwkdif;azmfjy azmufonfcs&ayawmh\/

ipnftu &ckdifjynfjzpfay:vmykH
&ckdifjynf ,Ofaus;rIobifrsm;onf trsm;tjym;yif&Sdaomfvnf; ipnftuobifjzpfay:vmjcif;ESihf
tb,fu pwifujycJ&h onfudk vlwidk ;f vlod enf;yg;Muayvdrrhf nf/ tcsKUd &ckid v
f x
l o
k nf ipnftuukd oufouf
[mo obif &,f&Tifcef;tydkif; owfrSwfMuolrsm;\/
ipnf[lonf twdwf&mZ0if tb,fuJhodkY qif;ouf ac:wGifaygufzGm; ujy,ckwkdif ausmfMum;vm
oenf;[k odo&l mS ;vS\/ okt
Yd wGuf ipnftuukd wefz;dk r&Sad om omref[motu[l xifrw
S Mf uoltzkYd wefz;dk ukd
od&Sd&ef wifjya&;om;zkdY vkdtyfygonf/
,if;uJhodkY wefzkd;rxm; *krrl vspfvsLIolcsnf; rsm;aeMuojzihf &ckdif&mZ0ifajrmuf ,Ofaus;rItu
obifrsm;onf wdraf umcJ&h \/ ,ckvnf;wdraf umqJ? aemufaemifudk azmfxw
k o
f rIr&Su
d bmomygysuu
f ,
G &f mom
&SdaMumif; wkdufwGef;tyfayonf/
uReyfk w
f o
Ykd nf vspv
f sLrjyKbJ tcsed &f cdS u
dk f avhvmwifjyoifv
h \
S / xku
d o
hJ Ydk wifjyrSomvQif aemifvmaemuf
om;rsm;onf pdwf"mwfwuf<urI jyif;xefvm&ef&Sdyg\/
,Ofaus;rIruG,faysmufap&ef ipnftuobiftaMumif;ukd wifjyaytHh/ ipnf&mZ0ifukd ra&;om;rD
ipnftujzpfay:vmykH tjcif;t&mukd wkdwkdESifha&;kom;azmfjy&aomf avmif;Muufpm; iukovonf oD&dok"r
&mZmrif;\rdz&k m; ewf&iS rf ,fEiS fh cspBf uKd uaf eMu rif;Bu;D ukd y&d,m,fjzifh owfxD;eef;vk,l odr;f yku
d Nf y;D rdrrd if;
jzpfvo
dk nft
h wGuf avmuDynmjzihf ,MwmjyK&ef ipnf[o
l nfh t*FgeHu,
kd
l oD&o
d "k r&mZmrif;ukd eHErdS
f eef;awmf
rif;rdzk&m;a&SUawmf ujyapcJhavonf/ ckepf&uftwGif; rif;\ysufpD;aMumif;ukd jrif rujy&ef oQpfaomif;
bkef;awmfBuD; OD;*kPrOLESihf okdufwufivufkH;wkdYu wm;jrpfaomfvnf; r&&SdcJhacs/
taMumif;rSm rdz&k m;ewf&iS rf ,fu vSnzfh sm;avQmufxm;Ny;D jzpf ynm&Srd sm;u b,fvydk ifajymaomfvnf;
r&&Scd o
hJ jzihf rysuw
f efbJ ysupf ;D cJ&h bl;avonf/ odEYk iS fh ,Mwmaumif;vQif rif;avmif;ray:Ekid [
f o
l nfuo
hJ v
Ydk nf;
aumif;? "mwfwel w
H al q;zuf,
l ipnf[al omt*FgeHudk ESrd Nf y;D ,MwmjyKco
hJ nfup ipnfonf ay:aygufvm
&jcif;rSm xif&Sm;vSygonf/
avmif;Muufpm; iukov\ ,MwmjyKvyk if ef;rSp ipnftuonf ay:aygufvm&Ny;D &ckid w
f iG f ,ckwidk f

&ck d i f o m;BuD ; pmay

73
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
vlBuKd urf sm;vsu&f o
dS nfh obifwpf&yfjzpfayonf/ ipnf[o
l nfrmS a&S;uqkv
d Qif ,MwmjyKeEH rdS jf yKvyk cf ahJ omfvnf;
oabmifokdufZrf; (pum;xm) usbrf;pum;pkHwkdYjzihf okckrmvwm *kPfajrmufatmif ajymqkdujyaomaMumifh
em;axmifol vlxkrSm em;0ifcsKdvsuf emaysmfbG,fjzpfMu txl;tqef;obifwpf&yftaejzifh vlxkuowfrSwf
Muum ipnftuukd ESpo
f ufrjI yKMuavonf/ ]vlorkwf opfiw
k u
f usm;jzpf}[louJo
h Ykd tpOftvm xifay:vmcJh
&\/
jrefrmrsm; uGufpdyfukd trsm;ESpfoufMuouJhodkYyif ipnfukdvnf; &ckdifonf tvGefESpfoufMuayonf/
uGufpdyfESifh ipnfxl;jcm;ykHrSm a[majymol obifonf yk*dKvfwpfOD;csif;wnf;yif jzpfMuaomfvnf; uGufpdyfrSm
bk&m;a[m Zmwfedygwfukd ZmwfuGuf ZmwftdrfzGJUum oDqkdjyMujcif;jzpf\/ ipnfonfum; edygwfZmwfxkyfukd
vnf;aumif;? a&S;a[mif;&mZ0if waygif odu
k u
f sr;f penf; ,Mwmwku
Yd v
kd nf;aumif;? obm0pkpH mG Zmwfvu
dk af ygif;
pkHpGmjzihf wpfa,mufwnf; pcef;oGm;edkfifjcif; jzpfayonf/
ipnftu twD;trIww
f &l ,
d m rygbJvsuf uk,
d [
f efvufajc tjyKtrltjcif;t&mtm;jzihf oPmefvyk f
okyEf iS w
hf pl mG ay:vGiaf pEdifk af vonf/ ipnftuonf uk,
d Ef w
I yf g tm;vyfrrI &S
d yifyef;aomobiftvkyw
f pfck
jzpf\/ pum;t&m tm0Zef;vnf; &TifMunfzkdY tvGefta&;BuD;\/ odkYESihftajym0dZmajrmuf ESvkH;&nf OD;aESmuf
[m',&Tif OmPfxufjrufaom ynm&Sifyk*dKvfrsm;aomfrSom wwfaumif;aom ynm&yfjzpf\/
ipnfq&mrSm pma&;q&mwpfa,mufr[kwaf omfvnf; pum;tajymt&mrSm olrwlatmif EIwo
f u
G v
f Qm
oGuo
f nht
f wGuf wpfcPcsi;f taMumif;t&mwpfcu
k dk pyfqEdk ikd
f t0dZm OmPfonf tvGecf s;D rGr;f tyfaomaMumifh
pmqkd&Sifwpfa,muf[k rSwfwrf;wif&ayrnf/ odkYESifh ipnftcsif;t&mukd pkHpGmod&SdEdkif&ef &mZ0ifjzifh wifjy&aytHh
ownf;/
&ckid &f mZ0if ipnftuobifudk tb,fuqif;oufvmonf b,frif;vufxufu pwifwnf ujcif;
ukd jyKvyk cf MhJ uonf/ ipnf&mZ0iftjcif;t&mpkv
H ifpmG yg&Sjd im;aomfvnf; &mZ0if okawoDOmPfenf;yg;? pmMunhrf I
ruRrf;usifMuoltzkdY ,if;onf ipnfukd ukefpifatmif od&Sd&efrSm vG,fvifhEdkifrnfr[kwf? xkdYaMumifh txufyg
igpnf? ipnf (0g) ig;pnf[o
l nf &ckid &f mZ0ifork;d us a&S;usco
hJ nfh ,Ofaus;rItuobifwpfcu
k dk rwdraf umMu
ap&ef &ckdif&mZ0iftoD;oD;wkdYrS vkd&if;ukd xkwfEkwf azmfjy&aytHh/
&ckid jf ynf 'kw,
d ajrmufO;D NrKd Uwnf rif;ygBu;D tp rif;paetqk;H &Sd rif;(9)quftygt0ifjzpfaom rif;carmif;
\om;awmf (rif;[m&D) onf zcrnf;awmf rif;carmif; ewf&Gmvm;NyD;aomf ou&mZf (984)ck e,kefvqef;
(13)&ufaeY? nOfhokH;acgifvGJ okH;em&DtcsdefwGif oD&dok"r&mZmbGJUjzifh rif;tjzpfukd cH,lav\/ xkdrif;onf
[m&dawmif\ ta&SUbufu crnf;awmf a&Teef;Adrmef0,f zGm;jrifawmfral omaMumifh i,frnfrmS rif;[m&D[
l yif
ac:wGifav\/
xk&d iS b
f &k ifESrawmft&if;jzpfaom ewf&iS rf ,f? nDrawmfjzpfaom arSmufawmf? &mZolrif;orD; 0if;vk;H [l
rdzk&m; (3)a,muf&Sd\/ xkdkUjyif trwf0Hoom; av;NrdKUpm; okdufwufivufkH;ESihf avmif;Muufpm; iukov[l
trwf (2)a,muf&adS vonf/ ivuf;Hk onf aA'iftwwf? oku
d Mf wif;twwf wbufurf;cwfwwfajrmufaom
ynm&Sdjzpf\/ iukovvnf; tif; tkdif rEef ,Mwm,m,D avmuDynmtjzmjzm uRrf;usifolynm&Sdjzpf\/
rdz&k m;acgifewf&iS rf ,f\ om;awmf rif;pae? rmefBu;D pGmESihf orD;awmf a&TMuif;pGm[l ok;H a,muf&MdS u\/
waeYo avmif;Muufpm; iukovESihf rdzk&m;ewf&Sifr,fwkdY cspfBudKufMuaomaMumifh avmif;Muufpm;u ,Mwm
tvGew
f wfonfjzpf jynf&iS o
f &D o
d "k r&mZmrif;ukd eHuEkd rdS ?f tif;tkid ,
f Mwmjzifv
h yk Nf y;D rS t&Sirf if;Bu;D xH qifjzLawmf
a&mufrnf[
f k bk&ifxo
H aYkd vQmufxm;av qifpm pyg;[depf u
G dk a&uefw;l csxm;apNy;D aomf oli,fwu
Ykd dk waygif
wpfckukd qkdaponfrSm ]anmifyifBuD;&if; [defpGcsif;? rif;xD;wkdY&Sif bk&ifeef;& jzpfvdrhfrnf}[lyifjzpf\/
if;ukd ivuf;Hk Mum; rif;tm;avQmuf&m t&Sirf if;Bu;D [depf o
G nf t*FgeH? [[al omtrIonf ,kwaf om
pum;? t&Sifrif;BuD;vnf; t*Fgom;? eHukdqifpD;eif;onf? Ak'[l;om;onf trwfavmif;Muufpm;jzpf\/ qifum;
a&mufrnfr[kw?f qifeH Ak'[
;l om; rif;jzpfvadk Mumif; waygifudk iukovu azmfonfjzpfaMumif;? iukovonf
,Mwmvkyfxm; t&Sifrif;BuD;\a0'em pGJuyfae&aMumif;? ckepfvESifh ewf&GmpHrnf trSefjzpfaMumif;avQmuf&m
rif;Bu;D u r,kMH unf ighux
dk ifjrifatmifjy&OD;rnf qko
d jzihf NrKd UwGi;f Mwif;em&ef vlwpfa,mufudk apvTwv
f u
dk \
f /
&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

74

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

]Mum;cJh&aom Mwif;oHum;}
yxr/ / rif;[m&D arSmufrSm; tvm;vm;? [m&Dvnf;ao jynfvnf;aMu/
'kwd,/ / uRefESifhrwef? rif;jzpfBuH trSefwefwef ckepfvwGif rif;jzpfvwHU/
wwd,// zGwfu rdausmif;jzpfvQif acsmif;ajrmif;rcHom? uRefu olaumif;jzpfvQif wkdif;jynfrpnf&m[k
,if;uJhodkY Mwif; (3) ck Mum;cJhaMumif; ivufkH;avQmufwifxm;onfum;/
t&Sirf if;jrwf\i,frnfonf rif;[m&Djzpfonf/ t&Siv
f nf;ao jynfvnf;aMuygrnf/ uReu
f olaumif;
jzpfrnfrSm iukovavmif;Muufpm; qifeH rif;jzpfrnfhtaMumif; xGufonf/ if;vufxufwGif EkdifiHow0grsm;
rD;ylouJo
h Ykd ylygrnf[k avQmufxm;av\/ rif;Bu;D vnf; r-wnf;[laom rdz&k m; ewf&iS rf ,f zsm;a,mif;vSnyfh wf
avQmufxm;NyD;jzpf iukov tjypfa'gotmCmw rxm;bJaeav\/
w&Ha&mtcg rif;BuD;u ]ivufkH; igwkdYtEG,fonf b,foltqufwGif jywfrnfenf;}ar;&m paeom;
vufxufwGif jzpfygrnf} b,ft&yfu b,f&ufom;} [kar;&m ]t&Sifrif;BuD;vufxufwGif rjzpfao;yg/ rif;BuD;
vGefrS om;awmfpaevufxufawmfwGifom jzpfvwHU} ]ig\tEG,fjywfvQif tb,ftEG,fu tb,f&ufom;
jzpfvwHUenf;}[kwpfzef ar;MuonfwGif ]t&Sifrif;BuD;tEG,fawmfukd uRefrsKd; Ak'[l;om; jzpfvwHUrnfukd....
]iSufwGif iSuf,kwf? iSufacgifykwfukd? iSufrsm;NcH&HjyKvdrfhrnf}
]vlwGifvl,kwf? vlpufqkwfukd? vlrsm;kdaojyKvdrfhrnf}[k okdufusrf;vmaomaMumifh t&Sifrif;BuD;tEG,f
ukd jzwfvwHUaomrif;wkdY\ &ufpOfrSm paeom;ukd Ak'[l;om;? Ak'[l;om;ukd paeom; ponfjzihf jzwfygvdrhfrnf/
(18)wkdifNyD;rSom paeom;wpfa,mufjzpfvdrfhrnf[k avQmufqdwfqdwfaeawmfrl\/ xkdtcg iukovvnf;
rdrdrif;jzpfap&ef ,Mwmponfrsm;ukd rsm;pGmtm;xkwf jyKvkyfav\/
iukovum; Ak'[l;om;eHay:zkdYom BudK;pm;\/ ivufkH;avQmufaomfvnf; rem,lbJ a&Tvl;rD;ayguf
(3)csufESihf xD;jzLqifhvsuf jrifhawmfrl awmifxufwGif eef;xkdifavonf/
rdz&k m;ESifh iukovwkYd oifw
h ifMuNy;D iukovvnf; rdred aH y:bkYd qift;dk wnfz?Ydk Ak'[
;l eHay:zk?Yd rdrrd if;jzpfzYdk
ukd BuHonfukdavQmufxm;aomfvnf; rif;BuD;u rem,lbJ &Sdav\/ qiftopf0ifaomumv a&tkdifwkdYom
upm;omatmif uefw;l apNy;D ? ausmufpmwkid w
f Ydk vnf; bDv;l ky?f ewfyk x
f v
k yk af p uef(4)axmihf pku
d af pav\/
qifukdvnf; e,kefvqef; qif;ap\/ qif0ifaomtcg qifpm;zkdY [def;apm pyg;cif;uefajrmufu pkdufysKd;ap\/
if;taMumif;ukd y&urwkdufae bkef;BuD;wpfyg;ESihf ppfuGufq&mbkef;BuD;wkdY Mum;rif;xHodkufpm
qufaMumif;ukd rif;u iukovtm; ac:jyNy;D if;u tuREyfk t
f zku
Yd dk rBuKd uo
f jzihf oHawmfO;D wifjcif;om jzpfonf
avQmufav\/ ivuf;Hk rSm avmif;Muufpm; rif;jzpfvrd rfh nf[ak vQmuf&m tenf;i,f ,krH mS ;vsu&f adS e\/
avmif;Muufpm;vnf; qiftidk u
f v
dk nf; jrefjrefvyk o
f nfjh yif odu
k pf mquf bke;f Bu;D wku
Yd v
kd nf; &Smav\/ if;wku
d w
f iG f
yifawGU jynfwiG f t&Sib
f &k m;ESifh tuRerf w
S pfyg; ESpaf ,mufr&S?d okjYd zpfta&;t&mukd BuaH wmfryl g[k avQmufxm;
vkduf\/
ppfuGufbkef;BuD;onfvnf; avmif;Muufpm;tm; rif;BuD; rif;jzpfvQif jynfum;ysufrnf? tEG,fawmf
(11)qufjzpfrnf[kqkd\/ if;u t&Sifbk&m; qiftkd;NyD; qifpmukd b,fuJhodkYay;&tHhenf;[kar;&mwGif qifpyg;
[de;f apmukd ewfom;uefajrmufbufrS BuNJ y;D aomf ta&SUwHcg;jzifh xGuv
f wfvQif Mwif;wpfck Mum;vdrrfh nf/ ,if;Mwif;
twkdif; jzpfvwHU[kajymqkdvkduf\/
bkef;BuD;ajymqkdwkdif; pDrHNyD;aemuf Mwif;em&m oli,fwkdYMwif;oHum;...
]awmifNyed ;f Nyed ;f ajymif? 0efv,faumif? uefaygifuef&if;? [de;f apmcif;? eifw
h v,fvyk ?f tBux
H w
k
f ? xko
d t
l dk
ES iS ?hf 0gqkv
d wGi?f prf;Murnf}[lonhpf um; vuf0b
J ufrMS um; avQmufavaomf Mwif;twkid ;f om rcRwjf zpfvrd hf
rnf[kqkdav\/
okdufwwfivufkH; xkdpum;ukdMum; t&Sifrif;BuD; om;awmfvufxuf avmif;Muufpm;rcRwf
rif;jzpfvwHU/
]e*g;tEG,?f tu,fu;dk quf? ajrmufvrd rfh nf/ tqk;H e*g;wkid af vjim;? e*g;tEG,f jywfvrd rfh nf}[kavQmuf
xm;onfwGif ESvkH;roGif;rd ,MwmjyK&ef rif;tm; avQmufxm; ivufkH;onf acg (30)? yef;zGm; (30)ESifh
avmif;Muufpm;tdrw
f iG f ,MwmjyKacsonfuo
dk
d if;u,Mwmukd yw&mjyKrnft
h jcif;t&mum; oD&o
d "k r&mZmrif;

&ck d i f o m;BuD ; pmay

75
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
[m&Donf t*Fgom;jzpf t*FgeHjzpfaom ipnf[laom yw&mqkd\/ qkdonfhpum;rSm...

ipnfqkd omcsif;
uk;d &m uk;d q,f? uk;d ck0,fyif? iwifpa&;? na&wef;cG jynfr rwfuRe?f [efyefaumif;pG? uRe&f nfaumif;onf?
yg&Jb/
[kww
f nfv
h ifcsm? vifEUJG aESmif;? vifaumif;qko
d nf? aumif;vwfrnf? ipnf,,
l ?l ESma&mifjzLuk?d armifjzL
usKH;? r&wum;? yg&Jb/
ipnfayguf? ig&aumufrSm &SSdavavonfvnf;? yg&Jb/
aus;uwkyyf if&if;? ipnfwiG ;f ? eif;avarmifrif;? wpfa,mufcsi;f ? eifrh ad rmifBu;D ? eifOh ;D &D;rSm? wl&iG ;f iSm;acs?
wl&iG ;f r&? &efwifcsm? c&mpk;d rnf? tkrd ed ;f r? eifrh ad rmifBu;D ? eifOh ;D &D;rSm? tk;d zsOif mS ;acs? tk;d zsOrf &? &efwif&mS ? c&mpk;d rnf?
tdkrdef;r? ipnf,l,l? ESma&mifjzLukd? armifjzLusKH; r&wum;? yg&Jb/
om;yg&Jukd? ausmif;rSmrxm;? tdrfrSmxm;? &Sifrsm;jyKrnf? BuHygonf? tacgif;udkifvnf;? tacgif;r&?
&rf;&rf;wum;? yg&Jb/
vrkeDawmifkd;? ,mzkH;qkd;? aygufwpfck? &Sdavonfvnf;? yg&Jb? [kwfwnfhvifcsm (v) ESma&mifjzLudk?
armifjzLusKH;? r&wum;? yg&Jb/
bDbkd;eef;okH;? vrefwkef;wGif? tcsif; (30)? jyvwfrnfvnf;? yg&Jb/
tif;0yk*H? EkdifiHa'o jynfokH;cGwGif? aygufwpfck? &Sdavonfvnf;? yg&Jb/
[kwfwnfhvifcsm? (v)r&wum;? yg&Jb/
rmefatmiftqkH;? ausmufwpfvkH;rSm? aygufwpfck? &Sdavonfvnf; yg&Jb?
[kwfwnfhvifcsm? (v)r&wum;? yg&Jb/
ukvm;weftzsm;? ukvufem;wGif? aygufwpfck? &Sdavonfvnf; yg&Jb/
taemufrSmvnf; Ap&mtMum; tlcsmzsm;wGif? aygufwpfck&Sdavonfvnf;? yg&Jb/
[if;rpm;orD;? [efv;Hk Bu;D ESi?fh em;awmif;0wfum? uvmonf? igvnf;wpfcsu?f vrefawmwGi?f ajymvku
d f
vsuf? [kwfwnfhvifcsm (v) r&ygwum;? yg&Jb/
acgif;ukdukdifvnf; ? (v)&rf;&rf;wum;? yg&Jb/
ipnfom;ukd? wefatmifrpm;? tvGefpm;vkdY? uHaumif;acs;&nf? ,kdvwfrnfvnf;? yg&Jb/
[kwfwnfhvifcsm? (v)r&wum;? yg&Jb ponfjzifh [lqkdavonf/
if;tcsi;f t&mukd ivuf;Hk u rif;Bu;D tm; ,Mwmjzifh BupH nfonft
h wGuf tEG,jf ywfrnht
f jyif bk;d awmf
iukovrif; jzpfqpf&o
dS nf/ t&Sirf if;Bu;D pnf;pdrcf NH y;D raeygvif?h uREyfk o
f nf wpfjynfwpf&mG odYk ajymif;&ygrnfom
pOf;pm;awmfrlygav? ausmufqdyfESifh pkd;a&Tyef;ewf ausmufADvmwGif Mwif;emyg[kavQmufcJh\/
rif;BuD;vnf; eef;&Sifvkvifaxmifpm;ESihf bkef;awmfpm;wkdYukd emap&m....
ausmufqdyfewfwGifemaomf? rif;[&Dukd jynfapmifhxm;onf/ [&Dvnf;ao jynfvnf;aMu[k ikdoHMum;cJh
&onf/
pkd;a&Tyef;ewfwGif uRefuvlonf tu,fwefwef? wpfaxmifhaphwGif jzpfvwHY[k qkdoHukdMum;cJh&\/
ausmufzv
D mwGief maomf zGwu
f rD;ausmif;jzpf? acsmif;ajrmif;rcsr;f om? uReu
f olaumif;jzpf jynf&mG rcsr;f om
[k Mwif;emoH Mum;cJh&aMumif; em;awmfavQmufav\/
rif;BuD;onf aMumuf ivufkH;ukdac:um ar;\/ t&Sifrif;BuD; ausmufqdyfewfikdonftvkdrSm
t&Sifrif;BuD; ysufpD;tHhaomtaMumif;/ pkd;a&Tyef;ewfqkdonfhMwif;rSm uRefurif;jzpftHhaomtaMumif; jzpfonf[k
ivufkH;u avQmufMum;\/
ivuf;Hk oku
d "f mwf ude;f cef;wkEYd iS fh wGucf suNf y;D MunhMf uyg[k rif;Bu;D trde&Yf o
dS nft
h wkid ;f wGucf suMf unh&f m
wGif ou&mZf (1000)wpfaxmifaphwiG f awmifu Ak'[
;l om;tEG,(f 11)quf rif;jzpft?hH jynf&mG ysut
f [
hH ak vQmuf
&m qdwfqdwfyifaeav\/
iukovvnf; yw&mipnfukd qkdaponfh pum;ukdjynfolwkdY wpfcgrQrMum;zl;Mu tm;vkH;vufacgif

&ck d i f o m;BuD ; pmay

76
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
azsmufazsmufwD;um qkdMuavukef\/ ipnftcsif;t&mESihf yw&mqkdonfhpum;ukdMum;aom ivufkH;onf
rif;Bu;D tm; bk;d awmfavmif;Muufpm;onf t*FgeHuekd if; ipnfcsi;f ukd qkyd gonf? remcHoifyh g[k avQmuf&mqdwaf e
awmfrl\/
wpfaeYo iukovonf ipnfEpS o
f m;(0g) ipnfuwwfou
l adk c:vsuf igonfreuftapm rif;tdrw
f uf
rnf? oifonfqnf0wGif avSkH ipnfcsif;&mukd jyaeESifh[k EIwfwnfhrSmxm;cJh\/ rif;BuD;tdrfwwfvwf ipnf
pum;oHukd Mum;avvQif xrf;pifESihf&yfemcHum rif;BuD;tm;avQmuf\/ t&Sifrif;BuD; ipnf[lwkH\wJh? tuREkfyf
wpfoufwGifonfom BuHKzl;\/ ,if;tcg oQpfaomif;bkef;BuD; *kPrOLESihf ivufkH;wkdY&SdMuonf[l\/
bkef;BuD;u rif;BuD;tm; ipnfpum;ukd Mum;u (7)&uftwGif; ysufpD;tHh[krdefYawmfrlj\/ ivufkH;vnf;
,if;enf;twkdif;yif avQmuf\/ q&mawmfrdefYonfhtwkdif; rSefaumif;rSefrnfxif\[kqkd\/ rif;BuD;remr,lbJ
eef;&ifjyifoo
Ykd iG ;f um ajrwvif;wGif ipnfEpS
f ujyapojzifh rdz&k m;armif;r rdw
H EYdk iS w
hf uG xGu
f Munhaf wmfrl
\/ ipnfpum;ukd Mum;vQif ou&mZfwpfaxmifjynhf e,kvqkwf(2)&uf wevFmaeYwGif oD&dok"r&mZmrif;
[&Donf vGefawmfrlav\/
xkrd if;vGev
f Qif rif;vGeaf omaeYyif tdref rd rhf zS mG ;aomom;awmf rif;paeukd eef;xufrzd &k m;ESifh rif;jyKav
onf/ rif;jyKawmfrpl Of ausmufa&m*gayguf r,fawmfrzd &k m; ewf&iS rf ,fonf iukovESifh [l;&m;wwf &Jxw
G w
f u
Ydk kd
wkdifyifum eef;ta&SUajrmufaxmifh urf;em; 0if;pm;r t&yfodkY ,m,Dajymif;aeapcJhaomf a&m*gcsrf;omygrnf[k
&JxGwfavQmufpum;ukd,kHMunf ,m,Dajymif;aecJh&m ewf&Sifr,ftqdyfaq;pyf ay;ojzihf tdrfedrfh (18)eef;pH
t&uf (20)? ESpfpkoufawmf (18)ESihf &uf(20)ou&mZf (1000)jynhf? 0gqkdvqef;(6)&ufaeY (5)aw;aeYwGif
uG,v
f eG af wmfral vonf/ eHawmf paeom;wnf;/ rif;paewGif omuD0ifrif;qufjywfavonf/ onfajrmufO;D
NrdKUwnf rif;ygBuD;tp rif;paetqkH;&Sd 9qufwkdY\ eef;pHESpfaygif; (107)ESpfwnf;/
rif;paeuG,fvGefawmfrlvQif rif;ygBuD;\jrpfjzpfawmfrlaom avmif;Muufpm; iukovonf rdzk&m;
ewf&iS rf ,fEiS fh bdou
d cf
H rSL;rwfwEYdk iS n
fh
D w
G v
f suf ou&mZf (1000)jynhf 0gqkv
d jynhaf usmf (2)&uf paeaeYeu
H f
wpfA[kdausmfwGif jynfpnf;pdrfukdtkyfpkd; e&ywdtrnfjzihf rif;vkyfawmfrlavownf;/
um; &ckdif&mZ0iftrsKd;rsKd;wkdYeSihf dEIdif;csifhcsdef csdefxkd;NyD; vkd&if;ukd a&;om;azmfjy&aom tpnftp
e&ywdtrnfcH avmif;Muufpm; iukvo[l &mZ0ifoufaojzifh xkwaf qmif&jcif;jzpf\/ rQjzihf ipnf&mZ0if
pwifay:aygufyEHk iS hf ipnfujy&jcif;tjcif;t&mwko
Yd nfum; &Si;f vif;em;vnfavmufNy[
D k tNy;D owfe*d ;Hk csKyv
f u
dk &f
ayownf;/
&ckdiftvif; owif;pm
1957-ck? azazmf0g&Dv

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

77

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

&ckdifESihf yefoZif
ewfjrpf rmC
rkd;&moDukefqkH;vQif a[rEaqmif;OwkodkY ul;ajymif;vmonf/ xkdtcg qD;ESif;pkdpGwfvsuf ajrmufavpkef
avwpfokwfokwfx csrf;at;vmonf/ xkdYaMumihf &ckdifpmqkd q&mxGef;u....
]rkd;av;vqkH;? wefaqmifrkef;v
om&'wGif? 0oefukefaESmif;
a[rmefajymif;vsuf? a'gif;ESihf,kefysH
bkHebH0,f? BuHKpHumawGU}[l OD;&mZfawmifbk&m;orkdif;vuFm pyfqkdxm;cJhonf/
xkad qmif;vtcgwGif ajrmufavjyefacwfvu
dk v
f Qif oZif&eHv
Y nf; BuKd io
f if;cJ&h avonf/ oZifyef;yGicfh sed rf mS
ewfawmfv tpjyKonf/ wykdYwGJvwGif oZifyef;tqkH;wkdifawmhonf/
xkdYaMumifh ...
]oZifay:p ewfawmfv? oZifvnf;yGJ wykdwGJ} [k &ckdifwkdYu rSwfwrf;pum; ajymavh&SdvmcJhMuonf/
xkdukd&nf]ajrmufavfjyefESihf? a[rE[k? vewfawmfrSm
a*:oZifckdif? yef;arT;BudKifukd}[l owxmEk omcsif; q&mxGef;u pyfqkdrIjyKcJhjcif; jzpfonf/
q&mOD;atmifxGef;uvnf; if;\ ]0HomEkvGrf;rajy omcsif;}wGif
]qef;vewfawmf? oZifay:au? a[rmOwk} [kpyfqkdrI jyKcJhavonfe/
oZifyef;onf ]eef;awmfoq
l if? yef;awmf0if oZifu;Hk uk}d [l qkad omaMumifh &ckid jf ynfe,f txGwt
f jrwf
qkH; pHwifjyKxm;jcif;cH&aomyef;vnf;jzpfonf/ xkdoZifyef;ukd xGwfjrwfaom bk&m;? w&m;? om;orD; &wem?
cspfolarmifwkdY Oyrmwifpm; ckdif;EIdif;&m tokH;jyKaMumif;awGU&onf/
xkdYaMumihf
]oZifyef;ckdif? wpfNrdKifNrdKif? &ckdifbk&m;aygif;}[lvnf;aumif;
]om;0rf;0ifav? oZifyef;ukd? wrf;umvnf;qkd? tkdvnf;orD;? vSoZifav? igh&ifoGD;vQif? yzmwGifau?
oZifukH;ESihf? &TGifNyHK;wlpkH}[lvnf;aumif;/
awmifykwfaurSm? usm;aoQ&mvnf; ausmfvrf;? ausmif;yg;awmifrSm? oZifyef;ukd? vlerf;vm;&m}[l
vnf;aumif;? pmzGJUxm;cJhMuavonf/
a&S;tcguqkdvQif awmf0ifcH&aomoZifyef;ukd eef;wGifolrsm; rdzk&m;? rif;orD;rsm;wkdYom txGwftjrwf
yefqifcMhJ uonf/ &ckid o
f mcsi;f pmqkw
d u
Ydk vnf; xku
d *dk P
k w
f ifvsuf rif;orD;wku
Yd dk rif;om;wku
Yd oZifyef;yefqifay;
avh zGJUqkdjcif;rsm;ukdawGU&onf/
q&mxGe;f \ Oyv0Pftavmif; y'kr0 wDomcsi;f wGiv
f nf;aumif;? yef;a&TNrKd iEf iS fh eef;auckid f omcsi;f wGif
vnf;aumif;? oZifyef;yefqifay;jcif;rsm;ukd a&;pyfzGJUqkdxm;jcif;rsm;wkdYu xif&Sm;avonf/
xkyd 'kro
mcsi;f Am&mPoDjynf&h iS rf if;ESifh y'kr0 wDwcYdk spBf uKd uaf rwmoufcMhJ uojzihf jynfawmfoYdk aqmif,l
vmonf/ xkdtcg awmpcef; rif;Am&mu ary'krmukd a*:oZifyef;qGwf,lqifoay;cJh&onfukd zGJUqkdxm;onf/
Am&mPoDjynf&Sif jA['wfrif;ESifh rdzk&m;pEma'0DrS arG;zGm;aomom;awmf owxmEkrif;om;onf
aZw&mZfwidk ;f Ekid if rH S wpfO;D wnf;aom jynf&h iS rf if;\ yzmESiv
fh yl sKv
d n
S afh &;twGuf oZifyef;ukd *kwpku
d f &Sm,lum
yefqifay;cJh&onfukd owxmEkomcsif; zGJUqdkvsuf&Sdonf/
ynmoif&mrS jynfawmfjyefvmaom eef;auckdifrif;om;onf rif;orD;a&TNrdKifukd zcifaZmf*sDaq;&SmoGm;
aeckduf ausmuf*ltwGif; wpfa,mufwnf;awGU& cspfa&;qkdum BudKufESpfoufcJh&onf/ xkd olwkdYarmifESHpkH
Am&mPoDjynfXmeDoYdk jyefvmMu&m awmpcef; oZifyef;ukd yefqifvv
dk o
S jzifh aemufawmfyg ia&Tausmu
f qGw,
f l
ay;cJh&onf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

78
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
Zrf;omcsif;wkdYvnf;
]aqmif;v&moD? yGifh0D0D? ZmwDjyifem;?
awmifapmifzsm;rSm? vSrsm;ocif?
rTD;oZifukd armifjrifvwfau
cspfawar? ylaoQxGuf
vSrf;vufyD;ar}[kyif pyfqkdxm;jcif;&Sdavonf/
usdef;awmif usdef;awmif? a&Tusdef;awmif
usdef;awmifausmfvrf;? carmif;yifrSm
oZifyef;ukd? ESrerf;wkH? armiferf;wkH}[kvnf; wpf,kwpf, erf;cJhonf/
,cktcg &ckdifoZifyef;um; ykdyifausmfonfxufausmf? vIdifonfxufvIdifcJhayNyD? jynfolorD;ysKdrsm;\
tcspyf ef;vnf;jzpfvm&onf/ &efuek pf aom jrefrmjynfNrKd UBu;D rsm;odyYk if av,mOfysjH zihyf aYdk y; a&mif;csjcif;jzifh tBuKd uf
vnf; rsm;awmif;vSayonf/
omcsif;pmqkdwkdY\ omcsif;0wKzGJUqkdrI oZifyef;bGJUrsm;ukd ,ckwifjyvkdufygonf/
]y'krmrSm? armifawmfbk&m;
arhxdyfwifau? vifrif;rsm;av
arT;jim;xl;qef;? onfyef;ukd
ajymprf;yg[k? ar;cgumv
tvSNyHK;csKd? rbkef;rkdau
kdESrav? opfcGyef;wGif
a*:oZif[k? ac:wGifawmhonf
qkdwkHayu? ESrkdjr
eef;awmfolwGif? yef;oZifukd
qifjcifvS[k? csKdjrom,m
qkdavygau? vSrf;umrSDEdkif
tyifjrifhfrSm? qifESihfcsOf
ukdifumvSrf;Twf? oZifjzLukd
,lumqGwfvkdY? vSewfnmpH
xkH;auqHrSm? qifyefNyD;rS
rsm;AkdvfajcESihf? oGm;avMuau
awm0&*kH? NrdKifvrf;wnfhav}/
(q&mxGef;\ y'kr0wD omcsif;rS)
]bGm;bufawmfvS? rav;uav
nyif? arh,HcGifodkY
igvQifrif;ysKd? 0ifcsifvkd[k
qkdavaomtcg? ,Ofausmfrif;rSm
avQmufjcif;&mu? yzm0wD
vSobdvQif? a&TtdrfMuiSef;
jryef;wkdifav? yifqkdifeef;rSm
pHjref;om? ae&ygau
Ormukdxuf? yef;ukdrkHav
vGefpkHrufvkdY? ESpfoufwwfonf
odkYjzpfayrl? aryzmxGuf
vufaqmifawmfvQif? arT;pGmBudKif&Trf;
&ck d i f o m;BuD ; pmay

79
t&SifpudE
a*:oZifav? awmf0ifyef;ukd
a&TGeef;ocif? bk&if&mZm
aqmif,lcgrS? awmfygvdrfhrnf
avQmufwkHavaomf? bkef;<u,frif;om;
a[0efawmifav? NrdKifacsmifawmrSm
qef;jym;vSpGm? yef;wumwkdY
&Smygcdrnf? pdwfu&nf
BuHpnfvsufyif? aerif;0ifau
rkd;vQifcsKyfBuD;? ntcsdefrSm
em&DwD;vkdY? pnfBuD;vnf;aqmf
wykdausmfwGif? avmif;awmfrif;jrwf
ykPm;0wfvkdY? ewfvkvifwkdY
qif,ifwkHNyD;? "m;oHvsufukd
nmbufukdifAsm? ,mOfausmfjrif;ukd
eif;umpD;? c&D;aumif;uif
tmumjyifu? NrdKifcGifom,m
ESif;apGxefESihf? a[0efawmokdY
oGm;avygau? rMumxkwfacsmuf
a&muf\wnf;av/
(q&mxGef; owxmEkomcsif;rS)
]vGrf;pzG,fav? qef;Mu,fyefref
yGifhzl;[efukd? jrifjyefaomcg
vSjymkdrSm? odvkda&;ESifh
ar;jcif;&mu? armifawmfbk&m;
arxdwfwifau? &Sifrif;rsm;av
Ijim;pcef;? toG,foG,fav
[kdyifjrifhrSm? yGifhvkdYaeum
tb,fyef;enf;? cGJjcrf;aocsm
odvkda&;ESihf? ar;avygau
arT;pGmBudKif&Trf;? xkdopfyifrSm
jrifonfyef;um;? eef;awmfolqif
a*:oZif[k? vl&Siftrsm;
ac:jcif;[efukd? jyefumajymaomf
kdacsmESr? yef;ukdjrifau
qifcsifvSa&;? &Sifrqkdaomf
ia&TausmfvQif? yifay:xufu
wufumcsifau? opfcGyef;ref
ar\qHrSm? qifjyefNyD;rS
yef;a&TGNrdKifav? ,OfacsmvSrSm
pdwfuMunfkd? &Tifapvkd
vifukdyvD? rm,mcsD
ryDwpfcGef;? yD;wpfcGef;ESihf
yef;ukdpdwfwwf? armifuvSrf;ukdif
&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

80
t&SifpudE
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)
aryef;NrdKifvQif? wpfckdifqGwfvkdfY
csyfumyefqif? yef;NrdKifcGifrSm
vifESifhr,m;? rm,my&d,m,f
toG,foG,fjzihf? cspfzG,fajymvkdY
awmtwefwef? oGm;avjyefa&/}
q&m,Gef;-yef;a&TNrdKifESihf eef;auckdifomcsif;rS
toQifpudE\&ckdifqkd ta&GUomcsif;rS
ppfawGaumvdyf r*Zif;
1984-85? ESpfvnf
&ckdifGefYzl; 0wKwkdNydKifyGJ

NydKifyGJ0ifpmrlrsm; zdwfac:jcif;
&ckid
f eG zYf ;l 0wKwNdk yKd iyf u
JG dk &ckid
f eG zYf ;l aqmif;yg;rsm; trSw(f 3)rS pwifum pOfqufrjywf usi;f yjyKvyk o
f mG ;
rnfjzpfygojzihf NyKd iyf 0JG ifvo
dk nfh 0wKwpdk mrlrsm;tm; azmfjyygpnf;urf;csurf sm;ESit
hf nD a&;om;ay;ykMYd uyg&ef zdwaf c:
tyfygonf/

NydKifyGJ0if0wKrsm;twGuf pnf;urf;owfrSwfcsufrsm;
1/
2/

rdrdwdkYa'ookH; &ckdifa0g[m&? &ckdifbmompum;rsm;jzifhom a&;&rnf/


ukd,fwkdifa&;om;aom 0wKpmrljzpf&rnf/ (&ckdifrIjyKxm;aom 0wKpmrl)jzpfygu rl&if;0wK? pma&;olESihf
pmtkyfpmapmifukd azmfjyyg&Sd&rnf/
3/
rnfonfhpmapmif r*Zif;wGifrQ razmfjy&ao;aom pmrljzpf&rnf/
4/
NyKd iyf 0JG if0wKpmrlEiS t
fh wl? trnf? Ekid if o
H m;(0g) rSwyf w
Hk iftrSwEf iS fh qufo,
G &f ef ae&yfvyd pf mtjynht
f pkH
yg&Sd&rnf/
5/
a&G;cs,fjcif;rjyKaompmrlrsm;ukd jyefvnfay;ykdYvdrhfrnfr[kwfyg/
txufazmfjyygpnf;urf;csurf sm;ESit
fh nD tqifrh aD omNyKd iyf w
JG iG f pmrl&iS rf sm;tm; &ckid
f eG zYf ;l aqmif;yg;rsm;
pmtkyfukd vufaqmiftjzpfay;ykdYoGm;rnfjzpfygonf/
&ckdifGefYzl; 0wKwkd yxrqkukd (1000d)
&ckdifGefYzl; 0wKwkd 'kwd,qkukd (600d)
&ckid
f eG zYf ;l 0wKwdk wwd,qkudk (400d) toD;oD;cs;D jri o
fh mG ;rnfjzpfNy;D if;0wKwrdk sm;ukd &ckid
f eG zYf ;l aqmif;yg;
rsm; pmtkyfwGif azmfjyoGm;rnfjzpfygonf/
-yxrtBudrf NydKifyGJ0ifpmrlrsm;tm; 1995ck? azazmf0g&Dv (28)&ufaeYaemufqkH;xm; ay;ykdYyg&ef/
-'kwd,tBudrf NydKifyGJ0ifpmrlrsm;tm; 1995ck? {NyDv (30)&ufaeYaemufqkH;xm; ay;ykdYyg&ef/
-qufvufusif;yrnfhtpDtpOfrsm;ukd &ckdifGefYzl;aqmif;yg;rsm;pmtkyfwGif azmfjyoGm;rnfjzpfygonf/
rSwcf su/f &ckid
f eG zYf ;l aqmif;yg;rsm;pmtkyu
f dk pOfqufrjywf xkwaf 0oGm;rnfjzpfyg pmayynm&Sirf sm;ESihf
pmay0goem&Sirf sm;xHrS aqmif;yg;rsm;? pmrlrsm;ukd pOfqufrjywf ay;ykMYd uyg&efEiS fh tBuaH y;a0zefcsurf sm;ukv
d nf;
ay;ykdYMuyg&ef zdwfac:tyfygonf/

&ckdifpmay ,Ofaus;rIwkd;wufa&;ukd a&SUIvsuf

&ckdifom;BuD;pmay
c? 55(at)? uRef;a&TG0gvrf;? (um;&yfem;uGif;teD;)
bk&ifhaemifyGJkHwef;? r&rf;ukef;NrdKUe,f? &efukefNrdKU/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

81

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

yefMum;vTm
uRefawmfwkdY &ckdifom;BuD;pmayrS &ckdifkd;&m trsKd;om;,Ofaus;rIpmayorkdif;ESihf oufqkdifaom pmtkyf
pmwrf;rsm; xkwfa0vsuf&Sd&m pmtkyfrsm; wpftkyfxufwpftkyf ykdrkdaumif;rGefatmif tNrJwrf;BudK;pm; tm;xkwf
vsuf&Sdygonf/ odkYaomfvnf; taumif;qkH; jzpfrvmao;yg/
xkdYaMumifh pmayukd avhvmvkdufpm;ol pmay0goem&Sifrsm;xHrS a0zeftBuHjyK enf;ay;vrf;jyrIrsm; ay;ykdY
Muyg&ef arwm&yfcHvsuf&Sdygonf/
&ckdifom;BuD;pmay

&ckdifom;BuD;pmayrS
qufvufxkwfa0rnfh pmtkyfrsm;
1/
2/

&ckdkifwHcGef ykHjyifrsm;
toQifpudE
ukdvkdeDb0a&Tjynf&ckdif
jrxGef;atmif
(&ckdifom;BuD;pmay\ (10)tkyfajrmuftxl;xkwf)
3/
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (5) (6)
toQifpudE
4/
&ur@dKif aqmif;yg;rsm;
"npH
5/
&ckdifGefYzl;...wkdYukd pOfqufrjywf xkwfa0oGm;rnfjzpfygonf/
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------&ckdift&if;Zpfjrpf tESpfjzpfaom
-pD;yGm;a&;? vlrIa&;? ynma&;? bmoma&;qkdif&m okwtjzmjzmrsm;jzifh xkHrTrf;um
-&ckdifa'otESHrS aqmif;yg;&Sifrsm;\pmrlopfrsm;jzihf &ckdifpmayavmuxl;jcm;aom

&ckdifGefYzl; trSwf (3)


ukdqufvufxkwfa0ygrnf/
trSmpmrsm; BudKwifay;ykdY rSm,lEkdifygonf/
&ckdifom;BuD;pmay
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

okawoD t&SifpudEESihf t&Sif0go0wkdY


ESpfaygif;rsm;pGm pkaqmif;xm;aom
pum;ykH 7000ausmf yg0ifonfh

OyrmpkH &ckdifpum;ykH
&ckdifom;BuD;pmayrS rMumrDxGufrnf
&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

82

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

toQifpudEonf? &ckdifvlrsKd; &[ef;awmfwpfyg;jzpfygonf/ 1936-ckESpfwGif tbOD;atmifxGef;&SD? trd


ac:csif;r,fwkdYxHrS arG;zGm;oefYpifcJhygonf/
1955-ckESpfrSp pmaye,fxJodkY 0ifa&mufcJhygonf/
toQipf uEd t
nftjyif OD;ygu#toQiBf u;D ? ewfjrpfpef;atmif? ewfjrpfarmifausm&f DS trnfcrJG sm;jzihv
f nf;
&ckdifkd;&maqmif;yg;rsm;ukd a&;om;avh&Sdygonf/
toQifpudEa&;om;jyKpkcJhaom pmtkyfpmwrf;rsm;rSm
1/
&ckdifobm0aw;uAsmrsm;
(1961)
2/
&ckdifvufa&G;pifykHjyifrsm;
(1966)
3/
&ckdifykHjyifqef;rsm;
(1967)
4/
&ckdif,Ofaus;rIrsm; (1) (1969)
5/
ipkdif;acsmif;orkdif;ESihfax&marmfuGef;(1975)
6/
&ckdifjynfwcGif ykHjyifrsm; (1990)
7/
jynfwGifrukd#f "mwfOD;&mZforkdif;(1993)
8/
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (2) (1993)
9/
&cdkifykHao0wKrsm; yxrwGJ (1994)
10/
&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (3) (1994)
11/
vuf0JovkH;awmf"mwforkdif;ESihf ppfawGNrdKUtaMumif; (1994)
12/
&ckdifbmompum;vrf;Tef (1994)
13/
,ck-&ckdif,Ofaus;rIrsm;trSwf (4) tjyif trSwf (5) (6)ESifh tjcm;pmtkyfrsm;vnf; xkwfa0&ef
pDpOfxm;&dSNyD; jzpfygonf/
,cktcg toQipf uEd o
nf touf(57)ESp&f NdS yjD zpf&m &ckid jf ynfe,f armifawmNrKd U NrKd UOD;ausmif;ukd xlaxmif
omoemhwm0efrsm;ukd aqmif&Gufaeygonf/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

83

t&SifpudE

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

1/
2/
3/
4/

ousrm&ZdefESihf twkva0,ef ausmufpmtykd'f-3


&uyl& Ak'omoem a&mifjcnfpmapmif? ESm-30/
xGef;a&Tckdif\&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? ESm-154
a'gufwmzkdcsifrm\ tm&uefpmtkyf/

1/
2/

(u) &ckdife,fcsJUawmfvSefa&;? ysKd;axmifrI (&ckdifr*Zif; trSwf 3)


(c) &ckdif,Ofaus;rI (2)? pm-144
jynfe,fjzpfpOforkdif;? EdkifiHa&;u@? (rkHif;uRef;ukd O,smOfawmf[kvnf; ac:onf)

1/

OD;0go0\ qkawmif;tefvnf;I/

1/

tmeEp`Erif; yOr? oD&dp`Erif; q|oH*g,emwifcJhonf[kvnf; rSwfwrf;vm\/

1/
2/
3/

pufaer&Tif
wrl
jynf&ckdif

1/
2/

0g;ausmif;y@dwf\ OawevuFm ed*kH;ay:csyf? aMumzufayrlrS/


{&m0wDwidk ;f bkwaf csmif;aus;&GmwGi&f adS om Muufu;dk yg; kyyf mG ;awmfrmS r[mrked roGe;f rD OD;pGmykpH H
[kqkd\/

&ck d i f o m;BuD ; pmay

t&SifpudE

84

&ck d i f o m;BuD ; pmay

&ckdif,Ofaus;rIrsm; trSwf (4)

You might also like