1

Komparativna istorija drave i prava

PREDMET: razvoj prava pojedinih zmalja u raznim pohama Razvoj: Atnski ustav najstariji pisani pravno istorijski spis a)Srdnjoevropska istorija:1. u slubi crkve i vladara 2. glosatori i postglosatori Justinijanov zakonik b) kola elgantnih jurista elegantne jurisprudencije velianje rimske kole c) kola prirodnog prava 17. Vjeka prirodno pravo koje vai za sva vremena i sve ljude an ak Ruso d) istorijsko pravna kola Lajbnic e) pozitivizam Ogist Kont tana analizautvrrnih injenica i koritenje uporednih metoda f) istorijski materijalizam

Periodizacija: 1. 2. 3. 4. 5. Prvobitna zajednica Robovlasnitvo Feudalizam Kapitalizam i socijalizam Savremeno doba globaliozacije

ISTORIJSKI IZVORI 1. 2. 3. 4. Zakoni Srednjovjekovni statuti Zakonici Ustavi

Falsifikati otkrivanje i dosledno tumaenje

Prvobitna zajednica:
Oznaava zajednicu zasnovanu na krvnom srodstvu u kojima su ljudi ivjeli do nastanka prvih drava a) Divljatvo: Od poetka do zemljoradnje b) Varvarstvo: Otkrie orua, zemljoradnja,gvoe, bakar i bronza c) Civilizacija: srp i pismo (metalno oruje i pismo)

BRAK I PORODICA Krvnosrodnika porodica uvoenje prvih polnih zabrana izmeu roditelja i djece (srednji stupanj divljatva) Porodica podeljena na tri grupe: starci. Roditelji i djeca. Polni odnos dozvoljen izmeu iste generacije Porodica punalua: grupa brae prelazi u drugu grupu i ene se sestrama iz drugog plemena Brak je egzogami polni odnosi razliitih grupa. Poligamija i srodstvo se raunalo prema majci. Bioloki otac nepoznat. Sindijazmika porodica: - Jedan mukarac i jedna ena brak. Poligamija dozvoljena ali je oinstvo sve izvesnije

Patrijahalna porodica: - Srednji stepen varvarstva - Poligamija nije izezla ali stareina porodice preuzima primat a mukarci potiskuju ene - ene prilikom udaje naputaju svoju kuu (kupovina ili otmica), uloga da raa djecu - Srodstvo prema ocu - Obuhvata vei broj parova sa djecom Individualna porodica - Civilizacija, mu ena i djeca - Krvno srodstvo i po majci i po ocu Svojina: Prosto prisvajanje plodova Kolektivna svojina Porodina svojina Privatna svojina i lina svojina

Prvi oblici dravne vlasti - U zavrnoj fazi prvobitne zajdnic 1. Matrijarhat vea drutvna uloga ena 2. Patrijarhat grupa srodnika od istog oca, jaka krvna veza Elementi dravnosti: 1. Rod Stareina roda Stareinska skuptina 2. Rodovi prerastaju u bratstva koje ima vojne i religijske uloge 3. Bratstva u pleme centar politikog odluivanja - Jezik, religija i teritorija zajednika za pleme: Organi: plemenski stareina, plemenska skuptina i vjee plemenskih stareina 4. Rodovska aristokratija

Bogate se preko stoarstava Razlike u imovini se produbljuju Prerastaju u vladare Pravosuzbija obiaje i neposlunost

Primitivno pravo 1. Obiaji - Nepisana pravila kojim se regulisalo ponaanje unutar grupe a nastaju dugotrajnim ponaanjem - Prerastaju u obiajna prava 2. Tabui veinom su vezani za trudnou i raanje - Trudnice ne smeju da polno opte - Ne dodiruju zmije ni mrtvace - Posle poroaja ne smeju da viaju nepoznate ljude - Incest pomogao razvoju porodice - Plemenski vraevi i poglavice usmeravali su sankcijama ponaanje ljudi - Religijske norme zamenjeni su obiajnim pravilima iz kojih stoje esto surove sankcije - Talion i krvna osveta - U srednjem vjeku se potiskuje krvna osveta i samopomo - Uvode se novane globe oteeni bira - Pravo i religija usko povezani - Rimsko pravo prvo raskida ovu vezu Religije u prvobitnoj zajednici Animizam sve ima duu Totemizam Mnogobotvo Monoteizam jednobotvo Tron i oltar ostaju u mistinoj vezi sve do modernih ustava

Stari vjek
Istone despotije i zapadne robovlasnike drave Istone despotije: Sumerske drave 4 milenijuma pre nae ere Nastaju u dolinama Tigrisa i Eufrata Navodnjavanje i zemljoradnja Teokratske drave sa izmjeanim religijskim i politikim funkcijama Religija dominantna Slobodni i poluzavisni seljaci glavna snaga proizvodnje Mali broj robova Drava i vladar kontroliu dravni ivot

Zapadne robovlasnike drave Nisu zavisni od zemlje i klime Robovi oslonac proizvodnje (orue koje govori) Preteno republike organi birani na kratko vvreme Brzo se iri privatna svojina(pomorstvo, trgovina) Sparta, Atina i Rimsko carstvo Ne mogu se povui jasne razlike jer je postojala ponekad izmjeanost despotija i zapadnih drava

VAVILONSKO CARSTVO Grad drava, osnovao ga Hamurabi prva polovina 2. Milenijuma pne Osnovali ga Akadi i Amoriti Poljoprivreda glava grana privrede Razvijena administracija Drava potiskuje svetensvo i crkvu (Bog Marduk vrhovni bog na celoj teritoriji) - Kolektivna svojina dominantna, razvoj, trgovine, bankarstva i diplomatije Stanovnitvo: -

1. 2. 3. 4. 5.

Svetovna i vjerska aristokratija Dravni inovnici i vojska Slobodni seljaci, zanatlije i trgovci Slobodni ljudi: avilumi vii status i nii sloj mukeni Vardumi robovi (ratom i dugom), bez prava (obrijane glave i probodene ui osnovno obeleje robova), odsecali im ui ali nisu smeli da ih ubiju ili tee osakate

Snana vojna organizacija Stajaa vojska i posebne jedinice (ilku) nato kao rezervni sastav Privilegovana klasa Slanje zamjenika u vojsku umjesto sebe smrtna kazna Postojao jedan vjek Hetiti prvi osvojili u 16. Vjeku pne a Kasiti ga unitili Asirci u 7 vjeku pne obnavljaju grad (visei vrtovi kralj Nabukodonosor) Persijanci ga unitavaju Kir i pretvaraju u obian provincijski grad Aleksandar Makedonski okonava persijsko carstvo Upravljanje preko lokalnih upravnika satrapa Posle Aleksandra Makedonskog; vizantija i Arabljani ga pretvaraju u gomilu peenog blata zaboravljenog u pustinji

HAMURABIJEV ZAKONIK - Najvaniji pravni tekst starih istonih civilizacija - Crna kamena stela otkrivena 1901 godine - Bog predaje Hamurabiju plou sa zakonima koji je posveen Bogu(amau) - Normativni deo svjetovni, bogovi samo na kraju i na poetku Imovinski deo - Kolektivna, privatna i lina svojina - Kuduru- kamenje za zalono pravo - Pravo prolaza- naplaivano (slunostiu) # obligaciono pravo

- Dunik i poverenik - Trampa, zajam i poklon - Pojavom novca ugovor o kupoprodaji (pred svjedocima, pisana forma u glini) # predmet: nepokretnosti, stvari i robovi Cena u itu i srebru Prodaja na kredit Kazna smrti: prodaja tue stvari ili prodaja djetetu i robu Zajam - Najdetaljnije regulisan odnos - Zelenai i duniko ropstvo (tri godine rada u kui) - Kamata ograniena (1/3 ita i 1/5 za novac) Zakup Najee zemlja, kue, stoka, robovi,orua, brodovi itd) Uveden pojam vie sile Lini najam (ugovor o djelu) ljekari, graevinari, brodograditelji Ljekari- odsecanjem ruke Graevinari akop graevina padne i ubije vlasnika smrt

Regulisao je i ugovore o ortakluku,ostavi, poklonu na bolji nain od Rima iz vremena 12 tablica.

Porodino i nasledno pravo Forma braka: obavezan brani ugovor sa odobrenjem oca i majke - Mladenac- davao poklon roditeljima pre braka a ako odustane gubio je pravo na povrat a otac dvostruko vie - Mlada ide u kuu mua - ena zadrava svoj miraz, nema zajednike imovine - Razvod braka miraz se vraa ali ako je ena kriva bacala se u vodu a miraz ostaje njenoj djeci

- Pokloni mua ostali eni a ako nije davao poklone onda nasljeuje zajedno sa djecom - ene- bile poslovno sposobne Brani odnosi: Prilino stabilan zbog vraanja miraza Monogam ali je mu mogao dovesti konkubinu ene nisu smjele da prevare m,ua- kazna je smrt bacanjem u vodu Mogla je da sama trai razvod braka i imala povoljniji status od ena u antikim dravama - Muevi su uvjek mogli da otjeraju enu ali su vraali miraz Roditeljski odnosi - Vlast nad djecom pripadala ocu a masjci ako umre otac - Nema prodaje djece u ropstvop - enska djeca su se esto davala u hram gde su se bavile religioznom prostitucijom - Otac se nije mogao odrei sina bez odluke suda - Usvojenik ako negira oca i majku kanjavao se odjecanjem jezika i vaenjem oiju Nasljeivanje - Obiajnom pravu - Sinovi su zakonski naslednici - Kerima kopje nisu dobile miraz ili ako su u hramu 1/3 od naslednog dela sinova - ene nisu nasljeivale nego sinovi - Testament nije poznat - Usvojenik nasljeivao novu porodicu ali nije mogao staru - Omiljenom sinu se moglo ostaviti sve pre njegove smrti (legati) Krivino pravo - Mjeavina starih obiaja i novih instituta - Talion i kolektivna odgovornost

Daleko nerazvijenije od graanskog prava Surove kazne Delikti: protiv linosti i njenog integriteta Incest majke i sina smrtna kazna kao svekra i snaje a incest oca i kerke progon oca - Preljub ene smru ali joj je mu mogao oprostiti - Kraa smrt 8zakopavanje u zemlju, bacanje u vatru) Sudski postupak Sporove pred sudom pokretali oteeni Nisu se pozivale na Hamurabijev zakonik Sudstvo nije bilo odvojeno od uprave Upravnik grada veinu sporova Careve sudije profesionalci a potovali su volju cara Postupak usmen sa svjedocima Lano svjedoenje smrtna kazna a kod imovinskih sporova globa Pored klasinig dokaza koriten je i boiji sud (bacanje u reku) ali samo za vradbine i preljubu (Hamurabije _ nevin ko ispliva a veina primitivnih prava ako tone) - Zavravao se donoenjem presude nema prava albe EGIPAT Trajala vie hiljada godina Dar Nila Izolovana od drugih Faraoni: odreivali svaki svoj grad a vie su se posvetili svom zagrobnom ivotu nego ivotu ivih podanika

Staro carstvo - Dominirao Gornji Egipat Srednje carstvo - Proirivalo granice a popznato je po dolasku stranaca vopjnika jer egipani nisu voljeli vojni poziv

10

- Lokalna samuoprava stvara lokalne monike - Propalo zbog sukoba oko poreza (pobijeni monici i bogatai) - Hiksi koriste haos i osvajaju Egipat Novo carstvo Nastaje proterivanjem Hiksa Postaje militaristika tvorevina Sunev disk proglaen za vrhovnog boga Atona (pokuaj monoteizma) Smu Ehnaton(Amenofis) propada monoteizam i vraa se stara religija boga Amona Dravni aparat centralizovan Faraon ivi bog teokratska drava koji objedinjuje sve funkcije drave Dati najvii dravni slubenici Vojnici Robovi (iv a ne zakopan)

Egipatsko pravo: Menes prvi zakonodavac Nije sauvano jer je papirus propada Nerazvijenije od klinastog prava Religijski karakter prava

Imovinsko pravo: Nerazvijeno Faraon vlasnik sve zemlje Vojnici i svetenici imali neku vrstu zakupa Kasnije postaju vlasnici ali plaaju porez u itu Zaloga mumija oca Bokhoris ukida duniko ropstvo i ograniio kamatu Privatna svojina samo na linim stvarima i graevinskim zemljitu

11

Brano pravo - Poloaj ene mnogo povoljniji a dominanatan je bio matrijarhat (ene idu na pijacu i sklapaju poslove a mukarci su kod kue i tkajuHerodot) - Monogami brak lako se sklapao ali lako i razvodio - Poligamija samo faraonima i prinevima - Faraonski brakovi puni incesta dok kod obinog naroda to nije bilo - Keops napravio piramidu od novca svoje kerke kao porostitutke (najstariji zanat) - ene- sve poslove od pisara do faraona Nasljeivanje Zakonsko Prvenac vei deo imovine Vojniki posjed prvi sin ali je preuzimao i vojnu obavezu Drugi nasledni red braa i sstre Usvojenje veoma esto (mu usvojio enu) da se izbegnu roaci u bonom srodstvu

Krivino pravo Izdaja drave kolektivna odgovornost cele porodice (smrtna kazna) Kazne: smrtne, tjelesne i imovinske Smtrna kazna: izdajnici,nevernici,krivokletnici Sudiji- seenje nosa i prinudni rad za mito. Izvravana maem ilispaljivanjem Povlateni slojevi mogli su da se ubiju ispijanjem otrova

Sudstvo Sudije-dravni inovnici Faraon vrhovni sudija Postupak pismen Proglaenje presude sam faraon nema albe

12

Zapadna civilizacija Grka Kritska protocivilizacija izmeu Egipta i Grke Ribarstvo, trgovina i plovidba Minoska civilizacija do sredine 3 milenijuma Sruili je Ahajci, pretae grke civilizacije Ahajci: Trojanski rat, a rue ih Dorci (varvarsko pleme) Poinje mrano doba sve do 8. vjeka pne Posle dolazi do razvoja gradova u raznim oblicima (demokratija, despotija,monarhija - Aleksandar Makedonski - Rim -

Spatra - Jedan od najstarijih polisa - Dorci na sredini Peloponeza - Stanovnitvo: 1. Spartijati vladajui sloj 2. Heloti dravni robovi 3. Perijeci lino slobodni bez politikih prava - Zemljoradnika ratnika zajednica okamenjena Dravna organizacija: Spartijadi dobijali jednake delove zemlje Mukarci nisu objedovali kod kue Djeca pregledavana od komisije (od 7 godine za rat) Strogo vaspitanje (kazna samo ako ga uhvate da krade) Kratko i jezgrovito nain komunikacije Skromnost najvea vrlina vojna obaveza do 60 g Masovna ubistva Helota vjeba Potpuno zatvorena drava bez stranaca

13

- Aristokratska republika celo vreme postojanja (dva kralja, skuptina i vjee staraca) - Pet efora sudstvo i javni red, politiki gospodari Sparte, na 1 godinu birani nisu jeli crnu orbu, jemeni hljeb i vino) - Geruzija kolektivno tjelo od 2 kralja i 28 doivotnih lanova preko 60 godina - Teba je unitila Spartu - Militaristika i zatvorena drava - Stalno ratovala i pustoila okolne drave

SPARTANSKO PRAVO Zakoni kruti i militantni Likurg Svojina: - Kolektivna, prvoroeni sin ali se nije mogla otuiti - Nisu smeli da posjeduju zlato i srebro Brani odnosi: - Popustljivost prema enama - Nekoliko brae jednu enu ili se daje drugom mukarcu za dobro potomstvo - Preljuba nije sankcionisana a ene su uivale punu slobodu u svemu - Brak kolektivno polno optenje za potrebe drave - ene mogle nasleivati oeve - Za vreme ratova ene raskalaene a mukarci dosta homoseksualizma - Ovo je unitilo na kraju dravu - Djeca ako ga otac nee izlae se umire

ATINA - Neplodna zemlja nije privlaila osvajae (plod mora) - Rodovska aristokratija prisvaja najbolju zemlju

14

Aristokratska republika oligarhijskog tipa Arhont 1god Aeropag sudska vlast Drakon zakonodavac ujednaavanje obiaja i njegovo pisanje Solonove reforme da se smanj jaz izmeu stanovnitva, ukida duniko ropstvo i dugovanja (spreio pobunu) Razvrstava stanovnitvo u pet grupa bez obzira na poreklo na osnovu prihoda Organi vlasti: arhont, areopag, sud efeta, bule, eklezije i heleje- vrhovni sud Eklezije svi graani atine Klisten reforme deli celu zemlju na 4 file a one na deset 1. Poveava bule (sa 400 na 500 lanova) 2. Ereopag samo za teka djela 3. Vee ima deurne komisije u stalnom zasedanju)35-36 dana) 4. Uloga heleja porasla

- Promjene izazivaju sukob sa Persijom i nastaje dugotrajna ratrna opcija - Predvodnik helenske civilizacije - U celom razdoblju bila dmokratska republika - Centralno tjelo eklezija (plaali se dravni poslovi) - Raste mo vojnih stratega - Skuptina vrhovnu mo smenjuje i postavlja sve organe u dravi (perikle smenjen) - Platon nije potovao demokratiju a Aristotelnajmanje loa meu loim oblicima dravnog ureenja9 - Kraj demokratije 4. Vek pno

ATINSKO PRAVO - Nije dostiglo nivo politike i umjetnosti i filozofije - Privatna svojina potiskuje kolekjtivnu od vremena Solona - Svest o imovini ostala o kolektivu (privatna ali i dravna)

15

Mnogo privatnih robova Dravni robovi plaali su im za rad Negativan stav prema fizikom radu (nema ubijanja robova) Solon ukida zalaganje linosti i uvodi zalog stvari Hipoteka izum grkog prava

Obligacioni odnosi Ugovor o deliktu (naknada tete usled povrede drugog) Kapara i saglasnost volja nema posebne forme Kupoprodaja ista kao i danas Zajam isto

Porodino i brano pravo - Patrijahalno obeleje, otac do punoletstva sina a kerkama do udaje gospodar - Samci nisu mogli obavljati dravne poslove - Brak sporazumom pred dravnim organom - Miraz- nije obavezan vlasnitvo ene - Preljuba strogo kanjavana ko oprosti preljubu gubi asna prava - Mu mogao da ubije preljubnika ali ne i enu - Mukarci mogli koristiti usluge prostitutki - Hetere obrazovane slobodne ene mogli su slobodno da pruaju usluge mukarcima - ena nije imala ni pravnu ni poslovnu sposobnost - Nasledno pravo nema testamenta samo zakonski sinovi a erke ako nema sinova - Ostavilac je mogao da ostavi zetu pod uslovom da oeni njegovu erku - Sklapanje brakova najbliih roaka da se zatiti imovina

Krivino pravo - Splet javnih i privatnih prava - Idiotes ovek koji vodi rauna samo o svojim pravima a ne o dravi - Ubicu kanjavali roaci ubijenog i nema oprosta

16

- Prvi bput se uvo9di nehat u ubistvu blae kazne - Ubistvo dozvoljeno neprijatelju demokratije i nonom lopovu - Drava pokretala postupak protiv izdaje,obmanjivanja naroda,ateizma, neasnog ponaanja u skuptini itd - Telesne kazne samo robovi - Jedino izdajnici i ubice na krst razapinjanje - Ostali- otrov, bode ili vjeanje - Relativno retka smrtna kazna i nema sakaenja napredak u pravu - Sudski spor javan i morao se okonati za jedan dan - Suenje Sokratu da mu se odredi ast da doivvotno jede u pritanijama provocirao sudije - Sudili filozofima za javne kritike kraj demokratije - Platon i Areistotel dali ideje o ureenju drave ali su odbaene - irenje Atinske filozofije - Helenistiko pravo logika ali ne prilagodljive sadraji normi - Rimsko pravo prihvaa neke institucije - Helenska etika ravnodunost prema ljudskim strastima

17

SREDNJI VEK 476 PAD ZAPADNOG RIMSKOG CARSTVA Pojava feudalizma vizantijski slovenski arabljanski tursko osmanlijskog germanska plemena otimali dravnu zemlju starog rima i davali je sebi i svojima veza seniora i vazala Carigrad prestonica evropske civilizacije opstala jo do 1204 Na zapadu tek poinje izgradnja drava Papski uticaj na slabe zapadne drave Carigrad zatvoren grad imao svoje varvare Krunski vazalitet svi zavisni od kralja Feudalci prisvajaju zemlju u privatno vlasniptvo Zapadnoevropski feudalizam prisvaja tekovine istone civilizacije osvajanjem i ratom Stvara se tipini zapadni feudalizam (zidine oko gradova, univerziteti,crkvi se oduzima obrazovanje, centri proizvodnje i trgovine.

VIZANTINSKO CARSTVO Kontinuitet razvoja helenizma,rimske dravnosti i hrianstva Vizantizacija proceshelenizacije rimske birokratije i prava Konstantinopol poplitiki centar 330 Aleksandrija kulturni centar 642 pad Alksandrije (arabljani) 717 -820 period ikonoboraca konsolidovano carstvo i udaljava se od Rima - Vlada makedonska dinastija Vasilije1 (odbacio Arape na istok) - Pravoslavni helenizam osnovni - Najmonija sila na sredozemlju Provincije- vojna vlast a centrala graanska (eparhCarigradski najvanija titula) menja cara u odsustvu) -

18

Evnusi- moni carevi uvari nema feudalizma 1204 pad Carigrada (latini) do 1453 Kraj vizantijskog carstva 1204-1261 Srpsko carstvo na balkanu a osmanlije preplavili Malu Aziju Talijanski gradovi postaju kulturni centar Vjekovni antagonizam sa zapadnim carstvom Muhamed 2 Osvaja osvaja Carigrad i pretvara ga u svoju prestonicu Vizantinski carevi autokrate Biraju patrijarha Obaveza krunisanja careva od strane patrijarha Sklad crkve i krune esto ubijali careve naslee tek kasnije pre izbori Senat dravni savjet savetodavni organi Car kontrolisao sve Vojni komandanti vladali lokalnom upravom Slobodni seljaci vojnici kasnije pronijari osnovna sila, vezani za cara Vojni komandanti i birokratija najmoniji stale Bogatstvo vanije od ugleda Politika manipulacija dogmama osnov sukoba i podeljenosti drutva Carska vlast odreivala cijene, socijalna pomo i javna kuhinja 1261-1453- oslabila ne moe da plaa vojsku Carigrad posle bitkeNa Varni preputen sam sebi Poslednji car Konstantin Dragia, Muhamed uao konjem u crkvu Grko latinska netrpeljivost-bolje turski turban nego latinska mitra Duguju mu i Zapad i Turci Bugari pa Srbi ele vratiti vizantijsko carstvo Kneevina Moskva obnavlja ideju o samodravlja i formira veliko rusko carstvo

VIZANTINSKO PRAVO Justinijanov zakonik- uticaj na celo zapadnoevropsko pravo Nema tumaenja ideja hrianske pravde Nomokanon zbir crkvenih propisa Fotijev nomokanon obavezan za pravila crkve od 10 vjeka

19

- Lav 3 Ekloga pravila za sudove i administraciju(ikonoboraki), najvie imala uticaj. Besplatno suenje - Zemljoradniki zakon Slovenski,ozakonio obiajno pravo sela, sela su osnovna elija koja plaa porez, nema kmetova samo slobodni seljaci - Pomorski zakon zakon o plovidbi - Vojniki zakon vojnodisciplinska odgovornost - Makedonska dinastija epoha velike kodifikacije - Prohiron prirunik Justinijanov zakon koji je prilagoen - Epanagoga Vasilije 1 Ustavni znaaj, Hrist glavni crkveni i dravni poglavar a na zemlji kralji patrijarh - Lav 6 najvea zbirka prava Vasilike , prilagodile Justinijanov zakonik stvarnim potrebama, preobimne - Monah Matija Vlastar zbornik Sintagma, omiljen meu Srbima, bugarima,Grka i Rusa - Ideja o jednom pravoslavnom carstvu nije nikada ostvarena - Heksabibilos sastavio sudijaArmenopulos pregled vvasilika i sudskih praksi Brano i porodino pravo - Crkveno pravo vjeridba obavezna nema raskidanja bez saglasnosti crkve - Brak po crkvenim obiajima M-14 -12, nije etvrti brak saglasnost svih, nemogu srodnici sklapati brak - Razvod mogu voljom ili krivicom - Zajedno spavaju i jedu, ene slobodne i nou a udovice glave kue Nasledno pravo Sinovi i kerke a potom otac i majka Boni srodnioci samo ako nema sinova i keri Bez naslednika dravi a1/3 crkvi Crkva preobraava se u bogate pojedince Krivino - Nehat i umiljaj - Za promjenu v jere i izdaju smrtna kazna -

20

- Kazne: smrtna, telesne kazne, novana kazna, konfiskacija i progonstvo - Sudovi- profesionalni carski sudovi - Autoritet Patrijarha prerasla je mo cara

Arabljanski kalifat i islamska carstva - Oko proroka Muhameda stvara se imperija koja gospodari veim delom kulturnog sveta i nova islamska civilizacija - Preislamski plemena, - stareina roda Vie roda pleme (ejk) - Beduini nema autoriteta nego savetodavac - Kolektivna svojina dominantna, stoarstvo deve - Pljake i otimaina - Sveto primirje 4 mjeseca obezbeivali opstanak plemena - Mnogoboci - Kaba meteorit u Meki , predmet oboavanja - Muhamed prorok, nisu ga ozbiljno shvatali aristokratija pa se okrenuo ka sirotinji i robovima - U 40 godini uo boije rei - Bjei iz Meke u Medinu (hidra) - Medina prvi islamski grad, Muhamed svjetovni i vjerski poglavar - 630 ujahao je u Meku, udaljava se od hrianstva i judeizma - Ostavio samostalnost hrianstvu i judejcima,plaali danak, ukida sveto primirjr 4 mjeseca - Medinska optina uzor islamskoj teokratskoj vlasti - Nslednici kalifi ali nemaju duhovnu mo Muhameda - Islamizacija postepen i dug proces - Od mirnih plemena u ratnika - Ubistvo Muhamedovog zeta Alije raskol na ite i sunite - Umajadi pleme monarha - Abasidi od 8 vjeka - Dezintegracioja odvajanjem Kordobskog kalifata - Mongoli osvajaju Bagdad, Hulagu unuk Dingis kana unitava carstvo koje ne postoji od 10 do 11 veka

21

Bazar _trgovaki centar i damije religijski Bogatstvo ih promjenilo9 Kalif vrhovni nadzornik dravnih poslova Vezir upravni poslovi Imami vjera Emiri za vojsku Kadije primjena prava Prezirali zemljoradnju

ERIJETSKO PRAVO SAVRENE, SVETE I NEPROMENJVE ZA MUSLIMANE Alahove rei se ne menjaju Nemuslimani zadrali svoje autonomiju erijat put koji Alah ukazuje ljudima u ivotu Kuran i suna osnovni izvori Kuran Nije zapisan nego se prenosio usmeno i napamet (Hafiz) Abu Bekr prvi zapisao Kuran koji je neprevodiv i arapski jezik je obavezan u islamu (114 sure) a sure na ajete (izreke) Suna sve to je Muhamed rekao, uradio ili odobrio Hadisi- usmena predanja Muhamedovih saboraca Sakralni karakter pravnog tumaenja Kurana spreila kodifikaciju Alahovi zakoni su nerazumljivi za ljude (mudrost za kojim se ne traga)

Imovinsko pravo Alah je vlasnik svih stvari Kalif prorokov namesnik davao da se plaa porez Privatna svojina od kalifa, ratni plen i rad. Sloboda ugovaranje ograniena vjerskim zabranama, kamata zabranjena - Havala i sakk) ek i mjenica potie od arapa Brano i porodino pravo najrazvijeniji - Slobodan do 4 ene a rob 2 - Duan da je izdrava

22

- Usvojenje zabranjeno - ena plodna njivba strategija Krivino pravo - Samo 5 kd - Kraa,razbojnitvo,preljuba,lana optuba za preljubu i upotreba vina alkohola - Nema pomilovanja jer su od Alaha - Kraa odsecanje ruke,razbojnitvo smru, preljuba kamenovanje - Pravna jednakost muslimana bez obzira na bogatstvo - Muftija- savetnici kadija izdavali pravne savete - Kadije nisu plaani,izvor korupcije

OSMANLIJSKO CARSTVO Od pogranine drave do imperije Sulejman-zakonodavac najmoniji sultanh Osmanlije i raja Muhamed 2 osnovao pravoslavni-grki milet,jermenski i jevrejski Vjera ukljuena u dravu ostale vjere su smatrane jeretikim Opada u 17 vjeku zapad napreduje 1923 Ataturk Nije ponovila uspeh Vizantije i Arabljanskog carstva Vojna organizacija Feudalci i askeri jezgro vojske Plaali glavarinu a ne muslimani Timari osnovni posjed (spahija) Janjari prisvajaju timare Zakonodavstvo Sultan donosio propise po nahoenju Sultanovi fermani Kanunsko pravo za razliku od erijatskog bilo promjenjivo, svjetovno pravo, teritorijalna vanost, nestalno, uzrok pravne nesigurnosti Hatierif- lino ispisan zakon sultana

23

- Novi sultan potvrivao ili ukidao stare fermani - Ukidali sve to je bilo u suprotnosti sa verijatom - Surovo kanjavanje i princip taliona NOVI VIJEK - Humanizam i renesansa- vraanje vraanje antikoj tradiciji - Pojava protestantizma _ ratni sukobi nevienih razmjera - Latinski jug uasnut osporavanjem autoriteta pape Karl 5car ogromna vojska i teritorija, obuzdava ga Engleska i Francuska - Predstavnik ranomoderne Evrope Nizozemska (privredno najrazvijenija) - Otpor protestantizmu panska inkvizicija (Filip 2) - Nizozemska opozicija organizuje oruani otpor pokret geza - umske i pomorske geze pobeuju pansku vojsku - Severne provincije protestantske a june katolike - Gansko umirenje prvi sporazum o primirju - Rat neizbjean Severne provincije proglaavaju u Hagu nezavisnost - Opada mo panije - Holandija,severne njemake kneevine i skandinavske kraljevine jezgro protestantskog severa Evrope - Protestanti sekularizuju crkvu, oduzimaju zemlju i najavljuju kraj feudalizma - vajcarska postaje regionalna sila - Od 16 do 18 veka degradacija svetenstva i plemstva - Borba stalea i kralja - Nikolo Makjeveli odvaja politiku od religije3 - an Boden cilj drave uspostavljanje poretka pravne sigurnosti kao ostvarenje pravde - Poinje era apsolutne monarhije moderna drava, potinjeni su joj i crkva i stalei - Uvodi se titula ministra i prvog ministra - Nizozemska proklamuje pravo na samoopredeljenje naroda kralj nije vladar naroda nego sluga i mora da vlada umjereno i blago, odvajaju

24

SAD

se od uticaja panije, pravo naroda da svrgne vladara ako ne vlada pravedno. Engleska Borba plemstva i kralja u 17 veku Peticija o pravima nema poreza bez parlamenta, kralj odobrava ali je ne primjenjuje (arls 1) !641 uvodi se prezvitarijanska crkva u Engleskoj Sukob parlamenta i kralja pobjeda Parlamenta (Oliver Kromvel) Kralj javno pogubljen 1649 god Proglaava se Engleska republikom bez kralja i gornjeg doma (konfiskacija kraljeve imovine) Engleska postaje pomorska sila vojna diktatura Kromvela Pisani Ustav 1660 povratak monarhije

- Nova sila , Virdinija prva kolonija Engleska a 13 Dordija(kanjenika kolonija) - Kolonije :privatne, krunske i samoupravene nain biranja guvernera - Brzo se razvijaju i postaju samosvesne - Nema feudalizma - Engleska dominirala ali se Amerikanci bu7ne zbog poreza - 1773 Bostonska ajanka - Sukob Engleske vojske i amerike milicije 1775 - 1775 donosi se odluka o suprotstavljanju Engleskoj - 1771 deklaracija o nezavisnosti a 1777 odluka o stvaranju amerike konfederacije - Rat dobija Amerika 1783 - Kongres jedini zajedniki organ - 1787 ustavotvorna skuptina (sukob federalista i konfe3deralista) - 1787 Ustav sa 7 lanova Francuska nrevolucija - Najvea graanska revolucija na svetu

25

Unitila feudalizam do dna za razliku od Engleske 1789 Trei stale seljaci graani 14 juli napad na Bastilju Ukida se feudalni odnos Proglas prava ovjeka i graanina 26 avgust 1789 Konstituanta neka vrsta revolucionarne vlade koji usvaja Ustav 1791 (ustavna monarhija9 podjela vlasti stavljen van snage za 1 godinu politiki teror Pogubljen je Kralj Luj 14 Robespjer Sen ist pogubljeni zbog terora i ubistava 1795 novi Ustav dvodoma skuptina, direktorijum izvrna vlast 1799 vojni udar Napoleona a postaje car Francuske 1804 Pet republika Struktura vlasti

Zakoni Francuske Krivini zakonik 1791 prvi put kao opti i posebni deo Krivini zakonik 1810 trodeoba- zloine,prestupe i istupe - Povraaj smrtne kazne, konfiskacija,doivotni zatvor,igosanje odsecanje ruke, privezivanje za stub srama. - Napoleonov graanski zakonik 1804 jedan od najboljih zakonika regulisanja privatne svojinhe - Tri knjige i uvod 1. Statusno pravo 2. Stvarno pravo i 3. Sticanje svojine vajcarska

26

Bosna i Hercegovina Prvi put se pominje 822 kao deo Srpske drave (Ljudevit Posavski) Za vrema kneza aslava deo Rake u 10 vjek Posle aslava osamostalila se ali bila deo Vizantije , Ugarske i Zete Sukob Ugarske i Vizantije uticao na Bosnu i Srbiju U 12 vjeku titula ugarskih kraljeva ulazila i Bosna Bela2 dao sinu hercetvo bosansko svom sinu Prvi ban Bori kao ugarski vazal 1180 osamostaljuje se pod banom Kulinom koji je ipak ugarski vazal Unutranja samostalnost bez obzira na vazalstvo Ugarska krstaki pohod protiv jeretika (izgovor) a U 15 veku posle uspona sukob velikaa 1528 pad Jajca pod Tursku vlast CRKVA BOSANSKA Uticala na sve delove drutva cele Bosne Bila episkopija za Srbiju i Bosnu Ili u Dubrovnik radi posveenja sluba na slovenskom U 12 veku javlja se dualistiki jeretiki pokret (bogumilski jeresi) Papska kurija preduzima akciju i ugarski kraljevi Kulin ban se na Bilinom polju javno odrie jeresa 1232 ban Ninoslav katolik ali se nije odrekao bosanske cr4kve zbog velikog otpora stanovnitva 1244 odricanje od jeresa ali katolika crkva potpuno gubi uticaj u Bosni Sudbonosan dogaaj spajanje stare biskupije sa slovenskim bogosluenjem sa jeretikom zajednicom nastaje Crkva Bosanska Sutina uenja dualistika loe i dobro dva boga Krstjani i mrsni ljudi odriu se svih svetih tajni hrianstva Centralno mjestu spasenje i Hristovo krtenje Sastav : episkop crkve bosanske djed, ispod njega gosti i najnie starci a svi zajedno strojnici iveli u hiama- kue

27

- Nema teritorijalne crkvene organizacije - Nije obuhvatala celo stanovnitvo dolazili u dodir sa katolicima i pravoslavcima naroito prilikom irenja drave - Odredila sudbinu Bosne sukob sa papskom kurijom i ouvanju samostalnosti zemlje DRUTVENO UREENJE ZEMLJE - Vlastela iz dva izvora rodovsko plemenski i vojniki - Izolovana zemlja Veliki broj slobodnih seljaka Vlastela boljarin, dobri Bonjani ili plemeniti ljudi Podeljeni na vlastelu i vlasteliie (vojnici) Nosili titulu kneza, velmoe upan,vopjvoda - Hercog titula za gospodara velikih i samostalnih posjeda - Hijerarhija svako je imao svoje vazale ne kralj - Nema crkvene vlastele - Posed vlastele plementina karakter kolektivne svojine zajedno sa majkom i bratom Nije se mogla konfiskovati i nasleivali su je ostali u porodici Imali imunitet na imanje Bez stanka ne moe biti suen Osnovni zadatak prema banu vjerno sluenje Zavisno stanovnitvo Zavisni zemljoradnici naziv ovek ili ljudi Otrok za robove Opti naziv kmet Poloaj teak dva davanja rad na zemlji gospodara (carina) i prihod sa svoje zemlje etvrtzina prihoda

Vlasi zavisni stoari - ive u katunima imaju bolji poloaj od seljaka - Ponos obaveza transporta - Formiraju se stalna naselja katuni

28

- Katunar vlaki stareina (upravna i sudska vlast) - Postojanje robova zabranjeni tek 1416 Gradsko stanovnitvo - Nema gradova u poetku - Kasnije Dubrovani i oko rudnika (sasi) Imaju izvesnu samoupravu naroito sasi (svoga purgara stareinu) i vee purgara - Na uu Neretve veliki grad Drijeva ORGANIZACIJA VLASTI Vladalac Titula kneza a kasnije bana (Bori i Kulin) Drava podeljena na udeone kneevine kao i Srbija Ban Ninoslav ugarski vazal i katolik -1232 Stalni rascjep izmeu crkve i pape Patromonijalni karakter vlasnitvo bana u poetku Prestaje uticaj porodice i ostaje samo mladi ban kao u Srbiji mladi kralj Tvrtko 1 prvi kralj 1377 godine Mileevi krunisan sa dvije titule Bosne i Srbije (porodica Kotromani) Nikada nisu imali potpunu vlast nego na etvrtini teritorije Na vlast dolazili IZBOROM na stanku. Hercegovina se izdvaja a Turci nadiru

Porezi - Regalna pravaq: rudne regalije urbura (10ina proizvedenog metala) i kovanje novca (Stjepan II a jedini zlatni novac u celoj istoriji Jugoslavije bio je dukat Tvrtka I) - Dukat opti zemljini porez po broju kua(po dukat) - Carine od trgovine - Stonski dohodak

29

Stefan Duan ustupa Peljeac Dubrovniku a oni da se ne bi Bosna pozivala na prava (njoj pripadao Peljeac) plaali su2000 perpera -inovnici # kaznac vladarevi prihodi #dvorski ef dvora #Vojvoda i veliki vojvoda dravna sluba #stavioc snabdevanje dvora i kuhinje # dijaci pisari #logotet upravnik dvorske kancelarije Stanak 1354 se pominje prvi put, drugi vaan organ drave inili ga vlaselini bez crkve Promenjiv uticaj ali postojao uvek Sva vana pitanja unutranje i spoljne politike Vanredne mjere protiv kralja kralj Ostoja za ubistvo kneza Pavla Radenovia jedva pobjegao - Dodeljivanje posjeda vlasteli zajedno sa kraljem - Suenje vlasteli - Raspolaganje dravnom teritorijom Lokalni organi vlasti - upan da bi ih kasnije potisnule kneevi (upani zamenjuju kad ide knez u rat) - zapovednici vojno komandovanje gradovima Propast Bosanske drave - krajem 14 veka lokalni monici sve vie jaaju - u 15 veku Bosna podeljena na 4 dela koja su samostalna SZ Bosne na Vrbasu Hrvatini(Hrvoje Vuki) Prijepolje, Pljevlja i Niki Kosae . Sinovac od Hrani Kosae, Stefan Vuki proglaava se 1448 god. Hercega od Svetog Save

30

Istona Bosna porodica Pavlovi ne razlikuju se od kraljeva esti sukobi izmeu njih uvlae Turke u sukobne kao najamnu vojsku u 14 i 15 veku poslednji uspeh kohezije Bosanske crkve u 15 vjeku pokrtavanje katolici i pravoslaqvci eswto i nasilno Crkva Bosanska nestaje u 16 veku ostali pravoslavci i katolici

Pravo i sudstvo Pravni izvori 1. Meunarodni ugovori Oko 60) Dubrovnik , Split, Venicija 2. Vladalaka povelja -30 Darovne (zemlja)i verovne (imunitet) -brani odnosi (iz franjevakih izvora) - ena dobra i verna a raskid veoma lak nasuprot srpskim crkvenim propisima - nema uiticaja bosanske crkve (jedan ostajao od 100 ostaje u braku) Obiaji jedini izvor Sudstvo i sudski postupak Patrimonijalni sudovi (sud feudalaca) Pojedini upani i zborovi Kolegijalni vlasele sudili vlaseli (oko 12 lanova) Nekada i crkva ali retko Vladalc sva vlast Pristav svjedok prilikom poklona poseda Kazne veinom imovinske Smrtna kazna samo za izdaju vlastele

31

BOSNA POD TURSKOM VLAU 1463 pada pod vlast turaka, hercegovina due1482 Bosanski sandak rumelijski beglerbegluk 1580 Bosanski vilajet Banja Luka, Srajevo, i 17 vek Travnik Kapetani pogranini uvari Timarski sistem spahija (u potku bili i hriani nestaju u 17 veku Mnogi feudalci primaju islam Kmetovi rad na zemlji hriani Timari postaju odakluk timari nasledni U 16 vjeku proces itluenja otimanje zemlje od seljaka poloaj sve gori - Sukob domaih muslimana i doljaka stalno - Turska mo opada u 17 vjeku gube teritoriju, kako se povlae tako se i muslimani sa njima povlae u Bosnu - Reforme domai muslimani protiv svake promjene BOSNA U 19 VJEKU Velika kriza, Selim trei pokuava reforme bezuspjeno Abdul Medid II ukida timarski sistem i uvodi ravnopravnost Ramazanski zakon 1858 legalizacija itluenja 1831 Husein kapetan Gradaevi die ustanak protiv porte protivi se promjenama (uvoenje poreza i reforma vojske) nije ga podrala Hercegovina 1832 uguen ustanak Hercegovina se odvaja od Bosne Ali paa Rizvanbegovi ustanak u Hercegovini uguen 1851 (Omer paa Latas) Uprava reorganizovana Na elu valija iz Travnika u Sarajevo 1865 Vilajetski ustav za Bosnu u zajednici Novopazarskim sandakom U drugoj polovini 19 vjeka ustanci srpskog seljatva 1852 ustanak u Hercegovini Luka Vukalovi trajao deset godina

32

AUSTROUGARSKA OKUPACIJA Bosne - Istona kriza poinje ustankom u Hercegovini 1875 - Turska gubi ratove od Rusije - SanStefanski mir 1878 BiH autonomija pod Turskom ali kontrola AU ni Rusije - Dopunjena Berlinskim ugovorom AU e posesti oblast BiH .. - Otpor muslimanskog stanovnitva uguen 1878 - Sporazum Turske i AU okupacija ne dira u pravo Turske na vladanje BiH - Sloboda veroispovesti i zatita muslimana - Od 1867 Au dualistika monarhija - ef Bosne ministar finansija - Zakon o upravljanju Bosnomj 1880 Zemaljska vlada i Zemaljsko upravno vee (savetodavno) - 1880 Agrarni zakon koji treba da rei agrarne odnose - Ostali isti odnosi kao u Tursko doba - Ureuje se odnos sa vaseljenskim patrijarhom - Patrijarhe postavlja vladar a miropomazuje vaseljenski patrijarh - Uvodi se vojna obaveza - Benjamin Kalaj ministar finansija Aneksija BiH 1910 - Protivno ugovoru 7 oktobra aneksija BiH bda srbija ne bi pripojila sebi Rusi podravaju aneksiju - Prestao suverenitet Turske i pravno i politiki - Nita nije promjenjeno upravlja min. Finansija preko zemaljske vlade3 - Ustav 1910 nita znaajno - Samo uvode Sabor ne donosi zakone nego sarauje - Poticali mrnju prema Srbima - Dr4avljansvo nema, jer je pod AU Razvoj nacionalne svjesti - Za vreme Turaka sve je gueno to nije muslimansko

33

- Pokuaj da se svi stanovnici proglase osmanlijama bez obzira na vjeru i naciju Zakon iz1869 - Tajne organizacije Srba u BiH pod pokroviteljstvom Srbije i PP Njegoa - 1875 veliki Hercegovaki ustanak - 1891 list Bonjak nacionalno pitanje muslimana (bonjaci) - Mlada Bosna

1. 2. , - , - , 1198 - , , , 3. - , 4. 5. , 1343 - - 3. 4. -

34

- - 21. 1349 135 66 1354 - - - - , (, ) ( ) ( ) ,

( ) - - - - ( ) - - 106

35

(2)

( ) 1. , (3) - ( , ) 1207 . 1217 1345

36

- ( ) : ( )

- ( )

- ( ) - , : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ,

37

- (, ) -

( )

. ( ) - - -

38

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

1. 2. 3. 4.

1. 2. 3. 1. 2. 3. 4. ( )

1. 2. 3. 4.

39

1. 2. 3. 4.

- : - - ( ) 1. 2. 3. 4. 5.

- - ( ) - - - - - - -

40

1. 2. 3. 4. 5. 6. Boka i Budva

- () sud samo u posebnim situacijama razbojnitvo ili djela protiv kralja - Pozivanje: samo vlastela i crkva pozivani, ena ako je samo ne poziva se,ratnici tk posle tri nedlje, ne uvee - Ako ne doe plaa est volova a tuilac gubi spor 1. 2. 3. 4. 5.