YARATICILIK Yaratc insan isel bir kavraya sahiptir.

Bakalarnn daha nce grmediini grr, bakalarnn daha nce duymadn duyar. te bu, yaratclktr.

iindekiler
YARATICILIK ........................................................................................................................................................................... 1 iindekiler .................................................................................................................................................................................. 1 NSZ ...................................................................................................................................................................................... 2 ZGRLN GZEL KOKUSU ....................................................................................................................................... 2 TUVALi HAZIRLAMAK ............................................................................................................................................................ 3 KELME ........................................................................................................................................................................... 4 EYLEMDE RAHATLA ........................................................................................................................................................... 5 DOAYLA UYUM NDE OL ........................................................................................................................................... 18 BES ENGEL ............................................................................................................................................................................. 21 1. BENLK BLNC ............................................................................................................................................................. 22 2. MKEMMELYETLK ................................................................................................................................................. 38 3. AKIL................................................................................................................................................................................. 41 4. NAN ............................................................................................................................................................................. 46 5. HRET OYUNU ............................................................................................................................................................ 53 DRT ANAHTAR ................................................................................................................................................................... 55 1. TEKRAR OCUK OL ...................................................................................................................................................... 56

2. RENMEYE HAZIR OL ............................................................................................................................................... 60 3. SIRADANLIKTA NRVANA'YI BUL ............................................................................................................................... 62 4. HAYALC OL ................................................................................................................................................................... 66 DRT SORU ........................................................................................................................................................................... 69 1. HAFIZA VE HAYAL GC ............................................................................................................................................ 69 2. AYRILIK SONRASI DEPRESYONU ................................................................................................................................ 81 3. YARATICILIK VE MELEZLEME .................................................................................................................................. 84 4. PARANIN SANATI .......................................................................................................................................................... 88 YARATIM ................................................................................................................................................................................ 93 EN ST DZEY YARATICILIK: HAYATININ ANLAMI ................................................................................................... 93

NSZ ZGRLN GZEL KOKUSU Yaratclk varolutaki en byk isyandr. Eer yaratmak istiyorsan, btn artlanmalardan kurtulmak zorundasn. Aksi halde yaratcln kopya ekmekten baka bir ey deildir. Sadece bir kopya olur. Ancak bir bireysen yaratc olabilirsin. Sr psikolojisinin bir paras olarak yaratc olamazsn. Sr psikolojisi yaratc deildir. Hayat seni srkler. Dans, arky ve keyfi bilmez; mekaniktir. Yaratc kii, daha nce ayak baslm yollar izleyemez. Kendi yolunu aramal, hayat ormann aratrmaldr. Yalnz gitmek zorundadr. Sr zihniyetinden, kolektif psikolojiden ayrlmak zorundadr. Kolektif zihin, dnyadaki en alt seviyedeki zihindir. Kolektif aptallk ile kyaslandnda, tek bir aptal bile daha stndr. Ancak kolektifliin kendi rvetleri vardr: Kolektif zihinin tek doru yol olduunda srar eden insanlara sayg gsterir, onurlandrr. Gemite btn yaratc insanlarn, ressamlarn, danslarn, mzisyenlerin, airlerin, heykeltralarn saygnla srt evirmesi bu zorunluluktan kaynaklanyordu. Bir eit aylak ve bohem hayat tarz yaamak zorundaydlar nk yaratc olmalarnn tek yolu buydu. Gelecekte byle olmak zorunda deil. Eer beni anlarsan, sylediklerimin doru olduunu hissedersen, o zaman gelecekte herkes birey olarak yaayaca iin, bohem yaam tarzna ihtiya olmayacaktr. Bohem yaam tarz, sabit, Ortodoks, sradan ve saygn bir hayatn yan rndr. Benim amacm, kolektif zihni yok ederek, her

bireyin zgr olmasn salamak. O zaman bir sorun kmaz. O zaman istediin hayat yaayabilirsin. Aslnda insanlk, ancak bireyler bakaldrlarnda sayg grd zaman domu olacaktr. nsanlk henz domad. Hl rahmin iinde. Senin insanlk olarak grdn, sadece bir gz aldanmas olaydr. Ta ki bizler her kiiye bireysel zgrlk, kendi tarznda varolmak iin tam zgrlk verene kadar... Ve elbette o da kimsenin iine karmamak zorunda zgrln bir parasdr bu. Kimse bir bakasna mdahale etmemeli. Ama gemite, herkes burnunu bakalarnn ilerine sokmutur. Hatta toplumla hibir ilgisi olmayan en zel konularda bile. rnein, bir kadna ak olursun, bunun toplumla ne ilgisi olabilir? Bu, tamamen kiisel bir olaydr, piyasalar ilgilendirmez. Eer iki insan sevgiyle birlikte olmay kabul ediyorsa, toplum bu ie karmamal. Ama toplum, btn baskc yntemleriyle dorudan ya da dolayl olarak devreye giriyor. Polis sevgililer arasna giriyor, yarg sevgililer arasna giriyor. Bu da yetmezse, bu sefer de toplum Tanr adnda senin icabna bakacak bir sper-polis yaratyor. Tanr fikri, seni tuvalette bile yalnz brakmayan bir rntgenci kavramdr, anahtar deliinden bakarak ne yaptn izler. Bu ok irkin! Dnyann btn dinleri, Tanrnn seni srekli izlediini syler. Bu ok irkindir! Bu ne biim bir Tanr? Herkesi izleyip takip etmekten baka bir ii yok mu? Dedektiflerin en ilahisi olmal! nsanln yeni bir topraa ihtiyac var; zgrlk toprana! Bohemlik bir tepkiydi. Gerekli bir tepki, ancak hayalim gerek olursa, o zaman bohemlie gerek kalmayacak. nk insanlara hkmetmeye alan bir kolektif zihin olmayacak. O zaman herkes kendisi ile bark olacak. Tabii bakasna da mdahale etmeyecek. Ancak kendi hayatn sz konusu olduu srece, kendi kurallarnla yaayacaksn. te o zaman yaratclk ortaya kar. Yaratclk, bireysel zgrln gzel kokusudur.

TUVALi HAZIRLAMAK Patoloji kaybolduktan sonra herkes bir yaratc olur. Bunu mmkn oldurunca derinden kavramak gerekir: Sadece hasta insanlar ykcdr. Salkl insanlar yaratc olur. Yaratclk, gerek saln gzel kokusudur. nsan gerekten salkl ve btn olduu zaman, yaratclk doal olarak kendine gelir.

Yaratma evki iinden ykselir.

KELME nsanlk bir yol ayrmna gelmi durumdadr. Tek boyutlu insan yaadk ve tkettik. Artk daha zengin insanlar olmamz gerekiyor. boyutlu olmalyz. Ben buna kelime diyorum. lk kelime, bilin. kinci kelime, efkat. nc kelime ise, yaratclktr. Bilin, varolutur; efkat, hissetmek; yaratclk ise eylem. Benim derin insan vizyonum, bu n bir arada grmektir. Sana gelmi gemi en byk meydan okumay, gerekletirilmesi en zor grevi veriyorum. Buda kadar aydnlk, Krishna kadar sevgi dolu ve Michelangelo ya da Leonardo Da Vinci kadar yaratc olmalsn. Hepsini ayn anda olmak zorundasn. Ancak o zaman senin btnlemen gereklemi olur; aksi taktirde baz eyler eksik kalm olacak. Ve iindeki o eksik para, seni dengesiz ve doyumsuz klacak. Eer tek boyutluysan, ok yksek bir zirveye ulaabilirsin. Ancak sadece bir nokta olursun. Ben senin tek bir zirve deil, ard arda zirvelerden oluan Himalayalar gibi sradalar olman istiyorum. Tek boyutlu insan baarsz oldu. Gzel bir dnya yaratmay baaramad. Dnya zerinde cenneti kuramad, baarsz oldu; hem de ok. Birka gzel insan yaratt ama insanl deitiremedi. nsanolunun toplu bilincini ykseltemedi. Sadece birka birey eitli yerlerde aydnland. Bu artk bir ie yaramayacak. Daha ok aydnlanm insana ihtiyacmz var, hem de boyutlu aydnlanm insanlara. Benim yeni insan tanmm budur. Buda bir air deildi. Ancak yeni insanlkla, bundan sonra Buda olacak insanlar ayn zamanda air olacak. air dediim zaman iir yazma anlamnda sylemiyorum. iirsel olmak gerektiini sylyorum. Hayatn iirsel olmal, yaklamn iirsel olmal. Mantk kurudur, iirsellik ise canl. Mantk dans edemez. Mantn dans etmesi imkanszdr. Mantn dans etmesini izlemek Mahatma Gandi'nin dans etmesini izlemek gibi olur, ok komik grnr. iirsellik ise dans eder. iir kalbin dansdr. Mantk sevemez, sevgiden sz edebilir ama sevemez. Sevgi mantksz olarak grlr. Sadece iir sevebilir. Sadece iir sevgi ikileminin iine atlayabilir. Mantk souktur, hem de ok souk. Sadece matematik sz konusu olduu zaman ie yarar. Ancak insanla gelince pek faydal deildir. Eer insanlar fazla mantkl olursa insanlk kaybolur. O zaman ortada insanlar deil, rakamlar olur; deitirilebilir rakamlar. iir, sevgi ve duygu sana bir derinlik ve scaklk verir. Soukluunu kaybeder ve erirsin, daha bir insan olursun. Buda bir sper insand, bu konuda hibir kuku yok. Ama o, insan boyutunu kaybetti, dnya

d oldu. Buda dnya d olmann gzelliini barndrmasna ramen, onda Yunanl Zorba'nn gzellii yok. Zorba, ok dnyevi. Ben ikisini birden yani "Buda Zorba" olman istiyorum. nsan meditasyon yapmal ama duyguya kar olmamal. Sevgiyle taan, duyguyla dolu bir meditasyoncu olmal. Ve insann yaratc olmas gerekir. Eer sevgin sadece bir duyguysa ve eyleme dnmyorsa insanl etkilemeyecektir. Onu maddeye dkmeli ve gerekletirmelisin. Senin boyutun bunlardr: Varolu, duygu, eylem. Eylem, yaratcl barndrr, her trl yaratcl: Mzik, iir, resim, heykel, mimari, bilim, teknoloji. Duygu, estetik olan her eyi kapsar... Sevgiyi, gzellii. Varolu ise meditasyonu, farkndal ve bilinci barndrr.

EYLEMDE RAHATLA ncelikle eylemin doas ve altnda neler yattnn anlalmas gerekir. Aksi halde rahatlamak mmkn deildir. Gevemek istesen bile eer eyleminin doasn izlemediysen, gzlemlemediysen, fark etmediysen bu imkansz olacaktr. nk eylem basit bir olgu deildir. Birok insan gevemek ister ama bunu yapamaz. Gevemek filizlenme gibidir, onu zorlayamazsn. Btn olguyu anlaman gerekir. Neden bu kadar aktifsin? Neden aktiviteye bu kadar vakit harcyorsun? Neden bu konuda saplantlsn? ki kelimeyi unutma: Biri eylem, dieri de, aktivite. Eylem, aktivite deildir. Aktivite ise, eylem deildir. Doalar birbirine zttr. Eylem, bir durumun talebi zerine hareket etmektir, karlk vermektir. Aktivitede ise durum nemli deildir. Bir yant deildir. O durum iinde rahatsz olman, aktif olmann bir bahanesi olur. Eylem, sessiz bir zihinden kar. Dnyann en gzel eyidir. Aktivite ise huzursuz zihinden kar ve en irkinidir. Eylemin bir konusu vardr. Aktivitenin konusu nemsizdir. Eylem anlk yaanr, kendiliinden oluur. Aktivite ise gemile doludur. Yaanan ana karlk deil, gemiten beri iinde tadn huzursuzluun o anda ortaya dklmesidir. Eylem yaratcdr, aktivite ise ykc. Seni yok eder, bakalarn yok eder. Aradaki ince fark grmeye al. rnein, acktn zaman yemek yersin. Bu eylemdir. Ama a deilsen, alk hissetmiyor olmana ramen yemek yemeye devam ediyorsan, bu aktivitedir. Bu eit yemek bir tr iddettir. Yemei yok ediyorsun. Dilerinle eziyor ve yemei yok ediyorsun. indeki huzursuzluu bir para olsun dar vuruyorsun. Acktn iin deil, sadece iindeki iddet duygusunu tatmin etmek iin yemek yiyorsun. Hayvanlar dnyasnda iddet az ve ellerle ilikilidir; peneler ve dilerle. Hayvanlar dnyasnda iddet barndran iki ey budur. Yemek yerken ikisi bir araya gelir. Yemei eline alr ve aznla yersin.

iddet ortaya kar. Ama eer bir alk yoksa, bu bir eylem deildir; hastalktr. Bu aktivite bir saplantdr. Elbette bu ekilde yemeye devam edemezsin, nk, o zaman atlarsn. O yzden insanlar eitli numaralar icat etti: Ttn ya da sakz iniyor, sigara iiyorlar. Bunlar sahte yemeklerdir. Herhangi bir besin deerleri yoktur. Ama iddet konusunda ayn derecede etkilidir. Oturmu sakz ineyen bir adam. Ne yapyor? Birini ldryor. Eer farkna varrsa, zihninde bir ldrme fantezisi bulunuyor olabilir ve o sakz iniyor. Kendi iinde ok masum bir aktivite. Kimseye bir zarar vermiyorsun ama senin iin ok tehlikeli. nk ne yaptnn kesinlikle bilincinde deilsin. Sigara ien biri ne yapyor? ok masum grnen bir yolla iine duman alp veriyor, nefes alp veriyor. Bir nevi hastalkl Pranayama. Bir eit laik transandantal meditasyon. Bir Mandala yaratyor. ine duman ekiyor, flyor; ekiyor, flyor. Bir Mandala, bir dng yaratyor. Sigara ierek bir eit ark sylyor; ritmik bir ark. Rahatlyor, i huzursuzluu biraz olsun azalyor. Bunu hi aklndan kartma, neredeyse yzde yz dorudur: Eer birisi ile konuurken o kii sigarasna uzanyorsa bu onun cannn skldn gsterir. Hemen onun yanndan ayrlmalsn, seni dar atmak istiyordur. Bunu yapamaz nk ok kaba olur. Sigarasna uzanyor, artk doldum, ok skldm diyor. Hayvanlar dnyasnda senin zerine atlam olurdu. Ama yapamaz. O bir insan, medeni bir yaratk. O yzden sigarasna atlyor, onu imeye balyor. Artk senin iin endielenmiyor. Kendi sigara ime dngsnn ritmine kapanm durumda rahatlyor. Ancak bu aktivite senin saplantl olduunu gsteriyor. Kendin olarak kalamyorsun, sessiz kalamyorsun, eylemsiz kalamyorsun. Aktiviteler aracl ile deliliini, lgnln dar vuruyorsun. Eylem ok gzeldir, kendiliinden oluan bir karlk vermedir. Hayatn karlk verilmeye ihtiyac vardr. Her an bir eylemde bulunman gerekir. Ancak aktivite gemiten gnmze tanr. Ackrsan yemek ararsn, susarsan kuyuya gidersin, uykun geldiyse gidip yatarsn. Eylem tamamen durumdan kaynaklanr, kendiliinden oluur ve btndr. Aktivite asla kendiliinden olumaz, gemiten gelir. Onu yllardr iinde biriktiriyor olabilirsin, ama imdiki anda gelip patlar. Durumla ilgisi yoktur. Ancak zihin kurnazdr; zihin her zaman aktiviteler iin mantkl aklamalar getirecektir, her zaman onun bir aktivite deil, eylem olduunu, art olduunu ispat etmeye alacaktr. Birden fkeyle parlarsn. Herkes bunun art olmadn, durumun byle bir karla ihtiya duymadn fark eder, ancak bir tek sen bunu gremezsin. Herkes, ne yapyorsun, buna hi gerek yoktu, neden bu kadar fkelisin duygusuna kaplr, ama sen mantkl aklamalar getirirsin; bunun gerekli olduunu savunursun. Bu mantksal aklamalar, deliliin konusunda bilinsiz kalmaya devam etmene yardmc olur. George Gurdjieff bunlara "tampon" ad veriyordu. Etrafnda mantkl aklamalardan oluan bir tampon yaratarak, durumun farkna varmann nne geiyorsun. Tamponlar, trenlerde iki vagon arasnda kullanlr. Bylece ani bir duru srasnda, yolcularn ok sert bir okla karlamasnn nne geilir. O oku tamponlar emer. Aktivitelerinin o anki durumla bir ilgisi yoktur, ancak mantk tamponlar durumu grmene izin vermez. Tamponlar seni kr eder ve bu tr aktiviteler devam eder.

Eer bir aktivite varsa geveyemezsin. Nasl geveyeceksin? nk bu saplant haline gelmi bir ihtiya. Bir eyler yapmak istiyorsun, ne olursa olsun. Dnyann drt bir yannda aptallar, "Hibir ey yapmamaktansa bir eyler yap." deyip duruyor. Ve bu su katlmam aptallar, dnyann drt bir yannda kullanlan u ataszn yaratmtr: "Bo bir zihin eytann atlyesidir." Hayr, deildir. Bo bir zihin Tanr'nn atlyesidir. Bo bir zihin, dnyann en gzel, en saf eyidir. Bo bir zihin nasl eytann atlyesi olabilir? eytan bo bir zihne adm atamaz ki. Bu imkansz. eytan ancak aktiviteyle dolmu olan bir zihne girebilir. Sonra eytan denetimi ele alr ve daha da aktif olmann yollarn ve yntemlerini gsterir. eytan, asla "Geve" demez. Srekli, "Neden vaktini boa harcyorsun, bir eyler yap; hareket et, hayat geip gidiyor!" der. Btn byk retmenler, hayatn gereklerinin farkna varm olan retmenler bo bir zihnin, kutsal olann iinize akmanz salayacak bir alan oluturduunu anlamtr. eytan bo bir zihni deil, aktiviteyi kullanabilir. eytan bo bir zihni nasl kullanabilir? Bolua yaklamaya cesaret bile edemez nk bu onu ldrr. Ancak iin derin bir aktif olma gdsyle doluysa, o zaman eytan seni ele geirir, o zaman seni ynlendirir, o zaman tek rehber o olur. Bu atasznn tamamen yanl olduunu sylemek istiyorum. Bunu eytann kendisi nermi olmal. Bu aktif olma saplantsn izlemek gerekir. Bunu kendi hayatnda izlemek zorundasn. nk yaptn aktivitenin gereksiz olduunu kendinde grmeden, benim syleyeceklerim hibir ey ifade etmez. Onu neden yapyorsun? Yolculukta insanlarn srekli ayn eyleri yaptn grdm. Yirmi drt saat boyunca trende bir yolcuyla birlikteyim. Yapacak baka bir ey bulamaynca ayn gazeteyi tekrar tekrar okur. Bir tren vagonunda kapal kalnca aktif olma olanaklar azald iin, ayn gazeteyi tekrar tekrar okur. Ben de onu izliyorum, "Bu adam ne yapyor" diyorum. Bir gazete, bir Gita ya da ncil deildir: Gita'y birok kere okuyabilirsin. nk her okuyuta yeni bir anlam ortaya kar. Ancak bir gazete Gita deildir. Bir kere okuduktan sonra bitmitir. Aslnda bir kere okumaya bile demez ama insanlar tekrar tekrar okuyor. Bitince batan balyorlar. Sorun nedir? Bu bir ihtiya m? Hayr, saplantllar; sessiz ve eylemsiz kalamazlar. Bu onlar iin imkanszdr, lm gibi bir eydir. Aktif olmak zorundalar. Yllarca yolculuk etmek bana insanlar, onlar farkna varmadan gzlemleme olana sundu, nk bazen kompartmanda benimle birlikte tek bir kii olurdu. Benimle konumak iin her trl abay sarfeder ve ben sadece evet ya da hayr deyince, pes ederdi. Sonra onu izlerdim. Bu ok gzel bir deney, hibir masraf da yok. Bavulunu aard ve ben onun hibir ey yapmadn grebiliyordum. Sonra iine bakar ve kapatrd. Derken pencereyi aar, kapatr, sonra gazetesini tekrar okur, sigara ier, tekrar bavulunu aar, iini dzenler, gidip pencereyi ap dar bakard. Ne yapyor? Ve neden? Bu bir isel gd, iinde titreyen birey var; havale geirmekte olan bir ruh hali. Bir eyler yapmak

zorunda, aksi halde kaybolacak. Yaantsnda aktif bir insan olmal. imdi bir geveme an bulunca geveyemiyor; eski alkanlklar ortaya kyor. Bir Mool mparatoru olan Orangzeb, ihtiyar babasn hapsetmi. Orangzeb'in babas, Taj Mahal' yaptran ah Cihan'dr. Olu onu tahtan indirip hapse att. Sylendiine ve Orangzeb'in otobiyografisinde yazdna gre, birka gn getikten sonra, artk ah Cihan bu hapis yznden zntl deildi, nk her tr lks salanmt. Bir saraydayd ve tpk eskisi gibi yayordu. Bir hapis hayatna benzemiyordu. htiyac olan her ey orada vard. Sadece tek bir ey eksikti ve o da aktiviteydi; hibir ey yapamyordu. O yzden olu Orangzeb'e bir mektup yazd. "Benim her trl ihtiyacm karlamsn ve her ey ok gzel. Yalnz eer bir ey daha yaparsan sana sonsuza dek minnettar kalrm. Bana otuz ocuk yolla. Onlara retmenlik yapmak istiyorum." Orangzeb buna inanamad. "Babam neden otuz ocua retmenlik yapmak istiyor?" diye dnd. Daha nce hi retmenlie ilgi duymamt, eitim onun ilgisini ekmiyordu. Ona ne olmutu? Yine de babasnn bu arzusunu yerine getirdi. ah Cihan'a otuz ocuk yolland ve her ey yoluna girdi. O tekrar imparator olmutu, otuz kk ocuun imparatoru. Bir ilkokula git; retmen neredeyse bir imparatordur. Otur diye emredebilirsin, oturmak zorunda kalacaklar; ayaa kalk diye emredebilirsin, ve kalkmak zorunda olacaklar. Snftaki o otuz renciyle, taht odasn tekrar yaatabiliyor, insanlara emir verme alkanln ve bamlln srdryordu ah Cihan. Psikologlar aslnda retmenlerin politikac olduklarndan phelenmektedir. Elbette politikaya girecek kadar kendilerine gvenemezler; onlar da iinde bakan, babakan, imparator haline gelebilecekleri okullara giderler. Kck ocuklar... Ve retmenler onlara emirler verir ve g uygular. Psikologlar ayrca retmenlerin sadist olma eilimleri olduundan ve ac vermekten zevk alabileceklerinden phelenmektedir. Ve bunlar iin bir ilkokuldan daha iyi bir yer bulamazsn. Masum ocuklara eziyet edebilirsin ve bunu onlarn kendi iyilii iin, kendi mutluluklar iin yaparsn. Git ve gr! lkokullarda bulundum ve retmenleri izledim. Psikologlar pheleniyor, ben ise eminim; onlar ikenceci! Ayrca onlardan daha savunmasz ve masum kurbanlar bulamazsn, diren bile gsteremezler. Onlar o kadar zayf ve aresizdirler ki! Ve retmen ise imparator gibi durmaktadr. Orangzeb otobiyografisinde yle yazyor: "Babam srf eski alkanlklar yznden hl bir imparator gibi davranmak istiyor. Ben de kendini kandrmasna izin veriyorum, herhangi bir sorun yok. Otuz ya da yz, ka tane olursa olsun ocuk gnderin. Brakn kk bir okul oluturup, mutlu olsun." Aktivite eylem iin bir neden yokken yaanr. Kendini izle, enerjinin yzde doksann aktivitelere harcyorsun. O yzden eylem an gelince enerjin kalmyor. Gevemi bir insan saplantlardan uzaktr ve enerji iinde birikmeye balar. Enerjisini saklar. Otomatik olarak saklanan bu enerji sayesinde, eylem an geldii zaman tm varl bu enerjiyle akar. O yzden eylem bir btndr. Aktivite yarm yamalak yaplr, nk kendini tam olarak nasl kandrabilirsin ki? Sen bile onun gereksiz olduunu biliyorsun. Senin iin net olmasa da, belirsiz de olsa, iindeki baz havaleli ruh halleri nedeniyle onu yaptnn sen dahi farkndasn.

Aktiviteleri deitirebilirsin, ancak aktiviteler eyleme dnmedii srece hibir ie yaramaz. nsanlar bana gelip, sigaray brakmak istiyorum diyor. Onlara, "Neden? Ne kadar gzel bir transandantal meditasyon, devam et." diyorum. Eer onu brakrsan baka bir eye balarsn. nk belirtileri deitirerek hastal deitiremezsin. O zaman trnaklarn kemirir ya da sakz inersin. Hatta bunlardan daha tehlikeli eyler var. Bu sylediklerim masum eyler. nk eer sakz iniyorsan, kendine iniyorsun. Bir aptal olabilirsin, ama iddete ynelmiyorsun. Bakalarna zarar vermiyorsun. Eer sakz inemeyi ya da sigara imeyi brakrsan, o zaman ne yapacaksn? Aznn aktiviteye ihtiyac var, o vahidir. O zaman konuacaksn. O zaman srekli konuacaksn. Ve bu ok daha tehlikeli. Geen gn Nasrettin Hoca'nn kars geldi. Genelde bana uramaz, o yzden ok ciddi bir sorun olduunu anladm. "Sorun nedir" diye sordum. Otuz dakika boyunca binlerce kelime kullanarak unu anlatt. "Nasrettin Hoca uykusunda konuuyor. Bu konuda ne yapabilirim? O kadar ok konuuyor ki ayn odada uyumak ok zor. Baryor ve kt szler sylyor." "Hibir ey yapmana gerek yok" dedim. "kiniz de uyankken ona konuma frsat tan yeter." nsanlar srekli konuuyor, bakalarna frsat tanmyor. Konumak tpk sigara imek gibidir. Eer yirmi drt saat konuursan, ki konuuyorsun. Uyankken konuuyorsun, vcudun yoruluyor ve uyuyorsun. Ama konumalar devam ediyor. Yirmi drt saat boyunca, her gn hi durmadan konuuyorsun. Bu tpk sigara imek gibidir. nk olgu aslnda ayn. Azn harekete ihtiyac vardr ve en temel aktivite azdr. nk hayatnda balayan ilk aktivite budur. lk ve en temel aktivite. Sigara imek tpk meme emmek gibidir. Ilk stn ieri akmas yerine, sigarada lk duman ieri akar ve dudaklarn tpk annenin memesine dokunurmu gibi hisseder. Eer sigara imen ya da sakz inemen engellenirse, o zaman konumaya balarsn ve bu daha tehlikelidir. nk kendi iindeki pleri baka insanlarn zihinlerine atmaya balarsn. Uzun sre sessiz kalabilir misin? Psikologlar eer hafta sessiz kalrsan, kendi kendine konumaya balayacan sylyor. O zaman ikiye ayrlm olursun. Hem konumac, hem de dinleyici olursun. Eer ay sessiz kalmaya alrsan, akl hastahanesine kabul edilecek duruma gelirsin. nk o zaman bakalarnn varlndan rahatsz olmadan bunu yaparsn. Hem konuacak, hem de kendine cevap vereceksin. Artk bir btnsn. Bir bakasna ihtiya kalmamtr. te deli budur! Deli, btn dnyay kendisi ile snrlam bir insandr. O hem konumac, hem dinleyicidir. Hem sahnedeki aktr, hem de izleyicidir; o hepsidir, btn dnyas kendisi ile snrldr. Kendini o kadar ok paraya blmtr ki, her ey paralanmtr. O yzden insanlar sessizlikten korkar. nk delirebileceklerini bilirler ve eer sessizlikten korkuyorsan, bu iinde srekli aktif olmay zorlayan, saplantl ve hastalkl bir zihin olduunu gsterir. Aktivite, kendinden katr. Eylemde kendin olursun, aktivitede ise kendinden katn. Aktivite bir uyuturucudur, kendini unutursun ve kendini unuttuun zaman hibir endien, tasan ya da kaygn

kalmaz. O yzden srekli aktif olma ihtiyacndasn; bir ey ya da bakasn yapyorsun, ancak hibir zaman, bir ey yapmama ieinin iinde amasna izin vermiyorsun. Eylem iyidir. Aktivite hastalktr. Aradaki fark kendi iinde bul. Aktivite nedir? Eylem nedir? lk adm budur. kinci adm ise, eyleme younlaarak, enerjinin eyleme akmasn salamak. Aktivite sz konusu olduu zaman daha dikkatli olmalsn, eer farkndaysan, aktivite kaybolur; enerji korunur, iinde biriktirdiin enerji eyleme dnr. Eylem anlktr, hazrlanan bir ey deildir, nceden tasarlanmaz. Senin bir hazrlk yapmana, bir prova dneminden gemene izin vermez. Eylem her zaman sabah grlen i kadar yeni ve tazedir. Eylem insan da her zaman gen ve tazedir. Vcut yalanabilir, ancak tazelii devam eder, beden lebilir ama genlii devam eder. Beden kaybolabilir, ama o kalr nk Tanr tazelii sever. Tanr her zaman yeni ve tazeden yanadr. Giderek daha fazla aktiviteyi brakmaya al. Ama nasl brakacaksn? Bu brakma iini de saplantya evirebilirsin. Tapnaklardaki rahiplerin bana gelen budur. Aktiviteyi yok etme onlarn saplants olmutur. Brakmak iin srekli bir eyler yapyorlar. Dua, meditasyon, yoga, u, bu... ancak bu da bir aktivitedir. Bu ekilde brakamazsn, arka kapdan tekrar ieri girer. Farknda ol. Eylem ile aktivite arasndaki fark hisset. Aktivite bir hayalettir, gemiten gelir, ldr. Aktivite sana sahip olduu zaman, hastalanyorsun. Bu yzden daha dikkatli ol. Tek yapabilecein ey izlemek. Yapmak zorunda olsan bile tam bir farkndalkla yap. Sigara i, ama ok yava i. Btn farkndalnla i ki, ne yaptn gr. Eer sigara imeyi izleyebilirsen, bir gn sigara parmaklarndan decektir. nk btn samaln iinde hissetmi olacaksn. Aptalca bir eydir. Tamamen aptalca bir ey. Bunu fark ettiin zaman kendiliinden der. Onu atamazsn, nk atmak da bir aktivitedir. O yzden kendiliinden der dedim. Tpk l bir yapran aatan dmesi gibi. Dmek! Kendiliinden dmek! Eer onu atarsan, bir gn baka bir ekilde, baka bir formda onu tekrar alrsn. Brak dsnler, sen brakma. Brak aktiviteler kaybolsun, kaybolmaya zorlama. nk onu kaybolmaya zorlama abas da baka bir tr aktivitedir. zle, tetikte ol, bilincinde ol. O zaman mucizevi bir olguyla karlaacaksn. Bir ey kendiliinden dt zaman, sende hibir iz brakmaz. Zorladn zaman ise, mutlaka bir yara kalr. O zaman otuz yl boyunca sigara itikten sonra braktn hakknda bbrlenip duracaksn. Sonuta bbrlenmek de ayn eydir, hakknda konuarak ayn eyi yapm olursun. Sigara imezsin ama srekli sigaray braktndan sz etmi olursun. Dudaklarn yine aktivite iindedir, azn iliyor. Eer eylerin dtn gerekten anlarsan, o zaman "ben braktm" diye konuamazsn. Kendiliinden dmtr, sen brakmadn. Egon bu sayede glenmemitir. Ancak ondan sonra, daha fazla eylem mmkn olabilir.

Ne zaman her eyinle eyleme geme frsat karna karsa, bunu sakn karma. Dnme, eyleme ge. Daha fazla eylem yap ve brak aktiviteler kendi kendine dsn. Zamanla bir dnm yaayacaksn. Bu zaman alyor, oturmas gerekiyor, ancak bir acelen yok. Tilopa'nn u szlerine kulak ver: "Bedeninle gevemek dnda hibir ey yapma. Azn skca kapayp, sessiz kal. Zihnini boalt ve hibir ey dnme." Bedeninle gevemek dnda hibir ey yapma. imdi gevemenin ne olduunu anlyorsun. Bu, iinde aktivite ihtiyac hissetmemektir. Gevemek, l bir adam gibi yatmak anlamna gelmez. Zaten l bir adam gibi yatamazsn, sadece rol yapabilirsin. Nasl l gibi yatacaksn? Sen canlsn. Ancak rol yapabilirsin. Geveme, iinde bir aktivite hissi duymadn zaman yaanr. Enerji yuvasndadr. Hibir yere hareket etmiyordur. Eer baz durumlar ortaya karsa eyleme geersin. Hepsi bu. Ancak hareket etmek iin bahane bulmazsn. Kendinle bark haldesin. Gevemek, evinde olmaktr. Birka yl nce bir kitap okuyordum. Kitabn ad, "Gevemelisiniz"di. Bu tamamen sama bir ey, nk zorunluluk durumu, gevemenin kartdr. Bu tip kitaplar sadece Amerika'da iyi satyor. art komak aktivitedir, bir saplantdr. Bir art koulduu zaman, arkasnda mutlaka bir saplant gizlenmitir. Hayatta eylemler vardr, ancak artlar yoktur. Aksi halde art, delilie yol aar. "Gevemelisin". Artk gevemek saplantn olmutur. Belirli bir ekilde oturup ya da uzandktan sonra, ayak parmandan kafana kadar telkinde bulunmalsn. Ayak parmaklarna geve diye emret, sonra yukar doru k. Neden bu zorunluluk? Geveme sadece hayatnda bir gereklilik olmad zaman ortaya kar. Geveme bedenle ilgili bir ey deildir. Sadece zihinle ilgili bir ey de deildir. O senin btn varlnla ilgilidir. ok fazla aktivite iindesin. O yzden yorgun, bezgin, tkenmi ve donuksun. Hayat enerjin hareket etmiyor. Her tarafta barikatlar var ve ne yaparsan yap, bir delilik hali iinde yapyorsun. O zaman elbette geveme ihtiyac ortaya kyor. O yzden her ay geveme hakknda bu kadar ok kitap kyor. Geveme hakknda bir kitap okuyup da, gevemeyi baarm tek bir insan bile grmedim. Hatta daha da geriliyorlar. nk btn aktivite hayat devam etmekle birlikte, aktivite iinde olma saplants ya da hastal hl orada olmasna ramen, bir de gevemi ruh halindeymi gibi davranyor. Uzanyor, iindeki patlamaya hazr yanardalarla ve frtnalarla, "Nasl Gevenilir" isimli kitabn talimatlaryla gevemeye alyor. Eer kendi i varln okumuyorsan, gevemene yardmc olacak hibir kitap yok. Tabii, o zaman da gevemek art olmaktan kar. Gevemek bir yokluktur, aktivite yokluu. Eylem deil. O yzden, Himalayalara tanmann bir gerei yok. Baz insanlar bunu yapmtr. Gevemek iin Himalayalara gitmilerdir. Himalayalara tanmann gerei nedir? Eylemi brakamazsn. nk eer eylemi brakrsan, hayat brakm olursun. O zaman gevemi deil, l olursun. Himalayalarda gevemi deil, l bilgeler bulursun. Onlar hayattan, eylemden kamlardr.

Bu ince noktay anlamak gerekir. Aktivite gitmelidir, ama eylem deil. kisini birden brakp, Himalayalara gidebilirsin, bu kolay. Dier ey de kolay: Aktivitelere devam edip, her sabah ya da her akam, kendini birka dakika gevemeye zorlayabilirsin. nsan zihninin karmakln, alma mekanizmasn anlamyorsun. Gevemek bir durumdur, onu zorlayamazsn. Sen negatiflikleri, engelleri braktnda, o ortaya kar. Kendiliinden kabarr. Akam yatmaya gidince ne yapyorsun? Bir ey yapyor musun? Eer yapyorsan, uykusuzluk hastas olursun, uyuman imkansz olur. Ne yapyorsun? Uzanp uykuya dalyorsun. Burada yaplacak bir ey yok. Eer bir ey yaparsan, uyumak imkansz olur. Aslnda uyumak iin gerekli olan tek ey, gndz aktivitelerinin kesintiye uramasdr. Hepsi bu! Zihinde bir aktivite olmad zaman, zihin geviyor ve uykuya dalyor. Eer uyumak iin bir ey yaparsan, o zaman kaybolursun, uyumak imkansz olur. Hibir ey yapmak zorunda deilsin. Tilopa ne diyordu? "Bedeninle gevemek dnda hibir ey yapma!" Herhangi bir ey yapma. Herhangi bir yoga duruuna ihtiya yoktur. Bedenin garip ekillerde arptlmasna hibir ihtiya yok. "Hibir ey yapma!" Sadece aktivitesizlik gerekir. Peki bu nasl gelecek? Anlayla gelecek. Tek reti, anlaytr. Aktivitelerinin farkna var ve aniden aktivitenin ortasnda, eer farkna varrsan, o duracaktr. Eer neden yaptnn farkna varrsan, duracaktr. Ve bu durma hali, Tilopa'nn "Bedeninle geveme dnda hibir ey yapma" derken kastettii eydir. Gevemek nedir? Enerjinin hibir yere hareket etmeme durumudur. Ne gelecee, ne gemie. Seninle birlikte, o andadr. Kendi enerjinin oluturduu bu dingin havuzun scakl seni sarar. O an, her eydir. Baka hibir an yoktur. Zaman durur. te o zaman gevemi olursun. Eer zaman varsa, ortada geveme olmaz. Saat tamamen durur. Bir zaman olmaz. Her ey o andr. Baka bir ey aramazsn. Sadece o ann keyfini kartrsn. Sradan eyler, gzel olduklar iin keyif vermeye balar. Aslnda hibir ey sradan deildir. nk o anda her ey olaanst olur. nsanlar bana gelip, "Tanr'ya inanyor musun?" diye soruyor. Ben de, "Evet, nk her ey o kadar olaanst ki, byle bir ey iinde derin bir bilin olmadan nasl mmkn olabilir?" diyorum. Sadece kk eyler. i damlalarnn henz buharlamad bir bahede dolap, tm varlnla orada olmak. Bahenin o dokusunu, dokunuunu, i damlalarnn serinliini, sabah meltemini, gnein douunu hissetmek. Mutlu olmak iin baka neye ihtiya var? Mutlu olmak iin baka bir ey mmkn m? Gece yatanda serin bir araf zerine uzanmak. O dokuyu hissetmek. arafn giderek sndn hissetmek. Etraf gecenin sessizlii ile kapl, gzlerini kapatp, kendini hissediyorsun. Baka neye ihtiyacn var? Bu yeter de artar bile. inde derin bir minnet duygusu ykseliyor. te gevemek budur. Gevemek, bu an yeter de artar bile demektir. Daha fazla bir ey istemediin ve beklemediin an. steyecek hibir ey yok. Arzu ettiinden daha fazlasnn olmas. te o zaman enerji hibir yere gitmez ve durgun bir havuza dnr. Sen de kendi enerjinin iinde erirsin. te bu an, gevemektir. Gevemek ne bedene, ne de zihne aittir. Gevemek btne aittir. O yzden Buda'lar, arzusuz ol diyor. nk eer arzu olursa gevenemeyeceini biliyorlar. lleri gmn diye devam ediyorlar. nk

eer gemile ok ilgileniyorsan, geveyemezsin. Yaadn ann keyfini kar diyorlar. sa diyor ki: "Zambaklara bakn. Tarladaki zambaklar dnn. Hi aba gstermiyorlar ama yine de Kral Sleyman'dan daha gzel ve daha hametliler. Kral Sleyman'n asla yayamayaca gzel bir koku yayyorlar. Bakn ve zambaklar dnn." Ne diyor? Gevemeni sylyor. aba harcamana gerek yok. Aslnda her ey sana sunulmu durumda. sa diyor ki: "Eer Tanr havadaki kulara, vahi hayvanlara, aalara ve bitkilere bakyorsa, neden endie ediyorsun? Sana da bakmayacak m?" Geveme budur. Neden gelecein hakknda bu kadar endie ediyorsun? Zambaklar dn. Zambaklar izle. Zambaklar gibi ol. Ve sonra geve. Gevemek bir duru deildir. Gevemek, enerjinin tam bir dnm geirmesidir. Enerjinin iki boyutu olabilir. Biri planl, bir hedefe ulamak iin sarf edilen enerjidir. Bu an, sadece bir aratr. Ama ise, baka bir anda elde edilecek eydir. Bu, hedef ynelimli olan aktivite boyutudur. O zaman her ey bir aratr. Bir ekilde bir eyler yaparak hedefe ulaman gerekir. Ancak o zaman geveyebilirsin. Ancak bu tip enerji iin hedefe asla ulalmaz. nk bu tr enerji, srekli iinde bulunduun an, srekli gelecekteki bir ey iin bir araca dntrmektedir. Hedef srekli ufuktadr. Komaya devam edersin, ama mesafe hep ayn kalr. Bir de enerjinin baka bir boyutu vardr. O boyut da, hedefsiz kutlamadr. Ama, u anda, buradadr, ama baka bir yerde deildir. Aslnda ama sensin. Aslnda bu andan baka bir tatmin yoktur. Zambaklar dn. Hedefsiz olduun zaman, hedef gelecekte olmad zaman, baarlacak herhangi bir ey olmad zaman, o an kutlaman gerekir. nk zaten hedefine ulamsndr. O andasndr. te geveme budur: Hedefsiz enerji! O yzden benim iin iki tr insan vardr. Hedef peinde koanlar ve kutlayanlar. Hedef ynelimli olanlar, delidir. Onlar giderek delirmektedir ve bu delilii kendileri yaratmaktadr. Sonra delilik, kendi ivmesiyle trmanr. Onlar da bu derinlie geer ve tamamen kaybolurlar. Dier tr insan, hedef peinde, aray iinde deildir. O, sadece kutlar. Kutlayc ol. Kutla. Kutlanacak ok ey var. iekler at, kular tyor, gne gkyznde. Bunlar kutla. Nefes alyorsun, yayorsun ve bilincin var. Bunu kutla. O zaman birden geversin. O zaman gerginlik, endie kalmaz. Endieye dnm olan btn enerji, minnete dnr. Btn kalbin derin bir minnet duygusuyla arpmaya balar. te dua budur. Duann zeti budur: Derin bir minnet ile arpan bir kalp. Bedeninle gevemek dnda hibir ey yapma. Bunun iin herhangi bir ey yapmak zorunda deilsin. Sadece enerji hareketini anla, enerjinin hedefsiz hareketini anla. Akyor. Ama bir hedefe doru deil, bir kutlama olarak. Hareket ediyor, bir hedefe doru deil, kendi iinde enerjisi tat iin hareket ediyor. Bir ocuk dans ediyor, zplyor ve kouturuyor. "Nereye gidiyorsun?" diye sor. "Hibir yere" diyecektir. Ona aptal gibi grneceksin. ocuklar her zaman yetikinlerin aptal olduunu dnr. Ne

sama bir soru. Nereye gidiyorsun? Bir yere gitme ihtiyac var m? ocuk, soruna yant veremez, nk anlamsz bir sorudur. O, hibir yere gitmiyor. Sadece omzunu silkecek ve "Hibir yere" diyecektir. O zaman, hedef ynelimli zihin, "Peki yleyse neden kouyorsun?" diye sorar. nk bizim iin bir aktivite, ancak net hedefe ynlendiimiz zaman anlam kazanr. Sana sylyorum; gidecek hibir yer yok! Her ey bu anda. Btn varolu bu anda toplanmtr. Bu ann iine sar. Btn varolu yaadn anda akmaktadr. Hepsi bu. Bu anda akyor. u anda burada. ocuk, sadece enerjisinin keyfini kartyor. ok enerjisi var. Bir yere ulamakta olduu iin komuyor. Sadece ok fazla enerjisi olduu iin komak zorunda. Hedef gtme, brak enerjin tasn ve aksn. Payla ama dei toku yapma, pazarlk yapma. Sende olduu iin ver; geri almak iin deil. nk o zaman hayatn zindana dnr. Btn dei tokuular cehenneme gider. Eer en byk dei tokuularla, pazarlklar bulmak istiyorsan cehenneme git, hepsini orada bulacaksn. Cennet, dei tokuular iin deil, kutlayanlar iindir. Hristiyan teolojisinde yzyllardr tekrar tekrar yant aranan bir soru var. "Melekler cennette ne yapar?" Bu sadece hedef ynelimli insanlara anlaml gelecek bir sorudur. "Melekler cennette ne yapar?" Yapacak bir ey yok gibi. Orada yaplacak hibir ey yok. Biri, Meister Eckhart'a sorar: "Melekler cennette ne yapar?" Eckhart yantlar: "Ne kadar aptalca bir soru. Cennet, bir kutlama yeridir. Onlar hibir ey yapmaz, sadece kutlar. O ann gzelliini, muhteemliini, iirselliini, filizlenmesini kutlarlar. ark syler, dans eder ve kutlarlar." Ancak soran adamn bu yanttan tatmin olduunu sanmyorum. nk bizim iin aktivite, ancak bir yol olduu zaman, bir hedefe yneldii zaman anlamldr. Unutma, aktivite hedef ynelimlidir, eylem ise deildir. Eylem, enerjinin akmasdr. Eylem, bu an iindedir, hazrlksz, provasz bir tepkidir. Btn varolu seninle buluur, karlar ve bir tepki oluur. Kular ark sylyor ve sen de onlarn arksna katlyorsun. Bu bir aktivite deil. Kendiliinden oluyor. Kendini birden kularn tne elik ederken buluyorsun. te bu eylemdir. Enerjini giderek daha fazla eyleme yneltip, aktivitelerden arnrsan hayatn deiecek. Derin bir gevemeye dnecek. O zaman "yaparsn", ama gevemen bozulmaz. Bir Buda asla yorulmaz. Neden? nk o bir ey yapmaz. inde ne varsa verir, iini tarr. Bedeninle gevemek dnda hibir ey yapma. Azn skca kapayp sessiz dur. Az gerekten ok nemlidir, nk ilk aktivitenin balad yer burasdr. lk aktiviteyi dudaklarn balatt. Azn evresindeki blge, btn aktivitenin balad alandr. Nefes aldn, aladn ve annenin memesini aradn. Azn srekli delice bir aktivite iinde. O yzden Tilopa bunu neriyor: "Aktiviteyi anla, eylemi anla, geve ve azn kapat." Ne zaman meditasyon yapmak iin oturursan, ne zaman sessiz olmak istersen, yapacan ilk ey azn kapatmaktr. Eer azn tamamen kapatrsan, dilin damana deecektir. Dudaklar tamamen kapanacaktr ve dilin damana deecektir. Tamamen kapat. Ancak bunu sadece sana anlattklarm

takip ettiysen yapabilirsin. Azn kapatmak ok byk bir aba deil. Bir heykel gibi oturup, azn tamamen kapatabilirsin. Ancak bu, aktiviteyi durdurmaz, iinde dnceler devam edecektir ve eer dnceler devam ediyorsa, dudaklarnda ok hafif titreimler hissedersin. Dierleri bunu grmeyebilir, nk ok hafif titrerler. Ama eer dnyorsan, dudaklarn titrer. ok hafif bir ekilde titrer. Gerekten gevediin zaman o titreme durur. Konumuyorsun ve iinde herhangi bir aktivite yapmyorsun. Azn skca kapat ve sessiz kal. Sonra dnme. Ne yapacaksn? Dnceler gelip gidiyor. Brak gelip gitsinler. Bu hi sorun deil. Sen ilgilenme. Ondan bamsz bir ekilde kal. Gelip gitmelerini izle, onlar seni ilgilendirmez. Azn kapat ve sessiz kal. Dnceler yava yava, otomatikman kaybolacaktr. nk varolabilmeleri iin senin ibirliine ihtiyalar var. Eer ibirlii yaparsan orada olurlar. Eer mcadele edersen, yine orada olurlar. nk bunlarn ikisi de ibirliidir. Biri lehte, dieri aleyhte. kisi de aktivite saylr. Sen sadece izle. Ancak, azn kapatmak ok yardmc olur. lk olarak, birok insan gzlemlediim iin, sana nce esnemeni neriyorum. Azn mmkn olduunca a. Azn mmkn olduunca gererek tamamen esne, hatta brak acsn. Bunu iki kere yap. Bu, azn daha uzun bir sre kapatmana yardmc olacak. Sonra, iki ya da dakika boyunca yksek sesle sama sapan konu. Aklna gelen her eyi yksek sesle syleyip keyfini kart. Sonra azn kapat. Tam zt taraftan hareket etmek daha kolaydr. Eer elini gevetmek istiyorsan, nce onu mmkn olduunca germen daha iyidir. Yumruunu sk ve mmkn olduunca kas. Sonra tam tersini yapp geve. O zaman sinir sisteminde daha derin bir geveme elde edeceksin. El hareketleri, mimikler yap, yzn arpt, esne. ki dakika samala ve sonra azn kapat. Az nceki gerginlik, senin dudak ve azn gevetme olasln artracaktr. Azn kapat ve sonra sadece izleyici ol. Bir sre sonra iine bir dinginlik kecek. ki tr sessizlik vardr: lki, kendine zorla sunduun bir sessizlik ki, bu pek zarif bir ey deildir. Hatta zihin tecavz saylacak, saldrgan ve vahice bir harekettir. Sonra tpk gece olup karanln basmas gibi zerine yaan bir sezsizlik vardr. Sana gelir ve sarp sarmalar. Sen sadece bunun olma olasln yaratyorsun, kabul etmeye hazrlanyorsun ve o geliyor. Azn kapat, izle. Sessiz olmaya alma. Eer aba gsterirsen, o zaman birka saniye sessizlii zorlayabilirsin. Ama bu hibir deer tamaz. in kaynamaya devam edecektir. O yzden sessiz olmaya alma. Sen sadece ortam yarat; topra ap, tohumu ek ve bekle. Zihnini boalt ve hibir ey dnme. Zihni boaltmak iin ne mi yapacaksn? Dnceler geliyor, sen izle. Ancak izlemede dikkatli olunmas gereken bir ey var; bunun pasif bir izleme olmas gerekiyor, aktif deil. Bunlar ok ince

mekanizmalardr ve hepsini anlaman gerekir. Aksi halde herhangi bir noktay karabilirsin ve eer kk bir noktay karrsan, tmnn nitelii deiir. zle, pasif olarak izle, aktif deil. Arada ne fark var? Eer kz arkadan ya da sevgilini bekliyorsan, o zaman aktif izlersin. O srada kapdan biri geerse, zplayp onun gelip gelmediine bakarsn. Sonra rzgarda yapraklar titreir ve sen belki onun geldiini hissedersin. Hemen ayaa kalkarsn. Zihin ok aktif ve heveslidir. Hayr, bu yardmc olmaz. Eer fazla hevesli ve fazla aktifsen, benim szn ettiim sessizlii sana getirmeyecektir. Pasif ol, sanki bir nehir kysnda oturuyor ve nehrin akn izliyormusun gibi. Herhangi bir heves, sabrszlk ya da acil durum yok. Kimse seni zorlamyor. Karsan bile, ortada karacak bir ey yok. Sadece izle. Dardan bak. zlemek szc bile gzel deil. nk kelimenin kendisi bile aktif olma duygusu veriyor. Sadece bak. Hibir ey yapmadan bak. Sen sadece nehir kysnda oturup bakyorsun ve nehir akp gidiyor. Ya da gkyzne, bulutlarn szlne bak, pasif olarak... Bu pasiflik ok nemlidir. Bunun anlalmas gerekir. nk aktivite tutkun bir sabrszla dnebilir, aktif bir beklemeye geebilirsin. O zaman iin en can alc noktasn karrsn. Aktivite arka kapdan tekrar geri dner. Pasif bir izleyici ol. Zihnini boalt ve hibir ey dnme. Bu pasiflik zihnini kendiliinden boaltacaktr. Aktive dalgalar, zihin enerjisi dalgalar, yava yava durulacak ve bilincinin btn yzeyi, dalgasz ve titreimsiz olacak. Dingin bir aynaya dnecek. Tilopa, devam ediyor. "Bedeninin iinde ii bo bir bambu gibi rahatla." Bu Tilopa'nn zel metotlarndan biri. Her ustann kendi ulat, kendine zg bir metodu vardr. Ve bu yolla bakalarna yardm etmek ister. Bu da, Tilopa'nn zel yntemi. Bedenin iinde ii bo bir bambu gibi rahatla. Bir bambunun ii tamamen botur. Dinlendiin zaman, kendini bir bambu gibi hissedersin. in tamamen bo olsun. Aslnda durum budur. Bedenin tpk bir bambu gibidir ve ii botur. Cildin, kemiklerin, kann, hepsi bambunun bir parasdr ve iinde bir boluk vardr. Tam bir sessiz azla oturduun zaman, pasif bir ekilde, dilin damana demi ve dudaklarn dnceyle titremezken, zihnin herhangi bir ey beklemeden, pasif olarak izlerken, ii bo bir bambu gibi olduunu hisset. Ve birden iine sonsuz enerji akmaya balar. in bilinmeyenle, gizemle ve ilahi olanla dolar. i bo bambu, bir flte dnr ve ilahi olan onu almaya balar. in bo olduu zaman, ilahi olann iine girmesi iin ortada bir engel olmaz. Bunu dene. Bu, en gzel meditasyonlardan biridir. i bo bambu olma meditasyonu. Baka bir ey yapmana gerek yok. Sen sadece bu ol ve kendini aka brak. Birden iindeki bolua bir eylerin yadn hissedeceksin. Tpk bir rahim gibisin ve yeni bir hayat iine giriyor. Bir tohum ekiliyor. Ve bir an geliyor, bambu tamamen kayboluyor.

Bedeninin iinde ii bo bir bambu gibi rahatla. Rahatla ve dinlen, ruhani eyler arzulama, cenneti arzulama, Tanr'y bile arzulama. Tanr arzulanamaz, arzusuz olduun zaman o sana gelir. zgrlk arzu edilemez, nk arzu bir zincirdir. Arzusuz olduun zaman zgr olursun. Buda'lk arzu edilemez, nk, arzu nnde engel olur. Ortada bir bariyer olmaynca, Buda birden iinde patlar. Tohum zaten iinde. Sen bo olduun zaman, o boluk olduu zaman, tohum patlar. Tilopa diyor ki: "Bedeninin iinde ii bo bir bambu gibi rahatla. Ne al, ne de ver, zihnini dinlendir." Ortada verecek bir ey yok, alacak bir ey yok. Her ey olduu gibidir. Vermek ya da almak ihtiyac yoktur. Sen olduun gibi mkemmelsin. Dou'nun bu retisi, Bat'da ok yanl anlalmtr. nk onlar, "Bu ne biim bir reti, o zaman insanlar gelimeye, daha yksee kmaya almayacak. Karakterlerini deitirmek iin aba gstermeyecek, kt ynlerini iyilie dntremeyecektir. O zaman da eytann kurban olabilirler," der. Bat'nn slogan; "Kendini gelitir." Ya bu dnyann ya da dier dnyann artlarnda. Kendini gelitir. Ama nasl gelitireceksin? Nasl daha byk ve daha yce olacaksn? Dou'da biz bunu daha derinden anlyoruz. Bu, "olma" abas bir duvar oluturuyor. nk sen zaten varln iinde tayorsun. Herhangi bir ey olmak zorunda deilsin. Sadece kim olduunu anla yeter, hepsi bu. Sadece iindeki gizli kimliin farkna varmak, gelitirmek. Neyi gelitirmeye alrsan al, her zaman kayg ve tasa iinde olacaksn. nk gelitirme abas, kendi bana seni yanl bir yola sokmu olur. Gelecei, hedefleri, idealleri anlaml klar. O zaman zihnin arzulamaya balar. Arzuyla skalarsn. Brak arzular dinsin, sessiz bir arzusuzluk havuzu ol ve birden aknla urarsn. Beklenmedik bir ekilde ortaya kar. Ve tpk Bodhidharma gibi kahkahalarla glersin. Bodhidharma'nn takipileri, tekrar sessiz olduun zaman, onun kkreyen kahkahalarn duyabileceini syler. O hl glyor. O zamandan beri glmeyi brakmad. Gld; nk "Bu ne biim bir aka? Sen zaten olmaya altn kiisin. Zaten o isen, onun gibi olma abasnda nasl baarl olacaksn? Baarsz olman kesin. Zaten olduun bir eye nasl dnebilirsin?" O yzden Bodhidharma gld. Bodhidharma, Tilopa'nn ada bir rneiydi. Birbirlerini fiziksel olarak grmemi olabilirler, ancak yine de tanyor olmallar. Ayn niteliklere sahipler. Tilopa diyor ki: 'Ne al, ne de ver. Zihnini tamamen dinlendir.' Eer hibir eye yapmazsan baarrsn. Elinde hibir ey yoksa baarm olursun. Mahamudra, hilie yapm bir zihin gibidir. Bunun stnde alarak, zamanla Buda'la ulaabilirsin. Peki neyi alacaksn? Srekli daha gevek olmay. Srekli yaadn anda olmay. Daha fazla eylem iinde ve daha az aktivite iinde olmay. Daha fazla bambu gibi, ii bo ve pasif olmay. Daha fazla

izleyici olmay. Herhangi bir ey beklemeden, arzulamadan, kaytsz olmay. Kendinle olduun gibi mutlu olmay. Kutlama halinde olmay. Mevsim gelip herey olgunlatktan sonraki herhangi bir an, bir Buda olarak iek aarsn.

DOAYLA UYUM NDE OL Yaratclk ok elikili bir bilin ve varlk durumudur. Bu eylemsizlik zerinden eylemdir. Lao Tzu'nun, wei-wu-wei dedii eydir. Bir eyin senin zerinden olmasna izin vermektir. O bir yapma deil, olanak salamaktr. Btnln senin zerinden akabilmesi iin bir geit olmaktr. i bo bambuya dnmektir, sadece ii bo bir bambuya. te o anda, bir ey olmaya balar, nk insanolunun arkasnda Tanr gizlidir. Ona kk bir yol a. Kk bir aralk brak ki, zerinden gelsin. te yaratclk budur. Tanr'nn gereklemesine engel olmamaktr. Yaratclk dinsel bir durumdur. O yzden, bir airin Tanr'ya bir din bilgininden daha yakn olduunu sylyorum, bir dans daha da yakndr. En uzaktaki filozoftur. nk ne kadar ok dnrsen, btn ile aranda yarattn duvar o kadar yksek olur. Ne kadar ok dnrsen egon o kadar daha ortaya kar. Ego, gemite birikmi dncelerden baka bir ey deildir. Sen olmadn zaman Tanr vardr. te yaratclk budur. Yaratclk tam bir geveme halinde olmak demektir. Eylemsizlik deil, geveme hali demektir. nk bu gevemeden birok eylem doacaktr. Ancak bu, senin yaptn bir ey olmaz. Sen sadece bir arasn. inden bir ark akmaya balayacak. Sen onun yaratcs deilsin. O, teden gelmektedir. Her zaman teden gelir. Sen yarattn zaman, o sradan ve yavan bir ey olur. Senin araclnla geldiinde, muhteem bir gzellie sahiptir. Yannda bilinmeyenden bir para getirir. Byk air Coleridge ld zaman geride binlerce tamamlanmam iir brakt. Hayatnda birok kere ona sorulmutur: "Neden bu iirleri tamamlamyorsun?" nk baz iirlerinin bir ya da iki dizesi eksikti. O da yant verir: "Yapamam. Denedim ama onlar ben tamamladm zaman bir ey eksik kalyor. Yanl oluyor. Benim dizelerim asla iimden akm olan dizelerle uyum iinde olmuyor. O zaman kaya gibi sert bir engele dnyor. O ak nlyor, bu yzden beklemeliyim. Benim araclmla akan ey, her ne ise, o tekrar akmaya balayp iiri bitirdii zaman bitecektir. Daha nce deil." Sadece birka iir tamamlad. Ancak o iirler muhteem bir gzellie, grkemli bir gizeme ulat. Bu her zaman byle oldu. air kaybolduu zaman yaratclk ortaya kar. O zaman airin z ele geirilmi olur. Tanr tarafndan ele geirilmek, yaratcln kendisidir.

Simone De Beauvoir yle demitir: "Hayat hem kendini gelitirmek, hem de amaktr. Eer bir ey srekli ayn durumda kalyorsa, o zaman yaamak sadece lmemektir." Yaratc olmayan bir insan, sadece lmyordur. Hepsi bu. Hayatnn hibir derinlii yoktur. Hayat bir hayat deil, sadece bir nszdr. Hayat kitab henz balamamtr. Evet doru, domutur; ama yaamamaktadr. Yaratc olduun zaman, yaratcln senin araclnla gereklemesine izin verdiin zaman, iinden ykselen ve sana ait olmayan arky sylediin zaman, altna imza atp "bu benim" diyemezsin. O zaman hayat kanatlanr ve ykselir. Yaratclk amaktr, aksi halde oumuz sadece kendimizi idame ettirmeye devam ederiz. Bir ocuk yaratyorsun, bu yaratclk deildir. Sen leceksin ve ocuk yaam devam ettirecek. Ancak hayat devam ettirmek, kendini amadn srece yeterli deildir. Ve amak, ancak teden bir eyin gelip, seninle temas kurmasyla mmkndr. Amak, aknlk andr. Ve mucize ama annda gerekleir; artk sen yoksun ayn zamanda ilk kez olarak sen varsn. Bilgeliin z doa ile uyum iinde olmaktr. Btn byk mistiklerin, Lao Tzu, Buda, Bahauddin, Sosan, Sanai verdii mesaj budur. Doa ile uyum iinde ol. Hayvanlar bilinsizce doa ile uyum iinde olurlar. nsanolu bilinli olarak doa ile uyum salamaldr. nk insann bir bilinci var. nsan uyumsuz davranmay seebilir, o yzden zerinde byk bir sorumluluk vardr. nsann sorumluluu vardr. Sadece ve sadece insann sorumluluu vardr ve bykl buradan gelir. Baka hibir hayvan sorumlu deildir. Onlar her zaman uyum iindedir. Bundan sapmalarnn imkan yoktur, hayvan doadan sapamaz. Byle bir kapasitesi yoktur, nk onda bilin yoktur. Senin derin uyku halindeki gibi yaarlar. Derin uykuda sen de doa ile uyum haline girersin. O yzden derin uyku bu kadar gevetici ve genletiricidir. Birka dakika derin uyuduun zaman, tekrar taze ve gen olursun. Topladn btn tozlar, btn yorgunluk ve sknt kaybolur. Kaynakla temas kurmusundur. Ancak bu, kaynakla temas kurmann hayvani yoludur. Hayvanlar yataydr, insan ise dikey. Uyumak istediin zaman, yatay pozisyona dmen gerekir. Ancak yatay pozisyonda uyuyabilirsin. Ayakta durarak uyuyamazsn, bu ok zor olur. Milyonlarca yl geri dnerek, tpk bir hayvan gibi olmalsn. Yataysn, dnyaya paralelsin, birden bilincini kaybediyorsun. Birden o sorumluluun kayboluyor. Zaten bu nedenden tr, Sigmund Freud hastalarn kanepeye yatryordu. Bu, hastasn rahatlatmak iin deil, bu bir strateji. Hasta yatay olduu zaman, sorumsuz olmaya balyor. Aksi halde sorumluluktan arnmadan, bilind eyler sylemeyecektir. Eer sorumlu kalrsa ve dikey pozisyonda olursa, bilinli olarak bir eyi syleyip sylememeyi yarglayacaktr. Kendine sansr uygulayacaktr. Hasta kanepe zerinde uzand zaman, psikanalist arkasnda kalr, onu gremezsin. Birden tekrar hayvan gibi olur. Hibir sorumluluu olmaz. Hi kimseye, zellikle de bir yabancya asla sylemeyecei eyler azndan dklmeye balar. Bilinaltnn derinliklerindeki eyleri sylemeye

balar. Bilinalt yzeye km olur. Bu bir stratejidir. Hastasn bir bebek ya da hayvan gibi, tamamen aresiz brakmak Freudu'larn stratejisidir. Kendini sorumlu hissetmediin zaman doal olursun ve psikoterapi buna ok yardmc olur. Seni gevetir, bastrdklarn yzeye kar ve yzeye ktktan sonra buharlar. Psikanalizden getikten sonra hafiflemi olursun. Daha doal, doayla ve kendinle daha uyum iinde olursun. Salkl olmann anlam budur. Ama bu geriye gitmektir, baa dnmektir, bodruma inmektir. Amann bir yolu daha vardr. Bu da, tavan arasna kmaktr. Sigmund Freud'un yoluyla deil, Buda'nn yoluyla. Doayla bilinli bir ekilde, uyum iinde olarak kendini aabilirsin. Bilgeliin z budur, doayla uyum iinde olmak, evrenin doal ritmiyle uyum iinde olmak. Ne zaman evrenin doal ritmiyle uyum iinde olursan, o zaman bir air, bir ressam, bir mzisyen, bir dans olursun. Bunu dene. Bir aacn yannda oturduun zaman, bilinli bir uyuma ge. Doayla btnle, snrlarn kaybolmasna izin ver, aa ol, imen ol, rzgar ol. Birden, daha nce sana olmam bir eyin olduunu greceksin. Gzlerin daha duyarl olmaya balar. Aalar hi olmadklar kadar yeildir, gller daha pembedir, ve her ey sanki k samaktadr. O anda nereden geldiini bilmediin bir ark sylemek istersin. Ayaklarn dans etmeye hazrdr. Damarlarnda dansn mrltsn hissedersin. inde ve dnda mziin sesini duyabilirsin. te bu, yaratclk durumudur. Buna yaratcln temel nitelii diyebiliriz. Doayla uyum iinde olmak. Hayatla ve evrenle ayn frekansta olmak. Lao Tzu, buna ok gzel bir isim vermitir. Wei-wu-wei. Eylemsizlik zerinden eylem. Yaratclk ikilemi budur. Bir ressam resim yaparken grrsen, o kesinlikle aktiftir. Delicesine aktiftir. Her eyiyle eylemdir. Ya da eer bir dansnn dansn grrsen, o da tamamen eylemdir. Ancak yine de derinde bir ressam ya da dans yoktur. Sadece sessizlik vardr. O yzden yaratcln bir ikilem durumu olduunu sylyorum. Btn gzel durumlar paradokstan ortaya kar. Ne kadar yukar karsan, gereklik ikileminin o kadar derinine inersin. En st eylemle en st geveme. Yzeyde byk bir eylem gerekleir, ancak derinde hibir ey yaanmaz, ya da sadece hilik yaanr. Sana ait olmayan bir gce, senden te bir gce teslim olmak yaratclktr. Meditasyon yaratclktr. Ego kaybolduu zaman iindeki yara kaybolur, iyileirsin, btn olursun, egon senin hastalndr. Ve egon kaybolunca, sen artk duraan deilsin, akmaya balarsn. Youn varolu akntsyla birlikte akarsn. Norbert Weiner yle demitir: "Bizler boyun een eyler deil, direnmeye alkn eyleriz. Srekli akan bir nehirde oluan girdaplarz." te o zaman bir ego deil, olay olursun, ya da olaylarn bir sreci. O zaman sen bir sresin; ey deil. Bilin bir ey deildir; bir sretir. Onu bir nesneye biz

dntrdk. Ona "ben" dediin zaman, bir nesneye dnrsn. Tanml, snrl, duraan bir nesne, ite o zaman lmeye balarsn. Egon lmndr, egonun lm de gerek hayatnn balangc. Gerek hayat, yaratclktr. Yaratcl renmek iin herhangi bir okula gitmek zorunda deilsin. Tek renmen gereken, kendi iine eilip, egonun yok olmasna yardmc olmaktr. Onu destekleme, onu glendirip, besleme. Ortada ego olmad zaman, her ey gerektir, her ey gzeldir. O zaman, ne olursa olsun gzeldir. Hepinizin birer Picasso ya da Shakespeare olacan sylemiyorum. ok aznz ressam olacak, ok aznz arkc olacak, ok aznz mzisyen, birkanz dans olacak ama zaten konu bu deil. Her biriniz kendi yolunda yaratc olacak. Bir a olabilirsin ama orada yaratclk olacaktr. Ya da sadece bir temizliki olabilirsin ama orada yaratclk olacaktr. O zaman bir sknt olmayacak. Kk eylerde yaratc olacaksn. Temizlik yaparken bile orada bir eit ibadet, dua olacaktr. O yzden ne yaparsan yap yaratcln tadn alacaksn. ok sayda ressama ihtiyacmz yok. Eer hepimiz ressam olursak, hayat ok zor olur. ok sayda aire ihtiyacmz yok. Bahvana da ihtiyacmz var, iftiye de. Her trl insana ihtiyacmz var. Her insan yaratc olabilir. Eer meditasyon yapp egosuz olabiliyorsa, o zaman Tanr onun zerinden akmaya balar. Onun kapasitesine, onun olanaklarna gre, Tanr kendi eklini almaya balar. te o zaman her ey gzeldir. nl olmak zorunda deilsin. Gerek bir yaratc insan, nl olmaya en ufak bir deer bile vermez. Buna gerek yoktur. Yapt ite o kadar byk bir doyum yayordur ki, kendi zyle ve bulunduu konumla o kadar uyum iindedir ki, herhangi bir arzu sz konusu deildir. Yaratc olduun zaman arzular kaybolur. Yaratc olduun zaman hrslar kaybolur. Yaratc olduun zaman, sen zaten olmak istediin yerdesin.

BES ENGEL Doa herkese yaratc olan bir enerji verir. Bu enerji, sadece nne set ekildii zaman, doal akna izin verilmedii zaman ykc olur.

1. BENLK BLNC Benlik bilinci bir hastalktr. Bilin salktr, benlik bilinci ise hastalk. Bir yerde bir ey yanl gitmitir. Bir dm, bir kompleks olumutur. Bilin nehri doal olarak akmamaktadr. Bilin nehrine yabanc bir ey girmitir. Yabanc olduu iin nehir tarafndan emilemeyen bir ey. Nehrin bir paras olamayan bir ey. Nehrin bir paras olmaya direnen bir ey. Benlik bilinci bir duraanlktr, bloke edilmi, dondurulmu bir durumdur. Tpk kirli bir havuz gibi. Hibir yere gitmeden, sadece buharlap kuruyan, yani len bir havuz. Elbette pis kokar. O yzden benlik bilinci ile bilin arasndaki fark iyi anlaman gerekiyor. Bilinte, "ben" ya da ego fikri yoktur. Tek'in varolutan ayrlma fikri bulunmamaktadr. Herhangi bir snr, herhangi bir engeli yoktur. Varolula birdir. Ayn derin birlik iinde bulunur. Birey ile btn arasnda hibir ekime yoktur. nsan sadece btn takip eder. Ve btn de bireyin iine akar. Tpk nefes almak gibi. Nefes alp, nefes verirsin. Nefes aldn zaman, btn iine girer. Nefes verdiin zaman, sen btne girersin. Bu srekli bir aktr, srekli bir paylamdr. Btn, sana kendini sunar. Sen de kendini btne sunarsn. Denge asla kaybolmaz. Ancak benlik bilinci sz konusu olduu zaman insan hata yapar. O iine alr, ama asla dar vermez. Biriktirmeye devam eder ve paylama yeteneini kaybeder. Etrafna kimsenin geemeyecei snrlar koymaya balar. Kendi varlnn etrafna levhalar diker. "Gemek yasaktr!" Zamanla bir mezara dnr, l bir varlk olur. nk yaam paylamaktadr. Ben, l bir eydir, sadece ismen vardr. Bilin sonsuz hayattr. Zengin hayat. Hibir snr tanmaz ama normalde herkes benmerkezcidir. Benlik bilincinde olmak, bilinsiz olmaktr. Bu ikilemin ok iyi anlalmas gerekir: Benlik bilincinde olmak, bilinsiz olmaktr ve benliksiz olmak, ya da ben bilincinin olmamas, bilinli olmaktr. Ortada bir ben olmaynca, bu kk, minik benlik kaybolunca, asl byk benlie ulayorsun. Buna ister yce benlik de, ister tm eylerin benlii. Benliksizlik aslnda benliin yalnzca sana ait olmad anlamna gelir nk o tm eylerin benliidir. Kendi minik merkezini kaybedip, varoluun kendi merkezine ulayorsun? Birden sonsuz oluyorsun, birden balarndan kurtuluyorsun, varlnn etrafnda bir kafes yok ve sonsuz g, senin zerinden akmaya balyor. Sen bir ara oluyorsun, herhangi bir engele sahip olmayan, effaf bir ara. Sen bir flt oluyorsun ve Krishna senin araclnla ark sylyor. Sen bir geit oluyorsun, bo, kendine ait hibir ey olmayan. te ben buna teslimiyet diyorum. Benlik bilincinde olmak, teslim olmama tavrdr. atma, mcadele ve savam tavrdr. Eer varolula savayorsan, benlik bilincin yerinde olacak ve tabii ki, tekrar tekrar yenileceksin. Attn her adm, daha derin bir yenilgiye yol aacak. Kesinlikle aresizlik fkesine kaplacaksn. En batan itibaren

kaybetmeye mahkumsun, nk kendi benliini evrene kar savunamazsn. Bu imkansz, ayr olarak varolamazsn. Bir rahip olamazsn. Rahip kelimesi, ngilizce Monk'tr. Ayn kkenden gelen birok kelimenin farknda olmalsn. Monopol, manastr, monolog. Bir rahip, kendisi olmaya alan kiidir. Kendi snrlarn tanmlayp, tm varolutan ayr olarak varolmaya alan biridir. Btn abas bencilcedir ve kaybetmeye mahkumdur. Hibir rahip asla baarl olamaz. Yalnzca Tanr'nn yannda olursan baarabilirsin, karsndayken asla! Sadece btnle birlikte olursan baarabilirsin, onun karsndayken asla! O yzden eer fkeliysen, mutsuzsan, unutma; o mutsuzluu kendin yaratyorsun. Bunu ince bir numarayla yaratyorsun. Btne kar savayorsun. yle bir olay oldu: Bunun gibi bir yamur mevsimi dneminde olmal. Kyn iinden geen nehir tamt. nsanlar Nasrettin Hocaya koup, bard: "Ein tam nehre dt. Hemen ko, onu kurtar!" Nasrettin Hoca kotu. Nehre atlad ve akntya kar yzmeye balad. Etrafta toplanm olan insanlar bard. "Ne yapyorsun Hoca, ein nehirden yukar doru gidemez ki! Nehir onu aaya doru gtryor." Hoca cevap verdi: "Siz neden sz ediyorsunuz? Ben eimi tanrm, o sadece akntya kar gider." Ego her zaman akntnn tersine gitme abasdr. nsanlar kolay eyleri yapmaktan holanmaz. Onlar yapmadan nce iyice zorlatrmak isterler. nsanlar zor eyleri yapmay sever. Neden? nk bir zorlukla karlatn zaman, egon keskinleir; karnda bir mcadele vardr. Everest'e trmanan ilk insan olan, Edmund Hillary'e biri sordu: "Neden byle bir risk aldnz? ok tehlikeliydi. Sizden nce birok insan trmanmaya alrken ld." Bu soruyu soran kii, insanlarn neden Everest'e kmaya altn ve hayatlarn bu i iin tehlikeye attn anlayamyordu. Bunun ne anlam vard? Elde edilecek ne vard ki? Edmund Hillary'nin u cevab verdii syleniyor: "Everest fethedilmeden durduu srece huzur bulamayz. Onu fethetmek zorundaydk." Ortada herhangi bir kazan yok. Everest'in fethedilmemi varl bile bir meydan okuma olarak duruyor. Kime meydan okuyor? "Egoya!" Kendi hayatn izle. Yaptn birok eyi egon iin yapyorsun. Byk bir ev yapmak istiyorsun. Kendi evinde rahat olabilirsin, ama byk bir saray yapmak istiyorsun. O byk saray senin iin deil. O byk saray, egon iin. ok rahat bir hayatn olabilir ama sen para biriktirmeye devam ediyorsun. O para senin iin deil, o para ego iin. Bu durumda dnyann en zengin adam olmadan nasl huzur bulursun? Dnyann en zengin adam olunca ne yapacaksn? Giderek daha fazla mutsuz olacaksn, nk atmadan ancak mutsuzluk kar. Mutsuzluk, bir atma iinde olduunun belirtisidir. O yzden sorumluluunu baka bir eye atma. nsanlar olaylar mantkl hale sokmakta ok iyidirler. Eer

mutsuzlarsa, "Ne yapabiliriz? Gemi yaamlarmzdaki karmalar bizi mutsuz ediyor" diyebilirler. Hepsi samalk. Gemi hayatn karmalar seni mutsuz etmitir, ama gemi yaamlarda. Neden imdiye kadar beklesinler? Beklemenin bir anlam yok. Seni asl mutsuz eden u andaki karmalarn. Suu eski hayatlara atmak kolaydr. Sen ne yapabilirsin? Eer kendini deitirmeyi dnmyorsan hibir ey yaplamaz. Gemi deitirilemez. Elini sallayarak silemezsin. Gemiini silmeye yardmc olacak hibir sihir yok. O, olmutur ve sonsuza dek olmu kalacaktr. Artk onu deitirme olasl yoktur. Bu, senin zerindeki yk kaldryor ve "Madem yle, gemi karmalar yznden mutsuz olmak zorundaym" diye dnyorsun. Sorumluluu Hristiyanlarn yapt gibi eytana atabilirsin. Hindular sorumluluu gemi karmalara atarken, Hristiyanlar da eytana atyor. O senin iin tuzaklar kuruyor olmal. Sen deil, eytan tuzaklar kurarak seni mutsuzlua srklyor ve cehennemin derinliklerine doru ekiyor. Sen kimin umurundasn ki? Neden bu eytan denen ey gelip seninle urasn? Sonra bir de Marksistler, komnistler, sosyalistler var. Onlar insanlar mutsuz edenin sosyal yap ve ekonomik sistem olduunu sylyor. Sonra, Freudular, psikoanalistler var. Onlar da suu, anneocuk ilikisine atyor. Ama her zaman baka bir ey, asla sulu sen deilsin. Asla u andaki sen deilsin. Sana bunu aklamak zorundaym. "Sulu sensin." Eer mutsuzsan, bunun tek sorumlusu sadece ve sadece sensin. Ne gemi, ne sosyal yap, ne de ekonomik sistem sana yardmc olabilir. Kendin olarak kalmaya devam ettiin srece hangi ekonomik sistemde olursan ol mutsuz olacaksn, hangi dnyada olursan ol mutsuz kalacaksn. ncelikle varolula olan bu atmay braktn zaman, temel deiim balar. Btn byk dinlerin "Egonu brak" derken vurgulamak istedii ey budur. Onlar "atmay brak" demek istiyor. Bunu daha fazla hatrlaman isterim. nk "egoyu brak", biraz fazla metafizik kayor. Ego mu? Ego nerede? Ego nedir? Szck biliniyormu gibi geliyor, ok tandk geliyor sana, ama yine de ok belirsiz, kavranmas pek mmkn deil. O yzden, daha pratik olmas iin, atmay brak demek istiyorum. nk ego zaten senin atmac tavrnn bir yan rndr. nsanlar doay fethetmekten sz ediyor. nsanlar onu, bunu fethetmekten sz ediyor. Doay nasl fethedebilirsin? Sen onun bir parassn. Bir para btn nasl fethedebilir? Bunun aptalln grmelisin. Sen ya btn ile uyum iinde olabilirsin, ya da btnle atma iinde olup uyumsuzluk yaratabilirsin. Uyumsuzluk mutsuzlukla sonulanr, uyum ise mutlulukla. Uyum, doal olarak derin bir sessizlik, keyif ve cokuya neden olur. atma ise endie, tasa, kayg ve gerilim yaratr. Ego, kendi etrafnda yaratm olduun gerginliklerden baka bir ey deildir. Peki neden insanlar onu yaratyor? Bunun bir nedeni olmal. Neden herkes kendine bir benlik yaratmaya alyor? nsan kendini tanmyor, o yzden. nsann benliksiz yaamas ok zordur, o yzden sahte bir benlik, yedek bir benlik yaratyoruz. Gerek benlik, bilinmezdir.

Aslnda gerek benlik, asla tam olarak renilemez. Gizemli ve tanmsz olarak kalmaya devam eder. Gerek benlik o kadar genitir ki, onu tanmlayamazsn. Gerek benlik o kadar gizemlidir ki, onun zne ulaamazsn. Gerek benlik btnn benliidir. nsan aklnn onu eline alp kavramas mmkn deildir. Byk skender'in bilge bir adam huzuruna ard nl bir hikye var. skender ona sormu: "Tanrnn ne olduunu rendiini duydum. Ltfen bana anlat. Ben aray iindeyim ve insanlar senin bulduunu sylyor. O yzden beni Tanr hakknda aydnlat. Tanr nedir?" Anlatlanlara gre, bilge adam bunu dnmek iin en az bir yirmi drt saat vermeniz gerekiyor demi. Yirmi drt saat gemi ve skender byk bir heyecanla bekliyormu. Bilge adam gelip, yedi gne ihtiyacm var demi. Sonra yedi gn gemi ve skender sabrszlkla bekliyormu. Bilge adam gelip, bir yla ihtiyacm var demi. skender kzm. "Bir yla ihtiyacm var da ne demek? Biliyor musun, bilmiyor musun? Biliyorsan, biliyorsundur; bana syle. Neden vakti boa harcyorsun?" Bilge adam glm ve: "zerinde ne kadar dnrsem o kadar bilinmez oluyor. Ne kadar ok ey bilirsem bildiimi sylemek o kadar zorlayor. Yirmi drt saat boyunca toparlamaya altm ama parmaklarmn arasndan kayp gitti. Tpk cva gibi ele avuca smayan bir ey. Sonra yedi gn istedim. Bu da ie yaramad. imdi en az bir yl gerekiyor ve ondan sonra da bir tarif yapabileceimden emin deilim." Bilge adam ok iyi yapm. Gerekten bilge olmal nk gerek benlii tanmlamann hibir yolu yoktur. Ama insan benliksiz yaayamaz. nsan kendini bolukta hisseder. O zaman insan, jantsz bir tekerlek gibi, merkezi olmayan bir ember gibi hisseder. Evet, benliksiz yaamak ok zordur. Gerek benlii tanmak ok zordur. nsann evine ulamas iin ok uzun bir yol katetmesi gerekir. Doru kapya gelinceye kadar birok kapy almak gerekir. in kolay, sahte bir benlik yaratmaktr. Gerek gl yetitirmek zordur. Gidip plastik gl satn alabilirsin. Onlar seni kandrmaz, ama komularn kandrr. Deil mi? Egonun anlam da budur. O seni kandramaz. Sen kendini kaldramadn ok iyi biliyorsun. Ama en azndan komular kandrabilirsin. D dnyada kim olduuna dair belirli bir etiket olur. Bunu hi dndn m? Biri sana, kimsin diye sorduu zaman ne yant veriyorsun? Adn sylyorsun. O isim senin deil nk dnyaya bir isim sahibi olmadan geldin, isimsiz geldin. O senin mlkn deil, sana verilmi bir ey ve herhangi bir isim, A, B, C, D, ayn ilevi grr. Hibir nemi, hibir zorunluluu yoktur. Eer adn Ram ise, gzel. Eer adn Harry ise, gzel. Hibir fark yoktur. Herhangi bir ismin olabilirdi. Hibir ekilde zorunluluk tamaz. Eer adn Susan ise iyi, ayet sana Harry diyorlarsa iyi,

pek bir fark yok. Herhangi bir ad sana bir bakas kadar uygulanabilirdi. nk isim sadece bir etikettir. Sana hitap edecekleri bir isim. Ama varlnla hibir ilgisi yok. Ya da kimsin sorusuna, ben bir doktorum, ben bir mhendisim, ben bir i adamym, ben ressamm gibi eyler syleyebilirsin. Ama bu da senin hakknda herhangi bir ey sylemez. Ben doktorum dediin zaman, kendin hakknda deil, meslein hakknda bir ey sylyorsun. Nasl para kazandn ifade ediyorsun. Hayatn hakknda hibir ey sylemeden, nasl para kazandn sylyorsun. Hayatn bir mhendis, doktor ya da i adam olarak kazanyor olabilirsin. Bu tamamen konu ddr. Senin hakknda hibir ey sylemez. Ya da babann adn, annenin adn, soyaacn sylersin. Bunlar da ilgisizdir. nk seni tanmlamaz. Belirli bir ailede domu olman tamamen tesadfidir. Ayn ekilde baka bir ailede domu olabilirdin ve en ufak bir fark hissetmemi olurdun. Bunlar sadece yaptn kullanl numaralardr; ve insan, bir benlik oluturur. Bu benlik, sahte benliktir: Yaratlm, retilmi, el yapm bir benlik. Asl gerek benliin, gizem ve sis perdesinin derinliklerinde gizlidir. yle bir hikaye okudum. Bir Fransz, Arap rehberi ile birlikte l geiyordu. Arap rehber ise her gn, belirli saatlerde scak kumlar stnde namaz klp, Tanrsna dua ediyordu. Sonunda bir akam, ateist olan Fransz, Araba sordu: "Bir Tanr olduunu nereden biliyorsun?" Rehber bir an iin adam szdkten sonra yantlad: "Tanr'nn olduunu nereden mi biliyorum? Dn akam buradan bir insann deil de, devenin getiini nasl bildim? Kumdaki ayak izinden deil mi?" Sonra, ufuk izgisinde kaybolmakta olan son gne nlarn iaret edip devam etti. "Bu ayak izi insana ait deil." Benlik senin tarafndan yaratlamaz, o insan yapm olamaz. O benlii sen yannda getirdin. O, sensin. Onu nasl yaratabilirsin? Yaratmak iin ondan nce orada olman gerekir. Hristiyanlar, Mslmanlar, Hindular, insan bir yaratktr derken bunu sylemek istiyor. nsann kendini yaratmadn sylyor; hepsi bu. Yaratc, bilinmeyenin iinde bir yerde gizli. Hepimiz gizemli bir hayat kaynandan ortaya ktk. Benliin sana ait deil. Bu sahte benlik sen deilsin, nk onu sen yarattn. Gerek benliin de sana ait deil, nk o hala Tanr'nn iinde, kklerin hala Tanr'nn iinde. Yaam boyu bir bayrak gibi tadn bu sahte benlik, her zaman hasar grme tehdidi altndadr. ok zayf ve krlgandr. yle olmak zorunda, nk insan yapm. nsan lmsz bir eyi nasl yapabilir? Kendisi de lml olduu iin, rettii her ey lml olmak zorunda. O yzden srekli ayn korkuyu yaarlar. "Kaybolabilirim! Benliim yok olabilir." korkusu. Bu sregelen korku varlnn iinde titremeye devam eder. nk bu sahte benlik hakknda asla emin olamazsn. Sahte olduunu biliyorsun, bu gerekten kamaya alyor olabilirsin; ama sahte olduunu biliyorsun. O bir araya toplanmtr, retilmitir. Mekanik bir eydir; organik deil.

Bir organik btnlk ile mekanik btnlk arasndaki fark hi gzlemledin mi? Bir araba motoru yapabilirsin. Paralarn dkkandan satn alp, bu paralar evde monte edebilirsin. Ve motor bir btn olarak ilemeye balar. Ya da bir marketten radyo paralarn satn alp monte ettiin zaman, radyo bir btn gibi ilemeye balar. Bir ekilde bir benlie kavumutur. Hibir para tek bana radyo ilevi gremez. Tm paralar bir arada olduu zaman radyo olur. Ancak bu btnlk mekaniktir. Dardan zorlanmtr. Ama topraa tohum attn zaman, bu tohumlar toprakla btnleiyor ve bir bitki douyor. Bu btnlk organiktir. Dardan zorlanmamtr. Tohumun iindeki btnlkten gelir. Tohum bymeye devam eder. Topraktan, havadan, gneten, gkyznden, binlerce ey toplar. Ama btnl kendi iinden gelir. nce merkez gelir, sonra eperi oluur. Mekanik btnlkte, nce eper oluturulur ve sonra da merkez ortaya kar. nsan organik bir btndr. Bir zamanlar herhangi bir aa gibi bir tohumdun. Annenin rahmindeki toprakta kendi eperini toplamaya baladn. nce merkez vard ve bu merkezden yola karak eper olutu. Ama imdi o merkezi tamamen unutmu durumdasn. eperde yayor ve btn hayatnn ondan ibaret olduunu sanyorsun. Bu srekli zerinde yaam olduun eper, kendine bir benlik, bir sahte benlik yaratyor. Ve bu da sana, bir kimse olduun duygusu veriyor. Ancak bu her zaman krlgandr; nk herhangi bir organik btnl yoktur. lm korkusu da budur. Eer gerek benliini biliyorsan, asla lmden korkmazsn. Byle bir ey sz konusu olamaz; nk organik btnlk asla lmez. Organik btnlk lmszdr. Sadece mekanik btnlkler bir araya getirilir ve sonunda lr. Monte edilmi bir ey, bir gn mutlaka paralanr. Mekanik btnln bir balangc ve bir sonu vardr. Organik btnln balangc ya da sonu yoktur; o sonsuz bir sretir. Kendi merkezini tanyor musun? Eer tanmyorsan, o zaman srekli korkacaksn. O yzden sahte benlik srekli korkar, srekli titrer. Her zaman bakalarndan destek alma ihtiyac hissedersin. Seni takdir edecek, seni alklayacak; ne kadar gzel ya da ne kadar zeki olduunu syleyecek birileri. Srekli bu tip eyleri sana hipnotik telkin gibi syleyen insanlara ihtiyacn var. Bylece zeki, gzel ve gl olduuna inanabilirsin. Ama bir noktaya dikkat et: Her zaman bakalarna muhtasn. Aptal bir adam gelip sana ne kadar zeki olduunu sylyor, gerekte ancak aptal bir adama zeki grnebilirsin. Eer senden daha zeki olsayd, tabii ki ona zeki grnmeyecektin. O yzden aptal bir adam gelip, zeki olduunu teyit edince ok mutlu oluyorsun. Sen ancak irkin bir insana gzel grnebilirsin. Eer o senden daha gzelse, sen irkin olursun. nk bunlarn hepsi grecelidir. Eer irkin insanlar senin gzelliini teyit ederse ok mutlu olursun. Bu ne tr bir zeka ki, aptal insanlar tarafndan teyit edilmek zorunda. Bu ne tr bir gzellik ki, irkin insanlar tarafndan teyit edilmek zorunda. Hepsi tamamen sahtedir; aptalcadr. Ama aramaya devam ediyoruz. D dnyada egomuz iin destek arayna giriyoruz. Biri gelip kk bir destek verdii

zaman, iyi hissediyoruz. Aksi halde egomuzun her zaman kme tehlikesi vardr. O yzden onu srekli, eitli ynlerden desteklemek zorundayz ve bu da srekli bir kayg yaratr. O yzden yalnzken ok daha asilsin. nk herhangi bir endien yok, seni grecek kimse yok. Yalnzken ok daha masumsun. Tuvaletinde ok daha masumsun. Daha ocuk gibisin. Aynann nnde durur, komik suratlar yaparak keyfini kartrsn. Ama eer kk bir ocuun anahtar deliinden baktn fark edersen, bir anda tamamen deiirsin. Artk egon sz konusudur. O yzden insanlar bakalarndan bu kadar korkar. Yalnzken hibir endien yoktur. nl bir Zen hikayesi vardr. Bir Zen ustas resim yapyordu. Ve ba mridini yanna oturtup, resim mkemmel olduunda kendisine sylemesini istedi. Mrit endieliydi ve usta da endieliydi. nk mrit ustasnn mkemmel olmayan bir ey yaptn hi grmemiti. Ancak o gn her ey ters gitmeye balad. Usta abalad ve abaladka daha da kt oldu. Japonya'da ya da in'de hat sanat, pirin kad zerinde yaplr. ok hassas, ok narin, bir eit kadn zerinde. Eer bir an kararsz kalrsan hemen anlalr. Yzyllar boyunca hat sanatsnn ne zaman kararszla dt her zaman anlalmtr. nk mrekkep pirin kadna yaylr ve yazy bozar. Pirin kat zerinde aldatmak ok zordur. Akc olman gerekir. Asla kararsz kalamazsn. Bir an iin bile durduun an, kararsz kaldn an, yapacak bir ey yoktur. Kardn. oktan kardn. Keskin gze sahip olan biri hemen, "Bu bir Zen resmi deil" der. nk Zen resminin anlk ve akc olmas gerekir. Usta abalad ve abalamaya devam ettike terledi. Yanndaki mridi oturmu, ban olumsuzca sallyor; hayr bu mkemmel olmad diyordu. Bunun sonucunda usta giderek daha fazla hata yapyordu. Mrekkep bitmek zereydi. O yzden usta mridini yeni mrekkep hazrlamaya yollad. Mrit darda mrekkebi hazrlarken, usta sanat eserini yaratt. Mrit geri dnd zaman, "Usta, ama bu mkemmel! Ne oldu?" diye sordu. Usta gld. "Bir eyin farkna vardm. Senin varln, birinin takdiri ya da olumsuz eletiri getirmesi fikri, evet ya da hayr deme durumu, benim i dinginliimi rahatsz etti. Artk bir daha asla rahatsz olmayacam. Daha ncekilerin mkemmel olmamasnn tek nedeninin, onlar mkemmel yapmaya almam olduunu anladm." Bir eyi mkemmel yapmaya alrsan mkemmel olmadan kalr. Doal olarak yap, her zaman mkemmel olur. Doa mkemmeldir. aba ise mkemmel deildir. O yzden ne zaman bir eyi ar yapyorsan, onu yok ediyorsun.

Bu nedenle, normalde herkes ok gzel konuur. Herkes konumacdr. nsanlar srekli konuur. Ama onlar bir sahneye kartp, bir kalabala hitap etmelerini syleyin, birden aptallarlar. Birden her eyi unuturlar. Azlarndan tek bir kelime bile kmaz. Konumaya alsalar bile asil olmaz. nk doal deildir. Akc deildir. Ne oldu? Bu adamn dostlaryla, eiyle, ocuklaryla, ok gzel konutuunu biliyorsun. Bunlar da insan; ayn insanlar. Neden korkuyorsun? nk benlik bilincin devreye girdi. Artk egon sz konusu. Sahnede bir performans gstermeye alyorsun. Bunu iyi dinle: Ne zaman bir ey sergilemeye alrsan, egon iin gda aryorsun. Ne zaman doal olup, olaylar akna braksan, hepsi mkemmel oluyor ve bir sorun kmyor. Doal olduun zaman, olaylar akna braktnda, Tanr arkandadr. Ne zaman korkuyorsan, titriyorsan, bir eyleri ispat etmeye alyorsan, Tanr'y kaybedersin. Korkunda onu unutmusundur. Etrafndaki insanlara bakarken, kendi kaynan unutmusundur. Benlik bilinci bir zayfla dnr. Benlik bilinci olmayan bir insan gldr. Ancak bu gcnn kendisiyle bir ilgisi yoktur. O, teden gelir. Benlik bilincine dikkat ettiin zaman ban derttedir. Benlik bilincine sahip olduun zaman, aslnda kim olduunu bilmediinin emarelerini gsteriyorsun. Kendi benlik bilincin daha henz yuvana ulamadna iaret ediyor. u fkray dinle: Gzel bir kz geerken, Nasrettin Hoca dnp bakm. Ei, somurtarak tepki vermi. "Ne zaman gzel bir kz grsen evli olduunu unutuyorsun." "te bu konuda yanlyorsun" demi hoca. "En ok o zaman farkna varyorum." Ne zaman benlik bilincini sergilersen, aslnda sadece benliinin bilincinde olmadn gsteriyorsun. Kim olduunu bilmiyorsun. Eer bilseydin, o zaman herhangi bir sorun olmazd. O zaman bakalarnn grlerini aramazdn. Bakalarnn hakknda syledikleri seni endielendirmezdi. nk ilgisi yok. Sonuta kimse senin hakknda bir ey sylemez. nsanlar senin hakknda bir ey syledii zaman, aslnda kendilerini anlatyor. Bir gn yle bir olay oldu: Jaipur'daydm. Bir sabah adamn biri beni grmeye geldi. Ve "sen ermisin" dedi. Haklsn dedim. O orada otururken, bana kar olan bir adam geldi ve o da; "sen eytan gibisin" dedi. Haklsn dedim. lk adam biraz endielendi ve araya girdi. "Nasl yani? Bana haklsn dedin. Bu adama da haklsn diyorsun. kimiz birden hakl olamayz."

Konumaya baladm. "Sadece ikiniz deil, milyonlarca insan benim hakkmda hakl olabilir. nk benim hakkmda syledikleri her eyle, aslnda kendilerini anlatyorlar. Beni nasl bilebilirler? Bu imkansz. Onlar daha kendilerini tanmam. Syledikleri her ey kendi yorumlar." Bunun zerine adam sordu: "O zaman sen kimsin? Eer benim yorumum, senin ermi olduun ise, onun yorumu senin eytan olduun ise, sen kimsin?" "Ben sadece kendimim. Kendim hakkmda bir yorumum yok. Buna bir ihtiya duymuyorum. Sadece kendim olduum iin, bu ne anlama gelirse gelsin ok mutluyum. Kendim olmak beni mutlu ediyor." Kimse senin hakknda bir ey syleyemez. nsanlar ne derse desin kendileri hakknda konuur. Ancak sen hemen korkarsn, nk hala o sahte merkezine yapyorsun. O sahte merkez bakalarna muhtatr ve o yzden de sen srekli bakalarnn hakknda neler sylediine bakarsn. Srekli baka insanlarn izinden gidersin, srekli onlar tatmin etmeye alrsn. Srekli saygn bir insan olmaya alrsn ve srekli egonu sslemeye alrsn. Bu intihar etmek gibi bir eydir. Bakalarnn szlerinden rahatsz olmak yerine kendi iine bakman gerekir. nsann gerek benlii tanmas o kadar ucuz deildir. Ama insanlar hep ucuz eylerin peindedir. Nasrettin Hoca'nn srt arlar dayanlmaz boyutlara gelince sorunun nedenini renmek iin bir uzman doktora gider. "Evet," der doktor. "Sorununuzu zmek iin ameliyat olacaksnz, hastanede iki hafta kaldktan sonra alt ay evde yataktan kalkmamanz gerekir." "Doktor, benim bunlar yapacak kadar birikmi param ok!" diye bard Nasrettin Hoca. "O zaman yirmi be dolara rntgen zerinde rtu yapabilirim!" Bu ucuzculuktur! Rntgene rtu yapmak, ancak bu senin saln kazanman salamayacak. Bizim yaptmz da bu. Srekli rntgen zerinde rtu yapyoruz ve bir mucize olmasn bekliyoruz. Egonu sslediin zaman rntgene rtu yapm oluyorsun. Bu sana hibir ekilde yardmc olmayacak, salkl olman salamayacak. Ama daha ucuz olduu kesin. Ameliyata gerek yok, herhangi bir masraf yok. Istrabn devam edecek ve sen kendini kandracaksn. Saygn oluyorsun ama mutsuzluun devam ediyor. Toplum tarafndan vlen biri oluyorsun ama mutsuzluun devam ediyor. Altn madalyalarla donanyorsun ama mutsuzluun devam ediyor. O altn madalyalar mutsuzluunu gidermeyecek; onlar rntgendeki rtulara benziyor. Ego zerindeki tm sslemeler ego iindir ve kendini kandrmaktan baka bir ey deildir. Bu durumda giderek gszlemeye, zayflamaya balarsn, nk egon her geen gn gszlemektedir. Bedenin gszleecek, zihnin gszleecek ve zamanla beden-zihin karmdan yaratm olduun egon gszleecek. Korkun giderek artacak; her an patlayabilecek bir yanarda zerinde oturmu

olacaksn. Dinlenmene izin vermeyecek, gevemene izin vermeyecek, tek bir dakikalk huzuru bile ok grecek. Bunu anladn zaman, btn enerjin bambaka bir tarafa ynelmi olur. nsan kendini tanmal. Bakalarnn sana syledikleri seni endielendirmemeli. Bir arkadam bana ok gzel bir fkra gnderdi: Bir adam varm ve onu kimse fark etmezmi. Hibir arkada yokmu. Miami'deki bir pazarlamaclar toplantsna katlm ve herkesin mutlu olduunu, gldn ve birbiri ile ilgilendiini grm. Ama kimse onunla ilgilenmiyormu. Bir akam, can ok sklm bir ekilde otururken, bir baka pazarlamacyla konumaya balam ve ona sorununu anlatm. "Ben bu sorunun zmn biliyorum!" diye barm dier adam. "Bir deve bul ve onun zerine binip caddelerde dola. Ksa srede herkes seni fark edecek ve istediin kadar arkadaa sahip olacaksn." Hikaye bu ya, o srada iflas etmi bir sirk varm ve bir deveyi satmak istiyorlarm. Adam deveyi satn alm ve ona binip sokaklarda dolamaya balam. Tabii ki birden herkes onu fark etmi ve ilgi gstermeye balam. Kendini dnyann zirvesinde hissediyormu. Ancak bir hafta sonra deve kaybolmu. Adam ok zlm ve hemen yerel gazeteyi arayarak kayp devesi iin aranyor ilan vermek istemi. "Deve erkek miydi yoksa dii mi?" diye sormu telefondaki adam. "Dii mi, erkek mi? Ben nereden bileyim?" diye barm adam. Sonra dnm ve, "Evet, elbette, tabii ki erkekti!" demi. "Nereden biliyorsunuz?" diye sormu telefondaki adam. Adam yantlam: "nk ne zaman devenin stne binip caddede dolasam, insanlar 'u devedeki "Schmuck"a bakn!' diye baryordu." 'Schmuck' branice bir kelimedir. ok gzel bir kelimedir. ki anlam vardr ve bu anlamlar aslnda birbiriyle ilgilidir. lk anlam 'aptal' demektir. Dier anlam en bata ok ilgisiz grnr ve erkeklik organ anlamna gelir. Ancak bir anlamda, iki anlam arasnda ok derin bir iliki vardr. Aptallar sadece seksel varlklar olarak yaar. Baka bir yaam bilmezler. O yzden 'schmuck' ok gzel bir kelimedir. Eer bir insan yaamak olarak sadece seksi gryorsa, o aptaldr, aptal bir insandr. nsanlar "Devedeki u aptala bakn!" diyordu ama adam onlarn devenin erkeklik organndan sz ettiini sanyordu, kendisinden deil. Ego ok aldatcdr. Duymak istediini duyar, yorumlamak istedii gibi yorumlar ve asla gerei grmez. Gerein kendisini size gstermesine izin vermez. Ego iinde yaayan bir insan, perdelerin

arkasnda yaar ve bu perdeler pasif deildir. Aktif perdelerdir. O yzden bu perdelerden ne geerse gesin, perdeler onu deitirir. nsanlar kendi yarattklar bir zihinsel dnya iinde yayor. Bu sahte dnyalarnn merkezinde ise egolar bulunur. Buna bir gz aldanmas, bir 'maya' diyebiliriz. Egolarnn etrafnda bir dnya yaratrlar. Bu dnyada bir bakas yaayamaz. O dnyada sadece kendileri yaar. Egonu braktn zaman, egonun etrafnda yaratm olduun btn dnyay da brakrsn. lk kez olarak her eyi olduu gibi grmeye balarsn, grmek istediin gibi deil. Hayatn olgularn grme kapasitesine ulatn zaman ise gerei bilme kapasitesine ularsn. imdi bir Zen hikayesi: O-Nami, yani "Byk Dalgalar" adndaki bir grei ok glyd ve gre sanatnda ok yetenekliydi. zel antrenmanda kendi hocasn bile yenmiti ancak halk nndeki malarda gen rencileri bile onu yeniyordu. Bu bunalm iinde, sahildeki bir tapna ziyaret eden bir Zen ustasna gitti ve ondan nasihat istedi. "Senin adn Byk Dalgalar" dedi Zen ustas. "O yzden bu gece tapnakta kal ve denizin dalgalarn dinle. O dalgalar olduunu hayal et, bir grei olduunu unut ve nne kan her eyi ykan o dev dalgalar ol." O-Nami tapnakta kald. Sadece dalgalar dnmeye alt ama aklnda birok dnce vard. Sonra zamanla sadece dalgalar dnmeye balad. Gece ilerledike dalgalar giderek byd. Buda heykeli nnde duran vazolardaki iekleri srkledi, vazolar srkledi. Hatta bronz Buda heykeli bile srklendi. Sabah olduunda tapnak dalgalar zerinde yzyordu ve O-Nami yznde hafif bir tebessmle oturuyordu. O gn halk nndeki bir gre msabakasna katld ve tm malarn kazand. O gnden sonra Japonya'daki hibir grei onu yenemedi. Bu bir benlik bilinci yksdr; onu nasl brakacan, ondan nasl vazgeebilecein ve nasl kurtulabilecein hakkndadr. Bunu adm adm incelemeye alalm. O-Nami, yani "Byk, Dalgalar" adndaki bir grei ok glyd... Herkes ok gldr. Sen kendi gcn bilmiyorsun, o baka. Herkes ok gldr. Olmak zorunda, nk herkesin kk Tanr'ya dayanr. Herkesin kk bu evrene dayanr. Ne kadar kk grnrsen grn, kk deilsin. Eyann tabiatna aykrdr bu. Fizikiler minik bir atomun iinde ok byk bir enerji olduunu sylyor: Hiroima ve Nagasaki atom enerjisiyle yerle bir oldu. Ve atom o kadar kktr ki, onu kimse grememitir. O sadece bir

varsaymdr, bir karmdr. Kimse atomu grememitir. Bilimin gnmzde emrinde olan btn o karmak cihazlara ramen, atomu grebilen olmamtr. O kadar kk olmasna ramen ok byk bir enerji barndryor. Eer bir atomda bile bu kadar enerji varsa, bir de insan dn. nsan iindeki bu kk bilin alevine ne demeli? Eer bir gn bu kk alev parlarsa, kesinlikle sonsuz bir enerji ve k kayna olur. Buda'nn ya da sa'nn yaad da buydu. Herkes sonsuz kudrete sahiptir nk herkes sonsuz derecede kutsaldr. Herkes gldr nk herkesin kk Tanr'ya, varoluun kaynana dayanr. Bunu unutma. nsan zihni bunu unutmaya meyillidir. Unuttuun zaman da gcnden dyorsun. Zayf olduun zaman ise gl olmak iin baz suni yollar peinde komaya alyorsun. Milyonlarca insann yapt bu. Para peinde kouyorsun. Aslnda neyin peindesin? Kudret peindesin, kuvvet peindesin. Prestij ya da siyasi otorite peine dyorsun. Aslnda neyi aryorsun? G ve iktidar aryorsun. Aslnda g, her zaman ke banda seni bekliyor. Sen yanl yerde aryorsun. O-Nami, yani "Byk Dalgalar" adndaki bir grei... Hepimiz okyanusun byk dalgalaryz. Biz bunu unutmu olabiliriz ama okyanus bizi unutmamtr. Onu o kadar unutmu olabiliriz ki, artk okyanusun ne olduu hakknda bir fikrimiz bile kalmam olabilir. Ama yine de okyanusun iindeyiz. Eer bir dalga okyanusu unutsa ve ondan bihaber bile olsa, o dalga hala okyanusun iindedir. nk dalga, okyanus olmadan varolamaz. Okyanus dalga olmadan varolabilir. Dalga, okyanusun dalgalanmasndan baka bir ey deildir. O bir sretir, varlk deil. O sadece okyanusun kendi varlnda yaad cokunun sonucudur. Tanr, cokusuyla dnyay insanlandrr; Tanr, cokuyla varoluu insanlandrr. O, okyanus arayan bir okyanus, oyun oynuyor. Sonsuz enerjisi var, onunla ne yapacak? O-Nami, yani "Byk Dalgalar" adndaki bir grei ok glyd... Ancak bu g sadece dalga kendisinin byk ve sonsuz bir okyanusun paras olduunu bilirse ortaya kabilir. Eer dalga bunu unutursa, o zaman ok zayf olur. Ve bizim unutma fabrikamz ok iyi alr. Hafzamz minicikken, unutma mekanizmamz kocamandr. Srekli unuturuz. ok bariz olan eyleri ok kolay unuturuz. Bize ok yakn olan eyleri ok kolay unuturuz. Her zaman elimizin altnda olanlar ok kolay unuturuz. Nefes aldn hatrlyor musun? Ancak bir sorun olduu zaman hatrlarsn. Nezle olduun zaman, nefes alamadnda ya da baka bir sorun olduu zaman hatrlarsn, ama bunun dnda nefes aldn anmsayan olur mu? O yzden insanlar sadece balar derde girdii zaman Tanr'y hatrlar. Aksi halde, kim hatrlar ki? Tanr sana nefesinden bile yakndr, sana kendinden bile daha yakndr. nsan bunu unutuyor.

Hi dikkat ettin mi? Eer bir eyin yoksa, srekli aklndadr. Sahip olduun zaman da unutur ve kanksamaya balarsn. Tanr kaybedilemedii iin onu anmsamak ok zordur. Ancak ok az sayda insan Tanr'y anmsama yeterliliine sahiptir. nk hi uzak kalmadmz birini hatrlamak ok zordur. Okyanustaki bir balk okyanusu unutuyor. Bal karaya kartp, scak kumlarn zerine at, ite o zaman balk bilir, o zaman balk hatrlar. Ama seni Tanr'nn dna atmak mmkn deildir; onun bir kys yoktur. Tanr, kysz bir okyanustur. Ve sen de bir balk gibi deil bir dalga gibisin. Sen tpk Tanr gibisin; senin doan ile Tanr'nn doas ayn. Bu hikayedeki greinin ismindeki simgesel anlam buradan gelir. O gre sanatnda ok yetenekliydi. zel antrenmanda kendi hocasn bile yenmiti... Ama sadece zel bir ortamda, nk zel antrenmanda kendi benliini unutmay baarabiliyor olmal. Bu zl sz unutma: Kendi benliini hatrladn zaman, Tanr'y unutursun; kendi benliini unuttuun zaman ise Tanr'y hatrlarsn. Ancak, ikisini bir arada hatrlayamazsn. Dalga, kendini dalga olarak grmeye balad zaman, okyanus olduunu unutuyor. Dalga, okyanus olduunu bildii zaman ise, artk dalga olduunu nasl hatrlayabilir? Sadece birini anmsamak mmkndr. Dalga kendini ya dalga olarak dnebilir ya da bir okyanus olarak. Bu bir Gestalt'tr; ikisini birden hatrlayamazsn, bu imkansz. zel antrenmanda kendi hocasn bile yenmiti ancak halk nndeki malarda gen rencileri bile onu yeniyordu. zel ortamda kendi benliini, egosunu tamamen unutuyor olmal. te o zaman ok gl. Halk nnde ise benlik bilinci ok artyor ve zayflyor. Benlik bilinci bir zayflktr. Kendini unutmak ise kudrettir. Bu bunalm iinde, sahildeki bir tapna ziyaret eden bir Zen ustasna gitti ve ondan nasihat istedi. "Senin adn Byk Dalgalar" dedi Zen ustas. "O yzden bu gece tapnakta kal ve denizin dalgalarn dinle." Bir usta, herkes iin ara yaratabilecek bir insandr. Bir ustann tek bir belirli arac olamaz. Adama bakyor ve isminin O-Nami, "Byk Dalgalar" olduunu renince, o isim etrafnda bir ara yaratyor. Sadece adnn O-Nami olduunu renince, "Senin adn Byk Dalgalar. O yzden bu gece tapnakta kal ve denizin dalgalarn dinle." diyor. Tanrnn mabedine girmenin en temel srlarndan biri dinlemektir. Dinlemek edilgenliktir. Dinlemek, kendini tamamen unutmak demektir. nsan ancak o zaman dinleyebilir. Birini dikkatle dinlediin zaman kendini unutursun. Eer kendini unutamazsan, o zaman dinlemiyorsun demektir. Eer benlik

bilincin devredeyse, sadece dinliyormu gibi yaparsn, dinlemezsin. Ban sallayabilir; bazen evet ya da hayr diyebilirsin ama dinlemiyor olursun. Dinlediin zaman sadece bir geit olursun; bir alc, bir rahim. Dii olursun ve i evine ulamak iin dii olmak zorundasn. Tanr'ya saldrgan igalciler ya da fatihler gibi ulaamazsn. Tanr'ya ulamann tek yolu... daha doru nitelemek gerekirse, Tanr'nn sana ulamasnn tek yolu ona iinde yer amandr. Diil bir alcla sahip olmaktr. Yin, yani edilgen olduun zaman kap alr ve sonra beklersin. Dinlemek edilgen olma sanatdr. Buda dinlemeyi srekli vurgulamtr, Mahavira dinlemeyi srekli vurgulamtr, Krishnamurti srekli doru dinlemeyi vurgular. Kulaklar semboliktir. Hi dikkat ettin mi? Kulaklarn bir geitten baka bir ey deil. Sadece birer delik, hepsi bu. Kulaklarn gzlerinden daha diidir; gzlerin ise daha erkeksidir. Kulaklar Yin'in parasdr; gzler ise Yang'n. Birine baktn zaman, saldrgan tavr sergilersin, dinlediin zaman ise duyarlsn. O yzden birine ok uzun sre bakmak kaba ve grgsz bir davrantr. Belirli bir snr vardr. Psikologlar buna saniye diyor. Eer birine saniye boyunca bakarsan sorun olmaz; buna dayanlr. Bundan fazla olduu zaman, bakmyorsun: Karndakini szyor, onu rahatsz etmeye balyorsun; onun alanna giriyorsun. Ancak bir insan dinlemenin snr yoktur nk kulaklar bakasnn alanna giremez. Onlar sadece olduu yerde kalr. Gzlerin dinlenmeye ihtiyac vardr. Farknda msn? Geceleri gzler dinlenmeye ihtiya duyar, kulaklarn dinlenmeye ihtiyac yoktur. Onlar gnde yirmi drt saat, ylda yz altm be gn aktr. Gzler aslnda birka dakika bile ak kalamaz. Srekli gz krparsn, srekli yorulursun. Saldrganlk yorar, nk saldrganlk enerjini alr; o yzden gzlerini dinlendirmek iin srekli krpman gerekir. Kulaklar her zaman dingindir. O yzden birok dinde dua ncesinde mzik dinlenir. nk mzik kulaklarn daha canl, daha hassas klar. nsann daha fazla kulak ve daha az gz olmas gerekir. "Denizin dalgalarn dinle" dedi Zen ustas. Sadece dinle. Yapacak baka bir ey yok. Nedeni hakknda hibir fikir sahibi olmadan dinle. Herhangi bir yorum yapmadan, herhangi bir aktiviteye girimeden dinle. Ve sonra, "O dalgalar olduunu hayal et!" "nce dinle, dalgalarla ayn frekansa ge. Artk tamamen sessiz ve duyarl olduunu hissettiin zaman, o dalgalar olduunu hayal et. kinci adm bu. lki, saldrgan olma; duyarl ol. Duyarl olduun zaman ise o dalgalarn iinde eri. O dalgalar olduunu hayal et." Usta ona kendi egosunu unutmas iin bir ara vermektedir. lk adm duyarllktr. nk edilgenlikte ego varolamaz ancak bir atma durumunda varolabilir. Duyarl olduun zaman hayal gcn birden inanlmaz gl olur.

Edilgen insanlar, duyarl insanlar hayal gc yksek insanlardr. Aalarn yeilliini grebilen insanlar, kendi alarndan hibir saldrganlk sergilemeden, en ufak bir saldrganlk sergilemeden aalarn yeilliini iebilen insanlar, o gzellii bir snger gibi emebilen insanlar ok yaratc olur, hayal gleri ok yksek olur. Bunlar airlerdir, ressamlardr, danslardr, mzisyenlerdir. Onlar derin bir duyarllk iinde evreni emiyor ve sonra bu emdiklerini hayal glerine dkyorlar. Hayal gc, Tanr'ya en ok yaklatn an olmal. Tanr'nn mthi bir hayal gc olmal, yle deil mi? u dnyaya bir baksana! Bir dn! Ne kadar hayal gc yksek bir yaratc; bu kadar ok iek, bu kadar ok kelebek, bu kadar ok aa, bu kadar ok nehir ve bu kadar ok insan. Onun hayal gcn bir dn! Bu kadar ok yldz, bu kadar ok dnya. Dnyalarn tesinde dnyalar, hi bitmeyen. Muhteem bir hayal gc. Dou'da Hindular, dnyann Tanr'nn ryas, hayal gc olduunu syler. Dnya aslnda onun hayal gcdr. O rya gryor ve sen o ryann bir parassn. Zen ustas O-Nami'ye "O dalgalar olduunu hayal et" dedii zaman unu sylyordu: "O zaman yaratc olursun. nce duyarl olursun ve sonra yaratc olursun. Ve egonu tamamen braktn zaman o kadar esnek olursun ki, hayal ettiin her ey gerekleir. O zaman hayal gcn, senin gerekliin olur." Bir grei olduunu unut ve nne kan her eyi ykan o dev dalgalar ol." O-Nami tapnakta kald. Sadece dalgalar dnmeye alt. Elbette, en bata ok zorland. Aklnda birok dnce vard. Bu doal bir ey. Ama o devam etti. ok sabrl bir adam olmal. Sonra zamanla sadece dalgalar dnmeye balad. Sonra bir an geldi... Eer srarc olursan, srekli peinden gidersen, birok yaam boyu arzuladn o an gelecektir. Ancak sabrl olmak gerekir. Sonra zamanla sadece dalgalar dnmeye balad. Gece ilerledike dalgalar giderek byd. imdi, bu giderek byyenler gerek okyanus dalgalar deil. Artk hayalindeki dalgalarla gerek dalgalar arasnda bir fark kalmamt. Aradaki fark kayboldu. Artk neyin ne olduunu bilmiyor. Neyin rya, neyin gerek olduunu bilmiyor. Tekrar kk bir ocua dnm durumda. Sadece bir ocukta bu yetenek vardr. Sabahleyin bir ocuun, ryasnda grd bir oyunca alayarak tekrar istediini grebilirsin. "Oyuncam nerede?" diye alar. Sen onun sadece bir rya olduunu sylersin ama o yine de "Peki imdi nerede?" diye sorar. Rya ile uyanklk arasnda bir fark grmez. O bir ayrm bilmez. Gerei tek olarak bilir. ok duyarl olduun zaman, ocuk gibi olursun. imdi sra dalgalarda:

Gece ilerledike iindeki o dalgalar giderek byd. Buda heykeli nnde duran vazolardaki iekleri srkledi, vazolar srkledi. Bu da yetmedi... Hatta bronz Buda heykelini bile srkledi. Bu ok gzel! Bir Budist'in Buda heykelini srklenirken hayal edebilmesi ok zordur. Eer dinine ok bal olsayd, o noktada hayal gcnden annda syrlrd. O zaman "Bu kadar yeter! Buda srkleniyor. Ben ne yapyorum? Hayr, artk dalga olmayacam." diyebilirdi. Buda'nn ayaklarnn ucunda dururdu. Buda'nn ayak ucuna deer ama daha ileri gidemezdi. Ama unutma: Bir gn, yolunda sana ok yardmc olmu o ayaklarn bile gitmesi gerekiyor. Buda'larn da srklenmesi gerekiyor nk eer sen kapya yaprsan, o kap da bir engele dnr. Dalgalar giderek byd. Buda heykeli nnde duran vazolardaki iekleri srkledi, vazolar srkledi. Hatta bronz Buda heykeli bile srklendi. Sabah olduunda, tapnak dalgalar zerinde yzyordu... Byle bir ey gerekte olmad, O-Nami'ye oldu. Unutma: O srada sen tapnakta olsaydn, dalgalarn tapnaa dolmasn falan grmezdin, bu sadece O-Nami'ye oldu. Bu tamamen onun varlnn farkl bir boyutunda yaanyordu. iir, hayal gc, rya boyutunda; sezgisel, duyarl, ocuksu ve masum boyutuyla. O, yaratclnn kapsn amt. Dalgalar dinleyerek, duyarl olarak, yaratc olmutu. Hayal gc bin bir ta yaprakl nilfer gibi iek amt. Sabah olduunda, tapnak dalgalar zerinde yzyordu ve O-Nami yznde hafif bir tebessmle oturuyordu. Bir Buda olmutu! Bir gn Bodhi aac altnda Buda'nn yznde beliren hafif tebessmn ayns ONami'nin yznde olumutu. Artk o yoktu. te o tebessm buydu, eve dnm olmann tebessm. Birinin gelmi olduunun tebessm, insann lp de yeniden doduu anki tebessm. O-Nami yznde hafif bir tebessmle oturuyordu. O gn halk nndeki bir gre msabakasna katld ve tm malarn kazand. O gnden sonra Japonya'daki hibir grei onu yenemedi. nk artk enerji onun deil. O artk O-Nami deil. O artk dalgalar deil, okyanusun kendisi. Bir okyanusu nasl yenebilirsin? Ancak dalgalar yenebilirsin. Egonu braktktan sonra, btn yenilgileri, btn baarszlklar, btn hsranlar brakm olursun. Egonu tadn srece baarsz olmaya mahkumsun. Egonu tadn srece zayf kalacaksn. Egonu brak ve sonsuz kudret zerinden akmaya balasn. Egonu braktn zaman bir nehre dnrsn. Akmaya balarsn, erimeye balarsn, okyanusa doru akarsn. Canlanrsn. Tm yaam btne aittir. Eer tek bana yaamaya alyorsan, sadece aptallk ediyorsun. Tpk bir aacn zerindeki yapran tek bana yaamaya almas gibi. Sadece bu kadar da deil, ayn zamanda aala kavga ediyor; dier yapraklarla kavga ediyor, kklerle kavga ediyor, hepsinin kendine dman olduunu dnyor. Bizler sadece yce bir aa zerindeki yapraklarz. Ona ister Tanr de,

btnlk de, ne istersen de, ama bizler sonsuz hayat aacnn zerindeki kk yapraklarz. Kavga etmeye gerek yok. Eve dnmenin tek yolu teslim olmak.

2. MKEMMELYETLK ok gzel bir hikye duydum: Bir zamanlar muhteem bir heykeltra, ressam, yani mthi bir sanat varm. Sanat o kadar mkemmelmi ki, bir insann heykelini yapt zaman onu gerek insandan ayrmak ok zor oluyormu: O kadar canl, o kadar hayat dolu heykeller yapyormu. Bir astrolog ona lmnn yaklatn, ksa bir sre sonra leceini sylemi. Tabii, bu durum onu ok korkutmu ve o da her insan gibi lmden kurtulmak istemi. Bu konuda uzun sre dnm ve bir zm bulmu. Kendi heykelinden tam on bir adet yapm ve lm kapsn alp Azrail ieri girdii zaman, on bir heykeli arasnda durmu ve nefesini tutmu. Azrail ok arm, gzlerine inanamam. Byle bir ey ilk kez bana geliyormu. Tanr hibir zaman iki insan ayn yaratmazd, her zaman bir esizlik bulunurdu, Tanr hibir zaman retim hatt gibi almazd. O sadece zgn alr, araya kopya kad koymazd. Ne olmutu? On iki kii birbirinin tamamen ayns olabilir miydi? imdi kimi gtrecekti? Sadece bir tanesini alabilirdi. Azrail bir karar veremedi. akn, endieli ve gergin bir ekilde dnd ve Tanr'ya sordu: "Tanrm, ne yaptn? Tam on iki tane birbirinin tpks insan var ve benim sadece birini getirmem gerekiyor. Nasl seim yapacam?" Tanr gld. Azrail'i yanna ard ve kulana gizli forml, gerei, gerek olmayanla ayrt etmenin yolunu fsldad. Tanr, ona gizli ifreyi verdi ve "Sanatnn kendini heykelleri arasnda saklad odaya git ve orada bunu syle!" dedi. Azrail sordu: "Peki nasl ie yarayacak?" "Endie etme. Git ve bunu dene!" diye yantlad Tanr. Azrail, ie yarayacandan emin olamadan gitti. Sonuta Tanr yap diyorsa yapacakt. Odaya girdi, etrafa bakt ve ortaya seslendi: "Baym, tek bir ey dnda hepsi mkemmel. ok baarl bir i karmsnz ama bir noktay karmsnz. Bir tane hata var." Adam saklandn tamamen unutmu, ortaya km ve "Ne hatas?" demi.

Azrail glm. "Yakalandn! Tek hatan buydu: Sen kendini unutamazsn. Haydi, beni izle!" Normalde, sanatlar dnyann en egoist insanlardr. Ama o zaman gerek bir sanat deildir. Sanat kendi egosunu tatmin iin bir ara olarak kullanmtr. Sanatlar ok egoisttir. Srekli kendilerini ver ve birbirleriyle kavga ederler. Hepsi kendisinin gelmi gemi en byk sanat olduunu dnr. Ama bu gerek sanat deildir. Gerek sanat sanat iinde tamamen yokolur. Bu dier insanlar sadece birer teknisyendir; ben onlara sanat deil teknisyen diyeceim. Ben onlara yaratc deil, sadece oluturucu diyebilirim. Evet, bir iir oluturmak bir eydir, bir iir yaratmak ise olduka baka bir ey. iir oluturmak iin insann dil, gramer ve iir kurallarn bilmesi gerekir. Kelimelerle oynanan bir oyundur. Eer oyunu iyi biliyorsan iir yazabilirsin. Pek iirsel olmaz ama iir gibi grnr. Teknik olarak mkemmel olabilir ama sadece bir gvdesi olur, ruhu eksik kalr. Ruh ancak sanat sanat iinde kaybolduu zaman ortaya kar, artk ondan ayr deildir. Ressam yle bir hilik iinde resim yapar ki, resmi kendi yapmad iin altna imza atarken bile sululuk duyar. Yaratt eyi bilinmeyen bir g onun zerinden yapmtr. Ruhunun teslim alndn bilir. alar boyunca gerek sanatlarn yaam olduu deneyim budur: Ruhunun ele geirildii duygusu. Sanat ne kadar bykse, bu duyguyu o kadar youn yaar. Ve en byk sanatlar, Mozart, Beethoven, Kalidas, Rabindranath Tagore gibi en byk sanatlar, kendilerinin ii bo birer bambu olduundan ve varoluun onlarn zerinden bir eyler yarattndan en ufak bir kuku duymaz. Onlar sadece bir flt oldu ama ark onlara ait deil. Onlarn zerinden akmtr ama bilinmeyen bir kaynaktan gelir. Onlar sadece engel karmamtr. Tek yaptklar budur. Ama onlar yaratmamtr. kilem budur. Gerek yaratc, kendisinin hibir ey yaratmadn, varoluun onun zerinden alm olduunu bilir. Varolu onu, ellerini, varln ele geirmi ve onun zerinden bir ey yaratmtr. O sadece bir ara olmutur. Gerek sanat budur. Sanatnn yok olduu eserdir. O zaman ortada ego sorunu kalmaz. O zaman sanat bir din olur. O zaman sanat bir mistik olur. Sadece teknik olarak yetkin deil, varolusal olarak da zgn. Sanat iinin iinde ne kadar az olursa, sanat o kadar mkemmel olur. Sanat tamamen yok olduu zaman ise, yaratclk tam mkemmellie ular. Bu ters oranty sakn unutma. Sanat ne kadar ok almasnn iindeyse, almas o kadar az mkemmel olacaktr. Eer sanat almasnn ok fazla iindeyse, o zaman almas rahatsz edici olur, sinir bozar. Sadece ego olur. Baka ne olabilir ki? Ego bir hastalktr. Bir eyi daha hatrlaman gerekir: Ego her zaman mkemmel olmak ister. Ego her zaman bakalarndan daha yksek ve iyi olmak ister; yani mkemmeliyetidir. Ancak, ego zerinden mkemmellie ulamak asla mmkn olmad iin aba harcamak bile samadr. Mkemmellik ancak ortada ego yokken mmkndr. Ego olmaynca insan zaten mkemmellii dnmez. O yzden gerek sanat asla mkemmellii dnmez. Mkemmelliin ne olduu hakknda fikri yoktur. O

sadece kendini teslim eder, iyice brakr ve ne olacaksa olmasna izin verir. Gerek sanat, btnlemeyi dnr, ama mkemmellii aklna getirmez. O, sanatnn tamamen iinde olmak ister; hepsi bu. Dans ettii zaman, dansnn iinde kaybolmak ister. Orada olmak istemez. nk dansnn varl, dansta prz yaratacaktr. O asalet, o akkanlk bozulacaktr. Dans orada olmad zaman, btn kayalar kaybolur, sessiz bir ak yaanr. uras kesindir ki gerek sanat btnlemeyi dnr: Nasl btn olacak? Ama asla mkemmellii dnmez. Ve sonuta, btn olanlarn gzellii mkemmeldir. Mkemmellii dnenler asla mkemmel, asla btn olamaz. Tam aksine, mkemmellii ne kadar ok dnrlerse, o kadar nevrotik olurlar. Onlarn idealleri vardr. Srekli kyaslarlar ve srekli ksa kalrlar. Eer bir idealin varsa, o ideal gerekletirilmeden kendini mkemmel olarak gremezsin ve o zaman sanatnla btnleemezsin. rnein, eer Nijinsky gibi bir dans olmay dnyorsan, o zaman dansnla nasl btn olacaksn? Srekli bakyor, kendini izliyor, gelitirmeye alyor, hata yapmaktan korkuyorsun. Blnm durumdasn. Bir paran dans ediyor, bir dier paran yarglyor, seni dardan izleyip; yarglyor, eletiriyor. Blnm durumdasn. kiye ayrlmsn. Nijinsky mkemmeldi, nk o bir btnd. Dans srasnda insanlar onun sraylarna inanamazd. Bilim adamlar bile inanamazd. yle bir srard ki, sanki yerekimi yasasna kar gelirdi. Tekrar yere inerken bir ty gibi hafife inerdi. Bu da yerekimi yasalarna aykryd. Srekli bu konuda soru soruldu. nsanlar konutuka, bu olay zihnine kaznmaya balad. Ama bu sefer de giderek kayboldu. Hayatnda bir an geldi ve tamamen yok oldu. Bunun tek nedeni artk bilinli olarak yapmaya almasyd. Btnln kaybetmiti. Sonra anlad. Neden kaybolduunu anlad. Gerek Nijinsky'nin dans iinde, tamamen kaybolduu anlar olurdu. O tam geveme iinde, insan farkl bir dnyada, farkl yasalara gre ilemeye balar. Sana bilim adamlarnn er ya da ge kefedecei bir yasadan sz edeyim. Ben buna, asalet yasas diyorum. yz yl nce bilinmeyen yerekimi yasas gibi bir ey. Bilinmeden nce bile ilemekte olan bir ey. Bir yasann ilemesi iin bilinmesi gerekmez. Yasa her zaman ilemitir; Newton ve aatan den elma ile hibir ilgisi yok. Elma Newton'dan nce de derdi. Newton kefettikten sonra elmalar dmeye balamad. Yasa oradayd. Newton sadece onu fark etti. Tpk bunun gibi bir baka yasa daha var: Asalet yasas. Bu yasa ykseltir. Yerekimi yasas her eyi aa ekerken, asalet yasas yukar doru kaldrr. Yogada buna devitasyon denir. Belirli bir yok olma halinde; belirli bir sarho olma halinde; kutsal ile sarho olunca; belirli bir tam teslimiyet halinde; egosuzluk iinde bu yasa ilemeye balar. nsan hafifler. Arlksz olur. Nijinsky'nin olaynda olan da buydu. Ama "sen" bunu yaptramazsn. nk eer "sen" oradaysan, bu gereklemez.

Ego, boynuna balanm bir kaya gibidir. Ego yokken, arlksz olursun. Bunu bazen kendi hayatnda hissetmedin mi? Baz anlarda iinin hafiflediini hissedersin. Yrrken sanki ayaklarn yere basmaz. Sanki havada yrrsn. Keyif anlarnda, dua anlarnda, meditasyon anlarnda, kutlama anlarnda, sevgi anlarnda. Arlksz olursun, hafiflersin. Ben sana er ya da ge bilimin bunu kefedeceini sylyorum. nk bilim, belirli bir prensibe inanr: Kar kutuplar prensibi. Hibir yasa yalnz olamaz. Mutlaka kart olmaldr. Elektrik tek bir kutupta ileyemez. Pozitif ve negatif iki kutup gerekir. Onlar birbirini tamamlar. Bilim, her yasann onu tamamlayacak bir kart olduunu bilir. Yerekimi kuvvetinin de onu tamamlayacak bir kart yasaya sahip olmas gerekir. O yasaya ben "asalet" diyorum. Gelecekte baka bir isimle anlr. nk eer bilim adamlar onu kefederse, ona asalet adn vermezler. Ama bu, bana en mkemmel isimmi gibi geliyor.

3. AKIL ada zihin, kendi iinde elikili bir terimdir. Zihin asla ada olamaz, o her zaman eskidir. Zihin gemiten baka hibir ey deildir. Zihin hafza demektir. O yzden ada zihin olamaz. ada olmak iin zihinsiz olmak gerekir. Eer ann yayorsan, o zaman adasn. Peki o zaman zihninin yok olduunu grmyor musun? Hibir dnce hareket etmez, hibir arzu ykselmez. Sen gemiten kopmusundur. Ve gelecekle de ban kalmamtr. Zihin asla zgn olamaz. Hibir zihin zgn, taze ve gen deildir. Zihin her zaman eski, rm ve bayattr. Ama bu kelimeler kullanlyor, tamamen farkl anlamlarda kullanlyor. Hatta anlaml olmalar salanyor. 19. Yzyldaki zihin farkl bir zihindi. Onlarn sorduklar sorular sen sormuyorsun. 18. Yzylda ok nemli olan sorular imdi ok aptalca geliyor. "Bir inenin ucunda ka tane melek dans edebilir?" Ortaa'n en nemli teolojik sorularndan biri buydu. imdi bunun nemli bir soru olduunu dnecek kadar aptal birini bulabilir misin? Bu soru byk din bilginleri arasnda tartlyordu, sradan insanlar tarafndan deil. Byk profesrler bu konuda tezler yazyor, konferanslar dzenliyorlard. Ka tane melek? Kimin umurunda? Bu tamamen ilgisiz bir ey. Buda'nn dneminin byk sorusu, "Dnya'y kim yaratt?" olmutu. Yzyllar boyunca devam etti. Artk ok daha az kii dnyay kimin yaratt ile ilgileniyor. Evet, byle eski kafal insanlar var ama bu tip sorular bana nadiren soruluyor. Buda ise, bu soruyla her gn karlayordu. Birinin bu soruyu

sormad tek bir gn bile gememi olmal. Dnyay kim yaratt? Buda, tekrar tekrar, dnyann her zaman olduunu, kimsenin onu yaratmadn sylemiti. Bu insanlar tatmin olmuyordu. imdi kimsenin umurunda deil. ok nadiren bana dnyay kim yaratt sorusu sorulur. Bu anlamda zihin, zamanla birlikte deiiyor. Bu anlamda, ada zihin denilen bir olgu var. Kocadan eine: "Bu akam dar kmyoruz dedim ve bu yar final!" imdi bu, ada bir zihin. Gemite hibir koca byle bir ey sylemezdi. Her zaman son sz kendine ait olurdu; final olurdu. ki yksek snf ngiliz bayan, Londra'da al veri yaparken tesadfen karlam. Biri dierinin hamile olduunu grp sormu. Aman ekerim, bu ne srpriz! Anlalan son grtmzden beri evlenmisin." '

Hamile olan yantlam: "Evet. Harika bir adam. Gurka Blnde subay." Soruyu soran dehete dm: "Bir Gurka m? Onlarn hepsi siyah deil mi?" "Hayr" diye yantlam. "Sadece privates." (.N.: privates, ngilizce'de hem rtbesiz asker, hem de mahrem blge anlamna gelir.) "Hayatm ne kadar adasn!" Bu anlamda bir ada zihinden sz edilebilir. Aksi halde, ada zihin denen bir ey yoktur. Modalar gelip geer. Eer moday dnrsen, o zaman deiimler vardr. Ama temelde zihin gemie aittir. Zihin yaldr. Modern zihin diye bir ey olamaz. En modern zihin bile hala gemie aittir. Gerekten yaayan insan ise, ann yaayan insandr. Gemite yaamaz, gelecek iin yaamaz. Sadece iinde bulunduu an yaa. Her ey o andr. O kendiliindendir; bu kendiliindenlik zihinsizliin gzel kokusudur. Zihin tekrar edicidir. Srekli bir dng iinde yaar. Zihin bir mekanizmadr. Onu bilgiyle beslersin; ayn bilgiyi tekrar eder. Ayn bilgiyi tekrar tekrar inemeye devam eder. Zihinsizlik netliktir, saflktr, masumiyettir. Zihinsizlik, gerek yaamn yoludur. Bilmenin ve olmann gerek halidir. Akl, sahte ve retilmi olan bir eydir. Zekann yerine geer. Zeka tamamen farkl bir olgudur. O, gerektir. Zeka, olaanst bir cesaret, maceraperest bir yaam gerektirir. Her zaman bilinmeyene, daha nce gidilmemi denizlere yelken amaya ihtiya duyar. O zaman zeka byr, keskinleir. Her an bilinmeyenle karlatka byyebilir. nsanlar bilinmeyenden korkar. Bilinmeyen yznden kendini gvensiz hisseder, har neir olduklarnn tesine gitmek istemezler. O yzden zekann yerine geecek, sahte, plastik bir kavram retmilerdir. Buna akl derler.

Akl sadece zihinsel bir oyundur. Yaratc olamaz. niversitelere gidip, oralarda ne tr yaratc iler yapldn grebilirsin. Binlerce tez yazlyor: Doktoralar, felsefe tezleri, edebiyat tezleri. nsanlara birok unvanlar verilir. Kimse bu doktora tezlerine ne olduunu bilememitir. Ktphanelerde birer p ynna dnrler. Onlar kimse okumaz, kimse onlardan ilham almaz. Evet, birka kii okur. Onlar da baka bir tez yazacak olan ayn tr insanlardr. Doktora tezi yazacak olanlar tabii ki okur. Ancak senin niversitelerin, Shakespeare'ler, Milton'lar, Dostoyevski'ler, Tolstoy'lar, Rabindranath'lar, Halil Gibran'lar yaratmyor. Senin niversitelerin, sadece plk yaratyor; ie yaramaz eyler. niversitelerde yaanan entelektel aktivite budur. Zekay bir Picasso yaratr, bir Van Gogh, bir Mozart, bir Beethoven yaratr. Zeka, tamamen farkl bir boyuttur. Onun kafayla hibir ilgisi yoktur. Kalple ilgilidir. Akl batadr. Zeka ise, kalbin uyank olma durumudur. Kalbin uyankken, kalbin derin bir minnet iinde dans ederken, kalbin varolula uyum iindeyken, bu uyumdan yaratclk ortaya kar. Entelektel yaratclk diye bir ey sz konusu olamaz. Sadece p retir. reticidir, ok ey ortaya koyar, ama yaratamaz. retmekle yaratmak arasndaki fark nedir? retim, mekanik bir aktivitedir, bilgisayarlar yapabilir. Zaten yapyorlar. Hem de herhangi bir insandan ok daha verimli bir ekilde yapar. Zeka yaratr; retmez. retim, tekrar edilen bir egzersizdir. Daha nce yaplm bir eyi tekrar tekrar yaparsn. Yaratclk, yeni bir ey var etmek, bilinmeyenin bilinene szmasn salamak, gkyznn yere inmesini salamaktr. Bir Beethoven, Michelangelo ya da Kalidas'da, gkyz alr ve bilinmeyenden iekler yamaya balar. Sana Buda, sa, Krishna, Mahavira, Zerdt ya da Muhammed hakknda zellikle bir ey sylemiyorum. nk onlarn yaratt ey o kadar ince ki, onu elinde tutabilmen mmkn deil. Michelangelo'nun yaratt ey kabadr. Van Gogh'un yaratt eyler gzle grlr. Buda'nn yaratt ey ise tamamen grnmezdir. Anlamak iin tamamen farkl bir alg tr gerekir. Buda'y anlamak iin zeki olman gerekir. Buda'nn yaratt ey, byk bir zeka gerektirdii iin deil. Ama o kadar mkemmel, o kadar stn ki, onu anlamak iin bile zeki olman gerekir. Akl anlamak konusunda dahi hibir ie yaramaz. Sadece iki tr insan yaratr: airler ve mistikler. airler, kaba bir dnyada yaratr. Mistikler ise, ince bir dnyada. airler d dnyay yaratr. Bir resim, bir iir, bir ark, mzik ya da dans. Mistik ise i dnyada yaratr. airin yaratcl nesneldir, mistiin yaratcl ise zneldir. Tamamen ie dayanr. nce airi anlaman gerekir. Ancak ondan sonra, bir gn mistii anlamay baarr ya da en azndan anlamay umarsn. Mistik, yaratcln en yksek ieidir. Ama sen, mistiin yapt herhangi bir eyi grmeyebilirsin. Buda, hayatnda tek bir resim bile yapmad. Eline hi fra almad, tek bir iir bile yazmad. Ne ark syledi, ne de onu dans ederken gren oldu. Eer onu izleseydin, sadece sessizce oturduunu

grrdn. Tm varl sessizlikti. Evet, onu evreleyen bir zarafet vard. Sonsuz gzellik, esiz gzellik asaleti. Ancak onu hissedebilmek iin, ok duyarl olman gerekir. Tartmac deil, ok ak olman gerekir. Buda ile izleyici olamazsn, katlmak zorundasn. nk bu, katlnmas gereken bir gizemdir. Ancak o zaman ne yarattn grrsn. O, bilin yaratyor. Bilin ise, ifadenin en saf, mmkn olan en yksek formudur. Bir ark, gzeldir. Bir dans, gzeldir. nk, iinde kutsal olan bir eyler vardr. Ama Buda'da, Tanr'nn tamam bulunur. O yzden Buda'ya, Bhagwan dedik. O yzden Mahavira'ya, Bhagwan dedik. Onlarda Tanr'nn tamam bulunur. Entelektel aktivite seni belirli konularda uzman yapabilir. Etkin ve faydal olursun. Ancak akl, karanlkta el yordamyla dolamaktr. Gzleri yoktur; nk meditasyona ak deildir. Akl dn alnmtr, kendine ait bir kavray yoktur. Konu sevimekti. Arthur televizyondaki bir yarma programnda, haftalarca btn sorular doru bilmiti. Ve imdi yz bin dolarlk byk dl iin yaracakt. Bu tek soru iin, bir uzman arma hakkna sahipti. Arthur doal olarak, dnyaca nl Fransz seksoloji profesrn seti. Byk dl sorusu uydu: "Asur mparatorluu'nun ilk elli ylnda kral olsaydnz, gerdek gecenizde einizin vcudunun hangi blmn pmeniz beklenirdi?" lk iki yant hemen geldi. Arthur, "dudaklar ve boynu" diye yantlad. Sorunun nc yant iin aklna bir ey gelmeyince, Arthur aresizlik iinde uzmana dnd. Fransz, kollarn iki yana ap, homurdand. "Alors, mon ami" bana sorma, ben imdiden iki kez yanlm durumdaym. Uzman olann, bilgili olann, entelektel olann, kendine ait bir kavray yoktur. O, dn bilgiye, gelenee ve kanksamalara baldr. Kafasnda ktphaneler tar. Bu ok ar bir yktr ama kendine ait bir gr yoktur. ok ey bilirmi gibi grnmesine ramen, hibir ey bilmez. nk hayat, hibir zaman ayn deildir. Asla! Srekli deiir. Hibir an, bir dier anna uymaz. Uzman her zaman geride kalr. Yant her zaman yetersizdir. O, zm bulamaz; sadece tepki verir. nk, anlk yaamamaktadr. O zaten yargya ulamtr. Derlenmi yantlarn kafasnda tar ama hayatta ortaya kan sorular her zaman yenidir. Ayrca yaam, mantkl bir olgu deildir ve entelekteller mantk zerinden yaar. O yzden asla hayata uymaz ve yaam da ona uymaz. Tabii hayat bir ey kaybetmi olmaz. Ancak entelektel kendini kaybetmi olur. Kendini her zaman bir yabanc gibi hisseder. Hayat onu dlad iin deil, o hayatn dnda kalmay setii iin. Eer manta ok fazla balanrsan, varolu denilen bu yaam srecinin bir paras olmay baaramazsn. Yaam, mantktan daha fazlasdr, bir ikilemdir, bir gizemdir.

Gannaway ve O'Casey tabancalarla dello yapacakt. Gannaway olduka imand. Ve sska rakibini karsnda grnce itiraz etti. "Olmaz!" diye bard. "Ben ondan iki kat daha csseliyim. Onun bana ate edecei uzaklk, benim ate edeceim mesafenin iki kat olmal." Kesinlikle mantkl. Ama nasl yapacaksn ki? "Sakin ol" diye yantlad yardmcs. "Ben bu ii hemen zerim." Cebinden bir tebeir kard ve iman adamn paltosunun stne boydan boya iki izgi izdi. Sonra, O'Casey'e dnd ve bard: "Artk ate edebilirsiniz. Ama unutmayn, izgilerin d saylmyor." Matematie uygun, manta uygun. Ama hayat bu kadar mantkl, bu kadar matematiksel deil. Ve insanlar akllarnda, manta yaslanarak yayor. Mantk onlara, biliyormu gibi yapma duygusu veriyor. Ama bu sadece byk bir "mi gibi" yapmaktr ve insan bunu tamamen unutmaya meyillidir. Akl araclyla yaptn her ey sadece bir parazittir. Gerein deneyimi deil, mantna dayal bir parazitlenmedir. Sonuta mant kendin icat ettin. Cudahy krktk sarhotu ve Aziz Patrick Gn kutlamalarn izliyordu. Farknda olmadan yank sigarasn kaldrma atlm eski bir dein stne drd. Hemireler Birliinin ak sal yeleri yryte geerken, iten ie tten dekten iren bir koku kmaya balad. Cudahy havay birka kez koklad ve yanndaki polise dnd. "Memur bey, bu hemireleri ok hzl yrtyorlar." Akl baz yarglara varr. Ancak sonuta akl bilinsiz bir olgudur. Sanki uykudaym gibi davranrsn. Zeka ise uyanklktr. Eer tam uyank deilsen, verecein her karar, bir noktada mutlaka aksi sonu verecektir, bu kanlmazdr. Yanl gitmeye mahkumdur; nk bilinsiz bir zihnin ulat sonutan yola kar. Zekay ortaya karabilmek iin daha fazla bilgiye deil, daha fazla meditasyona ihtiyacn vardr. Daha sessiz kalmal, dncelerden daha fazla uzaklamalsn. Daha az zihin, daha fazla kalp olmalsn. Etrafn sarmalayan sihirin farknda olmalsn; yaam adndaki sihirin, Tanr olan sihirin, yeil aalarda, krmz ieklerde olan sihirin, insanlarn gzlerinde bulunan sihirin... Sihir her yerde yaanyor. Her ey ayr bir mucizedir. Ama sen akln yznden, kendi iinde kapal kalyor, bilinsiz halinde varm olduun aptalca yarglara ya da senin kadar bilinsiz insanlarn vermi olduu yarglara yapyorsun.

Ancak zeka kesinlikle yaratcdr. nk zeka, senin tm varln harekete geirir. Sadece bir ksmn, kk bir ksm olan kafay deil. Zeka, tm varln titretir. Varlnn her hcresi, hayatnn her lifi dans etmeye balar ve btnlk ile ince bir uyuma der. Yaratclk ite budur. Btnle tam uyum iinde nefes almak. Birok ey kendiliinden olmaya balayacak. Kalbinden keyif arklar akmaya balayacak. Ellerin nesneleri dntrmeye balayacak. amura dokunacaksn ve o bir nilfere dnecek. O zaman bir simyac olabileceksin. Ancak bu sadece zekann byk uyanyla, kalbin byk uyanyla gerekleebilir.

4. NAN Bir yaratc, birok inan tamayacak. Hatta hi tamayacak. O sadece kendi deneyimlerini tayacak. Deneyimin gzellii ise her zaman ak olmasdr. nk, kefetme duygusu sona ermemi olur. nan ise her zaman kapaldr, bir noktaya ular. nan her zaman tamamlanmtr. Deneyim asla bitmez, her zaman bitmemi kalr. Yaadn srece deneyim nasl bitecek? Deneyimlerin byyor, deiiyor, hareket ediyor. Srekli bilinenden, bilinmeyene ve bilinmeyenden, bilinemeyene doru hareket ediyor. Ve unutma; deneyimin gzellii tamamlanmam olmasdr. En gzel arklarn bazlar bitmemi arklardr. En gzel kitaplarn bazlar bitmemi kitaplardr. En gzel mziklerden bazlar, bitmemi mziklerdir. Bitmemiliin ayr bir gzellii vardr. Bir Zen hikayesi duydum. Bir kral bahvanl renmek iin bir Zen ustasna gider. Usta yl boyunca ona retir. Kraln ok gzel ve byk bir bahesi vard, binlerce bahvan alrd. Ustas her ne derse, kral gidip bahesinde uygulard. yl sonra bahe tamamen hazrd ve kral, ustay bahesini grmeye davet etti. Kral ok gergindi. nk ustas ok katyd. "Acaba takdir edecek mi?" Bu, bir eit snav olacakt. Acaba "Evet, beni anlamsn" diyecek miydi? Her trl titizlik gsterildi. Bahe o kadar gzel tamamlanmt ki, hibir ey eksik kalmamt. Ancak ondan sonra, kral ustay bahesine getirdi. Ama usta en batan itibaren ok zgn grnyordu. Etrafna baknd ve bahede dolarken giderek ciddileti. Kral ok korkmutu. Onu hi bu kadar ciddi grmemiti. "Neden bu kadar zgn grnyordu; bir sorun mu vard acaba?" Usta tekrar tekrar ban sallyor ve iinden olmam diyordu. Kral dayanamayp sordu: "Sorun nedir, efendim? Bir hata m var? ok ciddi ve zgn grnyor; banz olumsuz ekilde sallyorsunuz. Sorun nedir? Ben bir terslik grmyorum. Bana sylediiniz her eyi bu bahede uyguladm."

Usta yantlad: "O kadar tamamlanm ki, l gibi olmu. Hibir eksii yok. O yzden bam sallyor ve olmam diyorum. Bitmemi kalmas gerekir. l yapraklar nerede? Kuru yapraklar nerede? Bir tane bile kuru yaprak yok." Btn kuru yapraklar toplanmt. Ne yollarda, ne de aalarda tek bir kuru yaprak bile yoktu. Sararm yapraklar bile toplanmt. "O yapraklar nerede?" Kral yantlad: "Bahvanlarma hepsini toplamalarn syledim. Mmkn olduunca mkemmel olsun diye." Usta yantlad: "O yzden bu kadar yavan, bu kadar insan yapm grnyor. Tanr'nn hibir eyi bitmi deildir." Usta hzla bahenin dna kt. Btn kurumu yapraklar, bek bek toplanmt. Birka kova kurumu yaprak getirdi ve onlar rzgara savurdu. Rzgar onlar ald ve kuru yapraklarla oynamaya balad. Yollarn stnde hareket eden kurumu yapraklar. Usta ok mutlu oldu. "Bak, imdi ne kadar canl grnyor." Kurumu yapraklarla birlikte baheye ses de gelmiti. Kurumu yapraklarn mzii, kurumu yapraklarla oynayan rzgarn sesi. Artk bahenin bir fslts vard. Aksi halde bir mezarlk gibi yavan ve lyd. O sessizlik canl deildi. Bu hikayeyi ok severim. Usta, "Yanl taraf, tamamen bitmi olmas." dedi. Geen gn burada bir kadn vard. Bir roman yazdn ve ne yapacana karar vermediini anlatyordu. yle bir noktaya gelmiti ki, roman bitirebilirdi, ancak uzatmak olana da vard. Henz tamamlanm deildi. Ona yle dedim: "Onu bitir. Henz bitmemiken bitir. O zaman o bitmemiliin iinde bir gizem kalr." Sonra yle devam ettim: "Eer ana karakterin hala bir ey yapmak istiyorsa, brak bir sannyasin, yani bir arayan olsun. Bunun sonras senin tende geliir. O zaman ne yapabilirsin? Kitab bitirirsin, ama gelimeye devam eder." Hibir hikaye, tamamen bittii zaman gzel olamaz. O zaman lm olur. Deneyim her zaman aktr. Bu bitmemilik anlamna gelir. nan her zaman tamdr ve bitmitir. lk nitelik, deneyime ak olmaktr. Zihin btn inanlarn bir araya toplanmasdr. Aklk, zihinsizlik demektir. Aklk, zihnini bir kenara koyup, hayata yeni bir adan, yeni bir gzle bakmaya hazr olman demektir. Zihin sana eski gzleri verir. Eski fikirleri sunar. "Bu ereveden bak." der. Ama o zaman da, baktn ey arplr. O zaman bakyor olmazsn. Onun stne bir fikir yanstm olursun. Gerek, zerine projeksiyon yaptn bir perdeye dnr. Zihinsiz bak. Hilik, yani Sunyata erevesinden bak. Zihinsiz baktn zaman alglaman verimli olur. nk ancak o zaman orada olan grrsn. Gerek zgrletirir. Baka her ey zincir yaratr. Sadece gerek zgrletirir. O zihinsizlik anlarnda gerek, bir k gibi iine szmaya balar. Sen bu ktan, bu gerekten keyif aldka, zihnini brakmak iin daha bir cesaret sahibi olursun. Er ya da ge bir gn, baktn zaman, artk bir zihnin olmaz. Herhangi bir ey iin bakmyorsun, sadece bakyorsun. Bakn saftr. O anda Avalokita, yani saf gzlerle bakan olursun. Bu, Buda'nn isimlerinden biridir. "Avalokita". O, fikirsiz bakar. Sadece bakar.

Yaratcln herhangi bir aktivite ile ilgisi yoktur. Resimle, iirle, dansla, arkyla ya da baka bir eyle ilgisi yoktur. Her ey yaratc olabilir. O nitelii aktiviteye getiren sen olursun. Aktivitenin kendisi yaratc ya da yaratmasz deildir. Sen yaratc olmadan resim yapabilirsin. Yaratc olmadan ark syleyebilirsin. Yerleri yaratc bir ekilde sprebilirsin. Yaratc bir ekilde yemek piirebilirsin. Yaratclk, yaptn aktiviteye senin getirdiin bir niteliktir. O bir tavrdr. Bir i yaklamdr. Senin bakndr. O yzden hatrlaman gereken ilk ey, yaratcl herhangi bir eyle kstlamamandr. Yaratc olan insandr. Eer bir adam yaratcysa, ne yaparsa yapsn yaratr. Hatta yolda yrrken bile yrynde bir yaratclk olur. Bir kede hibir ey yapmadan sessizce otursa bile, o bir ey yapmamak, yaratc bir eylem olur. Dnyann tand en byk yaratc, Bodhi aacnn altnda hibir ey yapmadan oturan Buda'dr. Bunu anladn zaman, yaratc olan ya da olmayann sen, yani kendin olduunu anladn zaman, yaratc olmadn duygusu ortadan kaybolur. Herkes ressam olamaz. Buna gerek de yok. Eer herkes ressam olursa, dnya ok irkin olur. Yaanmas zor bir yer olur. Herkes dans olamaz, ve buna gerek de yok. Ama herkes yaratc olabilir. Ne yaparsan yap, eer keyifle yapyorsan, sevgiyle yapyorsan, yapmann tek nedeni maddiyat deilse yaratc olur. Eer o sayede iinde bir eyler geliiyorsa, seni gelitiriyorsa, o zaman ruhanidir. Yaratcdr. Kutsaldr. Daha yaratc olduka, daha kutsallayorsun. Dnyadaki btn dinler, Tanr'nn yaratc olduunu syler. Her eyi o mu yaratt bilmiyorum, ama bildiim bir ey var. Sen ne kadar yaratc olursan, o kadar Tanrsal olursun. Yaratcln doruk noktasna ulat zaman, btn hayatn yaratc olduu zaman, Tanr'nn iinde yaarsn. O yzden, 'O' yaratan olmal. nk yaratc olan insanlar ona daha bir yakn oluyor. Yaptn ii severek yap. Ne olursa olsun, onu yaparken tam younla. Yaptn eyin hibir nemi yok. O zaman temizliin bile yaratc olduunu greceksin. yle bir sevgiyle ki, sanki iinde arklar ve danslar varm gibi. Eer yerleri byle bir sevgiyle silersen, grnmez bir resim yapm olursun. O an o kadar byk bir cokuyla yaarsn ki, iini zenginletirir. Yaratc bir eylemden sonra ayn kii olamazsn. Yaratclk, ne yaparsan severek yap demektir. Keyifle, enlik havasyla. Belki kimsenin haberi olmaz. Yerleri sprdn iin seni kim vecek? Tarihe not dlmeyecek. Gazeteler adn ve resmini basmayacak. Ama zaten bunun konuyla ilgisi yok. Sen keyfini kardn, deeri sana ait. Gerek deer budur. Eer hret peindeysen, o zaman yaratc olduunu sanrsn. Eer Picasso gibi nl olduun zaman yaratc olabileceini dnyorsan, o zaman skalarsn. O zaman, aslnda hi yaratc olmazsn. Bir politikac, hrsl bir insan olursun. Eer hret gelirse, ne gzel. Eer gelmezse, ne gzel. Bu dncelerinde yer etmemeli. nemli olan yaptn her neyse, onu yaparken keyif alman. O senin ak

ilikindir. Eer eylemin ak ilikinse, o zaman yaratc olur. Ak ve cokunun dokunuu ile kk eyler bile ycelir. Ama eer yaratc olmadna inanyorsan, yaratc olamazsn. nk inan sadece bir inan deildir. Kaplar aar, kaplar kapatr. Eer yanl bir inancn varsa, o inan kapal bir kap olarak etrafnda dolar ve engel olur. Btn ak olaslklarn srekli engeller. Enerjinin akmasna izin vermez. nk orada bir, "ben yaratc deilim" kaps vardr. Bu inan herkese alanmtr. ok az insan yaratc olarak kabul edilir: Birka ressam, birka air; milyonda bir kii. Bu samalktr. Her insan doutan yaratcdr. ocuklar izlersen grrsn. Btn ocuklar yaratcdr. Biz zamanla onlarn yaratcln yok ederiz. Zamanla yanl inanlar onlara dikte ederiz. Zamanla onlar yoldan kartrz. Giderek onlar daha maddiyat, siyaseti ve hrsl yaparz. Hrsn girdii yerde yaratclk yok olur. nk hrsl bir insan yaratc olamaz. Hrsl bir insan, herhangi bir aktiviteyi tek bana sevemez. Resim yaparken ileriye bakar. Ne zaman Nobel dl alacam diye dnr. Roman yazarken ileriye bakar. Her zaman gelecektedir. Yaratc bir insan her zaman o andadr. Yaratcl yok ediyoruz. Herkes yaratc doar, ama biz insanlarn yzde doksan dokuzunun yaratcln ldrrz. Sorumluu topluma atmak hibir ie yaramaz. Hayatn kendi ellerine almak zorundasn. Yanl koullanmalardan arnmalsn. Yanl ve ocuklukta sana zikredilmi olan hipnotik telkinleri brakmalsn. Hepsini brak ve kendini btn artlandrmalardan uzaklatr. Birden yaratc olduunu greceksin. Varolmak ve yaratc olmak, e anlamldr. Varolup da yaratc olmamak imkanszdr. Ama o imkansz ey olmutur. Bu irkin olgu yaanmaktadr, nk btn yaratc kaynaklarn tpalanm, engellenmi, yok edilmitir. Btn enerjin, toplumun para getireceine inand bir aktiviteye ynlendirilmitir. Hayattaki btn tavrmz, paraya dayanr. Para ise, insann ilgilenebilecei en yaratc olmayan eylerden biridir. Btn yaklammz gce odakldr. Ve g yaratc deil, ykcdr. Para peindeki bir adam ykc olur. nk parann alnmas, smrlmesi gerekir. Baka insanlardan alndktan sonra paran olabilir. G, sadece birok insan ezmek zorunda olmak, onlar imha etmek demektir. Ancak o zaman gl olursun. Ancak o zaman gl olabilirsin. Unutma; bunlar ykc eylemlerdir. Yaratc eylem, dnyann gzelliini arttrr. Dnyaya bir eyler verir. Hibir ey almaz. Yaratc bir insan dnyaya gelince, dnyann gzelliini arttrr. Orada bir ark, burada bir resim. Dnyay daha iyi dans ettirir, daha keyifli, daha sevgi dolu, daha meditasyonlu yapar. Bu dnyadan ayrld zaman, arkasnda daha gzel bir dnya brakr. Onu kimse tanmayabilir veya birka kii tanyabilir. nemli olan bu deil. nemli olan onun geride brakt dnyadr ki, bu ok daha gzel ve doyuma ulam bir dnyadr. Onun hayatnn kendi znde bir deeri vardr.

Para, g, prestij yaratc deildir. Sadece bununla kalmaz, ayn zamanda ykcdrlar. Onlara dikkat et. Eer onlarn farknda olursan ok kolay bir ekilde yaratc olabilirsin. Yaratclnn sana g, prestij, para getireceini sylemiyorum. Hayr, sana gl bahesi vaat edemem. Hatta bana dert aabilir, fakir bir hayat yaamak zorunda kalabilirsin. Sadece tek bir eyin szn verebilirim. Ruhunun derinliklerinde dnyann en zengin insan olursun. Ruhunun derinliklerinde doyuma ularsn. Ruhunun derinliklerinde keyif ve nee dolu olursun. Srekli daha fazla kran duas alrsn. Btn hayatn kutsanm olur. Dardan baklnca nl olmayabilirsin, ok baarl olmayabilirsin, bu toplum dzeninde baarl grnmeyebilirsin. Ama zaten bu dnya dzeninde baarl olmak, aslnda baarszlktr; i dnyanda baarsz olmaktr. Eer kendi zn kaybetmisen, btn dnya ayaklarnn altnda olsa bile ne yapacaksn? Btn dnyaya sahipken, kendine sahip deilsen ne yapacaksn? Yaratc insan kendi varlnn sahibidir. O, ustadr. O yzden Dou'da biz araylara, Swami diyoruz. Swami, usta demektir. Dilencilere Swami denmitir. "Usta." mparator olarak bildiklerimizin, en son anlarnda, hayatlarnn muhasebesini yaptklar o son anda dilenci olduklarn grrz. Para, g ve prestij peindeki bir adam dilencidir. nk o srekli dilenir. Dnyaya verecek hibir eyi yoktur. Verici ol. Paylaabilecein her eyi payla. Ve unutma; ben kk eylerle byk eyler arasnda bir ayrm yapmyorum. Eer kalpten glmseyebilirsen, birinin elini tutup glmseyebilirsen, bu yaratc bir eylemdir. Hem de ok byk bir yaratc eylem. Birine kalbinle sarlrsan, yaratc olursun. Birine sevgi dolu gzlerle bakmak... Sadece sevgi dolu bir bak, bir insann hayatn deitirebilir. Yaratc ol. Yaptnn ne olduu konusunda endie etme. nsan ok ey yapmak zorundadr. Ama her eyi yaratc ekilde yap. Kalbini vererek yap. O zaman iin ibadet olur. O zaman ne yaparsan yap dua olur. Yaptn her ey, sunulmu bir adak olur. Yaratc olmadna dair btn inanlarn brak. O inanlarn nasl yaratldn biliyorum. niversitede altn madalya alamam olabilirsin, snf birincisi olmam olabilirsin, resmini takdir etmemi olabilirler ya da flt aldn zaman komular polis arm olabilir. Ama bunun gibi eyler yznden yaratc olmadn kansna sakn kaplma. Bunun nedeni, bakalarn taklit ettiin iin olabilir. nsanlarn kafasnda yaratcln ne olduuna dair ok kstl fikirler var. Gitar almak, flt almak, ya da iir yazmak. O yzden insanlar, iir adna sama sapan eyler yazp durur. Ne yapp, ne yapamayacan bulmalsn. Herkes her eyi yapamaz. Arayp, kendi kaderini bulmalsn. Karanlkta el yordamyla dolamak zorunda olduunu biliyorum. Kaderinin ne olduu, net olarak bildirilmiyor. Ama bu da hayatn cilvesi ve bu araya gemek gzel bir eydir. Bu araytan bir eyler doar. Eer bu dnyaya girerken eline hayatnn izelgesi tututurulsayd, "Hayatn bu olacak. Gitarist olacaksn" denseydi, o zaman hayatn mekanik olurdu. Sadece bir makine tahmin edilebilir; insan deil. nsan artcdr. nsan her zaman bir ak kapdr. Bin bir farkl eye

alan bir potansiyeldir. Birok kap alr ve her admda birok seenek bulunur. Sen semek zorundasn, hissetmek zorundasn. Ama eer hayatn seversen, o zaman bulmay baarabilirsin. Eer hayatn deil, baka bir eyi seviyorsan, o zaman bir sorun vardr. Eer paray seviyorsan ve yaratc olmak istiyorsan, yaratc olamazsn. Sadece para hrs bile senin yaratcln yok edecektir. Eer hret olmak istiyorsan, o zaman yaratcl unut. Ykc olursan hreti daha kolay elde edersin. hret, Adolf Hitler'e, Henry Ford'a daha kolay gelir. Eer rekabetiysen, ar derecede rekabetiysen, eer insanlar ldrp yok edersen ok kolay hret olursun. Tarihin tamam katiller tarihidir. Eer bir katil olursan, hret ok kolay gelir. Babakan olabilirsin, bakan olabilirsin. Ama bunlarn hepsi maskedir. O glen maskenin arkasnda ok vahi insanlar, korkun derecede vahi insanlar bulursun. O glmsemeler siyasidir, diplomatiktir. Eer maske derse, arkasnda saklanm olan Cengiz Han', Timurlenk'i, Nadir ah', Napolyon'u, skender'i, Hitler'i grrsn. Eer hret istiyorsan, yaratclktan sz etme. Yaratc bir insan hret olamaz demiyorum. Ama bu nadiren olur. ok nadir. Neredeyse bir tesadf gibi. Ve zaman alr. Hatta yle bir olur ki, yaratc insan mehur olduunda, lmtr. Yaratclk her zaman ldkten sonra, yani ok ge gelir. sa yaad dnemde nl deildi. Eer ncil olmasayd, onun hakknda hibir kayt olmayacakt. Kaytlar onun drt havarisine aittir. Ondan sz eden baka kimse olmamtr. Yaayp yaamadn kimse sylememitir. O, nl deildi. O, baarl deildi. sa'dan daha byk bir baarszlk rnei verebilir misin? Ama zamanla, daha fazla nem kazand. Zamanla insanlar onu tand. Bu da ok vakit ald. Bir insan ne kadar bykse, insanlarn onu anlamas o kadar ok zaman alr. nk, byk bir insan doduu zaman, ortada onu yarglayacak kriterler yoktur. Yannda bir haritas yoktur. O, kendi deerlerini yaratmak zorundadr. Ve deerlerini yaratt zaman artk lmtr. Yaratc bir insann tannmas yzlerce yl srer. Hatta bu bile kesin deildir. Birok yaratc insan hi tannmamtr. Yaratc bir insann baarl olmas tesadfe kalmtr. Yaratc olmayan, ykc bir insan iin baar daha kesindir. Yani, eer yaratclk adna baka bir ey peindeysen, o zaman yaratc olma fikrini brak. En azndan asl yapmak istediini bilinli olarak yap; bilerek yap. Asla maskelerin arkasna saklanma. Eer gerekten yaratc olmak istiyorsan, o zaman para, baar, prestij, saygnlk gibi eyler sz konusu deildir. O zaman aktiviteden keyif alrsn. O zaman her eylemin gerek bir deeri olur. Dans etmeyi sevdiin iin dans edersin. Dans etmek sana coku verdii iin dans edersin. Eer biri takdir ederse, ne gzel. Teekkr edersin. Eer kimse takdir etmezse, endie etmen iin herhangi bir neden yok. Dans ettin, keyif aldn, zaten kendini doyuma ulatrdn. Ancak, yaratc olmadn inanc tehlikelidir. Hemen brak bu inanc. Yaratc olmayan kimse yoktur. Aalar, kayalar bile yaratcdr. Aalar bilen, seven insanlar, her aacn kendi eklini yarattn bilir. Her kaya kendi hacmini yaratr. Oras artk bakasnn yeri olamaz. Eer duyarl olursan, empati

yoluyla anlamaya balarsan, sana ok faydas dokunacaktr. Her aacn ayr bir yaratcl olduunu grrsn. Hibir aa bir bakasna benzemez. Her aa esizdir. Her aacn bir zgnl vardr. Her tan zgnl vardr. Aalar sadece aa deil, onlar insan. Talar sadece ta deil, onlar insan. Git ve bir tan yanna otur. Onu sevgiyle seyret. Ona sevgiyle dokun, sevgiyle hisset. Bir Zen ustas ok byk kaya paralarn ekebiliyor, kaldrabiliyormu. Hem de ok zayf bir adam olmasna ramen. Fizyolojisine bakarak, bunun imkansz olduunu sylyorlard. Ondan ok daha gl olan insanlar, o kayalar yerinden oynatamazken, o bunu kolaylkla baaryordu. Ona bu iin srr sorulduu zaman yle dedi: "Bunun bir srr yok. Kayay seviyorum, o yzden bana yardm ediyor. nce ona prestijim senin ellerinde, bu kadar insan beni izlemeye gelmi, bana yardm et, ibirlii yap, tamam m, diyorum. Sonra kayay sevgiyle kavryorum ve ondan iaret bekliyorum. Kaya bana iaret verdii zaman ki, bu bir titreim, btn omurlarm titremeye balyor. Kaya bana hazr olduu iaretini verince harekete geiyorum. Sizler kayaya ramen kaldryorsunuz. O yzden bu kadar enerji gerekiyor. Ben kayayla birlikteyim, onunla birlikte akyorum. Hatta onu benim oynattm sylemek yanl. Ben sadece oradaym. Kaya kendini hareket ettiriyor." Marangoz olan byk bir Zen ustas vard ve ne zaman masa ya da sandalye yapsa, bunlarda tarif edilemez bir kalite bulunurdu. nsanlar mknats gibi ekerdi. "Bunlar nasl yapyorsun?" diye sordular. "Ben yapmyorum. Ben sadece ormana gidiyorum. En temel ey, orman ve aalar sorgulamak. Hangi aa sandalye olmaya hazr diye sormak" dedi. Bu tip eyler sama grnebilir. nk biz bilmiyoruz. O dili bilmiyoruz. gn boyunca ormanda kalrm. nce bir aacn, sonra baka bir aacn altna oturur ve onlarla konuurmu. Adam delinin tekiymi! Ama nasl bir aa meyvesiyle deerlendiriliyorsa, bir ustann da yarattklaryla deerlendirilmesi gerekir. Sandalyelerinden bazlar in'de, gnmze kadar ulam durumda ve onlar hala byleyici bir ekime sahipler. nsan kendine ekiyor ve neyin ektiini anlamyorsun. Aradan bin yl gemesine ramen! Bu inanlmaz gzellikte bir ey. "Gidiyorum ve sandalye olmak isteyen bir aa aryorum diye sesleniyorum. Aalara gnll olmak istiyorlar m diye soruyorum. Sadece gnll olmak deil, benimle ibirlii yapmaya hazrlar m diye de soruyorum. Ancak o zaman... Bazen hibir aa sandalyeye dnmeye hazr olmuyor ve ben elim bo dnyorum" diye anlatyor Zen ustas. Bu yaanm bir olay: in mparatoru ondan kendine bir ktphane yapmasn istemi. Usta ormana gitmi ve gn sonra dnm. "Bekleyeceiz, hibir aa saraya gelmeye hazr deil" demi. ay sonra imparator tekrar sormu. Marangoz yantlam: "Srekli ormana gidip geliyorum. kna etmeye alyorum. Bekleyeceiz. Bir aa ikna olmaya balad bile."

Sonra bir aac ikna etmi. "in tm incelii burada. Aa kendi istei ile geldii zaman marangozun yardmn istemektedir." demi. Eer sevgi doluysan, btn varlklarn bir kiilii olduunu greceksin. Hibir eyi itip kakma. Seyret, iletiim kur, yardm etmelerini sala. O zaman enerjini korursun. Aalar bile yaratc. Kayalar bile yaratc. Sen bir insansn, varoluun en tepesindeki varlksn. Sen en tepedesin. Sen bilinlisin. Asla yanl inanlarla dnme. Yaratc olmadna dair yanl inanlara balanma. Belki baban sana yaratc deilsin dedi, belki arkadalarn yaratc deilsin dedi, belki yanl ynlerde aryordun; yaratc olmadn noktalarda dolayordun. Ama yaratc olduun bir yn mutlaka vardr. Kendini ak tut ve aramaya devam et. Onu buluncaya kadar aramaya devam et. Her insan bu dnyaya belirli bir kaderle gelir. Tamamlayaca bir i, verecei bir mesaj, tatmin edecei bir nokta vardr. Tesadf eseri burada deilsin. Burada olmann bir anlam var. Varolmann arkasnda bir ama var. Btn senin araclnla bir eyler yapmay arzuluyor.

5. HRET OYUNU Btn toplum dzenimizin retisi, eer tannmyorsak, bir hi olduumuz, deersiz olduumuz zerine kuruludur. nemli deil, ama tannmak nemli. Her eyi mahveden de bu dnce. Aslen i nemli olmal. Kendi iinde keyif olmal. Tannmak iin deil, yaratc olmak iin almalsn. i her eyden bamsz olarak sevmelisin. Asl bak as bu olmal. Eer seviyorsan alrsn. Tannmay talep etme. Eer olursa, nazlanmadan kabul et. Eer, gelmezse, bunu dnme bile. Senin tatminin iin kendisi olmal. Eer herkes iini sevmeyi renirse, ii ne olursa olsun, fark edilmeyi dnmeden, keyifle alabilirse, ok daha gzel ve enlikli bir dnyaya sahip oluruz. u andaki durumda, dnya seni mutsuz bir dngnn iinde kapana kstrmtr. Yaptn ii sevdiin iin deil, mkemmel yaptn iin deil, sadece dnya tansn, dllendirsin ve altn madalyalar, Nobel dlleri versin diye yapyorsun. Yaratcln kendi iindeki deerini ortadan kaldrarak, milyonlarca insan yok ettiler. nk milyonlarca insana Nobel dl veremezsin. Herkesin iinde bir tannma arzusu yarattn iin, artk kimse huzur iinde, sessizce, keyif alarak alamyor. Hayat kk eylerden ibarettir ve bu kk eyler iin dl, eref nian ya da fahri doktora verilmez. Bu yzyln en byk airlerinden biri olan Rabindranath Tagore, Hindistan'n Bengal blgesinde yayordu. iirlerini, romanlarn, Bengalce yaynlad ama kimse onu fark etmedi. Sonra kk bir kitabn, Gitanjali, yani arklarn Sunumu isimli kitabn ngilizce'ye evirdi. Orijinaldeki gzellie, evirinin sahip olmayacann ve olamayacann bilincindeydi. nk Bengalce ve ngilizce'nin farkl

yaplar, farkl ifade tarzlar vard. Bengalce ok tatldr. Kavga etsen bile, sohbet ettiin zannedilir. Mzik gibidir, her kelimenin melodisi vardr. ngilizce'de byle bir nitelik yok ve bunu ona getiremezsin, onun farkl nitelikleri vardr. Ama bir ekilde evirmeyi baard ve eviri orijinale kyasla ok yavan olmasna ramen, Nobel dln kazand. Sonra birden Hindistan onun farkna vard. Kitap yllardr Bengalce ve dier Hint dillerinde basl durumdayd. Ama bu yllar boyunca kimse onu fark etmemiti. Her niversite ona fahri doktora vermek istiyordu. Yaad ehir olan Kalkta'daki niversite ona fahri doktora unvan neren ilk niversite oldu. Tagore reddetti. "Siz o doktoray bana vermiyorsunuz. Siz o doktoray benim eserime vermiyorsunuz. Siz o unvan, Nobel dlne veriyorsunuz. nk kitap, asl dilinde ok daha gzel olarak yllarca burada durdu ve hi kimse zahmet edip hakknda bir yaz bile yazmad." Hibir doktoray kabul etmedi. Bunun kendini aalamak olduunu syledi. En byk romanclardan ve insan psikolojisini ok iyi kavrayan yazarlardan biri olan Jean Paul Sartre, Nobel dln reddetti. yle dedi: "Ben eserimi yaratrken yeterince dl aldm. Bir Nobel dl buna bir ey katmaz, tam aksine beni aaya eker. Nobel dl, tannma peinde olan amatrler iin gzeldir. Ben yalym ve yeterince keyif yaadm. Yaptm her eyi severek yaptm. En byk dl zaten buydu. Baka da bir dl istemiyorum. nk alm olduum dlden daha gzel bir ey olamaz." Doru sylyordu. Ama doru insanlar bu dnyada aznlkta. Dnya, tuzaa dm olarak yaayan yanl insanlarla dolu. Neden tannma gibi bir arzun olsun? Tannma arzusu, ancak iini sevmiyorsan bir anlam kazanr. O zaman anlaml olur, dierinin yerine geer. inden nefret ediyorsun, sevmiyorsun, ama yine de yapyorsun. nk o sana tannma getirecek. Takdir edilecek, kabullenileceksin. Tannmay dnmek yerine, tekrar iini dn, iini seviyor musun? Herey orada biter. Eer sevmiyorsan, o zaman deitir. Aileler, retmenler seni srekli tannmaya, kabul edilmeye ynlendiriyor. Bu, insanlar kontrol altnda tutmann ok kurnazca bir yoludur. u temel eyi ren; ne yapmak istiyorsan onu yap. Sevdiin eyleri yap ve asla tannmay isteme. Bu dilenciliktir. Neden birisi tannmay istesin? Neden kabul edilmek iin abalasn ki? Kendi iinin derinliklerine bak. Belki yaptn ii sevmiyorsun. Belki yanl yolda olmaktan korkuyorsun. Kabullenilmek doru olduunu hissetmene yardm edecek. Tannmann, doru hedefe yneldiin konusunda sana destek olduunu sanacaksn. Sorun her zaman senin iindeki duygulardr. D dnyayla hibir ilgisi yoktur. Neden bakalarna baml kalasn? Tannmak ve kabullenilmek bakalarna baldr. Sen kendini baml klyorsun. Ben herhangi bir Nobel dln kabul etmeyeceim. Dnyann btn lkelerinden, btn dinlerinden aldm lanetlemeler benim iin ok daha deerli. Nobel dln kabul etmek baml olduum

anlamna gelir. Artk kendimle gurur duymayacak, Nobel dl ile gururlanacam. u anda ancak kendimle gurur duyabilirim. Ortada gurur duyacam baka bir ey yok. Bu ekilde bir birey olursun. zgrlk iinde yaayan, kendi ayaklar zerinde duran, kendi kaynaklarndan beslenen bir birey olmak insann kklemesini salar. Bu da, gerek iek amann balangcdr. Bu dzenin tannm insanlar, onurlu insanlar, p ynndan baka bir ey deildir. leri toplumun doldurmak istedii plerle doludur. Ve toplum, tazminat olarak onlara dl verir. Kendi bireyselliinin farknda olan her insan, kendi sevgisiyle, kendi iiyle yaar. Bakalarnn ne dndn umursamaz. in ne kadar deerliyse, karlnda sayg grme ihtimalin o kadar azalr. Eer iin bir dahi iiyse, o zaman bu hayatta hi sayg grmeyeceksin. Yaadn srece lanetleneceksin. ki ya da yzyl getikten sonra, heykellerini yapacaklar, kitaplarn sayg grecek. nk insanln, bugnn dahisinin ulat zekaya ulamas, iki ya da yzyl srer. Arada byk bir fark vardr. Aptallar tarafndan sayg grmek iin, onlarn grlerine ve beklentilerine gre davranmalsn. Bu hasta insanlk tarafndan sayg grmek iin onlardan daha hasta olmalsn. O zaman sana sayg gsterecekler. Ama ne kazanacaksn? Hibir ey kazanamayacaksn. Aksine ruhunu kaybedeceksin.

DRT ANAHTAR Bir eyler yarattn zaman hayatn tadn alacaksn. Bu senin younluuna ve btnlne bal olacak. Hayat felsefi bir sorun deil, ilahi bir gizemdir. O zaman her ey bir kapya dnr; yerleri silmek bile. Eer yaratc olursan, sevgiyle, her eyinle yaparsan, hayatn tadn alacaksn.

1. TEKRAR OCUK OL Tekrar ocuk olursan yaratc olursun. Btn ocuklar yaratcdr. Yaratcln zgrle ihtiyac vardr. Zihinden zgr, bilgiden zgr, nyargdan zgr. Yaratc bir insan, yeniyi deneyebilen insandr. Yaratc insan, bir robot deildir. Robotlar asla yaratc olmaz. Sadece tekrar eder. O yzden tekrar ocuk ol. Btn ocuklarn yaratc olmas seni artacaktr. Btn ocuklar, nerede doarlarsa dosun, yaratcdr. Ama biz yaratclklarna izin vermeyiz, yaratclklarn ezip ldrrz. zerlerine zplarz, onlara her eyi doru ekilde yapmay retiriz. Unutma; yaratc bir insan, her zaman yanl yollar deneyecektir. Eer her zaman bir eyi yapmann doru yolunu takip edersen, asla yaratc olamazsn. nk doru yol, bakas tarafndan kefedilmi yol demektir. Doru yoldan giderek tabii ki bir eyler yapabileceksin. Bir yapmc olacaksn, bir retici, bir teknisyen olacaksn. Ama asla yaratc olamayacaksn. Bir reticiyle yaratc arasndaki fark nedir? retici, bir eyi yapmann doru yolunu, en ekonomik yolunu, en az aba gerektiren yolunu bilir. O, reticidir. Yaratc, arar durur. Bir eyi yapmann doru yolunu bilmedii iin, farkl yollarda tekrar tekrar arar durur. Birok kere yanl yola sapar, ama her defasnda renir, srekli zenginleir. Bakasnn daha nce yapmad bir eyi yapm olur. Eer doru yolu izlemi olsayd bunu yapamazd. u kk hikayeyi dinle: Bir kilise okulu retmeni, rencilerinden sa'nn ailesinin resmini izmesini ister. Resimler kendine getirildikten sonra, ocuklarn ounun bildik resimler yaptn grr. Kutsal aile ahrda, kutsal aile katra biniyor, vs. Sonra kk bir ocuu arp, resmini aklamasn ister. Resimde uan pencerelerinden km olan drt tane kafa vardr. "Bu kafalarn n neden izdiini anlyorum. Onlar Yusuf, Meryem ve sa" diye konuur retmen. "Ama drdnc kafa kim?" "Oh!" diye yantlad ocuk. "O, pilot Pontius." imdi, bu ok gzel. Yaratclk ite bu. ocuk bir ey yaratt. Bunu ancak ocuklar yapabilir. Sen yapmaya korkarsn nk aptal grnmekten korkarsn. Bir yaratcnn aptal grnebilmesi gerekli. Bir yaratcnn saygnlk denen eyi riske etmesi gerekir. O yzden airlerin, ressamlarn, danslarn, mzisyenlerin saygn insanlar olmadn grrsn. Saygn olduklar zaman, onlara Nobel dl verildii zaman, artk yaratc deillerdir. O andan itibaren yaratclk yok olur. Ne oluyor? Sen hi Nobel dll bir yazarn, daha sonra deeri olan bir eser kardn grdn m? Sen hi herhangi bir saygn insann, yaratc bir ey yaptn grdn m? Korkmaya balar. Eer yanl

bir ey yaparsa ya da bir ey ters giderse, prestijine ne olacaktr? Bunu riske edemez. O yzden bir sanat saygn olduu zaman lm olur. Ancak prestijlerini, gururlarn, saygnlklarn, tekrar tekrar riske atmaya ve kimsenin yapmaya deer vermeyecei eylere girmeye hazr insanlar yaratr. Ve onlar da her zaman deli olarak grlmtr. Dnya onlar tanr, ama ok ge tanr. Srekli yaptklarnda bir yanl olduunu dnr. Yaratclar, srad insanlardr. Sakn unutma, her ocuk yaratc olma kapasitesiyle birlikte doar. stisnasz her ocuk, yaratc olmaya alr. Ama biz onlara izin vermeyiz. Hemen onlara bir ii yapmann doru yolunu retiriz. Doru yolu rendikleri zaman, birer robota dnrler. Sonra doru olan, tekrar tekrar yaparlar. Ne kadar ok tekrarlarlarsa o kadar verimli olurlar. Ne kadar verimli olurlarsa, o kadar ok sayg grrler. Yedi ile on drt yalar arasnda ocukta byk bir deiim yaanr. Psikologlar bu olguyu aratryor. Ne oluyor ve neden oluyor? ki zihnin var: Zihnin sol lobu yaratc deildir. Teknik anlamnda ok kapasitelidir. Ancak yaratclk sz konusu olunca hibir ie yaramaz. Bir eyi ancak rendikten sonra yapabilir ve onu, ok verimli, mkemmel ekilde yapar. Mekaniktir. Bu lob, muhakemenin, mantn, matematiin lobudur. Hesap, akl, disiplin ve dzenin lobudur. Sa lob ise, bunun tam kartdr. Dzenin deil, kargaann lobudur. Dz yaznn deil, iirin lobudur. Mantn deil, sevginin lobudur. Gzellie kar ok duyarldr. Esizlie kar byk bir kavray vardr ama verimli deildir. Verimli olamaz, nk deney yapmaya devam etmesi gerekir. Yaratc, herhangi bir yere yerleemez, bir gezgindir. adrn srtnda tar. Evet, bir geceliine kalabilir, ama sabah olunca tekrar gider. O yzden ona gezgin diyorum. O, asla ev sahibi olamaz, bir yere yerleemez. Yerlemek onun iin lm demektir. O her zaman risk almaya hazrdr. Risk onun akdr. Ama bu sa lobdur. ocuk doduu zaman, sa lob ilemektedir; sol lob ilemez. Sonra bilmeden, bilimsel olmadan ocua retmeye balarz. alar boyunca, enerjiyi sa lobdan, sol loba kaydrmann nasl yaplacan rendik. Sa loba dur deyip, sol lobu altrmay rendik. Eitim sistemimiz tamamen bundan ibarettir. Ana okulundan niversiteye kadar btn eitimimiz bundan ibarettir. Sa lobu yok edip, sol lobu destekleme abasdr. Yedi ile on drt yalar arasnda bunu baarrz ve ocuk lr. ocukluk imha edilmitir. Artk ocuk lgn deildir. O bir vatanda olur ve artk disiplini, dili, mant, dz yazy renir. Okulda rekabet etmeye balar, egoist olur. Toplumda geerli olan btn nevrotik eyleri renir. Gce, paraya daha fazla ilgi duymaya balar ve daha gl olabilmek iin, nasl daha iyi eitim alacan dnmeye balar. Nasl daha ok para kazanacan. Nasl byk ev sahibi olacan...

Bunun gibi eyleri renir. Yani sol loba kayar. O zaman sa lob daha az ilemeye balar. Ya da ancak ryanda, sen uyurken iler. Bazen, uyuturucu aldn zaman iler. Uyuturucunun Bat'da bu kadar ilgi grmesinin tek nedeni, Bat'daki zorunlu eitimin sa lobu tamamen yok etmeyi baarm olmasdr. Bat, fazla eitilmitir. Yani, bir tarafa ok fazla gitmi, arya kamtr. Sa lob iin yaam alan kalmamtr. niversitelerde, kolejlerde ve okullarda sa lobun tekrar hayata dnmesi iin yntemler uygulamaya sokulmadka, uyuturucu sorunu ortadan kalkmaz. Uyuturucuyu yasalarla yasaklamak mmkn deildir. denge tekrar tesis edilmedike yasa ile bir yere varamazsn. Uyuturucunun ekicilii, annda vitesi deitirmesinden kaynaklanr. Enerjin sol lobdan, sa loba geer. Uyuturucunun tek yapt budur. Alkol yzyllardr bunu yapyor. Ama imdi ok daha gelimi uyuturucular var. LSD, Marihuana, Psilosibin. Gelecekte ok daha gelitirilmi uyuturucular kacak. Burada sulu uyuturucu kullanan deildir. Asl sulu, politikac ve eitimcidir. Asl sulu onlardr, insan zihnini ar uca itenler onlardr. O kadar arya itmilerdir ki, isyan ihtiyac domutur ve bu ihtiya ok byktr. iir insanlarn hayatndan tamamen silinmitir, gzellik silinmitir, sevgi silinmitir. Para, g, etkileme gc, birer Tanr'ya dnmtr. nsanlk sevgisiz, iirsiz, keyifsiz ve enliksiz yaamaya nasl devam edebilir? Uzun sre edemez. Dnyann her yerindeki yeni nesil, eitim sisteminin samaln gstererek, insanla ok byk bir hizmet vermektedir. Uyuturucu kullananlarn okullar brakmas bir tesadf deildir. niversitelerden, kolejlerden ayrlrlar. Bu tesadf deildir. Ayn isyann bir parasdr. nsan bir kere uyuturucunun keyfini alrsa, onu brakmas ok zor olur. Uyuturucu ancak, iindeki iirsellii ortaya karmann daha iyi bir yolu bulunursa braklr, ki meditasyon ok daha iyi bir yoldur. Her trl kimyevi maddeden daha az zararl ve daha az ykcdr. Hatta hibir zarar yoktur; faydas vardr. Meditasyon ayn eyi yapar. Zihnini sol lobdan, sa loba aktarr, iindeki yaratclk kapasitesini serbest brakr. Dnyadaki uyuturucu salgn ancak tek bir ekilde nlenebilir: Bu da meditasyondur. Baka bir yolu yoktur. Eer meditasyon giderek yaygnlar ve insanlarn hayatna girerse, uyuturucular ortadan kaybolur. Artk eitim sistemi, sa lobun ilemesine bu kadar kar olmay brakmaldr. Eer ocuklara zihinlerinin iki lobunu da kullanmas retilirse, ikisini birden kullanp, hangisinin ne zaman kullanlmas gerektii retilirse sorun zlr. Baz durumlarda beynin sadece sol lobu gereklidir. Hesap yapmak gerektii zaman, pazar yerinde, gnlk ticaret hayatnda. Ancak baz zamanlar da sa lobun kullanlmas gerekir. Bir eyi sakn unutma. Sa lob, her zaman nihaidir, sol lob ise, bir ara. Sol lobun, sa loba hizmet etmesi gerekir. Sa lob, sahiptir. nk paray sadece hayatn keyfini karmak, hayat kutlamak iin

kazanrsn. Sevmek iin bankada belirli bir miktarda paran olsun istersin. Sadece oyun oynamak iin alrsn. Ama, oyun oynamaktr. Rahatlamak iin alrsn. Ama, rahatlamaktr. almak, ama deildir. etii gemiten kalma bir skntdr. Braklmas gerekir. Eitim dnyasnn gerek bir devrimden gemesi gerekir. nsanlar zorlanmamal. ocuklara zorla ayn eyler tekrar ettirilmemelidir. Eitim sistemin nedir? Bunu hi dndn m? zerinde hi kafa yordun mu? O sadece hafza eitimidir. Bu sayede zekan artmaz, hatta giderek aptallarsn. Bir aptal olursun. Her ocuk okula zeki olarak girer, ama niversiteden zeki bir kiinin kmas ok nadir rastlanan bir eydir. Bu ok nadirdir. niversite neredeyse her zaman baarl olur. Evet, diploma alrsn. Ama o diplomann bedeli ok ar olmutur. Zekan kaybetmisindir, keyfini kaybetmisindir, hayatn kaybetmisindir. nk sa lobunun ileyiini kaybetmisindir. Peki ne rendin? Bilgi! Zihnin hafzayla doldu. Tekrar edebilir, yeniden retebilirsin. Snavlar tamamen budur: Eer birisi iine tklm olan hereyi kusabilirse ok zeki olarak grlr. nce btn bilgiler zorla yutturulur, sonra, snav kad verilir ve kusmas istenir. Eer verimli bir ekilde kusarsan, zekisin. Sana verilen eyi tam olarak kusarsan, ok zekisin. imdi bunun iyi anlalmas gerekir. Bir eyi ancak sindiremezsen ayn ekilde kusarsn. Eer sindirmisen ayn eyi kusamazsn, baka bir ey kar; kan kabilir. Ama yediin ekmek ayn ekilde kmaz. O artk gelemez, nk kaybolmutur. O yzden her eyi midende sindirmeden tutmak zorundasn. O zaman sana ok ok zeki derler. En aptallar, en zeki olarak grlrler. Bu gerekten ok zc bir durumdur. Zekiler buna uyamaz. Albert Einstein'n niversiteye giri snavn geemediini biliyor musun? O kadar yaratc bir zekaya sahipti ki, herkes gibi aptalca davranmakta zorlanyordu. Okullarda, kolejlerde, niversitelerde, iftihar listelerine girenler ortadan kaybolur. Onlar hibir ie yaramaz. Onlarn grkemleri iftihar listelerinde son bulur ve bir daha ortalkta grnmezler. Hayat onlara hibir ey borlu deildir. Bu insanlara ne oluyor? Onlar yok ettin. Onlar diplomalarn satn ald ve her eylerini kaybetti. imdi sadece diplomalarn ve unvanlarn tayorlar. Bu tr eitimin tamamen deitirilmesi gerekiyor. Snfa daha fazla keyif sokulmal, niversitelere daha fazla kargaa, daha fazla dans, ark, iir, yaratclk ve zeka sokulmal. Hafza zerindeki bu bamllk azaltlmal. nsanlar izlenmeli ve daha zeki olmalar iin yardm edilmeli. Bir insan yeni bir ekilde yant verirse, ona deer verilmeli. Ortada doru cevap olmamal. Zaten yok. Sadece aptalca cevap ve zekice cevap vardr. Doru ve yanl kategorisi znde yanltr. Doru cevap ve yanl cevap yoktur. Cevap ya aptalcadr, tekrardr ya da yaratcdr, zekidir. Tekrar edilen yant, doru grnse bile ona fazla deer verilmemeli. nk tekrar edilmitir. Yeni cevap, tam doru olmasa bile, eski fikirlerle uyumasa bile, takdir edilmeli. nk yenidir, zekay gsterir.

Eer yaratc olmak istiyorsan ne yapmalsn? Toplumun btn yaptklarn brak. Ailenin, retmenlerinin sana yaptklarn terk et. Btn politikaclarn ve din adamlarnn sana yaptklarn geride brak. O zaman tekrar yaratc olacaksn. En bata yaadn o heyecan tekrar yaayacaksn. O hl bastrlm bir ekilde orada bekliyor. Tekrar yzeye kabilir ve o yaratc enerji iinde serbest kald zaman dindar olursun. Benim iin dindar insan, yaratc insandr. Herkes yaratc doar. Ama ok az insan yaratc kalabilir. Bu kapandan kurtulmak tam sana gre. Yapabilirsin. Tabii ok byk bir cesarete ihtiyacn olacak. nk toplumun sana yaptklarn brakmaya baladn zaman, saygnln kaybedeceksin. Saygdeer bir insan olarak grlmeyeceksin. Garip grneceksin. nsanlar sana bir tuhaf bakacak. Sana deli gzyle bakacaklar. "Galiba bu zavall adam delirmi" diye dnecekler. En byk cesaret budur. nsanlarn seni garip olarak grd bir hayata balamak. Doal olarak risk alacaksn. Eer yaratc olmak istiyorsan, her eyi riske edebilmelisin. Ama buna deer. Kk bir yaratclk, btn bu dnyadan ve btn padiahlklardan ok daha deerlidir.

2. RENMEYE HAZIR OL Disiplin ok gzel bir kelime, ancak dier btn gzel kelimeler gibi gemite yanl kullanlmtr. Disiplin kelimesi, mrit anlamna gelen "disciple" kelimesiyle ayn kkten gelir. Kelimenin kk anlam renme srecidir. renmeye hazr olan kii bir mrittir. renmeye hazr olma sreci ise disiplindir. Bilgili insan asla renmeye hazr deildir. nk o zaten bildiini dnr. Bilgi dedii eye ok nem verir. Bilgisi egosunu besleyen bir eyden baka bir ey deildir. O bir mrit olamaz, gerek disiplin iinde olamaz. Socrates yle diyor: "Tek bir ey biliyorum, o da hibir ey bilmediim." Disiplinin balangc budur. Hibir ey bilmediin zaman, iinde byk bir aratrma, soruturma ve kefetme duygusu ykselir. renmeye baladn an, arkasndan kanlmaz olarak baka bir unsur girer: rendiin her eyi srekli geride brakmalsn. Aksi halde bir bilgiye, bir dogmaya dnr ve daha fazla renmeye engel olur. Gerek disipline sahip bir adam asla biriktirmez; her an rendii eyin ldn hisseder ve tekrar cahil olur. Bu cahillik k saar. Dionysius'un cahillie, ma demesine katlyorum. Varoluun en gzel deneyimlerinden biri, ldayan bir bilmeme durumunda olmaktr. O bilmeme durumunda olduun zaman aksndr. Hibir engel yoktur. Kefetmeye hazrsndr.

Disiplin yanl yorumlanmtr. nsanlar bakalarna hayatlarn disipline etmelerini syler. Bunu yap, bunu yapma. Binlerce yaplar ve yapmalar, insana empoze edilmitir. Eer insan binlerce yap ya da yapmalarla yayorsa, yaratc olamaz. O bir tutsaktr. Her yerde karsna duvar kar. Yaratc bir insann btn yap ve yapmalar eritmesi gerekir. Onun zgrle ve alana ihtiyac var; sonsuz alana, btn gkyzne, btn yldzlara ihtiyac var. Ancak o zaman zndeki kendiliindenlik bymeye balar. O yzden unutma, bana gre disiplin, On Emir'e benzemez. Ben sana disiplin vermiyorum. Ben sadece sana nasl renmeye devam edip, bilgi biriktirmeyeceini kavratmaya alyorum. Disiplinin kalpten gelmeli, sana ait olmal. Arada byk bir fark var. Eer disiplini sana bir bakas veriyorsa, sana asla uymaz. Bakasnn kyafetlerini giyiyor gibi olursun. Ya ok bol gelir ya da ok dar. inde kendini aptal gibi hissedersin. Muhammed, Mslmanlara bir disiplin vermitir. Onun iin iyi olabilir, ama bir bakas iin iyi olamaz. Buda, milyonlarca Budist'e bir disiplin vermitir. Onun iin iyi olabilir, ama bakas iin olamaz. Disiplin, bireysel bir olgudur. Onu dn aldn zaman, belirlenmi prensiplere gre yaamaya balarsn. l prensiplere gre. Hayat asla l deildir. Hayat her an srekli deimektedir. Hayat bir aktr. Herakles haklyd. Ayn nehirde iki kere ykanamazsn. Hatta ben ayn nehire bir kez bile giremezsin diyorum; nehir o kadar hzla akyor ki! nsann her duruma, nanslarna dikkat etmesi, tetikte olmas gerekir, ve tepkileri o andaki duruma gre olmaldr, bakalar tarafndan verilmi, hazr cevaplara gre deil. nsanln aptalln gryor musun? Be bin yl nce Manu, Hindulara bir disiplin sundu ve onlar hala onu izliyor. bin yl nce Musa, Yahudilere bir disiplin verdi ve onlar hala onu izliyor. Be bin yl nce Adinatha, Jaina'lara bir disiplin verdi ve onlar hala onu izliyor. Btn bu disiplinler, dnyay tmarhaneye eviriyor. Hepsinin son kullanma tarihi gemi, uzun yllar nce gmlmeleri gerekirdi. Sen iinde cesetler tayorsun ve o cesetler kokuyor! Her yann cesetlerle evrili olduu zaman, nasl bir hayatn olabilir? Ben sana anlk yaam retiyorum. Ann zgrln, ann sorumluluunu retiyorum. u anda doru olan bir ey, bir sonraki anda yanl olabilir. Tutarl olmaya alma, aksi halde lm olursun. Sadece ller tutarldr. Yaamaya al. Btn tutarszlklarla, her ann gemii referans almadan, gelecei referans almadan yaa. O an, o ann ieriinde yaa. O zaman katlmn btnsel olur. O btnln gzellii vardr ve o btnln yaratcl vardr. O zaman ne yaparsan yap, kendine zg bir gzellii olacaktr.

3. SIRADANLIKTA NRVANA'YI BUL Hayat yaratan, hayat gzelletiren bir bahvann Nobel dl aldn duydun mu? Tarlalar srp, hepimizi besleyen iftinin dllendirildiini duydun mu? Hayr, sanki dnyada hi varolmam gibi yaayp lr. Bu ok irkin bir ayrmclktr. Her yaratc ruh, ne yarattnn nemi olmadan sayg grmeli ve onurlandrlmal. Bylece yaratcla deer verilir. Ama politikaclar bile Nobel dl alyor. Onlar akll birer hayduttan baka bir ey deildir. Dnyada yaanm olan btn katliamlar, politikaclar yznden yaanmtr ve onlar hala kresel intihar iin daha fazla nkleer silah retiyor. Gerek ve drst bir toplumda yaratclk, sayg ve deer grr nk yaratc ruh, Tanr'yla ibirlii iindedir. Estetik anlaymz hi zengin deil. Aklma Abraham Lincoln geldi. O bir ayakkabcnn oluydu ve Amerika'nn bakan oldu. Doal olarak, btn aristokratlar ok rahatsz oldu, kzd, fkelendi. Abraham Lincoln'un ldrlm olmas bir tesadf deil. lkenin bir ayakkabcnn olu tarafndan ynetilmesi fikrini kabullenemediler. Bakanlnn ilk gnnde, yemin ettikten sonra senatoda yapt ilk konumada, tam konumak iin krsye kt zaman, irkin bir aristokrat ayaa kalkt ve yle dedi: "Bay Lincoln, bir tesadf eseri lkenin bakan oldunuz. Ama sakn babanzla birlikte evime gelip, ailem iin ayakkab ls aldnz gnleri unutmayn. Birok senatr, babanzn yapt ayakkablar giyiyor. O yzden asla kkeninizi unutmayn." Bu ekilde onu aalayacan sanyordu. Ama Abraham Lincoln gibi bir adam aalayamazsn. Sadece kk insanlar, aalk kompleksi olan insanlar aalanabilir. Byk insanlar ise aalamak mmkn deildir. Abraham Lincoln, herkes tarafndan hatrlanmas gereken bir ey syledi. "Senatoda ilk konumam yapmadan nce, bana babam hatrlattnz iin size minnettarm. Babam ok gzel, ok yaratc bir sanatyd. Onun kadar gzel ayakkab yapabilen kimse yoktur. Ne yaparsam yapaym, onun sanatlnn bykl kadar byk bir bakan olamayacam ok iyi biliyorum. Ben onu asla aamam. Bu arada, siz aristokratlara bir ey hatrlatacam. Eer babamn yapt ayakkablar ayanz vuruyorsa, bu sanat onun yannda rendim, harika bir ayakkabc deilim ama en azndan ayakkablarnz tamir edebilirim. Bana haber verin, evinize gelirim." Senatoda derin bir sessizlik vard. Senatrler, bu adam aalamann mmkn olmadn anlad. Ayn zamanda yaratcla ne kadar byk bir sayg duyduunu gstermiti.

Resim, heykel ya da ayakkab yapman hi nemli deildir. Bahvan, ifti, balk, marangoz olman nemli deil. nemli olan tek ey var: Yarattn eye ruhunu koyabiliyor musun? O zaman yarattn rnlerde sanki Tanr'dan birer para bulunur. Unutma, yaratcln yaplan ile ilgisi yoktur. Yaratclk, senin bilincinin nitelii ile ilgilidir. Yaptn her ey yaratc olabilir. Yaratcln ne anlama geldiini biliyorsan yaptn her ey yaratc olabilir. Yaratclk, iten, meditasyon gibi keyif almaktr. Herhangi bir ii derin bir sevgiyle yapmaktr. Eer bu salonu sevgiyle temizlersen yaratc olur. Ama eer beni sevmiyorsan, o zaman bu i bir greve, yaplmas zorunlu olan bir eye dnr, o zaman bir yk olur. O zaman yaratc olmak iin baka bir zaman tercih edersin. O baka zamanda ne yapacaksn? Yapacak daha iyi bir ey bulabilir misin? Eer resim yaparsan, kendini yaratc m hissedeceksin? Resim yapmak, yerleri silmek kadar sradandr. Orada, tuvale renkler atacaksn. Burada yerleri ykayp, temizleyeceksin. Ne fark var? Biriyle, bir arkadanla konuurken, vaktinin boa harcandn dnrsn. Sen byk bir kitap yazmak istiyorsun, o zaman yaratc olacaksn. Ama bir arkadan gelmi! Biraz dedikodu yapmak da ok gzeldir. Yaratc ol! Btn o byk kitaplar, yaratc insanlarn dedikodularndan baka bir ey deildir. Ben burada ne yapyorum? Dedikodu. Bir gn belki yazya dklebilir. Ama aslnda dedikodudan baka bir ey deil. Bunu keyifle yapyorum. Sonsuza dek bu ekilde konumaya devam edebilirim. Sen bir gn sklabilirsin, ama ben asla sklmayacam. Benim iin tam bir keyif. Bir gn o kadar sklrsn ki, ortadan kaybolursun. Burada kimse kalmaz ve ben hala konuuyor olurum. Eer bir eyi gerekten seviyorsan, yaratcsndr. Ama bu herkesin bana geliyor. Bana birok insan geliyor. lk gelilerinde, "Her trl i mi, Osho; temizlik bile mi?" diye sorarlar, "temizlik bile mi? Ama senin iin olduuna gre seve seve yaparz" diye devam ederler. Sonra, birka gn sonra, tekrar gelirler ve "temizlikten daha yaratc bir ey yapmak istiyoruz" derler. Sana bir fkra anlataym. Seks hayatlarnn heyecann kaybetmesine zlen gen kadn, sonunda kocasn hipnoz tedavisine gitmeye ikna eder. Birka seanstan sonra cinsel ilgisi tekrar alevlenmitir. Ama seviirken arada srada hzla yatak odasndan kyor, tuvalete giriyor ve bir sre sonra tekrar dnyordu. Bunu merak eden kadn, bir gn onun peinden tuvalete gitti. Kapnn nnde sessizce durup, ieriye tek gzle bakt zaman, kocasnn aynadaki grntsne odaklanp, kendine bakarken mrldandn duymu. "O benim karm deil. O benim karm deil." Bir kadna ak olduun zaman, o tabii ki karn deil. Seviirsin, keyif alrsn, ama her ey durulduktan sonra, o zaman karn olur. O zaman her ey eskir. Sonra o yz bilirsin, o bedeni bilirsin, o

topografyay bilirsin ve sklmaya balarsn. Hipnozcu iyi yapm. Sadece einle seviirken, onun karn olmadn dn telkininde bulunmu. O yzden temizlik yaparken, resim yaptn hayal et. "Bu temizlik deil, byk bir yaratclk". Ve yle de olur! Bu sadece zihninin oynad bir oyun. Eer anlarsan, yaptn her ie bir yaratclk getirebilirsin. Anlayl bir insan, srekli yaratcdr. Yaratc olmaya altndan deil. Oturuu yaratc bir eylemdir. Oturmasn izle. Hareketlerinde belirli bir dans, belirli bir gurur grrsn. Daha geen gn, byk bir asaletle mezarnda yatan bir Zen ustas hikayesi okudum. Adam lm. lm bile yaratc bir eylem. Mkemmel yapm. Almas mmkn deil. lyken bile bir asalatle, bir gururla duruyor. Bunu anladn zaman, ne yaparsan yap; yemek, temizlik... Hayat kk eylerden oluur. Egon bunlarn kk eyler olduunu syler. Sen byk eyler yapmak istiyorsun. Byk bir iir yazmak. Shakespeare, Kalidas ya da Milton olmak istiyorsun. Sorunu yaratan senin egon. Egoyu brak ve her ey yaratc olsun. yle bir hikye duydum: Bir ev kadn bakkal rann srekli siparilerini hemen getirmesinden memnun olduu iin ona adn sormu. Olan "Shakespeare" diye yantlam. "Ne kadar nl bir isim." "yle olmal. Tam yldr bu mahalleye servis yapyorum." Bayldm. Neden Shakespeare olmaya gerek var ki? yl bir mahallede servis yapmak! Bu, neredeyse bir kitap, bir roman, bir temsil yazmak kadar gzel bir ey. Hayat kk eylerden oluur. Eer sen seversen byk olurlar. O zaman her ey ycelir. Eer sevmiyorsan, o zaman egon devreye girer. "Bu sana layk deil. Temizlik mi? Bu sana layk deil. Byk bir eyler yap. Joan D'Arc ol." Hepsi samalk. Btn Joan D'Arc'lar samalktr. Temizlik yapmak ok gzeldir. Sakn egona kaplma. Ne zaman ego gelip, seni daha yce eylere doru ynelmeye ikna etse, hemen bunun farkna var ve egoyu brak. O zaman, zamanla nemsiz eylerin kutsal olduunu grrsn. Hibir ey sradan deildir. Her ey kutsal ve ilahidir. Hayatndaki her ey sana kutsal gelmiyorsa, dini bir hayat yaayamazsn. Kutsal insan senin aziz dediin kiiler deildir, o sadece ego tatmini iin bir eyler yapyor olabilir ama sana bir aziz gibi grnecektir. Ayrca, sana aziz gibi grnecektir, nk onun byk iler yaptn dnrsn. Kutsal insan, sradan hayat seven, sradan insandr. Odun kesmek, kuyudan su ekmek, yemek piirmek. Dokunduu her ey kutsal olur. Yce eyler yapmyordur. Ama yapt her eyi yceltiyor. Ycelik yaplan ite deil. Ycelik, o ii yaparken senin bilincinin katt eydedir. Bunu dene. Bir akl tana byk bir sevgiyle dokun. O zaman byk bir elmasa dnr. Glmse. Birden kral ya da

kralie olursun. Gl, keyif al. Hayatnn her an, meditasyonla yourulmu sevginle dnme uramal. Yaratc ol dediim zaman, herkesin gidip byk bir ressam ya da air olmasn sylemiyorum. Ben sadece brak hayatn bir resim, bir iir olsun diyorum. Bunu her zaman anmsa aksi taktirde egon hayatna baz sorunlar getirecektir. Sululara git ve neden su ilediklerini sor. Yapacak byk bir ey bulamadklar iindir. lkenin bakan olamamlardr. Tabii ki herkes bir devlet bakan olamaz. O yzden bakan ldrrler. Bu ok daha kolay. Birden bakan kadar nl olurlar. Birden btn gazetelerin ba sayfalarnda resimleri kar. Birka ay nce bir adam yedi kiiyi ldrd. Ona nedenini sordular. nk o len yedi kiiyle hibir balants yoktu. Byk bir insan olmak istediini syledi. Hibir gazete onun iirlerini, onun makalelerini basmyordu. Her yerden geri evriliyordu. Hi kimse onun resmini basmyordu ve hayat akp gidiyordu. O yzden yedi kiiyi ldrd. Onunla bir balantlar yoktu. Onlara bir fke beslemiyordu. Sadece ve sadece nl olmak istemiti. Politikaclar ve sulular farkl trde insanlar deildir. Btn sulular politiktir ve btn politikaclar suludur, sadece Richard Nixon deil. Zavall Richard Nixon, sust yakaland, hepsi bu. Dierleri biraz daha zeki ve biraz daha kurnaz. Bayan Moskowitz ok gururluydu. Komusuna sordu: "Olum Louie'nin ne yaptn biliyor musun?" "Hayr. Olun Louie ne yapyor?" "O bir psikiyatriste gidiyor. Haftada iki kere bir psikiyatriste gidiyor." "Bu iyi bir ey mi?" "Tabii ki iyi bir ey. Saatine krk dolar dyor ve sadece benden sz ediyor." Asla bu yce, nl, gerek boyutundan daha byk biri gibi olma eilimlerine kendini kaptrma. Asla! Gerek boyut mkemmeldir. Gerek boyutta olmak, sadece sradan olmak, olmas gerektii gibi olmaktr. Ama bu sradanl, olaanst bir ekilde yaa. Nirvana bilinci tamamen budur. imdi sana son eyi syleyeyim. Eer Nirvana senin iin ulalmas gereken bir hedef, byk bir hedefe dnrse, o zaman bir kabus yaarsn. O zaman Nirvana, en son ve en byk kabusun olur. Ama eer Nirvana, kk eylerdeyse, onlar yaama eklindeyse, her kk aktiviteyi, kutsal bir eyleme, bir duaya dntrme aracysa, o zaman evin bir tapnaa dnr. Bedenin Tanr'nn ikametghna dnr. O zaman baktn her yer, dokunduun her ey, muhteem bir gzellie ve kutsalla sahiptir. O zaman Nirvana, zgrlktr.

Nirvana, sradan hayat her eyiyle, tam bir farkndalkla, ldayarak yaamaktr. O zaman her ey maya balar. Bu mmkn. Bunu sylyorum, nk byle yaadm ve byle yayorum. Bunu sylediim zaman, tam bir yetkinlikle sylyorum. Bunu sylediim zaman, Buda'dan ya da sa'dan alnt yapmyorum. Bunu sylediim zaman, kendimden alnt yapyorum. Bu benim iin mmkn oldu, senin iin de olabilir. Sadece egonun peine dme yeter. Hayat sev, hayata gven. O zaman hayat sana ihtiyacn olan her eyi verecek, seni kutlayacaktr.

4. HAYALC OL Friderich Nietzsche bir aklamasnda yle diyor: "Btn hayalcilerin yok olduu gn insanlk en byk felaketini yaayacaktr." nsanolunun btn evrimi, insan hayal ettii iin gereklemitir. Dn hayal olan bir ey, bugn gerektir. Ve bugnn hayalleri, yarnn gerekleri olacaktr. Btn airler hayalcidir. Btn mzisyenler hayalcidir. Btn mistikler hayalcidir. Aslnda yaratclk, hayalin yan rndr. Ama bu hayaller, Sigmund Freud'un analiz ettii ryalar deildir. O yzden, bir airin hayaliyle, bir heykeltran hayaliyle, bir mimarn hayaliyle, bir mistiin hayaliyle, bir dansnn hayaliyle, hasta bir zihnin hayallerini ayrmak gerekir. Sigmund Freud'un, insan evriminin temelini oluturan byk hayalcilerle ilgilenmemesi byk bir talihsizlik olmutur. O sadece psikolojik olarak hasta insanlarla alt. Ve btn hayat deneyimi, psikopatlarn hayallerini ve ryalarn analiz etmek olduu iin, rya ya da hayal grme szc lanetlendi. Deliler hayal kurar. Ama onun hayalleri ykc olur. Yaratc insan da hayal kurar, rya grr. Ama onun hayalleri dnyay zenginletirir. Aklma Michelangelo geldi. Her trl mermerin satld bir pazar yerinden geerken, ok gzel bir ta grd ve onun fiyatn sordu. Dkkan sahibi, "Eer o kayay istiyorsan, onu bedava alabilirsin, nk orada yer igal etmekten baka bir ey yapmyor. Tam on iki yldr kimse onu sormad bile. Ben de o tata herhangi bir potansiyel grmyorum." dedi. Michelangelo o kaya parasn ald ve neredeyse bir yl boyunca zerinde alp, belki de gelmi gemi en gzel heykeli yapt. Birka yl nce bir deli onu krmaya alt. Heykel Vatikan'dayd. sa'nn armhtan indirildikten sonra, annesi Meryem Ana'nn kucanda l yatarken grld bir heykeldi. Ben sadece fotorafn grdm. Ama o kadar canl ki, sanki sa her an uyanacakm gibi. Mermeri o kadar sanatsal bir ekilde kullanm ki, sa'nn hem gcn, hem de narinliini hissedebiliyorsun. Meryem Ana'nn gzlerindeki yalar bile belli oluyor.

Birka yl nce delinin teki, Michelangelo'nun yapt o heykeli ekile paralad. Neden yapt sorulunca, yle dedi: "Ben de nl olmak istedim. Michelangelo tam bir yl alt ve sonra nl oldu. Ben sadece be dakika altm ve btn heykeli paraladm. Artk benim adm, dnyadaki btn gazetelerin manetlerine kacak." ki adam da ayn mermer zerinde alt. Biri yaratcyd, dieri ise bir deli. Bir yl getikten sonra, Michelangelo heykelini bitirmiti. Dkkan sahibini bir ey gstermek iin evine ard. Dkkan sahibi gzlerine inanamad. "Bu gzel mermeri nereden buldun?" diye sordu. Michelangelo yantlad: "Onu tanmadn m? Dkkannn nnde on iki yl boyunca bekleyen o irkin ta." Bu olay aklma geldi nk, dkkan sahibi yle sormutu: "O irkin kayann bu kadar gzel bir heykele dnebileceini nasl dndn?" "Bunu dnmedim. Bu heykeli yapmay hayal ediyordum. Kayann yanndan geerken, birden sa'y grdm. Bana: "Bu kaya iinde kapal kaldm. Beni kurtar. Bu kayadan kmama yardm et" dedi. Heykeli kayann iinde grdm. O yzden ben sadece kk bir i yaptm. Kayann stndeki gereksiz paralar attm ve sa ile Meryem'i kapatldklar yerden kurtardm." Sigmund Freud ayarnda bir adam, hasta insanlarn ryalar ve hayalleri yerine, salkl insanlarn, sadece salkl insanlar deil, yaratc insanlarn ryalarn ve hayallerini analiz etseydi, insanla ok byk bir katk salam olurdu. Onlarn ryalarnn analizi, btn ryalarn bastrlm duygular olmadn gsterecekti. Onlarn ryalarnn analizi, baz ryalarn, normal insanlarn sahip olduundan daha yaratc bir bilinten doduunu gsterir. Onlarn ryalar, hasta deil, salkl. nsanolunun ve bilincinin tm evrimi, bu ryalara ve hayallere baldr. Btn varolu tek bir organik btndr. Sen sadece bakalaryla el tutumuyor, aalarla el tutuuyorsun. Siz sadece birlikte nefes almyorsunuz. Btn evren birlikte nefes alyor. Evren derin bir uyum iindedir. Ancak insan, uyum dilini unutmutur. Burada benim grevim bunu sana hatrlatmak. Biz uyum yaratmyoruz. Uyum zaten senin gerein. Sadece onu unutmu durumdasn. Belki de bunu unutmak anlalr bir eydir. Eer onunla douyorsan, onu nasl dnebilirsin? Eski bir hikayede, felsefi bir ruh hali iinde olan gen bir balk, yal bir bala sorar: "Okyanus hakknda ok ey duydum. O nerede?" O okyanusun iinde. Okyanusun iinde dodu, okyanusun iinde yaad, ondan hi ayr kalmad. Okyanusu kendinden farkl bir nesne olarak grmedi. Yal balk, gen filozofu tuttu ve "Okyanus, iinde yaadmz eydir" dedi. Gen filozof karlk verdi: "aka yapyor olmalsn. Bu, su ve sen ona okyanus diyorsun. Arayma devam etmeli, daha bilge balklara sormalym."

Bir balk ancak bir balk tarafndan yakalanp kumlarn zerine atld zaman okyanusun farkna varr. lk kez o zaman, her zaman okyanusun iinde yaam olduunu anlar. Okyanus onun hayatdr ve o olmadan yaayamaz. Ama insanda bir zorluk vardr. Sen varoluun dna karlamazsn. Varolu sonsuzdur, kp, varolua dardan bakacan bir ky yoktur. Nerede olursan ol, varoluun bir parassn. Hepimiz birlikte nefes alyoruz. Ayn orkestrann bir parasyz. Onu anlamak byk bir deneyimdir. Buna rya demeyin. nk Sigmund Freud yznden ryaya ok yanl damgalar vurulmutur. Yoksa en gzel kelimelerden biridir. ok iirseldir. Sadece sessiz olmak, sadece mutlu olmak, sadece... Bu sessizlie bakalarnn katldn hissedeceksin. Dndn zaman, bakalarndan ayrlrsn. nk sen bir eyler dnyorsun ve dier kii bir eyler dnyor. Ama eer ikiniz de sessizseniz, o zaman aranzdaki btn duvarlar kaybolur. ki sessizlik, iki olarak kalamaz; bire dnr. Hayatn btn yce deerleri... Sevgi, dinginlik, nee, heyecan, tanrsallk, seni byk bir tekliin farkna vardrr: Senden baka kimse yoktur. Hepimiz tek gerein farkl ifadeleriyiz. Tek arkcnn, farkl arklaryz. Tek dansnn, farkl danslaryz. Farkl resimleriz. Ama ressam bir tane. Buna rya deme, nk rya dediin zaman onun gerek olduunu anlamyorsun. Halbuki gerek, herhangi bir ryann olamayaca kadar gzeldir. Gerek, daha cokulu, daha renklidir, daha keyiflidir. Hayal edebileceinden daha ok dans barndrr. Ama biz bilinsizce yayoruz. lk bilinsizliimiz, kendimizi ayr olarak grmektir. Ben hibir insann bir ada olmadn vurguluyorum. Hepimiz dev bir ktann paralaryz. eitlilik var ama bu bizi ayr klmaz. eitlilik hayat zenginletirir. Bir paramz Himalayalar'da, bir paramz yldzlarda, bir paramz gllerde, bir paramz kuun kanadnda, bir paramz aacn yeilindedir. Her tarafa dalmzdr. Bunu gereklik olarak yaamak, hayata olan yaklamn dntrecektir. Dolaysyla her eylemini ve varln dntrecektir. Sevgi dolu olacaksn. Hayat byk bir minnetle yaayacaksn. Bana gre ilk kez olarak gerek bir dindar olacaksn. Bir Hristiyan deil, bir Hindu deil, bir Mslman deil. Ama gerek, saf bir dindar. Din kelimesi ok gzeldir. Kkeni, cahillik yznden ayr denlerin bir araya getirilmesi anlamna gelen bir kelimedir. Onlar bir araya getirmek; onlar uyandrarak, ayr olmadklarn gstermektir. O zaman bir aaca zarar veremezsin. O zaman efkat ve sevgin kendiliinden oluur. Senin tasarladn bir retiden ortaya kan bir ey olmaz. Eer sevgi renilmise sahtedir. Eer barseverlik retilmise sahtedir. Eer merhamet besleniyorsa sahtedir. Ama eer senin hibir aban olmadan, kendiliinden ortaya kyorsa, o zaman gereklii ok derinden, ok zel bir yerden gelir.

Gemite din adna ok su ilenmitir. En fazla insan, dindar insanlar tarafndan ldrlmtr. Btn bu dinlerin yalan ve sahte olduu ortadadr. Gerek dinin domas gerekiyor. P. G. Wells'e, Dnya Tarihi Kitab'n ok nemli bir almadr yaynlad zaman sormular. "Medeniyet hakknda ne dnyorsunuz?" P.G. Wells yle yantlam: "ok gzel bir fikir. Ama artk birinin bir eyler yapp onu hayata geirmesi gerekiyor." Gnmze kadar bizler, medeni, kltrl ya da dindar olmadk. Medeniyet adna, kltr adna, din adna, her trl barbarl yaptk: lkel, insana yakmayan, hayvani eyler. nsan gereklikten uzaa dmtr. nsann hepimizin bir olduu gereine uyandrlmas gerekiyor. Bu bir varsaym deil. alar boyunca hibir istisnas olmadan, btn meditasyoncularn yaad bir ey. Btn varoluun tek bir organik btn olduu. O yzden, herhangi bir gzel deneyimi rya ile kartrma. Ona rya demek gerekliini ortadan kaldrr. Ryalarn gerek yaplmas gerekiyor. Gereklerin ryalara dntrlmesi deil.

DRT SORU Kalbinde sylenmesi gereken bir ark, edilmesi gereken bir dans var. Ama dans grnmezdir. Ve ark... Sen onu henz duymadn bile. O senin varlnn iindeki zde gizlidir. Onun yzeye karlmas gerekir. fade edilmelidir. Kendini gerekletirmek demek, ite budur.

1. HAFIZA VE HAYAL GC Soru:

Bize srekli hafzadan vazgememizi ve bulunduumuz an yaamamz neriyorsun. Ama hafzam brakrken, ayn zamanda yaratc hayal gcm brakmak zorundaym. nk ben bir yazarm. Ve yazdm her eyin, hatrladm eyler iinde bir kkeni var. Acaba dnyada, sanat ve sanat mmkn klan yaratc hayal gc olmasa nasl olurdu? Bir Tolstoy asla bir Buda olamaz. Ama bir Buda, Sava ve Bar' yazabilir mi? Beni anlamamsn, ama bu ok doal. Beni anlamak zordur nk anlamak iin hafzan brakman gerekiyor. Hafza srekli araya girer. Sen sadece benim kelimelerimi dinliyor ve sonra bu kelimeleri kendi hafzana, kendi gemiine gre yorumluyorsun. Eer imdi ve burada deilsen, beni anlayamazsn ...ancak o zaman buluma olur. Aksi halde fiziksel olarak burada olsan da, psikolojik olarak yoksun. Ben sana asl hafzan brak demiyorum. Bu aptalca olur. Asl hafzan gereklidir. Adn bilmelisin. Babann, annenin, einin, ocuunun adn, nerede yaadn bilmelisin. Tekrar oteline dneceksin. Tekrar odan bulman gerekiyor. Asl hafzan kastedilmiyor. Kastedilen, psikolojik hafzadr. Asl hafza bir sorun deildir. O saf bir anmsamadr. Ancak bundan psikolojik olarak etkilendiin zaman, sorun kmaya balar. Aradaki fark anlamaya al. Dn biri sana hakaret etti. Bugn onunla yine karlayorsun. Asl hafza, "Bu adam dn bana hakaret etti" der. Psikolojik hafza ise, o adam grnce sinirlenir. O adam grnce fkelenirsin. Adam belki de zr dilemeye gelmitir. Senden kendisini affetmeni istemeye gelmi olabilir. Hatasn anlam olabilir, bilinsiz davrannn farkna varm olabilir. Seninle tekrar dost olmak istedii iin gelmi olabilir, ama sen fkeleniyorsun. Kzgnsn ve barmaya balyorsun. Onun u andaki yzn grmyorsun. Dn sana gsterdii yzden etkilenmeye devam ediyorsun. Ama dn gemite kald. Kprnn altndan ne kadar su akt? Bu adam ayn adam deil. Yirmi drt saat birok deiiklik getirmitir. Hatta sen de artk ayn insan deilsin. Asl hafza, "Bu adam dn bana hakaret etti" der. Ama, o ben deiti. Bu adam da deiti. Yani, sanki o yaanm olan olay, sizlerle hibir ilgisi olmayan iki kii arasnda yaanm gibidir. te o zaman psikolojik olarak zgrsn. "Hala fkeliyim" demezsin. Devam eden bir kzgnlk olmaz. Hafza oradadr, ama psikolojik etkilenme yoktur. O adamla, onun u anda olduu gibi ve senin u anda olduun gibi bulumalsn. Bir adam gelip, Buda'nn suratna tkrd. ok fkeliydi. O bir Brahmin idi ve Buda, rahiplerin ok fkelendii eyler sylyordu. Buda, yzn sildi ve adama sordu: "Syleyecek baka bir eyin var m?" Havarisi Ananda ok fkelendi. O kadar kzmt ki, Buda'dan izin istedi. "Bu adama haddini bildirmeme izin ver. Bu kadar ok fazla. Buna katlanamam." Buda yantlad: "Ama o senin suratna tkrmedi. Bu, benim yzm. Ayrca ona bir bak. ok byk bir sknt iinde. Ona baksana. Onu ho grmelisin. Bana bir eyler sylemek istiyor. Ama kelimeler

yetersiz kalyor. Bu benim de sorunum. Hayatmn en byk sorunu ve bu adam ayn durumda gryorum. Yaadklarm sizlerin anlayaca dilde ifade etmeye alyorum. Ama yapamyorum, nk kelimeler yetmiyor. Bu adam da ayn durumda. O kadar kzgn ki, hibir kelime fkesini ifade edemiyor. Tpk benim yaadm sevgiyi, hibir kelimenin, hibir eylemin ifade edemedii gibi. Bu adam da ayn zorluu yayor. Sadece gr." Buda gryor. Ananda da gryor. Buda, sadece asl hafzay biriktiriyor. Ananda ise psikolojik hafza yaratyor. Adam, Buda'nn sylediklerine inanamad. Byk bir aknlk iindeydi. Eer Buda ona vursayd ya da Ananda zerine atlasayd, bu kadar armazd, ortada aracak bir ey olmazd. Bu, beklenen, doal bir tepki olurdu. nsanlar byle tepki veriyor. Ama Buda, adam hissediyor. Yaad zorluu gryor. Adam gitmi ve btn gece uyuyamam. Srekli bu olay dnm, zerinde meditasyon yapm. Yapt ey yznden ok byk bir vicdan azab ekmeye balam. Kalbinde bir yara alm. Ertesi sabah hemen Buda'ya gitmi, nnde kapanp, ayaklarn pm. Buda, Ananda'ya dnm: "Bak, yine ayn sorun. imdi bana kar o kadar youn duygular besliyor ki, kelimelerle ifade edemiyor. Ayaklarma dokunuyor. aresiz durumda. ok youn bir duygu yaadn zaman bunu ifade edemezsin. Kelimelere dkemezsin. Karndakine anlatamazsn. Onu sembolize edecek bir davran bulmak zorundasn. Bak." Adam alamaya balad. "zr dilerim, efendim. Her eyimle zr dilerim. Sizin gibi birine tkrmek yaptm en aptalca eydi." Buda, yantlad: "Unut gitsin. Senin tkrdn adam artk yok. Tkren adam da yok. Sen yenisin ve ben yeniyim. Bak, u anda doan gne yeni bir gne. Her ey yeni. Dn artk yok. Onu geride brak. Nasl affedebilirim? nk sen bana hi tkrmedin. Sen artk olmayan birine tkrdn." Bilin srekli akan bir nehirdir. Hafzan brak dediim zaman, psikolojik hafza demek istiyorum. Asl hafzay deil. Buda, o adamn dn kendine tkrdn tabii ki hatrlyor. Ama ayn zamanda, bu adamn ya da kendisinin dnk kiiler olmadn hatrlyor. O blm kapanmtr. Onu hayatn boyunca tamann bir anlam yok. Ama sen tayorsun. Biri sana on yl nce bir ey syledi ve sen onu hala tayorsun. Annen ocukken sana kzd ve onu hala tayorsun. Baban sen kkken sana tokat att, ama sen yetmi yanda olsan bile onu hala tayorsun. Bu psikolojik hafzalar sana yk oluyor. zgrln yok ediyor, canlln yok ediyor. Seni kafese tkyor. Asl hafza gzel bir eydir. Bir eyi daha anlamak gerekir. Psikolojik hafza olmad zaman, asl hafza hata yapmaz. nk psikolojik hafza bir engeldir. Eer psikolojik etki altndaysan, nasl doru hatrlarsn? Bu imkansz. Titriyorsun, sallanyorsun, bir eit deprem yayorsun. Bu durumda nasl hatrlayacaksn? O zaman

abartrsn. Bir eyler ekler, bir eyler kartrsn. Ortaya bambaka bir ey kartrsn. O zaman da hafzana gvenemezsin. Gvenilir tek insan, psikolojik hafzas olmayan insandr. O yzden bilgisayarlar insanlardan daha gvenilirdir. nk onlarn psikolojik hafzas yoktur. Sadece gerekler: Asli gerekler, plak gerekler. Sen bir gerekten sz ettiin zaman, o gerek olmaktan kar. ine kurgu girmitir. Sen onu kalpladn, onu deitirdin, zerini boyadn. Ona kendi renklerini verdiin iin, o artk bir olgu deil. Sadece bir Buda, bir Tathagata, bir ermi insan gerei bilir. Sen bir gerekle hi karlamyorsun, nk zihninde birok kurgu tayorsun. Ne zaman bir gerekle karlasan, hemen zerine kendi kurgularn katyorsun. Hibir zaman olan olduu haliyle grmyorsun hep gerei arptyorsun. Buda, bir Tathagata'nn, uyanm olann, her zaman doru sylediini, nk geree dayanarak konutuunu syler. Bir Tathagata gerei konuur. Yoksa susar. Tathagata, tamamen bu anlama gelir. Ne olursa olsun, Tathagata sadece yanstr. O bir aynadr. Bunu sylemeye alyorum. Psikolojik hafzan brakrsan, bir ayna olursun. "Bize srekli hafzay brakp, u anda, bu an yaamamz sylyorsun" diye sordun. Bu, gemiini hatrlamayacan anlamna gelmez. Gemi, u ann bir parasdr. Gemite olduun her ey, yapm olduun her ey, u annn bir parasdr: O burada. ocukluun sensin. Genliin sensin. Yaptn her ey hala senin iinde. Yediin yemekler, o da gemi. Ama u anda kann olmu. u anda iinde dolayor. Senin kemiin olmu, senin iliin olmu. Gemite yaadn sevgi, geride kalm olabilir ama seni deitirmitir. Sana yeni bir hayat gr vermitir, gzlerini amtr. Dn benimle birlikteydin. Bu gemi. Ama her eyiyle tamamen gemi mi? Nasl tamamen gemi olabilir? O seni deitirdi, iinde yeni bir kvlcm yaratt. O kvlcm senin bir paran oldu. Yaadn an btn gemiini kapsar. Ve eer beni anlayabilirsen, yaadn an ayn zamanda btn geleceini barndrr. nk gemi yaand anlarda seni deitirirken, seni hazrlyor. Yaayacan gelecek ise senin u an nasl yaadna gre ekillenecek. u anda nasl yaadn, geleceine ok byk etki edecek. u an, btn gemii ve gelecein btn potansiyelini tayor. Ama bu yzden endie duymana gerek yok. O zaten orada. Onu psikolojik olarak tamak zorunda deilsin. O yk tamak zorunda deilsin. Eer beni anlyorsan, gemiin zaten u anda kapsandn bilirsin. Aa dn ekmi olduu suyu dnmez. Ama dnse de, dnmese de, o su oradadr. Dn yapraklarna den gne klarn dnmez; aalar insanlar kadar aptal deildir. Neden dnn nlarn dnsn? Onlar emildi, sindirildi. Yeilin, krmznn, sarnn bir paras oldu. Aa, bu sabah gneinin keyfini karrken, dnn psikolojik hafzasn tamyor. Ama dn, onun yapraklarnda, ieklerinde, dallarnda, kklerinde, sapnda bulunuyor. O orada. Bylece gelecek de ortaya kyor. Yarnn iekleri olacak olan tomurcuklar orada. Yarn byk yaprak olacak olan filizler orada.

u an her eyi kapsyor. u an sonsuzluktur. Ben sana gemii unut demiyorum; tek sylediim, ondan rahatsz olma. O bir psikolojik yatrm olmamal. O fiziksel bir gerek. Brak yle kalsn. Gemii hatrlama yeteneinden kurtul demiyorum. Ona ihtiyacn olabilir. htiya olduu an, senin yaadn andr. Unutma, senin ihtiyalarn karlaman gerekiyor. Biri sana telefon numaran sorduu zaman, ihtiya o andadr, nk sana u anda soruyorlar. O zaman sen "Sana telefon numaram nasl syleyeyim, gemiimi braktm" dersen, gereksiz skntlar yaarsn. Hayatn zgrlemek yerine, byk bir keyif ve kutlama olmak yerine, her admda yeni skntlar dourur. Senin tarafndan gereksiz olarak yaratlan bin bir sorun bulursun. Buna hi gerek yok. Beni anlamaya al. "Hafzam brakrken, ayn zamanda yaratc hayal gcm de brakmalym" diyorsun. Hafzann yaratc hayal gcyle ne ilgisi var? Hatta ne kadar ok ann varsa, o kadar az yaratc olursun. nk hafzandakileri tekrar etmeye balarsn. Yaratclk, yeni bir eyin ortaya kmasna izin vermek demektir. Yeni bir eyin olmasna izin vermek ise, gemi karmasn diye hafzay bir kenara koymak demektir. Brak yenilik iine ilesin. Brak yenilik gelsin ve kalbini titretsin. Gemie ihtiya duyulacak. Ama imdi deil. Gemi, bu yeni deneyimi ifade etmeye baladn zaman gerekecek, nk dile ihtiya duyacaksn. Dil, gemiten gelir. u anda bir dil yaratamazsn. Yaratsan bile samalktan baka birey olmaz. Hibir ey ifade etmez. O, iletiim deil, sadece dilini oynatmak olur. Bebek konumas olur. Bundan bir yaratclk kmaz. Samalam olursun. Anlalr bir ey sylemem iin dile ihtiya vardr. Dil gemiten gelir. Ama dil, deneyim yaandktan sonra kullanlmaldr. Onu bir ara olarak kullan. Sana engel olmamal. Sabah gneinde bir gln atn grdn zaman, onu gr. Seni etkilemesine, kalbine ulamasna izin ver. Brak gl seni arpsn, seni ele geirsin. Hibir ey syleme, bekle. Sabrl ol, ak ol, sindir. Brak gl sana ulasn ve sen de gle ula. Brak iki varlk arasnda bir buluma, bir btnleme olsun. Gl ve sen. Brak o sana ulasn, birbirinize ulan. Unutma, gl senin ne kadar derinine inerse, sen de gln o kadar iine girebilirsin. Bu orant her zaman ayndr. Bir an gelir, kimin gl, kimin izleyici olduu belli olmaz. Bir an gelir, sen gl olursun ve gl sen olur. Gzleyen gzlenen olunca, btn ikilikler kaybolur. O anda gerei bilirsin. Gln varln hissedersin. Sonra dil devreye girsin, sanatn ortaya kar. Eer bir ressamsan, fran, boyalarn ve tuvalini al, resmini yap. Eer bir airsen, hemen hafzana ko ve bu deneyimi ifade edecek doru kelimeleri karp al.

Ama deneyim yaanrken, kendi kendine konuma. konuma bulanklk yaratr. O zaman gl derinlii ve younluu ile bilemezsin. O zaman sadece yzeyini bilirsin. Ve eer yzeyini biliyorsan, ancak yzeyini ifade edebilirsin. Sanatn pek deerli olmaz. "Hafzam brakarak, ayn zamanda yaratc hayal gcm de brakmak zorundaym" diyorsun. Yaratcln anlamn kavramamsn. Yaratc, yeni, esiz, orijinal demektir. Yaratc, taze, daha nce bilinmeyen demektir. Ona ak olmak zorundasn. Ona hazr olmak zorundasn. Hafzan bir kenara koy. Onu sonra kullanacaksn. u anda sadece bulanklk yaratr. rnein u anda beni dinliyorsun. Hafzan bir kenara koy. Beni dinlerken, bildiin btn matematik formllerini tekrar ediyor musun? inden say sayyor musun? Bildiin corafyay tekrar ediyor musun? Bildiin tarihi tekrar ediyor musun? Onlar bir kenara koydun. Ayn eyi dil ile de yap. Tpk tarih, matematik ve corafyaya yaptn gibi. Dille de ayn eyi yap. Ayn eyi hafzanla yap. Onu kenara koy. Ona ihtiya olacak, ama sadece ihtiya olduu zaman kullan. Zihnini yok etmiyorsun, sadece dinlendiriyorsun. Ona gerek yok. Kk bir tatil yapabilir. Zihnine yle diyebilirsin: "Bir saat dinlen ve dinlememe izin ver. Ben dinledikten sonra, sindirdikten sonra, yiyip itikten sonra, seni aracam. O zaman yardmn gerekecek. Dilin ve bilgilerin, o zaman gerekecek. O zaman bir resim yapacam, bir iir ya da kitap yazacam; ama u anda dinlenebilirsin. Zihin dinlendikten sonra daha taze olacak. Zihninin dinlenmesine izin vermiyorsun. O yzden zihnin vasat aamyor. Olimpiyatlarda yara katlmak isteyen bir adam dn. Adam yara hazrlanmak iin gnde yirmi drt saat kouyor. Yar zaman geldiinde, o kadar yorgun ki, kmldayamyor bile. Yartan nce dinlenmek zorundasn. Bedenin yenilensin diye, mmkn olduunca derin dinlenmelisin. Ayn ey zihin iin de geerli. Yaratc hayal gcnn hafzayla bir ilgisi yok. Zihnin ancak o zaman yaratc olur. Eer beni anlarsan ve psikolojik hafzan brakrsan yaratc olursun. Aksi halde, senin yaratm dediin ey, aslnda yaratmak olmaz. Sadece kompozisyon olur. Yaratmakla kompozisyon arasnda ok byk bir fark vardr. Sen eski, bildik eyleri, farkl bir ekilde bir araya getirirsin. Ama onlar eskidir. Yeni hibir ey yoktur. Sen sadece yapsn deitirmisindir. Bu tpk oturma odasn dzenlemek gibidir. Mobilyalar ayn, duvardaki resimler ayn, perdeler ayn. Ama onlar tekrar dzenlersin. Bu koltuu oraya, o masay buraya koyar, bu duvardaki tabloyu dier duvara asarsn. Bu yeni grnebilir, ama yeni deildir. O bir kompozisyon. Sen hibir ey yaratmadn. Yazarlarn, airlerin, ressamlarn, yzde doksan dokuzunun yapt ey budur. Onlar vasattr; yaratc deildir. Yaratc insan, bilinmeyenden bir eyi, bilinen dnyaya getiren kiidir. Bu dnyaya Tanr'dan bir ey getiren kiidir. Tanr'nn bir ey sylemesine yardmc olan kiidir. Bo bir bambuya dnp, Tanr'nn zerinden akmasna izin veren kiidir. nsan nasl ii bo bir bambu olabilir? Eer zihin iini

tamamen dolduruyorsa, bo bir bambu olamazsn. Yaratclk; yaratandan gelir. Yaratclk, sen ya da senden kan bir ey deildir. Yaratc, seni ele geirdii zaman sen kaybolursun; yaratclk kar. Gerek yaratclar, yaratc olmadklarn ok iyi bilirler. Onlar sadece aratr. Ortam olurlar. Onlarn zerinden bir ey olmutur. Doru; ama yapan kendileri deildir. Bir teknisyenle yaratc insan arasndaki fark unutma. Bir teknisyen, bir eyi nasl yapacan bilir. Belki bir eyin nasl mkemmel yaplacan da bilir. Ama onun bir kavray yoktur. Yaratc insan, kavray olan insandr. Daha nce kimsenin gremedii eyleri grendir. Baka gzlerin daha nce gremediini gren, daha nce kimsenin duyamadn duyandr. te bu, yaratclktr. unu grmelisin: sa'nn szleri yaratcdr. Kimse daha nce yle konumam. O, eitimli bir insan deil. Hitabet konusunda herhangi bir bilgisi yok. Konuma teknikleri hakknda bir bilgisi yok. Ancak yine de, bu konuda ok az insann olabilecei kadar baarl olmu. Onun srr neydi? Onun kavray vard. O, Tanr'ya bakt, o, bilinmeyene bakt. Bilinmeyenle ve bilinemeyenle karlat. O noktada bulundu ve o noktadan birka para getirdi. Sadece kk paralar getirilebilir. Ama bilinemeyenden kk paralar getirdiin zaman, yeryzndeki insan bilincinin btn niteliini deitirebiliyorsun. O, yaratcyd. Ben ona sanat diyeceim. Ya da bir Buda, bir Krina veya Lao Tzu. Bunlar gerek sanatlar. Onlar imkansz yapt. mkansz olan, bilinenle bilinmeyenin bulumasdr. Zihin ile zihinsizliin bulumasdr. mkansz olan buydu. Bunu gerekletirdiler. "Ama hafzam brakrken, ayn zamanda yaratc hayal gcm brakmak zorundaym" diyorsun. Hayr, bunun yaratc hayal gcyle hibir ilgisi yok. Hatta ancak hafzan bir kenara koyabilirsen, yaratc bir hayal gcn olabilir. Hafza, srtnda ok byk bir yk oluyorsa, yaratc hayal gcne sahip olamazsn. "nk ben bir yazarm ve yazdklarmn hatrladm eylerde kkeni var" diyorsun. O zaman sen yazar saylmazsn. Sen gemi hakknda yazyorsun. An defteri dolduruyorsun. Gelecei kapsamyor, ariv tutuyorsun. Sen bir arivcisin. Yazar olabilirsin ama bunun iin bilinmeyenle temas kurman gerekir; hatrladklarnla deil. Hatrladklarn zaten lm. Senin varolanla temas etmen gerekir; hatrladklarnla deil. Seni evreleyen bollukla temas kurmalsn. Yaadn ann derinliklerine dalp, gemiten bir eylerin ana taklmasn salamak zorundasn. Gerek yaratclk, anlardan deil, farkndalktan ortaya kar. Daha farknda olman gerekir. Ne kadar farknda olursan, an o kadar byk olur ve tabii daha fazla balk yakalarsn. "Dnya sanatsz ve sanat mmkn klan yaratc hayal gc olmadan nasl olabilir diye dnyorum" diyorsun. Sanatn yzde doksan dokuzu sanat deildir. pten ibarettir. Sanat eseri nadiren ortaya kar. ok enderdir. Dierleri sadece taklitidir. Teknisyendir. Yetenekli insanlardr, akll insanlardr ama sanat deillerdir. Dnyann yzeyinden, bu yzde doksan dokuzun silinmesi kran duyulacak bir olaydr. nk onlar yaratc olmak bir yana, sadece kusmuk gibidir.

imdi ok anlaml olan bir ey var: Sanat terapisi. Bu ok anlamldr. nsanlar hastaysa, zihinsel olarak hastaysa, sanat yardmc olabilir. Zihinsel hastaya, tuval, boya ve fra verip, istedii resmi yapmasn syleyebilirsin. Tabii ki yapt resimler, deli ii, delice olacaktr. Ama birka deli resminden sonra onun akl salna kavutuunu grp arrsn. O resim aslnda boazna sokulan bir parmakt. Kusmasn salad ve sistemi onu dar att. imdilerde modern sanat olarak adlandrlan ey tam da budur. Picasso'nun yapt resimler onu delirmekten kurtarm olabilir ama hepsi bu kadar. Ve o resimler zerine younlamak senin iin tehlikelidir nk ayet birisinin kustuklar zerinde younlaacak olursan, ldrrsn. Uzak dur! Asla bir Picasso resmini yatak odanda bulundurma yoksa karabasanlar grrsn. Bir dn; bir Picasso resmini on be dakika boyunca nne koy ve srekli resme bak... ve huzursuz hissetmeye, ban dnmeye, miden bulanmaya, sklmaya balamaz msn? Ne oluyor? Bu baka birisinin kusmuu! Ona yardmc oldu, iyi geldi. Ama dierlerine iyi gelmeyebilir. Bir Michelangelo eserine bakp, saatlerce meditasyon yapabilirsin. Ne kadar meditasyon yaparsan, o kadar dingin ve huzurlu olursun. O bir kusmuk deil; bilinmeyenden bir ey getirmitir. Onunki bir resimle, bir heykelle, bir iirle ya da bir mzikle sisteminden atlm olan bir delilik deildir. O, hasta deildi ve hastalndan kurtulmak istemiyordu. Hayr; tam tersiydi. O hasta deil; hamileydi. O hamileydi, Tanr'ya hamileydi. Varlnda bir ey kk salmt ve onu paylamak istiyordu. O, bir meyveydi; bir tatmindi. O, yaratc bir ekilde yaad. Hayat yaratc ekilde sevdi. Hayatn en derin, en mahrem blgelerine girmesine izin verdi ve orada hayata hamile kald. Ya da Tanr'ya hamile kald. Ve hamile olduun zaman doum yapmak zorundasn. Picasso kusuyor, Michelangelo douruyor. Nietzsche kusuyor, Buda doum yapyor. Bu ikisi arasnda mmkn olabilecek en byk farkllk vardr. Bir ocuk dourman bireydir, kusmak ise bambaka bir ey. Beethoven doum yapyor. Son derece deerli bir ey onun araclyla geliyor. Onun mziini dinlemek seni baka bir eye dntrr. Seni baka bir dnyaya gtrr. O sana te yakadan birka anlk grntler sunar. Modern sanatn yzde doksan dokuzu patolojik vakadr. Eer dnyadan kaybolursa, bu ok salkl olur. Dnya iin iyi olur. Hibir zarar olmaz. Modern zihin, fkeli bir zihindir. fkeli; nk varlnla temas kuramyorsun. fkeli; nk btn anlam kaybetmi durumdasn. fkeli; nk neyin nemli olduunu bilmiyorsun. Jean Paul Sartre'nin en nl kitaplarndan biri, Bulant'dr. Modern zihnin durumu budur. Modern zihin hastadr. Byk bir ikence iindedir. Ve bu ikenceyi kendisi yaratmaktadr. Friedreich Nietzsche, Tanr'nn ldn ilan etti. Tanr lmtr dedii gn delirmeye balad, Tanr'nn ldn beyan ederek. Tanr senin beyannla lemez. Senin beyann hibir eyi

deitirmez. Ama Nietzsche buna inanmaya balad an, Tanr'nn varolmadna inanmaya balad an, lmeye balad. Akl saln yitirmeye balad. Tanrsz bir dnya, kanlmaz olarak deli bir dnya olur. nk Tanrsz bir dnya, herhangi bir neme sahip hibir ierik barndrmayacaktr. Sadece unu gzlemle: Bir iir oku. O iirdeki szckler, ancak iirin ieriinde bir anlama sahip olur. Eer bir szc o ierikten kartrsan, hibir anlam kalmaz. O ierik iinde ne kadar gzeldi! Resimden bir para kes. O zaman bir anlam kalmaz. nk ierikle olan balants kaybolmutur. Resmin iinde ne kadar gzeldi! Bir amaca hizmet ediyordu. Bir anlama sahipti. Artk hibir anlam yok. Gzlerimden birini yuvasndan kartabilirsin. O zaman l bir gz olur. Hibir anlam bulunmaz. u anda gzlerime bakarsan, ok byk bir anlam var. nk benim ieriimde varlar. Onlar iirin bir paras. Byk bir resmin bir paras. Anlam, sadece daha byk bir eye iaret eder. Nietzsche, Tanr'nn olmadn, Tanr'nn ldn beyan ettii gn, ieriin dna dt. Tanr olmadan, insann hibir deeri yoktur. nk insan, Tanr'nn yce yazlarnda kk bir szcktr. Tanr'nn byk orkestrasnda kk bir notadr. O kk nota tek bana monotondur. Kulaklar trmalar, insan delirtir. Nietzsche'nin bana gelen buydu. O, kendi inancna samimiyetle inand. O, bir inanand. Kendine inanan bir inanl. Tanr'nn ldne ve insann zgr kaldna inand. Ama o zgr kalmad, sadece delirdi. Sonuta bu yzyl, Friedrich Nietzsche'nin yolundan gitti ve btn yzyl ldrd. Dnya tarihinde bu yzyl kadar delirmi baka bir yzyl yoktur. Gelecekteki tarihiler, bu dnemi delilik a olarak niteleyecek. Delirmi! Deli, nk btnden kopmu. Neden yayorsun? Ne iin? Omuzlarn silkiyorsun. Bu bir ie yaramyor. Tesadf eseri olmu grnyorsun. Eer olmasaydn, hibir fark yaanmayacak gibi. Eer varsan da, hibir fark yok. Sen hibir fark yaratmyorsun. Sana gerek yok. Burada hibir eye hizmet etmiyorsun. Varlnla yokluun arasnda bir fark yoksa nasl mutlu olabilirsin? Nasl akl saln koruyabilirsin? Tesadf m? Sadece tesadf m? O zaman her ey dorudur. Cinayet ilemek dorudur. nk her ey tesadfi ise, ne yaptnn ne nemi var? Hibir eylem bir deer tamaz. O zaman intihar ayndr, cinayet ayndr, her ey ayndr. Ama her ey ayn deil. nk baz eyler sana mutluluk veriyor ve baz eyler seni mutsuz ediyor. Baz eyler heyecan yaratyor, baz eyler sadece sknt yaratyor. Baz eyler cehennemi yaratyor ve baz eyler seni cennete gtryor. Hayr; her ey ayn deil. Ama Tanr ld dediin zaman, btnlkle temasn kaybediyorsun. Oysa Tanr btnlkten baka bir ey deildir. Okyanusu unutmu olan bir dalga, ne olabilir? O zaman bir hitir. Okyanusun bir parasyken, dev bir dalgayd. Unutma, gerek sanat, gerek dindarlktan kar. nk din geree ulama yolunu bulmaktr. Ancak gerekle bir araya geldiin zaman, gerek sanat ortaya kar. "Acaba dnya sanatsz ve sanat yapan yaratc hayal gc olmasa nasl bir yer olurdu" diye dnyorum diyorsun.

Eer sizin sanat dediiniz eyin yzde doksan kaybolursa, dnya ok daha zengin olur. nk o zaman gerek sanat ortaya kar. Eer bu deli taklitiler giderse... Onlar resim yapmasn demiyorum. Terapi olarak resim yapmallar. O bir tedavidir. Picasso'nun terapiye ihtiyac var. O resim yapmal. Ama o resimler sergiye kmamal. ksa bile, sadece akl hastanelerinde sergilenmeli. Birka deli insann rahatlamasn salayabilirler. Onlar deli ii. Gerek sanat, meditasyon yapmana yardmc olan bir eydir. Gurdjieff gerek sanata, hedefli sanat derdi. Meditasyon yapmaya yardmc olan bir ey. Taj Mahal gerek bir sanattr. Hi Taj Mahal'a gittin mi? Gitmeye deer. Dolunay olan bir gecede orada oturup, bu gzel esere bakarken, iin bilinmeyenle dolar. Bilinenin tesinden bir eyler hissetmeye balarsn. Sana Taj Mahal'n nasl ortaya ktnn hikayesini anlatacam. ran'n iraz blgesinden bir adam vard. iraz'l olduu iin ona irazi deniliyordu. Byk bir sanatyd. iraz'n en nl insanyd. Mucizeler yaratyordu. Henz Hindistan'a gelmeden nce binlerce hikayesi ulamt. ah Cihan ise imparatordu. Bu hikayeleri duydu ve heykeltra sarayna davet etti. irazi ayn zamanda bir mistikti, bir Sufi mistik. ah Cihan ona sordu: "Bir adamn ya da kadnn sadece eline dokunarak, yzn hi grmemene ramen heykelini yapabiliyormusun. Bu doru mu?" irazi yantlad: "Bana bir ans verin. Ama tek artm var. Saraynzdan yirmi be gzel kadn, bir perdenin arkasna koyun. Sadece elleri perdenin dnda olsun. O ellere dokunacam ve bir kiiyi seeceim. Ama tek artm var. Her kimi seersem, onun heykelini yapacam. Eer doru karsa ve siz tatmin olursanz, adamlarnz tatmin olursa, o zaman o kadn benim eim olacak. Onunla evleneceim. Sizin saraynzdan bir kadn istiyorum." ah Cihan hazrd. "steini kabul ediyorum" dedi. Yirmi be kle kz, ok gzel kle kz, perdenin arkasna getirildi. irazi ilkinden balayp, yirmi beinciye kadar gitti ve hibirini kabul etmedi. ah Cihan'n kz, sadece oyun olsun diye, aka olsun diye perdenin arkasnda duruyordu. Yirmi be kz geri evrilince o elini uzatt. irazi onun eline dokundu. Gzlerini kapatt. Bir eyler hissetti ve "Setiim el bu" dedi. Sonra, kzn parmana yzk takt. "Eer baarl olursam, o benim eim olacak" dedi. mparator perdenin arkasna baknca dehete kapld. Kz ne yapmt! ? Ama endieli deildi. nk sadece eline dokunarak, bir kadnn heykelini yapmak mmkn deildi. irazi ay boyunca bir odaya kapand. Gece gndz alt. ay sonra imparatordan ve btn saray ahalisinden gelmelerini istedi. mparator gzlerine inanamad. Tamamen aynyd. Tek bir hata bile bulamyordu. Kznn bu fakir adamla evlenmesini istemedii iin bir hata bulmak istiyordu. Ama artk hibir yolu yoktu. Sz vermiti.

ok rahatsz olmutu. Kars da o kadar rahatsz olmutu ki, hastaland. Hamileydi ve ocuunu doururken ld. Srf bu ac yznden ld. Ad, Mmtaz Mahal'di. mparator ok aresiz kald. Kzn nasl kurtaracakt? Heykeltra ard ve ona her eyi anlatt. "Her ey kazara oldu. Asl sulu kzm. Ama durumuma bir bak. Eim ld. nk kznn fakir bir adamla evlenecei fikrini kabullenemedi. Ben de sana sz vermeme ramen kabullenemiyorum." Heykeltra, sanat, yantlad: "Endie etmenize gerek yok. Bana sylemeliydiniz. Ben geri dneceim ve kznz istemeyeceim. iraz'a dnecek, her eyi unutacam" dedi. "Ama bu imkansz. Unutamam. Sana sz vermitim. Sen bekle. Dnmeme izin ver." Vezir bir tavsiyede bulundu. "yle bir ey yapn. Einiz ld ve bu byk sanat kendini ispat etti. Einizin ansna bir ant maketi yapmasn syleyin. Dnyann en gzel ant mezar einizin olmal. Ona art koun ve eer maketini beenirseniz, kznz ona vereceinizi syleyin. Eer beenmezseniz, o i biter." Konuyu sanatyla grtler ve irazi kabul etti. "Bence hibir sakncas yok" dedi. Kral, "imdi ne getirirse getirsin beenmeyeceim" diye dnd. irazi birok maket yapt. Ve hepsi ok gzeldi. Ama yine de Kral, hibirini onaylamad. Babakan, bu nadir maketler karsnda ne yapacan bilemedi. Her maket ayr bir gzeldi ve onlara hayr demek hakszlkt. Dedikodu yayarak, bunun heykeltran kulana gitmesini salad. "Setiin kz, Kral'n kz ok hasta." Bir hafta ok hastayd. Ondan sonraki hafta ok ok hasta oldu ve nc hafta ld... Sylentilerde. Kzn ld dedikodusu heykeltraa gelince son maketini yapt. Kz lmt ve sanatnn kalbi paralanmt. Bu onun son maketi olacakt. Onu Kral'a getirdi ve Kral onaylad. Kz ld sand iin, evlilik sz konusu deildi. O maket Taj Mahal oldu. Bir Sufi mistik tarafndan yaratlmt. Sadece eline bir kere dokunarak, bir kadnn heykelini nasl yapabiliyordu? nk farkl bir boyuttayd. O anda, zihinsiz olmutu. O anda, byk bir meditasyon an yaamt. O anda, enerjiye dokundu ve enerjiyi hissederek, heykeli yapt. Kirlian fotoraf ekme yntemi sayesinde bunu daha mantkl bir ekilde anlayabiliriz. nk her enerjinin kendi yaratt bir desen vardr. Yzn tesadfi deildir. Yzn o ekilde, nk belirli bir enerji desenine sahipsin. Gzlerin, salarn, ten rengin, hepsi belirli enerji desenlerinden kaynaklanr. Meditasyoncular alar boyunca bu enerjiler zerinde almaktadr. Bir enerji desenini grdn zaman, btn kiilii grrsn, iini ve dn bilirsin. nk her eyi yaratan, o enerji desenidir.

Gemii biliyorsun. u an biliyorsun. Gelecei biliyorsun. Enerji deseni anlaldktan sonra, bir anahtarn olur. Sana olanlarn ve olacaklarn z buradadr. te bunun ad hedefli sanattr. Gerek sanat Taj Mahal' yaratt. Mehtapl bir gecede, Taj Mahal'de meditasyon yaptn zaman, kalbin yeni bir sevgiyle atmaya balar. Taj Mahal hala o sevginin enerjisini tayor. Mmtaz Mahal, kzn ok sevdii iin ld. ah Cihan, sevgisi yznden ok ac ekti. Ve irazi, bu maketi yaratt. nk ok ac ekti, ok derinden yaraland, nk gelecei karanlkt. Semi olduu kadn artk yoktu. Bu byk sevgiden ve younluktan ortaya Taj Mahal kt. Hala o duyguyu tayor. O sradan bir ant deil; ok zel. Msr'daki piramitler de yle. Dnyada, hedefli sanat olarak yaratlm birok ey var; ne yaptklarn bilenler tarafndan yaratlm. Byk meditasyoncular tarafndan yaratlm. Upanihadlar yledir. Buda'nn, sutralar yledir. sa'nn szleri byledir. Unutma, benim iin yaratclk meditasyon halinde, zihinsizlik halinde bulunmaktr. O zaman Tanr sana iniyor ve iinden sevgi akmaya balyor. O zaman iindeki varlk dar tamaya balyor. Bu kutsanacak bir eydir. Aksi halde kusmuk olur. Terapi olarak resim yapabilir, yaz yazabilirsin. Ama resimlerini yak. iirlerini yak. Kendi kusmuunu insanlara sergilemek zorunda deilsin. Senin kusmuunla ilgilenen insanlar da, zaten hasta olmal. Onlarn da terapiye ihtiyac var. nk eer bir eyle ilgilenirsen, kim olduunu, nerede olduunu gsterirsin. Ben yansz sanat taraftarym. Meditasyonlu sanat taraftarym. Ben Tanr'nn iinizden tamas taraftarym. Sen sadece ara ol. "Bir Tolstoy asla bir Buda olamaz" diyorsun. Bunu sana kim syledi? Bir Tolstoy bir Buda olabilir. Er ya da ge bir Buda olacaktr. "Bir Buda, Sava ve Bar' yazabilir miydi" diye soruyorsun. Peki Buda ne yapyordu? Ben burada ne yapyorum? Krishna'nn Gita'sn okudun mu? O bir Sava ve Bar. Tolstoy, Sava ve Bar', Anna Karenina'y ve birok baka gzel eyi yazabildi. Ama Tolstoy olduu iin deil; Tolstoy olmasna ramen. Dostoyevski, Aptal', Su ve Ceza'y ve en gzel kitaplardan biri olan, Karamazov Kardeleri yazd. Dostoyevski olduu iin deil; ona ramen. inde Buda'da olan bir ey, ok dindar olan bir ey vard. Dostoyevski, dindar bir adamd. Btn olarak deil. Ama bir paras youn inanca sahipti. O yzden Karamazov Kardeler bu kadar gzel bir kitap. Sradan bir insann elinden deil, ilahi bir varln elinden km. Dostoyevski, Tanr tarafndan ele geirilmi, o bir araca dntrlm. Tabii o mkemmel bir ara deil. O yzden kendi zihninden birok ey var. Yine de Karamazov Kardeler ok gzel. Eer arada Dostoyevski olmasayd, hafza, ego, patoloji olmasayd, o zaman Karamazov Kardeler bir baka Yeni Ahit olurdu. sa'nn szleriyle ayn nitelikte olurdu. Ya da bir Elmas Sutra, veya Upanihad gibi olurdu. Onda o kalite vard.

2. AYRILIK SONRASI DEPRESYONU Soru: Ben bir kitap yazarken, iim enerji ve cokuyla doluyor. Ama bitirdikten sonra o kadar bo ve l oluyorum ki, neredeyse yaamaya dayanamyorum. u anda yeniden yazmaya balamak zereyim. alrken ok byk bir zevk almama ramen, meditasyon srasnda, birka ay sonra yaayacam beklediim o boluk korkusu iimi dolduruyor. Ne yapmalym? Bu soru bir yazardan geldi. Onun romanlarn okudum. ok ta gzeller. Bir hikayeyi gzel anlatmay, onu ilemeyi ok iyi beceriyor. Bu deneyim, sadece onun deil, ortaya yaratc bir eser karm olan hemen hemen herkesin yaad bir ey. Ama yine de yorumu yanl. Bir kadn ocuunu karnnda tarken doludur. Tabii ocuk doduktan sonra kendini bo hisseder. Rahminde atan o kalbi ve tekmeleri arayacaktr. ocuk artk domutur. Birka gn boyunca kadn iinde boluk hissedecektir. Ama ocuu sevebilir. ocuunu severken ve onun bymesine yardmc olurken, o boluu unutabilir. Bir sanat iin ise, bu bile mmkn deil. Resim yapyorsun, bir iir ya da roman yazyorsun. Tamamlandktan sonra iinde derin bir boluk hissediyorsun. imdi o kitapla ne yapabilirsin? O yzden bir sanatnn durumu, annenin durumundan bile daha zor. Bir kitap bittikten sonra bitmitir. Artk yardma, sevgiye ihtiyac yoktur. O bymeyecek. O, mkemmel. Yetikin olarak domu. Bir resim bitince bitmitir. Sanat kendini bo hisseder. Ama insann bu bolua bakmas gerekir. Tkendiini syleme, bunun yerine yoruldum de. Bo olduunu syleme. nk her boluun bir doluluu vardr. Yanl taraftan bakyorsun. Bir odaya giriyorsun, ierde mobilyalar, duvarlarda resimler falan var. Sonra btn bu mobilyalar ve resimler kartlyor ve sen odaya giriyorsun. imdi ne dersin? Oraya bo mu dersin, yoksa oda m dersin? Oda zaten boluk demek. Bo yer demek. Mobilyalar karlnca oda kendisiyle dolmu olur. Mobilya ierdeyken oda, kendisiyle dolu deildi. Mobilyalar yznden baz noktalar eksikti. imdi oda olmas gerektii gibi. Boluu btnlk iinde. Olaya iki utan bakabilirsin. Eer ok fazla mobilya ynelimliysen, koltuklara, masalara, kanepelere bakar ve odann boluunu gremezsin. O zaman sana bo gelir. Ama eer biliyorsan ve dorudan boluu gryorsan, inanlmaz bir zgrlk hissedeceksin. En bata bu yoktu, nk o odann baz boluklar mobilyalarla doldurulmutu, iinde hareket edemiyordun. Eer mobilya doldurmaya devam edersen, bir noktadan sonra hareket edemezsin. nk ortada oda kalmam olur. Bir keresinde ok zengin bir adamn evinde kaldm. ok zengindi ama hi zevki yoktu. Evi o kadar doluydu ki, ev bile saylmazd. Hareket edemiyorsun; her taraftaki antikalar yznden hareket etmeye korkuyorsun. Adamn kendisi bile korkuyordu. Hizmetiler srekli endie iindeydi. Bana evindeki en

iyi, en gzel odasn verdi. Ona yle dedim: "Buras bir oda deil, bir mze. Ltfen bana iinde hareket edebileceim bir yer ver. Buras bir oda deil. Ortada oda kalmam." Oda, boluun sana verdii zgrlktr. alrken, yaratrken, zihnin birok eyle dolu. Zihin megul. Roman yazarken zihin meguldr. iir yazarken zihin meguldr, iinde ok fazla mobilya vardr. Zihin mobilyalar. Dnceler, duygular, karakterler. Sonra kitap biter. Birden mobilyalar gitmitir. Boluu hissedersin. Ama bu yzden zlmeye gerek yok. Eer doru bakarsan Buda'nn "Samyak Drasthi" dedii ey, bu doru bakt eer doru bakarsan, kendini bir tutkudan, bir meguliyetten arnm hissedersin. Kendini tekrar temiz hissedersin. Romann karakterleri artk orada hareket etmiyor. Konuklar gitti ve ev sahibi artk rahatlad. Tadn kar. Yanl yorumlaman, iinde bir znt ve korku yaratyor. Keyfini kar. Hi dikkat ettin mi, bir konuk geldii zaman mutlu olursun ama gittii zaman daha da mutlu olursun. Seni yalnz brakr. Artk hareket edecek alann vardr. Roman yazmak delirticidir. nk birok karakter konuk olur. Karakterin kendi tarz vardr, her zaman yazarn szn dinlemez. Bazen kendi yoluna sapar ve yazar belirli bir yne doru iter. Yazar bir romana balar ama asla bitirmez. O karakterler roman kendileri bitirir. Bu tpk ocuk dourmak gibidir. Bir ocuk dourabilirsin, ama sonra ocuk kendi bana hareket etmeye balar. Anne ocuun byynce doktor olacan dnmektedir. Ama ocuk serseri olur. Ne yapabilirsin? Sen abalyorsun ama o serseri oluyor. Ayn ey roman yazdn zaman da olur. Bir karakterle balarsn. Onu bir aziz yapacaksndr ama o gnahkar olur. Sana sylyorum, bu tpk ocukta yaanan olay gibidir. Anne nasl endielenirse, yazar da endielenir. Yazar onun aziz olmasn ister; ama o gnahkar oluyor. Yapacak hibir ey yok. Kendini aresiz hissediyor. O karakterler tarafndan kullanlm gibi hissediyor. O karakterler onun fantazileri. Ama onlarla ibirlii yaptn zaman neredeyse gerek olurlar ve eer onlardan kurtulamazsan asla huzur bulamazsn. Eer zihninde bir kitap varsa, onu yazp kurtulman gerekir. O bir yktr, zerinde arlk yapar. O yzden yaratc insanlar, neredeyse her zaman delirir. Vasatlar asla delirmez. Onlarn delirecek bir eyleri yoktur. Hayatlarnda kendilerini deli edecek bir eyleri yoktur. Bir Van Gogh delirir, bir Nijinsky delirir, bir Nietzsche delirir. Ne oluyor da deliriyorlar? nk ok meguller. Zihinlerine birok ey oluyor. Kendine ait bo alanlar yok. Bir sr insan gelip gidiyor. Sanki caddenin ortasnda, youn trafik iinde yayor gibiler. Her sanatnn bu bedeli demesi gerekir. Unutma, bir kitap bittii zaman ve ocuk doduunda mutlu ol. O boluun keyfini kar. nk er ya da ge yeni bir kitap ykselecektir. Tpk aalarda yapraklarn yeermesi, ieklerin amas gibi. Aynen yle. iirler, bir airin iinde aar. Romanlar, bir yazarn iinde aar. Resimler, bir ressamdan doar. arklar, bestecilerden doar. Yaplacak bir ey yok. ok doal bir ey. O yzden sonbaharda yapraklar dp, aacn sadece gvdesi ge doru ykseliyorsa keyfini kar. Buna boluk deme. Yeni tr bir doluluk de. Kendinle dolusun. Araya girecek kimse yok. Kendi iinde

dinleniyorsun. Bu dinlenme dnemi her sanat iin gereklidir. Bu doal bir sretir. Her anne bedeninin dinlenmeye ihtiyac vardr. Bir ocuk doar ve bir bakas rahme der. Eskiden yleydi. Dou'da ve Hindistan'da hala devam ediyor. Bir kadn 30 yana geldii zaman, neredeyse yalanyor. Arada g toplamak, kendi varln kutlamak ve yalnz olmak iin hibir boluk olmadan srekli ocuk douruyor. O, tkenmitir, yorulmutur. Genlii, tazelii, gzellii gitmitir. Bir ocuk dourduktan sonra bir dinlenme srecine ihtiya vardr. Dinlenmeye ihtiyacn var. Eer ocuk bir aslan olacaksa, daha uzun sre dinlenmek gerekir. Bir aslan, sadece bir yavru dourur. nk btn varl onunla ykldr. Sonra dinlenme dnemi vardr. Uzun bir dinlenme dnemi. ocua vermi olduun enerjiyi tekrar alma dnemi. Senden tekrar bir ey doabilmesi iin kendini toparlama dnemi. Bir roman yazdn zaman, eer gerekten byk bir sanat eseri ise kendini bo hissedersin. Eer srf yaymc ile olan anlaman yznden, para kazanmak iin sayfalar doldurduysan, o zaman pek derin olmaz. Ertesinde kendini bo hissetmezsin. Ayn kalrsn. Yaratmn ne kadar derinse, arkasndan gelen boluk da o kadar byk olacaktr. Frtna ne kadar iddetliyse, arkasndan gelen sessizlik o kadar derin olur, keyfini kar. Frtna gzeldir, keyfini kar; ancak arkasndan gelen sessizlik de gzeldir. Gndz gzeldir; aktivitelerle doludur. Gece de ok gzeldir; eylemsizlik, pasiflik ve bolukla doludur. nsan uyur. Sabah, almak ve eyleme gemek iin enerji dolu olarak uyanr. Geceden korkma. Birok insan korkar. Bir sannyas vard. Ona Nia adn verdim. Nia, gece demektir. Tekrar tekrar bana gelip, "Ltfen adm deitir" dedi. Neden diye sordum? "Geceden korkuyorum. Bu kadar ok isim arasndan bana neden bu ismi verdin? Onu deitir" dedi. Ama onu deitirmeyeceim. Ona ismi bilerek verdim. Korkusu yznden. Karanlk korkusu, pasiflik korkusu, geveme korkusu, teslim olma korkusu yznden. Btn bunlar, gece szcnde yer alr: Nia. nsan geceyi de kabullenmeli. Ancak o zaman bir btn olabilirsin. Onu yk olarak grme. O boluk gzeldir. Yaratclk gnlerinden bile daha gzel. nk o yaratclk, o bolukta doar. O iekler boluktan ortaya kar. O boluun keyfini kar. Kendini dingin ve kutsanm hisset. Kabullen. Onu kranla karla ve bir sre sonra iinin tekrar dolduunu ve daha gzel bir kitabn doacan gr. Endie etme; Bunun iin bir gerek yok. O sadece gzel bir olgunun yanl yorumlanmasdr. Ama insan kelimelerde yayor. Bir eye yanl bir isim verdikten sonra ondan korkmaya balyorsun. Her zaman net ol. Sylediklerini hatrla. nk sylediklerin sadece sz deil. Varlnla derin bir iliki iinde. Ona boluk dediin zaman, korkmaya balyorsun. Kelimenin kendisinden. Hindistan'da boluk iin daha iyi kelimeler var. Biz ona, unya diyoruz. Kelime ok pozitif bir anlam ykl. Hibir negatiflii yok. ok gzeldir. Tek anlam, alandr. Snrsz alan. "unya!" Ve biz nihai hedefe unya deriz. Buda, unya oldun dedii zaman, tamamen bir hi oluyorsun anlamna geliyor. te o zaman ulayorsun.

Bir air, bir sanat, bir ressam, mistik olma yolundadr. Btn sanatsal aktivite, aslnda dine giden bir yoldur. Aktif olduun zaman, iir yazarken, zihindesin. iir doduktan sonra yorulmusundur ve zihin dinlenir. Bu anlar kendi varlna dmek iin kullan. Ona boluk deme. Btnlk de, varlk de, gerek de, Tanr de. O zaman onun kutsalln hissedebilirsin.

3. YARATICILIK VE MELEZLEME Soru: Sanatsal ifade arzusu hissediyorum. Disiplinli bir Klasik Bat Mzii eitimi aldm. Bu eitimin, anlk yaratcl zincirlediini hissediyorum ve son zamanlarda dzenli olarak almakta zorlanyorum. Artk hangi niteliklerin gerek sanat olduundan ve sanatnn zgn sanat hangi srete retip, icra ettiinden emin olamyorum. imdeki sanaty nasl hissedebilirim? Sanatn ikilemi, nce bir retiyi renmek ve sonra onu tamamen unutmak zorunda olmandr. Ama eer ABC'sini bilmiyorsan, o konuda ok derine inemezsin. Ancak sadece tekniini biliyorsan ve hayatn boyunca o teknii alrsan, teknik olarak ok yetenekli bir hale gelebilirsin ama teknisyen olarak kalrsn; asla bir sanat olamazsn. Zen'de yle derler: "Eer ressam olmak istiyorsan, on iki yl boyunca resim yapmay renmeli ve sonra on iki yl boyunca resmi tamamen unutmalsn. Tamamen unutmalsn. Onun seninle hibir ilgisi olmasn. On iki yl meditasyon yap, odun kes, kuyudan su ek. Resim dnda her eyi yap." Sonra bir gn, resim yapacaksn. Yirmi drt yllk eitimden sonra. On iki yl teknii renme eitimi. Ve on iki yl teknii unutma eitimi. Ondan sonra resim yapabilirsin. Artk teknik senin bir paran olmutur. Artk teknik bilgi deildir, kannn, kemiinin ve iliinin paras olmutur. Artk kendiliinden yaratabilirsin. Teknik sana engel olmaz. Seni zincirlemez. Benim deneyimim de aynen bu. almaya devam etme. Klasik mzii tamamen unut. Baka eyler yap: Bahvanlk, heykel, resim yap, ama klasik mzii unut. Sanki yokmu gibi davran. Birka yl boyunca varlnn derinliklerinde kalsn ve bylece sindirilsin. O zaman teknik olmaktan kar. Sonra bir gn, iinde ani bir heves hissedecek ve tekrar almaya balayacaksn. Tekrar almaya baladn zaman, teknik zerinde fazla durma. Aksi halde asla ann yaayamazsn. Biraz yeniliki ol. Yaratclk budur. Yeni yollar, yeni yntemler dene. Daha nce kimsenin yapmad yeni eyler dene. En byk yaratclk, baka bir konuda eitim grm insanlardan ortaya kar.

rnein, eer bir matematiki mzik yapmaya balarsa, mzik dnyasna yeni bir eyler katar. Eer bir mzisyen matematiki olursa, o da matematik dnyasna yeni bir eyler katar. Btn byk yaratclklar, bir retiden bakasna gemi insanlar tarafndan yaplmtr. Bu, melezleme gibi. Melez olarak domu ocuklar, ok daha salkl ve gzeldir. O yzden yzyllardr her lkede kardeler arasnda evlilik yasaklanmtr. Bunun bir nedeni var. Bir evlilik eer iki insan uzaktan akrabaysa ya da hi akraba deilse ok daha iyidir. Bir rktan insann, baka bir rktan olan insanla evlenmesi iyidir. Eer bir gn, bir baka gezegende, insanlar kefedersek, en iyi yol, dnyayla dier gezegen arasnda melezlemeye gitmektir. O zaman yeni tr insanlar varolmaya balar. Kardeler aras iliki yasa ve tabusu ok nemlidir. Bilimsel olarak nemlidir. Ancak en u noktasna, mantki u noktasna gtrlmemitir. Mantki u noktas; hibir Hintli bir baka Hintli ile evlenmemeli, hibir Alman, baka Alman ile evlenmemeli. En iyisi bir Alman, bir Hintli ile, bir Hintli, Japon'la. Bir Japon, Afrikal ile, bir Afrikal, Amerikal ile evlenmelidir. Yahudi, Hristiyan ile evlenir. Hristiyan, Hindu ile evlenir. Hindu, Mslman ile evlenir. En gzeli byle olur. Bu, btn gezegenin bilincini ykseltir. Daha farknda, daha canl. Her ynden daha zengin ocuklar doar. Ama biz o kadar aptalz ki, her eyi yapabiliyor, her eyi kabullenebiliyoruz. O zaman ben niye konuuyorum? Yakkl bir gen adam olan Chauncey, annesiyle iten bir ekilde konuuyordu. "Anne, vakit geldi. Gerekten geldi. Myron ile olan ilikimi, karlkl konumamz gerekiyor. Drst olmak gerekirse, ilikimiz bir ekilde filizlendi. Bunu sana nasl anlatacam bilmiyorum. ok gzel, ok iyi ve hatta kutsal bir eye dnt. Anneciim, iin asl, ben Myron' seviyorum. Myron da beni seviyor. En ksa srede evlenmek istiyoruz. Ve bize onay vermeni umut ediyoruz." "Ama Chauncey, ne dediinin farknda msn" diye karlk vermi annesi. "Byle bir evlilie onay verebileceimi gerekten bekliyor musun? nsanlar ne der? Dostlarmz ve komularmz ne dnr?" "Anne, bunu sylyor olamazsn. Kabul etmediini hissediyorum. Hem de bu kadar iyi bir dostluk ilikimiz olmasna ramen. Herkesten beklerdim ama senin byle bir tepki vermeni beklemezdim." "Ama olum, byle bir treye kar gelemezsin." "Pekl, anne. ki medeni insan gibi bunu oturup ak ak konualm. Myron ile iki erkek olarak evlenmemize, senin ya da bir bakasnn ne tr bir itiraz olabilir?" "Neden kar ktm ok iyi biliyorsun. O Yahudi." nsanlar birbirine ok kar. Bu tip blclklerle yle artlandrlmlar ki, hepimizin insan olduunu, ayn dnyaya, ayn gezegene ait olduumuzu tamamen unutmular.

Kadn ile erkek arasndaki mesafe ne kadar byk olursa, evliliklerinin meyvesi o kadar iyi olur. Ayn ey mzikte, resimde, matematikte, fizikte, kimyada da geerlidir. Bir eit melezleme. Bir insan, bir retiden dierine getii zaman, kendi retisinin lezzetini uygulanmasa bile iinde getirir. Fizie getiin zaman, mzikte ne yapabilirsin? Onu tamamen unutmu durumdasn. Ama o iinde kalyor. Senin bir paran oldu. Yaptn her eyi etkileyecek. Fizik ok uzaktr. Ama eer mzik eitimi de almsan, er ya da ge, bir ekilde, iinde mziin rengi ve tad bulunan teoriler, varsaymlar bulursun. Dnyann uyum iinde olduunu hissetmeye balarsn. Bir kaos deil, dzen iinde olduunu. Fiziin derinliklerini aratrdn zaman, varoluun bir orkestra olduunu hissetmeye balayabilirsin. Mzik konusunda hibir bilgisi olmayan bir insan iin bu mmkn deildir. Eer bir dans mzie geerse, ona yeni bir ey katar. Mzie yeni bir katkda bulunur. Benim tavsiyem, insanlarn bir retiden dierine gemesi. Bir disipline aina olduun zaman, onun teknii seni tutsak ettii zaman, ondan syrlp baka bir disipline ge. Bu ok iyi bir fikir. Bir retiden dierine gemek, harika bir fikir. O zaman daha yaratc olduunu greceksin. Bir eyi sakn unutma. Eer gerekten yaratcysan, nl olmayabilirsin. Gerek bir yaratc insann nl olmas zaman alr. nk onun deer yaratmas gerekir. Yeni deerler, yeni kriterler, ancak o zaman yarglanabilir. En az elli yl beklemesi gerekir. Yani, ldkten sonra. Ancak o zaman insanlar onu takdir etmeye balar. Eer hret istiyorsan, o zaman yaratcl unut. O zaman, srekli antrenman yap. Yetenekli olduun konuda srekli devam et ve tekniini mkemmelletir. O zaman nl olursun. nk insanlar onu anlar. Zaten kabullenilmitir. Ne zaman dnyaya yeni bir ey getirirsen, buna kar klaca kesindir. Dnya asla, bu dnyaya yeni bir ey getirmi insan affetmez. Yaratc insann dnya tarafndan cezalandrlaca kesindir. Dnya, yaratc olmayan yetenekli insanlar takdir eder. Teknii mkemmel olan insanlar. nk teknik mkemmellik, sadece gemiin mkemmellii anlamna gelir ve herkes gemii anlar. Herkes onu anlamak zere eitilmitir. Dnyaya yeni bir ey getirmek demek, kimsenin onu takdir etmemesi demektir. O kadar yeni ki, onu deerlendirecek herhangi bir kriter yoktur. nsanlarn onu anlamasna yardmc olacak aralar henz varolmamtr. Bu en az elli yl daha fazla srer. Sanat lm olur. Ancak o zaman insanlar takdir etmeye balar. Vincent Van Gogh, yaad dnemde hi takdir edilmedi. Tek bir resmi bile satlmad. imdi her bir resmi milyonlarca dolara satlyor. O zamanlar insanlar, ayn resimleri Van Gogh hediye etse bile almaya hazr deildi. Onlar arkadalarna vermiti. Odalarna asmay kabul edecek herhangi bir kiiye vermiti. Ama insanlar onlar odalarna asmaya hazr deildi. nk baka insanlarn tepkilerinden korkuyorlard. "Yoksa sen delirdin mi? Bu ne biim bir resim!" Vincent Van Gogh'un kendine zg bir dnyas vard. O yeni bir vizyon getirdi. Sre onlarca yl srd. Yava yava insanlar o resimlerde bir eyler olduunu hissetmeye balad. nsanlk yava ve

ataletlidir. Zamann gerisinden gelir. Yaratc insan ise zamann nndedir. Aradaki boluk, buradan gelir. O yzden eer gerekten yaratc olmak istiyorsan, nl olamayacan, ok tannmayacan kabullenmelisin. Eer gerekten yaratc olmak istiyorsan, o zaman, "sanat, sanat iindir" olgusunu renmek zorundasn, baka bir ama yoktur. Yaptn her eyden keyif al. Eer ondan keyif alan birka arkada bulabilirsen ne gzel. Ama eer keyif alacak baka kimse yoksa, o zaman tek bana keyfini kar. Eer sen keyif alyorsan, bu yeterli. Eer tatmin olduunu hissediyorsan, bu yeterli. Bana, "Artk gerek sanatn niteliklerinden emin deilim" diyorsun. Eer sessiz, dingin ve keyifli olmana yardmc oluyorsa, o gerek sanattr. Eer sana bir kutlama veriyorsa, iini kprdatyorsa... Bakasnn sana katlp katlmamas hi nemli deil. Eer seninle Tanr arasnda bir kprye dnyorsa, o gerek sanattr. Eer bir meditasyona dnyorsa, gerek sanattr. Eer iine gmlyorsan, egon kayboluncaya kadar iine emiliyorsan, o gerek sanattr. O yzden, neyin gerek sanat olduuna kafan takma. Eer cokuyla yapyorsan, yaparken kendini kaybediyorsan, yaparken iindeki keyif ve huzur tamaya balyorsa, o zaman gerek sanattr. Eletirmenlerin syledikleri seni rahatsz etmesin. Eletirmenler sanat hakknda hibir ey bilmez. Hatta sanat olamayanlar eletirmen olur. Eer kou yarna katlamyorsan, eer bir olimpiyat koucusu olamyorsan, en azndan kaldrmda durur ve koanlara ta atarsn. Bunu kolaylkla yapabilirsin. Eletirmenlerin srekli yapt bu. Onlar katlmc olamaz. Hibir ey yaratamaz. Resmi ok seven bir Sufi mistik varm. Dnemin tm eletirmenleri ona karym. Herkes ona gelip, "Buras yanl. Bu olmam" dermi. Bu insanlardan o kadar bkm ki, bir gn btn resimlerini evinin nne asm. Btn eletirmenleri davet etmi ve onlardan boyalar, fralar ile gelip, resimlerini dzeltmelerini istemi. Yeterince eletirmilerdir. imdi dzeltme zamandr. Tek bir eletirmen bile gelmemi. Eletirmek kolaydr, dzeltmekse zor. O gnden itibaren eletirmenler onun resimlerini eletirmeyi brakm. Doru olan yapm. Yaratmay bilmeyen insanlar eletirmen olur. O yzden onlar dnme. nemli olan ey, senin i duygularn, i n, i scakln. Eer mzik yapmak sana bir scaklk duygusu veriyorsa, iinde coku ykseliyorsa, egon kaybolur. O zaman seninle Tanr arasnda bir kprye dnr. Sanat, en gzel ibadet, mmkn olan en youn meditasyon olabilir. Eer herhangi bir sanatn iinde bulunabiliyorsan, mzik, resim, heykel, dans. Eer sanat senin varln kavryorsa, bu en gzel ibadettir, en gzel meditasyondur. O zaman baka bir meditasyona ihtiyacn yok. O senin meditasyonundur. O seni yava yava, adm adm, Tanr'ya gtrecektir. Bu konudaki kriterim, bu eer seni Tanr'ya ynlendiriyorsa, gerek sanattr. zgn sanattr.

4. PARANIN SANATI Soru: Paradan sz edebilir misin? Parayla ilgili olan duygular nedir? nsanlarn hayatlarn kurban etmesine neden olabilen bu g nereden gelir? Bu ok nemli bir soru. Btn dinler servete kar olmutur. nk zenginlik sana hayatta satn alnabilecek her eyi verir. Ve neredeyse her ey satn alnabilir. Sadece sevgi, coku, aydnlanma ve zgrlk gibi ruhani deerler istisnadr. Bunlar istisnalardan birka. Ama istisnalar her zaman kural ispatlar. Baka her eyi parayla satn alabilirsin. Btn dinler yaamaya kar olduu iin, paraya kar olmalar ok doal. Bu doal bir paralelliktir. Hayatn paraya ihtiyac vardr. nk hayatn rahat etmeye, gzel yemeklere, gzel kyafetlere, gzel evlere ihtiyac vardr. Hayatn gzel kitaplara, mziklere, sanata, iire ihtiyac vardr. Hayat ok engindir. Klasik mzii anlayamayan bir insan fakirdir, sardr. Duyabilir, gzleri, kulaklar, burnu, btn duyular, tbbi olara salkl olabilir. Peki ama metafiziksel olarak... Mirdad Kitab gibi byk bir edebi eserin gzelliini grebilir misin? Eer gremiyorsan krsn. Mirdad Kitab'nn adn bile duymam olan insanlarla karlatm. Eer byk kitaplar listesi yapacak olsaydm ilk srada o olurdu. Ama onun gzelliini grmek iin ok iyi reti alm olman gerekiyor. Klasik mzii anlamann tek yolu renmektir ki bu uzun bir renme sreci. Ancak anlamak iin, alktan uzak olmal, yoksulluktan uzak olmal, her trl nyargdan uzak olmalsn. rnein, Mslmanlar mzii yasaklad. nsanolunu muazzam bir deneyimden mahrum braktlar. Bu, Yeni Delhi'de yaand. En gl Mslman imparatorlarndan biri olan Aurangzeb, tahttayd. O sadece gl deil, ayn zamanda zorbayd. O zamana kadar Mslman imparatorlar, sadece mziin slam'a kar olduunu sylyorlard ama hepsi bu. Delhi mzisyenlerle doluydu. Ancak Aurangzeb bir beyefendi deildi. Eer Delhi'de mzik sesi duyulursa, mzisyenin o anda kafasnn kesileceini ilan etti. Delhi ki, binlerce yllk bakent olarak mziin doal merkeziydi. Binlerce dahi bu ehirde yayordu.

Bu ferman verildikten sonra, btn mzisyenler bir araya topland ve yle dedi: "Bir eyler yapmalyz. Bu kadar ok fazla. Eskiden mzie kar olduklarn sylerlerdi, hepsi bu. Ama bu adam tehlikeli. ldrmeye balayacak." Protesto olarak, binlerce mzisyen Aurangzeb'in sarayna yrd. Aurangzeb balkona kt ve "kim ld" diye sordu. nk mzisyenler, cenaze trenlerinde nan tand gibi bir ey tayordu. inde beden yoktu, sadece yastk vard. Ama sanki bir cenaze gibi grnyordu. Aurangzeb, "kim ld" diye sordu. Hepsi yantlad: "Mzik ld ve katili de sensin!" Aurangzeb yantlad: "lmesine sevindim. imdi ltfen gidin, mmkn olduunca derin bir mezar kazp onu gmn ki, bir daha dar kmasn." Binlerce mzisyenin ve gzyalarnn Aurangzeb zerinde bir etkisi yoktu. O, kutsal bir ey yapyordu. Mzik, Mslmanlar tarafndan yasaklanmtr. Neden? nk mzik Dou'da, genel olarak gzel kadnlar tarafndan yaplrd. Fahie kelimesinin anlam, Dou'da ve Bat'da farkldr. Bat'da, fahie bedenini satar. Dou'da, gemite fahie bedenini satmazd; dehasn, dansn, mziini, sanatn satard. Her Hint kralnn, yerine geecek olunu birka yl fahielerle yaamaya gnderdiini rendiinde ok arrsn. Onlar grg kurallarn, nezaketi, mzii, dansn inceliklerini renmeleri iin yollanrd. Bir kral, her konuda zengin olmalyd. Gzellii anlamal, mant anlamal, grgy anlamal: Eski Hint gelenei byleydi. Mslmanlar bunu bozdu. Mzik dinlerine karyd. Neden? nk mzii renmek iin bir fahienin evine girmek zorundaydn. Mslmanlar keyfe kardr. Oysa fahielerin evleri, kahkahalar, arklar, mzik ve dansla doluydu. O yzden yasakland. Hibir Mslman mzik alnan bir yere giremezdi. Mzik dinlemek bir gnaht. Ayn ey dier dinler tarafndan da yaplmtr. Nedenleri farkl olsa da, hepsi insanolunun zenginliklerini budamtr. En temel reti ise, paradan vazgeilmesidir. Mant grebilirsin. Eer paran yoksa, baka bir eyin olamaz. Onlar, dallar budamak yerine, kkn kesiyorlard. Parasz bir adam atr, dilencidir, elbisesi yoktur. Byle bir insann Dostoyevsky'e, Nijinsky'e, Bertrand Russell'a, Albert Einstein'a vakit bulmasn bekleyemezsin. Bu imkansz. Btn dinler insan mmkn olduunca fakir yapmaya almtr. Paray o kadar ok lanetlemi ve yoksulluu o kadar vmlerdir ki, bana sorarsan, onlar dnyann gelmi gemi en byk sululardr. sa'nn u dediine bak: "Bir deve inenin deliinden geebilir; ama zengin bir adam cennetin kapsndan geemez." Sence bu adamn akl yerinde mi? Bir devenin inenin deliinden geebileceini kabullenmeye hazr. Bu imkansz bir ey. Ancak bunu bile mmkn olarak kabul ediyor. Ama zengin bir adamn cennete girmesi mi? Bu ok daha imkansz. Byle bir ey mmkn deil. Servet

lanetleniyor, zenginlik lanetleniyor, para lanetleniyor. Dnya iki kampa blnyor. nsanlarn yzde doksan sekizi sefalet iinde yayor. Ama byk bir tesellileri var: Zengin insanlarn giremeyecei yere onlar kabul edilecek ve melekler lir alarken, onlar "Haleluya"; Hogeldiniz diye karlayacak. Zengin olan yzde iki ise, zengin olmann sululuu altnda byk bir vicdan azabyla yaayacak. Bu sululuk duygusu yznden, zenginliklerinin keyfini kartamyorlar. nk znde korkuyorlar. Belki cennete kabul edilmezler. O yzden ikilem iindeler. Zenginlik onlarda sululuk duygusu yaratyor. Piman olmadklar iin sular hafiflemeyecek, cennete kabul edilmeyecekler. nk dnyada ok eye sahipler ve cehenneme atlacaklar. O yzden zengin insan srekli korkuyla yaar. Eer keyiflenirse, baz eylerin keyfini karmaya balarsa, sululuk duygusu onu zehirler. Gzel bir kadnla seviiyor olabilir. Ama sadece bedeni seviiyor. O ise, develerin girdii, ama kendisinin girmesinin mmkn olmad cenneti dnyor. imdi bu adam nasl sevisin? En iyi yemekleri yiyor olabilir, ama keyfini kartamaz. Hayatnn ksa olduunu biliyor ve ondan sonra sadece karanlk bir cehennem atei var. Bir paranoya iinde yayor. Yoksul insan zaten cehennemde yayor. Ama onun bir tesellisi var. Yoksul lkelerdeki insanlarn, zengin lkelerdekine gre daha mutlu olduunu duyunca arrsn. Hindistan'da en yoksul insanlarn bile mutsuz olduunu grmedim. Amerikallar dnyann drt bir yannda ruhani rehberlik aray iinde. Bu doaldr, nk develer tarafndan geride braklmak istemiyorlar. Cennet kaplarndan gemek istiyorlar. Bir yol; bir eit yoga, bir egzersizle teselli bulmak istiyorlar. Btn dnya kendine dman edilmi. Belki de paraya, zenginlie sayg duyan ilk kii benim. nk, para seni ok ynl zengin yapabilir. Fakir bir adam Mozart' anlayamaz. A bir adam Michelangelo'yu anlayamaz. Bir dilenci, Vincent Van Gogh'un resimlerine dnp bakmaz. Alk eken insanlarda kendilerini zeki yapacak yeterli enerji yoktur. Zeka, ancak iinde youn enerji ak varsa ortaya kar. Sadece ekmek ve yala tkenirler. Onlarn zekas yok. Karamazov Kardeler'i anlayamazlar. Onlar ancak bir kilisedeki, aptal bir rahibi dinleyebilir. Ne rahip vaazndan bir ey anlar, ne de izleyiciler. Pek ou alt gn altktan sonra yorgun olduu iin uyur. Rahip de herkesin uyumas sayesinde daha rahattr. Artk yeni bir konuma hazrlamak zorunda deildir. Eski vaazn tekrar edip durur. Herkes uyuduu iin, kimse rahibin kendilerini kandrdn anlamaz. Zenginlik, gzel mzik, byk edebiyat ve sanat aheserleri kadar nemlidir. Baz insanlar doutan mzisyendir. Mozart, sekiz yanda, ok gzel mzikler besteliyordu. O sekiz yanda iken, dier mzik ustalar onun yanna bile yaklaamyordu. O adam doutan yaratcyd.

Vincent Van Gogh, kmr madeninde alan fakir bir babann oluydu. Hi eitim grmedi. Sanat okulunun nnden bile gemedi. Ama dnyann en byk ressamlarndan biri oldu. Birka gn nce resimlerinden birini grdm. O resim yznden brakn baka ressamlar, herkes ona glmt. nk yldzlar kimsenin grmedii bir ekilde yapmt. Nebula gibi her yldz srekli dnen bir tekerlek gibi izmiti. Kim byle bir yldz grmt ki? Dier ressamlar bile "Sen deliriyorsun; bunlar yldz deil" diyordu. Ayrca yldzlarn altnda izdii aalar, yldzlarn stne kadar kyordu. Yldzlar arkada kalm, aalar ok yksee kmt. imdi kim byle aa grd? Bu sadece delilikti. Ama birka gn nce, bu tr bir resim grdm. Fizikiler, Van Gogh'un hakl olduunu kefetti. Yldzlar grndkleri gibi deil. Tpk Van Gogh'un resmettii gibiydi. Zavall Van Gogh! Adamda mthi bir gz olmal. nk fizikilerin, byk laboratuvarlar ve teknolojileriyle yzylda grebildiini o kendiliinden grmt. Vincent Van Gogh, sadece plak gzleriyle, yldzlarn asl eklini kavramt. Onlar srekli kendi ekseninde dnen derviler. Senin grdn gibi duraan deiller. Sonra aalar sordular: "Yldzlar aan bu aalar nereden buldun". Van Gogh yantlad: "Bu aalarn yanna oturdum ve amalarn dinledim. Aalar bana, kendilerinin aslnda dnyann yldzlara ulama arzusu olduklarn sylediler." Belki birka yzyl sonra bilim adamlar, aalarn dnyann arzusu olduunu kefeder. Kesin olan bir ey var. Aalar yerekimine kar hareket ediyor. Dnya onlarn yerekimine kar hareket etmesine izin veriyor. Onlar destekliyor, yardm ediyor. Belki de dnya yldzlarla iletiim kurmak istiyor. Dnya canldr ve hayat her zaman daha yksee erimek ister. Hayal gcnn snr yoktur. Yoksul insanlar bunu nasl anlayacak? O zekaya sahip deiller. Tpk doutan air, doutan ressamlar varolduu gibi, doutan servet yaratclar olduunu da hatrlatmak isterim. Onlar hi takdir edilmemitir. Herkes bir Henry Ford deil ve olamaz. Henry Ford, fakir bir aileye sahipti ve dnyann en zengin adam oldu. Para ve servet yaratmaya ynelik bir yetenei, bir dehas olmu olmal ki, bu bir resim, mzik ya da iir yaratmaktan ok daha zor bir ey. Servet yaratmak kolay bir i deil. Henry Ford, tpk byk bir mzisyen, yazar, air gibi takdir edilmeli. Hatta daha fazla takdir edilmeli. nk onun parasyla, dnyann btn iirleri, btn mzikleri, btn heykelleri satn alnabilir. Ben paraya sayg duyuyorum. Para insanolunun en byk keiflerinden biri. O sadece bir ara. Sadece aptallar onu lanetliyor. Belki bakalarnda para varken, kendilerinde olmad iin kskanyorlar. Kskanlk yznden lanetliyorlar.

Para, dei toku yapmann bilimsel bir yolundan baka bir ey deil. Paradan nce insanlar ok byk zorluk ekiyordu. Dnyann her yerinde mal takas sistemi vard. Eer bir inein varsa ve at almak istiyorsan, bu hayatnn en zorlu grevi olurdu. Atn verip inek almak isteyen bir adam bulmak zorundaydn. Bu ok zor bir i. At vermek isteyen insanlar bulabilirsin. Ama inek almak istemiyorlardr. nek almak isteyen insanlar bulabilirsin, ama onlarn atlar yoktur. Para ortaya kmadan nce durum buydu. Doal olarak insanlar yoksuldu. Hibir ey satamyor, hibir ey alamyordu. Bu ok zor bir iti. Para bunu kolaylatrd. Artk inek satmak isteyen adam, at satmak isteyen bir adam aramak zorunda kalmad. Artk ineini satabilir, paray alp, at satan ama inek istemeyen herhangi birinden at alabilirdi. Para bir deiim ortam oldu. Takas sistemi ortadan kalkt. Para insanla ok byk bir hizmette bulundu. nsanlar artk alp verme kapasitesine sahip olunca, doal olarak zenginlemeye baladlar. Bunu iyi anlamak gerekir. Para ne kadar hzl hareket ederse, o kadar ok paran olur. rnein, eer bende bir dolar olsayd... Bu sadece bir rnek. Bir dolarm yok. Yanmda bir sent bile yok. Cebim bile yok. Bazen eer bir dolarm olursa, onu nereye koyacam diye endieleniyorum. rnein, eer bir dolarm varsa ve onu harcamazsam, o zaman bu salonda sadece bir dolar olur. Ama eer o dolarla bir ey satn alrsam, bakasna geer. Ben dolarn deerinin karln alrm ve keyfini kartrm. Dolar yiyemezsin. Cebinde tutarak nasl keyfini kartacaksn? Keyfini ancak harcayarak kartabilirsin. Ben keyfini kartyorum ve dolar bakasna geiyor. imdi eer onu elinde tutarsa, o zaman sadece iki dolar olur. Benim keyfini kardm dolar ve o cimrinin cebinde duran bir dolar. Ama eer kimse paray tutmazsa, herkes dolar mmkn olduunca hzl harcarsa, eer bin insan varsa, bin dolarlk keyif alnm olunur. Bu sadece tek bir tur. Turlar devam ettike dolar oalmaya devam eder. Hibir ey girmiyor ve ortada aslnda bir dolar var. Ama onu hareket ettirdike oalyor. O yzden paraya, "currency" yani akm denir. O bir akm olmal. Benim anlamm bu. Ben baka bir anlam bilmiyorum. nsan onu tutmamal. Eline getii zaman harca. Vakit kaybetme. nk cebinde durduu srece dolarn bymesini, oalmasn nlyor oluyorsun. Para ok byk bir icat. nsanlar zenginletirir. Sahip olmadklar eyleri alma kapasitesi verir. Ama btn dinler ona kar olmutur. nsanln zengin olmasn istemiyorlar. nsanln zeki olmasn istemiyorlar. nk eer insanlar zekiyse, ncil'i kim okuyacak? Dinler hibir zaman insann zeki olmasn, zengin olmasn istemedi. nsann mutlu olmasn istemedi. nk ac eken, yoksul, aptal insanlar, kiliselerin, sinagoglarn, tapnaklarn, camilerin mterisidir. Ben hibir dini yere gitmedim. Neden gideyim? Eer dini bir yer, dinin tadn almak istiyorsa, bana gelmeli. Ben Mekke'ye gitmiyorum. Mekke bana gelsin. Ben Kuds'e gitmiyorum. Deli deilim. Biraz atlam ama deli deilim. Burada keyif, kahkaha ve sevgi dolu bir yer yarattmz zaman, srail'de ne var ki? Yeni srail'i biz yaratm oluruz.

Para hakknda sana empoze edilmi olan btn fikirleri brak, ona sayg duy, servet yarat. nk ancak servet yarattktan sonra dier boyutlar sana alabilir.

YARATIM EN ST DZEY YARATICILIK: HAYATININ ANLAMI Hayatn kendi bana bir anlam yok. Hayat bir anlam yaratma frsatdr. Anlamn kefedilmesi deil, yaratlmas gerekir. Anlam, ancak onu yaratrsan bulursun. Orada bir alnn arasnda durmuyor. Yani sana soluna baknca, biraz araynca bulamazsn. O bulunacak bir kaya gibi durmuyor. O, yaratlacak bir iir, sylenecek bir ark, edilecek bir danstr. Anlam bir danstr; ta deil. Anlam mziktir. Onu ancak yaratrsan bulursun. Bunu unutma. Milyonlarca insan, anlamn kefedilecei gibi aptalca bir fikir yznden anlamsz birer hayat sryor. Sanki anlam zaten oradaym gibi; bir perdeyi ekince karnda, anlam, ite burada. Hayr, byle deil. Unutma, Buda hayatn anlamn buldu, nk yaratt. Ben buldum, nk yarattm. Tanr, bir nesne deil; bir yaratmdr. Onu ancak yaratanlar bulur. Bence anlamn kefedilecek bir ey olmamas ok gzel. Aksi halde, bir insan onu kefederdi ve sonra bakalarnn kefetmesine gerek kalmazd. Dini anlam ile bilimsel anlam arasndaki fark gryor musun? Albert Einstein grecelilik teorisini kefetti. imdi onu tekrar tekrar kefetmen gerekiyor mu? Eer tekrar tekrar kefediyorsan, aptaln tekisin. Ne gerek var? Bir adam kefetmi. Sana haritay vermi. Onun yllarn alm olabilir. Ama senin anlaman birka saat srer. niversiteye gidip renebilirsin. Buda da bir ey kefetti. Zerdt de bir ey kefetti. Ama bu Einstein'n kefi gibi deil. Zerdt'n izinden gidip, onun haritasn kullanarak bulacan bir ey deil. O ekilde asla bulamazsn. Senin bir Zerdt olman gerekir. Aradaki fark gr. Halbuki grecelilik teorisini anlamak iin bir Albert Einstein olmana gerek yok. Sadece ortalama zekaya sahip olman yeter. Eer ok geri zekal deilsen anlarsn. Ama Zerdt'n anlamn kavramak iin, bir Zerdt olman gerekir. Daha az yetmez. Onu tekrar yaratman gerekir. Her bireyin Tanr'y, anlam, gerei, dourmas gerekir. Her insann hamile kalp, o doum sanclarn yaamas gerekir. Her insann onu rahminde tayp, kendi kanyla beslemesi gerekir. Ancak o zaman kefedebilir. Eer hayatta bir anlam grmyorsan, onun gelmesi iin pasif bir ekilde bekliyor olmalsn. O zaman asla gelmez. Gemi dinlerin fikri buydu. Anlam zaten oradayd. Ama deil. Onu yaratacak zgrlk

orada. Onu yaratacak enerji orada. Tohum ekip, ekini bimek iin gerekli tarla orada. Hepsi orada. Ama anlamn yaratlmas gerekir. O yzden yaratmak, bu kadar byk bir keyif, bu kadar gzel bir macera ve bu kadar heyecanl bir eydir. O yzden ilk olarak, dinin yaratc olmas gerekir. u ana kadar din, ok pasif, hatta duraan kald. Dindar bir insann yaratc olmasn beklemezsin. Onun oru tutmasn, maarada oturmasn, sabah erken kalkp, mantra sylemek gibi aptalca eyler yapmasn beklersin. Ancak o zaman tatmin olursun. O ne yapyor? Uzun orular tuttuu iin onu vyorsun. Belki adam mazoist. Belki kendine ikence yapmaktan holanyor. Buz gibi soukta plak oturuyor ve sen onu takdir ediyorsun. Ama ne gerek var? Ne gibi bir deeri var? Dnyann btn hayvanlar soukta plak oturur. Onlar aziz deil. Ya da scakta, gne altnda oturur; ve sen onu takdir edersin. "Baksana, ne kadar dindar bir adam" dersin. Ama o ne yapyor? Dnyaya katks ne? Bu dnyaya nasl bir gzellik katt? Herhangi bir deiiklik yaratt m? Dnyay biraz daha tatl, biraz daha ho yapt m? Hayr, bunu sormuyorsun. imdi sana sylyorum, bu soruyu sormalsn. Bir insan ark yaratt iin v. Bir insan gzel bir heykel yaratt iin v. Bir insan ok gzel flt ald iin v. Bundan sonra, dini kriterlerin bunlar olsun. Bir insan ok gzel sevdii iin v. Sevgi bir dindir. Bir insan, onun sayesinde dnya daha zarif olduu iin v. Oru tutmak, maarada oturmak, kendine ikence etmek ya da ivili yatakta yatmak gibi aptalca eyleri unut. Bir insan ok gzel gller yetitirdii iin v. Dnya onun sayesinde daha renkli olmutur. O zaman anlam bulursun. Anlam yaratclktan ortaya kar. Din daha iirsel, daha estetik olmaldr. kinci ey ise udur: Bazen bir sonuca ulatktan sonra anlam aramaya balarsn. Bir sonuca ulatktan sonra ararsn. Anlamn ne olmas gerektiine karar vermisindir. Ama sonra onu bulamazsn. Arayn saf olmas gerekir. Arayn saf olmas gerekir derken neyi kastediyorum? Herhangi bir yargya sahip olmadan, kafanda herhangi bir beklenti bulunmadan. Nasl bir anlam aryorsun? Eer belirli bir anlam aramaya oktan karar verdiysen onu bulamazsn. nk daha en batan arayn kirlenmitir. Arayn saf deildir. Sen kararn oktan vermisin. rnein, eer bir adam benim baheme gelip, burada elmas bulacan dnyorsa, ancak o zaman bu bahe gzeldir. Ama elmas bulamad zaman, bahede bir anlam olmadn syler. Etrafta birok gzel iek, bir sr ten ku, bir sr renk, aalar arasndan esen rzgar, kayalar stnde yosun vardr. Ama o bir anlam gremez. nk aklnda belirli bir fikir vardr. Elmas bulmaldr. Ancak o zaman bir anlam olacaktr. Kendi fikri yznden anlam karmaktadr. Brak arayn saf olsun. Sabit bir fikirle hareket etme. plak ol. Ak ve bo ol. O zaman sadece bir anlam deil, binlerce anlam bulacaksn. O zaman her ey anlaml gelecek.

Gnein altnda parlayan renkli bir ta ya da etrafnda kk bir gkkua yaratan i damlas. Ya da rzgarda dans eden kk bir iek. Sen hangi anlam aryorsun? Bir sonula balama. Aksi halde balangta yanl yapm olursun. Yargsz araya gir. nsanlara srekli "Eer gerei bulmak istiyorsan, bilgini bir kenara koy. Bilgili insan asla bulamaz. Bilgisi bir barikat olur" derken, bunu kastediyorum. Goldstein, hayatnda hi tiyatroya gitmemiti. ocuklar ya gn iin ona bir bilet hediye etti. Temsilden sonra evine geldiler ve heyecanla nasl bulduunu sordular. "Tamamen samalkt" diye yantlad. "Kz arzu ederken, adam istemiyordu. Adam arzu ederken, kz istemiyordu. kisi de istedii zaman perde kapand." imdi, eer sabit bir fikrin varsa o zaman sadece onu ararsn. Sadece onu ararsn. Ve bu zihin darl yznden dier her eyi skalarsn. Anlam yaratlmaldr ve nyargsz aranmaldr. Eer bilgini bir kenara koyabilirsen, hayat birden renklenir. Btn renkler canlanr. Ama eer srekli yaztlar, kitaplar, teorileri, doktrinleri, felsefeleri srtnda tayorsan, bunlar iinde kaybolursun. O zaman her ey karr, orbaya dner. Neyin ne olduunu bile hatrlayamazsn. Zihnin orba gibi. Onu temizle, boalt. En iyi zihin, bo zihindir. Sana bo zihin eytann atlyesidir diyenler, aslnda eytann ajanlardr. Bo bir zihin Tanr'ya her eyden daha yakndr. Bo zihin eytann atlyesi deildir. eytan dnce olmadan hibir ey yapamaz. eytan, bolukta hibir ey yapamaz. Bolua girmesi mmkn deildir. Zihninde ne kadar ok dnce var. Hepsi karm. Hibir ey net grnmyor. Birok kaynaktan o kadar ok ey duymusun ki, zihnin bir canavara dnm. Sense hatrlamaya alyorsun, nk sana hatrlaman sylendi. "Unutma" dendi. Sen de doal olarak, bu ar yk yznden hatrlayamyorsun. Birok eyi unuttun, birok eyi hayal ettin ve kendinden kattn. Bir ngiliz, Amerika'y ziyaret ederken bir ziyafete katlm. Ev sahibinin u konumay yaptn duymu: "Baka bir adamn karsnn -annemin kollarnda geirdiim hayatmn en mutlu an erefine." "Ne gzel bir sz" diye dnd ngiliz. "Bunu hatrlayp, daha sonra kullanmalym." Birka hafta sonra ngiltere'ye dnd ve bir kilise yemeinde, kadeh kaldrma konumasn onun yapmasn istediler. O da kalabalk salonda byk bir cokuyla balad. "Baka bir adamn karsnn kollarnda geirdiim hayatmn en mutlu an erefine."

Uzun bir sessizlikten sonra, kalabalk huzursuz olmaya ve konumacy szmeye balad. Konumacnn arkada ona eilip fsldad: "Ne demek istediini hemen aklasan iyi olur." Konumac, "Tanrm!" diye bard. "Kusura bakmayn. Kadnn adn unuttum." Bu yaanyor. Etrafn bunu dedi, Lao Tzu unu dedi diye hatrlyorsun. sa'nn ne dediini, Muhammed'in ne dediini hatrlyorsun. Birok ey hatrlyorsun ve hepsi karm durumda. Kendi bana tek bir sz bile sylememisin. Eer kendine ait bir ey sylemezsen, anlam karrsn. Bilgiyi brak ve daha yaratc ol. Unutma, bilgi toplanr. Bir yaratcla gerek kalmaz. Sadece alc olman yeterli. nsan buna dnmtr. nsan bir izleyiciye indirgenmitir. Gazete okur, ncil okur, Kur'an okur, Gita okur, sinemaya gider, oturur, film izler, futbol mana gider. Ya da televizyonunun karsna oturur, radyo dinler, falan filan... Gnde yirmi drt saat, herhangi bir katlma girmeden sadece izleyici olur. Bakalar bir eyler yaparken, o sadece oturup izler. zleyerek anlam bulamazsn. Binlerce sevgiliyi seviirken grebilirsin. Ama sevginin ne olduunu bilmezsin. O, orgazmik brakml izleyerek bilemezsin. Katlmc olmak zorundasn. Anlam, katlmakla ortaya kar. Hayata katl. Mmkn olduunca derinden ve btnyle katl. Katlm iin her eyi riske et. Eer dansn ne olduunu bilmek istiyorsan, bir dansy izlemeye gitme. Dans etmeyi ren, dans ol. Eer herhangi bir eyi bilmek istiyorsan, katl. Bir eyi bilmenin gerek, doru ve zgn yolu budur. O zaman hayatnda birok anlam olacak. Sadece tek boyutlu deil; ok boyutlu anlamlar. Ve sen anlam yamuruna tutulacaksn. Hayatn ok boyutlu olmas gerekir. Ancak o zaman anlam vardr. Hayat asla tek boyutlu deildir. Bu da bir sorun. Eer biri mhendis olursa, her eyin bittiini dnr. Kendini mhendis kimliiyle tanmlar. O zaman hayat sadece mhendislik olur. Milyonlarca seenek varken, o sadece tek bir yolda ilerler. Sklr, bunalr, yorulur ve heyecann kaybeder. Sadece lm bekler. Bu durumda nasl bir anlam olabilir? Hayatta daha fazla ilgi alanlarn olsun. Sadece bir i adam olma. Bazen oyun da oyna. Sadece doktor, mhendis, mdr ya da profesr olma. Mmkn olduunca ok ey olmaya al. Kat oyna; keman al. ark syle; fotoraf ek. air ol; hayatta mmkn olduunca ok ey bul. O zaman zenginlie sahip olursun. Anlam, zenginliin yan rndr. Sokrates hakknda ok anlaml bir hikye duydum: Sokrates, hcresinde lmn beklerken srekli, "Sokrates mzik yap" diye onu zorlayan ryalar grmeye balar. Yal adam her zaman felsefe yaparak sanata hizmet ettiini dnrd. Ancak o gizemli sesin teviki ile hikayelerini dizelere dntrd; Apollo'ya bir ilahi adad ve flt ald. lm soluunda felsefe ve mzik bir an iin el ele tututu. Sokrates daha nce hi olmad kadar mutlu oldu. O hayatnda flt almamt. inde bir ey srar ediyordu. "Sokrates, mzik yap." lm bu

kadar yaknken, ok sama grnyordu. O daha nce hi flt almam; hi mzik yapmamt. Varlnn bir paras boulmu durumdayd. Evet, Sokrates gibi bir adam bile tek boyutlu kalmt. nkar edilen boyut srarcyd. "Bu kadar mantk yeter. Bir para mzik sana iyi gelir. Denge getirir. Bu kadar tartma yeter. Biraz da flt al." Ses o kadar srarcyd ki, ona teslim olmak zorunda kald. Havarileri ok arm olmal. "Yoksa delirdi mi? Sokrates flt m alyor?" "Ama benim iin bu ok nemli." Mzik ok gzel olmayabilir. nk daha nce hi almamt. Tamamen amatrce ve ocuksu olmu olabilir. Ama yine de, bir tatmin yaratt, bir kpr oluturdu. Artk tek ynl deildi. Belki de hayatnda ilk kez ann yaad. Belki de hayatnda ilk kez, mantkl bir aklama getiremeyecei bir ey yapt. Aksi halde o ok rasyonel bir adamd. Geen gn, byk Hassid mistii Baal em hakknda bir hikye okudum. O gn tatildi ve Hassidler dua edip, birlikte dans etmek iin, usta ile sylemek iin toplanmt. Bir adam zrl ocuu ile gelmiti. Olunun yanl bir ey yapmasndan ekiniyordu. O yzden srekli onu kolluyordu. Dualar okunurken, ocuk babasna sordu: "Bir ddm var, onu alabilir miyim?" Baba, "Kesinlikle olmaz. Ddn nerede" diye sordu. ocuunun onu dinlemeyeceinden korkuyordu. ocuk babasna cebindeki dd gsterdi. Baba bir gzn ocuktan ve o cepten ayrmad. Sonra dans balad. Baba da unutup, dans etmeye balad. Hassidler dans eder, keyifli insanlardr. Yahudiliin kremalardr. Yahudiliin z onlarla birlikteydi, o deli insanlarla. Herkes Tanr'ya dua edip dans ederken, artk ocuk kendini tutamad. Cebindeki dd kartp fledi. Herkes oke olmutu. Ama Baal em geldi ocua sarld ve yle dedi: "Dualarmz duyuldu. Bu ddk olmadan hepsi bir hiti. nk burada kendiliinden yaplan tek ey bu oldu. Dier her ey trenseldi." Hayatnn l bir ayine dnmesine izin verme. Aklanamayan anlar olmasna izin ver. Brak baz eyler gizemli kalsn. Neden gsteremediin eyler olsun. nsanlarn senin biraz lgn olduunu dnmelerini salayacak baz eylemlerin olsun. Yzde yz akl sal yerinde bir adam, l bir adamdr. Yannda bir para lgnlk olmas her zaman byk bir keyif getirir. Arada baz lgnlklar da yap. O zaman anlam mmkn olabilir. -&-