STAROŻYTNOŚĆ

1. Na czym polega szczęście człowieka?

a) Sokrates.
Istotą człowieka jest dusza i szczęście. Człowiek jest duszą. Powinien doskonalić siebie -
dbać o duszę, czyli być szczęśliwy.
Nauka Sokratesa mówi o szczęściu.
Droga do szczęścia.
- poznaj samego siebie,
- troszczyć się o siebie,
- cnota jest wiedzą (dobro moralne).
Dusza to rozum człowieka.
Szczęście dają wartości duchowe, wiedza i wartości moralne.
Nieszczęście u Sokratesa:
- słuchać ciała
- szukać szczęścia u innych.
b) Platon.
Nie jest ważne życie, liczy się to, co będzie po nim. Aby mówić o szczęściu należy
wspomnieć o ideałach i rzeczywistości.
Rzeczywistość istnieje, ale nie jest ona godna uwagi, bo jest niema, podlega czasowi i
rozproszeniu. Jest cielesna (nietrwała).
Rzeczywistość fizyczna i zmienna, obok niej istnieje rzeczywistość duchowa. Wszystko w
niej jest wieczne, niezmienne i również takie są idee.
Idee są nie cielesne, są duchowe, są absolutną prawdą, są wieczne, niezmienne, są natury
boskiej. Poznając Idee pośrednio poznajemy Boga. Poznajemy je za pomocą rozumu a nie
umysłu. Umysłami możemy je tylko uchwycić, osiągnąć zrozumieć.
Szczęście: celem i szczęściem człowieka jest wyzwolenie i oczyszczenie duszy z węzłów
ciała. Człowiek powinien doskonalić się, by oderwać się od tego, co cielesne, oraz zbliżyć się
do świata Idei. Musimy myśleć o Ideach i o Bogu, poznanie siebie, doskonałość moralna,
wiedza i nauka, jest to prawda do szczęścia. Człowiek jest szczęśliwy, gdy dusza jest
szczęśliwa. Wyzwolenie z ciała, ucieczka od ciała, ucieczka od świata, upodobnienie się do
Boga, życie dla duszy, dbanie o duszę.
2. Cel życia człowieka.
a) Sokrates.
Celem życia jest szczęście duszy.
b) Platon.
Celem duszy jest wyzwolenie duszy z węzłów ciała. Dusza na ziemi jest przejściowo.
Człowiek żyjący niedoskonale obciąża duszę cielesnością i nie może się uwolnić.
3. Dualizm.
Dusza ma naturę podwójną. Jest jednocześnie uwięziona jak i uwolniona.
4. Stosunek duszy i ciała w Starożytności.
a) Sokrates.
Duszę i ciało traktuje rozłącznie. Ciało jest przedmiotem pogardy. Ciałom zacienia Prawdę,
przeszkadza w życiu.
Dusza jest w pełni Dusza, gdy; posiada wiedzę moralną, dusza jest rozumem a rozum poznaje
dobro. Cnota jest wiedzą o własnej duszy.
Dusza jest moralnością i intelektualnością człowieka.
Ciało:
a) Sokrates.
Odrzuca to, co nie jest duszą, pogardza ciałem. Na ciało składają się uczucia, namiętności,
pragnienia, zmysłowość. Ciało przejawia się cielesnością.
b) Platon.
Istotą człowieka jest dusza. Człowiek jest duszą władającą ciałem. Dusza może istnieć
niezależnie od ciała. Mamy wiedzieć, co ona robiła przed i po uwięzieniu w ciele.
1
ŚREDNIOWIECZE

1. Idee oryginalne Chrześcijaństwa i ich rozwiniecie w filozofii.

Podstawą filozofii chrześcijańskiej jest:
- filozoficzna interpretacja Biblii.
- koncepcja transcendencji Boga - oznacza, że Bóg jest poza i ponad światem. Nie jest
prawem, rozumem świata, istnieje przepaść pomiędzy Bogiem i światem. Nie możemy
poznać Boga, ponieważ go nie widzimy.
Koncepcja Św. Tomasza.
Wiara i Rozum nie mogą być ze sobą sprzeczne, ponieważ jedno i drugie pochodzi od Boga.
Dlatego też teologia i filozofia nie mogą osiągać różnych prawd. Różnią się jednak, co do
metody:
Filozofia wychodzi od rzeczy stworzonych i w ten sposób dociera do Boga. Teologia zaś swój
początek bierze od Boga.
a) Transcendencja Boga.
- istnieniem Boga jest istnienie, ale nic poza tym. To wg. Św. Tomasza oznacza, że każda inna
rzecz będzie niedoskonała.
- jeśli tak to Bóg jest niepoznawalny
- jest czymś bardzo prostym = niezłożonym = substancją duchową.
- Bóg = myślenie = czysty rozum.
- Bóg zawiera w sobie czystą doskonałość.
- jeżeli jest istnieniem to sam je sobie dał.
b) Stworzenie świata z niczego.
W Starożytności Bóg stworzył świat z niczego.
* Koncepcja stworzenia świata - sięga Boga. Bóg stworzył świat z niczego w jednej chwili -
to jego dobroć i miłość.
My nie mamy dostępu do Boga, nie możemy go poznać, obcować z nim. Jedyna droga do
Boga to odczytywanie (interpretowanie) świata - rzeczy materialnych i stworzonych.
c) Koncepcja Boga, który jest osoba.
Osobista więź z Bogiem, wiemy, że Bóg nas kocha, więc zachowuje się jak osoba.
* Szczęście - to dążenie do Boga, doskonałość, perfekcjonizm, hierarchia celów i dóbr -
jednostka i osoba.
Świat to Księga Boga i przez świat możemy Go pośrednio poznać.
d) Koncepcja zbawienna - śmierć Chrystusa i zmartwychwstanie.
Wiara: Człowiek został stworzony przez Boga na cel nadprzyrodzony.
Człowiek: To byt podobny od i wobec Boga. Swoje istnienie zawdzięcza Bogu, który jest
źródłem innych istnień. Jest podporządkowany Bogu swojej istoty, bo został przezeń
stworzony i ku Bogu skierowany. Człowiek to obraz Boga stworzony na Jego podobieństwo,
posiada duszę bliską Bogu.
e) Natura człowieka.
To dusza rozumna, ona jest również osobą, bo posiada wolną wolę, potrafi jej używać
kierując sobą.

2. Średniowieczny obraz świata i miejsce człowieka w świecie.

Stworzenie świata z niczego - materia, forma, czas. Świat jest dziełem Boga, jego śladem,
Boga można odczytywać, ze świata. Świat i człowiek jest dziełem Boga.
Św. Tomasz nie neguje cielesności. Osoba posiada rozum, wolną wolę, ciało. Człowiek ma
wolna wolę, jest to pośrednik pomiędzy rozumem a zmysłowością. Człowiek jest obrazem
Boga równym na jego podobieństwo.

2
3. Chrześcijańskie ujęcie człowieka.
a) Św. Tomasz.
Istotą człowieka nie jest dusza, należy dowartościować ciało, ponieważ istotą jest osoba
(jedność duszy i ciała). Osoba jest naturą człowieka (model, wzorzec, człowieczeństwo).
Chrześcijański ideał człowieka = dobre życie i rozumne poznanie Boga. Należy szukać osoby
w sobie, do niej dążyć, przekonywać siebie, ale dostosowywać się do ogółu.
b) Maritain.
Człowiek funkcjonuje jako jednostka i jako osobowość.
- Człowiek jako jednostka - jest materią (ciałem).
* Pozytywnie - daje istnienie, materialność człowieka powoduje, że mamy różne cechy
charakteru i różnimy się.
* Negatywnie - skończoność w czasie.
Maritain uważa, że człowiek jako jednostka jest negatywna, pełna nienawiści, zapomina o
osobowości, dąży do namiętności i zmysłów, traci integralność, staje się egoistyczny i
samolubny.
- Człowiek jako osoba w nas równa się osobowość.
"Ja" ma znaczenie ogólne nie jest moralnym "Ja" jest duszą. Osobowość posiada naturę
duchową, własną wewnętrzność, szuka dialogu, jest niezależna od "Ja".
* Pozytywnie - otwarta na dialog, daje miłość, skierowana na dobro, jest źródłem wolnej woli
człowieka.

4. Człowiek w relacji do Boga.

Celem człowieka jest dążenie do Boga, poznanie świata. Drogą do Boga są czyny moralne,
oprócz poznania intelektualnego, realizacja celów i dóbr. Człowiek jako osoba ma być
nastawiony na doskonalenie:
a) Św. Tomasz - cierpienie, z tego zadowolenie.
b) Maritain - doskonałość daje nam szczęście zewnętrzne i wewnętrzne. Doskonalimy się
przez realizację dóbr i celów. Wyróżniamy cele:
- bliższe (pośrednie);
- naczelne (nie są realizowane w pełni, mają nas doprowadzić do ostatecznych);
- ostateczne (to dobro najwyższe, nie możemy go realizować w życiu doczesnym).
Droga do Boga to realizowanie wartości. Wartości i dobro to prawie to samo. Układają się
one w kierunku od nas niezależnym. Wartości to uniwersalne normy moralne, idealne wzorce
moralności (doskonałości). Wartości są obiektywnie uniwersalne, niezmienne i niezależne od
nas. Możemy je przeżywać i realizować. Skoro Bóg stworzył człowieka to wyposażył go w
naturę, w która jest wpisane dobro i wartości są w nim zakorzenione. Obok Boga jest
człowiek. Człowiek ma dążyć do Boga poprzez czyny moralne, realizację dóbr i wartości.

3
PONOWOCZESNOŚĆ

1. Diagnoza społeczeństwa ponowoczesnego i jej cechy.

Przyczyny rozpadu nowożytności są natury filozoficznej: pojęcie nowożytności to jest

prawda, idee, Bóg, istota człowieka są oderwane od rzeczywistości. Jedna Prawda w jednym
uniwersalnym rozumie. Na przełomie wieków nastąpił rozwój nauk humanistycznych -
filozofii, historii. Wszelkie uwarunkowania są zależne od historii i kultury. Zaczęto sobie
uświadamiać, że wszelkie idee są właśnie od tego zależne. Odsłonięcie, że idee nie koniecznie
są wytworem człowieka, ale również są wytworem języka. Dominacja jednej teorii jest
procesem społecznym. U źródeł przyjęcia danej teorii jest interes, przemoc, dominacja.
Zaczęto krytykować typ myślenia totalitarnego (jedna pokrewna idea), jakaś tradycja staje do
rangi absolutu, krytykowano to jako niemoralne, oparte na władzy - przymusie. Dominacja
idei w imię prawdy to przemoc, a ten proces trwał przez lata wojenne i później. Filozofowie
tego okresu demonstrowali go i odrzucali nowożytność, podsumowaniem tego była książka
(Kondycja ponowoczesna). Wiara się rozpada, społeczeństwo ponowoczesne jest
antynowożytne (neguje nowożytność). Jest społeczeństwem niewiary w wielkie jednoczące
metanarracje, np. uniwersalny rozum, etyka.
a) Główne cechy społeczeństwa ponowoczesnego.
- pluralizm - odrzucenie jednostki, akceptacja wielości, zmierzch etyki, społeczeństwo
kapitalizmu.
Bauman:
Ponowoczesność to umiejętność życia z przygodnością, przypadkowością, przelotnością,
nieprzewidywalnością. Pluralizm, wolność wyboru, antytotalitaryzm, prawo do prawdy,
tolerancja.
Walsh:
- konsumpcjonizm;
- bogactwo - niejednokrotnie jest to tylko teoria;
- społeczeństwo moralnej komunikacji (radio, Internet, telefon);
- społeczne uporządkowanie (tendencja do zastępowania porządku naturalnego porządkiem
technicznym);
- społeczeństwo postępu (nie dąży do rewizji moralnej, ale do jej kontynuacji).
Rorty:
- Przygodność do przypadkowości, uwarunkowanie historyczne, kulturowe języka;
- krytyka prawd, której nie ma;
- przygodność języka - brak jednej prawdy, moralności, prawda jako słownik fikcyjny (własne
indywidualne poglądy);
- przygodność jaźni (nie ma jednej uniwersalnej prawdy wytworów człowieka);
- wielość dyskursów, opisów, interesów, poglądów, nie można mieć jednego celu;
- przypadkowość;
- nie ma celu i ideału.
Taylor:
- Indywidualizm (tracimy nasze horyzonty, mamy węższe cele poznania, skupiamy się na
własnym życiu i prywatności;
- prymat rozumu instrumentalnego (maksimum efektywności, usunięcie hierarchii wartości,
prymat techniki, siły rynkowej);
- utrata wolności (zamykamy się w życiu prywatnym);
- dialogiczny charakter egzystencji (musimy określić swoja tożsamość, nasza egzystencja jest
komunikacją);
- potrzeba uznania (nasze poczucie nie stanowi racji naszego wyboru, wybór ma sens, gdy
istnieje coś znaczącego bardziej od wyboru);
- zasada bezstronności = zasada uznania wartości.

4
2. Najważniejsze wartości człowieka ponowoczesnego.

Wartości człowieka ponowoczesnego. Głównym problemem jest tożsamość człowieka,

zawsze występuje w jakimś kontekście społecznym. Nie ma jednolitego wzorca. Główne
założenia liberalizmu pokrywają się z ponowoczesnością.
Wartości człowieka i jednostki:
- Wolność i indywidualizm - wolność to swoboda wyboru bez ograniczeń własnych idei,
pragnień; jest ona podstawą wielu działań człowieka, stanowi godność człowieka, ma wymiar
heroiczny. Jeśli człowiek jest wolny, ale w jakimś kontekście społecznym to potrafi mimo to
być niezależny od społeczeństwa, potrafi się zdystansować od wartości społecznych, istnieje
nad jednostką. Nie ma tu mowy o jakimś dobru wspólnym.
- Konsekwencja - naturalne państwo, czyli celem państwa wg. liberalizmu ma być
zapewnienie swobody. Prymat jednostki nad dobrem ogólnym (tolerancja).
- Kodeks moralny ma być wykreowany przez siebie, nie tworzyć siebie samego, ma być
zdolny do stworzenia własnego oryginalnego życia.
Bauman:
- Wieloznaczność i przygodność;
- pluralizm zasad;
- wolność wyboru;
- tolerancja.
Walsh:
- Zostały zakwestionowane uniwersalne wartości, np. dobro, prawda. Racjonalizm został
zastąpiony przez politeizm wartości;
- umiejętność ciągłego odnajdywania się w pluralistycznym świecie jako porządna cecha
człowieka ponowoczesnego;
- wieloznaczność jako wartość, szansa dla rozwoju;
- wolność;
- umiejętność samostanowienia, odnajdywanie się w różnorodności;
- konstruktywne wykorzystywanie pluralizmu.
Rorty:
Człowiek to słownik finalny - to poglądy, przekonania - każdy posiada swój słownik finalny i
to, co określa człowieka.
- Oryginalność jako wartość najwyższa;
- autokreacja, samorealizacja - dotyczy słownika finalnego, jego przekształcenia;
- wolność = posługiwanie się słownikiem;
- indywidualizm.

3. Na czym polega autokreacja.

Rorty - jest celem człowieka jako słownika finalnego. Należy stworzyć samego siebie, swój
słownik by być oryginalnym. Oryginalność to wartość najwyższa człowieka. Modelem
człowieka jest ironista liberalny, tylko on posługuje się w sposób idealny słownikiem
finalnym. Krytyczny z dystansu wobec swoich poglądów, liberalny - bo uznaje wielość, nie
ma ideałów.
Taylor - Ideał moralny - to wyobrażenie lepszego życia. Autokreacja - to całkowita wolność,
samorealizacja i oryginalność. Musimy uwzględnić wymiar człowieka we wspólnocie, to, co
ja z niej czerpie, i to, co oni mi dają. Nie ma całkowitej wolności, autokreacji,
indywidualizmu, autentyczności. Trzeba uwzględnić wymiar wspólnoty. Wspólnotowość jest
zawsze w nas wpisana. Poprzez indywidualizm tracimy nasze horyzonty, wyższe cele
skupiając się na własnym oryginalnym życiu.

5
4. Jednostka i wspólnota. Prymat jednostki.

Rorty - liberalizm.
Liberalizm - jednostkowość, głównym problemem jest tożsamość człowieka, zawsze
występuje ona w jakimś kontekście społecznym, nie ma jednolitego wzorca. Wolność
indywidualizmu jednostki - wolność to swoboda wyboru bez ograniczeń i przymuszeń. Ta
wolność jest podstawą wszelkiej działalności człowieka. Celem jest dążenie do
indywidualnego szczęścia, nie ma mowy o wspólnocie.
Maritain - koncepcja dobra wspólnego.
Taylor - znaczenie wspólnoty dla kształtowania osobowości wspólnotowej.
Prymat jednostki.
Przygodne jednostki najlepiej mogą się rozwijać i robić, co chcą w społeczeństwie
liberalnym. Społeczeństwo wspólnotowe wciela ideał przypadkowości i akceptuje ją. Nie ma
jednej moralności, radykalnego celu i ideału. Istnieje wielość dyskursów, opisów, wielość
interesów i poglądów. Nie można uznać dominacji jednego celu. Nie można używać siły.
Idealnym obywatelem społeczeństwa liberalnego jest poeta i utopijny rewolucjonista - gdyż
tworzą oryginalne pomysły i perspektywy.

5. Koncepcja dobra wspólnego - Maritain.

Koncepcja dobra wspólnego, narzucenie wspólnoty. Wyraża ona częściowo postulaty

komunitaryzmu tzn. tylko w odniesieniu do dobra wspólnego. Człowiek potrzebuje wspólnoty
ze względu na swoją godność, doskonałość, bo jest otwarty na miłość i akceptację - czego
jednostka nie potrafi spełnić. Społeczeństwo zapewnia pomoc w doskonaleniu się. Tradycja
społeczna to: wartości, wzorce, ideały, morale. Dobro wspólne - to ich dobro we wspólnym
życiu. To zespół stałych wartości podzielonych na daną wspólnotę. Dobre życie to między
innymi suwerenność człowieka. Wspólnota to społeczeństwo lub zespół osób, który ją tworzy.

6. Znaczenie wspólnoty dla kształtowania się osobowości wspólnotowej.

7. Koncepcja dobra wspólnego, człowiek wobec dobra wspólnego.

8. Trzy bolączki współczesności.

9. Przygodność języka, jaźni i społeczności liberalnej.

10. Indywidualizm czyli prymat jednostki.

- Indywidualizm Rortiego (Indywidualizm - pyt. 4)

- Prymat jednostki.
Prymat jednostki jest związany z niektórymi cechami społeczeństwa ponowoczesnego, czyli
pluralizmu (akceptacja wielości), irracjonalizm - to jednostka decyduje, co jest dla niej
najlepsze, co ważne, co chce robić. Ponowoczesność jest ściśle związana z liberalizmem,
wolnością, zarówno wyboru idei jak i sposobu życia.
Walsh - prymat jednostki jest związany z wartościami człowieka ponowoczesnego:
wieloznaczność wartości, natura dla rozwoju, umiejętność rozumowania i politeizm wartości.
Nie ma zasad!!! (Moralności, kodeksu postępowania).
Taylor - krytyka - indywidualizlizm jest dla jednostki zgubny gdyż poprzez niego tracimy
nasze horyzonty, wyższe cele poznania, skupiamy się na własnym oryginalnym ujęciu. Poza
tym nie ma wolności, autentyczności, indywidualizmu bez wspólnoty. Jednostka nie jest
wolna, jest zniewolona przez państwo i jego wartości. To społeczeństwo góruje nad jednostką.

11. Na czym polega wolność człowieka.

6
- Wolność wobec filozofii chrześcijańskiej.
Św. Tomasz jako pierwszy uznał człowieka jako osobę - duszę. To wolna wola - człowiek
jako dusza i rozum jest osobą i posiada wolną wolę. Ta wolna wola zawsze pragnie dobra, jest
na nie ukierunkowana. Człowiek może się od tego odwrócić, ale wolna wola zawsze jest
ukierunkowana na dobro, bo człowiek pochodzi od Boga - dobra najwyższego. Jeżeli
odwrócimy się od dobra to wolna wola się zniewala, tylko dobra wola jest wolna, naturalne
jest dążenie do Boga. Człowiek jest wolny do realizowania dobra.
- Wolność ponowoczesna (liberalna).
Liber = wolny + indywidualizm. Wolność to swoboda wyboru własnych pragnień, wartości,
idei bez ograniczeń i prymatu. Wolność jest podstawą wszelkich działań człowieka. Wolność
stanowi o szacunku i godności człowieka. Wolność ma wymiar heroiczny. Jeżeli człowiek jest
wolny, ale jest w jakimś kontekście społecznym to mimo to potrafi być nienaturalny, potrafi
zdystansować się do wartości społecznych i ma wtedy prymat nad społeczeństwem. Nie ma
mowy o dobru wspólnym. Celem ludzi jest dążenie do indywidualnego szczęścia.

12. Wyjaśnij pojęcia.

Pluralizm - jest to pojęcie postmodernistyczne, jest to wielość, różnorodność dotycząca form

wiedzy, koncepcji życiowych, wzorów i systemów wartości, oraz punktów widzenia i
światopoglądów.

Zmierzch etyki - (pojęcie ponowoczesności) - kryzys moralny odbija się w postaci kryzysu
etycznego - w nowoczesności wysiłki filozofii moralności skierowane były na redukcję
pluralizmu. Etykę wyobrażamy sobie na kształt prawa, w nowoczesnym świecie był wymóg
by moralność zapisywano jako prawo, wsparta na silnej podstawie rozumu, jednoznaczna. To
wszystko upada w ponowoczesności, prawo nie jest moralnością a rozum nie stanowi
podstawy do moralności. To właśnie zmierzch etyki - zmierzch wiary w jeden system
umowny po wieczności. Konsekwencje zmierzchu etyki: pluralizm zasad, wolność wyboru,
wielość autorytetów, ambiwalencja.

Politeizm wartości - zastąpił pojęcie racjonalizmu etycznego, nie ma już jednoznacznej

odpowiedzi na pytanie o to, co jest lepsze a co gorsze. Pojawiają się różnorodne systemy
wartości, współistniejące jedna obok drugich.

Tolerancja - to pogodzenie się z faktem, ze istnieją inne miejsca, inne czasy, inni ludzi. Nie
można się spierać o słuszność wyborów, każdy wybór ludzi jest odpowiedni, to unikanie
upodlenia innych.

Relatywizm wartości - (moralne) polega na uznaniu, że w wielości poglądów i wartości nie

ma żadnych absolutnie prawidłowych. Nie uznaje możliwości oceny, porównywania krytyki
różnych poglądów. Każdy wybór jest równie dobry.

Subiektywizm - to akceptacja wielości, uwzględnienie ważnych, subiektywnych poglądów.

Te wartości są naszym wytworem i nie opierają się na żadnych fundamentach.

Ambiwalencja - dwojakość, dwuwartościowość uczuć. Doznawanie jednocześnie

sprzecznych uczuć i chęci w stosunku do tych samych osób, przedmiotów, sytuacji.
Towarzyszy np. schizofrenii.

Solidarność - solidarny, poczuwający się do współodpowiedzialności, współdziałania,

mający zgodne z kimś poglądy, interesy, cele.
Indywidualizm - niezależność w poglądach, odrębność, oryginalność, potrzeba swobody
myślenia i postępowania w sposób odbiegający od ogólnie przyjętych wzorów.

7
Przygodność -