Professional Documents
Culture Documents
PAMIĘĆ
i TOŻSAMOŚĆ
Rozmowy na przełomie tysiącleci
Jan Paweł II
Pamięć i tożsamość
ISBN 978-91-86801-08-3
PAMIĘĆ
i TOŻSAMOŚĆ
Rozmowy na przełomie tysiącleci
2012
Rozmowy na przełomie tysiącleci
Spis rozdziałów:
DEMOKRACJA:
MOŻLIWOŚCI I ZAGROŻENIA............................................................95
22. Współczesna demokracja....................................................................95
23. Powrót do Europy?................................................................................ 101
24. Macierzyńska pamięć Kościoła................................................... 109
25. Wertykalny wymiar dziejów Europy...................................... 114
ZAKOŃCZENIE............................................................................................................118
26. „Ktoś prowadził tę kulę...”............................................................... 118
5
Rozmowy na przełomie tysiącleci
6
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
1.
Mysterium iniquitatis: Koegzystencja dobra i zła
2.
Ideologie zła
8
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
9
Rozmowy na przełomie tysiącleci
10
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
11
Rozmowy na przełomie tysiącleci
12
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
13
Rozmowy na przełomie tysiącleci
14
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
3.
Miara wyznaczona złu w dziejach Europy
15
Rozmowy na przełomie tysiącleci
16
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
ich panowanie potrwa dłużej niż nazizm. Jak długo? Trudno było
przewidzieć. Można było myśleć, że i to zło było w jakimś sensie po-
trzebne światu i człowiekowi. Zdarza się bowiem, że w konkretnym
realistycznym układzie ludzkiego bytowania zło w jakimś sensie
jawi się jako potrzebne -jest potrzebne o tyle, o ile daje okazję do
dobra. Czy Johann Wolfgang von Goethe nie powiedział o diable:
ein Teil von jener Kraft, die stets das Böse will und stets das Gute
schafft - „jestem częścią tej siły, która pragnie zła, a czyni dobro”.
Św. Paweł na swój sposób wzywa: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło
dobrem zwyciężaj” (Rz 12, 21). Ostatecznie, zastanawiając się nad
złem, dochodzimy do uznania większego dobra.
Jeżeli zatrzymałem się tu, aby uwydatnić miarę wyznaczoną
złu w dziejach Europy, to muszę zaraz dodać, że ta miara jest wy-
znaczona przez dobro - dobro boskie i ludzkie, które się objawiło
w tych samych dziejach, w ciągu minionego stulecia, a także w cią-
gu całych tysiącleci. Tak czy owak, zła doznanego nie zapomina się
łatwo. Można je tylko przebaczyć. A co to znaczy przebaczyć? To
znaczy odwołać się do dobra, które jest większe od jakiegokolwiek
zła. Ostatecznie takie dobro ma swoje źródło tylko w Bogu. Tylko
Bóg jest takim Dobrem. Ta miara wyznaczona złu przez boskie do-
bro stała się udziałem dziejów człowieka, w szczególności dziejów
Europy, za sprawą Chrystusa. Chrystusa nie da się więc odłączyć od
dziejów człowieka. To samo powiedziałem podczas moich pierw-
szych odwiedzin w Polsce, w Warszawie, na placu Zwycięstwa.
Mówiłem wtedy, że nie można odłączyć Chrystusa od dziejów mo-
jego narodu. Czy można oddzielić Go od dziejów jakiegokolwiek
narodu? Czy można oddzielić Go od dziejów Europy? To przecież
w Nim wszystkie narody i ludzkość cała mogą przekroczyć „próg
nadziei”!
17
Rozmowy na przełomie tysiącleci
4.
Odkupienie jako boska miara wyznaczona złu
18
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
19
Rozmowy na przełomie tysiącleci
dobna myśleć o mierze, jaką Bóg wyznacza złu pod jego różnymi
postaciami, nie odwołując się do tajemnicy odkupienia.
Czy tajemnica odkupienia jest również odpowiedzią na to zło
dziejowe, które powraca w historii człowieka pod różnymi posta-
ciami? Czy jest ona odpowiedzią na zło naszych czasów? Zdawać
by się mogło, że zło obozów koncentracyjnych, komór gazowych,
okrucieństwa pewnych działań służb policyjnych, wreszcie samej
wojny totalnej oraz ustrojów opartych na przemocy - że to zło,
które również programowo przekreślało obecność krzyża - było
mocniejsze. Jeśli jednak popatrzymy nieco wnikliwiej na dzieje lu-
dów i narodów, które przeszły przez próbę systemów totalitarnych
i prześladowań za wiarę, wówczas odkryjemy tam wyraźną, zwy-
cięską obecność krzyża Chrystusowego. A na tak dramatycznym de
ta obecność jawi się jako jeszcze bardziej przejmująca. Tym, którzy
są poddani programowemu oddziaływaniu zła, nie pozostaje nikt
inny i nic innego poza Chrystusem i krzyżem, jako źródłem ducho-
wej samoobrony, jako rękojmią zwycięstwa. Czyż takim znakiem
zwycięstwa nad złem nie stał się św. Maksymilian Kolbe w oświę-
cimskim obozie zagłady? Czy nie jest nim historia św. Edyty Stein
- wielkiej myślicielki ze szkoły Husserla - która podzieliła los wielu
synów i córek Izraela, spalona w krematorium w Brzezince? A prócz
tych dwóch postaci, które zwykło się razem wymieniać, tyle innych,
które w owych .bolesnych dziejach były wielkie wielkością świadec-
twa dawanego wśród współwięźniów Chrystusowi ukrzyżowanemu
i zmartwychwstałemu.
Tajemnica Chrystusowego odkupienia jest bardzo głęboko
zakorzeniona w naszej egzystencji. Życie współczesne zostało zdo-
minowane przez cywilizację techniczną, ale i tutaj sięga skutecz-
ność tej tajemnicy, jak nam to przypomniał II Sobór Watykański:
„Na pytanie, w jaki sposób można przezwyciężyć to nieszczęście,
chrześcijanie odpowiadają, że wszystkie działania ludzkie, które na
skutek pychy i nieumiarkowanej miłości własnej codziennie nara-
20
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
21
Rozmowy na przełomie tysiącleci
5.
Tajemnica odkupienia
22
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
23
Rozmowy na przełomie tysiącleci
6.
Odkupienie: Zwycięstwo zadane człowiekowi
24
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
25
Rozmowy na przełomie tysiącleci
26
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
27
Rozmowy na przełomie tysiącleci
jako Stwórca, ale, jeśli tak można się wyrazić, „udostępniają” Boga
samego, tak jak On sam zechciał się człowiekowi objawić: jako Ojca,
jako Odkupiciela i jako Oblubieńca.
28
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
WOLNOŚĆ I ODPOWIEDZIALNOŚĆ
7.
O właściwe używanie wolności
30
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
31
Rozmowy na przełomie tysiącleci
32
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
8.
Wolność jest dla miłości
33
Rozmowy na przełomie tysiącleci
34
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
35
Rozmowy na przełomie tysiącleci
36
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
9.
Nauka z najnowszej historii
37
Rozmowy na przełomie tysiącleci
38
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
39
Rozmowy na przełomie tysiącleci
40
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
41
Rozmowy na przełomie tysiącleci
10.
Tajemnica miłosierdzia
42
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
43
Rozmowy na przełomie tysiącleci
44
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
45
Rozmowy na przełomie tysiącleci
MYŚLĄC OJCZYZNA...
(OJCZYZNA - NARÓD - PAŃSTWO)
11.
Pojęcie ojczyzny
46
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
47
Rozmowy na przełomie tysiącleci
48
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
49
Rozmowy na przełomie tysiącleci
św. Paweł (por. 1 Kor 3, 9). Tak więc ta Boża ojcowizna przyoblekła
się w kształt „kultury chrześcijańskiej”. Istnieje ona nie tylko w spo-
łeczeństwach i w narodach chrześcijańskich, ale w jakiejś mierze
zaistniała ona w całej kulturze ludzkości. W jakiejś mierze całą tę
kulturę przetworzyła.
To, co zostało dotychczas powiedziane na temat ojczyzny,
tłumaczy nieco głębiej tak zwane chrześcijańskie korzenie kul-
tury polskiej i ogólniej - europejskiej. Używając tego określenia,
najczęściej myśli się o korzeniach historycznych kultury i to jest
słuszne, ponieważ kultura ma charakter historyczny. Badanie
tych korzeni idzie więc w parze z badaniem naszych dziejów,
w tym również dziejów politycznych. Wysiłek pierwszych Piastów
zmierzający do ugruntowania polskości w formie państwowej na
ściśle określonym obszarze Europy był wspierany przez szczególną
inspirację duchową. Jej wyrazem był chrzest Mieszka I i jego ludu
(966 r.), dzięki czeskiej księżniczce Dobrawie, jego żonie. Wiadomo,
w jakim stopniu zadecydowało to o ukierunkowaniu kultury tego
słowiańskiego ludu żyjącego nad brzegami Wisły. Odmienne ukie-
runkowanie miała kultura innych ludów słowiańskich, do których
orędzie chrześcijańskie dotarło poprzez Ruś, która przyjęła chrzest
z rąk misjonarzy z Konstantynopola. Do dzisiaj trwa w rodzinie
narodów słowiańskich to rozróżnienie, znacząc duchowe granice
ojczyzn i kultur.
12.
Patriotyzm
50
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
51
Rozmowy na przełomie tysiącleci
52
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
13.
Pojęcie narodu
53
Rozmowy na przełomie tysiącleci
54
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
55
Rozmowy na przełomie tysiącleci
14.
Historia
56
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
57
Rozmowy na przełomie tysiącleci
58
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
15.
Naród a kultura
59
Rozmowy na przełomie tysiącleci
60
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
61
Rozmowy na przełomie tysiącleci
62
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
63
Rozmowy na przełomie tysiącleci
64
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
65
Rozmowy na przełomie tysiącleci
66
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
67
Rozmowy na przełomie tysiącleci
MYŚLĄC EUROPA...
(POLSKA - EUROPA - KOŚCIÓŁ)
16.
Ojczyzna europejska
68
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
69
Rozmowy na przełomie tysiącleci
70
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
71
Rozmowy na przełomie tysiącleci
72
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
73
Rozmowy na przełomie tysiącleci
74
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
75
Rozmowy na przełomie tysiącleci
17.
Ewangelizacja Europy Środkowo-Wschodniej
76
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
77
Rozmowy na przełomie tysiącleci
78
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
79
Rozmowy na przełomie tysiącleci
80
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
18.
Owoce dobra na glebie oświecenia
81
Rozmowy na przełomie tysiącleci
82
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
83
Rozmowy na przełomie tysiącleci
84
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
85
Rozmowy na przełomie tysiącleci
86
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
19.
Misja Kościoła
87
Rozmowy na przełomie tysiącleci
88
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
89
Rozmowy na przełomie tysiącleci
20.
Stosunek Kościoła do państwa
90
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
91
Rozmowy na przełomie tysiącleci
jeszcze pogłębić. Otwiera się tutaj olbrzymie pole pracy dla Kościo-
ła. Ewangeliczne żniwo we współczesnym świecie jest naprawdę
wielkie. Należy tylko prosić Pana - prosić Go usilnie - aby posłał
robotników na żniwo, które oczekuje zbiorów.
21.
Europa na tle innych kontynentów
92
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
93
Rozmowy na przełomie tysiącleci
94
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
DEMOKRACJA:
MOŻLIWOŚCI I ZAGROŻENIA
22.
Współczesna demokracja
95
Rozmowy na przełomie tysiącleci
96
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
97
Rozmowy na przełomie tysiącleci
98
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
99
Rozmowy na przełomie tysiącleci
100
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
23.
Powrót do Europy?
101
Rozmowy na przełomie tysiącleci
102
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
103
Rozmowy na przełomie tysiącleci
104
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
105
Rozmowy na przełomie tysiącleci
106
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
107
Rozmowy na przełomie tysiącleci
108
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
24.
Macierzyńska pamięć Kościoła
109
Rozmowy na przełomie tysiącleci
110
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
111
Rozmowy na przełomie tysiącleci
112
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
113
Rozmowy na przełomie tysiącleci
25.
Wertykalny wymiar dziejów Europy
114
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
115
Rozmowy na przełomie tysiącleci
116
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
117
Rozmowy na przełomie tysiącleci
ZAKOŃCZENIE
Ostatnia rozmowa odbyła się przy obiedzie w małej jadalni pała-
cu papieskiego w Castel Gandolfo. Uczestniczył w niej także sekretarz
Ojca Świętego ksiądz prałat Stanisław Dziwisz.
26.
„Ktoś prowadził tę kulę...”
119
Rozmowy na przełomie tysiącleci
120
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
Tak rozwinęła się inna choroba. Ojciec Święty znów został przewie-
ziony do szpitala.
Dzięki intensywnej terapii stan jego zdrowia poprawił się na
tyle, aby lekarze mogli zdecydować o przeprowadzeniu kolejnego
zabiegu i uzupełnieniu operacji chirurgicznych wykonanych w dniu
zamachu. Ojciec Święty wybrał dzień 5 sierpnia, wspomnienie Mat-
ki Bożej Śnieżnej, które w kalendarzu liturgicznym figuruje jako
dzień Poświęcenia Bazyliki Matki Bożej Większej. Również ten
drugi problem został przezwyciężony 13 sierpnia, w trzy miesiące
po zamachu, lekarze wydali komunikat o zakończeniu leczenia
klinicznego. Pacjent mógł ostatecznie wrócić do domu.
W pięć miesięcy po zamachu Papież wrócił na plac św. Piotra, by
znów spotkać się z wiernymi. Nie okazywał cienia lęku czy stresu,
choć lekarze zapowiadali, że to może wystąpić. Powiedział wtedy:
„Stałem się na nowo dłużnikiem Najświętszej Dziewicy i wszystkich
świętych Patronów. Czyż mogę zapomnieć, że wydarzenie na placu
św. Piotra miało miejsce w tym dniu i o tej godzinie, kiedy od sześć-
dziesięciu z górą lat wspomina się w portugalskiej Fatimie pierwsze
pojawienie się Matki Chrystusa ubogim wiejskim dzieciom? Wszak
we wszystkim, co mnie w tym właśnie dniu spotkało, odczułem
ową niezwykłą macierzyńską troskę i opiekę, która okazała się
mocniejsza od śmiercionośnej kuli”.
Jan Paweł II: Na Boże Narodzenie 1983 roku odwiedziłem zama-
chowca w więzieniu. Długo ze sobą rozmawialiśmy. Ali Agca jest,
jak wszyscy mówią, zawodowym zabójcą. Co znaczy, że zamach nie
był jego inicjatywą, że ktoś inny to wymyślił, ktoś inny to zlecił.
W ciągu całej rozmowy było jasne, że Alemu Agcy nie dawało spo-
koju pytanie: jak się to stało, że zamach się nie powiódł? Przecież
robił wszystko, co należało, zadbał o najdrobniejszy szczegół swego
planu. A jednak ofiara uniknęła śmierci. Jak to się mogło stać?
I ciekawa rzecz... ten niepokój naprowadził go na problem
religijny. Pytał się, jak to właściwie jest z tą tajemnicą fatimską.
121
Rozmowy na przełomie tysiącleci
122
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
123
Rozmowy na przełomie tysiącleci
124
Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość
125
Rozmowy na przełomie tysiącleci
126
127
W 1993 roku w Castel Gandolfo doszło
do spotkania Jana Pawła II z księdzem Józe-
fem Tischnerem i Krzysztofem Michalskim,
filozofami i założycielami Instytutu Nauk
o Człowieku w Wiedniu. Naukowcy odbyli
z papieżem szereg rozmów, których głów-
nym tematem była analiza dwóch systemów,
które wpłynęły na kształtowanie się dziejów
XX wieku – nazizmu i komunizmu. Rozmowy
te zostały wówczas spisane i zainspirowały
papieża do napisania książki, w której
zawarł refleksje nad obecnymi zjawiskami,
odnosząc je do czasów minionych. Swoje
przemyślenia wzbogacił o takie zagadnienia
jak: ojczyzna, patriotyzm, wolność, demo-
kracja, uznając, że są one niezwykle ważne
dla dalszych losów ludzkości, wkraczającej
w trzecie tysiąclecie.
Przy redagowaniu „Pamięci i tożsamości”
zachowana została forma konwersacji, dzię-
ki której dzieło zyskało charakter swobodnej,
przyjacielskiej rozmowy. Pytania, zamiesz-
czone na wstępie każdego rozdziału, zostały
dodane przed redakcję. Książka ukazała
się po raz pierwszy we Włoszech 23 lutego
2005 roku, na kilka tygodni przed śmiercią
Ojca Świętego. W Polsce została wydana
14 marca 2005 roku. Jest ostatnim dziełem
Jana Pawła II.