PoznaĔskie Studia Teologiczne 35(2019), s.

191–216
doi: 10.14746/pst.2019.35.11

Mirosáaw BrzeziĔski1
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawáa II, Polska
Wydziaá Teologii

Nie zaprzepaĞciü bogactwa máodoĞci

W paĨdzierniku 2018 roku odbyá siĊ Synod Biskupów na temat „Máodzi, wia-
ra i rozeznawanie powoáania” zwoáany przez papieĪa Franciszka. Inicjatywa ta
i podjĊte tematy pokazują, jak bardzo máodzieĪ jest bliska sercu papieĪa i ca-
áego KoĞcioáa. Tematyka ta wpisuje siĊ w caáy nurt troski o czáowieka w máo-
dzieĔczym wieku, czego wyrazem byáy m.in. zainicjowane przez Jana Pawáa II
ĝwiatowe Dni MáodzieĪy organizowane od 1986 roku. Mając na uwadze troskĊ
KoĞcioáa o ludzi máodych, zostaną wykorzystane dokument koĔcowy Synodu,
nauczanie Franciszka i Jana Pawáa II kierowane do máodych, zwáaszcza przy
okazji ĝDM, by ukazaü, Īe sama máodoĞü jest bogactwem oraz w czym przejawia
siĊ bogactwo máodoĞci — miáoĞü, wolnoĞü, przyjaĨĔ z Chrystusem — i dlaczego
warto wykorzystaü ten okres Īycia. Ukazane teĪ zostaną zagroĪenia, jakie niesie
wspóáczesny Ğwiat dla wspóáczesnego máodego czáowieka, oraz sposoby, jak je
pokonywaü, by bogactwo, jakim jest máodoĞü, zostaáo wykorzystane przez osoby
ją przeĪywające. Warto teĪ zaznaczyü, Īe máodoĞü, o której mówią Jan Paweá II,
Franciszek i dokument posynodalny, nie jest zamkniĊta w Īadnym konkretnym
przedziale wiekowym. OkreĞlana jest jako czas odkrywania, poznawania, podej-
mowania decyzji, dojrzewania, doĞwiadczania miáoĞci, zawiązywania przyjaĨni,
budowania Ğwiadomej relacji wiary i miáoĞci w Chrystusa. MoĪna wiĊc próbo-

1
ௐKsiądz prof. KUL dr hab. Mirosáaw BrzeziĔski — kapáan diecezji áomĪyĔskiej, adiunkt w Ka-
tedrze Opieki Spoáecznej Paliatywnej i Hospicyjnej Wydziaáu Teologii Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego Jana Pawáa II. W latach 2003–2010 diecezjalny duszpasterz rodzin, kierownik Poradni
Rodzinnej Fundacji Vitae Familiae, Opiekun KoĞcielny Katolickiego OĞrodka Adopcyjno-Opie-
kuĔczego w àomĪy; czáonek Polskiego Stowarzyszenia Familiologów. Posáuguje w duszpaster-
stwie rodzin, prowadzi rekolekcje dla maáĪeĔstw. Autor wielu artykuáów z zakresu teologii maáĪeĔ-
stwa i rodziny, duchowoĞci rodziny, duszpasterstwa rodzin. Redaktor serii wydawniczej W trosce
o dobro maáĪeĔstwa i rodziny; e-mail: mbrzezinski@kul.pl. ORCID: 0000-0001-5012-1626.

PST 35.indd 191 15.04.2020 16:39:31

 192 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

waü okreĞliü go, wykorzystując teksty Ĩródáowe, jako okres od ok. piĊtnastego do
ok. dwudziestego piątego–trzydziestego roku Īycia. Dlaczego ten okres jest tak
waĪny w Īyciu czáowieka? Dlatego, Īe w ludziach máodych jest nadzieja. Máodzi
bowiem naleĪą do przyszáoĞci, a zarazem przyszáoĞü naleĪy do máodych, wska-
zywaá Jan Paweá II, a nadzieja, „zawsze jest związana z przyszáoĞcią, jest ocze-
kiwaniem «dóbr przyszáych», a jako cnota «chrzeĞcijaĔska» jest ona związana
z oczekiwaniem dóbr wiecznych, które Bóg przyobiecaá czáowiekowi w Jezusie
Chrystusie”2. PapieĪ ten podkreĞlaá teĪ i wiązaá nadziejĊ z odpowiedzialnoĞcią
„za to, co kiedyĞ stanie siĊ teraĨniejszoĞcią, a obecnie jest jeszcze przyszáoĞcią”3.
Na ten aspekt zwraca uwagĊ takĪe Franciszek, wskazując, Īe odpowiedzialnoĞü
za przyszáoĞü i pokáadaną nadziejĊ w przyszáoĞci wyraĪa siĊ przede wszystkim
w tym, jak przeĪywa siĊ máodoĞü, czy máody czáowiek pozwala siĊ oĞwieciü
i przemieniü przez wspaniaáą wieĞü Ewangelii. PapieĪ pisze: „to ogromna od-
powiedzialnoĞü, bo máodoĞü jest nie tyle zasáugą, ile darem Boga. MáodoĞü
jest áaską i szczĊĞciem. Jest darem, który moĪna bezuĪytecznie zmarnowaü lub
z wdziĊcznoĞcią przyjąü i przeĪywaü w peáni”4. I dodaje, Īe to wáaĞnie

Bóg jest sprawcą máodoĞci i dziaáa w kaĪdym máodym czáowieku. MáodoĞü jest
czasem báogosáawionym dla máodego czáowieka, dla KoĞcioáa i Ğwiata. To radoĞü,
pieĞĔ nadziei i szczĊĞcia. Docenianie máodoĞci oznacza postrzeganie tego okresu
Īycia jako czasu cennego, a nie jako fazy przejĞciowej, w której ludzie máodzi
czują siĊ pchniĊci w dorosáoĞü5.

Nie moĪna dlatego patrzeü na máodoĞü tylko jako na czas przejĞciowy, okres któ-
ry mija. MáodoĞü, mówiá Jan Paweá II, jest pewnym wymiarem czáowieczeĔstwa,
który trzeba zobaczyü i wypeániü prawdą i miáoĞcią. Wedáug niego te trzy ele-
menty: máodoĞü jako wymiar czáowieczeĔstwa, prawda i miáoĞü muszą siĊ spot-
kaü, by máody czáowiek mógá byü sobą, bo kaĪdy czáowiek, by byü sobą, musi
Īyü w prawdzie i miáoĞci6. MoĪna wiĊc powiedzieü, Īe Īycie czáowieka, zwáasz-
cza máodego, jest pielgrzymką ciągáych odkryü. Odkrywania wáasnej toĪsamoĞci,
odkrywania wartoĞci, które nadają ksztaát Īyciu. I choü ta odkrywcza podróĪ trwa

2
ௐJan Paweá II, List do máodych „Parati semper” (31.03.1985), n. 1.
3
ௐTamĪe.
4
ௐPor. Franciszek, Adhortacja „Christus vivit” (25.03.2019), n. 134; tenĪe, „Báogosáawieni
czystego serca, albowiem oni Boga oglądaü bĊdą” (Mt 5,8). OrĊdzie na XXX ĝwiatowy DzieĔ Máo-
dzieĪy, Watykan 31 stycznia 2015 r., [online] http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/messages/
youth/documents/papa-francesco_20150131_messaggio-giovani_2015.html [30.10.2019], n. 1.
5
ௐTamĪe, n. 135.
6
ௐPor. Jan Paweá II, Sáowo z okna paáacu arcybiskupiego, Kraków 21 czerwca 1983 r., w: Jan
Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska,
PoznaĔ 2005, (n. 5), s. 404–405.

PST 35.indd 192 15.04.2020 16:39:31

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 193

przez caáe Īycie, to jest najbardziej widoczna w okresie máodoĞci7. W Ğlad za

tymi wskazaniami warto ukazaü, czym jest bogactwo máodoĞci, elementy, które
stanowią, Īe máodoĞü jest bogactwem, i jak przeciwstawiaü siĊ wspóáczesnym
zagroĪeniom bogactwa máodoĞci.

MáodoĞü jako bogactwo

Pierwszym krokiem, wskazywaá Jan Paweá II, by nie zaprzepaĞciü bogactwa

máodoĞci jest przede wszystkim odkrycie, Īe „sama máodoĞü jest wyjątkowym,
szczególnym bogactwem czáowieka, dziewczyny czy cháopca — i najczĊĞciej
jako swoiste bogactwo bywa przez máodych przeĪywana”8. Bogactwo máodoĞci
tkwi w tym, Īe jest to czas odkrywania. Odkrywania wáasnej osobowoĞci, toĪ-
samoĞci, sensu swego istnienia, odkrywania otaczającego Ğwiata — Ğwiata ludzi
i Ğwiata przyrody, Ğwiata rzeczywistoĞci dobra i záa. Jest to jednoczeĞnie „czas
planowania, wybierania, przewidywania i podejmowania pierwszych wáasnych
decyzji, które mają znaczenie dla przyszáoĞci w wymiarze ĞciĞle osobowym ludz-
kiej egzystencji”9. Jest to — mówi dalej Jan Paweá II

okres szczególnej odpowiedzialnoĞci i nadziei, ksztaátowania osobowoĞci, precy-

zowania tego, co najwaĪniejsze, ideaáów i projektów Īyciowych, okres poszuki-
wania prawdy, a takĪe dąĪenia do prawdziwego szczĊĞcia. Jest to czas, w którym
czáowiek odczuwa najwiĊkszą potrzebĊ akceptacji i wsparcia, kiedy najbardziej
pragnie byü wysáuchany i kochany10.

TakĪe Franciszek zwraca uwagĊ na potrzebĊ akceptacji samego siebie przede

wszystkim pod tym wzglĊdem, Īe duchowa toĪsamoĞü tkwi w tym, Īe czáowiek
jest umiáowanym dzieckiem Boga. Bóg kocha czáowieka takim, jakim jest, z jego
zaletami i jego wadami. Dla Boga kaĪdy czáowiek jest waĪny, wyjątkowy i wartoĞ-
ciowy11 i to do tego stopnia, Īe z miáoĞci do czáowieka oddaá swojego Syna Jezusa.

7
ௐPor. tenĪe, OrĊdzie na XVIII ĝwiatowy DzieĔ Pokoju (01.01.1985), [online] http://www.vati-
can.va/content/john-paul-ii/it/messages/peace/documents/hf_jp-ii_mes_19841208_xviii-world-
-day-for-peace.html [29.10.2019], n. 10.
8
ௐTenĪe, List do máodych…, n. 3.
9
ௐPor. tamĪe; tenĪe, OrĊdzie na IV ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, w: Jan Paweá II do máodzieĪy
(1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 71–75,
tu: s. 71.
10
ௐTenĪe, OrĊdzie na II ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy,w: Jan Paweá II do máodzieĪy (1978–2005).
Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 62–66, tu: s. 63.
11
ௐFranciszek, Homilia w czasie Mszy Ğw. podczas ĝDM, Kraków, Campus Misericordiae,
31 lipca 2016 r., [online] http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/homilies/2016/documents/pa-
pa-francesco_20160731_omelia-polonia-gmg.html [30.10.2019].

PST 35.indd 193 15.04.2020 16:39:31

 194 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

Bogactwo máodoĞci jako czasu odkrywania Jan Paweá II ukazuje, wyko-

rzystując ewangeliczny opis spotkania i rozmowy Chrystusa z máodzieĔcem
(Mk 10,17–22) i pytanie máodego czáowieka: „co mam czyniü, aby osiągnąü
Īycie wieczne?”. W odpowiedzi pada wskazanie do zachowania przykazaĔ De-
kalogu, gdyĪ w nim Stwórca wpisaá porządek prawdy w serce czáowieka, który
warunkuje dobro i áad moralny, jest podstawą godnoĞci czáowieka stworzonego
na obraz BoĪy i wskazuje czáowiekowi drogĊ12. Wtedy máodzieniec stwierdza,
Īe „wszystkiego tego przestrzegaá od máodoĞci”. Wówczas — pisze Ewangeli-
sta — Jezus spojrzaá na niego z miáoĞcią i rzeká mu: „jednego ci brakuje. IdĨ,
sprzedaj wszystko, co masz, i rozdaj ubogim, a bĊdziesz miaá skarb w niebie. Po-
tem przyjdĨ i chodĨ za Mną!”. W tym miejscu rozmowy, zauwaĪa Jan Paweá II,
zmienia siĊ klimat wydarzenia, bowiem máodzieniec „spochmurniaá na te sáowa
i odszedá zasmucony, miaá bowiem wiele posiadáoĞci”13. Czy „spochmurniaá i od-
szedá zasmucony” tylko dlatego, Īe nie chciaá zostawiü posiadáoĞci, których miaá
wiele, czy teĪ nie chciaá podjąü trudu odkrywania i poznawania tego, co Chry-
stus miaá mu do zaproponowania, mówiąc „pójdĨ za Mną?”. A moĪe dlatego, Īe
miaá juĪ swój plan na Īycie, którego nie chciaá zostawiü, nie chciaá skonfronto-
waü z propozycją Jezusa? MoĪe odszedá dlatego, Īe nie chciaá podjąü trudu od-
krywania razem z Chrystusem? A moĪe dlatego — jak czytamy w Dokumencie
posynodalnym — „máode pokolenia cechuje specyficzne podejĞcie do rzeczy-
wistoĞci, w którym ludzie máodzi domagają siĊ akceptacji i poszanowania ich
oryginalnoĞci”14. MoĪe ten máody czáowiek oczekiwaá, Īe Chrystus zaakceptuje
jego sposób postĊpowania, pochwali go i on wtedy odejdzie zadowolony? Tym-
czasem Chrystus zaprasza go do wyjĞcia z jego Ğwiata, by razem odkrywaü to,
co jest do odkrycia, nie zamykając siĊ tylko w tym, co jest znane i bezpieczne.
Chrystus zaprasza go w podróĪ odkrywania bogactwa, którym jest on sam wraz
ze swą máodoĞcią, odkrywania Ğwiata i Jego Stwórcy. OczywiĞcie wymaga to
podjĊcia pewnego ryzyka i zaufania Chrystusowi. Máody czáowiek jednak nie
chciaá wyjĞü ze swoich przyzwyczajeĔ i bezpiecznych miejsc, nie chciaá podjąü
ryzyka poznawania i odkrywania Īycia razem z Chrystusem.
Ewangeliczne pytanie: „co mam czyniü?” pokazuje, Īe máodoĞü jest tym
bogactwem — pisaá Jan Paweá II — które okazuje siĊ w pytaniach. „Stawiane
czasem w sposób niecierpliwy, pomimo Īe odpowiedĨ na nie nie moĪe byü po-
spieszna ani powierzchowna. Chodzi bowiem o odpowiedĨ, która dotyczy caáego

12
ௐPor. Jan Paweá II, Przemówienie podczas naboĪeĔstwa czerwcowego, Elbląg, 6 czerwca
1999 r., [online] https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/elblag_06061
999.html [4.06.2019], n. 3.
13
ௐTenĪe, List do máodych…, n. 2.
14
ௐMáodzi, wiara i rozeznawanie powoáania. Dokument KoĔcowy XV Zgromadzenia Ogólnego
Synodu Biskupów (27.10.2018), n. 45.

PST 35.indd 194 15.04.2020 16:39:31

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 195

Īycia, która zamyka w sobie caáoksztaát ludzkiej egzystencji”15, która musi byü
stanowcza i prawdziwa, choü czasem moĪe byü trudna do przyjĊcia16. Pytania te
dotyczą gáównie wartoĞci, sensu, prawdy o dobru i záu, dotyczą projektu caáe-
go Īycia. Dotyczą teĪ obecnoĞci Boga w Īyciu, „gdyĪ czáowiek nie moĪe siebie
pojąü bez Boga i nie moĪe teĪ siebie urzeczywistniü bez Boga”17. A poniewaĪ
Bóg objawiá siĊ w peáni w swoim Synu, wiĊc pytania te prowadzą do Chrystusa.
Z drugiej jednak strony, zarówno pytania, jak i odpowiedzi na stawiane pytania
od Chrystusa odwodzą. Máody czáowiek z Ewangelii, usáyszawszy odpowiedĨ,
odszedá. Dlaczego tak siĊ dzieje? Jan Paweá II wskazuje, Īe nad

decyzją máodego czáowieka o odejĞciu od Chrystusa zaciąĪyáy w koĔcu tylko bo-

gactwa zewnĊtrzne — to, co posiadaá, a nie to, kim byá. To, kim byá wáaĞnie jako
máody czáowiek — owo wewnĊtrzne bogactwo, które kryje siĊ w ludzkiej máodo-
Ğci — przyprowadziáo go do Jezusa. Kazaáo mu takĪe postawiü pytania, w których
chodzi najwyraĨniej o projekt caáego Īycia. Co mam czyniü? Co mam czyniü, aby
osiągnąü Īycie wieczne? Co mam czyniü, aby moje Īycie posiadaáo sens?18.

Podobnie jest dzisiaj. Wielu máodych, i nie tylko máodych, przychodzi do Chry-
stusa, bo wiedzą, a przynajmniej wewnĊtrznie czują, Īe tylko z Nim moĪna nadaü
Īyciu sens, odkrywając piĊkno Īycia i przeĪywając je w swój wáasny oryginal-
ny sposób, realizując tym samym dar czáowieczeĔstwa i powoáanie do miáoĞci
i ĞwiĊtoĞci. Wielu teĪ máodych odchodzi dziĞ od Chrystusa, bo to, co „posiadają”,
nie pozwala im pójĞü za Chrystusem, by z Nim odkrywaü uroki Īycia i przeĪywaü
je zgodnie z Jego wskazaniami i stawianymi wymaganiami. PrzyjĞcie do Chry-
stusa pozwala zrozumieü, Īe „zachowanie przykazaĔ” w sposób autentyczny jest
odpowiedzią na pytanie: „co mam czyniü, aby moje Īycie miaáo sens, aby nie
zatraciü bogactwa máodoĞci”. Przykazania stanowią bowiem o wartoĞci moral-
nej ludzkich czynów, a wiĊc o wartoĞci czáowieka. Dlatego potrzeba spotkania
z Chrystusem i pójĞcia drogą wskazaną przez Niego. Chodzi tu o peáną i dogáĊb-
ną autentycznoĞü czáowieczeĔstwa, bowiem Jan Paweá II uczy:

podstawowym powoáaniem czáowieka jest „byü czáowiekiem” na miarĊ daru, jaki

otrzymaá. Na miarĊ tego „talentu”, którym jest samo czáowieczeĔstwo, a z kolei
dopiero na miarĊ wszystkich talentów, jakimi zostaá obdarzony. W tym znaczeniu
Bóg chce kaĪdego czáowieka „dla niego samego”. […] W zamyĞle Boga wszakĪe

15
ௐPor. Jan Paweá II, List do máodych…, n. 3.
16
ௐPor. tamĪe, n. 4.
17
ௐPor. tamĪe.
18
ௐTamĪe, n. 3.

PST 35.indd 195 15.04.2020 16:39:31

 196 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

powoáanie ludzkiej osoby siĊga dalej, poza granice czasu […] Bóg chce czáowieka
obdarzyü uczestnictwem w swym Boskim Īyciu19.

Droga wskazana przez Chrystusa, droga Dekalogu, jest tą, która prowadzi do peá-
ni Īycia i do osiągniĊcia celu, jakim jest Īycie wieczne, o które pytaá máodzieniec
z Ewangelii i o które pytają máodzi dziĞ.
DrogĊ Īycia zawsze przebywa siĊ w relacji z innymi ludĨmi. Nikt nie idzie
sam przez Īycie, zawsze czyni to z innymi. I tu napotykamy kolejny element bo-
gactwa máodoĞci wskazany przez Jana Pawáa II, jakim jest wáaĞnie pragnienie
wejĞcia w osobistą relacjĊ z innymi osobami. MáodoĞü jest bogactwem, mówi
papieĪ, gdzie kaĪdy odczytuje swoje czáowieczeĔstwo jako swój wewnĊtrzny
Ğwiat, jako „swoisty obszar bytowania «z drugimi» i «dla drugich»”20. Ogrom-
ne znaczenie mają tu relacje przyjaĨni i przynaleĪnoĞci do grup rówieĞniczych.
WyraĪają siĊ one w spontanicznej otwartoĞci na róĪnorodnoĞü, integracjĊ i dialog
miĊdzyosobowy, a waĪnym elementem budowania relacji jest znaczenie wraĪeĔ,
uczuü, emocji jako sposobu wyraĪania rzeczywistoĞci i pierwszeĔstwa dziaáania
przed teoretycznymi przemyĞleniami i analizami21. Jak czytamy w Dokumencie
posynodalnym:

relacje z rówieĞnikami stanowią fundamentalne doĞwiadczenie interakcji i stop-

niowego uniezaleĪniania siĊ od Ğrodowiska rodzinnego. PrzyjaĨĔ i konfrontacja
stwarzają okazjĊ do wzmocnienia umiejĊtnoĞci spoáecznych i relacyjnych w kon-
tekĞcie, w którym nie jest siĊ ocenianym i osądzanym22.

OtwartoĞü na drugiego czáowieka wskazuje teĪ na szczególną cechĊ dzisiejszej

máodzieĪy, jaką jest zaangaĪowanie spoáeczne. Wielu máodych jest gotowych
wáączaü siĊ w inicjatywy wolontariatu, przejawia aktywną postawĊ obywatelską
i solidarnoĞü spoáeczną. ZaangaĪowanie spoáeczne i bezpoĞredni kontakt z ubo-
gimi pozostają fundamentalną okazją do odkrywania lub pogáĊbiania wiary i ro-
zeznawania swojego powoáania23.
W adhortacji Christus vivit papieĪ Franciszek wskazuje na koniecznoĞü od-
krycia i zachowania wáasnej toĪsamoĞci, autentycznoĞci i oryginalnoĞci, któ-
rą kaĪdy czáowiek posiada. Ukazuje to na przykáadzie máodego cháopca, Carla

19
ௐTenĪe, List do rodzin „Gratissimam sane” (2.02.1994), n. 9.
20
ௐPor. tenĪe, List do máodych…, n. 7.
21
ௐPor. Máodzi, wiara i rozeznawanie powoáania…, n. 45.
22
ௐPor. tamĪe, n. 36.
23
ௐPor. tamĪe, n. 46; por. Franciszek, Przemówienie podczas spotkania z wolontariuszami ĝDM,
Stadion Rommel Fernández (Panama), 27 stycznia 2019 r., [online] http://w2.vatican.va/content/
francesco/pl/speeches/2019/january/documents/papa-francesco_20190127_panama-volontari-
-gmg.html [30.10.2019].

PST 35.indd 196 15.04.2020 16:39:31

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 197

Acutisa24, który potrzebĊ przeĪywania Īycia w sposób oryginalny dla kaĪdego

wyraziá w sáowach: „wszyscy rodzą siĊ jako oryginaáy, ale wielu umiera jako
kserokopie”25. Oznacza to, Īe kaĪdy powinien przeĪywaü swoje Īycie i powoáa-
nie do ĞwiĊtoĞci na swój oryginalny sposób, a nie kopiując innych. NaĞladowa-
nie ĞwiĊtych nie oznacza wszakĪe kopiowania ich sposobu bycia i przeĪywania
ĞwiĊtoĞci — mówi papieĪ Franciszek. ĝwiadectwa ich Īycia sáuĪą temu, by pobu-
dzaü i motywowaü, a nie po to, by je kopiowaü, gdyĪ to mogáoby wrĊcz oddalaü
od wyjątkowej i specyficznej drogi, jaką dla kaĪdego przygotowaá Bóg. KaĪdy

24
ௐCarlo Acutis urodziá siĊ 3 maja 1991 roku w Londynie w gáĊboko wierzącej rodzinie, ale
wiĊkszoĞü swojego Īycia spĊdziá we Wáoszech. Jego rodzicami chrzestnymi zostali dziadkowie. JuĪ
jako czteromiesiĊczne dziecko miaá za sobą wypowiedziane pierwsze sáowa „mama” i „tata”. Od
przedszkola wyróĪniaá siĊ niezwykáymi cechami charakteru. Byá spokojnym, uĞmiechniĊtym
cháopcem, a gdy któreĞ dziecko uderzyáo go zabawką, nigdy nie odpowiadaá tym samym. Mówiá,
Īe Pan Bóg nie byáby z tego zadowolony. Nic wiĊc dziwnego, Īe Carlo byá przez wszystkich bardzo
lubiany i to do tego stopnia, Īe gdy przebywaá na wakacjach u swoich dziadków w Centoli (wáo-
skim mieĞcie nad Morzem TyrreĔskim), to od tamtejszych mieszkaĔców dostawaá owoce w prezen-
cie. Byá pilnym uczniem, ale przy tym zwykáym cháopcem. Lubiá kreskówki i graá na saksofonie.
W szkole wyróĪniaá siĊ w informatyce. Pisaá programy informatyczne, w liceum zajmowaá siĊ stro-
ną internetową parafii Santa Maria Segreta w Mediolanie i stworzyá stronĊ dla wolontariatu Insty-
tutu Leona XIII (chodziá do liceum przy tym instytucie). Sam uczyá siĊ programowania, podobnie
jak wczeĞniej gry na saksofonie. Cechowaáa go uprzejmoĞü i wraĪliwoĞü na drugiego czáowieka.
Dozorcy domów, które mijaá, do dzisiaj wspominają, Īe zawsze mówiá im „dzieĔ dobry”, a kucharz
dziadków, Īe po kaĪdym obiedzie przychodziá do kuchni, Īeby mu podziĊkowaü za smaczny posi-
áek. Nauczycielka zapamiĊtaáa, Īe „podczas szkolnych kiermaszów boĪonarodzeniowych za swoje
oszczĊdnoĞci kupowaá dla wszystkich prezenty”. Miaá teĪ zdolnoĞü i umiejĊtnoĞü rozmawiania
z ludĨmi w kaĪdym wieku. Carlo nie podąĪaá Ğlepo za modą i zakrywaá sobie oczy rĊką, Īeby nie
oglądaü w telewizji gorszących scen. Postanowiá Īyü w czystoĞci. Jeden z kolegów napisaá o nim
Ğwiadectwo, w którym tak go zapamiĊtaá: „Carlo byá wyjątkowy. W klasie byá pewien niezbyt roz-
garniĊty cháopiec, z którego wyĞmiewaáa siĊ i Īartowaáa czĊĞü uczniów, a którego Carlo zawsze
broniá”. Cháopiec regularnie jeĨdziá z rodzicami do AsyĪu i jak wyznaá, byáo to miejsce, w którym
czuá siĊ najszczĊĞliwszy. Staraá siĊ naĞladowaü Ğw. Franciszka z AsyĪu i Ğw. Antoniego z Padwy.
Miaá szczególne naboĪeĔstwo do Matki BoĪej Fatimskiej i czciá Niepokalane Serce Maryi. Co-
dziennie uczestniczyá we Mszy Ğw. i odmawiaá RóĪaniec. EucharystiĊ nazywaá „swoją autostradą
do nieba”. Modliá siĊ za dusze w czyĞücu cierpiące. Nie wstydziá siĊ swojej wiary. RozmyĞlaá
o mĊce Pana Jezusa. Troszczyá siĊ o ubogich. ĩebrakom dawaá jaámuĪnĊ ze swojego kieszonkowe-
go, rozmawiaá z nimi, a chorej bezdomnej przyjacióáce jednego z nich z pomocą swojej mamy za-
áatwiá pobyt w szpitalu. Pewnego dnia Carlo zachorowaá. Lekarze zdiagnozowali ĞwinkĊ. Gdy leĪaá
chory w domu, powiedziaá: „wszystkie cierpienia, które bĊdĊ musiaá znieĞü, ofiarujĊ Panu w inten-
cji papieĪa i KoĞcioáa, abym mógá uniknąü czyĞüca i pójĞü prosto do nieba”. Potem trafiá do szpita-
la. Okazaáo siĊ, Īe nie byáa to Ğwinka a biaáaczka typu M3 (bardzo trudna do wyleczenia). Choroba
Carla trwaáa ok. póátora tygodnia. Zmará 12 paĨdziernika 2006 roku, mając zaledwie 15 lat. Obecnie
trwa jego proces beatyfikacyjny. Zob: Agata, Carlo Acutis — 15-letni máody cháopak kandydatem
na oátarze, Parafia rzymskokatolicka pw. Pierwszych mĊczenników Polski w Gorzowie Wielkopol-
skim (19.08.2018), [online] https://meczennicy.pl/news/carlo-acutis-15-letni-mlody-chlopak-kan-
dydatem-na-oltarze/ [4.06.2019].
25
ௐFranciszek, Christus vivit…, n. 106.

PST 35.indd 197 15.04.2020 16:39:31

 198 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

musi odkryü i rozwijaü na swój sposób wáasną toĪsamoĞü i osobowoĞü, by stawaü

siĊ peániej sobą i pozostawiü Ğlad, który jest wyjątkowy i charakterystyczny dla
kaĪdego26.
W tym odkrywaniu bogactwa máodoĞci i peáni czáowieczeĔstwa, wáasnej
i oryginalnej drogi realizacji powoáania do ĞwiĊtoĞci nie moĪna teĪ zapominaü
o róĪnicy páciowej miĊdzy mĊĪczyzną a kobietą wraz z ich specyficznymi da-
rami, szczególną wraĪliwoĞcią i doĞwiadczeniami Ğwiata — czytamy w Doku-
mencie koĔcowym Synodu. Biblia przedstawia mĊĪczyznĊ i kobietĊ jako równo-
rzĊdnych partnerów wobec Boga (por. Rdz 5,2), a jednoczeĞnie zaznacza róĪnicĊ
miĊdzy páciami jako tajemnicĊ konstytuującą czáowieka jako istotĊ niepowta-
rzalną. „Relacja miĊdzy mĊĪczyzną a kobietą jest w niej rozumiana jako powo-
áanie do wspólnego Īycia we wzajemnoĞci, dialogu, komunii i páodnoĞci (por.
Rdz 1,27–29; 2,21–25) we wszystkich obszarach ludzkiego doĞwiadczenia”27.
Zadaniem czáowieka — mĊĪczyzny i kobiety — jest urzeczywistnienie przymie-
rza zawartego z Bogiem zgodnie z Jego planem.
Bogactwo, jakim jest okres máodoĞci, wymaga wiĊc ciągáego wysiáku, odkry-
wania, stawiania pytaĔ i poszukiwania odpowiedzi. Aby tak byáo — mówi Fran-
ciszek — jest konieczne podjĊcie wysiáku stania siĊ odkrywcami i dostrzeĪenia,
Īe wskazana przez Chrystusa droga przestrzegania przykazaĔ wyraĪa pragnie-
nie szczĊĞcia czáowieka i fascynacji Īyciem28, które On ma do zaproponowania.
Máodzi muszą teĪ mieü na uwadze, Īe „máodoĞü to okres Īycia, który musi siĊ za-
koĔczyü, aby zrobiü miejsce dorosáoĞci”29. I tak jak w Īyciu Jezusa, który „czyniá
postĊpy w mądroĞci, w latach i w áasce u Boga i u ludzi” (àk 2,52), tak zadaniem
kaĪdego máodego czáowieka jest równieĪ „wzrastaü i dojrzewaü”30, gdyĪ máo-
doĞü jest okresem, który mija, i który trzeba dobrze przeĪyü, by w odpowiedzial-
ny sposób wkroczyü w dorosáe Īycie.

26
ௐPor. tamĪe, n. 162.
27
ௐMáodzi, wiara i rozeznawanie powoáania…, n. 13.
28
ௐFranciszek, Báogosáawieni czystego serca…, n. 2.
29
ௐMáodzi, wiara i rozeznawanie powoáania…, n. 68.
30
ௐPor. Jan Paweá II, Przemówienie poĪegnalne, Jasna Góra, 15 sierpnia 1991 r., w: Jan Pa-
weá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, Po-
znaĔ 2005, s. 246–249, tu: s. 246–247; tenĪe [Giovani Paolo II], Saluto conclusivo ai giovani che
hanno partecipato alla VI Giornata Mondiale della Gioventù, Santuario di Jasna Gora, Giovedi,
15 agosto 1991, [online] http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/speeches/1991/august/do-
cuments/hf_jp-ii_spe_19910815_saluto-finale-wyd.html [27.11.2019], n. 1.

PST 35.indd 198 15.04.2020 16:39:31

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 199

MiáoĞü wymagająca i prawdziwa — bogactwem máodoĞci

Bogactwo máodoĞci to bogactwo doĞwiadczenia i przeĪywania miáoĞci w coraz

bardziej Ğwiadomy sposób. W encyklice O Chrystusie Odkupicielu czáowieka Jan
Paweá II pisaá, Īe:

czáowiek nie moĪe Īyü bez miáoĞci. Czáowiek pozostaje dla siebie istotą niezrozu-
miaáą, jego Īycie jest pozbawione sensu, jeĞli nie objawi mu siĊ MiáoĞü, jeĞli nie
spotka siĊ z MiáoĞcią, jeĞli jej nie dotknie i nie uczyni w jakiĞ sposób swoją, jeĞli
nie znajdzie w niej Īywego uczestnictwa […]. To Chrystus-Odkupiciel objawia
w peáni czáowieka samemu czáowiekowi. Czáowiek w Chrystusie odnajduje swoją
wáaĞciwą wielkoĞü, godnoĞü i wartoĞü swego czáowieczeĔstwa31.

Zanim Chrystus zaprosiá máodego czáowieka do pójĞcia za Nim, pisze Ewangeli-

sta, Īe „spojrzaá na niego z miáoĞcią”. KaĪdy czáowiek w spotkaniu z Chrystusem
doĞwiadcza takiego miáosnego spojrzenia, doĞwiadcza, czym jest miáoĞü Boga,
czym jest miáoĞü, której potrzebuje, by czuü siĊ szczĊĞliwym. TakĪe przykazanie
miáoĞci dane przez Chrystusa otwiera czáowieka w stronĊ Boga i drugiego czáo-
wieka. MiáoĞü bowiem, pisaá Ğw. Paweá jest „wiĊzią doskonaáoĞci” (Kol 3,14),
przez nią czáowiek najpeániej dojrzewa. Dlatego wedáug Jana Pawáa II „czáowie-
kowi koniecznie potrzebne jest to miáujące spojrzenie. Jest mu potrzebna Ğwiado-
moĞü, Īe jest miáowany, Īe jest miáowany i wybrany odwiecznie”32. MiáoĞü, któ-
rej doĞwiadczamy w spotkaniu z Chrystusem, jest miáoĞcią w wymiarze daru33,
i jak uczy Franciszek, tylko taka „miáoĞü motywuje, pobudza, ukierunkowuje ku
Īyciu lepszemu i piĊkniejszemu”34. MiáoĞü, której czáowiek doĞwiadcza w spot-
kaniu z Chrystusem, jest

„cierpliwa”, „áaskawa” i „wszystko przetrzyma” (por. 1 Kor 13,4–7), jest takĪe

wymagająca. Jej piĊkno polega wáaĞnie na tym, Īe jest wymagająca i w ten sposób
ksztaátuje prawdziwe dobro czáowieka. Promieniuje prawdziwym dobrem […].
MiáoĞü jest bowiem prawdziwa tylko wówczas, gdy tworzy dobro osób i wspól-
not, i gdy tym dobrem obdarowuje drugich. Tylko zaĞ czáowiek, który umie wy-
magaü od siebie samego w imiĊ miáoĞci, moĪe takĪe wymagaü miáoĞci od drugich.
Bo miáoĞü jest wymagająca przede wszystkim dla tych, którzy są otwarci na naukĊ
Ewangelii35,

31
ௐTenĪe, Encyklika „Redemptor hominis” (4.03.1979), n. 10; por. tenĪe, OrĊdzie na II ĝwiato-
wy DzieĔ MáodzieĪy…, s. 63.
32
ௐPor. tenĪe, List do máodych…, n. 7.
33
ௐPor. tamĪe, n. 8.
34
ௐFranciszek, Christus vivit…, n. 138.
35
ௐPor. Jan Paweá II, List do rodzin…, n. 14.

PST 35.indd 199 15.04.2020 16:39:31

 200 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

na naukĊ Chrystusa. Takiej miáoĞci — piĊknej i wymagającej — uczy Chrystus.

Takiej miáoĞci poszukuje czáowiek, gdyĪ tylko taka miáoĞü jest w stanie daü
szczĊĞcie czáowiekowi. Ona pozwala wzrastaü w czáowieczeĔstwie, daje w Īyciu
pierwszeĔstwo wartoĞciom duchowym, daje moc przeobraĪania siĊ w

„nowych ludzi”, coraz peániej uznając i przyjmując w Īyciu obecnoĞü Boga, który
jest miáoĞcią; Ojca, który odwiecznie miáuje kaĪdego czáowieka, i który stworzyá
czáowieka z miáoĞci i dla miáoĞci, który tak bardzo czáowieka umiáowaá, Īe wydaá
swego Syna Jednorodzonego na odpuszczenie naszych grzechów, abyĞmy mogli
siĊ z Nim pojednaü, abyĞmy Īyli zjednoczeni z Nim w miáoĞci, która nie ma koĔ-
ca36.

Na koniecznoĞü doĞwiadczenia miáoĞci Chrystusa jako sposobu ksztaátowania

Īycia wskazuje równieĪ Franciszek, przywoáując fragment wiersza hiszpaĔskie-
go jezuity: „nic nie moĪe byü waĪniejsze niĪ spotkanie Boga, czyli zakochanie
siĊ w Nim w sposób absolutny i ostateczny. To, co kochasz, to, czym Īyje twoja
wyobraĨnia, wpáywa na caáe twoje Īycie”37. JeĞli czáowiek, zwáaszcza máody,
doĞwiadczy miáoĞci Chrystusa, to bĊdzie pragnąá nią Īyü i ofiarowywaü ją in-
nym. Czáowiek jest zdolny do takiej miáoĞci, gdyĪ ta miáoĞü pochodzi od Boga
i jest z Boga. Ona ogarnia caáe Īycie i jest moĪliwa dziĊki Duchowi ĝwiĊtemu,
poniewaĪ „miáoĞü BoĪa rozlana jest w sercach naszych przez Ducha ĝwiĊtego,
który zostaá nam dany” (Rz 5,5)38. NaleĪy podkreĞliü, zwáaszcza dziĞ, Īe wbrew
róĪnym opiniom jest to miáoĞü,

która nie przytáacza, która nie marginalizuje, nie ucisza i nie milczy, która nie
upokarza ani nie zniewala. Jest to miáoĞü codzienna, dyskretna i respektująca, mi-
áoĞü wolnoĞci i dla wolnoĞci, miáoĞü, która leczy i uwznioĞla. To miáoĞü, która wie
wiĊcej o powstawaniu niĪ upadkach, o pojednaniu niĪ zakazach, o dawaniu nowej
szansy niĪ potĊpieniu, o przyszáoĞci niĪ przeszáoĞci39.

Ona daje moc, by „przeĪywaü chwilĊ obecną, napeániając ją miáoĞcią, i wyko-

rzystywaü okazje, które nadarzają siĊ kaĪdego dnia, Īeby dokonywaü zwykáych
czynów w niezwykáy sposób”40. DoĞwiadczenie miáoĞci Chrystusa jest sposobem
realizacji marzeĔ i Īyciowych planów. Ona daje siáĊ, by „Īyü w peáni dniem dzi-

36
ௐPor. tenĪe, OrĊdzie na II ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy…, s. 63.
37
ௐP. Arrupe, Enamórate, za: Franciszek, Christus vivit…, n. 132.
38
ௐFranciszek, Christus vivit…, n. 132.
39
ௐTamĪe, n. 116.
40
ௐPiĊü chlebów i dwie ryby. Radosne Ğwiadectwo wiary z wiĊziennego cierpienia, Katowice
2006, s. 18, za: Franciszek, Christus vivit…, n. 148.

PST 35.indd 200 15.04.2020 16:39:31

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 201

siejszym, ofiarowując go caákowicie i napeániając kaĪdą chwilĊ miáoĞcią”41. Fran-

ciszek, ukazując „máodoĞü jako czas, kiedy rozwija siĊ wielkie bogactwo uczucio-
we […], gáĊbokie pragnienie prawdziwej miáoĞci, piĊknej i wspaniaáej”42, zachĊca
i mobilizuje, by máodzi nie zatracili wielkiej siáy budowania toĪsamoĞci i relacji
w prawdzie tkwiącej w zdolnoĞci do kochania i bycia kochanym. By nie pozwoliü
zakáamaü, zniszczyü czy znieksztaáciü prawdy o miáoĞci przez instrumentalizacjĊ
i przedmiotowe traktowanie innych dla wáasnych egoistycznych celów lub dla
przyjemnoĞci43. Nie moĪna, podkreĞla papieĪ, miáoĞci banalizowaü ani teĪ ograni-
czaü jej do aspektu seksualnego, pozbawiając ją jej podstawowych cech — piĊkna,
jednoĞci, wiernoĞci i odpowiedzialnoĞci — i zachĊca, by wciąĪ na nowo odkry-
waü piĊkno powoáania czáowieka do miáoĞci44. Prawdy tej miáoĞci doĞwiadczamy
w spotkaniu z Jezusem Chrystusem, który przyszedá, aby nam ją objawiü.

WolnoĞü w prawdzie elementem bogactwa máodoĞci

Czáowiek máody pragnie Īyü w wolnoĞci. WolnoĞü jest waĪnym elementem boga-
ctwa máodoĞci, ale i tu, podobnie jak w doĞwiadczeniu miáoĞci, naleĪy podkreĞ-
liü aspekt prawdy w wolnoĞci. Zgodnie z nauką Chrystusa: „Poznajcie prawdĊ,
a prawda was wyzwoli” (J 8,32) w LiĞcie do máodych Jan Paweá II zwracaá uwa-
gĊ, Īe

prawda ma sáuĪyü wolnoĞci. A byü wolnym, to znaczy umieü uĪywaü swej wolno-
Ğci w prawdzie. Byü prawdziwie wolnym, to nie znaczy czyniü wszystko, co mi
siĊ podoba, na co mam ochotĊ. WolnoĞü zawiera w sobie zawsze kryterium praw-
dy, dyscyplinĊ prawdy. Bez tego nie jest prawdziwą wolnoĞcią. Jest zakáamaniem
wolnoĞci. Byü prawdziwie wolnym, to znaczy uĪywaü swej wolnoĞci dla tego, co
jest prawdziwym dobrem. Byü prawdziwie wolnym — to znaczy byü czáowiekiem
prawego sumienia, byü odpowiedzialnym, byü czáowiekiem „dla drugich”45.

MoĪna wiĊc powiedzieü za Janem Pawáem II, Īe „wchodzimy tu w sam rdzeĔ

ewangelicznej prawdy o wolnoĞci. Osoba pojawia siĊ przez wolnoĞü w prawdzie.
Nie moĪna rozumieü wolnoĞci jako swobody czynienia czegokolwiek. WolnoĞü
oznacza nie tylko dar z siebie, ale oznacza teĪ wewnĊtrzną dyscyplinĊ daru”46.

41
ௐTamĪe.
42
ௐTenĪe, Báogosáawieni czystego serca…, n. 2.
43
ௐTamĪe.
44
ௐTamĪe.
45
ௐPor. Jan Paweá II, List do máodych…, n. 13.
46
ௐTenĪe, List do rodzin…, n. 14.

PST 35.indd 201 15.04.2020 16:39:31

 202 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

Z tego teĪ powodu

osoba ludzka, stworzona na obraz i podobieĔstwo Boga, nie moĪe stawaü siĊ
niewolnikiem rzeczy, systemów ekonomicznych, cywilizacji technicznej, kon-
sumizmu, áatwego sukcesu. Czáowiek nie moĪe stawaü siĊ niewolnikiem swoich
róĪnych skáonnoĞci i namiĊtnoĞci, niekiedy celowo podsycanych. Przed tym nie-
bezpieczeĔstwem trzeba siĊ broniü. Trzeba umieü uĪywaü swej wolnoĞci, wybie-
rając to, co jest dobrem prawdziwym47.

WolnoĞü dlatego musi byü związana z odpowiedzialnoĞcią, bo bez niej jest za-
przeczeniem samej wolnoĞci, i miáoĞci. Staje siĊ czĊĞcią programu utylitaryzmu,
związanego z indywidualistycznie zaprogramowaną wolnoĞcią48, nie dostrzega-
jąc drugiego czáowieka i jego dobra.
Stając siĊ wolnym, czáowiek staje siĊ czáowiekiem sumienia i ostatecznie
wybiera Boga, który jest samym dobrem, i to jest miarą jego czáowieczeĔstwa.
Wedáug Jana Pawáa II „czáowieka trzeba mierzyü miarą sumienia, miarą ducha,
który jest otwarty ku Bogu”49. PapieĪ mówiá, Īe kaĪdy czáowiek, zwáaszcza máo-
dy, musi coraz bardziej stawaü siĊ czáowiekiem sumienia. ĩe nie moĪna sumie-
nia zagáuszaü i znieksztaácaü, Īe po imieniu naleĪy nazywaü dobro i záo, Īe nie
wolno prawdy o dobru i záu rozmazywaü. Wskazywaá teĪ, Īe máodoĞü to czas
ksztaátowania i wypracowywania w sobie dobra, a takĪe przezwyciĊĪania tego,
co záe, oraz Īe jest to jedno z podstawowych zadaĔ máodoĞci, którego nie moĪna
pomniejszaü ani spychaü na dalszy plan50. Nie moĪna bowiem byü prawdziwie
wolnym bez rzetelnego i gáĊbokiego stosunku do wartoĞci, nawet w sytuacji, kie-
dy okaĪe siĊ to wymagające i kosztowne. WáaĞnie wtedy staje siĊ jasne, Īe to, co
kosztuje, stanowi prawdziwą wartoĞü, a tą wartoĞcią, o którą trzeba walczyü, jest
samo czáowieczeĔstwo51. Takie dziaáanie prowadzi wedáug niego do urzeczywist-
nienia w prawdzie, miáoĞci i wolnoĞci obrazu Boga, który kaĪdy czáowiek w sobie
nosi. Dlatego mówiá do máodych: „musicie od siebie wymagaü, nawet gdyby inni
od was nie wymagali”52. Stawianie wymagaĔ sobie jest dla Jana Pawáa II sposo-

47
ௐTenĪe, Przemówienie podczas spotkania z máodzieĪą, PoznaĔ, 3 czerwca 1997 r., w: Jan
Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska,
PoznaĔ 2005, s. 416–423, tu: s. 420.
48
ௐPor. tenĪe, List do rodzin…, n. 14.
49
ௐTenĪe, Przemówienie do máodzieĪy akademickiej, Warszawa, 3 czerwca 1979 r., w: Jan Pa-
weá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, Po-
znaĔ 2005, s. 381–385, tu: s. 383.
50
ௐPor. tenĪe, RozwaĪanie w czasie Apelu Jasnogórskiego, CzĊstochowa, Jasna Góra, 18 czerw-
ca 1983 r., w: Jan Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red.
M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 397–401, tu: s. 399–400.
51
ௐTamĪe, s. 401.
52
ௐTamĪe, s. 400.

PST 35.indd 202 15.04.2020 16:39:32

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 203

bem urzeczywistnienia w sobie obrazu Stwórcy. Jest to równieĪ pierwszy krok do

tego, by móc wymagaü od innych i od otaczającego Ğwiata. Stawianie wymagaĔ
sobie jest koniecznoĞcią, by nie popaĞü w przeciĊtnoĞü, bylejakoĞü, by nie ulegaü
dyktatom zmieniającej siĊ mody, by nie pozwoliü mamiü siĊ záudzeniom konsu-
mizmu, które są niezgodne z nauką Chrystusa53. Poddanie siĊ bowiem dyktatom
mody i temu, co Ğwiatowe, oznacza oddanie wolnoĞci, zamyka czáowieka na mi-
áoĞü. W tym wáaĞnie, wedáug Jana Pawáa II, tkwi „nieustanny dramat czáowieka,
który czĊsto wybiera zniewolenie, ulegając wáasnym lĊkom, zachciankom, záym
przyzwyczajeniom, tworząc sobie faászywe bóstwa, które przejmują panowanie
nad nim, i ideologie, które poniĪają jego czáowieczeĔstwo”54. Dlatego, czytamy
w Dokumencie posynodalnym, „wolnoĞü jest niezbĊdnym warunkiem kaĪdego
autentycznego wyboru Īyciowego. […] WolnoĞü jest relacyjna i ma ukierunko-
wywaü na autentyczne spotkanie z innymi. Prawdziwa wolnoĞü jest zrozumiaáa
i moĪliwa tylko w relacji do prawdy (por. J 8,31–32) i miáoĞci (por. 1 Kor 13,1–
13; Ga 5,13)”55.
Trzeba wiĊc wymagaü od siebie, by nie zatraciü daru, jakim jest dar czáowie-
czeĔstwa. O tej duchowej, wewnĊtrznej walce wolnoĞci kaĪdego máodego czáo-
wieka Jan Paweá II tak mówiá:

KaĪdy z was, máodzi przyjaciele, znajduje teĪ w Īyciu jakieĞ swoje „Westerplatte”.
JakiĞ wymiar zadaĔ, które musi podjąü i wypeániü. JakąĞ sáuszną sprawĊ, o któ-
rą nie moĪna nie walczyü. JakiĞ obowiązek, powinnoĞü, od której nie moĪna siĊ
uchyliü. Nie moĪna „zdezerterowaü”. JakiĞ porządek prawd i wartoĞci, które trze-
ba „utrzymaü” i „obroniü”, tak jak to Westerplatte, w sobie i wokóá siebie. Obro-
niü — dla siebie i dla innych […] Kiedy wiĊc przechodzi w twoim Īyciu Chrystus
i mówi: „PójdĨ za Mną”, nie moĪna Go opuĞciü i odejĞü. NaleĪy przyjąü to we-
zwanie, gdyĪw przeciwnym razie moĪna zachowaü „wiele majĊtnoĞci” jak máo-
dzieniec z Ewangelii, ale „odejĞü smutnym”. Pozostaü ze smutkiem sumienia56.

Aby tak siĊ nie staáo, aby nie zatraciü siĊ na drodze czáowieczeĔstwa, trzeba stale
szukaü u Chrystusa mocy i radoĞci, jakiej „Ğwiat daü nie moĪe” (por. J 14,27),
a jaką daü moĪe tylko Chrystus57. W swojej wolnoĞci czáowiek moĪe wybraü tĊ

53
ௐTenĪe, Przemówienie poĪegnalne…, s. 247.
54
ௐTenĪe, OrĊdzie na XIV ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, w: Jan Paweá II do máodzieĪy (1978–
2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 126–133, tu:
s. 129–130.
55
ௐPor. Máodzi, wiara i rozeznawanie powoáania…, n. 73.
56
ௐTenĪe, Przemówienie do máodzieĪy, GdaĔsk, Westerplatte, 12 czerwca 1987 r., w: Jan Pa-
weá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, Po-
znaĔ 2005, s. 407–415, tu: s. 413–414.
57
ௐPor. tamĪe, s. 414.

PST 35.indd 203 15.04.2020 16:39:32

 204 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

drogĊ lub ją odrzuciü. Poznawszy PrawdĊ, która wyzwala i czyni wolnym, w mi-
áoĞci tĊ prawdĊ moĪe wybraü, by uczyniü swe Īycie szczĊĞliwym.

PrzyjaĨĔ z Chrystusem bogactwem máodoĞci

„JuĪ was nie nazywam sáugami, ale nazwaáem was przyjacióámi” (J 15,15). KaĪ-
dy czáowiek pragnie mieü przyjaciela, któremu mógáby powierzyü swoje Īycie,
i od którego mógáby oczekiwaü wsparcia i pomocy w kaĪdej sytuacji. Chrystus
pragnie byü przyjacielem kaĪdego czáowieka — kaĪdego máodego czáowieka.
Franciszek wskazuje, Īe w Īyciu czáowieka, zwáaszcza máodego

przyjaĨĔ jest tak waĪna, Īe sam Jezus przedstawia siĊ jako przyjaciel: „JuĪ was nie
nazywam sáugami, […] ale nazwaáem was przyjacióámi” (J 15,15). Ze wzglĊdu
na áaskĊ, którą nam daje, jesteĞmy tak bardzo wywyĪszeni, Īe doprawdy jesteĞmy
Jego przyjacióámi. MoĪemy Go kochaü tą samą miáoĞcią, którą On w nas wlewa,
rozszerzając Jego miáoĞü na innych, w nadziei, Īe oni równieĪ znajdą swoje miej-
sce we wspólnocie przyjaĨni zaáoĪonej przez Jezusa Chrystusa […] Uczniowie
usáyszeli wezwanie Jezusa do przyjaĨni z Nim. Byáo to zaproszenie, które ich nie
zmuszaáo, ale byáo delikatną propozycją dla ich wolnoĞci: „ChodĨcie, a zobaczy-
cie” — powiedziaá im, a oni „poszli i zobaczyli, gdzie mieszka, i tego dnia pozo-
stali u Niego” (J 1,39)58.

W swojej wolnoĞci poszli za Nim, rozpoczynając budowanie relacji przyjaĨni,

bo gdzieĞ w sercu czuli, Īe nie moĪna dotrzeü do gáĊbi máodoĞci, nie moĪna po-
znaü prawdziwej peáni bycia máodym, jeĞli nie spotka siĊ Przyjaciela, którym jest
Jezus i jeĞli nie bĊdzie siĊ przeĪywaü z Nim swej przyjaĨni59. Chrystus jest tym
Przyjacielem, który moĪe speániü marzenia o dobru i szczĊĞciu. To On wzbudza
pragnienie radykalnych wyborów, które nie pozwala iĞü na kompromisy i daje
siáy, by Īyü w prawdzie. To Jezus wzbudza w czáowieku pragnienie, by uczyniü
ze swego Īycia coĞ wielkiego60.
Warto podkreĞliü za Franciszkiem, Īe

przyjaĨĔ nie jest relacją ulotną lub przejĞciową, ale trwaáą, solidną, wierną, która
dojrzewa wraz z upáywem czasu. Jest to relacja uczucia, która sprawia, Īe czu-

58
ௐFranciszek, Christus vivit…, n. 153.
59
ௐPor. tamĪe, n. 150.
60
ௐJan Paweá II, Przemówienie podczas spotkania z máodzieĪą na Tor Vergata, 19 sierpnia 2000,
[online]ௐhttp://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/speeches/2000/jul-sep/documents/hf_jp-ii_
spe_20000819_gmg-veglia.html [30.10.2019], n. 5; por. Franciszek, Báogosáawieni czystego ser-
ca…, n. 1.

PST 35.indd 204 15.04.2020 16:39:32

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 205

jemy siĊ zjednoczeni, a jednoczeĞnie jest miáoĞcią hojną, która wiedzie nas do
starania siĊ o dobro przyjaciela. ChociaĪ przyjaciele mogą siĊ bardzo miĊdzy sobą
róĪniü, to zawsze są pewne rzeczy wspólne, które sprawiają, iĪ czują siĊ blisko,
istnieje zaĪyáoĞü dzielona ze szczeroĞcią i zaufaniem61.

Dotyczy to zarówno przyjaĨni z Chrystusem, jak i przyjaĨni z drugim czáowie-

kiem. PrzyjaĨĔ jest teĪ darem Boga dla czáowieka. Franciszek podkreĞla, Īe
„przyjaĨĔ jest darem Īycia i darem Boga, a poprzez przyjacióá Chrystus oczysz-
cza i pomaga dojrzewaü. […] PrzyjaĨĔ otwiera na zrozumienie i zatroszczenie siĊ
o innych, uczy wyjĞcia z wygody i izolacji, dzielenia Īycia z innymi”62. PrzyjaĨĔ
jest relacją, która pozwala doĞwiadczyü wsparcia w chwilach zwątpienia i sáabo-
Ğci, zmĊczenia czy rozczarowania. Dlatego w trudnych doĞwiadczeniach Īycia,
gdy czáowiek „czuje siĊ pogrąĪony w wadach, záych nawykach, egoizmie lub
chorobliwej wygodzie, Jezus, który jest peáen Īycia, pomaga kaĪdemu, aby czas
máodoĞci byá czasem piĊknym i wartoĞciowym, i by kaĪdy mógá wnieĞü swój
niepowtarzalny wkáad w istnienie Ğwiata”63. Rozpoczynając ĝDM w Krakowie,
Franciszek, zwracając siĊ do máodych, mówiá, Īe spotkanie z Jezusem, kiedy do-
tyka serca máodego mĊĪczyzny czy máodej dziewczyny, czyni ich zdolnymi do
naprawdĊ wielkich dzieá. Uzdalnia do przemiany serca, do wyjĞcia do drugiego
czáowieka, do realizacji swoich marzeĔ64. Dlatego warto do Niego siĊ przybli-
Īyü i trwaü z Nim w przyjaĨni, by mieü udziaá w tym Īyciu, gdyĪ On jest Ĩród-
áem Īycia, i w Nim bierze początek Īycie BoĪe w czáowieku, które jest począt-
kiem ĞwiĊtoĞci czáowieka. ĝwiĊtoĞci, która jest w Bogu, i którą czáowiek moĪe
osiągnąü przy pomocy áaski65. Odkrycie Chrystusa jako Zbawiciela i Przyjaciela,
wskazuje Jan Paweá II — to najpiĊkniejsza przygoda Īycia máodego czáowie-
ka. Wedáug papieĪa „nie wystarczy Go jednak odkryü tylko jeden raz. KaĪde
odkrycie Go ma byü zachĊtą do tego, by jeszcze bardziej Go szukaü i coraz le-
piej poznawaü poprzez modlitwĊ, sakramenty, rozwaĪanie Jego sáowa, katechezĊ
i wsáuchiwanie siĊ w naukĊ KoĞcioáa”66. PrzyjaĨĔ jest bowiem relacją i postawą
ciągáego i wzajemnego poznawania. MáodoĞü to czas odkrywania i poznawania
Chrystusa, budowania z Nim relacji przyjaĨni, bowiem „w Jezusie wszyscy máo-
dzi mogą odnaleĨü siebie, swoje lĊki i nadzieje, swoje niepewnoĞci i swoje ma-

61
ௐFranciszek, Christus vivit…, n. 152.
62
ௐTamĪe, n. 151.
63
ௐTamĪe, n. 109.
64
ௐTenĪe, Przemówienie podczas powitalnego spotkania z uczestnikami ĝDM, Kraków-Báonia,
28 lipca 2016 r., [online] http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/speeches/2016/july/documents/
papa-francesco_20160728_polonia-accoglienza-giovani.html [30.10.2019].
65
ௐPor. Jan Paweá II, Przemówienie podczas naboĪeĔstwa czerwcowego…, n. 2.
66
ௐPor. tenĪe, OrĊdzie na IV ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy…, s. 72.

PST 35.indd 205 15.04.2020 16:39:32

 206 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

rzenia i Jemu mogą siĊ powierzyü”67. W opowieĞci o uczniach podąĪających do

Emaus (por. àk 24,13–35), czytamy w Dokumencie posynodalnym,

Jezus idzie z dwoma uczniami, którzy nie zrozumieli znaczenia Jego historii i od-
dalali siĊ od Jerozolimy i od wspólnoty. Aby byü w ich towarzystwie, przebywa
z nimi drogĊ. Zadaje im pytania i cierpliwie sáucha ich wersji faktów, aby pomóc
im rozpoznaü to, co przeĪywają. NastĊpnie, z czuáoĞcią i energią, gáosi im Sáo-
wo, prowadząc ich do interpretowania wydarzeĔ, które przeĪyli w Ğwietle Pisma
ĝwiĊtego. Przyjmuje zaproszenie, by zostaü z nimi, gdy siĊ Ğciemnia: wkracza
w ich noc. Gdy sáuchali, ich serce siĊ rozpalaáo, a ich umysá siĊ rozjaĞniaá, w áa-
maniu chleba otworzyáy siĊ ich oczy68.

Rozpoznanie w Zmartwychwstaáym Przyjaciela prowadzi do powrotu i do dzie-

lenia siĊ radoĞcią spotkania. To cierpliwe prowadzenie uczniów do rozpozna-
nia w Nim Chrystusa, pokazuje, jak cenny i jak waĪny jest dla Jezusa czáowiek.
Jest tak waĪny i wyjątkowy, bo jest dzieáem Jego rąk. Dlatego pamiĊta o kaĪdym
i z miáoĞcią troszczy siĊ o kaĪdego. „Jego pamiĊü jest czuáym, wspóáczującym
sercem, które raduje siĊ, gdy trwale usuwa wszelkie Ğlady naszego záa. Nie wyli-
cza báĊdów i zawsze gotów jest pomóc powstaü z upadku”69.
Podobnie jak na pytanie ewangelicznego máodzieĔca: „co mam czyniü, aby
otrzymaü Īycie wieczne?” (Mt 19,16), tak na pytanie postawione przez máodego
czáowieka XXI wieku „co mam czyniü?”, Chrystus udziela tej samej odpowie-
dzi: „jeĞli chcesz osiągnąü Īycie, zachowuj przykazania” (Mt 19,17). OdpowiedĨ
Jezusa jest wciąĪ taka sama, bo droga do osiągniĊcia celu jest taka sama, jest
to droga przykazaĔ. TakĪe i dziĞ przed czáowiekiem, zwáaszcza máodym, staje
pokusa urządzenia swego Īycia bez Boga, bez Jego przykazaĔ, bez Ewangelii.
Odrzucenie Boga i Jego przykazaĔ, prowadzi do tej samej sytuacji máodzieĔ-
ca z Ewangelii, który „odszedá zasmucony”. Odrzucenie tej drogi to nie tylko
odrzucenie Boga, ale teĪ odrzucenie prawdy o czáowieku i jego godnoĞci70, któ-
rą Bóg najpeániej objawia w Jezusie Chrystusie. Dlatego Franciszek wskazuje
jako konieczną drogĊ budowania przyjaĨni z Jezusem modlitwĊ, która jest pro-
stą, szczerą, przyjacielską rozmową71. Co wiĊcej, tĊ drogĊ wyznaczyá sam Jezus
w swoim ziemskim Īyciu, spotykając siĊ i rozmawiając z Ojcem na modlitwie.
Powie Franciszek: „Jezus wskazuje drogĊ Īycia, którą On sam idzie, a wrĊcz któ-

67
ௐMáodzi, wiara i rozeznawanie powoáania…, n. 63.
68
ௐTamĪe, n. 4.
69
ௐFranciszek, Christus vivit…, n. 115.
70
ௐPor. Jan Paweá II, Przemówienie podczas naboĪeĔstwa czerwcowego…, n. 4.
71
ௐFranciszek, Báogosáawieni czystego serca…, n. 3.

PST 35.indd 206 15.04.2020 16:39:32

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 207

rą On sam jest, i przedstawia ją jako drogĊ do prawdziwego szczĊĞcia”72. Jezus

pragnie, by czáowiek Go naĞladowaá, by wraz z Nim szedá drogą miáoĞci, jedyną,
która prowadzi do Īycia wiecznego. Mimo Īe nie jest to droga áatwa, to On nigdy
nie pozostawia czáowieka samego, lecz wspiera go swoją áaską. Otwierając siĊ
na Jezusa i idąc z Nim w przyjaĨni, czáowiek doĞwiadcza pokoju i radoĞci, które
moĪe daü tylko nieskoĔczona miáoĞü Boga do czáowieka73, i jest w stanie osiąg-
nąü cel swego Īycia, jakim jest Īycie i szczĊĞcie wieczne.

ZagroĪenia bogactwa máodoĞci i sposoby ich pokonywania

Wykorzystaü bogactwo máodoĞci, nie oznacza tylko umieü postrzegaü czas máo-
doĞci jako bogactwo czáowieka. Wykorzystaü máodoĞü jako bogactwo, to umieü
teĪ dostrzec zagroĪenia — jakie w dzisiejszym Ğwiecie stają na drodze máodego
czáowieka, pragnącego przeĪyü máodoĞü jako bogactwo, jako czas dojrzewania,
wzrastania, odkrywania, poznawania siebie i Ğwiata — by siĊ im przeciwstawiü
i nie zaprzepaĞciü tego bogactwa. Jednym z pierwszych zagroĪeĔ, które są áatwo
dostrzegalne w dzisiejszym Ğwiecie jest to, co papieĪ Franciszek okreĞla jako
„kulturĊ tymczasowoĞci”. Kultura ta wyraĪa siĊ m.in.

w szybkoĞci, z jaką ludzie przechodzą z jednej relacji uczuciowej do innej, są-

dząc, Īe miáoĞü, tak jak w sieciach spoáecznoĞciowych, moĪna podáączyü lub od-
áączyü na Īądanie konsumenta i równie szybko zablokowaü. WyraĪa siĊ w lĊku,
jaki budzi perspektywa staáego zaangaĪowania, obsesji na punkcie czasu wolnego,
w relacjach, które obliczają koszty i korzyĞci, i są utrzymywane jedynie wówczas,
jeĞli są Ğrodkiem, aby zaradziü samotnoĞci lub zapewniü ochronĊ czy zyskaü jakąĞ
usáugĊ. Sposób relacji miĊdzyosobowych budowany jest podobnie jak w odniesie-
niu do przedmiotów, które jeĞli zostaną wykorzystane, to siĊ je wyrzuca, gdyĪ są
juĪ niepotrzebne. Kultura tymczasowoĞci wyraĪa siĊ w postawach egoistycznych
i narcystycznych i sprawia, Īe czáowiek przestaje byü zdolnym do spojrzenia poza
siebie, poza wáasne pragnienia i potrzeby. Nie dostrzega, Īe ostatecznie wyko-
rzystując innych, wczeĞniej czy póĨniej sam bĊdzie w koĔcu wykorzystywany,
manipulowany i opuszczony z tą samą logiką74.

72
ௐTenĪe, „Báogosáawieni ubodzy w duchu, albowiem do nich naleĪy królestwo niebieskie”
(Mt 5,3). OrĊdzie na XXIX ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy 2014 r., [online] http://w2.vatican.va/con-
tent/francesco/pl/messages/youth/documents/papa-francesco_20140121_messaggio-giova-
ni_2014.html [30.10.2019], n. 1.
73
ௐTamĪe.
74
ௐPor. tenĪe, Adhortacja „Amoris laetitia” (19.03.2016), n. 39.

PST 35.indd 207 15.04.2020 16:39:32

 208 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

àatwo wiĊc dostrzec, Īe konsekwencją postawy wynikającej z kultury tymczaso-

woĞci jest niedojrzaáe rozumienie miáoĞci, która jest sáaba i niezdolna do akcepta-
cji trwaáych wyzwaĔ i postaw, jak chociaĪby wiernoĞü miáoĞci maáĪeĔskiej, która
wymaga walki, odradzania siĊ na nowo i zaczynania stale od nowa, aĪ do Ğmier-
ci. Czáowiek przesiąkniĊty kulturą tymczasowoĞci nie jest w stanie utrzymaü wy-
sokiego poziomu zaangaĪowania na rzecz drugiej osoby, na rzecz staáego procesu
wáasnego rozwoju i rozwoju miĊdzyosobowych relacji75. Máody czáowiek staje
siĊ indywidualistą niezdolnym do bezinteresownego daru z siebie i traktuje wol-
noĞü jako moĪliwoĞü czynienia tego, co sam chce. Nie przyjmuje, Īe ktoĞ teĪ
moĪe „chcieü”, Īe drugi moĪe od niego wymagaü w imiĊ obiektywnej prawdy.
Nie chce drugiemu „dawaü”, stawaü siĊ darem „bezinteresownym” w prawdzie,
pozostaje egocentryczny i egoistyczny76. Jak siĊ temu przeciwstawiü? Jak poko-
naü zagroĪenie dla bogactwa máodoĞci páynące z kultury tymczasowoĞci? Pyta-
jąc, Franciszek wskazuje na to, Īe drogą pokonania tego zagroĪenia jest wybór
Chrystusa jako Przyjaciela i oparcie siĊ na Jego Sáowie, na rozmowie z Nim —
na modlitwie, na wyborze tego, co wartoĞciowe. Pokonywanie zagroĪenia kul-
tury tymczasowoĞci to odwaga w ciągáym przekraczaniu siebie, w poszukiwa-
niu tego, co jest prawdziwym szczĊĞciem, a nie jego namiastką, to oparcie siĊ
na Chrystusie zgodnie ze sáowami Ğw. Jana Apostoáa kierowanymi do máodych:
„JesteĞcie mocni i nauka BoĪa trwa w was, i zwyciĊĪyliĞcie Záego” (1 J 2,14)77.
Kolejnym zagroĪeniem wykorzystania bogactwa máodoĞci, które identyfikuje
Franciszek, jest brak marzeĔ i niepokój serca. Wedáug niego mogą one prowadziü
do rezygnacji i niechĊci podejmowania wysiáków, zwáaszcza jeĞli rezultaty po-
dejmowanych trudów nie przychodzą natychmiast78. Mówi papieĪ, Īe

jednym z najgorszych nieszczĊĞü, jakie mogą siĊ przydarzyü w Īyciu, a zwáasz-

cza w máodoĞci, jest poczucie, Īe w Ğwiecie, w którym Īyjemy […], nie ma juĪ
miejsca, by wzrastaü, marzyü, tworzyü, dostrzegaü perspektywy, a ostatecznie by
Īyü. ParaliĪ sprawia, Īe czáowiek traci upodobanie do cieszenia siĊ spotkaniem,
przyjaĨnią, smakiem wspólnych marzeĔ, podąĪania razem z innymi. Oddala nas
od innych79.

75
ௐPor. tamĪe, n. 124.
76
ௐPor. Jan Paweá II, List do rodzin…, n. 14.
77
ௐPor. Franciszek, Báogosáawieni ubodzy…, n. 2.
78
ௐPor. tenĪe, Christus vivit…, n. 142.
79
ௐFranciszek, D. Wolton, Otwieranie drzwi. Rozmowy o KoĞciele i Ğwiecie, Kraków 2018,
s. 314; por. Franciszek, Przemówienie podczas modlitewnego czuwania w ramach ĝDM, Kraków,
Campus Misericordiae, 30 lipca 2016 r., [online] http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/spee-
ches/2016/july/documents/papa-francesco_20160730_polonia-veglia-giovani.html [30.10.2019].

PST 35.indd 208 15.04.2020 16:39:32

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 209

Brak marzeĔ i niepokój prowadzą do niebezpiecznego i trudnego do rozpoznania

paraliĪu biorącego siĊ z mylenia szczĊĞcia z kanapą. Wówczas czáowiek sądzi, Īe
do szczĊĞcia potrzebuje dobrej, wygodnej kanapy, na której moĪe byü spokojny
i bezpieczny. Taka postawa skáania do zamykania siĊ w domu, niepodejmowania
Īadnych wysiáków, do martwienia siĊ o cokolwiek. To jest niebezpieczeĔstwo
pomylenia szczĊĞcia z synonimem wygody i pójĞcia przez Īycie w uĞpieniu czy
otĊpieniu. Taka postawa ogaáaca z wolnoĞci. Aby pokonaü ten paraliĪ, potrzeba
otworzyü siĊ na innych. Otwarcie siĊ na innych jest szansą dobrego wykorzysta-
nia wolnoĞci, jest szansą na przeĪywanie prawdziwej radoĞci Īycia. W tym celu,
mówi Franciszek, niezbĊdne wydaje siĊ podjĊcie ryzyka i zaufanie Jezusowi.
W swoim Īyciu On zawsze wychodziá do czáowieka, szukaá czáowieka, podejmo-
waá wyzwania gáoszenia Ewangelii i pomocy kaĪdemu, kto jej potrzebowaá. DziĞ
równieĪ wspiera i wskazuje na koniecznoĞü podjĊcia drogi Īycia, która ma sens
i wartoĞü. Drogi, która otwiera nowe horyzonty, zaraĪa radoĞcią, pozwala Ğwiad-
czyü i doĞwiadczaü miáoĞci i miáosierdzia, rozpoznawaü obecnoĞü Boga w cho-
rym, spragnionym, nagim, gáodnym, w wiĊĨniu, uchodĨcy czy samotnym sąsie-
dzie80. Skoro Bóg przyszedá, aby poszerzyü horyzonty Īycia czáowieka, aby lepiej
zaplanowaü szczĊĞliwą jego przyszáoĞü, to bĊdzie to moĪliwe tylko wówczas,
jeĞli czáowiek, otwierając siĊ na Boga i czáowieka, w autentyczny sposób bĊdzie
przeĪywaá doĞwiadczenie miáoĞci, które nabiera konkretnego ksztaátu w odkryciu
BoĪego powoáania i posáuszeĔstwie mu, co czyni czáowieka naprawdĊ szczĊĞli-
wym. To codzienne podejmowanie wyzwania, by byü bohaterami historii, gdyĪ
Īycie jest piĊkne, kiedy jest autentycznie przeĪywane i pozostawia Ğlad w Īyciu
innych81. Przeciwstawiając siĊ niebezpieczeĔstwu braku marzeĔ, niepokoju serca
i páynących z nich paraliĪu i marazmu, potrzeba jest zrozumienia, Īe marzenia,
takĪe te najpiĊkniejsze, zdobywa siĊ cierpliwoĞcią, determinacją, wytrwaáoĞcią,
rezygnując z poĞpiechu, ale nigdy nie z marzeĔ. Nawet jeĞli popeáni siĊ báąd, to
zawsze moĪna i naleĪy zacząü od nowa, poniewaĪ nikt nie ma prawa odebraü
czáowiekowi nadziei82. Jest to o wiele áatwiejsze, jeĞli ma siĊ przy sobie kogoĞ,
kto wesprze i pomoĪe, dlatego tak waĪne jest przyjacielskie towarzyszenie máo-
dym w odkrywaniu bogactwa máodoĞci.
JeĞli jednym ze sposobów wykorzystania bogactwa máodoĞci jest, jak wskaza-
áem, wyjĞcie do drugiego czáowieka, to zagroĪeniem w jego doĞwiadczeniu moĪe
staü siĊ Ğrodowisko cyfrowe mimo wielu zalet, które posiada. We wspóáczesnym
Ğwiecie „postĊp techniczny oferuje nieznane dotychczas moĪliwoĞci komuniko-

80
ௐPor. Franciszek, D. Wolton, Otwieranie drzwi…, s. 315–316; Franciszek, Przemówienie pod-
czas modlitewnego czuwania…
81
ௐFranciszek, „Wielkie rzeczy uczyniá mi Wszechmocny” (àk 1,49). OrĊdzie na XXXII ĝwiato-
wy DzieĔ MáodzieĪy, Watykan, 27 lutego 2017 r., [online] http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/
messages/youth/documents/papa-francesco_20170227_messaggio-giovani_2017.html [30.10.2019].
82
ௐPor. tenĪe, Christus vivit…, n. 142.

PST 35.indd 209 15.04.2020 16:39:32

 210 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

wania siĊ miĊdzy ludĨmi”83. I tak z jednej strony Internet i sieci spoáecznoĞciowe
„stanowią wyjątkową moĪliwoĞü dialogu, spotkaĔ i wymiany miĊdzy ludĨmi,
dostĊpu do informacji i wiedzy. Uáatwiają uczestnictwo w Īyciu spoáeczno-po-
litycznym czy w aktywnej postawie obywatelskiej”84. Z drugiej jednak strony
nieumiejĊtne korzystanie ze Ğwiata cyfrowego moĪe staü siĊ

obszarem samotnoĞci, manipulacji, eksploatacji i przemocy. Media cyfrowe mogą

naraziü na ryzyko uzaleĪnienia, izolacji i postĊpującej utraty kontaktu z rzeczy-
wistoĞcią, utrudniając rozwój autentycznych relacji miĊdzyludzkich. Za poĞred-
nictwem mediów spoáecznoĞciowych upowszechniają siĊ nowe formy przemocy
takie jak cyberprzemoc. Jest teĪ kanaáem rozpowszechniania pornografii i wyko-
rzystywania osób w celach seksualnych lub hazardu85,

które traktują czáowieka w sposób przedmiotowy. ĝwiat wirtualny podobnie jak

Ğwiat realny obejmuje równieĪ wymiar seksualny czáowieka, a „máodzi ludzie
przyznają, Īe dziĞ ciaáo i seksualnoĞü mają istotne znaczenie dla ich Īycia oraz
rozwoju ich toĪsamoĞci. Jednak w Ğwiecie, który podkreĞla wyáącznie seksual-
noĞü, trudno jest utrzymaü dobrą relacjĊ z wáasnym ciaáem i przeĪywaü spokoj-
nie związki uczuciowe”86. Rozwój nauki i technologii biomedycznych oddziaáuje
dziĞ silnie na postrzeganie ciaáa, takĪe wĞród máodych, skáaniając do przekona-
nia, Īe moĪna je modyfikowaü bez ograniczeĔ, a jednoczeĞnie budzi pytania an-
tropologiczne i etyczne. Mogą one sprawiaü, Īe czáowiek zapomina, Īe jest isto-
tą stworzoną i mającą swoje ograniczenia, Īe moĪe zostaü wykorzystany przez
tych, którzy mają wáadzĊ technologiczną, oraz Īe Īycie jest darem. W pewnych
Ğrodowiskach máodzieĪowych áatwo teĪ dostrzec fascynacjĊ zachowaniami ryzy-
kownymi jako sposobem sprawdzenia swoich moĪliwoĞci, poszukiwania silnych
emocji i zyskania uznania. Zjawiska te, na które naraĪone są nowe pokolenia,
stanowią przeszkodĊ dla spokojnego dojrzewania87, są utrudnieniem w odkryciu
i przeĪywaniu bogactwa máodoĞci. Aby pokonaü tĊ przeszkodĊ, jest konieczne,
mówi Franciszek

niepozwolenie, aby przebáyski máodoĞci gasáy w mroku zamkniĊtego pokoju,

w którym jedynym oknem na Ğwiat jest komputer i smartfon. Potrzebne jest otwar-
cie drzwi Īycia i zapeánienie przestrzeni i czasu konkretnymi ludĨmi, gáĊbokimi

83
ௐBenedykt XVI, OrĊdzie na XVI ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, Watykan, 18 paĨdziernika
2012 r., [online] http://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/pl/messages/youth/documents/hf_ben-
-xvi_mes_20121018_youth.html [30.10.2019], n. 1.
84
ௐPor. Máodzi, wiara i rozeznawanie powoáania…, n. 22.
85
ௐTamĪe, n. 23.
86
ௐPor. Franciszek, Christus vivit…, n. 81.
87
ௐTamĪe, n. 82; por. Máodzi, wiara i rozeznawanie powoáania…, n. 37.

PST 35.indd 210 15.04.2020 16:39:32

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 211

relacjami, w których bĊdzie moĪna dzieliü siĊ autentycznymi i realnymi doĞwiad-

czeniami codziennego Īycia88.

Innym sposobem pokonania tego zagroĪenia jest pamiĊü o Bogu, gdyĪ „czáo-
wiek, który zapomina o Bogu, traci nadziejĊ i staje siĊ niezdolny do kochania
swego bliĨniego”89. PamiĊü o Bogu otwiera zaĞ na konkretnego czáowieka i jego
potrzeby, a takĪe daje siáy, by wyjĞü mu naprzeciw. Trzeba wiĊc pozbyü siĊ lĊku
i otworzyü na drugiego czáowieka, pokáadając ufnoĞü w Bogu, który czasem
w sposób niezrozumiaáy, ale zawsze prowadzi ku dobru90. A pierwszym krokiem
w przezwyciĊĪeniu lĊku jest jego wyraĨne okreĞlenie. Skutkuje ono znalezieniem
przyczyn zamkniĊcia siĊ przed realnym spotkaniem z czáowiekiem, braku odwa-
gi wyjĞcia mu naprzeciw91. Tylko wtedy bĊdzie moĪliwe pokonanie tego lĊku,
gdy zostanie prawdziwie okreĞlony.
Dla wielu máodych ludzi zagroĪeniem czy wrĊcz przeszkodą w wykorzysta-
niu bogactwa máodoĞci są zewnĊtrzne warunki, w których przyszáo im Īyü. Te
zagroĪenia to

Īycie w rzeczywistoĞci wojny, doĞwiadczenie przemocy w formie porwaĔ, ha-

raczy, przestĊpczoĞci zorganizowanej, handlu ludĨmi, handlu narkotykami, wy-
korzystywania seksualnego, pornografii, niewolnictwa, braku domu, rodziny,
Ğrodków finansowych, a nawet z powodu wiary. […] Wielu máodych podlega
naciskom ideologicznym, wielu przeksztaáciáo siĊ w indywidualistów, w osoby
wrogie i nieufne wobec wszystkich92.

Sposobem pokonania tych zagroĪeĔ wobec bogactwa máodoĞci jest, mówi Fran-
ciszek, przede wszystkim

wolnoĞü wobec rzeczy, nieuleganie kulturze konsumpcji, poszukiwanie tego, co

najistotniejsze, co prawdziwe […]. To postawienie Jezusa na pierwszym miejscu,

88
ௐFranciszek, „Nie bój siĊ, Maryjo, znalazáaĞ bowiem áaskĊ u Boga” (àk 1, 30). OrĊdzie na
XXXIII ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, Watykan, 11 lutego 2018 r., [online] http://w2.vatican.va/con-
tent/francesco/pl/messages/youth/documents/papa-francesco_20180211_messaggio-giova-
ni_2018.html [30.10.2019], n. 1.
89
ௐBenedykt XVI, OrĊdzie…, n. 1.
90
ௐFranciszek, Nie bój siĊ…, n. 1; tenĪe, Przemówienie podczas spotkania z wolontariuszami
ĝDM, Kraków, 31 lipca 2016 r., [online] http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/speeches/2016/
july/documents/papa-francesco_20160731_polonia-volontari-gmg.html [30.10.2019].
91
ௐTamĪe.
92
ௐTenĪe, Christus vivit…, n. 72–74.

PST 35.indd 211 15.04.2020 16:39:32

 212 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

bo tylko On jest w stanie uwolniü czáowieka od zniewalającego baáwochwalstwa.

To záoĪenie nadziei w Bogu93,

który otwiera drogĊ

nawrócenia w stosunku do ubogich, uwraĪliwia na ich potrzeby duchowe i mate-

rialne, na miĊdzyludzką solidarnoĞü. On daje siáĊ do przezwyciĊĪenia pokusy obo-
jĊtnoĞci wobec potrzeb innych, wobec tych, którzy nie czują siĊ kochani, nie mają
nadziei na przyszáoĞü, potrzebują obecnoĞci i wsparcia drugiego czáowieka. Bóg
swoją áaską daje odwagĊ i siáĊ, by w konkretny sposób okazaü miáoĞü najbardziej
potrzebującym, i by w nich dostrzegaü cierpiącego Chrystusa94.

ZagroĪenia te moĪna pokonaü wedáug Franciszka dziĊki rozwijaniu takich cech

jak: „duchowoĞü, wielkodusznoĞü, solidarnoĞü, wytrwaáoĞü, braterstwo, radoĞü,
które mają swe najgáĊbsze korzenie w wierze chrzeĞcijaĔskiej”95. ChrzeĞcijanin
wszakĪe, to czáowiek Īyjący w radoĞci, którą czerpie z wiary, Īe Bóg jest obecny
ze swoim ludem i udziela swej áaski, by Īyü wiarą na co dzieĔ96. PapieĪ podkre-
Ğla, Īe tylko

Jezus Chrystus jest tym, który potrafi obdarzyü prawdziwą pasją Īycia, który pro-
wadzi do tego, by nie zadowalaü siĊ byle czym, który prowadzi do ofiarowania
tego, co w czáowieku najlepsze. Jezus jest Tym, który stawia wyzwania, zachĊ-
ca i pomaga, by powstawaü za kaĪdym razem, kiedy czáowiek upadnie. To Jezus
Chrystus pobudza do podniesienia wzroku i do wzniosáych marzeĔ97.

Jezus Chrystus jest drogą, prawdą i Īyciem, Tym, który zaprasza, by pozostawiü
swój Ğlad w historii, i porzuciü drogi separacji, podziaáu i bezsensu98 i nie zaprze-
paĞciü bogactwa máodoĞci, które jest w kaĪdym czáowieku.

***
W swoim nauczaniu skierowanym do máodych Jan Paweá II i Franciszek wskazu-
ją na czas máodoĞci jako szczególne bogactwo czáowieka, które naleĪy wykorzy-
staü w celu ksztaátowania swego czáowieczeĔstwa i toĪsamoĞci osobowej. Uka-

93
ௐTenĪe, Báogosáawieni ubodzy…, n. 3.
94
ௐTamĪe.
95
ௐTenĪe, Homilia podczas Mszy Ğw. w czasie ĝDM, Aparecida, Sanktuarium Narodowe, 24 lip-
ca 2013 r., [online] http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/homilies/2013/documents/papa-fran-
cesco_20130724_gmg-omelia-aparecida.html [30.10.2019], n. 1.
96
ௐTamĪe, n. 4.
97
ௐTenĪe, Przemówienie podczas powitalnego spotkania z uczestnikami ĝDM…
98
ௐTenĪe, Przemówienie podczas modlitewnego czuwania w ramach ĝDM…

PST 35.indd 212 15.04.2020 16:39:32

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 213

zują, Īe máodoĞü sama w sobie jest szczególnym bogactwem, gdyĪ jest to czas
poszukiwania, poznawania, projektowania Īycia. Jako fundamentalne aspekty
bogactwa, jakim jest máodoĞü, wskazują na trzy elementy: miáoĞü — prawdziwa
i wymagająca — wolnoĞü w prawdzie i miáoĞci oraz przyjaĨĔ z Chrystusem.
Wspóáczesny Ğwiat niesie jednakĪe wiele zagroĪeĔ, które niejednokrotnie nie
pozwalają na wykorzystanie tego okresu jako szczególnego czasu wzrostu i doj-
rzewania. WĞród tych zagroĪeĔ papieĪe wskazują tzw. kulturĊ tymczasowoĞci,
nieumiejĊtne wykorzystanie wolnoĞci, niezrozumienie istoty miáoĞci, Ğwiat wir-
tualny, brak marzeĔ czy wojny i przemoc.
Jako drogĊ pokonywania tychĪe trudnoĞci wskazują przede wszystkim przy-
jaĨĔ z Chrystusem, który ukazuje piĊkno Īycia, uczy prawdziwej miáoĞci i wol-
noĞci oraz otwiera na Boga i drugiego czáowieka. Obaj papieĪe podkreĞlają, Īe
razem z Chrystusem moĪna pokonaü wszelkie trudnoĞci i zagroĪenia i wykorzy-
staü bogactwo máodoĞci.

Do not squander the wealth of youth

Summary
The wealth of youth is the wording used by John Paul II in the Letter to the young Parati semper to
show that the time of youth is a special period of life which is the wealth of the person who experi-
ences it. Also, Francis and the final document of the 2018 Youth Synod show the time of youth as
a special period in human life.
In the article, based on the teachings of John Paul II, addressed to young people, as well as
a post-synodal document for the Young, faith and discernment of vocation, the period of youth is
shown as a special time of discovering, getting to know oneself and surrounding reality, design-
ing life. Important elements of the wealth of youth are love, which demands, freedom in truth and
friendship with Christ, who helps us discover and realize these values.
The article also shows the dangers of the modern world that can interfere with the use of the
wealth of youth. They are: culture of temporality, lack of dreams and anxiety, digital environment,
excessive and falsified focus on human sexuality, or external living conditions such as armed con-
flicts, poverty, and various forms of violence. In the face of these threats, ways of preventing and
opposing them were also indicated. These are: the choice of Christ as Lord and Friend and openness
to His teachings, openness to other people and entering into dialogue with him, it is the pursuit of
dreams, shaping and development of spirituality, solidarity and joy of life.

Keywords
youth, wealth, life, freedom, truth, love, Christ

PST 35.indd 213 15.04.2020 16:39:32

 214 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

Sáowa kluczowe
máodoĞü, bogactwo, Īycie, wolnoĞü, prawda, miáoĞü, Chrystus

Bibliografia

Agata, Carlo Acutis — 15-letni máody cháopak kandydatem na oátarze, Parafia rzym-
skokatolicka pw. Pierwszych mĊczenników Polski w Gorzowie Wielkopolskim
(19.08.2018), https://meczennicy.pl/news/carlo-acutis-15-letni-mlody-chlopak-kan-
dydatem-na-oltarze/ [dostĊp: 4.06.2019].
Benedykt XVI, OrĊdzie na XVI ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, Watykan 18 paĨdziernika
2012 r., http://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/pl/messages/youth/documents/hf_
ben-xvi_mes_20121018_youth.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, Adhortacja „Amoris laetitia” (19.03.2016), http://w2.vatican.va/con-
tent/francesco/pl/apost_exhortations/docu;ments/papa-francesco_esortazione-
-ap_20160319_amoris-laetitia.html [dostĊp: 28.10.2019].
Franciszek, Adhortacja „Christus vivit” (25.03.2019), http://w2.vatican.va/content/fran-
cesco/pl/apost_exhortations/documents/papa-francesco_esortazione-ap_20190325_
christus-vivit.html [dostĊp: 25.10.2019].
Franciszek, „Báogosáawieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądaü bĊdą” (Mt 5,8).
OrĊdzie na XXX ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, Watykan, 31 stycznia 2015 r., http://
w2.vatican.va/content/francesco/pl/messages/youth/documents/papa-france-
sco_20150131_messaggio-giovani_2015.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, „Báogosáawieni ubodzy w duchu, albowiem do nich naleĪy królestwo nie-
bieskie” (Mt 5,3). OrĊdzie na XXIX ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy,Watykan,21 stycznia
2014 r., http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/messages/youth/documents/papa-
-francesco_20140121_messaggio-giovani_2014.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, Homilia podczas Mszy Ğw. w czasie ĝDM, Aparecida. Sanktuarium Narodo-
we, 24 lipca 2013 r., http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/homilies/2013/docu-
ments/papa-francesco_20130724_gmg-omelia-aparecida.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, Homilia w czasie Mszy Ğw. podczas ĝDM, Kraków, Campus Misericordiae,
31 lipca 2016 r., http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/homilies/2016/documents/
papa-francesco_20160731_omelia-polonia-gmg.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, „Nie bój siĊ, Maryjo, znalazáaĞ bowiem áaskĊ u Boga” (àk 1,30). OrĊdzie na
XXXIII ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, Watykan, 11 lutego 2018 r., http://w2.vatican.va/
content/francesco/pl/messages/youth/documents/papa-francesco_20180211_messag-
gio-giovani_2018.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, Przemówienie podczas modlitewnego czuwania w ramach ĝDM, Kraków,
Campus Misericordiae, 30 lipca 2016 r., http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/

PST 35.indd 214 15.04.2020 16:39:32

 NIE ZAPRZEPAŚCIĆ BOGACTWA MŁODOŚCI 215

speeches/2016/july/documents/papa-francesco_20160730_polonia-veglia-giovani.
html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, Przemówienie podczas powitalnego spotkania z uczestnikami ĝDM, Kraków-
-Báonia, 28 lipca 2016 r., http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/speeches/2016/
july/documents/papa-francesco_20160728_polonia-accoglienza-giovani.htmlௐ[do-
stĊp: 30.10.2019].
Franciszek, Przemówienie podczas spotkania z wolontariuszami ĝDM, Kraków, 31 lip-
ca 2016r., http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/speeches/2016/july/documents/
papa-francesco_20160731_polonia-volontari-gmg.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, Przemówienie podczas spotkania z wolontariuszami ĝDM, Stadion Rommel
Fernández (Panama), 27 stycznia 2019 r., http://w2.vatican.va/content/francesco/
pl/speeches/2019/january/documents/papa-francesco_20190127_panama-volontari-
-gmg.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, „Wielkie rzeczy uczyniá mi Wszechmocny” (àk 1,49). OrĊdzie na XXXII
ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, Watykan, 27 lutego 2017 r., http://w2.vatican.va/content/
francesco/pl/messages/youth/documents/papa-francesco_20170227_messaggio-gio-
vani_2017.html [dostĊp: 30.10.2019].
Franciszek, D. Wolton, Otwieranie drzwi. Rozmowy o KoĞciele i Ğwiecie, Kraków 2018.
Giovanni Paolo II, Saluto conclusivo ai giovani che hanno partecipato alla VI Giornata
Mondiale della Gioventù, Santuario di Jasna Gora, Giovedi, 15 agosto 1991, http://
www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/speeches/1991/august/documents/hf_jp-ii_
spe_19910815_saluto-finale-wyd.html [dostĊp: 27.11.2019].
Jan Paweá II, Encyklika „Redemptor hominis” (04.03.1979), http://www.vatican.va/con-
tent/john-paul-ii/pl/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_04031979_redemptor-homi-
nis.html [dostĊp: 26.10.2019].
Jan Paweá II, List do máodych „Parati semper” (31.03.1985), https://opoka.org.pl/
biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/parati.html [dostĊp: 20.09.2019].
Jan Paweá II, List do rodzin „Gratissimam sane”(2.02.1994), https://opoka.org.pl/
biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/gratissimam.html [dostĊp: 20.10.2019].
Jan Paweá II, OrĊdzie na II ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, w: Jan Paweá II do máodzie-
Īy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ
2005, s. 62–66.
Jan Paweá II, OrĊdzie na III ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, w: Jan Paweá II do máodzie-
Īy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ
2005, s. 67–70.
Jan Paweá II, OrĊdzie na IV ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, w: Jan Paweá II do máodzie-
Īy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ
2005, s. 71–75.
Jan Paweá II, OrĊdzie na XIV ĝwiatowy DzieĔ MáodzieĪy, w: Jan Paweá II do máodzie-
Īy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ
2005, s. 126–133.

PST 35.indd 215 15.04.2020 16:39:32

 216 MIROSŁAW BRZEZIŃSKI

Jan Paweá II, OrĊdzie na XVIII ĝwiatowy DzieĔ Pokoju (1.01.1985), http://www.vatican.
va/content/john-paul-ii/it/messages/peace/documents/hf_jp-ii_mes_19841208_xviii-
-world-day-for-peace.html [dostĊp: 29.10.2019].
Jan Paweá II, Przemówienie podczas naboĪeĔstwa czerwcowego, Elbląg, 6 czerwca 1999,
https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/elblag_06061999.
html [dostĊp: 4.06.2019].
Jan Paweá II, Przemówienie poĪegnalne, Jasna Góra, 15 sierpnia 1991 r., w: Jan Paweá II
do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrow-
ska, PoznaĔ 2005, s. 246–249.
Jan Paweá II, Przemówienie do máodzieĪy akademickiej, Warszawa, 3 czerwca 1979 r.,
w: Jan Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie,
red. M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 381–385.
Jan Paweá II, Przemówienie do máodzieĪy, GdaĔsk, Westerplatte, 12 czerwca 1987 r.,
w: Jan Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie,
red. M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 407–415.
Jan Paweá II, Przemówienie podczas spotkania z máodzieĪą, PoznaĔ, 3 czerwca 1997 r.,
w: Jan Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie,
red. M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 416–423.
Jan Paweá II, Przemówienie podczas spotkania z máodzieĪą na Tor Vergata, 19 sierpnia
2000, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/speeches/2000/jul-sep/documents/
hf_jp-ii_spe_20000819_gmg-veglia.html [dostĊp: 5.11.2019].
Jan Paweá II, RozwaĪanie w czasie Apelu Jasnogórskiego, CzĊstochowa, Jasna Góra,
18 czerwca 1983 r., w: Jan Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, prze-
mówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 397–401.
Jan Paweá II, Sáowo z okna paáacu arcybiskupiego, Kraków, 21 czerwca 1983 r., w: Jan
Paweá II do máodzieĪy (1978–2005). Listy, orĊdzia, przemówienia, homilie, red.
M. Dąbrowska, PoznaĔ 2005, s. 403–405.
Máodzi, wiara i rozeznawanie powoáania. Dokument KoĔcowy XV Zgromadzenia Ogól-
nego Synodu Biskupów (27.10.2018), http://www.synod.va/content/dam/synod2018/
documenti/DOKUMENT_KONCOWY_SYNODU.pdf.

PST 35.indd 216 15.04.2020 16:39:32