Na Drogach Wiary 2 PDF

Na drogach wiary
Przewodnik metodyczny
Na drogach wiary
Klasa II
liceum i technikum
„Idźmy naprzód z nadzieją! Nowe tysiąclecie otwiera

się przed Kościołem niczym rozległy ocean, na który
mamy wypłynąć, licząc na pomoc Chrystusa”.
(św. Jan Paweł II)
Kielce 2015
Poradnik metodyczny do nauczania religii rzymskokatolickiej według podręcznika
nr AZ-42-03/12-KI-2/13, zgodnego z programem nauczania nr AZ-4-03/12.
Recenzenci
ks. prof. dr hab. Andrzej Kiciński, ks. dr Radosław Mazur
Redakcja
ks. dr Jarosław Czerkawski, Elżbieta Kondrak, Bogusław Nosek
Zespół autorów
ks. Krzysztof Banasik Sławomir Mazur
Anna Baran Bogusław Nosek
ks. Jarosław Czerkawski Sylwia Pura-Maciejczyk
Elżbieta Ćwierz Tomasz Rak
Michał Ćwierz Kamilla Rokosz
s. Małgorzata Tadeusza Dyrek BDNP ks. Grzegorz Stachura
s. Agnieszka Ferensztajn USJK ks. Tadeusz Śmiech
Elżbieta Gurgacz o. Radomił Wójcikowski
s. Anna Kawa OSU Danuta Zasada-Seweryn
Elżbieta Kondrak Urszula Zaręba
Katarzyna Kościołek ks. Jan Zwierzchowski
Konsultacja Projekt okładki

ks. dr Karol Zegan Justyna Kułaga-Wytrych
Korekta Redakcja techniczna

Michał Rowiński Wiktor Idzik
Teksty Pisma Świętego według Biblii Tysiąclecia, wyd. V, Pallottinum, Poznań 2003.
Za zezwoleniem władzy duchownej

OJ-96/13
Kielce, 5 czerwca 2013 r.
Ks. inf. Jan Szarek
Wikariusz Generalny
ISBN 978-83-7660-870-9
© Copyright by Wydawnictwo „JEDNOŚĆ”, Kielce 2013
Wydawnictwo „JEDNOŚĆ”,
25–013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4
Dział sprzedaży tel. 41 349 50 50
Redakcja tel. 41 349 50 00
www.jednosc.com.pl,
e-mail: jednosc@jednosc.com.pl
Druk i oprawa:
Drukarnia im. A. Półtawskiego
www.drukarnia.kielce.pl
Wstęp
Młodość to czas uczenia się samodzielności i dorosłości, z poszukiwaniem

swojego miejsca w życiu. Dziś młodym na ogół się wydaje, że są panami życia,
że ono tylko od nich zależy. Tematyka związana z katolickim Credo, rozpo-
czynająca cykl katechez w klasie drugiej (Rozdział I), poszerza to spojrzenie
o wymiar transcendentny: zwraca uwagę na Boga, przybliża Jego działanie, tak
by poszerzyć horyzont uczniów o duchowe zaplecze rzeczywistości ziemskiej.
Człowiek ukazany jest w niej jako dzieło Boga i odbicie Jego wielkości. Na tej
płaszczyźnie uczeń może odkryć całe bogactwo człowieczeństwa, przyjętego
i ofiarowanego światu w Chrystusie Jezusie, by mógł i chciał wejść w misterium
„Boga z nami”.
Trwanie w relacji z Bogiem dokonuje się przez modlitwę, toteż ten podręcz-
nik uwypukla indywidualny wymiar modlitwy (Rozdział II – Moja modlitwa), co
ma prowadzić do modlitwy wspólnotowej, liturgicznej, która również pozwoli
wyjść z sytuacji zagubienia w dzisiejszym hałaśliwym świecie.
Katechezy klasy drugiej mają również dostarczyć uczniom pomocy w odkry-
ciu, że Kościół nie jest instytucją, która tylko ogranicza i zniewala, ale wspól-
notą, w której mają przeznaczone dla siebie miejsce i za którą powinni czuć się
odpowiedzialni (Rozdział III – Wspólnotowy wymiar mojego Kościoła). Wiara
nie jest sprawą prywatną, dlatego uczniowie powinni zdobywać umiejętność
manifestowania jej w swoim środowisku.
Rozdział IV (Z wiarą w roku liturgicznym) przypomina o znaczeniu liturgii
w życiu chrześcijan. Dla wielu uczniów Boże Narodzenie i Wielkanoc są szcze-
gólną mobilizacją do pogłębienia swojego związku z Chrystusem, stąd też roz-
dział ten proponuje poszukiwanie zbawienia dokonującego się w ludzkim sercu.
Uzupełnieniem tego rozdziału mogą być tematy zawarte w rozdziale VI.
Żyjemy w okresie ciągłych przemian politycznych. Wejście Polski do Unii
Europejskiej wywołało wiele dyskusji i sporów w naszym kraju. Dlatego też
rozdział V (Moje korzenie, moja przeszłość) podejmuje problematykę naszego
miejsca i naszych zadań w Europie jako ludzi wierzących. Naszym obowiązkiem
jest „dobrze się zastanowić nad rzeczywistością Europy i europejskości”, jak to
stwierdził św. Jan Paweł II.
Rozdział VI (Moja miłość w perspektywie wieczności) zawiera tematy nie
połączone w logiczny blok. Kilka z nich dotyczy roku liturgicznego, inne zaś
są tematami okolicznościowymi i można je wykorzystywać według uznania
katechety.
W katechezie kierowanej do młodzieży często napotkamy myśli św. Jana
Pawła II. Ci, których Ojciec Święty szukał i którzy wciąż do Niego przychodzili,
akceptując stawiane im wysokie wymagania, szczególnie zasługują na to, by pod
Jego przewodnictwem iść i utwierdzać się „na drogach wiary”.
5
Przewodnik metodyczny stanowi zbiór gotowych scenariuszy. Są to jednak
tylko propozycje, z których Katecheta może korzystać w dowolny sposób,
wzbogacając je własnymi pomysłami i dostosowując do potrzeb oraz zaintere-
sowań uczniów. Zebrany materiał źródłowy i rozwiązania metodyczne należy
potraktować jako inspirację otwartą na kreatywność grupy, z uwzględnieniem
możliwości technicznych, jakimi dysponuje Katecheta.
Materiały zamieszczone w teczce pomocy są dostępne na internetowej stronie
Wydawnictwa JEDNOŚĆ: www.jednosc.com.pl w zakładce „Katecheza”.
Życzymy owocnego towarzyszenia młodzieży w ich katechetycznych poszu-
kiwaniach i dokonywanych odkryciach.
Autorzy
I
Moje chrześcijańskie Credo
„Jest zatem konieczne, aby rozum wierzącego zdobył
naturalną, prawdziwą i uporządkowaną wiedzę o rze-
czywistości stworzonej, o świecie i o człowieku, która
jest przedmiotem Bożego objawienia; tym bardziej
też rozum powinien być w stanie wyrazić wiedzę za
pośrednictwem pojęć i argumentów”.
Część A
Wierzę w Boga, który stwarza, zbawia
i uświęca
1. Jedyny Bóg w mojej wierze. Bóg kocha
mnie – a ja Jego
Cele katechetyczne – wymagania ogólne
Ø Poznanie sposobów odpowiedzi na miłość Bożą.
Ø Otwartość na Boży apel zawarty w Objawieniu.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie wiary w Boga
– wymienia przejawy Bożej miłości w ludzkim życiu
– wymienia sposoby odpowiadania na Bożą miłość
– zna prawdę, że Bóg go kocha.
Umiejętności:
– Uczeń omawia przejawy Bożej miłości
– określa sposoby odpowiadania na Bożą miłość
– uzasadnia potrzebę odwzajemniania Bożej miłości na katechezie i w życiu
– uzasadnia potrzebę katechezy jako środka wyrażającego i pogłębiającego
wiarę.
Kształtowane postawy:
– Uczeń przyjmuje i odwzajemnia miłość Boga
– świadczy o Bożej miłości
– podejmuje decyzję uczestniczenia w katechezie.
Metody i techniki: opowiadanie, rozmowa kierowana, praca z Pismem Świętym,

„burza mózgów”, pogadanka, redagowanie listu, praca w grupach, praca
indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, karty pracy.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa o wzrost wiary

K. rozpoczyna modlitwę „Wierzę w jednego Boga” lub „Akt wiary”.
2. Opowiadanie
K. wprowadza w temat opowiadaniem:
„Pola były wysuszone i spękane z braku deszczu. Liście, wyblakłe i pożółkłe,
zwisały ciężko z gałęzi. Trawa znikła z łąk. Ludzie, spięci i nerwowi, spoglądali
w niebo, przypominające kobaltowobłękitny kryształ.
Kolejne tygodnie były coraz gorętsze. Od miesięcy nie spadła kropla deszczu.
8
Wiejski proboszcz zorganizował specjalne modlitwy na placu przed kościołem
dla wyproszenia łaski deszczu.
O ustalonej godzinie plac był wypełniony zniecierpliwionymi, ale pełnymi
nadziei ludźmi. Wielu przyniosło ze sobą przedmioty, które miały świadczyć
o ich wierze. Proboszcz oglądał z podziwem Biblie, krzyże, różańce. Nie po-
trafił jednak oderwać oczu od dziewczynki, siedzącej z godnością w pierwszym
rzędzie. Na kolanach trzymała parasol.
Modlić się to wołać o deszcz, a wierzyć – to przynieść parasol”.
(B. Ferrero, Życie jest wszystkim, co posiadamy, Warszawa 2003, s. 58)
3. Wiara jako wartość – rozmowa kierowana

Wiara jest jedną z najważniejszych wartości w naszym życiu.
– Czym jest wiara?
– Co to znaczy wierzyć?
– Jakie można rozróżnić rodzaje wiary?
– Co to znaczy wierzyć w Boga?
– Co to znaczy wierzyć Bogu?
K. uzupełnia wypowiedzi:
Wierzyć Bogu to np. przyjąć za prawdę, że Bóg pragnie mojego szczęścia,
że to, co mówi do ludzi poprzez Pismo Święte, jest prawdą.
II. ROZWINIĘCIE
1. Przejawy miłości Boga do człowieka – praca z Pismem Świętym (czas – 10 min.)

Większość ludzi wierzących w Boga wie, że Bóg ich kocha. Jednak nie za-
wsze dostrzegamy przejawy Bożej miłości w życiu. Dlatego teraz przypomnimy
wydarzenia, w których działał Bóg w życiu postaci biblijnych i naszym.
K. rozdaje poszczególnym grupom karty pracy (teczka pomocy) oraz egzemplarze
Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu. Zadaniem uczniów jest wypełnienie
kart na podstawie tytułów ksiąg biblijnych i własnej wiedzy. Na lewo trzeba wpisać
biblijne przykłady świadczące o miłości Boga (uczniowie mogą również podać kon-
kretną księgę), a na prawo – przykłady z własnego życia. Potem przeprowadzamy
prezentację i krótkie omówienie prac.
Miłość Boga do człowieka
Przykłady z Biblii Przykłady z życia
• przebaczenie po grzechu pierworod- ………………………………………
nym ………………………………………
• ocalenie Noego ………………………………………
• opieka nad narodem wybranym: ………………………………………
wyprowadzenie narodu wybranego ………………………………………
z niewoli egipskiej ………………………………………
……………………………………… ………………………………………
9
2. Przejawy miłości człowieka wobec Boga – pogadanka
Umiejętność dostrzegania, że Bóg jest w naszym życiu obecny i że nas ko-
cha, jest rzeczą bardzo ważną. Dzięki temu człowiek zastanawia się nad sobą,
nad swoją wiarą oraz celem i sensem życia. Dzięki temu pojawia się w ludziach
wdzięczność wobec Boga, a to z kolei ma wpływ na coraz głębszą miłość do
Niego.
– Jak miłość człowieka do Boga przejawia się w praktyce?
– Kiedy miłość do Boga może wyrażać się w uczęszczaniu na katechezę?
3. Sens pogłębiania więzi z Bogiem – „burza mózgów” (czas – 5-7 min.)
Jednym ze sposobów okazywania Bogu swojej miłości jest chętne pozna-
wanie Go na katechezach. Zastanowimy się teraz nad sensem brania w nich
udziału.
Metodą „burza mózgów” uczniowie zmagają się z pytaniem: po co katecheza?
(aby umacniać więź z Bogiem, aby poszerzać wiedzę o Nim i o religii, aby dzielić
się swoją wiarą z innymi, aby samemu ubogacać się wiarą innych, aby dobrze się
przygotować do przyjęcia sakramentów itp.). Może również pojawić się opinia, że to
rodzice chcą, by uczeń chodził na katechezę lub że chodzi on dla uzyskania oceny.
K. powinien się do tego ustosunkować. Odpowiedzi, w tym nawet anonimowe,
można nanosić na tablicę. K. podsumowuje tę część katechezy.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Zapis w zeszytach
Klasa proponuje temat, zostaje on zapisany do zeszytów. Notatką mogą być odpo-
wiedzi na pytanie: Po co katecheza?
2. Praca domowa
1. Napisz list do kogoś znajomego, kto wątpi w miłość Boga.
2. Odpowiedz pisemnie na pytania:
– Co przekonuje cię do wiary w Boga?
– Jakimi argumentami, dowodami, przekonasz wątpiącego, poszukują-
cego wiary i niewierzącego?
3. Wybierz jedną z poniższych myśli i napisz, co autor pragnął w niej wyra-
zić.
„Miłość Boga i miłość bliźniego są jakby dwiema parami drzwi, otwierają-
cymi się równocześnie: nie można otworzyć jednych bez otwarcia drugich;
nie można zamknąć jednych, nie zamykając drugich” (Kierkegaard).
„Jeżeli ktoś nie kocha Pana, niech będzie wyklęty” (1 Kor 16,22).
„Na końcu życia będziemy sądzeni z miłości” (św. Jan od Krzyża).
„Późno Cię ukochałem, Piękności dawna i zawsze nowa! Późno Cię
ukochałem!” (św. Augustyn).
10
3. Modlitwa
Prośba o siłę w codziennym wypełnianiu przykazania miłości, przy czym można
wykorzystać wiersz ks. A. Henela „Panie i Boże” (podręcznik).
Literatura
Hans Urs von Balthasar, Credo, Kraków 1997.
T. Dajczer, Rozważania o wierze, Częstochowa 1992.
E. Staniek, Sześć prawd wiary, Kraków 1997.
A. Zuberbier, Czy wiem, w co wierzę, Kielce 1992.
11
2. Tajemnica przenikającej się miłości –
życie Trójcy Świętej
Ø Poznanie objawienia Bożego o Trójcy Świętej.
Ø Naśladowanie Boga w miłości.
Wiedza:
– Uczeń wymienia Osoby Trójcy Świętej
– wymienia charakterystyczne cechy Jej wewnętrznego życia
– podaje biblijne wydarzenia ukazujące Trójcę Świętą.
Umiejętności:
– Uczeń omawia charakterystyczne cechy wewnętrznego życia Trójcy Świę-
tej
– korzysta z tekstów biblijnych do pogłębiania wiedzy o Bogu
– wyjaśnia, dlaczego życie Trójcy Świętej jest wzorem dla chrześcijan.
– Uczeń wyznaje wiarę w Trójcę Świętą i oddaje Jej cześć
– buduje jedność i miłość w swoim środowisku.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem biblijnym,

okienko informacyjne, projekt reklamy, praca w grupach, praca indywi-
dualna.
Środki dydaktyczne: kartki A4 dla poszczególnych grup, kredki i flama-
stry.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
K. proponuje jedno z pozdrowień Trójcy Świętej lub „Akt wiary”.
2. Istota religii – rozmowa kierowana
Nasza wiara opiera się między innymi na przyjmowaniu pewnych prawd
o Bogu.
– Jakie prawdy naszej wiary potraficie już wymienić?
– Co to znaczy, że nasza religia jest religią monoteistyczną?
– Jak nazywa się Boga, jedynego w Trzech Osobach?
– Skąd czerpiemy informacje na temat tej tajemnicy?
12
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład
„Trójca Święta” to określenie Boga ze względu na to, że jest On Trzema
Osobami: Ojcem, Synem i Duchem Świętym.
Bóg jest jeden. Objawił się narodowi izraelskiemu, wymagając wiary w Nie-
go, jako jedynego Boga i Pana, oraz należnej Mu czci. Pierwsze przykazanie
dekalogu: „Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną”, przeciwstawia się
wielobóstwu religii ludów pogańskich, wśród których żył naród wybrany. Sługą
i wysłannikiem jedynego Boga jest Jezus Chrystus, żądając wiary i ukochania
Boga całym sercem. Chrześcijanie, wbrew pogańskiemu kultowi bożków (Grecja
i Rzym), głosili, że istnieje tylko jeden Bóg – Pan, Stwórca nieba i ziemi.
Jednocześnie jednak Jezus Chrystus nazywa siebie Synem Bożym, a Boga
– swoim Ojcem. Jezus, jak głosi Ewangelia, jest Jednorodzonym, czyli umiłowa-
nym Jego Synem, który „dla nas, ludzi, i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba,
i za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem”
(wyznanie wiary). Jezus, Syn Boży, domagał się, aby wierzono w Boga – Ojca,
który Go posłał, oraz w Niego, ponieważ jest owym posłanym Synem Bożym.
Po swoim zmartwychwstaniu Pan Jezus obiecał apostołom, że ześle im Du-
cha Świętego. Jest to Duch Pocieszyciel, który pozostanie z nimi na zawsze;
Duch, który nauczy ich wszelkiej prawdy i przypomni im wszystko, co usłyszeli
od Pana Jezusa; Duch, który od Ojca pochodzi i którego Ojciec pośle w imię
Jezusa, a którego zarazem pośle od Ojca sam Jezus – Syn Boży. Apostołowie
świadomi zstąpienia na nich Ducha Świętego, Jego obecności, Jego działania
w wierzących oraz udzielanych przez Niego darów, od początku wyznają, że
jeden jedyny Bóg – to Trójca: Ojciec, Syn i Duch. Chrztu – znaku wiary – udzie-
lają więc w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.
Samo pojęcie „Trójcy Świętej” pojawiło się i przyjęło w całym chrześcijań-
stwie z końcem II wieku.
Wiara w Trójcę Świętą oznacza, że jeden w swej naturze Bóg jest Trzema
Osobami: Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Osoby te, będąc jednym i tym
samym Bogiem, różnią się między sobą tylko ze względu na wzajemne pochodze-
nie: Syn pochodzi od Ojca, a Duch – od Ojca i Syna. Ojciec rodzi Syna, Ojciec
i Syn zaś tchną Ducha Świętego. Takim językiem mówi o tajemnicy Boga Pismo
Święte. Takim też językiem posługuje się wiara Kościoła.
Bóg objawia, że jest Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Bóg Ojciec, zsyłając
Ducha Świętego, czyni ludzi w swoim Jedynym Synu – dzięki Jego wcieleniu
i śmierci krzyżowej – swymi przybranymi dziećmi. Tajemnica Trójcy Świętej
wyraża nie tylko wiarę w Boga, lecz także wiarę w życie człowieka w Bogu.
2. Określenie istoty Trójcy Świętej – okienko informacyjne
K. rozdaje poszczególnym grupom kartki formatu A4, na środku których widnie-
je napis „Trójca Święta” (teczka pomocy). Kartkę podzielono na cztery części.
13
W pierwszej z nich należy podać definicję Trójcy Świętej. W drugiej – ułożyć krótką
modlitwę uwielbienia Trójcy Świętej. W trzeciej – narysować symbol Boga jedynego
w Trójcy, a w czwartej – podać przykład wydarzenia opisanego w Piśmie Świętym,
gdzie jest mowa o Trzech Bożych Osobach (np. Mt 3,13-17; J 1,29-34; Dz 1,5-9;
Mt 28,16-20; J 14,25-28.31).
Napisz krótką modlitwę uwielbienia
Podaj definicję Trójcy Świętej.
Trójcy Świętej.
Wpisz przykład wydarzenia opisanego
Narysuj symbol Boga jedynego w Trójcy w Piśmie Świętym, w którym jest mowa
Świętej. o Bogu Ojcu, Synu i Duchu Świętym (np.
Mt 3,13-17).
K. czuwa nad pracą, w miarę potrzeby pomagając uczniom (zwłaszcza w uzupeł-
nieniu czwartej części). Na koniec następuje prezentacja i omówienie.
Usystematyzowane definicje Trójcy Świętej zapisujemy jako notatkę.
3. Świadectwo życia chrześcijańskiego – reklama, praca w grupach (czas – 7
min.)
Trójca Święta jest jednością. My wszyscy, jako chrześcijanie, zostaliśmy zo-
bowiązani do tego, aby naśladować Trójcę Świętą. Najdoskonalej upodabniamy
się do Boga, gdy w naszym życiu praktykujemy wzajemną miłość i jedność.
K. rozmawia z klasą na temat praktycznego wcielania w życie miłości i jedności.
Zwraca uwagę na sposoby przyczyniania się do zjednoczenia ludzi między sobą, jak
również na najważniejsze sposoby okazywania miłości bliźniemu. Może również tę
część katechezy poświęcić na pracę w grupach. W tym przypadku uczniowie dostają
kartki formatu A4, na których mają zaprojektować reklamę życia chrześcijańskiego.
Hasło i sam obraz powinny wyrażać miłość i jedność. Na koniec prace uczniów
prezentujemy i omawiamy.
ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat oraz definicje Trójcy Świętej.
2. Modlitwa
Wykorzystujemy ułożone przez uczniów uwielbienie Trójcy Świętej lub następuje
modlitwa słowami kolekty z uroczystości Najświętszej Trójcy (podręcznik).
3. Praca domowa
Przeczytaj uważnie i przemyśl słowa:
„Boże Ojcze, Ty zesłałeś na świat Twojego Syna, Słowo Prawdy, i Ducha
Uświęciciela, aby objawić ludziom tajemnicę Bożego życia; spraw, abyśmy wy-
znając prawdziwą wiarę, uznawali wieczną chwałę Trójcy i uwielbiali jedność
Osób Bożych w potędze ich działania. Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa,
14
Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg,
przez wszystkie wieki wieków” (kolekta z uroczystości Najświętszej Trójcy).
Literatura
J. Królikowski, Mała katecheza o Trójcy Świętej, Tarnów 1999.
15
3. Charakter Boga i Jego przymioty
Ø Poznawanie tajemnicy Boga w Jego przymiotach.
Ø Pogłębienie wiary w Boga objawionego w Piśmie Świętym.
Wiedza:
– Uczeń wymienia biblijne przymioty Boga
– wskazuje, w jakich miejscach Biblii są one ukazane.
Umiejętności:
– Uczeń wymienia i omawia przymioty Boga
– posługuje się Pismem Świętym w poznawaniu Go
– przyporządkowuje przymioty Boga do wiary i postaw życiowych.
– Uczeń podziwia Boże przymioty
– daje świadectwo o Bogu objawiającym się w swoich przymiotach.
Metody i techniki: pogadanka, pantomima, praca z tekstem biblijnym, refleksja,

praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, kartki z parametrami lub tekstami biblij-
nymi, duży arkusz papieru i gruby pisak, kartki z wypisanymi przymiotami
Boga.
I. WPROWADZENIE
1. Powitanie i modlitwa do Ducha Świętego
2. Wprowadzenie w temat
Wiara chrześcijańska jest jednocześnie Bożym darem i aktem ludzkiej woli.
Aby żyć, wzrastać i wytrwać w wierze, musimy ją karmić słowem Bożym oraz
prosić Pana, podobnie jak apostołowie, aby pomnożył naszą wiarę (Łk 17,5).
Czytając Pismo Święte, możemy „jakby w zwierciadle, niejasno i po części”
(por. 1 Kor 13,12) poznać tajemnicę Boga, którego w przyszłym życiu mamy
poznać „takim, jaki jest” (1 J 3,2). Biblia ukazuje przymioty Boga, objawiając
Jego prawdziwe oblicze.
3. Zapis tematu na tablicy i w zeszytach
16
II. ROZWINIĘCIE
1. Przymioty Boga – pantomima, praca w grupach (czas – 10 min.)

Proponowanych jest siedem grup. Każda z nich losuje kartkę z jednym Bożym
przymiotem (propozycje do wyboru w teczce pomocy). W każdej z tych grup
uczniowie przygotowują krótką pantomimę, aby zilustrować ten przymiot, po czym
następuje przedstawienie poszczególnych scen. Reszta klasy ma odgadnąć ukazany
przez grupę przymiot Boga. Po podaniu prawidłowej odpowiedzi pracę tej grupy
nagradzamy oklaskami.
Bóg jest święty. Bóg jest miłosierny.
Bóg jest łagodny. Bóg jest wielki.
Bóg jest miłością. Bóg jest wszechmocny.
Bóg jest wierny. Bóg jest mądrością.
Bóg jest sprawiedliwy. Bóg jest łaskawy.
2. Przymioty Boga w Biblii – praca z tekstem w grupach (czas – 10 min.)
Grupy otrzymują kartki ze wskazaniem tekstów biblijnych (teczka pomocy)
i egzemplarze Pisma Świętego. Po odszukaniu potrzebnego fragmentu jeden uczeń
odczytuje go grupie. Rozważając słowo Boże, grupa zapisuje w zeszytach, jakie
przymioty zostały ukazane w przeczytanym tekście.
Grupa 1
– Jakie przymioty Boga zostały ukazane w podanych tekstach biblijnych?
„Miłosierny jest Pan i łaskawy, nieskory do gniewu i bardzo łagodny” (Ps
103,8).
„Bóg miłosierny i litościwy, cierpliwy, bogaty w łaskę i wierność, zachowują-
cy swą łaskę w tysiączne pokolenia, przebaczający niegodziwość, niewierność,
grzech, lecz nie pozostawiający go bez ukarania, ale zsyłający kary za niego-
dziwość ojców na synów i wnuków aż do trzeciego i czwartego pokolenia” (Wj
34,6-7).
„Niech się radują i weselą w Tobie wszyscy, co Ciebie szukają. Niech zawsze
mówią: «Bóg jest wielki!» ci, którzy pragną Twojej pomocy” (Ps 70,5).
Grupa 2
„Pan jest łagodny i miłosierny, nieskory do gniewu i bardzo łaskawy” (Ps
145,8).
„Jeśli bowiem wrócicie do Pana, wasi bracia i synowie doznają miłosierdzia
u tych, którzy ich uprowadzili, i wrócą do tej ziemi, bo łaskawy i miłosierny jest
Pan, Bóg wasz, i nie odwróci od was oblicza” (2 Krn 30,9).
„Niech będzie błogosławione imię Boga przez wszystkie wieki wieków! Bo
mądrość i moc są Jego przymiotem” (Dn 2,20).
„Bóg raz powiedział, dwa razy to słyszałem: Bóg jest potężny” (Ps 62,12).
17
Grupa 3
„Pan nasz jest wielki i zasobny w siły, mądrość Jego jest niewypowiedziana”
(Ps 147,5).
„Ja objawiłem się Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi jako Bóg wszechmocny,
ale imienia mego, Jahwe, nie objawiłem im” (Wj 6,3).
„A Bóg, będąc bogaty w miłosierdzie, przez wielką swą miłość, jaką nas
umiłował…” (Ef 2,4).
„…bo Twoja łaskawość [sięga] aż do niebios, a wierność Twoja po chmury”
(Ps 108,5).
Grupa 4
„Ale Ty, Panie, jesteś Bogiem miłosiernym i łaskawym, nieskorym do gniewu,
bardzo łagodnym i wiernym” (Ps 86,15).
„Po czym Bóg rzekł do niego: Ja jestem Bóg wszechmocny. Bądź płodny
i rozmnażaj się. Niechaj powstanie z ciebie naród i wiele narodów, i niechaj
królowie zrodzą się z ciebie” (Rdz 35,11).
„Ty zaś, Boże nasz, jesteś łaskawy i wierny, cierpliwy i miłosierny w rządach
nad wszystkim” (Mdr 15,1).
„Albowiem od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty – wiekuista
Jego potęga oraz bóstwo – stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła”
(Rz 1,20).
Grupa 5
„Pan jest dobry i prawy: dlatego wskazuje drogę grzesznikom” (Ps 25,8).
„Pan Zastępów przez sąd się wywyższy, Bóg Święty przez sprawiedliwość
okaże swą świętość” (Iz 5,16).
„Jezus mu odpowiedział: Czemu nazywasz Mnie dobrym? Nikt nie jest dobry,
tylko sam Bóg” (Łk 18,19).
Grupa 6
„Skosztujcie i zobaczcie, jak dobry jest Pan, szczęśliwy człowiek, który się
do Niego ucieka” (Ps 34,9).
„Pan jest cierpliwy, ale i potężny siłą; a oczyszczając – nikogo nie zostawia
bez kary” (Na 1,3a).
„Myśmy poznali i uwierzyli miłości, jaką Bóg ma ku nam. Bóg jest miłością:
kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim” (1 J 4,16).
Grupa 7
„Wielki jest Pan i godzien wielkiej chwały w mieście Boga naszego” (Ps 48,2).
„Pan cierpliwy, bogaty w życzliwość, przebacza niegodziwość i grzech, lecz nie
pozostawia go bez ukarania, tylko karze grzechy ojców na synach do trzeciego,
a nawet czwartego pokolenia” (Lb 14,18).
„I wołał jeden do drugiego: Święty, Święty, Święty jest Pan Zastępów. Cała
ziemia pełna jest Jego chwały” (Iz 6,3).
„Kto nie miłuje, nie zna Boga, bo Bóg jest miłością” (1 J 4,8).
18
3. Istota Bożych przymiotów – prezentacja wyników pracy w grupach
Na tablicy lub na plakacie K. umieszcza napis PRZYMIOTY BOGA. Gdzieś
z boku trzeba zapisać parametry biblijne tekstów, które były rozważane w grupach.
Przedstawiciele każdej z grup wyliczają kolejno i objaśniają odnalezione przymioty
Boga, odnotowując je tym samym sposobem, lecz po drugiej stronie tablicy lub
plakatu. Powtarzające się cechy wpisujemy tylko raz. W miarę potrzeby K. wyjaśnia,
co one oznaczają.
4. Odkrywanie działania Boga w życiu człowieka – refleksja
K. pyta:
– W jaki sposób dzisiaj objawia się Boża wszechmoc, miłosierdzie, cierpli-
wość, doskonałość itp.?
– Jaką wizję tajemnicy Boga miałeś dotychczas w swoim sercu?
– W jaki sposób sam doświadczasz tego, że Bóg jest łaskawy i miłosierny?
Proś Ducha Świętego, aby przekonał cię o prawdziwości cech Boga ukaza-
nych poprzez Pismo Święte. „Jeśli my odmawiamy wierności, On wiary docho-
wuje, bo nie może się zaprzeć siebie samego” (2 Tm 2,13).
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie w oparciu o tablicę (lub plakat) wprowadzają zapis katechezy do zeszy-
tów.
2. Modlitwa
Ciche czytanie Psalmu 103,8-18 (podręcznik ucznia).
K. kończy modlitwę takimi na przykład słowami:

Duchu Święty, dziękuję Ci za Boże przymioty, które mi dzisiaj przypomnia-
łeś i pokazałeś. Spraw, abym wytrwale poznawał Boga objawionego w Piśmie
Świętym. Proszę Cię o to przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
3. Praca domowa
1. Przeczytaj z Biblii Psalm 145, wybierz jeden z wymienionych tam przy-
miotów Boga i wyjaśnij, na czym on polega.
2. Pomódl się słowami św. Franciszka: „Jesteś Święty, Pan, Bóg jedyny...”
(podręcznik).
Literatura
J. Ratzinger, Wprowadzenie do chrześcijaństwa, Kraków 1970.
J. Salij, Szukającym drogi, Poznań 1984.
19
4. Poemat o stworzeniu świata
Ø Pogłębione odkrywanie prawdy o Bogu, który jest Stwórcą.
Ø Wdzięczność i uwielbienie Boga za to, że stworzył świat.
Wiedza:
– Uczeń wskazuje biblijny opis stworzenia świata
– zna prawdę, że Bóg stworzył świat
– mówi z pamięci tekst czwartej modlitwy eucharystycznej dotyczący stwo-
rzenia
– wymienia tytuły utworów literackich wielbiących Boga jako Stwórcę („Cze-
go chcesz od nas, Panie”).
Umiejętności:
– Uczeń opisuje biblijny schemat stworzenia świata
– przedstawia dzieło stworzenia świata w dowolny sposób (wiersz, piosenka,
rysunek, modlitwa)
– interpretuje teksty liturgiczne i literackie odnoszące się do tajemnicy
stworzenia.
– Uczeń odkrywa piękno dzieł Bożych w stworzeniach
– pozostaje wdzięczny Bogu za stworzenie
– wielbi Boga za Jego dzieła.
Metody i techniki: pogadanka, prezentacja, redagowanie poematów, graficzne

przedstawienie treści, rozmowa kierowana, praca z tekstem, praca plastycz-
na (fotoekspresja) lub film, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: prezentacja multimedialna o tematyce przyrodniczej,
teksty literackie, reprodukcje obrazów, płyty w muzyką, plakaty, film
przyrodniczy, szary papier, kartki kolorowego papieru.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
K. serdecznie wita uczniów, zapraszając ich do modlitwy („Wierzę” we fragmencie
określonym przez K. lub tekst św. Franciszka zamieszczony w podręczniku).
20
PROPOZYCJA I
2. Pogadanka wprowadzająca w temat

K. pyta:
– Co wyraża ta modlitwa? (wiarę w Boga Stworzyciela)
– Gdzie się znajduje szczegółowy opis stworzenia świata?
– Która księga zawiera ten opis?
Autor Księgi Rodzaju nie wyjaśnia, w jaki sposób powstał wszechświat, lecz
chce odpowiedzieć na pytania ludzi zastanawiających się nad sensem istnienia.
Literacką formę tego opisu nazywamy poematem.
– Co to jest poemat?
– Dlaczego opis stworzenia możemy nazwać poematem?
Poemat o stworzeniu jest wprowadzeniem do całej Biblii. Ułożony został
podczas wygnania babilońskiego (VI w. przed Chr.). Autor przyjmuje takie
wyobrażenia o świecie, jakie istniały w jego czasach. Przeciwstawia się on mezo-
potamskiemu kultowi bóstw astralnych, uznającemu księżyc i gwiazdy za bóstwa.
Twierdzi, że istnieje tylko jeden Stwórca całej rzeczywistości widzialnej. Tylko
On, jako jedyny, stworzył świat i człowieka, proponując mu pełną miłości więź
ze sobą. Tym, którzy mówią, że człowiek jest skazany na cierpienie i śmierć,
autor poematu odpowiada, że Bóg prowadzi każde ze swoich stworzeń drogą
zbawienia i życia. W swoim dziele wykorzystał on niektóre opowieści tradycyjne
i zastosował obrazowe metody przekazu.
3. Zapisanie tematu
K. zapowiada temat, prosząc o zapisanie go na tablicy u góry.
PROPOZYCJA II
2. Dzieła przyrody – prezentacja (czas – 3 min.)

K. prezentuje kilka zdjęć ukazujących przyrodę (widoki oglądane z kosmosu, pejzaż
górski, zwierzęta), prosząc, by uczniowie zapamiętali najpiękniejszy i najbardziej
tajemniczy element prezentacji.
3. Piękno świata i mądrość Boga – redagowanie poematów (czas – 5-7 min.)
K. poleca napisać w parach poemat o pięknie świata i mądrości Boga. Na ich
ułożenie wyznacza pięć minut. Pracę tę klasa może wykonywać w grupach. Po
odczytaniu tekstów następuje krótka ich analiza. Zwracamy w niej uwagę na
wyeksponowanie pewnych szczegółów opiewanej rzeczywistości i przyjęty przez
twórców artystyczny kształt.
Najpiękniejszą pracę na temat stworzonego świata można potem wykorzystać we
wspólnej modlitwie.
21
II. ROZWINIĘCIE
1. Biblijny poemat o stworzeniu – analiza i graficzne przedstawienie tekstu

Autor natchniony układa swój poemat o stworzeniu.
K. prosi o odczytanie (z podziałem na role Boga i narratora) perykopy o stworzeniu
(Rdz 1,1–2,4). Dwóch ochotników może schematycznie obrazować cykl stworzenia
na tablicy. Można również ten opis zilustrować z wykorzystaniem plastycznych
zdolności uczniów.
np.:
dzień pierwszy STWORZENIE dzień szósty
ciemność (noc) istoty żywe (zwierzęta)
światłość (dzień) (człowiek)
dzień drugi dzień piąty

wody pod sklepieniem istoty żywe
wody ponad sklepieniem (ryby i ptaki)
dzień trzeci dzień czwarty

powierzchnia sucha (ziemia) ciała niebieskie
zbiorowisko wód (morze) (słońce i księżyc)
roślinność
K. dodaje, że stworzeniu ludzi będzie poświęcona następna katecheza.
2. Bóg początkiem całego stworzenia – rozmowa kierowana
K. omawia poszczególne dni stworzenia wraz z klasą, uzupełniając wypowiedzi
uczniów:
– Ile dni Bóg stwarzał świat?
– Jakie przestrzenie przygotował Bóg przez pierwsze trzy dni?
– Czym je zapełnił przez pozostałe dni?
– Co możemy powiedzieć o Bogu, znając opis stworzenia świata?
– Co jest dla nas motywacją do świętowania siódmego dnia?
Sześciu dniom w opisie stworzenia nadane są literackie ramy poematu.
W pierwszych trzech jego strofach mowa jest o światłości, wodzie, sklepieniu
niebieskim i ziemi, wraz z roślinnością na niej (nieruchome elementy świata).
W następnych trzech występują rzeczy poruszające się po sklepieniu niebieskim
(słońce, księżyc i gwiazdy), pod sklepieniem niebieskim (woda – ryby, powietrze
– ptaki) oraz na ziemi (zwierzęta, człowiek). W ten sposób autor natchniony
chce powiedzieć, że zarówno cały wszechświat, jak i człowiek stanowią dzieło
Boga. Bóg jest kimś całkowicie różnym od swoich stworzeń. Jest On wszechmoc-
ny – nie działa na sposób ludzki i na miarę człowieka. Może stwarzać jednym
aktem swej woli, jednym słowem, a wszystko, co stworzył, jest dobre. Bóg przy
stwarzaniu kieruje się mądrością, nadając światu ład i harmonię: wszystkie jego
elementy są ze sobą powiązane i służą sobie nawzajem.
22
Z prostej szaty literackiej tego opisu wnioskujemy, że bezwzględnym począt-
kiem całego stworzenia jest Bóg, istniejący odwiecznie i niezależny od materii.
Pochodzące od Niego stworzenie jest dobre, a człowiek, jako jedyna istota
w całym świecie, nosi w sobie podobieństwo do Stwórcy. Jest on osobnym dzie-
łem Boga. Całe dzieło stworzenia to jakby „tydzień roboczy”, co ma uzasadniać
świętowanie w dniu siódmym (niedziela, a wcześniej szabat).
Dziękczynienie za stworzony przez Boga świat znajdujemy w najwspanialszej

modlitwie, jaką jest Ofiara Jezusa Chrystusa, czyli Msza św. Czwarta modlitwa
eucharystyczna wzoruje się na modlitwach Kościołów wschodnich, czerpiąc
również obficie z tekstów Biblii.
3. Wdzięczność Bogu za świat – praca z tekstem modlitwy eucharystycznej
(czas – 3-5 min.)
K. prosi o ciche przeczytanie czwartej modlitwy eucharystycznej (podręcznik),
a potem zwraca się do klasy z pytaniami:
– Po co Bóg powołał świat do istnienia?
– Co Go do tego pobudziło?
– Komu powinniśmy składać dziękczynienie?
– Dlaczego powinniśmy dziękować Bogu?
4. Odkrywanie piękna świata – praca w grupach (czas – 10 min.)
Pracując w trzech lub sześciu grupach, uczniowie mają wypisać nazwy dzieł
artystycznych (literatura, muzyka, sztuka) mówiących o stworzeniu świata bądź
wychwalających jego piękno. K. powinien wcześniej przygotować materiał (teczka
pomocy). Mogą go też przygotować sami uczniowie. Dla grupy pracującej nad
utworami muzycznymi należy przygotować nagrany utwór muzyczny lub tylko tekst
piosenki (zależnie od możliwości).
Grupa 1
Dzieła literackie
Dokonajcie interpretacji wybranego wiersza, który ukazuje, jak piękny jest
świat.
Mogą to być utwory: „Pamiętajcie o ogrodach” (J. Kofta), „Uśmiech dla
Pana Boga” (J. Baran), „Wchodzenie do zimy” (A. Ziemianin), „Słońce” (Cz.
Miłosz), „Bóg stwarzał” (ks. J. Twardowski).
Ułóżcie swój własny wiersz, który będzie przedstawiać stworzenie świata

lub jego piękno.
Grupa 2
Utwory muzyczne
Dokonajcie interpretacji utworu muzycznego, który ukazuje stworzony świat
i jego piękno.
Można wykorzystać:
23
„Cztery pory roku” A. Vivaldiego, „What a wonderful life” (Co za wspaniały
świat) L. Armstronga, „Stworzenie świata” F.J. Haydna lub „Wiosnę” (A. Zie-
liński, wyk. Skaldowie), „Czego chcesz od nas, Panie” (J. Kochanowski).
Ułóżcie tekst do znanej wam melodii (albo skomponujcie melodię do zna-
nego wam tekstu), opisujący stworzenie świata lub jego piękno.
Grupa 3
Dzieła plastyczne
Grupa 3 otrzymuje reprodukcje dzieł plastycznych. Mogą to być np. „Stworzenie”
Michała Anioła, „Słoneczniki” Van Gogha czy rzeźby przedstawiające piękno ludzi.
Można też wykorzystać artystyczne zdjęcia.
Dokonajcie oceny wybranego dzieła, które mówi o stworzeniu świata lub
jego pięknie.
Wykonajcie rysunek, który będzie przedstawiać stworzenie świata lub piękno
przyrody.
5. Formułowanie modlitwy dziękczynnej i uwielbienia (czas – 5 min.)
Po skończonej pracy K. prosi uczniów o napisanie krótkiego dziękczynienia za
piękny świat (na kolorowych, np. czerwonych i pomarańczowych, małych kartkach
samoprzylepnych) oraz uwielbienia Boga (na żółtych i niebieskich). Uczniowie
mogą je przykleić wokół rysunków wykonanych przez grupę trzecią, które powinny
zostać umieszczone na arkuszu szarego papieru.
6. Prezentacja filmu
Jeśli czas na to pozwala, K. może przedstawić uczniom fragment filmu przyrodni-
czego, np. „Mikrokosmos” czy „Makrokosmos”.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Kilka osób odczytuje krótkie modlitwy, a uczniowie zebrani w kręgu dodają po
każdej z nich „Dziękujemy Ci, Boże” albo „Wielbimy Cię, Boże”.
2. Praca domowa
1. Odszukaj kilka utworów literackich (trzy lub cztery) mówiących o stwo-
rzeniu świata i napisz w zeszycie ich tytuły i autorów.
2. Przy wieczornej modlitwie podziękuj Bogu za otaczający cię wszech-
świat.
Literatura
Biblia Jerozolimska dla wszystkich, Warszawa 2002.
G. Auzan, Na początku Bóg stworzył świat, Warszawa 1990.
K. Bukowski, Biblia a literatura polska, Warszawa 1990.
W. Granat, Bóg Stwórca, Lublin 1961.
24
5. Inny z istniejących światów – aniołowie
i ich posłannictwo
Ø Poznanie w oparciu o Biblię i Katechizm Kościoła Katolickiego wiedzy
o istnieniu świata duchów czystych – aniołów oraz uzasadnienie wiary
w ten świat.
Ø Krytycyzm wobec magii i praktyk ezoterycznych.
Ø Potrzeba modlitewnego kontaktu z aniołem stróżem i archaniołami oraz
świadoma zgoda na ich opiekę.
Wiedza:
– Uczeń podaje definicję anioła
– zna prawdę, że Bóg stworzył anioły
– wymienia funkcje, jakie pełnią aniołowie
– wskazuje teksty biblijne mówiące o aniołach.
Umiejętności:
– Uczeń uzasadnia potrzebę modlitwy do anioła stróża
– określa zadania aniołów
– uzasadnia istnienie świata duchowego
– krytycznie odnosi się do magii i praktyk ezoterycznych.
– Uczeń modli się do swojego anioła stróża
– świadomie przyjmuje jego opiekę
– przypomina innym i poucza ich o istnieniu świata duchowego.
Metody i techniki: świadectwo, „łańcuch skojarzeń”, test, praca z tekstem bi-

blijnym i KKK, graficzne przedstawienie treści, wykład, dyskusja metodą
grup sąsiedzkich, praca z ilustracjami.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, test dla każdego ucznia, teksty KKK, ilustra-
cje przedstawiające: anioła stróża i archaniołów (Michał, Rafał, Gabriel),
kartki formatu A4 z wpisanym słowem „anioł” w centralnej części.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa „Aniele Boży”
2. Świadectwo
K. odczytuje świadectwo zakonnika, który pomagał ojcu Pio:
25
„Kiedy pomagałem Ojcu Pio, od 1959 do 1961 r. i od 1965 do 1968 r., z powodu
ataków diabłów, byłem stale wzywany do niego, tak że nie miałem czasu na sen.
Jedyną porą, w której mogłem się przespać, był czas, kiedy Ojciec Pio odprawiał
Mszę Świętą i słuchał spowiedzi. Właśnie wtedy, kiedy on odprawiał Mszę Świętą,
uświęconym zwyczajem zdejmowałem wełniane rękawiczki bez palców z jego rąk,
towarzyszyłem mu do ołtarza i wypełniwszy to, biegłem do swego pokoju, rzucałem
się zaraz na łóżko jak kłoda i za chwilę zasypiałem głęboko!
Moim obowiązkiem było odprowadzić Ojca Pio od ołtarza po skończonej
Mszy Świętej, by przeprowadzić go przez zakrystię w zacisze celi. Wiele razy
mój budzik nie zdołał obudzić mnie, ponieważ albo tak głęboko spałem, albo
czasami, na wpół rozbudzony, wyłączałem go. Za każdym razem, gdy przesy-
piałem [godzinę wstawania], słyszałem pukanie do drzwi, więc zdając sobie
sprawę, że jestem spóźniony, wybiegałem na długi korytarz, aby zobaczyć, kto
mnie woła, ale tam nikogo nie było. Pędziłem co tchu na dół do kościoła i tam
niezmiennie zastawałem Ojca Pio udzielającego ostatniego błogosławieństwa
pod koniec Mszy Świętej.
To samo zdarzało się, kiedy szedł słuchać spowiedzi: towarzyszyłem mu do
konfesjonału, pomagałem mu usiąść, następnie biegłem do mojego pokoju,
nastawiałem budzik i od razu zasypiałem. Jednakże, jak zwykle, mój budzik oka-
zywał się bezskuteczny. Pomimo tego zawsze w moim głębokim śnie słyszałem
głos, który mówił: «Alessio, Alessio, przyjdź na dół». Natychmiast zdawałem
sobie sprawę, że jestem spóźniony, zbiegałem więc do kościółka i tam zawsze
zastawałem Ojca Pio czekającego na mnie.
Zakończenie tej historii jest następujące: pewnego dnia, gdy siedziałem
obok Ojca Pio w pokoju sąsiadującym z celą – a to był jeden z tych dni, w czasie
których nie słyszałem budzika zarówno na koniec Mszy Świętej, jak i na koniec
jego czasu w konfesjonale – czułem się bardzo zawstydzony z powodu braku
punktualności i próbowałem wytłumaczyć się Ojcu Pio, że nie słyszałem budzika,
lecz on przerwał mi i powiedział: «Tak, rozumiem cię. Lecz czy sądzisz, że będę
dalej posyłał mojego anioła stróża, aby codziennie cię budził? Lepiej będzie,
abyś poszedł i kupił sobie nowy budzik».
I dopiero wtedy zdałem sobie sprawę, kto pukał do moich drzwi i wołał mnie
we śnie. To był anioł stróż Ojca!”.
(Alessio Parente OFM, Ojciec Pio. Przyślij mi swojego Anioła Stróża, Łódź 2001)
3. Anioł – „łańcuch skojarzeń” (czas – 5 min.)

K. prosi o zapisanie tematu na tablicy, a następnie poleca uczniom, aby w cztero-
osobowych grupach zapisali na kartce papieru, co im się kojarzy ze słowem „anioł”.
Każdy uczeń zapisuje swoje skojarzenie w rogu kartki. Po skończonej pracy K. prosi
o zebranie kartek, a wybrana osoba czyta je na głos.
4. Test sprawdzający wiedzę o aniołach
K. może przeprowadzić test (teczka pomocy).
26
1. Aniołowie to z natury:
a) duchy
b) dusze zmarłych dobrych ludzi
c) dusze dzieci nienarodzonych
2. Słowo „anioł” znaczy:
a) dobry duch
b) posłany, wysłannik Boży
c) czczący, modlący się
3. Dogmat o istnieniu aniołów ogłoszono:
a) w Katechizmie Kościoła Katolickiego w 1992 roku
b) na IV Soborze Laterańskim (1215 rok)
c) na Soborze Jerozolimskim
4. Jakiej płci są aniołowie?
a) męskiej
b) nijakiej
c) płeć jest związana z ciałem, a aniołowie nie mają ciała
5. W Piśmie Świętym aniołowie są wymieniani:
a) ponad 158 razy w Nowym Testamencie
b) 320 razy
c) około 500 razy
6. Ile świąt ku czci aniołów figuruje w kalendarzu liturgicznym?
a) dwa – we wrześniu i październiku
b) jedno – we wrześniu
c) cztery – w październiku, listopadzie, styczniu i lutym
7. Gabriel, Michał i Rafał to imiona:
a) serafinów
b) aniołów stróżów
c) archaniołów
8. Jakim osobom z Nowego Testamentu anioł objawiał się we śnie?
a) Zachariaszowi
b) św. Piotrowi
c) św. Józefowi
Prawidłowe odpowiedzi do testu: 1 a, 2 b, 3 b, 4 c, 5 a i b, 6a, 7 c, 8 c.
II. ROZWINIĘCIE
1. Natura aniołów – praca z tekstem KKK

K. prosi o ciche przeczytanie tekstu KKK 329-330 (podręcznik).
– Kim jest anioł?
– Co o aniołach mówi św. Augustyn?
Prawidłowe odpowiedzi trafiają na tablicę.
Anioł jest sługą i wysłannikiem Pana Boga, wykonawcą Jego rozkazów,
który kontempluje Boże oblicze (Mt 18,10). Jako byt czysto duchowy anioł
27
ma rozum i wolę, jest stworzeniem osobowym i nieśmiertelnym. Przewyższa
doskonałością byty widzialne.
Tylko Bóg może nam wyjaśnić, kim są aniołowie. Naukowcy zajmują się sferą
materialną, rzeczami, które można dotknąć, zmierzyć i zważyć. Aniołowie zaś,
jako duchy, wymykają się badaniu nauk eksperymentalnych. Ich pochodzenie
i zadania poznajemy dzięki Bożemu objawieniu.
2. Rola aniołów – praca w grupach (czas – 10 min.)
K. przydziela pracę w grupach, rozdając teksty z KKK (teczka pomocy). Odpowiedzi
mogą być zapisywane na tablicy i w zeszytach.
Grupa 1
– Jaki związek zachodzi między Chrystusem a światem aniołów?
„Chrystus stanowi centrum świata anielskiego. Aniołowie należą do Niego:
«Gdy Syn Człowieczy przyjdzie w swej chwale i wszyscy aniołowie z Nim...» (Mt
25,31). Należą do Niego, ponieważ zostali stworzeni przez Niego i dla Niego:
«Bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi,
byty widzialne i niewidzialne…» (Kol 1,16). W jeszcze większym stopniu należą
do Niego, ponieważ uczynił ich posłańcami swojego zamysłu zbawienia: «Czyż
nie są oni wszyscy duchami przeznaczonymi do usług, posyłanymi na pomoc
tym, którzy mają posiąść zbawienie?» (Hbr 1,14)” (KKK 331).
Grupa 2
– Jaką rolę spełniają aniołowie w życiu ludzi?
„Aniołowie są obecni od chwili stworzenia i w ciągu całej historii zbawienia,
zwiastując z daleka i z bliska to zbawienie oraz służąc wypełnieniu zamysłu
Bożego. Oto niektóre przykłady: zamykają raj ziemski, chronią Lota, ratują
Hagar i jej dziecko, powstrzymują rękę Abrahama, pośredniczą w przekazy-
waniu Prawa, prowadzą lud Boży, zwiastują narodziny i powołania, towarzyszą
prorokom. Wreszcie anioł Gabriel zwiastuje narodzenie Poprzednika oraz
narodzenie samego Jezusa” (KKK 332).
Grupa 3
– Jaką rolę spełniali aniołowie wobec Pana Jezusa?
Aniołowie w ziemskim życiu Pana Jezusa. „Życie Słowa Wcielonego, od wcie-
lenia do wniebowstąpienia, jest otoczone adoracją i służbą aniołów. Gdy Bóg
«wprowadza Pierworodnego na świat, mówi: Niech Mu oddają pokłon wszyscy
aniołowie Boży» (Hbr 1,6). Ich śpiew uwielbienia przy narodzeniu Chrystusa
nie przestał rozbrzmiewać w uwielbieniu Kościoła: «Chwała Bogu…» (Łk 2,14).
Aniołowie strzegą Jezusa w dzieciństwie, służą Mu na pustyni, umacniają Go
w agonii i mogliby ocalić Go z ręki nieprzyjaciół, jak kiedyś Izraela. Aniołowie
także «ewangelizują», głosząc Dobrą Nowinę wcielenia i zmartwychwstania
Chrystusa. Będą obecni w czasie powrotu Chrystusa, który zapowiadają, służąc
Mu podczas sądu” (KKK 333).
28
Grupa 4
– Jaką rolę spełniają aniołowie w życiu Kościoła?
Aniołowie w życiu Kościoła. „W taki sam sposób całe życie Kościoła korzysta
z tajemniczej i potężnej pomocy aniołów” (KKK 334).
„W liturgii Kościół łączy się z aniołami, by uwielbiać trzykroć świętego Boga;
przywołuje ich obecność w liturgii pogrzebowej w pieśni «Niech aniołowie za-
wiodą cię do raju», lub w «Hymnie cherubinów» w liturgii bizantyjskiej, oraz
czci szczególnie pamięć niektórych aniołów (św. Michała, św. Gabriela, św.
Rafała, aniołów stróżów)” (KKK 335).
Grupa 5
– Jaką rolę spełniają aniołowie w życiu pojedynczego człowieka?
Aniołowie w życiu człowieka. „Życie ludzkie od początku aż do śmierci jest
otoczone opieką i wstawiennictwem aniołów. «Każdy wierny ma u swego boku
anioła jako opiekuna i stróża, by prowadził go do życia». Już na ziemi życie
chrześcijańskie uczestniczy – przez wiarę – w błogosławionej wspólnocie aniołów
i ludzi, zjednoczonych w Bogu” (KKK 336).
K. podsumowuje:
Modlimy się wraz z aniołami i do aniołów o pomoc i wstawiennictwo u Boga.
W szczególności angażujemy w to aniołów stróżów, bo wierzymy, że każdy
człowiek ma swojego anioła-obrońcę. Przykładem mogą być dla nas również
święci, którzy mieli ze swoimi aniołami kontakt wzrokowy lub czuli ich obecność.
W gronie tych świętych są: św. Dominik Savio, św. Jan Bosko, bł. Joanna
z Orvieto, św. Franciszka Rzymianka, św. Gemma Galgani, bł. ks. Jan Balicki.
K. może skorzystać z myśli Ojca Pio o aniołach (teczka pomocy).
3. Zadania aniołów – graficzne przedstawienie treści
Trzech najważniejszych aniołów nazywamy archaniołami.
K. prosi uczniów, aby na podstawie tekstów biblijnych (Łk 1,26n; Tb 12; Ap 12,7-8),
podali imiona aniołów oraz przypisane im zadania.
K. rysuje na tablicy schemat (może też umieścić obrazy przedstawiające archa-
niołów).
ARCHANIOŁOWIE
GABRIEL MICHAŁ
objawia wolę Boga walczy z szatanem
(Łk 1,26n) (Ap 12,7-8)
Rafał
pośredniczy między Bogiem a ludźmi
(Tb 12)
K. pyta:
– Kim wobec tego jest szatan?
K. uzupełnia wypowiedzi uczniów.
29
4. Szatan i jego działanie – wykład
Poniższy wykład K. może wykorzystać zależnie od potrzeb w danej klasie.
Pismo Święte mówi o aniołach jako istotach całkowicie różnych od Pana
Boga, ale stworzonych przez Niego, tak jak cały świat i człowiek. Są oni zarazem
nieporównanie potężniejsi od istot ludzkich. Opierając się na Piśmie Świętym
Kościół uczy, że Bóg stworzył trzy rodzaje bytów: istoty czysto duchowe –
aniołów, następnie świat materialny, a po nim – istoty duchowo-cielesne, tzn.
ludzi. Jako istoty wolne i rozumne aniołowie zostali stworzeni poza stanem
wiecznego szczęścia, czyli niebem. Mieli je osiągnąć dopiero poprzez swoją
wiarę i miłość do Boga (podobnie jak człowiek). Ci, którzy wierzyli w Boga
i kochali Go, znaleźli się w niebie. Natomiast duchy zbuntowane przeciw Bogu
potępiły się, trafiając do piekła. Nazywamy ich „aniołami ciemności”, szatanami
czy diabłami. Ta prawda jest dogmatem wiary. Królową Aniołów jest Matka
Boża, Maryja, która dzięki przywilejowi niepokalanego poczęcia ani przez jedną
chwilę nie podlegała wpływom szatana, nigdy nie była w jego niewoli, wolna
od grzechu pierworodnego, pełna łaski (nie popełniła najmniejszego grzechu,
poprzez który człowiek staje się zakładnikiem szatana).
Szatan to kłamca, ustawicznie zwodzący ludzkość. W swej nienawiści i za-
razem zazdrości nie może znieść, że słabszych od niego ludzi dopuszczono do
udziału w życiu Bożym, które on sam przez własną pychę zaprzepaścił. Szatan
nienawidzi Boga, samego siebie, innych aniołów oraz ludzi. Wszystkie złe du-
chy używają swej mocy i inteligencji, żeby szkodzić człowiekowi i odłączyć go
od Boga.
Szatańską pokusą, która zbiera ogromne żniwo, jest w dzisiejszych czasach
magia i praktyki ezoteryczne. Człowiek, ze swej natury będąc istotą religijną,
potrzebuje czcić coś lub kogoś większego od siebie. Utraciwszy wiarę w Boga,
poszukuje innej drogi. Jednak poza Chrystusem, który jest jedyną drogą ku Bogu
(J 14,6), człowiek nie znajdzie szczęścia, lecz wchodzi na zwodniczą ścieżkę,
przybierającą często pozór religijności i wiedzy. Okultyzm (z łacińskiego occultus
– rzeczy ukryte, tajemne) dotyczy działań, które wydają się opierać na ludz-
kiej mocy wykraczającej poza sferę zmysłów. Wiele osób bawi się w okultyzm,
rozpoczynając od na pozór niewinnych praktyk, jak np. czytanie horoskopów.
Im bardziej wzrasta ciekawość, tym bardziej człowiek się angażuje i wchodzi
w różne grupy zajmujące się magią i „tajemniczością”. Magia daje poczucie ta-
jemnej władzy. Osobie wtajemniczonej wydaje się, że jest mocniejsza od innych
ludzi. Przypadki wielu ludzi, którzy praktykowali magię czy bioenergoterapię,
świadczą o niebezpiecznych konsekwencjach takich zainteresowań.
K. może skorzystać z publikacji „Niebezpieczeństwa duchowe bioenergii”, o. dr A.
Posacki SJ rozmawia o medycynie alternatywnej, Gdańsk 1996, Arka Noego.
K. może podać przykład z Dziejów Apostolskich 16,16-19:

Pewna niewolnica dzięki swemu wróżeniu przyniosła swoim panom spory
dochód, przepowiadając im trafnie, choć pod natchnieniem demona. Gdy tylko
30
jednak św. Paweł uwolnił ją w imię Chrystusa, nadzieje zysku przepadły, bo nie
potrafiła już nic przepowiedzieć. Szatan ma taką moc, że może ciało człowieka
uleczyć, może przepowiedzieć przyszłość (Mt 24,24), lecz kiedyś upomni się
o swoje. Szatan może przepowiadać rzeczy przyszłe, bo jest bytem bardzo inte-
ligentnym, sprytnym obserwatorem człowieka, jego słów, zachowań, stosunków
międzyludzkich itp.
Więcej wiadomości o oddziaływaniu złych duchów zamieszczono w teczce po-
mocy.
5. Dyskusja metodą grup sąsiedzkich (czas – 5 min.)
Po skończonym wykładzie K. zadaje pytania albo prosi uczniów, żeby przedys-
kutowali w ławkach następujące problemy:
– Kim są aniołowie?
– Dlaczego warto powierzać się opiece aniołów?
– Dlaczego powinniśmy się modlić do swojego anioła stróża?
– Kim jest szatan?
– Dlaczego nie powinniśmy ulegać wpływom magii i praktyk tajemnych?
– Kto może się kryć pod osłoną magii?
– Kto nam pomaga w zmaganiach z szatanem?
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
K. proponuje modlitwę do św. Michała Archanioła (podręcznik).
2. Praca domowa
1. Napisz, dlaczego praktyki ezoteryczne i magia oddalają nas od Boga.
2. Przeczytaj z Pisma Świętego fragment Dz 16,16-19.
3. Wykonaj dowolną techniką pracę plastyczną – „Anioł stróż w moim
życiu”.
4. Przeprowadź wywiad w oparciu o pytanie „Kim jest dla ciebie anioł?”
Literatura
J.C. Cruz, Aniołowie i diabły, Gdańsk 2002.
A. Parente, Ojciec Pio. Przyślij mi swojego Anioła Stróża, Łódź 2001.
M. Polak, Nowenna do św. Michała Archanioła i Aniołów. (Rozważania, modlitwy
i aklamacje), Michalineum 2002.
S.J. Stasiak, R. Zawiła, ABC teologii dogmatycznej. Notatki z wykładów ks. prof.
R. Rogowskiego, Wrocław 1997.
31
6. Człowiek – stworzenie Boże czy wynik
ewolucji?
Ø Pogłębione poznanie nauki biblijnej o stworzeniu człowieka (w oparciu
o Rdz 1,26-28; Rdz 2,7-22) oraz zajęcie właściwego stanowiska wobec
teorii ewolucji.
Ø Okazanie wdzięczności Bogu za stworzenie człowieka, wiara w ten akt
i uwielbienie Stwórcy.
Wiedza:
– Uczeń zna prawdę, że Bóg stworzył człowieka
– zna i wskazuje dwa biblijne opisy stworzenia człowieka
– podaje teorię ewolucji.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia naukę Biblii o stworzeniu człowieka
– uzasadnia, że teoria ewolucji nie jest sprzeczna z biblijną wizją stworzenia
człowieka
– interpretuje Psalm 8.
– Uczeń uwielbia Boga za dzieło stworzenia
– okazuje Bogu wdzięczność za stworzenie człowieka.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, praca z tekstem, wykład urozmaicony,

praca plastyczna, metoda „kuli śniegowej”, quiz, redagowanie modlitwy,
praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: teksty biblijne i KKK, świeca, pytania na kartkach do
quizu.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Psalm 8 (podręcznik ucznia).
2. Przypomnienie wiedzy o stworzeniu świata – rozmowa kierowana
K. proponuje powtórkę z poprzednich katechez.
– W której księdze biblijnej znajdujemy opis stworzenia człowieka?
– Co autor natchniony chce przekazać w poemacie o stworzeniu?
– Dlaczego Pan Bóg stworzył także świat niewidzialny?
32
– Dlaczego warto polecać się opiece aniołów?
– Kim są aniołowie?
– Które teksty biblijne potwierdzają istnienie aniołów?
Nieskończenie doskonały Bóg wolnym aktem swej woli stwarza również

człowieka, dając mu udział we własnym szczęściu. Dlatego jest On zawsze czło-
wiekowi tak bliski: powołuje go, pomaga mu się rozwijać; dzięki temu wsparciu
możemy Go poznawać i kochać ze wszystkich sił.
II. ROZWINIĘCIE
1. Bóg stwórcą człowieka – analiza i porównanie tekstów biblijnych

K. poleca odszukać w podręcznikach opisy stworzenia człowieka, przeczytać je po
cichu i odpowiedzieć na pytanie:
– Co Pismo Święte mówi o stworzeniu człowieka?
Odpowiedzi trafiają na tablicę.
PROPOZYCJA I
2a. Wykład urozmaicony

K. wspólnie z uczniami objaśnia poszczególne fragmenty.
Informacje dla katechety:
Pierwszy opis stworzenia człowieka (Rdz 1,26-28) jest późniejszy od dru-
giego (Rdz 2,7-22). Drugi opis (starszy) pochodzi z tradycji jahwistycznej (na
określenie Boga posługuje się on imieniem „Jahwe”). Młodszy (czyli pierwszy)
opis jest doskonalszy, jeśli chodzi o ukazanie w nim obrazu Boga, a powstał
w tradycji kapłańskiej.
Tu opis stworzenia człowieka jako mężczyzny i kobiety wplata się w cykl
siedmiu dni stworzenia; można mu przypisać charakter kosmologiczny. Czło-
wiek został stworzony w świecie i wraz ze światem widzialnym. Stwórca każe
mu podporządkować sobie ziemię, stawiając człowieka ponad światem. Mimo iż
człowiek jest ściśle związany z innymi ziemskimi stworzeniami, to jednak tylko
on jest podobny do Boga. Biorąc pod uwagę siedmiodniowy schemat stwarzania,
człowiek nie powstaje po prostu jako kolejne stworzenie, lecz Stwórca zatrzy-
muje się przed powołaniem go do bytu, jakby wchodząc w siebie. Stworzenie
człowieka różni się od wcześniejszych dzieł Bożych, bo poprzedza je uroczysty
wstęp (namysł Boga przed tym doniosłym aktem). Ukazana jest wyjątkowa ludz-
ka godność poprzez wyrażające się w niej Boże podobieństwo. Stwarzając świat
Bóg oddzielał (np. światłość od ciemności), zwierzętom nakazywał rozmnażać
się. Tylko wobec człowieka zaznacza się w tym opisie różnicę płci oraz to, że
Bóg pobłogosławił płodność płynącą ze zjednoczenia osób. Mówiąc o materii
nieożywionej, autor natchniony stosuje do niej odrębne orzeczenia (uczynił,
33
umieścił, oddzielił, nazwał), a odrębne wobec istot obdarzonych życiem (stworzył
i pobłogosławił). Pan Bóg nakazuje ludziom: „Bądźcie płodni i rozmnażajcie
się!” Nakaz ten odnosi się do zwierząt i człowieka, wskazując na to, że płodna
cielesność jest czymś wspólnym.
Człowiek nie może być zrozumiany i „objaśniony” za pomocą kryteriów,
jakich dostarcza świat, bo zasadnicza prawda o człowieku kryje się w obrazie
Boga: „na obraz Boży go stworzył”.
Ten tekst z Księgi Rodzaju staje się źródłem najgłębszych natchnień dla
myślicieli zajmujących się poszukiwaniem sensu istnienia. Tajemnicy kreacji
człowieka („na obraz Boży”) odpowiada perspektywa prokreacji („bądźcie
płodni i zaludniajcie ziemię”).
K. może zaznaczyć, że szersze objaśnienie co do stworzonego na Boży obraz czło-
wieka uczniowie uzyskają na następnym spotkaniu.
Drugi opis stworzenia człowieka ma inny charakter, akcentując inne jego

aspekty. Ukazuje stworzenie człowieka przez pryzmat jego podmiotowości. Od-
rębnym rysem jest tutaj stworzenie kobiety – „z mężczyzny została wzięta”. Ten
opis jest bardziej obrazowy, zadziwiający swoją prostotą. Podkreślono tu fakt,
że ludzie powinni przeżywać swoją miłość w obecności Boga, przebywającego
obok. Aby do tego doszło, człowiek musi się zgodzić na pewne ograniczenie.
Człowiek to nie pan, lecz sługa w posiadłości, która do niego nie należy (sym-
boliczny sens drzewa poznania dobra i zła oraz zakazanego owocu).
Nadawanie nazw zwierzętom i ich klasyfikacja jest zadaniem nauki. Nie za-
spokaja ona jednak głębokiego głodu bliskości drugiego człowieka, czyli więzi
z drugą osobą. Autor natchniony zaznaczył, że człowiek znajduje sens swego
życia w miłości. Bez miłości do kogoś drugiego czekałaby go w życiu pustka
i samotność.
Nasuwają się następujące wnioski:
 Bóg działa przy stworzeniu człowieka w sposób szczególny (Rdz 2,7).
 Między światem roślin i zwierząt a człowiekiem jest różnica (Rdz 2,19-20).
Człowiek z woli Bożej ma nad nim panować (Rdz 1,28b).
 Pan Bóg stworzył człowieka na swój obraz (rozum i wola) i podobieństwo
(Rdz 1,26).
 Bóg stworzył mężczyznę i niewiastę (odmienność płci); ich wzajemny związek
jest związkiem monogamicznym.
 Na ludzką naturę składa się dusza („i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia”)
oraz ciało utworzone z „prochu ziemi”.
 Człowiek dostaje od Boga polecenie, aby się rozwijał, pracując nad dosko-
naleniem siebie i świata.
 Człowiek stworzony przez Boga, uformowany Jego „rękoma”, stanowi dla
Stwórcy wielką wartość.
34
 Ukazana jest wszechmoc Boga, skoro z „prochu ziemi” ukształtował taką
istotę.
3a. Stworzenie człowieka a teoria ewolucji
– Jak pogodzić teorię ewolucji z biblijną wizją człowieka?
K. uzupełnia wypowiedzi uczniów.
Biblijny opis stworzenia świata i człowieka ani nie neguje teorii ewolucji,
ani też jej nie potwierdza. Po prostu nie zajmuje się tym zagadnieniem. Autor
natchniony pragnie nam przekazać tylko prawdy o zbawieniu. Biblia nie jest
traktatem przyrodniczym, lecz księgą religijną. Opisywanie sposobu rozwijania
się stworzonej przez Boga materii należy do naukowców. Teoria ewolucji nie
przeczy stworzeniu wszystkiego przez Boga, a więc chrześcijanin może przyjąć
tę teorię. Aby coś mogło ewoluować, musi najpierw zaistnieć. Rozwój wszyst-
kiego, co jest, potwierdza istnienie Istoty rozumnej, kierującej wszystkim w myśl
odwiecznie ustalonych przez Nią praw przyrody. Zajmując się człowiekiem,
można przyjąć ewolucję tylko w odniesieniu do jego ciała. Papież Pius XII
mówi w swoim nauczaniu, że ludzkie dusze zostały stworzone bezpośrednio
przez Boga. Rozumna i nieśmiertelna dusza nie może pochodzić od zwierząt.
Nie jest jednak wykluczone, że planując zaistnienie człowieka Bóg obdarował
nieśmiertelną duszą któreś z istniejących już zwierząt, dzięki czemu stało się
ono istotą wolną i rozumną. Być może o takiej chwili opowiada nam Księga
Rodzaju.
Karol Darwin (1809-1882), który obalił nieprzekraczalny próg pomiędzy

gatunkami, stwierdził, że jeden gatunek może się przeradzać w drugi. Teoria
ewolucji przyjęła wiele odmian. Ogólnie można ją podzielić na teorię ewolucji
umiarkowanej i teorię ewolucji skrajnej. Ta pierwsza odnosi się do fizycznej
struktury człowieka, zakładając, że ciało ludzkie to wynik ewolucji – i jest do
przyjęcia. Druga natomiast odnosi się do całej ludzkiej natury (ciało i dusza),
twierdząc, że całą strukturę ludzką (zarówno cielesną, jak i duchową) należy
zawdzięczać ewolucji. Ta teoria kłóci się z wiarą, więc nie można jej przyjąć.
Encyklika „Humani generis” (1950), wydana przez papieża Piusa XII, mówi:
„Urząd Nauczycielski Kościoła nie zabrania uczonym przyrodnikom i teologom
odpowiednio do dzisiejszego stanu nauk świeckich i teologicznych zajmować
się w swoich badaniach i dyskusjach teorią ewolucji, mianowicie, o ile ona bada
początki ciała ludzkiego, powstałego z już istniejącej i żyjącej materii”.
W encyklice tej stwierdza się, że chrześcijanin może przyjąć pochodzenie
ciała ludzkiego z już istniejącej ożywionej materii. Papież mówi wyraźnie o bez-
pośrednim stworzeniu duszy ludzkiej przez Boga, przeciwstawiając się tezie, ja-
koby ludzkość pochodziła od wielu przodków (chodzi o grzech pierworodny).
Karol Darwin podkreśla zmienność międzyosobniczą oraz selekcję poprzez
dobór naturalny w walce o byt. To rozwiązanie nie jest ani pierwsze, ani osta-
35
teczne. Do chwili obecnej ewolucja nie została wystarczająco wytłumaczona
i stale szuka się definitywnego rozwiązania tego problemu. Poszukiwania
uwzględniają różne drogi i różne teorie naukowe. Wokół twierdzeń Darwina
powstał ogromny szum, który się wykorzystuje do walki z religią.
Sam Darwin nie negował stworzenia istot ludzkich z Bożej inicjatywy, pi-
sząc:
„Wzniosły zaiste jest pogląd, że Stwórca natchnął życiem kilka form (lub
jedną tylko) i że gdy planeta nasza, podlegająca ścisłym prawom ciążenia, do-
konywała swych obrotów, z tak prostego początku zdołał się rozwinąć i wciąż
się nadal rozwija nieskończony szereg form najpiękniejszych i najbardziej
godnych podziwu”.
(na podst.: O pochodzeniu gatunków, Warszawa 1959, s. 515)
W uznaniu Boga za Stwórcę nie przeszkadzał Darwinowi ewolucyjny obraz

świata. W badaniach i dyskusjach, które powinny się odbywać pomiędzy kompe-
tentnymi uczonymi na terenie biologii, wytoczono argumenty biblijne, w mylny
sposób stosując je w dziedzinie, w której Biblia nie zabiera głosu.
Drugą połowę XIX w. cechowała wrogość wobec religii. Wiele osób wyko-
rzystało więc ewolucyjne nowinki do walki z religią i Kościołem katolickim, np.
niemiecki filozof Ernest Haeckel (fałszywe argumenty – ta sama klisza ukazująca
embriony różnych gatunków jako do siebie podobne). Dziewiętnastowieczny
spór opiera się na założeniu przyjętym przez wszystkie uczestniczące w nim
strony, głoszącym, że „jeżeli teoria ewolucji jest prawdziwa, to trzeba zaprzeczyć
stworzeniu człowieka, świata organicznego i w konsekwencji również stworzenia
całego świata przez Boga”. Nie jest to więc pogląd samego Darwina.
W dyskusjach przyjęto powyższą tezę, toteż zwolennicy światopoglądów:
materialistycznego, naturalistycznego i racjonalistycznego twierdzili, że miała
miejsce ewolucja, a nie stworzenie. Obrońcy wiary wyciągali kontrargumenty
przeciw ewolucji, broniąc w ten sposób swoich przekonań.
Należy stwierdzić, że w Biblii, jako księdze natchnionej, występuje tylko
prawda. Prawdę tę znajduje się na sposób ludzki, ponieważ Bóg na ludzki sposób
przemówił przez ludzi w Piśmie Świętym. Człowiek poznaje prawdę częściowo,
w pewnych aspektach (tak jak jest to ukazane w Biblii). Biblia ukazuje prawdę
dotyczącą zbawienia. Nie chce się zajmować naukami przyrodniczymi czy wy-
jaśniać rzeczywistość na sposób ściśle historyczny.
Przekazując prawdę o zbawieniu na sposób ludzki, autor natchniony posługuje
się szeregiem obrazów, w tym również zaczerpniętych z dostępnego mu ówcze-
snego pojęcia o świecie. Należy zaznaczyć, że obrazy te dotyczą zbawienia, a nie
przedmiotu nauk przyrodniczych. Służą one nadal właściwej dla Pisma Świętego
prawdzie, chociaż według porządku zwanego naukowym straciły swą aktualność.
Objawienie tajemnicy zbawienia dokonywało się stopniowo, a więc żaden tekst
Starego Testamentu, brany z osobna, nie ukazuje ostatecznego jej kształtu.
Prawdziwość tych tekstów wynika więc z Biblii traktowanej jako całość.
36
PROPOZYCJA II
2b. Praca z tekstem biblijnym – metoda „kuli śniegowej” (czas – 5 min.)

Po odczytaniu obu opisów stworzenia człowieka (Rdz 1,26-28 i Rdz 2,4-25) ucznio-
wie dyskutują (metoda „śniegowej kuli”).
Kolejność czynności: Pierwszy etap to praca w parach. Uczniowie piszą na kartce
odpowiedź i ustalają wspólne stanowisko. Później dwójki łączą się w czwórki,
czwórki w ósemki (postępowanie jak wyżej). Lider każdej grupy prezentuje wy-
pracowaną odpowiedź.
– Co autor natchniony pragnie nam przekazać w tych opisach?

– Jak pogodzić teorię ewolucji z biblijną wizją człowieka?
K. może również wykorzystać wybrane paragrafy Katechizmu Kościoła Katolickiego,
które odnoszą się do omawianego zagadnienia.
3. Interpretacja Psalmu 8 – praca w grupach
W czteroosobowych grupach uczniowie interpretują Psalm 8 (podręcznik). Po
skończonej pracy (około 5-8 minut) wypowiadają się przedstawiciele grup. Może
to przybrać kształt dyskusji. Prawidłową interpretację można skrócić i wpisać do
zeszytów.
Interpretacja
Psalm 8 jest utworem późniejszym niż Rdz 1,26-27. To hymn mądrościo-
wy, stanowiący prawdopodobnie teologiczną refleksję nad opisem stworzenia
świata, znanym z Rdz 1.
Informacja dla katechety:
Psalmista zadał pytanie: „Czym jest człowiek?”.
Człowiek to najdoskonalsza i najwyższa w hierarchii ważności istota spo-
śród wszystkich stworzeń. Autor Psalmu 8 nawiązuje do kapłańskiego opisu
stworzenia człowieka (Rdz 1,26n), gdzie jest on ukazany jako szczyt stworzeń,
istota uczyniona na Boży obraz i podobieństwo, powołana do panowania nad
całym światem. Psalmista najpierw zajmuje się wysławianiem Boga za niebo
i gwiazdy, podziwiając Bożą wielkość. Dopiero na jej tle ukazuje człowieka.
Wobec Bożej potęgi jest on słaby i ograniczony. Jest bytem niedoskonałym,
znikomym oraz przemijającym.
Widać tu również odniesienie do tradycji jahwistycznej, mówiącej o stwo-
rzeniu człowieka z „prochu ziemi”. Element ziemi bardzo wyraźnie podkreśla
ludzką małość w stosunku do Boga, ludzką śmiertelność, a także fakt bycia tylko
stworzeniem. Słaby i mały, podobny do prochu, zagubiony w swej ziemskiej wę-
drówce człowiek znajduje kogoś, kto o nim pamięta i może się nim „zajmować”.
Widzimy tu osobową relację miłości między Bogiem a człowiekiem, która nie
występuje w stosunku Boga do roślin i zwierząt.
Bóg zajmuje się człowiekiem, troszcząc się o niego w szczególny sposób. Ceni
człowieka najbardziej ze wszystkich swoich stworzeń, chociaż jest on wzięty
37
z „prochu ziemi”. Owej szczególnej trosce człowiek zawdzięcza swoją królewską
godność, co widać w pozycji zajmowanej przez niego w świecie: „Uczyniłeś go
niewiele mniejszym od istot niebieskich (…). Obdarzyłeś go władzą nad dziełami
rąk Twoich i złożyłeś wszystko pod Jego stopy”. Bóg przekazuje człowiekowi
władzę nad całym stworzonym światem. Ustanawia go rządcą nad roślinami
i zwierzętami, wyłączając jednak drugiego człowieka.
Ostatecznej odpowiedzi na pytanie, czym jest człowiek, udzielić może tylko
sam Bóg.
4. Quiz (czas – 5 min.)
K. przygotowuje na kartkach tyle pytań, ilu jest uczniów. Każdy z nich losuje pyta-
nie i udziela odpowiedzi. K. może również zarządzić pracę w grupach lub grę (np.
teleturniej telewizyjny).
Przykładowe pytania:
1. Podaj nazwę księgi, w której znajdują się biblijne opisy stworzenia człowie-
ka.
2. Ile jest opisów stworzenia człowieka?
3. Zinterpretuj pierwszy opis stworzenia człowieka (Rdz 1,26n).
4. Zinterpretuj drugi opis stworzenia człowieka (Rdz 2,4-25).
5. Na czym polega teoria ewolucji?
6. Jak pogodzić teorię ewolucji z biblijną wizją stworzenia człowieka?
7. Na jakie pytanie szuka odpowiedzi Psalm 8?
8. Jaki znasz sposób wyrażania wiary w Boga Stwórcę?
9. Dlaczego należy wielbić Boga za stworzenie człowieka?
10. W jaki sposób można Bogu Stwórcy wyrazić wdzięczność za stworzenie
człowieka?
K. może przygotować ten zestaw według własnego uznania.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Wspólnie redagujemy modlitwę, w której znajdzie wyraz wdzięczność Bogu, zaufa-
nie do Niego i wiara w dzieło stworzenia (zostałem stworzony jako niepowtarzalna
osoba). Wzoru może dostarczyć Psalm 8.
K. odpowiednio nagradza najciekawsze modlitwy, np. oprócz dobrej oceny może
to być pocztówka ilustrująca omawianą tematykę.
2. Praca domowa
1. Zapamiętaj treść Psalmu 8.
2. Wykorzystując wiadomości z dzisiejszej katechezy, ułóż krzyżówki do
haseł: człowiek, wiara, uwielbienie, wdzięczność.
38
Literatura
Biblia Jerozolimska dla wszystkich, red. W. Chrostowski, Warszawa 2002.
Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Watykan 1986.
B. Hałaczek, Człowiek – animal symbolicum. Platforma przyrodniczo-teologiczna
dialogu, Znak 23 (1997).
M. Heller, J. Życiński, Dylematy ewolucji, Kraków 1990.
T. Jelonek, Rozwój nauk przyrodniczych jako kontekst trudności biblijnych, Kra-
ków 1993.
Z. Radziwolski, Nauka i religia o pochodzeniu człowieka i powstaniu życia na
ziemi, Wrocław 1979.
Ch. Schönborn, Cel czy przypadek? Dzieło stworzenia i ewolucja z punktu widzenia
racjonalnej wiary, Kielce 2009.
S.J. Stasiak, R. Zawiło, ABC teologii dogmatycznej. Notatki z wykładów ks. prof.
R. Rogowskiego, Wrocław 1997.
O.E. Świerczek, Na początku stworzenia. Egzegetyczno-teologiczna interpretacja
Rdz 1–3, Kraków.
39
7. Najpiękniejsze dzieło Boga – człowiek
Ø Głębsze poznanie prawdy o człowieku stworzonym na obraz Boży.
Ø Szacunek dla godności człowieka.
Wiedza:
– Uczeń zna prawdę, że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo
Boże
– wskazuje wersety Rdz 1,26-28
– upatruje w fakcie stworzenia źródło braterstwa wszystkich ludzi
– dostrzega w Chrystusie odzwierciedlenie prawdziwego człowieka.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, na czym polega Boże podobieństwo w człowieku
– opisuje doskonały obraz człowieka w Słowie Wcielonym
– wyjaśnia tajemnicę wcielenia
– porównuje Adama – pierwszego człowieka – z Jezusem Chrystusem
– uzasadnia potrzebę powszechnego braterstwa.
– Uczeń szanuje Boży obraz w sobie i w drugim człowieku
– wyraża wdzięczność Bogu za tajemnicę wcielenia
– wprowadza jedność między ludźmi.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, analiza wiersza, analiza tekstów

biblijnych, słowa-klucze, redagowanie SMS-a, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, karty pracy, tekst wiersza.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Panie!
...mam jedno życzenie:
być blisko Ciebie.
Bo wiem, że Ty zawsze jesteś dobry,
że mnie rozumiesz, że wszystko możesz.
Czasem wydaje mi się, iż jesteś daleko ode mnie,
chociaż ciągle usiłuję w Ciebie wierzyć.
...wierzę, że Ty jesteś jedyny,
który darzy mnie zaufaniem.
(P. Boraca, Modlitwy młodych na każdy dzień, Tarnów 2001, s. 51)
40
2. Rozmowa wprowadzająca w temat
– Skąd wiadomo, że jesteśmy dziećmi Bożymi?
– Do czego nas to zobowiązuje?
– Co się dzieje, gdy człowiek zapomina o swojej godności?
(sam staje się nieszczęśliwy i unieszczęśliwia innych)
– Jakie Boże dary świadczą o wielkości człowieka?
II. ROZWINIĘCIE
1. Człowiek stworzony na Boże podobieństwo – wykład

Bóg stworzył człowieka na swój obraz, podobnego do siebie, by panował
nad rybami, ptactwem, zwierzętami, ziemią… „Stworzył więc Bóg człowieka na
swój obraz, na obraz Boży go stworzył; stworzył mężczyznę i kobietę. Po czym
Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście
zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną” (Rdz 1,27-28a).
Biblijny opis stworzenia człowieka brzmi inaczej niż opis stworzenia nieba
i ziemi wraz z tym, co się na nich znajduje. Wszystko wprawdzie Bóg stworzył
jednym swoim słowem (co znaczy, że wszystko istnieje z Jego woli), lecz tylko
człowiek jest podobny do Boga i ma być Jego obrazem.
Księga Rodzaju łączy to ludzkie podobieństwo do Boga z panowaniem nad
całą resztą stworzeń. Będąc Jego obrazem, człowiek ma „czynić ziemię sobie
poddaną”. Ten powierzony mu przez Boga obowiązek wskazuje, że człowiek
różni się od całego otaczającego świata i pozostałych istot żywych. Wzięty
z ziemi, a zatem będący istotą cielesną, jest zarazem kimś świadomym i wolnym.
Może poznawać Boga, swoją zależność od Niego i swoje przeznaczenie. Może
je podjąć z własnej woli, a może również sprzeciwić się Bogu. Będąc cielesny,
jest zarazem istotą duchową o nieskończonych horyzontach. Dąży do absolutnej
Prawdy i Dobra.
Świat jest właściwym środowiskiem człowieka, miejscem jego wszechstronnej
działalności. Czynienie ziemi poddaną sobie jest (i ma być) odnajdywaniem
w świecie myśli i praw Bożych, a więc chodzi tu o pewne przedłużenie stwórczego
działania Bożego. Tak podjęta działalność nie ma przynosić światu zniszczenia,
tylko służyć jego doskonaleniu i rozwojowi, bo został on stworzony dla człowieka.
Ma też służyć rozwojowi samej jednostki ludzkiej, odnajdującej i kształtującej
w sobie przez pracę podobieństwo do Stwórcy.
Człowiek został stworzony na obraz Boży jako mężczyzna i niewiasta. Oboje
są sobie równi w ludzkiej godności i wartości oraz we wzajemnym związku. Jako
mężczyzna i kobieta człowiek usłyszał słowa: „Bądźcie płodni, zaludniajcie
ziemię i czyńcie ją sobie poddaną”.
Tak więc to, że Bóg stworzył człowieka na swój obraz, oznacza, że spośród
wszystkich stworzeń widzialnych tylko człowiek jest „zdolny do poznania i miłowania
swego Stwórcy”, że jest on „jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał
dla niego samego”. Tylko on jest wezwany do uczestniczenia w życiu Bożym przez
41
poznanie i miłość. W tym celu został stworzony i to stanowi podstawową rację jego
godności. Człowiek posiada godność osoby, to znaczy, że jest zdolny poznawać
siebie, panować nad sobą, dobrowolnie dawać siebie, tworzyć wspólnotę z innymi
osobami, nadto przez łaskę jest powołany do przymierza ze swoim Stwórcą, do
dania Mu odpowiedzi wiary i miłości (por. KKK 356, 357).
Można powiedzieć, że dzięki wspólnemu początkowi wszyscy ludzie są
jednością. Wynika to z faktu, że Bóg „z jednego człowieka wywiódł cały rodzaj
ludzki” (Dz 17,26). Prawo ludzkiej solidarności i miłości zapewnia nas, że wszy-
scy ludzie naprawdę są braćmi, nie wykluczając bogatej różnorodności osób,
kultur i ludów (por. KKK 360 i 361).
Bóg pragnie, aby człowiek pozostawał w ścisłym związku z Nim samym.
Ludzkość przez poszczególnego człowieka wypowiada „nie” temu pragnieniu.
W ten sposób zburzona zostaje harmonia między Stwórcą a stworzeniem, jak
również między ludźmi oraz między człowiekiem i światem. Człowiek utkwił
w złu i jest teraz rzeczywiście pogrążony w bezsensowności, przy czym nie może
o własnych siłach przyjść sobie samemu z pomocą w sytuacji nieszczęścia i zła.
Oddalając się samowolnie od Boga przez grzech, nie potrafi o własnych siłach
nawiązać zerwanego kontaktu. Pomoc i ratunek, a więc wybawienie, muszą
polegać na pokonaniu przestrzeni dzielącej nas od Boga, a to może się stać
tylko za sprawą Bożą. Więc Bóg zbliżył się do człowieka na nowo w Jezusie
Chrystusie, swoim Jednorodzonym, który stanowi najdoskonalszy obraz Boga.
To w Nim została jeszcze wspanialej odbudowana ludzka wielkość, którą pier-
wotnie zaplanował Bóg.
Bóg wszedł w nasz naznaczony grzechem świat. W osobie swego Syna sam
wziął na siebie naszą nieszczęsną sytuację, a stając się jednym z nas, pozwolił
się ukrzyżować. W Jezusie z Nazaretu ludzkie „nie”, wypowiedziane wobec
Boga, stało się na nowo odpowiedzią „tak”. On poprzez wypełnienie woli Ojca
usunął dystans dzielący nas od Boga. Jak w Adamie wszyscy stali się grzeszni-
kami, tak w Jezusie Chrystusie wszyscy znów powracają do jedności z Bogiem.
Kiedyś człowiek stał się przyczyną katastrofy dla wszystkich stworzeń przez
swój grzech, teraz dzięki „tak” Człowieka-Jezusa daje początek ich szczęściu,
odzyskując powtórnie Boży obraz.
PROPOZYCJA I
2a. Wielkość i godność człowieka – analiza wiersza w grupach (czas – 7 min.)

K. dzieli klasę na grupy i poleca zapoznać się z wierszem Jerzego Lieberta (pod-
ręcznik). Następnie rozdaje uczniom karty pracy (teczka pomocy) i prosi o ich
wypełnienie. Potem następuje prezentacja prac i komentarz.
Przeczytajcie z uwagą wiersz Jerzego Lieberta i pomyślcie:

– Co to znaczy, że „uczenie się człowieka jest trudne”?
42
Zastanówcie się szczególnie nad słowami: „Od tego uczenia trudnego raduje
się serce i boli”.
Podajcie przykłady działań człowieka, które podkreślają jego godność
i wielkość.
Podajcie przykłady działań człowieka, które świadczą o jego małości, przy-
ziemności.
„Od tego uczenia trudnego ... i boli”
raduje się serce...
• bohaterstwo • wojny, getta, łagry, prześladowa-
• wielki umysł (wynalazki, technika, nia
kultura, sztuka) • terroryzm
• zdolność do kochania i okazywa- • wykorzystanie inteligencji do złych
nia celów
• miłości • niszczenie przyrody
• altruizm • brak szacunku dla życia
• empatia, przyjaźń • bardziej mieć niż być
• umiejętność poświęcenia się dla • egoizm
innych
• dokonywanie dobrych wyborów
K. podsumowuje:
Człowiek jest zdolny zachwycać, ale też sprawić, że inni się go boją. Daje
zarazem dowody swojej wielkości i godności, ale i też tę swoją godność lekce-
waży.
3a. Podsumowanie pracy w grupach
– Z czego wynika wielkość i godność człowieka, a z czego ich przeciwień-
stwo?
Wielkość i godność wynika z faktu, że człowiek jest stworzony na obraz
i podobieństwo Boże, że ma nieśmiertelną duszę, rozum i wolną wolę; nędza
i małość człowieka płynie przede wszystkim z tego, że źle używa swojej wolności,
myląc wolność z samowolą, że zapomina, iż jest dzieckiem Bożym.
PROPOZYCJA II
2b. Biblijna prawda o człowieku – praca z tekstem biblijnym (czas – 5 min.)

W celu pogłębienia prawdy o tajemnicy człowieka można również posłużyć się
tekstem Syr 17,1-14 (podręcznik). Pracując w grupach, uczniowie odpowiadają
na pytania:
– Jakimi darami Bóg obdarzył człowieka?
– Jakie zadania wyznaczył człowiekowi?
– Przed czym Bóg przestrzega człowieka?
43
3b. Wielkość i godność człowieka – metoda „słowa-klucze” (czas – 7 min.)
K. prosi uczniów o odwołanie się do tekstów z Pisma Świętego i KKK, które są
w podręczniku. Po ich przeczytaniu uczniowie mają wypisać w zeszytach „słowa-
klucze” i hasła, które kojarzą im się z tymi tekstami (np. godność, wielkość, sza-
cunek, dziecko Boże, Bóg w każdym człowieku, człowiek skarbem dla Boga itp.).
Potem następuje krótka rozmowa na temat wyłonionych z lektury słów.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Zapis do zeszytów
Klasa proponuje temat (może nim być jedno z haseł wypracowanych w poprzedniej
części katechezy).
2. Modlitwa
„Późno Cię umiłowałem,
Piękności tak dawna, a tak nowa,
późno Cię umiłowałem.
W głębi duszy byłaś,
a ja się po świecie błąkałem
i tam szukałem Ciebie,
bezładnie chwytając rzeczy piękne,
które stworzyłaś.
Ze mną byłaś,
a ja nie byłem z Tobą.
One mnie więziły z dala od Ciebie –
rzeczy, które by nie istniały,
gdyby w Tobie nie były.
Zawołałaś, krzyknęłaś,
rozdarłaś głuchotę moją.
Zabłysnęłaś,
zajaśniałaś jak błyskawica,
rozświetliłaś ślepotę moją.
Rozlałaś woń, odetchnąłem nią –
i oto dyszę pragnieniem Ciebie.
Skosztowałem –
i oto głodny jestem, i łaknę.
Dotknęłaś mnie –
i zapłonąłem tęsknotą za pokojem Twoim”.
(św. Augustyn, Wyznania)
3. Praca domowa
1. Uzasadnij pisemnie, że Chrystus jest odzwierciedleniem autentycznego
człowieczeństwa.
44
2. Ułóż SMS-a do kolegi z zachętą do poszanowania Bożego obrazu w sobie
samymi w innych.
Literatura
W. Granat, Personalizm chrześcijański. Teologia osoby ludzkiej, Poznań 1985.
Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Lublin 1982.
F. Krenzer, Taka jest nasza wiara, Paryż 1981.
45
8. Człowiek jednością ciała i duszy –
„dwa w jednym”
Ø Przyjęcie i zrozumienie prawdy, że człowiek jest istotą duchową.
Ø Troska o własną czystość i świętość duszy oraz ciała.
Wiedza:
– Uczeń stwierdza, że Bóg stworzył człowieka
– wskazuje i mówi z pamięci werset Rdz 2,7
– definiuje pojęcia: człowiek, dusza, duch
– wymienia przymioty świadczące o duchowości człowieka.
Umiejętności:
– Uczeń odróżnia pojęcie duszy od pojęcia „duch”
– wyjaśnia, na czym polega jedność duszy i ciała w człowieku
– omawia przymioty świadczące o duchowości człowieka oraz czynniki, które
na nią wpływają.
– Uczeń dba o rozwój własnej duszy w czystości i świętości
– wierzy w nieśmiertelność i przygotowuje się do życia wiecznego.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem biblijnym

i KKK, reklama, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A4.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Dziękczynienie za dar życia.
– Jakie dary otrzymaliśmy od Boga?
– Z czego wynika godność człowieka?
– Co to znaczy, że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boże?
II. ROZWINIĘCIE
1. Człowiek istotą cielesną i duchową – wykład lub analiza tekstów KKK
K. prowadzi wykład lub proponuje uczniom przeczytanie tekstu KKK 362-363
(podręcznik) i wspólnie z nimi przeprowadza analizę.
46
Człowiek jest równocześnie istotą cielesną i duchową. Tę prawdę Biblia
wyraża językiem symbolicznym, gdy mówi, że „Bóg ulepił człowieka z prochu
ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek
istotą żywą” (Rdz 2,7). Tak więc cały człowiek jest chciany przez Boga.
Pojęcie „dusza” często oznacza w Piśmie Świętym „życie” lub całą „osobę”
ludzką. Dusza jest tym, co w człowieku jest najbardziej wewnętrzne i najbar-
dziej wartościowe, co sprawia, że człowiek jest w najbardziej szczególny sposób
Bożym obrazem.
Ludzkie ciało ma udział w godności „obrazu Bożego”. Jest ono ludzkim cia-
łem właśnie dzięki temu, że jest ożywiane przez duszę duchową, a cały człowiek
ma być w Jezusie Chrystusie świątynią Ducha Świętego. Jedność ciała i duszy
jest tak głęboka, że duszę można uważać za „formę” ciała. Znaczy to, że dzięki
duszy duchowej utworzone z materii ciało jest ciałem żywym i ludzkim. Duch
i materia w człowieku nie są dwiema połączonymi naturami, bo ich zjednoczenie
tworzy jedną naturę.
Według nauki Kościoła, każda dusza duchowa jest bezpośrednim dziełem
Bożym. Ma przywilej nieśmiertelności, dlatego nie ginie po oddzieleniu się
od ciała w chwili śmierci i na nowo połączy się z ciałem z chwilą ostatecznego
zmartwychwstania.
Czasami dokonuje się rozróżnienia między duszą a duchem. Święty Paweł
modli się o to, żeby „nienaruszony duch wasz, dusza i ciało zachowały się na
przyjście Pana” (Tes 5,23). Kościół twierdzi, że takie rozróżnienie nie wpro-
wadza w duszy jakiegoś dualizmu. „Duch” ma oznaczać, że człowiek już od
chwili stworzenia skierowany jest ku swojemu celowi nadprzyrodzonemu,
a jego dusza zostaje uzdolniona do tego, żeby pozostawać w komunii z Bogiem
(por. KKK 362-367).
Informacje dla katechety:

„Pojęcie dusza często oznacza w Piśmie Świętym życie ludzkie lub całą osobę
ludzką. Oznacza także to wszystko, co w człowieku jest najbardziej wewnętrzne
i najwartościowsze: to, co sprawia, że człowiek jest w sposób najbardziej szcze-
gólny obrazem Boga: «dusza» oznacza zasadę duchową w człowieku” (KKK
363). Dusza ukazuje człowieka jako żyjącego, jako świadomą jedność. Duch
zaś to osoba w jej zależności od Boga, w jej wymiarze religijnym (G. Colombo,
hasło „Człowiek”, w: Encyklopedia chrześcijaństwa, Kielce 2000, s. 154).
Zazwyczaj przez „duszę” rozumie się element duchowy w człowieku, który to
składnik, przeciwnie niż „ciało”, nie podlega prawom śmierci. Człowiek duszę
nie tyle „ma”, ile po prostu „jest” ciałem i duszą (G. Ambrosio, hasło „Dusza”,
w: Encyklopedia chrześcijaństwa, s. 182).
Boże „tchnienie” (hebrajskie ruah – „duch”, „tchnienie”) zapewnia „oddech
życia” (neszarna). Zarówno „tchnienie”, jak i „oddech życia” są własnością
Jahwe (hasło „Dusza”, w: Encyklopedia chrześcijaństwa, s. 182). Efektem tego
tchnienia jest uznawanie człowieka za „istotę żywą”.
47
2. Duchowość człowieka i jej rozwój – praca w grupach (czas – 7 min.)
K. prosi uczniów o zastanowienie się nad podanymi na kartkach zagadnieniami
(teczka pomocy). Swoje myśli i spostrzeżenia uczniowie zapisują, prezentując je
potem na forum klasy. K. krótko podsumowuje ich pracę.
Grupa 1
– Jakie przymioty człowieka świadczą o jego duchowości?
Grupa 2
– Wymień czynniki, które wpływają na duchowość człowieka.
Grupa 3
– Na czym polega duchowy rozwój człowieka?
Grupa 4
– Jakie dary otrzymali od Boga pierwsi ludzie?
3. Postawy religijne – reklama (czas – 7 min.)
K. może zaproponować uczniom tworzenie reklamy:
We wszystkich mediach wszechobecna jest reklama. Przyzwyczailiśmy się
do tego, że najczęściej zachwala się w niej środki służące ciału. Jak zareklamo-
walibyście np. modlitwę lub spowiedź?
4. Przejawy troski o ciało i duszę – praca w grupach (czas – 10 min.)
Człowiek jest jednością duszy i ciała. Swoje życie, duszę i ciało powinien
traktować w kategorii daru. Taka postawa łączy się z oczywistą wdzięcznością
wobec Dawcy Życia. Możemy powiedzieć, że dar życia jest równocześnie zada-
niem. Nie wystarczy tylko żyć, trzeba jeszcze żyć w sposób godny.
Zastanowimy się teraz nad sposobami wyrażenia naszej troski o ciało
i duszę.
Pracę można wykonać w grupach (albo w parach), a przemyślenia wpisać do
tabeli.
Troska o ciało Troska o duszę

• mycie się • codzienna modlitwa poranna i wie-
• pielęgnacja czorna
• chodzenie do fryzjera • utrzymywanie więzi z Bogiem Stwór-
• wizyty u lekarza cą
• przyjmowanie leków • troska o własne sumienie, częsta
• zdrowe odżywianie spowiedź
• sport • przebywanie w towarzystwie ludzi
• estetyczny ubiór mądrych i dobrych
• sen • czytanie wartościowych książek
• oglądanie dobrych filmów
• uczenie się
48
• zdobywanie nowych umiejętności
• odkrywanie, pielęgnowanie i rozwi-
janie własnych talentów
• życie zgodne z przykazaniami
• troska o życie kulturalne
• kultura na co dzień („proszę”,
„dziękuję”, „przepraszam”)
K. podsumowuje pracę uczniów słowami:

„Jak dwie ręce złączone są w modlitwie i jedna nie jest ważniejsza od drugiej,
tak ciało i dusza są dwiema złożonymi rękami i razem wejdą do życia wieczne-
go. I będą jak dwie związane dłonie w tym, co jest bardziej nieskończone niż
modlitwa, niż sakrament na wieki” (Charles Peguy).
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat katechezy i tabelę.
2. Modlitwa
Prośba o pomoc w stawaniu się coraz doskonalszym i pełniejszym człowiekiem.
3. Praca domowa
1. Napisz dokładny plan zajęć na najbliższe trzy dni i policz, ile czasu zajmuje
ci troska o ciało, a ile troska o duszę. Ile minut poświęcasz na codzienne
spotkanie z Bogiem, czyli na modlitwę?
2. Napisz, jak rozumiesz słowa Pawła Hulka-Laskowskiego: „Istotą chrześci-
jaństwa jest wiara w nieśmiertelność duszy i konieczność rozpoczynania
tego żywota wiekuistego już tutaj, na ziemi”.
Literatura
Arystoteles, O duszy, Warszawa 1972.
W. Mühlen, Nowe życie z Bogiem, Wrocław–Kraków 1994.
E. Staniek, Sześć prawd wiary, Kraków 1997.
S. Witek, Miłość chrześcijańska w życiu człowieka, Warszawa 1983.
49
9. Pod skrzydłami Bożej opatrzności
Ø Poznanie prawdy o Bożej opatrzności i rozpoznawanie jej przejawów.
Ø Pokładanie ufności w Bogu.
Wiedza:
– Uczeń podaje definicję Bożej opatrzności
– przytacza teksty biblijne na temat opieki Boga nad światem
– zna prawdę, że Bóg szanuje wolność każdego człowieka
– wyjaśnia, że Bóg stworzył świat niejako „w drodze” do ostatecznej dosko-
nałości, a więc że nie jest on pozbawiony wpływów zła.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, na czym polega Boża opatrzność
– interpretuje teksty biblijne i naukę Kościoła na temat Bożej opatrzności
– uzasadnia sens wiary w opatrzność Bożą i opisuje jej przejawy w ludzkim
życiu.
– Uczeń pokłada nadzieję w Bogu, szczególnie w trudnych sytuacjach
– współpracuje z Bogiem w realizacji Bożego zamysłu
– modli się w intencjach ludzi tracących nadzieję.

i KKK, tworzenie pocztówki z pocieszeniem dla smutnego, układanie
modlitw, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, kartki wielkości pocztówek do pracy
w grupach, kredki, flamastry i kartki formatu A4 do zapisania modlitw.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa

Każdy człowiek kieruje się wartościami, które są dla niego cenne. Ma też
cechy, które ceni u innych i u siebie.
– Jakie cechy cenicie u innych?
Zatrzymamy się dziś nad cechami takimi jak troskliwość i opiekuńczość.
W różnych relacjach między ludźmi są to cechy nadzwyczaj pożądane. Najpierw
powinny występować między małżonkami, następnie u rodziców wobec dzieci,
50
a także między przyjaciółmi, w szpitalu, w szkole i wszędzie tam, gdzie ktoś
potrzebuje pomocy.
– Jakie cechy Boga cenicie najbardziej?
– W czym przejawia się Boża opieka nad człowiekiem?
– W czym przejawia się Boża opieka nad światem?
(Bóg podtrzymuje go w istnieniu, działa w nim poprzez prawa natury)
Dzisiaj porozmawiamy właśnie o Bożej opiece nad człowiekiem i nad świa-
tem. Tę Bożą troskliwość nazywamy Opatrznością.
II. ROZWINIĘCIE
1. Przejawy troski Boga o świat – analiza tekstu biblijnego

Uczniowie czytają perykopę Mt 6,25-34 z podręcznika i dokonują jej analizy. K.
nadaje taki bieg ich rozumowaniu, by wskazać, że Bóg troszczy się o stworzony
świat, a człowiek winien się wobec Niego wykazać ufnością.
2. Wiara w Opatrzność – wykład urozmaicony
Bóg ubiera lilie polne i żywi ptaki, ale najbardziej opiekuje się człowiekiem.
„Jeśli ziele na polu, które dziś jest, a jutro będzie do pieca wrzucone, Bóg tak
przyodziewa, czyż nie tym bardziej was, małej wiary?”.
Wiara w Opatrzność wiąże się z wiarą w sens ludzkiego życia i ludzkiej
historii. Wierzyć w opiekę Boga to wyznawać, że On nie tylko stworzył świat
i człowieka, lecz także ogarnia wszystko swoją miłością i troską, że wszystko
prowadzi do zamierzonego przez siebie celu, jakim jest wyzwolenie od każdej
postaci zła i szczęście wieczne. „Stworzenie ma właściwą sobie dobroć i dosko-
nałość, ale nie wyszło całkowicie wykończone z rąk Stwórcy. Jest ono stworzone
«w drodze» do ostatecznej doskonałości, którą ma dopiero osiągnąć i do której
Bóg je przeznaczył. Bożą opatrznością nazywamy zrządzenia, przez które Bóg
prowadzi swoje stworzenie do tej doskonałości” (KKK 302).
Wiara w Opatrzność oznacza również przekonanie, że nawet te fakty
i cierpienia, których sensu człowiek nie umie sobie wyjaśnić, nie tylko nie stoją
w sprzeczności z Bożym planem, lecz przyczyniają się do jego realizacji. Nawet
ludzkie grzechy stają się dzięki Bożej ojcowskiej miłości okazją do powstania
czegoś dobrego. Wiara w Bożą opatrzność, która rządzi światem i wiedzie do
nieba, gdzie Bóg „otrze wszelką łzę, a śmierci już nie będzie; ani żałoby, ni
krzyku, ni trudu” (Ap 21,4), pozwala nam zawsze, w każdych okolicznościach
zachować niewzruszone zaufanie do Boga.
„Bóg daje ludziom możliwość dobrowolnego uczestniczenia w swojej Opatrz-
ności, powierzając im odpowiedzialność za czynienie sobie ziemi «poddaną»
i za panowanie nad nią. Bóg pozwala więc ludziom być rozumnymi i wolnymi
przyczynami w celu dopełnienia dzieła stworzenia, w doskonałej harmonii dla
dobra własnego i dobra innych. Ludzie, często nieświadomi współpracowni-
cy woli Bożej, mogą wejść w sposób dobrowolny w Boży zamysł przez swoje
51
działania, przez swoje modlitwy, a także przez swoje cierpienia. Stają się więc
w pełni «pomocnikami Boga» i Jego Królestwa” (KKK 308).
Boża opieka staje się szczególnie widoczna, gdy bierze się pod uwagę ca-
łość ludzkiego życia i całą ludzką historię. Świadczą o tym dzieje patriarchów
(a najbardziej los Józefa, sprzedanego przez braci do Egiptu), świadczą całe
dzieje zbawienia, przedstawione w Starym i Nowym Testamencie.
Gdy człowiek zgrzeszył, Bóg zapowiada Zbawcę, stopniowo przygotowując
ludzkość na Jego przyjście. Pojawia się Abraham, którego wiara jest począt-
kiem historii narodu wybranego. Bóg wyzwala ten naród z niewoli egipskiej,
prowadzi do Ziemi Obiecanej i mimo wielu jego odstępstw zachowuje Izraelitów
w wierze. Z tego ludu przychodzi na świat Zbawiciel. I znowu to, co zdawało
się być klęską i przekreśleniem Bożych planów, czyli śmierć Pana Jezusa na
krzyżu, staje się ich realizacją. „Czyż Mesjasz nie miał tego cierpieć, aby wejść
do swej chwały?” (Łk 24,26).
Pismo Święte wskazuje również, że Boża opatrzność wcale nie musi działać
na drodze zjawisk cudownych, lecz ujawnia się w działaniu wszystkich stworzo-
nych przez Boga bytów, także w wolnym działaniu ludzi. Toteż wiara pozwala
dostrzegać Opatrzność tam, gdzie mówi się o zwykłym „zbiegu okoliczności”,
„przypadku” czy o normalnych ludzkich decyzjach.
3. Budzenie nadziei w drugim człowieku – projektowanie kartek (czas – 5
min.)
Wiara w Bożą opatrzność jest równocześnie budowaniem nadziei zarówno
w sercu nas samych, jak i u naszych bliźnich. Z pewnością człowiek, który pokła-
da ufność w Bogu, wierzy w Jego opiekę. Umie w trudnych chwilach nie tylko
sam zawierzyć Bogu, ale i umacniać innych, gdy przeżywają takie chwile.
K. rozdaje poszczególnym grupom kartki z poleceniem:
Zaprojektujcie kartkę odzwierciedlającą temat katechezy, a więc taką,
w której można podarować trochę nadziei komuś smutnemu. Nie zapomnijcie
o jakimś optymistycznym tekście.
Potem następuje prezentacja kartek wobec całej klasy. K. dokonuje oceny. Kartki
mogą być elementem zdobiącym salę lekcyjną.
4. Moja wiara w Bożą opiekę – redagowanie modlitwy (czas – 5 min.)
Wiara w Bożą opatrzność wyraża się między innymi w modlitwie. Im ciężej
nam jest, tym żarliwiej powinniśmy się modlić. Bóg zachęca nas do tego sło-
wami: „Wzywaj mnie w dniu utrapienia. Ja cię uwolnię, a ty Mnie uwielbisz”
(Ps 50,15). Za chwilę postaracie się ułożyć i napisać tekst modlitwy wyrażającej
zaufanie Bogu i wiarę w Jego opatrzność. Wyobraźcie sobie, że te wasze mo-
dlitwy znajdą się w modlitewniku i pomogą komuś w trudnej sytuacji znaleźć
odpowiednie słowa.
Klasa pracuje w grupach. Po zakończeniu pracy – prezentacja modlitw. One również
mogą być później elementem dekoracji sali lekcyjnej.
52
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie podają temat katechezy i wspólnie opracowują definicję Bożej opatrz-
ności (z wpisaniem do zeszytów).
2. Modlitwa
Prośba o wzrost wiary i zaufanie Bożej opatrzności (można tu wykorzystać teksty
zredagowane przez uczniów).
3. Praca domowa
Przeprowadź w swojej rodzinie wywiad na temat Bożej opatrzności. Kiedy
i w jakiej sytuacji twoi rodzice, siostry czy bracia doświadczyli Bożych interwencji
w swoim życiu? Ich wypowiedzi zapisz w zeszycie.
Literatura
R. Guardini, Bóg daleki, Bóg bliski, Poznań 1991.
V. Sion, Zawierzyć Opatrzności, Kraków 1993.
53
10. Jezus – jednorodzony Syn Boga
Ø Poznanie znaczenia imion i tytułów nadanych Synowi Bożemu.
Ø Pogłębienie wiary w Jezusa-Mesjasza.
Wiedza:
– Uczeń określa, kim jest Jezus
– podaje, co oznacza to imię i przydomek „Chrystus”
– wymienia argumenty, potwierdzające prawdę o boskim i ludzkim pocho-
dzeniu Pana Jezusa
– podaje, dlaczego Pan Jezus przyszedł na ziemię.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia imiona i określenia Jezusa Chrystusa
– uzasadnia, dlaczego nazywamy Go Panem
– charakteryzuje pochodzenie Pana Jezusa i cel Jego misji.
– Uczeń wierzy, że Pan Jezus jest Jednorodzonym Synem Boga
– uznaje Go za swojego Pana i Zbawcę
– oddaje cześć Panu Jezusowi i składa o Nim świadectwo.
Metody i techniki: plebiscyt, rozmowa kierowana, praca z tekstem biblijnym

i KKK, schematyczne przedstawienie treści, świadectwo, refleksja, śpiew,
praca w grupie, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, kartki z siglami lub tekstami biblijnymi,
duży arkusz papieru i gruby pisak.
I. WPROWADZENIE
1. Powitanie i modlitwa do Ducha Świętego
2. Świadek Jezusa – plebiscyt, rozmowa kierowana
K. może przeprowadzić w klasie plebiscyt, która z wymienionych osób, zdaniem
uczniów, jest największym świadkiem Jezusa. Może się przy tym ograniczyć tylko
do postaci współczesnych, dodając poniższą informację:
Czasopismo „Jezus żyje!” ogłosiło plebiscyt pt. „Wielcy świadkowie Jezusa”.
Uczestnicy mieli wybrać jedną osobę, która jest według nich największym Jego
świadkiem. Wyniki plebiscytu:
św. Jan Paweł II – 29 proc. głosów
św. Faustyna Kowalska – 18 proc.
54
św. Ojciec Pio – 12 proc.
Matka Teresa z Kalkuty – 7 proc.
św. Teresa od Dzieciątka Jezus – 4 proc.
św. Maksymilian Kolbe – 4 proc.
Pozostałe głosy były rozproszone na kilkudziesięciu świadków (wśród nich

występowali m.in.: ks. Jerzy Popiełuszko, św. Brat Albert., św. Franciszek, św.
Katarzyna ze Sieny, św. Jan Vianney, św. Ignacy, św. Antoni, św. Edyta Stein,
św. Maria Goretti, św. Gianna Beretta Molla itd.). Obok nich powinni się
znaleźć jednak i ci, o których wie tylko wąskie grono ludzi: czyjaś kochająca
babcia, jakiś wspaniały spowiednik, pewna dobra przyjaciółka… (za: „Jezus
żyje!”, nr 17/2002).
Ci ludzie zafascynowali się osobą Jezusa. Z pewnością był On dla nich
kimś bardzo ważnym. Kim On jest dla nas – to przewodnie pytanie dzisiejszej
katechezy.
Zapisujemy temat na tablicy i w zeszytach.
II. ROZWINIĘCIE
1. Osoba Jezusa Chrystusa – analiza tekstów biblijnych i KKK (czas – 10

min.)
Proponowany jest podział klasy na sześć grup. Każda z nich otrzymuje Pismo
Święte (najlepiej po egzemplarzu na ucznia), kartki z parametrami biblijnymi lub
z wypisem tekstów biblijnych (teczka pomocy). Jedna z grup pracuje wyłącznie
z KKK 423, 426. Na kartkach są pytania, na które należy odpowiedzieć.
Grupa 1
– Kim jest Jezus Chrystus?
– Jak przyszedł na ziemię?
„Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da

Mu tron Jego praojca, Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki,
a Jego panowaniu nie będzie końca. Anioł Jej odpowiedział: Duch Święty zstąpi
na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też Święte, które się narodzi,
będzie nazwane Synem Bożym” (Łk 1,32-33.35).
„Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby
każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne” (J 3,16).
„Gdy jednak nadeszła pełnia czasu, zesłał Bóg Syna swego, zrodzonego
z niewiasty, zrodzonego pod Prawem, aby wykupił tych, którzy podlegali Prawu,
abyśmy mogli otrzymać przybrane synostwo” (Ga 4,4-5).
„Odpowiedział Szymon Piotr: Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego” (Mt
16,16).
55
Grupa 2
– Jakie są historyczne ramy życia Jezusa Chrystusa?
– Wymień najważniejsze wydarzenia z życia Jezusa, które przyniosły zba-
wienie ludziom.
„Wierzymy i wyznajemy, że Jezus z Nazaretu, urodzony jako Żyd z córki
Izraela w Betlejem, w czasach króla Heroda Wielkiego i cezara Augusta I,
z zawodu cieśla, który umarł ukrzyżowany w Jerozolimie za czasów namiestnika
Poncjusza Piłata, w czasie rządów cezara Tyberiusza, jest odwiecznym Synem
Bożym, który stał się człowiekiem. Wierzymy, że «od Boga wyszedł» (J 13,3),
«z nieba zstąpił» (J 3,13; 6,33), «przyszedł w ciele» (1 J 4,2), ponieważ «Słowo
stało się ciałem i zamieszkało wśród nas. I oglądaliśmy Jego chwałę, chwałę,
jaką Jednorodzony otrzymuje od Ojca, pełen łaski i prawdy»” (KKK 423).
„«Jezus Chrystus z Nazaretu, Jednorodzony Syn Ojca, który cierpiał i umarł
za nas i który teraz, ponieważ zmartwychwstał, żyje z nami na zawsze». (…)
Celem katechezy jest «doprowadzenie do komunii z Jezusem Chrystusem, bo
tylko On sam może prowadzić do miłości Ojca w Duchu Świętym i uczestnictwa
w życiu Trójcy Świętej»” (KKK 426).
Grupa 3
– Co oznacza imię Jezus?
– W jakim celu Jezus przyszedł na ziemię?
– Jaką moc ma imię „Jezus”?
Imię „Jezus” oznacza „Bóg zbawia”.
„(Maryja) porodzi Syna, któremu nadasz imię Jezus, On bowiem zbawi swój
lud od jego grzechów” (Mt 1,21).
„Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad
wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich
i ziemskich, i podziemnych” (Flp 2,9-10).
„Nie wyście Mnie wybrali, ale Ja was wybrałem i przeznaczyłem was na to,
abyście szli i owoc przynosili, i by owoc wasz trwał – aby wszystko dał wam
Ojciec, o cokolwiek Go poprosicie w imię moje” (J 15,16).
„I nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem
żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zbawieni” (Dz 4,12).
„Kiedyśmy szli na miejsce modlitwy, zabiegła nam drogę jakaś niewolnica,
opętana przez ducha, który wróżył. Przynosiła ona duży dochód swym panom.
Ona to, biegnąc za Pawłem i za nami wołała: «Ci ludzie są sługami Boga Naj-
wyższego, oni wam głoszą drogę zbawienia». Czyniła to przez wiele dni, aż Paweł
mając dość tego, odwrócił się i powiedział do ducha: «Rozkazuję ci w imię Jezusa
Chrystusa, abyś z niej wyszedł». I w tejże chwili wyszedł” (Dz 16,16-18).
„Kiedy Piotr odwiedzał wszystkich, przyszedł też do świętych, którzy mieszkali
w Liddzie. Znalazł tam pewnego człowieka imieniem Eneasz, który był sparaliżowany
i od ośmiu lat leżał w łóżku. «Eneaszu – powiedział do niego Piotr – Jezus Chrystus
cię uzdrawia, wstań i zaściel swoje łóżko!» I natychmiast wstał” (Dz 9,32-34).
56
Grupa 4
– O jakim namaszczeniu Jezusa mówią teksty Pisma Świętego?
– Jakie czyny Jezusa były owocem namaszczenia?
– Co to znaczy, że Jezus jest Chrystusem czyli Mesjaszem?
Imię „Chrystus” oznacza „Namaszczony”, „Mesjasz”.

„...narodził się Jezus, zwany Chrystusem” (Mt 1,16).
„(Jezus) przyszedł również do Nazaretu, gdzie się wychował. W dzień sza-
batu udał się swoim zwyczajem do synagogi i powstał, aby czytać. Podano Mu
księgę proroka Izajasza. Rozwinąwszy księgę, natrafił na miejsce, gdzie było
napisane: «Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał
Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym
przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym obwoływał rok łaski od
Pana». Zwinąwszy księgę, oddał słudze i usiadł; a oczy wszystkich w synagodze
były w Nim utkwione. Począł więc mówić do nich: «Dziś spełniły się te słowa
Pisma, któreście słyszeli»” (Łk 4,16-21).
„Znacie sprawę Jezusa z Nazaretu, którego Bóg namaścił Duchem Świętym
i mocą. Dlatego że Bóg był z Nim, przeszedł On dobrze czyniąc i uzdrawiając
wszystkich, którzy byli pod władzą diabła” (Dz 10,38).
„Niech więc cały dom Izraela wie z niewzruszoną pewnością, że tego Jezusa,
którego wyście ukrzyżowali, uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem” (Dz 2,36).
Grupa 5
– Jaka jest relacja pomiędzy Jezusem a Bogiem?
– W jaki sposób ludzie rozpoznają Boże Synostwo Jezusa?
Imię „Syn Boży” oznacza jedyną i wieczną relację Jezusa do Boga Ojca.
„A głos z nieba mówił: «Ten jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodo-
banie»” (Mt 3,17).
„Odpowiedział Szymon Piotr: «Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego». Na
to Jezus mu rzekł: «Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem nie
objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie»” (Mt 16,16-
17).
„Zawołali wszyscy: «Więc Ty jesteś Synem Bożym?» Odpowiedział im: «Tak.
Jestem Nim»” (Łk 22,70).
„Wszystko przekazał Mi Ojciec mój. Nikt też nie zna Syna, tylko Ojciec, ani
Ojca nikt nie zna, tylko Syn, i ten, ko mu Syn zechce objawić” (Mt 11,27).
„Setnik zaś i jego ludzie, którzy odbywali straż przy Jezusie, widząc trzęsienie
ziemi i to, co się działo, zlękli się bardzo i mówili: «Prawdziwie, Ten był Synem
Bożym»” (Mt 27,54).
„(Jest to Ewangelia) o Jego Synu – pochodzącym według ciała z rodu Dawida,
a ustanowionym według Ducha Świętości przez powstanie z martwych pełnym
mocy Synem Bożym – o Jezusie Chrystusie, Panu naszym” (Rz 1,3-4).
57
Grupa 6
– Kto nazywa Jezusa Panem?
– Co osiągnie ten, kto wyzna i uwierzy, że Jezus jest Panem?
Imię „Pan” oznacza Boskie panowanie.

„Niech więc cały dom Izraela wie z niewzruszoną pewnością, że tego Jezusa,
którego wyście ukrzyżowali, uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem” (Dz 2,36).
„A oto zbliżył się trędowaty, upadł przed Nim i prosił Go: «Panie, jeśli chcesz,
możesz mnie oczyścić»” (Mt 8,2).
„Tomasz Mu odpowiedział: «Pan mój i Bóg mój!»” (J 20,28).
„Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad
wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich
i ziemskich, i podziemnych. I aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest
PANEM – ku chwale Boga Ojca” (Flp 2,9-11).
„Nikt też nie może powiedzieć bez pomocy Ducha Świętego: «Jezus jest
Panem»” (1 Kor 12,3b).
„Jeśli więc ustami swoimi wyznasz, że JEZUS JEST PANEM i w sercu
swoim uwierzysz, że Bóg Go wskrzesił z martwych – osiągniesz zbawienie”
(Rz 10,9).
„I siódmy anioł zatrąbił. A w niebie powstały donośne głosy mówiące: Nastało
nad światem królowanie Pana naszego i Jego Pomazańca i będzie królować na
wieki wieków!” (Ap 11,15).
Grupy prezentują odpowiedzi na zadane pytania wobec całej klasy.

2. Znaczenie tytułów Jezusa – schematyczne przedstawienie treści (czas – 7
min.)
K. dzieli tablicę (lub plakat) na dwie pionowe części. Wybrany uczeń zapisuje zna-
czenie imion Jezusa. Potem przedstawiciele grup podają odpowiedzi na postawione
im na kartkach pytania. W razie potrzeby K. włącza się z pytaniami pomocniczymi,
wyjaśniając ewentualne problemy.
Imię znaczenie
Jezus  Bóg zbawia.
Chrystus  Mesjasz,
Namaszczony.
Syn Boga  oznacza jedyną i wieczną relację Jezusa do Boga.
Pan  oznacza Boskie panowanie.
3. Podsumowanie pracy
– Co oznacza imię Jezus?
– Co to znaczy, że jest On Chrystusem, Synem Boga, Panem?
58
4. Świadectwo
K. może przytoczyć świadectwo młodego człowieka o jego doświadczeniu życia
z Jezusem.
Jezus wyciągnął do mnie rękę
Urodziłem się i wychowałem w rodzinie katolickiej. Dzięki łasce Jezusa
przyjąłem wszystkie sakramenty (chrzest, sakrament pojednania, komunię
i bierzmowanie). Moja mama nauczyła mnie modlić się, chodzić do kościoła
i żyć w wierze chrześcijańskiej. Przez wiele lat byłem ministrantem. Robiłem
wszystko, by być dobrym ministrantem, by być dobrze widzianym przez in-
nych i przez samego Boga.
Później w moje życie szczególniej wyraźnie wszedł grzech. Najpierw
z ciekawości, a w końcu z nawyku (nałogu) zacząłem grzeszyć. Przestałem dbać
o to, by być dobrym chrześcijaninem. Powoli zapominałem o Jezusie i o tym,
że On mnie kocha. Coraz bardziej oddalałem się od Boga. Chciałem sobie sam
poradzić w życiu, także z grzechami. Jednak zamiast wychodzić z grzechu, coraz
bardziej w niego wpadałem. Wydawało mi się, że dotknąłem już dna.
Chciałem zginąć.
Zacząłem krzyczeć: „Jezu, pomóż mi!”. Jezus wyciągnął do mnie rękę. Przy-
ciągnął mnie do siebie. Zacząłem chodzić na spotkania we wspólnocie KSM
i przyjmować prawdę o tym, że Jezus mnie kocha. Jezus zaczął przemieniać
moje życie. Sprawił też, że teraz jestem wolny od moich grzechów. On roz-
wiązał mój problem.
Jeśli Jezus tak przemienił moje życie, to to samo może uczynić także dla
Ciebie. Chwała Panu!
Jacek
(www.adonai.pl)
5. Wierzę w Jezusa Chrystusa, Syna Bożego – refleksja

Zastanów się w głębi swojego serca, jakie znaczenie ma dla ciebie fakt, że
Pan Jezus jest Chrystusem, Zbawicielem, Synem Boga. Proś Ducha Świętego,
żeby odnowił i umocnił twoją wiarę w Syna Bożego. Wyznaj Jezusowi za św.
Piotrem: „Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego” (Mt 16,16).
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie przepisują do zeszytów treść z tablicy (plakatu).
2. Modlitwa
Śpiew pieśni „Jezus” (podręcznik).
Wyznanie, kim jest Jezus Chrystu, np.:
59
Jezu, Ty jesteś moim Panem i Zbawicielem. Uwielbiam Twoje święte imię,
w którym jest moje zbawienie. Ty prawdziwie jesteś Jednorodzonym Synem
Boga żywego, zrodzonym z Maryi Dziewicy. Ty umarłeś na krzyżu, zmartwych-
wstałeś i żyjesz. Jesteś ten sam teraz i na wieki. Wierzę w Ciebie i ufam Tobie.
Chwała Ojcu i Synowi…
3. Praca domowa
1. Przeczytaj Credo lub pomódl się nim w formie osobistego wyznania wiary
w Jezusa-Mesjasza.
2. Zapoznaj się z fragmentem Ewangelii Mt 16,13-20.
Literatura
M. Rusecki, Historyczne istnienie Jezusa z Nazaretu. Źródła poznania, w: Być
chrześcijaninem dziś, Lublin 1992.
J. Królikowski, Zrehabilitować cnotę, Tarnów 2004, s. 7-17.
W. Kasper, Jezus Chrystus, Warszawa 1983.
Brat Efraim, Jezus, Żyd praktykujący, Kraków 1994.
60
11. Jezus – Owoc tajemnicy słuchania.
„Począł się z Ducha Świętego
i narodził się z Maryi Panny”
Ø Poznanie i rozumienie tajemnicy wcielenia.
Ø Wiara w Jezusa Chrystusa – prawdziwego Boga i człowieka.
Wiedza:
– Uczeń określa tajemnicę i sens wcielenia
– podaje argumenty potwierdzające prawdę, że Pan Jezus jest prawdziwym
Bogiem i prawdziwym człowiekiem
– wskazuje tekst biblijny o wcieleniu (J 1,14)
– wyjaśnia, że Pan Jezus jest jedynym pośrednikiem między Bogiem a ludź-
mi.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, w jaki sposób Syn Boży stał się człowiekiem
– rozróżnia między boską a ludzką naturą Pana Jezusa
– wyjaśnia, dlaczego Bóg wybrał Maryję na Jego Matkę
– opisuje rolę, jaką Maryja odegrała przy wcieleniu.
– Uczeń wierzy w Jezusa Chrystusa, narodzonego z Maryi Dziewicy
– naśladuje Maryję w posłuszeństwie woli Bożej.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem, rebus, kalam-

bury, praca w grupach, praca w parach.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A4 dla grup, tekst kolędy „Bóg się rodzi”
(jeden na dwie osoby), hasła na kartkach do rebusów lub kalamburów.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa (o wzrost wiary)

K. podejmuje z uczniami rozmowę na temat potocznego użycia słów „wcielenie”,
„wcielić się”. Wspólnie wyjaśniają ich znaczenie w przykładowych sformułowa-
niach:
 aktor wcielił się w rolę bohatera
 nowe wcielenie piosenkarki
61
 ktoś jest współczesnym wcieleniem człowieka żyjącego przed laty (np.
drugie wcielenie św. Franciszka)
 wcielony smutek, wcielona radość
itp.
Również teologia, czyli nauka o Bogu, posługuje się pojęciem „wcielenie”.
Ma to związek z tajemnicą wiary odnoszącą się do Syna Bożego. Tu jednak
należy ten termin rozumieć zupełnie inaczej, niż funkcjonuje on w języku
potocznym.
Zapis tematu katechezy.
II. ROZWINIĘCIE
1. Słowo stało się ciałem – analiza tekstu biblijnego
Wybrany uczeń czyta głośno tekst J 1,1-3.11-14 (podręcznik). Po jego wysłuchaniu
K. stawia przed klasą problem:
– Jak w świetle tego tekstu należy rozumieć tajemnicę wcielenia?
– Które zdanie mówi o tej tajemnicy najwyraźniej?
2. Jezus jest Bogiem i człowiekiem – praca w parach z tekstem
Odczytaną z kart Ewangelii tajemnicę wcielenia Franciszek Karpiński ujął
w pełnych paradoksów strofach kolędy „Bóg się rodzi”. Wyliczcie występujące
w kolędzie paradoksy i zastanówcie się, co one wyrażają.
K. rozdaje ten tekst (teczka pomocy).
Bóg się rodzi, moc truchleje,
Pan niebiosów obnażony;
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice Nieskończony.
Wzgardzomy – okryty chwałą,
Śmiertelny – Król nad wiekami!
A Słowo ciałem się stało
I mieszkało między nami.
3. Jak rozumieć tajemnicę wcielenia? – wykład
Na drodze paradoksu poeta pokazał sposób myślenia o tym, co dla umysłu
jest niepojęte. Przed tajemnicą Boga, który stał się człowiekiem, należy się tylko
uniżyć i przyjąć tę prawdę z wiarą.
Syn Boży stał się rzeczywistym człowiekiem. Jezus nie jest Bogiem zamiesz-
kującym ludzkie ciało, lecz człowiekiem złożonym z duszy i ciała, będącym
jednak Synem Bożym.
Wcielenie nie oznacza, że Jezus jest zarazem, ale jakby i „na przemian” raz
Bogiem, a raz człowiekiem, występując jako Bóg, kiedy indziej zaś jako czło-
wiek. Jezus, wcielony Syn Boży, jest jedną i tą samą osobą, osobą Syna Bożego
w ludzkiej naturze, Osobą Boską, która myśli, kocha, czuje, żyje po ludzku:
ludzkim umysłem, ludzkim sercem, ludzkim doznawaniem…
62
Wcielenie jest równoznaczne z przyjęciem przez Drugą Osobę Bożą czło-
wieczeństwa z Najświętszej Maryi Panny. Syn Boży się wcielił, to znaczy, że stał
się człowiekiem. Choć terminu „wcielenie” nie spotykamy w Piśmie Świętym,
to jednak jest to oczywiste nawiązanie do Ewangelii według św. Jana: „Słowo
stało się ciałem i zamieszkało wśród nas” (J 1,14).
„Słowo” jest w Piśmie Świętym innym imieniem Syna Bożego. Znane jest
dobrze z prologu Ewangelii według św. Jana: „Na początku było Słowo, a Słowo
było u Boga i Bogiem było Słowo” (J 1,1). Święty Jan nawiązał tym samym do
tradycji Starego Testamentu, który wspomina o wypowiadanym przez Boga
słowie i o Bożej mądrości. Księga Rodzaju mówi, że wszystko, co istnieje, Bóg
stworzył swoim słowem.
Księgi mądrościowe przedstawiają uosobioną Mądrość Bożą jako pierwsze
z Bożych stworzeń, jako istniejącą „od wieków… od początku, nim ziemia powsta-
ła”, współdziałającą z Bogiem przy stworzeniu świata (por. Prz 8,22.30). Ewangelia
według św. Jana, głosząc, że Pan Jezus jest przedwiecznym Słowem Bożym, posuwa
się jeszcze dalej. Jest On Słowem, przez które Bóg wszystko stworzył. Jest Życiem
i Światłością ludzi. Ono jest kimś odrębnym od Boga, a jednocześnie jest u Boga
i jest Bogiem. Słowo Boże nie zostało więc stworzone. Jest to imię Osoby Boskiej.
Tradycja chrześcijańska widzi w imieniu Słowa drogę do refleksji nad po-
chodzeniem Syna Bożego od Boga Ojca. Bóg, będąc duchem, rodzi swego
Syna duchowo. Bóg Ojciec rodzi Syna, wypowiadając swe odwieczne, jedyne
Słowo i w nim wyraża pełne poznanie siebie samego. Prolog Ewangelii Janowej
kończy się wyznaniem, że odwieczne Słowo Boże „stało się ciałem”, tzn. stało
się człowiekiem (J 1,14).
Pan Jezus jest więc prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem.
O prawdziwości tego człowieczeństwa wiemy stąd, że powiedział nam o tym Bóg
Ojciec, że poświadczyli to apostołowie, że wyznał to wielokrotnie sam Jezus,
potwierdzając swoje słowa cudami, a najbardziej zmartwychwstaniem. Mówią
o tym również wszystkie cztery Ewangelie (Pan Jezus, tak jak każdy człowiek,
narodził się, odczuwał głód, pragnienie, zmęczenie, a w końcu cierpiał i umarł)
oraz przekazy historyków rzymskich i żydowskich (Tacyt, Pliniusz Młodszy,
Swetoniusz, Józef Flawiusz).
4. Rola Maryi w tajemnicy wcielenia – praca z tekstem Pisma Świętego
K. rozdaje uczniom Pismo Święte. Poszczególne grupy, korzystając z tekstów Łk
1,26-38 i Łk 2,1-20, odpowiadają na podane na kartkach pytania.
– Jaka jest rola Maryi w tajemnicy wcielenia?
– Dlaczego Bóg wybrał Maryję na Matkę Jezusa?
Uzasadnij zdanie „Maryja jest posłuszna woli Bożej”.
Po zakończeniu pracy K. podsumowuje krótko wypowiedzi uczniów.
5. Refleksja
Jako motyw do refleksji można wykorzystać poetycki tekst M. Quoista:
63
„Mój najpiękniejszy pomysł to moja Matka.
Brakowało mi Matki, więc uczyniłem Ją.
Uczyniłem Maryję moją Matką, zanim Ona mnie poczęła. Tak było pewniej.
Teraz jestem naprawdę człowiekiem jak wszyscy ludzie.
Niczego już im nie mam do pozazdroszczenia, bo i ja mam Matkę.
Prawdziwą.
Brakowało mi tego”.
(M. Quoist, Modlitwa i czyn, Warszawa 1984, s. 14)
6. Kalambury (rebusy) (czas – 5-7 min.)

K. rozdaje poszczególnym grupom kartki z zapisanym na nich wyrażeniem związa-
nym z treścią bieżącej katechezy. Uczniowie mają je przedstawić w formie rebusu,
kalamburu na kartce lub kalamburu pantomimicznego. Inne grupy mają odgadnąć,
o jakie wyrażenie chodziło, i krótko powiedzieć, co ono oznacza. Przykładowe
wyrażenia: „Bóg stał się człowiekiem”, „tajemnica wcielenia”, „Jezus – prawdziwy
Bóg i prawdziwy człowiek”, „przyjście Jezusa na ziemię”, „narodził się z Maryi
Panny”, „Boże narodzenie”.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat i sporządzają notatkę z katechezy.
2. Modlitwa
Dziękczynienie za to, że Pan Jezus stał się człowiekiem:
„Boże, Ty sprawiłeś, że ta najświętsza noc zajaśniała blaskiem prawdziwej
światłości, daj, abyśmy w niebie mogli uczestniczyć w radości Twojego Syna,
którego tajemnicę wcielenia poznaliśmy na ziemi. Przez naszego Pana, Jezusa
Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świę-
tego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków”.
(kolekta z Narodzenia Pańskiego – Msza w nocy)
3. Praca domowa
1. Przedstaw symbolicznie motywy przyjścia Pana Jezusa na ziemię.
2. Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa: „Bóg zajaśniał najwyraźniej człowiekowi
na ludzkim obliczu Tego, który się narodził w Betlejem. Od tamtej nocy
trzeba się dopatrywać twarzy Boga w każdej twarzy człowieka” (Andrzej
Madej).
Literatura
H. Waldenfels, O Bogu, Jezusie Chrystusie i Kościele – dzisiaj, Katowice 1993.
64
12. Ofiara złożona i przyjęta – Pan Jezus
umiera za nasze grzechy
Ø Głębsze poznanie i rozumienie ofiary Jezusa.
Ø Wdzięczność za dar odkupienia.
Wiedza:
– Uczeń wymienia fakty historyczne, które mają związek z pojmaniem
i śmiercią Jezusa Chrystusa
– podaje definicję odkupienia
– streszcza biblijny opis męki i śmierci Jezusa Chrystusa
– wymienia przyczyny Jego śmierci.
Umiejętności:
– Uczeń opisuje fakty stanowiące kontekst śmierci Pana Jezusa
– wyjaśnia, dlaczego Pan Jezus umarł za nas na krzyżu
– wyraża tajemnicę śmierci Jezusa w formie literackiej lub plastycznej.
– Uczeń wyraża Panu Jezusowi wdzięczność za dar odkupienia
– odwzajemnia miłość Jezusa Chrystusa poprzez udział w nabożeństwach
męki Pańskiej
– daje Chrystusowi świadectwo w swoim środowisku.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem biblijnym,

„mapa myśli”, układanie wiersza, tworzenie symbolu.
Środki dydaktyczne: kartki do pracy metodą „mapa myśli”, kartki do tworzenia
symbolu, film „Pasja”.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba o docenienie daru zbawienia przez wszystkich ludzi lub pieśń „Wisi na
krzyżu” (podręcznik).
2. Symbole i tytuły określające osobę Jezusa – rozmowa kierowana
K. pyta:
– Z jakimi wyrazami lub symbolami wiążecie osobę Jezusa Chrystusa?
– Jakie tytuły określają osobę Pana Jezusa?
(Odkupiciel, Pan, Zbawca, Król, Pasterz, Nauczyciel itp.)
65
– Co one oznaczają?
Dzisiaj będziemy mówić o jednym z tych tytułów Jezusa. Jest nim „Odku-
piciel”.
II. ROZWINIĘCIE
1. Odkupienie – wykład
Odkupieniem nazywa Pismo Święte ogół zbawczych działań Chrystusa na
rzecz ludzi, a szczególnie – Jego dobrowolną śmierć na krzyżu. Wyznajemy, że
Chrystus odkupił przez nią wszystkich.
Prawo Mojżeszowe nakazywało Izraelitom wykupywanie swych krewnych,
którzy na skutek biedy musieli się zaprzedawać w niewolę cudzoziemcom. Trze-
ba też było w świątyni składać okup za pierworodnych, którzy według Prawa
byli szczególną Bożą własnością ze względu na zachowanie przy życiu synów
izraelskich w noc wyjścia z niewoli egipskiej.
Tym samym językiem mówi Stary Testament o Bogu, który wyzwala swój
lud: Bóg odkupił Izraela z Egiptu, a potem z niewoli babilońskiej. Jest Odku-
picielem, a tym samym nabył sobie ten lud na własność. Podobnie Nowy Te-
stament określa znaczenie tego, co dla wszystkich ludzi zrobił Chrystus. Oddał
On życie „na okup za wielu” (Mt 20,28); „wydał siebie za nas, aby nas odkupić
od wszelkiej nieprawości i oczyścić sobie lud wybrany na własność, gorliwy
w wypełnianiu dobrych uczynków” (Tt 2,14); „W Nim mamy odkupienie przez
Jego krew – odpuszczenie grzechów” (Ef 1,7).
Nazywając to, co Chrystus uczynił dla człowieka, odkupieniem, Pismo Święte
zwraca uwagę na stan, w jakim znalazłby się człowiek, gdyby nie Jezus. Byłaby
to sytuacja niewoli zła i śmierci. Człowiek byłby bezradny wobec panującego
w nim grzechu i wobec nieuchronnej śmierci, jako jego skutku. Sytuacji tej do-
świadcza zresztą w jakiejś mierze każdy człowiek, nawet gdy dzięki Chrystusowi
może żyć w wolności dzieci Bożych, to znaczy przezwyciężając grzech i mając
nadzieję na zmartwychwstanie.
Nazwa „odkupienie” mówi też o tym, że człowiek może znaleźć ratunek
i wyzwolenie tylko poza sobą: w Bogu i posłanym przez Niego Synu, Jezusie
Chrystusie. On jest Odkupicielem wszystkich.
Gdy czytamy, że śmierć Pana Jezusa była okupem (czy ceną) za wyzwolenie
człowieka, znaczy to, że kosztowało Go ono wiele: cenę życia. Nie ma natomiast
mowy o tym, żeby Pan Jezus płacił komukolwiek za wyzwolenie człowieka, a już
na pewno nie szatanowi, który swym wpływem zniewolił ludzi. Jako Syn Boży
i jedyny Pan rozkazywał szatanowi i zwyciężał go. Nie płacił też ceny Bogu Ojcu,
skoro to właśnie Ojciec w swej nieskończonej miłości posłał Go na świat, by
ratował człowieka.
Wszystkie Ewangelie koncentrują się wokół śmierci Chrystusa i Jego
zmartwychwstania. Nauczycielska działalność Mistrza z Nazaretu wywoływa-
ła gwałtowny sprzeciw religijnych przywódców ludu – kapłanów i uczonych
66
w Piśmie. Pan Jezus występował przeciw ich czysto formalnemu rozumieniu
Prawa i obłudzie w postępowaniu, a czynił to w imieniu Boga, powołując się
na swe boskie synostwo i otrzymaną od Ojca misję. Najwyższa rada żydowska
(sanhedryn) zarzuciła Mu bluźnierstwo i na tej podstawie skazała na śmierć.
Ponieważ jednak Żydzi, będący pod panowaniem Rzymian, nie mogli samo-
dzielnie wydawać i wykonywać wyroków śmierci, oskarżyli Jezusa przed pro-
kuratorem rzymskim, Poncjuszem Piłatem, stawiając mu zarzut, że podawał
siebie za króla żydowskiego, zagrażając w ten sposób władzy cesarskiej. Pod
naciskiem sanhedrynu i podburzanych przeciw Jezusowi tłumów Piłat wydał na
Niego wyrok śmierci przez ukrzyżowanie. Był to wówczas pospolity i zarazem
najokrutniejszy sposób wykonywania kary śmierci.
Śmierć Jezusa nie zakończyła jednak sprawy, ponieważ On zmartwychwstał.
Dopiero wówczas Jego uczniowie pojęli sens tej śmierci, chociaż ją wcześniej
sam zapowiadał: była to śmierć za grzechy świata, poniesiona za wszystkich
ludzi. Wraz z Jego zmartwychwstaniem staje się to Dobrą Nowiną, którą odtąd
Jego uczniowie będą głosić całemu światu.
Śmierć Jezusa na krzyżu przynosi zbawienie nie dlatego, że Pan Jezus przelał
krew i cierpiał, lecz dlatego, że przez śmierć najpełniej wyraził swe posłuszeń-
stwo i miłość w stosunku do Ojca oraz do ludzi – swych braci. Do końca spełnił
powierzoną Mu misję, głosząc nadejście królestwa Bożego, królestwa prawdy
i miłości, nie cofając się przed sprzeciwami i zagrożeniem życia. Prawda wiary,
że śmierć Chrystusa przynosi zbawienie, oznacza, że posunięte aż do utraty życia
posłuszeństwo i miłość Jezusa przynoszą światu swój zbawczy owoc.
2. Śmierć Jezusa – tworzenie mapy myśli lub film „Pasja” (czas – 10 min.)
Uczniowie oglądają fragment filmu „Pasja”. Zamiast tego mogą przeczytać Mk
15,15-37 (podręcznik). Po takim przygotowaniu otrzymują kartki. Zadaniem
poszczególnych grup jest przypomnienie wydarzeń związanych ze śmiercią Jezusa
i zrobienie notatek w formie „mapy myśli”. Na środku tych kartek ma się znaleźć
napis „śmierć Jezusa”. Na poszczególnych liniach „mapy” uczniowie wpisują
hasłowo przyczyny Jego śmierci i przebieg wydarzeń związanych z tą śmiercią, np.
Chrystus modli się w Ogrójcu; pojmanie Jezusa; Jezus wyszydzony (bicie, ubranie
w szkarłatny płaszcz…); Chrystus oświadcza, że jest Synem Bożym; Chrystus mówi,
że jest Królem; zarzuty stawiane Jezusowi: podburza naród, odwodzi od płacenia
podatków cezarowi, podaje się za Mesjasza, Króla; Jezus skazany na śmierć; droga
krzyżowa.
67
Na poszczególnych liniach „mapy mózgu” wpisz hasłowo przyczyny śmier-
ci Pana Jezusa i przebieg wydarzeń związanych z Jego śmiercią.
pojmanie
ŚMIERĆ
JEZUSA
3. Wdzięczność za dar zbawienia – wiersz lub tworzenie symbolu (czas – 5

31
min.)
Postarajcie się teraz wyrazić Panu Jezusowi wdzięczność za dar zbawienia
i odkupienie. Swoją wdzięczność wyraźcie wierszem lub rysunkiem-symbolem.
Uczniowie pracują w grupach nad tą formą wdzięczności, prezentując potem
swoje prace.
III. ZAKOŃCZENIE
Klasa proponuje temat katechezy. Notatką może być zapis utworzony w formie
„mapy myśli” o śmierci Jezusa lub jeden z ułożonych przez uczniów wierszy.
2. Modlitwa
Dziękczynienie za dar odkupienia z wykorzystaniem modlitw ułożonych przez
uczniów. Można też wykorzystać poniższy tekst:
„Panie Jezu, jako Niewinny byłeś oskarżony, jako Sprawiedliwy – sądzony,
jako Święty – skazany. Synu Człowieczy, byłeś torturowany, krzyżowany i zabi-
jany, byłeś obrzucany bluźnierstwami, szyderstwami i obelgami, Ty – Światłość,
zaznałeś ciemności, Ty – Król, zostałeś wzniesiony na krzyżu, Ty – Życie, ponio-
słeś śmierć, a po śmierci powstałeś do życia. Panie Jezu, adorujemy Ciebie…
Panie Jezu, nasz Odkupicielu i Mistrzu, daj nam siłę do wybaczenia innym,
abyśmy dostąpili – my także – naprawdę Twojego przebaczenia.
…daj nam umiejętność miłowania, abyśmy miłowali na Twój wzór, jako ci,
którzy dzięki Twojej łasce są braćmi w Tobie”.
(Paweł VI, Na chwile ciszy, Poznań 1977, s. 282-283)
68
3. Praca domowa
Przeczytaj i skomentuj wypowiedź św. Jana Pawła II:
„Nie można zapominać o tych, którzy na przestrzeni tej naszej epoki ponieśli
śmierć za wiarę i miłość Chrystusa, którzy na różne sposoby byli i są więzieni,
torturowani, katowani, wydawani na śmierć, a także poddawani szyderstwom
i nagabywaniom, upokarzani i społecznie upośledzeni. Nie można zapominać
o martyrologium Kościoła i chrześcijan naszej epoki. Inne są metody męczeń-
stwa i inne rodzaje świadectwa, ale wszystkie one wyrastają z tego samego krzyża
i dopełniają ten sam Chrystusowy krzyż”.
Literatura
69
13. Ludzkie oblicze Kalwarii – nasz udział
w ofierze Chrystusa
Ø Zrozumienie związku ludzkich cierpień z ofiarą krzyżową Jezusa Chry-
stusa.
Ø Uznanie wartości i obecności Chrystusowego krzyża w życiu wszystkich
chrześcijan.
Wiedza:
– Uczeń stwierdza, że Pan Jezus umarł za nas na krzyżu
– określa, na czym polega ofiara Chrystusa
– podaje treść perykopy Łk 9,23-26.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, dlaczego Pan Jezus umarł na krzyżu
– uzasadnia, jak ofiara Chrystusa staje się aktualna dzisiaj
– uzasadnia potrzebę „wzięcia krzyża i pójścia za Nim”
– charakteryzuje Eucharystię jako ofiarną ucztę miłości
– określa własny udział w ofierze Chrystusa.
– Uczeń uczestniczy w ofierze Chrystusa
– przyjmuje krzyż i idzie po Jego śladach.
Metody i techniki: metoda „słoneczko”, praca z tekstem biblijnym i KKK,

wywiad, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Można wykorzystać tekst „Jak Ciebie, Panie mój…” (podręcznik), zakończony
słowami „Chwała Ojcu…”.
2. Skojarzenia ze słowem „zbawienie” – „słoneczko” (czas – 3-4 min.)
K. poleca uczniom, aby wypisali na małych kartkach wszystkie skojarzenia ze
słowem „zbawienie”, po czym stosując zmodyfikowaną metodę „słoneczka”, dzieli
klasę na kilka grup. Ich przedstawiciele zbierają kartki od wszystkich członków
grupy i naklejają je na szary papier, tworząc promienie z jednakowych określeń,
a wszyscy uczniowie przyglądają się później powstałemu w ten sposób „słońcu”.
70
K. podkreśla skojarzenia, których jest najwięcej. Z pewnością pojawią się wśród
nich takie jak: krzyż, śmierć, ofiara za nasze grzechy, miłość itp.
K. podaje temat obecnej katechezy i wprowadza do niego:
Czwarta z głównych prawd wiary mówi, że Jezus Chrystus stał się człowie-
kiem i umarł na krzyżu dla naszego zbawienia. Dzisiejsza katecheza ma być jej
pogłębieniem, a także refleksją, na ile każdy z nas może mieć udział w Chry-
stusowym krzyżu i zbawianiu świata.
II. ROZWINIĘCIE
1. Istota zbawienia – redagowanie pytań do tekstów KKK (czas – 10 min.)

K. dzieli klasę na cztery grupy, które będą pracować z tekstem Katechizmu Ko-
ścioła Katolickiego (teczka pomocy). Polecenie jest jedno i to samo dla wszystkich
grup:
Przeczytaj tekst i ułóż do niego jak najwięcej pytań.
Grupa 1
„Bolesna śmierć Chrystusa nie była owocem przypadku w zbiegu nieszczę-
śliwych okoliczności. Należy ona do tajemnicy zamysłu Bożego, jak wyjaśnia
Żydom w Jerozolimie św. Piotr w swojej pierwszej mowie w dniu Pięćdzie-
siątnicy: Jezus został wydany «z woli, postanowienia i przewidzenia Bożego»”
(KKK 599).
„Dla Boga wszystkie chwile czasu są teraźniejsze w ich aktualności. Ustalił
On więc swój odwieczny czas «przeznaczenia», włączając w niego wolną odpo-
wiedź każdego człowieka na jego łaskę” (KKK 600).
Grupa 2
„Boży zamysł zbawienia przez wydanie na śmierć «Sługi» sprawiedliwego
(Iz 53,11) został wcześniej zapowiedziany w Piśmie Świętym, jako tajemnica
powszechnego odkupienia, to znaczy wykupu, który wyzwala ludzi z niewoli
grzechu. Święty Paweł przekazuje w wyznaniu wiary, o którym mówi, że je
«przejął» (1 Kor 15,3) – iż «Chrystus umarł – zgodnie z Pismem – za nasze
grzechy»” (KKK 601).
„Święty Piotr może więc sformułować wiarę apostolską w Boży zamysł zbawie-
nia w taki sposób: «Wiecie bowiem, że z waszego odziedziczonego po przodkach
złego postępowania zostaliście wykupieni nie czymś przemijającym, srebrem
lub złotem, ale drogocenną krwią Chrystusa, jako baranka niepokalanego
i bez zmazy. On był wprawdzie przewidziany przed stworzeniem świata, dopiero
jednak w ostatnich czasach objawił się ze względu na was» (1 P 1,18-20). Karą za
grzechy ludzi popełnione po grzechu pierworodnym była śmierć. Bóg posyłając
własnego Syna, «dla nas grzechem uczynił Tego, który nie znał grzechu, abyśmy
się stali w Nim sprawiedliwością Bożą» (2 Kor 5,21)” (KKK 602).
71
Grupa 3
„Wydając swego Syna za nasze grzechy Bóg ukazuje, że jego zamysł wobec
nas jest zamysłem życzliwej miłości, która poprzedza wszelką zasługę z naszej
strony: «W tym przejawia się miłość, że nie my umiłowaliśmy Boga, ale że
On sam nas umiłował i posłał Syna swojego jako ofiarę przebłagalną za nasze
grzechy» (1 J 4,10). «Bóg zaś okazuje nam miłość właśnie przez to, że Chrystus
umarł za nas, gdyśmy byli jeszcze grzesznikami» (Rz 5,8)” (KKK 604).
„Syn Boży «z nieba zstąpił nie po to, aby pełnić swoją wolę, ale wolę Tego,
który Go posłał» (J 6,38). «Przeto przychodząc na świat mówi: Oto idę, abym
spełniał wolę Twoją, Boże. Na mocy tej woli uświęceni jesteśmy przez ofiarę
ciała Jezusa Chrystusa raz na zawsze» (Hbr 10,5-10). Od chwili Wcielenia Syn
Boży podejmuje Boży zamysł zbawienia w swoim odkupieńczym posłaniu. Ofia-
ra Jezusa «za grzechy całego świata» (1 J 2,2) jest wyrażeniem Jego komunii
miłości z Ojcem” (KKK 606).
Grupa 4
„Podejmując w swoim ludzkim sercu miłość Ojca do ludzi, Jezus «do końca
ich umiłował» (J 13,1), ponieważ «nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie
swoje oddaje za przyjaciół swoich» (J 15,13). W ten sposób w cierpieniu i śmierci
człowieczeństwo Jezusa stało się wolnym i doskonałym narzędziem Jego Boskiej
miłości, która pragnie zbawienia ludzi. Istotnie przyjął On w sposób dobrowolny
mękę i śmierć z miłości do Ojca i ludzi, których Ojciec chce zbawić. «Nikt mi
życia nie zabiera, lecz Ja od siebie je oddaję» (J 10,18). Syn Boży wydaje się
więc na śmierć aktem najwyższej wolności” (KKK 609).
„Krzyż jest jedyną ofiarą Chrystusa, «jedynego pośrednika między Bogiem
a ludźmi» (1 Tm 2,5). Ponieważ jednak On w swojej wcielonej Boskiej Osobie
«zjednoczył się jakoś z każdym człowiekiem», «ofiarowuje wszystkim ludziom
w sposób, który zna tylko Bóg, możliwość dojścia do uczestniczenia w misterium
paschalnym». Jezus powołuje swoich uczniów do «wzięcia swojego krzyża i na-
śladowania Go», ponieważ cierpiał za wszystkich i zostawił nam wzór, abyśmy
«szli za Nim Jego śladami». Chce On włączyć do swojej ofiary odkupieńczej
tych, którzy pierwsi z niej korzystają” (KKK 618).
2. Prezentacja pytań i podsumowanie pracy z tekstem KKK
Po zapoznaniu się z treścią tego tekstu każdy z członków grupy stara się ułożyć
jak najwięcej pytań, po czym, już w grupie, wybierają najwyżej trzy pytania, które
są, według nich, najważniejsze, bo są pytaniami o istotę zbawienia, jakiego Pan
Jezus dokonał na krzyżu. Po skończonej pracy przedstawiciele grup prezentują
treść przeczytanych urywków KKK oraz wybrane pytania. Dobrze byłoby zapisać
je na tablicy.
Podsumowując wypowiedzi uczniów, K. podkreśla następujące prawdy:
 Śmierć Pana Jezusa wynikała ze zbawczego planu Boga.
 Pan Jezus sam przyjął „wolę swojego Ojca”, a ofiarę, którą złożył na krzyżu,
rozumiał jako zadośćuczynienie za nasze grzechy.
72
 Pan Jezus umarł za nasze grzechy i przez swoją śmierć na krzyżu pojednał ludzi
z Bogiem, przywracając nam utraconą godność dzieci Bożych.
 Śmierć krzyżowa nie była dla Pana Jezusa tajemnicą; szedł ku niej w pełni
świadomie, gotów wypełnić Boże plany.
 Pan Jezus w swoim nauczaniu wielokrotnie zapowiadał swój krzyż i śmierć,
mówiąc o konieczności naśladowania Go w misterium krzyża i cierpienia.
3. Krzyż jako dowód miłości czy ozdoba – dyskusja
K. zwraca uwagę na krzyż jako na znak zbawienia. Prowadzi z uczniami rozmowę
o tym, jak oni sami go odbierają, odczuwają, czym on dla nich jest (ozdobą? bliżej
nie określonym znakiem? dowodem bezgranicznej miłości Boga do człowieka?)
Następnie każdy z nich indywidualnie zapoznaje się z tekstem Łk 9,23-26, i doko-
nuje refleksji nad nim (podręcznik).
Po kilku minutach K. zaprasza uczniów, aby z przeczytanego tekstu wybrali zda-
nie:
„Jeśli kto chce iść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech co dnia
weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje” (Łk 9,23).
4. Wywiad
K. dzieli klasę na kilka zespołów reprezentujących określone grupy zawodowe bądź
społeczne. W każdym z nich jedna osoba jest „dziennikarzem”, który przeprowadza
wywiad o rozumieniu krzyża, np. w grupie polityków, uczniów, ludzi chorych, osób
Bogu poświęconych, przedstawicieli subkultur itp. Zadaniem przeprowadzającego
wywiad jest uchwycenie, jak poszczególni ludzie (czy grupy ludzi) pojmują miej-
sce Chrystusowego krzyża w ich życiu, oraz odpowiedź na pytanie, w jaki sposób
współczesny człowiek ma pomagać Jezusowi w zbawianiu świata tu i teraz. Na
koniec pracy w grupach „dziennikarze” z poszczególnych zespołów prezentują
wyniki swojej pracy na forum ogólnym.
5. Refleksja
K. pyta:
– Co jest w waszym życiu krzyżem?
– Jak możecie odpowiedzieć na wezwanie Pana Jezusa o codziennym krzyżu,
z którym należy iść Jego śladami?
– Jaki może być wasz udział w Chrystusowej ofierze?
K. podkreśla:
Często w naszym życiu jest tak, że chcemy naśladować Chrystusa, iść za Nim,
ale bez krzyża. Boimy się go. Boimy się też ofiary, jakiej On od nas żąda, zapo-
minając o tym, że to właśnie krzyż Pana Jezusa, wraz z naszymi codziennymi
krzyżami, wskazuje na najpotężniejszą, zdolną do największych ofiar miłość
Boga do człowieka. Tej niezmiernej miłości możemy doświadczyć, uczestnicząc
w Eucharystii. Zjednoczenie z Chrystusem w ofiarnej uczcie miłości pozwala po-
jąć sens krzyża i daje moc do codziennego dźwigania go u boku Zbawiciela.
73
K. przedstawia rosyjską legendę o krzyżach i zachęca do osobistej refleksji (pod-
ręcznik).
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
K. proponuje modlitwę spontaniczną. Młodzież przedstawia swoje prośby, a także
akty dziękczynienia i przeproszenia związane z bieżącym tematem.
2. Praca domowa
Zinterpretuj Chrystusowe wezwanie, aby nieść codzienny krzyż, w odnie-
sieniu do twojego życia. Możesz wykorzystać modlitwę „Jak Ciebie, Panie mój,
gwoździe do krzyża…”.
Literatura
Jan Paweł II, Wierzę w Jezusa Chrystusa Odkupiciela, Rzym 1989.
S. Budzik, Dramat Odkupienia, Tarnów 1997.
74
14. Wielkanocny poranek –
zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa
Ø Pogłębione (oparte na Biblii) poznanie prawdy o zmartwychwstaniu Jezusa
Chrystusa.
Ø Umiejętność uzasadnienia wiary w Jego powstanie z martwych.
Wiedza:
– Uczeń wskazuje teksty biblijne i liturgiczne na temat zmartwychwstania
– wyjaśnia, że zmartwychwstanie jest dopełnieniem dzieła zbawienia
– podaje, o czym mówi Exsultet
– przytacza teksty pieśni wielkanocnych.
Umiejętności:
– Uczeń opisuje historyczne zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa
– wyjaśnia, że jest ono zapowiedzią naszego zmartwychwstania.
– Uczeń wyznaje wiarę w zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa
– jest świadkiem Zmartwychwstałego
– aktywnie uczestniczy w Triduum Paschalnym.
Metody i techniki: pogadanka, praca z tekstem, redagowanie listu, autorefleksja,

śpiew, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, kartki z parametrami lub tekstami biblijny-
mi, tekst KKK 638-658, tekst Exsultet, duży arkusz papieru z wypisanym
hasłem „Wielkanoc”, puste kartki na list.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba do Ducha Świętego lub pieśń „Zmartwychwstał Pan” (podręcznik).
Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy Chrystus naprawdę zmartwychwstał.
K. może nawiązać do filmu „Ciało” (The body), który rozpoczyna się sensacyjnym
odkryciem, że podobno w grobie Pana Jezusa znajduje się Jego szkielet.
– Jak zareagowalibyśmy na taką rewelację?
– Jak w związku z tym wyglądałoby nasze dalsze życie?
– Na jakich podstawach przyjmujemy prawdę o zmartwychwstaniu?
75
II. ROZWINIĘCIE
1. Zmartwychwstanie Chrystusa – praca w grupach nad tekstami źródłowymi

(czas – 10-15 min.)
Grupy otrzymują kilka egzemplarzy Pisma Świętego, kartki z parametrami lub
tekstem biblijnym, tekst KKK 638-658 oraz „Exsultet” (teczka pomocy). Jeden
z uczniów wyszukuje odpowiedni fragment i czyta go grupie. Wszyscy się zasta-
nawiają, w jaki sposób została ukazana rzeczywistość zmartwychwstania Jezusa
Chrystusa, szukając odpowiedzi do pytań zapisanych na kartkach.
Grupa 1 – KKK 639-640 i 642 oraz 1 Kor 15,4-8
– Co nazywamy żywą tradycją o zmartwychwstaniu Chrystusa?
– Jakie znaczenie dla Jego uczniów miał pusty grób?
– Kto był świadkiem zmartwychwstania Pana Jezusa?
„…że (Jezus) został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie

z Pismem; i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu, później zjawił się więcej
niż pięciuset braciom równocześnie; większość z nich żyje dotąd, niektórzy zaś
pomarli. Potem ukazał się Jakubowi, później wszystkim apostołom” (1 Kor
15,4-7).
„Misterium zmartwychwstania Chrystusa jest wydarzeniem rzeczywistym,
które posiadało potwierdzone historycznie znaki, jak świadczy o tym Nowy Te-
stament. Już około 56 r. św. Paweł może napisać do Koryntian: «Przekazałem
wam na początku to, co przejąłem: że Chrystus umarł – zgodnie z Pismem – za
nasze grzechy, że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgod-
nie z Pismem; i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu» (1 Kor 15,3-4)”
(KKK 639).
„«Dlaczego szukacie żyjącego wśród umarłych? Nie ma Go tutaj; zmartwych-
wstał» (Łk 24,5-6). Pierwszym elementem w ramach wydarzeń paschalnych
jest pusty grób. Nie jest to sam w sobie bezpośredni dowód. Nieobecność ciała
Chrystusa w grobie można by wytłumaczyć inaczej. Mimo to pusty grób stano-
wił dla wszystkich istotny znak. Jego odkrycie przez uczniów było pierwszym
krokiem w kierunku rozpoznania samego faktu zmartwychwstania Chrystusa.
Uczeń (Jan), «którego Jezus kochał» (J 20,2), stwierdza, że wchodząc do pustego
grobu i widząc «leżące płótna» (J 20,6), «ujrzał i uwierzył» (J 20,8). Zakłada to,
że widząc pusty grób, uznał, iż nieobecność ciała Jezusa nie mogła być dziełem
ludzkim i że Jezus nie powrócił po prostu do życia ziemskiego, jak stało się
w przypadku Łazarza” (KKK 640).
„Wszystko, co wydarzyło się w czasie tych dni paschalnych, angażuje każdego
z apostołów – szczególnie Piotra. Jako świadkowie Zmartwychwstałego będą
oni fundamentami Jego Kościoła. Wiara pierwszej wspólnoty wierzących opiera
się na świadectwie konkretnych ludzi, znanych chrześcijanom i w większości
żyjących jeszcze pośród nich” (KKK 642).
76
Grupa 2 – KKK 643-645 oraz Mk 16,1.5-14
– W jaki sposób zostało ukazane zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa?
– Jakie problemy z uwierzeniem w ten fakt mieli apostołowie?
– Co robił Chrystus w trakcie spotkań z uczniami?
– Jakimi cechami odznacza się Jego ciało po zmartwychwstaniu?
„Po upływie szabatu Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba, i Salome nakupiły
wonności, żeby pójść namaścić Jezusa. Weszły więc do grobu i ujrzały młodzieńca,
siedzącego po prawej stronie, ubranego w białą szatę; i bardzo się przestraszyły.
Lecz on rzekł do nich: «Nie bójcie się! Szukacie Jezusa z Nazaretu, ukrzyżowane-
go; powstał, nie ma Go tu. Oto miejsce, gdzie Go złożyli. Lecz idźcie, powiedzcie
Jego uczniom i Piotrowi: Idzie przed wami do Galilei, tam Go ujrzycie, jak wam
powiedział». One wyszły i uciekły od grobu; ogarnęło je bowiem zdumienie
i przestrach. Nikomu też nic nie oznajmiły, bo się bały. Po swym zmartwychwstaniu,
wczesnym rankiem w pierwszy dzień tygodnia, Jezus ukazał się najpierw Marii
Magdalenie. Ona poszła i oznajmiła to tym, którzy byli z Nim, pogrążonym w
smutku i płaczącym. Ci jednak słysząc, że żyje i że ona Go widziała, nie chcieli
wierzyć. Potem ukazał się w innej postaci dwom z nich na drodze, gdy szli do wsi.
Oni powrócili i oznajmili pozostałym. Lecz im też nie uwierzyli. W końcu ukazał
się samym Jedenastu, gdy siedzieli za stołem, i wyrzucał im brak wiary i upór, że
nie wierzyli tym, którzy widzieli Go zmartwychwstałego” (Mk 16,1.5-14).
„Wiara uczniów została poddana radykalnej próbie przez mękę ich Na-
uczyciela i Jego zapowiedzianą wcześniej śmierć na krzyżu. Wstrząs wywołany
przez mękę był tak wielki, że uczniowie (a przynajmniej niektórzy z nich) nie
uwierzyli od razu w wiadomość o zmartwychwstaniu. Ewangelie są dalekie od
pokazania nam wspólnoty opanowanej jakąś mistyczną egzaltacją; przeciwnie,
pokazują uczniów zasmuconych (Łk 24,17) i przerażonych. Dlatego nie uwierzyli
oni pobożnym kobietom wracającym od grobu i «słowa te wydały im się czczą
gadaniną» (Łk 24,11)” (KKK 643).
„Uczniowie wątpią nawet wtedy, gdy stają w obliczu samego Jezusa zmar-
twychwstałego, tak bardzo wydaje się im to niemożliwe; sądzą, że widzą ducha.
«Z radości jeszcze nie wierzyli i pełni byli zdumienia» (Łk 24,41). Tomasz
doświadczy takiej próby wątpliwości; a mimo ostatniego ukazania się Jezusa
w Galilei «niektórzy jednak wątpili» (Mt 28,17)” (KKK 644).
„Jezus zmartwychwstały nawiązuje z uczniami bezpośredni kontakt przez
dotyk i wspólny posiłek. Zaprasza ich w ten sposób do uznania, że nie jest du-
chem, ale przede wszystkim do stwierdzenia, że zmartwychwstałe ciało, w którym
się im ukazuje, jest tym samym ciałem, które zostało umęczone i ukrzyżowane,
ponieważ nosi On jeszcze ślady swojej męki. To autentyczne i rzeczywiste ciało
posiada jednak równocześnie nowe właściwości ciała uwielbionego: nie sytuuje
się ono już w czasie i przestrzeni, ale może uobecnić się na swój sposób, gdzie
i kiedy chce, ponieważ Jego człowieczeństwo nie może już być związane z ziemią
i należy wyłącznie do Boskiego panowania Ojca” (KKK 645).
77
Grupa 3 – KKK 646 i 649 oraz Dz 2,24.26-27.31-32
– Dlaczego zmartwychwstanie Pana Jezusa różni się od cudownych wskrze-
szeń, jakich dokonał On wcześniej (np. wskrzeszony Łazarz)?
– Kto wskrzesił Pana Jezusa z martwych?
„Bóg wskrzesił Go, zerwawszy więzy śmierci, gdyż niemożliwe było, aby ona
panowała nad Nim.
«Dlatego ucieszyło się moje serce i rozradował się mój język, także i moje
ciało spoczywać będzie w nadziei, że nie zostawisz duszy mojej w Otchłani ani
nie dasz Świętemu Twemu ulec skażeniu».
…patriarcha Dawid umarł i został pochowany w grobie… widział przyszłość
i przepowiedział zmartwychwstanie Mesjasza, że ani nie pozostanie w Otchłani,
ani ciało Jego nie ulegnie rozkładowi. Tego właśnie Jezusa wskrzesił Bóg, a my
wszyscy jesteśmy tego świadkami” (Dz 2,24.26-27.31-32).
„Zmartwychwstanie Chrystusa nie było powrotem do życia ziemskiego, jak
to miało miejsce w przypadku wskrzeszeń, których dokonał Jezus przed Paschą:
córki Jaira, młodzieńca z Naim, Łazarza. Te fakty były wydarzeniami cudowny-
mi, ale osoby cudownie wskrzeszone mocą Jezusa powróciły do «zwyczajnego»
życia ziemskiego. W pewnej chwili znów umrą. Zmartwychwstanie Chrystusa
jest istotowo różne. W swoim zmartwychwstałym ciele Jezus przechodzi ze
stanu śmierci do innego życia poza czasem i przestrzenią. Ciało Jezusa zo-
staje w zmartwychwstaniu napełnione mocą Ducha Świętego; uczestniczy On
w Boskim życiu w stanie chwały, tak że św. Paweł może powiedzieć o Chrystusie,
że jest «człowiekiem niebieskim»” (KKK 646).
„Jeśli chodzi o Syna, to dokonuje On swego własnego zmartwychwstania
swoją Boską mocą. Jezus zapowiada, że Syn Człowieczy będzie musiał wiele
cierpieć i umrzeć, a następnie zmartwychwstanie (w czynnym znaczeniu tego
słowa). A w innym miejscu stwierdza wprost: «Życie moje oddaję, aby je znów
odzyskać. Mam moc je oddać i mam moc je znów odzyskać» (J 10,17-18)”
(KKK 649).
Grupa 4 – KKK 651 i 653-655 oraz Rz 4,25; 6,4; 8,11
– Dlaczego zmartwychwstanie Chrystusa nadaje sens naszej wierze?
– Dlaczego potwierdza ono prawdę o boskości Pana Jezusa?
– Jakie dwa aspekty ma misterium paschalne?
„On to został wydany za nasze grzechy i wskrzeszony z martwych dla naszego

usprawiedliwienia. Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć zostaliśmy
razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie – jak
Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca. A jeżeli mieszka w was Duch
Tego, który Jezusa wskrzesił z martwych, to Ten, co wskrzesił Chrystusa Jezusa
z martwych, przywróci do życia wasze śmiertelne ciała mocą mieszkającego
w was swego Ducha” (Rz 4,25; 6,4; 8,11).
78
„«Jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, daremne jest nasze nauczanie, próż-
na jest także wasza wiara» (1 Kor 15,14). Zmartwychwstanie stanowi przede
wszystkim potwierdzenie tego wszystkiego, co sam Chrystus czynił i czego
nauczał” (KKK 651).
„Zmartwychwstanie potwierdza prawdę o boskości Jezusa: «Gdy wywyższycie
Syna Człowieczego, wtedy poznacie, że JA JESTEM» (J 8,28). Zmartwychwsta-
nie Ukrzyżowanego pokazało, że On prawdziwie był «JA JESTEM», Synem
Bożym i samym Bogiem” (KKK 653).
„Misterium paschalne ma dwa aspekty: przez swoją śmierć Chrystus wy-
zwala nas od grzechu; przez swoje zmartwychwstanie otwiera nam dostęp do
nowego życia. Jest ono przede wszystkim usprawiedliwieniem, które przywraca
nam łaskę Bożą, «abyśmy i my wkroczyli w nowe życie – jak Chrystus powstał
z martwych» (Rz 6,4). Polega ono na zwycięstwie nad śmiercią grzechu i na
nowym uczestnictwie w łasce. Dokonuje ono przybrania za synów, ponieważ
ludzie stają się braćmi Chrystusa. Stają się oni braćmi nie przez naturę, ale przez
dar łaski, ponieważ to przybrane synostwo udziela rzeczywistego uczestnictwa
w życiu jedynego Syna, który objawił się w pełni w swoim zmartwychwstaniu”
(KKK 654).
„Zmartwychwstanie Chrystusa – i sam Chrystus zmartwychwstały – jest zasa-
dą i źródłem naszego przyszłego zmartwychwstania: «Chrystus zmartwychwstał
jako pierwszy spośród tych, co pomarli. I jak w Adamie wszyscy umierają, tak
też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni» (1 Kor 15,20-22). W oczekiwaniu na to
wypełnienie Chrystus zmartwychwstały żyje w sercach wiernych” (KKK 655).
Grupa 5 – Exsultet oraz Flp 3,10-11
– Jak w orędziu Exsultet ukazano zmartwychwstanie Pana Jezusa?
– Czego dokonał w świecie zmartwychwstały Chrystus?
„…przez poznanie Jego (Chrystusa): zarówno mocy Jego zmartwychwsta-

nia, jak i udziału w Jego cierpieniach – w nadziei, że upodabniając się do Jego
śmierci, dojdę jakoś do pełnego powstania z martwych” (Flp 3,10-11).
Orędzie wielkanocne – Exsultet (fragmenty)

Weselcie się już, zastępy Aniołów w niebie:
weselcie się, słudzy Boga,
Niechaj zabrzmią dzwony głoszące zbawienie,
gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo. (…)
Tej właśnie nocy Chrystus, skruszywszy więzy śmierci,
jako zwycięzca wyszedł z otchłani.
Nic by nam przecież nie przyszło z daru życia,
gdybyśmy nie zostali odkupieni.
O, jak przedziwna łaskawość Twej dobroci dla nas!
O, jak niepojęta jest Twoja miłość:
79
aby wykupić niewolnika, wydałeś swego Syna.
O, zaiste konieczny był grzech Adama,
który został zgładzony śmiercią Chrystusa!
O, szczęśliwa wina, skoro ją zgładził tak wielki Odkupiciel! (…)
O tej to nocy napisano: a noc jako dzień zajaśnieje,
oraz: noc będzie mi światłem i radością.
Uświęcająca siła tej nocy oddala zbrodnie, z przewin obmywa,
przywraca niewinność upadłym, a radość smutnym,
rozprasza nienawiść, usposabia do zgody i ugina potęgi.
W tę noc pełną łaski, przyjmij, Ojcze święty,
wieczorną ofiarę uwielbienia, którą Ci składa Kościół święty,
uroczyście ofiarując przez ręce swoich sług tę świecę,
owoc pracy pszczelego roju. (…)
Grupa 6 – Mt 28,1-20
– W jaki sposób zostało ukazane zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa?
„Po upływie szabatu, o świcie pierwszego dnia tygodnia przyszła Maria Mag-
dalena i druga Maria obejrzeć grób. A oto powstało wielkie trzęsienie ziemi.
Albowiem anioł Pański zstąpił z nieba, podszedł, odsunął kamień i usiadł na
nim. Postać jego jaśniała jak błyskawica, a szaty jego były białe jak śnieg. Ze
strachu przed nim zadrżeli strażnicy i stali się jakby umarli.
Anioł zaś przemówił do niewiast: «Wy się nie bójcie! Gdyż wiem, że szuka-
cie Jezusa Ukrzyżowanego. Nie ma Go tu, bo zmartwychwstał, jak powiedział.
Chodźcie, zobaczcie miejsce, gdzie leżał. A idźcie szybko i powiedzcie Jego
uczniom: Powstał z martwych i oto udaje się przed wami do Galilei. Tam Go
ujrzycie. Oto, co wam powiedziałem». Pośpiesznie więc oddaliły się od grobu,
z bojaźnią i wielką radością, i biegły oznajmić to Jego uczniom.
A oto Jezus stanął przed nimi i rzekł: «Witajcie». One podeszły do Niego,
objęły Go za nogi i oddały Mu pokłon. A Jezus rzekł do nich: «Nie bójcie się.
Idźcie i oznajmijcie moim braciom: niech idą do Galilei, tam Mnie zobaczą».
Gdy one były w drodze, niektórzy ze straży przyszli do miasta i powiadomili
arcykapłanów o wszystkim, co zaszło. Ci zebrali się ze starszymi, a po naradzie
dali żołnierzom sporo pieniędzy i rzekli: «Rozpowiadajcie tak: Jego uczniowie
przyszli w nocy i wykradli Go, gdyśmy spali. A gdyby to doszło do uszu namiest-
nika, my z nim pomówimy i wybawimy was z kłopotu». Ci więc wzięli pieniądze
i uczynili, jak ich pouczono. I tak rozniosła się ta pogłoska między Żydami
i trwa aż do dnia dzisiejszego” (Mt 28,1-16).
2. Podsumowanie pracy w grupach
K. zadaje pytania dotyczące prawdy o zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Przed-
stawiciele poszczególnych grup udzielają odpowiedzi przed całą klasą.
Przykładowe pytania:
– Co piszą ewangeliści o zmartwychwstaniu Chrystusa?
80
– Jakie okoliczności towarzyszyły zmartwychwstaniu Pana?
– Komu ukazywał się Pan Jezus po swoim powstaniu z martwych?
– Jakie czynności wykonywał Chrystus przy spotkaniach z uczniami?
– Jakie znaczenie dla apostołów miał pusty grób?
– Jakie właściwości posiadało ciało Zmartwychwstałego?
– Kto wskrzesił Pana Jezusa z martwych?
– Jakie wydarzenia z życia narodu wybranego zostały uhonorowane w orędziu
„Exsultet”?
– Jak „Exsultet” ukazuje prawdę o zmartwychwstaniu Pana?
– Dlaczego apostołowie, głosząc Ewangelię, mówili o zmartwychwstaniu?
– Jaki sens dla naszej wiary ma zmartwychwstanie?
– Jak brzmi treść aklamacji po przeistoczeniu, w których wyznajemy wiarę
w zmartwychwstanie Chrystusa?
K. w miarę potrzeby uzupełnia wypowiedzi uczniów.
3. Redagowanie listu (czas – 5-7 min.)
Jezus Chrystus zmartwychwstał, pokonując grzech, śmierć i szatana, oraz
otworzył nam drogę do życia wiecznego z Bogiem. Cała nasza wiara opiera
się na tym wydarzeniu. Proś Ducha Świętego, żeby umocnił twoją wiarę w
zmartwychwstanie, tak abyś mógł z głębokim przekonaniem wypowiadać pod-
czas każdej Mszy św. aklamację po przeistoczeniu: „Chrystus umarł, Chrystus
zmartwychwstał, Chrystus powróci”.
Praca w grupach nad redakcją listu (pięć do siedmiu zdań), w którym ma być
zawarta informacja o zmartwychwstaniu Chrystusa i jego prawdziwości. Adre-
satem może być jakiś uczeń Pana Jezusa, który w czasie Paschy przebywał poza
Jerozolimą, a nadającym list świadek śmierci i zmartwychwstania Pana – wybrany
apostoł lub jedna z kobiet.
Przykładowy list:
Łaska i pokój tobie, Klemensie, bracie w Chrystusie.

Dzisiaj rano, po trzech dniach od śmierci Jezusa, poszedłem do Jego grobu.
Był pusty, nie było w nim ciała. Płótna i chusta leżały na kamieniu, a w gro-
bie siedział anioł, który przypomniał mi o wszystkim, co Jezus mówił do nas
w Galilei. Gdy wracałem do domu, ukazał mi się On sam i nawet ze mną rozma-
wiał. Wtedy wszystko zrozumiałem i uwierzyłem, że Jezus Chrystus prawdziwie
zmartwychwstał. Wracaj do Jerozolimy, żebyś sam mógł się o tym przekonać
i spotkać Zmartwychwstałego.
Piotr
Przedstawiciele poszczególnych grup kolejno odczytują swoje wersje listów przed

całą klasą. Pracę nagradzamy oklaskami. Listy można umieścić na plakacie za-
tytułowanym „Wielkanoc” i wykorzystać do gazetki ściennej.
81
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat i notatkę, którą mogą być odpowiedzi na wybrane pytania
z pracy w grupach.
2. Modlitwa
Śpiew pieśni wielkanocnej lub modlitwa dziękczynna za zbawcze dzieło Jezusa
Chrystusa.
Za to, że przyszedłeś na świat
– dziękujemy Ci, Panie Jezu.
Za Twoje słowa i czyny
Za Twoją śmierć na krzyżu
Za Twoje zmartwychwstanie
Za to, że pokonałeś śmierć
Za to, że dzięki Tobie zmartwychwstaniemy
Tobie chwała na wieki wieków. Amen. Alleluja!
3. Praca domowa
Po swoim zmartwychwstaniu Pan Jezus wielokrotnie spotykał się ze swoimi
uczniami. Opisz jedno z takich spotkań.
82
15. Osoba Ducha Świętego – Boże Tchnienie,
które ożywia
Ø Ukazanie osoby Ducha Świętego.
Ø Postawa otwarcia się na wpływ Ducha Świętego.
Wiedza:
– Uczeń definiuje, kim jest Duch Święty
– określa rolę Ducha Świętego w Kościele i we własnym życiu
– wskazuje teksty biblijne i liturgiczne o Duchu Świętym
– podaje określenia i symbole Ducha Świętego.
Umiejętności:
– Uczeń opisuje rolę Ducha Świętego w dziejach zbawienia
– objaśnia określenia i symbole Ducha Świętego
– potrafi zaśpiewać sekwencję do Ducha Świętego.
– Uczeń modli się do Ducha Świętego i kieruje się w życiu Jego natchnie-
niami
– świadczy wobec innych o roli Ducha Świętego.
Metody i techniki: pogadanka, praca z tekstem biblijnym i KKK, metaplan,

świadectwo, autorefleksja, śpiew, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, kartki z parametrami lub tekstami biblij-
nymi, tekst KKK 683-747, mniejsze czyste kartki, duży arkusz papieru
i gruby pisak, cienkie kolorowe pisaki, barwne (katolickie) czasopisma,
klej, czerwona kartka formatu A4 i nożyczki, świadectwo (np. z czasopi-
sma „List”).
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Wspólny śpiew „Sekwencji” (podręcznik).
2. Przedstawienie tematu
Duch Święty jest Bogiem, jedną z Osób Trójcy Świętej (KKK 685). Pięć-
dziesiąt dni po swoim zmartwychwstaniu Pan Jezus zesłał Ducha Świętego
na zgromadzonych na modlitwie uczniów (Dz 2,1-4). Przez wiarę i chrzest
otwieramy się na działanie Ducha, stając się Jego świątynią (1 Kor 3,16). On
83
w nas mieszka i przy naszej współpracy kieruje naszym życiem wiary, nadziei
i miłości. Duch Święty ożywia wiarę całego Kościoła, uczy modlitwy i uzdalnia
do przyjęcia słowa Bożego: „A Pocieszyciel, Duch Święty, którego Ojciec pośle
w moim imieniu, On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja
wam powiedziałem” (J 14,25-26). On objawia prawdziwe, pełne miłości oraz
przebaczenia oblicze Boga Ojca i Jezusa Chrystusa. Duch Święty pomaga od-
różniać dobro od zła, daje też odwagę do tego, aby się skłaniać ku dobru. Chrze-
ścijanin wciąż potrzebuje łaski Ducha Świętego, Jego natchnień i ochrony.
II. ROZWINIĘCIE
1. Praca w grupach nad tekstami biblijnymi oraz KKK (czas – 10 min.)

Uczniowie otrzymują Pismo Święte, kartki z parametrami lub tekstem biblijnym
i zestawem paragrafów KKK 683-747 (teczka pomocy). Na kartkach umieszczone
są również pytania, na które powinni uczniowie odpowiedzieć po przeczytaniu
i rozważeniu tekstów.
Grupa 1 – KKK 683 i 685-686 oraz 1 Kor 12,3b
– Jaką rolę pełni Duch Święty w tajemnicy chrztu?
– Kim jest Duch Święty i na czym polega wiara w Niego?
„Nikt nie może powiedzieć bez pomocy Ducha Świętego: «Panem jest Je-
zus»” (1 Kor 12,3).
„Poznanie wiary jest możliwe tylko w Duchu Świętym. Aby pozostawać
w jedności z Chrystusem, trzeba najpierw zostać poruszonym przez Ducha
Świętego. To On wychodzi naprzeciw nas i wzbudza w nas wiarę. Mocą nasze-
go chrztu, pierwszego sakramentu wiary, życie, które ma swoje źródło w Ojcu
i zostaje nam ofiarowane w Synu, jest nam udzielane wewnętrznie i osobowo
przez Ducha Świętego w Kościele” (KKK 683).
„Wierzyć w Ducha Świętego oznacza wyznawać, że Duch Święty jest jedną
z Osób Trójcy Świętej, współistotny Ojcu i Synowi, i «z Ojcem i Synem wspólnie
odbiera uwielbienie i chwałę»” (KKK 685).
„Duch Święty działa z Ojcem i Synem od początku aż do wypełnienia zamysłu
naszego zbawienia” (KKK 686).
Grupa 2 – KKK 688
– Jakie są możliwości poznawania Ducha Świętego w Kościele?
„Kościół, wspólnota żyjąca w wierze apostołów, który tę wiarę przekazuje,

jest miejscem naszego poznania Ducha Świętego:
– w Pismach, które On natchnął
– w Tradycji, której zawsze aktualnymi świadkami są ojcowie Kościoła
– w Nauczycielskim Urzędzie Kościoła, któremu On asystuje
84
– w liturgii sakramentalnej, w której przez jej słowa i symbole Duch Święty
prowadzi nas do komunii z Chrystusem
– w modlitwie, w której wstawia się za nami
– w charyzmatach i urzędach, które budują Kościół
– w znakach życia apostolskiego i misyjnego
– w świadectwie świętych, w którym ukazuje swoją świętość i kontynuuje
dzieło zbawienia”. (KKK 688)
Grupa 3 – KKK 691-693
– Jak należy wyjaśnić nazwę „Duch Święty”?
– Jakie określenia Ducha Świętego znajdujemy w Nowym Testamencie i co
one oznaczają?
„«Duch Święty» jest imieniem własnym Tego, którego wielbimy i któremu

oddajemy chwałę wraz z Ojcem i Synem.
Pojęcie «Duch» jest tłumaczeniem hebrajskiego słowa Ruah, które przede
wszystkim oznacza tchnienie, powietrze, wiatr. (…) Duch i Święty to przymioty
Boże wspólne Trzem Osobom Boskim. Łącząc jednak te dwa pojęcia, Pismo
Święte, liturgia i język teologiczny określają niewymowną osobę Ducha Świę-
tego, unikając możliwej dwuznaczności z innym sposobem posługiwania się
pojęciami «duch» i «święty»” (KKK 691).
„Gdy Jezus zapowiada i obiecuje Ducha Świętego, nazywa Go «Parakletem»,
co dosłownie oznacza: «Ten, który jest wzywany przy czymś» (J 14,16.26; 15,26;
16,7). «Paraklet» tłumaczy się zazwyczaj jako «Pocieszyciel»; Jezus jest pierw-
szym Pocieszycielem. Sam Pan nazywa Ducha Świętego «Duchem Prawdy»
(J 16,13)” (KKK 692).
„Poza imieniem własnym, które jest najczęściej używane w Dziejach Apostol-
skich i Listach, u św. Pawła znajdują się określenia: Duch obietnicy (Ga 3,14; Ef
1,13), Duch przybrania za synów (Rz 8,15; Ga 4,6), Duch Chrystusa (Rz 8,11),
Duch Pana (2 Kor 3,17), Duch Boży (Rz 8,9.14; 15,19; 1 Kor 6,11; 7,40); u św.
Piotra znajduje się określenie: Duch chwały (1 P 4,14)” (KKK 693).
Grupa 4 – KKK 694-697
– Jakie są symbole Ducha Świętego i co one oznaczają?
„Woda. Symbolika wody oznacza działanie Ducha Świętego w sakramen-

cie chrztu, ponieważ po wezwaniu Ducha Świętego staje się ona skutecznym
znakiem sakramentalnym nowego narodzenia (…). «Ochrzczeni w jednym
Duchu», zostaliśmy również «napojeni jednym Duchem» (1 Kor 12,13): Duch
jest więc także w sposób osobowy Wodą Żywą, która wypływa z boku Chrystusa
ukrzyżowanego, jak ze swego źródła, i która tryska w nas na życie wieczne”
(KKK 694).
Namaszczenie. Symbolika namaszczenia olejem także oznacza Ducha Świę-
tego, a nawet staje się Jego synonimem. We wtajemniczeniu chrześcijańskim
85
jest ono znakiem sakramentalnym bierzmowania. Chcąc jednak ująć w pełni
całą wymowę tej symboliki, trzeba odwołać się do pierwszego namaszczenia
dokonanego przez Ducha Świętego, którym było namaszczenie Jezusa. Chrystus
(w języku hebrajskim «Mesjasz») oznacza «namaszczony» Duchem Bożym”
(KKK 695).
Ogień symbolizuje przekształcającą energię dzieł Ducha Świętego (...). Jan
Chrzciciel zapowiada Chrystusa jako Tego, który «chrzcić będzie Duchem
Świętym i ogniem» (Łk 3,16). W postaci języków «jakby z ognia» Duch Świę-
ty spoczywa na uczniach w poranek Pięćdziesiątnicy i napełnia ich sobą (Dz
2,3-4). Tradycja duchowa zachowa tę symbolikę ognia jako jedną z najlepiej
wyrażających działanie Ducha Świętego: «Ducha nie gaście» (1 Tes 5,19)”
(KKK 696).
Obłok i światło. Te dwa symbole są nierozłączne w objawieniach Ducha Świę-
tego. Obłok pojawia się, gdy Mojżesz wstępuje na górę Synaj, nad Namiotem
Spotkania, podczas wędrówki przez pustynię i poświęcenia świątyni Salomona.
Figury te następnie zostają wypełnione przez Chrystusa w Duchu Świętym.
Duch Święty zstępuje na Maryję Dziewicę i osłania Ją «swoim cieniem», by
poczęła i urodziła Jezusa (Łk 1,35). To On zjawia się na górze przemienienia:
«zjawił się obłok i osłonił ich» – Jezusa, Mojżesza, Eliasza, Piotra, Jakuba i Jana,
a z obłoku odezwał się głos: «To jest Syn mój, Wybrany, Jego słuchajcie!» (Łk
9,34-35). W końcu ten sam obłok zabrał Jezusa sprzed oczu uczniów w dniu
wniebowstąpienia (Dz 1,9) i objawi Syna Człowieczego w chwale w dniu Jego
przyjścia” (KKK 697).
Grupa 5 – KKK 698-701
– Jakie są symbole Ducha Świętego i co one oznaczają?
„Pieczęć jest symbolem bliskim symbolowi namaszczenia. «Pieczęcią swą

naznaczył Bóg» (J 6,27) Chrystusa i w Nim Ojciec naznacza swą «pieczęcią»
także nas (2 Kor 1,22; Ef 1,13; 4,30). Ponieważ obraz pieczęci (sphragis) wskazuje
na niezatarte znamię namaszczenia Ducha Świętego w sakramentach chrztu,
bierzmowania i kapłaństwa, został on wykorzystany dla wyrażenia niezatartego
«charakteru», wyciskanego przez te sakramenty, które nie mogą być powtó-
rzone” (KKK 698).
Ręka. Wkładając ręce, Jezus leczy chorych i błogosławi dzieci. Apostołowie
będą czynić to samo w Jego imię, a ponadto właśnie przez włożenie rąk apo-
stołów jest udzielany Duch Święty” (KKK 699).
„Palec. Jezus «palcem Bożym wyrzuca złe duchy» (Łk 11,20). Jeśli Prawo
Boże zostało napisane na kamiennych tablicach «palcem Bożym» (Wj 31,18),
to «list Chrystusa» powierzony apostołom jest napisany «Duchem Boga żywe-
go nie na kamiennych tablicach, lecz na żywych tablicach serc» (2 Kor 3,3)”
(KKK 700).
„Gołębica. Na końcu potopu (którego symbolika odnosi się do chrztu)
86
wypuszczona przez Noego gołębica powraca, niosąc w dziobie świeżą gałązkę
z drzewa oliwnego na znak, że ziemia znowu nadaje się do zamieszkania. Gdy
Chrystus wychodzi z wody po swoim chrzcie, zstępuje na Niego Duch Święty
w postaci gołębicy i spoczywa na Nim. Duch Święty zstępuje do oczyszczonego
serca ochrzczonych i w nim przebywa. Symbol gołębicy na oznaczenie Ducha
Świętego jest tradycyjny w ikonografii chrześcijańskiej” (KKK 701).
K. dzieli tablicę na trzy kolumny. U góry odpowiednio umieszcza hasła: „Poznanie”

oraz „Określenia i symbole”. Ponad nimi widnieje napis: DUCH ŚWIĘTY.
Przedstawiciele poszczególnych grup dzielą się dokonanymi podczas pracy w gru-
pach spostrzeżeniami i odpowiadają na umieszczone na kartkach pytania na forum
klasy. Przy pytaniach dotyczących sposobów poznania Ducha Świętego w Kościele,
określeń osoby Ducha Świętego i Jego symboli jeden z uczniów zapisuje odpowiedzi
na tablicy. K. czuwa nad całością, w miarę potrzeby coś uzupełniając.
3. Praca w grupach nad wykonaniem plakatu (czas – 7 min.)
Uczniowie szukają w gazetach zdjęć lub obrazków, które są symbolami Ducha
Świętego (już zapisanymi na tablicy). Trzeba je powycinać i umieścić na wspólnym,
klasowym plakacie. Podobnych ilustracji może być kilka, jeśli tylko się zmieszczą.
W razie problemów ze znalezieniem odpowiedniego materiału możliwe jest wyko-
nanie własnych rysunków. Symbol „namaszczenia” można zobrazować jako olej.
Dwie wybrane osoby pracują nad kolorowym napisem u góry plakatu (np. „Przyjdź,
Duchu Święty”). Inne dwie wycinają z czerwonej kartki serce, na którym zapisują
słowa pieśni: „Duchu miłości, wylewaj się na nas” (podręcznik). Serce powinno
się znaleźć w centralnej części plakatu.
4. Redagowanie modlitwy (czas – 5-7 min.)
Każda z grup układa i zapisuje na kartce formatu A4 (czytelnie, używając koloro-
wych pisaków) modlitwę do Ducha Świętego:
Grupa 1 – za Kościół
Grupa 2 – za papieża
Grupa 3 – za Ojczyznę
Grupa 4 – za cały świat
Grupa 5 – za chorych i cierpiących
Grupa 6 – za rodziców i nauczycieli
Grupa 7 – za młodzież
Grupa 8 – za uczniów z własnej klasy.
Wykorzystane już kartki z modlitwą można potem dodać do plakatu.
5. Świadectwo
K. zachęca do pogłębienia wiary w obecność Ducha Świętego i pyta:
– Jaką rolę w twoim życiu odgrywa Duch Święty?
– W czym najbardziej dostrzegasz Jego działanie?
Świadectwo kogoś z uczniów na temat działania Ducha Świętego w jego życiu
87
(K. w razie potrzeby powinien mieć przygotowane alternatywne, np. z czasopisma
„List”). Można też wykorzystać poniższą relację.
Pan przyszedł, gdy byłem nieszczęśliwy
Nazywam się Erwan. Urodziłem się w rodzinie katolickiej i dane mi było
przeżyć szczęśliwe dzieciństwo. Otrzymałem tradycyjne, chrześcijańskie wycho-
wanie. Przyjąłem wszystkie sakramenty wprowadzające w życie wiary: chrzest,
komunię, bierzmowanie. Byłem bardzo pilnym uczniem, uzyskiwałem dobre
wyniki, które przynosiły radość i dumę moim rodzicom.
Radykalna zmiana nastąpiła od czasu rozpoczęcia nauki w liceum. Kontakty
z młodymi z marginesu i rewolucyjne ideały profesora filozofii, wyśmiewającego
często kulturę chrześcijańską i Kościół, pogłębiały stopniowo we mnie ducha
krytycyzmu, posuwającego się aż do nienawiści: wobec Kościoła, wobec nie-
sprawiedliwego i alienującego społeczeństwa oraz względem przygniatającej,
represyjnej atmosfery domowej. Śmierć kolegi z liceum wzmogła we mnie
niesmak do życia.
Zacząłem „flirt” ze środowiskiem narkomanów. Ci młodzi z marginesu,
zbuntowani, pociągali mnie nieodparcie. Czyż nie mieli odwagi bronić swojego
stanowiska? Mój wygląd wskazywał bardzo wyraźnie, jak nieporządne życie
prowadziłem: długie włosy, brudny i zużyty jeans, wytarty i przepocony sweter
itd.
(…) Przybyłem do pewnej rodziny… Przyjęcie, jakiego doznałem, miało
ogromne znaczenie. Stałem się natychmiast częścią rodziny. Bóg był obecny
w ich życiu. W środku domu znajdowała się kaplica potwierdzająca Jego obec-
ność. Mówili o Bogu jak o Przyjacielu, o Kimś bliskim… o Ojcu…
Po dwóch miesiącach wspólnego życia powiedzieli mi o dużym zgromadzeniu
w dniu Zielonych Świąt i sesji w Paray-le-Monial. By zrobić im przyjemność –
jeszcze jeden argument pychy, która wynosi przyjemność, by ukryć pragnienie
serca – postanowiłem zgodzić się na wyjazd. Pragnienie dzielenia tego szczęścia
i radości, o które ocierałem się codziennie, stawało się tak silne w mojej duszy,
że wypowiedziałem jakby ultimatum: „Jeśli istniejesz, jeśli mnie kochasz, tak
jak mi o tym mówią, zrób coś dla mnie, ukaż mi się. Daję Ci trzy dni i więcej
Ci ich nie dam…”
Pierwszy dzień był więc koszmarem. Straszliwy ból przenikał moje serce, peł-
ne lęku. Dlaczego nie mogę dzielić tej radości i szczęścia, jakie ci wszyscy ludzie
tutaj zdawali się przeżywać? Czy Bóg się ukrywa? Czy istnieje naprawdę? Jeśli
jest miłością, dlaczego czeka z objawieniem mi swojej miłości? Z mojego serca
wyrywało się błaganie, krzyk modlitwy rósł w wewnętrznych ciemnościach.
Nazajutrz Kościół obchodził Zesłanie Ducha Świętego. Wielkie pragnienie
Boga ogarniało moje serce. Wołałem do Niego w czasie Eucharystii: „Jeśli
istniejesz, uczyń coś dla mnie!” To pragnienie było tak gwałtowne, że postano-
wiłem przyjąć Komunię (nie przystępowałem do niej od pięciu czy sześciu lat).
W chwili kiedy przyjąłem Ciało Chrystusa, przeżyłem prawdziwy wewnętrzny
88
wstrząs. Odczułem pełną dobroci, kochającą obecność, wobec której czułem
się maleńki, ale przygarnięty takim, jaki byłem. Wszystko to można streścić
w kilku słowach: otrzymałem pewność, że jestem kochany przez Boga. Nie było
to przede wszystkim doświadczenie Jego istnienia, ale Jego miłości. Zrozu-
miałem, że Bóg żyje. Przeżywałem namacalnie łaskę, która odtąd konkretyzo-
wała się i wcielała w moje codzienne życie. Ta łaska była punktem wyjścia do
radykalnego nawrócenia. Zakorzeniała się ona we mnie przez wiarę, nadzieję
i miłość. Dziękuję Panu za tę miłość, tak bliską, tak konkretną, tak pełną mi-
łosierdzia. Miałem jeszcze spore trudności w drodze, która zaprowadziła mnie
do spowiedzi… Tak bardzo wstydziłem się wyznać grzechy! Ale była to także
chwila doniosła, niedająca się wypowiedzieć, decydująca przez zasięg uzdrowień
wewnętrznych, jakich ten sakrament dokonał.
Właśnie poprzez to, kim jestem: maleńkim i nędznym nawróconym grzesz-
nikiem, ale wezwanym do chwały, każdego dnia odkrywam coraz bardziej, że
Bóg mnie kocha i że mnie zbawił. To On, Bóg, rozwinął nad moją nędzą płaszcz
swojej miłości i potęgi.
(Pan zmienił moje życie, przekł. A. Bocian, Warszawa 1995, s. 9-18)
6. Podsumowanie katechezy
Wiara w Ducha Świętego prowadzi do coraz większego otwarcia się na Jego
osobę i wpływ. Duch Święty inspiruje nasze modlitwy i uczy chrześcijańskiego
życia. Proś Ducha Świętego, żebyś mógł doświadczać Jego obecności i działania
w swoim codziennym życiu.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat oraz przepisują treść plakatu „DUCH ŚWIĘTY” do
zeszytów.
2. Modlitwa
Śpiew pieśni „Duchu miłości, wylewaj się na nas”, przeplatany ułożonymi wcześniej
modlitwami (odczytują je kolejno przedstawiciele grup). Uczniowie umieszczają
kartki ze słowami modlitwy na plakacie, a całość mocują w widocznym miejscu.
3. Praca domowa
1. Wyjaśnij znaczenie któregoś z symboli Ducha Świętego.
2. Ułóż własny tekst wyznania wiary w Ducha Świętego (trzy do pięciu zdań),
zapisz go w zeszycie i pomódl się nim.
89
I
Część B
wierzę w Kościół, który prowadzi do życia
wiecznego
16. Kościół w zamyśle i planach Bożych
Ø Poznanie i zrozumienie prawdy o roli Kościoła w naszym zbawieniu.
Ø Pogłębianie swojej więzi z Kościołem.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie „Kościół”
– wymienia nazwy i obrazy Kościoła
– wymienia etapy powstawania Kościoła.
Umiejętności:
– Uczeń opisuje historię powstawania Kościoła
– wyjaśnia rolę Kościoła w zbawieniu
– charakteryzuje różne formy przynależności do Kościoła
– wyjaśnia zasadę „poza Kościołem nie ma zbawienia”.
– Uczeń identyfikuje się z Kościołem
– ceni jego wartość i godnie reprezentuje go na zewnątrz
– broni Kościoła wobec stawianych mu nieuzasadnionych zarzutów.

i KKK, „okienko informacyjne”, redagowanie listu, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: kartki do pracy metodą „okienko informacyjne”, kartki
do napisania listu.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba o odnalezienie drogi do Boga.
Ludzie dążą do Boga różnymi drogami. Mają też rozmaite sposoby na pod-
trzymywanie przyjaźni z Panem Jezusem.
– W jaki sposób można się spotykać i pogłębiać przyjaźń z Panem Jezu-
sem?
– Co to jest Kościół?
– Jakie jest jego znaczenie w naszej drodze do Boga?
92
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład
Kościół tworzą ci, którzy uwierzyli w Pana Jezusa jako swojego Zbawcę. Ta
wiara łączy ich zarówno z Nim, jak też pomiędzy sobą. Początek Kościołowi
dał Pan Jezus, powołując dwunastu apostołów. Wybrał ich i powołał tak, jak do
dziś gromadzi mocą Ducha Świętego coraz to nowych swoich wyznawców we
wszystkich zakątkach świata. Apostołowie towarzyszyli swemu Mistrzowi i Panu
na Jego drogach, które przemierzał, głosząc Ewangelię. Przeżyli Jego śmierć,
przeciw której buntowało się ich serce. Najważniejsze jest jednak, że stali się
świadkami Jego zmartwychwstania, w które tak trudno im było uwierzyć, a o
którym nikt oprócz nich, obcujących blisko ze Zmartwychwstałym, nie mógł
świadczyć tak skutecznie (1 Kor 15,5-6).
Apostołowie mieli być świadkami nie siłą swych ludzkich przekonań i nie
swymi ludzkimi umiejętnościami, lecz dzięki napełnieniu Duchem Świętym –
„Mocą Bożą z wysoka”.
Dlatego uważa się, że zesłanie Ducha Świętego na apostołów, łączone
w Dziejach Apostolskich z żydowskim świętem Pięćdziesiątnicy (przypadają-
cym w pięćdziesiąt dni po Święcie Paschy), jest chwilą ujawnienia się Kościoła,
początkiem jego życia i działania, które trwać będzie aż po koniec czasów
i powtórne przyjście Pana.
Pan Jezus powiedział: „Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony,
a kto nie uwierzy, będzie potępiony” (Mk 16,15-16). Konieczność wiary i chrztu
do zbawienia wskazuje na to, że bez Kościoła nie można się obejść. Stąd też
chrześcijańska tradycja przekazuje prawdę, że: „poza Kościołem nie ma zba-
wienia” oraz „nie może mieć Boga za Ojca ten, kto nie ma Kościoła za matkę”.
Czy znaczy to jednak, że tylko chrześcijanie mogą być zbawieni, a wszyscy inni
skazani są na potępienie?
W zdaniu „Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony” kryje się myśl,
że ktokolwiek usłyszy Dobrą Nowinę i jest w swym sumieniu przekonany o jej
prawdzie, powinien bez względu na wszelkie wewnętrzne lub zewnętrzne opory
przyjąć na znak swej wiary chrzest, a tym samym stać się członkiem wspólnoty
uczniów Jezusowych – Kościoła. Kto by tego nie zrobił albo kto raz należąc
do Kościoła, opuściłby go dla jakichś ludzkich względów, ten naraziłby się na
utratę wiecznego zbawienia.
Nie znaczy to jednak, że tylko chrześcijanie mają być zbawieni. Wierzymy,
bo o tym uczy chrześcijańskie Objawienie, że Bóg kocha wszystkich ludzi i że
wszystkich chce zbawić. Pan Jezus umarł i zmartwychwstał za grzechy całego
świata, a więc za grzechy wszystkich ludzi, po to, by wszyscy mieli życie. Przez
swojego Ducha wciąż znajduje dostęp do ludzkich serc.
K. prezentuje na schemacie kręgi przynależności do Kościoła.
93
szukający Boga
niechrześcijanie
chrześcijanie – niekatolicy
chrześcijanie – katolicy
Kościół jest znakiem-sakramentem zbawienia wszystkich ludzi przez śmierć

i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa: głosząc je całemu światu, uobecniając
w sakramentach, urzeczywistniając w pewnym stopniu w braterskiej miłości.
Zbawienie każdego człowieka, choćby nigdy nie słyszał (lub nie słyszał
przekonująco) o Jezusie Chrystusie, dokonuje się dzięki Jezusowi Chrystuso-
wi, a także dzięki Kościołowi, który w swoich wyznawcach jest ciągle obecnym
znakiem zbawienia świata przez Jezusa Chrystusa.
2. Znaki i symbole Kościoła – praca w grupach metodą „okienka informacyjnego”
K. rozdaje poszczególnym grupom kartki potrzebne do pracy zmodyfikowaną
metodą „okienko informacyjne” (teczka pomocy). Każda z sześciu grup ma się
zastanowić nad sensem poszczególnych nazw i symboli Kościoła. Wolno się przy
tym posługiwać tekstami z Pisma Świętego.
Na środku kartki widnieje napis i sigla tekstów biblijnych: Kościół – owczarnia
Jezusa (J 10,7-16); Kościół – wspólnota (Dz 2,42-47); Kościół – winnica (J 15,1-7);
Kościół – Ciało Chrystusa (1 Kor 12,12-27); Kościół – lud Boży (1 P 2,9-10).
W jednym okienku uczniowie wyjaśniają pojęcie – określoną nazwę Kościoła,
w drugim wykonują rysunek – symbol przedstawiający odpowiednie określenie
Kościoła, w trzecim – wpisują modlitwę za Kościół, nawiązującą treściowo do
omawianej nazwy Kościoła, a w czwartym ma się znaleźć dialog związany z oma-
wianym określeniem Kościoła.
TEMAT 16
Przykładowe okienko:
kl. II liceum oraz II i III technikum
Wyjaśnij pojęcie „owczarnia Jezusa”. Narysuj symbol Kościoła jako W

„owczarni”.
Kościół – owczarnia
Jezusa (J 10,7-16)
Napisz krótką modlitwę za Kościół, Napisz dialog związany z omawianym N
porównany z owczarnią. określeniem Kościoła. n
94
Wyjaśnij pojęcie „Kościół – wspólno- Narysuj symbol Kościoła jako wspól- W
W trakcie pracy K. czuwa nad jej właściwym przebiegiem. Po zakończeniu następuje
prezentacja prac i podsumowanie.
3. Redagowanie listu (czas – 5-7 min.)
W tej części katechezy klasa pracuje w grupach nad napisaniem listu.
Wyobraźcie sobie, że wasz przyjaciel przeżywa kryzys wiary i zaufania do
Kościoła. Napiszcie do niego list z zachętą, żeby wytrwał przy Chrystusie i Ko-
ściele. Jakimi argumentami się posłużycie? Zaproponujcie mu swoją pomoc.
Na czym będzie ona polegać?
Prezentacja ukończonych listów i podsumowanie pracy w grupach przez K.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie proponują temat katechezy, wpisując go do zeszytów wraz z nazwami
i symbolami Kościoła jako notatką.
2. Modlitwa
Uczniowie odczytują modlitwy ułożone przez siebie lub modlitwa prośby za Ko-
ściół):
„Panie Jezu Chryste, którego Boskim dziełem jest Kościół święty, spraw,
by tak, jak Ty tego pragniesz, był on jeden, święty, powszechny i całkowicie
skierowany ku tej doskonałości, do której go powołałeś.
Zachowaj Twój Kościół w jedności i pokoju. Strzeż go, by nie pokładał uf-
ności w bogactwach i mocy tego świata.
Spraw, by wśród chrześcijan miłość była główną zasadą, miłosierdzie –
szczególną cechą, sprawiedliwość – codziennym chlebem, męstwo w trudach –
wiernością, modlitwa – wytchnieniem, radość – nagrodą.
Prosimy, by Twoje Królestwo prawdy i życia, świętości i łaski, sprawiedliwo-
ści, miłości i pokoju z dniem każdym rozszerzało się i umacniało. Amen”.
(Przyjdę i uzdrowię go, Modlitewnik dla chorych, Poznań 1988)
3. Praca domowa
Napisz, co to znaczy, że Kościół jest powszechnym sakramentem zbawie-
nia.
Literatura
A. Zuberbier, Czy wiem w co wierzę, Kielce 1992.
S.J. Stasiak, R. Zawiła, ABC teologii dogmatycznej. Notatki z wykładów ks. Prof.
Romana E. Rogowskiego, Oleśnica–Wrocław 1993.
http://www.apologetyka.katolik.pl/images/stories/kregi-kosciola.jpg
95
17. Tajemnica zjednoczenia ludzi z Bogiem
– Kościół widzialny i niewidzialny
Ø Poznanie duchowego i widzialnego wymiaru Kościoła.
Ø Odpowiedzialność za budowanie jedności z Bogiem i Kościołem.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie misterium Kościoła
– wymienia podstawowe wymiary Kościoła (widzialny i niewidzialny)
– określa, na czym polega tajemnica zjednoczenia ludzi z Bogiem w Kościele
i przez Kościół
– wie, że jest w Kościele podmiotem.
Umiejętności:
– Uczeń uzasadnia, że Kościół jest powszechnym sakramentem zbawienia
– opisuje podstawowe wymiary Kościoła
– wyjaśnia, czym są i czemu służą charyzmaty.
– Uczeń pozostaje znakiem i narzędziem Kościoła
– buduje jedność Boga i ludzi z Kościołem i przez Kościół
– docenia wartość duchowego wymiaru Kościoła
– korzysta z charyzmatów dla dobra Kościoła.

i KKK, symbol, kalambury, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A4, kredki lub flamastry.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa o jedność Kościoła

Na początku K. prowadzi rozmowę nawiązującą do poprzedniego tematu.
– Jakie nazwy i obrazy Kościoła znacie?
– Co to znaczy, że Kościół jest nam potrzebny na drodze do zbawienia?
96
II. ROZWINIĘCIE
1. Cechy Kościoła – praca z tekstem KKK

K. prosi uczniów o przeczytanie tekstu KKK 771 (podręcznik) i wyliczenie cech
Kościoła, z oddzieleniem tych wskazujących na rzeczywistość duchową od tych,
które ukazują jego wymiar ludzki. Wnioski trafiają na tablicę, zapisane w dwóch
kolumnach. K. wyjaśnia poszczególne określenia.
Kościół
widzialny niewidzialny
l posiada hierarchię l mistyczne Ciało Chrystusa
l jest obecny w świecie l jest wspólnotą duchową
l jest zgromadzeniem widzialnym l jest wspólnotą pielgrzymującą
…… ……
2. Wykład
Ustanowiony przez Chrystusa Kościół jest zarazem rzeczywistością boską
i ludzką. Pan Jezus wciąż go podtrzymuje w istnieniu i przez niego udziela
wszystkich swoich łask. Kościół to jednocześnie społeczność o strukturze hierar-
chicznej i mistyczne Ciało Chrystusa. Jest on tak zgromadzeniem widzialnym,
jak i wspólnotą duchową. Jest zarówno Kościołem ziemskim, jak i obdarowanym
dobrami niebieskimi. To, co ludzkie w Kościele, podporządkowane jest Bogu
i do Niego prowadzi. Widzialna ludzka wspólnota skłania się ku niewidzialnemu
Bogu, a życie doczesne ku życiu wiecznemu (por. KKK 770 i 771).
Kościół, założony przez Chrystusa przed dwoma tysiącami lat, prowadzi swe
zbawcze dzieło dzięki Duchowi Świętemu. Chrystus wciąż żyje i wciąż działa
w swoim Kościele. To stanowi Jego tajemnicę. Bez Niego Kościół byłby zwykłą
sumą swoich członków, zgromadzeniem ludzi o tych samych przekonaniach
religijnych, związkiem religijnym, pospolitą organizacją.
Według określenia św. Pawła, wszyscy ochrzczeni stanowią jedno Ciało.
Chrystus jest głową tego ciała, a Jego wierni członkami w tym ciele. Chrześci-
janinem można być więc tylko w ścisłej łączności z Chrystusem. Także poszcze-
gólni członkowie są związani nie tylko z Nim, ale również między sobą, tak że
wolno Mu stwierdzić: „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich
najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40). Każdy, nawet najmniejszy członek
ma znaczenie dla całości tego ciała: „Jak bowiem w jednym ciele mamy wiele
członków, a nie wszystkie członki spełniają tę samą czynność…” (Rz 12,4).
Święty Paweł nazywa Kościół nie tylko ciałem Chrystusa, ale wręcz samym
Chrystusem: „Wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie”
(Ga 3,28). Chrystus sam stawia się na równi ze swoim Kościołem, gdy pyta
Szawła, prześladowcę pierwszych chrześcijan: „Szawle, Szawle, dlaczego Mnie
prześladujesz?” (Dz 9,4). Prześladowanie Kościoła równa się prześladowaniu
97
Chrystusa. Kościół nie jest więc zjawiskiem czysto ziemskim, jaśniejąc tajemnicą
Niewidzialnego. Toteż Kościół nie jest tylko pośrednikiem wiary, lecz samym
przedmiotem, tajemnicą (misterium) wiary.
Określa go się też nazwą „sakrament zbawienia”. Rzeczywistość, jaką na-
zywamy sakramentem, jest widzialna i dotykalna, lecz nie ogranicza się tylko
do tego, co widać. Dzięki sakramentom wzrok i dotyk prowadzą do tego, co
niewidzialne, czyli w sferę zbawienia. Sobór Watykański II nazywa Kościół
sakramentem jedności wszystkich ludzi z Bogiem i między sobą (KK 1). Bóg
jest Stwórcą wszystkiego i wszystkich, a wszyscy ludzie, stworzeni na obraz
i podobieństwo Boże, są dla siebie braćmi. Jednak każdy jednostkowy grzech
burzy tę jedność. Zbawienie, dokonane i wciąż dokonywane przez Syna Bożego,
jest przywracaniem burzonej przez grzech jedności ludzi z Bogiem i pomiędzy
sobą. Ludzie w Kościele mają się stawać zalążkiem synowskiej miłości do jed-
nego Ojca w niebie oraz do braci i sióstr. W ten sposób Kościół, jako widzialna
i dotykalna wspólnota uczniów Chrystusa, prowadzi do spotkania ze zbawie-
niem, tj. do ponownego zjednoczenia wszystkiego przez Boga w Jezusie Chry-
stusie (Ef 1, 10). Jest sakramentem zbawienia.
3. Wyjaśnienie pojęcia „charyzmaty”
Charyzmaty to dary Ducha Świętego, których udziela On komu i jak chce
dla dobra całej wspólnoty kościelnej i całej ludzkości. W Piśmie Świętym
Nowego Testamentu wymienione zostały takie dary, jak dar języków, uzdra-
wiania, nauczania, proroctwa, upominania, pełnienia uczynków miłosierdzia,
uzdolnienie do zadań przełożonego i diakona, dar mądrości słowa, dar wiary,
dar czynienia cudów i tłumaczenia języków. O wszystkich tych darach czytamy,
że chociaż są różne, to ich dawcą jest jeden i ten sam Duch, który objawia się
w ten sposób dla wspólnego dobra. Każdy dostaje swój własny dar, którym ma
służyć drugiemu.
Charyzmaty nie są jednak przywilejem wybranych. Duch Święty udziela
ich powszechnie, tak jak sam się udziela wszystkim wierzącym. Jeśli nieczęsto
spotykamy się z darami niezwykłymi, zwracającymi na siebie uwagę, to bodaj
jeszcze cenniejsze są dary jakby zwykłe, niezwracające na siebie uwagi. Często
sami ci, którzy te dary posiadają, nie widzą w nich specjalnego działania Du-
cha Świętego, lecz jedynie rzecz oczywistą, którą w prostocie serca chcą służyć
innym. Dobrze jednak, wierząc w działanie Ducha Świętego, dostrzegać Jego
dary także u siebie. Pozwala to lepiej zrozumieć własną misję w Kościele i w
świecie, a tym samym szerzej ogarnąć krąg spraw, jakie stają przed człowiekiem,
oraz mężniej i skuteczniej im się oddawać.
4. Katalog charyzmatów – praca z tekstem biblijnym (czas – 5 min.)
K. prosi o przeczytanie 1 Kor 12,1.4-11 (podręcznik) i wyliczenie darów Ducha
Świętego. Można je schematycznie odnotować na tablicy, wpisując w schemat
kościoła.
98
DUCH
ŚWIĘTY
DAR UZDRAWIANIA DAR MĄDROŚCI SŁOWA
DAR TŁUMACZENIA
DAR CZYNIENIA CUDÓW
JĘZYKÓW
DAR WIARY
DAR JĘZYKÓW
PROROCTWO ROZEZNAWANIE DUCHÓW
UMIEJĘTNOŚĆ POZNAWANIA
K. akcentuje prawdę o przeznaczeniu charyzmatów:

5.Dary Ducha Świętego
Rozpoznawanie otrzymujemy
charyzmatów dlagrupach
– praca w wspólnego
(czasdobra i tylko wtedy, kiedy
– 10 min.)
Duch Święty chce nam ich udzielić.
K. zachęca uczniów (praca w zespołach) do zastanowienia się nad tym, jakie dary
5.Ducha Świętego zauważają
Rozpoznawanie u innych
charyzmatów – ipraca
u siebie. Każda grupa
w grupach dostaje
(czas – 10 po dwie kartki
min.)
formatu A-4 oraz kredki lub flamastry. Z takim wyposażeniem ma przedstawić symbo-
K.licz
zachęca uczniów
nie cztery (praca
wybrane przez w zespołach)
siebie charyzmatydo zastanowienia siękartce).
(po dwa na jednej nad tym, jakie
Skoń dary
czone
Ducha Świętego zauważają u innych i u siebie. Każda grupa dostaje po dwie kartki
ćwiczenie wieńczy prezentacja prac i odgadnięcie, o jaki dar Ducha Świętego chodziło.
formatu A4 oraz
Z wykonanych kredki
prac możnalub flamastry.
zrobić wystawęZlub takim wyposażeniem ma przedstawić
gazetkę.
symbolicznie cztery wybrane przez siebie charyzmaty (po dwa na jednej kartce).
6. Powtórzenie najważniejszych prawd o Kościele – kalambury (czas – 5-7 min.)
Skończone ćwiczenie wieńczy prezentacja prac i odgadnięcie, o jaki dar Ducha
W tej części katechezy uczniowie starają się przedstawić podane na kartkach hasła
Świętego chodziło. Z wykonanych
metodą kalamburów (rysowanych lubpracmimicznych).
można zrobićTę wystawę
pracę też lub gazetkę.
można wykonać
6.wPowtórzenie
grupach. Po zaprezentowaniu
najważniejszychhaseł następuje
prawd krótkie ich– omówienie
o Kościele kalambury– nawiązanie
(czas – 5-7
do wykładu.
min.)
Kościół to Ciało Chrystusa.
W tejChrystus
części katechezy
jest głowąuczniowie
Kościoła. starają się przedstawić podane na kartkach hasła
metodą kalamburów
Misterium (rysowanych lub mimicznych). Tę pracę też można wykonać
Kościoła.
w grupach. Po zaprezentowaniu
Moje miejsce w Kościele. haseł następuje krótkie ich omówienie – nawią-
zanie do wykładu.
24
Kościół to Ciało Chrystusa.
Chrystus jest głową Kościoła.
99
Misterium Kościoła.
Moje miejsce w Kościele.
Duch Święty ożywia Kościół.
Jedność ludzi z Bogiem i pomiędzy sobą.
Kościół sakramentem zbawienia.
III. ZAKOŃCZENIE
Klasa zapisuje temat katechezy. Notatkę tworzyć będą zapisane w punktach hasła,
które przedstawiano w formie kalamburów, lub tabele i schemat z tablicy.
2. Modlitwa spontaniczna za Kościół
3. Praca domowa
1. Przeprowadź wywiad z osobami zaangażowanymi w działalność parafii
na temat: „Jestem znakiem i narzędziem Kościoła”.
2. Którą z twoich umiejętności możesz uznać za dar Ducha Świętego?
Literatura
100
18. Cztery wymiary Kościoła – „jeden,
święty, powszechny i apostolski”
Ø Poznanie Kościoła od strony jego cech podstawowych, jakimi są jedność,
świętość, powszechność i apostolskość.
Ø Świadome i odpowiedzialne przeżywanie rzeczywistości Kościoła oraz
osobiste jej tworzenie.
Wiedza:
– Uczeń określa, co to znaczy, że Kościół jest jeden i święty
– określa, na czym polega powszechność Kościoła.
Umiejętności:
– Uczeń uzasadnia, dlaczego Kościół jest apostolski
– wyjaśnia, dlaczego parafia jest podstawową komórką w Kościele powszech-
nym
– potrafi posługiwać się argumentami w obronie Kościoła.
– Uczeń troszczy się o jedność i świętość Kościoła
– angażuje się w jego działalność misyjną
– sprzeciwia się przejawom wrogości, niezgody i rozłamom wśród ludzi
– pozostaje wdzięczny osobom, dzięki którym poznał Kościół i został do
niego włączony.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, „okienko informacyjne”,

schemat – logo.
Środki dydaktyczne: teksty KKK, kartki formatu A4, kredki, flamastry.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Skład apostolski, odmawiany z intencją, by Kościół był w świecie znakiem miłości
Bożej. Zamiast tego można zaśpiewać pieśń „Boże, obdarz Kościół Twój jednością
i pokojem”:
Uradowałem się wezwaniem: „Pójdziemy do domu Pana”.
I oto stoję u bram twoich, Jeruzalem nowe, Kościele święty.
O Jeruzalem, miasto pokoju, w Tobie wszyscy się jednoczą.
Prosimy o pokój dla ludu Twego,
niech będą bezpieczni, którzy Cię miłują.
101
2. Nawiązanie do poprzednich katechez
K. utrwala wiadomości o Kościele za pomocą schematu:
BÓG
Chrystus
Kościół
człowiek
Bóg pragnie zbawić ludzi. W tym celu posyła na świat Jezusa Chrystusa, który
zakłada Kościół, w Kościele uświęca człowieka i prowadzi go do Boga.
Można też posłużyć się rozmową wprowadzającą:
– Jak można określić rolę i znaczenie Kościoła?
– Jakie przymioty Kościoła wymieniamy w składzie apostolskim?
II. ROZWINIĘCIE
1. Określanie cech Kościoła – wykład

Kościół jest jeden ze względu na swoje źródło. Wzorem dla jedności Ko-
ścioła jest jedność Boga Ojca i Syna w Duchu Świętym. Kościół jest jeden ze
względu na swojego założyciela, Jezusa Chrystusa, który przez swoją śmierć na
krzyżu przywrócił jedność w ludzie Bożym. Kościół jest jeden ze względu na
swoją „duszę”, czyli Ducha Świętego, o którym się mówi, że jest zasadą jedności
Kościoła. Równocześnie Kościół jest różnorodny w rozmaitości darów Bożych
i wielości otrzymujących je osób. W jedności ludu Bożego zgromadzona jest
różnorodność darów, zadań i sposobów życia. Wielkie bogactwo tej różnorod-
ności nie jest w konflikcie z jednością Kościoła.
Kościół jest święty, ponieważ Chrystus wraz z Bogiem Ojcem i Duchem Świę-
tym doznaje czci jako „sam jeden Święty”, ponieważ umiłował Kościół i umarł po
to, żeby go uświęcić. Złączył go też ze sobą jako swoje Ciało i obdarzył Duchem
102
Świętym. Jest więc Kościół „świętym ludem Bożym”, a i jego członkowie nazy-
wani są także „świętymi”. Kościół, pozostając w jedności z Panem Jezusem, jest
przez Niego uświęcany, a w Nim staje się również uświęcający. Kościół już tu na
ziemi jest naznaczony prawdziwą, chociaż jeszcze niedoskonałą świętością. Każdy
z członków Kościoła powołany został do świętości, tzn. do naśladowania Boga
w Jego doskonałości. Równocześnie Kościół jest wspólnotą grzeszników, która
wciąż potrzebuje nawrócenia.
Kościół jest powszechny, tzn. „katolicki” – uniwersalny, cały, zupełny, prze-
znaczony dla wszystkich. Kościół jest powszechny w podwójnym znaczeniu.
Jest powszechny z uwagi na stałą obecność Pana Jezusa, od którego Kościół
otrzymuje pełnię środków zbawienia, ponieważ istnieje w nim pełnia Chry-
stusowego Ciała, zjednoczona z Głową. Kościół jest powszechny, bo został
przez Jezusa posłany do całego rodzaju ludzkiego. Do Kościoła powołani są
wszyscy ludzie, więc powinien on rozszerzać się na cały świat i przez wszystkie
wieki. Bóg chce, żeby ludzie, rozproszeni przez grzech, postanowili utworzyć
jedność. Kościół Chrystusa jest prawdziwie obecny w każdym zrzeszeniu
wiernych. Kościoły partykularne są w pełni powszechne przez jedność z Ko-
ściołem rzymskim.
Kościół jest apostolski, ponieważ Pan Jezus zbudował go na apostołach. Jest
on apostolski w potrójnym znaczeniu:
– był i pozostaje oparty na „fundamencie apostołów”, czyli świadków wy-
branych i posłanych przez samego Chrystusa
– zachowuje i przekazuje, z pomocą Ducha Świętego, który w nim mieszka,
nauczanie, dobry depozyt i zdrowe zasady usłyszane od apostołów
– w dalszym ciągu, aż do powrotu Chrystusa, jest nauczany, uświęcany
i prowadzony przez apostołów dzięki tym, którzy są ich następcami w misji
pasterskiej (chodzi o kolegium biskupów, wspomagane przez kapłanów,
w jedności z papieżem).
Cały Kościół jest apostolski, ponieważ pozostaje, dzięki następcom św. Piotra
i apostołów, w komunii wiary i życia ze swoimi początkami. Kościół jest apo-
stolski, bo został posłany na cały świat. Wszyscy członkowie Kościoła na różny
sposób mają udział w tej misji. Apostolstwo polega na rozszerzaniu królestwa
Bożego „po całej ziemi” (por. KKK 811-870).
2. Przymioty Kościoła – praca w grupach metodą „okienko informacyjne”
(czas – 10 min.)
W tej części katechezy K. zwraca się do czterech grup o wyrażenie przymiotów Ko-
ścioła metodą „okienko informacyjne”. Pierwsza z nich ma opracować prawdę, że
Kościół jest jeden, druga, że jest on święty, trzecia, że jest powszechny, i czwarta,
że jest on apostolski. Uczniowie dzielą kartkę na cztery części. W pierwszej po-
dają definicję odpowiedniego określenia lub opis, w drugiej – schemat graficzny,
w trzeciej – metaforę, porównanie, a w czwartej – dialog komiksowy. Materiałem
wyjściowym jest tekst KKK 866-869 opracowany w podręczniku ucznia.
103
TEMAT 18
Przykładowe okienko: kl. II liceum oraz II i III technikum
Wyjaśnij, co to znaczy, że Kościół jest Narysuj graficzny schemat jedności

jeden. Kościoła.
Kościół jest jeden
Napisz porównanie nawiązujące do Napisz dialog (lub narysuj komiks)

faktu, że Kościół jest jeden. związany z omawianym określeniem
Kościoła.
Po zakończeniu następuje prezentacja prac i krótki komentarz K.

Kościół będzie odzwierciedlał swoje przymioty wtedy, gdy każdy chrześcijanin
zechce się identyfikować z Kościołem nie tylko kiedy jest dobrze, ale zwłaszcza
wWyjaśnij,
okresachcotrudnych,
to znaczy,gdy Kościółjest
że Kościół jest Narysuj
atakowany i wyszydzany.
graficzny schemat świętości
Koniecznie
święty. trzeba pamiętać, że Kościół to
Kościoła. wszyscy wierzący, a nie tylko
biskupi, kapłani czy siostry zakonne. Należy zatem podjąć wysiłek poznania,
zrozumienia i pokochania wspólnoty wierzących. Przynależność do Kościoła jest
zobowiązaniem do modlitwy w jego potrzebach i do większej troski o niego.
3. Rozmowa na temat jedności, świętości, powszechności i apostolskości Ko-
ścioła
Kościół jest
– W jaki sposób możesz przyczynić sięświęty
do jedności Kościoła?
– Co buduje jedność w rodzinie?
Napisz porównanie
– Co buduje nawiązujące
jedność w klasie? do Napisz dialog związany z omawianym
faktu,
– Co to jest powszechne powołanie określeniem
że Kościół jest święty. do świętości?Kościoła.
– Co to znaczy być świętym?
– Jakie cechy ma święte dziecko, uczeń, kolega, koleżanka?
– Jak możesz się przyczynić do tego, żeby wiara rozszerzała się „po całej
ziemi”?
– Co to znaczy „rozszerzać królestwo Pana Jezusa”?
49
104
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie formułują temat. W ramach notatki mogą zanotować przymioty Ko-
ścioła i krótko je wyjaśnić.
2. Modlitwa
Zanieśmy teraz pokorne prośby do naszego Zbawiciela, który się wydał na
śmierć, aby zgromadzić w jedno rozproszone dzieci Boże: „Pamiętaj, Panie,
o swoim Kościele”.
„Panie Jezu, Ty zbudowałeś swój dom na skale –
umacniaj wiarę i nadzieję Twojego Kościoła.
Panie Jezu, z Twojego boku wypłynęła krew i woda –
odradzaj swój Kościół przez sakramenty Nowego i Wiecznego Przymierza.
Panie Jezu, Ty jesteś obecny wśród tych, którzy się gromadzą w imię Twoje –
wysłuchaj swój Kościół, gdy jednym głosem modli się do Ciebie.
Panie Jezu, Ty razem z Ojcem mieszkasz w sercach miłujących Ciebie –
utwierdzaj swój Kościół w Boskiej miłości.
Panie Jezu, Ty nie odrzucasz tego, kto do Ciebie przychodzi –
wprowadź wszystkich zmarłych do domu swego Ojca”.
(Liturgia godzin, t. III, Prośby z II Nieszporów tekstów wspólnych
na poświęcenie kościoła, Poznań 1987, s. 1404-1405)
Modlitwę kończymy wspólnie odmawiając „Ojcze nasz”.
3. Praca domowa
Napisz, w jaki sposób włączasz się w życie Kościoła w twojej parafii i co
możesz dla niego zrobić.
105
19. Hierarchiczna struktura Kościoła
Ø Pogłębienie wiedzy na temat Kościoła i jego misji.
Ø Poznanie roli duchownych i świeckich w Kościele.
Ø Odpowiedzialne podjęcie zadań wynikających z przynależności do Ko-
ścioła.
Wiedza:
– Uczeń wskazuje fakty historyczne co do pochodzenia hierarchicznej struk-
tury Kościoła
– wymienia zadania hierarchii kościelnej
– określa istotę potrójnego wymiaru misji Kościoła (nauczania, uświęcania
i rządzenia)
– wymienia przedstawicieli lokalnej hierarchii Kościoła.
Umiejętności:
– Uczeń opisuje hierarchiczną strukturę Kościoła
– omawia zadania i posłannictwo hierarchii kościelnej
– określa miejsce i rolę świeckich w Kościele
– wyjaśnia, na czym polega udział chrześcijan w potrójnej misji Kościoła.
– Uczeń uczestniczy w potrójnej misji Kościoła
– szanuje swoich zwierzchników i modli się za nich
– włącza się w różnorodne formy działania w Kościele lokalnym.
Metody i techniki: praca z tekstem, graficzne przedstawienie treści, dyskusja,

rozmowa kierowana, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: schemat (statystyka dotycząca stanów w Kościele), plansza
z tekstem KKK 871, wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny „Litania kochających
Jezusa” (w: „Wychowawca” nr 1/1993, s. 16), tekst pieśni „Dziś, Koście-
le żyjącego Boga, wstań”, zdjęcia: papieża Franciszka, prymasa Polski
i miejscowego biskupa, karty pracy, kolorowa kreda.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Pieśń, np. „Dziś, Kościele żyjącego Boga, wstań” lub poniższa prośba za Kościół):
„Jezu, prosimy Cię
o nieustające trwanie w Kościele
106
jeżeli miłość mieć będziecie jedni ku drugim».
Niech ta przemiana idzie w ślad
za naszym zbieraniem się w świątyniach,
za głoszonymi przez nas naukami,
tego
za najwymowniejszego
przyjmowaniem przez nas z cudów:
Twoich sakramentów.
cudu nawracania
Objawiaj się, Panie,się grzeszników
i życiadziałanie
przez Twych wyznawców
Ducha Świętego, w miłości wzajemnej,
potwierdzanej czynami.
Ducha prawdy i miłości”.
Powiedziałeś: «Po tym was poznają,
(ks. Jan Zieja,
że jesteście uczniami moimi,Na chwile ciszy, s. 50-51)
jeżeli miłość
2. Rozmowa mieć będziecie
wprowadzająca jedni ku drugim».
w temat
Niech ta przemiana idzie w ślad
Od pewnego już czasu nasze spotkania poświęcamy rozważaniu tajemnicy Kościo-
za naszym
ła. Tak będzie izbieraniem
dzisiaj. Pracę sięrozpoczniemy
w świątyniach,od tekstu wyjętego z KKK.
za głoszonymi
K. umieszcza przeztekst
na tablicy nas KKK
naukami,
871 i głośno go odczytuje:
za przyjmowaniem
„Wiernymi przez
są ci, którzy naschrzest
przez Twoich sakramentów.
wszczepieni w Chrystusa, zostali ukonsty-
tuowaObjawiaj
ni ludemsię, Panie,
Bożym i stawszy się z tej racji na swój sposób uczestnikami kapłań-
przez
skiej, działanie
prorockiej Ducha Świętego,
i królewskiej misji Chrystusa, zgodnie z własną pozycją każdego, są
Duchadoprawdy
powołani i miłości”.
wypełniania posłania, jakie Bóg powierzył Kościołowi w świecie”.
Odpowiedzmy na kilka kluczowych dla naszego (ks. Jan Zieja,pytań:
tematu Na chwile ciszy, s. 50-51)
– W jakiej wprowadzająca
2. Rozmowa misji uczestniczymy od naszego chrztu?
w temat
(kapłańskiej, prorockiej i królewskiej)
K. rozmawia z uczniami na temat Kościoła. W tej części spotkania mają oni okre-
– Co o sposobie wykonywania tej misji mówi Katechizm?
ślić, czym jest Kościół, jakie jest jego rozumienie. K. zwraca uwagę na ewentualne
(jest on zgodny z miejscem poszczególnych członków w Kościele)
błędy w tym rozumieniu (trzeba podkreślić, że Kościół to my wszyscy, a nie tylko
księża).
II. ROZWINIĘCIE
Dzisiaj będziemy mówić o roli poszczególnych członków w Kościele.
1. Różne stany w Kościele – prezentacja
II. Do
ROZWINIĘCIE
pierwszego pytania wrócimy jeszcze w dalszej części katechezy. Teraz rozpa-
trzmy bliżej słowa: „zgodnie z własną pozycją każdego”. Jak to rozumieć? (chodzi
1. Różne stany w Kościele – prezentacja
o istniejące w Kościele stany).
K.rysuje
K. rysuje na
na tablicy
tablicy kołowy
kołowyschemat,
schemat,uzupełniając
uzupełniającgogowwtrakcie
trakcierozmowy
rozmowyz uczniami.
z uczniami.
Każdy ze stanów zaznaczamy dla większej przejrzystości inną
Każdy ze stanów zaznaczamy dla większej przejrzystości inną kredą. kredą.
œwieccy
świeccy
duchow
duchownini
kkonsekrowani
ons ek r ow ani
34 – Ile jest stanów w Kościele? (trzy)

K. dzieli koło na trzy części.
– Jakie są to stany? (duchowni, osoby konsekrowane i wierni świeccy)
K. podpisuje wydzielone części koła.
– Kto to jest osoba duchowna?
(człowiek po przyjęciu święceń kapłańskich)
107
K. podpisuje wydzielone części koła.
– Kto to jest osoba duchowna?
(człowiek po przyjęciu święceń kapłańskich)
––Kogo
Kogonazywamy
nazywamyosobami
osobami konsekrowanymi?
konsekrowanymi?
(sątotozakonnice
(są zakonnice i zakonnicy po
po złożeniu
złożeniuślubów)
ślubów)
––Kto
Ktonależy
należydo
dogrona
grona wiernych świeckich?
świeckich?
(ogółpozostałych
(ogół pozostałych chrześcijan)
chrześcijan)
Wartowwtym
Warto tymmomencie
momenciewyjaśnić
wyjaśnić uczniom
uczniom różnicę
różnicę między
między święceniami
święceniami a ślubami
a ślubami
zakonnymi.
zakonnymi.
2.2.Określenie
Określeniewiernych
wiernychświeckich
świeckich
Należy też zwrócić uwagę nana
Należy też zwrócić uwagę ichprzynależność
przynależnośćuczniów do wspólnoty
do wspólnoty KościołaKościoła
i pomóc izna-
pomóc
zna leźć ich własne miejsce wśród wiernych świeckich. W razie trudności z
leźć ich własne miejsce wśród wiernych świeckich. W razie trudności z odpowiedzią odpowiedzią
nanapytanie,
pytanie,kto
ktototosą
sąwierni
wierniświeccy,
świeccy,można
możnaposłużyć
posłużyćsię
siętekstem
tekstemzzKK
KK31:
31:
„Pod nazwą świeckich rozumie się tutaj wszystkich wiernych chrześcijan nie nie
„Pod nazwą świeckich rozumie się tutaj wszystkich wiernych chrześcijan
bę dącychczłonkami
będących członkamistanu
stanukapłańskiego
kapłańskiego ii stanu
stanu zakonnego
zakonnego prawnie
prawnie ustanowionego
ustanowio-
w Kościele, mianowicie wiernych chrześcijan, którzy
nego w Kościele, mianowicie wiernych chrześcijan, którzy jako jako wcieleni przezprzez
wcieleni chrzest
w Chrystusa,
chrzest ustanowieni
w Chrystusa, jako lud jako
ustanowieni Bożyludi uczynieni na swój sposób
Boży i uczynieni na swójuczestnikami
sposób
ka płań skie go, prorockiego i królewskiego urzędu Chrystusowego,
uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego urzędu Chrystusowego, ze swej strony
zespra wustrony
swej ją właściwe
sprawują całemu ludowi
właściwe chrześcijańskiemu
całemu posłannictwo
ludowi chrześcijańskiemu w Kościele
posłannictwo
wi Kościele
w świecie”.i w świecie”.
3.3.Ujęcie
Ujęciestatystyczne
statystyczne poszczególnych
poszczególnych stanów
stanów
K. eksponuje schemat wykorzystujący dane statystyczne co do struktury Kościoła
K. eksponuje schemat wykorzystujący dane statystyczne co do struktury Kościoła
katolickiego i krótko go omawia.
katolickiego i krótko go omawia.
200000000
150000000
świeccy
œwieccy
100000000
kapłani
kap³ani
50000000 siostry zakonne
siostry zakonne
0
2003
W roku 2010 było na świecie prawie 1,2 miliarda katolików. Obecnie na

świecie działa ponad 400 000 kapłanów katolickich. W roku 2009 było to 410
W roku 2003 było na świecie 1,86 miliarda katolików. Ponad połowa z 405.450
593 kapłanów, z tego 275 542 to księża diecezjalni, a 135 051 – księża zakonnicy.
kapłanów to księża diecezjalni (268.041), pozostałych 137.409 należy do zgromadzeń
Sióstr zakonnych około 739 000. Duchowieństwo stanowi niewielki procent
zakonnych. Zakonnic jest około 819 200. Tak więc duchowieństwo stanowi niewielki
Kościoła, a wierni świeccy są w zdecydowanej przewadze.
procent Kościoła, a wierni świeccy są w zdecydowanej przewadze.
4. Określenie hierarchii w Kościele
– Co to jest hierarchia?
– Jakie przykłady hierarchii potraficie podać? 35
(hierarchia potrzeb, wartości, władzy itp.)
Pewną hierarchię można znaleźć również we wspólnocie Kościoła. Odnosi
się ona do osób duchownych, które są zhierarchizowane pod względem zakresu
odpowiedzialności: im ktoś jest wyżej w hierarchii, tym jego odpowiedzialność za
108
Kościół jest większa. Hierarchię ustanowił sam Pan Jezus: spośród tłumów, jakie
za Nim chodziły, wybrał Dwunastu, a jednego z nich, Piotra, ustanowił swoim za-
stępcą. Później – jak czytamy w Dziejach Apostolskich – apostołowie wprowadzili
posługę diakona, którego zadaniem była troska o biednych i potrzebujących.
Informacja dla katechety:
Kapłaństwo posługi (inaczej kapłaństwo hierarchiczne) jest władzą i funkcją
spełnianą we wspólnocie Kościoła. Wywodzi się ono od Jezusa Chrystusa, któ-
ry powołał apostołów jako głosicieli Ewangelii i pasterzy w stosunku do tych,
którzy uwierzą ich słowom.
Jezus Chrystus gromadził wokół siebie uczniów, spośród których wybrał dwu-
nastu, nazwanych apostołami (apostoł to po grecku „wysłannik”), by świadczyli
o Jego życiu, śmierci i zmartwychwstaniu. Przed swoim wniebowstąpieniem
posłał ich, by „nauczali wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca
i Syna, i Ducha Świętego, ucząc je zachowywać wszystko, co im przykazał”
(por. Mt 28,19-20).
Wkrótce jednak, z powodu powiększającej się liczby wyznawców Chrystusa,
powołali oni do pomocy „mężów cieszących się dobrą sławą, pełnych Ducha
i mądrości” (Dz 6,3). Święty Paweł podczas swoich podróży apostolskich,
nauczając w miastach, w których tworzyły się nowe wspólnoty chrześcijańskie,
ustanawiał przez włożenie rąk ludzi nazywanych „starszymi” (greckie presbyteroi
– prezbiterzy) czy „dozorującymi” (greckie episkopoi – biskupi), „aby kierowali
Kościołem Boga” (Dz 20,28). Z Pierwszego Listu do Tymoteusza dowiadujemy
się jeszcze o diakonach, którzy pełnili dla ówczesnych wspólnot – Kościołów
lokalnych – pewne funkcje pomocnicze (greckie diakonoi – usługujący). I tak
w okresie poapostolskim przyjęła się powszechnie w każdej z tych wspólnot
trójstopniowa struktura owego posługiwania, na której czele stał biskup, a za
nim – prezbiterzy i diakoni. Już w II wieku zaczęto do biskupa i prezbiterów
stosować określenie „kapłan”, co z czasem wyeliminowało świadomość, że
ludem kapłańskim są wszyscy wierni.
Istotnym zadaniem trójstopniowej posługi w Kościele jest ciągłe gromadzenie
wiernych w społeczności wyznawców Chrystusa i troska o jej jedność. Głosze-
nie Ewangelii budzi i pogłębia wiarę. Eucharystia, której przewodniczy i którą
sprawuje biskup (lub z jego polecenia prezbiter), jest sakramentem jedności
i miłości; działalność duszpasterska wiedzie do budowania wspólnoty Kościoła
poprzez miłość świadczoną każdemu człowiekowi.
Kapłaństwo posługi przekazywane jest w Kościele przez obrzęd święceń,
będący jednym z siedmiu sakramentów. Dla Kościoła hierarchicznego charak-
terystyczne są trzy typy posług: przepowiadania, rządzenia i uświęcania.
Posługa przepowiadania. Właściwym nauczycielem swego Kościoła jest
Chrystus. Równocześnie jednak angażuje On do tej posługi człowieka: „Idźcie
na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu” (Mk 16,15). Przepo-
wiadane słowo stanowi podstawę wiary, a tym samym fundament całego ludu
109
Bożego. Wszyscy chrześcijanie mają udział w zleceniu przepowiadania, jakie
otrzymał Kościół, i każdy w każdej chwili jest powołany przez Boga.
Posługa rządzenia. Chrystus pozostaje tym, który rządzi swoją Owczarnią, ale
On znowu do tych rządów angażuje człowieka: „Wszystko, co zwiążecie na ziemi,
będzie związane w niebie, a co rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”
(Mt 18,18).
Posługa uświęcania. Wszelkie uświęcanie pochodzi od Chrystusa. On jest
jedynym i rzeczywistym kapłanem Kościoła, ale w Jego misji kapłańskiej,
poprzez chrzest i bierzmowanie, ma udział cały lud Boży. Kapłaństwo bywa
urzeczywistniane m.in. poprzez udział we Mszy św., poprzez modlitwę i przykład
chrześcijańskiego życia. Każdą pracą i każdym wysiłkiem, o ile są podejmowane
w duchu Chrystusa, można się przyczyniać do uświęcania świata.
Potrójna misja Chrystusa
Pan Jezus stał się najwyższym Kapłanem w momencie wcielenia, natomiast
ofiarę kapłańską złożył na krzyżu: była to ofiara z samego siebie, w której
Żertwą ofiarną był sam Kapłan. „Chrystus, zjawiwszy się jako arcykapłan dóbr
przyszłych, wszedł do wyższego i doskonalszego i nie ręką – to jest nie na tym
świecie uczynionego przybytku, ani nie przez krew kozłów i cielców, lecz przez
własną krew wszedł raz na zawsze do Miejsca Świętego, zdobywszy wieczne
odkupienie” (Hbr 9,11n). Świątynią, do której wszedł Chrystus przez swoją
krew i do której wzywa wszystkich śmiertelnych, jest „miasto Boga żyjącego,
Jeruzalem niebieskie, niezliczona liczba aniołów, uroczyste zebranie, Kościół
pierworodnych, którzy są zapisani w niebiosach, Bóg, który sądzi wszystkich,
duchy sprawiedliwe, które już doszły do celu” (Hbr 12,22n). Właśnie dlatego,
że jest to Kapłan nieśmiertelny, którego świątynia jest w niebie, wystarczy-
ło, że „złożył raz na zawsze jedną ofiarę za grzechy” (Hbr 10,12). Ta jedyna
i obejmująca wszystkich ludzi ofiara uobecnia się sakramentalnie podczas każ-
dej Mszy św. (1 Kor 11,24n), aby każdy człowiek i w każdym momencie swego
życia mógł bezpośrednio z niej czerpać. Uzdalnia nas ona, żeby „każdego dnia
wziąć krzyż swój na siebie i iść za Chrystusem” (Łk 9,23), wrastając w ten sposób
w Jego Ciało.
Jako najwyższy Nauczyciel i Prorok, został Chrystus przepowiedziany i wskazany
przez Ojca przedwiecznego (Mt 17,5). Jest On jedynym nauczycielem, który uczy
prawdy prowadzącej do życia (Mt 23,10). „W Nim ukryte są wszystkie skarby mą-
drości i wiedzy” (Kol 2,3). „Nigdy człowiek nie przemawiał tak jak On” (J 8,31n).
On jest Światłością, która ujawnia nasze grzechy (J 3,19-21), a zarazem odkrywa
najgłębsze, skierowane ku życiu wiecznemu znaczenie naszej egzystencji (J 8,12).
Poucza również tych, którzy Go jeszcze wyraźnie nie rozpoznali (Łk 24,32). Ten
Nauczyciel jest zarazem Prawodawcą, a prawem, jakie ogłosił ludzkości, jest miłość
do Boga i bliźnich.
Pan Jezus jest „błogosławionym i jedynym Władcą, Królem królów i Panem
panujących” (1 Tm 6,15; Ap 19,16). Zarazem „królestwo Jego nie jest z tego
110
świata” (J 18,36). Jezus jest Królem nieuznającym przemocy ani ograniczania
wolności swoich poddanych; przeciwnie, „nie przyszedł, żeby Mu służono, lecz
żeby służyć i dać życie swoje na okup za wielu” (Mt 20,28), żeby obdarzyć nas
wolnością (Ga 5,1) i „wezwać z ciemności do przedziwnego swojego światła”
(1 P 2,9). Jest królem, bo ma moc uczynić wszystkich wolnymi i obdarzyć
skarbami, które nie rdzewieją (Mt 6,19 n), ale zarazem dał się ukrzyżować,
bo jedyną siłą, jakiej ten Król używa, jest potęga miłości i prawdy. Dowodem
potęgi tego Króla jest to, że nawet Jego haniebna śmierć nie była klęską, lecz
zwycięstwem: okazał się nie tylko potężniejszy od swoich wrogów, ale mocą
zadanej Mu przez nich śmierci stał się ich Zbawcą.
5. Urzędy w Kościele – uzupełnianie kart pracy (czas – 3 min.)

K. rozdaje uczniom karty pracy (teczka pomocy). Ich uzupełnienie może zabrać
kilka minut.
Uzupełnijcie tabelę nazwiskami osób, które w tej chwili pełnią w Kościele
wymienione urzędy.
Wpisy są następnie odczytane na forum klasy, K. czuwa nad ich poprawnością.
W trakcie wymieniania nazwisk poszczególnych hierarchów umieszczamy na tablicy
ich zdjęcia, tak aby uczeń kojarzył konkretną postać z jej nazwiskiem.
6. Praca w grupach nad tekstem soborowym (czas – 10 min.)
K. dzieli klasę na cztery grupy. Każda z nich otrzymuje wybór tekstów z Konstytucji
dogmatycznej o Kościele (teczka pomocy).
Macie przed sobą fragmenty bardzo ważnej konstytucji Soboru Watykań-
skiego II na temat Kościoła. Chodzi nam o to, by na ich podstawie zreferować,
jakie są zadania poszczególnych przedstawicieli hierarchii kościelnej. Nie
zniechęcajcie się językiem, który chwilami może być dla was trudny. W razie
problemów w jego rozumieniu postaramy się razem je rozwiązać.
K. daje uczniom trochę czasu. Gdy pracują, stara się podejść do każdej grupy.
Grupa 1
Papież
„Albowiem Biskup Rzymski z racji swego urzędu, mianowicie urzędu Za-
stępcy Chrystusa i Pasterza całego Kościoła, ma pełną, najwyższą i powszechną
władzę nad Kościołem i władzę tę zawsze ma prawo wykonywać w sposób
nieskrępowany” (KK 22).
„Ta nieomylność, w którą Boski Odkupiciel zechciał wyposażyć Kościół swój
w określaniu nauki wiary lub obyczajów, ma taki zakres, jak i depozyt boskiego
Objawienia. Nieomylnością tą z tytułu swego urzędu cieszy się Biskup Rzymski,
Głowa Kolegium Biskupiego, gdy jako najwyższy pasterz i nauczyciel wszystkich
wiernych Chrystusowych, który braci swych umacnia w wierze (por. Łk 22,32),
ogłasza definitywnym aktem naukę dotyczącą wiary i obyczajów. Toteż orzecze-
nia jego słusznie zwane są nienaruszalnymi same z siebie, a nie na mocy zgody
111
Kościoła, jako że ogłoszone zostały z pomocą Ducha Świętego, przyrzeczoną
mu w osobie św. Piotra i dlatego nie potrzebuje niczyjej aprobaty ani nie do-
puszcza odwoływania się do niczyjego sądu. Wówczas bowiem Biskup Rzymski
nie wyraża sądu jako osoba prywatna, lecz jako najwyższy nauczyciel Kościoła
powszechnego, któremu przysługuje w szczególniejszy sposób charyzmat
nieomylności samego Kościoła, wykłada naukę wiary katolickiej lub bierze ją
w obronę” (KK 25).
Grupa 2
Biskup
„Poszczególni biskupi, którym zlecono troskę o Kościół partykularny, spra-
wują w imię Pana pieczę duszpasterską nad swoimi owcami, pod zwierzchnic-
twem papieża, jako ich właściwi, zwyczajni i bezpośredni pasterze, spełniając
względem nich obowiązek nauczania, uświęcania i kierowania” (DB 11).
„Wszyscy bowiem biskupi mają obowiązek umacniać i strzec jedności wiary
i wspólnej dyscypliny całego Kościoła, uczyć wiernych miłości całego Ciała
Chrystusowego, szczególnie zaś jego członków ubogich, strapionych i tych,
którzy prześladowanie cierpią dla sprawiedliwości” (KK 23).
„Wśród głównych obowiązków biskupich szczególne miejsce zajmuje gło-
szenie Ewangelii. Biskupi powierzonemu sobie ludowi głoszą prawdy wiary,
aby w nie wierzył i je w życiu stosował, i którzy: w świetle Ducha Świętego
treść wiary wyjaśniają, ze skarbca Objawienia wydobywając rzeczy stare
i nowe, przyczyniają się do jej owocowania i od powierzonej sobie trzody
czujnie oddalają grożące jej błędy” (KK 25).
„Przez posługę słowa udzielają wiernym mocy Pańskiej ku zbawieniu, a przez
sakramenty uświęcają wiernych. Oni kierują udzielaniem chrztu, przez który
dostępuje się uczestnictwa w królewskim kapłaństwie Chrystusowym. Oni są
naturalnymi włodarzami udzielanego na ich terenie bierzmowania, szafarzami
święceń kapłańskich i kierownikami karności pokutnej” (KK 26).
„Biskupi kierują powierzonymi sobie poszczególnymi Kościołami (…) mocą
swego autorytetu i władzy świętej” (KK 27).
Grupa 3
Kapłan
„Prezbiterzy, choć nie posiadają szczytu kapłaństwa i w wykonywaniu
swej władzy zależni są od biskupów, wyświęcani są, aby głosić Ewangelię, być
pasterzami wiernych i sprawować kult Boży jako prawdziwi kapłani Nowego
Testamentu” (KK 28).
„O wiernych zaś, których duchowo przez chrzest i naukę zrodzili (por.
1 Kor 4,15, 1 P 1,23), troszczyć się mają jako ich ojcowie w Chrystusie. Stając się
z serca wzorem dla Owczarni (1 P 5,3), tak winni przewodzić i tak służyć swej
lokalnej wspólnocie, żeby mogła ona być godnie nazwana tym imieniem, którym
jeden i cały lud Boży jest oznaczony, to znaczy imieniem Kościoła Bożego (por.
1 Kor 1,2, 2 Kor 1,1). Niechaj pamiętają, że swym codziennym zachowaniem
112
i swą troskliwością ukazują wiernym i niewiernym, katolikom i niekatolikom
oblicze urzędu prawdziwie kapłańskiego i pasterskiego i że wszystkim dawać
winni świadectwo prawdy i życia, a jako dobrzy pasterze szukać tych także (por.
Łk 15,4-7), którzy, choć ochrzczeni w Kościele katolickim, odeszli od prakty-
kowania sakramentów lub nawet od wiary” (KK 28).
Grupa 4
Diakon
„Na niższym szczeblu hierarchii stoją diakoni. Umocnieni bowiem łaską sa-
kramentalną, w posłudze liturgii, słowa i miłości służą ludowi Bożemu w łączności
z biskupem i jego kapłanami. Zadaniem diakona, stosownie do tego, co mu wy-
znaczy kompetentna władza, jest uroczyste udzielanie chrztu, przechowywanie
i rozdzielanie Eucharystii, asystowanie i błogosławienie w imieniu Kościoła związ-
kom małżeńskim, udzielanie wiatyku umierającym, czytanie wiernym Pisma Świę-
tego, nauczanie i napominanie ludu, przewodniczenie nabożeństwu i modlitwie
wiernych, sprawowanie sakramentaliów, przewodniczenie obrzędowi żałobnemu
i pogrzebowemu” (KK 29).
Przedstawiciele grup prezentują wynik swojej pracy. K. stara się zwrócić uwagę
również na zewnętrzne znaki (strój), które pomogą uczniom w rozpoznaniu po-
szczególnych hierarchów.
7. Określenie sposobów posłannictwa świeckich w Kościele
K. poleca przeczytać z podręcznika fragment homilii św. Jana Pawła II.
– O jakim posłannictwie Chrystusa i Kościoła wspomina papież?
(o misji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej)
– Kto uczestniczy w tej potrójnej misji Chrystusa?
Opierając się na fragmentach Konstytucji dogmatycznej o Kościele (teczka
pomocy), odpowiedzmy sobie teraz, jak my, świeccy, wypełniamy owo potrójne
posłannictwo.
Wypełnianie obowiązków wynikających z funkcji:

kapłańskiej prorockiej królewskiej
l udział we Mszy św. l dawanie świadectwa l wzajemna pomoc
l modlitwa życiem o wierze w l doskonalenie świata
l składanie Bogu w Chrystusa przez pracę
ofierze samych siebie, l głoszenie Dobrej No- l wypełnianie swoich
swojej pracy, wypo- winy słowem i czynem obowiązków (nauka,
czynku itd. praca)
l podnoszenie kwalifi-
kacji
Na podstawie tych tekstów wypełniamy z uczniami poniższą tabelę, ze szczególną

uwagą dbając o to, żeby znalazły się tam sposoby wypełniania tej potrójnej funkcji
113
przez ich rówieśników, przez nich samych, a także różne formy zaangażowania się
w życie parafii i diecezji oraz udział w ruchach religijnych.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Kościół to wspólnota ludzi oddanych Bogu. Na zakończenie dzisiejszej ka-
techezy pomodlimy się kilkoma wezwaniami z litanii ułożonej przez Kazimierę
Iłłakowiczównę, polską poetkę („Litania kochających Jezusa”). Po każdym
z jej wezwań będziemy powtarzać „Kochamy Cię, Jezu”.
– Za to, że dniem i nocą, zimą i latem zawsze jesteś jednaki…
– Za to, że w Tobie jest cisza, pogoda i pewność…
– Za to, że przemawiasz do nas zawsze, gdy nasłuchujemy…
– Za to, że można Ci wyznać najcięższe zbrodnie, a Ty się nie zgor-
szysz…
– Za to, że Cię można opuścić i zawsze droga do Ciebie zostaje otwar-
ta…
– Za to, że kochasz nas więcej niż którykolwiek z bliskich…
– Za to, że przebaczyłeś sędziom, katom i ludowi…
– Za to, że Twoja prawda o tym, co dobre, a co złe, nigdy się nie zmie-
nia…
– Za to, że będziesz z nami przy skonaniu…
2. Praca domowa
1. Zapoznaj się z życiorysem papieża Franciszka.
2. Pomódl się w intencji swojego biskupa.
3. Napisz, jaka jest rola świeckich w Kościele.
4. Ułóż modlitwę za księży i wpisz ją do zeszytu.
Literatura
Słownik teologiczny, cz. 1, Katowice 1985.
Słownik teologiczny, cz. 2, Katowice 1989.
Katolicyzm A–Z, red. Z. Pawlak, Łódź 1989.
Rocznik statystyczny Kościoła.
114
20. Chrześcijanie dla zbawienia świata –
misja Kościoła ad gentes
Ø Poznanie posłannictwa Kościoła wobec świata.
Ø Zaangażowanie w misyjną działalność Kościoła.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie misji ad gentes
– określa przestrzeń działalności misyjnej świeckich
– określa obszary geograficzne pracy misyjnej polskich misjonarzy.
Umiejętności:
– Uczeń prezentuje współczesne nauczanie Kościoła o misjach
– uzasadnia konieczność troski chrześcijanina o misje ad gentes.
– Uczeń angażuje się w misyjną działalność Kościoła.
Metody i techniki: krzyżówka, analiza biblijna, metoda aktywizująca – alterna-

tywne tytuły, pogadanka lub burza mózgów.
Środki dydaktyczne: tekst pieśni: Kościół to nie tylko dom, krzyżówka, tekst
przypowieści o zaczynie chlebowym (Mt 13,33), kartki z datami do loso-
wania, prezentacja, film o adopcji na odległość.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Wspólny śpiew pieśni: „Kościół to nie tylko dom”.
2. Nawiązanie do poprzednich katechez
Od momentu chrztu przynależymy do wspólnoty Kościoła. Tworzymy ją. To,
co dotyczy Kościoła, dotyczy każdego i każdej z nas. Misja Kościoła jest misją
każdego chrześcijanina. Zadania, jakie należą do Kościoła, winny być spełniane
nie tylko przez osoby duchowne czy konsekrowane, ale i wiernych świeckich.
W mszalnym wyznaniu wiary wymieniamy przymioty Kościoła.
– Jakie to są przymioty?
(jeden, święty, powszechny i apostolski)
3. Kościół jako wspólnota misyjna – rozwiązywanie krzyżówki
Dziś na katechezie porozmawiamy o jeszcze innej cesze Kościoła.
K. rozdaje krzyżówki, w zależności od klasy można krzyżówkę (teczka pomocy)
rozwiązać razem, można też zaproponować pracę w grupach bądź indywidualną
– w tej ostatniej sytuacji krzyżówka wklejona do zeszytu będzie częścią notatki.
115
Hasła:
1. Najważniejszy kościół w diecezji
2. Nie stawia się pod nim światła
3. Inaczej rok liturgiczny
4. Tytuł Ducha Świętego
5. Znany stygmatyk XX wieku
6. Jest jeden, ale w Trzech Osobach
7. Widziała Maryję w Fatimie
8. Następca Mojżesza
9. Prawosławna świątynia
10. Inaczej Msza św.
11. Słowo „miłość” w języku łacińskim
12. Prorok ze Starego Testamentu
13. Imię obecnego Papieża
14. Obowiązuje katolika w każdy piątek
15. Jeden z grzechów głównych
16. Umiłowany uczeń Jezusa
17. Ogłoszenie kogoś świętym
18. Często kłócili się z Jezusem
1. K A T E D R A
2. K O R Z E C
3. K O Ś C I E L N Y
4. P O C I E S Z Y C I E L
5. P I O
6. B Ó G
7. Ł U C J A
8. J O Z U E
9. C E R K I E W
10. E U C H A R Y S T I A
11. C A R I T A S
12. A M O S
13. F R A N C I S Z E K
14. P O S T
15. P Y C H A
16. J A N
17. K A N O N I Z A C J A
18. F A R Y Z E U S Z E
– Jak brzmi główne hasło krzyżówki?

(Kościół jest misyjny)
116
II. Rozwinięcie
1. Zadania Kościoła w świecie – praca z tekstem biblijnym

Jakie zadania wynikają dla Kościoła z jego misyjności? Sięgnijmy do Pisma
świętego, do przypowieści opowiedzianej przez Pana Jezusa.
Odszukujemy i odczytujemy przypowieść o zaczynie chlebowym Mt 13,33.
Wariant 1: Analiza tekstu
– Kto jest bohaterem przypowieści?
– Co zrobiła kobieta z przypowieści?
– Po co do ciasta dodaje się zaczynu?
– Kogo symbolizuje zaczyn z przypowieści?
(wszystkich ludzi, świat)
– Co symbolizuje mąka?
(Kościół, uczniów Chrystusa)
– Co ta przypowieść mówi o zadaniach Kościoła w świecie?
Wariat 2: Alternatywne tytuły
Zapoznaliśmy się z treścią przypowieści. W Biblii ta historia nosi tytuł: Przy-
powieść o zaczynie. Teraz waszym zadaniem będzie w grupach zaproponować
inne tytuły. Pamiętajcie, że muszą one być związane z treścią historii. Tak jak do-
bry tytuł artykułu, który zaciekawia i jednocześnie zachęca do przeczytania.
K. dzieli klasę na grupy. Daje uczniom 5-10 minut, po czym prosi o zaprezentowanie
wyników ich prac. W ten sposób treść przypowieści zostanie przez nich przeanali-
zowana i dotrą do jej sedna – misji Kościoła w świecie.
2. Wyjaśnienie terminu ad gentes
Ad gentes (łac. do narodów) – tymi słowami rozpoczyna się dekret Soboru
Watykańskiego II o działalności misyjnej Kościoła.
3. Misja Kościoła ad gentes – prezentacja
Kościół jest misyjny. Jego zadaniem jest przemieniać świat od środka.
Prezentacja (plik pps lub wydruk zdań z teczki pomocy).
„Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię”. Jezus
„Kościół (…) ze swej natury jest misyjny, posłany przez Chrystusa do wszyst-
kich narodów, aby czynić je uczniami”. KKK, 767
„Właściwym celem (…) działalności misyjnej jest przepowiadanie Ewangelii
i zakładanie Kościoła wśród ludów i grup, gdzie Kościół nie zapuścił jeszcze
korzeni”. DM, 6
„Chrystus wzywa każdego ochrzczonego, aby stał się Jego apostołem we
własnym środowisku i w świecie”. św. Jan Paweł II
„Być uczniem Chrystusa nie jest sprawą prywatną, bowiem trzeba się dzielić
z innymi darem wiary”. św. Jan Paweł II
117
„Nie jest rzeczą konieczną, abyśmy wszyscy wyjechali jako misjonarze: jest
natomiast konieczne, abyśmy wszyscy byli misjonarzami!”. bł. Paweł Manna
4. Praca misjonarzy – świadectwo lub film
Ta misja Kościoła ad gentes realizowana jest w bardzo konkretny sposób
przez misjonarzy pracujących w różnych częściach świata. W 97 krajach na
całym świecie pracuje obecnie niemal 2200 polskich misjonarzy; najwięcej
w Afryce, Ameryce Południowej i Środkowej. W ubiegłym roku na misję udało
się 36 polskich duchownych.
W zależności od możliwości i wyposażenia sali odtwarzamy krótki film o pracy na
misjach, słuchamy świadectwa misjonarza bądź czytamy treść świadectwa wydru-
kowanego na kartkach (teczka pomocy) lub fragment z podręcznika.
– Jak zmienia się rzeczywistość i codzienność ludzi, do których misjonarze
docierają z Dobrą Nowiną o Jezusie?
Zwracamy uwagę na dzieła takie jak: szkoły, szpitale, warsztaty pracy, sierocińce
i internaty, poprawa higieny życia, budowane studnie itp.
III. Zakończenie
1. Wsparcie dla misji – projekt działania

Nie każdy z nas wyjedzie na misje. Jak mieszkając tu, w Polsce, możemy
włączyć się w realizowanie misji ad gentes?
Zwracamy uwagę na różnego rodzaju pomoc, którą możemy ofiarować misjona-
rzom – poprzez modlitwę i wsparcie finansowe. Dalsza część proponowanej reali-
zacji praktycznej zależy o specyfiki szkoły i klasy oraz być może już prowadzonej
działalności.
Chcę wam dziś zaproponować, abyśmy bardzo konkretnie wsparli misjonarzy
i ludzi, wśród których pracują.
Wariant 1:
Misjonarze często powtarzają, jak ważna jest dla nich modlitwa zanoszona
w ich intencji. Dziś my podejmiemy taką modlitewną krucjatę za misjonarzy.
Mam przygotowane kartki z datami z poszczególnych dni danego miesiąca. Za
chwilę każdy z was wylosuje swój dzień, kiedy będzie miał za zadanie odmówić
w intencji misjonarzy dziesiątek różańca lub koronkę do miłosierdzia Bożego
albo inną modlitwę.
Uczniowie losują kartki z datami.
Wariant 2:
Propozycja adopcji na odległość, o ile szkoła nie prowadzi już takiej akcji oraz jeśli
na daną akcję wyraziła wcześniej zgodę dyrekcja szkoły.
http://www.misje.salezjanie.pl/index.php?option=com_content&view=article&i-
d=4&Itemid=7 (film o adopcji na odległość)
118
Wariant 3:
Propozycja akcji mającej na celu wsparcie finansowe misjonarzy. Można z młodzie-
żą umówić się na „giełdę ciast”, wykonanie ozdób, kartek czy innych przedmiotów
– pieniądze ze sprzedaży zostaną przesłane na konto wybranego misjonarza lub
dzieła misyjnego; może w szkole odbyć się loteria fantowa, charytatywna dyskoteka
– wszystko zależy od pomysłowości klas i możliwości katechety.
2. Modlitwa
Każdy z nas jest misjonarzem. Obojętnie czy wyjeżdżamy daleko, by głosić
Jezusa, czy żyjemy w tej samej miejscowości od urodzenia – każdy z nas jest tak
samo posłany. Mamy swoim życiem przemieniać ten świat. Pomódlmy się za
misjonarzy, aby Bóg wsparł ich pracę swoimi darami i ludzką życzliwością.
Wspólna modlitwa, np. dziesiątek różańca.
3. Praca domowa
Napisz, jak rozumiesz słowa bł. Pawła Manny: „Nie jest rzeczą konieczną,
abyśmy wszyscy wyjechali jako misjonarze: jest natomiast konieczne, abyśmy
wszyscy byli misjonarzami!”.
Uwaga
Na następną katechezę uczniowie powinni przygotować referat o wybranych grupach
i ruchach religijnych. Mogą to zrobić uczniowie, którzy należą do takich ruchów
lub którzy już się z nimi spotkali w swojej parafii.
119
21. Ruchy religijne w Kościele
Ø Poznanie działających w Kościele katolickim grup i ruchów oraz ich za-
dań.
Ø Aktywne uczestnictwo w życiu Kościoła.
Wiedza:
– Uczeń wymienia ruchy i grupy religijne działające w Kościele katolickim
– wymienia organizacje Kościoła służące pomocą osobom pokrzywdzonym
przez sekty i ich rodzinom (Dominikański Ośrodek Informacji o Nowych
Ruchach Religijnych i Sektach)
– wymienia powody, dla których ludzie odchodzą od Kościoła i wstępują do
sekt
– wymienia różnice w działalności grup kościelnych i sekt.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje działalność wybranych ruchów religijnych Kościoła
– krytycznie ocenia braki duszpasterskie Kościoła
– charakteryzuje różnice w celach i sposobach działania Kościoła (zbawie-
nie, pełny rozwój osobowy człowieka) oraz sekt (zniewolenie i degradacja
osobowości)
– wskazuje różnice między charytatywną działalnością Kościoła a „dobro-
czynnymi” sposobami werbunku do sekt.
– Uczeń wykazuje odpowiedzialność za własny rozwój duchowy
– wykazuje wrażliwość na sytuacje kryzysowe przeżywane przez kolegów
– zwraca się o pomoc do kompetentnych ludzi (ośrodków) w sytuacji zagro-
żenia
– dba o właściwe relacje rodzinne.
Metody i techniki: wywiad, referat ucznia, praca z tekstem, praca z ilustracjami,

modlitwa, świadectwo, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: plansza z tekstem ChL 29, nagranie ze świadectwem.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
„Pozwól mi, litościwy Boże, bym wytrwale dążył do tego, co się Tobie po-
doba, bym roztropnie szukał prawdy, którą mi objawiłeś, i doskonale wypełnił
Twoją wolę.
120
Udziel mi potrzebnego światła, bym wiedział, jak wykonać to, czego ode mnie
żądasz, i bym wykonał to sumiennie, zgodnie z obowiązkami mojego stanu”.
(św. Tomasz z Akwinu, za: W. Niewęgłowski, Podnoszę z ziemi mój głos, Poznań 1993, s. 382)

– Jaki jest cel chodzenia do szkoły?
K. zwraca szczególną uwagę na aspekt zdobywania wiedzy o świecie.
Na zajęciach szkolnych otrzymujecie dawkę wiedzy z wybranych dziedzin,
określoną programem nauczania. A jeżeli ktoś interesuje się bardziej na przy-
kład matematyką, historią czy językiem polskim?
– Co może wtedy zrobić, żeby poszerzyć swą wiedzę?
(dużo czytać, oglądać specjalistyczne programy, brać korepetycje, uczest-
niczyć w kółkach zainteresowań)
Rolę podobną do szkolnych kół zainteresowań pełnią w Kościele ruchy
i wspólnoty religijne. Na pewno o niektórych już słyszeliście, bo działają w
waszych parafiach.
– Jakie grupy już znacie?
Dziś chcemy porozmawiać na temat ruchów, grup i wspólnot religijnych
oraz ich celach i sposobie działania.
II. ROZWINIĘCIE
1. Ruchy w Kościele katolickim – referat ucznia

Poproszę waszego kolegę (koleżankę) o zaprezentowanie referatu na temat
najpopularniejszych ruchów, jakie istnieją w Kościele katolickim.
Prezentacja referatu. Dobrze byłoby go urozmaicić zdjęciami ze spotkania danej gru-
py czy emblematami ruchu (można skorzystać z materiałów z teczki pomocy).
Istnieje wiele różnych wspólnot. Jaki jest cel ich istnienia? Mówił o tym
papież św. Jan Paweł II w dokumencie o powołaniu i misji świeckich.
K. umieszcza na tablicy planszę z tekstem ChL 29 (lub prosi o przeczytanie roz-
szerzonego tekstu z podręcznika):
„Istnieje wszelako (wśród zrzeszeń laikatu) powszechna i głęboka zbieżność

celu, który je ożywia, a którym jest odpowiedzialne uczestnictwo w misji Ko-
ścioła głoszącego Ewangelię Chrystusa jako źródło ludzkiej nadziei i odnowy
społecznej”.
– Jaki jest główny cel wszystkich istniejących w parafiach ruchów?

(głoszenie Chrystusa)
2. Świadectwo
Czy tak jest rzeczywiście i co daje członkom ruchu przynależność do wspól-
noty, zapytamy teraz naszego gościa.
121
Jeśli to możliwe, K. powinien zaprosić na katechezę członka jakiejś wspólnoty, by
mógł złożyć przed młodzieżą świadectwo. Byłyby jeszcze lepiej, gdyby to były osoby
z dwóch czy trzech ruchów. Jeżeli nie jest to możliwe, można się posłużyć nagraniem
świadectwa Kamili, należącej do Ruchu Światło-Życie (podręcznik). Świadectwo
mogą dać również uczniowie zaangażowani w działalność takich grup.
3. Niebezpieczeństwo sekt – praca w grupach (czas – 10 min.)
Wielu młodych pada teraz ofiarą sekt. Sekty również lubią nazywać siebie
„nowymi ruchami religijnymi”, co sprawia, że trudno je odróżnić od ruchów
działających w Kościele. Tak więc wiele osób ulega złudzeniu, że robi coś do-
brego, gdy angażuje się w działalność sekt. Zdarza się również, że ci, którzy
nie mogą zrealizować swoich duchowych potrzeb w Kościele, porzucają go,
odchodząc do sekty.
K. dzieli klasę na grupy. Każda otrzymuje pytania wraz z odpowiednimi tekstami
(teczka pomocy). Potem reprezentanci grup referują wyniki pracy.
Grupa 1
– Dlaczego ludzie przechodzą z Kościoła do sekt?
Zjawisko „nowych ruchów religijnych” (określeniem tym nazywają siebie

sekty) ujawnia istnienie potrzeb duchowych, których Kościół dotąd nie dostrze-
gał lub na które nie potrafił odpowiedzieć. Mogą one powstawać i przyciągać
zwolenników, ponieważ ludzie poszukują w nich własnej tożsamości w okresach
przemian kulturowych, które rodzą poczucie zagubienia. Wielu chrześcijan
wstępuje do sekt i nowych ruchów religijnych w przekonaniu, że pozwoli im
to zaspokoić pragnienie poznania Pisma Świętego, potrzebę doznań emocjo-
nalnych, że stanie się okazją do śpiewu i tańca oraz do otrzymania jasnych
i konkretnych odpowiedzi na stawiane sobie pytania. Niektórzy, na przykład
w Afryce, szukają w religii obrony przed czarami, niepowodzeniem, cierpieniem,
chorobą i śmiercią. Wydaje im się, że nowe ruchy religijne podejmą te proble-
my i że zapewnią ich natychmiastowe rozwiązanie, a zwłaszcza że umożliwią
fizyczne i psychiczne uzdrowienie.
Tam, gdzie ulega zatarciu autentyczna katolicka nauka o zbawieniu do-
stępnym jedynie w imieniu Jezusa Chrystusa, nauka o niezbędności Kościoła,
o pilnej potrzebie pracy misyjnej i nawrócenia, tam sekty występują ze swoim
nauczaniem.
Również gdy parafie są zbyt rozległe i bezosobowe, sekta tworzy niewielką
wspólnotę, w której jednostka czuje się znana, doceniana, kochana i wyróżniona
ważną dla innych rolą. Gdzie ludziom świeckim brak poczucia wspólnoty, tam
sekty przyznają im funkcje kierowników. Gdzie sprawowanie świętej liturgii
znamionuje chłód i rutyna, tam sekty gromadzą tłum na nabożeństwach,
podczas których uczestnicy, słuchając Pisma Świętego, wznoszą okrzyki „alle-
luja” i „Jezus jest Panem”. Gdy nazbyt intelektualne homilie nie odpowiadają
umysłowości wiernych, nowe ruchy religijne kładą nacisk na osobisty związek
122
z Jezusem Chrystusem oraz na ścisłe i dosłowne spełnianie nakazów Biblii. Gdzie
Kościół jawi się bardziej jako instytucja, wyposażona w struktury i hierarchię,
tam nowe ruchy religijne podkreślają osobistą więź z Bogiem.
(opr. na podst. Fracis Arinze, Sekty i nowe ruchy religijne jako problem duszpasterski, p. III,
w: Wspólnoty kościelne, niezależne grupy religijne, sekty na przykładzie Ameryki Łacińskiej,
praca zbiorowa, Warszawa 1994, s. 236-238)
Grupa 2
– Kto jest szczególnie podatny na wpływ sekt?
– Jakimi metodami posługują się „nowe ruchy religijne”?
Sekty są bardzo dynamiczne misyjnie. Przygotowują do ewangelizacji „nowo

nawróconych”, wykorzystują środki społecznego przekazu. Niektóre z tych
ruchów posługują się metodami sprzeciwiającymi się duchowi Ewangelii, lek-
ceważąc ludzką wolność sumienia albo zadając jej jawny gwałt.
Nie powinno się tu wykluczać wpływu szatana, jako jednej z przyczyn nagłej
eksplozji sekt i nowych ruchów religijnych, nawet jeśli doświadczające go osoby
nie są tego świadome. Szatan jest nieprzyjacielem, który sieje kąkol pośród
zboża, gdy ludzie śpią.
(na podst. Fracis Arinze, Sekty i nowe ruchy religijne jako problem duszpasterski, p. III,
w: Wspólnoty kościelne, niezależne grupy religijne, sekty na przykładzie Ameryki Łacińskiej,
praca zbiorowa, Warszawa 1994, s. 238)
Na wpływ sekt podatne są jednostki, u których istnieje autentyczny głód

religijnego nawrócenia i rozwoju duchowego. Często chodzi też o pragnienie
nawiązania bliskich i głębokich związków, o potrzebę akceptacji oraz identy-
fikacji z osobą obdarzoną autorytetem. Brak pewności siebie i nieumiejętność
wyrażania agresji to inne z cech psychologicznych, które zwiększają podatność
na rekrutację.
Nie bez znaczenia jest również sytuacja rodzinna i społeczna przyszłego
wyznawcy. Najczęściej wymieniane są konflikty i złe stosunki w rodzinie oraz
niemożność uzyskania oparcia wśród najbliższych. Swoją rolę odgrywają także
różnego rodzaju przykre wydarzenia życiowe, sytuacje utraty, kryzysy rozwojowe
oraz izolacja społeczna. Wśród uwarunkowań psychopatologicznych wymienić
należy osobowość skłonną do narcyzmu.
(na podst. M. Marzański, M. Wojnar, Zagubiona tożsamość. Psychiatra o sektach, „Przegląd
Katolicki”, nr 14 (407) 1993, s. 11)
Grupa 3
– Co różni wspólnoty katolickie od „ruchów religijnych” i sekt?
W sekcie lub „nowym ruchu religijnym” doktryna i lider opanowują jednost-

kę. Znika krytycyzm, a sekta i jej lider są w pełni akceptowani. Powstaje nowa
123
tożsamość, na którą składa się synteza dawnych cech osobowości, połączonych
z nowymi, preferowanymi i wzmacnianymi przez grupę; w ten sposób można
otrzymać nowe imię; zmienia się też styl życia, sposób ubierania, odżywiania
itp. Ten etap jest okresem najbardziej nasilonych zaburzeń relacji, aczkolwiek
nierzadko zdarza się, że synteza starych i nowych cech osobowości sprawia,
iż jednostka jest lepiej zintegrowana niż przed wstąpieniem do grupy, łatwiej
radzi sobie z wrogim i zagrażającym otoczeniem; obniża się u niej poziom lęku,
a lider i grupa podtrzymują nadzieję, że wszystkie potrzeby mogą być przez
nich zaspokojone, a problemy rozwiązane. Człowiek utrzymuje własną pozycję
w strukturze wspólnoty. Może bezpiecznie wyrażać złość, agresję (bez poczucia
winy), dzięki typowemu dla sekt rozszczepieniu – to, co na zewnątrz, jest złe,
upadłe, szatańskie, bo prawdziwe wartości są tylko wewnątrz sekty.
(opr. na podst. M. Marzański, M. Wojnar, Zagubiona tożsamość. Psychiatra o sektach,
„Przegląd Katolicki”, nr 14 (407) 1993, s. 11)
Ruchy istniejące w Kościele powinny być także ruchami kościelnymi. W tym

celu muszą spełniać szereg kryteriów: uświęcanie, zgodność z nauką Kościoła,
jedność z papieżem i biskupem, apostolskość, zaangażowanie w służbę człowie-
kowi, uznanie prawa pluralizmu w tworzeniu ugrupowań kościelnych.
Ruchy, które ożywiają, ubogacają Kościół i służą mu, najczęściej są sku-
pione w małych wspólnotach, gdzie jest się zarówno ewangelizowanym, jak
i ewangelizującym. Realizuje się w nich zatem zarówno idea stałej formacji,
jak i apostolstwa. Wspólnoty tego rodzaju zaspokajają głód bycia akceptowa-
nym, tworząc perspektywę służby drugiemu człowiekowi i akceptowania go.
W braterskiej wspólnocie przeżywa się głęboki kontakt z Bogiem, świadomość
szczególnego posłannictwa, misji do spełnienia, poprzez podejmowanie i speł-
nienie konkretnych posług. Charakterystyczną cechą współczesnych ruchów
jest ich różnorodność i wielokształtność. Niektóre z nich posiadają stałe i silne
struktury, przynajmniej w centrum ruchu, inne natomiast nie chcą jakiejkolwiek
organizacji. Właśnie te ruchy osiągają szybko wysoki stopień rozpowszechnienia,
przyciągając najwięcej członków.
Grupa 4
– Jakie zagrożenia niosą ze sobą sekty?
– Gdzie mogą się zwracać o pomoc ofiary sekt i ich rodziny?
– Co już teraz możemy robić dla obrony przed zgubnym wpływem sekt?
„Sekta zarzuca sieć. Werbownicy to sekciarska elita, ludzie z najdłuższym

stażem, znakomicie nawiązujący kontakt z obcymi sobie osobami. Mówią
szczególnie spokojnym i monotonnym głosem, wykorzystują fizyczną bliskość,
dotyk. Rozmawiając, stale patrzą prosto w oczy i życzliwie się uśmiechają.
Dzięki temu robią wrażenie sympatycznych, pogodnych i szczerych ludzi, wy-
marzonych przyjaciół.
Zanim rozpoczną rozmowę, przez dłuższy czas obserwują potencjalnego
124
kandydata na nowicjusza, starannie selekcjonując przyszłe ofiary. Paradoksalnie
najczęściej atakują na katolickich pielgrzymkach, spotkaniach modlitewnych
w Częstochowie itp. Wybierają osoby najbardziej pogrążone w modlitwie,
przeważnie bardziej od innych podatne na nowe doznania «religijne».
Działający od dwóch lat w Łodzi Ośrodek Informacji o Nowych Ruchach
Religijnych i Sektach wydaje systematycznie ulotki, w których ostrzega przed
zbytnim zaufaniem wobec nowych znajomych z wakacji: «Poznajesz wyjątkowo
miłych i serdecznych kolegów. Przedstawiają się na przykład jako członkowie
chrześcijańskiej organizacji Uniwersalny Ruch na Rzecz Poszukiwania Wartości
Absolutnych. Zapraszają cię na obiad, odczyt, trening sportowy. Przyjmujesz
ich propozycję z wdzięcznością, oni obiecują ci wspaniałą przyszłość, przyjaźń
i miłość». Ci, którzy nie oprą się tak kuszącej propozycji, mają wszelkie szanse,
aby stać się w krótkim czasie wiernymi najniebezpieczniejszych sekt na świe-
cie.
Hubbard, Moon, Berg i inni. Według danych Łódzkiego Ośrodka Informa-

cyjnego, w Polsce zadomowiły się już sekty znane od lat na zachodzie Europy
i uznawane za wyjątkowo niebezpieczne. Liberalne prawo i kompletna nie-
znajomość problemu okazały się wręcz idealnymi warunkami dla działalności
Kościoła Zjednoczenia Moona, Kościoła Nauki o Wiedzy Rona Hubbarda,
Dzieci Boga Dawida Berga czy sekty Bhagawana Shree Rajneesha. Są dowody
na działalność wszystkich tych grup w naszym kraju.
Na razie nie trafiły do nas jeszcze sekty apokaliptyczne, uznawane przez
zachodnich specjalistów za wyjątkowo niebezpieczne. Moon, Berg czy Hub-
bard wykorzystywali wiernych do pracy ponad siły i pomnażania w ten sposób
własnych zysków. Głosicielami apokalipsy są natomiast często ludzie chorzy
psychicznie, dla których korzyść z rządzenia armią dusz nie odgrywa większej
roli. Przepowiadają koniec świata, a tuż przed jego wyznaczonym terminem
nakłaniają wiernych do zbiorowych samobójstw. Tak było w Gujanie, gdzie
w 1978 roku zginęło 912 członków Świątyni Ludu Jima Jonesa; dwa lata temu
samobójstwa popełniło 53 Kanadyjczyków i Szwajcarów, wiernych Zakonu
Świątyni Słońca. Na apokalipsę i atak sił zła czekali także wyznawcy Szczepu
Dawidowego Dawida Koresha. «Złymi», według proroka, byli funkcjonariu-
sze FBI, z którymi uzbrojona w broń automatyczną i granaty sekta stoczyła
prawdziwą wojnę. Zginął prorok Koresh i 80 jego wyznawców, w tym również
dzieci…
– Wczesne rozpoznanie faktu, że bliska nam osoba związała się z sektą, jest
rzeczą bardzo trudną. Rygor bezwzględnego posłuszeństwa i wpojone przeko-
nanie o podłości całego świata poza grupą robią swoje – twierdzi Jan Worobian,
religioznawca z Warszawy. – O tym, że ktoś nam bliski jest usidlony przez sektę,
często przekonujemy się dopiero wówczas, gdy pali za sobą wszystkie mosty
i na przykład porzuca rodzinę. Co powinno budzić niepokój wcześniej, to na
przykład nagła zmiana osobowości, zamknięcie się w sobie, utrata poczucia
125
humoru, zmiana w sposobie wypowiadania własnych myśli, nowy krąg znajo-
mych. Człowiek zwerbowany zmienia się również fizycznie: inaczej gestykuluje,
ma inną mimikę twarzy, często gwałtownie spada na wadze. Co wtedy robić?
Błyskawicznie poszukać najlepszego w mieście psychoterapeuty i modlić się
o skuteczność jego działań”.
(D. Materek, Przyjaciele demonów, „Słowo Ludu”, 19 lipca 1996, s. 12-13)
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
K. wprowadza w modlitwę:
Zachęcam was do zainteresowania się grupami i ruchami działającymi
w waszych parafiach. Stwarzają nam one świetną okazję do pogłębiania wiary
i zdobycia dodatkowej wiedzy religijnej. Uczą rozwijać osobowość, a w chwilach
trudnych mamy też grupę bliskich, podobnie myślących osób.
Pomódlmy się za wszystkich członków grup działających w Kościele. Niech
Pan Bóg im pomaga w dawaniu świadectwa wiary i miłości.
2. Praca domowa
1. Wymień nazwy ruchów i wspólnot działających w twojej parafii.
2. Omów dokładniej zasady funkcjonowania jednej z tych wspólnot.
Literatura
O. D. Santagada, E. Bravo, I. Díaz de León, Wspólnoty kościelne, niezależne
grupy religijne, sekty na przykładzie Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1994.
126
22. Życie konsekrowane
Ø Pogłębione rozumienie życia konsekrowanego.
Ø Uznanie wartości życia bez reszty poświęconego Bogu.
Wiedza:
– Uczeń wymienia rady ewangeliczne jako propozycje dla życia Ewange-
lią
– wymienia różne rodzaje życia osób konsekrowanych
– określa istotę życia konsekrowanego.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje poszczególne rodzaje życia poświęconego Bogu
– wyjaśnia znaczenie i wartość rad ewangelicznych w życiu każdego chrze-
ścijanina i osób konsekrowanych.
– Uczeń ceni wartość życia konsekrowanego
– kieruje się w życiu radami ewangelicznymi w zakresie swojego stanu
– modli się o gotowość poświęcenia się dla Boga.
Metody i techniki: praca ze slajdami lub obrazami, praca z tekstem, kula śnie-
gowa, pogadanka, dialog, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego, obrazy,
slajdy, kaseta magnetofonowa, „Leksykon zakonów w Polsce” (KAI,
Warszawa 2009).
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Może ją stanowić np. wiersz „Ukaż mi, Panie”:
Boże,
przenikasz mnie i znasz.
Stworzyłeś mnie dla szczęścia – pomóż mi je znaleźć.
Ukaż mi moją drogę życia.
Spraw, abym wybrał to, coś Ty dla mnie zamierzył
i do czegoś mnie sposobił jeszcze w łonie matki.
Chcę być Ci posłuszny we wszystkim.
Pójdę, gdzie mnie poślesz.
Ufam Tobie,
127
bo wiem, że mnie kochasz i chcesz mego dobra.
Poprowadź mnie po ścieżkach Twoich.
(W. Niewęgłowski, Podnoszę z ziemi mój głos, Paryż 1993, s. 380)
2. Życie zakonne – wypowiedź pisemna oraz prezentacja slajdów (czas – 3-4

min.)
Uczniowie zastanawiają się nad pisemną odpowiedzią na pytanie, kto to jest zakon-
nik.
K. przy pomocy slajdów lub zdjęć ukazuje kilka scen z życia osób konsekrowanych.
Mogą to być uroczyście składane śluby zakonne, praca w szpitalu, przedszkolu,
na misjach, w kościele itp. Pokazowi temu powinno towarzyszyć odtwarzanie
piosenki „Barka” (lub innej tego typu). Uczniowie starają się ująć jednym zdaniem
treść wcześniejszych przemyśleń i oglądanych slajdów czy obrazów.
3. Wyrażanie treści w jednym zdaniu – metoda „kuli śniegowej” (czas – 7
min.)
Kolejny etap to wypracowanie metodą „śniegowej kuli” jednego zdania, które
uchwyci istotę życia zakonnego. W metodzie tej rzecz polega na tym, żeby podaną
treść przedstawić za pomocą jednego zdania. Każdy uczeń indywidualnie pisze
zdanie wyrażające daną treść. Uczniowie dobierają się w pary i z dwóch zdań
wypracowują jedno. Kolejny etap pracy to praca w czwórkach, szóstkach i ósem-
kach. Za każdym razem efekt jest taki, jak w dwójkach – wyrażenie podanej treści
w jednym zdaniu, z wykorzystaniem zdań wcześniejszych.
K. tak kierunkuje wypowiedzi uczniów, aby pojawiły się u nich pojęcia: życie za-
konne, życie konsekrowane.
K. zapisuje temat na tablicy.
II. ROZWINIĘCIE
1. Praca nad tekstem KKK
1.1. Praca w grupach – puzzle logiczne (czas – 3 min.)

K. dzieli uczniów na grupy, rozdając im pocięty na kilka części tekst z Katechizmu
Kościoła Katolickiego o życiu konsekrowanym (KKK 914, 916 – teczka pomo-
cy).
Z pociętego tekstu uczniowie składają logiczną całość, otrzymując w ten sposób
definicję oraz zasadniczą treść życia konsekrowanego. Zestawiają ten tekst z tekstem
KKK w podręczniku ucznia i wpisują go do zeszytów.
1.2. Słowa-klucze (czas – 7 min.)
Bazując na tekstach opracowanych przez uczniów, K. wraz z nimi wybiera słowa-
klucze, które określają istotę życia zakonnego, np.:
128
profesja rad ewangelicz-
stan wewnętrzna konsekracja
nych
całkowite oddanie się
pójście za Jezusem służba
Bogu
K. pyta uczniów, jak rozumieją każde z tych określeń, wyjaśniając słowo „konse-
kracja”:
„Konsekracja to uroczysty akt, przez który człowieka lub rzecz w szczególny
sposób przeznacza się dla Boga. Ludzi się konsekruje, kiedy się ich przeznacza
do czynności świętych, budynki – kiedy się je przeznacza do kultu, chleb i wino
konsekruje się w najważniejszej chwili podczas sprawowania Eucharystii”.
(G. O’Collins, E.G. Farrugia, Zwięzły słownik teologiczny, Kraków 1993, s. 115)
K. uzupełnia:
Do istoty życia zakonnego należy praktykowanie rad ewangelicznych, do
których zobowiązani są wszyscy ochrzczeni, lecz osoby konsekrowane, składając
ślub czystości, ubóstwa i posłuszeństwa oraz oddając się w ten sposób całko-
wicie i niepodzielnym sercem Bogu, czynią je własnym i jedynym programem
życiowym.
2. Opracowanie zasad życia według rad ewangelicznych – praca w grupach
(czas – 10 min.)
K. dzieli uczniów na trzy grupy, z których każda na podstawie otrzymanego tekstu
opracowuje zasady życia według rad ewangelicznych (teczka pomocy):
Grupa 1
Czystość
Czystość podjętą dla „królestwa niebieskiego”, którą ślubują osoby zakonne,
należy cenić jako niezwykły dar łaski. Ona bowiem w szczególny sposób daje
wolność ludzkiemu sercu, by bardziej rozgorzało miłością do Boga i wszystkich
ludzi, dlatego czystość jest osobliwym znakiem dóbr niebieskich i bardzo od-
powiednim środkiem, który ułatwia osobom zakonnym ochocze poświęcenie
się służbie Bożej i dziełom apostolskim. W ten sposób przypominają wszystkim
wyznawcom Chrystusa owe przedziwne zaślubiny ustanowione przez Boga,
a mające objawić się w pełni w przyszłym świecie, mocą których Kościół ma
Chrystusa jako jedynego Oblubieńca (DZ 12).
Grupa 2
Ubóstwo
Dobrowolnie obrane ubóstwo dla naśladowania Chrystusa, którego jest
ono znakiem (dziś zwłaszcza bardzo cenionym), zakonnicy powinni pilnie
praktykować, a w miarę potrzeby nawet w nowych formach je wyrażać. Dzięki
niemu uczestniczy się w ubóstwie Chrystusa, który będąc bogaty, dla nas stał
się ubogim, aby nas ubóstwem swoim ubogacić (DZ 13).
129
Jezus do tych, którzy chcieli pójść za Nim i stać się Jego uczniami, zwracał się
z żądaniem: „Nie możecie służyć Bogu i mamonie” (Mt 6,24). Uczeń Jezusa
miał być wewnętrznie wolny, aby mógł pełnić wolę Ojca. Tę wewnętrzną wolność
nazwał Jezus w kazaniu na górze błogosławieństwem – „Błogosławieni ubodzy
w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie” (Mt 5,3).
Grupa 3
Posłuszeństwo
Zakonnicy przez profesję posłuszeństwa poświęcają całkowicie wolę swoją
Bogu, jakby składając ofiarę z siebie, a przez to jednoczą się trwalej i bezpieczniej
ze zbawczą wolą Boga. Stąd to za przykładem Jezusa Chrystusa, który przyszedł,
aby pełnić wolę Ojca, a przyjąwszy postać sługi, z tego, co wycierpiał, nauczył
się posłuszeństwa – zakonnicy pobudzeni przez Ducha Świętego ulegają z wiarą
przełożonym, zastępującym Boga, i pod ich kierownictwem oddają się posługi-
waniu wszystkim braciom w Chrystusie, jak sam Chrystus przez swą uległość dla
Ojca służył braciom i oddał życie swoje na okup za wielu. W ten sposób wiążą
się coraz ściślej z posługą Kościoła i usiłują dojść do miary pełnego wzrostu
dojrzałości Chrystusowej (DZ 14).
Przedstawiciele poszczególnych grup referują wykonane zadanie. K. podkreśla:

Osoby konsekrowane składają swoje śluby w określonych zgromadzeniach
zakonnych. Można się zastanawiać, dlaczego istnieje aż tyle zgromadzeń.
3. Prezentacja „Leksykonu zakonów w Polsce”
K. prezentuje np. „Leksykon zakonów w Polsce” (B. Łoziński, Warszawa 1998)
i zachęca uczniów, aby w wolnej chwili zapoznali się z jego treścią. Warto też, by
ten leksykon znajdował się w klasowej lub szkolnej bibliotece.
4. Różne formy życia konsekrowanego – pogadanka
K. zapoznaje klasę z ogólnym podziałem zgromadzeń zakonnych.
Według ogłoszonego przez Sobór Watykański II dekretu o przystosowanej
odnowie życia zakonnego, rozróżniamy:
Zakony kontemplacyjne to takie, których „członkowie w odosobnieniu
i milczeniu, w ustawicznej modlitwie i gorliwej pokucie zajmują się jedynie
Bogiem” (DZ 7).
Zakony apostolskie jako istotny wymiar swojego życia przyjmują działalność apo-
stolską i charytatywną. Starają się harmonijnie łączyć aktywność apostolską
z modlitwą i duchem zakonnym.
Świeckie instytuty życia konsekrowanego zrzeszają ludzi żyjących w świecie,
wykonujących swoje zawody, którzy zobowiązują się do zachowania rad
ewangelicznych, celem osiągnięcia doskonałości chrześcijańskiej oraz reali-
zowania określonej formy apostolatu.
U początków każdego zgromadzenia czy zakonu stoi jego założyciel, który
jest tylko Bożym narzędziem. Odczytuje on pod natchnieniem Ducha Świętego
130
potrzeby świata i konkretnych ludzi, dając podstawy nowej rodzinie zakon-
nej.
Uczniowie mogliby wcześniej przygotować krótkie referaty na temat historii zgro-
madzenia zakonnego, które podejmuje działalność w ich mieście (lub dowolnie
wybranego). Może to być również materiał na pracę domową.
Każde zgromadzenie zakonne posiada specyficzny cel, ale tak naprawdę
pierwszym i podstawowym zadaniem każdej rodziny zakonnej jest modlitwa,
służba Bogu i drugiemu człowiekowi, która przybiera rozmaite formy. Jest za-
wsze darem, który Kościół otrzymuje od swojego Pana, bo właśnie On, Chrystus,
stoi na początku wszystkich powołań do realizacji tego rodzaju życia.
K. prowadzi z uczniami rozmowę o odczytaniu Bożego wezwania do życia zakon-
nego i o sposobach jego realizacji.
Bardzo często nie możemy zrozumieć młodych ludzi, którzy zostawiają
wszystko: rodzinę, sukcesy, karierę, by pójść za czystym, ubogim i posłusznym
Jezusem.
Ewangelia dostarcza wielu przykładów, gdy Pan Jezus kierował do różnych
ludzi wezwanie: „Pójdź za mną”. Jakże różna bywała ich reakcja. Ci, którzy
zgodzili się iść za Chrystusem, byli bardzo szczęśliwi (apostołowie, niewiasty,
Zacheusz i inni). Ale byli i tacy, którzy od Jezusa odeszli ze smutkiem, ponieważ
zabrakło im odwagi, aby oddać się Bogu bez reszty.
5. Lektura i analiza tekstu biblijnego
Jeden z uczniów odczytuje perykopę o bogatym młodzieńcu (Łk 18,18-23):
„Zapytał Go pewien zwierzchnik: «Nauczycielu dobry, co mam czynić, aby
osiągnąć życie wieczne?» Jezus mu odpowiedział: «Czemu nazywasz Mnie
dobrym? Nikt nie jest dobry, tylko sam Bóg. Znasz przykazania: nie cudzołóż,
nie zabijaj, nie kradnij, nie zeznawaj fałszywie, czcij swego ojca i matkę!» On
odrzekł: «Od młodości przestrzegałem tego wszystkiego». Jezus, słysząc to,
rzekł mu: «Jednego ci jeszcze brak: sprzedaj wszystko, co masz, i rozdaj ubogim,
a będziesz miał skarb w niebie; potem przyjdź i chodź za Mną». Gdy to usłyszał,
mocno się zasmucił, gdyż był bardzo bogaty”.
Następnie K. interpretuje ten fragment razem z uczniami, dociekając powodów,
dla których młodzieniec nie przyjął Chrystusowego zaproszenia.
Życie konsekrowane opiera się na wiernej realizacji Chrystusowego progra-
mu życia, którym jest osiem błogosławieństw. Chodzi o wezwanie do świętości,
do nieustannego doskonalenia się. Życie zakonne nie jest ucieczką od spraw
tego świata, szukaniem wygody i spokoju, jak sądzą niektórzy. Jest ono zawsze
darem i zadaniem otrzymanym od Boga. Jest misją głoszenia poprzez słowo
i czyn orędzia Dobrej Nowiny o zbawieniu wszystkim potrzebującym braciom
i siostrom.
131
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Może być to wspólny śpiew lub odtworzenie piosenki religijnej, np. „Boże, powołałeś
mnie” (podręcznik).
2. Praca domowa
Spróbuj się utożsamić z postacią bogatego młodzieńca (Łk 18,18-23) i opisz
swoje spotkanie z Jezusem, który chciałby ci powiedzieć: „Pójdź za mną”.
Literatura
Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego.
Adhortacja „Vita consecrata”. Tekst i komentarze, red. A. J. Nowak, Lublin
1998.
Jan Paweł II, O życiu zakonnym. Przemówienia – Listy apostolskie – Instrukcje,
Poznań–Warszawa 1984.
Dar życia konsekrowanego (materiały z sympozjum, które odbyło się w Insty-
tucie Teologicznym w Przemyślu 24 maja 1996), Rzeszów 1996.
S. Miecznikowski, Źródła odnowy zakonnej, Warszawa 1993.
P. Liszka, i, Wrocław 1996.
Henri J.M. Nouwen, Przekroczyć siebie, Poznań 1997.
132
23. Laikat i jego rola w budowaniu
wspólnoty Kościoła – żywe kamienie
Bożego Kościoła
Ø Odkrywanie tożsamości świeckich i perspektywy ich zaangażowania się
w życie Kościoła.
Ø Włączenie się w budowę wspólnoty Kościoła.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcia: laikat, świeccy w Kościele
– wymienia zadania ludzi świeckich w Kościele
– podaje możliwości uczestnictwa świeckich w kapłańskiej, prorockiej
i królewskiej misji Chrystusa.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje zadania świeckich w Kościele i w świecie
– uzasadnia konieczność zaangażowania laikatu we wspólnotach eklezjalnych
i w świecie
– omawia prawa i obowiązki ludzi świeckich względem Kościoła.
– Uczeń z zaangażowaniem podejmuje działania na rzecz wzrostu królestwa
Bożego w świecie
– inspiruje innych do zaangażowania w działalność parafii
– uczestniczy w młodzieżowych grupach apostolskich.
Metody i techniki: „kula śniegowa”, praca z tekstem KKK, spotkanie

z liderem parafialnych grup młodzieżowych, rozmowa kierowana, praca
w grupach.
Środki dydaktyczne: teksty KKK, życiorys św. Joanny Beretty Molli.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa do Ducha Świętego
2. Opracowanie definicji wiernych świeckich – metoda kuli śniegowej (czas – 5

min.)
K. poleca uczniom opracować metodą kuli śniegowej definicję wiernych świec-
kich. Następnie grupy konfrontują swoje definicje z tekstem KKK 897 (teczka
pomocy).
133
„Pod nazwą świeckich rozumie się wszystkich wiernych chrześcijan nie będą-
cych członkami stanu kapłańskiego i stanu zakonnego prawnie ustanowionego
w Kościele, mianowicie wiernych chrześcijan, którzy jako wcieleni przez chrzest
w Chrystusa, ustanowieni jako lud Boży i uczynieni na swój sposób uczestnikami
kapłańskiego, prorockiego i królewskiego urzędu Chrystusowego, ze swej strony
sprawują właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele
i w świecie” (KKK 897).
Nawiązując do tego tekstu, K. zapowiada temat i zapisuje go na tablicy.
II. ROZWINIĘCIE
1. Zapis katechizmowej definicji wiernych świeckich

K. poleca zapisać na tablicy treść KKK 897 w następującej formie:
ŚWIECCY
 nie są kapłanami ani zakonnikami
 zostali przez chrzest wcieleni w Chrystusa
 uczestniczą w kapłańskim, prorockim i królewskim urzędzie Chrystusa
 sprawują właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele
i w świecie
2. Charakterystyka misji świeckich – praca w grupach nad tekstami KKK
(czas – 10 min.)
K. wyznacza pracę w grupach, rozdzielając teksty KKK z przyporządkowanymi im
pytaniami.
Grupa 1
KKK 898-900 i 2442 (podręcznik)
– Jakie jest posłannictwo świeckich w Kościele i świecie?
Grupa 2
KKK 901-903 (teczka pomocy)
– Na czym polega udział świeckich w kapłańskiej misji Chrystusa?
– Jakie widzisz możliwości wypełniania tej misji?
„Świeccy, jako poświęceni Chrystusowi i namaszczeni Duchem Świętym,
w przedziwny sposób są powołani i przygotowani do tego, aby rodziły się w nich
zawsze coraz obfitsze owoce Ducha. Wszystkie bowiem ich uczynki, modlitwy
i apostolskie przedsięwzięcia, życie małżeńskie i rodzinne, codzienna praca,
wypoczynek ducha i ciała, jeśli odbywają się w Duchu, a nawet utrapienia życia,
jeśli cierpliwie są znoszone, stają się duchowymi ofiarami, miłymi Bogu przez
Jezusa Chrystusa” (KKK 901).
„W sposób szczególny w misji uświęcania uczestniczą rodzice, «prowadząc
w duchu chrześcijańskim życie małżeńskie i podejmując chrześcijańskie wycho-
wanie dzieci»” (KKK 902).
„Świeccy, którzy posiadają wymagane przymioty, mogą być przyjęci na stałe
134
do posługi lektora i akolity. «Tam, gdzie to doradza konieczność Kościoła,
z braku szafarzy także świeccy, chociażby nie byli lektorami lub akolitami, mogą
wykonywać pewne obowiązki w ich zastępstwie, mianowicie: posługę słowa,
przewodniczenie modlitwom liturgicznym, udzielanie chrztu, a także rozdzie-
lanie Komunii świętej, zgodnie z przepisami prawa»” (KKK 903).
Grupa 3
– Na czym polega uczestnictwo świeckich w prorockiej misji Chrystusa?
– Jak można wypełniać tę misję?
„«Chrystus pełni swe prorockie zadanie nie tylko przez hierarchię, ale także
przez świeckich, których po to ustanowił świadkami oraz wyposażył w zmysł
wiary i łaskę słowa»: Pouczanie kogoś, by doprowadzić go do wiary, jest zada-
niem każdego kaznodziei, a nawet każdego wierzącego” (KKK 904).
„Świeccy wypełniają swoją misję prorocką również przez ewangelizację, «to
znaczy głoszenie Chrystusa zarówno świadectwem życia, jak i słowem». W przy-
padku świeckich «ta ewangelizacja nabiera swoistego charakteru i szczególnej
skuteczności przez to, że dokonuje się w zwykłych warunkach właściwych świa-
tu». Tego rodzaju apostolstwo nie polega jednak na samym tylko świadectwie
życia. Prawdziwy apostoł szuka okazji głoszenia Chrystusa również słowem,
bądź to niewierzącym, bądź wierzącym” (KKK 905).
„Wierni świeccy, którzy są do tego zdolni i przygotowani, mogą wnosić swój
wkład w formację katechetyczną, w nauczanie świętej nauki i w wykorzystanie
środków społecznego przekazu” (KKK 906).
„Stosownie do posiadanej wiedzy, kompetencji i zdolności, jakie posiadają,
przysługuje im prawo, a niekiedy nawet obowiązek wyjawiania swego zdania
świętym pasterzom w sprawach dotyczących dobra Kościoła oraz – zachowu-
jąc nienaruszalność wiary i obyczajów, szacunek wobec pasterzy, biorąc pod
uwagę wspólny pożytek i godność osoby – podawania go do wiadomości innym
wiernym” (KKK 907).
Grupa 4
– Na czym polega udział świeckich w królewskiej misji Chrystusa?
– Jak można wypełniać tę misję?
„Chrystus, przez swoje posłuszeństwo aż do śmierci, udzielił swoim wiernym

daru królewskiej wolności, by «przez zaparcie się siebie oraz przez życie święte
pokonywali w sobie samych panowanie grzechu».
Ten, kto utrzymuje w karności swoje ciało i kieruje swoją duszą, nie pozwala-
jąc, by była ona niepokojona namiętnościami, jest panem siebie; słusznie może
być nazwany królem, ponieważ umie panować nad samym sobą; jest wolny
i niezależny oraz nie poddaje się w niewolę grzechu” (KKK 908).
135
„Ponadto świeccy winni wspólnymi siłami tak uzdrawiać istniejące na świecie
urządzenia i warunki, jeśli one gdzieś skłaniają do grzechu, by to wszystko sto-
sowało się do norm sprawiedliwości i raczej sprzyjało praktykowaniu cnót, niż
mu przeszkadzało. Tak postępując, przepoją kulturę i dzieła ludzkie wartością
moralną” (KKK 909).
„Świeccy mogą czuć się powołani do współdziałania ze swymi pasterzami
w służbie dla wspólnoty kościelnej, dla jej wzrostu i żywotności, wybierając roz-
maite posługi, według łaski i charyzmatów, jakich im Pan udzieli” (KKK 910).
„W Kościele «wierni świeccy mogą współdziałać w wykonywaniu władzy,
zgodnie z przepisami prawa». Dotyczy to ich obecności na synodach party-
kularnych, synodach diecezjalnych, w radach duszpasterskich; sprawowania
misji duszpasterskiej w parafii; współpracy w radach ekonomicznych; udziału
w trybunałach kościelnych itd.” (KKK 911).
„Wierni powinni «pilnie odróżniać prawa i obowiązki, jakie spoczywają na
nich jako na członkach Kościoła, od tych, które przysługują im jako członkom
społeczności ludzkiej. I mają starać się harmonijnie godzić jedne z drugimi,
pamiętając o tym, że w każdej sprawie doczesnej kierować się winni sumieniem
chrześcijańskim, bo żadna działalność ludzka, nawet w sprawach doczesnych,
nie może być wyjęta spod władzy Boga»” (KKK 912).
„W ten sposób każdy świecki na mocy samych darów, jakie otrzymał, staje
się świadkiem i zarazem żywym narzędziem posłannictwa samego Kościoła
«według miary daru Chrystusowego» (Ef 4,7)” (KKK 913).
3. Zaangażowanie świeckich w Kościele – rozmowa kierowana
K. rozmawia z klasą o zaangażowaniu świeckich w Kościele, przypominając na-
zwy poznanych wcześniej grup i ruchów religijnych. Dobrze by było zorganizować
spotkanie z liderem parafialnych grup młodzieżowych.
– Jakimi motywami kierują się uczestnicy tych ruchów?
– Jaki procent wiernych świeckich wypełnia powierzoną im misję?
Jeśli K. dysponuje aktualnymi danymi, może je zaprezentować, np. na wykresie
kołowym:
 ...... proc. katolików pojawiających się w kościele
 ...... proc. utrzymujących stałą więź z parafią, systematycznie praktykują-
cych
 ...... proc. zaangażowanych w działalność katolickiego ruchu
– Dlaczego tak jest?
(często wierni nie znają nauki Kościoła, a zbyt słabo znają Ewangelię; nie
identyfikują się z Kościołem, odrzucając jego naukę; ulegli antykościelnej
propagandzie; są zobojętniali wobec wiary itp.)
Uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami i własnym doświadczeniem.
W życiu Kościoła spotykamy jednak wybitne postacie, realizujące misję
kapłańską, królewską i prorocką.
136
4. Refleksja nad życiem Joanny Beretty Molli
K. może posłużyć się tekstem z podręcznika, mówiącym o Joannie Beretcie Molli
(lub artykułem z teczki pomocy), akcentując jej chrześcijańską postawę i apostolskie
zaangażowanie (Akcja Katolicka, misje, praca zawodowa, rodzina).
5. Poszukiwanie własnego miejsca w Kościele – analiza tekstu biblijnego
K. poleca odszukać w Piśmie Świętym lub podręczniku tekst 1 P 2,5 i prosi o głośne
jego odczytanie, a potem pyta:
– Jakie zadanie stawia przed nami święty Piotr?
– Czym jest „duchowa świątynia”, o której pisze?
– Co to znaczy być „kamieniem” w „duchowej świątyni”?
– Czym dla każdego z nas jest fakt przynależności do Chrystusa przez chrzest
i świadomie przyjęty sakrament bierzmowania?
– Co robimy dla Kościoła już teraz?
– Jak możemy ubogacić nasze chrześcijańskie życie?
– Jaki zakres misji Chrystus nam powierza?
6. Redagowanie modlitwy „kamienia” z „duchowej świątyni” (czas – 5 min.)
K. poleca zredagować krótki tekst – modlitwę „kamienia” związaną z jego miejscem
i rolą w „duchowej świątyni”.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie przepisują notatkę z tablicy do zeszytów, uzupełniając ją zdaniem
(„Zapamiętaj” z podręcznika):
„Wszystkie ich uczynki, modlitwy i apostolskie przedsięwzięcia, życie mał-
żeńskie i rodzinne, codzienna praca, wypoczynek ducha i ciała, jeśli odbywają
się w Duchu, a nawet utrapienia życia, jeśli cierpliwie są znoszone, stają się
duchowymi ofiarami, miłymi Bogu przez Jezusa Chrystusa” (KKK 901).
2. Modlitwa
Można w niej wykorzystać wybrane teksty modlitw „kamieni”.
3. Praca domowa
1. Napisz odezwę do wiernych świeckich wzywającą ich do chrześcijańskiego
zaangażowania, uzasadniając jej treść cytatami z Ewangelii.
2. Napisz, w jaki sposób na terenie swojej parafii realizujesz misję kapłańską,
prorocką i królewską. W jakie działania możesz bardziej się zaangażować?
Porozmawiaj o tym z twoim duszpasterzem.
Literatura
Laikat w Kościele katolickim, red. P. Taras, E. Weron, Warszawa 1992.
137
24. Maryja i Jej obecność w życiu wiernych
Ø Głębsze poznanie roli Maryi w życiu Jezusa i Kościoła.
Ø Wdzięczność Matce Bożej za urodzenie Jezusa, troskę o Niego i o Ko-
ściół.
Wiedza:
– Uczeń wskazuje podstawowe teksty biblijne i dokumenty Kościoła o po-
słannictwie Maryi
– określa rolę Maryi w życiu Chrystusa i Kościoła
– wymienia formy kultu maryjnego.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje udział Maryi w dziele odkupienia
– wyjaśnia, dlaczego Maryja jest naszą „Matką w porządku łaski”
– charakteryzuje sposoby oddawania czci Matce Bożej.
– Uczeń wyraża wdzięczność i cześć dla Maryi
– naśladuje Maryję w swoim życiu
– wierzy, że Maryja nadal, choć jest w niebie, pełni swą macierzyńską rolę
wobec uczniów Chrystusa i członków Kościoła.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, analiza tekstów biblijnych i soborowych,

wywiad, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A4, kartki z pytaniami dla poszczególnych
grup, kartki z fragmentami Pisma Świętego lub Pismo Święte Nowego
Testamentu.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba do Matki Bożej za wszystkich grzeszników.
Tak modlił się św. Bernard, uważający się za grzesznika:
„Pomnij, o Najświętsza Panno Maryjo, że nigdy nie słyszano, abyś opuściła
tego, kto się do Ciebie ucieka, Twej przyczyny prosi. Tą ufnością ożywiony, do
Ciebie, o Panno nad pannami i Matko, biegnę, do Ciebie przychodzę, przed
Tobą jako grzesznik płaczący staję. O Matko Słowa, racz nie gardzić słowami
moimi, ale usłysz je łaskawie i wysłuchaj. Amen”.
138
– Co robi człowiek potrzebujący pomocy?
(prosi o nią, szuka rozwiązania swoich problemów)
– Do kogo zwracamy się o pomoc?
(do kogoś, komu ufamy, do osób bliskich)
– Do kogo zwracają się o pomoc wierzący?
(do Boga, Matki Bożej, anioła stróża, świętych)
– W jaki sposób ludzie proszą Maryję i dziękują Jej?
(przez modlitwę, nawiedzenie sanktuarium maryjnego itp.)
K. może się odnieść do osobistych doświadczeń uczniów.
– Kiedy zwracacie się do Maryi?
– O co Ją prosicie?
– Dlaczego właśnie Maryję prosicie o pomoc?
II. ROZWINIĘCIE
1. Rola Maryi w życiu Chrystusa i Kościoła – paca w grupach nad tekstami

źródłowymi (czas – 10 min.)
Dzisiaj zastanowimy się nad rolą Maryi w życiu Chrystusa i Kościoła.
Każda grupa rozważa ten temat na podstawie podanych tekstów (teczka pomocy).
Odpowiedzi zapisywane są na kartkach. Po zakończeniu następuje prezentacja
i krótkie omówienie pracy.
Grupa 1 – Łk 1,26-38
Grupa 2 – Łk 1,36-56
Grupa 3 – Łk 2,1-20
Grupa 4 – J 2,1-11
Grupa 5 – Łk 2,25-35
Grupa 6 – J 19,25-27; KK 56; KK 61
„Było zaś wolą Ojca miłosierdzia, aby wcielenie poprzedziła zgoda Tej,
która przeznaczona została na matkę, by w ten sposób, podobnie jak niewia-
sta przyczyniła się do śmierci, tak również niewiasta przyczyniła się do życia.
Odnosi się to szczególnie do Matki Jezusa, która wydała na świat samo Życie
odradzające wszystko i obdarzona została przez Boga godnymi tak wielkiego
zadania darami” (KK 56).
„Błogosławiona Dziewica, przeznaczona od wieków łącznie z wcieleniem
Słowa Bożego na Matkę Boga, stała się tu na ziemi, z postanowienia opatrzności
Bożej, Matką – żywicielką Boskiego Odkupiciela, w sposób szczególny przed
innymi szlachetną towarzyszką i pokorną służebnicą Pana. Poczynając, rodząc,
karmiąc Chrystusa, ofiarując Go w świątyni Ojcu i współcierpiąc z Synem swoim
umierającym na krzyżu, w szczególny zaiste sposób współpracowała z dziełem
139
Zbawiciela przez wiarę, nadzieję i miłość żarliwą dla odnowienia nadprzyro-
dzonego życia dusz ludzkich. Dlatego to stała się nam matką w porządku łaski”
(KK 61).
Pytania dla wszystkich grup są takie same:

– Jaki jest udział Maryi w dziele odkupienia?
– Jaka jest rola Maryi w życiu Chrystusa i Kościoła?
– Jakie znacie określenia Maryi?
– Jakie tytuły moglibyście Jej nadać i dlaczego?
2. Redagowanie „wywiadu z Matką Bożą” (czas – 7 min.)
Klasa w grupach zastanawia się nad tym, jakie pytania chciałaby zadać Matce
Bożej. Pytania te uczniowie zapisują na kartkach. Następnie zastanawiają się nad
możliwą odpowiedzią Maryi, zapisując ją na kartce. W ten sposób powstanie swoisty
„wywiad z Matką Bożą”. Po zakończeniu następuje prezentacja i omówienie prac.
„Wywiady” mogą stanowić część gazetki w klasie.
3. Świadectwo
K. prosi o odczytanie świadectwa zamieszczonego w podręczniku („W jednym
z bostońskich kościołów”) lub wypowiedzi Karola Peguy. Potem rozmawia
z uczniami na temat ich kontaktów z Maryją.
Maryja przywołuje do siebie tych, którzy potrzebują pomocy. Pomaga lu-
dziom ocenić ich życie i w tajemniczy sposób sprawia jego przemianę.
K. może przypomnieć rolę Maryi dla narodu polskiego (potop szwedzki i obrona
Jasnej Góry; peregrynacja obrazu Matki Bożej Częstochowskiej i jego uwięzienie w
czasach komunizmu oraz reakcja Polaków na ten fakt). Wyjątkową postacią, która
oddała swoje życie na własność Maryi, był oczywiście papież św. Jan Paweł II.
4. Formy kultu maryjnego – rozmowa kierowana
– Dlaczego Kościół oddaje cześć Maryi?
(bo przyczyniła się do naszego zbawienia, bo jest czysta – bez grzechu
itp.)
– Jakie formy kultu maryjnego już znacie?
(modlitwa różańcowa, nabożeństwa majowe, litanie, pielgrzymki do
sanktuariów maryjnych, modlitwa w domu przed obrazem Matki Bożej,
peregrynacja obrazów i figur Matki Bożej)
– Która z form oddawania czci Matce Bożej jest najbardziej istotna?
(naśladowanie Maryi)
– W czym warto naśladować Maryję?
(pokora, posłuszeństwo Bogu, wypełnianie woli Bożej, dobroć, uczyn-
ność)
140
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie wpisują do zeszytów temat i notatkę. W notatce mogą się znaleźć podane
przez klasę nowe określenia Maryi.
2. Modlitwa
Podziękowanie dla Matki Bożej za to, że przyczyniła się do naszego zbawienia
lub:
„Boże w Trójcy Świętej jedyny, sławimy Cię i uwielbiamy Niewiastę, z której
narodził się Odkupiciel oraz nasze Boże synostwo. Przez Matkę Odkupiciela
prosimy Cię za całą ludzkość, za wszystkich chrześcijan, za Kościół, aby zawsze
był dla świata coraz skuteczniejszym znakiem i narzędziem najgłębszej jedności
z Tobą, Panie.
Maryjo, umiłowana Córko Ojca przedwiecznego, który wybrał Ciebie przed
stworzeniem świata, aby urzeczywistnić swój opatrznościowy plan zbawienia,
uproś nam łaskę żywej wiary”.
(Litania z wersetów encykliki Jana Pawła II „Redemptoris Mater”
i modlitwy na rok maryjny, opr. S. Koperek, Jasna Góra 6(1988), nr 4/54)
3. Praca domowa
Wypisz nazwy i daty świąt oraz uroczystości maryjnych.
Literatura
R. Laurentin, Matka Pana, Częstochowa 1989.
A. Läpple, Maryja w wierze i życiu Kościoła, Warszawa 1991.
S.C. Napiórkowski, Matka naszego Pana, Warszawa 1994.
141
25. Wiara w odpuszczenie grzechów
– „Bo wiele umiłowała”
Ø Pogłębione poznanie nauki Kościoła o odpuszczeniu grzechów.
Ø Troska o nieustanną odnowę serca poprzez sakrament pokuty.
Wiedza:
– Uczeń wie, że Symbol apostolski łączy wiarę w odpuszczenie grzechów
z wiarą w Ducha Świętego
– określa chrzest jako pierwszy i podstawowy sakrament odpuszczenia grze-
chów
– wskazuje sakrament pokuty jako zwyczajny środek odpuszczenia grzechów
w Kościele.
Umiejętności:
– Uczeń interpretuje wersety J 20,22-23
– wyjaśnia, że chrzest jest pierwszym i podstawowym sakramentem odpusz-
czenia grzechów
– wyjaśnia, na czym polega władza odpuszczania grzechów i kto nią dyspo-
nuje.
– Uczeń wierzy w odpuszczenie grzechów w sakramencie chrztu oraz pokuty
i pojednania
– jest świadom dobroci Boga, ujawniającej się w odpuszczaniu grzechów
– z ufnością przystępuje do sakramentu pokuty.
Metody i techniki: film, praca z tekstem biblijnym i KKK, śpiew, praca

w grupach.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, KKK, fragment „Quo vadis” (Warszawa
1994, wydanie klubu „Świat książki”, s. 556-563).
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Pieśń „Jezus daje nam zbawienie” (podręcznik).
K. odwołuje się do wątku z „Quo vadis”, ukazującego spotkanie Chilona z umie-
rającym Glaukiem, a później ze św. Pawłem. Jeżeli dysponuje nagraniem wideo,
może odtworzyć tę scenę.
142
W rozmowie z uczniami zwracamy uwagę na postać Glauka: najpierw uświada-
mia sobie, że popełnił zło, a potem dołączają się wyrzuty sumienia, rozpacz oraz
poczucie, że jest człowiekiem przeklętym, by następnie przejść w dokonującą się
w nim przemianę wobec Dobrej Nowiny o miłosiernym Bogu, głoszonej przez Piotra
Apostoła, co go prowadzi wprost do chrztu.
Jest wielu takich, którym nie dają spokoju wyrzuty sumienia. Znamy ich
z książek i filmów, ale żyją również wokół nas. Dręczące poczucie winy może
doprowadzić do schorzeń psychicznych, toteż prawda o uzdrawiającym odpusz-
czeniu grzechów jest jedną z podstawowych prawd naszej wiary.
To będzie przedmiotem naszej dzisiejszej refleksji.
K. zapisuje na tablicy: „Wierzę w grzechów odpuszczenie”.
II. ROZWINIĘCIE
1. Dar odpuszczania grzechów – praca z tekstem biblijnym

Dobrą Nowinę o odpuszczeniu grzechów głosił sam Pan Jezus i sam też
odpuszczał grzechy. Wystarczy sobie przypomnieć osoby z Ewangelii, choćby
jawnogrzesznicę, paralityka, Zacheusza, Piotra czy scenę na krzyżu z dobrym
łotrem (Łk 5,17-26; 7,36-48; 19,1-10; 23,39-42; J 8,1-11).
Tekst Łk 7,36-48 (podręcznik) można odczytać uroczyście i omówić dokładniej.
Wszystkie te osoby po spotkaniu z Panem Jezusem odchodzą uwolnione od
grzechów. Po swoim zmartwychwstaniu Pan Jezus przekazuje dar ich odpusz-
czania apostołom. Mówi nam o tym szerzej św. Jan Ewangelista (J 20,22-23).
Jeden uczeń czyta tekst uroczyście, a pozostali słuchają go, stojąc.
3. Odpuszczanie grzechów w nauczaniu Kościoła – praca w grupach nad tek-
stami KKK (czas – 10 min.)
Jest to dla nas, wierzących, kluczowy tekst o odpuszczeniu grzechów. Zo-
baczmy, co na ten temat przekazuje KKK. Będziemy pracować w grupach.
K. rozdziela grupom zadania (teczka pomocy). Może się przy tym zdecydować na
więcej grup, w zależności od liczby uczniów w klasie.
Grupa 1 – KKK 977-978
„Nasz Pan połączył odpuszczenie grzechów z wiarą i z sakramentem chrztu:
«Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu. Kto uwierzy
i przyjmie chrzest, będzie zbawiony» (Mk 16,15-16). Chrzest jest pierwszym
i podstawowym sakramentem odpuszczenia grzechów, ponieważ jednoczy nas
z Chrystusem, który umarł za nasze grzechy i zmartwychwstał dla naszego uspra-
wiedliwienia, «abyśmy i my wkroczyli w nowe życie» (Rz 6,4)” (KKK 977).
„Odpuszczenie grzechów w Kościele ma miejsce przede wszystkim, gdy po
raz pierwszy wyznaje się wiarę. Z wodą chrzcielną zostaje bowiem udzielone
pełne przebaczenie i nie pozostaje już żadna wina: ani pierworodna, ani inna
popełniona później; nie pozostaje też żadna kara do odpokutowania, by za-
143
dośćuczynić za te grzechy. Łaska chrztu nie uwalnia jednak naszej natury od
jej słabości; przeciwnie, nie ma takiego człowieka, który nie musiałby walczyć
z pożądliwością, gdyż nie przestaje ona skłaniać do złego” (KKK 978).
Grupa 2 – KKK 979-980
„Kto w walce ze skłonnością do złego byłby tak mocny i czujny, by uniknąć
wszelkiej rany grzechu? Było więc konieczne, aby Kościół miał moc odpusz-
czania grzechów także w inny sposób niż przez sakrament chrztu. Z tej racji
Chrystus dał Kościołowi klucze królestwa niebieskiego, mocą których mógłby
przebaczyć każdemu grzesznikowi żałującemu za grzechy popełnione po chrzcie
świętym aż do ostatniego dnia życia” (KKK 979).
„Ochrzczony może być pojednany z Bogiem i Kościołem przez sakrament po-
kuty: ojcowie Kościoła słusznie nazywali pokutę «mozolnym chrztem». Sakrament
pokuty jest konieczny do zbawienia dla tych, którzy upadli po chrzcie, jak chrzest
jest konieczny dla tych, którzy nie zostali jeszcze odrodzeni” (KKK 980).
Grupa 3 – KKK 981-983
„Chrystus po swoim zmartwychwstaniu posłał apostołów, by w Jego imię
głosili «nawrócenie i odpuszczenie grzechów wszystkim narodom» (Łk 24,47).
Apostołowie i ich następcy pełnią tę «posługę jednania» (2 Kor 5,18), nie tylko
głosząc ludziom przebaczenie Boże wysłużone nam przez Chrystusa i wzywając
ich do nawrócenia i wiary, lecz także udzielając im odpuszczenia grzechów
przez chrzest oraz jednając ich z Bogiem i z Kościołem dzięki władzy kluczy
otrzymanej od Chrystusa” (KKK 981).
„Nie ma takiej winy, nawet najcięższej, której nie mógłby odpuścić Kościół
święty. «Nie ma nikogo tak niegodziwego i winnego, kto nie powinien być
pewny przebaczenia, jeśli tylko jego żal jest szczery». Chrystus, który umarł za
wszystkich ludzi, pragnie, by w Jego Kościele bramy przebaczenia były zawsze
otwarte dla każdego, kto odwraca się od grzechu” (KKK 982).
„Katecheza będzie starać się budzić i podtrzymywać u wiernych wiarę
w niezrównaną wielkość daru, jakiego Chrystus zmartwychwstały udzielił swemu
Kościołowi. Tym darem jest misja i władza prawdziwego odpuszczania grzechów
przez posługę apostołów i ich następców…
«Kapłani otrzymali władzę, jakiej Bóg nie dał ani aniołom, ani archaniołom.
Bóg potwierdza w górze to wszystko, co kapłani czynią na ziemi».
«Gdyby w Kościele nie było odpuszczenia grzechów, nie byłoby żadnej
ufności, żadnej nadziei życia przyszłego i wiecznego wyzwolenia. Dziękujmy
Bogu, który dał Kościołowi taki dar»” (KKK 983).
Z powyższych tekstów trzeba wydobyć najważniejszą myśl lub zdanie, zapisując je
na tablicy i w zeszytach, np.:
 Chrzest jest pierwszym i podstawowym sakramentem odpuszczenia
grzechów, ponieważ jednoczy nas z Chrystusem, który umarł za nasze
grzechy i zmartwychwstał dla naszego usprawiedliwienia.
144
 Odpuszczenie grzechów ma miejsce, gdy po raz pierwszy wyznaje się
wiarę. Łaska chrztu nie uwalnia jednak naszej natury od jej słabości.
 Ochrzczony może być pojednany z Bogiem i Kościołem przez sakrament
pokuty.
 Sakrament pokuty jest konieczny do zbawienia dla tych, którzy upadli
w grzech po chrzcie.
 Kościół otrzymał klucze królestwa niebieskiego, by dokonywało się
w nim odpuszczenie grzechów przez Krew Chrystusa i działanie Ducha
Świętego.
 Chrystus, który umarł za wszystkich ludzi, pragnie, by w Jego Kościele
przebaczenie otrzymał każdy, kto się odwraca od grzechu.
K. podsumowuje wyniki pracy w grupach.

Bóg jest wierny swojemu słowu, dlatego możemy być pewni odpuszczenia
grzechów, lecz jednocześnie jesteśmy zobowiązani, żeby korzystać z tego daru
z ufnością za każdym razem, gdy doświadczymy słabości grzechu, gdy dręczy
nas sumienie, a życie wydaje się bezsensowne.
4. Świadectwo
Posłuchajmy teraz świadectwa Grzegorza (teczka pomocy).
Skoro Grzegorz doświadczył łaski uwolnienia, to każdy grzesznik również

może jej doświadczyć.
5. Autorefleksja
K. zaprasza uczniów do wyciszenia.
Pomyśl:
– Jaka jest twoja wiara w odpuszczenie grzechów?
– Jak często korzystasz z daru, jakim jest sakrament pokuty?
– Jak się do niego przygotowujesz?
– Jak okazujesz wdzięczność Panu Jezusowi za odpuszczenie grzechów?
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
K. może wykorzystać tekst „Błogosławieni” (podręcznik) lub poprowadzić sponta-
niczną modlitwę dziękczynną za dar przebaczenia grzechów, którą kończy śpiew
„Panie, przebacz nam”.
2. Praca domowa
Podziel się poznanymi na dzisiejszej katechezie prawdami z kimś, kto od
dawna nie przystępuje do sakramentu pokuty i pojednania.
145
26. Wiara w zmartwychwstanie
Ø Poznanie prawdy, że wiara w zmartwychwstanie leży u podstaw doktryny
chrześcijańskiej i ma swoje źródło w zmartwychwstaniu Chrystusa oraz
Jego nauce.
Ø Pogłębienie osobistej więzi z Chrystusem zmartwychwstałym oraz wiary
w obietnicę życia wiecznego.
Wiedza:
– Uczeń stwierdza, że zmartwychwstanie Chrystusa jest podstawą wiary
chrześcijańskiej (1 Kor 15,14)
– stwierdza, że zmartwychwstanie Chrystusa jest podstawą naszego zmar-
twychwstania
– wyjaśnia, że przez chrzest już teraz uczestniczymy w zmartwychwstaniu
Chrystusa.
Umiejętności:
– Uczeń interpretuje werset J 11,25
– wykazuje różnice między zmartwychwstaniem a reinkarnacją
– wyjaśnia, czym jest zmartwychwstanie, kto ma zmartwychwstać, w jaki
sposób i kiedy
– wyjaśnia chrześcijański sens śmierci jako ostatniego etapu do nieba, nie
zaś jako wstąpienia w nicość i pustkę.
– Uczeń wyraża wiarę, że Chrystus zmartwychwstał
– wierzy w zmartwychwstanie powszechne
– odrzuca możliwość reinkarnacji.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, dialog, scenka biblijna.

Środki dydaktyczne: Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego, plansze,
fragment „Qvo vadis”, teksty pieśni.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Pieśń „Zmartwychwstał Pan”.
Zapewne większość z was oglądała telenowelę „Klan”. Chciałbym odwołać
się do jednego z ukazanych tam wydarzeń. W wypadku samochodowym ginie
146
narzeczony Agnieszki, a ona nie może się z tym faktem pogodzić. Przeżywa
swoisty dramat. W rozmowie z dawną sympatią pyta: „Czy jest coś po śmierci?
Czy on tam gdzieś jest?”. To pytanie stawia sobie każdy człowiek, zwłaszcza
gdy dotknie go śmierć kogoś bliskiego. Wiemy, że odpowiedzi są różne. My,
jako ludzie wierzący, pragniemy szukać odpowiedzi w Piśmie Świętym, które
jest dla nas słowem Objawienia. Dlatego w naszych dzisiejszych rozważaniach
zajmiemy się tą właśnie prawdą naszego Credo.
K. umieszcza na tablicy napis „Wierzę w ciała zmartwychwstanie” (teczka pomocy).
II. ROZWINIĘCIE
1. Prawda wiary o zmartwychwstaniu – refleksja nad tekstem KKK

W Katechizmie Kościoła Katolickiego (paragraf 991) czytamy:
„Wiara w zmartwychwstanie zmarłych była od początku istotnym elementem
wiary chrześcijańskiej”. Jednocześnie Katechizm stwierdza, że wiara ta ma
swoje źródło w prawdzie o zmartwychwstaniu Chrystusa: „Wierzymy mocno
i mamy nadzieję, że jak Chrystus prawdziwie zmartwychwstał i żyje na zawsze,
tak również sprawiedliwi po śmierci będą żyć na zawsze z Chrystusem zmar-
twychwstałym i że On wskrzesi ich w dniu ostatecznym” (KKK 989).
K. zawiesza na tablicy planszę z tekstem, który uczniowie wpisują do zeszytów.
Zapytajmy samego Pana Jezusa, co chce nam powiedzieć na ten temat.
2. Nauczanie Jezusa o zmartwychwstaniu – prezentacja scenek biblijnych
(czas – 10 min.)
Wcześniej przygotowani uczniowie przedstawiają trzy scenki biblijne.
Scenka 1
Rozmowa Pana Jezusa z saduceuszami na temat zmartwychwstania – Mk
12,18-27
Scenka 2
Rozmowa Pana Jezusa z Martą po śmierci Łazarza – J 11,20-27
Scenka 3
Spotkanie Pana Jezusa z apostołami po zmartwychwstaniu – Łk 24,36-43
3. Omówienie treści scenek
Uczniowie odpowiadają na pytanie: Jaką ważną prawdę chce nam przekazać Pan
Jezus?
K. kieruje rozmową tak, aby uwypuklić wniosek, że to On sam łączy prawdę
o swoim zmartwychwstaniu z naszym zmartwychwstaniem.
Prawdę o zmartwychwstaniu bardzo mocno uwypukla w swoim nauczaniu
również św. Paweł.
Wybrany uczeń czyta tekst 1 Kor 15,12-26 (podręcznik), a K. następnie wyjaśnia go.
147
4. Uzasadnianie podstaw wiary w zmartwychwstanie – dialog
Agnieszka z telenoweli „Klan”, nie znajdując wystarczającej odpowiedzi
na swój dylemat, odwiedza swoją ciocię, s. Dorotę, i pyta o to samo. Siostra
Dorota mówi: „Widziałam wiele umierających osób i jestem przekonana, że nie
odchodzą one w nicość”. Spróbujmy wyreżyserować dalszy ciąg tej rozmowy.
Rolę siostry Doroty może grać K. lub wcześniej przygotowany uczeń, tak aby potrafił
odpowiedzieć na pytania zgodnie z KKK (teczka pomocy). Następuje taki mniej
więcej dialog:
Agnieszka: Co to znaczy zmartwychwstać?

Siostra Dorota: „W śmierci, będącej «rozdzieleniem duszy i ciała, ciało
człowieka ulega zniszczeniu», podczas gdy jego dusza idzie
na spotkanie z Bogiem, chociaż trwa w oczekiwaniu na
ponowne zjednoczenie ze swoim uwielbionym ciałem. Bóg
w swojej wszechmocy przywróci ostatecznie naszym ciałom
niezniszczalne życie, jednocząc je z naszymi duszami mocą
zmartwychwstania Jezusa” (KKK 997).
Agnieszka: Kto zmartwychwstanie?
Siostra Dorota: „Wszyscy ludzie, którzy umarli: «Ci, którzy pełnili dobre
czyny, pójdą na zmartwychwstanie życia; ci, którzy pełnili
złe czyny, na zmartwychwstanie potępienia» (J 5,29)” (KKK
998).
Agnieszka: W jaki sposób ma się to dokonać?
Siostra Dorota: „Chrystus zmartwychwstał w swoim własnym ciele: «Po-
patrzcie na moje ręce i nogi: to Ja jestem» (Łk 24,39); nie
powrócił On jednak do życia ziemskiego. Tak samo w Nim
«wszyscy zmartwychwstaną we własnych ciałach, które mają
teraz», ale to ciało będzie przekształcone w «chwalebne
ciało» (Flp 3,21), w «ciało duchowe» (1 Kor 15,44)”. „To,
«w jaki sposób» się to stanie, przekracza naszą wyobraźnię
i nasze rozumienie; jest dostępne tylko w wierze. Udział
w Eucharystii daje nam już zadatek przemienienia naszego
ciała przez Chrystusa” (KKK 999-1000).
Agnieszka: Kiedy zmartwychwstaniemy?
Siostra Dorota: „W sposób definitywny «w dniu ostatecznym» (J 6,39-
40.44.54; 11,24); «na końcu świata». Istotnie, zmartwych-
wstanie zmarłych jest wewnętrznie złączone z powtórnym
przyjściem (paruzją) Chrystusa” (KKK 1001).
5. Lektura fragmentu literackiego
Posłuchajcie, co nawrócony na chrześcijaństwo Winicjusz, główny bohater
„Qvo vadis”, pisze do swojego przyjaciela Petroniusza.
Jeden z uczniów czyta tekst napisany w formie listu (teczka pomocy):
148
„O tak, Drogi, jesteśmy szczęśliwi szczęściem, jakiego nic zburzyć nie zdo-
ła, ponieważ śmierć, która dla was jest końcem wszystkiego, dla nas będzie
tylko przejściem do większego jeszcze spokoju, większego kochania, większej
radości”.
(H. Sienkiewicz, Qvo vadis, Warszawa 1994, rozdz. 73)
6. Autorefleksja
Życie, które będziemy przeżywać po śmierci, ma swój początek tutaj, na
ziemi. Przez sakrament chrztu jesteśmy zanurzeni w śmierć i zmartwychwstanie
Chrystusa i mamy udział w życiu Bożym. Pan Jezus natomiast zapewnia nas:
„Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę
w dniu ostatecznym”.
Dlatego teraz zapraszam was, abyście w chwili skupienia zastanowili się:
– Dlaczego chrześcijanin w obliczu śmierci nie powinien rozpaczać?
– Jaki jest twój związek z Panem Jezusem w chwili obecnej?
– Czy ufasz Jego słowom, w których zapewnia cię, że zmartwychwstaniesz
tak jak On i dzięki Niemu?
– Co robisz, żeby pogłębiać osobistą więź z Panem Jezusem w Komunii
św.?
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Kończymy katechezę pieśnią o zmartwychwstaniu.
2. Praca domowa
Zastanów się i napisz, dlaczego prawdy o zmartwychwstaniu nie można
pogodzić z wiarą w reinkarnację.
149
27. Cztery prawdy ostateczne
– wiara w życie bez końca
Ø Przygotowanie do podejmowania samodzielnych decyzji w oparciu
o motywację chrześcijańską.
Ø Odczytanie i akceptacja ostatecznego powołania chrześcijanina.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcia: sąd szczegółowy, sąd ostateczny, niebo, piekło,
czyściec
– prezentuje treść przypowieści o bogaczu i Łazarzu (Łk 16,19-31)
– wyjaśnia, że życie wieczne zależy od życia na ziemi.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia różnice między sądem szczegółowym i ostatecznym
– wyjaśnia drogi prowadzące do nieba
– interpretuje słowa modlitwy kapłana „Panie, nie dozwól mi nigdy odłączyć
się od Ciebie”.
– Uczeń wierzy w sąd ostateczny i życie wieczne
– pragnie zbawienia własnego i zbawienia wszystkich ludzi
– poleca siebie i zmarłych Bożemu miłosierdziu w modlitwie.
Metody i techniki: analiza wiersza, praca z tekstem biblijnym, celebracja litur-

giczna modlitwy za zmarłych, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, teksty KKK, małe karteczki do zapisywania
imion zmarłych, świeca.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
K. rozpoczyna „Ojcze nasz”; może także zachęcić do refleksji nad piosenką „Po-
patrz, jak prędko mija czas”.
Ciągle szukamy odpowiedzi na wiele pytań, które pojawiają się w naszym życiu.
– Jaki jest sens ludzkiego życia?
– Jak dobrze przeżyć życie?
– Jaka droga prowadzi do nieba?
150
K. prosi o przeczytanie cytatu z rozważań Phila Bosmansa (podręcznik). Po prze-
analizowaniu go uczniowie w swobodny sposób się wypowiadają.
Szukamy silnego prądu, który przeniósłby nas „na drugi brzeg”.
– Kiedy możemy być pewni, że nasze życie zmierza do spotkania z Bogiem?
II. ROZWINIĘCIE
1. Życie wieczne – praca z tekstem biblijnym

Człowiek może wybrać w życiu drogę dobrą, zmierzającą do ostatecznego
zjednoczenia się z Bogiem, lub kroczyć po złej drodze, która prowadzi do zguby.
Opowiada nam o tym Jezusowa przypowieść o bogaczu i Łazarzu.
Uroczyste odczytanie perykopy Łk 16,19-31.
K. wyjaśnia:
Przypowieść o bogaczu i Łazarzu jest dla grzeszników wezwaniem do
opamiętania się i pokuty, dopóki istnieje jeszcze po temu możliwość. Jest to
przestroga przed niewłaściwym, egoistycznym używaniem dóbr tego świata.
Bohaterami opowiadania są tu dwaj ludzie: strojący się w najcenniejsze szaty
i używający wszelkich uciech bogacz oraz jego przeciwieństwo – Łazarz, który
nie ma własnego domu, leży na pół nagi u bram pałacu, znajdując współczucie
tylko u psów.
Śmierć bogacza i Łazarza kończy pierwszą odsłonę tego opowiadania. Bogacz
trafił do Otchłani, gdzie przyszło mu strasznie cierpieć. Cierpienia potęgowało
na dodatek to, że widział z oddali Łazarza cieszącego się niewymownym szczę-
ściem „na łonie Abrahama”.
Prośba bogacza jest właściwie drobnostką: niech Łazarz przyjdzie i przy-
najmniej zwilży mu język mokrym palcem. A jednak jest to niewykonalne.
Był kiedyś nieczuły na podobne potrzeby u innych. Prócz tego między nim
a Łazarzem istnieje teraz nieprzebyta przepaść.
Potępiony bogacz prosi zatem o wysłanie Łazarza na ziemię, by sprowadził ze
złej drogi pięciu żyjących jeszcze braci bogacza. Ale i to nie może być spełnione.
Są już bowiem wysłannicy Boga na ziemi, bez ustanku nawołując do pokuty.
Bogacz prosi tym razem z natarczywością o skierowanie do jego bliskich
wysłannika z zaświatów, lecz otrzymuje odpowiedź: „Jeśli Mojżesza i Proroków
nie słuchają, to choćby kto z umarłych powstał, nie uwierzą”.
Złe użycie pieniądza, egoizm i bezduszność doprowadziły do tragedii, której
już nikt i nic nie zdoła ani odwołać, ani złagodzić.
Życie wieczne człowieka zależy od jego życia na ziemi. Zastanówmy się wspólnie:
– Jaki jest nasz stosunek do życia wiecznego?
– Co czeka nas wszystkich po śmierci?
2. Sąd szczegółowy, sąd ostateczny – praca w grupach nad definiowaniem pojęć
(czas – 10 min.)
Uczniowie otrzymują teksty z KKK wraz z pytaniami (teczka pomocy).
151
Grupa 1 – KKK 1022 i 1038
– Czym jest sąd szczegółowy, a czym sąd ostateczny?
– Podajcie definicje i wyjaśnijcie zachodzące między nimi różnice.
„Każdy człowiek w swojej nieśmiertelnej duszy otrzymuje zaraz po śmierci
wieczną zapłatę na sądzie szczegółowym, który polega na odniesieniu jego życia
do Chrystusa i albo dokonuje się przez oczyszczenie, albo otwiera bezpośrednio
wejście do szczęścia w niebie, albo stanowi bezpośrednio potępienie na wieki”
(KKK 1022).
„Zmartwychwstanie wszystkich umarłych, «sprawiedliwych i niesprawie-
dliwych» (Dz 24,15), poprzedzi sąd ostateczny. Będzie to «godzina, w której
wszyscy, którzy spoczywają w grobach, usłyszą głos Jego: a ci, którzy pełnili
dobre czyny, pójdą na zmartwychwstanie życia; ci, którzy pełnili złe czyny –
na zmartwychwstanie potępienia» (J 5,28-29). Wówczas Chrystus „przyjdzie
w swej chwale i wszyscy aniołowie z Nim. Zgromadzą się przed Nim wszystkie
narody, a On oddzieli jednych ludzi od drugich, jak pasterz oddziela owce od
kozłów. Owce postawi po prawej, a kozły po swojej lewej stronie. I pójdą ci na
mękę wieczną, sprawiedliwi zaś do życia wiecznego» (Mt 25,31.32.46)” (KKK
1038).
Grupa 2 – KKK 1023 i 1024
– Kto może osiągnąć życie wieczne w niebie?
– Czym jest niebo?
„Ci, którzy umierają w łasce i w przyjaźni z Bogiem oraz są doskonale oczysz-
czeni, żyją na zawsze z Chrystusem. Są na zawsze podobni do Boga, ponieważ
widzą Go «takim, jakim jest» (1 J 3,2), twarzą w twarz” (KKK 1023).
„To doskonałe życie z Trójcą Świętą, ta komunia życia i miłości z Nią,
z Dziewicą Maryją, aniołami i wszystkimi świętymi, jest nazwane niebem. Niebo
jest celem ostatecznym i spełnieniem najgłębszych dążeń człowieka, stanem
najwyższego i ostatecznego szczęścia” (KKK 1024).
Grupa 3 – KKK 1033 i 1035
– Dlaczego niektórzy dostępują kary piekła?
– Czym jest piekło?
„Nie możemy być zjednoczeni z Bogiem, jeśli nie wybieramy w sposób do-
browolny Jego miłości. Nie możemy jednak kochać Boga, jeśli grzeszymy ciężko
przeciw Niemu, przeciw naszemu bliźniemu lub przeciw nam samym: «Kto…
nie miłuje, trwa w śmierci. Każdy, kto nienawidzi swego brata, jest zabójcą,
a wiecie, że żaden zabójca nie nosi w sobie życia wiecznego» (1 J 3,14c-15).
Nasz Pan ostrzega nas, że zostaniemy od Niego oddzieleni, jeśli nie wyjdziemy
naprzeciw ważnym potrzebom ubogich i maluczkich, którzy są Jego braćmi.
Umrzeć w grzechu śmiertelnym, nie żałując za niego i nie przyjmując miłosiernej
miłości Boga, oznacza pozostać z wolnego wyboru na zawsze oddzielonym od
Niego. Ten stan ostatecznego samowykluczenia z jedności z Bogiem i świętymi
określa się słowem «piekło»” (KKK 1033).
152
„Nauczanie Kościoła stwierdza istnienie piekła i jego wieczność. Dusze tych,
którzy umierają w stanie grzechu śmiertelnego, bezpośrednio po śmierci idą
do piekła, gdzie cierpią męki, «ogień wieczny». Zasadnicza kara piekła polega
na wiecznym oddaleniu od Boga; wyłącznie w Bogu człowiek może mieć życie
i szczęście, dla których został stworzony i których pragnie” (KKK 1035).
Grupa 4 – KKK 1030 i 1031-1032
– Dlaczego niektórzy potrzebują oczyszczenia po śmierci?
– Jak można pomagać duszom w czyśćcu?
„Ci, którzy umierają w łasce i przyjaźni z Bogiem, ale nie są jeszcze całkowi-
cie oczyszczeni, chociaż są już pewni swego wiecznego zbawienia, przechodzą
po śmierci oczyszczenie, by uzyskać świętość konieczną do wejścia do radości
nieba” (KKK 1030).
„To końcowe oczyszczenie wybranych, które jest czymś całkowicie innym niż
kara potępionych, Kościół nazywa czyśćcem. Kościół od początku czcił pamięć
zmarłych i ofiarował im pomoce, a w szczególności Ofiarę eucharystyczną, by po
oczyszczeniu mogli dojść do uszczęśliwiającej wizji Boga. Kościół zaleca także
jałmużnę, odpusty i dzieła pokutne za zmarłych” (KKK 1031-1032).
Metodą pracy w grupach uczniowie dochodzą do końcowych wniosków (mogą
one być potem notatką w zeszycie).
3. Prezentacja i zapis efektów pracy grup
Propozycja zapisu:
Kiedy? Kogo obejmie ten sąd? Jakie są konsekwencje

tego sądu?
Sąd szcze- bezpośrednio po odnosi się on do życia wieczna zapłata od
gółowy śmierci konkretnego człowie- Chrystusa: czyściec,
ka niebo albo piekło
Sąd podczas chwa- Bóg wypowie swe sprawiedliwość Boża
ostateczny lebnego powrotu ostateczne słowo o zatryumfuje:
Chrystusa na całej historii ludzkiej l życie wieczne albo
ziemię (dzień i wieczna męka
godzinę sądu zna l zmartwychwstanie
jedynie Ojciec) do życia albo do
potępienia
Niebo to życie w pełnej komunii i miłości z Trójcą Świętą, z Maryją, aniołami

i świętymi, stan najwyższego i doskonałego szczęścia.
Piekło to wieczne oddalenie od Boga dla tych, którzy umierają w stanie
grzechu śmiertelnego, nie żałując i odrzucając miłosierną miłość Boga, stan
ostatecznego samowykluczenia z jedności z Bogiem i ze świętymi.
Czyściec to końcowe oczyszczenie wybranych, tak aby mogli osiągnąć świę-
tość konieczną w przeżywaniu radości nieba.
153
Pomoc zmarłym to Msza św. w ich intencji, post, jałmużna i dzieła pokutne
za zmarłych.
4. Podsumowanie treści katechezy
Pragniemy zbawienia dla siebie i dla naszych bliskich. Abyśmy mogli tego
dostąpić, powinnyśmy pamiętać o tym, że zostało ono nam dane z woli Ojca,
przez śmierć Jezusa Chrystusa, za współdziałaniem Ducha Świętego. Zbawienie
jest darem pochodzącym od Boga, toteż powinniśmy o nie prosić. Wyraża to
modlitwa kapłana przed przyjęciem Komunii św.
5. Autorefleksja
K. poleca uczniom odszukać tekst „Panie Jezu Chryste” w podręczniku.
Każdy człowiek po zakończeniu ziemskiego życia otrzymuje w swojej duszy
nieśmiertelnej na sądzie szczegółowym wieczną zapłatę od Chrystusa – Sędziego
żywych i umarłych.
Ta wieczna zapłata to przebywanie z Bogiem na wieki lub też wieczne od-
rzucenie.
– Czy jesteś gotowy do spotkania z Nim w wieczności, gdyby Bóg powołał
cię dzisiaj do siebie?
– Czy jesteś w gronie tych, którzy są przyjaciółmi Boga?
– Jak zachowujesz Boże przykazania i trwasz w Jego miłości?
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Prośba przy zapalonej świecy w intencji nas samych i naszych bliskich zmarłych
(wcześniej – zapis imion zmarłych na karteczkach i odczytanie ich podczas mo-
dlitwy) lub powierzenie ich miłosierdziu Bożemu (np. koronka do Bożego Miło-
sierdzia), modlitwa powszechna za zmarłych (spontaniczna lub przygotowana
wcześniej przez K.).
2. Praca domowa
Napisz streszczenie przypowieści o bogaczu i Łazarzu oraz uzasadnij jej
wymowę (Łk 16,19-31).
Film do wykorzystania – „Podążaj w stronę światła”.
154
II
Moja Modlitwa
„Każdy człowiek, który się modli do Zbawiciela, pocią-
ga za sobą cały świat i wywyższa go ku Bogu”.
28. Modlitwa darem Boga
Ø Zrozumienie, że modlitwa jest darem Boga.
Ø Wdzięczność Bogu za łaskę rozmowy z Nim. Jedność z Panem Jezusem
na modlitwie.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie modlitwy
– określa modlitwę jako dar Boga, przymierze, komunię z Bogiem.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, że modlitwa jest „wzniesieniem duszy do Boga i prośbą
skierowaną do Niego o stosowne dobra”
– wyjaśnia, że modlitwa jest darem Boga, przymierzem, komunią z Bo-
giem
– potrafi formułować własną modlitwę.
– Uczeń łączy się z Bogiem w modlitwie i prosi o stosowne dobra
– inspiruje innych do pogłębionej modlitwy.
Metody i techniki: pogadanka, uzupełnianie komiksu, praca z tekstem biblijnym

i KKK, świadectwo, autorefleksja, śpiew, praca w parach i w grupach oraz
indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, kartki ze scenkami komiksu, fotografie (slaj-
dy) ludzi modlących się: pojedynczych osób, małej grupy, dużego zgroma-
dzenia modlitewnego, tekst KKK 2558-2565, duży arkusz papieru i gruby
pisak, świadectwo, kartki formatu A5 (najlepiej z bloku listowego).
I. WPROWADZENIE
1. Słowa miłości – uzupełnianie komiksu, praca w parach

K. nawiązuje kontakt z uczniami i stawia pytanie:
– Kto z was był lub jest zakochany?
Następnie rozdaje każdej parze uczniów niekompletny komiks (bez dialogów)
przedstawiający dziewczynę i chłopaka w następujących scenach: przywitanie,
spacer z trzymaniem się za ręce, pożegnanie, SMS w drodze, Skype w domu (teczka
pomocy). Zadaniem uczniów jest dopisać dialogi.
Po zaprezentowaniu przez kilka par ich propozycji dialogów, K. stawia pytanie:
156
– Dlaczego ci młodzi ciągle ze sobą rozmawiają, ciągle mają sobie coś do
powiedzenia?
(bo są dla siebie ważni, potrzebują kontaktu ze sobą, są zakochani)
oraz kolejne, wprowadzające w temat katechezy:
– Dlaczego ludzie rozmawiają z Bogiem? – o tym będzie dzisiejsza kateche-
za.
Można wykorzystać tekst modlitwy z podręcznika.
II. ROZWINIĘCIE
1. Pragnienie modlitwy
1.1. Prezentacja fotografii

K. prezentuje fotografie (slajdy) ludzi modlących się: pojedynczych osób, małej
grupy, dużego zgromadzenia modlitewnego, komentując:
Są ludzie, którzy potrafią spędzić na modlitwie wiele godzin, a modląc się,
jakby tracą poczucie czasu. Gdy zaś wstają od modlitwy, z radością i zapałem
podejmują obowiązki dnia. Jako przykład niech nam posłużą choćby Misjonarki
Miłości, które z modlitwy i kontemplacji czerpią siłę, żeby opiekować się ludźmi
najbiedniejszymi z biednych. Ich założycielka, Matka Teresa z Kalkuty, mawiała:
„Bez modlitwy nie potrafiłabym pracować nawet przez pół godziny”.
Wielkie pragnienie modlitwy odczuwają tysiące waszych rówieśników choć-
by podczas Europejskich Spotkań Młodych czy organizowanych przez o. Jana
Górę zgromadzeń młodzieży nad Lednicą, doświadczając przy tym, jak wielka
płynie z niej siła.
K. stawia problem:
– Skąd się bierze pragnienie modlitwy?
Odpowiedzi poszukamy w Piśmie Świętym.
1.2. Praca z tekstem biblijnym
K. prosi trzech wybranych uczniów o odczytanie fragmentów listów św. Pawła: Flp
2,13; Rz 8,26; Rz 8,15-16 (podręcznik ucznia).
Uczniowie dzielą się spostrzeżeniami. Należy zwrócić uwagę na Bożą inicjatywę
i pomoc w modlitwie.
2. Istota modlitwy – praca w grupach (czas – 10 min.)
K. dzieli klasę na sześć grup. Uczniowie rozważają podane teksty (teczka pomocy),
a następnie ustosunkowują się do pytań. Przedstawiciele poszczególnych grup
omawiają rezultaty pracy przed całą klasą.
157
Grupa 1 – KKK 2558, 2559, 2560 i 2561
– Czym jest modlitwa?
– Co to znaczy, że jest ona Bożym darem?
„Modlitwa jest dla mnie wzniesieniem serca, prostym spojrzeniem ku Nie-
bu, okrzykiem wdzięczności i miłości zarówno w cierpieniu, jak i radości” (św.
Teresa od Dzieciątka Jezus)” (KKK 2558).
„Modlitwa jest wzniesieniem duszy do Boga lub prośbą skierowaną do Niego
o stosowne dobra. Podstawą modlitwy jest pokora. «Nie umiemy się modlić tak,
jak trzeba» (Rz 8,26). Pokora jest dyspozycją do darmowego przyjęcia daru
modlitwy: Człowiek jest żebrakiem wobec Boga” (KKK 2559).
„Modlitwa – czy zdajemy sobie z tego sprawę, czy nie – jest spotkaniem Bo-
żego i naszego pragnienia. Bóg pragnie, abyśmy Go pragnęli” (KKK 2560).
„Nasza modlitwa błagalna jest – w sposób paradoksalny – odpowiedzią. Jest
odpowiedzią na skargę Boga żywego: «Opuścili Mnie, źródło żywej wody, żeby
wykopać sobie cysterny popękane» (Jr 2,13). Modlitwa jest odpowiedzią wiary
na darmową obietnicę zbawienia, odpowiedzią miłości na pragnienie Jedynego
Syna” (KKK 2561).
Grupa 2 – KKK 2562, 2563 i 2564
– Dlaczego w modlitwie najważniejsze jest serce?
– Co to znaczy, że modlitwa jest przymierzem?
„Skąd pochodzi modlitwa człowieka? Niezależnie od tego, jaki byłby język
modlitwy (gesty, słowa), zawsze modli się cały człowiek. Aby jednak określić
miejsce, z którego wypływa modlitwa, Pismo Święte mówi niekiedy o duszy lub
o duchu, najczęściej zaś o sercu (ponad tysiąc razy). Modli się serce. Jeśli jest
ono daleko od Boga, modlitwa pozostaje pusta” (KKK 2562).
„Serce jest mieszkaniem, w którym jestem, gdzie przebywam. Jest naszym
ukrytym centrum, nieuchwytnym dla naszego rozumu ani dla innych; jedynie
Duch Boży może je zgłębić i poznać. Jest ono miejscem decyzji w głębi naszych
wewnętrznych dążeń. Jest miejscem prawdy, w którym wybieramy życie lub
śmierć. Jest miejscem spotkania, albowiem nasze życie, ukształtowane na obraz
Boży, ma charakter relacyjny: serce jest miejscem przymierza” (KKK 2563).
„Modlitwa chrześcijańska jest związkiem przymierza między Bogiem
i człowiekiem w Chrystusie. Jest działaniem Boga i człowieka; wypływa z Ducha
Świętego i z nas, jest skierowana całkowicie ku Ojcu, w zjednoczeniu z ludzką
wolą Syna Bożego, który stał się człowiekiem” (KKK 2564).
Grupa 3 – KKK 2565
– Co to znaczy, że modlitwa jest komunią?
„W Nowym Przymierzu modlitwa jest żywym związkiem dzieci Bożych
z ich nieskończenie dobrym Ojcem, z Jego Synem, Jezusem Chrystusem,
i z Duchem Świętym. Łaska królestwa Bożego jest «zjednoczeniem całej Trójcy
Świętej z całym wnętrzem (człowieka)». Życie modlitwy polega zatem na stałym
trwaniu w obecności trzykroć świętego Boga i w komunii z Nim. Ta komunia
158
życia jest zawsze możliwa, gdyż przez chrzest staliśmy się jedno z Chrystusem.
Modlitwa jest o tyle chrześcijańska, o ile jest komunią z Chrystusem i rozszerza
się w Kościele, który jest Jego Ciałem. Ma ona wymiary miłości Chrystusa”
(KKK 2565).
Grupa 4 – Mt 6,5-15
– Jakie wskazówki daje nam Pan Jezus co do modlitwy?
„Gdy się modlicie, nie bądźcie jak obłudnicy. Oni lubią w synagogach i na
rogach ulic wystawać i modlić się, żeby się ludziom pokazać. Zaprawdę, powia-
dam wam: otrzymali już swoją nagrodę. Ty zaś, gdy chcesz się modlić, wejdź
do swej izdebki, zamknij drzwi i módl się do Ojca twego, który jest w ukryciu.
A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie. Na modlitwie nie bądźcie
gadatliwi jak poganie. Oni myślą, że przez wzgląd na swe wielomówstwo będą
wysłuchani. Nie bądźcie podobni do nich! Albowiem wie Ojciec wasz, czego wam
potrzeba, wpierw zanim Go poprosicie. Wy zatem tak się módlcie: Ojcze nasz,
który jesteś w niebie, niech się święci imię Twoje. Niech przyjdzie królestwo
Twoje; niech Twoja wola spełnia się na ziemi, tak jak i w niebie. Chleba naszego
powszedniego daj nam dzisiaj; i przebacz nam nasze winy, jak i my przebaczamy
tym, którzy przeciw nam zawinili; i nie dopuść, abyśmy ulegli pokusie, ale nas
zachowaj od złego. Jeśli bowiem przebaczycie ludziom ich przewinienia, i wam
przebaczy Ojciec wasz niebieski. Lecz jeśli nie przebaczycie ludziom, i Ojciec
wasz nie przebaczy wam waszych przewinień” (Mt 5,5-15).
Grupa 5 – Mt 11,28 i Łk 11,9-13
– Do czego Pan Jezus nas zachęca?
„Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja
was pokrzepię” (Mt 11,28).
„Ja wam powiadam: Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie;
kołaczcie, a otworzą wam. Każdy bowiem, kto prosi, otrzymuje; kto szuka,
znajduje; a kołaczącemu otworzą. Jeżeli którego z was, ojców, syn poprosi
o chleb, czy poda mu kamień? Albo o rybę, czy zamiast ryby poda mu węża? Lub
też gdy prosi o jajko, czy poda mu skorpiona? Jeśli więc wy, choć źli jesteście,
umiecie dawać dobre dary swoim dzieciom, o ileż bardziej Ojciec z nieba da
Ducha Świętego tym, którzy Go proszą” (Łk 11,9-13).
Grupa 6 – Ef 5,17-19 i 1 Tes 5,16-18
– Jaka powinna być modlitwa chrześcijanina?
„Nie bądźcie przeto nierozsądni, lecz usiłujcie zrozumieć, co jest wolą Pana.
A nie upijajcie się winem, bo to jest [przyczyną] rozwiązłości, ale napełniajcie
się Duchem, przemawiając do siebie wzajemnie w psalmach i hymnach, i pie-
śniach pełnych ducha, śpiewając i wysławiając Pana w waszych sercach” (Ef
5,17-19).
„Zawsze się radujcie, nieustannie się módlcie! W każdym położeniu
dziękujcie, taka jest bowiem wola Boża w Jezusie Chrystusie względem was”
(1 Tes 5,16-18).
159
W miarę potrzeby K. uzupełnia wypowiedzi uczniów.
3. Wezwanie do osobistego dialogu z Chrystusem
Świadectwo któregoś z uczniów na temat osobistej modlitwy (lub K. odczytuje od
powiednią wypowiedź, np. z czasopisma „List”, można też wykorzystać świadectwo
Magdy z podręcznika).
4. Redagowanie modlitwy (czas – 5 min.)
K. rozdaje uczniom papier listowy, by zapisali ułożoną przez siebie modlitwę, która
jest odpowiedzią na Jezusowe zaproszenie: „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy
utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię” (Mt 11,28). Ukończony list
wklejają do zeszytów.
K. ułatwia refleksję:
– Jak szczera jest moja modlitwa?
– Co robię, żeby nie być „gadatliwym” podczas modlitwy?
– W jaki sposób mogę się wsłuchiwać w głos Boga?
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Przygotowanie do modlitwy przez śpiew pieśni „Oto stoję u drzwi i kołaczę” (pod
ręcznik).
Prośba do Ducha Świętego o ożywienie związku z Bogiem i dar szczerej, ufnej
rozmowy z Nim. Przykładowa modlitwa:
Duchu Święty, dziękuję Ci za to, że uczysz mnie rozmowy z Panem Jezusem.
Proszę, umocnij moją wiarę, ożyw moją modlitwę i naucz mnie słuchać Boga
i uwielbiać Go. Pragnę codziennie trwać z Nim w jedności na modlitwie. Przyjdź,
Duchu Święty, bądź gościem mojego serca i kieruj mną. Amen.
2. Praca domowa
1. Przechodząc obok kościoła, wstąp do niego na kilka minut osobistej
adoracji Najświętszego Sakramentu.
2. Jaki wpływ na twoje życie i życie twoich najbliższych ma modlitwa?
3. Przeprowadź wśród znajomych sondaż na temat modlitwy. Wybierz
przynajmniej dwudziestu respondentów i zadaj im pytania, jak często się
modlą i o co proszą najczęściej.
160
29. Rodzaje i formy modlitewne
Ø Poznanie różnych rodzajów i form modlitwy chrześcijańskiej.
Ø Codzienna modlitwa, z praktykowaniem różnych jej form.
Wiedza:
– Uczeń wymienia rodzaje modlitwy (błogosławieństwo i adoracja, prośba,
modlitwa wstawiennicza, dziękczynienie, uwielbienie)
– wymienia formy modlitwy (ustna, rozmyślanie, kontemplacja)
– wskazuje w Piśmie Świętym wybrane modlitwy
– zna modlitwy Kościoła.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje poszczególne rodzaje modlitwy na przykładzie
psalmów
– wyjaśnia, na czym polegają poszczególne formy modlitwy
– formułuje każdy rodzaj modlitwy ustnej
– potrafi modlić się słowami Pisma Świętego.
– Uczeń korzysta z różnych rodzajów modlitwy
– praktykuje wybrane formy modlitwy
– inspiruje innych do wspólnej modlitwy.
Metody i techniki: pogadanka, praca z tekstem biblijnym i KKK, metaplan,

autorefleksja, śpiew, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte (dla każdego ucznia), kartki z siglami lub
tekstami biblijnymi, tekst KKK 2623-2649 oraz 2697-2724, duży arkusz
papieru i gruby pisak, czyste karteczki.
I. WPROWADZENIE
2. O co się modlisz? – sondaż

Jeżeli uczniowie mieli zadany do domu sondaż, przedstawiają teraz jego wyniki,
a jeżeli nie – K. przeprowadza krótką sondę wśród uczniów, o co się modlą. Najczę
ściej powtarzane wypowiedzi nanosimy na tablicę. K. informuje:
Z badań wynika, że Polacy modlą się za swoją rodzinę, za dzieci, i że ufają
w moc tej modlitwy (83,3 proc. uważa, że odnosi ona skutek). Ludzie zapraszają
161
Pana Boga do swoich intymnych związków – wśród spraw, o które modlą się naj-
częściej, poczesne miejsce zajmuje „pomyślność w związku z drugą osobą”.
(za: Tomasz Wiścicki, Jak Polak z Bogiem, Newsweek Polska, nr 51/04, s. 90).
K. wraz z uczniami porównuje sondaż klasowy z wynikami badań. Najprawdopo

dobniej będą się one pokrywały.
3. Modlitewne praktyki uczniów – pogadanka
K. pyta:
– Jakie formy modlitwy wybieramy najczęściej?
Modlitwa może mieć różne rodzaje i przybierać formy, które pomagają
w nawiązywaniu bliskich relacji z Bogiem. Może to być modlitwa w samotności lub
modlitwa wspólnotowa (np. podczas Mszy św.). Kościół proponuje rytm modlitwy
codziennej, do której należą: modlitwa poranna i wieczorna, modlitwa przed
i po jedzeniu oraz liturgia godzin, zwana też modlitwą brewiarzową (KKK 2698).
Możemy się modlić własnymi słowami lub korzystając z gotowych wzorców.
Wciąż zaskakuje duża popularność różańca. Jest on dziś jednak – jak wynika
z ankiety – modlitwą jakby bardziej „kobiecą” (odmawia go 58,8 proc. kobiet
i 28,3 proc. mężczyzn). Nie zakorzeniły się u nas na szczęście pomysły i rytuały
kojarzone z ruchem New Age, bo kadzidełka zapala przy modlitwie niecały
1 proc. badanych.
II. Rozwinięcie
1. Formy i rodzaje modlitwy – praca w grupach nad tekstami KKK (czas – 10

min.)
K. dzieli klasę na grupy, przydzielając im wybór tekstów z KKK wraz z pytaniami
(teczka pomocy).
Grupa 1 – KKK 2662, 2663, 2664 i 2666
„Słowo Boże, liturgia Kościoła, cnoty wiary, nadziei i miłości są źródłami
modlitwy” (KKK 2662).
„Kościół – w żywej tradycji modlitwy – proponuje swoim wiernym język
modlitwy: słowa, melodie, gesty, ikonografię” (KKK 2663).
„Jedynie Chrystus jest drogą modlitwy chrześcijańskiej. Czy nasza modlitwa
będzie wspólnotowa czy osobista, słowna czy wewnętrzna, dostęp do Ojca ma
tylko wtedy, gdy modlimy się «w imię» Jezusa” (KKK 2664).
„Jednak imieniem, które zawiera wszystko, jest właśnie imię, które Syn Boży
otrzymuje w swoim wcieleniu: JEZUS. Imię Jezus obejmuje wszystko: Boga
i człowieka oraz całą ekonomię stworzenia i zbawienia. Modlić się, mówiąc
«Jezus», oznacza wzywać Go, wołać do Niego w nas. Tylko Jego imię zawiera
Obecność, którą oznacza. Jezus jest Zmartwychwstałym i ktokolwiek wzywa
Jego imienia, przyjmuje Syna Bożego, który go umiłował i siebie samego wydał
za niego” (KKK 2666).
162
– Co jest źródłem i drogą modlitwy?
– Jakie są formy (język) modlitwy?
– Czym jest wzywanie imienia Jezus?
Grupa 2 – KKK 2629, 2631, 2632 i 2633
„(...) Najbardziej jednak zwyczajną formą błagania, ponieważ najbardziej
spontaniczną, jest prośba. Przez modlitwę prośby wyrażamy świadomość na-
szego związku z Bogiem: jako stworzenia nie decydujemy o naszym początku,
nie jesteśmy panami naszego losu; nie stanowimy sami dla siebie celu; ponadto
jako chrześcijanie wiemy, że – będąc ludźmi grzesznymi – odwracamy się od
naszego Ojca. Prośba jest już powrotem do Niego” (KKK 2629).
„Prośba o przebaczenie jest pierwszym dążeniem modlitwy prośby (słowa
celnika: «Miej litość dla mnie, grzesznika», Łk 18,13). Poprzedza ona właściwą,
czystą modlitwę. Ufna pokora stawia nas w świetle komunii z Ojcem i Jego
Synem, Jezusem Chrystusem, oraz w komunii z innymi: a zatem «o co prosić
będziemy, otrzymamy od Niego» (1 J 3,22). Prośba o przebaczenie poprzedza
liturgię eucharystyczną, jak również modlitwę osobistą” (KKK 2631).
Prośba chrześcijańska skupia się na pragnieniu i poszukiwaniu Królestwa,
które przychodzi, zgodnie z nauczaniem Jezusa. Istnieje hierarchia próśb: naj-
pierw Królestwo, następnie to, co jest konieczne, by je przyjąć i współdziałać
w jego przyjściu” (KKK 2632).
„(...) każda potrzeba może stać się przedmiotem prośby. Chrystus, który
przyjął na siebie wszystko, ażeby wszystko odkupić, jest uwielbiany przez proś-
by, jakie zanosimy do Ojca w Jego imię. Na tej podstawie święci Jakub i Paweł
zachęcają nas do modlitwy w każdej sytuacji” (KKK 2633).
– O co chrześcijanin powinien prosić Boga?
– Dlaczego modlitwa o przebaczenie jest pierwszym dążeniem modlitwy
prośby?
Grupa 3 – KKK 2634 i 2635
„Wstawiennictwo jest modlitwą prośby, która bardzo przybliża nas do mo-
dlitwy Jezusa. To On jest jedynym wstawiającym się u Ojca za wszystkich ludzi,
a w szczególności za grzeszników. On jest Tym, który «zbawiać na wieki może
całkowicie tych, którzy przez Niego zbliżają się do Boga, bo zawsze żyje, aby
się wstawiać za nimi» (Hbr 7,25). Sam Duch Święty «przyczynia się za nami
w błaganiach (...) przyczynia się za świętymi zgodnie z wolą Bożą» (Rz 8,26-
27)” (KKK 2634).
„Wstawianie się za innymi, prośba o coś dla innych, jest – od czasu Abra-
hama – czymś właściwym dla serca pozostającego w harmonii z miłosierdziem
Bożym. W czasie Kościoła wstawiennictwo chrześcijańskie uczestniczy we
wstawiennictwie Chrystusa: jest wyrazem komunii świętych. We wstawiennic-
twie ten, kto się modli, «niech ma na oku nie tylko swoje własne sprawy, ale też
i drugich» (Flp 2,4), do tego stopnia, aby modlił się za tych, którzy wyrządzają
mu zło” (KKK 2635).
163
– Na czym polega modlitwa wstawiennictwa?
– Za kogo mamy się wstawiać do Boga?
– Dlaczego chrześcijanin powinien się modlić za innych ludzi?
Grupa 4 – KKK 2637, 2638, 2639 i 2643
„Dziękczynienie jest cechą charakterystyczną modlitwy Kościoła, który
celebrując Eucharystię, ukazuje się i staje bardziej tym, czym jest. Istotnie,
w dziele zbawienia Chrystus wyzwala stworzenie od grzechu i od śmierci, by je
na nowo poświęcić i zwrócić Ojcu na Jego chwałę. Dziękczynienie członków
Ciała uczestniczy w dziękczynieniu ich Głowy” (KKK 2637).
„(...) każde wydarzenie, każda potrzeba może stać się przedmiotem dzięk-
czynienia. Listy św. Pawła często zaczynają się i kończą dziękczynieniem
i zawsze jest w nich obecny Jezus Chrystus. «W każdym położeniu dziękujcie,
taka jest bowiem wola Boża w Jezusie Chrystusie względem was» (1 Tes 5,18).
«Trwajcie gorliwie na modlitwie, czuwając na niej wśród dziękczynienia» (Kol
4,2)” (KKK 2638).
„Uwielbienie jest tą formą modlitwy, w której człowiek najbardziej bezpo-
średnio uznaje, iż Bóg jest Bogiem. Wysławia Go dla Niego samego, oddaje Mu
chwałę nie ze względu na to, co On czyni, ale dlatego, że ON JEST. Uczestniczy
w szczęściu serc czystych, które kochają Go w wierze, zanim ujrzą Go w chwale.
Przez nią Duch łączy się z naszym duchem, by świadczyć, że jesteśmy dziećmi
Bożymi; daje świadectwo Jedynemu Synowi, w którym zostaliśmy przybrani za
synów i przez którego uwielbiamy Ojca. Uwielbienie zespala inne formy modli-
twy i zanosi je do Tego, który jest ich źródłem i celem: «Dla nas istnieje tylko
jeden Bóg, Ojciec, od którego wszystko pochodzi i dla którego my istniejemy»
(1 Kor 8,6)” (KKK 2639).
„Eucharystia zawiera i wyraża wszystkie formy modlitwy; jest «czystą ofiarą»
całego Ciała Chrystusa «na chwałę Jego imienia»; jest – zgodnie z tradycjami
Wschodu i Zachodu – «świętą ofiarą uwielbienia»” (KKK 2643).
– Co powinno być przedmiotem dziękczynienia Bogu?
– Jaka jest różnica między dziękczynieniem a uwielbieniem?
Grupa 5 – KKK 2698, 2699, 2700 i 2704
„Tradycja Kościoła proponuje wiernym pewien rytm modlitwy, mający
podtrzymywać modlitwę nieustanną. Niektóre z nich są codzienne: modlitwa
poranna i wieczorna, przed jedzeniem i po jedzeniu, liturgia godzin. Niedziela,
skupiona wokół Eucharystii, jest uświęcana przede wszystkim przez modlitwę.
Cykl roku liturgicznego i jego wielkie święta są podstawowym rytmem życia
modlitewnego chrześcijan” (KKK 2698).
„Pan prowadzi każdą osobę drogami i sposobami zgodnymi z Jego upodo-
baniem. Każdy wierny odpowiada Mu zgodnie z postanowieniem swojego serca
i osobistą formą swojej modlitwy. Tradycja chrześcijańska zachowała jednak
trzy główne formy życia modlitwy: modlitwa ustna, rozmyślanie, kontemplacja.
Ich wspólną cechą jest skupienie serca. Ta czujność w zachowywaniu słowa
164
i trwaniu w obecności Boga czyni z tych trzech form intensywne chwile życia
modlitwy” (KKK 2699).
„(…) Najważniejsza jednak jest obecność serca w Tym, do kogo mówimy
w modlitwie. To, «czy nasza modlitwa będzie wysłuchana, nie zależy od ilości
słów, lecz od zapału naszych dusz»” (KKK 2700).
„Ponieważ modlitwa ustna ma charakter zewnętrzny i jest w pełni ludzka,
jest przede wszystkim modlitwą tłumów. Ale nawet modlitwa najbardziej we-
wnętrzna nie powinna pomijać modlitwy ustnej. Modlitwa staje się wewnętrzna
w takiej mierze, w jakiej uświadamiamy sobie Tego, «do którego mówimy».
Wtedy modlitwa ustna staje się pierwszym stopniem modlitwy kontemplacyj-
nej” (KKK 2704).
– Jaki rytm modlitwy proponuje Kościół?
– Jakie są formy modlitwy?
– Na czym polega modlitwa ustna i modlitwa wewnętrzna?
K. dzieli tablicę (lub plakat) na dwie pionowe części. Po lewej stronie u góry zapisuje
RODZAJE, a po prawej FORMY. Wyżej powinno się umieścić napis MODLITWA.
Uczniowie mają wyliczyć w oparciu o KKK rodzaje i formy modlitwy, zapisując je
na plakacie. Każda z grup poprzez swojego reprezentanta referuje zadany wycinek
tematu, odpowiadając również na pozostałe pytania umieszczone na kartkach.
W miarę potrzeby K. uzupełnia ich wypowiedzi.
3. Wprowadzenie do modlitwy Psalmami uwielbienia i dziękczynienia
K. rozdaje uczniom kartki z tekstem psalmów (lub siglami biblijnymi – teczka
pomocy). Uczniowie mają zapoznać się z tekstem psalmu, a następnie rozważyć
go, tzn. powtórnie odczytać, tym razem jako modlitwę osobistą. Ponadto każdy
z nich ma wybrać jedno zdanie (lub jego część), z którego treścią najbardziej się
utożsamia, i zapamiętać je. K. zachęca do praktykowania takiej modlitwy również
w domu.
K. pyta:
– Jaki rodzaj i jaką formę modlitwy najczęściej praktykujecie?
Następnie na rozdanych przez K. kartkach układają krótką modlitwę prośby,
dziękczynienia i uwielbienia.
III. ZAKOńCZENIE
Uczniowie przepisują treść z tablicy (plakatu) do zeszytów.
2. Modlitwa
Śpiew pieśni „Chwała na wysokości Bogu” (podręcznik).
K. zachęca uczniów do włączenia się w modlitwę spontaniczną dziękczynienia
i prośby. Można skorzystać z modlitw zapisanych na kartkach.
165
3. Praca domowa
1. Pomódl się modlitwą wstawienniczą za poszczególne osoby w twojej
rodzinie.
2. Policz, ile razy modliłeś się w tym tygodniu.
3. Znajdź w Księdze Psalmów przykłady uwielbienia Boga, dziękczynienia
i prośby.
166
30. Nasza modlitwa – z jezusem
w wieczerniku
Ø Poznanie istoty modlitwy jako wzniesienia duszy ku Bogu.
Ø Poznanie treści modlitwy arcykapłańskiej Pana Jezusa.
Ø Budowa bliskich relacji z Bogiem poprzez ufność i szczerą modlitwę.
Wiedza:
– Uczeń określa, że modlitwa jest przekraczaniem samego siebie i wchodze-
niem w Boga
– wskazuje w Ewangelii modlitwę arcykapłańską Pana Jezusa
– podaje, że właściwą postawą wobec trudności w modlitwie jest czuwanie
i prostota serca.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje modlitwę arcykapłańską Pana Jezusa jako wzór
modlitwy chrześcijańskiej
– omawia treść papieskich wypowiedzi o modlitwie.
– Uczeń słucha Boga, ufa Mu i oddaje Mu siebie
– angażuje się w pokonywanie napotkanych trudności w modlitwie.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, analiza tekstu biblijnego, „mapa myśli”,

uzupełnianie tabeli, refleksja, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A4, karty pracy.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba za nas samych, abyśmy żyli w przyjaźni z Bogiem
lub
Liczę na Ciebie, Boże
W trudzie dni, których w moim
Życiu nie brakuje
Liczę na ciebie, Boże.
W cierpieniu, które każdy
Człowiek przeżywa
Liczę na Ciebie, Boże.
W każdym nieszczęściu,
167
Które mnie prześladuje
Liczę na Ciebie, Boże.
Zawsze, wszędzie
I o każdej porze.
(Regina Świąder, „Droga”, nr 20, 14 V 2000, s. 25)

Wariant 1.
– Co to znaczy „być blisko Boga”?
– Co prowadzi do bliskości z Bogiem?
– Czym charakteryzuje się życie człowieka, który żyje z Bogiem w przyjaź-
ni?
– Jak inaczej można określić modlitwę?
Wariant 2.
– Jak wy się modlicie?
– Co decyduje o wartości modlitwy?
Swobodne wypowiedzi uczniów.
K. prosi, żeby napisali na kartkach własną definicję modlitwy. Po ich odczytaniu
najciekawsze definicje zapisujemy na tablicy, dodając wersję św. Teresy (można
dopisać również inne).
„Modlitwa jest wzniesieniem duszy do Boga lub prośbą skierowaną do Niego
o stosowne dobra” (św. Teresa).
„Modlitwą jest przede wszystkim nie to, co widać i słychać, ale to, co dzieje się
w głębi duszy” (Jan Zieja).
„To, co jest modlitwą, ukrywa się głęboko w naszej duszy; niekoniecznie
wyraża się w słowach lub innych znakach” (Jan Zieja ).
II. ROZWINIĘCIE
1. Modlitwa arcykapłańska Chrystusa – analiza tekstu biblijnego

Wariant 1.
Poszczególne grupy analizują tekst modlitwy arcykapłańskiej Chrystusa metodą
„mapa myśli”. Najpierw czytają uważnie tekst J 17,1-26 (podręcznik), a następnie
dzielą go na główne części. Każdą część trzeba podzielić na mniejsze zagadnienia.
Kluczowe myśli umieszcza się na osobnej kartce. Miejsce oraz wielkość liter i napisów
mają wskazywać na znaczenie pisanych słów i ich wzajemne przyporządkowanie.
Trzy grupy pracują nad tym tekstem, koncentrując się na myślach przewodnich Pana
Jezusa w modlitwie, a trzy inne skupiają się na prośbach kierowanych przez Niego
do Ojca. Po skończonej pracy następuje prezentacja map i ich omówienie.
Modlitwa arcykapłańska:
Pan Jezus prosi:
168
– o życie wieczne dla wszystkich ludzi
– aby ludzie poznali Boga Ojca i Jezusa, Jego Syna
– aby Bóg otoczył Jezusa chwałą
– aby ludzie stanowili jedno
– aby ludzie mieli radość w całej pełni
– aby Bóg uświęcił ludzi w prawdzie
– aby Bóg strzegł ludzi od złego
– aby świat poznał Jezusa jako Syna Boga.
Pan Jezus:
– modli się do Ojca przed śmiercią
– wypełnił dzieło, które Bóg Mu zlecił
– objawił imię Boga ludziom
– przekazał ludziom słowo Boże
– poświęca siebie w ofierze.
Wariant 2.
Modlitwa jest nie tylko przedstawieniem Bogu próśb, ale poszukiwaniem
Jego woli.
Lektura modlitwy arcykapłańskiej Pana Jezusa – J 17,1-26 (podręcznik).
Charakterystyka tej modlitwy, zwanej też modlitwą godziny Jezusa.
K. poleca zaznaczyć w tekście: za kogo Jezus się modli oraz wypowiadane przez
Niego prośby.
Jezus modli się za siebie samego, za apostołów i za wszystkich tych, którzy
dzięki ich słowu kiedyś uwierzą w Niego – za Kościół wszystkich czasów. Prosi
dla wierzących o życie wieczne, o jedność, o pełnię radości, o ustrzeżenie ich
od złego, o uświęcenie w prawdzie i o to, aby świat, widząc ich jedność, uwierzył
w Niego.
K. zwraca szczególną uwagę na wersety:
„Nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi, którzy dzięki ich słowu będą wie-
rzyć we Mnie, aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w
Tobie, aby i oni stanowili w nas jedno, by świat uwierzył, że Ty Mnie posłałeś”
(J 17,20-21).
Jezus pragnie naszej jedności, bo jedność jest gwarancją skutecznego świad-
czenia o Bogu.
„Modlitwa godziny Jezusa”, słusznie nazwana arcykapłańską, streszcza całą
ekonomię stworzenia i zbawienia. Inspiruje wielkie prośby zawarte w modlitwie
„Ojcze nasz” (KKK 2758). Jest wzorem modlitwy chrześcijańskiej.
2. Cechy dobrej modlitwy – wypełnianie kart pracy (czas – 5 min.)
Poszczególne grupy wypełniają podaną kartę pracy (teczka pomocy). Ich zada
niem jest zastanowienie się nad cechami dobrej modlitwy. W oparciu o modlitwę
arcykapłańską wpisują cechy modlitwy Pana Jezusa. Zastanawiają się, dlaczego
169
modlitwa arcykapłańska może być wzorem dla modlitwy chrześcijan. Potem
wpisują ułożoną przez siebie modlitwę, uwzględniając wymienione przez siebie
cechy, np.:
Cechy modlitwy, która podoba się Cechy modlitwy Jezusa na podstawie

Bogu (cechy dobrej modlitwy) wzoru modlitwy arcykapłańskiej
l ufność l czuwanie
l zawierzenie l modlitwa za siebie
l szczerość l troska o innych
l prostota serca l szczera rozmowa
l pamięć o innych i ich potrzebach l opowiadanie o trudnych przeżyciach
l prośba nie tylko za bliskich,
l ale i za tych „dal szych”
Po skończonym ćwiczeniu następuje prezentacja prac i ich krótkie podsumowa-

nie.
3. Znaczenie modlitwy i trudności z nią związane – rozmowa kierowana
K. rozmawia z uczniami na temat modlitwy i jej znaczenia w życiu chrześcijan.
Należy zwrócić uwagę na trudności pojawiające się przy modlitwie oraz na sposoby
zaradzania tym trudnościom.
– Na jakie trudności można napotkać przy modlitwie?
– Co zniechęca do modlitwy?
– Dlaczego niektórzy ludzie się nie modlą?
– W jakich sytuacjach ludzie zwracają się do Boga w modlitwie?
– Jakich argumentów użyjecie, żeby zachęcić kogoś do modlitwy?
K. czyta fragment wypowiedzi św. Jana Pawła II do młodzieży w Cardiff (Wielka
Brytania) 2 czerwca 1982 („Modlitwa przemienia nasze życie”– podręcznik) bądź
inną homilię na temat modlitwy.
Do wiadomości Katechety
„Modlitwa jest darem łaski oraz zdecydowaną odpowiedzią z naszej strony.
Zawsze zakłada ona pewien wysiłek. Wielcy ludzie modlitwy Starego Przymie-
rza przed Chrystusem, jak również Matka Boska i święci wraz z Chrystusem
pouczają nas, że modlitwa jest walką. Przeciw komu? Przeciw nam samym
i przeciw podstępom kusiciela, który robi wszystko, by odwrócić człowieka od
modlitwy, od zjednoczenia z Bogiem. Modlimy się tak, jak żyjemy, ponieważ
tak żyjemy, jak się modlimy” (KKK 2725).
Najczęstszą trudnością w naszej modlitwie jest roztargnienie. Inną trudno-
ścią, zwłaszcza dla tych, którzy chcą się modlić szczerze, jest oschłość. Od strony
pozytywnej walka przeciw naszemu zaborczemu i władczemu «ja» polega na
CZUWANIU, na prostocie serca” (KKK 2729-2731).
170
„W modlitwie możemy również spotkać się z pokusami: najbardziej ukrytą
pokusą jest nasz brak wiary, inną zaś znużenie. Modlitwa jest zawsze możliwa.
Można modlić się często i gorąco. Nawet na targu czy w czasie samotnej prze-
chadzki, siedząc w swoim sklepiku czy też kupując lub sprzedając, a nawet przy
gotowaniu. Modlitwa jest życiową koniecznością.
Modlitwa i życie chrześcijańskie są nierozłączne” (KKK 2743-2745).
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat, a pod nim notatkę (w jej ramach można wpisać, czym
jest modlitwa i jakie są cechy dobrej modlitwy).
2. Modlitwa
Uczniowie odczytują teksty modlitw ułożone przez poszczególne grupy.
3. Praca domowa
1. Ułóż krótką modlitwę i wpisz ją do zeszytu.
2. Naucz się na pamięć modlitwy „Boże, zwolnij moje tempo”.
3. „Modlitwa czyni pięknym” – pomyśl, w jakim sensie modlitwa ma wpływ
na piękno człowieka. Zachęć swoich najbliższych do częstej modlitwy
słowami: Chcesz być piękny, to się módl!
171
31. „Abyśmy byli razem” – wspólnotowy
wymiar modlitwy Pańskiej
Ø Pogłębione rozumienie wspólnotowego wymiaru modlitwy „Ojcze
nasz”.
Ø Uwielbienie Boga Ojca modlitwą.
Wiedza:
– Uczeń określa modlitwę „Ojcze nasz” jako przylgnięcie do Boga, ogarniają
ce wszystkich ludzi
– wie, że odmawiający modlitwę Pańską tworzą wspólnotę dzieci Bożych.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, że modlitwa Pańska jest „streszczeniem całej Ewange-
lii”
– wyjaśnia, że jest to modlitwa Chrystusa i zarazem Kościoła.
– Uczeń pragnie ogarnąć swoją modlitwą cały świat
– upodobania się w modlitwie do Pana Jezusa
– zachowuje pokorne i ufne serce
– uwielbia Ojca, który jest w niebie.
Metody i techniki: praca z tekstem, metoda niedokończonych zdań, rozwiązywa

nie krzyżówki, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: KKK, Pismo Święte, świeca, teksty do pracy w grupach,
pieśni, krzyżówki.
I. WPROWADZENIE
Ludzie prosili Pana Jezusa o różne rzeczy. Któregoś dnia Dwunastu zwró-
ciło się do Niego, żeby ich wtajemniczył w sztukę modlitwy: „Panie, naucz nas
modlić się” (Łk 11,1-4). Nie czekali długo, bo powiedział: „Wy zatem tak się
módlcie: Ojcze nasz…” (Mt 6,9-13).
2. Modlitwa
K. prosi uczniów o przyjęcie postawy stojącej i zaprasza do wspólnego odmówienia
„Ojcze nasz”.
172
Modlitwa „Ojcze nasz” jest podstawową modlitwą chrześcijan. Każdy może
kierować do Boga różne modlitwy według własnych potrzeb, lecz zawsze za-
czynając od modlitwy Pańskiej. Pan Jezus kieruje tę modlitwę do swego Ojca,
Boga.
II. ROZWINIĘCIE
1. Analiza porównawcza tekstów biblijnych

Odczytanie z Pisma Świętego obu tekstów modlitwy Pańskiej (Łk 11,2-4; Mt 6,8c-
15) oraz ich analiza (zestawienie podobieństw i różnic).
Święty Łukasz podaje krótki opis pięciu próśb, natomiast św. Mateusz po-
daje poszerzoną wersję siedmiu. Tradycja liturgiczna Kościoła przyjęła tekst
Mateuszowy.
2. Praca w grupach nad tekstami KKK – „niedokończone zdania” (czas – 7
min.)
K. dzieli klasę na grupy, przydzielając im tekst KKK i kartki z niedokończonymi
zdaniami (teczka pomocy).
Uczniowie uzupełniają zdania na rozdanych kartkach. Po skończonej pracy i po
prezentacji wnioski każdej z grup zostają stopniowo nanoszone na tablicę.
Grupa 1 – KKK 2786-2787 i 2791-2793
„Ojcze «nasz» odnosi się do Boga. Gdy mówimy Ojcze «nasz», uznajemy
najpierw, że wszystkie Jego obietnice miłości zostały wypełnione w nowym
i wiecznym Przymierzu: Staliśmy się «Jego» ludem, a On jest odtąd «naszym»
Bogiem” (KKK 2786-2787).
„Dlatego więc mimo podziałów chrześcijan modlitwa do «naszego» Ojca
pozostaje wspólnym dobrem i naglącym wezwaniem dla wszystkich ochrzczo-
nych.
Pozostając w komunii przez wiarę w Chrystusa i przez chrzest, powinni oni
uczestniczyć w modlitwie Jezusa o jedność Jego uczniów” (KKK 2791).
„(...) jeśli rzeczywiście modlimy się «Ojcze nasz», wyzbywamy się indywi-
dualizmu, ponieważ miłość, którą przyjmujemy, wyzwala nas z niego. Zaimek
«nasz», rozpoczynający modlitwę Pańską, podobnie jak «my» czterech ostat-
nich próśb, nie wyklucza nikogo. Aby był on wypowiadany w prawdzie, należy
przezwyciężyć nasze podziały i różnice” (KKK 2792).
„Ochrzczeni nie mogą modlić się do «naszego» Ojca, nie prowadząc do
Niego tych wszystkich, którym dał On swego umiłowanego Syna. Miłość Boża
nie zna granic, nasza modlitwa również powinna być taka sama. Modlitwa do
«naszego» Ojca otwiera nas na ogrom Jego miłości objawionej w Chrystusie;
trzeba modlić się ze wszystkimi i za wszystkich ludzi, którzy Go jeszcze nie znają,
aby wszyscy byli «zgromadzeni w jedno» (J 11,52)” (KKK 2793).
173
Modlitwa „Ojcze nasz” jest modlitwą wspólnoty, ponieważ
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Modlitwa „Ojcze nasz” jest modlitwą przylgnięcia do Boga, ponieważ
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Grupa 2 – KKK 2762-2763
„Po ukazaniu, że Psalmy są zasadniczym pokarmem modlitwy chrześci-
jańskiej i łączą się z prośbami modlitwy «Ojcze nasz», św. Augustyn kończy:
«Zbadajcie wszystkie modlitwy, jakie znajdują się w Piśmie Świętym, a nie
wierzę, byście mogli znaleźć w nich coś, czego nie zawierałaby modlitwa Pań-
ska»” (KKK 2762).
„Całe Pismo Święte (Prawo, Prorocy, Psalmy) zostało wypełnione w Chry-
stusie. Ewangelia jest «Dobrą Nowiną». Jej pierwsza zapowiedź została stresz-
czona przez św. Mateusza w Kazaniu na Górze. Modlitwa do naszego Ojca
znajduje się w samym centrum tej zapowiedzi. W tym kontekście znajduje swe
wyjaśnienie każda prośba z modlitwy przekazanej nam przez Pana: «Modlitwa
Pańska jest najdoskonalszą z modlitw. W niej prosimy nie tylko o to, czego
możemy słusznie pragnąć, ale także w kolejności, w jakiej należy tego pragnąć.
Modlitwa Pańska nie tylko uczy nas prosić, ale także kształtuje wszystkie nasze
uczucia»” (KKK 2763).
Modlitwa „Ojcze nasz” jest streszczeniem całej Ewangelii, ponieważ
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Grupa 3 – KKK 2765-2766
„Tradycyjne wyrażenie «modlitwa Pańska» (to znaczy «modlitwa Pana»)
oznacza, że modlitwy do naszego Ojca nauczył nas i dał nam ją Pan Jezus. Ta
modlitwa pochodząca od Jezusa jest rzeczywiście jedyna: jest «Pana». Z jednej
strony, przez słowa tej modlitwy Jedyny Syn przekazuje nam słowa, które dał
Mu Ojciec: On jest Nauczycielem naszej modlitwy. Z drugiej strony, jako Słowo
Wcielone, Jezus zna w swoim ludzkim sercu potrzeby swoich braci i sióstr oraz
objawia je nam: On jest wzorem naszej modlitwy” (KKK 2765).
„Jezus nie pozostawia nam jednak jakiejś formuły do mechanicznego po-
wtarzania. Jak w każdej modlitwie ustnej, przez słowo Boże Duch Święty uczy
dzieci Boże modlitwy do Ojca. Jezus podaje nam nie tylko słowa naszej synow-
skiej modlitwy, ale równocześnie daje Ducha, przez którego stają się one w nas
«duchem i życiem» (J 6,63). Co więcej, na dowód i dla umożliwienia naszej
synowskiej modlitwy Ojciec «wysłał do serc naszych Ducha Syna swego, który
woła: Abba, Ojcze!» (Ga 4,6). Nasza modlitwa wyraża przed Bogiem nasze
pragnienia” (KKK 2766).
174
Modlitwa „Ojcze nasz” jest modlitwą Chrystusa, ponieważ
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Grupa 4 – KKK 2767-2768 i 2770
„Ten nierozłączny dar słów Pana i Ducha Świętego, który ożywia je w sercach
wierzących, Kościół otrzymał i przeżywał już od swoich początków. Pierwsze wspól-
noty modliły się słowami modlitwy Pańskiej «trzy razy dziennie»” (KKK 2767).
„Według Tradycji apostolskiej, modlitwa Pańska jest w sposób istotny
zakorzeniona w modlitwie liturgicznej. «Pan uczy nas modlić się wspólnie za
wszystkich naszych braci. Nie mówi On Ojcze mój, któryś jest w niebie, lecz
Ojcze nasz, aby nasza modlitwa była zanoszona w jednym duchu za całe Ciało
Kościoła»” (KKK 2768).
„W liturgii eucharystycznej modlitwa Pańska ukazuje się jako modlitwa całego
Kościoła. Objawia się jej pełny sens i skuteczność. Umieszczona między ana-
forą (modlitwą eucharystyczną) a obrzędami Komunii świętej, z jednej strony
streszcza wszystkie prośby i modlitwy wstawiennicze wyrażone w epiklezie,
a z drugiej strony wyraża prośbę o wejście na ucztę Królestwa, której antycypacją
jest Komunia sakramentalna” (KKK 2770).
Modlitwa „Ojcze nasz” jest modlitwą Kościoła, ponieważ
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Zapis odpowiedzi na tablicy:
MODLITWA „OJCZE NASZ”
jest modlitwą wspólnoty, ponieważ
 ......................................
jest przylgnięciem do Boga, ponieważ
 ......................................
jest streszczeniem całej Ewangelii, ponieważ
 ......................................
jest modlitwą Chrystusa, ponieważ
 ......................................
jest modlitwą Kościoła, ponieważ
 ......................................
3. Praca w parach – rozwiązywanie krzyżówki (czas – 3-5 min.)
Uczniowie w parach (lub w grupach) otrzymują krzyżówki (teczka pomocy), których
rozwiązanie wpisują do tekstu luk, zapisanego przez K. na tablicy.
Odmawiając modlitwę „Ojcze nasz”, każdy z nas pragnie ogarnąć
…………………………………………………………………………………
Upodabnia się …………… ……………………, zachowuje ………………
……………………… …………………………………………………………
175
oraz uwielbia Boga Ojca, który jest …………………………………………
…………………………………………………………………………………
Rozwiązanie krzyżówek:
Krzyżówka nr 1: Ojciec, amen, cały, Syn, Msza Święta, wspólnotę, Duch
Święty, Eucharystia, chrzest (hasło: CAŁY ŚWIAT).
Krzyżówka nr 2: bądź, Pismo Święte, Jezus, nowego, zbaw, Mateusz, aposto
łowie, Ojcze nasz (hasło: DO JEZUSA)
Krzyżówka nr 3: powszedniego, dom, kłamstwo, Boży, eucharystyczna, winy,
królestwo, miłość, liturgia, fiolet, nasz, katecheza (hasło:
POKORNE I UFNE).
Krzyżówka nr 4: siedem, wszechmogącego, zmartwychwstanie, chleba, dekalog
(hasło: SERCE).
Krzyżówka nr 5: wódź, Pana, błogosławieństwa, kazanie na górze, bierzmowa
nie, Ewangelia, sakramenty (hasło: W NIEBIE).
Wybrany uczeń podaje pełną odpowiedź:
Odmawiając modlitwę „Ojcze nasz”, każdy z nas pragnie ogarnąć cały świat,
upodobnia się do Jezusa, zachowuje pokorne i ufne serce oraz uwielbia Boga
Ojca, który jest w niebie.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
K. prosi klasę o ustawienie się w kręgu, zapalenie świecy, podanie sobie dłoni
i w ten sposób rozpoczyna wspólną modlitwę „Ojcze nasz”. Można zakończyć
śpiewem pieśni „Abba, Ojcze”.
2. Praca domowa
1. Napisz, jak rozumieć słowa „któryś jest w niebie”.
2. Napisz, jakie postawy powinieneś w sobie kształtować, odmawiając mo-
dlitwę „Ojcze nasz”.
3. Uzupełnij akrostych. Do każdej litery dopisz zaczynający się od niej
wyraz (bądź kilka wyrazów), który charakteryzuje modlitwę Pańską. Na
przykład:
M – miłość I –
O – Ojciec T –
D – Duch Święty W –
L – liturgia A –
Literatura
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
R. Andrzejewski, Ojcze nasz. Rozważania o Modlitwie Pańskiej nie tylko dla
rolników, Włocławek 1998.
176
31a. Siedem próśb w modlitwie Pańskiej
Ø Pogłębione poznanie treści siedmiu próśb modlitwy Pańskiej.
Ø Umiejętność odniesienia siedmiu próśb modlitwy „Ojcze nasz” do Boga
i ludzkich potrzeb.
Wiedza:
– Uczeń wymienia siedem próśb zawartych w modlitwie „Ojcze nasz”
– podaje przykłady ludzkich potrzeb, które te prośby uwzględniają.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje każdą z siedmiu próśb modlitwy Pańskiej
– uzasadnia, że modlitwa Pańska zobowiązuje nas do troski o potrzeby innych
– uzasadnia, że modlitwa „Ojcze nasz” zobowiązuje nas do przebaczania
naszym winowajcom.
– Uczeń troszczy się o cześć dla Bożego imienia
– trwa w oczekiwaniu na przyjście Pana Jezusa
– pragnie realizować wolę Boga w swoim życiu
– prosi Boga o zaspokojenie materialnych i duchowych potrzeb własnych
i cudzych.
Metody i techniki: praca z tekstem KKK, praca z ilustracjami, modlitwa, roz

mowa kierowana, graficzne przedstawienie treści, szeregowanie kart, praca
w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: świeca, ilustracje do treści „Ojcze nasz”, tekst KKK.
I. WPROWADZENIE
1. Przygotowanie sali
K. serdecznie wita uczniów i prosi o „przemeblowanie” sali, tj. o ustawienie dwóch
stolików na środku, a przed nimi – siedem innych w półokręgu. Na jednym ze stoli
ków środkowych powinny się znaleźć teksty KKK do pracy w grupach oraz ilustracje
(ewentualnie przykłady czy świadectwa). Drugi stolik, jako główny, nakrywamy
białym obrusem, kładąc na nim Pismo Święte oraz ustawiając świecę. Przy siedmiu
stolikach zasiadają poszczególne grupy uczniów. Po takim przygotowaniu następuje
modlitwa przy zapalonej świecy.
177
2. Modlitwa
Uczniowie, stojąc w kręgu, podają sobie ręce, a jeden z nich odczytuje oryginalny
tekst30).
– temat modlitwy Pańskiej
Modlitwę (Mt 6,9-13)
można lub tekst
zakończyć „Ojczepieśni,
śpiewem nasz” K.
np.Rahnera
„Abyśmy(podręcznik –
byli razem”.
temat 31). Modlitwę można zakończyć śpiewem pieśni, np. „Abyśmy
Następnie K. prosi grupy o zajęcie wcześniej przydzielonych im stolików. byli razem”.
Następnie K. prosi grupy o zajęcie wcześniej przydzielonych im stolików.
II. ROZWINIĘCIE
II. ROZWINIĘCIE
1. Modlitwa Pańska – graficzne przedstawienie treści (czas – 10 min.)
1. Modlitwa Pańska – graficzne przedstawienie treści (czas – 10 min.)
K. podaje temat, prosząc o zapisanie go na tablicy. Potem odczytujemy (na nowo)
K. podaje temat, prosząc o zapisanie go na tablicy. Potem odczytujemy (na nowo)
Mt 6,9-13, rozrysowując na niej jego treściową zawartość w formie schematu.
Mt 6,9-13, rozrysowując na tablicy jego treściową zawartość w formie schematu.
bądź wola Twoja ale zbaw nas

jako w niebie, tak i na ziemi ode złego
święć się Ojcze nasz,

i nie wódź nas
imię Twoje któryś jest
na pokuszenie
w niebie
przyjdź chleba naszego powszednie-

królestwo Twoje go daj nam dzisiaj i odpuść nam nasze winy
jako i my odpuszczamy
naszym winowajcom
W „Ojcze nasz”
W „Ojcze po pięknej
nasz” apostrofie,
po pięknej czyli
apostrofie, zwróceniu
czyli sięsię
zwróceniu do do
Boga
Bogajako dodo
jako Ojca,
mamy siedem próśb, z których trzy początkowe wyraźnie odnoszą się
Ojca, mamy siedem próśb, z których trzy początkowe wyraźnie odnoszą się do do chwały
Bożego imienia,
chwały Bożego nadejścia
imienia, Bożego
nadejściakrólestwa i wypełniania
Bożego królestwa Bożej woli,
i wypełniania Bożejnatomiast
woli,
pozostałe czterypozostałe
natomiast mówią o cztery
podstawowych
mówią o potrzebach
podstawowychczłowieka, uwzględniając
potrzebach człowieka,jego
chleb powszedni (konkretne
uwzględniając jego chlebwarunki życia),
powszedni walkę, jaką
(konkretne człowiek
warunki toczy
życia), ze sobą
walkę, jakąi ze
człowiek toczy ze sobą i ze złem,
złem oraz jego pragnienie wolności. oraz jego pragnienie wolności.
2. Praca
2. Praca w grupach
w grupach nadnad tekstami
tekstami KKKKKK (czas
(czas – 10
– 10 min.)
min.)
K. przyporządkowuje
K. przyporządkowujegrupom
grupomteksty z KKK
teksty z KKK(teczka pomocy).
(teczka pomocy). Następnie
Następnieprzed stawiciele
przedstawi
grupciele
wybierają ilustracje,
grup wybierają przyporządkowując
ilustracje, je do prośby,
przyporządkowując jaką będą
je do prośby, jakąrozprarozpra
będą cowywać.
cowywać.
Ilustracje Ilustracje
powinny być powinny być późniejdoprzypięte
później przypięte tablicy do
podtablicy
każdąpod każdą
z sied miuz próśb.
siedmiu
próśb.
Grupa 1
„Prosząc: «Święć się imię Twoje», wchodzimy w zamysł Boży, uświęcenie Jego
imienia – objawionego Mojżeszowi, a następnie objawionego w Jezusie – przez nas
i w nas, w każdym narodzie i w każdym człowieku” (KKK 2858).
–178
Komu i w kim zostało nam objawione imię Boga?
– Co wyrażamy mówiąc „święć się imię Twoje”?
Grupa 1
„Prosząc: «Święć się imię Twoje», wchodzimy w zamysł Boży, uświęcenie
Jego imienia – objawionego Mojżeszowi, a następnie objawionego w Jezusie –
przez nas i w nas, w każdym narodzie i w każdym człowieku” (KKK 2858).
– Komu i w kim zostało nam objawione imię Boga?
– Co wyrażamy, mówiąc „święć się imię Twoje”?
Grupa 2
„W drugiej prośbie Kościół ma przede wszystkim na względzie powrót
Chrystusa i ostateczne przyjście królestwa Bożego. Modli się również o wzrost
królestwa Bożego w obecnym czasie – «dzisiaj» naszego życia” (KKK 2859).
– W kim przybliżyło się do nas królestwo Boże?
– O jakie przyjście królestwa Bożego chodzi w modlitwie Pańskiej?
– Jak wzrasta królestwo Boże dzisiaj?
Grupa 3
„W trzeciej prośbie modlimy się do naszego Ojca o zjednoczenie naszej woli
z wolą Jego Syna, by wypełnić Jego zamysł zbawienia w życiu świata” (KKK
2860).
– Co jest wolą Boga Ojca?
– W kim Bóg oznajmił swoją wolę? (podaj przykłady)
– Dzięki czemu jesteśmy w stanie rozpoznać wolę Bożą?
Grupa 4
„W czwartej prośbie, mówiąc «daj nam», w jedności z naszymi braćmi wyrażamy
synowskie zaufanie do naszego Ojca niebieskiego. «Nasz chleb» oznacza pokarm
ziemski, niezbędny wszystkim do istnienia, a jednocześnie także Chleb Życia: słowo
Boże i Ciało Chrystusa. Przyjmujemy go w Bożym «dzisiaj» jako niezbędny i (nad-)
zwyczajny pokarm uczty królestwa niebieskiego, którą zapowiada Eucharystia”
(KKK 2861).
– O jaki pokarm chodzi w słowach „chleba naszego daj nam”?
Grupa 5
„Piąta prośba jest błaganiem o Boże miłosierdzie nad naszymi grzechami.
Nie może ono przeniknąć do naszych serc, jeśli nie potrafiliśmy przebaczyć
naszym nieprzyjaciołom, na wzór i z pomocą Chrystusa” (KKK 2862).
– Jak należy rozumieć pierwszą część prośby – „odpuść nam nasze winy”
oraz drugą – „jako i my odpuszczamy”?
Grupa 6
„Mówiąc «nie wódź nas na pokuszenie», prosimy Boga, by nie pozwolił nam
wejść na drogę prowadzącą do grzechu. Jest to błaganie o Ducha rozeznania
i mocy, a także o łaskę czujności i wytrwania aż do końca” (KKK 2863).
– Co zawiera prośba „nie wódź nas na pokuszenie”?
– Dzięki czemu możliwe jest zwycięstwo nad pokusą i grzechem?
179
Grupa 7
„W ostatniej prośbie: «ale nas zbaw ode Złego», chrześcijanin razem
z Kościołem modli się do Boga, by ukazał zwycięstwo, już odniesione przez
Chrystusa, nad «władcą tego świata», nad Szatanem, aniołem, który osobiście
sprzeciwia się Bogu i Jego zamysłowi zbawienia” (KKK 2864).
– Czego dotyczy ostatnia prośba?
– Czym jest zło w tej prośbie?
– Kiedy dokonało się zwycięstwo nad „władcą tego świata” (J 14,30)?
3. Prezentacja wyników pracy grup
K. prosi o prezentację wyników pracy w grupach i uzupełnia wypowiedzi.
Święcić imię Boże oznacza oddawać Bogu cześć. Przywołując Jego imię,
przebywamy jednocześnie w Jego obecności.
Królestwo (z greckiego basileia) znaczy również „królewskość”, „królowa-
nie”. Każde z tych znaczeń odnosi się do władzy, jaką ma Bóg Ojciec i jaką
poprzez swojego Syna wykonuje nad światem. Królestwo Boże zapowiedziane
było przez proroków. Od momentu Ostatniej Wieczerzy jest ono obecne wśród
nas w tajemnicy Eucharystii. Jego pełnię będziemy oglądać wówczas, gdy Pan
Jezus powtórnie przyjdzie na świat w dniu ostatecznym.
Słowa „bądź wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi” nawiązują do aktu
stworzenia, kiedy to Boże słowo: „niech się stanie” (Rdz 1,3) ujawniło nie tylko
swoją moc, ale i władzę nad nami oraz nad światem stworzeń. Prośba zawarta
w modlitwie Pańskiej wyraża wolę naprawienia błędu pierwszych rodziców,
którzy okazali Bogu nieposłuszeństwo, stawiając się ponad Jego wolą i wpro-
wadzając stworzony świat w stan nieładu. Bogu nie wolno dyktować warunków.
Trzeba Go pytać o Jego plany.
Trzecia prośba jest oświadczeniem składanym przez człowieka pragnącego
jedności swej woli z wolą Bożą. W sposób doskonały wola ta została wypełniona
w Jezusie Chrystusie: „Ja zawsze czynię to, co się Jemu podoba” (J 8,29). Roz-
poznać wolę Bożą można tylko razem z Bogiem, czyli na modlitwie do Niego,
gdy Mu przedstawiamy konkretną życiową sytuację.
K. objaśnia końcową doksologię.
4. Refleksja podsumowująca katechezę
K. podaje pytania do refleksji:
– W jaki sposób dbasz o świętość imienia Bożego?
– W jaki sposób pragniesz realizować wolę Boga w swoim życiu?
– O co prosisz Boga w czterech kolejnych prośbach modlitwy „Ojcze
nasz”?
– Co zawiera druga prośba modlitwy Pańskiej?
180
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat wraz ze schematem z tablicy. Każda grupa wpisuje do
zeszytów swoje własne rozważania w związku z rozpracowywaną prośbą modlitwy
Pańskiej.
2. Modlitwa
Hymn VI Światowego Dnia Młodzieży „Abba, Ojcze” (Jasna Góra, 14–15 sierpnia
1991).
3. Praca domowa
1. Wykonaj plakat obrazujący dowolną prośbę modlitwy Pańskiej.
2. Odmawiając wieczorem modlitwę Pańską, spróbuj indywidualnie rozwa-
żyć każdą z zawartych w niej próśb.
181
32. Cierpienie prowadzi do życia –
chrześcijanin wobec cierpienia
Ø Pogłębione rozumienie cierpienia w życiu chrześcijanina.
Ø Uznanie cierpienia za wartość.
Wiedza:
– Uczeń wskazuje w Ewangelii miejsca zobowiązujące chrześcijan do działań
na rzecz cierpiących
– podaje motywy działalności charytatywnej
– wymienia potrzeby współczesnego człowieka występujące w jego środo-
wisku
– podaje przykłady zaradzania ludzkim potrzebom.
Umiejętności:
– Uczeń interpretuje Chrystusową postawę wobec cierpiących
– charakteryzuje działalność parafialnych komórek Caritasu
– wskazuje problemy najbliższego środowiska (w rodzinie, w sąsiedztwie)
i sposoby ich rozwiązania.
– Uczeń jest wrażliwy na potrzeby innych i chętnie ofiaruje im swoją pomoc
– włącza się czynnie w działalność dobroczynną
– inspiruje innych do działań na rzecz ubogich w ramach wolontariatu
– z wdzięcznością przyjmuje pomoc od innych.
Metody i techniki: film, „burza mózgów”, praca z tekstem biblijnym i pozabiblij

nym, wykład, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, teksty z listu apostolskiego „Salvifici do-
loris”, film „Joni”.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Spontaniczna prośba za ludzi dotkniętych cierpieniem (młodzież wypowiada
intencje, a K. proponuje, żeby włączyć w nie również tych, którzy są najbliżej nas
i cierpią na różny sposób). Można też wykorzystać modlitwę:
„Odejmij mi, Panie, smutek,
który rodzi się we mnie
z powodu moich cierpień.
182
Uczyń z nich sposobność do mego zbawienia
i do pełnego mojego nawrócenia.
Rozporządzaj sam moim zdrowiem, moją chorobą,

moim życiem i moją śmiercią,
dla pożytku Kościoła, którego stanowię cząstkę.
Uczyń, co zechcesz.
Daj mi lub odbierz –
zjednocz tylko moją wolę z Twoją.
W pokornym i doskonałym poddaniu,
i w świętej ufności jestem gotów przyjąć od Ciebie wszystko.
Pomóż mi tylko, abym uwielbił,
co od Ciebie przychodzi”.
2. Projekcja fragmentu filmu „Joni” lub świadectwo

K. odtwarza fragment filmu „Joni” (lub innego o podobnej tematyce), ukazujący
problem cierpienia. Można też przeczytać świadectwo kogoś doświadczonego cier-
pieniem (podręcznik). Odpowiednie przykłady podawane są często w czasopiśmie
„Wstań”.
Przedstawiona w filmie lub w świadectwie sytuacja człowieka chorego daje okazję
do rozmowy z uczniami na temat ludzkich cierpień. Dobrze byłoby zastosować
zmodyfikowaną metodę burzy mózgów, podczas której uczniowie do filmu czy
świadectwa stawiają jak najwięcej pytań, a następnie wybierają jedno, które jest
według nich najbardziej istotne i podstawowe. Na to pytanie wszyscy usiłują znaleźć
odpowiedź podczas spotkania.
Uczniowie zapisują w zeszytach temat.
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład
K. w krótkim wykładzie przybliża uczniom chrześcijańską prawdę o cierpieniu.
Może posłużyć się gotowymi relacjami z podręcznika.
Z cierpieniem spotykamy się na co dzień, chociaż, gdyby tworzyć obraz świata

i człowieka na podstawie przekazu massmediów, człowiek zawsze powinien być
młody, piękny i wysportowany. Życie jego, według telewizyjnego wzorca, jest
wielkim pasmem sukcesów i radości. Nie jest ono obciążone wizją nieuchronnego
obumierania ani uciążliwych, długotrwałych cierpień. Tymczasem rzeczywistość
jest całkiem inna. Człowiek rodzi się, cierpi i w końcu musi umrzeć. Cierpienie
jest jedną z najboleśniejszych prawd o człowieku. Nie ulega też wątpliwości, że
183
cierpień wszyscy się boją i starają się ich unikać. Choroba i towarzyszący jej ból
to bardzo poważne doświadczenie i próba dla ludzi. Cierpiący człowiek bardzo
potrzebuje kogoś drugiego, toteż nie możemy pozostać na to obojętni. Papież
św. Jan Paweł II, sam doświadczając na sobie tajemnicy cierpienia, w roku 1984
wydał list apostolski „Salvifici doloris”, o chrześcijańskim sensie ludzkiego
cierpienia. Podkreśla on bardzo wyraźnie, że Pismo Święte jest wielką księgą
o cierpieniu. To właśnie z niej chrześcijanin powinien czerpać wzorce, jaką po-
stawę ma przyjąć wobec ludzkiego cierpienia. Na kartach Ewangelii sam Jezus
Chrystus staje wobec jego tajemnicy. To On jest dla nas wzorem, jak przynieść
innym ulgę w cierpieniu.
2. Postawa Jezusa wobec chorych – refleksja nad tekstami biblijnymi
K. poleca uczniom, aby korzystając z tekstów np. Ewangelii według św. Marka (Mk
1,23-34; Mk 1,40-45; Mk 2,1-12; Mk 3,1-6; Mk 5,1-34; Mk 6,53-56; Mk 7,31-37;
Mk 8,22-26; Mk 9,14-29; Mk 10,46-52; Mk 14,32-15,47), wskazali na niektóre
spotkania Pana Jezusa z chorymi.
3. Praca z tekstem biblijnym
3.1. Lektura tekstu

K. rozdaje uczniom fragment Ewangelii (Łk 10,30-35 – teczka pomocy).
3.2. Wyjaśnienie kontekstu przypowieści
Jerozolima leży na wysokości około 800 m nad poziomem morza, tak że idąc
z Jerozolimy, schodzi się w dół. Droga ta (w przybliżeniu 27 km) uchodziła
w starożytności za bardzo niebezpieczną. Miejsce wypadku nazywało się Ado-
min, czyli „miejsce krwi”, ponieważ wiele jej tam przelano w trakcie częstych
napadów zbójeckich. Miasto leżało na szlaku prowadzącym z Jerozolimy do
Rabbat Ammon oraz z Galilei Doliną Jordanu do Jerozolimy. Od czasów króla
Dawida kapłani dzielili się na 24 oddziały. Do każdego oddziału należeli kapłani
i lewici, pełniąc według ustalonego porządku służbę w świątyni i zmieniając się
co tydzień (w roku były 52 tygodnie, a więc służbę tę jeden oddział odbywał
dwa razy na rok). Kapłani i lewici mieszkający poza Jerozolimą przybywali do
świątyni na czas pełnienia służby Bożej i o świcie losowali czynności, jakie mieli
spełniać w ciągu dnia.
3.3. Redagowanie listu do biblijnego Samarytanina (czas – 5-7 min.)
K. poleca uczniom, aby utożsamiając się z człowiekiem napadniętym przez zbój-
ców, napisali list do Samarytanina, który mu udzielił pomocy. Potem zbiera te
listy, rozdając je losowo uczniom, którzy wchodzą w rolę Samarytanina i odpisują
owemu schodzącemu z Jerozolimy do Jerycha. Można uczniom zasugerować, aby
w tym liście spróbowali odgadnąć, czym się kierował miłosierny Samarytanin.
Niektóre z listów można odczytać na głos. K. podkreśla, że bardzo często spo-
tykamy ludzi w potrzebie, ludzi cierpiących, więc jest rzeczą ważną, aby nie
184
przejść obok nich obojętnie, tłumacząc się brakiem czasu, różnymi zajęciami,
bezradnością itp.
4. Postawa młodych wobec ludzi cierpiących – praca w grupach (czas – 10 min.)
K. dzieli klasę na cztery grupy. Każdej z nich przydziela urywek „Salvifici doloris”
(teczka pomocy). Uczniowie najpierw zaznajamiają się z tekstem, a później na
jego podstawie opracowują konkretne wskazania (np. w formie apelu, statutu,
deklaracji), co do zachowania się kogoś młodego wobec ludzi cierpiących. Przy
opracowywaniu tych wskazań dobrze byłoby wziąć pod uwagę aktualne potrzeby
w grupie koleżeńskiej, w parafii czy środowisku, z którym styka się młodzież.
5. Prezentacja wypracowanych wniosków
Przedstawiciele poszczególnych grup prezentują opracowane przez siebie wnioski.
Jeśli istnieje taka możliwość, wskazane byłoby również spotkać się z przedstawi
cielem parafialnego oddziału Caritas, a jeśli nie, to przynajmniej polecić, aby
jeden z uczniów przygotował krótki referat o działalności charytatywnej Caritasu.
Uczniowie wysuwają konkretne wnioski, jak wprowadzić w życie to, o czym mówi
św. Jan Paweł II w „Salvifici doloris”.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie wypisują słowa, które są najbardziej potrzebne w kontaktach z cierpią
cym człowiekiem, a w ramach pracy domowej mają w najbliższym czasie odwiedzić
kogoś chorego.
2. Modlitwa
„Panie, błagam Cię o łaskę
dobrego przyjmowania cierpień,
kiedy Ty w mądrości swej i miłości sprowadzasz je na mnie.
Abym znosił ból, nagany, rozczarowania, oszczerstwa,
udrękę, niepokój w taki sposób,
jak Ty, Jezu, chciałbyś, żebym je znosił.
Pragnę łagodnie znosić zniewagi, a odpłacać dobrem za zło.
Pragnę upokorzyć się we wszystkich sprawach
i być cierpliwym, kiedy smutek będzie się przedłużał;
być cichy, kiedy będę krzywdzony, a wszystko z miłości do Ciebie”.
3. Praca domowa
1. Odwiedź w najbliższym czasie osobę chorą lub starszą
2. W czasie modlitwy wieczornej rozważ tekst pieśni „Zbawienie przyszło
przez krzyż”.
185
Literatura
Jan Paweł II, Krzyż znakiem naszej wiary i nadziei, Kalwaria Zebrzydowska
1986.
H. Bortnowska, Sens choroby, sens śmierci, sens życia, Kraków 1993.
W. Durda, Chrześcijańska postawa wobec cierpienia, Kraków 1998.
186
III
Wspólnotowy wymiar
mojego Kościoła
„Pragnę opisać Kościół –
Mój Kościół, który rodzi się wraz ze mną
lecz ze mną nie umiera – ja też nie umieram z nim,
który mnie stale przerasta”.
33. Liturgia uświęcania czasu – nieszpory
i Jutrznia
Ø Poznanie, czym jest liturgia godzin w Kościele powszechnym (jej
wspólnotowy wymiar).
Ø Modlitwa liturgią godzin we wspólnocie.
Wiedza:
– Uczeń określa pojęcia: brewiarz, laudesy (jutrznia), nieszpory
– wyjaśnia, że odmawianie nieszporów i laudesów uświęca ludzki czas.
Umiejętności:
– Uczeń uzasadnia wartość modlitwy porannej i wieczornej
– potrafi posługiwać się brewiarzem dla świeckich.
– Uczeń do osobistej modlitwy dodaje psalmy z liturgii godzin
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, modlitwa liturgią godzin, praca

z tekstem, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: encyklopedia, nagranie audio lub video jutrzni lub nie
szporów, brewiarz (czterotomowy lub wydanie dla świeckich), keyboard
lub inny instrument, by podać dźwięk F lub Fis do recytowania modlitw,
Pismo Święte.
WPROWADZENIE
1. Modlitwa
K. rozpoczyna „Ojcze nasz” lub Psalm 63.
2. Prezentacja brewiarza
K. prezentuje uczniom brewiarz (edycję dla kapłanów lub dla świeckich) i wyja-
śnia, co to jest.
Brewiarz (z łacińskiego breviarium – „skrót”) jest księgą liturgiczną zawiera-
jącą teksty (hymny, psalmy, czytania, modlitwy itp.) modlitw godzin kanonicz-
nych (jutrznia, godzina czytań, modlitwa w ciągu dnia, nieszpory, kompleta)
i przeznaczoną dla duchowieństwa, zakonnic i zakonników, zalecana także
osobom świeckim. Brewiarz zawiera dobór odpowiednich tekstów na poszcze-
gólne dni roku.
188
Kościół już od III wieku zaleca swoim duchownym wyznaczenie sobie godzin
dla modlitwy. W ciągu wieków uformowała się tradycja liturgii godzin. Modlitwy
w niej zawarte odmawia się o określonych porach dnia, mają one uświęcać czas,
pomagają przebywać z Bogiem przez cały dzień.
Dziś bliżej poznamy niektóre elementy modlitwy brewiarzowej, czyli liturgii
godzin, by włączyć się w tę piękną modlitwę Kościoła uświęcającą czas.
II. ROZWINIĘCIE
1. Definiowanie pojęć „jutrznia” i „nieszpory”

K. pyta, jaką wiedzę na temat jutrzni i nieszporów zdobyli już uczniowie. Jeżeli
te pojęcia nic im nie mówią, odwołuje się do podręcznika i prosi o przeczytanie
definicji. W miarę potrzeby K. wyjaśnia je dokładniej.
Jutrznia jest tradycyjną modlitwą poranną ludu Bożego. Zawarto w niej element
dziękczynny i błagalny, z uwielbieniem i wychwalaniem Boga. Kościół wyraża swą
radość i wdzięczność Bogu za jutrzenkę – światło zapowiadające nowy poranek.
W symbolice biblijnej światłem jest zmartwychwstały Chrystus. Jutrznia sławi
więc zwycięstwo dnia nad nocą i życia nad śmiercią.
Nieszpory to wieczorna modlitwa Kościoła (ludu Bożego). Jest to przede
wszystkim dziękczynienie składane Bogu na zakończenie dnia. To także mo-
dlitwa uwielbienia i wysławiania Bożego majestatu za wszystko, co Bóg zdziałał
w życiu człowieka i co wciąż na nowo czyni. Psalmy w nieszporach przypomi-
nają o nawróceniu i prowadzą modlących się ku Chrystusowi – prawdziwej
„światłości świata”.
K. powinien również wyjaśnić pojęcia: godzina czytań, modlitwa w ciągu dnia,
kompleta.
Około południa lub po południu odmawia się „Modlitwę w ciągu dnia”
(zdarza się, że zakonnice bądź zakonnicy z tak zwanych zgromadzeń kontem-
placyjnych, mając więcej czasu na modlitwę, mogą odmówić trzy jej części –
przedpołudniową, południową i popołudniową).
Przed snem odmawia się „Kompletę”.
Dodatkową godziną jest „Godzina czytań” – na nią trzeba przeznaczyć
więcej czasu, gdyż zawiera psalmy i dwa dłuższe czytania (jedno z Biblii, dru-
gie – z nauczania Ojców Kościoła). Można ją odmówić w dowolnym czasie
w ciągu dnia
W zakonach modlitwy z liturgii godzin są śpiewane. Wykorzystuje się przy
tym specjalne melodie (chorałowe). Odmawiający dzielą się na dwa chóry
i wzajemnie jakby rozmawiają tekstem psalmu. Sprawiają wrażenie, jakby byli
instrumentem. (K. może skorzystać z nagrania śpiewu chorałowego). Często
zdarza się też, że liturgia godzin jest odmawiana po łacinie.
189
2. Wykład urozmaicony na temat liturgii godzin
K. rozdaje uczniom przygotowane wcześniej teksty np. jutrzni (lub nieszporów)
z dnia bieżącego lub na inny dzień (teczka pomocy). Uczniowie przyglądają się
schematowi tej modlitwy, następnie K. zapisuje na tablicy poszczególne jej części,
porządkując je według podanego niżej wzoru.
Po wyjaśnieniach dobrze jest odtworzyć fragmentu modlitw z liturgii godzin w wy-

konaniu zakonników, a następnie omówić budowę poszczególnych godzin według
następującej kolejności:
JUTRZNIA składa się z następujących elementów modlitewnych:

– wezwanie lub werset „Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu”
– hymn (harmonizujący z początkiem dnia lub obchodem liturgicznym)
– psalmodia
– czytanie krótkie z responsorium
– pieśń Zachariasza z odpowiednią antyfoną
– prośby o uświęcenie dnia i pracy z dołączonym „Ojcze nasz”, bez „amen”
na końcu
– modlitwa końcowa (bez wezwania „módlmy się”, z długim zakończe-
niem)
– werset końcowy, który przy odmawianiu indywidualnym brzmi: „Niech nas
Bóg błogosławi, broni od wszelkiego zła i doprowadzi do życia wiecznego.
Amen”. Przy odmawianiu chórowym lub wspólnym, pod przewodnictwem
kapłana lub diakona, na końcu udzielane jest błogosławieństwo.
Wzór ten można zapisać na tablicy.
K. może uzupełnić:
Jutrznię różnie nazywano w historii. Najpierw był to „zbiór modlitw poran-
nych” lub „nabożeństwo poranne” albo „psalmy poranne”, ponieważ odma-
wiano je wczesnym rankiem o pierwszym brzasku dnia. Było to nawiązanie do
pamiątki zmartwychwstania Chrystusa, „który jest słońcem sprawiedliwości,
blaskiem z wysoka i prawdziwą światłością” (J 1,9; Łk 1,78). Dlatego św. Cyprian
napominał chrześcijan: „Rano należy się modlić, aby modlitwą poranną uczcić
zmartwychwstanie Chrystusa Pana”, a św. Bazyli twierdził, że pierwsza myśl po
przebudzeniu się i pierwsze kroki powinny być kierowane ku Bogu.
NIESZPORY
– werset wstępny: „Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu”
– hymn (powiązany z obchodami liturgicznymi)
– psalmodia
– czytanie krótkie wraz z responsorium
– kantyk Najświętszej Maryi Panny wraz z antyfoną
– prośby kończące się modlitwą „Ojcze nasz”, bez „amen”
– modlitwa końcowa (bez wezwania „módlmy się”, z długim zakończeniem)
190
– werset końcowy, który przy odmawianiu indywidualnym brzmi: „Niech nas
Bóg błogosławi, broni od wszelkiego zła i doprowadzi do życia wiecznego.
Amen”. Przy odmawianiu chórowym lub wspólnym, pod przewodnictwem
kapłana lub diakona, na końcu udzielane jest błogosławieństwo.
K. może uzupełnić:
Porą, w czasie której odmawiano nieszpory, był zachód słońca, zwłasz-
cza gdy na niebie widać już było gwiazdę wieczorną, a w domach paliły się
pierwsze światła.
Nieszpory są również dziękczynieniem Bogu za wszystkie otrzymane dobro
dziejstwa, za wszelkie łaski, jakimi nas obdarzył, za dobre czyny, jakie z Jego
natchnienia zostały przez nas i za naszym pośrednictwem spełnione. Nieszpory
są również wspomnieniem zbawczych dzieł, jakie się dokonały wieczorem. Po-
nadto symbolizują one koniec czasów, koniec całej doczesności.
3. Korzystanie z brewiarza w Internecie
Przy odmawianiu poszczególnych godzin brewiarza dobrze by było zorganizować
uczniom „Brewiarz dla świeckich”, tak aby mieli go przed sobą i analizowali po
szczególne jego godziny w trakcie omawiania ich przez K.
Katechezę można też przeprowadzić w sali komputerowej z dostępem do Internetu.
Korzystamy wówczas ze strony www.brewiarz.katolik.pl i może to być katecheza
prowadzona metodą pracy w grupach. Wykorzystuje się całą zawartość strony.
K. zachęca do modlitwy brewiarzem:
ŚwiętyBenedykt z Nursji zawsze radził swoim współbraciom w zakonie: Ora et
labora – módl się i pracuj. Ludzka praca powinna być przeplatana modlitwami.
Właśnie to się dzieje, gdy odmawiamy liturgię godzin. Wówczas cały dzień, całe
życie człowieka będzie stawało się jedną wielką modlitwą, spełniając to, co powie-
dział już św. Paweł: „Czy jecie, czy pijecie, wszystko czyńcie na chwalę Boga”.
4. Wspólna modlitwa tekstami liturgii godzin
K. wraz z całą klasą może się pomodlić wybranymi tekstami z liturgii godzin (pro
pozycja w teczce pomocy). Wyjaśnia wówczas uczniom zasady recytacji, podział
na chóry, lokalizację krótkich przerw w recytowaniu, ich celowość itp.
Uczniowie mogą się modlić tekstami jutrzni lub innej godziny brewiarzowej z tłem
muzycznym, przygotowanym wcześniej przez K.
ZAKOńCZENIE
Uczniowie zapisują w zeszytach temat wraz ze skróconym schematem jutrzni lub
nieszporów, np.
JUTRZNIA
– wezwanie (lub werset „Boże, wejrzyj…”)
– hymn
– psalmodia
191
– czytanie z responsorium
– pieśń Zachariasza
– prośby o uświęcenie dnia i pracy (z „Ojcze nasz”)
– modlitwa końcowa
– werset końcowy (przy odmawianiu indywidualnym) „Niech nas Bóg błogo-
sławi, broni od wszelkiego zła i doprowadzi do życia wiecznego. Amen”.
Można zrezygnować z modlitwy końcowej, o ile klasa modliła się wcześniej teksta
mi liturgii godzin.
2. Praca domowa
1. Pomódl się tekstem Komplety (modlitwy na zakończenie dnia). Możesz
ją znaleźć w Internecie.
2. Opracuj własny rytm swojej codziennej modlitwy, zapisz go w zeszycie
i staraj się realizować. Proś Boga, by uświęcał twój dzień.
Literatura
Brewiarz, t. 1.
Encyklopedia chrześcijaństwa. Historia i współczesność. 2000 lat nadziei, Kielce
2001.
T. Sinka, Zarys liturgiki, Gościkowo–Paradyż 1988.
Liturgia uświęcania czasu, red. W. Świerzawski, Kraków 1984.
www.brewiarz.katolik.pl
Internetowa Encyklopedia PWN (http://encyklopedia.wp.pl).
Jan Paweł II, Jutrznia. Poranna modlitwa Kościoła, Warszawa 2003-2004.
192
34. Sakrament uzdrawiającej miłości –
pokuta i pojednanie
Ø Pogłębione zrozumienie sakramentu pokuty i pojednania.
Ø Kształtowanie właściwej postawy pokutnej.
Wiedza:
– Uczeń definiuje, czym jest sakrament pokuty i pojednania
– wymienia akty penitenta i spowiednika
– wymienia owoce i skutki sakramentu pokuty i pojednania.
Umiejętności:
– Uczeń układa rachunek sumienia dla siebie i innych
– omawia trudności związane z przeżywaniem sakramentu pokuty.
– Uczeń systematycznie korzysta z sakramentu pokuty
– jest wdzięczny Bogu za dar sakramentu pokuty i pojednania
– poszukuje rozwiązania trudności związanych ze spowiedzią i pomaga innym
je rozwiązywać
– dzieli się pozytywnym doświadczeniem wynikającym z przeżycia sakra-
mentu pokuty i pojednania.
Metody i techniki: praca w grupach, ankieta, pogadanka, celebracja liturgicz-

na.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego, świeca,
stolik nakryty białym obrusem, małe karteczki (do ankiety).
Uwaga: Katecheza może być przeprowadzona na dwóch jednostkach lekcyj-
nych.
Wprowadzenie
1. Modlitwa
2. Doświadczenia związane ze spowiedzią – rozmowa w oparciu o tekst i an-

kietę
K. odczytuje tekst o doświadczeniu związanym ze spowiedzią („Gdyby ktoś mnie
zapytał” – podręcznik).
A jak to jest w naszym życiu? Zastanówmy się przez chwilę i spróbujmy
krótko napisać, dlaczego niektórzy ludzie unikają spowiedzi.
193
K. rozdaje uczniom kartki przygotowane na tę ankietę.
Odczytanie wypowiedzi z podsumowaniem ich przez K.
Przyczyną tego, że wiele osób unika spowiedzi, jest wstyd, lęk przed wyzna-
niem swoich grzechów, obawa, że nie zostanie się rozgrzeszonym.
Na dzisiejszym spotkaniu zastanowimy się, jaką postawę przyjmował Pan
Jezus wobec człowieka grzesznego. Zapoznamy się też z biblijnymi podstawa-
mi sakramentu pokuty. Potem dowiemy się, w jaki sposób Kościół wyjaśnia
tajemnicę powrotu człowieka do Boga.
II. ROZWINIĘCIE
1. Postawa Jezusa wobec grzeszników – analiza fragmentów Ewangelii

Klasa, pracując w grupach, szuka tekstów w Piśmie Świętym i zastanawia się nad
pytaniami:
– Jaką postawę przyjmuje Chrystus wobec grzeszników?
– Do czego nas tym wzywa?
Grupa 1 – Mt 3,1-12
Grupa 2 – Łk 7,36-50
Grupa 3 – J 8,1-11
Grupa 4 – Łk 15,11-32
Po prezentacji przemyśleń uczniów K. dokonuje podsumowania.

Uroczyste odczytanie i krótkie omówienie opisu ustanowienia sakramentu pokuty
– J 20,21-23 (podręcznik).
2. Sakrament pokuty i pojednania – praca w grupach nad tekstami KKK
(czas – 10 min.)
Teraz z pomocą Katechizmu Kościoła Katolickiego dowiemy się czegoś więcej
o tym sakramencie.
Klasa pracuje w grupach nad tekstami z KKK, poszukując odpowiedzi na postawio
ne pytania (teczka pomocy).
Grupa 1 – KKK 1423 i 1424
„Nazywa się go sakramentem nawrócenia, ponieważ urzeczywistnia w sposób
sakramentalny wezwanie Jezusa do nawrócenia, drogę powrotu do Ojca, od
którego człowiek oddalił się przez grzech.
Nazywa się go sakramentem pokuty, ponieważ ukazuje osobistą i eklezjalną
drogę nawrócenia, skruchy i zadośćuczynienia ze strony grzesznego chrześci-
janina” (KKK 1423).
„Nazywa się go sakramentem spowiedzi, ponieważ oskarżenie – spowiedź
z grzechów przed kapłanem, jest istotnym elementem tego sakramentu. Sakra-
ment ten jest również «wyzwaniem», uznaniem i uwielbieniem świętości Boga
oraz Jego miłosierdzia wobec grzesznego człowieka.
194
Nazywa się go sakramentem przebaczenia, ponieważ przez sakramentalne
rozgrzeszenie wypowiedziane słowami kapłana Bóg udziela penitentowi «prze-
baczenia i pokoju».
Nazywa się go sakramentem pojednania, ponieważ udziela grzesznikowi mi-
łości Boga przynoszącej pojednanie: «Pojednajcie się z Bogiem» (2 Kor 5,20).
Ten, kto żyje miłosierną miłością Boga, jest gotowy odpowiedzieć na wezwanie
Pana: «Najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim» (Mt 5,24)” (KKK 1424).
– Jak nazywany jest sakrament pokuty i pojednania? Wyjaśnij znaczenie
tych nazw.
Grupa 2 – KKK 1431 i 1434
„Pokuta wewnętrzna jest radykalną przemianą całego życia, powrotem,
nawróceniem się do Boga całym sercem, zerwaniem z grzechem, odwróceniem
się od zła z odrazą od popełnionych przez nas czynów. Pokuta wewnętrzna
zawiera równocześnie pragnienie i postanowienie zmiany życia oraz nadzieję
na miłosierdzie Boże i ufność w pomoc Jego łaski. Temu nawróceniu serca
towarzyszy zbawienny ból i smutek, który ojcowie Kościoła nazywali smutkiem
duszy i skruchą serca” (KKK 1431).
„Wewnętrzna pokuta chrześcijańska może wyrażać się w bardzo zróżnico-
wanych formach. Pismo Święte i ojcowie Kościoła kładą nacisk szczególnie na
trzy formy: post, modlitwę i jałmużnę. Wyrażają one nawrócenie w odniesieniu
do samego siebie, do Boga i do innych ludzi. Obok radykalnego oczyszczenia,
jakiego dokonuje chrzest lub męczeństwo, wymienia się jako środek otrzymania
przebaczenia grzechów: wysiłki podejmowane w celu pojednania się z bliźnim,
łzy pokuty, troskę o zbawienie bliźniego, wstawiennictwo świętych i praktyko-
wanie miłości, która «zakrywa wiele grzechów» (1 P 4,8)” (KKK 1434).
– Czym jest pokuta i jakie może przyjmować formy w życiu chrześcijan?
Grupa 3 – KKK 1454, 1451,1455 i 1459
„Do przyjęcia tego sakramentu należy przygotować się przez rachunek
sumienia, przeprowadzony w świetle słowa Bożego. Najbardziej nadają się do
tego teksty, których należy szukać w dekalogu i w katechezie moralnej Ewan-
gelii i Listów apostolskich: w Kazaniu na Górze i pouczeniach apostolskich”
(KKK 1454).
„Wśród aktów penitenta żal za grzechy zajmuje pierwsze miejsce. Jest to «ból
duszy i znienawidzenie popełnionego grzechu z postanowieniem niegrzeszenia
w przyszłości»” (KKK 1451).
„Wyznanie grzechów (spowiedź), nawet tylko z ludzkiego punktu widzenia,
wyzwala nas i ułatwia nasze pojednanie z innymi. Przez spowiedź człowiek
patrzy w prawdzie na popełnione grzechy, bierze za nie odpowiedzialność,
a przez to na nowo otwiera się na Boga i na komunię Kościoła, by umożliwić
nową przyszłość” (KKK 1455).
„Wiele grzechów przynosi szkodę bliźniemu. Należy uczynić wszystko, co
możliwe, aby ją naprawić (na przykład oddać rzeczy ukradzione, przywrócić
dobrą sławę temu, kto został oczerniony, wynagrodzić krzywdy). Wymaga
195
tego zwyczajna sprawiedliwość. Ponadto grzech rani i osłabia samego grzesz-
nika, a także jego relację z Bogiem i z drugim człowiekiem. Rozgrzeszenie
usuwa grzech, ale nie usuwa wszelkiego nieporządku, jaki wprowadził grzech.
Grzesznik podźwignięty z grzechu musi jeszcze odzyskać pełne zdrowie du-
chowe. Powinien zatem zrobić coś więcej, by naprawić swoje winy: powinien
«zadośćuczynić» w odpowiedni sposób lub «odpokutować» za swoje grzechy.
To zadośćuczynienie jest nazywane także «pokutą»” (KKK 1459).
– Jakie są najważniejsze akty penitenta?
Grupa 4 – KKK 1461,1448 i 1449
„Skoro Chrystus powierzył swoim apostołom posługę jednania, to biskupi,
jako ich następcy, oraz prezbiterzy, współpracownicy biskupów, nadal spełniają
tę posługę. Bowiem na mocy sakramentu święceń biskupi i prezbiterzy mają
władzę odpuszczania grzechów «w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego»” (KKK
1461).
„Mimo zmian, którym w ciągu wieków ulegały układ i celebracja tego
sakramentu, można dostrzec tę samą podstawową strukturę. Obejmuje ona
dwa istotne elementy: z jednej strony akty człowieka, który nawraca się pod
działaniem Ducha Świętego (…), a z drugiej strony działanie Boże za pośred-
nictwem Kościoła. Kościół, który poprzez biskupa i jego prezbiterów udziela
w imię Jezusa Chrystusa przebaczenia grzechów i ustala sposób zadośćuczynie-
nia, modli się także za grzesznika i pokutuje razem z nim. W ten sposób grzesznik
jest uzdrowiony i ponownie przyjęty do komunii kościelnej” (KKK 1448).
„Formuła rozgrzeszenia używana w Kościele łacińskim wyraża istotne ele-
menty tego sakramentu: Ojciec miłosierdzia jest źródłem wszelkiego przebacze-
nia. Dokonuje przebaczenia przez Paschę swojego Syna i dar Ducha Świętego,
za pośrednictwem modlitwy i posługi Kościoła:
Bóg, Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat ze sobą przez śmierć i zmar-
twychwstanie swojego Syna i zesłał Ducha Świętego na odpuszczenie grzechów,
niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła. I ja odpuszczam
tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” (KKK 1449).
– Kto ważnie odpuszcza grzechy? Wymień najważniejsze akty spowiednika.
Grupa 5 – KKK 1468 i 1469
„«Cała skuteczność pokuty polega na przywróceniu nam łaski Bożej i zjedno-
czeniu nas w przyjaźni z Bogiem». Celem i skutkiem tego sakramentu jest więc
pojednanie z Bogiem. U tych, którzy przyjmują sakrament pokuty z sercem skruszo-
nym i z religijnym nastawieniem, «zwykle nastają po nim pokój i pogoda sumienia
wraz z wielką pociechą duchową». Istotnie, sakrament pojednania z Bogiem daje
prawdziwe «zmartwychwstanie duchowe», przywrócenie godności i dóbr życia dzieci
Bożych. Najcenniejszym z tych dóbr jest przyjaźń z Bogiem” (KKK 1468).
„Sakrament pokuty jedna nas z Kościołem. Grzech narusza lub zrywa wspól-
notę braterską. Sakrament pokuty naprawia ją lub przywraca. W tym sensie nie
tylko leczy on powracającego do komunii kościelnej, lecz także ożywia życie
Kościoła, który cierpiał z powodu grzechów jednego ze swych członków. Grzesz-
196
nik przywrócony do komunii świętych i utwierdzony w niej, zostaje umocniony
przez wymianę dóbr duchowych między wszystkimi pielgrzymującymi jeszcze
żywymi członkami Ciała Chrystusa, a także tymi, którzy już doszli do ojczyzny
niebieskiej” (KKK 1469).
– Jakie są owoce i skutki sakramentu pokuty?
Nazwa
Sakrament nawrócenia – realizacja Jezusowego wezwania do poprawy.
Sakrament pokuty – ukazuje osobistą i eklezjalną drogę ku nawróceniu i oka-
zaniu skruchy.
Sakrament spowiedzi – wyznanie grzechów to jego istotny element.
Sakrament przebaczenia – Bóg obdarza swym przebaczeniem przez pośred-
nictwo kapłana.
Sakrament pojednania – dar miłości Boga, przynoszącej pojednanie.
Pokuta jest
 radykalną przemianą całego życia,
 powrotem, aktem szczerego nawrócenia się ku Bogu,
 zerwaniem z grzechami,
 odwróceniem się od zła z odrazą do popełnionych złych czynów,
 pragnieniem i stanowczą decyzją zmiany życia,
 nadzieją na miłosierdzie Boże i ufnością w pomoc Bożej łaski.
Formy pokuty to post, modlitwa i jałmużna.
Akty penitenta Akty spowiednika

l rachunek sumienia l przebaczenie grze chów w imieniu
l żal za grzechy Chrystusa
l mocne postanowienie poprawy l ustalenie sposobu zadośćuczynie-
l szczera spowiedź nia
l zadośćuczynienie Panu Bogu l modlitwa za grzesznika i pokuto-
i bliźnim wanie razem z nim
Skutki sakramentu pokuty

Pojednanie z Bogiem Pojednanie z Kościołem
l przywrócenie łaski Bożej l przywrócenie wspólnoty braterskiej
l umocnienie przyjaźni z Bogiem l ożywienie życia Kościoła, który
l pokój i pogoda sumienia wraz cierpiał na skutek grzechu jednego
z duchową pociechą ze swych członków
l „zmartwychwstanie duchowe”
l przywrócenie godności i życia dzie-
ci Bożych
197
K. podsumowuje wypowiedzi uczniów.
4a. Przygotowanie i przeprowadzenie celebracji (czas – 10-15 min.)
Przygotowanie do celebracji liturgicznej: uczniowie w tych samych grupach przy
gotowują poszczególne jej elementy (materiał w teczce pomocy).
Grupa 1
Przeczytajcie „Wprowadzenie” podczas wspólnej celebracji.
Grupa 2
Podczas celebracji przeczytajcie fragment Listu św. Pawła do Efezjan (Ef
4,23-32), dodając na końcu: „Oto słowo Boże”.
Grupa 3
Psalm 130 (recytacja lub śpiew).
Grupa 4
Przeczytajcie z podziałem na role Ewangelię według św. Łukasza (15,11-31).
Grupa 5
Przeczytajcie kolejno po jednym wezwaniu aktu pokuty.
4b. Rozwiązywanie krzyżówki
Uczniowie rozwiązują krzyżówkę (teczka pomocy), odczytując ukryte w niej hasło.
Rozwiązania: 1. nawrócenie, 2. pokuta, 3. grzesznik, 4. Magdalena, 5. poprawa, 6.
uczta, 7. spowiednik, 8. post, 9. grzech, 10. pojednanie, 11. penitent, 12. modlitwa,
konfesjonał; ROZGRZESZENIE
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat i samodzielnie tworzą notatkę (lub przepisują treść
tabeli).
2. Praca domowa
1. Przy wieczornym rachunku sumienia zastanów się, jakie były dziś twoje relacje
z rodzicami, rodzeństwem, kolegami, koleżankami, nauczycielami. Jeżeli
wyrządziłeś im przykrość, postaraj się ją naprawić.
2. Przeczytaj z uwagą słowa piosenki „Panie, popatrz, codziennie winię drugich”
i przemyśl ten tekst.
Literatura
A. Speyr, Spowiedź, Poznań 1993.
J. Augustyn, Kwadrans szczerości, Kraków 1992.
J. Augustyn, Dojrzałość wiary. Wprowadzenie do sakramentu pojednania, Kra
ków 1992.
A. Drożdż, Sakrament pojednania z Bogiem i z Kościołem, Tarnów 1994.
198
35. Popękane arcydzieło – ekumenizm
nieustannym dążeniem do jedności
Ø Poznanie dziejów ruchu ekumenicznego.
Ø Szacunek dla ludzi różnych wyznań i włączenie się w budowę wspólnoty.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie ekumenizmu
– wymienia główne podziały w świecie chrześcijańskim
– podaje przykłady wysiłków Kościoła na rzecz jedności (Tydzień Modlitw
o Jedność Chrześcijan, spotkania w Taizé).
Umiejętności:
– Uczeń potrafi budować wspólnotę w najbliższym otoczeniu
– wyjaśnia genezę podziałów wśród chrześcijan
– charakteryzuje działalność ekumeniczną Kościołów chrześcijańskich.
– Uczeń włącza się czynnie w przygotowanie Tygodnia Modlitw o Jedność
Chrześcijan
– z szacunkiem odnosi się do innych wyznań chrześcijańskich i dostrzega
ich zasługi
– angażuje się w budowę wspólnoty szkolnej i klasowej.
Metody i techniki: wykład, rozmowa kierowana, symbol, dyskusja, praca

z tekstem, udział w liturgii ekumenicznej.
Środki dydaktyczne: zdjęcia ze spotkań ekumenicznych i spotkań w Taizé,
nagrania śpiewu kanonów z Taizé.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Na początku naszej katechezy pomódlmy się o miłość i jedność w naszych
rodzinach oraz o pokój na świecie.
„O Boże i Panie nasz, Twoją wolą jest,
abyśmy my, wszystkie Twoje dzieci,
zjednoczeni za sprawą Ducha,
żyli i wspólnie wzrastali
we wzajemnym zrozumieniu, zgodzie i pokoju.
W głębi naszych serc bolejemy nad tym,
199
że przez nasz ludzki egoizm i chciwość
Twoje zamiary nie mogą się wypełnić za dni naszych.
Wiemy, że pokój jest darem,
który pochodzi od Ciebie”.
(Modlimy się z Janem Pawłem II, wyb. A. Sujka, Warszawa 1997, s. 110)
2. Przypomnienie historii podziałów w Kościele

Tragedią ludzi wszystkich czasów i ras były (i nadal są) toczone wojny.
Rozbieżność interesów i przekonań powoduje konflikty. Dotyczy to różnych
dziedzin ludzkiego życia, nie omijając sfery religijnej.
W biegu dziejów znane są różnice w poglądach wyznawców różnych religii.
Występowały też nieporozumienia wśród chrześcijan, co doprowadziło do
rozłamów w Kościele.
Najbardziej znanym rozłamem jest tzw. schizma wschodnia, do której do-
szło w roku 1054. Różnice kulturowe, społeczne i polityczne, wynikające m.in.
z odmiennej mentalności Wschodu i Zachodu, oraz rywalizacja między Rzymem
i Konstantynopolem powodowały narastające napięcia między chrześcijaństwem
wschodnim i zachodnim. Bezpośrednią przyczyną rozłamu stał się spór o liturgię.
Papież Leon IX (1049–1054) wystąpił przeciwko greckim zwyczajom Kościoła
w południowej Italii, podległego patriarsze konstantynopolitańskiemu, a patriar-
cha zrewanżował się zamknięciem w Konstantynopolu kościołów i klasztorów
„łacińskich”, które nie chciały przyjąć obrządku greckiego. W takim kontekście
kardynał Humbert, jeden z papieskich legatów, w 1054 r. rzucił na ołtarz katedry
w Konstantynopolu bullę ekskomunikującą patriarchę Cerulariusza, a synod
zwołany przez Cerulariusza potępił bullę i ekskomunikował legatów papieskich
z Humbertem na czele (a więc nie samego papieża).
Skutkiem tego Kościół podzielił się na dwie części: rzymskokatolicką
i prawosławną. Przymiotnik „rzymski” wskazuje na przyznawanie wyjątkowego
znaczenia Rzymowi, patriarszej stolicy Zachodu i stolicy następców św. Piotra.
Wskazuje on również na obowiązującą w Kościele liturgię łacińską. Chrześcijan
zachowujących obrządek bizantyjski (grecki), lecz pozostających w jedności
z biskupem Rzymu, nazywa się „grekokatolikami”. Nazwa „prawosławie” jest
dosłownym przekładem greckiego orthodoxia, czyli „poprawne sławienie”.
Drugim ważnym etapem w podziałach Kościoła było zjawisko XVI-wiecznej
reformacji. Chodzi tu o ruch odnowy w chrześcijaństwie związany z Marcinem Lu
trem, Janem Kalwinem i Ulrichem Zwinglim, a zmierzający do usunięcia nadużyć
w teologii, kulcie i praktyce chrześcijańskiego życia. Za początek reformacji
uważa się opublikowanie 95 tez Lutra w roku 1517.
Schizma wschodnia i reformacja nie są jedynymi wydarzeniami, które spowo
dowały rozłam w Kościele.
200
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład urozmaicony na temat ruchu ekumenicznego

Chrystusowe pragnienie, „aby wszyscy byli jedno”, znajduje swoją realizację
w ruchu, który nazywamy ekumenizmem. Jest to ruch chrześcijański zmierzający
do zjednoczenia wszystkich chrześcijan. Nie jest on nawracaniem na katolicyzm,
luteranizm, kalwinizm czy inne wyznanie. Nie jest również szukaniem zwycię-
stwa własnego Kościoła nad innymi Kościołami, bo nie chce doprowadzić do
jedności wszystkich przez dominację jednego.
Wysiłki zmierzające do zjednoczenia chrześcijan podjęto już w średniowieczu.
Jednak sam ruch ekumeniczny we współczesnym sensie tej nazwy jest zjawiskiem
typowym dla XX wieku. W roku 1908 duchowni anglikańscy S. Jonem i L.T.
Wattson zainicjowali modlitwę o jedność Kościołów. Wydarzeniem o przeło-
mowej randze była konferencja w Edynburgu (1910), podczas której powołano
Międzynarodową Radę Misji. Historyczna doniosłość tego spotkania polega na
tym, że delegaci na tę konferencję po raz pierwszy uświadomili sobie w sposób
tak wyraźny duchową jedność w Chrystusie. Uważa się, że to w Edynburgu po-
wstał ruch ekumeniczny w dzisiejszym tego słowa rozumieniu.
W roku 1936 zrodził się pomysł Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan.
Wprowadzoną w 1895 r. przez papieża Leona XIII nowennę o powrót do
Kościoła braci odłączonych, odprawianą przed uroczystością Zesłania Ducha
Świętego, zamieniono później na dni wspólnych z innymi Kościołami modlitw
o taką jedność wyznawców Chrystusa, jakiej chce Bóg. Rok 1944 przyniósł po-
wstanie ekumenicznej wspólnoty z Taizé, zainicjowanej przez brata Rogera. Od
lat pięćdziesiątych bracia organizują tygodniowe rekolekcje ekumeniczne dla
młodzieży, a od ponad dwudziestu lat, na przełomie roku – Międzynarodowe
Spotkania Młodych.
K. może pokazać uczniom zdjęcia lub fragmenty filmu z takich spotkań. Dobrze
byłoby włączyć nagranie ze śpiewem kanonów w różnych językach, przypominając
jednocześnie, że wykonywane są one przez młodych ludzi różnych wyznań.
Przełomowe znaczenie dla postaw ekumenicznych w Kościele miał pontyfi-
kat św. Jana XXIII. Potwierdził to Sobór Watykański II, w którym brali udział
w charakterze obserwatorów prawosławni i protestanci. 21 listopada 1964 r.
ojcowie Soboru przyjęli Dekret o ekumenizmie, który określa katolicki tryb
prowadzenia działalności ekumenicznej. Kolejnym ważnym krokiem w prze-
zwyciężaniu wzajemnych uraz między Kościołami była wspólna deklaracja pa-
pieża Pawła VI i patriarchy Konstantynopola Atenagorasa I z grudnia 1965 r.,
odwołująca ekskomuniki, jakimi obłożyli się w 1054 r. reprezentanci Kościołów
rzymskiego i bizantyjskiego.
Spośród innych wydarzeń mających wpływ na przybliżanie się do zjednocze-
nia chrześcijan wielką rolę odegrały: spotkanie św. Jana Pawła II z patriarchą
ekumenicznym Konstantynopola Dimitriosem, kiedy to zapoczątkowano dialog
teologiczny między Kościołami prawosławnym i katolickim (1979); Światowy
201
Dzień Modlitwy o Pokój z udziałem przedstawicieli wielu Kościołów i wspólnot
chrześcijańskich oraz innych religii (Asyż, 1986); ogłoszenie encykliki Jana
Pawła II Ut unum sint o działalności ekumenicznej Kościoła (25 maja 1995);
wizyta patriarchy ekumenicznego Konstantynopola Bartłomieja I w Watykanie
i rozmowy z Janem Pawłem II (1995); niedziela przebłagania za grzechy ludzi
Kościoła, jako dzień „wyciągniętej w pokorze ręki” wobec sióstr i braci w jednej
wierze (12 marca 2000).
2. Sposoby budowania jedności – rozmowa kierowana
Budowanie jedności między narodami, ludźmi różnych wyznań i kultur,
zaczyna się w sercu pojedynczego człowieka.
– Do jakich wspólnot wy należycie? (rodzina, klasa, Kościół i inne)
– Jak możecie się przyczynić do budowania wspólnoty w swojej rodzinie?
(umieć wybaczać, być wyrozumiałym, chcieć wysłuchać racji drugiego,
umieć przyznać się do błędu, przepraszać za zło wyrządzone innym)
– Jak możecie się przyczynić do budowania wspólnoty w klasie?
– W jaki sposób możecie włączyć się w działalność ekumeniczną Kościoła?
(przez modlitwę, zrozumienie okazywane ludziom innych wyznań, po-
znawanie wiary, budowanie międzyludzkiej jedności)
Najbardziej skuteczne przyczynianie się do zjednoczenia chrześcijan ma
początek w sercu człowieka, w jego rodzinie i środowisku. Nie powinno być ono
tylko mówieniem o potrzebie jedności, lecz codzienną pracą nad jej budowaniem
wśród ludzi. Tak wiele zależy od postawy każdego człowieka…
3. Działalność ekumeniczna w Kościele lokalnym
Do tego punktu katechezy potrzebna będzie wiedza na temat działalności ekume
nicznej w Kościele lokalnym. Warto zapoznać uczniów z możliwościami włączenia
się w tę działalność. Można podać daty i miejsce odbywających się spotkań eku
menicznych (nie tylko tych bezpośrednio związanych z Tygodniem 18–25 stycznia).
K. zachęca uczniów, aby się włączyli w przygotowanie do Tygodnia Modlitw o Jed
ność. Warto zaakcentować naszą postawę wobec ludzi innych wyznań, podkreślić
poszanowanie dla „inności” również w dziedzinie religijnej. Należy podkreślić, że
ekumenizm jest szukaniem tego, co łączy, a nie tego, co dzieli.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie wpisują do zeszytów temat i notatkę. W ramach notatki można zapisać
definicję ekumenizmu oraz przykłady zaangażowania się w działalność ekumenicz
ną Kościoła lokalnego.
2. Modlitwa
Prośba za ludzi różnych wyznań o szukanie wspólnej drogi do tego samego
Boga.
202
3. Praca domowa
Wykonaj pracę plastyczną (symbol), która będzie przedstawieniem pojęcia
„ekumenizm”.
Literatura
D. Olszewski, Z zagadnień religioznawstwa, Łódź 1988.
D. Olszewski, Szkice z dziejów kultury religijnej, Katowice 1986.
J. Kłoczowski, Kościół katolicki w świecie i w Polsce. Szkice historyczne, Kato
wice 1986.
Ch. Lubich, Klucz do jedności, Katowice 1989.
203
36. Nad przepaściami podziałów – konflikty
i sposoby ich rozwiązywania
Ø Poznanie zależności między pokojem w rodzinie i wnętrzu człowieka
a pokojem na świecie.
Ø Zaangażowanie na rzecz światowego pokoju.
Wiedza:
– Uczeń wymienia najczęstsze źródła konfliktów między ludźmi
– podaje warunki usprawiedliwiające obronę z użyciem siły
– rozróżnia konflikty na tle międzynarodowym, etnicznym, oraz konflikty
rodzinne, szkolne, osobiste.
Umiejętności:
– Uczeń omawia mechanizmy powstawania konfliktów i sposoby ich poko
nywania
– uzasadnia potrzebę służby wojskowej
– wyjaśnia, czym jest pacyfizm, i dokonuje jego moralnej oceny.
– Uczeń stara się żyć w zgodzie z ludźmi i z własnym sumieniem
– łagodzi konflikty w swoim środowisku
– staje w obronie pokrzywdzonych.
Metody i techniki: analiza tekstu, analiza materiału filmowego, dyskusja, me

toda plakatu, pogadanka, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: tekst modlitwy św. Franciszka z Asyżu, karty pracy dla
czterech grup (teksty z KKK wraz z pytaniami), nagranie fragmentów
„Wiadomości” TV, fragmenty wypowiedzi św. Jana Pawła II na temat
wojny i pokoju, „pacyfka”.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Można wykorzystać tekst „Spraw łaskawie, Duchu Miłości” (podręcznik).
2. Prezentacja montażu „Wiadomości”
Dzisiejszą katechezę rozpoczniemy od obejrzenia fragmentu Wiadomości
TVP1. Obejrzyjcie z uwagą ten materiał. Będziemy chcieli odpowiedzieć na
pytanie, co jest głównym tematem doniesień telewizyjnych.
204
K. prezentuje nagranie. Może posłużyć się również nagraniem wiadomości z radia.
Moim celem nie było reklamowanie stacji telewizyjnej. Te fragmenty pokaza-
ły nam, na czym skupiają się redakcje. Jakiej zatem możemy udzielić odpowie-
dzi? Co jest głównym (czy też jednym z najczęstszych) tematem dziennika?
3. Rozmowa na temat przesłania prezentowanych wiadomości
K. rozmawia z uczniami, zwracając im uwagę na to, iż głównie stacje telewizyjne
najczęściej skupiają się na wypadkach, wojnach, kłótniach, morderstwach itp.
Żyjemy w epoce błyskawicznego przekazu informacji. Na pewno słyszeliście
określenie, że świat stał się „globalną wioską”. Przy pomocy Internetu, radia czy
telewizji o wydarzeniach w innych krajach czy na innych kontynentach dowia-
dujemy się w jednej chwili. Jak zauważyliście, na ogół słyszymy o istniejących na
ziemi konfliktach: między ludźmi w rodzinie, sąsiedztwie, szkole, jak również
między narodami i państwami. Wręcz wydaje się, że konflikty są wszechobecne.
Dlatego na dzisiejszej katechezie zajmiemy się zjawiskiem konfliktów i sposo-
bami ich usuwania.
II. ROZWINIĘCIE
1. Przyczyny konfliktów – wprowadzenie do pracy w grupach

Nikt nie uniknie konfliktu. Choć z drugiej strony nikt też nie pragnie uczest-
niczyć w konflikcie czy być w nim jedną ze stron. Konflikt rozpoczyna się często
od różnicy zdań, różnicy działania, różnicy celu. A może doprowadzić do kłótni,
zranień, nawet do wojny. Choć działania wojenne nie toczą się na polskiej ziemi,
to nie brak współcześnie miejsc, gdzie ludzie się nawzajem zabijają, opłakują
śmierć swoich bliskich, muszą uciekać ze swoich domów. Jak oceniać takie zja
wiska? Co mogą robić kraje, których wolność i suwerenność jest zagrożona?
W uzyskaniu odpowiedzi pomoże nam Katechizm Kościoła Katolickiego.
2. Praca w grupach nad tekstami KKK (czas – 10 min.)
K. dzieli klasę na cztery grupy. Każda otrzymuje kartę pracy (teczka pomocy).
Grupa 1 – KKK 2264 i 2308
„Uprawniona obrona może być nie tylko prawem, ale poważnym obowiąz-
kiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie drugiej osoby, za wspólne dobro
rodziny lub państwa” (KKK 2265).
„Kto broni swojego życia, nie jest winny zabójstwa, nawet jeśli jest zmuszony
zadać swemu napastnikowi śmiertelny cios” (KKK 2264).
„Każdy obywatel i wszyscy rządzący są zobowiązani do działania na rzecz
unikania wojen. Tak długo jednak jak będzie istniało niebezpieczeństwo wojny,
a równocześnie brakować będzie międzynarodowej władzy posiadającej nie-
zbędne kompetencje i wyposażonej w odpowiednią siłę... rządom nie można
odmawiać prawa do koniecznej obrony, byle wyczerpały wpierw wszystkie środki
pokojowych rokowań” (KKK 2308).
205
– Co oznacza „prawo do obrony koniecznej”?
– Komu ono przysługuje?
„Należy ściśle wziąć pod uwagę dokładne warunki usprawiedliwiające
uprawnioną obronę z użyciem siły militarnej. Powaga takiej decyzji jest podpo-
rządkowana ścisłym warunkom uprawnienia moralnego. Potrzeba jednocześnie
w tym przypadku:
– aby szkoda wyrządzana przez napastnika narodowi lub wspólnocie na-
rodów była długotrwała, poważna i niezaprzeczalna
– aby wszystkie pozostałe środki zmierzające do położenia jej kresu okazały
się nierealne lub nieskuteczne
– aby były uzasadnione warunki powodzenia
– aby użycie broni nie pociągało za sobą jeszcze poważniejszego zła i zamętu
niż zło, które należy usunąć. W ocenie tego warunku należy uwzględnić
potęgę współczesnych środków niszczenia.
Są to elementy tradycyjnie wymieniane w teorii tzw. wojny sprawiedliwej.
Ocena warunków uprawnienia moralnego należy do roztropnego osądu tych,
którzy ponoszą odpowiedzialność za dobro wspólne” (KKK 2309).
– Podaj warunki usprawiedliwiające obronę z użyciem siły.
– Dokonaj oceny współczesnych konfliktów zbrojnych pod kątem „prawa
do obrony z użyciem siły”.
Grupa 3 – KKK 2310 i 2311
„Władze publiczne mają prawo i obowiązek nałożyć na obywateli zobo-
wiązania konieczne dla obrony narodowej. Ci, którzy poświęcają się sprawie
ojczyzny, służąc w wojsku, są sługami bezpieczeństwa i wolności narodów. Jeżeli
wywiązują się należycie ze swojego zadania, prawdziwie przyczyniają się do
dobra wspólnego narodu i utrwalenia pokoju” (KKK 2310).
„Władze publiczne powinny uwzględnić przypadek tych, którzy z pobudek
sumienia odmawiają użycia broni; są oni jednak zobowiązani w inny sposób
służyć wspólnocie ludzkiej” (KKK 2311).
– Jaki jest cel służby wojskowej?
– Kto może być z niej zwolniony?
„Niesprawiedliwości, nadmierne nierówności w porządku gospodarczym lub
społecznym, zazdrość, podejrzliwość i pycha, które szerzą się między ludźmi
i narodami, wciąż zagrażają pokojowi i powodują wojny” (KKK 2317).
– Jakie są główne przyczyny konfliktów?
– O jakich zjawiskach mówi Katechizm?
3. Prezentacja efektów pracy grup
Przedstawiciele grup odczytują fragmenty KKK wraz z odpowiadającymi im pyta
niami i udzielają na nie odpowiedzi:
206
 Prawo do obrony koniecznej wypływa z obowiązku chronienia samego
siebie.
 Nie popełnia grzechu, kto musiał zabić napastnika, broniąc się przed
nim.
 Prawo do obrony koniecznej przysługuje osobie i państwu.
 Państwu wolno użyć siły militarnej, gdy: wszystkie pokojowe sposoby
rozwiązania konfliktu zawiodły, gdy napastnik wyrządza poważną i nie-
zaprzeczalną krzywdę i gdy jest ona dotkliwsza niż działania wojenne
podjęte dla jej naprawienia.
 Wojsko ma za zadanie stać na straży bezpieczeństwa i niezależności pań
stwa.
 Ze służby w wojsku mogą być zwolnieni ci, którym sumienie nie pozwala
posługiwać się bronią (odbywają oni zastępczy rodzaj służby: w obronie
cywilnej, straży pożarnej lub szpitalu).
 Źródłem konfliktów są zwłaszcza istniejące między ludźmi nierówności,
a także zazdrość, brak zaufania, źle pojęta duma itp.
4. Działania na rzecz pokoju – rozmowa kierowana
Wojna jest złem. Wyrządza różne krzywdy. Wielu ludzi cierpi jeszcze przez
długie lata po jej zakończeniu. Dlatego podejmuje się szereg inicjatyw na rzecz
zaprowadzenia pokoju na świecie.
– Jakie działania na rzecz likwidacji wszystkich konfliktów i niepokojów
między ludźmi daje się zaobserwować?
K. rozmawia z uczniami, dowartościowując ich wypowiedzi i podkreślając te wątki,
na które chciałby zwrócić ich szczególną uwagę.
– Kiedy przypada Światowy Dzień Pokoju? (1 stycznia)
– Kiedy po raz pierwszy go obchodzono? (w 1967 r.)
– Który z papieży go ustanowił? (Paweł VI)
– Co wydarzyło się w Asyżu w dniach 9–10 stycznia 1993 r.?
(św. Jan Paweł II zaprosił tam reprezentantów wszystkich religii świata,
aby wspólnie się modlić o pokój na świecie)
– Jaka nagroda przewidziana jest dla osób zasłużonych w staraniach o pokój
na świecie?
(Pokojowa Nagroda Nobla)
– Które ze znanych wam osób otrzymały Pokojową Nagrodę Nobla?
(np. Matka Teresa z Kalkuty, Lech Wałęsa)
K. prezentuje znak osób zaangażowanych w ruch pacyfistyczny, tzw. „pacyfkę”,
informując, że ten symbol przejęły ostatnio grupy satanistyczne i stracił on swój
pierwotny „pokojowy charakter”. W rozmowie z uczniami wyjaśnia źródła tego
ruchu i prezentuje kościoły chrześcijańskie, którym bliskie są ideały pacyfizmu.
Pacyfizm – ruch społeczny sprzeciwiający się wojnie. Oparty jest na teorii, że
trwały pokój jest konieczny do rozwoju i działalności człowieka. Pacyfizm jest
tak stary jak wojny, które burzyły pokój. Współczesny pacyfizm kojarzony jest
207
z ruchem hipisowskim, który rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych w latach
60. dwudziestego wieku. Wtedy na znak protestu wobec wojny w Wietnamie mło-
dzi ludzie palili książeczki wojskowe. Symbolem pacyfistów została pacyfka.
Pacyfizm chrześcijański – to forma pacyfizmu głoszona głównie przez nie-
które wspólnoty protestanckie (amiszy, braci polskich czy kwarków). Według
tych kościołów odrzucenie wojny, przemocy i agresji jest oparte na słowach
Pisma Świętego.
5. Praca w grupach nad fragmentami wypowiedzi papieskich (czas – 7 min.)
Pokój na ziemi zależy od każdego z nas. Ode mnie i od ciebie. Co możemy
robić, żeby na świecie nie było już wojen, a stacje telewizyjne nie donosiły
o różnego rodzaju konfliktach? Zastanowimy się nad tym teraz. Będziecie pra-
cować w grupach. Chodzi o sformułowanie krótkich wskazówek, dzięki którym
można by uniknąć sporów i waśni między ludźmi. Jako pomoc w wykonaniu
tego zadania otrzymacie fragmenty wypowiedzi św. Jana Pawła II.
Uczniowie pracują w grupach. K. rozdaje im kartki z zestawem odpowiednich tek
stów na temat wojny i pokoju (teczka pomocy) i czuwa nad ich pracą. Wnioski
zostają naniesione na tablicę, np.:
Szanuj swojego bliźniego.
Przebaczaj i proś o wybaczenie.
Módl się w intencji pokoju.
Stawiaj Boga na pierwszym miejscu.
Staraj się być zawsze blisko Chrystusa.
Pomagaj swoim potrzebującym braciom.
6. Tworzenie plakatu (czas – 10 min.)
Jeśli czas pozwoli, można później polecić poszczególnym zespołom, aby namalowały
plakat do wybranej wskazówki. Gotowe plakaty można umieścić w sali lekcyjnej
lub na szkolnym korytarzu.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Zadanie domowe
1. Napisz, jak możesz rozwiązywać konflikty w klasie? Kto może w tym
pomóc?
2. Jak wprowadzić w życie słowa Jezusa „Miłujcie waszych nieprzyjaciół;
dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą; błogosławcie tych, którzy was
przeklinają, i módlcie się za tych, którzy was oczerniają” (Łk 6,27-28)?
Napisz plan działań dla swojej klasy.
2. Modlitwa
Jedną z dróg prowadzących do pokoju na świecie jest modlitwa. Pan Jezus
powiedział do swoich uczniów: „Pokój mój daję wam”. Prośmy Go zatem o dar
pokoju dla każdego z nas, dla naszych rodzin. Prośmy, abyśmy umieli wprowa-
208
dzać pokój wszędzie tam, gdzie się znajdziemy. Pomodlimy się słowami świętego
Franciszka z Asyżu, który swoim życiem wprowadzał pokój między ludźmi.
Wybrany uczeń czyta:

„Uczyń mnie, Panie, narzędziem Twojego pokoju,
bym tam, gdzie jest nienawiść – zakorzeniał miłość,
tam, gdzie obraza – wnosił przebaczenie,
tam, gdzie niezgoda – głosił pojednanie,
tam, gdzie błąd panuje, bym przynosił prawdę,
tam, gdzie jest wątpienie, żebym krzewił wiarę,
tam, gdzie rozpacz, bym budził nadzieję,
tam, gdzie są ciemności, bym zapalał światło,
a tam, gdzie smutek, żebym wnosił radość.
Spraw, Panie, żebym nie o to zabiegał,
by mnie pocieszano, lecz żebym pocieszał,
nie szukał zrozumienia, lecz żebym rozumiał,
nie pragnął być kochanym, ale żebym kochał.
Albowiem siebie dając – coś się otrzymuje,
siebie zapomniawszy – można znaleźć siebie,
innym wybaczając – doznam przebaczenia,
a umierając – zmartwychwstaję wiecznie”.
(Św. Franciszek z Asyżu, w: W. Niewęgłowski, Podnoszę z ziemi mój głos, Paryż 1993, s. 123)
Literatura
M. Lawson, Wobec konfliktu, Kraków 1993.
Jan Paweł II, Przemówienie do prezydenta Republiki Bośni i Hercegowiny,
„L’Osservatore Romano”, nr 11(167) 1994, s. 14.
Jan Paweł II, Pokój jest zawsze możliwy. Przemówienie powitalne na lotnisku
w Zagrzebiu (10 września 1994), „L’Osservatore Romano”, nr 11(167)
1994, s. 18.
Jan Paweł II, Młodzi budowniczymi pokoju. Rozważanie przed modlitwą „Anioł
Pański”, „L’Osservatore Romano”, nr 11(167) 1994, s. 24.
Jan Paweł II, Nie szukajmy pokoju poza Chrystusem. Homilia (9 stycznia 1993),
„L’Osservatore Romano”, nr 3(151) 1993, s. 9. 10.
Jan Paweł II, Wojna nie jest nieunikniona. Spotkanie z uczestnikami seminarium
zorganizowanego przez „NATO Defense College” (7 lutego 1994), „L’Osse
rvatore Romano”, nr 3(161) 1994, s. 50.
Jan Paweł II, Rodzina szkołą pokoju. Rozważanie przed modlitwą „Anioł Pański”
(1 stycznia 1994), „L’Osservatore Romano”, nr 2 (160) 1994, s. 23.
209
37. Społeczne nauczanie papieskie
Ø Poznanie głównych tez katolickiej nauki społecznej.
Ø Pogłębienie spojrzenia na rzeczywistość w oparciu o wskazówki wynikające
z nauczania społecznego papieży.
Wiedza:
– Uczeń wymienia dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła
– wymienia problemy poruszane w encyklikach społecznych.
Umiejętności:
– Uczeń uzasadnia, że społeczne nauczanie Kościoła jest istotnym czynni
kiem osobowego i społecznego rozwoju.
– Uczeń wyraża zainteresowanie nauczaniem społecznym Kościoła
– modli się w intencjach papieskich i za papieża.
Metody i techniki: praca z tekstem, uzupełnianie tabeli, rozmowa kierowana,

modlitwa.
Środki dydaktyczne: tabela do uzupełnienia, encykliki papieskie, fragmenty
z encyklik (grupy: od 1 do 5), modlitwa św. Jana Pawła II z encykliki Sol-
licitudo rei socialis.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba w intencjach papieskich, o sprawiedliwość i miłość społeczną.
„O Panie,
obal mury nienawiści,
które dzielą narody.
Niech tam, gdzie obfituje grzech,
jeszcze bardziej zaobfituje
sprawiedliwość i miłość,
do której w Tobie
wezwany jest każdy człowiek,
każdy lud i naród.
Boże Pokoju,
wyprostuj drogi ludzi,
aby znowu współżyli z sobą jak sąsiedzi,
210
jak bracia i siostry,
jak „synowie Ojca w Jednorodzonym Synu”:
w Chrystusie,
który jest naszym prawdziwym Pokojem.
Amen”.
(Modlimy się z Janem Pawłem II, wyb. A. Sujka, Warszawa 1997, s. 111)

Naszą katechezę rozpoczniemy od słów angielskiego poety Johna Donne’a,
który żył w latach 1573–1631. Zawarte w nich przesłanie będzie jej myślą prze-
wodnią. Posłuchajcie:
„«Żaden człowiek nie jest samotną wyspą» (T. Merton); każdy stanowi uło-
mek kontynentu, część lądu. Jeżeli morze zmyje choćby grudkę ziemi, Europa
będzie pomniejszona, tak samo jak gdyby pochłonęło przylądek, włość twoich
przyjaciół czy twoją własną. Śmierć każdego człowieka umniejsza mnie, albo-
wiem jestem zespolony z ludzkością”.
– Jak rozumiecie te słowa?
(każdy z nas potrzebuje innych, żyjemy razem, a nie samotnie na bez-
ludziu; jesteśmy jak system naczyń połączonych: gdy jednemu dzieje się
krzywda, to tak naprawdę krzywdzeni są wszyscy; nie da się być obojętnym
na to, co spotyka kogoś innego)
II. ROZWINIĘCIE
1. Natura społeczna człowieka – elementy wykładu

W Księdze Rodzaju czytamy, że Bóg umieścił stworzonego przez siebie
Adama w ogrodzie Eden, gdzie mu niczego nie brakowało. Stwórca zauważył
jednak pewną lukę, skoro powiedział: „Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był
sam”. Odnosi się to nie tylko do rodzaju męskiego (użyty w oryginale hebrajski
termin adam oznacza zarówno mężczyznę, jak i w ogóle człowieka), lecz do
wszystkich ludzi: Nie jest dobrze, żeby człowiek był sam! Żyjemy więc w społe-
czeństwie. A o człowieku mówi się, że ma społeczną naturę. Kościół w swoim
nauczaniu wypowiada się również na temat spraw społecznych. Na przestrzeni
stu lat ukazało się kilka ważnych dokumentów, które te społeczne problemy
omawiają.
2. Tytuły i autorzy encyklik społecznych – praca z tekstem i uzupełnianie tabeli
(czas – 7 min.)
K. rozdaje uczniom egzemplarze encyklik papieskich i tabelę do uzupełnienia
(teczka pomocy). K. wpisuje do tabeli tytuły.
Macie przed sobą dokumenty, w których papieże podejmowali tematykę spo
łeczną. Waszym zadaniem będzie uzupełnić tabelę na podstawie otrzymanego
dokumentu. Pod koniec każdej encykliki widnieje zawsze podpis jej autora
211
wraz z datą, kiedy ją ogłoszono. Tytuł encykliki w języku łacińskim to zwykle
dwa pierwsze słowa zaczynające ten dokument.
Tytuł w jęz. łacińskim Znaczenie tytułu Autor Data ogłoszenia

„Rerum novarum” Rzeczy nowe Leon XIII 15 maja 1891
„Quadragesimo anno” Czterdzieści lat Pius XI 15 maja 1931
„Mater et Magistra” Matka i Mistrzyni Jan XXIII 15 maja 1961
„Pacem in terris” Pokój na ziemi Jan XXIII 11 kwietnia 1963
„Populorum progressio” Rozwój ludów Paweł VI 26 marca 1967
Osiemdziesiąta
„Octogesima ad veniens” Paweł VI 14 maja 1971
rocznica
Odkupiciel czło-
„Redemptor hominis” Jan Paweł II 4 marca 1979
wieka
„Laborem exercens” Z pracy swojej Jan Paweł II 14 września 1981
Społeczna troska
„Sollicitudo rei so cialis” Jan Paweł II 30 grudnia 1987
Kościoła
„Centessimus annus” Sto lat Jan Paweł II 1 maja 1991
K. daje uczniom trochę czasu. W razie potrzeby służy pomocą. Później trzeba wspól
nie uzupełnić tabelę na tablicy w oparciu o wyniki prac poszczególnych uczniów.
3. Omówienie treści tabeli
Wiemy już, kiedy powstały poszczególne dokumenty społeczne papieży
poczynając od Leona XIII, a kończąc na Janie Pawle II. Przejrzyjcie teraz
encykliki. Spróbujcie się zorientować, czego one dotyczą. Zwróćcie uwagę na
tytuły i podtytuły rozdziałów.
Nie chodzi tu o dokładne analizowanie treści encyklik, lecz o hasłowe zasygnalizowanie
pewnych tematów społecznych, podejmowanych przez papieży w ich nauczaniu.
– Jakie sprawy poruszają papieże w napisanych przez siebie dokumentach
społecznych? (prawa człowieka, jego godność, zadania państwa, praca
i słuszna płaca, problem bezrobocia, problem nierówności na świecie)
4. Przesłanie encyklik społecznych – praca w grupach (czas – 10 min.)
Teraz będziemy chcieli przyjrzeć się trochę dokładniej katolickiemu na-
uczaniu społecznemu. Za chwilę otrzymacie fragmenty papieskich encyklik
społecznych (teczka pomocy). Waszym zadaniem będzie udzielenie odpowiedzi
na dwa pytania:
– O czym mówi papież w tej encyklice?
– Jakie są jego wskazania co do omawianego problemu?
Poszczególne grupy zajmują się przydzielonymi tekstami encyklik:
212
Grupa 1 – Rerum novarum
prawo robotnika do odpoczynku, płaca
„…naprzód winno państwo wyzwolić pracowników z niewoli ludzi chciwych,
którzy dla celów zysku bez miary nadużywają osób jak rzeczy martwych. Ani
sprawiedliwość, ani uczucie ludzkości nie pozwalają wymagać takiej pracy, by
umysł tępiał od zbytniego trudu, a ciało upadało od zmęczenia. Sprawność
ludzka, jak i cała natura ma swoje określone granice, których przekraczać nie
wolno. Dlatego praca dzienna nie powinna wykraczać poza liczbę godzin dozwo-
loną przez siły ludzkie. Jak wielkie zaś mają być przerwy w pracy, rozstrzygnąć
o tym należy uwzględniając różne rodzaje pracy, okoliczności czasu i miejsca,
wreszcie zdrowie pracowników”.
„W ogóle więc spoczynek winien być tak długi, jak długiego czasu trzeba na
odzyskanie sił zniszczonych przez pracę; ten jest bowiem cel spoczynku, żeby
odnawiał siły starte pracą”.
„…płaca winna pracownikowi rządnemu i uczciwemu wystarczyć na utrzy-
manie życia. Jeśli zatem pracownik, zmuszony koniecznością albo skłoniony
strachem przed gorszym nieszczęściem, przyjmuje niekorzystne dla siebie wa-
runki, ponieważ mu je narzuca właściciel warsztatu lub w ogóle pracodawca,
wtedy dokonuje się gwałt, przeciw któremu głos podnosi sprawiedliwość”.
Grupa 2 – Pacem in terris (fragmenty)
prawa i obowiązki człowieka, stosunki między państwami, równość naro
dów
„Każdemu z praw odpowiadają w tym samym człowieku i obowiązki.
I tak, aby posłużyć się paroma przykładami, prawo człowieka do życia wiąże
się z obowiązkiem utrzymywania własnego życia; prawo do poziomu godnego
człowieka – z obowiązkiem godziwego życia; prawo do wolności w poszukiwaniu
prawdy – z obowiązkiem dalszego pogłębiania i poszerzania tych poszukiwań.
(…) w społeczności ludzkiej każdemu prawu naturalnemu jednego człowieka
odpowiada obowiązek innych ludzi, a mianowicie obowiązek uznania i po-
szanowania tego prawa. Tych więc ludzi, którzy dopominają się o swe własne
prawa, a równocześnie albo całkowicie zapominają o swych obowiązkach, albo
wykonują je niedbale, trzeba porównywać z tymi, którzy jedną ręką wznoszą
gmach, a drugą go burzą”.
„Należy przyjąć jako zasadę, że wzajemne stosunki między państwami muszą
układać się w prawdzie. Prawda zaś wymaga, aby w tej dziedzinie nie uznawać
żadnej dyskryminacji rasowej. Dlatego za świętą i niewzruszoną należy uznać
zasadę, że wszystkie państwa są sobie z natury równe co do godności. Każde
z nich ma więc prawo do istnienia, rozwoju, posiadania niezbędnych do tego
środków, podejmowania na własną odpowiedzialność inicjatywy w dążeniu do
nich i ich osiąganiu. Ma też uzasadnione prawo domagać się poszanowania
swego dobrego imienia i należnego sobie szacunku. (…) między narodami
jedne przewodzą innym w dziedzinie osiągnięć naukowych, rozwoju kultury
213
i postępu gospodarczego. W żadnym jednak wypadku nie wolno im z racji ich
przewagi panować niesłusznie nad innymi, lecz mają one wnosić większy wkład
we wspólny rozwój narodów”.
Grupa 3 – Redemptor hominis (fragmenty – p. 10, 11, 16, 17, 20)
godność człowieka, powołanie do miłości, człowiek jest najważniejszy
„Człowiek nie może żyć bez miłości. Człowiek pozostaje dla siebie istotą
niezrozumiałą, jego życie jest pozbawione sensu, jeśli nie objawi mu się Miłość,
jeśli nie spotka się z Miłością, jeśli jej nie dotknie i nie uczyni w jakiś sposób
swoją”.
„Chrystus-Odkupiciel objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi.
Człowiek odnajduje w nim swoją właściwą wielkość, godność i wartość swego
człowieczeństwa. Odkupienie, które przyszło przez krzyż, nadało człowiekowi
ostateczną godność i sens istnienia w świecie, sens w znacznej mierze zagubiony
przez grzech” (RH, 10).
„(...) wielkość ceny naszego odkupienia świadczy zarazem o tej wartości,
jaką człowiekowi przyznaje sam Bóg, świadczy o naszej godności w Chrystusie”
(RH, 20).
„W Chrystusie i przez Chrystusa człowiek zdobył pełną świadomość swojej
godności, swojego wyniesienia, wartości samego człowieczeństwa, sensu swojego
bytowania” (RH 11).
„Człowiek nie może zrezygnować z siebie, ze swojego właściwego miejsca
w świecie widzialnym, nie może stać się niewolnikiem rzeczy, samych stosun-
ków ekonomicznych, niewolnikiem produkcji, niewolnikiem swoich własnych
wytworów” (RH 16).
„…dobro człowieka – osoby we wspólnocie – jako podstawowy wyznacznik
dobra wspólnego, musi stanowić istotne kryterium wszystkich programów,
systemów czy ustrojów” (RH 17).
Grupa 4 – Laborem exercens (fragmenty – wstęp, p. 6, 10, 18, 19)
praca, słuszna płaca, świadczenia dla bezrobotnych
„Z pracy swojej ma człowiek pożywać chleb codzienny i poprzez pracę ma
się przyczyniać do ciągłego rozwoju nauki i techniki, a zwłaszcza do nieustan-
nego podnoszenia poziomu kulturalnego i moralnego społeczeństwa, w którym
żyje jako członek braterskiej wspólnoty” (...). Praca wyróżnia go wśród reszty
stworzeń, których działalności związanej z utrzymaniem życia nie można na-
zwać pracą – tylko człowiek jest do niej zdolny i tylko człowiek ją wykonuje”
(LE, wstęp).
„...różne prace spełniane przez ludzi mogą mieć większą lub mniejszą
wartość przedmiotową, trzeba jednak podkreślić, że każda z nich mierzy się
nade wszystko miarą godności samego podmiotu pracy, czyli osoby: człowieka,
który ją spełnia” (LE 6). „Praca jest warunkiem zakładania rodziny, rodzina
bowiem domaga się środków utrzymania, które w drodze zwyczajnej nabywa
człowiek przez pracę” (LE 10). „Za sprawiedliwą płacę, gdy chodzi o dorosłego
214
pracownika obarczonego odpowiedzialnością za rodzinę, przyjmuje się taką,
która wystarcza na założenie i godziwe utrzymanie rodziny oraz na zabezpie-
czenie jej przyszłości. (…) Inną dziedziną świadczeń jest ta, która wiąże się
z prawem do wypoczynku – przede wszystkim chodzi tutaj o regularny wypo-
czynek tygodniowy, obejmujący przynajmniej niedzielę, a oprócz tego o dłuższy
wypoczynek, czyli tak zwany urlop raz w roku, ewentualnie kilka razy w roku
przez krótsze okresy. Wreszcie chodzi również o prawo do emerytury” (LE 19).
„Obowiązek świadczeń na korzyść bezrobotnych, czyli obowiązek wypłacania
odpowiednich zasiłków niezbędnych dla utrzymania niezatrudnionych pracow-
ników oraz ich rodzin, jest powinnością wynikającą z najbardziej podstawowej
zasady porządku moralnego w tej dziedzinie – to znaczy z zasady powszechnego
używania dóbr” (LE 18).
Grupa 5 – Sollicitudo rei socialis (p. 27, 28)
posiadanie, nadmiar rzeczy, reklama
„...samo gromadzenie dóbr i usług, nawet z korzyścią dla większości, nie
wystarcza do urzeczywistnienia ludzkiego szczęścia. Przeciwnie, doświadczenie
niedawnych lat uczy, że jeśli cała wielka masa zasobów i możliwości oddana do
dyspozycji człowieka nie jest kierowana zmysłem moralnym i zorientowana na
prawdziwe dobro rodzaju ludzkiego, łatwo obraca się przeciw człowiekowi –
jako zniewolenie. (…) Nadrozwój, polegający na nadmiernej rozporządzalności
wszelkiego typu dobrami materialnymi na korzyść niektórych warstw społecz-
nych, łatwo przemienia ludzi w niewolników posiadania i natychmiastowego
zadowolenia, nie widzących innego horyzontu, jak tylko mnożenie dóbr już
posiadanych lub stałe zastępowanie ich innymi, jeszcze doskonalszymi. Jest to
tak zwana cywilizacja spożycia czy konsumizm, który niesie z sobą tyle odpadków
i rzeczy do wyrzucenia. Posiadany przedmiot, zastąpiony innym, doskonalszym,
zostaje odrzucany bez uświadomienia sobie jego ewentualnej trwałej wartości
dla nas lub dla kogoś uboższego. (…) jeśli się nie jest uodpornionym na wszech-
obecną reklamę i nieustannie kuszące propozycje nabycia nowych produktów,
wówczas im więcej się posiada, tym więcej się pożąda, podczas gdy najgłębsze
pragnienia pozostają niezaspokojone, a nawet zagłuszone” (SRS, 27, 28).
5. Stosowanie zasad katolickiej nauki społecznej – dyskusja
W encyklice Sollicitudo rei socialis św. Jan Paweł II wyjaśniał, czym jest
nauka społeczna Kościoła. Jest to „stosowanie słowa Bożego do życia ludzi
i społeczeństw, a jej celem jest wyjaśnianie rzeczywistości poprzez badanie jej
zgodności czy niezgodności z nauką Ewangelii” (SRS, 41). Ową naukę społeczną
Kościoła można sprowadzić do przyglądania się światu i do jego oceny zgodnie
z prawdą Pisma Świętego.
Wiecie już, czym jest katolicka nauka społeczna.
– Kto przede wszystkim powinien znać społeczne nauczanie Kościoła?
(politycy, przedsiębiorcy, robotnicy, kapłani, wszyscy ludzie)
– Dlaczego dotyczy to zwłaszcza polityków i przedsiębiorców?
215
(ponieważ oni w większym stopniu niż reszta społeczeństwa kształtują
rzeczywistość gospodarczą i polityczną)
– Jak, według was, należy ocenić rzeczywistość pod kątem jej zgodności ze
społecznym nauczaniem papieskim?
Można zwrócić uwagę na zjawisko bezrobocia, konflikty między narodami, zadłu
żenie niektórych państw itp. Dyskusję bardzo ożywią cytaty z prasy codziennej.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Zachęcam was do zapoznawania się z papieskim nauczaniem na różne
tematy, nie tylko społeczne. Zobaczycie, o jak wielu aktualnych sprawach się
tam mówi. Nie ma bowiem w naszym życiu problemów, które byłyby obojętne
moralnie i których nie można byłoby ocenić jako dobrych lub złych.
Pomódlmy się na koniec modlitwą, która znajduje się w encyklice Jana
Pawła II Sollicitudo rei socialis (p. 49):
„Wszechmogący Boże, wszystkie narody mają wspólne pochodzenie i two-
rzą jedną rodzinę; przeniknij swoją miłością serca wszystkich ludzi i spraw,
aby pragnęli postępu swoich braci; niech dobra, których hojnie udzielasz całej
ludzkości, służą postępowi każdego człowieka, niech w społeczności ludzkiej
znikną wszelkie podziały, a zapanuje równość i sprawiedliwość. Amen”.
2. Praca domowa
1. Napisz rozprawkę na temat międzyludzkiej solidarności.
2. Opisz przestrzeganie praw człowieka w Polsce.
3. Uzasadnij motto katechezy: „Nikt nie jest samotną wyspą”.
216
38. Na ojczystej ziemi – pielgrzymki Jana
Pawła II do Polski oraz ich przesłania
Ø Głębsze poznanie i zrozumienie pielgrzymek Jana Pawła II do Polski jako
szczególnego daru dla Polaków.
Ø Zainteresowanie papieskimi pielgrzymkami do Ojczyzny i ich przesła-
niem.
Wiedza:
– Uczeń podaje liczbę pielgrzymek Jana Pawła II do kraju i wymienia ich
daty
– wskazuje na mapie miejsca, które odwiedził.
Umiejętności:
– Uczeń interpretuje ważniejsze z przesłań papieskiego nauczania w Oj-
czyźnie
– charakteryzuje wartość papieskich pielgrzymek dla narodu.
– Uczeń modli się za wstawiennictwem św. Jana Pawła II
– inspiruje się w życiu i postępowaniu nauką św. Jana Pawła II
– wykazuje aktywność poznawczą w zgłębianiu jego pism
– z zaangażowaniem bierze udział w konkursach na temat pontyfikatu Jana
Pawła II.
Metody i techniki: praca z tekstem, praca z mapą, rozmowa kierowana, „kula

śniegowa”, konkurs, „konferencja prasowa”, praca w grupach, praca in
dywidualna.
Środki dydaktyczne: kasety wideo, kartki z wypisanymi datami i hasłami piel
grzymek, przeźrocza, mapa.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
K. wyświetla kilka slajdów związanych z Janem Pawłem II, odmawiając z uczniami
modlitwę spontaniczną za wstawiennictwem Błogosławionego.
2. Cechy pontyfikatu św. Jana Pawła II – rozmowa kierowana
Po modlitwie K. poleca uczniom, aby wypisali cechy najbardziej charakterystycz
ne dla pontyfikatu św. Jana Pawła II. Następnie uczniowie w dwójkach wybierają
217
trzy ich zdaniem najważniejsze. K. czuwa nad tym, aby pojawiło się określenie
„pielgrzymki”.
II. ROZWINIĘCIE
1. Poszukiwanie celu pielgrzymek papieskich

Na podstawie odtworzonych krótkich fragmentów pielgrzymek św. Jana Pawła
II do Ojczyzny (audio lub video) K. wspólnie z uczniami szuka odpowiedzi na
pytanie:
– Jaki był zasadniczy cel papieskiego pielgrzymowania?
2. Przesłania pielgrzymek św. Jana Pawła II do Polski – praca w grupach (czas
– 10 min.)
K. dzieli klasę na pięć do sześciu grup. Każda otrzymuje kartki, na których widnieją
daty poszczególnych pielgrzymek, jak również kartki z wypisanymi ich hasłami. Za
daniem uczniów jest dostosować daty kolejnych wizyt św. Jana Pawła II w Polsce
do hasła każdej z nich (teczka pomocy).
Pierwsza pielgrzymka – 2-10 czerwca „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi

1979 oblicze ziemi”
Druga pielgrzymka – 16-23 czerwca 1983 „Pokój Tobie, Polsko”
Trzecia pielgrzymka – 8-14 czerwca 1987 „Do końca nas umiłował”
Czwarta pielgrzymka (część I) – 1-9 „Ku wolności wyswobodził nas
czerwca 1991 Chrystus”
Czwarta pielgrzymka (część II) – 13-16 Światowy Dzień Młodzieży
sierpnia 1991
„Chrystus wczoraj, dzisiaj i na
Piąta pielgrzymka – 31 maja do 10 czerw-
wieki”
ca 1997
Szósta pielgrzymka – 5-17 czerwca 1999 „Bóg jest miłością”

„Bóg bogaty w miłosierdzie”
Siódma pielgrzymka – 16-19 sierpnia 2002
Tak uporządkowane informacje uczniowie z poszczególnych grup umieszczają na

wspólnej dużej planszy, a potem, nadal w tych samych grupach, pracują nad tekstami
dotyczącymi papieskich pielgrzymek do kraju (teczka pomocy). Każda grupa otrzy
muje mapę Polski. Zadanie grupy polega na tym, żeby w oparciu o tekst sporządzić
krótką charakterystykę pielgrzymki (jakie było jej główne przesłanie, które miejsca
odwiedził Papież, ze wskazaniem tych miejsc na mapie). Należy ukazać warunki poli
tyczno-społeczne, w jakich odbywały się te wizyty, oraz ich efekt dla życia Polaków.
218
3. Prezentacja efektów pracy grup i redagowanie notatki
Przedstawiciele grup referują wyniki swojej pracy. Pozostali uczniowie sporządzają
krótką notatkę z poszczególnych pielgrzymek. Mogą zadawać dodatkowe pytania
referującym w oparciu o formułę konferencji prasowej.
4. Wyjątkowy wymiar pielgrzymek św. Jana Pawła II – metoda „kuli śniegowej”
(czas – 5 min.)
Na koniec sprawozdania z pracy poszczególnych grup K. zwraca się do uczniów,
żeby w jednym zdaniu zapisali, na czym polega wyjątkowość i niezwykłość tych
papieskich podróży. Praca odbywa się metodą śniegowej kuli (uczniowie najpierw
pojedynczo, potem w dwójkach, czwórkach i ósemkach tworzą tylko jedno zdanie
na podstawie stwierdzeń wcześniejszych).
5. Konkurs z wykorzystaniem nagrań z papieskich pielgrzymek do Polski
K. odtwarza fragmenty nagrań z poszczególnych pielgrzymek. Zadaniem uczniów
jest określić numer danej pielgrzymki oraz jej miejsce. Można to przeprowadzić
jako konkurs: kto pierwszy prawidłowo odgadł, wstaje i odpowiada. K. zatrzymuje
odtwarzanie. Jeśli zaś odpowiedź nie jest prawidłowa, trwa ono dalej, aż do skutku.
Nagrodą za poprawną odpowiedź są oklaski, dobre oceny itp.
III. Zakończenie
1. Modlitwa
2. Praca domowa
1. Przeprowadź wywiad z uczestnikiem pielgrzymki (lub pielgrzymek) św.
Jana Pawła II do Ojczyzny.
2. Wypisz główne myśli z wybranego papieskiego wystąpienia do Pola-
ków.
219
39. Kultura nośnikiem wartości
duchowych
Ø Głębsze poznanie wartości kultury wyższej oraz zagrożeń, jakie przynosi
kultura masowa.
Ø Twórcza refleksja nad dziełami sztuki. Umiejętność odróżniania arcydzieł
od kiczu.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcia: kultura masowa – hedonistyczna (to, co się lu-
dziom podoba), kultura tworzenia
– rozumie, że kultura tworzenia jest matką arcydzieł.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, dlaczego kultura masowa traci na wartości, i uzasadnia
jej niszczycielski charakter
– wyjaśnia, dlaczego arcydzieła nabierają z czasem większej wartości
– uzasadnia, dlaczego kultura tworzenia jest nośnikiem wartości ducho
wych.
– Uczeń docenia arcydzieła kultury
– jest wrażliwy na piękno
– otacza troską przedmioty i miejsca ukazujące kulturę tworzenia.
Metody i techniki: dyskusja, praca z ilustracjami i zdjęciami, praca z tekstem,

układanie wiersza, mataplan.
Środki dydaktyczne: kilka płyt z nagraniami muzyki popularnej, młodzieżowej
oraz klasycznej; reprodukcje kilku słynnych obrazów oraz typowe kicze.
I. Wprowadzenie
1. Modlitwa
Czego chcesz od nas, Panie,
Za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa,
Którym nie masz miary?
Kościół Cię nie ogarnie,

Wszędy pełno Ciebie,
220
I w otchłaniach, i w morzu,
Na ziemi i w niebie.
Złota też, wiem, nie pragniesz,

Bo to wszystko Twoje,
Cokolwiek na tym świecie
Człowiek mieni swoje.
Wdzięcznym Cię tedy sercem,

Panie, wyznawamy,
Bo nad nie przystojniejszej
Ofiary nie mamy.
(Jan Kochanowski)
2. Rozmowa wprowadzająca w temat z prezentacją płyt i obrazów

K. prezentuje kilka płyt z nagraniami muzyki popularnej, młodzieżowej i klasycz
nej (najlepiej z naklejonymi na nich cenami), reprodukcje kilku słynnych obrazów
oraz typowe kicze. Po chwili pyta:
– W jakim celu słucha się muzyki i ogląda obrazy?
– Co to ludziom daje?
3. Zapis tematu katechezy
II. ROZWINIĘCIE
1. Wartość wytworów kultury – rozmowa kierowana

K. rozmawia z klasą o wartości wytworów kultury.
– Dlaczego ceny płyt są tak różne?
– Dlaczego niektóre obrazy warte są majątek, a inne można kupić za parę
groszy?
– Co przesądza o wartości tworzonych dzieł?
– Jak odróżnić prawdziwe dzieło sztuki od kiczu?
Większość wielkich dzieł nie jest dostępna dla każdego. I nie chodzi tu tylko
o finanse. Trzeba mieć pewien poziom wiedzy i wrażliwości, żeby odczytać ich
głęboką treść. Wielcy twórcy przekazują w swoich dziełach przesłanie ważne
zarówno dla nich, jak i dla całej ludzkości. Jest ono jednak ukryte w symbo-
lach, w kompozycji dzieła, w charakterystycznych dla danego artysty środkach
wyrazu. Arcydzieła nawiązują do innych dzieł swej epoki, jak i do dorobku
minionych wieków, ale przede wszystkim wnoszą coś nowego, co nadaje im
niepowtarzalne znamię. Ich odbiór sam w sobie jest sztuką i tej sztuki można
się nauczyć. Podejmując ten trud, wchodzimy w krąg kultury wyższej, elitarnej,
która może nas ubogacić.
221
2. Praca z ilustracją – interpretacja obrazu
K. proponuje analizę zamieszczonego w podręczniku obrazu Georges’a de La
Tour. Najpierw uczniowie próbują zinterpretować go sami, a następnie konfrontują
swoje odkrycia z zamieszczonym w podręczniku tekstem według Tadeusza Boruty
(Szkoła patrzenia, Kielce 2003).
3. Klasyfikacja wytworów kultury
– Które z prezentowanych płyt i obrazów można zaliczyć do kultury wyższej,
czyli elitarnej, zwanej też kulturą tworzenia?
Utwory, których odbiór nie wymaga żadnego przygotowania i jest dostępny
dla każdego, zaliczają się do tzw. kultury masowej, popularnej.
– Jak oddziałuje na nas jeden i drugi rodzaj kultury?
(pierwszy budzi żywe emocje, inspirując do własnej twórczości, drugi
wypełnia tylko czas, przynosząc trochę relaksu, jak np. „muzyka lekka,
łatwa i przyjemna”)
Pozostawanie tylko pod wpływem kultury masowej może zagrażać duchowe-
mu rozwojowi człowieka, prowadzi bowiem do rezygnacji z twórczego wysiłku,
pozostawiając odbiorców na poziomie rzeczy lekkich, łatwych i przyjemnych
i przez to czasem wręcz ogłupiających. Czyni go niezdolnym do samodzielnej
krytycznej oceny otaczających go zjawisk i faktów, przekonując o konieczności
bezmyślnego naśladowania lansowanych aktualnie zachowań.
4. Układanie wiersza (czas – 5-7 min.)
– Które z dzieł sztuki pobudziło cię do głębszego osobistego namysłu?
K. poleca uczniom napisanie wiersza inspirowanego dowolnym dziełem sztuki.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Planowanie wycieczki
K. prosi uczniów o wymienienie, gdzie w najbliższych okolicach znajdują się dzieła
sztuki (kościoły, muzea, galerie, wystawy okolicznościowe itp.).
2. Modlitwa
Bądź na wieki pochwalon,
Nieśmiertelny Panie,
Twoja łaska, Twa Dobroć
Nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, póki raczysz,
Na tej niskiej ziemi,
Jeno zawżdy niech będziem
Pod skrzydłami Twymi.
(Jan Kochanowski)
222
3. Praca domowa
1. Rozwiń słowa Cypriana Kamila Norwida („Promethidion”):
„Bo piękno na to jest, by zachwycało
Do pracy – praca, by się zmartwychwstało”.
2. Przygotuj na następne spotkanie wystawę znanych dzieł sztuki (repro-
dukcje obrazów lub ich zdjęcia).
3. Dokonaj pisemnej interpretacji dowolnego obrazu.
223
40. Ile prawdy jest w „medialnych faktach”
Ø Uwrażliwienie na manipulacyjne działania środków społecznego przeka-
zu.
Ø Kształtowanie dojrzałego podejścia do informacji podawanych w me-
diach.
Wiedza:
– Uczeń wskazuje wartości i zagrożenia zawarte w faktach medialnych pre-
zentowanych we współczesnych środkach przekazu
– określa znaczenie sztuki dla duchowego rozwoju człowieka.
Umiejętności:
– Uczeń przewiduje skutki braku poszanowania dla prawdy w życiu spo-
łecznym
– opisuje, jak umiejętnie korzystać z mediów
– rozpoznaje ukryty w mediach podstępny zamiar manipulacji zachowaniem
odbiorcy.
– Uczeń zachowuje wolność (dystans) wobec obrazów narzucanych przez
reklamę
– roztropnie korzysta z dostępnych mediów.
Metody i techniki: wykład urozmaicony, dyskusja, praca z tekstem biblijnym

i tekstami KKK, redagowanie artykułu prasowego.
Środki dydaktyczne: tekst modlitwy do Ducha Świętego, kserokopie pierwszych
stron znanych polskich gazet o różnych profilach.
I. WPROWADZENIE

K. odczytuje wstęp, a wybrani uczniowie prośby o kolejne dary.
Duchu Święty, Ty nas uświęcasz i wspomagasz w pracy nad sobą. Ty nas
pocieszasz i wspierasz, gdy jesteśmy słabi i bezradni. Proszę Cię o twoje dary.
1. Proszę o dar mądrości, bym poznał i miłował Prawdę wiekuistą, którą
jesteś Ty, mój Boże.
2. Proszę o dar rozumu, abym – na ile mój umysł może pojąć – zrozumiał
prawdy wiary.
3. Proszę o dar umiejętności, abym patrząc na świat, dostrzegał w nim dzieło
224
Twojej dobroci i mądrości i abym nie łudził się, że rzeczy stworzone mogą
zaspokoić wszystkie moje pragnienia.
4. Proszę o dar rady na chwile trudne, gdy nie będę wiedział, jak postąpić.
5. Proszę o dar męstwa na czas szczególnych trudności i pokus.
6. Proszę o dar pobożności, abym chętnie obcował z Tobą na modlitwie,
abym patrzył na ludzi jako na braci, a na Kościół jak narzędzie Twej
ojcowskiej opieki.
7. Proszę o dar bojaźni Bożej, bym lękał się grzechu, który Ciebie, o Boże,
obraża. Amen.
2. „Przegląd prasy”
Przed laty słyszałem taki humor:
– Czy to prawda, że po wejściu do UE Polska zyska 10 mld w ciągu dwóch
lat?
– W zasadzie tak, ale nie w ciągu dwóch lat, tylko roku. Nie 10, ale 20 mld.
I nie zyska, tylko straci. Reszta się zgadza.
To tylko dowcip. Można powiedzieć – zabawa w mówienie niepełnej prawdy.
Dowcipy mówimy, by poprawić sobie nastrój, by rozładować ciężką atmosferę.
Jednak gdy z taką „rzetelnością” prawdę przekazują dziennikarze, to już dobrze
nie jest.
K. przywołuje powszechnie znany przykład informacji medialnej, która w istocie
wprowadza w błąd czytelnika.
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład urozmaicony
Z rzetelnością przekazywanej prawdy nie jest dobrze. Świadczy o tym an-
tynagroda – Hiena Roku, przyznawana przez Stowarzyszenie Dziennikarzy
Polskich. Otrzymują ją dziennikarze, którzy wyróżnili się szczególną nierze-
telnością i lekceważeniem zasad etyki dziennikarskiej. Jednym z pierwszych
laureatów została TVP Łódź za emisję wywiadu z Grzegorzem Piotrowskim.
Przebywający na przepustce z więzienia zabójca księdza Jerzego Popiełuszki
wziął udział w promocji antyklerykalnego czasopisma „Fakty i Mity”. Relacja
ze specjalnie urządzonej konferencji prasowej zdominowała popołudniowe
wiadomości lokalnej telewizji. Po relacji w TVP Łódź nadano kilkunastomi-
nutową rozmowę z Piotrowskim, zakończoną planszą z podziękowaniami dla
„Faktów i Mitów”. Podczas wywiadu Piotrowski stwierdził, że Popiełuszko
nie został zamordowany, lecz „sam się udusił”. W uzasadnieniu tytułu dla
TVP Łódź Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich podkreślało, że wywiad
nosił „sensacyjny tytuł”: „Nie zabiłem księdza Popiełuszki – mówi Grzegorz
Piotrowski”. Tytuł ten nie miał jednak żadnego pokrycia w przebiegu rozmo-
wy. Co więcej, zdaniem SDP, dziennikarze przygotowujący wywiad „wykazali
całkowitą nieporadność” i „nie zadali ani jednego dociekliwego pytania”. W efek-
225
cie rozmowa stała się „niczym nie usprawiedliwionym popisem oratorskim
Piotrowskiego, obrażającym elementarne poczucie sprawiedliwości i szacunek
dla prawa”. W 2005 roku tytuł przypadł „Faktowi”. Antynagrodę przyznano
za umieszczenie na pierwszej stronie pisma zdjęcia niewinnego mężczyzny,
opatrzonego tytułem „Ten zboczeniec jest na wolności”. Zdjęcie towarzyszyło
artykułowi, w którym krytykowano sąd za zwolnienie z aresztu osoby podej-
rzanej o pedofilię (stawiane mu zarzuty nie potwierdziły się). Przez pomyłkę,
na pierwszej stronie „Fakt” umieścił jednak nie zdjęcie podejrzanego, lecz
zdjęcie powszechnie znanego redaktora naczelnego gazety, który nie miał
żadnego związku ze sprawą. Następnego dnia „Fakt” w niewielkiej notce
przeprosił go za nieporozumienie.
(za: http://www.sdp.pl/Hiena-roku-2000; http://www.sdp.pl/Hiena-roku-2005)
Źle wygląda także rzetelność mediów w kwestii mówienia o Bogu i Kościele.

Niektórzy świadomie walczą z Kościołem. Są też tacy, którzy swoją nierzetelność
mogą tłumaczyć brakiem wiedzy na tematy wiary.
2. Zebranie redakcyjne – praca w grupach (5 minut)
K. przygotowuje ksero pierwszych stron znanych polskich gazet o różnych
profilach (prawicowe, lewicowe, brukowce: Nasz Dziennik, Trybuna, Gazeta
Wyborcza, Super Express, Fakt), ale unika wyjątkowo podłych treści – (Nie,
Fakty i Mity, Zły). K., zasłaniając fragmenty oryginalnych tekstów, zostawia
w tych kserokopiach miejsca na artykuł i dzieli klasę na grupy, przydzielając
każdej jeden tytuł. Uczniowie mają puste miejsce zapełnić artykułem na temat
zmartwychwstania Jezusa, biorąc pod uwagę profil gazety. Wymyślają tytuł
i treść artykułu. Możemy stworzyć klimat małego zabrania redakcyjnego. Trzeba
trochę pokrzyczeć, że jest się szefem redakcji, a tekst jest na wczoraj. Zakończyć
słowami:
Do roboty! Wasze teksty mają być za 5 minut na moim biurku!
Uwaga! W razie potrzeby podpowiadamy uczniom, jaki jest profil gazety i jakich
treści możemy się spodziewać po dziennikarzach tam pracujących.
Gość Niedzielny – pismo katolickie, prezentuje treści zgodnie z nauką
Kościoła.
Trybuna – pismo lewicowe, spadkobierczyni komunistycznego pisma Try-
buna Ludu, które odrzucało wartości religijne w życiu Polaków i negowało fakt
zmartwychwstania.
Gazeta Wyborcza – gazeta wykorzystująca wydarzenia religijne do wzrostu
nakładu, który ostatnio gwałtownie maleje. Wsławiła się m.in. wydawaniem
pism św. Jana Pawła II i ewangelii Judasza.
Super Express, Fakt – gazety nazywane brukowcami. Wykorzystują każdą
okazję do wzbudzenia sensacji. Ich rzetelność pozostawia wiele do życzenia (Co
ciekawe, to gazety, które w Polsce mają najwięcej czytelników).
Uwaga! K. musi mieć czas na omówienie napisanych artykułów. Informuje uczniów,
że dziennikarze wykonują zleconą pracę i muszą dostosować się do profilu gazety,
226
jego właściciela. Stąd kupując jakąś gazetę, możemy się spodziewać odpowiedniej
dla niej treści. Podsumowując, K. zwraca uwagę, na ile te artykuły podają prawdę
o zmartwychwstaniu Jezusa.
– Co to zatem jest prawda?
Próbujemy razem z uczniami dojść do definicji tego słowa.
PRAWDA to:
– zgodność z rzeczywistością
– w mowie potocznej oraz w logice tradycyjnej prawda to stwierdzenie
czegoś, co miało faktycznie miejsce, lub stwierdzenie niewystępowania
czegoś, co faktycznie nie miało miejsca.
3. Prawda w Ewangelii – refleksja nad tekstem biblijnym
– Gdzie zatem szukać prawdy? Co na ten temat mówi Jezus?
K. prosi troje uczniów o głośne odczytanie fragmentów Ewangelii, zapowiadając,
do kogo Jezus kierował poszczególne wypowiedzi.
„Mówił więc Jezus do Żydów, którzy uwierzyli w Niego: Jeżeli wytrwacie
w słowie moim, prawdziwie uczniami moimi będziecie. I poznacie prawdę,
a prawda was wyswobodzi” J 8,31-32.
Do faryzeuszy, którzy minęli się z prawdą, Jezus mówi:
„Gdyby Bóg był waszym Ojcem, miłowalibyście mnie, Ja bowiem wysze-
dłem od Boga i oto jestem. Albowiem nie sam od siebie przyszedłem, lecz On
mnie posłał. Dlaczego mowy mojej nie pojmujecie? Dlatego, że nie potraficie
słuchać słowa mojego. Ojcem waszym jest diabeł i chcecie postępować według
pożądliwości ojca waszego. On był mężobójcą od początku i w prawdzie nie
wytrwał, bo w nim nie ma prawdy. Gdy mówi kłamstwo, mówi od siebie, bo jest
kłamcą i ojcem kłamstwa. Ponieważ ja mówię prawdę, nie wierzycie mi. Któż
z was może mi dowieść grzechu? Jeśli mówię prawdę, dlaczego nie wierzycie
mi? Kto z Boga jest, słów Bożych słucha; wy dlatego nie słuchacie, bo z Boga
nie jesteście” J 8,42-47.
Do przesłuchującego Go Piłata Jezus powiedział:
„Ja się narodziłem i na to przyszedłem na świat, aby dać świadectwo praw-
dzie; każdy, kto z prawdy jest, słucha głosu mego” J 18,37.
– Co wynika z tych tekstów Pisma Świętego?
(wypowiedzi uczniów)
4. Katechizm Kościoła Katolickiego o prawdzie – slogan reklamowy, praca
z podręcznikiem
Uczniowie, korzystając z podręczników, zastanawiają się, co na temat prawdy mó-
wią teksty Katechizmu Kościoła Katolickiego (2465, 2466, 2467, 2470). O swoich
wnioskach rozmawiają z sąsiadem (sąsiadką) w ławce. Wspólne wnioski zapisują
przy pomocy krótkich sloganów reklamowych, np. „Szukaj prawdy, ona wyzwala”,
„Tylko prawda, bo jestem uczniem Jezusa”. Najlepsze slogany wykorzystujemy do
zapisu w zeszycie ucznia.
227
Stary Testament zaświadcza, że Bóg jest źródłem wszelkiej prawdy. Jego
słowo jest prawdą. Jego prawo jest prawdą. „Jego wierność… (trwa) z poko-
lenia na pokolenie” (Ps 119,90). Ponieważ Bóg jest „prawdomówny” (Rz 3,4),
członkowie Jego Ludu są wezwani do życia w prawdzie. (KKK 2465)
W Jezusie Chrystusie Boża prawda objawiła się w pełni. „Pełen łaski i praw-
dy” (J 1,14), jest On „światłością świata” (J 8,12), jest Prawdą. „Kto w (Niego)
wierzy, nie pozostaje w ciemności” (J 12,46). Uczeń Jezusa „trwa w Jego nauce”,
by poznać „prawdę, która wyzwala” (J 8,32) i uświęca.
Pójść za Jezusem oznacza żyć „Duchem Prawdy”, którego Ojciec posyła
w Jego imieniu i który prowadzi „do całej prawdy” (J 16,13). Jezus poucza
swoich uczniów o bezwarunkowym umiłowaniu prawdy: „Niech wasza mowa
będzie: Tak, tak; nie, nie” (Mt 5, 37). (KKK 2466)
Człowiek z natury kieruje się ku prawdzie. Ma obowiązek szanować ją

i o niej świadczyć: „Z racji godności swojej wszyscy ludzie, ponieważ są osobami…
nagleni są własną swą naturą, a także obowiązani moralnie do szukania prawdy,
przede wszystkim w dziedzinie religii. Obowiązani są też trwać przy poznanej
prawdzie i całe swoje życie układać według wymagań prawdy”. (KKK 2467)
Uczeń Chrystusa jest gotowy „żyć w prawdzie”, to znaczy w prostocie życia

na wzór Pana, trwając w Jego prawdzie. „Jeżeli mówimy, że mamy z Nim współ-
uczestnictwo, a chodzimy w ciemności, kłamiemy i nie postępujemy zgodnie
z prawdą” (1 J 1,6). (KKK 2470)
5. Podsumowanie
Gdzie zatem szukać prawdy we współczesnych mediach? Czym się kierować,
oglądając serwisy informacyjne, wiadomości w sieci czy kupując gazety? Musisz
wiedzieć, że za gazetami, rozgłośniami radiowymi, telewizjami czy serwisami
internetowymi stoją konkretni właściciele. Trudno oczekiwać od osoby łamiącej
prawo zachęty do przestrzegania Kodeksu Prawa Karnego. Osoby tworzące
serwisy informacyjne niezależnie od tego, jak znane są ich nazwiska, zwykle
piszą takie relacje, które spodobają się właścicielowi. Kilka lat temu ktoś
zauważył, że nie ma polskich właścicieli prasy kolorowej (!). Tak, masz rację,
pewnie lepiej na kosmetykach znają się Francuzi, czy na kuchni Włosi. Jednak
co o patriotyzmie czy historii Polski może powiedzieć ktoś, komu nie zależy na
tym, by Polacy rozwijali swoją miłość do Ojczyzny.
Zachęcam Cię do szukania prawdy. Szukaj prawdy o Bogu, o Kościele,
o swojej Ojczyźnie. Nie osądzaj na podstawie newsów z jednego źródła. Podawa-
ne przez media informacje sprawdzaj u źródeł. Pytaj o prawdę rodziców, swoich
przyjaciół, nauczycieli, księży. Szukaj prawdy, bo blisko od niej do Jezusa.
228
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
K. wprowadza do modlitwy
Modlitwa za czyniących zło (można ją wydrukować dla każdego ucznia)
Wszechmogący Boże, od Ciebie pochodzi wszelkie dobro i jego rozwój.
Ty, pozwalając ludzkości na postęp w dziedzinie techniki, pragniesz, by słu-
żyła ona budowaniu prawdziwej solidarności w życiu narodów. Dostrzegając
i z wdzięcznością przyjmując od Ciebie wielorakie dary, powierzamy Ci jedno-
cześnie wszystkie osoby, które nie troszczą się o jedność, lecz świadomie lub
nieświadomie przyczyniają się do rozszerzania przez Internet (programy kom-
puterowe, prasę, radio, telewizję lub film) zła, kłamstwa, nienawiści i grzechu.
Polecamy Ci dokonujących przestępstw i wszelkiego rodzaju nieprawości, aby
otworzyli swe serca na Twoją łaskę i zawrócili z drogi grzechu. Niech uczynią
to, rozumiejąc, że ich życie i czyny powinny przynosić Tobie chwałę. Prosimy
o to przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
2. Praca domowa
1. Przez najbliższe dni oglądaj różne serwisy informacyjne w telewizji. Po-
równaj, co poszczególne stacje mówią o Kościele.
2. Napisz, w jaki sposób mówienie nieprawdy może zaszkodzić w sytuacji, gdy
ktoś stosuje pochlebstwa albo oczernia swojego kolegę lub koleżankę.
Literatura
http://www.sdp.pl/Hiena-roku
229
41. Język polski w historii i kulturze –
języki obce a język nasz
Ø Zrozumienie zadań języka w życiu jednostki i narodu.
Ø Poprawne formułowanie wypowiedzi.
Wiedza:
– Uczeń omawia genezę polskiego języka pisanego
– podaje okresy, w których język polski odegrał rolę obronną dla narodu
– podaje przykłady współczesnych zagrożeń dla czystości języka.
Umiejętności:
– Uczeń dba o poprawność własnych wypowiedzi w szkole i w rozmowach
towarzyskich
– odróżnia żargon od języka literackiego
– potrafi przetransponować informację wypowiedzianą w żargonie na wy
powiedź poprawną językowo.
– Uczeń dba o czystość języka ojczystego
– podejmuje trud pracowania nad sobą, aby uniknąć językowej wulgar-
ności.
Metody i techniki: „5 z 25”, wykład, tworzenie „programu zwalczania w swoim

języku słów wulgarnych”, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: teksty do pracy w grupie, lista wyrażeń językowych.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
K. może zaproponować modlitwę Psalmem 34,5-17.
„Uwielbiajcie ze mną Pana, imię Jego wspólnie wywyższajmy!
Szukałem Pana, a On mnie wysłuchał i uwolnił od wszelkiej trwogi.
Spójrzcie na Niego, promieniejcie radością, a oblicza wasze nie zaznają
wstydu.
Oto biedak zawołał, a Pan go usłyszał i wybawił ze wszystkich ucisków.
Anioł Pana zakłada obóz warowny wokół bojących się Jego i niesie im
ocalenie.
Skosztujcie i zobaczcie, jak dobry jest Pan, szczęśliwy człowiek,
który się do Niego ucieka.
230
Bójcie się Pana, święci Jego, gdyż bogobojni nie doświadczają biedy.
Możni zubożeli i zaznali głodu, a szukającym Pana żadnego dobra nie zabrak-
nie.
Pójdźcie, synowie, słuchajcie mnie; nauczę was bojaźni Pańskiej.
Jakim ma być człowiek, co miłuje życie i pragnie dni, by zażywać szczę-
ścia?
Powściągnij swój język od złego, a twoje wargi od słów podstępnych!
Odstąp od złego, czyń dobro; szukaj pokoju, idź za nim!
Oczy Pana [zwrócone są] ku sprawiedliwym, a Jego uszy na ich wołanie.
Wołali, a Pan ich wysłuchał i uwolnił od wszystkich przeciwności”.
2. Zapowiedź i zapis tematu
Chcę was dziś zaprosić do zastanowienia się nad zjawiskiem, które jest dla nas
konieczne i oczywiste. Chodzi o funkcję języka polskiego, którym posługujemy
się od dzieciństwa. Przyjrzyjmy się, jak on funkcjonuje wśród nas.
Zapis tematu do zeszytów.
II. ROZWINIĘCIE
1. Tworzenie katalogu wyrażeń – praca w grupach metodą „5 z 25” (czas – 10 min.)

K. dzieli klasę na 5 grup, proponując ćwiczenie metodą „5 z 25”. Każda grupa
otrzymuje listę 25 wyrazów (teczka pomocy); trzeba z nich sporządzić katalog pięciu
wyrażeń typowych dla określonego sposobu posługiwania się językiem polskim oraz
scharakteryzować zjawisko językowe, które one reprezentują.
1. luz 13. pa!

2. wyalienowany 14. zajarać fajkę
3. spadaj 15. proszę bardzo
4. o Boże! 16. załamawszy ramiona
5. lecz się 17. lol!
6. latorośl 18. fajnie
7. odwal się 19. procedura
8. spokojnie 20. cudownie
9. mataczyć 21. infrastruktura
10. spoko 22. obcować
11. korupcja 23. laska
12. idiota 24. poziom leksykalny
25. niewiasta
Grupa 1 tworzy katalog zwrotów grzecznościowych.

Grupa 2 tworzy katalog wulgaryzmów.
Grupa 3 tworzy katalog wyrażeń literackich.
231
Grupa 4 tworzy katalog wyrażeń używanych przez media.
Grupa 5 tworzy katalog wyrazów slangowych.
K. prosi, aby liderzy grup przedstawili katalogi sporządzone we wspólnej pracy

i scharakteryzowali poszczególne zjawiska językowe.
2. Zapis do zeszytu
Różne sposoby posługiwania się językiem polskim:
– język literacki
– zwroty grzecznościowe
– język promowany przez media
– slang (gwara)
– wulgaryzmy
3. Wykład
K. pogłębia temat wykładem:
Pojawienie się języka literackiego w danej grupie etnicznej uznawane jest za ozna
kę, że ta grupa staje się narodem. Język odgrywa jedną z najważniejszych funkcji w
budowaniu kultury narodowej. Wasz podręcznik podaje dziesięć najstarszych zapisów
języka polskiego:
Pierwsze zdanie zapisane po polsku znalazło się w „Księdze Henrykowskiej”
(1270): „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”.
Pierwszy utwór literacki – „Bogurodzica”, powstał w XIII w. Zachowały się trzy
odpisy tej pieśni: najstarszy, dwuzwrotkowy (1407), trzynastozwrotkowy (1408)
i dwudziestodwuzwrotkowy (druga połowa XV w.).
Język polski pisany, mówiony i śpiewany odegrał dość ważną rolę w za
chowywaniu tożsamości narodowej, gdy Polska zniknęła z map (pamiętamy
o „Mazurku Dąbrowskiego”; „Rocie” Konopnickiej; o strajkach we Wrześni;
o literackim dorobku romantyków: Norwida, Słowackiego, Mickiewicza, oraz
pozytywistów: Prusa, Sienkiewicza, Orzeszkowej).
Współczesny stan języka polskiego w społecznym użyciu wskazuje na jego
słabą kondycję. Widać jaskrawe zaniedbania w popularyzacji języka literackiego,
powstawanie slangów, wulgaryzację mowy potocznej. Zjawiska te mają swój
oczywisty wpływ na obniżającą się ogólną kulturę społeczeństwa.
4. Program zwalczania słów wulgarnych – praca w grupach (czas – 10 min.)
K. proponuje ćwiczenie profilaktyczne. Klasa w grupach (tak jak poprzednio) ma
opracować „Program zwalczania w swoim języku słów wulgarnych”, z uwzględnie-
niem poszczególnych typów osobowości (materiał w teczce pomocy). Przyjmujemy
klasyczną metodę klasyfikacji temperamentów.
Każdy może popaść w nawyk nadużywania słów wulgarnych. Ułóż plan pracy
nad sobą dla człowieka o określonym temperamencie, tak aby skutecznie pozbył
się tej wady językowej.
232
Grupa 1
Ekstrawertyk kieruje swoje reakcje na zewnątrz, uzewnętrznia swoją aktyw-
ność fizyczną; jest bardziej pewny siebie, optymistycznie nastawiony do życia,
spontaniczny i naturalny; stara się żyć teraźniejszością; dobrze współpracuje
z innymi osobami; łatwo adaptuje się do nowych warunków.
Grupa 2
Flegmatyk z natury jest powolny, opanowany, rozważny, systematyczny, sza
nujący zasady, punktualny, cierpliwy, uprzejmy, niezdolny do silnych wzruszeń.
Mimo chłodu i pozornej nieczułości, umie pomagać potrzebującym. Flegmatyk
jest konsekwentny, pełen dobroci i nienarzucającej się przyjaźni. Obdarzony
jest zdolnością jasnego i treściwego wypowiadania się, chociaż monotonią może
niekiedy nużyć słuchaczy. Flegmatyk potrafi słuchać. Zwykle ma mało wrogów
i jest lubiany. Ma wybitne poczucie humoru, na co nie wydaje się wskazywać
jego na ogół poważny wygląd. Flegmatyk pracuje systematycznie, choć powoli,
nie znosi bowiem pośpiechu. Ponadto nie lubi podejmować ryzykownych zadań,
brakuje mu naturalnego zmysłu twórczości.
Grupa 3
Zasadniczymi rysami temperamentu melancholicznego są z jednej stro-
ny: uczuciowość, wrażliwość, sumienność, z drugiej: smutek, przygnębienie,
głębokie przeżywanie wzruszeń, skłonność do pesymizmu i ponurych medy-
tacji. Melancholik lubi filozofować, spekulować. Jest obowiązkowy, dokładny
i szczegółowy, skłonny do perfekcjonizmu. Odznacza się bogatym życiem
wewnętrznym. Jest wiernym przyjacielem, sam jednak potrzebuje dużo czasu,
aby obdarzyć innych zaufaniem. Lubi poświęcać się dla innych, wykonując
w ukryciu powierzone mu zadania. Melancholik z trudem podejmuje współpracę
z innymi, woli bowiem działać w pojedynkę.
Grupa 4
Choleryk – według powszechnie przyjętej opinii – jest zwykle aktywny,
energiczny, zdolny do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań; bywa
wiecznie zajęty, nie znosi bezczynności (nawet podczas odpoczynku), dlatego
nie potrafi się zrelaksować. Trudności mobilizują choleryka do działania. Jest
on zdecydowany, wytrwały w działaniu, trwa z uporem przy swoim. Choleryk
lubi i chce rządzić; często nie liczy się ze zdaniem oraz uczuciami innych osób,
przejawia wrogość wobec tych, którzy inaczej myślą, dlatego trudno mu współ-
pracować w grupie. Choleryk z trudem przyznaje się do winy i niełatwo jest mu
powiedzieć „przepraszam”.
Grupa 5
Temperament sangwinika określa się zwykle jako żywy, rześki, wesoły, łatwo
się wzruszający, ale dość powierzchowny. Sangwinik z łatwością zyskuje sobie
przyjaciół; nie lubi samotności, jest duszą towarzystwa i doskonałym, twórczym
animatorem w grupie; posiada żywą inteligencję i duże poczucie humoru; po-
233
dejmuje różne działania, nie zraża się trudnościami, wierzy we własne siły; łatwo
uzewnętrznia swoje bogate uczucia i szybko zapomina urazy. Sangwinik często
nie potrafi powiedzieć „nie” i dlatego bierze na siebie za dużo obowiązków,
które łatwo zaniedbuje.
Liderzy grup przedstawiają wyniki pracy.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa o panowanie nad swoim językiem
2. Praca domowa
Opracuj „program zwalczania w swoim języku słów wulgarnych” dla zna-
nych ci osób, które mają z tym problem. Możesz wykorzystać poznane typy
osobowości.
234
42. Świadectwo życia chrześcijańskiego
Ø Ukazanie wartości świadectwa życia chrześcijańskiego.
Ø Gotowość do dawania świadectwa życiem o Jezusie Chrystusie.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie świadectwa
– określa, co to znaczy być świadkiem Chrystusa
– określa, co to znaczy być światłem dla innych.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, w czym wyraża się życie chrześcijańskie
– wskazuje sytuacje wymagające postawy chrześcijańskiej
– uzasadnia, dlaczego chrześcijanin powinien być światłem dla innych
– potrafi zaśpiewać pieśń „Uwielbiam Cię, Jezu”.
– Uczeń prezentuje postawę chrześcijanina w domu, w szkole, w grupie
rówieśników
– wykazuje aktywność w czytaniu prasy katolickiej
– wykazuje troskę o dobre imię chrześcijanina w najbliższym otoczeniu.
Metody i techniki: pogadanka, „burza mózgów”, praca z tekstem, tworzenie

plakatu, autorefleksja, śpiew, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, kartki z parametrami lub tekstami biblij
nymi, duży arkusz papieru i gruby pisak.
I. WPROWADZENIE
K. może posłużyć się poniższym przykładem:
Spod siatki do Karmelu

Dwudziestopięcioletnia Michela Amadori, doskonale zapowiadająca się
siatkarka, zrezygnowała z kariery sportowej, wstępując do Karmelu. Pochodzi
z Rimini we Włoszech, dwukrotnie była wicemistrzynią świata juniorek w siat-
kówce (183 cm wzrostu). W 1999 r. pożegnała się ze sportem. W październiku
2004 r. wstąpiła do karmelitanek bosych św. Józefa w Rzymie. Gdy ją pytano
o powołanie zakonne, powiedziała: „Myślę, że z tym jest tak samo, jak z zako-
235
chaniem się: to, co człowiek odczuwa, jest tak wielkie, że nie próbuje nawet
wyrazić tego w słowach. Nie ma większej miłości, mówi Jezus, jak oddać życie za
przyjaciół, i ja zakochałam się właśnie w tej Miłości, Miłości silniejszej od życia
i zdolnej nawet śmierć przemienić w życie” (według KAI, 8 lutego 2005).
Możemy się zastanowić, dlaczego podjęła taką zaskakującą wszystkich de-
cyzję. Była przed nią kariera sportowa, w której osiągnęła już pewien szczebel.
Sławna już na całym świecie, daje świadectwo swej wiary, swego zakochania
się w Jezusie. Można więc pogodzić zamiłowanie do sportu ze swoją głęboką
wiarą.
K. prosi uczniów o podanie, kogo ze znanych im ludzi mogą nazwać świadkami.
Zapisujemy temat na tablicy i w zeszytach.
II. ROZWINIĘCIE
1. Skojarzenia ze słowem „świadectwo” – „burza mózgów” (czas – 10 min.)

K. zapowiada pracę metodą „burzy mózgów” i wyjaśnia jej zasady:
 każdy pomysł jest dobry
 ważniejsza jest liczba niż jakość pomysłów
 inspirujemy innych naszymi pomysłami
 pomysły zapisujemy w formie podanej przez autora
 nie komentujemy, nie krytykujemy
 zabieramy głos na znak katechety
 wszyscy na równych prawach bierzemy udział w zgłaszaniu pomysłów
 zgłaszamy pomysły przez 5 minut.
Uczniowie podają swoje skojarzenia z pojęciem „świadectwo”. Jeden z nich zapi
suje na tablicy lub plakacie ten wyraz, a pod nim podane przez klasę wyjaśnienia.
Przykładowe odpowiedzi:
ŚWIADECTWO
l ważny dokument l życie według zasad, które się głosi

l potwierdzenie l autentyzm
l mówienie o tym, co się widziało l oddanie życia za wyznawaną praw-
l mówienie prawdy dę
l wierne powtarza nie tego, o czym l wierne zdawanie relacji
się słyszało l odwaga nawet za cenę ośmieszenia
l udowodnienie, że coś jest prawdą i odrzucenia
l opiniowanie czegoś l relacja z własnych do świadczeń
K. prosi o wybranie i podkreślenie kilku (3 do 5) skojarzeń, które najbardziej od

powiadają rzeczywistości świadectwa chrześcijańskiego.
236
2. Wzór chrześcijanina – praca w grupach nad tekstami biblijnymi
K. rozdaje uczniom Pismo Święte i kartki z parametrami lub tekstami biblijnymi
(teczka pomocy) do rozważania. Uczniowie w grupach czytają podane fragmenty,
zastanawiając się nad pytaniem:
– Jaką postawą powinien odznaczać się chrześcijanin?
Grupa 1 – Mt 25,34-36.40
Grupa 2 – Dz 2,42-47
Grupa 3 – Rz 12,10-18
Grupa 4 – Kol 3,12-17
Grupa 5 – Ef 4,25-29.32
Grupa 6 – 1 P 4,7b-10
3. Prezentacja owoców pracy grup
K. umieszcza na tablicy (lub plakacie) napis „chrześcijanin”.
Przedstawiciele grup odczytują na głos wcześniej rozważane teksty i na ich podstawie
odpowiadają, czym powinien się wyróżniać chrześcijanin, żeby jego życie było czytelnym
świadectwem dla otoczenia. Odpowiedzi zapisywane są na tablicy. Uczniowie mogą
uzupełniać zapis przez dodawanie własnych spostrzeżeń. K. podsumowuje ich pracę.
4. Refleksja nad własnym życiem
K. zachęca uczniów do takiej weryfikacji własnego życia, aby było ono czytelnym
świadectwem wiary dla innych.
Pomyśl:
– Kto i w jakiej sytuacji zbudował twoją wiarę poprzez świadectwo własnego
życia?
– Jak ty sam świadczysz o wierze?
– Które z twoich postaw wymagają zmiany?
Proś Ducha Świętego, aby dawał ci odwagę w świadczeniu o Chrystusie
słowem i życiem.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie przenoszą zapis z tablicy do zeszytów.
2. Modlitwa
Śpiew pieśni „Uwielbiam Cię, Jezu” (podręcznik).
Prośba o umocnienie Duchem Świętym do dawania świadectwa wiary w Jezusa
Chrystusa słowem i życiem, na przykład taka:
Panie Jezu, wierzę, że umarłeś za mnie na krzyżu, że zmartwychwstałeś
i żyjesz na wieki. W Tobie moje życie ma sens. Wyznaję, że jestem Twoim
237
uczniem i chcę świadczyć o Tobie w słowach i czynach wszędzie, gdzie jestem
i gdzie będę. Proszę Cię, napełnij mnie odwagą i mocą Ducha Świętego, aby
każde moje słowo, myśl, uczucie i działanie były oddawaniem Tobie chwały.
Uzdolnij mnie do tego w domu, w szkole, wśród znajomych i przyjaciół. Który
żyjesz i królujesz na wieki wieków. Amen.
3. Praca domowa
1. Opowiedz wybranej osobie, kim jest dla ciebie Jezus Chrystus. Pomódl
się za tę osobę i zachęć ją do następnej rozmowy.
2. Ułóż listę osób, dzięki którym jesteś człowiekiem wierzącym.
238
43. Ojczyzna wspólnotą wspólnot
Ø Głębsze poznanie patriotycznego dziedzictwa (w wymiarze regionalnym
i ogólnonarodowym).
Ø Wzmocnienie poczucia przynależności do wspólnoty regionalnej i naro-
dowej.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcia: ojczyzna, region, mała ojczyzna
– wskazuje teksty św. Jana Pawła II na temat zjednoczonej Europy i pamięta
ich treść.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje znaczenie ojczyzny w życiu chrześcijanina
– uzasadnia, że Europa powinna być ojczyzną ojczyzn i wspólnotą ducha.
– Uczeń czuje się dumny z tego, że jest Polakiem
– włącza się w budowanie „małej ojczyzny”
– prezentuje postawę patriotyczną.
Metody i techniki: wykład, rozmowa kierowana, praca z tekstem, dyskusja,

śpiew, modlitwa.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A4 z wypisanymi hasłami.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
K. zadaje uczniom pytania. Odpowiedź na dwa pierwsze to podniesienie ręki, dzięki
czemu K. może się zorientować, jaki procent klasy utożsamia się z narodowością
polską.
– Kto z was czuje się Polakiem?
– Kto z was jest dumny z tego, że jest Polakiem?
– Co to znaczy być Polakiem?
– Z czego możemy być dumni jako Polacy?
Trzeba wziąć pod uwagę, że utożsamiać się z polskością może tylko część klasy.
Coraz częściej spotyka się pogląd, że młodzi Polacy czują się Europejczykami, tj.
ludźmi bez poczucia więzi z Ojczyzną.
– Co to znaczy być patriotą?
239
II. ROZWINIĘCIE
W Polsce wszyscy narzekają, że jest bieda, że za mało ludziom płacą itd.
Wszystko to sprawia, że wielu Polaków coraz częściej poszukuje szczęścia poza
własnym krajem i wręcz tylko tam widzi swoją przyszłość.
Telewizja często pokazuje, jak ludzie chcą się przygotować do wyjazdu za
granicę. Szukają kontaktów, pracy, uczą się języka, nastawiają swoje rodziny
na dłuższą rozłąkę.
Nikogo już nie dziwi, a nawet jest powodem do dumy, gra polskich zawodni-
ków w klubach Europy Zachodniej. Cudzoziemcom daje się polskie paszporty,
żeby mogli grać w naszych barwach narodowych. Kraj urodzenia przestaje być
wyznacznikiem przynależności do konkretnego narodu. Coraz częściej naro-
dowość staje się dziełem wyboru, skutkiem podjętej decyzji.
K. może zadać pytania:
– Jakie trudności przeżywali Polacy podczas zaborów i w latach drugiej
wojny światowej?
– Z jakimi problemami spotykamy się obecnie?
– Która z tych sytuacji była trudniejsza?
O Ojczyznę trzeba się troszczyć w każdej sytuacji. Ubóstwo materialne nie

zwalnia z tego obowiązku. Z jej dobra nie możemy rezygnować.
K. prosi o przeczytanie z podręcznika („pomyśl”), jak Księga Przysłów ujmuje sy
tuację ludzi, którzy dobrowolnie opuszczają własny kraj:
„Jak ptak, co uciekł z gniazda, tak człowiek, co uciekł z ojczyzny” (Prz
27,8).
K. może posłużyć się informacją z raportu Huberta Kriegera, eksperta Komisji

Europejskiej:
Ekspert Komisji Europejskiej Hubert Krieger stwierdził, że migracja Pola-
ków do starych państw członkowskich UE może się okazać dla Polski bardziej
niebezpieczna niż dla starych państw członkowskich: „Państwa przyjmujące
mogą oczekiwać napływu siły roboczej na wysokim poziomie – młodych,
wykwalifikowanych i głównie samotnych ludzi”. To zła wiadomość dla takich
krajów jak Polska. Według tego, co mówi raport, kraje przystępujące do UE
stoją wobec poważnego „drenażu młodzieży” oraz „drenażu mózgów”, gdyż
stanowczą wolę opuszczenia Ojczyzny deklaruje nawet do 5 proc. młodych ludzi
z wyższym wykształceniem i przeszło 10 proc. studentów.
Najwięcej Polaków deklarujących zdecydowaną wolę wyjazdu to studenci
i ludzie z wyższym wykształceniem. Istotny czynnik takich decyzji to wysokie
bezrobocie.
(za: Migracja bardziej niebezpieczna dla nowych niż starych państw UE,
www.euro.pap.com.pl z dn. 16 marca 2005)
240
2. Rozmowa o więzi z własnym regionem
K. pyta:
– Jacy wybitni ludzie zapisali się w historii waszego regionu?
– Gdzie w najbliższej okolicy stoją pomniki poświęcone bohaterom naro
dowym?
– Z czego możemy być dumni w dziedzinie kulturowej, gospodarczej, pa
triotycznej, jeśli chodzi o wasz region?
– Jak staracie się zachowywać dziedzictwo waszego regionu?
3. Dyskusja o postawach patriotycznych
K. może poprosić o wymienienie wybitnych patriotów w polskiej historii. Warto się
skupić na kimś, kto oddał życie w obronie polskich wartości, i poddać pod dysku-
sję, czy postawę taką uwieńczyło zwycięstwo, czy też klęska i czy w ogóle ma sens
śmierć w imię zachowania wartości dla przyszłych pokoleń. Z dziejów najnowszych
można się odwołać do bohaterskiej postawy ks. Jerzego Popiełuszki.
Znacie postać ks. Jerzego Popiełuszki. Był torturowany, a potem został zabity
za to, że mówił prawdę o swoich czasach i wzywał Polaków do zjednoczenia się.
Dobrze wiedział, że swoją działalność może przypłacić życiem, bo wcześniej mu
grożono. Oddał je dla dobra Ojczyzny, stając się męczennikiem.
– Dlaczego możemy powiedzieć, że wygrał?
– Jakie wartości ocalił dla nas przez swoją śmierć?
4. Praca w grupach – wypełnianie arkusza (czas – 5 min.)
Uczniowie w czteroosobowych grupach otrzymują kartkę formatu A4 z wypisanym
pośrodku zdaniem, np.: „Cenię w Polakach…”, „Kocham Polskę za…”, „W Pol
sce należy bronić takich wartości jak…”, „Wady narodowe Polaków to…” (każda
grupa ma inne zdanie), które kończą – każdy w jednym rogu kartki. Kartkę można
obracać, tak aby każdy czterokrotnie wpisał swoje przemyślenia. Po skończonej
pracy zapis prezentuje się wszystkim.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
2. Praca domowa
1. Przemyśl dokładnie poniższe teksty, wybierz z nich ten, który jest twemu
sercu najbliższy, i napisz, jaka z niego płynie mądrość.
„Ojczyzna to wielki zbiorowy obowiązek” (Cyprian Kamil Norwid).
„Niewdzięczna ojczyzno, nie zachowasz nawet kości” (Scypion Afrykań-
ski).
„Gdzie dobrze, tam ojczyzna” (Arystofanes).
„Ojczyzna to ludzie, których rozumiemy i którzy nas rozumieją” (Max
Frisch).
241
2. Wypisz nazwiska osób, które zasłużyły się w historii twojej małej ojczyzny.
Przy każdej z nich zaznacz, czym sobie zasłużyła na pamięć następnych
pokoleń.
Literatura
Ks. Czesław Bartnik, Ojczyzna, „Nasz Dziennik”, 18 maja 2003.
242
IV
Z wiarą w roku liturgicznym
„Bóg wystąpił z tą całkowicie bezinteresowną inicjatywą,
aby dotrzeć do ludzkości i zbawić ją”.
44. Adwent – czas mierzony tęsknotą
i czuwaniem
Ø Pogłębione poznanie wymiarów Adwentu.
Ø Refleksyjne przeżycie Adwentu i owocne przygotowanie się do świąt
Bożego Narodzenia.
Wiedza:
– Uczeń określa znaczenie Adwentu w życiu poszczególnych osób
– wymienia dwa jego liturgiczne wymiary.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, na czym polega tęsknota Boga za człowiekiem
– wyjaśnia, na czym polega ludzka tęsknota za Bogiem.
– Uczeń uczestniczy w roratach
– wyraża chęć dobrego przygotowania się do świąt
– wyraża odpowiedzialność za swoje życie, oczekując spotkania z Chrystu-
sem, który przyjdzie sądzić żywych i umarłych.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, „słowa klucze”, układanie

wiersza, „zdania niedokończone”, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A4.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba o dobre przygotowanie się do nadchodzących świąt Bożego Narodzenia.
„Boże, nasz Ojcze, Ty tak bardzo ukochałeś ludzi, że posłałeś do nas swego
jedynego Syna, narodzonego z Maryi Dziewicy, aby nas zbawił i doprowadził do
Ciebie. Prosimy Cię, aby błogosławieństwo Dzieciątka Jezus, które ma się zjawić
pośród nas, stało się w naszych domach znakiem Twojej obecności i miłości.
Dobry Ojcze, udziel błogosławieństwa nam, naszej wspólnocie, rodzinom
i przyjaciołom.
Otwórz serca, abyśmy umieli z radością przyjąć Jezusa i czynić zawsze to,
czego On pragnie, byśmy widzieli Go we wszystkich tych, którzy potrzebują
naszej miłości. Prosimy Cię o to w imię Jezusa, Twego umiłowanego Syna,
który ma przyjść, aby dać światu pokój. Amen”.
244
Na początku katechezy modliliśmy się o dobre przygotowanie do świąt
Bożego Narodzenia.
– Co to znaczy dobrze się do nich przygotować?
– Co to jest Adwent?
– Co wiecie na temat Adwentu?
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład
Adwent rozpoczyna się w pierwszą niedzielę po uroczystości Chrystusa Króla.
Jest to niedziela najbliższa dacie 30 listopada. Okres Adwentu ma podwójny
wymiar. Jest to czas przygotowania na Boże Narodzenie, kiedy to wspomina
się fakt narodzin Syna Bożego, i zarazem czas, kiedy dzięki temu wspomnieniu
nasze myśli koncentrują się na drugim przyjściu Pana na końcu wieków. Oba
te aspekty ukazują nam Adwent jako radosne dni oczekiwania na spotkanie
z przychodzącym Chrystusem.
Wyczekiwanie to podzielono na dwie części, a granicą tego podziału jest dzień
17 grudnia. Pierwsza część skupia się na paruzji (drugie przyjście Chrystusa
w dniu ostatecznym), druga natomiast jest przygotowaniem wiernych na spo-
tkanie z Dzieciątkiem Jezus. Podział ten jest widoczny w tekstach liturgicznych,
co dotyczy zarówno modlitw, jak i czytań biblijnych.
Zwornikiem wszystkich tekstów liturgii adwentowej w obu częściach jest
czytanie kolejnych fragmentów Księgi Izajasza. Obrazuje ono tęsknotę za wy-
czekiwanym Zbawicielem. Czytania Ewangelii według św. Mateusza i według św.
Łukasza mówią o wydarzeniach, które bezpośrednio poprzedzały Jego narodze-
nie się. Spotykamy w nich również postacie Matki Bożej i św. Jana Chrzciciela,
które Boża opatrzność związała z Panem Jezusem w sposób szczególny.
„Celebrując co roku liturgię Adwentu, Kościół aktualizuje to oczekiwanie
Mesjasza; uczestnicząc w długim przygotowaniu pierwszego przyjścia Zbawicie-
la, wierni odnawiają gorące pragnienie Jego drugiego przyjścia” (KKK 524).
2. Istota Adwentu – układanie wiersza i metoda „słowa klucze” (czas – 10-15
min.)
K. dzieli klasę na 6 grup. Poszczególne grupy pracują nad pogłębionym rozumie-
niem istoty Adwentu. K. rozdaje kartki z poleceniami (teczka pomocy). Na koniec
następuje prezentacja. Ułożone wiersze mogą być elementem adwentowej dekoracji
w klasie.
Grupa 1, 2, 3, 4, 5, 6
1. Wypiszcie słowa, które kojarzą wam się z Adwentem (np. czekanie, trwa-
nie, przyjście, tęsknota, Mesjasz, czuwanie, przygotowanie, spotkanie,
obietnica itp.)
245
2. Ułóżcie krótki wiersz na temat Adwentu (nie musi być rymowany). Ma
on zawierać sześć linijek, a poszczególne linijki powinny się zaczynać od
kolejnych liter w słowie „Adwent”, np.:
A Bóg czeka na ciebie, człowieku
Do ciebie kieruje swoje słowa
Wierz w Miłość Nieskończoną
Entuzjastycznie wypełniaj Jego wolę
Nawet gdy przyjdzie zwątpienie –
Trwaj!
lub:
Adamie!
Darowałem.
Wracaj!
Ewo!
Niebo
Twoje.
Anioł zwiastuje
Dawna obietnica wypełnia się
Wszystko staje się nowe
Ewa z Adamem mogą powrócić
Nie zwlekaj
Twój Bóg wyciąga pomocną dłoń
3. Adwentowe oczekiwanie – dokańczanie zdań (czas – 7 min.)
W Adwencie przypominamy sobie tęsknotę człowieka za Bogiem i zbawie-
niem, oczekiwanie na spełnienie się obietnic o Mesjaszu. Warto przy tej okazji
rozważyć aspekt tęsknoty i czekania w relacji Bóg – człowiek.
K. proponuje uczniom dokończenie zdań podanych w kilku wersjach (teczka pomocy).
Potem uczniowie je odczytują. K. ocenia pracę grup.
Grupa 1, 2 i 3
Człowiek czekający na Boga charakteryzuje się:
• życiem zgodnym z Jego przykazaniami
• wypełnianiem Jego woli
• modlitwą i nawróceniem
• czystym sercem
• miłością do Boga i ludzi
• gotowością na spotkanie z Nim
Tęsknota człowieka za Bogiem przejawia się w:
• jego pobożności
• oddawaniu czci Bogu
• pogłębianiu wiary
• życiu odniesionym do wieczności
• tęsknocie za miłością i szczęściem
246
Grupa 4, 5 i 6
Czekanie Boga na człowieka jest widoczne w:
• Jego cierpliwości i łaskawości
• możliwości pojednania się z Nim, jaką nam daje w sakramencie po-
kuty
• Jego miłosierdziu względem grzeszników
• Jego pragnieniu, żeby człowiek był blisko Niego
• tym, że dał człowiekowi rozum i wolną wolę
Można powiedzieć, że Bóg tęskni za człowiekiem, bo:
• pragnie jego szczęścia
• dał mu życie
• kocha go pomimo grzechów
• czeka cierpliwie na jego nawrócenie
• daje mu wielokrotnie szansę poprawy
• ofiaruje mu niebo
III. ZAKOŃCZENIE
Na zakończenie katechezy uczniowie proponują jej temat, zapisując go w zeszytach.
Pod tematem uzupełniają punkty:
1. Adwent jest to ........
2. Przeżyć dobrze Adwent znaczy ........
3. Okres Adwentu ma podwójny wymiar: ................................
4. Być przygotowanym na powtórne przyjście Zbawiciela oznacza ..............
2. Modlitwa
Prośba o to, abyśmy w przygotowaniach do świąt Bożego Narodzenia pamiętali,
że Pan Jezus przyjdzie po raz drugi na ziemię i osądzi nas z miłości:
„Wszechmogący Boże, spraw, abyśmy przez dobre uczynki przygotowali się
na spotkanie przychodzącego Chrystusa, a w dniu sądu, zaliczeni do Jego wybra-
nych, mogli posiąść królestwo niebieskie. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa,
Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg,
przez wszystkie wieki wieków” (kolekta z pierwszej niedzieli Adwentu).
3. Praca domowa
Wpisz do zeszytu tytuły znanych ci pieśni adwentowych wraz z ich krótkim
streszczeniem.
Literatura
T. Sinka, Zarys liturgiki, Gościkowo–Paradyż 1988.
J. Wysocki, Liturgia domowa. Adwent i Boże Narodzenie, Olsztyn (brak roku
wydania).
247
45. BOŻE NARODZENIE – NIE TYLKO TRADYCJA
Ø Poznanie symboliki świątecznej i jej znaczeń.
Ø Owocne przeżycie świąt Bożego Narodzenia.
Wiedza:
– Uczeń wymienia tradycje związane z Bożym Narodzeniem
– podaje przykłady Bożej obecności w codziennym życiu.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia symbolikę zwyczajów bożonarodzeniowych
– uzasadnia, dlaczego Boże Narodzenie może trwać przez cały rok.
– Uczeń wyraża chęć owocnego przeżycia zbliżających się świąt
– przyjmuje postawę otwartości na Boga i człowieka
– z zaangażowaniem działa na rzecz głębokiego przeżycia świąt przez siebie
i innych.
Metody i techniki: pogadanka, analiza wierszy, metaplan, wykład, opowiadanie,

praca w grupach.
Środki dydaktyczne: kartki z tekstami do analizy dla poszczególnych grup,
kartki do pracy metodą metaplanu.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
W ten przedświąteczny czas pomódlmy się o dar miłości i zgody w naszych
rodzinach oraz o to, abyśmy w naszym sercu przygotowali godne miejsce dla
nowo narodzonego Chrystusa.
„Boże, Ty sprawiłeś, że ta najświętsza noc zajaśniała blaskiem prawdziwej
światłości, daj, abyśmy w niebie mogli uczestniczyć w radości Twojego Syna,
którego tajemnicę wcielenia poznaliśmy na ziemi. Przez naszego Pana, Jezusa
Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego,
Bóg, przez wszystkie wieki wieków” (kolekta z Narodzenia Pańskiego – Msza
w nocy).
Życie składa się z chwil radosnych i smutnych. Wśród tych radosnych są na
pewno chwile spędzone z bliskimi. Bardzo lubimy czas Bożego Narodzenia…
248
– Dlaczego lubimy Boże Narodzenie?
(ze względu na niepowtarzalny klimat, tradycję tych świąt – choinka,
wigilia, pasterka, prezenty)
– Z czym wam się kojarzy Boże Narodzenie?
(rodzina, spotkanie, Betlejem, narodziny Chrystusa)
II. ROZWINIĘCIE
1. Jak przeżyć święta Bożego Narodzenia? – praca z tekstem wierszy – meta-

plan (czas – 10 min.)
Bardzo ważna jest refleksja nad tym, co właściwie przeżywamy. Zbliża-
jące się święta skłaniają do takiego namysłu. Co zrobić, żeby święta Bożego
Narodzenia były jedyne i niepowtarzalne? Jak tę niepowtarzalną atmosferę
zatrzymać na dłużej? Czy może ono trwać przez cały rok? Teraz postaramy się
na to odpowiedzieć.
K. dzieli klasę na grupy, stawiając przed nimi problem: Jak owocnie przeżyć święta
Bożego Narodzenia? Uczniowie myślą w grupach nad tekstem wierszy i tabelami
do pracy metodą metaplanu (teczka pomocy). Powinni te wiersze przeczytać
i wpisać swoje przemyślenia na temat świąt do tabeli, według pytań: Jak jest? Jak
powinno być? Dlaczego nie jest tak, jak być powinno? Co więc robić, żeby owocnie
przeżyć święta?
Po skończonej pracy następuje jej prezentacja i omówienie.
1. Jak jest?
Sama oprawa świąt przesłania to, co jest w nich najważniejsze; dla ludzi
liczą się pozory i fakt, że coś ładnie wygląda; panuje obojętność na dru-
giego człowieka; jest zbyt wielu samotnych, biednych i smutnych; brakuje
miejsca dla Chrystusa i dla bliźniego…
2. Jak powinno być?
Chrystus powinien rodzić się w sercu każdego człowieka; ludzie powinni
sobie wybaczać; nikt nie powinien czuć się osamotniony; ludzie powin-
ni wyrażać dużo uczuć pozytywnych – „przemawiać do siebie ludzkim
głosem; w każdej rodzinie powinna panować zgoda i miłość; powinno
zniknąć zjawisko nędzy, biedy, niedostatku…
3. Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
Ponieważ ludzie są daleko od Boga; Boże Narodzenie to dla wielu osób
tylko tradycja, powierzchowność; ludzie myślą tylko o sobie; troski
przesłaniają istotę tych świąt; coraz bardziej zamykamy się na drugiego
człowieka; mamy czas tylko na pracę lub szkołę, ale już nie dla bliskich
osób; rzadko zastanawiamy się nad sensem tego, co robimy…
4. Co więc robić, żeby owocnie przeżyć święta?
Przybliżyć się do Boga przez częstą spowiedź, Komunię św. i modlitwę;
zatrzymać się nad problemami drugiego człowieka, wysłuchać go i po-
starać się zrozumieć; spotkać się z rodziną w czasie świąt; dużo ze sobą
249
rozmawiać, spędzić z bliskimi więcej czasu; zainteresować się tymi, którzy
żyją w biedzie i niedostatku; chętnie przebaczyć tym, którzy nam zawinili;
wziąć udział w świątecznej Mszy św.; podziękować Panu Jezusowi za to,
że się narodził...
2. Zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem – wykład urozmaicony
Aby owocnie przeżyć zbliżające się święta, warto przypomnieć sobie sens
bożonarodzeniowej tradycji.
– Jakie zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem już znacie?
Choinka to chrześcijański symbol drzewa rajskiego. Przez fakt, że jest żywa
i zielona nawet zimą, może symbolizować Chrystusa – „drzewo życia”, a zdo-
biące ją świeczki lub lampki elektryczne nawiązują do Jezusa jako „światłości
świata”. Pod choinką ustawiony jest często żłóbek z figurką Dzieciątka Jezus,
jeszcze bardziej podkreślający tę wymowę.
Dzielenie się opłatkiem. W starożytności chrześcijańskiej wierni uczestniczący
we Mszy św. składali na ofiarę chleb. Był on w pewnej części przeznaczany do
konsekracji i rozdzielany potem jako Komunia. Drugą część błogosławiono, roz-
dzielając wiernym do spożycia. Ten święcony chleb trafiał następnie do domów
ludzi, którzy nie mogli uczestniczyć we Mszy św. Z upływem czasu zwyczaj ten
uległ zapomnieniu, gdyż nie przynoszono już chleba na ofiarę mszalną. W nieco
zmienionej postaci przetrwał on jednak na ziemiach polskich. W okresie Ad-
wentu księża przekazywali wiernym specjalnie przygotowany i pobłogosławiony
chleb, czyli znany nam dzisiaj opłatek, którym dzielono się podczas wieczerzy
wigilijnej. Gdy po rozbiorach Polska utraciła swój byt państwowy, ostoją jed-
ności i braterstwa dla Polaków stało się życie religijne w Kościele katolickim.
Częste rozdzielenie rodzin, spowodowane zesłaniami na Sybir po powstaniach
narodowych oraz wymuszoną emigracją, sprawiło, że na Boże Narodzenie
przysyłano sobie wraz z innymi prezentami również opłatek. Stał się on przez
to symbolem świąt, a dzielenie się nim było wyrazem przyjaźni i życzliwości.
Na uwagę zasługuje również i to, że nazwa Betlejem oznacza „dom chleba”.
Stąd dodatkowe symboliczne znaczenie opłatka – znaku, w którym zamieszkał
eucharystyczny Pan Jezus.
Wieczerza wigilijna. Spożywanie uroczystej rodzinnej wieczerzy jest dziś
bardzo mocno zakorzenione w polskich domach. Pisano o niej już w XVII w.,
choć przypuszcza się, że jest zwyczajem znacznie starszym. W istotny sposób
poprzedza ją zachowanie ścisłego postu. Przed wieczerzą ubiera się choinkę
i przygotowuje wystrój domowej szopki. Pod białym obrusem powinno się po-
łożyć trochę siana (symbolika nawiązująca do szopki betlejemskiej). Rodzina
zasiada do stołu po ukazaniu się pierwszej gwiazdy, dzieląc się opłatkiem, skła-
dając sobie życzenia i przebaczając wzajemne urazy. Przyjęło się pozostawianie
wolnego nakrycia przy stole dla niespodziewanego gościa (lub też symbolicznie
dla Chrystusa). Potrawy wigilijne mają charakter postny. Są to najczęściej:
zupa rybna, grzybowa lub barszcz, kapusta z grzybami, ryby, kluski z makiem,
250
kompot z suszonych owoców itd. Na ogół przygotowuje się siedem, dziewięć
lub dwanaście potraw. Po skończonej wieczerzy śpiewa się kolędy i obdarowuje
nawzajem prezentami.
Kolęda oznacza w naszym kraju przede wszystkim związaną tematycznie
z narodzinami Chrystusa pieśń religijną. Najstarsza z polskich kolęd „Zdrów
bądź, Królu anielski”, pochodzi z roku 1424, choć sam termin „kolęda” utrwalił
się dopiero w XVII w. W okresie tym powstawało wiele pastorałek i kolęd. Inne
śpiewali zakonnicy, inne arystokracja; mieli też swoje kolędy kupcy i reszta sta-
nów. Niektóre kolędy znanych autorów śpiewa się do dziś. Są to na przykład:
„Przybieżeli do Betlejem pasterze” J. Żabczyca, „Bóg się rodzi” F. Karpińskiego
czy „Mizerna, cicha” T. Lenartowicza. Kolędy jednak najczęściej powstawały
dzięki twórcom anonimowym. Tłumaczono je z łaciny lub z języków krajów
sąsiedzkich. Są one zjawiskiem kulturowym, zwłaszcza w Polsce, gdzie liczba
znanych i opisanych kolęd sięga ponad pół tysiąca.
Prezenty gwiazdkowe. Zwyczaj wzajemnego obdarowywania się prezen-
tami (miły zwłaszcza dla dzieci) wiązał się pierwotnie z kultem św. Mikołaja,
biskupa diecezji Bari (Włochy), wielkiego jałmużnika, który żył w IV wieku.
Jego niezwykłą hojność, troskę o biednych, można uznać za symbol miłości
do każdego, kto jest naszym bliźnim. Symbolika ta znalazła swoje logiczne
uzasadnienie w Bożym Narodzeniu, i to już od czasów średniowiecza. Dzi-
siejszą tradycję wręczania prezentów świątecznych zawdzięczamy Marcinowi
Lutrowi, który w roku 1535 domagał się, aby protestanci porzucili zwyczaj „św.
Mikołaja”, a dawali swoim dzieciom prezenty jako dar od samego Dzieciątka
Jezus. Z czasem wszystkie kraje chrześcijańskie, w tym również katolickie,
przyjęły tę praktykę.
3. Refleksja nad chrześcijańskim przeżywaniem świąt
Święta będą jedyne i niepowtarzalne, kiedy je sami takimi uczynimy. Tylko
od nas zależy, czy będzie to jednorazowa zmiana na korzyść, czy też głębokie
przeżycie świąt przedłuży się na zwykłe, szare dni w roku.
– Co można zrobić, żeby święta przeżyć jak najbardziej owocnie?
– Na czym polega dobre przygotowanie do świąt?
– Co to znaczy, że serce człowieka może być swoistym Betlejem?
– Co to znaczy, że Pan Jezus rodzi się w sercu człowieka?
– Co to znaczy, że Boże Narodzenie może trwać cały rok?
K. uzupełnia wypowiedzi uczniów:
Może to być nie tylko święto na jeden raz. Wspaniałą świąteczną atmosfe-
rę można przenieść w naszą codzienność na każdy dzień roku. Stanie się tak
wówczas, gdy będziemy dla siebie dobrzy, wyrozumiali, gdy będziemy w drugim
człowieku dostrzegać Chrystusa.
251
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie proponują temat katechezy, zapisując go w zeszytach. Pod tematem
mogą treść katechezy ująć punktach.
2. Modlitwa
Prośba za nas samych, abyśmy przez czynną miłość bliźniego przenieśli narodziny
Boga w naszym sercu na cały rok.
Wspólny śpiew pieśni „Nie było miejsca dla Ciebie” (podręcznik).
3. Praca domowa
1. Wspólnie z twoimi bliskimi przygotuj wieczerzę wigilijną.
2. Podziel się opłatkiem z kimś samotnym.
Literatura
tradycje bożonarodzeniowe: ww.arka.cad.pl/STRONA1/wigilia
www.opka.org.pl/varia/bn/swiateczneobyczaje
252
46. WIELKI POST – BÓG SZUKA GRZESZNEGO
CZŁOWIEKA
Ø Poznanie, na czym polega przebaczająca Boża miłość.
Ø Wykorzystanie Wielkiego Postu na powrót do Boga.
Wiedza:
– Uczeń określa, na czym polega Boże miłosierdzie
– wskazuje teksty biblijne o miłosierdziu Boga
– określa sens przeżywania Wielkiego Postu.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje, na czym polega szukanie grzeszników przez miło-
siernego Boga
– charakteryzuje, na czym polega szukanie Boga przez ludzi
– interpretuje teksty biblijne o Bożym miłosierdziu.
– Uczeń wyraża chęć nawrócenia
– jest wdzięczny Bogu za przebaczanie grzechów i łaskę nawrócenia
– przygotowuje się do owocnego przeżycia świąt Zmartwychwstania poprzez
właściwie przeżyty Wielki Post.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, pytania do tekstu biblijnego, „zdania

niedokończone”, szukanie porównań, tekst luk, symbol, praca w grupach,
praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte lub kartki z tekstem biblijnym, kartki do
pracy metodą zdań niedokończonych i szukania porównań, teksty luk.
1. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba o pobudzenie nas do zmiany życia na lepsze oraz o siłę w przeciwstawianiu
się pokusom.
K. prowadzi rozmowę na temat tego, co najbardziej uczniom w Bogu imponuje.
Wskazane jest, aby podzielił się z uczniami własnym świadectwem. W trakcie roz-
mowy na pewno pojawi się podziw dla Bożego miłosierdzia.
– Co najbardziej cenisz w Bogu?
253
– Dlaczego cenisz właśnie te Jego cechy?
– Które teksty w Piśmie Świętym są poświadczeniem tych cech?
II. ROZWINIĘCIE
1. Pytania do tekstu biblijnego – praca w grupach (czas – 7 min.)

K. dzieli klasę na grupy, w których uczniowie czytają z podręcznika przypowieść
o zagubionej owcy (Łk 15,1-7). Ich zadaniem jest ułożyć do tego tekstu maksymal-
nie dużo pytań. Odpowiedzi na pytania nie muszą być zawarte w samym tekście.
Gdy już to zrobią, powinni wybrać pytanie najbardziej według nich ważne, takie,
które wskazuje na istotę Jezusowego nauczania. Efektami swojej pracy dzielą się
później z całą klasą. Następnie K. ocenia ich wysiłek.
2. Refleksja nad wielkością Bożego miłosierdzia
K. prowokuje refleksję, w której kładzie akcent na wielkim Bożym miłosierdziu.
Należy uwzględnić takie aspekty, jak:
– Co to znaczy, że Bóg jest miłosierny?
– W czym przejawia się miłosierdzie Boga?
– Po czym uczeń może rozpoznać miłosierdzie Boga w swoim życiu?
3. Przebaczająca miłość Boga – praca w grupach metodą „zdań niedokończo-
nych” (czas – 10 min.)
Przypowieść, którą omówiliśmy, podkreśla przebaczającą miłość Boga oraz
fakt, że to On sam poszukuje grzesznika, a kiedy go znajdzie, odczuwa wielką
radość i pragnie mu zapewnić bezpieczeństwo. Tak dzieje się zawsze, ilekroć
odejdziemy od Boga. Przemyślmy to teraz głębiej.
Poszczególne grupy pracują metodą zdań niedokończonych, szukając wyznaczo-
nych analogii (teczka pomocy). Każda grupa ma dopisać po pięć wymyślonych
przez siebie końcówek zdań i porównań. Później następuje prezentacja i podsu-
mowanie.
Grupa 1 i 2
Bóg szukający grzesznika jest jak…
• poszukiwacz skarbu
• spragniony, który rozgląda się za źródłem
• zagubiony, który szuka drogi do domu
• ptak szukający gniazda
• zgubione dziecko, które szuka rodziców
Bóg szuka człowieka, to znaczy:
• daje mu szansę poprawy
• nie przekreśla grzesznika
• cierpliwie czeka na jego nawrócenie
• przebacza mu grzechy w sakramencie pokuty
• pomaga mu stawać się lepszym
254
Grupa 3 i 4
Człowiek odchodzący od Boga jest jak…
• osoba kochana odchodząca od bliskich
• przyjaciel zdradzający przyjaciela
• człowiek rezygnujący ze szczęścia
• człowiek skazany na smutek
• osoba zagubiona w nieznanym lesie
Człowiek odchodzi od Boga, to znaczy:
• popełnia grzech
• łamie przykazania
• nie liczy się z Jego wolą
• krzywdzi innych i siebie
• odwraca się od Niego
Grupa 5 i 6
Człowiek szukający Boga jest jak…
• organizm potrzebujący powietrza
• bezdomny potrzebujący rodziny i domu
• rozbitek potrzebujący ratunku
• sucha ziemia pragnąca deszczu
• słońce potrzebne po długim deszczu
Człowiek szuka Boga, to znaczy:
• nawraca się
• wypełnia Jego wolę
• żyje w przyjaźni z Nim
• pogłębia swoją wiarę
• szuka sensu życia
4. Uzupełnianie cytatów biblijnych (czas – 3-4 min.)
W tej części katechezy K. podaje poszczególnym grupom cytaty z Pisma Świętego
na kartkach (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest je uzupełnić. Po skończonej
pracy odczytują pełne już zdania, a jeśli pamiętają ich kontekst, mogą go przytoczyć.
O ile wystąpi taka potrzeba, K. podaje dokończenie zdań (tekst poniżej) i pomaga
uczniom przypomnieć sobie, kiedy i gdzie padły.
„Miłosierny jest Pan i łaskawy, nieskory do gniewu i bardzo łagodny” (Ps 103,8).
„Choćby wasze grzechy były jak szkarłat, nad śnieg wybieleją” (Iz 1,18).
„Bóg jest miłością” (J 4,16).
„Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie, już nie jestem godzien
nazywać się twoim synem” (Łk 15,21).
„Cieszcie się ze mną, bo znalazłem owcę, która mi zginęła” (Łk 15,6).
„Kobieto, gdzież oni są? Nikt cię nie potępił? I Ja ciebie nie potępiam. Idź, a
od tej chwili już nie grzesz” (J 8,10-11).
„Syn Człowieczy przyszedł szukać i zbawić to, co zginęło” (Łk 19,10).
„Boże, miej litość dla mnie, grzesznika” (Łk 18,13).
255
5. Podsumowanie treści katechezy
Wielki Post jest szczególnym czasem poszukiwania Boga. Mamy okazję się
do Niego przybliżyć, zastanowić nad sobą i nad sensem życia. To równocześnie
czas, w którym Bóg nam przypomina o swoim miłosierdziu, zachęcając do po-
prawy. Dla chrześcijan jest to czas pracy nad sobą, nawrócenia się i pamiętania
o wielkiej Bożej miłości. Niech będzie to dla nas sposobność, której stanowczo
nie zmarnujemy.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Prośba o siłę i chęci potrzebne do przemiany życia.
„Przyjdź, Duchu Święty,
Przemień nasze wewnętrzne napięcie w święte odprężenie.
Przemień nasz niepokój w kojącą ciszę.
Przemień nasze zatroskanie w spokojną ufność.
Przemień nasz lęk w nieugiętą wiarę.
Przemień naszą gorycz w słodycz Twej łaski.
Przemień mrok naszych serc w delikatne światło.
Przemień naszą obojętność w serdeczną życzliwość.
Przemień naszą noc w Twoje światło.
Przemień zimę naszych dusz w Twoją wiosnę,
Wyprostuj nasze krzywe drogi, wypełnij naszą pustkę,
Rozpal w nas miłość, zgaś w nas zmysłowość.
Spraw, abyśmy widzieli siebie, jak Ty nas widzisz.
Abyśmy mogli poznać Ciebie, jak to obiecałeś, i byli szczęśliwi według słowa
Twego:
Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą”.
(Duchu Święty wołam przyjdź, red. Z Kras, Tarnów 1998, s. 34)
2. Praca domowa
1. Wykonaj w zeszycie symbol jednego z podanych określeń: miłosierdzie
Boga, grzesznik, poszukiwanie Boga.
2. Napisz, na czym polega właściwe przeżycie Wielkiego Postu.
Literatura
F.G. Brambilla, W poszukiwaniu Jezusa, Kielce 2004.
256
47. WIELKANOC – JEZUS ŻYJE!
Ø Pogłębione poznanie znaczenia zmartwychwstania Pana Jezusa.
Ø Wdzięczność za dar zbawienia.
Wiedza:
– Uczeń wymienia najważniejsze prawdy naszej wiary
– wskazuje teksty biblijne o zmartwychwstaniu Pana Jezusa
– podaje okoliczności Jego męki, śmierci i zmartwychwstania.
Umiejętności:
– Uczeń opisuje wydarzenia związane ze zmartwychwstaniem Pana Jezusa
– charakteryzuje różne postawy ludzi względem faktu zmartwychwstania
– wyjaśnia Chrystusowe „błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli”.
– Uczeń okazuje wdzięczność za dar zbawienia
– rozwija swoją wiarę, nadzieję i miłość
– jest świadkiem Chrystusa zmartwychwstałego.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, artykuł prasowy, „zdania niedo-

kończone”, krzyżówka, opowiadanie na podstawie „słów kluczy”, praca
w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: pierwsze strony gazet z wolnym miejscem na artykuł,
kartki z tekstem Ewangelii lub Pismo Święte, krzyżówki dla poszczegól-
nych grup.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Prośba o wzrost wiary, nadziei i miłości w naszym życiu.
W co i w kogo wierzysz? Takie pytania pojawiają się przy refleksji nad wiarą.
Gdyby ktoś nas o to zapytał, jak odpowiedzielibyśmy na to pytanie? Prawdy
naszej wiary zawierają się w Składzie Apostolskim.
K. prosi uczniów o wymienienie kilku prawd wiary. Wśród nich znajdzie się
z pewnością prawda o zmartwychwstaniu.
– Co to znaczy, że Pan Jezus zmartwychwstał?
– Co to znaczy wierzyć w zmartwychwstanie Chrystusa?
– Po czym możemy poznać, że Chrystus żyje i jest wśród nas?
257
II. ROZWINIĘCIE
1. Praca w grupach nad tekstem biblijnym – artykuł prasowy (czas – 10-15

min.)
K. dzieli klasę na grupy, rozdając im na kartkach tekst Ewangelii o zmartwychwsta-
niu (mogą to być różne epizody, np. spotkanie Pana Jezusa z apostołami, kobiety
przy grobie, rozmowa z uczniami w drodze do Emaus itp.) oraz przygotowane
stronice z pierwszych stron gazet z wolnym miejscem do wpisania artykułu. Zada-
niem uczniów jest przeczytać tekst, niejako przenosząc się w tamte czasy, i napisać
artykuł o zmartwychwstaniu. Mogą się też zastanowić, jakie zdjęcie stanowiłoby
najlepszą ilustrację. Należy zwrócić szczególną uwagę na nagłówek, który można
potem wpisać jako temat katechezy. Na koniec pracy uczniowie czytają zredago-
wany tekst i proponują zdjęcia na pierwszą stronę.
2. Pantomima (czas – 7-10 min.)
Uczniowie mogą również przygotować w grupach pantomimę opartą na wybranych
fragmentach Ewangelii.
3. Uzasadnianie własnej wiary – dokańczanie zdań (czas – 3-5 min.)
Znamy historię niedowierzającego św. Tomasza. Pan Jezus powiedział
wtedy: „Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli”. Te słowa odnoszą się
także do nas. Nie żyjemy w tamtych czasach. Nie patrzyliśmy na cuda Pana
Jezusa, nie słuchaliśmy Ewangelii bezpośrednio z Jego ust. Żyjemy dzisiaj,
a On nam oznajmia: „Szczęśliwi są ci, którzy Mnie nie widzieli, a jednak wie-
rzą”. Pozostawił nam również obietnicę, że jest z nami przez wszystkie dni, aż
do skończenia świata. Po czym rozpoznajecie obecność Pana Jezusa w waszym
życiu? Odpowiecie na to, kończąc zdania:
Wierzę, że Chrystus żyje, bo…
Wierzę, że Chrystus zmartwychwstał, bo…
Wierzę, że Chrystus pokonał śmierć, bo…
Nie widziałem Chrystusa, ale wierzę w Niego, bo…
Dokończenie tych zdań jest pracą indywidualną, a nie grupową. Uczniowie zapisują
te zdania w zeszytach.
4. Rozwiązywanie krzyżówki
W tej części katechezy uczniowie rozwiązują krzyżówkę (teczka pomocy) – może
to być praca w grupach. Następnie dyskutujemy na temat hasła – wersetu J 11,25:
„Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we Mnie wierzy, choćby i umarł, żyć
będzie”. Uczniowie powinni go wpisać do zeszytów pod tematem.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
258
Prawda o śmierci i zmartwychwstaniu Pana Jezusa jest w pewien sposób
prawdą rewolucyjną. Jednak w ciągu wieków ludzie w rozmaity sposób reagowali
na wieść o tym, że Jezus pokonał śmierć. Nie brakowało takich, którzy przeczyli
tej prawdzie, takich, którzy ją wyśmiewali albo zwyczajnie byli nią przerażeni,
ale i takich, którzy zostali nią porwani i uznali Jezusa za swego Pana i Boga; byli
ludzie obojętni, lecz również tacy, którzy poświadczyli własnym życiem, że to
prawdziwy Bóg i że autentycznie zmartwychwstał. Dzisiaj też w rozmaity sposób
przyjmuje się prawdę o zbawieniu. Wielkanoc jest okazją, żeby zastanowić się
nad miejscem Pana Jezusa w naszym życiu, nad naszą wiarą i postępowaniem.
A która z ludzkich postaw najbardziej odpowiada twojemu sercu?
Wyrażenie wdzięczności Bogu za dar zbawienia i za obietnicę naszego zmartwych-
wstania.
„Boże, Ty w dniu dzisiejszym przez Twojego Syna pokonałeś śmierć
i otworzyłeś nam bramy życia wiecznego, spraw, abyśmy obchodząc uroczystość
Zmartwychwstania Pańskiego, zostali odnowieni przez Ducha Świętego i mogli
zmartwychwstać do nowego życia w światłości. Przez naszego Pana Jezusa Chry-
stusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego,
Bóg, przez wszystkie wieki wieków”.
(kolekta z Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego)
2. Praca domowa
1. Napisz opowiadanie, uwzględniając podane słowa (w dowolnej formie):
życie, radość, przezwyciężenie, Jezus, niezwykły, kamień, nadzieja, wiara,
miłość, przekonanie, śmierć, pewność.
2. Wypisz z Ewangelii teksty mówiące o spotkaniach Zmartwychwstałego
z apostołami.
Literatura
M. Antonem, F.G. Brambilla, A. Pronzato, A. Vignollo, Gdy w sercu poranek
zmartwychwstania…, Kraków 1998.
259
QUIZ BIBLIJNY
„MĘKA, ŚMIERĆ I ZMARTWYCHWSTANIE
PANA JEZUSA”
Quiz biblijny jest świetną metodą, która może być wykorzystana do powtó-
rzenia, usystematyzowania czy też poszerzenia wiedzy uczniów na wybrany
temat. Budzi w nich zaciekawienie i pozytywną rywalizację. Daje możliwość
wykazania się swoją wiedzą bez lęku przed podaniem złej odpowiedzi. Scala
grupy. Członków najlepszego zespołu można nagrodzić dobrym stopniem lub
drobnymi upominkami.
Organizacja zajęć:
– przygotowujemy losy z numerami grup; każdy uczeń losuje numer grupy,
do której będzie należeć; unikniemy w ten sposób powstania zespołów
o nierównym poziomie (bardzo mocnych i słabych)
– przedstawiamy uczniom zasady, jakie będą obowiązywać podczas quizu,
i punktację za poprawne odpowiedzi
– uczniowie wybierają pytanie, podając jego numer z listy (teczka pomocy);
mają chwilę do namysłu, potem przedstawiają swoją odpowiedź
– w razie udzielenia przez grupę błędnej odpowiedzi należy podać od-
powiedź prawidłową (może to zrobić sam katecheta lub chętni ucznio-
wie).
Odpowiedzi na pytania zostały podane za Biblią Tysiąclecia. Jeśli w Ewan-
geliach znajduje się ten sam przekaz, podany jest przykładowy fragment księgi.
W przypadku różnych odpowiedzi zostają one podane, przy czym przy odpo-
wiedzi jednakowej dla kilku tekstów pojawia się jeden odnośnik do wybranej
Ewangelii. Przy drugiej wersji zawsze są podane współrzędne tekstu.
260
V
MOJE KORZENIE, MOJA PRZESZŁOŚĆ
(HISTORIA KOŚCIOŁA)
„Kościół w Europie potrzebuje świadectwa wiary
Polaków”.
48. Kościół katolicki w Polsce w czasie
rozbiorów
Ø Poznanie roli Kościoła polskiego w okresie rozbiorów.
Ø Miłość do Ojczyzny i szacunek dla bohaterów narodowych.
Wiedza:
– Uczeń podaje daty rozbiorów i omawia tło polityczne tych wydarzeń
– wymienia zagrożenia dla Ojczyzny ze strony zaborców.
Umiejętności:
– Uczeń omawia rolę Kościoła w okresie rozbiorów
– charakteryzuje życie i działalność Z. Felińskiego i R. Traugutta.
– Uczeń czuje się dumny, że jest Polakiem
– z szacunkiem podchodzi do dziejów własnego narodu
– z zaangażowaniem zgłębia wiedzę dotyczącą narodowej historii.
Metody i techniki: rozmowa kierowana, referat ucznia, wykład, praca z tekstem,

praca z mapą, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: Encyklopedia PWN, Pismo Święte, magnetofon, nagranie
pieśni „Nie rzucim, Chryste”.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Można wykorzystać tekst modlitwy za Ojczyznę ks. Piotra Skargi (podręcznik).
2. Współczesny patriotyzm – rozmowa kierowana
K. nawiązuje do współczesnych postaw patriotycznych (lub do ich braku):
– Kto w obecnej Polsce uznawany jest za bohatera narodowego?
– Którego ze współczesnych polityków Polacy szanują?
– Jaki jest powód, że do wielu z nich nie mamy zaufania?
– Co to znaczy „mieć poczucie narodowej tożsamości”?
K. porusza problem dążenia polityków do władzy, przy częstym braku troski
o Ojczyznę.
Następnie zwraca się do uczniów o wymienienie wybitnych osób z historii Polski,
dla których dobro Ojczyzny było ważniejsze od ich osobistego interesu.
262
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład
Ojciec Święty Jan Paweł II powiedział 2 czerwca 1979 r. w Warszawie: „Otóż
nie sposób zrozumieć dziejów narodu polskiego – tej wielkiej tysiącletniej
wspólnoty, która tak głęboko stanowi o mnie, o każdym z nas – bez Chrystusa.
Jeśli odrzucalibyśmy ten klucz dla zrozumienia naszego narodu, narazilibyśmy
się na zasadnicze nieporozumienie. Nie zrozumielibyśmy samych siebie. Nie
sposób zrozumieć tego narodu, który miał przeszłość tak wspaniałą, a zarazem
tak straszliwie trudną – bez Chrystusa”.
Dlatego też Kościół polski odgrywał na przestrzeni dziejów olbrzymią rolę.
Ukazywał i promował wartości ewangeliczne, do czego otrzymał mandat od
Pana Jezusa: „Idźcie i nauczajcie wszystkie narody… uczcie je zachowywać
wszystko, co wam przekazałem”. Pan Jezus założył Kościół dla człowieka, więc
Kościół ma zawsze być po stronie ludzi.
Rolę Kościoła dało się zauważyć szczególnie w czasach, gdy Polska na ponad
sto dwadzieścia lat zniknęła z map Europy. Zaborcom zależało na tym, żeby
Polacy utracili swoją tożsamość narodową w każdej dziedzinie życia, zarówno
społecznego, jak i kulturowego, toteż Rosja, Prusy i Austria chciały ten cel
osiągnąć za wszelką cenę. W ich planach mieściło się też narzucenie przepi-
sów kościelnych, które obowiązywały na terenie danego zaboru. W tej sytuacji
Kościół miał do spełnienia ważną misję, jemu to bowiem przypadł obowiązek
utrzymania polskości i ocalenia kultury narodowej. Sytuacja społeczno-poli-
tyczna w każdym z zaborów była inna.
K. prosi kilku (przygotowanych wcześniej) uczniów o przypomnienie wiadomości
na temat rozbiorów (może to zrobić sam K. na podstawie materiałów z teczki
pomocy).
2. Życie i działalność bł. Zygmunta Felińskiego i Romualda Traugutta – praca
z podręcznikiem
K. dzieli klasę na dwie grupy. Pierwszej poleca przeczytanie z podręcznika tekstu
o bł. Zygmuncie Szczęsnym Felińskim, a drugą o Romualdzie Trauguttcie. Ich
sylwetki mogą też przedstawić przygotowani wcześniej uczniowie.
– Czym szczególnym odznaczali się arcybiskup Feliński i Romuald Trau-
gutt?
– Dlaczego należy im się szacunek?
– Kiedy oddanie własnego życia staje się mniej ważne niż wolność Ojczy-
zny?
3. Budzenie postaw patriotycznych
K. pyta:
– Z jakich osiągnięć Polaków możemy być dumni?
263
– Jaką postawę we współczesnej Polsce wykazują młodzi wobec patrioty-
zmu?
– Dlaczego dzisiaj tak bardzo potrzebny jest patriotyzm?
– Na czym polega szacunek wobec tych, którzy w naszych dziejach tworzyli
pozytywny obraz Polski?
– W jaki sposób świętujemy wielkie wydarzenia narodowe?
K. może się odnieść do szacunku dla symboli narodowych okazywanego np. przez
Amerykanów, gdzie nikt nie wstydzi się barw narodowych, a wręcz ludzie się nimi
chlubią, dekorując flagami prywatne domy.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Wspólny śpiew pieśni „Nie rzucim, Chryste”.
2. Praca domowa
1. Wypisz nazwiska polskich bohaterów narodowych.
2. Wybierz jednego z polskich bohaterów i uzasadnij, dlaczego wybrałeś
właśnie tę postać.
Literatura
W. Czapliński, Zarys dziejów Polski do roku 1864, Kraków 1985.
Encyklopedia szkolna. Historia, Warszawa 1993.
J. Umiński, Historia kościoła, t. II, Opole 1960.
www.pk.poznan.pl/ Przewodnik katolicki 27.10.2002.
264
49. KOŚCIÓŁ A LAICKIE NURTY
POZYTYWISTYCZNE
Ø Poznanie niebezpieczeństw, jakie przynosi ze sobą socjalizm i komu-
nizm.
Ø Poznanie kwestii robotniczej w świetle „Rerum novarum”.
Ø Poznanie stanowiska Kościoła co do kwestii społecznej.
Ø Szacunek dla ludzkiej godności i oparty na nauczaniu Kościoła sprzeciw
wobec naruszania praw pracowniczych.
Wiedza:
– Uczeń wymienia pozytywistyczne prądy, negatywnie nastawione do Ko-
ścioła
– definiuje pojęcia: kwestia robotnicza, proletariat, komunizm, socjalizm,
pozytywizm
– określa, na czym polegała rewolucja przemysłowa
– wymienia zakres działalności Kościoła w kwestii społecznej.
Umiejętności:
– Uczeń uzasadnia pozytywną rolę Kościoła wobec kwestii robotniczej
– charakteryzuje przesłanie encykliki „Rerum novarum”
– charakteryzuje życie i działalność „ludzi Kościoła”.
– Uczeń z szacunkiem odnosi się do bezrobotnych i uznaje ich godność
– docenia nauczanie Kościoła w kwestii społecznej
– angażuje się w pomoc bezrobotnym.
Metody i techniki: wykład, praca ze słownikiem, praca z tekstem, schematyczne

przedstawienie treści, dyskusja – metoda „dwóch krzeseł”, redagowanie
haseł słownikowych.
Środki dydaktyczne: tekst encykliki „Rerum novarum” do pracy w grupach,
słownik, mapa Europy w XIX w., zdjęcie Leona XIII, diagramy schema-
tycznie przedstawiające treść encykliki.
I. WPROWADZENIE
1. Charakterystyka epoki – wykład

W XIX wieku nastąpił dynamiczny rozwój nauk przyrodniczych, opartych
na obserwacji matematycznej i eksperymencie. Wraz z rozwojem nauki po-
wstawało wiele wynalazków technicznych, pociągając za sobą ogromny rozwój
265
przemysłu. Już w wieku XVIII na Wyspach Brytyjskich rozpoczęła się rewolucja
przemysłowa, która w szybkim tempie rozszerzyła się na całą Europę. W związku
z powstawaniem fabryk nastąpił napływ ludności wiejskiej do miast.
Dziewiętnastowieczną myśl naznaczyła przede wszystkim filozofia pozy-
tywna. Jej podwaliny stworzyli August Comte, Herbert Spencer i John Stuart
Mill. Pozytywizm pojmował naukę jako badanie faktów dostępnych rozumowi,
z wykorzystaniem metod nauk przyrodniczych i sprawdzalne doświadczalnie.
Opierając się na wierze w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu
i budując wiedzę o świecie na badaniu faktów, filozofia pozytywna wzywała
do usunięcia z myślenia naukowego wszelkich elementów metafizyki. Łączyło
się to z abstrakcyjnym pojmowaniem człowieka i ignorowaniem jego dążeń,
aspiracji i potrzeb, także religijnych, gdyż pozytywiści negowali istnienie Boga.
Pozytywizm stworzył kilka nurtów w myśli europejskiej, takich jak socjalizm,
liberalizm, utylitaryzm etyczny, scjentyzm.
Sytuacja polityczna na świecie pod koniec XIX w. przyniosła ze sobą pro-
blem klasy robotniczej. Jej stałemu poszerzaniu się sprzyjał szybki rozwój
gospodarki opartej na przemyśle. Wzrastała świadomość i kultura klasowa.
Następował coraz głębszy rozdźwięk między kapitalistami a proletariatem.
Coraz częściej spotykano się ze strajkami urządzanymi przez robotników
w całej Europie i USA. Znaczną rolę odgrywały wówczas związki zawodowe.
Marks i Engels rozwinęli teorię walki klas, głosząc, że jest to walka przeni-
kająca wszystkie dziedziny, jako walka gospodarcza o podział dóbr material-
nych, walka polityczna o władzę, a wreszcie walka ideologiczna. Ich zdaniem,
charakter państwa zależy od tego, jaka klasa sprawuje władzę, a dla postępu
społecznego konieczne jest wywołanie rewolucji, żeby obalić kapitalizm
i wprowadzić porządek socjalistyczny.
Nowe problemy w życiu społecznym, które stworzyła rewolucja przemysłowa
i ogrom przemian cywilizacyjnych, znalazły rezonans i w Kościele. Wraz z wybo-
rem papieża Leona XIII (1878–1903) nastąpił zasadniczy zwrot w stanowisku
Kościoła wobec spraw społecznych. Papież prowadził politykę otwarcia się na
świat i obecności Kościoła w świecie. Był też bardzo zaangażowany w wiele
spraw o charakterze międzynarodowym. Wobec narastającej kwestii robotni-
czej Leon XIII wydał 15 maja 1891 r. encyklikę Rerum novarum, kładąc w niej
podwaliny pod społeczną naukę Kościoła. Ponieważ społeczeństwo było coraz
bardziej wewnętrznie skłócone, ten wielki papież chciał przywrócić pokój i ład
społeczny, potępiając zarazem gloryfikowaną przez marksistów walkę klas.
Praca ze słownikiem – wyjaśnienie pojęć (można to pominąć, jeżeli nie ma takiej
potrzeby).
Komunizm – ideologia rewolucyjnego ruchu robotniczego oparta na mark-
sizmie-leninizmie, głosząca program zniesienia prywatnej własności środków
produkcji, społeczeństwa klasowego oraz wyzysku człowieka przez człowieka.
Komunizm postuluje zbudowanie społeczeństwa bezklasowego, opartego na
społecznej własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr.
266
Proletariat – klasa robotnicza; jedna z dwóch klas społeczeństwa kapitali-
stycznego obejmująca robotników najemnych, którzy nie posiadają własnych
środków produkcji i sprzedają swą siłę roboczą kapitalistom.
II. ROZWINIĘCIE
1. Nauczanie społeczne Kościoła – praca w grupach z tekstem „Rerum nova-

rum” (czas – 10 min.)
K. może wykorzystać materiały z teczki pomocy.
Grupa 1 – fragment Rerum novarum, 3
– Jaką definicję socjalizmu podaje encyklika Rerum novarum?
– Jakie zarzuty wobec tego systemu przedstawił Leon XIII?
„Socjaliści, wznieciwszy zazdrość (ubogich w stosunku do bogatych) mnie-
mają, że dla usunięcia przepaści między nimi znieść trzeba prywatną własność,
a zastąpić ją wspólnym posiadaniem dóbr materialnych, i to w ten sposób, żeby
rządzili nimi bądź naczelnicy gmin bądź kierownicy państw. Przez tę przemianę
posiadania prywatnego na wspólne zapewniającą, jak sądzą, równy podział
rzeczy i korzyści, spodziewają się uleczyć obecne zło. To jednak nie rozwiąże
trudności, a samej klasie robotników przyniesie w rezultacie szkodę. Jest po-
nadto ten pogląd niesprawiedliwy; zadaje bowiem gwałt prawnym właścicielom,
psuje ustrój państwa i do głębi wzburza społeczeństwo. (…) Zmiana posiadania
z prywatnego na wspólne, do której dążą socjaliści, pogorszyłaby warunki życia
wszystkich pracowników pobierających płacę, ponieważ odebrałaby im swo-
bodę używania płacy na cele dowolne, a tym samym także nadzieję i możność
pomnożenia majątku rodzinnego i polepszenia losu”. (Rerum novarum, 3)
Grupa 2 – fragmenty Rerum novarum, 2 i 12

– Jakie zarzuty wobec socjalizmu przedstawił papież Leon XIII w Rerum
novarum?
„Ponadto, co jeszcze ważniejsze, zalecają w ten sposób socjaliści środek
sprzeciwiający się jaskrawo sprawiedliwości; prywatne bowiem posiadanie
dóbr materialnych na własność jest naturalnym prawem człowieka. (…) I nie
ma podstaw do wysuwania opatrzności państwowej na usprawiedliwienie wła-
sności wspólnej; człowiek bowiem starszy jest niźli państwo, a prawo do życia
i do troski o ciało otrzymał, jeszcze zanim jakiekolwiek państwo powstało. Nie
można także prywatnemu posiadaniu przeciwstawiać prawdy, że Bóg całemu
rodzajowi ludzkiemu dał ziemię do używania i do wykorzystywania. (…) Oprócz
niesprawiedliwości sprowadziłby ten system jeszcze bez wątpienia zamieszanie
i przewrót całego ustroju, za czym by przyszła twarda i okrutna niewola obywa-
teli. Otwarłaby się brama zawiściom, swarom i niezgodom; po odjęciu bodźca
do pracy jednostkowym talentom i zapobiegliwościom wyschłyby same źródła
bogactw; równość zaś, o której marzą socjaliści, nie byłaby czym innym, jak
zrównaniem wszystkich ludzi w niedoli. (…) Niech więc pozostanie jako prawda
267
zasadnicza, że nietykalność własności prywatnej stanowi pierwszy fundament,
na którym należy oprzeć dobrobyt ludu”. (Rerum novarum, 2 i 12)

– Czego uczy papież w kwestii posiadania dóbr?
– Jaką postawę należy przyjąć wobec pracy zarobkowej?
„Odnośnie do używania bogactw mamy wyborną i bardzo ważną naukę.
Główna zasada tej nauki polega na tym, że czym innym jest słuszne posiadanie
bogactw, a czym innym jest słuszne używanie bogactw. (…) Kiedy się uczyniło
zadość konieczności i przyzwoitości, wówczas dobra zbyteczne obrócić należy
na rzecz potrzebujących. (…) Ubogich zaś Kościół poucza, że zgodnie z myślą
Bożą nie należy uważać za hańbę ani wstydzić się pracy zarobkowej. (…) Jeśli
obydwie strony posłuszne będą przykazaniom chrześcijaństwa, zapanuje mię-
dzy nimi nie tylko prosta przyjaźń, ale miłość bratnia. Zrozumieją wreszcie, że
wszystkie dobra naturalne i dary łaski Boskiej należą wspólnie bez różnicy do
całego rodzaju ludzkiego, od dóbr zaś niebieskich wykluczeni są tylko niegodni”.
(Rerum novarum, 19 i 21)

– Czego uczy papież w związku z równością?
– Co mówi o walce klas?
„Pierwszą zasadą, którą tu należy wysunąć, jest ta, że człowiek winien uznać tę
konieczność natury, która sprawia, iż zupełna równość w społeczeństwie ludzkim
jest niemożliwa. (…) Zachodzą bowiem między ludźmi bardzo wielkie i bardzo
liczne różnice naturalne, różnice w inteligencji, pilności, zdrowiu i siłach; a za
tymi różnicami już sama z siebie idzie różnorodność warunków życiowych. I to
sprzyja zarówno jednostkowemu, jak i powszechnemu dobru; życie zbiorowe
bowiem potrzebuje różnych uzdolnień i różnych talentów do swych zadań, a do
podjęcia się ich skłaniają ludzi przede wszystkim właściwe im różnice osobiste.
(…) Jest zasadniczym błędem w sprawie, o której mówimy, ulegać poglądowi,
że dwie klasy są sobie z natury swojej przeciwne, jak gdyby już sama natura
uzbroiła bogatych i proletariat do walki ostatecznej ze sobą. Sprzeciwia się to
tak dalece rozumowi i rzeczywistości, że prawdą jest wprost przeciwne twier-
dzenie; jak bowiem poszczególne członki w ciele ludzkim zestrajają się mimo
swej różnorodności między sobą, tworząc w ten sposób harmonijny zespół, tak
również w społeczeństwie ludzkim dwie te klasy przez naturę skazane są na to,
by się z sobą łączyły w zgodzie i by sobie odpowiadały w równowadze. Jedna
drugiej bezwzględnie potrzebuje i ani kapitał bez pracy, ani bez kapitału praca
istnieć nie może”. (Rerum novarum, 14 i 15)

– O jakich obowiązkach papież naucza pracodawców w Rerum novarum?
– Jakie obowiązki dotyczą proletariuszy?
268
„Następujące obowiązki dotyczą proletariusza i robotnika: W całości i wier-
nie wykonywać pracę, do której się zobowiązał umową wolną i odpowiadającą
słuszności – nie szkodzić pracodawcy na majątku i nie znieważać jego osoby –
w dochodzeniu swych praw wstrzymać się od gwałtu i nie wywoływać rozruchów
– nie łączyć się z ludźmi przewrotu, wzniecającymi nieumiarkowane nadzieje
i rzucającymi wielkie obietnice, których następstwem jest rozczarowanie bezu-
żyteczne i ruina życia gospodarczego. A oto obowiązki bogatych i pracodawców:
Nie uważać robotnika za niewolnika – kierować się zasadą, że należy w nim
uszanować godność osobistą, podniesioną jeszcze przez charakter chrześcija-
nina – praca zarobkowa, według świadectwa rozumu i filozofii chrześcijańskiej,
nie tylko nie poniża człowieka, ale mu zaszczyt przynosi, ponieważ daje mu
szlachetną możność utrzymania życia – bezwstydem zaś jest i nieludzkością
uważać człowieka za narzędzie zysku i szacować go według tego, ile mogą jego
mięśnie i siły. Należy także brać pod uwagę religijne i duchowe potrzeby pra-
cowników. Obowiązkiem więc pracodawców jest uważać, by się tym potrzebom
stało zadość, by robotnik nie był wystawiony na okazje zepsucia i na pokusy do
grzechów, by był wolny od wpływów odciągających go od życia rodzinnego i od
praktyki oszczędności. (…) Zobowiązani są bogaci wystrzegać się, by nie robili
uszczerbku w mieniu proletariuszy zarówno gwałtem, jak podstępem i lichwą,
a to tym więcej, że robotnicy mniej są zdolni do samoobrony, a ich mienie im
szczuplejsze, tym świętszym być powinno”. (Rerum novarum, 16 i 17)
Grupa 6 – fragmenty Rerum novarum, 26, 29 i 30

– Na jakich wartościach powinno się opierać państwo?
– Jakie zadania w kwestii ładu społecznego stawia papież przed pań-
stwem?
„Kierownicy państw winni (…) starać się, aby ustrój i zarząd państwa sprzyjał
dobrobytowi tak powszechnemu, jak jednostkowemu. Jest to zadaniem sztuki
rządzenia i właściwym obowiązkiem władz państwowych. Tym zaś, co ten do-
brobyt powszechny narodu tworzy, są: moralne obyczaje, życie rodzinne oparte
na podstawach prawa i ładu, poszanowanie religii i sprawiedliwości, umiarko-
wanie w ustanawianiu, a sprawiedliwość w rozdzielaniu ciężarów publicznych,
rozwój przemysłu i handlu, rozkwit rolnictwa i inne tego rodzaju środki, które
tym lepsze i szczęśliwsze zapewniają warunki życia obywatelom, im większy
wykazują postęp”.
„W interesie tak dobra publicznego, jak prywatnego leży to, ażeby panował
pokój i zgoda; aby całe życie kierowane było przykazaniami Boskimi i prawami
natury; aby życie rodzinne opierało się na poszanowaniu ładu i na czci dla religii;
aby tak w życiu prywatnym, jak i publicznym kwitła pełna moralność; aby święcie
przestrzegano sprawiedliwości i by nikt nie krzywdził bliźniego bezkarnie”.
„Z pewnością robotnicy, którzy los swój chcą poprawić pracą uczciwą i go-
dziwymi sposobami, stanowią olbrzymią większość; lecz wielu także jest takich,
którzy przesiąknięci fałszywymi zasadami i chciwi nowości, wszystko robią, by
269
wzniecać zamieszanie i innych do gwałtów skłonić. Zbyt długa lub zbyt uciążli-
wa praca i uważana za zbyt niską płaca skłaniają robotników do umówionego
porzucenia pracy i dobrowolnego bezrobocia. Temu nieszczęściu (…) przeciw-
działać powinno państwo, bo ten rodzaj bezrobocia nie tylko szkodę wyrządza
pracodawcom i robotnikom, ale ponadto tamuje rozwój przemysłu i handlu,
i szkodzi dobru ogólnemu społeczeństwa; a skoro jeszcze wyradza się w gwałty
i zaburzenia, zakłóca spokój publiczny”. (Rerum novarum, 26, 29 i 30)

– Jakie jest działanie Kościoła w kwestii robotniczej?
– Kim są proletariusze?
– Jakie zadania wobec klasy robotniczej ma państwo?
„Jeśli chodzi o proletariat, to Kościół chce i zdąża do tego, by się podniósł ze
stanu nędzy i by zdobył lepsze warunki materialne. A niemałą już w tym dziele
pomoc daje przez to, że ludzi wzywa i wychowuje do cnoty. (…) Ponadto dla
dobra warstw biednych tworzy i popiera Kościół instytucje mogące złagodzić ich
nędzę. (…) I tak Kościół – wspólna matka bogatych i ubogich, opierając się na
miłości, którą sam w stopniu wysokim wszędzie rozpalił, zakładał zgromadzenia
zakonne i wiele innych pożytecznych stowarzyszeń, które swą dobroczynną
działalnością obejmowały prawie wszystkie rodzaje nędzy”.
„Proletariusze mianowicie na podstawie prawa natury na równi z bogatymi
obywatelami państwa stanowią prawdziwe i żywe jego części, z których poprzez
rodziny powstaje organizm państwowy, nie mówiąc już o tym, że w każdym pań-
stwie oni właśnie stanowią liczbę jego obywateli największą. Dlatego spośród
licznych i ciężkich obowiązków rządu na rzecz dobra wspólnego pierwszym jest
ten, ażeby opieką otaczał wszystkie na równi klasy, przestrzegając ściśle przepi-
sów sprawiedliwości, zwanej „rozdzielczą”. (…) Praca robotników jest jedynym
źródłem bogactw państwa. Przykazaniem więc sprawiedliwości jest publiczna
opieka nad pracownikami, taka, by z tego, co do dobra publicznego dorzucają,
tyle przynajmniej z powrotem otrzymywali, iżby sobie zapewnili mieszkanie,
odzienie i środki żywności, i by w ten sposób łatwiej mogli znosić uciążliwości
życia. Stąd wniosek, że państwo winno popierać wszystko, co w jakikolwiek
sposób może polepszyć dolę robotników”. (Rerum novarum, 24 i 27)
Grupa 8 – fragmenty Rerum novarum, 31, 42 i 43

– Jaki cel mają stowarzyszenia zawodowe?
– Jakie rozwiązanie kwestii robotniczej proponuje Leon XIII?
„Należy przecież jako ogólną i niezmienną zasadę organizacji i kierownic-
twa w związkach robotniczych uznać żądanie, by członkom swoim w granicach
możliwości dostarczały środków najstosowniejszych i najskuteczniejszych do
osiągnięcia celu, którym jest: pomyślność stowarzyszonych w zakresie dóbr
duchowych, cielesnych i materialnych. Jednak jest rzeczą jasną, że szczególną
uwagę, jako na cel pierwszorzędny, zwracać należy na udoskonalenie religij-
270
no-moralne, i że ku niemu cała praca organizacyjna winna być skierowana.
W przeciwnym razie stowarzyszenia te musiałyby się wyrodzić i niewiele by się
różniły od tych związków robotniczych, w których nie ma miejsca na religię.
(…) Wziąwszy w ten sposób Boga za punkt wyjścia pracy organizacyjnej, należy
dużo miejsca poświęcić wychowaniu religijnemu, aby wszyscy członkowie poznali
swoje względem Boga obowiązki. (…) Należy budzić w nich szacunek dla Boga
i ducha pobożności, szczególnie zaś poszanowanie dni świętych. Niech się uczy
robotnik w stowarzyszeniu czcić i kochać Kościół katolicki – matkę wszystkich,
również spełniać przykazania kościelne i przystępować do sakramentów świę-
tych. (…) Urzędy organizacyjne winny być rozdzielane w sposób najbardziej
sprzyjający dobru ogólnemu i tak, żeby przy obsadzaniu urzędów nie ucierpiała
zgoda. (…) Stowarzyszenia te winny starać się, żeby pracownik nigdy nie był
pozbawiony pracy i żeby istniał fundusz, z którego by można było przychodzić
z pomocą członkom nie tylko w okresie nagłych i nieprzewidzianych przesileń
gospodarczych, ale także podczas choroby, w starości i w razie nieszczęśliwego
wypadku”. (Rerum novarum, 31, 42 i 43)
Prezentacja osiągnięć przed cała klasą i zapis na tablicy najważniejszych przesłań

encykliki.
K. podsumowuje i dopowiada:
Nauczanie społeczne Kościoła zapoczątkowane encykliką „Rerum novarum”
było i jest nadal rozwijane przez kolejnych papieży. Nie znikają bowiem takie
kwestie, jak: bezrobocie, poszanowanie pracy, prawa pracowników czy obo-
wiązki pracodawców. Katolicka nauka społeczna to nic innego jak spojrzenie
na sprawy społeczne przez pryzmat Ewangelii.
2. Graficzne przedstawienie treści „Rerum novarum” (czas – 5 min.)
Należy uzupełnić zagadnienia, których nie ujęto w pracy grupowej. Można posłużyć
się diagramami z teczki pomocy: socjalizm, obowiązki państwa, praca.
3. Pomoc bezrobotnym – dyskusja
W dzisiejszych czasach wielu ludzi boryka się z problemem braku pracy.
– W jaki sposób możemy pomóc ludziom bezrobotnym?
4. Redagowanie haseł słownikowych
Tworzenie haseł „socjalizm” i „kwestia robotnicza” w oparciu o encyklikę „Rerum
novarum”.
5. Metoda „dwóch krzeseł”
– Jak oceniasz społeczną działalność Kościoła, przedstawioną przez Leona
XIII w Rerum novarum?
271
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie notują najważniejsze przesłania encykliki „Rerum novarum” (efekty
pracy w grupach).
2. Modlitwa
3. Praca domowa
1. Dlaczego całość kwestii społecznej powinna się odnosić do Boga?
2. Przedstaw w pięciu tezach własne stanowisko co do kwestii robotni-
czej.
3. Zastanów się i napisz, na czym polega uniwersalność encykliki Rerum
novarum.
Literatura
Historia Kościoła, red. R. Aubert, t. 5, Warszawa 1985.
Leon III, Rerum novarum, 1891.
J. Pajewski, Historia powszechna 1871–1918, Warszawa 2001.
272
50. Ruchy katolickie jako odpowiedź
na zagrożenia ze strony ruchów
ateistycznych
Ø Poznanie ruchów religijnych okresu międzywojennego i ich zadań.
Ø Krytyczna postawa wobec proponowanego przez świat współczesny ate-
istycznego stylu życia.
Wiedza:
– Uczeń wymienia organizacje katolickie z lat międzywojennych (Sodalicje
Mariańskie, Rycerstwo Niepokalanej, Akcja Katolicka)
– podaje przykłady ludzi działających w obronie wiary (św. Maksymilian,
S. Sedlaczek)
– wymienia zagrożenia dla Kościoła płynące ze strony masonerii
– wymienia zagrożenia ze strony komunizmu.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje działalność św. Maksymiliana Kolbego
– charakteryzuje rolę ruchów katolickich
– uzasadnia potrzebę istnienia ruchów katolickich
– charakteryzuje sylwetkę S. Sedlaczka.
– Uczeń z szacunkiem odnosi się do ruchów katolickich
– z zaangażowaniem zgłębia charyzmat ruchów katolickich
– świadczy o swojej przynależności do ruchu katolickiego.
Metody i techniki: pogadanka, praca z tekstem, wykład.
I. WPROWADZENIE
1. Ruchy i organizacje katolickie – pogadanka

K. przeprowadza z uczniami krótką pogadankę na temat ruchów i organizacji
katolickich.
– Jakie ruchy działają przy waszych parafiach?
Klasa może podać, że są to:
Sodalicje Mariańskie, Rycerstwo Niepokalanej, Akcja Katolicka, Katolickie Stowa-
rzyszenie Młodzieży Męskiej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej, Ruch
Światło-Życie, Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza” – Federacja
273
Skautingu Europejskiego, Ruch Focolari, Opus Dei, Caritas, Stowarzyszenie św.
Wincentego a Paulo, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich.
Niektóre z działających współcześnie ruchów mają swoje początki w okresie
międzywojennym. Są to: Sodalicje Mariańskie, Rycerstwo Niepokalanej, Akcja
Katolicka, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, Katolickie Stowarzy-
szenie Młodzieży Żeńskiej.
II. ROZWINIĘCIE
Kościół z mandatu samego Chrystusa zawsze otaczał troską ludzi potrzebu-
jących pomocy. Należy tę pomoc rozumieć jako działanie w zakresie duchowym,
wychowawczym i charytatywnym. Działalność ta była nie tylko wypełnianiem
Chrystusowego nakazu, lecz także odpowiedzią na zaistniałe zagrożenia ze
strony ateistów, usiłujących zarazić świat swoimi poglądami. Podstawowym
zadaniem Kościoła jest troska o pełne ukształtowanie istoty ludzkiej. Obejmuje
więc ono wymiar moralny, fizyczny i materialny.
Na przestrzeni dziejów Bóg powoływał do tego zadania wielu ludzi. Niektórzy
z nich za swoją działalność oraz za pełne oddanie Bogu i ludziom zostali przez
Kościół ogłoszeni świętymi. Takim człowiekiem był na przykład św. Maksymi-
lian Kolbe.
– Co o nim wiecie?
– Jakiego ruchu był on założycielem?
– Na czym polegała jego działalność?
– W jakim czasie działał?
Cała działalność św. Maksymiliana była odpowiedzią na zagrożenie ruchami
ateistycznymi: masonerią, komunizmem i faszyzmem. Jego praca w krótkim
czasie przyniosła dużo obfitych owoców.
K. precyzuje, że chodzi o spojrzenie na ateizm nie jako na postawę pojedynczego
człowieka, lecz na przykład nurtu mającego zorganizowany wpływ na całe narody
i społeczeństwa.
2. Charakterystyka ruchów ateistycznych
Ruchy ateistyczne obrały sobie za cel przede wszystkim ateizację dzieci
i młodzieży. Odrzucenie wartości zakorzenionych w Bogu i proponowanych
przez Kościół doprowadzało do pogardy wobec ludzkiego życia, rodziny, domu
i społeczeństwa. Np. faszyzm całkowicie odrzucił szacunek dla człowieka. Wy-
pracował teorię nadludzi, którzy mają prawo do wszystkiego, łącznie z bezkar-
nym odebraniem życia komuś z rozmaitych względów niewygodnemu.
Chociaż komunizm odwoływał się do hasła sprawiedliwości społecznej, to
jednak tworzyli go ludzie (towarzysze partyjni), którzy stali ponad wszystkimi
i posiadali wszystko. Należy też wspomnieć ogromną pogardę dla społeczeń-
stwa. Wystarczy się powołać na liczbę zamordowanych przez system stalinowski
274
w samym tylko Związku Radzieckim: szacuje się, że życie straciło 60 milionów
ludzi. Czasami człowiek ginął za przetrzymanie worka mąki dla własnych gło-
dujących dzieci czy też za to, że posiadał jakiś symbol religijny. Warto pamiętać,
że liczba zamordowanych w okresie stalinowskim jest o wiele większa od liczby
niemieckich ofiar drugiej wojny światowej. Zarówno w jednym, jak i drugim
systemie bardo często eksterminowano niewinnych.
Masoneria
Określenie „masoneria” (inaczej „wolnomularstwo”) pochodzi z języka
francuskiego i używane było na określenie murarzy, budowniczych, kamienia-
rzy grupujących się w swoim zawodowym cechu, którzy surowo przestrzegali
przysięgi murarskiej.
W trakcie wieków masoneria zatraciła swój pierwotny charakter, przeradza-
jąc się w instytucję o charakterze tajnym i antychrześcijańskim. Okazywała ona
zawziętą nienawiść wobec religii wszędzie, gdziekolwiek działała, a w szczegól-
ności dotyczyło to Kościoła katolickiego i katolickich zasad wiary. Rozprze-
strzeniona na wszystkich kontynentach, z niewiarygodną szybkością otworzyła
szeroką drogę europejskiemu kolonializmowi. Nie powinno więc dziwić, że
Kościół zareagował w sposób stanowczy i bezpośredni. Na lata od 1738 (kon-
stytucja Klemensa XII In eminenti apostolatu specula) do 1894 (list apostolski
Praeclara gratulationis Leona XIII) przypada wielki rozwój kulturalnego „eu-
rocentryzmu” we wszystkich czterech częściach świata i wszędzie tam kwitnie
myśl masońska. Przy poparciu najwyższych władz w różnych społeczeństwach
i państwach, którym nie gardzili wielcy masońscy mistrzowie, zaznacza się
coraz bardziej tajny charakter masonerii, jak również typowe frakcje w łonie
samego stowarzyszenia, wśród których można wyróżnić trzy: filozoficzno-reli-
gijną, okultystyczną oraz mającą na celu doskonalenie moralne swoich adeptów
i podniesienie ich na wysoki poziom etyczny.
Niewątpliwie wszystkie odgałęzienia wolnomularskie mają charakter tajny;
akcentowana jest w nich także obecność symbolicznych rytów. W swoim dzia-
łaniu politycznym i społecznym masoneria jest organizacją silnie antykościelną,
z ostrzem wymierzonym zwłaszcza w Kościół katolicki.
(wykorzystano: Zbigniew Suchecki OFMConv, Kościół a masoneria,
www.opoka.org.pl/biblioteka)
3. Prezentacja życia i działalności S. Sedlaczka

Wobec tak ogromnych, a dostrzeganych przez Kościół zagrożeń powstawały
ruchy katolickie, których głównym zadaniem było objąć najmłodsze pokolenie
Polaków opieką na polu działalności duchowo-wychowawczej. Polegało to na
wpajaniu dzieciom i młodzieży szacunku dla drugiego człowieka oraz chrześci-
jańskich zasad w pracy nad sobą, ponieważ jest to gwarantem sprawiedliwości
i pokoju. Wśród wielu działających przeciw przymusowej ateizacji młodzieży,
a jednocześnie budzących patriotyzm i ducha pracy nad sobą był również Stani-
275
sław Sedlaczek. Urodził się 31 stycznia 1892 r. w Kołomyi. Uczył się we Lwowie,
kończąc tam gimnazjum i politechnikę. W roku 1913 trafił do harcerstwa. Zo-
stał przybocznym Siódmej Lwowskiej Drużyny Skautowej, redaktorem pisma
„Skaut”, a następnie członkiem Związkowego Naczelnictwa Skautowego. Po
przeprowadzce do Kijowa włączył się mocno w działalność harcerską, a nawet
został naczelnikiem tamtejszej organizacji. Organizował liczne kursy instruk-
torskie (m.in. „Kiń Grust” – Rzuć Smutek).
W dniach 1 i 2 listopada 1918 r. organizacje harcerskie ze wszystkich byłych
zaborów utworzyły na lubelskim zjeździe jeden Związek Harcerstwa Polskiego.
Wtedy też Sedlaczek został wybrany do jego władz naczelnych. W wolnej Polsce
został jednym z głównych organizatorów zjednoczonego ZHP, twórcą podstaw
ideowych, programowych i metodycznych tej organizacji, twórcą statutu i regu-
laminów. W latach dwudziestych nawiązał kontakt z Międzynarodowym Biurem
Skautów Katolickich, utworzonym z inicjatywy Skautów Francji ojca Sevin.
Po klęsce wrześniowej 1939 r. utworzyły się trzy konspiracyjne organizacje
harcerskie: „Związek Koniczyn” (później „Bądź Gotów”), czyli przedwojenna
Organizacja Harcerek, „Szare Szeregi” oraz Harcerstwo Polskie (kryptonim
„Hufce Polskie”), utworzone przez grupę instruktorów skupionych wokół
Stanisława Sedlaczka, który został jej naczelnikiem. „Hufce Polskie” stawiały
na normalną pracę wychowawczą, tak jak w czasie pokoju, tylko najstarszych,
dorosłych harcerzy. Na płaszczyźnie wychowawczej w dużym stopniu inspiro-
wała je myśl ojca Sevin, więc wprowadzono do programów głównie jego idee
wychowawcze.
W maju 1941 r. Stanisław Sedlaczek został aresztowany przez gestapo i po
krótkim pobycie na Pawiaku wywieziony do obozu w Auschwitz. Tam też zginął,
zakatowany przez esesmana.
W ciągu całej swojej pracy w harcerstwie podkreślał, że na pierwszym miej-
scu powinny się znaleźć sprawy wychowania, a więc wszechstronnego rozwoju,
zarówno fizycznego, jak i duchowego, w myśl zasad sformułowanych w Przy-
rzeczeniu i Prawie Harcerskim. Za fundamentalną sprawę uważał życie w silnej
więzi z Panem Bogiem. Przypominał na każdym kroku, jak ważną w tym rolę
odgrywają środki nadprzyrodzone: sakramenty i modlitwa.
4. Praca nad tekstem programowym S. Sedlaczka
Po zapoznaniu się z sylwetką Stanisława Sedlaczka uczniowie odszukują w pod-
ręczniku jego tekst programowy o pracy nad sobą.
– Kto daje nam oparcie w pracy nad sobą?
– Jakim charakterem powinien się odznaczać młody człowiek?
– Jakie cechy powinny go charakteryzować?
5. Uzasadnienie wartości ruchów katolickich
Wiara w Boga stanowi w życiu wartość największą. Jest ona oparciem
w chwilach trudnych, wątpliwych, gdy człowiek musi dokonać ważnych wybo-
276
rów. Wszelkie usuwanie czy też wyrywanie wiary z ludzkiego serca wiąże się
z utratą wartości naczelnej.
Dlatego Kościół, odpowiedzialny za każdą osobę, robi wszystko, aby uchronić
człowieka przed złem czającym się na niego w ruchach i organizacjach laickich,
które usiłują narzucać niezgodny z chrześcijaństwem styl życia.
– Dlaczego działalność ruchów katolickich jest taka ważna?
– Z jakiego powodu warto do nich należeć?
6. Świadectwo
Uczniowie należący już do takich ruchów mogą złożyć na ten temat odpowiednie
świadectwo.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
2. Praca domowa
1. Odszukaj w Internecie i wypisz główne kierunki działalności św. Maksy-
miliana Kolbego.
2. Napisz, w jaki sposób ruchy katolickie przeciwdziałają zagrożeniom,
o których mówił św. Jan Paweł II na Westerplatte 12 czerwca1987 r.:
„Zagrożeniem jest rozchwianie zasad i prawd, na których buduje się godność
i rozwój człowieka. Zagrożeniem jest sączenie opinii i poglądów, które
temu rozchwianiu służą”.
277
51. Kościół w czasie II wojny światowej
Ø Poznanie prawdy, że podczas wojny Kościół stawał w obronie narodu
polskiego i dzielił jego los.
Ø Uzasadnienie i uznanie wartości męczeństwa za wiarę i Ojczyznę.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie eksterminacji
– wymienia działania Kościoła w obronie ludności polskiej przed ekstermi-
nacją ze strony faszyzmu i stalinizmu
– wymienia wybitne postacie Kościoła, broniące Polaków przed ludobój-
stwem (kard. A. Hlond, kard. A. Sapiecha, bł. ks. J. Pawłowski)
– wymienia kanonizowanych i beatyfikowanych męczenników okresu II woj-
ny światowej (Edyta Stein, Maksymilian Kolbe, 108 błogosławionych).
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje postawę papieża Piusa XII wobec nazizmu
– charakteryzuje działalność duchowieństwa broniącego ludność polską
przed wyniszczeniem (listy pasterskie kard. Sapiechy i Hlonda)
– potrafi umotywować potrzebę działań w obronie Ojczyzny.
– Uczeń z szacunkiem odnosi się do idei walki o polskość
– docenia wartość ofiary z życia w obronie kraju
– angażuje się w działania patriotyczne
– ceni wartość pokoju.
Metody i techniki: śpiew, „burza mózgów”, praca z podręcznikiem, wykład,

metaplan, świadectwo, modlitwa, quiz.
Środki dydaktyczne: podręcznik, mapa Europy z lat drugiej wojny światowej, świa-
dectwo byłego więźnia obozu w Kozielsku, tabela mówiąca o eksterminacji
duchowieństwa na terenach będących pod wpływem Trzeciej Rzeszy.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Śpiew pieśni „Nie rzucim, Chryste, świątyń Twych”.
2. Określanie pojęcia „eksterminacja” – „burza mózgów”
Uczniowie metodą „burzy mózgów” dochodzą do definicji pojęcia eksterminacja, jeden
z nich zapisuje propozycje na tablicy.
278
II. ROZWINIĘCIE
1. Wykład urozmaicony pracą z podręcznikiem

Praca z podręcznikiem (lub przedstawienie treści w formie wywiadu, np. ze świadka-
mi historycznymi: żołnierze, ludność cywilna, księża, okupant itp.). Po zapoznaniu
się uczniów z treścią materiału K. uzupełnia podaną treść.
Kościół w Polsce przed rokiem 1939 cieszył się swobodą, której rękojmię
stanowiła Konstytucja marcowa z 1921 r. i konkordat ze Stolicą Apostolską
z 23 kwietnia 1925 r. Po agresji Niemiec na Polskę położenie Kościoła ulegało
sukcesywnemu pogorszeniu. Hitler miał w planach całkowitą zagładę ludności
polskiej, ponieważ uważał Polaków za wrogich Trzeciej Rzeszy. Fizycznemu
unicestwieniu mieli ulec przywódcy polityczni, inteligencja, ziemianie i du-
chowieństwo. Kościół stanowił fundament polskości, w związku z czym swoje
działania Hitler skierował również przeciw katolickim duchownym.
Walka z Kościołem toczyła się na szeroką skalę. Konfiskowano majątek
kościelny w celu zniszczenia materialnej bazy działalności Kościoła. Walczo-
no z polskością w Kościele: Niemcy tępili mowę polską w kulcie, jak i w życiu
religijnym. Okupant zmierzał do ograniczania praktyk religijnych (np. godziny
nabożeństw), terroryzował duchowieństwo i zamykał świątynie. Z udziałem
w nabożeństwach łączyły się często łapanki, czyli przymusowe wywożenie na
niewolniczą pracę do Niemiec. Biorących udział w nabożeństwach kontrolowano
przez sprawdzanie dokumentów. Niemcy szykanowali ludzi – bili ich w drodze
do kościoła, zabierali ich do doraźnej pracy fizycznej. W ramach eksterminacji
narodu polskiego zwracano szczególną uwagę na pozbycie się polskich księży.
Podobnie jak wszystkich innych, wywożono ich do obozów zagłady i do obo-
zów pracy przymusowej. Organizowano wiele akcji, podczas których duchowni
rozstrzeliwani byli na miejscu. Likwidowano seminaria duchowne i zakony.
W obozach koncentracyjnych znaleźli się m.in. późniejsi męczennicy: św. Mak-
symilian Kolbe, bł. bp Michał Kozal, bł. ks. Józef Pawłowski, św. Benedykta od
Krzyża (Edyta Stein). Lista 108 błogosławionych męczenników drugiej wojny
światowej, beatyfikowanych 13 czerwca 1999 r., jest symbolem niewyobrażalnej
ofiary chrześcijan, którzy oddali życie za wiarę i w imię miłości bliźniego. Są na
niej biskupi, kapłani, osoby zakonne i świeccy z terenu całego kraju pomordo-
wani w różnych wojennych okolicznościach.
Można podać nazwiska błogosławionych z danej diecezji, korzystając np. ze strony
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TH/THW/bio_108meczennikow.html
17 września 1939 r. na wschodnie ziemie polskie wkroczyła Armia Czerwona.
ZSRR zawarł z Trzecią Rzeszą pakt o przyjaźni 28 września tegoż roku. Począt-
ków przymierza niemiecko-radzieckiego należy szukać wcześniej, bowiem już 23
sierpnia podpisany został układ o nieagresji, zwany również paktem Ribbentrop
– Mołotow. Jeśli chodzi o okupację radziecką, charakteryzowała się ona jeszcze
większym terrorem, gwałtami i masowymi mordami o charakterze ludobójstw.
279
Żołnierze Armii Czerwonej na wschodnich rubieżach Polski rabowali dobytek
i palili dwory. Bardzo szybko po formalnym wcieleniu polskich województw
do ZSRR zastąpiono język polski białoruskim lub ukraińskim. Ze szkół po-
usuwano krzyże i wprowadzono zakaz nauki religii. Szczególnym represjom
poddani zostali katolicy. Majątek kościelny uległ zawłaszczeniu, profanowano
i niszczono świątynie oraz przedmioty związane z kultem. Wielu księży i zakon-
ników zgładzono już we wrześniu 1939 r., a budynki kościelne przemieniły się
w magazyny, kina lub kluby. NKWD – tajna policja polityczna – przeprowadzało
aresztowania polskich patriotów jako tzw. „elementu szkodliwego”. Swą polity-
kę narodowościową ZSRR realizował przez masowe deportacje w głąb Rosji.
Celem wywózek prowadzonych do roku 1941 była przyspieszona sowietyzacja
Polaków. Podczas trwającej ponad 20 miesięcy okupacji radzieckiej zabito lub
deportowano co najmniej 1 700 tys. osób. W wyniku działań Trzeciej Rzeszy
liczbę tę szacuje się w przybliżeniu na 5 384 tys.
Stolica Apostolska nigdy nie uznała zaboru ziem polskich. Papież uznawał
emigracyjny rząd polski i był z nim w kontakcie. Żywo protestował przeciw
ograniczeniom życia religijnego w Polsce. Potępiał walkę z zakonami, za-
mykanie świątyń, ograniczenia wynikające z rozdziału narodowościowego
w kulcie religijnym, grabieży majątku Kościoła. Oprócz całego szeregu dyspens
i uprawnień duszpasterskich, Stolica Apostolska okazywała również Polsce
pomoc materialną.
Ponieważ pod okupacją zniesiono szkolnictwo wyższe, zamykano uniwer-
sytety i seminaria, dokonywano licznych aresztowań i zabójstw, pojawiała się
konieczność utworzenia sieci szkolnictwa konspiracyjnego.
Kościół prowadził też działalność charytatywną. W ramach Rady Głównej
Opiekuńczej działała Caritas, która posiadała subwencje tejże Rady oraz pomoc
ze źródeł kościelnych: składek, darów pieniężnych i darów w naturze. Pomocą
objęto więźniów, posyłając im żywność i odzież. Wielu kapłanów będących na
wolności niosło im pomoc duchową, przekazując przez świeckich Komunię
św. i dewocjonalia. Księża uwięzieni służyli spowiedzią i dzielili się chlebem,
pomagając na wszelkie sposoby najbardziej potrzebującym.
Pomoc ludziom na wolności, jeśli chodzi o w Generalną Gubernię, miała
charakter pomocy sanitarnej, wspierania rodzin, ukrywania księży i Żydów.
Dla wysiedleńców nieocenionym azylem okazały się klasztory, rozwijające ak-
cję charytatywną i udzielające tych kryjówek działaczom politycznym, Żydom,
wysiedlonym zakonnikom i ludziom deportowanym przymusowo z terenów
Polski zachodniej.
Sytuację Kościoła w Polsce ukazuje obraz eksterminacji duchowieństwa
w Kraju Warty. W tabeli podano liczbę księży:
w roku 1939 w latach 1942-1945

Arch. gnieźnieńska 306 11
Arch. poznańska 681 34
280
Arch. warszawska ok. 33 1
Diec. łódzka ok. 296 12 (?)
Diec. włocławska ok. 408 12 (?)
Diec. płocka ok. 22 1
Diec. częstochowska ok. 86 2
2. Świadectwo
2. Świadectwo
Świadectwo Henryka Gorzechowskiego – więźnia, który ocalał z obozu w Kozielsku
Świadectwo Henryka Gorzechowskiego – więźnia, który ocalał z obozu w Kozielsku
(podręcznik).
(podręcznik).
Autor tego świadectwa przeżył osobistą tragedię, bowiem podczas wojny
Autor tego
Rosjanie świadectwa
bestialsko przeżył osobistą
zamordowali tragedię,
jego ojca, jakobowiem
jednegopod czas wojny Ro
z dwudziestu sjanie
sześciu
bestialsko zamordowali jego ojca, jako jednego z dwudziestu sześciu tysięcy
tysięcy polskich oficerów, z których tylko część zginęła w Katyniu. Zamordowanopolskich
oficerów,
tam okołoz których tylkoz część
4 300 osób zaginęła
Kozielska. w zbiorowy
Ten Katyniu. Zamordo
mord wano
miał tam okonajpraw-
miejsce ło 4 300
osób z Kozielska.
dopodobniej Tenmajem
między zbiorowy mord miał1940.
a czerwcem miejsce najprawdopodobniej między
majem a czerwcem 1940.
3. Modlitwa
3. Modlitwa
Po przeczytaniu świadectwa następuje chwila cichej modlitwy w intencji wszystkich
Po przeczytaniu świadectwa następuje chwila cichej modlitwy w intencji wszystkich
ofiar wojennych, potem – modlitwa o pokój na świecie.
ofiar wojennych, potem – modlitwa o pokój na świecie.
4.
4. Metoda (czas– 10-15
metaplanu(czas
Metoda metaplanu – 10-15 min.)
min.)
K. dzieli
dzieli klasę
klasę na
na grupy
grupypo popięciu
pięciudo
dosześciu
sześciuuczniów,
uczniów, zapisując na tablicy problem
problem
jednocześnie temat
i jednocześnie tematkatechezy.
katechezy.
Problem główny: „Co zrobić,
zrobić, żeby
żeby ......?”
......?”
Pytania pomocnicze:
pomocnicze: „Jak jest?”, „Dlaczego nie jest tak,„Dlaczego
„Jak jest?”, „Jak być powinno?”, jak być powinno?”,
nie jest tak,„Jak
jak
powinno?” Wnioski.
być powinno?”. Wnioski.
Uczniowie pracują
pracują ww grupach.
grupach.Na Nadużym
dużymarkuszu
arkuszu powstaje
powstaje schemat:
schemat:
Problem (temat) Co zrobić, żeby na świecie nie było tyle zła i nienawiści?
Jak jest? Jak być powinno?
Dlaczego nie jest tak, jak być powinno? Wnioski
K. przypomina, że wpisywane myśli nie muszą być okrągłymi zadaniami i że dopusz-

K.
czalprzypomina, że wpisywane
ne jest stosowanie myśli niezdań.
równoważników muszą być okrągłymi zadaniami i że do-
puszczalne
Po upływie jest stosowanieczasu
wyznaczonego równoważników
poszczególnezdań.
grupy relacjonują swoje przemyśle-
nia.
5. Quiz z wiedzy na temat bieżącego tematu (czas – 10 min.) 281
Uczniowie łączą się w drużyny, opracowują pytania i zadają je rywalom. Wygrywa
Po upływie wyznaczonego czasu poszczególne grupy relacjonują swoje przemyśle-
nia.
5. Quiz z wiedzy na temat bieżącego tematu (czas – 10 min.)
Uczniowie łączą się w drużyny, opracowują pytania i zadają je rywalom. Wygrywa
ta z drużyn, która zdobędzie najwięcej punktów.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat i przepisują treść wypracowaną metodą metaplanu.
2. Praca domowa
1. Napisz list pasterski, który byłby wsparciem dla narodu w trudnych do-
świadczeniach.
2. Porównaj walkę z polskością i Kościołem pod obiema okupacjami – niemiecką
i radziecką.
Literatura
Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, Poznań 1979.
W. Pronobis, Polska i świat w XX wieku, Warszawa 1991.
Katyń. Relacje, wspomnienia, publicystyka, red. B. Mazur, Warszawa 1989.
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TH/THW/bio_108meczennikow.html
282
52. Kościele, co mówisz sam o sobie? –
Sobór Watykański II
Ø Poznanie natury i posłannictwa Kościoła na podstawie dokumentów
Soboru Watykańskiego II.
Ø Potwierdzenie przynależności do wspólnoty Kościoła i odpowiedzialności
za nią.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcia: sobór, episkopat, communio, Lumen gentium
– podaje datę obrad Soboru Watykańskiego II
– wymienia liczbę oraz rodzaje dokumentów Soboru Watykańskiego II.
Umiejętności:
– Uczeń omawia naturę i posłannictwo Kościoła ukazane w dokumentach
soborowych
– wyjaśnia tytuł konstytucji „Lumen gentium” i omawia krótko jej treść
– charakteryzuje pontyfikaty św. Jana XXIII i Pawła VI.
– Uczeń utożsamia się z Kościołem – wspólnotą, do której sam należy
– prezentuje postawę szacunku i odpowiedzialności za Kościół.
Metody i techniki: referat, praca z tekstem soborowym, praca indywidualna

i grupowa.
Środki dydaktyczne: Pismo św., zbiór dokumentów Soboru Watykańskiego II,
przygotowane na kartkach fragmenty „Lumen gentium”.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
np. z liturgii:
„Pamiętaj, Boże, o Twoim Kościele na całej ziemi. Spraw, aby wzrastał
w miłości razem z papieżem Franciszkiem i naszym biskupem N. oraz z całym
duchowieństwem.
Pamiętaj także o braciach naszych, którzy zasnęli z nadzieją zmartwychwsta-
nia, i o wszystkich, którzy w Twojej łasce odeszli z tego świata. Dopuść ich do
oglądania Twojej światłości. Prosimy Cię, zmiłuj się nad nami wszystkimi, aby-
śmy zasłużyli na udział w życiu wiecznym z Najświętszą Bogurodzicą Dziewicą
Maryją, ze świętymi apostołami i wszystkimi świętymi, którzy w ciągu wieków
283
podobali się Tobie, i abyśmy z nimi wychwalali Ciebie przez Twojego Syna,
Jezusa Chrystusa. Amen”.
K. (lub przygotowany wcześniej uczeń) wprowadza w temat, czytając fragment
poematu K. Wojtyły „Stanisław” (podręcznik):
„Pragnę opisać Kościół –
mój Kościół, który rodzi się wraz ze mną,
lecz ze mną nie umiera – ja też nie umieram z nim,
który mnie stale przerasta –
Kościół: dno bytu mojego i szczyt.
Kościół – korzeń, który zapuszczam w przeszłość i przyszłość zarazem,
Sakrament mojego istnienia w Bogu, który jest Ojcem.
Pragnę opisać Kościół –
mój Kościół, który związał się z moją ziemią
(powiedziano mu, «cokolwiek zwiążesz na ziemi,
będzie związane w niebie») –
więc związał się z moją ziemią mój Kościół.
Ziemia leży w dorzeczu Wisły,
dopływy wzbierają, gdy śniegi topnieją w Karpatach.
Kościół związał się z moją ziemią,
aby wszystko, co na niej zwiąże, było związane w niebie”.
Tak pisał o Kościele późniejszy papież św. Jan Paweł II.

– Co dziś utrudnia ludziom właściwe rozumienie Kościoła?
Narastające trudności w rozumieniu samej idei Kościoła, jak również liczne
pytania co do jego misji i potrzeby istnienia we współczesnym świecie dopro-
wadziły do zwołania Soboru Watykańskiego II (Rzym, 1962).
II. Rozwinięcie
1. Ogólne informacje o soborze – referat z prezentacją dokumentów

Przygotowany wcześniej uczeń prezentuje krótki referat, w którym wyjaśni ogól-
nie, co to jest sobór i kiedy odbywał się Vaticanum II. Wskazane jest, aby K.,
podsumowując te informacje, pokazał uczniom zbiór dokumentów Soboru
Watykańskiego II.
Każde działanie potrzebuje planowana, usystematyzowania wszystkich
swoich poczynań. Również Kościół jako wspólnota ludzi wierzących w Jezusa
Chrystusa potrzebowała przez wiele setek lat szczególnych spotkań, na których
omawiane były podstawowe prawdy naszej wiary, a także rozstrzygane kwestie
sporne lub do tej pory niesprecyzowane. Owe spotkania biskupów z całego
świata zwą się SOBOREM. Biskupi, pod przewodnictwem papieża, zanim roz-
poczną obrady, przyzywają najpierw Ducha Świętego, by dobrze odczytać Boże
284
zamiary dotyczące Kościoła. Do dzisiaj łącznie było 21 soborów powszechnych
Kościoła świętego. Ostatnim był Sobór Watykański II, który odbył się w latach
1962–1965. Sobór ten został zwołany przez papieża Jan XXIII, natomiast po
jego śmierci był kontynuowany przez jego następcę Pawła VI.
2. Tematyka dokumentów soborowych – „słoneczko”
Kościół pełni swoją misję zbawczą w świecie, który podlega ciągłym zmia-
nom. Aby mógł dobrze spełniać swoje zadanie, musi wciąż na nowo zgłębiać
otrzymaną od Chrystusa misję i wszystko, co z niej dla nowych czasów wynika.
Stąd podczas obrad Soboru Watykańskiego II pojawiło się podstawowe pytanie:
„Kościele, co mówisz sam o sobie?” (Ecclesia, quid dicis de te ipsa?).
Wynikiem zgłębiania tajemnicy Kościoła na Soborze Watykańskim II jest
zbiór dokumentów. Zobaczmy, czego one dotyczą.
Uczniowie układają na tablicy „słoneczko” z elementów przygotowanych przez
katechetę lub z kilku egzemplarzy dokumentów soborowych (w ostateczności mogą
to być fotokopie spisu treści), wypisując ich tytuły na przygotowanych kartkach.
W „słoneczku” wystąpią:
– Boże objawienie
– liturgia
– misje
– ekumenizm
– dialog ze światem
– świeccy w Kościele
– ……………………
3. Treść Konstytucji dogmatycznej o Kościele – praca w grupach
Wśród wszystkich dokumentów szczególne miejsce zajmuje Konstytucja do-
gmatyczna o Kościele, rozpoczynająca się od łacińskich słów: „Lumen gentium”
– światłość narodów. Stanowi ona dokument centralny, do którego nawiązują
wszystkie inne pisma Soboru. Jej zadaniem jest ukazywać współczesnym ludziom
naturę Kościoła i jego misję w świecie.
K. dzieli klasę na siedem grup, rozdając im przygotowane fragmenty tekstu (teczka
pomocy). Uczniowie zapoznają się z nimi pod kątem ich zrozumienia. Zgłaszają
wyrazy i pojęcia niezrozumiałe, np.: episkopat, typ, communio.
Zadanie dla uczniów proponujemy w dwóch wariantach:
Wariant 1
Uzupełnić tekst podanymi wyrazami (teczka pomocy) i podkreślić najważniej-
szą myśl, wyrażającą, czym jest Kościół.
Grupa 1:
„Kościół jest w Chrystusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem
wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego,
przeto (…) pragnie on wyjaśnić dokładniej swoim wiernym i całemu światu
naturę swoją i powszechne posłannictwo” (nr 1).
285
Grupa 2:
„Wszystkich wybranych Ojciec przed wiekami «przewidział i przeznaczył,
aby się stali podobni do Syna Jego, który miał być pierworodnym między wielu
braćmi» (Rz 8,29). A wierzących w Chrystusa postanowił zgromadzić w Kościele
świętym, który od początku świata ukazany przez typy, cudownie przygotowany
w historii narodu izraelskiego i w Starym Przymierzu, ustanowiony w czasach
ostatecznych, objawiony został przez wylanie Ducha, a w końcu wieków osiągnie
swe chwalebne dopełnienie” (nr 9).
Grupa 3:
„Kościół, wyposażony w Dary swego Założyciela i wiernie dochowujący Jego
przykazań miłości, pokory i wyrzeczenia, otrzymuje posłannictwo głoszenia
i krzewienia Królestwa Chrystusowego i Bożego wśród wszystkich narodów
i stanowi zalążek oraz zaczątek tego Królestwa na ziemi. Sam tymczasem
wzrastając powoli, tęskni do Królestwa w pełni dokonanego i ze wszystkich sił
spodziewa się i pragnie połączenia się z Królem swoim w chwale” (nr 5).
Grupa 4:
„Chrystus ustanowił nowe przymierze, a mianowicie nowy testament we
krwi swojej (por. 1 Kor 11,25), powołując spośród Żydów i pogan lud, który
nie wedle ciała, lecz dzięki Duchowi zróść się miał w jedno i być nowym Ludem
Bożym. Albowiem wierzący w Chrystusa, odrodzeni nie z nasienia skazitelnego,
lecz z nieskazitelnego przez słowo Boga żywego (por. 1 P 1,23), nie z ciała, lecz
z wody i Ducha Świętego (por. J 3,5-6), ustanawiani są w końcu «rodzajem
wybranym, królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem nabytym (...),
co niegdyś nie był ludem, teraz zaś jest Ludem Bożym» (1 P 2,9-10)” (nr 9).
Grupa 5:
„Obecny Sobór święty, idąc w ślady pierwszego Soboru Watykańskiego,
zgodnie z nim poucza i oświadcza, że Jezus Chrystus, Pasterz wiekuisty, zało-
żył Kościół, posławszy Apostołów, tak jak sam został posłany przez Ojca (por.
J 20,21); chciał też, aby ich następcy, mianowicie biskupi, byli w Kościele Jego
pasterzami aż do skończenia świata. Żeby zaś episkopat był jeden i niepodzie-
lony, postawił nad innymi Apostołami świętego Piotra i w nim ustanowił trwałą
i widzialną zasadę i fundament jedności i wspólnoty (communio)” (nr 18).
Grupa 6:
„Kościół, którego tajemnicę wykłada Sobór święty, uznawany jest przez wiarę
za niezachwianie święty. Albowiem Chrystus, Syn Boży, który wraz z Ojcem
i Duchem Świętym doznaje czci jako «sam jeden Święty», umiłował Kościół
jako oblubienicę swoją, siebie samego zaś wydając, aby go uświęcić (por. Ef
5,25-26); złączył go też ze sobą jako ciało swoje i hojnie obdarzył darem Ducha
Świętego na chwałę Bożą” (nr 39).
286
Grupa 7:
„Dopóki tedy Pan nie przyjdzie w majestacie swoim, a wraz z Nim wszyscy
aniołowie (por. Mt 25,31), dopóki po zniszczeniu śmierci wszystko nie zostanie
poddane Jemu (por. 1 Kor 15,26-27), jedni spośród uczniów Jego pielgrzymują
na ziemi, inni, dokonawszy żywota, poddają się oczyszczeniu, jeszcze inni za-
żywają chwały, widząc «wyraźnie samego Boga troistego i jedynego, jako jest»;
wszyscy jednak, w różnym stopniu i w rozmaity sposób, złączeni jesteśmy wza-
jemnie w tej samej miłości Boga i bliźniego i ten sam hymn chwały śpiewamy
Bogu naszemu” (nr 49).
Wariant 2
Przedstawić podkreśloną w tekście (teczka pomocy) najważniejszą myśl (czym
jest Kościół) w dowolnej formie teatralnej lub plastycznej (np. scenka, panto-
mima, „rzeźba”, symboliczny rysunek).
Grupa 1:
„Kościół jest w Chrystusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem
wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego,
przeto (…) pragnie on wyjaśnić dokładniej swoim wiernym i całemu światu
naturę swoją i powszechne posłannictwo” (nr 1).
Grupa 2:
„Wszystkich wybranych Ojciec przed wiekami «przewidział i przeznaczył,
aby się stali podobni do Syna Jego, który miał być pierworodnym między wielu
braćmi» (Rz 8,29). A wierzących w Chrystusa postanowił zgromadzić w Kościele
świętym, który od początku świata ukazany przez typy, cudownie przygotowany
w historii narodu izraelskiego i w Starym Przymierzu, ustanowiony w czasach
ostatecznych, objawiony został przez wylanie Ducha, a w końcu wieków osiągnie
swe chwalebne dopełnienie” (nr 9).
Grupa 3:
„Kościół, wyposażony w Dary swego Założyciela i wiernie dochowujący Jego
przykazań miłości, pokory i wyrzeczenia, otrzymuje posłannictwo głoszenia
i krzewienia Królestwa Chrystusowego i Bożego wśród wszystkich narodów
i stanowi zalążek oraz zaczątek tego Królestwa na ziemi. Sam tymczasem
wzrastając powoli, tęskni do Królestwa w pełni dokonanego i ze wszystkich sił
spodziewa się i pragnie połączenia się z Królem swoim w chwale” (nr 5).
Grupa 4:
„Chrystus ustanowił nowe przymierze, a mianowicie nowy testament we
krwi swojej (por. 1 Kor 11,25), powołując spośród Żydów i pogan lud, który
nie wedle ciała, lecz dzięki Duchowi zróść się miał w jedno i być nowym Ludem
Bożym. Albowiem wierzący w Chrystusa, odrodzeni nie z nasienia skazitelnego,
lecz z nieskazitelnego przez słowo Boga żywego (por. 1 P 1,23), nie z ciała, lecz
z wody i Ducha Świętego (por. J 3,5-6), ustanawiani są w końcu «rodzajem
287
wybranym, królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem nabytym (...),
co niegdyś nie był ludem, teraz zaś jest Ludem Bożym» (1 P 2,9-10)” (nr 9).
Grupa 5:
„Obecny Sobór święty, idąc w ślady pierwszego Soboru Watykańskiego,
zgodnie z nim poucza i oświadcza, że Jezus Chrystus, Pasterz wiekuisty, zało-
żył Kościół, posławszy Apostołów, tak jak sam został posłany przez Ojca (por.
J 20,21); chciał też, aby ich następcy, mianowicie biskupi, byli w Kościele Jego
pasterzami aż do skończenia świata. Żeby zaś episkopat był jeden i niepodzie-
lony, postawił nad innymi Apostołami świętego Piotra i w nim ustanowił trwałą
i widzialną zasadę i fundament jedności i wspólnoty (communio)” (nr 18).
Grupa 6:
„Kościół, którego tajemnicę wykłada Sobór święty, uznawany jest przez
wiarę za niezachwianie święty. Albowiem Chrystus, Syn Boży, który wraz
z Ojcem i Duchem Świętym doznaje czci jako «sam jeden Święty», umiłował
Kościół jako oblubienicę swoją, siebie samego zaś wydając, aby go uświęcić (por.
Ef 5,25-26); złączył go też ze sobą jako ciało swoje i hojnie obdarzył darem
Ducha Świętego na chwałę Bożą” (nr 39).
Grupa 7:
„Dopóki tedy Pan nie przyjdzie w majestacie swoim, a wraz z Nim wszyscy
aniołowie (por. Mt 25,31), dopóki po zniszczeniu śmierci wszystko nie zostanie
poddane Jemu (por. 1 Kor 15,26-27), jedni spośród uczniów Jego pielgrzymują
na ziemi, inni, dokonawszy żywota, poddają się oczyszczeniu, jeszcze inni za-
żywają chwały, widząc «wyraźnie samego Boga troistego i jedynego, jako jest»;
wszyscy jednak, w różnym stopniu i w rozmaity sposób, złączeni jesteśmy wza-
jemnie w tej samej miłości Boga i bliźniego i ten sam hymn chwały śpiewamy
Bogu naszemu” (nr 49).
4. Prezentacja efektów pracy grup
Grupy odczytują na głos przydzielone im teksty oraz zawartą w nich główną myśl
i ewentualnie prezentują swą artystyczną interpretację. Katecheta podsumowuje.
Kościół jest:
– znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia ludzi z Bogiem i jed-
ności międzyludzkiej
– przygotowany i zapowiedziany w Starym Testamencie, ustanowiony
w dniu zesłania Ducha Świętego, swoją pełnię osiągnie w wieczności
– zalążkiem królestwa Bożego na ziemi
– nowym ludem Bożym
– zbudowany na fundamencie apostołów; ich następcami są biskupi, wśród
których papież jest znakiem jedności
– niezachwianie święty
– Kościołem pielgrzymującym, który zachowuje duchową łączność ze zba-
wionymi w niebie i pokutującymi w czyśćcu
288
5. Medytacja nad słowem Bożym
Odczytanie z Pisma św. tekstu Ef 2,19-22 w formie celebracji.
Bracia: Nie jesteście już obcymi i przychodniami, ale jesteście współobywa-
telami świętych i domownikami Boga, zbudowani na fundamencie apostołów
i proroków, gdzie kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus. W Nim zespa-
lana cała budowla rośnie na świętą w Panu świątynię, w Nim i wy także wznosicie
się we wspólnym budowaniu, by stanowić mieszkanie Boga przez Ducha.
K. prowadzi do głębszej refleksji nad słowem Bożym, stawiając pytania:
– Jakie było twoje dotychczasowe pojmowanie Kościoła?
– Na ile czujesz się współobywatelem świętych i domownikiem Boga?
– Jaki jest twój udział w budowaniu Kościoła?
– W jaki sposób pogłębiasz swoją znajomość nauki Kościoła?
– Jak często modlisz się za Kościół i we wspólnocie Kościoła?
ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Katechezę kończymy modlitwą za Kościół święty:
Boże, w Opatrzności swojej postanowiłeś rozszerzyć królestwo Chrystusa
na całym świecie i wszystkim ludziom dać uczestnictwo w zbawczym odkupie-
niu. Spraw prosimy, aby Twój Kościół powszechny, jako sakrament zbawienia,
ukazywał i urzeczywistniał tajemnicę miłości Twojej do ludzi. Niech Kościół
Twój stale się odnawia, uświęca i umacnia. Niech rozwija się w nim i trwa do
końca nienaruszona wiara, świętość obyczajów, wzajemna miłość i prawdziwa
pobożność. Jak nieustannie karmisz go słowem i ciałem Twojego Syna, tak
nie przestań kierować nim troskliwie, aby ożywiony duchem ewangelicznym
i apostolskim pociągał wszystkich do Ciebie i prowadził do jedności w Twojej
służbie. Przez Chrystusa. Pana naszego. Amen.
2. Praca domowa
1. Dowiedz się, kto z polskich biskupów i kardynałów brał udział w pracach
Soboru Watykańskiego II?
2. Wypisz płaszczyzny działania Kościoła i określ, jak widzisz swoje osobiste
zaangażowanie na tym polu.
Uwaga: Na kolejną katechezę uczniowie otrzymują do opracowania po

jednym haśle, które będą prezentować (stalinizm, komunizm, krótki referat
o Kościele w czasach PRL, biogramy kard. S. Wyszyńskiego oraz ks. J. Popie-
łuszki – materiały do wglądu w teczce pomocy).
289
53. „Nie rzucim, Chryste, świątyń Twych”
Ø Poznanie prawdy historycznej o Kościele polskim w czasach komuni-
zmu.
Ø Wdzięczność wobec bohaterów tego okresu.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcia: stalinizm, socjalizm
– omawia tło historyczne czasu powojennego
– wymienia zagrożenia płynące z ateistycznego systemu, zwanego komuni-
zmem
– wymienia osoby broniące Polaków przed stalinizmem.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje bezkompromisowość głoszenia prawdy przez kard.
S. Wyszyńskiego i ks. J. Popiełuszki
– uzasadnia, dlaczego stalinizm był systemem zbrodniczym
– uzasadnia potrzebę posiadania „własnego Westerplatte”.
– Uczeń negatywnie odnosi się do stalinizmu i komunizmu, jako systemów
ateistycznych i zbrodniczych
– odpowiada życiem wiary na ateizm
– szanuje trud poniesiony w obronie wiary i Ojczyzny w okresie stalinizmu
i socjalizmu.
Metody i techniki: „konferencja prasowa”, wykład, rozmowa kierowana, dys-

kusja.
Środki dydaktyczne: materiały do opracowania haseł „stalinizm” i „komunizm”,
krótki referat o Kościele w czasach PRL, biogramy kard. S. Wyszyńskiego
oraz ks. J. Popiełuszki.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
2. Refleksja nad wierszem

K. prosi uczniów o odczytanie fragmentu wiersza „Do młodych” (podręcznik),
zalecając zwrócenie uwagi na samo jego zakończenie.
„Do was należy przyszłości gmach”. Według poety każda epoka ma własne
cele, lecz czy powinna zapomnieć o wczorajszych snach? Sny bardzo często są
290
realizowane. Mając na uwadze przeszłość, winno się budować gmach przyszłości.
Odnosi się to również do wiary. Gmach wiary już niebawem należeć będzie do
was, ale aby go budować, należy pamiętać o przeszłości, która go tworzyła.
II. ROZWINIĘCIE
1. Konferencja prasowa (czas – 10-15 min.)

K. prowadzi „konferencję prasową”. Uczniowie, którym na poprzedniej kateche-
zie polecono przygotowanie się do niej (jedno hasło na osobę), siadają za stołem
prasowym. Następuje prezentacja haseł, a cała klasa zadaje referującemu dane
hasło pytania związane z konkretnym zagadnieniem (stalinizm, komunizm, Kościół
w czasach PRL, kard. S. Wyszyński oraz ks. J. Popiełuszko). K. czuwa nad całością,
aby nie odbiegano od głównego tematu.
Nie tak odległy to czas, gdy wiara zwykłych ludzi w naszym kraju została
poddana wielkiej próbie, ale opatrznościowo Bóg dał narodowi dwóch wielkich
Polaków: kard. S. Wyszyńskiego i ks. J. Popiełuszkę. Obaj swoją konsekwencją,
uporem oraz miłością do Boga i Kościoła pokazali mocną wiarę. W ich życiu
spełniło się hasło „Nie rzucim, Chryste, świątyń Twych”. Postacie te należą już
do historii, ale zostawiły wam – budowniczym nowego gmachu wiary – swój te-
stament. To bardzo ważne, aby budowa tego gmachu stała się sprawą wszystkich
wierzących. Niestety coraz powszechniej spotykamy się wśród nich z poglądem,
że wiara zalicza się do sfery czysto prywatnej. Czy do końca tak jest?
2. Wartość publicznego wyznawania wiary – rozmowa kierowana
Zapytajmy: Czy rzeczywiście są jakieś ważne powody, dla których współcze-
śni chrześcijanie powinni zmienić swój stosunek do publicznego wyznawania
wiary?
Przecież jeszcze nie tak dawno mieliśmy ważny powód, a była nim prawdziwa
wolność słowa i wyznania oraz prawo do otwartego głoszenia swoich poglądów.
Zrzuciliśmy w naszym kraju balast komunizmu, aby poczuć się wreszcie ludźmi
wolnymi i aby żyć tą wolnością. W tamtych czasach ludzie wyznawali swoją wiarę
niekiedy nawet z narażeniem życia. Gdybyśmy jednak zechcieli zestawić to na-
rzucane siłą milczenie z czasów komunistycznych z istniejącą dzisiaj wolnością
słowa, to jak wypadłoby takie porównanie?
3. „Budujemy wspólny dom wiary” – praca w grupach (czas – 10 min.)
Uczniowie otrzymują kartki, na których powinni odpowiedzieć na następujące
pytania:
– Jakie wartości wypływają z wiary?
– Czym jest wiara dla moich bliskich i dla mnie?
– Jaka rolę spełnia w moim życiu?
– Jak wartości płynące z wiary wpływają na moje życie?
291
Odpowiedzi można rozpisać graficznie. K. rysuje na tablicy sylwetkę kościoła,
umieszczając nad nią napis „budujemy wspólny dom wiary”, i proponuje, żeby
uczniowie wpisali podane przez nich wartości w miejscu poszczególnych elemen-
tów budynku (np. wiara jako fundament, odpowiedzialność jako dach, nadzieja
i miłość jako mur).
4. Wolność religijna w komunizmie i w demokracji – wykład
Stosunek do religii nakłada się u nas, Polaków, na doświadczenia minionych
lat. Obowiązującą normą, narzuconą społeczeństwu, był przez całe dziesięcio-
lecia zakaz obnoszenia się ze swym życiem religijnym w sferze publicznej. Tę
niesprawiedliwą, naruszającą podstawowe prawa człowieka praktykę oparto
na ideologii, w myśl której religia jest zjawiskiem z dziedziny wyłącznie pry-
watnej. Rezultatem tego był rozdźwięk między tym, co człowiek myśli oraz jak
ocenia ludzi i zjawiska w swoim sumieniu, a tym, co mówi i jak się zachowuje
na zewnątrz. Zasadą było, że ludzie wierzący nie mieli żadnego forum dla
przedstawiania swoich przekonań, a zwłaszcza treści wiary i wynikających z niej
postaw, wszystkimi zaś możliwymi środkami propagowano ateizm, na dodatek
za społeczne pieniądze.
Kiedy po roku 1989 odzyskaliśmy wolność, można się było spodziewać, że
ów tak niesprawiedliwy stosunek do wierzących zasadniczo się zmieni. Stało
się niestety inaczej. Wrogość wobec publicznych przejawów wiary bynajmniej
nie ustała, a chociaż nie opierała się już na prostej negacji i na odmawianiu
religii praw do istnienia, to jednak teraz walkę z religią uzasadnia się rzeko-
mymi zagrożeniami, jakie wypływają z postaw ludzi religijnych wobec ateistów
lub „wierzących inaczej”. W sposób szczególny przywoływano tu kryterium,
według którego demokracja ma się sprawdzać w odniesieniach większości do
grup mniejszościowych.
Dawniej, w komunizmie, istotna była wola większości, a teraz, w raczkującej
demokracji, większość powinna się natychmiast wykazać pełnym poszanowa-
niem dla poglądów mniejszości, złożonej właśnie z niewierzących. Tak więc
wierzący powinni pozostać przy swoim milczeniu, ponieważ ujawnianie poglą-
dów, wiary i jej publiczne praktykowanie zaczęły stanowić niebezpieczeństwo,
a nawet rodzaj dyskryminacji dla ateistów.
Jeżeli w systemie komunistycznym należało „uprywatnić” własną wiarę,
bo jej uzewnętrznienie groziło konsekwencjami administracyjnymi, z pozba-
wieniem stanowiska, a nawet pracy, to w rodzącej się demokracji wierzący
powinni milczeć, by przez wyznanie wiary nie naruszyć przypadkiem praw
jakiejś mniejszości.
W jednym z wywiadów o. Maciej Zięba powiedział, że problemem dzisiejsze-
go Kościoła w Polce nie jest bynajmniej zmaganie się wierzących z niewierzący-
mi, lecz postawa spotykana wewnątrz samej wspólnoty Kościoła, co sprowadza
się do takiej logiki: Bóg jest w porządku, Kościół w zasadzie też, lecz moje życie
i moje wybory moralne są moją sprawą prywatną.
292
5. Dyskusja
K. prowadzi dyskusję:
Jest jeszcze jeden aspekt sprawy, o której dziś rozmawiamy.
– Dlaczego to od nas zależy budowanie gmachu przyszłości wiary?
– Dlaczego skazywanie wiary na prywatność może spowodować wiele
szkód?
– Co się stanie, gdy wierzący uznają wiarę za rzecz prywatną nie tylko wobec
społeczeństwa, wobec obcych, lecz także wobec Kościoła?
Cała tradycja chrześcijańska oparta jest na dwóch postawach:

 wyznawcy (confessor) – człowieka przyznającego się publicznie do wiary
i żyjącego według jej prawd i zasad
 męczennika (martyr), czyli tego, który poniósł śmierć z rąk oprawców,
potwierdzając tym faktem prawdziwość własnych przekonań.
Chrześcijaństwo od początku cechowało się wymiarem wspólnotowym.
Wierni zawsze rozpoznawali się dzięki swojemu osobistemu odniesieniu do
Chrystusa i gromadzili w Jego imię. Takie wspólne gromadzenie się z powodu
wyznawanej wiary jest rzeczą możliwą tylko wówczas, gdy człowiek manifestuje
swoje przekonania i czyni je publicznymi.
6. Podsumowanie katechezy
K. podsumowuje:
Nie może więc być kwestii: Wiara publiczna czy wiara prywatna? Teraz, tak
samo jak kiedyś, wiara jest zjawiskiem głęboko osobowym i osobistym, lecz
równocześnie publicznym. Kto twierdzi, że wierzy prywatnie, ten może mówić
tylko o wierze w znaczeniu czysto ludzkim, o jakimś swoim przekonaniu i ni-
czym więcej. Ilekroć mówimy o wierze będącej darem Boga, a więc o wierze
i religii mającej swe źródło w Objawieniu, to nie możemy jej ukrywać, lecz mamy
obowiązek wnosić ją w każdy przejaw życia publicznego. Taka wiara zawsze
będzie oddziaływać na obydwu płaszczyznach, czyli prywatnej (osobowej), ale
też i publicznej.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
2. Praca domowa
1. Uzasadnij pisemnie, czym jest dla ciebie wspólnota Kościoła powszech-
nego (lub wspólnota, w której wyrażasz swoją wiarę, np. grupa religijna,
rodzina).
2. Wypisz te sakramenty, które przyjąłeś przy udziale wspólnoty Kościoła
(parafialnej), uzasadniając, z jakiego powodu są one udzielane w obec-
ności innych wierzących.
293
54. Duchowe odrodzenie – współczesne
ruchy religijne
Ø Poznanie prawdy, że źródłem duchowego odrodzenia i działalności współ-
czesnych ruchów religijnych jest wnikliwa lektura Pisma Świętego.
Ø Zachęta do systematycznego czytania Biblii i medytacji nad jej treścią.
Wiedza:
– Uczeń wymienia znane ruchy i stowarzyszenia religijne (Ruch Światło-
Życie, neokatechumenat, skauting katolicki – Stowarzyszenie Harcerstwa
Katolickiego „Zawisza” – FSE, Szkolne Koła Caritas, Opus Dei, Focolari,
Ogniska Światła i Miłości, Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II)
– definiuje pojęcia: ruch, stowarzyszenie, organizacja
– podaje źródła (przyczyny) powstawania ruchów
– dostrzega, że ruchy i stowarzyszenia religijne są szkołą animatorów reli-
gijnych.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje wybrany ruch religijny
– uzasadnia pozytywny wpływ konkretnego ruchu na życie parafii i wierzą-
cych
– wyjaśnia związek duchowego odrodzenia w Kościele z pogłębioną lekturą
Pisma Świętego
– wyjaśnia, czym jest i w jakim celu powstało Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II
– określa możliwości oddziaływania ruchów na Kościół.
– Uczeń z szacunkiem odnosi się do osób angażujących się w ruchy
– przyjmuje prawdę o potrzebie istnienia ruchów
– z zaangażowaniem włącza się w działalność wybranego ruchu.
Metody i techniki: pogadanka, praca ze słownikiem, praca z podręcznikiem,

praca w grupach.
Środki dydaktyczne: plansze z definicjami pojęć: ruch, organizacja, stowarzy-
szenie, kartki z tabelą sprawdzającą czytanie Biblii.
I. WPROWADZENIE
Pewnie już nie raz uczestniczyliście w takiej sytuacji: Zakładamy buty do
wyjścia i sięgamy po kurtkę, a tu mama wyskakuje z pytaniem: „Gdzie idziesz?”.
294
Odpowiadamy na to, że do kościoła. W takiej chwili ona patrzy na nas na ogół
z zadowoleniem. Ale czy zawsze? Są przecież i takie dni, kiedy wolałaby, żebyś
został w domu. A kiedy pyta, czy odrobiłeś lekcje, to może chciałaby, żebyś jej
w czymś pomógł… Najczęściej rodzice z pełnym spokojem pozwalają dzieciom
„chodzić do kościoła”. Bywa jednak, że nie odnoszą się już do tego tak entu-
zjastycznie. Przy rachunku sumienia warto się również zastanowić, czy fakt
przynależenia do wspólnoty przy parafii nie jest przez nas wykorzystywany do
uchylania się od domowych obowiązków.
II. ROZWINIĘCIE
1. Wyjaśnianie pojęć „ruch”, „organizacja”, „stowarzyszenie” – praca w grupach

Poprzez chrzest należymy do wspólnoty uczniów Chrystusa, którą jest
Jego Kościół. We wspólnocie każdy z nas odnajduje sens wiary i pogłębia ją,
otwierając się w miłości na drugiego człowieka. Wewnątrz głównej wspólnoty
Kościoła powstają grupy mniejsze, wywierając wpływ na pozostałych wierzących.
Nazywamy je wspólnotami żywej wiary, wspólnotami ewangelicznych błogosła-
wieństw, wspólnotami doskonalszego życia. Aby zrozumieć, że pomagają nam
one w przeżywaniu i pogłębianiu wiary, wyjaśnijmy sobie w grupach pojęcia:
„ruch”, „organizacja”, „stowarzyszenie”.
K. podaje uczniom słowniki, aby wyszukali i przedstawili na forum klasy znaczenie
pojęć albo przedstawia definicje w postaci plansz lub slajdów (teczka pomocy).
„organizacja” – „zrzeszenie osób fizycznych, grup społecznych lub państw,
posiadające wspólny program działania, wspólne poglądy i cele zawarte
w statucie” (Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa,
t. 26, Poznań 2002, s. 414.)
„stowarzyszenie” – „zrzeszanie się obywateli w celu realizowania ich zbio-
rowych potrzeb, zaspokajania zainteresowań lub prowadzenia niezarobkowej
działalności” (Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa,
t. 40, Poznań 2002, s. 306.)
„ruch” – „zespół czynności, działań i akcji, podejmowanych w określonym
celu, w jakiejś dziedzinie, przybierający formy żywiołowe lub zorganizowane”
(Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 37, Poznań
2002, s. 213.)
Wszystkie one są wspólnotami i dają Kościołowi wzrost wiary. Wiele z nich
prowadzi aktywne życie religijne, oświatowe i społeczne. Stanowią one duchową
siłę Kościoła. Każda wspólnota ma swój znak rozpoznawczy.
2. Przypomnienie nazw istniejących i działających w parafiach ruchów i sto-
warzyszeń – pogadanka
Tematyka ruchów i wspólnot w łonie Kościoła katolickiego pojawiała się
już w tym roku na katechezie. Przypomnijmy teraz tylko, jakie znacie ruchy
i stowarzyszenia? Jakie działania podejmują te grupy w waszych parafiach?
295
Wspólnoty to ważny element w życiu Kościoła. W nich skupiają się ludzie,
którzy swoją modlitwą i zaangażowaniem w pracę w sposób szczególny chcą
się oddać Chrystusowi, a poprzez Niego – braciom i siostrom. Istnienie tego
typu wspólnot jest charakterystyczne dla chrześcijaństwa, a już najbardziej –
dla katolicyzmu. Ich powstawanie stanowi odpowiedź na duchowe potrzeby
wiernych. Bóg daje łaskę szczególnej wiary jednostkom, które zapoczątkowują
tego typu dzieła. Są to ludzie w jakiś sposób nieprzeciętni, ale zarazem bardzo
skromni. Ich szczególny charyzmat sprawia, że chcą czynić dobro na różnych
płaszczyznach w życiu zbiorowym. Jednocześnie każda z takich wspólnot stanowi
dobrą szkołę dla ludzi obdarzonych podobnymi pragnieniami.
3. Podkreślenie bazowania formacji w ruchach na pogłębionej znajomości
Biblii
Wszystkie istniejące wspólnoty religijne w Kościele formację swoich człon-
ków opierają na Biblii. Przynależność do ruchów owocuje lepszą znajomością
Pisma Świętego, a co za tym idzie głębokim ugruntowaniem swojego życia na
skale Bożego słowa. W posynodalnej adhortacji apostolskiej Verbum Domini
Benedykt XVI zauważa, że: „Słowo Boże rzuca światło na ludzką egzystencję
i mobilizuje sumienia do głębszego zastanowienia się nad własnym życiem”
(p. 99). Mając na uwadze korzyści duchowe, jakie płyną z dobrej i częstej lektury
Biblii, w wielu parafiach istnieją Kręgi Biblijne, a w 2005 r. powstało w Polsce
Dzieło Biblijne. Pod jego patronatem obchodzony jest w parafiach Tydzień
Biblijny (rozpoczyna się w trzecią Niedzielę Wielkanocną).
Jeśli katecheza przeprowadzana jest w tym właśnie czasie, należy zaprezentować
uczniom przygotowane na tę okazję ogólnopolskie materiały.
4. Dzieło Biblijne – praca z podręcznikiem
K. poleca przeczytanie fragmentu dotyczącego Dzieła Biblijnego im. Jana Pawła
II (podręcznik). Następnie pyta:
– Czym jest Dzieło Biblijne?
– Jakie ma zadania?
5. Zachęta do częstego czytania Biblii – praktyczne ćwiczenie
Chcę was zachęcić do częstszego sięgania do Pisma Świętego. Dlatego
rozdam wam tabelki, w których proszę, żebyście zaznaczali, jaki fragment
przeczytaliście danego dnia oraz zanotowali swoje myśli, uwagi, spostrzeżenia,
jakie nasunęła wam lektura danego fragmentu.
K. rozdaje uczniom tabelki z rubrykami na jeden tydzień (teczka pomocy). Po tygo-
dniu dobrze byłoby na katechezie do nich wrócić i krótko z uczniami porozmawiać
o ich doświadczeniach czytania Biblii.
296
Data: Przeczytany fragment: Uwagi:
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Każda nowo powstająca wspólnota jest Bożą odpowiedzią na nasze potrze-
by, bo to szczególnie Bóg widzi, co jest potrzebne dzisiejszemu światu. Nie
zapominajmy o tym, że we wspólnocie jest nam łatwiej i że ona nas duchowo
zabezpiecza.
Modlitwa podkreślająca aspekt wspólnoty, np. refren pieśni „Abba, Ojcze” z gestem
uniesionych w górę i połączonych rąk.
2. Praca domowa
1. Zaprojektuj znak rozpoznawczy dla twojej klasy jako wspólnoty wierzą-
cych.
2. Jeżeli należysz do Ruchu Światło-Życie, wyjaśnij kolegom i koleżankom
z twojej klasy, co to jest „namiot spotkania” i skąd wziął swoją nazwę.
3. Dowiedz się (np. ze strony www.biblista.pl), kto jest moderatorem Dzieła
Biblijnego w twojej diecezji i jakie inicjatywy biblijne są podejmowane
w twojej parafii.
297
55. Chrześcijańska tożsamość Europy i jej
święci patronowie
Ø Poznanie prawdy historycznej, że Europa zbudowana jest na fundamencie
wartości chrześcijańskich.
Ø Poznanie postaci patronów Europy, którzy stanowią część dziedzictwa
duchowego Europy.
Wiedza:
– wymienia patronów Europy
– określa czas, w którym żyli, i terytorium ich działalności.
Umiejętności:
– uzasadnia rolę patronów w budowaniu podstaw kultury europejskiej
– charakteryzuje uniwersalizm misji św. Benedykta, Cyryla i Metodego
– charakteryzuje utwierdzanie prawdy o krzyżu przez św. Katarzynę Sieneń-
ską, Brygidę i Edytę Stein.
– z odwagą wypowiada się w swoim środowisku o chrześcijańskich korze-
niach Europy,
– angażuje się w obronę chrześcijańskiej tożsamości Europy.
Metody i techniki: wypełnianie arkusza, rozmowa kierowana, miniwykład,

skojarzenia, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: wniosek o wydanie dowodu osobistego, tablica, teksty
z życiorysami świętych patronów Europy.
I. Wprowadzenie
1. Tożsamość osoby – wypełnianie arkusza

K. prezentuje wniosek o wydanie dowodu osobistego (http://www.msw.gov.pl/portal/
pl/365/4544/ lub teczka pomocy). Może też rozdać uczniom druki, polecając ich
wypełnienie (czas pracy 3 min.). Następnie prowadzi rozmowę na temat stwier-
dzenia tożsamości:
– Do czego służy dowód osobisty?
– Jakie dane zawiera?
– Co to znaczy: nazwisko rodowe?
– Jakie znaczenie ma nazwisko rodowe matki?
Informacje zawarte we wniosku, które następnie są zapisane w dowodzie
298
osobistym, pozwalają określić tożsamość osoby. Zdjęcie, dane osobowe pozwa-
lają powiedzieć, jak się nazywa dana osoba, kiedy się urodziła, gdzie mieszka,
jak nazywali się rodzice. Jest to informacja, że dana osoba nie wzięła się znikąd,
ma swoje korzenie, określona zostaje tożsamość, która pozwala odnaleźć się
w społeczeństwie, kulturze, narodzie.
– Jakie dane wpisywaliście na kartkach do bierzmowania?
(m.in. data i miejsce chrztu, rodzice chrzestni)
– Jakie zbieraliście dokumenty, zaświadczenia?
(metryka chrztu, zaświadczenie o odbytej spowiedzi)
W ten sposób potwierdzaliście waszą chrześcijańską tożsamość.
2. Tożsamość Europy – zapowiedź nowego tematu
W tym kontekście trzeba powiedzieć o chrześcijańskiej tożsamości Europy,
która wyrasta z Ewangelii, a znajduje swoje wypełnienie w życiu chrześcijan.
W czasie swej pielgrzymki do Austrii w 1983 r. św. Jan Paweł II przypomniał, że
Ewangelia jest nadzieją na chrześcijańską odnowę Europy, ale tylko wtedy, gdy
sami chrześcijanie zechcą „na serio podjąć orędzie Krzyża”. „Krzyż to znaczy:
oddać swe życie za brata, aby wraz z jego życiem ocalić własne. Krzyż znaczy:
miłość silniejsza jest od nienawiści i od zemsty, lepiej jest dawać, aniżeli brać,
angażowanie się jest skuteczniejsze od czczego stawiania żądań. (…) Krzyż
znaczy: miłość nie zna granic – rozpocznij od tych, którzy są najbliżej ciebie,
i nie zapominaj o tych, którzy są najdalej” – przypominał papież w Wiedniu.
Pytanie o przyszłość zakłada nieuchronnie pytanie o tożsamość, a więc
także o przeszłość – o zakorzenienie. Dzisiaj, jak nigdy dotąd, musi powracać
pytanie o chrześcijańską tożsamość Europy. Chrześcijaństwo, które szeroko
i głęboko wniknęło w nasz kontynent, stanowi centralny i jakościowo ważny jego
składnik, który w ciągu wieków stale się umacniał na fundamencie dziedzictwa
klasycznego i różnych wpływów etniczno-kulturowych. Wiara chrześcijańska
wpisała się w kulturę Europy, tworząc całość z jej historią. Święty Jan Paweł II
w adhortacji o Kościele w Europie podkreślił, że tego dziedzictwa nie wolno
zaprzepaścić, a nawet więcej – będzie łatwiej budować nową Europę, jeśli będą
ożywiane korzenie chrześcijańskie, które leżą u jej początków.
II ROZWINIĘCIE
1. Źródła Europy – praca w grupach

Pozostaje pytanie o europejskie korzenie, o to, na czym zbudowana jest
nasza współczesna cywilizacja, z jakich soków czerpie. Nazwanie tych korzeni
jest fundamentem. Sprawdźmy zatem naszą wiedzę na temat europejskiego
dziedzictwa. Co naszym zdaniem do niego należy?
K. dzieli klasę na grupy, najlepiej czteroosobowe, i rozdaje im arkusze z „odciskiem
palca” (teczka pomocy). Na „odcisku” zaznaczone są trzy równe pola, które ozna-
czają trzy źródła kultury europejskiej: wpływy greckie, rzymskie i chrześcijańskie.
299
Uczniowie mają w zaznaczone pola wpisać elementy dziedzictwa, jakie współczesna
Europa zaczerpnęła z tych źródeł. Czyli po prostu odpowiedzieć na pytanie:
– Co żywego i aktywnego w naszej codzienności, w naszej kulturze zostało
z dawnych dziejów?
http://www.panstwo.net/421-tozsamosc-europejska-%E2%80%93-work-progress
Prezentacja na forum. Czas na dyskusję (jeśli taka powstanie).

K. podsumowuje:
Mieszkańcom Europy, poszukującym nadziei na lepszą przyszłość własnego
kontynentu i świata, wspomniany św. Jan Paweł II, zdaje się mówić, że te nadzieje
są jak najbardziej realne i dobrze uzasadnione. Wynosząc do chwały ołtarzy
nowych europejskich świętych, przypomina, że te nadzieje zawsze powierzone
są konkretnym ludziom, którym Bóg ofiaruje osobistą przyjaźń, nie czyniąc
przy tym żadnych wyjątków. W to dziedzictwo jedności duchowej wpisują się
postaci świętych patronów Europy.
2. Określanie pojęcia „patron” – „burza mózgów”
Każda grupa społeczna czy zawodowa ma dzisiaj swojego patrona. Wzywa-
my naszych świętych opiekunów w różnych sytuacjach życiowych. Wzywamy
w modlitwie prywatnej, wspólnej, w liturgii, organizujemy procesje, obchody,
śpiewamy litanie…
– Kim właściwie jest święty patron?
K. zapisuje na tablicy słowo PATRON, a uczniowie dopisują wokół niego swo-
je skojarzenia. (Patron – symboliczny religijny opiekun kraju, miasta, diecezji,
przedsięwzięcia, profesji, obiektu budowlanego, zawodów sportowych, ludzi itp.
W Kościele katolickim i innych kościołach chrześcijańskich takimi osobami są
święci, którzy najczęściej stają się opiekunami świątyń i poszczególnych ludzi
noszących ich imię).
3. Patroni Europy – praca z tekstem
Zapoznajmy się zatem z patronami Europy, aby zdać sobie sprawę, na ile
mogą być dla Europy źródłem inspiracji. Patronami Europy są: św. Benedykt
z Nursji, św. Cyryl i Metody oraz trzy kobiety – św. Brygida, św. Katarzyna ze
300
Sieny i św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein). Cechą wspólną wszystkich
tych osób jest ich głębokie osobiste zaangażowanie w pełnienie zwyczajnych,
często bardzo prozaicznych zadań, które z czasem wydało nadzwyczajne owoce
w wymiarze społecznym i cywilizacyjnym. Każda z tych postaci naznaczyła oso-
bistą świętością czasy i okoliczności, które, jak się wydaje, zupełnie tej świętości
nie sprzyjały, a nawet były wobec niej wrogo nastawione.
WAŻNE! – K. powinien dysponować portretami tych postaci, by w trakcie ich
wymieniania i w dalszej części lekcji zawiesić na tablicy, lub – jeśli jest taka moż-
liwość – pokazać w formie prezentacji.
K przekazuje grupom życiorysy świętych patronów Europy (teczka pomocy) lub
odsyła do tekstów zamieszczonych w podręczniku
Zadanie jest następujące: zapoznajemy się z życiorysami oraz poszukujemy
odpowiedzi na pytanie:
– W czym patroni mogą być pomocni dla dzisiejszej Europy?
Dyskusja na forum.
4. Uzasadnienie wyboru patronów Europy
K., podsumowując dyskusję, zwraca uwagę na następujące uzasadnienie:
Powód, dla którego zostały wybrane te właśnie postaci, kryje się w samym
ich życiu. Ich świętość bowiem urzeczywistniła się w określonych kontekstach
historycznych i geograficznych, które sprawiają, że są to postaci szczególnie
ważne dla kontynentu europejskiego.
„Ojcem Europy” został nazwany św. Benedykt. Pius XII przywoływał go
w 1947 r. jako patrona ruchu ku jedności, a Paweł VI w 1964 r. ogłosił patro-
nem naszego kontynentu. Sama postać św. Benedykta (ur. w 480, zm. ok. 550)
stanowi zwornik pomiędzy antykiem a średniowieczem, pomiędzy pogaństwem
a chrześcijaństwem. Uznany za ostatniego Rzymianina i pierwszego Europej-
czyka, w bardzo niesprzyjających warunkach podejmuje pracę kulturową, która
właściwie zdecydowała o przyszłości naszego kontynentu. Czasy, w których
przyszło żyć św. Benedyktowi, były nasycone wojnami, upadkiem moralności,
gdzie korupcja w administracji państwowej osiągała swoje szczyty. Kościół
zwalczał pogaństwo, walki gladiatorów, wpływał na zakaz skazywania przez
sądy na tortury, a nawet na wystawianie skrajnie niemoralnych przedstawień
teatralnych. Było tak trudno, że często radzono chrześcijanom, by dla dobra
własnej duszy nie sprawowali urzędów publicznych. W Regule św. Benedykta
do dzisiaj możemy znaleźć wiele wskazówek, jak żyć.
– Jak trwać we wspólnocie rodzinnej, politycznej, duchowej?
– Jakie cechy powinien mieć przełożony (ojciec rodziny, dyrektor, opat)?
– Co oznacza prawdziwe posłuszeństwo?
– Jak rozwiązać konflikt pokoleń?
– Jak wygląda benedyktyński savoir vivre?
– Jaka jest wartość ludzkiego słowa?
– Na czym polega osobisty rozwój przez medytacyjne czytanie książek?
301
W 1980 r. św. Jan Paweł II ogłosił współpatronami Europy – wraz ze św.
Benedyktem – Świętych Cyryla i Metodego, Braci z Sołunia (słowiańska na-
zwa Tessalonik). Papież podkreśla wielkość pracy, jaką święci bracia musieli
włożyć, by językiem i pojęciami zrozumiałymi dla odbiorców przybliżyć ludom
słowiańskim Ewangelię. Cyryl (ur. ok. 827, zm. 14 lutego 869) i Metody (ur.
ok. 815, zm. 6 kwietnia 885), przeszczepili nie tylko wiarę chrześcijańską, ale
także kulturę starożytnej Grecji. Bracia z Sołunia „stanowią jakby ogniwo łą-
czące, jakby pomost pomiędzy nurtem tradycji wschodniej i zachodniej, która
łączy się razem w jedną wielką tradycję Kościoła powszechnego (…). Wnieśli
decydujący wkład w budowę Europy nie tylko jako wspólnoty wiary chrześci-
jańskiej, ale także jako organizmu państwowego i kulturowego” – stwierdza
św. Jan Paweł II.
U boku tych wybitnych świadków Chrystusa św. Jan Paweł II postawił trzy
postaci kobiece, także po to, aby podkreślić doniosłą rolę, jaką kobiety odegrały
i nadal odgrywają w kościelnych i cywilnych dziejach kontynentu aż po nasze
czasy. Konkretny powód, dla którego zostały wybrane te właśnie osoby, kryje się
w samym ich życiu. Ich świętość urzeczywistniła się w określonych kontekstach
historycznych i geograficznych, które sprawiają, że są to kobiety szczególnie
ważne dla kontynentu europejskiego. Święta Brygida (ur. 1303 , zm. 23 lipca
1373 w Rzymie) kieruje nasze myśli ku północnym krańcom Europy, gdzie styka
się ona niejako z innymi częściami świata i skąd święta wyruszyła w drogę do
Rzymu. Katarzyna ze Sieny (ur. 25 marca 1347 w Sienie, zm. 29 kwietnia 1380
w Rzymie) stała się równie szeroko znana ze względu na rolę, jaką odegrała
w okresie, gdy Następca Piotra rezydował w Awinionie: doprowadziła miano-
wicie do końca duchowe dzieło rozpoczęte przez Brygidę, stając się orędow-
niczką powrotu papieża do właściwej siedziby przy grobie św. Piotra. Wreszcie
św. Teresa Benedykta od Krzyża (ur. 12 października 1891 we Wrocławiu,
zm. ok. 9 sierpnia 1942 w KL Auschwitz II-Birkenau), nie tylko była związana
z różnymi krajami Europy, ale całym swoim życiem, zwłaszcza zaś przez mę-
czeństwo, przerzuciła jakby most między swoim żydowskim pochodzeniem
a wiarą w Chrystusa. Stała się symbolem przemian dokonujących się w czło-
wieku, kulturze i religii, w których pomimo tragedii wojny bije źródło nadziei
dla kontynentu europejskiego.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Europa w przyszłości w wyobraźni – praca pisemna

Wiele rzeczy się zmienia. Ba! Mówimy nawet, że świat się zmienia i my się
zmieniamy. Wyobraźmy sobie, jak to będzie w przyszłości…
Spróbujmy wczuć się w sytuację Europy i razem z nią trochę pomarzyć…
K. rozdaje uczniom arkusz (teczka pomocy), na którym mają wykonać zadanie.
Odpowiedz pisemnie na pytania:
302
– Jaka może być Europa za 10–15 lat? Czym może się charakteryzować?
Co może być jej znakiem szczególnym?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
2. Podsumowanie
Aby zbudować nową Europę na trwałych fundamentach, nie można jedynie
odwoływać się do interesów ekonomicznych, które czasem łączą, kiedy indziej
jednak dzielą, lecz trzeba się oprzeć na autentycznych wartościach, mających
podstawę w powszechnym prawie moralnym, wszczepionym w serce każdego
człowieka. W Europie szukającej drogi wyjścia z kryzysu pojawił się głos wę-
gierskiego premiera Viktora Orbana, który podczas XIV Kongresu Katolików
i Życia Publicznego w Madrycie w listopadzie 2012 r. powiedział: „Zanim ja-
kiekolwiek odrodzenie gospodarcze będzie możliwe, Europa musi wrócić do
chrześcijaństwa”. Orban w swym wystąpieniu zauważył, że powiększający się
kryzys w Europie ma swoje źródła duchowe, a nie ekonomiczne. Jego zdaniem,
aby przezwyciężyć kryzys i ocalić Stary Kontynent od zapaści gospodarczej, mo-
ralnej i społecznej, potrzebna jest odnowa kultury i polityki w oparciu o wartości
chrześcijańskie. Przekonywał, że motorem gospodarczego sukcesu jest „jakiś
rodzaj napędowej siły duchowej”. Sprecyzował, że wartościami, które zawsze
napędzały gospodarkę europejską, były spójność, rodzina, praca i zaufanie.
Święty Jan Paweł II, w dokumencie o Kościele w Europie, mówił: „Wydaje
się (…), że czasy, w jakich żyjemy, i związane z nimi wyzwania, to okres zagubie-
nia. Tylu ludzi sprawia wrażenie, że są zdezorientowani, niepewni, pozbawieni
nadziei (…). Źródłem nadziei dla Europy i dla całego świata jest Chrystus,
Kościół zaś jest jakby kanałem przenoszącym i rozprzestrzeniającym falę ła-
ski, tryskającej z przebitego Serca Odkupiciela. (…) Każdy z nich [patronów
Europy] to podziwu godny przykład syntezy kontemplacji i działania. Ich życie
303
i dzieła świadczą bardzo wymownie o mocy Chrystusa zmartwychwstałego,
żyjącego w swoim Kościele: o mocy wielkodusznej miłości Boga do człowieka,
mocy autentycznej odnowy moralnej i społecznej. Patroni, niezwykle bogaci
w dary nadprzyrodzone i ludzkie, mogą być źródłem inspiracji dla chrześcijan
i wspólnot kościelnych wszystkich wyznań, jak również dla obywateli i państw
Europy, szczerze poszukujących prawdy i wspólnego dobra”. (Jan Paweł II,
Adhortacja Kościół w Europie)
3. Modlitwa
4. Praca domowa
1. Zastanów się i napisz, co jako chrześcijanin możesz zrobić dla odkrywania
tożsamości Europy.
2. Na podstawie wiadomości z podręcznika i innych dostępnych ci źródeł
napisz, w jaki sposób św. Jan Paweł II pojmował troskę o dziedzictwo
Europy.
Literatura:
Źródła dotyczące patronów Europy (dostęp: 05.04.2013r.):
http://sanctus.pl/index.php?grupa=2&podgrupa=309&doc=247
http://www.cyrylimetody.marianie.pl/egregiae.htm
http://www.niedziela.pl/artykul/88974/nd/Swieci-Cyryl-i-Metody
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/motu/patronki_europy.
html
http://ekai.pl/europa/dziedzictwo/x16961/sw-brygida-szwedzka-ok/?page=1
http://ekai.pl/europa/x16965/sw-edyta-stein/?page=3
http://ekai.pl/europa/x16963/sw-katarzyna-ze-sieny/
304
56. Apostolski wymiar działań Polski w
Europie
Ø Poznanie relacji zachodzących między Polską a innymi krajami UE.
Ø Odpowiedzialność za uznawane wartości narodu polskiego.
Wiedza:
– Uczeń wyjaśnia, co to znaczy kochać własny kraj
– dostrzega, że polska religijność znajduje naśladowców w innych krajach
Europy (np. łamanie się opłatkiem, wielkanocna święconka, piesze piel-
grzymki)
– wymienia zagrożenia związane z „unowocześnianianiem” nauki Kościo-
ła
– wskazuje znaczenie osiągnięć historycznej Solidarności dla Europy Za-
chodniej.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje apostolską działalność Kościoła polskiego w Eu-
ropie
– charakteryzuje działalność misyjną św. Jana Pawła II
– ukazuje rolę żywej wiary Kościoła polskiego dla Europejczyków.
– Uczeń czuje się dumny z faktu, że jest Polakiem i chrześcijaninem
– dba o tradycje religijne we własnym środowisku
– z dezaprobatą odnosi się do prób „unowocześniających” Kościół
– z szacunkiem traktuje dzieło Solidarności.
Metody i techniki: analiza tekstu, rozmowa kierowana, praca w grupach.

Środki dydaktyczne: teksty kard. S. Wyszyńskiego.
I. WPROWADZENIE
1. Określanie i zapis na tablicy narodowych zalet i wad Polaków

K. eksponuje na środku tablicy napis „Polacy”, prosząc uczniów o wymienienie
naszych narodowych zalet i wad. Może je zapisywać pod spodem.
Przeczytamy teraz słowa kard. Stefana Wyszyńskiego. Żył on w okresie bar-
dzo trudnym dla Polski, jakim była najpierw okupacja hitlerowsko-sowiecka,
a potem czas komunistycznego terroru. Warto jego słowa przypominać i po-
wracać do nich, gdyż są one źródłem wielkiej mądrości. Ważne jest to zwłaszcza
305
dzisiaj, gdy inne narody europejskie nie potrafią docenić tradycji chrześcijańskiej
i zarazem samego chrześcijaństwa jako fundamentu jednoczącej się Europy.
Oczywiście chce się z nas zrobić ludzi „nietolerancyjnych”, „zaściankowych”
i pozbawionych nowoczesnej wizji życia. Studiując uważnie myśl Prymasa Ty-
siąclecia, przekonajmy się, co w tych zarzutach jest oczywistą nieprawdą.
II. ROZWINIĘCIE
1. Analiza tekstów kard. Wyszyńskiego – praca w grupach (czas – 10 min.)

K. dzieli klasę na grupy, które analizują urywki z pism kard. Wyszyńskiego (teczka
pomocy).
– Jakie myśli zawarł Prymas w swoich wypowiedziach?
Uczniowie wymieniają prawdy utrwalone w jego słowach.
Grupa 1
„I co jest lepsze dla narodu? Czy entuzjazm wiary, czy też zblazowane «nie-
chciejstwo», gdy człowiek jest już na wszystko obojętny, na nic niewrażliwy?
Gdy człowiek będzie obojętny na Boga, będzie też obojętny na braci. Gdy nie
będzie miał ducha mocy i siły do walki o Boga, nie będzie już walczył o nic:
ani o pług, ani o chleb, ani też o odbudowę ojczyzny – bo nie będzie miał en-
tuzjazmu i zapału. Naród obojętny to naród bez siły, bez energii, bez nadziei.
Takiego narodu nie chcemy. Pragniemy narodu zwycięskiego, entuzjastycznego,
narodu wierzącego, odważnego i silnego, który umiałby zwyciężać, być gotowy
na ponoszenie wszelkich trudów. Taki entuzjazm daje wiara, ufność, nadzieja
i miłość. Chcemy, by nie było tej bolesnej rozbieżności między wspaniałą wiarą
naszą a życiem, które tak niekiedy zniekształca nasze chrześcijańskie oblicze
i sprawia, że już często nie czynimy wrażenia ludzi ochrzczonych”.
– Co kard. Wyszyński pisał na temat narodu?

 odrzucenie obojętności, „niechciejstwa”
 wizja narodu zwycięskiego, entuzjastycznego, wierzącego, odważnego
i silnego
 apel o harmonię między wiarą a życiem
Grupa 2
„Sam nieraz, znając życie naszego narodu i życie Kościoła, zadawałem sobie
pytanie: Gdzie jest ukryta przedziwna moc, która daje Kościołowi wewnętrzną
duchową wolność i nieustępliwość, tak podziwianą przez wszystkich? W od-
powiedzi stwierdzałem: tajemnicą tej niezwykłej mocy jest fakt, że Polska jest
zwarta jako naród, zwarta narodowo i religijnie, szczególnie w swej miłości do
Kościoła Chrystusowego i Matki Najświętszej. O wartości charakteru narodo-
wego i chrześcijańskiego świadczą cnoty, które posiadamy i z których mnożymy
dobroć. Chrystus zachęca nas do mnożenia czynów dobrych: «Niechaj świeci
306
światłość wasza przed ludźmi, aby widzieli uczynki wasze dobre i chwalili Ojca,
który jest w niebie» (Mt 5,16)”.
– W czym kardynał Wyszyński widzi siłę Polski?

 tajemnicą niezwykłej mocy jest fakt, że Polska jest zwarta jako naród,
zwarta narodowo i religijnie, zwłaszcza w swej miłości do Kościoła
Chrystusowego i Matki Najświętszej
 cnoty i dobre czyny
Grupa 3
„Umiemy pracować i zdobywać dobra, ale nie zawsze umiemy je utrzymać.
Dlatego w pracy naszej wewnętrznej te dwie cnoty – pracowitość i oszczędność
– muszą iść w parze. Wyrzeczenie się siebie i wzajemne poszanowanie muszą
poprawić w nas przerosty indywidualizmu i egocentryzmu, muszą wyrobić
w nas zmysł społeczny współpracy i współdziałania. Jest to możliwe, gdy wzro-
śnie wśród nas wzajemny szacunek jednych dla drugich. A nigdy nie czekajmy
na to, kto zacznie. Sami pierwsi zaczynajmy”.
– Jakie zalety Polaków wymienia kard. Wyszyński?

 umiemy pracować i zdobywać dobra
 pracowitość i oszczędność
 wyrzeczenie się siebie i wzajemne poszanowanie
 zmysł społeczny współpracy i współdziałania
2. Określanie wpływu duchowego dziedzictwa Polski na religijność i kulturę
europejską
Wymienione przed chwilą punkty określają nas jako naród. Prymas Wyszyń-
ski, znając dobrze Polskę i Polaków, wiedział też, że jesteśmy w stanie dać wiele
dobrego samym sobie, naszym najbliższym, naszemu krajowi i światu. Odnosi
się to szczególnie do Europy, w której żyjemy i którą własnym dorobkiem
i wiarą tworzymy.
– Jakie zwyczaje religijne lub narodowe, charakterystyczne dla Polaków,
przeniknęły do religijności i kultury europejskiej?
Katechizowani wymieniają:
 łamanie się opłatkiem
 wielkanocna święconka
 piesze pielgrzymki
 szacunek dla życia rodzinnego
 osoba św. Jana Pawła II
 etos Solidarności
 rodzinne świętowanie
 spontaniczność i gościnność
Wszystko to stanowi nasz skarb, którym już ubogaciliśmy Europę. Ale przed
wami, jako pokoleniem wchodzącym w życie, jest ważna rola, aby to wielkie
307
bogactwo nie tylko mogło przetrwać, ale i promieniować na całą Europę.
Mieliśmy i mamy tylu wybitnych Polaków, którymi możemy się szczycić przed
całym światem i którzy powinni zachwycać Europę. Nasza wiara i przywiązanie
do tradycji są w Europie znane. Nie jest to powód do wstydu, lecz do dumy.
Niejeden naród chciałby mieć takie samo spojrzenie na świat.
3. Współczesne trendy kulturowe Europy – rozmowa kierowana
K. zwraca uwagę na różnice między Polską a innymi krajami Europy:
Wiele krajów Europy rezygnuje dzisiaj z chrześcijańskiego dziedzictwa,
odrzucając tym samym wiele wartości. Niektóre państwa wręcz stają w opozycji
do tego, co proponuje Kościół. Wszyscy wiemy o akceptowaniu związków ho-
moseksualnych, aborcji i eutanazji, zwłaszcza jeśli chodzi o Holandię, ale także
i Hiszpanię, będącą kiedyś jednym z najbardziej zakorzenionych w chrześci-
jaństwie państw. Podobnie dzieje się we Francji, którą papież św. Jan Paweł II
próbował zawstydzić, zadając jej pytanie: „Co zrobiłaś ze swoim chrztem?”.
Kraje, od których przyjęliśmy chrześcijaństwo, stają się krajami ateistycznymi,
a w Polsce przetrwała ich obrzędowość, np. procesja Bożego Ciała jest tradycją
francuską, tam już nie praktykowaną.
– Dlaczego Polacy nie powinni się wstydzić swoich tradycji religijnych?
– Dlaczego wielu Polaków odrzuca to, co jest wartościowe, na rzecz mody
płynącej z Zachodu?
Polska ocaliła jak dotąd jeszcze jedną szczególną wartość, a mianowicie
rodzinę. Ma ona szczególne znaczenie w ludzkim życiu. Jeżeli jako Polacy
poddamy się idącym do nas z Zachodu trendom, akceptując związki nie mające
nic wspólnego z małżeństwem, a nadto jeszcze aborcję i eutanazję, to zaprzepa-
ścimy tę naturalną zdolność, która umożliwia prawidłowe kształtowanie dzieci,
formację młodych i godną, spokojną starość.
Zetknęliście się na pewno z programem „Europa da się lubić”. Jest on

o tyle ciekawy, że wielu obcokrajowców, którzy zamieszkali w Polsce, jest nami
i naszym krajem po prostu zachwyconych. Oczywiście widzą i nasze wady, ale
potrafią dostrzec wiele cech pozytywnych. My sami jednak musimy docenić na
co dzień wartość naszej wiary, tradycji, miłości do Pana Jezusa i Matki Bożej,
wraz z całą tradycją narodową. Polska jest jedynym krajem, w którym jeszcze
tak wielu ludzi przychodzi do świątyń. Jest to dla innych narodów wyrzutem
sumienia. Powinniśmy jeszcze zadbać, aby wszystko, co jest związane z wiarą,
pokrywało się z naszym życiem na co dzień. Zauważył to kard. Wyszyński,
apelując do Polaków o poprawę.
4. Odczytanie aktualnych wezwań płynących z pism kard. Wyszyńskiego – praca
z podręcznikiem
K. prosi o przeczytanie z podręcznika cytatu z pism kard. Wyszyńskiego („Dostrze-
żono i uznano problem…”)
308
– Do czego wzywa nas kard. Wyszyński?
 do czuwania
 pielęgnowania wiary
 pielęgnowania ogniska domowego
 zachowywania wiary i tradycji
 dawania przykładu innym narodom
– Co jako Polacy możemy dać Europie?
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie mogą jako notatkę zapisać pod tematem wartości pielęgnowane
w Polsce lub katalog polskich zalet i wad, utworzony na bazie tekstów kard. Wy-
szyńskiego.
2. Modlitwa
3. Praca domowa
1. Wypisz, które z polskich tradycji znane są w innych krajach europej-
skich.
2. Wypisz, jakie zagrożenia mogą płynąć z „europejskiego stylu życia”, który
zlekceważył wartości chrześcijańskie.
3. Uzasadnij, dlaczego Polska bez prawidłowo rozwijającej się rodziny nie
ma szans na przetrwanie.
309
57. Europa wspólnotą ducha – Kościół
w zjednoczonej Europie
Ø Głębsze poznanie roli chrześcijaństwa i Kościoła w budowaniu jedności
na kontynencie europejskim.
Ø Poczucie odpowiedzialności za umacnianie chrześcijańskiego ducha Eu-
ropy.
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcia: Unia Europejska, Konstytucja Europejska, kon-
kordat
– wymienia zagrożenia płynące z odrzucenia wartości chrześcijańskich
– wskazuje wartości płynące z zachowania wiary chrześcijańskiej
– prezentuje genezę powstania flagi Unii Europejskiej.
Umiejętności:
– Uczeń charakteryzuje wpływ dziedzictwa chrześcijańskiego na obraz Eu-
ropy
– uzasadnia, dlaczego Kościół winien być niezależny od struktur państwo-
wych
– argumentuje potrzebę prawnych uregulowań sytuacji Kościoła w Unii
– uzasadnia potrzebę współdziałania Kościoła i Unii.
– Uczeń zachowuje tożsamość Polaka w zjednoczonej Europie
– z szacunkiem odnosi się do dziedzictwa chrześcijańskiego
– docenia duchowy i kulturotwórczy wkład Kościoła w budowanie jedności
Europy.
Metody i techniki: mapa mentalna, wykład, pogadanka.

Środki dydaktyczne: arkusz papieru, mazaki, materiały z teczki pomocy, flaga
UE.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
2. Lektura tekstu papieskiego

K. prosi uczniów o przeczytanie z podręcznika tekstu św. Jana Pawła II:
„Do prawdziwego zjednoczenia kontynentu europejskiego droga jest jeszcze
daleka. Nie będzie jedności Europy, dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha.
310
Ten najgłębszy fundament jedności przyniosło Europie i przez wieki go umac-
niało chrześcijaństwo, ze swoją Ewangelią, ze swoim rozumieniem człowieka
i wkładem w rozwój ludów i narodów. Nie jest to zawłaszczenie historii. Jest
bowiem historia Europy wielką rzeką, do której wpadają rozliczne dopływy
i strumienie, a różnorodność tworzących ją tradycji i kultur jest jej wielkim
bogactwem. Zrąb tożsamości Europy jest zbudowany na chrześcijaństwie.
A obecny brak jej duchowej jedności wynika głównie z kryzysu tej chrześcijań-
skiej samoświadomości”.
(św. Jan Paweł II, przemówienie do prezydentów siedmiu europejskich państw,
Gniezno, 3 czerwca 1997)
II. ROZWINIĘCIE
1. Określanie chrześcijańskich korzeni Europy – „mapa mentalna”

K. rozpoczyna tworzenie „mapy mentalnej” na temat chrześcijańskich korzeni
Europy. Odpowiedzi mogą być nanoszone na tablicę (w podsumowaniu K. może
do nich powrócić). Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe grupy. Każda z nich
otrzymuje arkusz papieru, na którym uczniowie w centrum arkusza umieszczają
pojęcie kluczowe „chrześcijańskie korzenie Europy”. Następnie przygotowują
swoje skojarzenia związane z danym pojęciem, jak i informacjami uzyskanymi
z tekstów zamieszczonych w teczce pomocy. Można je przedstawić w formie haseł,
symboli, rysunków.
Następnie liderzy grup omawiają swoje mapy i przyklejają je na tablicy.
K. uzupełnia i wyjaśnia najważniejsze kwestie:
Ojcowie zjednoczonej Europy: K. Adenauer, A. de Gasperi i R. Schuman,
otwarcie przyznawali się do Kościoła katolickiego. Ich inspiracją w tworzeniu
wspólnoty państw były idee wyrosłe z chrześcijańskich korzeni – idee pokoju,
sprawiedliwości i wolności. Dziś również jest ważne, by każdy uświadomił so-
bie źródła, z których czerpał, bowiem ta kulturowa jedność jest fundamentem
tożsamości Europy. Problem jej korzeni jest jednocześnie problemem etosu
Europy oraz jej perspektyw.
Jezus Chrystus i Jego dzieło odcisnęły na ludzkich dziejach trwałą pieczęć,
tak że od tego czasu liczy się nawet nową erę. Wiara chrześcijańska bardzo
szybko rozprzestrzeniała się z Palestyny na wielkie ówczesne mocarstwa – Rzym
i Bizancjum. Z Rzymu przejął chrześcijaństwo Zachód Europy, a z Bizancjum
– Wschód. Chrześcijanie z wielką łatwością przyswoili sobie zdobycze kultury
antycznej. Już w II wieku narodziła się literatura chrześcijańska, a niedługo
potem również chrześcijańska sztuka. Na początku wieków średnich o rozwoju
kultury, o kształtowaniu światopoglądu i ideologii decydowała religia chrześci-
jańska. Tożsamość Europy została w znacznym stopniu ukształtowana przez
tradycje monarchii karolińskiej i ottońskiej, przez średniowieczną cywilizację
chrześcijańską, obejmującą ludy romańskie, germańskie i słowiańskie.
To, że Europa stała się jednością kulturową na gruncie chrześcijaństwa, jest
faktem niepodlegającym dyskusji. Podstawowe zasady demokratycznej konsty-
311
tucyjnej formacji państwowej (rozdział Kościoła od państwa, konkordat, podział
władz, przestrzeganie praw człowieka oraz zadania społeczne państwa) mają
inspirację w chrześcijańskich koncepcjach: oddzielenia prawa kanonicznego od
prawa świeckiego, nauki o grzechu pierworodnym, godności osoby ludzkiej, która
jest uzasadniona jej podobieństwem do Boga.
2. Wyjaśnienie pojęcia konkordatu
K. wyjaśnia wraz z uczniami pojęcie konkordatu (podręcznik ucznia)
3. Troska Kościoła o zachowanie więzi Europy z chrześcijaństwem – poga-
danka
Święty Jan Paweł II bardzo się troszczył o duchową i kulturową tożsamość
Europy. W swych wystąpieniach często podkreślał wkład chrześcijaństwa w two-
rzenie historycznego i cywilizacyjnego dorobku Europy.
K. zwraca się do uczniów, nawiązując do fragmentu przemówienia przytoczonego
na początku katechezy:
– Co chrześcijaństwo przyniosło Europie?
– Jakie wartości płyną z zachowania zasad chrześcijańskich?
– Pod jakim warunkiem Europa osiągnie jedność?
– Jakie zagrożenia niesie ze sobą odrzucenie chrześcijańskich wartości?
Troska o poszukiwanie duchowej tożsamości Europy skłoniła św. Jana Pawła

II do apelu o nową ewangelizację. Kościół i każdy, kto do niego należy, ma
obowiązek głoszenia nauki Chrystusa innym ludziom.
4. Rozmowa o Konstytucji Europejskiej
Spróbujmy ocenić Konstytucję Europejską.
– Czym jest ten dokument?
Uczniowie próbują utworzyć encyklopedyczne hasło „konstytucja”.
Konstytucja jest dokumentem państwowym najwyższej rangi, zasadniczą
ustawą, która reguluje zasady ustroju polityczno-społecznego państwa, struk-
turę i kompetencje naczelnych organów władzy, podstawowe prawa i obowiązki
obywateli.
5. Krytyka odcinania się Europy od chrześcijańskich korzeni – wykład
Konstytucja Europejska nie ma w swej preambule odniesienia do wartości
chrześcijańskich ani do Boga. Wprawdzie art. 2. wspomina o wartościach,
zwłaszcza odnoszących się do godności i praw człowieka, wolności, demokracji,
pokoju, sprawiedliwości i solidarności, lecz dla wierzących to za mało.
Ocena tego dokumentu w Kościele polskim wypadła bardzo krytyczne. Zda-
niem ks. Bogusława Trzeciaka z Zespołu Doradców ds. Unii Europejskiej przy
Konferencji Episkopatu Polski, zapis artykułu 51, który zapewnia Kościołom
miejsce w rzeczywistości europejskiej, jest zarówno dla Warszawy, jak i Rzymu
niewystarczający.
312
Arcybiskup Stanisław Gądecki powiedział: „Nie można ukryć zgorszenia
i rozgoryczenia z powodu sprzeciwu niektórych rządów wobec jednoznaczne-
go uznania chrześcijańskich korzeni Europy. Mamy tu do czynienia z lekce-
ważeniem historycznej rzeczywistości i chrześcijańskiej tożsamości narodów
Europy”.
Wobec takiego faktu, a jest nim wtórne pogaństwo Europy, trzeba sobie
uświadomić, jak ważna jest ponowna ewangelizacja kontynentu. Mamy ukazy-
wać światu i zlaicyzowanej Europie Chrystusa oraz wartości, na których Europę
zbudowano. Brak w projekcie konstytucji odniesień do Boga i chrześcijaństwa
jest wbrew prawdzie historycznej i można to śmiało nazwać podcinaniem
korzeni, z których się wyrosło. Kardynał Joseph Ratzinger (późniejszy papież
Benedykt XVI) twierdzi, że główną rolą wszystkich polityków chrześcijańskich
będzie teraz ożywianie tych korzeni, gwarantujące obecność chrześcijańskich
zasad oraz zapewniające w ten sposób przestrzeń dla wolności i pluralizmu.
K. może posłużyć się przykładem profesora Rocco Buttiglione (teczka pomocy),
który kandydował na urząd Komisarza Europejskiego ds. wolności, sprawiedliwości
i bezpieczeństwa, ale jego postawa, identyfikowana z nauką Ewangelii, wywołała
poważny sprzeciw w Europejskim Parlamencie.
6. Wyjaśnienie symboliki flagi Unii Europejskiej
Jest jednak pewien symbol UE, który wywodzi się z kultury chrześcijańskiej.
Jest nim flaga UE.
Katecheta prezentuje flagę UE.
– Co na niej widzicie?
Na fladze Unii Europejskiej widnieje okrąg z dwunastu gwiazd na lazurowym
tle. Autorami pomysłu flagi są hiszpański dyplomata Salvadore de Madariaga
y Rojo oraz francuski plastyk Arsen Heitz. Symbolika gwiazd nawiązuje do bi-
blijnego symbolu Dziewicy Maryi (z Apokalipsy św. Jana): „Wielki znak ukazał
się na niebie: Niewiasta obleczona w słońce i księżyc pod jej stopami, a na jej
głowie wieniec z gwiazd dwunastu” (Ap 12,1n). Gwiaździsty okrąg symbolizuje
jedność, perfekcję i całość, a właśnie to leży u podstaw łączenia się narodów
Europy.
Do wiadomości Katechety
Finansowanie Kościołów w UE
Gwarantowana przez państwa UE wolność religijna daje również prawo do
wiedzy religijnej. Poszczególne kraje przyjęły różne rozwiązania tej kwestii.
W większości państw unijnych nauczanie religii w szkołach podstawowych
odbywa się na terenie szkoły, a nauczyciele religii wynagradzani są przez pań-
stwo i mają takie same prawa jak inni uczący. Wszędzie władze kościelne są
odpowiedzialne za programy katechetyczne i one decydują, kto może uczyć
religii. Są jednak kraje (np. Francja oprócz departamentów Alzacja i Mozel),
gdzie lekcja religii odbywa się poza szkołą i jest finansowana przez rodziców.
313
W Belgii państwo w budżecie określa wielkość środków na budowę i utrzy-
manie budynków sakralnych oraz pensje dla księży. Środkami tymi dysponują
poszczególne miasta, departamenty i prowincje.
W Niemczech, Hiszpanii i Włoszech każdy wierzący ma możliwość dobrowol-
nego opodatkowania się na rzecz Kościoła. Z tego funduszu Kościół otrzymuje
środki na swoje utrzymanie, ale także na wszelką działalność charytatywną.
Kościół w Polsce utrzymuje się ze środków przekazanych przez wiernych.
Są jednak sytuacje, kiedy państwo finansuje renowację zabytkowych obiektów
sakralnych. Państwo zapewnia kapłanom pensje nauczyciela religii oraz opłaca
ich w przypadku wypełniania funkcji kapelanów (wojskowych, szpitalnych).
Regulacje prawne dotyczące małżeństwa w krajach UE
Prawne uporządkowania współpracy między Kościołem a państwami UE
spotykamy przy problemie zawieranych małżeństw. Uznawanie przez prawo
państwowe ślubów kościelnych w państwach Unii jest zróżnicowane. Dzięki
umowom konkordatowym np. we Włoszech, Hiszpanii, a także w Polsce jest
możliwość zawierania ślubu kościelnego, który później jest jedynie zgłaszany
i rejestrowany w urzędzie państwowym.
Współpraca Kościoła i państwa
Kościoły odgrywają ważną rolę w promowaniu wzajemnego szacunku, za-
angażowania i postaw obywatelskich, dialogu i pojednania między narodami
Europy, między Wschodem i Zachodem. Zarówno na płaszczyźnie duszpaster-
skiej, jak i politycznej podkreślają odpowiedzialność Europy nie tylko za swoich
najbliższych sąsiadów, ale także za całą ludzkość. W tym znaczeniu Kościoły
i wspólnoty religijne są niezbędnym partnerem dla instytucji unijnych.
Europa chrześcijańska to Europa przyjazna człowiekowi i troszcząca się
o jego godność. Aby taką Europę budować, trzeba zarazem odwagi i uznania,
że obecna Europa zawdzięcza swoje oblicze chrześcijaństwu i wartościom
ewangelicznym. Unia Europejska przetrwa i pozwoli ludziom godnie żyć, jeżeli
się zjednoczy w chrześcijańskim duchu, bo tylko on gwarantuje jedność i zgodę
państw członkowskich w przyszłości. Nikt, kto przyznaje się do chrześcijaństwa,
nie może być dyskryminowany. Kościół spełni swą misję tylko wówczas, gdy
pozostanie w pełni wolny, aby na co dzień nauczać i napominać.
III. Zakończenie
Uczniowie zapisują temat oraz notatkę:
Chrześcijaństwo wycisnęło swój trwały ślad w sztuce, piśmiennictwie, jak
również w myśli i kulturze Europy. Mimo to w Konstytucji Europejskiej nie
ma odniesienia do transcendencji ani do wartości chrześcijańskich. Świadczy to
o całkowitym zlekceważeniu faktów historycznych i chrześcijańskiego charak-
314
teru Europy. Kościół, podejmując wyzwanie, jakie stawia przed nim zlaicyzo-
wana Europa, chce służyć prawdzie i przez ewangelizację przywrócić naszemu
kontynentowi jego tożsamość.
2. Modlitwa
Modlimy się zamieszczonymi w podręczniku słowami św. Jana Pawła II („Panno
Najświętsza, pomagaj Europie”).
3. Praca domowa
1. Na podstawie wiadomości z podręcznika i innych dostępnych ci źródeł napisz,
w jaki sposób św. Jan Paweł II pełnił posługę apostolską dla Europy.
2. Pomyśl, co jako chrześcijanin możesz zrobić dla ewangelizacji kontynentu
europejskiego.
3. Wypisz wartości, jakie chrześcijaństwo przynosi Europie, oraz zagrożenia,
jakie pociąga za sobą ich odrzucenie.
4. Odszukaj w Internecie treść konkordatu między Stolicą Apostolską
i Rzecząpospolitą Polską (z 23 lutego 1998) i wypisz przynajmniej pięć
problemów, których dotyczą jego artykuły.
Literatura
Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Regionalna Centrala Informacji
o Unii Europejskiej, CD.
Jan Paweł II, Europa i wartości chrześcijańskie, Przesłanie papieskie z okazji 1200.
rocznicy koronacji Karola Wielkiego, „LÒsservatore Romano” 3/2001.
M. Łuczak, By nie podcinać korzeni, „Gość Niedzielny” 27/2004).
N. Treanor, Kościoły i proces konsultacyjny w Unii Europejskiej, „Kościół-
Europa”, nr 19 (24)/2003, 12 listopada 2003 r.
M. Stępniak, Kościołowi w Europie napisz…, Kielce 2004.
Unia Europejska. Informator o Kościołach, Komitet Integracji Europejskiej,
Warszawa 2000.
315
Vi
MOJA MŁODOŚĆ
W PERSPEKTYWIE WIECZNOŚCI
„Każdy chrześcijanin powinien być człowiekiem sumie-

nia odnoszącym naprzód to najważniejsze i poniekąd
najtrudniejsze ze zwycięstw – zwycięstwo nad sobą”.
58. Kochać również po śmierci
Ø Pogłębienie świadomości, że śmierć jest przejściem z życia na ziemi do
życia wiecznego przy Bogu.
Ø Modlitwa za zmarłych.
Wiedza:
– Uczeń prezentuje naukę Kościoła o rzeczach ostatecznych
– wskazuje i omawia teksty biblijne o życiu wiecznym
– pamięta modlitwy za zmarłych
– wymienia warunki odpustu, który może ofiarować za zmarłych.
Umiejętności:
– Uczeń wykazuje wyjątkowość chrześcijaństwa w pojmowaniu życia wieczne
go
– wyjaśnia sens i wartość modlitwy za zmarłych
– wyjaśnia znaczenie wiary w kontakcie z tajemnicą śmierci
– uzasadnia, jaki jest związek rzeczy ostatecznych człowieka z wypełnianiem
powołania chrześcijańskiego
– interpretuje symbolikę dzieł sztuki dotyczących rzeczy ostatecznych.
– Uczeń wierzy w życie wieczne i zmartwychwstanie
– pogłębia swoje życie religijne, rozwijając wiedzę religijną i praktykując
wiarę
– kształtuje postawę nieustannego czuwania i bycia gotowym na Boży sąd
– modli się za zmarłych.
Metody i techniki: inscenizacja, rozmowa kierowana, wykład, medytacja, praca

indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, teksty do inscenizacji dla uczniów.
I. WPROWADZENIE
1. Opowiadanie lub inscenizacja

K. czyta opowiadanie:
Przyśniło mi się kiedyś, że umarłem i stanąłem u bram nieba. Bóg zapytał
mnie:
– Dlaczego miałbym cię tutaj wpuścić? To miejsce jest przeznaczone tylko
dla specjalistów.
318
Byłem tak zdumiony, że wyrzuciłem z siebie:
– Gram znakomicie w szachy!
Odparł Bóg:
– Niedostatecznie dobrze. Nie jesteś specjalistą.
Więc odpowiedziałem:
– Usiłowałem być dobrym mężem i ojcem.
Powiedział:
– Przykro mi, ale wstępu udziela się tylko specjalistom.
Rzekłem więc:
– Mówią, że jestem dobrym nauczycielem.
Odpowiedział:
– Ale nie dostatecznie dobrym. Nie jesteś specjalistą.
Załamany, zacząłem powoli się wycofywać, aż tu nagle przyszedł mi do głowy
dobry pomysł. Podbiegłem z powrotem do bramy, zadzwoniłem i powiedziałem
Bogu, jak tylko się pojawił:
– Musisz mnie wpuścić, bo w jednym jestem specjalistą.
– Tak, a w czym? – zdziwił się.
Odparłem:
– Jestem specjalistą w popełnianiu grzechów. Wpadałem na tysiące pomy-
słów, jak grzeszyć. Naprawdę dobrze wiem, czym jest grzech. Jednak jestem
strapionym specjalistą. Dobry Boże, przebacz mi.
Odrzekł:
– Nareszcie pojąłeś, dla kogo przeznaczone jest to miejsce. Wejdź do środ-
ka!
(W. Stinnisen OCD, Ja nie umieram – wstępuję w życie.
Rozważania o śmierci i wieczności, Poznań 2002)
Uczniowie mogą to opowiadanie odegrać jako scenkę (tekst w teczce pomocy). Po
winni się do tego przygotować przed katechezą, aby swoje kwestie mówili z pamięci;
dozwolona jest jednak i parafraza, byleby tylko zachować istotną treść tekstu.
2. Refleksja nad śmiercią – praca w grupach (czas – 5-7 min.)
K. stawia problem:
– Jak ludzie reagują na wiadomość o śmierci?
– Kiedy zastanawiają się nad faktem śmierci?
– Dlaczego śmierć napawa lękiem?
Uczniowie pracują w grupach dwu- lub czteroosobowych, odpowiadając na ostatnie
pytanie. Potem tworzą zwięzły zapis na tablicy. K. krótko podsumowuje.
– Czym jest śmierć?
Śmierć jest dla nas wejściem w nieznane i dlatego obawiamy się jej. Wierzymy,
że po niej istnieje życie wieczne, ale ono również jest jeszcze dla nas tajemnicą.
Śmierć sprawia, że nie możemy już nic naprawić ze swojego przeszłego życia,
że nic już nie można odwołać ani nikogo przeprosić. Wobec niej stajemy się
bezsilni.
319
II. ROZWINIĘCIE
1. Spojrzenie na śmierć w świetle zmartwychwstania Chrystusa – wykład

Mamy tylko jedno życie. Życie to „zmienia się, ale się nie kończy” – jak
słyszymy w liturgii pogrzebowej. Zauważmy, że w dni poświęcone świętym
i błogosławionym możemy usłyszeć, że dzień ich śmierci stał się dniem narodzin
dla nieba. Tak więc chrześcijańskie spojrzenie na śmierć jest pełne nadziei
i głębokiej radości, a wypływa to z faktu, że i my zmartwychwstaniemy, tak jak
zmartwychwstał Chrystus (por. 1 Kor 15,54-57), i że śmierć nie ma już nad Nim
władzy (Rz 6,9).
2. Konieczność przygotowania się do śmierci – praca z podręcznikiem
– Jak przygotowujemy się na własną śmierć?
K. prosi uczniów, żeby przeczytali tekst „Gdyby Bóg podarował mi odrobinę życia”
(podręcznik) i wybrali w nim zdanie według nich najistotniejsze. Potem odczytują
kolejno wybrane zdania, uzasadniając swój wybór.
– Jak przygotowałby się na śmierć Gabriel Garcia Marquez, gdyby miał
przed sobą więcej życia?
– Co według niego jest w życiu ważne?
– Co jest nieistotne i niekonieczne?
– Kiedy przygotowujemy się do naszej śmierci?
K. zwraca uwagę na miłość, która nadaje sens życiu, i na sposoby okazywania jej
bliskim.
3. Okazywanie miłości tym, którzy odeszli – rozmowa kierowana
Listopad jest czasem szczególnej pamięci o bliskich nam zmarłych.
– Jak możemy okazać im naszą miłość?
– Co możemy dla nich zrobić?
K. powinien doprowadzić do stwierdzenia, że darem dla zmarłych jest modlitwa,
a szczególnie ofiarowany za nich odpust. Prosi, by uczniowie odnaleźli w podręczniku
warunki jego uzyskania.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa za zmarłych
Uczniowie mogą wymieniać imiona osób, za które chcą się pomodlić. Modlitwę
tę kończy „Wieczny odpoczynek”.
2. Praca domowa
Ofiaruj odpust w intencji bliskiego ci zmarłego. Odpust ten możesz także
ofiarować za nieznaną ci osobę, która cierpi w czyśćcu.
320
Literatura
M. Ligendza, Mały słownik zwrotów, pojęć i symboli religijnych, Warszawa
1993.
J. Ratzinger, Eschatologia. Śmierć i życie wieczne, Poznań 1984.
W. Stinissen OCD, Ja nie umieram – wstępuję w życie. Rozważania o śmierci
i wieczności, Poznań 2002.
Kaseta pt. „Źródło”, Studio Inigo, Kraków 1994.
321
59. Twój najlepszy rok
Ø Kształtowanie odpowiedzialności za dobrze wykorzystany czas.
Ø Pogłębienie świadomości, że jest on darem Boga.
Wiedza:
– Uczeń dostrzega swoje sukcesy i porażki w minionym roku
– podaje przykłady hierarchii życiowych celów
– wyjaśnia, że dążenie do wyższego celu przekłada się na codzienną, syste-
matyczną pracę.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wytyczyć sobie cele do osiągnięcia
– potrafi rozplanować cel ogólny na etapy pośrednie
– wskazuje w swoim życiu sprawy mniej i bardziej ważne.
– Uczeń ma świadomość, że czas jest nam darowany
– świadomie planuje i stawia przed sobą zadania
– dziękuje Bogu za powierzony mu czas.
Metody i techniki: „zdania niedokończone”, modlitwa spontaniczna, autoreflek

sja, opowiadanie, praca z tekstem biblijnym.
Środki dydaktyczne: tekst opowiadania, plansze, kalkulator.
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa na rozpoczęcie katechezy
Minął 201…… rok. Dużo się w tym czasie w naszym życiu wydarzyło: były
sprawy przyjemne, sukcesy, ale też porażki i sytuacje trudne. Pomyślmy, za co
chcielibyśmy teraz Panu Bogu podziękować. Wyrazimy to modlitwą.
K. zapisuje na tablicy jej początek: „Dziękuję Ci, Boże, za to, że…”, i prosi o dokoń
czenie na kartkach. Potem uczniowie odczytują ułożone przez siebie modlitwy. Po
każdej powtarzamy: „Dziękujemy Ci, Boże”.
Rozpoczął się nowy rok.
– Ile będzie miał dni?
– Ile to godzin? Ile minut? Ile sekund?
Jeden z uczniów dokonuje obliczeń. Ich wynik zapisujemy na tablicy i w zeszy-
tach.
322
rok 20…
365 dni
8 760 godzin
525 600 minut
31 536 000 sekund
Wydaje nam się, że rok to okres bardzo długi. A sekunda? Trwa tak krótko.
Z każdą chwilą niepostrzeżenie mijają kolejne sekundy nowego roku. Te trzy-
sta sześćdziesiąt pięć dni to czas darowany nam przez Boga. Od nas zależy, co
z nim zrobimy i jak go wykorzystamy.
II. ROZWINIĘCIE
1. Praca z tekstem biblijnym

Uczniowie czytają tekst Koh 3,1-11 (podręcznik), odpowiadając potem na pyta-
nia:
– O jakim czasie mówi autor?
– Dlaczego wszystko ma określoną porę?
Pomyślmy także o tych osobach, które nie dożyły tego roku, dla których
miniony rok był ostatnim z szeregu lat spędzonych tu, na ziemi.
2. Modlitwa
Pomódlmy się za zmarłych o szczęście wieczne. „Wieczny odpoczynek”.
3. Analiza opowiadania pt. „Mądrość” – praca z podręcznikiem
Posłuchajcie opowiadania pt. „Mądrość”. Sądzę, że pomoże nam ono lepiej
wykorzystać ten darowany nam przez Boga czas nowego roku.
K. odczytuje tekst opowiadania (podręcznik).
– Jaką wielką prawdę ukazało doświadczenie przeprowadzone przez pro-
fesora?
(w życiu trzeba stosować hierarchię ważności różnych spraw)
Pomyślmy:
– Co dla każdego z nas będzie w tym roku takim „kamieniem”?
– Czemu poświęcę w tym roku najwięcej swojej uwagi i starań?
4. Najważniejsze w tym roku… – „zdania niedokończone”
Dokończcie w zeszytach zdanie: Najważniejszą dla mnie rzeczą w tym roku
będzie…
Klasa kończy to zdanie. K. może poprosić, aby chętni zgodzili się przedstawić wobec
wszystkich uczniów swój „kamień”.
5. Wybór złotych myśli
Dążenie do wielkich celów przekłada się na codzienną pracę, na małe kroki,
które wiodą do ich osiągnięcia. Nikt nie będzie się biegle posługiwał językiem
323
obcym, jeżeli nie poświęci każdego dnia choćby dziesięciu minut na jego naukę.
Trudno zdać egzaminy, jeśli się wagaruje i opuszcza lekcje. Żeby was zachęcić
do systematycznej pracy, przygotowałem na planszach kilka złotych myśli.
Wybierzcie tę, która wam najbardziej odpowiada, i zapiszcie ją do zeszytu jako
motto na nowy rok.
K. zawiesza na tablicy plansze z sentencjami (teczka pomocy). Uczniowie przepisują
wybrane myśli do zeszytów.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Święty Augustyn powiedział: „Módl się tak, jakbyś wszystkiego oczekiwał
od Boga, pracuj zaś tak, jakby wszystko od ciebie tylko zależało”. W myśl tej
wielkiej mądrości zachęcam was do wytrwałego wysiłku nad osiąganiem zapla-
nowanych celów. Nie zapominajmy jednak, że o własnych siłach nie dojdziemy
daleko. Pomódlmy się więc o Bożą pomoc i opiekę nad nami, żebyśmy dobrze
wykorzystali ten darowany nam przez Boga nowy rok.
Prośba o dobre wykorzystanie czasu (podręcznik).
2. Praca domowa
Policz, ile czasu poświęcasz na modlitwę w ciągu jednego dnia, tygodnia
i miesiąca. Uzyskane liczby wpisz do zeszytu. Takie samo doświadczenie możesz
przeprowadzić z ilością czasu poświęconego rodzicom, przyjaciołom.
324
60. „Zobaczyć w nich człowieka” – piękno
ludzi upośledzonych
Ø Wskazanie na duchowe piękno osób niepełnosprawnych umysłowo.
Ø Uświadomienie, że są oni pełnoprawnymi członkami społeczeństwa.
Wiedza:
– Uczeń wymienia wspólnoty i ruchy, w których żyją osoby niepełnosprawne
umysłowo
– stwierdza, że ich godność i wartość jest taka sama, jak w przypadku osób
zdrowych
– określa, na czym polega duchowe bogactwo ludzi z takim upośledzeniem
– podaje, jak należy się do nich odnosić.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, jaka powinna być nasza postawa wobec osób upośledzo-
nych
– uzasadnia, dlaczego te osoby są w społeczeństwie tak samo potrzebne,
jak pełnosprawni
– charakteryzuje, czego możemy się nauczyć od takich osób.
– Uczeń prezentuje postawę szacunku dla osób niepełnosprawnych umysłowo
i otwartości na nie
– uczy kolegów i koleżanki innego spojrzenia na tych naszych bliźnich
– włącza się we wspólnoty działające na rzecz pomocy osobom niepełnospraw
nym umysłowo.
Metody i techniki: analiza tekstu, pogadanka, świadectwo, opowiadanie, mo

dlitwa.
Środki dydaktyczne: plansze ze słowami Jeana Vanier („Mały iloraz inteligencji,
ogromny natomiast iloraz serca”, „Oni są ludźmi niezwykłymi, bo mają
w sobie otwartość dziecka”).
I. WPROWADZENIE
1. Modlitwa
Wśród nas żyje wielu ludzi dotkniętych przez los. Są tacy, których umysło-
wa niepełnosprawność jest wynikiem wady genetycznej, rozwojowej (są to na
325
przykład osoby z zespołem Downa) czy też komplikacji, jakie się pojawiły przy
ich przyjściu na świat. Pomimo swojej umysłowej niepełnosprawności są one
wielkim skarbem dla świata. Każdego roku 3 grudnia obchodzimy Międzyna-
rodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych.
II. ROZWINIĘCIE
1. Problemy ludzi niepełnosprawnych – pogadanka

– Jakich problemów w życiu doświadczają nasi upośledzeni bracia i ich
rodziny?
K. rozmawia z uczniami o często spotykanej niechęci i drwinach pod adresem osób
upośledzonych umysłowo oraz o braku takich miejsc, gdzie mogłyby one spędzać
czas, ucząc się i rozwijając swoje zdolności. Istnieje też problem osamotnienia ich
samych i ich rodzin.
2. Wartość i godność ludzi upośledzonych – świadectwo
Należy pamiętać o tym, że w oczach Boga są oni obdarzeni taką samą wartością
i godnością, jak każdy z nas.
Posłuchajcie teraz zwierzeń siostry zakonnej, która od dwóch lat pracuje
w Domu Pomocy Społecznej dla dzieci umysłowo i fizycznie upośledzonych.
Przy słuchaniu zwróćcie uwagę, jakie cechy swoich podopiecznych podkreśla
opiekunka.
K. czyta pierwszą część świadectwa siostry (teczka pomocy)
– O jakich zdolnościach u osób niepełnosprawnych umysłowo jest tu
mowa?
(są to ludzie bardzo wrażliwi na cierpienie innych, bardzo uczuciowi;
w swojej modlitwie nie zaniedbują nikogo, również swoich rodzin, które
często ich nie chcą; potrafią śpiewać, występować w przedstawieniach,
lubią recytować wiersze, tańczą, wykonują proste prace plastyczne przy
pomocy sióstr, a jedna z dziewczynek, która chodziła do szkoły specjalnej,
pisała nawet wiersze)
3. Charakterystyka wspólnot „Arka” oraz „Wiara i światło”
Niejedno na temat osób niepełnosprawnych umysłowo mógłby nam powie-
dzieć Jean Vanier, założyciel wspólnot „Arka” oraz „Wiara i Światło”. Ten
niezwykły człowiek urodził się w Kanadzie w roku 1928. Mając 12 lat, wstąpił
do szkoły marynarki wojennej w Anglii. Gdy opuścił okręty, rozpoczął studia
w Paryżu (1950). Zrobił doktorat z filozofii, wykładał na uniwersytecie w Toron-
to. W wieku 36 lat odkrył drogę, która stała się odtąd jego powołaniem. W małym
domu koło Paryża zamieszkał z dwoma upośledzonymi mężczyznami, którzy
wcześniej przebywali w zakładzie. Tak powstała pierwsza wspólnota utworzona
z osób określanych jako normalne z niepełnosprawnych umysłowo. Ludzie ci
żyją pod jednym dachem. Wspólnot „Arki” jest na całym świecie kilkadziesiąt:
326
na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w Indiach, na Bliskim Wschodzie, w USA, ale
też w Śledziejowicach pod Krakowem, Poznaniu i Wrocławiu. Równie liczny
jest założony w roku 1971 ruch „Wiara i Światło” (tzw. „muminki”). Tworzą
go grupy przyjaciół, łączące osoby zdrowe i niepełnosprawne umysłowo, które
spotykają się co jakiś czas na wspólnych zabawach i modlitwach. Jean Vanier
zwykł mawiać:
(K. umieszcza na tablicy plansze – teczka pomocy)
„Mały iloraz inteligencji, ogromny natomiast iloraz serca”.
„Oni są ludźmi niezwykłymi, bo mają w sobie otwartość dziecka”.
4. Odkrywanie sensu życia wśród osób niepełnosprawnych intelektualnie
Na pierwszy rzut oka wydaje się nam, że osoby upośledzone umysłowo wiodą
życie bezsensowne, że są nikomu niepotrzebne, a czasami wręcz stanowią ciężar
dla swoich rodzin. Nic bardziej błędnego. Ci, którzy poświęcili choć chwilę ze
swojego życia, by być razem z nimi i wspólnie coś robić (jak chociażby jedna
ze znanych aktorek – Anna Dymna), odkrywają w naszych niepełnosprawnych
umysłowo braciach wiele skarbów.
Henri Nouwen w książce zatytułowanej „Adam umiłowany przez Boga”
przedstawił bardzo ciekawą relację z czasów, gdy mieszkał i żył we wspólnocie
osób zdrowych i osób z niepełnosprawnością. Posłuchajcie.
K. odczytuje fragment książki Henri J.M. Nouwena (teczka pomocy).

– Kto pewnego dnia przyjechał do Daybreak?
– Kim była Cathy?
– Jaki problem miała Cathy?
– Co sprawiło, że na długie lata poczuła się lepiej?
Cathy – bogata, lecz nieszczęśliwa kobieta, po spędzeniu kilku godzin

w towarzystwie niepełnosprawnych mieszkańców Daybreak powiedziała: „Czu-
łam się zaakceptowana, mile widziana, nawet się o mnie troszczono. Wszyscy
byli dobrzy i przyjaźni. Jacy to wspaniali ludzie!”.
Każdy odczuwa potrzebę bycia kochanym, akceptowanym. Niestety, często
zamiast bezwarunkowej akceptacji otrzymujemy uczucie pozorowane. My sami
też robimy pewne rzeczy tylko dlatego, że tak wypada, że się opłaca. Natomiast
nasi niepełnosprawni bracia i siostry nie wiedzą, co to wyrachowanie. Są praw-
dziwi. Nie udają, nie manipulują. Robią nam wspaniałomyślny dar ze swoich
uczuć i z samych siebie. Tego doświadczyła Cathy. Tego możemy doświadczyć
i my.
5. Bogactwo osób upośledzonych – świadectwo
Posłuchajmy drugiego fragmentu świadectwa siostry zakonnej. Niech zapad
nie nam w serce, abyśmy zawsze pamiętali, jak należy się odnosić do osób z upo
śledzeniem umysłowym i jak wieloma rzeczami mogą nas one obdarować.
K. odtwarza fragment tego świadectwa (teczka pomocy – część II).
327
Zanotujmy podane przez siostrę zakonną wskazania w formie krótkich
rad.
Zapisujemy na tablicy (uczniowie robią to w zeszytach) kilka krótkich zdań w rodza-
ju:
 Najważniejsze jest kochać.
 Chory człowiek jest cenny i ważny.
 Od niepełnosprawnych umysłowo uczmy się prostoty, wrażliwości
i radości.
 Osoby umysłowo niepełnosprawne uczą nas, jak być sobą.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Opowiadanie
Na koniec dzisiejszej katechezy posłuchajcie jeszcze jednego przykładu.
Jest to opowiadanie o tym, jak Pan Bóg wybierał matkę dla dziecka z upośle-
dzeniem.
Odczytanie opowiadania (podręcznik).
2. Modlitwa
Pomódlmy się za wszystkie domy i rodziny, w których żyją nasi niepełno-
sprawni umysłowo bracia. Zróbmy to za pośrednictwem piosenki śpiewanej
przez członków wspólnoty „Arka”, gdzie obok siebie mieszkają ludzie zdrowi
i ludzie niepełnosprawni (tekst w podręczniku).
3. Praca domowa
1. Odszukaj w Internecie wiadomości na temat wspólnot spod znaku „Wiara
i Światło” i podziel się nimi z twoją klasą na następnym spotkaniu.
2. Dowiedz się, w jakiej najbliższej miejscowości działa wspólnota „Wiara
i Światło”.
Literatura
B. Ferrero, Wyjątkowa matka, w: Kółka na wodzie. Krótkie opowiadania dla
ducha, Warszawa 1995, s. 12-13.
R. Gogola, Każdego dnia dotykam… Jezusa, „Być sobą”, nr 2/2002, s. 22-23.
H.J.M. Nouwen, Adam umiłowany przez Boga, Kraków 2002, s. 81-86.
Modlitwa wspólnoty Wiara i Życie.
Propozycje do wykorzystania:
Fragmenty wypowiedzi św. Jana Pawła II do osób upośledzonych i ich ro-
dzin:
1. Jan Paweł II, Ludzie niepełnosprawni w społeczeństwie, Spotkanie
z uczestnikami VII Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej przez
328
Papieską Radę ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia (21 listopada 1993),
„OsRomPol”, nr 2 (150) 1993, s. 39-41.
2. Jan Paweł II, W obronie godności każdego człowieka. Do przedstawicieli Ru
chu „Wiara i Światło” (26 września 2002), „OsRomPol”, nr 12 (248) 2002,
s. 30.
3. Jan Paweł II, Przesłanie z okazji 30-lecia powstania ruchu „Wiara i Światło”,
„OsRomPol”, nr 6 (234) 2001, s. 8.
4. Jan Paweł II, Każdy człowiek nosi w sobie obraz i podobieństwo Boże. Do
uczestników międzynarodowej konferencji poświęconej umysłowo chorym
(30 listopada 1997), „OsRomPol”, nr 2 (190) 1997, s. 47-48.
5. Jan Paweł II, Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Przemówienie do uczestni
ków kongresu Papieskiej Rady ds. Rodziny (4 grudnia 1999), „OsRomPol”,
nr 3 (221) 2000, s. 33-35.
6. Jan Paweł II, Kościół jest dla was „gościnnym domem”. Homilia podczas
jubileuszu niepełnosprawnych (3 grudnia 2000), „OsRomPol”, nr 2 (230)
2001, s. 43-44.
329
61. „Wyobraźnia miłosierdzia” – ukochać
Chrystusa w drugim człowieku
Ø Pogłębione poznanie wezwania Chrystusa do miłości miłosiernej.
Ø Wrażliwość na potrzebujących w najbliższym otoczeniu.
Ø Dzielenie się własnym dobrem z innymi.
Wiedza:
– Uczeń wymienia wymagania miłosierdzia, jakie postawił Chrystus (Mt
25,34-40)
– przytacza słowa św. Jana Pawła II o „wyobraźni miłosierdzia”
– określa, na czym polega „wyobraźnia miłosierdzia”.
Umiejętności:
– Uczeń wyjaśnia, dlaczego dzielenie się dobrami materialnymi należy po-
łączyć z aspektem duchowym
– określa własną hierarchię wartości duchowych i materialnych
– charakteryzuje sposoby wspierania ludzi oczekujących na pomoc.
– Uczeń włącza się aktywnie w pomoc osobom potrzebującym
– nie wstydzi się swojego ubóstwa
– szanuje kolegów z rodzin ubogich.
Metody i techniki: opowiadanie, wykład, praca z tekstem, praca z ilustracjami,

„zdania niedokończone”, prezentacja, piramida wartości.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte (jedno na ławkę), ilustracje z gazet (przedsta
wiające ludzi bezdomnych, chorych, głodnych oraz różne kataklizmy),
zdjęcie Matki Teresy z Kalkuty, tekst do „piramidy wartości”, tekst luk.
I. Wprowadzenie
1. Modlitwa
Mogą ją zaproponować uczniowie (może to być np. znana im pieśń).
2. Stosunek młodzieży do sposobu ubierania się – rozmowa kierowana
W większości szkół ponadgimnazjalnych nie obowiązują mundurki szkolne,
a jednak poza szkołą ubieracie się inaczej.
– W co chcielibyście się ubierać poza szkołą?
– Jakie są najbardziej znane firmy, które produkują modną odzież?
330
Uczniowie zapisują z lewej strony tablicy: Adidas, Nike, Reebok, Aigle, Levis, Big
star, Pierre Cardin…
Cena tych ubrań jest częstokroć bardzo wysoka. Wyprodukowanie sukni,
która jest niepowtarzalnym wzorem, trwa około sześciuset godzin, a jej koszt
to kilkadziesiąt tysięcy euro, stąd też osiąga cenę niektórych samochodów (np.
350 tys. euro). Kreacje takie zakładają najczęściej aktorki, a zdarza się, że robią
to tylko jeden raz.
3. Refleksja nad tekstem Matki Teresy z Kalkuty
K. przytacza przykłady nędzy, z którymi można się spotkać na każdym kroku.
Zwraca uwagę na to, że pomoc innym powinna się łączyć z darem serca. Potem
prosi o przeczytanie relacji Matki Teresy z Kalkuty (podręcznik).
– Od czego zależy wartość tego, co dajemy innym?
– Co jest istotne przy dzieleniu się z innymi?
– Co to znaczy „dzielić się z innymi”?
K. zwraca uwagę na chrześcijański wymiar jałmużny:
Jałmużna związana jest z darem serca. Dajemy nie z tego, czego mamy
nadmiar, bo ważniejsze jest, żeby dawać to, z czego świadomie rezygnujemy
i co się łączy z ofiarą. Jałmużna nie tylko ubogaca obdarowanego, lecz kształtuje
wewnętrznie tych, którzy mu pomagają. Tylko wtedy taki człowiek nie będzie
odczuwał upokorzenia.
II. ROZWINIĘCIE
1. Odkrywanie środowisk biedy – praca z ilustracjami i tekstem papieskim

– Jakie sytuacje biedy, a nawet nędzy spotykamy w naszych środowi-
skach?
(bezrobocie, narkomania, niedożywione dzieci…)
Uczniowie zapisują odpowiedzi po prawej stronie tablicy, tak by powstał kontrast
z poprzednim zapisem. K. stopniowo umieszcza na tablicy ilustracje przedstawiające
ludzi bezdomnych, głodnych, obdartych. Następnie poleca uczniom przeczytać wy
powiedź św. Jana Pawła II (homilia na krakowskich Błoniach 18 sierpnia 2002 r.
– podręcznik).
– Jakie środowiska (osoby), zdaniem św. Jana Pawła II, potrzebują szcze-
gólnej pomocy?
– Jak powinniśmy na nie reagować?
– Co to znaczy mieć „wyobraźnię miłosierdzia”?
2. Ćwiczenie wyobraźni miłosierdzia – „zdania niedokończone”
Sprawdzimy teraz, jaką „wyobraźnię miłosierdzia” ma każdy z nas. Otrzy-
mamy listę osób potrzebujących. Naszym zadaniem będzie uzupełnić, czego te
osoby potrzebują. Popatrzmy na ich życie od strony tych oczekiwań.
331
K. rozdaje wszystkim (lub tylko dla poszczególnych grup) tekst do uzupełnienia
(słowa Matki Teresy – teczka pomocy). Następnie uczniowie nadają mu tytuł,
a po skończonej pracy uczniowie przedstawiają jej efekt i następuje konfrontacja
z tekstem oryginalnym.
Tekst, który uzupełnialiście, to słowa Matki Teresy z Kalkuty. Porównajmy
naszą „wyobraźnię miłosierdzia” z jej spojrzeniem na miłosierdzie.
Kim jest dla mnie Jezus?

Głodnym, którego trzeba nakarmić.
Spragnionym, którego trzeba napoić.
Nagim, którego trzeba przyodziać.
Bezdomnym, którego trzeba przyjąć.
Chorym, którego trzeba uleczyć.
Samotnym, którego trzeba kochać.
Niechcianym, którego trzeba chcieć.
Trędowatym, któremu trzeba obmyć rany.
Żebrakiem, któremu trzeba dać uśmiech.
Pijanym, którego trzeba wysłuchać.
Chorym umysłowo, którego trzeba bronić.
Maluczkim, którego trzeba objąć.
Niewidomym, którego trzeba prowadzić.
Niemym, za którego trzeba mówić.
Kaleką, z którym trzeba iść.
Narkomanem, któremu trzeba dać przyjaźń.
Więźniem, którego trzeba odwiedzić.
Staruszkiem, któremu trzeba służyć.
3. Refleksja nad tekstem biblijnym
K. zwraca uwagę, że nie wszyscy potrafią w człowieku potrzebującym dostrzec sa
mego Chrystusa. Potem poleca odszukać w Piśmie Świętym i przeczytać wersety
Mt 25,34-40 oraz zapisać na tablicy najważniejsze zdanie z tego tekstu:
„Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych,
Mnieście uczynili”.
4. Wyodrębnienie i klasyfikowanie uczynków miłosierdzia – piramida warto-
ści
Chrześcijanin utożsamia człowieka potrzebującego pomocy z samym
Chrystusem. Pan Jezus także tego od nas oczekuje.
K. poleca uczniom wybrać z listy podanych w podręczniku uczynków te, które są czy
nami miłosierdzia, i ułożyć je od najważniejszego w piramidę wartości, oddzielając
w nich stronę materialną od duchowej. Mogą też dopisać własne propozycje.
Wszystko, co zrobimy dla drugiego człowieka, powinno wypływać z miłości.
Wtedy nie tylko obdarowujemy innych, lecz ubogacamy samych siebie. Tak
332
właśnie rzecz się miała z tą hinduską kobietą, której za każdym razem wystar-
czało coraz tańsze sari.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie zapisują temat oraz notatkę.
2. Praca domowa
Zdecyduj, jaką częścią swoich oszczędności chcesz się podzielić z potrze-
bującymi.
333
62. „Panno Święta, co Jasnej bronisz
Częstochowy…” – rola Maryi w życiu
narodu polskiego
Ø Poznanie historii obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej.
Ø Pogłębienie wiadomości związanych z obroną Jasnej Góry.
Wiedza:
– Uczeń prezentuje historię obrazu jasnogórskiego
– określa rolę, jaką odgrywało w dziejach Polski sanktuarium na Jasnej
Górze
– podaje, czego dotyczyły śluby króla Jana Kazimierza i śluby narodu pol-
skiego z 1956 r.
Umiejętności:
– Uczeń wskazuje różnice między sanktuarium jasnogórskim a innymi
sanktuariami maryjnymi i uzasadnia jego wyjątkowy charakter
– wyjaśnia patriotyczną rolę sanktuarium jasnogórskiego
– opisuje obronę Jasnej Góry na podstawie „Potopu” H. Sienkiewicza.
– Uczeń dąży do częstego oddawania czci Maryi poprzez różne formy Jej
kultu
– kształtuje w sobie postawę wdzięczności wobec Boga za obronę Jasnej
Góry
– pragnie swoim życiem realizować śluby jasnogórskie.
Metody i techniki: pogadanka, wykład, „gwiazda skojarzeń”, rozwiązywanie

krzyżówki lub testu, praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: Pismo Święte, film „Jasna Góra” (lub inny na ten temat),
obrazy, książki, foldery o Jasnej Górze, kartki do pracy dla uczniów,
krzyżówki, test.
WPROWADZENIE
1. Modlitwa – „Pod Twoją obronę…”
2. Historia obrazu jasnogórskiego – „gwiazda skojarzeń”

K. rozpoczyna spotkanie metodą „gwiazdy skojarzeń”, by uzyskać jak najwięcej
informacji od uczniów i zorientować się, na ile znają historię cudownego obrazu
334
Matki Bożej oraz rolę jasnogórskiego sanktuarium.
JASNA GÓRA
3. Rozwiązywanie krzyżówki (czas 3-4 min.)

3. Rozwiązywanie krzyżówki (czas 3-4 min.)
Wstępem do katechezy może być również rozwiązywanie krzyżówki (teczka pomocy).
Wstępem do katechezy może być również rozwiązywanie krzyżówki (teczka pomocy).
Rozwiązania
Rozwiązania
Krzyżówka 1: Matka, różaniec, Bóg, Bolesna, Częstochowa, zwiastowanie,
Krzyżówka 1: Matka, różaniec, Bóg, Bolesna, Częstochowa, zwiastowanie, rado-
radosna.
sna.
Krzyżówka 2: Polska, godzinki, sanktuarium, różaniec, Magdalena, Gabriel,
Krzyżówka 2: Polska, godzinki, sanktuarium, różaniec, Magdalena, Gabriel, Sancta
Sancta Maria.
Maria.
II. ROZWINIĘCIE
II. ROZWINIĘCIE
Propozycja I
PROPOZYCJA I
1a. Prezentacja filmu o Jasnej Górze
1a.PoPrezentacja filmu o Jasnej Górze
krótkim podsumowaniu wypowiedzi uczniów zapisujemy temat. Potem K.
Poprzedstawia
krótkim podsumowaniu
około 10-15 minut filmu uczniów
wypowiedzi o Jasnej zapisujemy
Górze. temat. Potem K. przed-
stawia około 10-15 minut filmu o Jasnej Górze (lub fragment nagrania z kasety ma-
gnePropozycja
tofonowej).II
1b. Wykład urozmaicony
PROPOZYCJA II
1b.K.Wykład
czyta fragment
urozmaicony Ewangelii (J 19,25), po czym następuje wykład o cudownym
obr azie oraz o roli
K. czyta fragment Ewangelii Maryi (J
w 19,25),
dziejachponarodu polskiego.
czym następuje Mogą
wykład godow
o cu ilustrować
nym obraob-
zie
razy, foldery i zdjęcia. K. powinien nawiązać do obrony Jasnej
oraz o roli Maryi w dziejach narodu polskiego. Mogą go ilustrować obrazy, Góry, ukazanej
foldery
w Sienkie
i zdjęcia. K.wpowinien
iczowskim „Potopie”.
nawiązać do obrony Jasnej Góry, ukazanej w Sienkiewiczow-
skim Maryja
„Potopie”.jest naszą Matką, którą ze swojego krzyża zostawił nam Chrystus,
aMaryja
więc również
jest nasząMatką naszego
Matką, narodu.
którą ze swojego krzyża zostawił nam Chrystus, a więc
również Matką naszego narodu.
Zarys dziejów Jasnej Góry
1382 – sprowadzenie o. paulinów
Zarys na Jasnej
dziejów Jasną Górę
Góry przez księcia Władysława
Opol c zy
k a.
1382 – sprowadzenie o. paulinów na Jasną Górę przez księcia Władysława Opol-
1384 –czy
podarowanie
ka. paulinom obrazu Matki Bożej (Hodegetria – rodzaj
wschod n iej ikony
1384 – podarowanie paulinom z Maryją
obrazu iMatki
Dzieciątkiem na Jej ręku).
Bożej (Hodegetria – rodzaj wschod-
niej ikony z Maryją i Dzieciątkiem na Jej ręku).
335
53
1430 – napad rabunkowy, obrazoburczy (husyci) i polityczny (chciano pokłócić
Witolda z Jagiełłą); restauracja obrazu po zniszczeniach i domalowanie
lilii andegaweńskich na sukience Matki Bożej.
1655 – czterdziestodniowa obrona Jasnej Góry (o. Augustyn Kordecki; 170
żołnierzy, 20 szlachciców i 70 zakonników stanęło przeciw około 3 tys.
Szwedów).
1656 – śluby króla Jana Kazimierza we Lwowie (ogłoszenie Maryi Królową
Polski) w katedrze lwowskiej 1 kwietnia tego roku.
1690 – pożar Jasnej Góry.
1717 – pierwsza koronacja cudownego obrazu koronami papieskimi.
1909 – kradzież koron dokonana przez Rosjan.
1919 – druga koronacja obrazu.
1956 – 300-lecie ślubów jasnogórskich (kard. S. Wyszyński był wówczas
internowany i nie mógł przewodniczyć uroczystościom, które przy-
gotował).
1966 – uroczystości milenijne tysiąclecia chrztu Polski (władze komunistyczne
odmówiły papieżowi Pawłowi VI pozwolenia na przyjazd).
1979 – pierwsza wizyta św. Jana Pawła II (złota róża jako dar dla Maryi).
1991 – Światowy Dzień Młodzieży na Jasnej Górze z udziałem św. Jana
Pawła II.
2. Analiza tekstu ślubów jasnogórskich
K. prosi uczniów o odczytanie tekstu ślubów jasnogórskich (podręcznik).
– Jakie przyrzeczenia złożyli Matce Bożej Polacy?
– Z jakimi wadami narodowymi powinniśmy walczyć?
– Dlaczego właśnie na Jasnej Górze złożono te śluby?
– Za jakie ważne dla narodu polskiego wydarzenia dziękowaliśmy Maryi
na Jasnej Górze?
3. Formy kultu maryjnego – praca w grupach (czas 7 min.)
Uczniowie w grupach wypisują znane im modlitwy i formy kultu maryjnego,
uwzględniając w tym szczególnie Jasną Górę:
Pozdrowienie anielskie
Apel jasnogórski
Litania loretańska
Różaniec
Nowenna
Godzinki
Anioł Pański
Msza św.
Piesze pielgrzymki
itd.
336
Po zaznajomieniu się z tym, co wyliczyli uczniowie, K. uzupełnia braki, przypo
minając o zbliżającym się dniu Matki Bożej czczonej jako Królowa Polski oraz
zachęcając do częstej modlitwy za Ojczyznę za Jej wstawiennictwem.
4. Test
K. może wykorzystać test (teczka pomocy) jako powtórzenie i utrwalenie wiado
mości (teraz lub na następnej katechezie). Można potraktować go jako quiz,
w którym podzielona na grupy klasa odpowie na wylosowane numery pytań.
Odpowiedzi do testu:
1. a – 26 sierpnia.
2. ojcom paulinom powierzył książę Opolczyk wzgórze częstochowskie, na
którym polecił wybudować kościół dla cudownego obrazu Matki Bożej.
3. c – ikona w stylu wschodnim, bizantyjskim.
4. król polski Jan Kazimierz ogłosił Maryję Królową Polski po obronie
Jasnej Góry, okazując Jej wdzięczność za uratowanie Ojczyzny; miało
to miejsce w katedrze lwowskiej 1 kwietnia 1656 r. (gdyż tam właśnie się
schronił podczas potopu szwedzkiego).
5. 3 maja.
6. b – o. Augustyn Kordecki, przeor Jasnej Góry.
7. a – około 40 dni.
8. intrada; o godz. 21 odbywa się tzw. Apel jasnogórski.
9. b – pamiątki, klejnoty i inne kosztowności jako wota dziękczynne.
10. c – 1991.
III. ZAKOŃCZENIE
1. Modlitwa
Odnowienie ślubów jasnogórskich lub wybrana modlitwa do Matki Bożej.
2. Praca domowa
1. Ułóż krzyżówkę z hasłami dotyczącymi Jasnej Góry.
2. Napisz wypracowanie na temat „Rola jasnogórskiego sanktuarium
w życiu Polaków”.
3. Ułóż własną modlitwę do Matki Bożej w intencji Ojczyzny.
Literatura
Materiały Instytutu Prymasowskiego „Konkurs na temat Jasnej Góry”, Częstocho
wa 1982.
„Panno Święta, co Jasnej bronisz Częstochowy”, Paryż 1982.
Matka Boża w naszych dziejach, Warszawa 1982.
337
63. Wystąpić w dobrych zawodach
Ø Zrozumienie chrześcijańskiego życia jako wytrwałych zmagań o nagrodę
w życiu wiecznym.
Ø Gotowość do konsekwentnej realizacji chrześcijańskiego powołania.
Wiedza:
– Uczeń wyjaśnia biblijne pojęcie „dobrych zawodów”
– przytacza teksty św. Pawła na ten temat (1 Tm 6,12 i Flp 3,12-14)
– podaje przykłady sportowców godnych naśladowania.
Umiejętności:
– Uczeń określa cel ostateczny życia chrześcijańskiego
– charakteryzuje korzyści, jakie niesie sport, oraz wynikające z niego za-
grożenia
– uzasadnia, że prawdziwym zwycięzcą jest ten, kto przestrzega zasad etycz-
nych.
– Uczeń wytrwale realizuje chrześcijańskie powołanie do świętości
– dba o rozwój życia duchowego, podejmując walkę z przeciwnościami
– szanuje drugiego człowieka i wspiera go na drodze prowadzącej ku
Bogu.
Metody i techniki: pogadanka, tworzenie plakatu, refleksja, prezentacja filmu,

praca w grupach.
Środki dydaktyczne: plansza ze schematem bieżni, przedmioty związane ze
sportem (np. piłka, szalik kibica, puchar), teksty wypowiedzi i zdjęcia
sportowców lub filmy http://natemat.pl/9305,oni-nie-wstydza-sie-jezusa-
o-religijnosci-polskich-sportowcow, teksty z urywkami z Pisma Świętego
i pytaniami dla grup, film http://sport.tvp.pl/10952114/oko-w-oko-z-krolem-
futbolu-caly-wywiad.
I. WPROWADZENIE

K. wita młodzież, prezentując przedmioty związane ze sportem (np. piłkę, puchar,
szalik kibica – mogą je przynieść również sami uczniowie).
– Kto z was interesuje się sportem?
– Jakie dyscypliny sportu uprawiacie?
338
– Jakie konkurencje sportowe najbardziej was pasjonują?
– Jakim drużynom, sportowcom kibicujecie?
2. Modlitwa
K. zachęca do wspólnej modlitwy, szczególnie za wymienionych przez młodzież
sportowców:
„Panie Boże, chcę Cię prosić za zawodników mojej ulubionej drużyny. Chcę
ich wesprzeć moją modlitwą. Pomagaj im w osiągnięciu najwyższych laurów
sportowych i strzeż przed kontuzją. Spraw, by przez swoją postawę przynieśli
zaszczyt naszej ojczyźnie.
Proszę Cię też, abym zachowywał się godnie jako kibic. Spraw, abym dopin-
gował moją drużynę w cywilizowany sposób, szanując drużynę przeciwną i jej
kibiców. Pozwól mi w ferworze meczu zachować obiektywizm i panować nad
moimi emocjami, nad każdym słowem i czynem.
Proszę Cię też, bym poświęcając czas na zamiłowania sportowe, nigdy nie
zapomniał o Tobie oraz o odpowiedzialności za życie własne i moich bliskich.
Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen”.
(według: Modlitewnik sportowca, Kielce 2004)
3. Pozytywy i zagrożenia związane ze sportem – pogadanka

Może nie każdy z was jest kibicem, interesuje się sportem czy uprawia jakąś
dyscyplinę, ale wszyscy musimy przyznać, że sport ma dzisiaj olbrzymi zasięg
społeczny.
– Dlaczego sport ma tak liczną rzeszę odbiorców?
– Jakie pozytywne wartości upowszechnia?
(uczy wytrwałości, lojalności, solidarności, przyjaźni, poprawia kondycję
fizyczną)
– Jakie zagrożenia można dostrzec we współczesnym świecie sportu?
(stosowanie środków dopingujących, nadmierna komercjalizacja, ode-
rwanie od praktyk religijnych, agresja u pseudokibiców)
4. Wartościowanie postaw znanych sportowców
Często patrzymy na sportowców jako na idoli, podziwiamy ich osiągnięcia,
stają się nam bliscy. Warto jednak się zastanowić:
– Czy mogliby oni być dla nas wzorem nie tylko na płaszczyźnie sporto-
wej?
– Czy tak samo dobrze jak w sporcie radzą sobie z własnym życiem?
– Czy potrafią budować wartościową egzystencję?
K. podaje przykład:
Diego Maradona – to według wielu znawców futbolu najlepszy piłkarz w hi
storii. Mistrz świata z roku 1986, wicemistrz z 1990, fenomenalnie radził sobie
na boisku, mijał przeciwników jak tyczki, strzelał przepiękne bramki, znakomicie
dyrygował argentyńską drużyną. Niestety poza boiskiem przegrywał. Uwikłany
339
w pajęczynę włoskiej mafii, uzależniony od narkotyków, wyniszczony rozwiązłym
życiem, budzi raczej politowanie niż podziw.
Sukces w sporcie nie zawsze się łączy z sukcesem w życiu. Na szczęście nie
brak też przykładów budujących, godnych naśladowania.
4.1. Odczytanie świadectw
K. prosi wybranych uczniów o odczytanie kilku świadectw (teczka pomocy), może
zaprezentować zdjęcia wymienianych sportowców.
Uwaga!
K. powinien dokładnie sprawdzić, czy postawa moralna cytowanych sportowców
nadal pozwala na ich wykorzystanie w katechezie.
Tomasz Adamek
37 lat, bokser, były mistrz świata w dwóch kategoriach.
– Codziennie się modlę. Tak zostałem wychowany. Jeżeli pragnę iść do nieba,
muszę się modlić. Praktykuję, uczestniczę w Mszy Świętej, czyli największym
cudzie na ziemi. Ta wiara została mi przekazana w domu rodzinnym, a teraz
ja i żona przekazujemy ją naszym córkom.
Nie zawsze dostajemy to, co chcemy. Nie wiemy, co by się stało, gdybyśmy to
dostali, nie znamy przyszłości. Tylko Bóg ją zna. Czasami nie dostajemy tego,
o co prosimy, bo Bóg widzi, że nie jest to dobre dla naszego życia, dla naszej
przyszłości. Trzeba się poddać woli bożej. Zaufać. I ja to robię. Ja i moja rodzi-
na. Są w życiu upadki, ale są i wzloty. Dlatego wiara, łączność z Panem Bogiem
sprawia, że staramy się być mocni. Aczkolwiek przychodzą dni słabości, wtedy
upadamy. I to Bóg daje nam siły, by się podnieść.
Kamil Stoch
25 lat, mistrz świata w skokach narciarskich.
– Podczas wizyty św. Jana Pawła II w Zakopanem usłyszałem słowa: „Nie
wstydźmy się naszego krzyża”. Dopiero po jakimś czasie zrozumiałem ich
znaczenie. Bóg pomaga nam w każdej sytuacji, nawet wtedy, kiedy myślimy,
że nie. Przed każdymi zawodami modlę się o bezpieczne lądowanie dla mnie
i rywali.
Manny Pacquiao
34 lata, filipiński bokser, były mistrz świata w sześciu wagach.
– Robiłem wiele złych rzeczy. Nawróciłem się po walce z Meksykaninem
Juanem Manuelem. We śnie zobaczyłem jasne światło i usłyszałem głos, który
mnie zapytał: „Dlaczego ode mnie odchodzisz?”. Obudziłem się, płacząc. Moja
poduszka była mokra od łez.
Anita Włodarczyk
27 lat, była mistrzyni i rekordzistka świata, wicemistrzyni olimpijska w rzucie
młotem. – Wierzę w Boga, kocham Go, jestem Mu oddana. Wierzę, że moje
340
istnienie ma sens i nie skończy się śmiercią fizyczną. W moim życiu było wiele
sytuacji, w których szczególnie odczuwałam obecność Boga i w wielu przypad-
kach wiedziałam, że mi pomógł.
Kaká
31 lat, brazylijski piłkarz, gra w Realu Madryt. Należy do międzynarodowej
organizacji chrześcijańskiej Sportowcy dla Chrystusa.
– Potrzebuję Jezusa każdego dnia mojego życia. Jezus poprzez Pismo Święte
mówi mi, że bez Niego nie jestem w stanie niczego zrobić. Mam talent i możli-
wość gry w piłkę, bo dostałem to od Boga. Za wszystko, co mam, Jemu dziękuję.
Jestem zwycięzcą, zwyciężyłem, bo Bóg jest w moim życiu. Należę do Jezusa.
Piotr Wyszomirski
25 lat, piłkarz ręczny, reprezentant Polski.
– Wiara w moim życiu jest czymś ważnym. Bóg mi pomógł w życiu naprawdę
i doświadczam tego cały czas. Dlatego staram się dawać świadectwo, że warto
wierzyć, warto się modlić i warto żyć według przykazań, bo wtedy życie jest
łatwiejsze.
Marek Citko
39 lat, piłkarz, były reprezentant Polski.
– Mówiąc o wierze w Boga, nie robiłem tego pod publiczkę. W którymś
momencie przeszedłem przemianę, nie wstydziłem się, że wiara znalazła się
na pierwszym miejscu, a pokusy poszły w kąt.
Juan Carlos Valerón

37 lat, piłkarz, były reprezentant Hiszpanii, gra w Deportivo La Coruña,
należy do grupy szerzącej wiarę katolicką – Evangelistos de Cristo.
– Byłem normalnym chłopakiem, który wierzył w Boga, tak jak większa część
świata. Pewnego dnia powiedziano mi o Jezusie i zacząłem czytać Pismo Święte.
Kiedy tylko zrozumiałem, jak wielką miłością darzy mnie Bóg, zaakceptowałem
Pana jako mojego Zbawiciela bez cienia wątpliwości. Oddaję całe swoje życie
Jezusowi. Kocham Boga.
http://boks.przegladsportowy.pl/Boks-Tomasz-Adamek-korzystal-z-egzorcysty-przed-walka-z-
Kliczka,artykul,166648,3,290.html (dostęp 9.05.2013)
lub
4.2. Film
Można też wyświetlić krótkie filmy z wypowiedziami sportowców:
http://natemat.pl/9305,oni-nie-wstydza-sie-jezusa-o-religijnosci-polskich-
sportowcow
lub
http://www.piotrskarga.pl/tv/Marek-Citko-nie-wstydzi-sie-Jezusa,79,75.
html
341
http://www.piotrskarga.pl/tv/Jakub-Blaszczykowski-dolaczyl-do-klubu-
MT1033,97,75.html
K. może uzupełnić wiedzę na temat wiary sportowców na podstawie książki „Boży
doping”, Kraków 2000.
Wielu sportowców potrafi łączyć wiarę w Boga ze swą karierą sportową. Za
pewne duże znaczenie ma tu coraz większa troska Kościoła o ludzi sportu. Na
olimpiadzie w Atenach reprezentacja Polski po raz pierwszy miała własnego
kapelana. Coraz więcej duszpasterzy pełni posługę duchową w klubach sporto-
wych (na jednym ze spotkań z młodzieżą kieleckich szkół kapitan Kolportera
Korony Kielce wyznał, że wielkie znaczenie dla zawodników ma modlitwa
z ich kapelanem przed meczami).
Cieszą nas sukcesy bohaterów sportu, choć nietrudno zauważyć, ile za tym
się kryje determinacji, wytrwałości, hartu ducha. Wielu przegrywa i jest to
w jakiś sposób losem adeptów różnych dyscyplin, nie każdy też ma odpowiednie
predyspozycje. Co innego, jeśli chodzi o życie. Tu każdy z nas w jakimś stopniu
jest sportowcem. Tu przegrać nie można, bo stawka jest zbyt wysoka. Popatrzmy,
co na ten temat mówi Pismo Święte.
II. ROZWINIęCIE
1. Praca w grupach nad tekstami biblijnymi (czas 10 min.)

K. dzieli klasę na grupy. Każda z nich otrzymuje teksty biblijne wraz z pytaniami
(teczka pomocy).
Grupa 1 – 2 Tm 4,6-8
– Do czego św. Paweł porównał życie chrześcijańskie? (do dobrych zawo-
dów)
– Kto jest Sędzią w owych zawodach? (Pan Bóg)
– Jaka jest nagroda dla zwycięzców? (wieniec sprawiedliwości)
– Co jest warunkiem otrzymania tej nagrody? (zachowanie wiary)
Grupa 2 – 1 Kor 9,24-27 i 2 Tm 2,5
– Po jaką nagrodę „biegnie” chrześcijanin? (po nagrodę nieprzemijającą,
wieczną)
– Jakie zasady obowiązują Bożego sportowca? (wyrzeczenia, poskromienie
ciała, widzenie celu, określone przepisy – dekalog)
Grupa 3 – Flp 3,12-14
– Co jest metą chrześcijańskiego życia? (śmierć, spotkanie z Bogiem)
– Co możemy uznać za moment startu? (chrzest)
Grupa 4 – 1 Tm 6,10-12
– Jaka jest nagroda za „dobre zawody”, w których bierze udział chrześci-
janin? (życie wieczne)
– Co przeszkadza w jej zdobyciu? (zachłanność, odstępstwo od wiary)
342
– Do jakich sprawności należy szczególnie dążyć? (sprawiedliwość, poboż-
ność, wiara, miłość, wytrwałość, łagodność)
Grupa 5 – Ef 6,10-11.14-17
– W jakie sprawności powinien być wyposażony Boży wojownik? (prawda,
sprawiedliwość, głoszenie Dobrej Nowiny, wiara, słowo Boże, modli
twa)
– Kto jest jego najgroźniejszym przeciwnikiem? (Zły, szatan)
Grupa 6 – Hbr 12,1-2
– Czym winien się cechować życiowy bieg chrześcijanina? (wytrwałością)
– Co przeszkadza biec bez obciążeń? (grzech)
– Kogo winniśmy naśladować i uczynić swoim Trenerem? (Jezusa)
Przedstawiciele grup referują wyniki pracy, nanosząc je na wcześniej przygotowaną
planszę (można posłużyć się schematem bieżni – teczka pomocy).
2. Chrześcijanin jako zawodnik Chrystusa – analiza tekstu św. Jana Pawła II
Całe nasze życie chrześcijańskie to swego rodzaju zawody, bieg ku życiu
wiecznemu, bieg, w którym wszyscy mogą być zwycięzcami. Metafora, jaką po-
służył się św. Paweł, znalazła odbicie w nauczaniu św. Jana Pawła II, wielkiego
miłośnika sportu i niegdyś aktywnego sportowca.
K. poleca przeczytać fragment tego nauczania (podręcznik).

– Jak Ojciec Święty określa Pana Jezusa? (Atleta Boży, Człowiek najmoc-
niejszy)
– Dlaczego zasłużył On na takie miano? (pokonał szatana)
– Do czego powołany jest chrześcijanin? (ma być sprawnym zawodnikiem
Chrystusa)
– W jaki sposób może sprostać temu zadaniu? (przez wytrwałość w modli-
twie, ćwiczenie się w cnotach, naśladowanie Boskiego Mistrza)
3. Świadectwo
K. wyświetla krótki fragment (2-3 min) filmu „Oko w oko z królem futbolu: Wywiad
z Pelé”, zachęcając do indywidualnego obejrzenia go całości.
http://sport.tvp.pl/10952114/oko-w-oko-z-krolem-futbolu-caly-wywiad
lub http://www.youtube.com/watch?v=HK_cQoxyOmU
odcinki: http://sport.tvp.pl/609177/wideo
4. Duchowy trening – autorefleksja
Nie można przegrać życia, toteż trzeba podjąć walkę z przeciwnościami
i z balastem własnych wad. Trzeba podjąć rodzaj duchowego treningu. Wiara,
modlitwa i praktyki religijne to trening do walki o życie.
– Czy go już podjąłeś?
– Co powinieneś zmienić, aby nie przegrać życia?
343
Tak jak sportowiec nie jest sam na boisku czy bieżni, tak ty nie biegniesz
przez życie w pojedynkę.
– Jak zachowasz się wobec tych, którzy biegną razem z tobą?
Życzę wam wszystkim wszelkiego rodzaju zwycięstw, dojrzałego człowie
czeństwa i „dobrych zawodów” w zmaganiach o szczęście, które się nigdy nie
kończy.
III. ZAKOŃCZENIE
Uczniowie przepisują treść planszy do zeszytu.
2. Modlitwa
Na zakończenie pomódlmy się słowami św. Jana Pawła II:
„Panie Jezu Chryste, pomagaj sportowcom być Twoimi przyjaciółmi i świad-
kami Twojej miłości. Pomagaj im wkładać tyle samo wysiłku w osobistą ascezę
co w sport; wspomagaj ich w dążeniu do harmonijnej i spójnej jedności ciała
i duszy. Niech będą dla tych, którzy ich podziwiają, wartościowymi wzorami
do naśladowania. Pomagaj im, aby byli zawsze atletami ducha i mogli zdobyć
Twoją bezcenną nagrodę: wieniec niewiędnący i trwający na wieki. Amen”.
3. Praca domowa
1. Napisz, jakie cechy sportowca mogą być przydatne w twoim życiu.
2. Przedstaw sylwetkę zawodnika, który przez postawę na boisku oraz bogate
człowieczeństwo może być dla ciebie wzorem.
344
Spis treści
Wstęp .................................................................................................................. 5
I
CZĘŚĆ A.
1. Jedyny Bóg w mojej wierze. Bóg kocha mnie – a ja Jego ......................... 8

2. Tajemnica przenikającej się miłości – życie Trójcy Świętej . .................. 12
3. Charakter Boga i Jego przymioty ............................................................. 16
4. Poemat o stworzeniu świata ...................................................................... 20
5. Inny z istniejących światów – aniołowie i ich posłannictwo . .................. 25
6. Człowiek – stworzenie Boże czy wynik ewolucji? . .................................. 32
7. Najpiękniejsze dzieło Boga – człowiek . ................................................... 40
8. Człowiek jednością ciała i duszy –„dwa w jednym” ................................ 46
9. Pod skrzydłami Bożej opatrzności ............................................................ 50
10. Jezus – Jednorodzony Syn Boga ............................................................... 54
11. Jezus – Owoc tajemnicy słuchania. „Począł się z Ducha Świętego
i narodził się z Maryi Panny” ..................................................................... 61
12. Ofiara złożona i przyjęta – Pan Jezus umiera za nasze grzechy ............. 65
13. Ludzkie oblicze Kalwarii – nasz udział w ofierze Chrystusa .................. 70
14. Wielkanocny poranek – zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ............... 75
15. Osoba Ducha Świętego – Boże Tchnienie, które ożywia ........................ 83
I
Część B
16. Kościół w zamyśle i planach Bożych . ....................................................... 92

17. Tajemnica zjednoczenia ludzi z Bogiem – Kościół widzialny
i niewidzialny ............................................................................................... 96
18. Cztery wymiary Kościoła – „jeden, święty, powszechny i apostolski” .... 101
19. Hierarchiczna struktura Kościoła ........................................................... 106
345
20. Chrześcijanie dla zbawienia świata – misja Kościoła ad gentes ........... 115
21. Ruchy religijne w Kościele ...................................................................... 120
22. Życie konsekrowane ................................................................................ 127
23. Laikat i jego rola w budowaniu wspólnoty Kościoła – żywe kamienie
Bożego Kościoła . ...................................................................................... 133
24. Maryja i Jej obecność w życiu wiernych ................................................. 138
25. Wiara w odpuszczenie grzechów – „Bo wiele umiłowała” ................... 142
26. Wiara w zmartwychwstanie ..................................................................... 146
27. Cztery prawdy ostateczne – wiara w życie bez końca . .......................... 150
II
Moja Modlitwa
28. Modlitwa darem Boga ............................................................................. 156

29. Rodzaje i formy modlitewne ................................................................... 161
30. Nasza modlitwa – z Jezusem w Wieczerniku ......................................... 167
31. „Abyśmy byli razem” – wspólnotowy wymiar modlitwy Pańskiej ........ 172
31a. Siedem próśb w modlitwie Pańskiej ..................................................... 177
32. Cierpienie prowadzi do życia – chrześcijanin wobec cierpienia .......... 182
III
Wspólnotowy wymiar mojego Kościoła
33. Liturgia uświęcania czasu – nieszpory i jutrznia . .................................. 188

34. Sakrament uzdrawiającej miłości – pokuta i pojednanie . .................... 193
35. Popękane arcydzieło – ekumenizm nieustannym dążeniem
do jedności ................................................................................................. 199
36. Nad przepaściami podziałów – konflikty i sposoby
ich rozwiązywania ..................................................................................... 204
37. Społeczne nauczanie papieskie ............................................................... 210
38. Na ojczystej ziemi – pielgrzymki Jana Pawła II do Polski
oraz ich przesłania .................................................................................... 217
39. Kultura nośnikiem wartości duchowych ................................................ 220
40. Ile prawdy jest w „medialnych faktach” ................................................. 224
41. Język polski w historii i kulturze – języki obce a język nasz ................. 230
42. Świadectwo życia chrześcijańskiego ....................................................... 235
43. Ojczyzna wspólnotą wspólnot ................................................................. 239
346
IV
Z wiarą w roku liturgicznym
44. Adwent – czas mierzony tęsknotą i czuwaniem . ................................... 244

45. Boże Narodzenie – nie tylko tradycja . ................................................... 248
46. Wielki Post – Bóg szuka grzesznego człowieka ..................................... 253
47. Wielkanoc – Jezus żyje! ........................................................................... 257
Quiz biblijny . .................................................................................................. 260
V
moje korzenie, moja przeszłość
(historia kościoła)
48. Kościół katolicki w Polsce w czasie rozbiorów ...................................... 262

49. Kościół a laickie nurty pozytywistyczne ................................................. 265
50. Ruchy katolickie jako odpowiedź na zagrożenia ze strony
ruchów ateistycznych ................................................................................ 273
51. Kościół w czasie II wojny światowej ....................................................... 278
52. Kościele, co mówisz sam o sobie? – Sobór Watykański II ................... 283
53. „Nie rzucim, Chryste, świątyń Twych” ................................................... 290
54. Duchowe odrodzenie – współczesne ruchy religijne . ........................... 294
55. Chrześcijańska tożsamość Europy i jej święci patronowie ................... 298
56. Apostolski wymiar działań Polski w Europie ........................................ 305
57. Europa wspólnotą ducha – Kościół w zjednoczonej Europie .............. 310
Vi
MOJA MŁODOŚĆ W PERSPEKTYWIE WIECZNOŚCI
58. Kochać również po śmierci . .................................................................... 318

59. Twój najlepszy rok ................................................................................... 322
60. „Zobaczyć w nich człowieka” – piękno ludzi upośledzonych . ............. 325
61. „Wyobraźnia miłosierdzia” – ukochać Chrystusa
w drugim człowieku .................................................................................. 330
62. „Panno Święta, co Jasnej bronisz Częstochowy…”
– rola Maryi w życiu narodu polskiego ................................................... 334
63. Wystąpić w dobrych zawodach . .............................................................. 338
347
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI

Na Drogach Wiary 2 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Na Drogach Wiary 2 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Na drogach wiary

„Idźmy naprzód z nadzieją! Nowe tysiąclecie otwiera

Konsultacja Projekt okładki

Korekta Redakcja techniczna

Za zezwoleniem władzy duchownej

© Copyright by Wydawnictwo „JEDNOŚĆ”, Kielce 2013

Młodość to czas uczenia się samodzielności i dorosłości, z poszukiwaniem

Metody i techniki: opowiadanie, rozmowa kierowana, praca z Pismem Świętym,

1. Modlitwa o wzrost wiary

3. Wiara jako wartość – rozmowa kierowana

1. Przejawy miłości Boga do człowieka – praca z Pismem Świętym (czas – 10 min.)

Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem biblijnym,

Metody i techniki: pogadanka, pantomima, praca z tekstem biblijnym, refleksja,

1. Powitanie i modlitwa do Ducha Świętego

1. Przymioty Boga – pantomima, praca w grupach (czas – 10 min.)

K. kończy modlitwę takimi na przykład słowami:

Metody i techniki: pogadanka, prezentacja, redagowanie poematów, graficzne

2. Pogadanka wprowadzająca w temat

2. Dzieła przyrody – prezentacja (czas – 3 min.)

1. Biblijny poemat o stworzeniu – analiza i graficzne przedstawienie tekstu

dzień drugi dzień piąty

dzień trzeci dzień czwarty

Dziękczynienie za stworzony przez Boga świat znajdujemy w najwspanialszej

Ułóżcie swój własny wiersz, który będzie przedstawiać stworzenie świata

Metody i techniki: świadectwo, „łańcuch skojarzeń”, test, praca z tekstem bi-

1. Modlitwa „Aniele Boży”

3. Anioł – „łańcuch skojarzeń” (czas – 5 min.)

1. Natura aniołów – praca z tekstem KKK

K. może podać przykład z Dziejów Apostolskich 16,16-19:

Metody i techniki: rozmowa kierowana, praca z tekstem, wykład urozmaicony,

Nieskończenie doskonały Bóg wolnym aktem swej woli stwarza również

1. Bóg stwórcą człowieka – analiza i porównanie tekstów biblijnych

2a. Wykład urozmaicony

Drugi opis stworzenia człowieka ma inny charakter, akcentując inne jego

Karol Darwin (1809-1882), który obalił nieprzekraczalny próg pomiędzy

W uznaniu Boga za Stwórcę nie przeszkadzał Darwinowi ewolucyjny obraz

2b. Praca z tekstem biblijnym – metoda „kuli śniegowej” (czas – 5 min.)

– Co autor natchniony pragnie nam przekazać w tych opisach?

Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, analiza wiersza, analiza tekstów

1. Człowiek stworzony na Boże podobieństwo – wykład

2a. Wielkość i godność człowieka – analiza wiersza w grupach (czas – 7 min.)

Przeczytajcie z uwagą wiersz Jerzego Lieberta i pomyślcie:

2b. Biblijna prawda o człowieku – praca z tekstem biblijnym (czas – 5 min.)

Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem biblijnym

Informacje dla katechety:

Troska o ciało Troska o duszę

K. podsumowuje pracę uczniów słowami:

Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem biblijnym

2. Rozmowa wprowadzająca w temat

1. Przejawy troski Boga o świat – analiza tekstu biblijnego

Metody i techniki: plebiscyt, rozmowa kierowana, praca z tekstem biblijnym

Pozostałe głosy były rozproszone na kilkudziesięciu świadków (wśród nich

1. Osoba Jezusa Chrystusa – analiza tekstów biblijnych i KKK (czas – 10

„Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da

Imię „Chrystus” oznacza „Namaszczony”, „Mesjasz”.

Imię „Pan” oznacza Boskie panowanie.

Grupy prezentują odpowiedzi na zadane pytania wobec całej klasy.

Pan  oznacza Boskie panowanie.

5. Wierzę w Jezusa Chrystusa, Syna Bożego – refleksja

Metody i techniki: rozmowa kierowana, wykład, praca z tekstem, rebus, kalam-

1. Modlitwa (o wzrost wiary)

2. Rozmowa wprowadzająca w temat

6. Kalambury (rebusy) (czas – 5-7 min.)