Benedykt XVI Swiatosc Swiata

BENEDYKT XVI
W ROZMOWIE
Z PETEREM SEEWALDEM
ŚWIATŁOŚĆ
ŚWIATA
Papież, Kościół i znaki czasu
przekład
Piotr Napiwodzki
WYDAWNICTWO ZNAK
KRAKÓW 2011
ŚWIATŁOŚĆ ŚWIATA
Spis treści
W stę p ............................................................................................................ 7
Część pierwsza
ZNAKI CZASU
1. Papieże nie spadają z nieba.................................................................. 15

2. Skandal nadużyć seksualnych........................................................... 30
3. Przyczyny i szanse k r y z y s u .............................................................. 46
4. Globalna katastrofa.............................................................................. 53
5. Dyktatura re la ty w iz m u ..................................................................... 61
6. Czas naw rócenia.................................................................................. 71
Część druga
PONTYFIKAT
7. Habemus papam ..................................................................................... 81

8. W roli R ybaka....................................................................................... 91
9. Ekumenizm i dialog z isla m e m ......................................................... 98
10. Głoszenie.................................................................................. ............. 113
11. Podróże duszpasterskie....................................................................... 122
12. Przypadek W illiam sona....................................................................... 131
224 Spis treści
Część trzecia
DOKĄD ZMIERZAMY?
13. Kościół, wiara i społeczeństwo............................................................ 143

14. Tak zwane przyblokowanie re fo rm .................................................. 152
15. Jak dokonuje się odnow a?.................................................................. 163
16. Maryja i posłanie z Fatimy.................................................................. 170
17. Jezus Chrystus p o w raca..................................................................... 174
18. O rzeczach o statn ich ............................................................................ 184
DODATEK
Ciężkie grzechy wobec bezbronnych dzieci. Fragmenty listu

pasterskiego do katolików w Irlandii z 19 marca 2010 roku . . . . 192
Wiara i przemoc. Fragment wykładu na uniwersytecie
w Ratyzbonie z 12 września 2006 ro k u ............................................ 196
AIDS a uczłowieczanie seksualności. Z wywiadu przeprowadzonego
podczas lotu do Kamerunu 17 marca 2009 r o k u ............................ 198
Benedykt XVI. Biografia i krótka kronika pontyfikatu......................... 200
Tytuł oryginału
Licht der Welt. Der Papst, die Kirche und die Zeichen der Zeit
© Librería Editrice Vaticana
Projekt okładki
Olgierd Chmielewski
Fotografia na pierwszej stronie okładki
© Alessandra Benedetti/Corbis
Fotografia na czwartej stronie okładki

© L'Osservatore Romano
Na pierwszej stronie
tytuł napisany odręcznie przez papieża Benedykta XVI
Opieka redakcyjna
Elżbieta Kot
Adiustacja
Urszula Horecka
Korekta
Barbara Gąsiorowska
Katarzyna Onderka
Łamanie
Piotr Poniedziałek
Copyright © for the translation by Piotr Napiwodzki
ISBN 978-83-240-1504-7 (oprawa broszurowa)

ISBN 978-83-240-1518-4 (oprawa twarda)
Ema
Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl
Dział sprzedaży: tel. (12) 61 99 569, e-mail: czytelnicy@znak.com.pl
Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków
Wydanie I, 2011
Druk: Opolgraf S.A., ul. Niedziałkowskiego 8-12, Opole
Bóg spogląda z nieba
na synów ludzkich,
badając, czy jest wśród nich rozumny,
który by szukał Boga.
Psalm 53,3-5
Wstęp
Castel Gandolfo latem. Droga do rezydencji papieża prowadzi

przez puste boczne drogi. Na polach zboże porusza się na lekkim
wietrze, w hotelu, w którym zarezerwowałem pokój, bawią się
goście weselni. Tylko znajdujące się poniżej jezioro wydaje się ciche
i spokojne, niebieskie i wielkie jak morze.
Jako prefekt Kongregacji Nauki Wiary dal mi ju ż dwa razy
okazję do przeprowadzenia z nim trwającego wiele dni wywiadu.
Kościół nie powinien się ukrywać - to była jego postawa - wiara
musi być wyjaśniana i może być wyjaśniana, bo jest czymś
racjonalnym. Sprawiał na mnie wrażenie młodego i now o
czesnego, nie kogoś małostkowego, ale człowieka odważnego,
który ciągle pozostaje ciekawy świata. Niezależny nauczyciel
źle odnajdujący się w sytuacji, gdy widzi, jak zaprzepaszcza się
sprawy, z których nie wolno rezygnować.
W Castel Gandolfo niektóre rzeczy wyglądały inaczej. Kardy
nał to kardynał, a papież to papież. Nigdy jeszcze w historii Koś
cioła pontifex nie zgodził się na wywiad w formie osobistej i bez
pośredniej rozmowy. To nowy i w ażny akcent. Benedykt XVI
obiecał mi oddać codziennie jedną godzinę, od poniedziałku do
8 Wstęp
soboty podczas swoich wakacji w ostatnim tygodniu lipca.

Zastanawiałem się jednak: Jak często nie będzie udzielał odpo
wiedzi? Jak ocenia swoją dotychczasową pracę? Jakie ma plany
na przyszłość?
Nad Kościołem katolickim pojawiły się ciemne chmury. Skan
dal seksualnych nadużyć rzucił cień na pontyfikat Benedykta.
Interesowały mnie przyczyny tych zjawisk, podejście do nich,
a zarazem palące troski papieża w czasach, o których naukowcy
uważają, że są absolutnie rozstrzygające dla przyszłości planety.
Kryzys Kościoła to jedna rzecz, kryzys społeczeństwa to rzecz
druga. Obydwa są ze sobą powiązane. Chrześcijanom zarzucano,
że ich religia to iluzja. Czy nie widzimy dzisiaj całkiem innych
iluzji we właściwym sensie tego słowa? Iluzje rynków finanso
wych, mediów, luksusu i różnych mód? Czy nie doświadczamy
boleśnie, że nowoczesność pozbawiona własnego fundamentu
wartości grozi ześlizgnięciem się w bezdenną przepaść? Ukazuje
się to jako system bankowy, który niszczy ogromne zasoby
bogactw narodów. Jako życie na wysokich obrotach, które lite
ralnie sprawia, że jesteśmy chorzy. To świat Internetu, któ
rego istoty jeszcze nie poznaliśmy. Dokąd właściwie zdążamy?
Czy rzeczywiście mamy prawo robić to wszystko, co jesteśmy
w stanie uczynić?
Gdy patrzymy w przyszłość, pojawiają się nowe pytania:
Jak kolejne generacje sobie poradzą z problemami, które my im
pozostawiamy? Czy przygotowaliśmy odpowiednio następne
pokolenia i uczyniliśmy je silnymi? Czy posiadają one funda
ment, który daje pewność i siłę, aby móc przetrwać także burz
liwe czasy?
Kolejne pytanie brzmi: Gdy chrześcijaństwo na Zachodzie
traci swoją moc oddziaływania na społeczeństwo, kto lub co
zajmuje jego miejsce? Areligijne „społeczeństwo świeckie", które
nie potrafi znieść w konstytucji jakiegokolwiek odniesienia do
Wstęp 9
Boga? Radykalny ateizm, który gwałtownie zwalcza wartości

kultury judeochrześcijańskiej?
W każdej epoce istniały dążenia, aby ogłosić śmierć Boga;
zwrócić się do tego, co wydaje się bardziej namacalne, gdyż są
rzeczy konkretne jak złote cielce. Biblia jest pełna takich historii.
Dotyczą one nie tyle braku atrakcyjności wiary, ile raczej siły
pokusy. Dokąd jednak dąży społeczeństwo oddalone od Boga
i całkowicie Go pozbawione? Czyż właśnie nie w XX wieku prze
prowadziło ono ten eksperyment na Zachodzie i Wschodzie i to
wraz z tego strasznymi konsekwencjami w postaci zniszczonych
narodów, kominów obozów zagłady, morderczych gułagów?
Dyrektor papieskiej rezydencji, bardzo miły starszy pan, pro

wadził mnie przez niekończące się pokoje. „Znałem Jana XXIII
i wszystkich jego następców - oznajmił mi szeptem. - Ten obecny
jest niezwykle miłym papieżem i niesamowicie pracowitym".
Czekaliśmy w przedpokoju wielkim jak hala sportowa. Po
krótkim czasie otworzyły się drzwi. Pojawiła się w nich drobna
postać papieża, który szedł do mnie z ręką wyciągniętą na powi
tanie. Prawie przepraszająco zwrócił uwagę, że jego siły są nad
wątlone. Nie czuło się jednak, aby trudy urzędu pomniejszyły
jego energię czy charyzmę. Wprost przeciwnie.
Jako kardynał Joseph Ratzinger ostrzegał przed utratą tożsa
mości, kierunku, prawdy, jeśli nowe pogaństwo przejmie władzę
nad myśleniem i działaniem ludzi. Krytykował krótkowzrocz
ność nastawionego na konsumpcję społeczeństwa, w którym
jest coraz mniej odwagi, aby wierzyć i mieć nadzieję. Kładł
nacisk, aby rozwinąć nową wrażliwość wobec zagrożonego
stworzenia i w zdecydowany sposób przeciwstawić się siłom
zniszczenia.
W tej kwestii nic się nie zmieniło. Od swojego Kościoła obecny
papież oczekuje, że podda się on gruntow nem u oczyszczeniu po
10 Wstęp
strasznych przypadkach nadużyć seksualnych i błędów. Pod

kreśla konieczność tego, aby po wielu całkowicie bezowocnych
dyskusjach i nużącym zajmowaniu się samym sobą wresz
cie na nowo poznać tajemnicę Ewangelii, Jezusa Chrystusa
w całym Jego kosmicznym wymiarze. W kryzysie Kościoła
tkwi ogromna szansa, a mianowicie odkrycie tego, co jest rze
czywiście katolickie, powszechne. Zadanie brzmi: ukazywać
ludziom Boga i mówić im prawdę. Prawdę o tajemnicy stwo
rzenia. Prawdę o ludzkiej egzystencji. A także prawdę o naszej
nadziei, która przekracza to, co wyłącznie ziemskie.
Czyż już od dawna nie przechodzą nas dreszcze na myśl
o tym, co sami zrobiliśmy? Katastrofa ekologiczna postępuje bez
ustanku. Upadek kultury przyjmuje niebezpieczne formy. Wraz
z medyczno-technicznymi manipulacjami życiem, które kiedyś
uważało się za święte, przekracza się ostatnie bariery.
Równocześnie ważna pozostaje nasza tęsknota za światem,
który jest solidny i wiarygodny, który jest bliski i ludzki, który
chroni nas w tym, co małe, i umożliwia osiągnięcie tego, co
wielkie. Czy nie jesteśmy przez sytuację niosącą tak ostateczne
skutki właściwie zmuszeni do przemyślenia rzeczy podsta
wowych: Skąd idziemy? Dokąd zdążamy? Zmuszeni posta
wić pytania, które wydają się banalne, jednak jak nieugaszony
ogień płoną w sercach, tak że żadna generacja nie może przejść
nad nimi obojętnie? Pytanie o sens życia. O koniec świata.
O ponowne przyjście Chrystusa zapowiedziane w Ewangelii.
Sześć godzin wywiadu z Papieżem to dużo czasu, a zarazem

sześć godzin to bardzo mało. W ramach tej rozmowy mogli
śmy poruszyć niewiele kwestii, a wielu nie mogliśmy rozwi
nąć. Autoryzując tekst, Papież nie zmieniał wypowiedzianych
słów i wprowadził jedynie drobne korekty w miejscach, gdzie
rzeczowe doprecyzowanie uważał za konieczne.
Wstęp 11
Posianie Benedykta XVI jest dramatycznym apelem do Koś

cioła i świata, do każdego z osobna: musimy robić nadal to,
co niemożliwe - wzywa. Ludzkość stoi na rozdrożu. Czas na
zastanowienie się. Czas na zmianę. Czas na nawrócenie. Nie
zachwianie stwierdza: „Jest wiele problemów, które wszystkie
domagają się rozwiązania, jednak nie będą rozwiązane, dopóki
Bóg nie znajdzie się w centrum i na nowo nie stanie się widoczny
w świecie".
W tym pytaniu, „czy istnieje Bóg - Bóg Jezusa Chrystusa -
i czy zostanie uznany, czy też zniknie", decyduje się dzisiaj, „w tej
dramatycznej sytuacji, los świata".
Dla dzisiejszego stylu życia bronione przez Kościół stanowi
sko stało się ogromną prowokacją. Przyzwyczailiśmy się, aby
tradycyjne, wypróbowane poglądy i sposoby zachowania trak
tować jako coś, co powinno być przełamywane i dostosowy
wane do tanich trendów. Papież wierzy jednak, że czas relaty
wizmu, „który niczego nie traktuje jako ostateczne i za ostatni
punkt odniesienia uważa własne ja i jego pragnienia", zbliża się
do swojego końca. Dzisiaj w każdym razie powiększa się grupa
tych, którzy cenią sobie w tym Kościele nie tylko liturgię, lecz
także jego zdolność do sprzeciwu; a tymczasem po okresie uda
wania i zachowywania pozorów widać zmianę w świadomości -
i dążenie do tego, aby ponownie poważnie brać chrześcijańskie
świadectwo i żyć autentycznie chrześcijańską religią.
Co się tyczy samego Papieża: „Jak to jest - byłem pytany -
gdy się tak nagle siedzi blisko obok niego?". Pomyślałem o Emilu
Zoli - w jednej ze swoich powieści opisuje on księdza, który
czeka drżący i prawie sparaliżowany na audiencję u Leona XIII.
U Benedykta XVI nikt nie musi drżeć. Papież ten sprawia, że
gość czuje się u niego bardzo dobrze. Benedykt nie jest księciem
Kościoła, lecz jego sługą, jest tym, który daje i w swoim dawa
niu całkowicie się zatraca.
12 Wstęp
Czasami spogląda na kogoś trochę sceptycznie. Przez okulary.

Poważnie, uważnie. A gdy się go tak słucha i siedzi obok niego,
czuje się nie tylko precyzję jego myślenia i nadzieję, która pocho
dzi z wiary, ale też w specyficzny sposób dostrzega się widzialny
blask światłości świata, oblicza Jezusa Chrystusa, który chce
spotkać każdego człowieka i nie wyklucza nikogo.
Peter Seewald
Monachium,!5 października 2010

Część pierwsza
Znaki czasu
1
Papieże nie spadają z nieba
Ojcze Święty, 16 kwietnia 2005 roku, w dzień siedemdziesiątych

ósmych urodzin, Wasza Świątobliwość oznajmił swoim współpra
cownikom, jak bardzo już cieszy się na swoją emeryturę. Trzy dni
później Wasza Świątobliwość został wybrany na głowę Kościoła
powszechnego liczącego 1,2 miliarda wyznawców. Cóż, to chyba nie
jest zadanie, które człowiek zostawia sobie na starsze lata.
W zasadzie oczekiwałem, że wreszcie znajdę spokój i wytchnie

nie. Gdy nagle stanąłem wobec tego ogromnego zadania, był
to dla mnie, jak wszyscy wiedzą, szok. Odpowiedzialność jest
rzeczywiście ogromna.
Był moment, jak Wasza Świątobliwość później powiedział, że czuł

się jak pod opadającym ostrzem gilotyny.
Tak, przyszła mi do głowy myśl o gilotynie: oto teraz ostrze

spada i mnie trafia. Byłem całkowicie pewny, że ten urząd nie
jest moim powołaniem, że Bóg zapewni mi teraz, po wyczer
pujących latach, trochę spokoju i wytchnienia. Mogłem tylko
16 Znaki czasu
powiedzieć, uzmysłowić sobie: wola Boża jest najwyraźniej inna

i zaczyna się dla mnie coś całkiem odmiennego, nowego. On
będzie ze mną.
W tak zwanym pokoju łez leżą przygotowane już podczas konklawe

trzy szaty dla przyszłego papieża. Jedna jest długa, druga krótka,
trzecia średnia. Co przemknęło przez głowę Waszej Świątobliwości
w tym pokoju, w którym podobno wielu nowych papieży przeży
wało moment załamania? Czy pyta się tutaj raz jeszcze: Dlaczego
ja? Czego Bóg chce ode mnie?
W tym momencie człowiek jest pochłonięty przez całkiem prak

tyczne zewnętrzne kwestie. Trzeba pomyśleć, jak się uporać
z szatami, i o innych tego typu rzeczach. Poza tym wiedziałem,
że będę zaraz musiał na balkonie powiedzieć parę słów, i zaczą
łem myśleć, co by to mogło być. Już w tym momencie zresztą,
w którym to mnie spotkało, mogłem powiedzieć do Pana tylko:
„Co czynisz ze mną? Teraz to Ty przejmujesz odpowiedzialność.
Musisz mnie prowadzić! Ja tego nie potrafię. Jeśli mnie chciałeś,
to musisz mi też pomóc!".
W tym sensie znajdowałem się w bardzo ożywionym, nag
lącym dialogu z Panem - mówiąc Mu że On, jeśli uczynił jedną
rzecz, musi także uczynić kolejfią.
Czy Jan Paweł II widział w Waszej Świątobliwości swojego następcę?
Tego nie wiem. Myślę, że pozostawił to całkowicie dobremu

Bogu.
W każdym razie nie pozwolił Waszej Świątobliwości odejść z urzędu.

Można to było rozumieć jako argumentum e silentio, jako cichy
argument za swoim kandydatem.
1. Papieże nie spadają z nieba 17
Powszechnie wiadomo, że chciał mnie zachować na urzędzie.

Gdy zbliżały się moje siedemdziesiąte piąte urodziny, czyli gra
nica wieku, w którym składa się dymisję, powiedział do mnie:
„Nawet nie ma co pisać listu, gdyż chcę mieć Waszą Eminencję
do końca". Od samego początku żywił do mnie wielką i nie
zasłużoną sympatię. Czytał moje Wprowadzenie w chrześcijań
stwo. Najwyraźniej była to dla niego ważna lektura. Zaraz jak
został papieżem, postanowił wezwać mnie do Rzymu i powo
łać na funkcję prefekta Kongregacji Nauki Wiary. Miał w sto
sunku do mnie wielkie, bardzo serdeczne i głębokie zaufanie.
Jako do gwaranta, iż w sprawach wiary podążamy właści
w ym kursem.
Wasza Świątobliwość odwiedził Jana Pawła II jeszcze na łożu

śmierci. Tego wieczoru spieszył się Wasza Świątobliwość z Subiaco,
gdzie miał wykład na temat „Europa Benedykta w kryzysie kultur".
Co powiedział Waszej Świątobliwości umierający papież?
Był bardzo cierpiący, a pomimo to obecny i przytomny. Nic już

jednak więcej nie powiedział. Poprosiłem o błogosławieństwo,
którego mi udzielił. Pożegnaliśmy się serdecznym uściskiem
dłoni ze świadomością, że to ostatnie spotkanie.
Wasza Świątobliwość nie chciał zostać ani biskupem, ani prefektem,

ani papieżem. Czy to nie przeraża, że ciągle dzieje się coś wbrew włas
nej woli?
Tak to właśnie jest: Gdy mówi się „tak" podczas święceń kapłań
skich, można mieć wprawdzie swój pomysł na to, czym może
być własny charyzmat, ale wie się także i to: oddałem się w ręce
biskupowi i samemu Panu Jezusowi Chrystusowi. Nie mogę sobie
wyszukiwać, co bym chciał. Ostatecznie muszę dać się prowadzić.
18 Znaki czasu
Rzeczywiście byłem przekonany, że moim charyzmatem jest

bycie profesorem teologii, i byłem bardzo szczęśliwy, gdy to
moje oczekiwanie się spełniało. Było jednak dla mnie jasne, że
jestem zawsze w rękach Pana i muszę się liczyć z rzeczami,
których nie chcę. W tym sensie było to na pewno zaskoczenie,
być nagle wziętym i nie móc podążać własną drogą. Ale, jak
to zostało powiedziane, w leżącym u podstaw „tak" było też
zawarte i to: Jestem do dyspozycji Pana i być może muszę któ
regoś dnia robić rzeczy, których sam bym robić nie chciał.
Wasza Świątobliwość jest najpotężniejszym papieżem wszystkich

czasów. Nigdy wcześniej Kościół katolicki nie miał więcej wiernych,
nigdy nie rozszerzył się aż tak bardzo, dosłownie aż do krańców
świata.
Te statystyki są oczywiście ważne. Wskazują, jak bardzo roz

przestrzeniony jest Kościół i jak duża jest ta wspólnota ras,
ludów, kontynentów, kultur, jak wiele obejmuje ludzi różnego
rodzaju. Władza papieża nie opiera się jednak na tych liczbach.
Dlaczego nie?
Rodzaj wspólnoty z papieżem może być różny i rodzaj przy

należności do Kościoła również. Wśród 1,2 miliarda jest wielu,
którzy tak naprawdę wewnętrznie wcale nie przynależą do
wspólnoty. Święty Augustyn powiedział już o swoich cza
sach: Wielu jest na zewnątrz, którzy sprawiają wrażenie bycia
w środku, i wielu jest w środku, którzy sprawiają wrażenie
bycia na zewnątrz. W wierze, a także w przynależności do Koś
cioła katolickiego, w tajemniczy sposób powiązane jest ze sobą
bycie wewnątrz i bycie na zewnątrz. Stalin miał rację co do tego,
że papież nie ma żadnej dywizji i nie może rozkazywać. Nie jest
też właścicielem wielkiego przedsiębiorstwa, w którym wszyscy

wierzący Kościoła byliby zatrudnieni lub byliby od niego zależni.
Dlatego też papież jest z jednej strony całkiem bezsilnym
człowiekiem. Z drugiej zaś strony spoczywa na nim wielka
odpowiedzialność. Jest do pewnego stopnia przywódcą, repre
zentantem, a zarazem odpowiedzialnym za to, aby trwała
wiara, która scala ludzi, aby pozostawała żywa i nietknięta
w swej tożsamości. Tylko jednak sam Pan ma moc, aby spra
wiać trwanie ludzi w wierze.
Papież jest dla Kościoła katolickiego Vicarius Christi, Zastępcą

Chrystusa na ziemi. Czy Wasza Świątobliwość może rzeczywiście
mówić w imieniu Jezusa?
Przepowiadając wiarę i podczas sprawowania sakramentów

każdy ksiądz mówi w imieniu Jezusa Chrystusa, za Jezusa
Chrystusa. Chrystus powierzył Kościołowi swoje Słowo. W Koś
ciele to Słowo żyje. Gdy wewnętrznie przyjmuję wiarę Kościoła
i żyję nią, żywię się nią, tą wiarą mówię i myślę, jeśli tę wiarę
przepowiadam, wtedy mówię za Niego - także wtedy, gdy oczy
wiście w szczegółach może być ciągle widać słabości. Ważne jest
to, że nie przedstawiam m oich idei, lecz próbuję myśleć i żyć
wiarą Kościoła oraz działać, wypełniając w posłuszeństwie jego
misję.
Czy papież jest rzeczywiście „nieomylny" w sensie, który czasami

media nadają temu pojęciu? Władca absolutny, którego myśl i wola
stanowią prawo?
To fałszywy pogląd. Pojęcie nieomylności rozwinęło się w ciągu

setek lat. Powstało wobec pytania, czy gdziekolwiek istnieje osta
teczna rozstrzygająca instancja. Pierwszy Sobór Watykański,
20 Znaki czasu
postępując zgodnie z długą tradycją jeszcze z czasów pierwot

nego chrześcijaństwa, ostatecznie stwierdził: Istnieje nieodwo
łalne rozstrzygnięcie! Nie wszystko pozostaje otwarte! Papież
może w pewnych okolicznościach i pod pewnymi warunkami
podjąć ostatecznie wiążącą decyzję, dzięki której będzie jasne, co
jest wiarą Kościoła, a co nią nie jest.
To wcale nie oznacza, że papież ciągle może być „nieomylny".
W sprawach zwyczajnych biskup Rzymu działa tak jak każdy
inny biskup, gdy wyznaje swoją wiarę, gdy ją przepowiada,
gdy jest wierny Kościołowi. Tylko gdy zachodzą szczególne
warunki, gdy Tradycja świadczy o czymś jasno i wie on, że
nie działa samowolnie, papież może powiedzieć: To jest wiara
Kościoła - i może wypowiedzieć swoje „nie" temu, co tą wiarą
nie jest. W tym sensie Pierwszy Sobór Watykański zdefiniował
zdolność do ostatecznego rozstrzygnięcia, aby poprzez to wiara
zachowała swoją obowiązującą moc.
Urząd Piotrowy, tak jak wyjaśnił to Wasza Świątobliwość, gwaran

tuje zgodność z prawdą i autentyczną Tradycją. Wspólnota z papie
żem jest warunkiem prawdziwej wiary i wolności. Święty Augustyn
sformułował to w następujący sposób: „Gdzie jest Piotr, tam jest
Kościół i tam też jest Bóg". Ta sentencja pochodzi jednak z zupełnie
innych czasów i dzisiaj wcale nie musi obowiązywać.
To zdanie nie zostało sformułowane dokładnie w ten sposób

ani nie uczynił tego święty Augustyn, ale tę kwestię możemy
tutaj pozostawić otwartą. W każdym razie jest to starożytny
aksjomat Kościoła katolickiego: Gdzie jest Piotr, tam jest Kościół.
Papież może mieć oczywiście różne prywatne opinie. Gdy
jednak mówi, jak już to zostało zaznaczone, jako najwyższy
pasterz Kościoła, ze świadomością własnej odpowiedzialności,
wtedy mówi coś nie od siebie, nie mówi czegoś, co m u właśnie
przyszło do głowy. Wie on wtedy, że działa z wielką odpowiedzial

nością i równocześnie pozostaje pod ochroną Pana. Wie on, że nie
wiedzie Kościoła na manowce poprzez swoje rozstrzygnięcia, lecz
że w ten sposób zapewnia jedność Kościoła z przeszłością, teraź
niejszością i przyszłością, a przede wszystkim jedność z Jezu
sem Chrystusem. O to tu chodzi i to jest to, co w pewien sposób
rozumieją także inne chrześcijańskie wspólnoty.
Podczas sympozjum z okazji osiemdziesiątych urodzin Pawia VI

w roku 1977 Wasza Świątobliwość mówił, kim powinien być papież
i jaki powinien być. Miałby on „uważać się za kogoś małego i tak
też się zachowywać" - cytował Wasza Świątobliwość angielskiego
kardynała Reginalda Pole'a. Miałby on przyznawać, „że nie wie
nic innego poza tym, czego nauczył go Bóg Ojciec przez Syna". Być
wikariuszem Chrystusa miałoby oznaczać uobecnianie mocy Chry
stusa jako przeciwwagi dla mocy świata. Nie w formie jakiejś wła
dzy, lecz poprzez niesienie nadludzkiego ciężaru na ludzkich bar
kach. Stąd właściwym miejscem dla wikariusza Chrystusa miałby
być krzyż.
Tak, także dzisiaj uważam to za słuszne. Prymat rozwijał się od

początku jako prymat w męczeństwie. Rzym był w pierwszych
trzech wiekach głównym i najważniejszym miejscem prześlado
wań chrześcijan. Przetrwać te prześladowania i dać świadectwo
Chrystusowi było szczególnym zadaniem rzymskiego urzędu
biskupa.
Można potraktować to jak działanie opatrzności, że w momen
cie, w którym doszło do pokoju pomiędzy chrześcijaństwem
a państwem, stolica cesarstwa przeniosła się do Konstanty
nopola. Rzym stał się do pewnego stopnia prowincją. Dla
tego biskup Rzymu mógł łatwiej zapewnić samodzielność
Kościoła i jego odrębność od państwa. Nie trzeba specjalnie
22 Znaki czasu
szukać konfliktów, to jasne, lecz raczej dążyć do zgody i zro

zumienia. Zawsze jednak Kościół musi uwzględniać, tak jak
i każdy chrześcijanin, a przede wszystkim papież, że składane
przez niego świadectwo stanie się skandalem, nie będzie przy
jęte i że zostanie on zepchnięty w sytuację świadka cierpiącego
Chrystusa.
Ma swoje znaczenie to, że pierwsi papieże byli męczenni
kami. Nie jest rzeczą papieża, aby być pełnym chwały władcą,
lecz aby dawać świadectwo o Tym, który został ukrzyżowany,
i aby być także samemu gotowym, w ten sposób, w łączności
z Nim, wypełniać swój urząd.
Byli jednak papieże, którzy powiedzieli sobie: Pan dal nam ten urząd,
więc teraz będziemy z niego czerpać korzyści.
Tak, to także należy do tajemnicy historii papiestwa.
Chrześcijańska gotowość do sprzeciwu jest stale obecna w biografii

Waszej Świątobliwości. Rozpoczyna się to w domu rodzinnym, gdzie
sprzeciw wobec ateistycznego systemu byt rozumiany jako wyróżnik
chrześcijańskiej egzystencji. Rektor z seminarium Waszej Świątobli
wości zostaje uwięziony w obozie koncentracyjnym w Dachau. Jako
ksiądz rozpoczyna Wasza Świątobliwość swoją posługę w parafii,
gdzie wcześniej dwaj księża jako członkowie ruchu oporu zostali
straceni przez nazistów. Podczas Soboru Wasza Świątobliwość
sprzeciwia się zbyt wąskim uprawnieniom władz kościelnych. Jako
biskup ostrzega Wasza Świątobliwość przed zagrożeniami związa
nymi ze społeczeństwem dobrobytu. Jako kardynał walczy Wasza
Świątobliwość przeciwko obcym wierze nurtom i przebudowywaniu
tego, co w chrześcijaństwie najważniejsze.
Czy ta linia postępowania ma także wpływ na to, jak kształtuje
się obecny pontyfikat?
Tak długie doświadczenie oznacza naturalnie także formowanie

charakteru, kształtuje myślenie i działanie. Nie byłem oczywi
ście zawsze po prostu i z zasady przeciwko. Wiele było pięknych
sytuacji zgody. Kiedy myślę o czasach, gdy byłem księdzem
w parafii, wspominam, że chociaż czuło się już w rodzinach
wpływ sekularyżującego się świata, to jednak było tyle radości
we wspólnej wierze, w szkole, z dziećmi, z młodzieżą, że auten
tycznie przez tę radość jestem ciągle niesiony. Tak samo w cza
sach, gdy byłem profesorem.
Przez całe moje życie jak refren powtarza się, że chrześci
jaństw o przynosi radość, daje szerokość spojrzenia. W końcu
nie do zniesienia byłoby życie kogoś, kto ciągle jest tylko
przeciwko.
Równocześnie było faktem zawsze obecnym, chociaż w róż
nym stopniu, że Ewangelia sprzeciwia się potężnym systemom.
Było to naturalnie szczególnie drastyczne w czasach mojego
dzieciństwa i młodości aż do końca wojny. W roku 1968 wiara
chrześcijańska popadła w konflikt z nowym projektem społecz
nym i ciągle musiała się konfrontować z silnie oddziałującymi
prądami myślowymi. Wiąże się z tym znoszenie wrogości i sta
wianie oporu. Opór i sprzeciw mają jednak służyć temu, aby
ukazywać to, co pozytywne.
Według Annuario Pontificio, rocznika statystycznego Kościoła kato

lickiego, Wasza Świątobliwość ustanowił w samym roku 2009 osiem
nowych siedzib biskupich, jedną prefekturę apostolską, dwie nowe
siedziby metropolitów i trzy wikariaty apostolskie. Liczba kato
lików wzrosła o kolejne siedemnaście milionów, o tyle, ilu miesz
kańców liczą obecnie Grecja i Szwajcaria razem wzięte. W prawie
trzech tysiącach diecezji powołał Wasza Świątobliwość stu sześć
dziesięciu dziewięciu nowych biskupów. Do tego dochodzą wszystkie
audiencje, kazania, podróże, wiele podejmowanych decyzji - i przy
24 Znaki czasu
tym wszystkim napisał Wasza Świątobliwość wielkie dzieło o Jezu

sie, którego drugi tom wkrótce zostanie opublikowany Przy swoich
osiemdziesięciu trzech latach - skąd Wasza Świątobliwość bierze
tyle sił?
Najpierw muszę powiedzieć, że to, co pan wyliczył, jest zna

kiem wielkiej żywotności Kościoła. Patrząc z perspektywy samej
Europy, ma się wrażenie, że Kościół jest w fazie schyłkowej. Ale
to tylko część całości. W innych częściach świata Kościół wzra
sta i żyje, jest pełen dynamiki. Liczba neoprezbiterów na całym
świecie wzrosła w ostatnich latach, podobnie liczba seminarzy
stów. Na europejskim kontynencie mamy do czynienia tylko
z pewną stroną tej rzeczywistości i nie przeżywamy wielkiej
dynamiki duchowego przebudzenia, która gdzie indziej rzeczy
wiście jest widoczna i którą ciągle napotykam w moich podró
żach i poprzez wizyty biskupów.
Faktem jest, że osiemdziesięciotrzyletniego człowieka to
wszystko w zasadzie przerasta. Dzięki Bogu mam wielu dobrych
współpracowników. Wszystko jest wypracowywane i realizo
wane wspólnym wysiłkiem. Ufam, że dobry Bóg daje mi tyle
sił, ile potrzebuję, abym mógł robić to, co konieczne. Zauważam
jednak także, że sił jest coraz mniej.
Mimo to ma się wrażenie, że Papież mógłby nam także sporo poka

zać jako instruktorfitnessu.
[Papież się śmiejel. Wątpię. Trzeba oczywiście prawidłowo zapla

nować sobie dzień i dbać o to, aby mieć wystarczająco dużo
czasu na odpoczynek, a także odpowiednio wykorzystać czas
przeznaczony na pracę. Jednym słowem: trzeba uważać, aby
w zdyscyplinowany sposób trzymać się rytm u dnia i wiedzieć,
czemu poświęcić energię.
Czy Wasza Świątobliwość używa roweru treningowego, który pole

cił Waszej Świątobliwości wcześniejszy lekarz, doktor Buzzonetti?
Nie, wcale nie - i dzięki Bogu na razie tego nie potrzebuję.
Czyli Papież może powiedzieć jak Churchill: no sports!
Tak!
Seconda Loggia, piętro audiencji Pałacu Apostolskiego, opuszcza

Wasza Świątobliwość zwykle około godziny 18, aby w swoim miesz
kaniu podczas audiencji prywatnych według stałego harmonogramu
przyjmowaćjeszcze najważniejszych współpracowników. Od 20.45,
jak czytamy, Papież ma czas wolny. Co robi Papież w wolnym czasie,
zakładając, że w ogóle takim czeLsem dysponuje?
Tak, co on robi...? Oczywiście musi także w swoim wolnym

czasie studiować akta i czytać. Zawsze pozostaje wiele do zro
bienia. Są także wspólne posiłki z domownikami: czterema
kobietami ze wspólnoty „Memores Domini" i z dwoma sekre
tarzami; to są momenty odpoczynku.
Czy w papieskiej domowej wspólnocie ogląda się też razem telewizję?
Z sekretarzami oglądam wiadomości, a czasami oglądamy też

jakieś DVD.
Jakie film y lubi Wasza Świątobliwość?
Jest bardzo piękny film o świętej Józefinie Bakhicie, Afrykance,

który ostatnio widzieliśmy. Poza tym oglądamy chętnie Don
Camillo i Peppone...
26 Znaki czasu
Przy czym Wasza Świątobliwość prawdopodobnie zna już akcję

filmu na pamięć.
[Papież się śmieje]. Niezupełnie.
Można więc spotkać Papieża także całkiem prywatnie.
Oczywiście. Z domownikami świętujemy razem Boże Narodze

nie, słuchamy muzyki i rozmawiamy. Obchodzimy imieniny
i okazyjnie śpiewamy również wspólnie nieszpory.
Także więc święta obchodzimy wspólnie. Wtedy oprócz
wspólnych posiłków przede wszystkim celebrujemy poranne
Msze święte. To szczególnie ważny moment, w którym dzięki
Jezusowi Chrystusowi wszyscy jesteśmy razem w szczególnie
intensywny sposób.
Papież jest zawsze ubrany na biało. Czy niekiedy w wolnym czasie

nie nosi on zamicLst sutanny także swetra?
Nie. To pozostawił mi poprzedni drugi sekretarz papieża Jana

Pawła II, Jego Ekscelencja Mieczysław Mokrzycki, który powie
dział: „Papież zaw sze nosił sutannę, więc i Wasza Świątobli
wość musi ją nosić".
Rzymianie poważnie się zdziwili, gdy zobaczyli na ciężarówce doby

tek Waszej Świątobliwości, z którym Wasza Świątobliwość przepro
wadzał się ze swojego mieszkania do Watykanu po wyborze na dwie
ście sześćdziesiątego czwartego następcę świętego Piotra. Czy Wasza
Świątobliwość urządził własnymi meblami papieskie apartamenty?
W każdym razie pokój do pracy. Ważne było dla mnie, aby urzą
dzić go w taki sposób, w jaki „rósł" przez wiele dziesięcioleci.
W roku 1954 kupiłem sobie biurko i pierwsze regały na książki.

Później całość stopniowo urosła. Tam są wszystkie moje książki,
znam tam każdy kąt i wszystko ma swoją historię. Tak więc
pokój do pracy wziąłem ze sobą w całości. Reszta pomieszczeń
została wyposażona meblami papieskimi.
Ktoś zauważył, że Wasza Świątobliwość jest najwyraźniej przy

wiązany do solidnych zegarków. Wasza Świątobliwość nosi zegarek
marki Junghans z lat sześćdziesiątych lub siedemdziesiątych.
Należał do mojej siostry i zapisała mi go w spadku. Gdy umarła,

zegarek odziedziczyłem po niej.
Papież nie ma nawet własnego portfela, nie mówiąc już o koncie

w banku. Czy to prawda?
Tak, zgadza się.
Czy otrzymuje przynajmniej więcej pomocy i pociechy „z góry" niż,

powiedzmy, zwykły śmiertelnik?
Nie tylko z góry. Dostaję wiele listów od zwykłych ludzi, od

sióstr zakonnych, od matek, ojców, dzieci, w których życzą mi
odwagi. Piszą: „Modlimy się za Ciebie, nie bój się, kochamy Cię".
Dodają też pieniądze i inne małe prezenty...
Papież otrzymuje prezenty w postaci pieniędzy?
Nie dla mnie osobiście, lecz aby móc pomagać innym. Jest to dla
mnie bardzo poruszające, że zwykli ludzie coś ofiarują i mówią
mi: „Wiem, że Wasza Świątobliwość wiele pomaga, i ja chcę
także trochę się do tej pomocy dołożyć". Tak więc przychodzą
28 Znaki czasu
pociechy najróżniejszego rodzaju. Są nimi też na przykład śro

dowe audiencje z poszczególnymi spotkaniami. Przychodzą
listy od starych przyjaciół, niektórzy od czasu do czasu także
mnie odwiedzają, co oczywiście stało się trudniejsze. Ponieważ
także ciągle czuję wsparcie „z góry", przeżywam bliskość Pana
podczas modlitwy lub widzę jaśniejące piękno wiary, czytając
Ojców Kościoła, można powiedzieć, że jest mi dostępna cała
gama wszelkich pocieszeń.
Czy wiara Waszej Świątobliwości zmieniła się od czasu, gdy Wasza

Świątobliwość jako najwyższy pasterz stal się odpowiedzialny za
Kościół? Czasami ma się wrażenie, jakby była teraz bardziej tajem
nicza, mistyczna.
Nie jestem mistykiem. Jest jednak prawdą, że będąc papie

żem, ma się o wiele więcej okazji do modlitwy i do całkowi
tego oddawania się Bogu. Widzę bowiem, że prawie wszystko,
co muszę robić, jest czymś, czego sam w ogóle nie potrafię.
Chociażby przez to jestem, że tak powiem, zmuszony, aby
oddać się w ręce Pana i powiedzieć Mu: „Uczyń to Ty, jeśli tego
chcesz!". W tym sensie modlitwa i kontakt z Bogiem są teraz
bardziej konieczne i, jeszcze bardziej niż wcześniej, naturalne
i oczywiste.
Mówiąc po świecku: czy jest coś takiego jak jakaś^gorąca linia" do

nieba, albo może coś w stylu „łaski urzędu"?
Tak, czasami się to czuje. W takim sensie, że: oto teraz mogę
zrobić coś takiego, co wcale nie pochodzi ode mnie. Oddaję się
Panu i zauważam: tak, widać tu pomoc, dzieje się coś, co nie jest
ode mnie. W tym znaczeniu z pewnością istnieje coś takiego jak
doświadczanie łaski urzędu.
Któregoś razu Jan Paweł II opowiedział, ze pewnego dnia jego ojciec

wręczył mu książeczkę z Modlitwą do Ducha Świętego i zachęcił
do jej codziennego odmawiania. Papież stopniowo zrozumiał słowa
Jezusa, że prawdziwi czciciele to ci, którzy modlą się „w Duchu
i w Prawdzie". Co to znaczy?
To miejsce w Ewangelii według świętego Jana, rozdział 4, jest

proroctwem takiej modlitwy, która nie jest związana ze świąty
nią, już nie potrzebuje zewnętrznych budowli i jest modlitwą we
wspólnocie Ducha Świętego i w prawdzie Ewangelii, we wspól
nocie z Chrystusem; gdzie nie potrzeba już widzialnej świątyni,
ale nowej wspólnoty ze Zmartwychwstałym Panem. Pozostaje
to ciągle ważne, gdyż oznacza także wielką zmianę w perspek
tywie historii religii.
A jak modli się papież Benedykt?
Co się tyczy papieża, to jest on także jedynie prostym żebrakiem

przed Bogiem - nawet bardziej niż wszyscy inni ludzie. Oczy
wiście modlę się przede wszystkim do naszego Pana, z którym
mnie po prostu łączy, powiedzmy, stara znajomość. Ale przy
wołuję także świętych. Jestem zaprzyjaźniony z Augustynem,
Bonawenturą, Tomaszem z Akwinu. Do takich świętych mówi
się: „Pomóżcie!". W każdym razie ważnym punktem odniesienia
jest zawsze Matka Boża. W tym sensie zagłębiam się we wspól
notę świętych. Z nimi, przez nich wzmocniony, rozmawiam też
z dobrym Bogiem, przede wszystkim prosząc, ale też dziękując -
albo po przyjacielsku, całkiem po prostu.
Skandal nadużyć seksualnych
Pontyfikat Benedykta XVI rozpoczął się falą zachwytów. „Jego

wybór jest dobrą nowiną" - ogłosił nawet przywódca postkomu
nistów we Włoszech. Papież miał żywić, według Massima d'Alemy,
„sympatię dla ludzi z intelektem i kulturą". W swoim pierwszym
roku urzędowania nowy Ojciec Święty zgromadził na placu świętego
Piotra prawie cztery miliony ludzi, dwa razy tyle cojego poprzednik
w swoim pierwszym roku. Pierwsza encyklika rozeszła się w samych
Włoszech w trzech milionach egzemplarzy. Na Światowy Dzień
Rodziny do hiszpańskiej Walencji przybyło milion ludzi, aby razem
z Papieżem modlić się i świętować. Powodzenie trwało. „Od Habe-
mus papam 19 kwietnia w Rzymie - tak donosił »Der Spiegel« - nie
ustaje przychylność opinii publicznej dla papieża Benedykta XVI
alias Josepha Ratzingera".
Czy ten sukces zaskoczył albo może nawet przestraszył Waszą
Świątobliwość?
Tak, pod pewnym względem tak. Ale wiedziałem: to nie jest

moje dzieło. Było widoczne, że Kościół jest pełen życia. Cierpie
nie Jana Pawła II i jego śmierć to wydarzenia, które - można
2. Skandal nadużyć seksualnych 31
powiedzieć - dotknęły cały Kościół, a nawet całą ludzkość. Przy

pominamy sobie wszyscy, jak cały plac świętego Piotra, jak cały
Rzym był pełen ludzi. Poprzez to została w pewnym stopniu
stworzona nowa świadomość papieża i Kościoła, która w natu
ralny sposób wywołała pytanie: Kim jest ten nowy? Jak - po
tym tak wielkim papieżu - ktoś będzie umiał sprawić, aby
chciało się go słuchać i go poznawać?
Poza tym istnieje zawsze pozytywny efekt związany z nowoś
cią, z innym stylem. Tak więc byłem wdzięczny i szczęśliwy, że
tak jest nadal, że to pozytywne przyjęcie trwa. Zarazem byłem
zaskoczony, że jest tak wielkie i tak żywe. Było jednak dla mnie
jasne: wszystko to pochodzi z wewnętrznej spójności z poprzed
nim pontyfikatem i z życia zawsze obecnego w Kościele.
Cztery lata rządził Wasza Świątobliwość szczęśliwie. Jak określa

to starożytna formuła, był Wasza Świątobliwość: feliciter regnans.
Nowy papież rozszerzył przestrzeń liturgiczną przez ponowne
dopuszczenie do sprawowania Mszy według liturgii trydenckiej.
W ramach ekumenii ogłosił cel doprowadzenia do pełnej jedności
z prawosławiem, a do jej osiągnięcia Kościołowi nigdy przez ostat
nie tysiąc lat nie było bliżej. Dzięki swojej postawie wobec grzechów
przeciwko środowisku naturalnemu, niesprawiedliwości i wojnie
mógłby stać się członkiem Partii Zielonych. Pasowałby dobrze do
lewicy przez swoją krytykę bezwzględnego kapitalizmu, który coraz
bardziej powiększa przepaść pomiędzy biednymi i bogatymi. Można
odczuć rewitalizację Kościoła, nową świadomość.
Udało się Waszej Świątobliwości to, czego po takim olbrzymie jak
Wojtyła nikt nie uważał za możliwe, a mianowicie: płynna zmiana
pontyfikatu.
To był oczywiście dar. Pomógł powszechnie znany fakt, że

Jan Paweł II darzył mnie sympatią, że istniało pomiędzy nami
32 Znaki czasu
głębokie porozumienie. A także to, że ja traktuję siebie jako jego

dłużnika, który próbuje swoją skromną postawą kontynuować
to, co czynił wielki Jan Paweł II.
Pomiędzy sprawami, przez które wywołujemy sprzeciw
i stajemy w ogniu krytyki, są oczywiście i tematy leżące na
sercu całemu światu i przez ten świat są pozytywnie przyjmo
wane. Mój poprzednik zyskiwał zawsze wielkie zrozumienie
i poparcie jako obrońca praw człowieka, pokoju i wolności. Te
tematy pozostały. Papież jest i dzisiaj jak najbardziej zobowią
zany, aby wszędzie występować w obronie praw człowieka, bo
jest to wewnętrzną konsekwencją wiary w to, że człowiek jest
stworzony na obraz i podobieństwo Boże i że jest powołany
przez Boga. Papież jest zobowiązany, aby walczyć o pokój, wal
czyć przeciwko przemocy i zagrożeniu wojną. Jest wewnętrznie
zobowiązany, aby walczyć o zachowanie i szanowanie stworze
nia, aby występować przeciwko jego niszczeniu.
Jest więc z natury rzeczy wiele tematów, o których można
powiedzieć, że są bliskie nowoczesnej moralności. Nowoczesność
nie jest zbudowana tylko z elementów negatywnych. Gdyby tak
było, nie mogłaby dłużej istnieć. Niesie w sobie wielkie moralne
wartości, które pochodzą także z chrześcijaństwa i właśnie przez
chrześcijaństwo zostały jako wartości wszczepione w świado
mość rodzaju ludzkiego. Tam gdzie są one bronione - a muszą
one być bronione przez papieża - istnieje szerokie poparcie. To
nas cieszy. Nie może to jednak wprowadzać w błąd co do tego,
że istnieją inne tematy, które powodują sprzeciw.
Liberalny monachijski teolog Eugen Biser już teraz zalicza Waszą

Świątobliwość „do najbardziej znaczących papieży historii". Według
niego wraz z Benedyktem XVI rozpoczyna się Kościół, w którym
Chrystus poprzez zaproszenie do doświadczania Boga „mieszka
w ludzkich sercach".
Nagle jednak karta się odwraca. Przypominamy sobie kazanie

Waszej Świątobliwości na objęcie urzędu 24 kwietnia 2005 roku,
w którym Wasza Świątobliwość powiedział: „Módlcie się za mnie,
abym nie uciekał strachliwie przed wilkami". Czy Wasza Świątobli
wość przeczuwał, że ten pontyfikat będzie oznaczał także podążanie
bardzo trudną drogą?
Spodziewałem się tego. Ale najpierw trzeba zaznaczyć, że póki

papież żyje, trzeba być bardzo ostrożnym w kwestii uszerego
wania go jako znaczącego lub pozbawionego znaczenia. Dopiero
po upływie jakiegoś czasu widzi się, jaką pozycję zajmuje ktoś
w całości historii. A że nie ciągle będzie trwała miła atmosfera,
było oczywiste, zważywszy na całą konstelację naszego świata,
z wszystkimi wielkimi niszczącymi siłami, z przeciwieństwami,
które w świecie występują, z zagrożeniami i błędnymi drogami.
Gdyby trwało wyłącznie poparcie, musiałbym siebie poważnie
zapytać, czy rzeczywiście przepowiadam Ewangelię w całości.
Zdjęcie w styczniu 2009 ekskomuniki z czterech biskupów należą

cych do Bractwa świętego Piusa to pierwsze pęknięcie. Będziemy jesz
cze na ten temat mówić, także o godnym uwagi tle tego wydarzenia.
Za jednym zamachem ten tak wcześniej wychwalany papież, o któ
rym mówiło się, że wywołuje prawdziwą „gorączkę Benedykta", stał
się „nieszczęsnym papieżem", kimś, kto ma przeciwko sobie połowę
świata.
Komentarze są katastrofalne. „Neue Ziircher Zeitung" ma powód,
aby wobec z niczym nieporównywalnej antypapieskiej kampanii
medialnej mówić o „agresywnym braku wyczucia" dziennikarzy
Żydowsko-francuski filozof Bernard-Henri Levy zauważa, że gdy
tylko rozmowa schodzi na Benedykta XVI, „dyskusję opanowują
przesądy, nierzetelność, a nawet całkowita dezinformacja".
Czy zdjęcie ekskomuniki było błędem?
34 Znaki czasu
Tu chyba trzeba coś powiedzieć na temat samego zdjęcia eks

komuniki, gdyż jest w tej kwestii niesamowicie wiele błędów
rozpowszechnionych także przez uczonych teologów. Nie jest
tak, jak to wielokrotnie było przedstawiane, że ci czterej biskupi
zostali ekskomunikowani ze względu na swoją negatywną
postawę wobec Drugiego Soboru Watykańskiego. W rzeczy
wistości zostali ekskomunikowani, ponieważ przyjęli święcenia
biskupie bez papieskiego pozwolenia. Zadziałał zatem obowią
zujący w tym wypadku kanon, który był już obecny w sta
rożytnym prawie Kościoła. Według niego karze ekskomuniki
podlega każdy, kto bez papieskiego pozwolenia święci innych
biskupów, a także ci, którzy dają się w ten sposób wyświęcić.
Zostali więc ekskomunikowani, bo wystąpili przeciwko pry
matowi. Analogiczna sytuacja istnieje w Chinach, gdzie także
biskupi byli święceni bez papieskiego pozwolenia i dlatego też
nie byli w pełnej jedności z papieżem.
Jest tak, że gdy taki biskup uzna zarówno w ogólności, jak
i w szczególności prym at aktualnie urzędującego papieża, eks
komunika zostaje zdjęta, gdyż nie jest już uzasadniona. Tak
robimy w Chinach - i mamy nadzieję przez to powoli zlikwi
dować podział - i tak też postępowaliśmy w tych tu przywo
łanych przypadkach. Krótko: zostali ekskomunikowani tylko
z jednego powodu, a mianowicie dlatego, że zostali wyświęceni
bez papieskiego pozwolenia; i z jednego powodu została z nich
zdjęta ekskomunika - bo wyrazili uznanie władzy papieża,
nawet jeśli nie we wszystkich punktach się z nim zgadzają.
Jest to samo w sobie całkiem normalne postępowanie
prawne. Przy czym muszę powiedzieć, że w tym wypadku
zawiodło nasze biuro prasowe. Nie zostało w wystarczający
sposób wyjaśnione, dlaczego ci biskupi zostali ekskomuniko
wani i dlaczego teraz musieli zostać, z całkowicie prawnych
powodów, uwolnieni od ekskomuniki.
W opinii publicznej powstało wrażenie, że Rzym obchodzi się bardzo

pobłażliwie z prawicowymi i konserwatywnymi ugrupowaniami,
podczas gdy lewicowi i liberalni protagoniści szybko zmuszani są
do milczenia.
Chodzi tu po prostu o jasną sytuację prawną. Drugi Sobór

Watykański nie wchodził tu w ogóle w grę. Także żadna inna
teologiczna kwestia. Wraz z uznaniem prymatu papieża biskupi
ci zostali, patrząc z prawnego punktu widzenia, uwolnieni od
ekskomuniki, co nie oznaczało ani nadania im w Kościele jakichś
urzędów, ani zaakceptowania ich podejścia do Drugiego Soboru
Watykańskiego.
Powtórzmy więc: Nie ma różnego traktowania prawicowych i lewi

cowych ugrupowań?
Nie. Wszystkich wiąże to samo kościelne prawo i ta sama wiara.

Wszyscy cieszą się też tymi samymi wolnościami.
Przypadkiem Williamsona jeszcze zajmiemy się bliżej.

Dokładnie rok później nadciągnęły nad Kościół katolicki naj
ciemniejsze chmury. Jak z głębokiej otchłani wyszły z przeszłości
na światło dzienne niepoliczone i niepojęte przypadki seksualnych
nadużyć popełnianych przez księży i osoby zakonne. Chmury te rzu
ciły cień na Stolicę Piotrową. Nikt już nie mówi o moralnej instan
cji świata, jak miano w zwyczaju określać papieża. Jak wielki jest
ten kryzys? Czy jest on rzeczywiście, jak się czasami czyta, jednym
z największych w historii Kościoła?
Tak, to jest wielki kryzys, trzeba to przyznać. Był on dla nas

wszystkich wstrząsem. Nagle tak wiele brudu. To było rzeczy
wiście prawie jak krater wulkanu, z którego nagle wydobywają
36 Znaki czasu
się ogromne chmury pyłu, wszystko zaciemniającego i zabru

dzającego. Kapłaństwo okazało się nagle miejscem hańby a każdy
ksiądz stał się podejrzany. Niektórzy księża tłumaczyli, że nie
mają już odwagi podać dziecku ręki, nie mówiąc o wyjeździe
z dziećmi na wakacyjny obóz.
Dla mnie sprawa nie pojawiła się całkiem niespodziewanie.
W Kongregacji Nauki Wiary miałem już do czynienia z przy
padkami amerykańskimi; widziałem też, jak rozwija się sytuacja
w Irlandii. Ale taka skala problemu była mimo wszystko nie
samowitym szokiem. Od mojego wyboru na Stolicę Piotrową
spotykałem się wielokrotnie z ofiarami nadużyć seksualnych.
Trzy i pół roku wcześniej, w październiku 2006 roku, zwróci
łem się w przemówieniu do irlandzkich biskupów z żądaniem,
aby prawda wyszła na jaw, aby zrobić wszystko, co konieczne,
żeby się tego rodzaju okropne przestępstwa nie powtarzały,
aby uwzględniać zasady sprawiedliwości i prawa oraz, przede
wszystkim, nieść uzdrowienie ofiarom.
Widząc tak zbrukane kapłaństwo, a tym samym cały Koś
ciół katolicki zraniony w czymś dla niego najgłębszym - z tym
trzeba było się rzeczywiście uporać. Ale ważne było też, aby
równocześnie nie stracić jasnego spojrzenia na dobro, które jest
w Kościele, i żeby te okropne rzeczy go nie przysłoniły.
Przypadki molestowania w obrębie Kościoła są gorsze niż gdziekol

wiek indziej. Kto otrzymuje wyższe święcenia, ten także musi spro
stać wyższym wymaganiom. Już na początku wieku, jak Wasza
Świątobliwość powiedział, było wiadomo o serii takich przypad
ków w Stanach Zjednoczonych. Po raporcie Ryana także w Irlan
dii ukazała się ogromna skala seksualnych nadużyć i Kościół sta
nął w kolejnym kraju przed potężnym problemem. „Cale pokolenia
potrwa - mówi irlandzki kapłan zakonny Vincent Twomey - aby
dojść z tym do ładu".
W Irlandii problem jest bardzo specyficzny - mamy tam do czy

nienia z tak zwanym zamkniętym katolickim społeczeństwem,
które pozostało wierne swojej wierze pomimo trwających setki
lat prześladowań, jednak także w nim mogły zakorzenić się
pewne postawy. Nie czas teraz analizować wszystkich szcze
gółów. Kraj, który dał światu tylu misjonarzy, tylu świętych,
który w historii misji stoi także u początków wiary w Niem
czech, widzieć teraz w takiej sytuacji - to wstrząsające i przy
gnębiające. Przede wszystkim dla samych katolików w Irlandii,
gdzie przecież jest wielu dobrych księży. Trzeba gruntownie
zbadać, jak mogło do tego dojść, a równocześnie zastanowić się,
co można zrobić, żeby coś takiego nigdy już się nie zdarzyło.
Ma pan rację: to szczególnie ciężki grzech, gdy ktoś, kto
ma pomagać ludziom w drodze do Boga, komu na tej drodze
powierza się dziecko, zamiast prowadzić je do poznania Boga,
molestuje je i od Boga odwodzi. Przez to wiara jako taka staje się
nieprzekonująca, a Kościół nie może wiarygodnie przedstawiać
się jako ten, który głosi Jezusa Chrystusa.
Wszystko to zaszokowało nas i dogłębnie mną wstrząsnęło.
Pan powiedział nam jednak, że w pszenicy będą także i chwa
sty, ale zasiew, Jego zasiew, dalej będzie rósł. Na tym opiera się
nasza nadzieja.
Wstrząsające są nie tylko nadużycia, ale też sposób podejścia do nich.

Same czyny były przez dziesiątki lat tuszowane i przemilczane. To
całkowite bankructwo dla instytucji, która słowo „miłość" ma wypi
sane na sztandarach.
Arcybiskup Dublina powiedział mi w tym kontekście coś bar

dzo interesującego. Mówił, że kościelne prawo karne funkcjo
nowało aż do późnych lat pięćdziesiątych; nie było wprawdzie
doskonałe - wiele można krytykować - ale mimo wszystko
38 Znaki czasu
było stosowane. Jednak od połowy lat sześćdziesiątych prze

stano po prostuje stosować. Panowało przekonanie, że Kościół
nie może już być Kościołem prawa, ale Kościołem miłości; nie
powinien więc karać. W ten sposób zlikwidowano świadomość,
że kara może być także aktem miłości. Doszło wtedy także do
osobliwego zaciemnienia myślenia wielu całkiem dobrych ludzi.
Dzisiaj musimy się na nowo uczyć, że miłość do grzesznika
i miłość do ofiary stoją we właściwym stosunku, gdy karze się
grzesznika w możliwej i odpowiedniej formie. W przeszłości
doszło do takiej przemiany świadomości, a przez tę przemianę
nastąpiło niezrozumienie prawa i konieczności kary - w końcu
też zawężenie pojęcia miłości, która nie jest tylko byciem miłym
i uprzejmym, lecz także byciem w prawdzie. A prawdą jest
także to, że trzeba karać tych, którzy zgrzeszyli przeciwko
prawdziwej miłości.
W Niemczech doszło do lawiny odkrytych przypadków nadużyć

seksualnych, bo Kościół sam je zaczął wyjawiać opinii publicznej.
O pierwszych przypadkach doniosło kolegium jezuitów w Berlinie,
ale bardzo szybko dowiedziano się także o podobnych wydarze
niach w innych instytucjach, nie tylko katolickich. Dlaczego jednak
odkrycia z Ameryki i z Irlandii nie stały się okazją, aby natychmiast
przebadać inne kraje i nawiązać kontakty z ofiarami - a także aby
tym samym wykluczyć sprawców, którzy być może ciągle jeszcze
są aktywni?
W Ameryce zareagowaliśmy natychmiast z odnowionymi,

zaostrzonymi normami. Ponadto została usprawniona współ
praca pomiędzy świeckim i kościelnym wymiarem sprawiedli
wości. Czy było zadaniem Rzymu w specjalny sposób powie
dzieć wszystkim krajom: Zobaczcie, czy i u was takie sprawy
się nie zdarzają? Być może powinniśmy tak zrobić. Dla mnie
bylo w każdym razie zaskoczeniem, że nadużycia seksualne

istniały w takiej skali także w Niemczech.
To, że prasa i telewizja zajmują się intensywnie tą sprawą, pomaga

w jej wyjciśnieniu, które jest na tyle ważne, że nie można z niego
zrezygnować. Ideologicznie zabarwiona jednostronność i agresyw
ność niektórych mediów przyjmuje jednak formę wojny propagan
dowej, która całkowicie straciła wszelką miarę. Nie zważając na
to, Papież stawia sprawę jasno: „Największe prześladowanie Koś
cioła nie pochodzi od zewnętrznych wrogów, ale wyrasta z grzechów
w samym Kościele".
Nie można było przeoczyć, że nie tylko czyste pragnienie

prawdy napędzało rewelacje prasy, ale także była w tym radość
ze skompromitowania i zdyskredytowania Kościoła. Pomimo
to zawsze musi być jasne, że o ile jest to prawda, musimy być
wdzięczni za każde wyjaśnienie. Prawda połączona z właściwie
rozumianą miłością jest wartością numer jeden. W końcu media
nie mogłyby w ten sposób informować, gdyby w samym Koś
ciele nie było zła. Tylko dlatego że w Kościele było zło, mogło
ono przez innych zostać przeciw Kościołowi wykorzystane.
Ernst-Wolfgang Bóckenfórde, były niemiecki sędzia konstytucyjny,

powiedział: „Słowa, których papież Benedykt użył przed laty
w USA i teraz w liście do katolików irlandzkich, nie mogły być
ostrzejsze"*. Właściwym powodem wieloletniego utrzymywania
się fałszywego kierunku rozwoju miałoby być głęboko zakorzenione
działanie „w interesie Kościoła". Dobro i znaczenie Kościoła mia
łyby stać ponad wszystkim. Dobro ofiar natomiast schodzi w ten
* Por. fragmenty z listu pasterskiego Benedykta XVI do irlandzkiego

Kościoła z 19 marca 2010 w Dodatku.
40 Znaki czasu
sposób na drugi plan, chociaż to właśnie ofiary jako pierwsze

potrzebują obrony ze strony Kościoła.
Analiza nie jest oczywiście łatwa. Co oznacza działanie „w inte

resie Kościoła"? Dlaczego wcześniej nie reagowano w ten sam
sposób jak dzisiaj? Także prasa nie atakowała tych spraw, świa
domość była wtedy inna. Wiemy, że właśnie same ofiary odczu
wają wielki wstyd i niekoniecznie od razu chcą być ciągnięte do
światła. Większość z nich dopiero po upływie dziesiątków lat
była zdolna do mówienia o tym, co z nimi się działo.
Ważne, po pierwsze, jest, aby przygarnąć ofiary i zrobić
wszystko, by im pomóc i umacniać je w procesie uzdrowienia;
po drugie, aby uniknąć takich czynów przez właściwy wybór
kandydatów do kapłaństwa; po trzecie, aby ukarać sprawców
i uniemożliwić im powtarzanie tych występków. Jak dalece
mają być tego typu przypadki upublicznione, jest to, jak myślę,
inne pytanie, na które w różny sposób można udzielić odpo
wiedzi, w zależności od stadiów rozwoju świadomości opinii
publicznej.
Nie może być jednak tak, że się te sprawy zamiata pod dywan,
nie chce się ich widzieć i pozwala się sprawcom nadal działać.
Konieczna jest czujność Kościoła, kary dla tych, którzy zawiedli,
i przede wszystkim wykluczenie możliwości ich dalszego kon
taktu z dziećmi. Najważniejsza jest, jak zostało już powiedziane,
miłość do ofiar, staranie, aby mogły doświadczyć dobra, aby im
pomóc w przepracowaniu tego, co przeżyły.
Wasza Świątobliwość wypowiedział się w sprawie nadużyć seksu

alnych przy różnych okazjach, na przykład we włcLŚnie przywo
łanym liście pasterskim do katolików Irlandii. Jednak nie nikną
takie nagłówki, jak: „Papież milczy w sprawie seksualnych nad
użyć", „Papież ucieka w milczenie", „Papież milczy o seksualnych
skandalach w Kościele katolickim". Czy nie powinno się niektórych

rzeczy mówić jeszcze częściej i jeszcze głośniej w tym tak głośnym
i niedosłyszącym świecie?
Można się nad tym oczywiście zastanawiać. Myślę, że w tej

kwestii zostało powiedziane wszystko, co istotne. To bowiem, co
zostało powiedziane Irlandii, nie odnosi się tylko do tego kraju.
O tyle więc słowo Kościoła i papieża było całkowicie jasne, nie-
pozostawiające wątpliwości i wszędzie słyszalne. W Niemczech
musimy najpierw oddać głos biskupom. Można jednak zawsze
pytać, czy papież nie powinien mówić jeszcze częściej. Nie zdo
będę się teraz na rozstrzygnięcie tej kwestii.
Ale w końcu musi Wasza Świątobliwość rozstrzygnąć. Lepsza komu

nikacja prawdopodobnie polepszyłaby sytuację.
Tak, to jest racja. Uważam jednak, że z jednej strony to, co

istotne, rzeczywiście zostało powiedziane. A że to nie dotyczy
tylko Irlandii, było właściwie jasne. Z drugiej strony jak już
mówiłem, głos należy najpierw oddać biskupom. Dlatego nie
było błędem trochę poczekać.
Główna część tych przypadków dotyczy dziesiątków lat wstecz.

Obciążają onejednak pontyfikat Waszej Świątobliwości. Czy Wasza
Świątobliwość myślał o rezygnacji?
Nie można uciekać, gdy coś poważnie zagraża. Dlatego na

pewno nie jest to moment, aby ustępować. Właśnie w takich
chwilach trzeba wytrwać i przetrzymać trudne sytuacje. Takie
jest moje zdanie. Ustępować można w momencie spokojnym
albo gdy już po prostu nie daje się rady. Nie można jednak w nie
bezpieczeństwie uciec i powiedzieć, aby ktoś inny się tym zajął.
42 Znaki czasu
Czy jest więc wyobrażalna sytuacja, w której Wasza Świątobliwość

widzi uzasadnienie rezygnacji papieża?
Tak. Gdy papież wyraźnie widzi, że fizycznie, psychicznie

i duchowo nie może już dłużej poradzić sobie ze swoim urzę
dem, wtedy ma on prawo, a w niektórych sytuacjach nawet
obowiązek, zrezygnować.
Kto w tamtych dniach śledził doniesienia mediów, musiał odnieść

wrażenie, że Kościół katolicki to jeden wielki system niesprawiedli
wości i seksualnych nadużyć. Strzela się jak z pistoletu tezą, że ist
nieje bezpośredni związek pomiędzy katolicką nauką o seksualności,
celibatem i molestowaniem. Nie zauważa się, że podobne sytuacje
zdarzały się w niekatolickich instytucjach. Według kryminologa
Christiana Pfeiffera tylko 0,1 procent sprawców przestępstw seksu
alnych pochodzi z kręgu ludzi związanych zawodowo z Kościołem
katolickim. Według amerykańskiego raportu rządowego w Stanach
Zjednoczonych w roku 2008 udział księży uwikłanych w przypadki
pedofilii to 0,03 procent. Protestancki „Christian Science Monitor"
opublikował studium, według którego protestanckie Kościoły Ame
ryki są dotknięte tym problemem w o wiele wyższym stopniu.
Czy Kościół katolicki jest w kwestii nadużyć seksualnych w inny
sposób postrzegany i oceniany?
Właściwie udzielił już pan sobie odpowiedzi. Gdy widzi się rze
czywiste proporcje, nie upoważnia nas to wprawdzie do tego,
aby nie dostrzegać problemu lub go minimalizować, musimy
jednak stwierdzić, że w tych sprawach nie chodzi o coś specy
ficznego dla katolickiego kapłaństwa albo Kościoła katolickiego.
Są one niestety po prostu zakotwiczone w grzesznej kondycji
człowieka - obecnej także w Kościele katolickim - która dopro
wadziła do tak strasznych rezultatów.
W każdym razie ważne jest, aby nie stracić perspektywy całego

dobra, które dokonuje się dzięki Kościołowi, i aby nie przestać
zauważać, jak wielu ludziom pomaga się w cierpieniu, jak wielu
chorych i dzieci wspiera się towarzyszącą obecnością, jak wiele
udziela się pomocy. Myślę, że nie powinniśmy minimalizować
tego, co złe, i musimy to uznać, cierpiąc z tego powodu, ale też
trzeba, abyśmy byli wdzięczni Kościołowi katolickiemu i ukazy
wali, jak wiele światła z niego płynie. Gdyby go nie było, dopro
wadziłoby to do upadku całych konfiguracji życia społecznego.
A mimo to wielu ludziom jest w tych dniach ciężko wytrwać w Kościele.

Czy Wasza Świątobliwość może zrozumieć tych, którzy w ramach
protestu występują z Kościoła?
Mogę to zrozumieć. Myślę tu przede wszystkim o samych ofia

rach. Mogę zrozumieć, jak ciężko jest im jeszcze wierzyć, że Koś
ciół to źródło dobra, że zapośrednicza on światło Chrystusa, że
pomaga żyć. I również inni, którzy mają tylko negatywny obraz,
nie widzą już całego, żyjącego Kościoła. Tym bardziej musi się on
starać, aby pomimo wszystkich złych rzeczy to, co w nim żywe
i wielkie, na nowo uczynić widocznym.
Jako prefekt Kongregacji Nauki Wiary Wasza Świątobliwość zaraz po

ujawnieniu przypadków nadużyć w USA opublikował wytyczne, jak
postępować z takimi sprawami. Chodzi w nich także o współpracę
z państwowym wymiarem sprawiedliwości i o perspektywę podjęcia
środków prewencyjnych oraz unikanie wszelkiego tuszowania spraw.
Wytyczne te zostały w roku 2003 dodatkowo zaostrzone. Jakie kon
sekwencje Watykan wyciągnie z ostatnio ujawnionych przypadków?
Wytyczne te zostały teraz raz jeszcze przepracowane i niedawno

wydane w ostatniej wersji. Dokument ten ciągle jest doskonalony
44 Znaki czasu
pod wpiywem nabytych doświadczeń, aby jeszcze lepiej, dokład

niej i bardziej prawidłowo móc reagować na te sytuacje. Nie
wystarczy tu jednak samo prawo karne. Odpowiednio zająć się
tymi przypadkami od strony prawa to jedna rzecz. Drugą rzeczą
jest troska o to, aby one się nigdy więcej nie zdarzały. W tym
celu nakazaliśmy przeprowadzić wielką wizytację seminariów
w Ameryce. Tam też były najwyraźniej uchybienia, także nie
wystarczająco dokładnie sprawdzono młodych ludzi, którzy być
może wydawali się mieć pewne uzdolnienia do pracy z mło
dzieżą oraz pewne religijne predyspozycje, jednak trzeba było
stwierdzić, że nie nadają się do kapłaństwa.
Zapobieganie jest więc także w ażnym sektorem działal
ności. Do tego dochodzi konieczność pozytywnego w ycho
wania do prawdziwej czystości i do właściwego obchodze
nia się z własną seksualnością i z seksualnością innych. Jest
tu także wiele do rozwinięcia na płaszczyźnie teologicznej
i wiele do zrobienia w celu stworzenia odpowiedniego klimatu.
W sprawę powołań powinna się angażować zawsze cała wspól
nota wierzących, wspólnie myśląc i działając, a także uważnie
obserwując poszczególnych ludzi. Wspólnota z jednej strony
prowadzi i niesie, a z drugiej - pomaga rozpoznawać przeło
żonym, czy konkretne osoby nadają się do stanu duchownego
czy też nie.
Musi być to więc cały pakiet środków - prewencyjnych oraz
takich, które pozwalają reagować na bieżąco - a w końcu także
pozytywnych działań stwarzających duchowy klimat, w któ
rych te nieprawidłowości będą mogły zostać przezwyciężone
i w miarę możliwości całkowicie wykluczone.
Ostatnio na Malcie Wasza Świątobliwość rozmawiał z wieloma

ofiarami seksualnych nadużyć. Jedna z nich, Joseph Magro, powie
działa po spotkaniu: „Papież płakał ze mną, chociaż nie ma żadnej
jego winy w tym, co mi się przydarzyło". Co mógł Wasza Świąto

bliwość powiedzieć ofiarom?
Właściwie nie mogłem powiedzieć im nic szczególnego. Mogłem

powiedzieć, że bardzo głęboko mnie to dotyka. Że cierpię razem
z nimi. I nie były to tylko słowa, lecz rzeczywiście tak czułem
w sercu. Mogłem im powiedzieć, że Kościół uczyni wszystko,
żeby to się nigdy więcej nie wydarzyło, i że chcemy im pomóc,
na ile potrafimy. A w końcu, że obejmujemy je swoją modlitwą
i prosimy, aby nie straciły wiary w Chrystusa jako prawdziwe
światło, a także zachowały wiarę w żywą wspólnotę Kościoła.
3
Przyczyny i szanse kryzysu
Absolutnie niezapomniane jest prawdziwe oskarżenie wygłoszone

przez Waszą Świątobliwość podczas drogi krzyżowej w Wielki Piątek
2005 roku, parę tygodni przed tym, jak Wasza Świątobliwość został
wybrany na następcę Jana Pawła II: „Ileż razy czcimy samych siebie,
nie biorąc Go nawet pod uwagę? Ileż razy Jego słowo jest wypaczane
i nadużywane?". I jakby zwracając się już w kierunku przyszłych
wydarzeń: „Ile brudu jest w Kościele i to właśnie wśród tych, którzy
poprzez kapłaństwo powinni należeć całkowicie do Niego?".
Oto teraz właśnie w ogłoszonym przez Waszą Świątobliwość
Roku Kapłańskim wychodzą na światło dzienne te wszystkie przy
wołane brudy i przestępstwa. Czy z perspektywy Biblii to dokonane
ujawnienie skandali niejest już samo w sobiejakimś znakiem, który
należy interpretować?
Można przypuszczać, że diabeł nie mógł ścierpieć Roku Kapłań

skiego i dlatego rzucił nam w twarz ten cały brud. Jakby chciał
pokazać światu, ile grzechu jest właśnie wśród księży.
Można także powiedzieć, że nasz Pan chciał nas wypróbo
wać i wezwać do głębszego oczyszczenia, abyśmy nie obchodzili
3. Przyczyny i szanse kryzysu 47
Roku Kapłańskiego tryumfalnie, jako przydawanie sobie samym

chwały, lecz jako rok oczyszczenia, wewnętrznej odnowy, prze
miany i przede wszystkim pokuty
Pojęcie pokuty, które należy do podstawowych elementów
starotestamentalnego przesłania, stało się dla nas coraz bar
dziej obce. Chciano się ograniczyć do mówienia jedynie o rze
czach pozytywnych. Ale to, co negatywne, istnieje, jest fak
tem. Darem jest umiejętność przemiany, to, że przez pokutę
można się nawrócić i dać siebie odmienić. Tak też widział to
starożytny Kościół. Trzeba teraz w duchu pokuty rozpocząć od
nowa - a równocześnie nie stracić radości z kapłaństwa, lecz ją
odzyskać.
Mogę z wielką wdzięcznością powiedzieć: tak się właśnie
działo. Otrzymałem od biskupów, księży i świeckich wiele
przejmujących i poruszających świadectw wdzięczności za Rok
Kapłański, które zapadają głęboko w serce. Ludzie ci świadczą:
Przeżyliśmy Rok Kapłański jako okazję do oczyszczenia, jako akt
pokory, przez który na nowo pozwalamy się powołać naszemu
Panu. Właśnie przez to ujrzeliśmy znowu wielkość i piękno
kapłaństwa. W tym sensie, jak myślę, te okropne rewelacje były
aktem opatrzności, który nas upokorzył i zmusił, aby raz jesz
cze rozpocząć na nowo.
Przyczyny nadużyć są złożone. Bezradnie pytamy przede wszyst

kim: Jak może w tak straszny sposób postępować właśnie ten, kto
codziennie czyta Ewangelię i celebruje Mszę świętą, kto sprawuje
sakramenty i powinien się nimi wzmacniać?
To jest pytanie, które realnie dotyka „mysterium iniąuitatis”,

tajemnicy zła. Rozważając ją, pyta się także: Co myśli ktoś taki,
gdy rankiem idzie do ołtarza i celebruje Najświętszą Ofiarę? Czy
przystępuje w ogóle do spowiedzi? Co mówi na spowiedzi? Jakie
48 Znaki czasu
konsekwencje ma ta spowiedź w nim? Musiała być przecież

potężnym narzędziem, które go na nowo podnosiło i zmuszało
do zmiany
Jest tajemnicą, że ktoś, kto oddał się świętości, tak całkowicie
ją traci, może stracić same jej źródła. Przecież musiał czuć przy
najmniej w momencie święceń kapłańskich tęsknotę za wielkoś
cią i czystością, bo w innym przypadku nie wybrałby tej drogi.
Jak ten ktoś może potem tak upaść?
Nie wiemy tego. Tym większe ma znaczenie to, że księża
muszą się nawzajem wspierać, nie mogą się stracić z oczu; że
biskupi są za to odpowiedzialni i że my musimy błagać wier
nych, aby także wspomagali swoich księży. I widzę w parafiach,
że wzrasta miłość do księdza w momencie, gdy widzi się jego
słabość i gdy wspólnota stawia sobie za cel pomaganie księdzu
w przezwyciężaniu jego słabości.
Być może mamy częściowofałszywy obraz Kościoła. Jak gdyby mógł

on być wolny od takich rzeczy; jak gdyby Kościół nie był wysta
wiony na pokusy, właśnie on. Muszę raz jeszcze zacytowaćfragment
z rozważań Drogi Krzyżowej napisanych przez Waszą Świątobli
wość: „Przeraża nas brud na szacie i obliczu Twego Kościoła. Ale to
my sami je zbrukaliśmy (...). Naszym upadkiem powalamy Cię na
ziemię. A szatan śmieje się szyderczo z nadzieją, że nie zdołasz pod
nieść się więcej z tego upadku. Liczy, że powalony upadkiem Twego
Kościoła, będziesz leżał na ziemi, pokonany
Tak, tak to jest, to dzisiaj możemy widzieć naszymi oczami i to

szczególnie narzuca się, gdy rozmyślamy o Drodze Krzyżowej.
Staje się jasne, że Chrystus nie cierpi ze względu na jakiś przypa
dek, lecz rzeczywiście wziął na ramiona całą historię ludzkości.
Jego cierpienie dla nas nie jest tylko teologiczną formułą. Zoba
czyć to i pozwolić Mu przeciągnąć nas na swoją stronę, a nie
pozostawać po stronie przeciwnej, jest aktem egzystencjalnym.

W medytacji nad Drogą Krzyżową zauważamy: On rzeczywi
ście cierpi za nas. I wziął także moje sprawy na siebie. Teraz
przyciąga mnie do siebie, poprzez poszukiwanie mnie w tym,
co we mnie najgłębsze, i podnosi mnie ku sobie.
Zło zawsze będzie częścią tajemnicy Kościoła. To, co ludzie, co
księża zrobili w Kościele, dowodzi, że Chrystus założył Kościół
i go podtrzymuje. Gdyby Kościół zależał tylko od ludzi, już od
dawna leżałby w gruzach.
Większość nadużyć zdarzyła się w latach siedemdziesiątych i osiem

dziesiątych. Prefekt Kongregacji do spraw Zakonów kardynał Franc
Rodé wskazuje w tym kontekście na wieloletni upadek wiary i podko
pywanie autorytetu Kościoła, które to zjawiska miałyby być współ
odpowiedzialne za skandale. „Zsekularyzowana kultura przenik
nęła do niektórych zachodnich zakonów - mówi Rodé - a przy tym
przecież właśnie życie zakonne miało być dla dominującej kultury
alternatywą, a nie jej odzwierciedleniem".
Oczywiście duchowa atmosfera lat siedemdziesiątych, która

swoje początki ma już w latach pięćdziesiątych, sporo wniosła
do sprawy. Nie jest bez znaczenia, że to wtedy rozwinięto teo
rię, zgodnie z którą pedofilia miałaby być traktowana jako coś
pozytywnego. Przede wszystkim jednak znalazła zwolenników
teza - która przeniknęła także do katolickiej teologii moralnej -
że nie ma czegoś, co byłoby złem samym w sobie. Miałoby ist
nieć zło jedynie „relatywne". Pytanie o to, co jest dobre, a co złe,
zależałoby jedynie od konsekwencji.
W kontekście przekonania, że wszystko jest relatywne i nie
ma zła samego w sobie, lecz jedynie względne dobro i względne
zło, ludzie, którzy mieli skłonności do takich zachowań, zostali
pozbawieni oparcia. Pedofilia jest oczywiście przede wszystkim
50 Znaki czasu
chorobą poszczególnych osób, ale że mogła ona stać się tak bez
karna i tak rozpowszechniona, zależało też od duchowej konste
lacji, przez którą podstawy teologii moralnej, czyli dobro i zło,
stały się problematyczne. Dobro i zło okazały się zamienne i nie
stały już w jasnej opozycji do siebie nawzajem.
Także odkrycie podwójnego życia założyciela wspólnoty zakonnej

Legionistów Chrystusa Marciala Maciela Degollado wstrząsnęło Koś
ciołem. Zarzuty o molestowanie przeciwko zmarłemu w roku 2008
w USA Macielowi były znane w Rzymiejuż od lat. Towarzyszka życia
Maciela przyznała, że jest matką dwojga wspólnych dzieci. W Mek
syku słychać już głosy, że publiczne przeprosiny Legionistów Chry
stusa nie wystarczają i że zakon musi zostać rozwiązany.
Niestety, docieraliśmy do tych spraw bardzo powoli i zbyt późno.

Były dobrze ukryte i dopiero około roku 2000 zyskaliśmy kon
kretne punkty zaczepienia. Trzeba było jednoznacznych świa
dectw, aby rzeczywiście mieć pewność, że zarzuty są słuszne.
Marcial Maciel pozostaje dla mnie postacią tajemniczą.
Z jednej strony jego życie, jak teraz już wiemy, sytuuje się
poza moralnością - życie awanturnicze, dziwaczne, przegrane.
Z drugiej strony widzimy jego dynamizm i siłę, dzięki której
zbudował wspólnotę Legionistów.
Tymczasem nakazaliśmy przeprowadzić wizytację apostol
ską i wyznaczyliśmy delegata, który z grupą współpracowni
ków przygotuje konieczne reformy. Jest oczywiście parę popra
wek do przeprowadzenia, ale zasadniczo wspólnota jest zdrowa.
Jest w niej wielu młodych ludzi, którzy z zapałem chcą służyć
wierze. Nie wolno zniszczyć tego zapału. Mimo fałszu założy
ciela wielu zostało ostatecznie wezwanych do dobrego. To jest
niezwykłe, owa sprzeczność, to, że tak zwany fałszywy prorok
może mieć pozytywne oddziaływanie. Tym młodym ludziom
trzeba na nowo dodać odwagi. Potrzeba nowej struktury, żeby

nie wpadli w pustkę, lecz dobrze prowadzeni dalej mogli służyć
Kościołowi i ludziom.
Przypadku Maciela nie można z niczym porównać. Oprócz tego

jednak wszędzie jest wielu księży, którzy albo w tajemnicy, albo
za wiedzą swojej wspólnoty lub nawet przełożonych Kościoła żyją
w związkach przypominających małżeństwo. Skandal staje się
większy, gdy dzieci z tych związków są odsyłane do przytułków,
a Kościół płaci alimenty.
Tak być nie może. Wszystko, co jest kłamstwem i zatajaniem,

musi zostać usunięte. Ciągle zdarzają się w historii Kościoła
okresy, w których występują tego typu sytuacje i rozpowszech
niają się właśnie wtedy, gdy sprzyja temu ogólny duchowy
klimat. Naturalnie jest to szczególnie pilne wyzwanie dla nas
wszystkich. Gdy jakiś ksiądz żyje z kobietą, trzeba sprawdzić,
czy jest w tym obecna prawdziwa wola zawarcia małżeństwa
i czy mogliby stworzyć dobrą rodzinę. Jeśli tak jest, muszą
pójść tą drogą. Jeśli chodzi tylko o moralną słabość i nie ma
między nimi prawdziwej wewnętrznej więzi, trzeba spróbować
znaleźć drogę do uzdrowienia jego i jej. W każdym razie należy
się zatroszczyć, aby dzieciom - bo one są dobrem o najwyższej
randze - działa się sprawiedliwość i aby otrzymały potrzebne
im spójne wychowanie.
Podstawowym problemem jest uczciwość. Drugim jest szacu
nek do prawdy o tych dwojgu ludziach i o dzieciach, konieczny,
aby znaleźć właściwe rozwiązanie. Trzecim: Jak możemy
znowu wychować do celibatu młodych ludzi? Jak możemy
wspierać księży, aby tak żyli celibatem, aby mógł on być zna
kiem w tym zagmatwanym świecie, w którym przecież nie
tylko celibat, ale też małżeństwo przeżywa poważny kryzys?
52 Znaki czasu
Wielu uważa, że monogamiczne małżeństwo już w zasadzie nie

istnieje. To wielkie wyzwanie, aby wspierać i na nowo przepra
cowywać zarówno celibat, jak i małżeństwo. Monogamiczne
małżeństwo to fundament, na którym wspiera się cywilizacja
Zachodu. Gdy ono ulega zniszczeniu, pęka także to, co istotne
w naszej kulturze.
Skandal seksualnych nadużyć mógłby nas poprowadzić do pyta

nia o przypadki nadużycia innego rodzaju. Na przykład naduży
cia władzy. Nadużycia relacji. Nadużycia władzy wychowawczej.
Nadużycia własnych zdolności. W greckiej starożytności tragedia
powinna wzbudzić u widzów wstrząs, wywołać efekt oczyszczający,
który sprawi, że na nowo przemyślą swoje życie. Dopiero katharsis
czyni ludzi gotowymi do zmiany ich mocno ugruntowanych sposo
bów działania. Czy obecny kryzys Kościoła nie może stać się tego
rodzaju nową szansą?
Tak myślę. Już wspomniałem, że Rok Kapłański, który upły

nął zupełnie inaczej, niż przewidywaliśmy, miał właśnie takie
oczyszczające działanie. Także świeccy docenili na nowo kapłań
stwo, znowu zaczęli je widzieć w jego pozytywnym wymiarze,
i to właśnie szczególnie poprzez jego zagrożenia i trudności.
To katharsis jest dla nas wszystkich wezwaniem, dla całego
społeczeństwa, ale przede wszystkim oczywiście dla Kościoła,
aby na nowo uznać podstawowe wartości, ujrzeć czyhające
na nas niebezpieczeństwa, które bardzo poważnie zagrażają
nie tylko księżom, lecz także wszystkim. Wiedza o zagroże
niach i o zniszczeniu moralnej struktury naszego społeczeń
stwa powinna być wezwaniem do oczyszczenia. Musimy na
nowo zrozumieć, że nie wolno nam po prostu żyć tak, jak nam
się podoba, że wolność nie oznacza dowolności i że jest rzeczą
ważną uczyć się wolności, która jest odpowiedzialnością.
Globalna katastrofa
Kryzys Kościoła to jedna rzecz, kryzys wywołany sekularyzacją to

rzecz druga. Pierwszy kryzys może jest wielki, ale drugi przypomina
/
coraz bardziej globalną katastrofę.

Przez zmiany klimatyczne rozszerza się obszar terenów tropikal
nych, podnosi się poziom oceanów. Bieguny topnieją, dziury ozonowe
nie zmniejszają się. Jesteśmy świadkami takich tragedii, jak wyciek
ropy w Zatoce Meksykańskiej, pożary wielkich obszarów, nieporów
nywalnych z niczym powodzi, niespodziewanych fal upałów i okre
sów długotrwałej suszy. Sekretarz generalny Narodów Zjednoczonych
Ban Ki-moon już w listopadzie 2007 roku przed Zgromadzeniem
ONZ, określając stan planety Ziemi, uznał, że jest ona „ekstremalnie
zagrożona". Komisja Narodów Zjednoczonych stwierdziła, że ludz
kości pozostaje już niewiele dziesięcioleci do osiągnięcia point of no
return (punktu, z którego nie ma odwrotu). Liczni eksperci uważają
nawet, że już został osiągnięty ten etap, w którym jest za późno, aby
własnymi sitami uporać się z problemami stechnicyzowanego świata.
„Bóg widział, że wszystko, co stworzył, było bardzo dobre" - czy
tamy w Księdze Rodzaju. Przerażające, co od tamtego czasu stało się
z tą piękną planetą.
54 Znaki czasu
Pytanie brzmi: Czy Ziemia po prostu nie wytrzymuje ogromnego

potencjału rozwojowego naszego gatunku? Być może nie jest ona
przystosowana do tego, abyśmy mogli tutaj zostać na stale? Czy
też to my popełniamy jakieś błędy?
To, że nie zostaniemy tu na wieczność, mówi nam zarówno

Pismo Święte, jak i nasze doświadczenie. Na pewno jednak
popełniamy także błędy. Myślę, że ujawnia się tu problematycz-
ność pojęcia postępu. Nowożytność poszukiwała swojej drogi
pod znakiem postępu i wolności, które były pojęciami podsta
wowymi. Czym jest jednak postęp? Dzisiaj widzimy, że może
on być też niszczycielski. Dlatego musimy zastanawiać się, jakie
należy przyjąć kryteria, aby postęp był rzeczywiście postępem.
Idea postępu miała początkowo dwa aspekty. Jednym z nich
był postęp wiedzy. Rozumiano przez to postęp w ujmowa
niu rzeczywistości. Dokonało się to w niesamowitym stopniu
poprzez połączenie matematycznego obrazu świata i ekspery
mentu. Dzięki temu możemy dziś rekonstruować DNA, struk
turę życia, i w ogóle strukturę całej rzeczywistości - aż do
tego stopnia, że możemy ją częściowo nadbudowywać, a nawet
zacząć samodzielnie konstruować życie. Wraz z postępem poja
wiły się też nowe możliwości dla ludzi.
Podstawową zasadą było: Postęp jest wiedzą.
A wiedza jest władzą. To znaczy, że gdy coś poznam, to mogę

tym też dysponować. Wiedza przyniosła ze sobą władzę, ale
w taki sposób, że możemy teraz własną mocą zniszczyć ten
świat, który - jak nam się wydaje - całkowicie poznaliśmy. Staje
się jasne, że w dotychczasowym rozumieniu pojęcia postępu
jako połączenia wiedzy i władzy brakuje istotnego elementu,
a mianowicie aspektu dobra. Oto jest pytanie: Czym jest dobro?
4. Globalna katastrofa 55
Dokąd wiedza ma prowadzić władzę? Czy chodzi tylko o to,

aby móc nad czymś panować, czy też trzeba postawić pyta
nie o wewnętrzne kryteria, o to, co jest dobre dla ludzi, co
jest dobre dla świata? Właśnie to, jak myślę, nie dokonało się
w wystarczającej mierze. Przez to w dużym stopniu w gruncie
rzeczy zaniedbany został aspekt etyczny, rozumiany również
jako odpowiedzialność przed Stwórcą. Gdy bowiem władza jest
napędzana tylko wiedzą, ten rodzaj postępu staje się rzeczywi
ście niszczycielski.
*
Z jakimi konsekwencjami się to wiąże?
Trzeba zdobyć się dzisiaj na wielki rachunek sumienia. Czym jest

rzeczywiście postęp? Czy jest nim to, że mogę coś zniszczyć?
Jest nim to, że mogę sam wytwarzać, selekcjonować i niszczyć
ludzi? Jak można nad nim w sposób ludzki i etyczny pano
wać? Trzeba przemyśleć na nowo nie tylko kryteria postępu.
Obok wiedzy i postępu chodzi także o inne podstawowe pojęcie
nowożytności: o wolność, która jest rozumiana jako wolność
robienia wszystkiego.
Wyłania się z tego myślenia roszczenie do tego, by wiedza nie
podlegała żadnym ograniczeniom. Co leży w naszym zasięgu,
to powinniśmy też móc uchwycić. Wszystko inne byłoby prze
ciwko wolności.
Czy to prawda? Nie sądzę. Widzimy, że władza człowieka
wzrosła w nadzwyczajny sposób. Wraz z nią nie rośnie jednak
etyczny potencjał ludzkości. Ten brak równowagi odzwierciedla
się dzisiaj w obawie przed postępem, któremu nie towarzyszy
moralna refleksja. Podstawowe pytanie brzmi: Jak można sko
rygować pojęcie i fakt postępu i jak można nad nim pozytywnie
od wewnątrz zapanować? Dlatego konieczne jest tutaj szeroko
zakrojone przemyślenie fundamentów.
56 Znaki czasu
Jak trudno jest zmienić kryteria postępu, wyraźnie unaoczniła Konfe

rencja Klimatyczna w Kopenhadze w grudniu 2009. Siedemnastu lat
potrzebowały rządy tego świata od pierwszego spotkania w Rio do
tego decydującego szczytu, który naukowcy, działacze na rzecz obrony
środowiska i politycy uznali za jedną z najważniejszych konferencji
w historii. Podstawą był wynik badań więcej niż tysiąca naukowców,
którzy na zlecenie powołanego przez ONZ Międzyrządowego Zespołu
do spraw Zmian Klimatu (w skrócie IPCC) wyliczyli, że globalne tem
peratury, licząc od zaraz, mogą wzrosnąć maksymalnie o dwa stopnie.
Przy dalszym wzroście ocieplenia klimat załamie się nieodwracalnie.
Kompromisowy projekt z Kopenhagi nie zawiera jeszcze nawet
konkretnych kierunków. Granica dwóch stopni została już na pewno
przekroczona. Konsekwencjami tego są burze, powodzie, zniszczone
uprawy. Czy ten wynik nie utwierdza w swoim przekonaniu tych
wszystkich, którzy uważają ludzkość po prostu za niezdolną do
przeciwstawienia się we wspólnym wysiłku takiemu zagrożeniu jak
zmiany klimatyczne?
To rzeczywiście jest wielki problem. Co możemy zrobić? Wobec

zagrażającej katastrofy już właściwie wszędzie jest obecne prze
konanie, że musimy podjąć wybór natury moralnej. Istnieje
także mniej lub bardziej rozpowszechniona świadomość global
nej odpowiedzialności, czyli świadomość tego, że etyka nie może
dotyczyć jedynie własnej grupy lub własnego narodu, ale musi
uwzględniać całą ziemię i wszystkich ludzi.
Istnieje więc w tym moralnym rozpoznaniu pewien poten
cjał. Ale przełożenie tego na polityczną wolę i konkretne dzia
łania staje się niemożliwe z powodu braku gotowości do zre
zygnowania z czegokolwiek. Musiałoby to być uwzględnione
w narodowych budżetach i w końcu obciążać pojedynczych
ludzi, przy czym znowu oznaczałoby to zróżnicowane ciężary
dla poszczególnych grup.
Wyraźnie zatem widać, że wola polityczna nie może być sku

teczna, jeśli w całej ludzkości - a przede wszystkim dotyczy to
głównych reprezentantów rozwoju i postępu - nie będzie nowej,
pogłębionej moralnej świadomości oraz gotowości do wyrze
czeń, która jest konkretna i nada dodatkową wartość życiu
każdej jednostki.
Pytanie brzmi zatem: W jaki sposób wielka moralna wola,
którą wszyscy podzielają i której wszyscy pragną, może prze
kształcić się w osobistą decyzję? Dopóki to nie nastąpi, polityka
pozostanie bezsilna. Kto więc może sprawić, że ta powszechna
świadomość stanie się czymś osobistym? Jedynie taka instancja,
która dotyka sumień, która jest bliska każdej pojedynczej oso
bie i która wzywa nie tylko do widowiskowych uroczystości.
Jest to wyzwanie dla Kościoła. Został on tutaj obarczony
nie tylko wielką odpowiedzialnością, ale także, powiedział
bym, jedyną nadzieją. Kościół jest bowiem na tyle bliski sumie
niu wielu ludzi, że może nakierować ich na podjęcie pewnych
wyrzeczeń i ukształtować w duszach fundamentalne postawy.
Filozof Peter Sloterdijk, odnosząc się do sprawy globalnych wyzwań,

powiedział: „Ludzie są ateistami przyszłości. Nie wierzą w to, co
wiedzą, nawet gdy się im w ścisły sposób udowodni, co musi przyjść".
Teoretycznie raczej w to wierzą. Ale mówią sobie: mnie to już

nie będzie dotyczyć. Mojego życia w każdym razie zmieniać nie
będę. A mamy tu do czynienia nie tylko z indywidualnymi ego-
izmami, które są trudne do pogodzenia, ale także z egoizmami
całych grup ludzi. Przyzwyczajono się do pewnego sposobu
życia i gdy jest on zagrożony, wtedy w naturalny sposób się
go broni. Za mało widzi się też przykładów, jak ma konkretnie
wyglądać rezygnacja z czegoś.
58 Znaki czasu
Z tego punktu widzenia wspólnoty zakonne mają znaczenie

egzemplaryczne. Mogą one na swój sposób wskazać własnym
przykładem, że styl życia oparty na racjonalnym, moralnym
wyrzeczeniu jest całkowicie możliwy do praktykowania i nie
oznacza to koniecznie odrzucenia możliwości, które niosą ze
sobą nasze czasy.
Jeśli chodzi o dobry przykład, to okazuje się, ze państwo nie staje

na wysokości zadania. Rządy zwiększają dziś zadłużenie w nie
słychanej nigdy skali. Jeden jedyny kraj, Niemcy, wypłacił bankom
w roku 2010 nie mniej niż 43,9 miliarda euro na samą spłatę odse
tek długów; wszystko dlatego, że przy całym naszym bogactwie i tak
żyliśmy ponad stan. Tylko same te odsetki wystarczyłyby na zakup
środków żywnościowych dla wszystkich dzieci w krajach rozwija
jących się na cały rok.
Na całym świecie od rozpoczęcia kryzysu długi państw wzros
ły o 45 procent i osiągnęły poziom ponad 50 bilionów dolarów. To
liczby niewyobrażalne, sytuacja, która jeszcze nigdy nie miała miej
sca. Same kraje członkowskie Unii Europejskiej biorą w roku 2010
ponad 800 miliardów euro nowych kredytów. Zadłużenie w budżecie
USA to około 1,56 biliona dolarów, najwyższe w całej historii. Pro
fesor Harvardu Kenneth Rogojf mówi w związku z tym, że nie ma
już normalności, a jedynie jej złudzenie. Jest jasne, że nadchodzące
pokolenia będą obciążone gigantycznymi długami. Czyż nie jest to
także niesamowicie poważny problem moralny?
Oczywiście, bo żyjemy na koszt przyszłych pokoleń. Widać też

z tego, że żyjemy w fałszu. Żyjemy na pokaz, a wielkie kredyty są
traktowane jako coś, co nam się należy. Także w tej kwestii wszy
scy teoretycznie rozumieją, że potrzeba opamiętania, rozpoznania
na nowo, co rzeczywiście jest możliwe, co można zrobić, a co zro
bić wolno. Ale mimo wszystko nie przenika to do ludzkich serc.
W związku z samymi tylko planami finansowymi niezbędny

jest globalny rachunek sumienia. Kościół próbował w tę sprawę
coś wnieść dzięki encyklice Caritas in veritate. Nie ma tam odpo
wiedzi, które rozwiązałyby wszystkie problemy. Ale jest to krok,
aby rzeczy zobaczyć z innej perspektywy, potraktować je nie
tylko od strony władzy i sukcesu, ale także z takiego punktu
widzenia, gdzie normą jest miłość bliźniego, orientowanie się
na wolę Bożą, a nie tylko na nasze pragnienia. Potrzeba tego
typu impulsów, żeby rzeczywiście mogło dojść do zmiany
w świadomości.
Problem zniszczenia środowiska został przez nas rozpoznany. Jed

nak to, że warunkiem ratowania go jest ratunek naszej duchowej
warstwy ozonowej, a szczególnie ochrona naszych duchowych lasów
tropikalnych, wydaje się przenikać do naszej świadomości bardzo
powoli. Czy nie powinniśmy już od dawna pytać: Co jest z zanie
czyszczaniem myślenia, co z brudzeniem naszych dusz? Wiele
z tego, co dopuszczamy do siebie z medialno-komercyjnej kultury,
odpowiada w gruncie rzeczy toksycznym ładunkom, które prawie
z konieczności muszą prowadzić do duchowego zatrucia.
Nie można przeoczyć, że istnieje zatrucie myślenia, które już

z góry wprowadza nas w fałszywą perspektywę. Uwolnienie
nas od tego za pomocą prawdziwego nawrócenia, by użyć tu
tego fundamentalnego dla wiary chrześcijańskiej słowa, jest jed
nym z tych wyzwań, których oczywistość stała się powszechnie
dostrzegalna. W naszym świecie nakierowanym na naukowość
i nowoczesność takie pojęcia nie mają już znaczenia. Nawróce
nie na Bożą wolę, która ukazuje nam drogę, uważa się za sta
romodne i przestarzałe. Powoli staje się, jak myślę, widoczne, że
coś w tym jednak jest, gdy mówimy, że trzeba nam na nowo
się nawrócić.
60 Znaki czasu
Przeorysza i lekarka Hildegarda z Bingen podsumowała te zależ

ności już przed dziewięciuset laty w następującej formule: „Gdy
człowiek grzeszy, cierpi kosmos". Problemy aktualnego historycz
nego momentu - pisze Wasza Świątobliwość w swojej książce Jezus
z Nazaretu - to konsekwencje tego, że Bóg nie jest już słyszany. Na
innym miejscu mówi Wasza Świątobliwość nawet o „wygaszaniu
światła pochodzącego od Boga".
Dla wielu osób praktyczny ateizm jest dzisiaj norm alnym

sposobem życia. Myśli się, że istnieje być może coś lub ktoś,
kto przed wszystkimi czasami poruszył świat, ale nas to nie
obchodzi. Gdy takie podejście staje się ogólnym projektem na
życie, wolność nie ma już żadnych ram, wszystko jest możliwe
i dozwolone. Dlatego tak pilną rzeczą jest postawienie na nowo
w centrum naszego myślenia pytania o Boga. Nie chodzi przy
tym o Boga, który jakoś tam istnieje, ale o Boga, który nas zna,
który do nas mówi i który nas obchodzi - i który także jest
naszym Sędzią.
Dyktatura relatywizmu
Brytyjski pisarz Aldous Huxley w swojej powieści z roku 1932 pod

tytułem Nowy wspaniały świat przepowiedział, że fałszerstwo
będzie elementem określającym czasy nowoczesne. W fałszywej rze
czywistości z jej fałszywymi prawdami - lub nawet przy całkowi
tym braku prawdy - nic nie jest już w końcu ważne. Nie ma żadnej
prawdy, nie ma żadnego solidnego punktu oparcia.
Faktycznie prawda jest traktowana jako zbyt subiektywne poję-
cie, aby dało się z niej jeszcze wyciągnąć powszechnie obowiązującą
normę. Rozróżnienie prawdziwego i nieprawdziwego wydaje się już
nie obowiązywać. W pewnym stopniu wszystko podlega pertrak
tacjom. Czy to jest ten relatywizm, przed którym tak stanowczo
ostrzega Wasza Świątobliwość?
Powszechnie wiadomo, że pojęcie prawdy stało się podejrzane.

Oczywiście jest faktem, że zbyt często było ono nadużywane.
W imię prawdy dochodziło do nietolerancji i okrucieństwa. Stąd
też obawy, gdy ktoś mówi: to jest prawda, albo nawet: ja mam
prawdę. Nigdy jej nie mamy, najwyżej ona ma nas. Nikt nie
zaprzeczy, że z pretensjami do prawdy należy być ostrożnym
62 Znaki czasu
i przezornym. Pozbyć się jej jednak jako nieosiągalnej - to w isto

cie działanie niszczycielskie.
Duża część dzisiejszych filozofii obstaje przy tym, że czło
wiek nie jest zdolny do poznania prawdy. Ale zgodnie z tym
punktem widzenia nie byłby także zdolny do etosu. Wtedy nie
miałby żadnych norm i trzeba by było tylko uważać, jak się
znośnie urządzić, a jedynym liczącym się kryterium stałaby
się opinia większości. Jak niszczycielskie mogą być większości,
pokazała w wystarczający sposób historia, chociażby w takich
systemach jak nazizm czy marksizm, które szczególnie stały
w opozycji do prawdy.
„Powstaje dyktatura relatywizmu - oświadczył Wasza Świąto

bliwość w swojej mowie na otwarcie konklawe - który nie uznaje
niczego za ostateczne i jako jedyną normę traktuje własne ja i jego
pragnienia”.
Dlatego musimy mieć odwagę, aby powiedzieć: Tak, człowiek

musi szukać prawdy; jest do tego zdolny. Oczywiście, prawda
potrzebuje kryteriów, które mogłyby ją zweryfikować i sfalsy-
fikować. Musi także iść w parze z tolerancją. Prawda wskazuje
nam jednak na stałe wartości, które ludzkość uczyniły wielką.
Dlatego trzeba na nowo uczyć się pokory i w niej się ćwiczyć,
aby uznać prawdę i pozwolić, aby ona była normatywna.
Zasadniczą treścią Ewangelii według świętego Jana jest
przesłanie, że prawda panuje nie przez przemoc, ale swoją
wewnętrzną mocą: Jezus wyznaje przed Piłatem, że jest P r a w d ą
i Świadkiem prawdy. Nie broni prawdy legionami, ale czyni ją
widoczną i skuteczną przez własną mękę.
W coraz bardziej zrelatywizowanym świecie nowe pogaństwo coraz

skuteczniej przejmuje władzę nad myśleniem i działaniem ludzi. Od
5. Dyktatura relatywizmu 63
dawna widać wyraźnie, że obok Kościoła nie pojawia się tylko pusta
przestrzeń, jakaś próżnia, ale powstaje cośjak anty-Kościół. Papież
w Rzymie już tylko dlatego jest godny potępienia, pisze pewna nie
miecka gazeta, że swoimi poglądami „występuje przeciwko religii”,
która dzisiaj „panuje w tym kraju", a mianowicie jest to „religia
świecka". Czy nie powstał jakiś nowy Kulturkampf, jak analizuje to
Marcello Pera? Były przewodniczący włoskiego senatu mówi o „sze
roko zakrojonej walce laicyzmu z chrześcijaństwem".
Szerzy się na nowo nietolerancja - to całkiem wyraźne. Istnieją

ustalone normy myślenia, które mają być narzucone wszyst
kim. Są one ogłaszane w formie tak zwanej negatywnej toleran
cji. Dobrym przykładem jest stwierdzenie, że z powodu nega
tywnej tolerancji nie może być znaku krzyża w budynkach
publicznych. W gruncie rzeczy przeżywamy w ten sposób znie
sienie tolerancji, gdyż to oznacza, że religia, że wiara chrześci
jańska nie może wyrażać się w sposób widzialny.
Gdy na przykład w imię tolerancji chce się zmusić Kościół
katolicki do tego, aby zmienił swoje poglądy na temat homosek
sualizmu czy święceń kobiet, to znaczy, że Kościół nie może już
zachować swojej tożsamości i że jakaś abstrakcyjna negatywna
religia staje się tyrańską normą, za którą musi podążać każdy.
Mamy wtedy do czynienia z pozorną wolnością - nazywaną tak
tylko dlatego, że jest wyzwoleniem od tego, co było wcześniej.
W rzeczywistości jednak rozwój ten coraz wyraźniej prowa
dzi do nietolerancyjnego roszczenia nowej religii, która zgłasza
pretensje do powszechnej obowiązywalności, gdyż jest rozumna,
co więcej, jest nawet samym rozumem, który wszystko wie
i dlatego też nadaje ramy mające być normą dla wszystkich.
Prawdziwym zagrożeniem, przed jakim stoimy, jest usuwa
nie tolerancji w imię tolerancji. Powstaje takie niebezpieczeństwo,
bo rozum - tak zwany zachodni rozum - uważa, że oto teraz
64 Znaki czasu
rozpoznał rzeczywiście to, co słuszne, i w związku z tym rości

sobie prawo do totalnego obowiązywania, ale roszczenie to
jest przecież przeciwne wolności. Myślę, że musimy to bardzo
dobitnie przedstawiać. Nikt nie jest zmuszany, aby być chrześ
cijaninem. Ale też nie wolno nikogo zmuszać, aby żył „nową
religią", jedyną zdolną do nadawania norm i jedyną obowiązu
jącą całą ludzkość.
Agresję, z którą występuje ta nowa religia, opisuje „Der Spiegel"

jako „krucjatę ateistów". W tej krucjacie szydzi się z chrześcijań
stwa jako „urojenia Boga" i uważa religię za przekleństwo, któremu
można także przypisać odpowiedzialność za wszystkie wojny.
Wasza Świątobliwość sam mówi o „subtelnej bądź też mniej
subtelnej agresji wobec Kościoła". Także bez totalitarnych reżimów
panuje dzisiaj presja, aby myśleć tak, jak myślą inni. Ataki na
Kościół mają ukazywać, „jak ten konformizm może być prawdziwą
dyktaturą". Mocne słowa.
Ale rzeczywiście jest tak, że pewne formy zachowania i myślenia

przedstawia się jako jedyne rozumne i dlatego jedyne właściwe
ludziom. Chrześcijaństwo czuje się poddane nietolerancyjnej
presji, która najpierw je ośmiesza - jako coś przynależącego do
nurtu dziwnego, fałszywego myślenia - a następnie w ramach
pozornej rozumności chce ograniczyć przestrzeń jego życia
i działania.
Ważne, abyśmy sprzeciwiali się takim absolutnym roszcze
niom pewnych rodzajów „rozumności". Wcale nie są one bowiem
samym czystym rozumem, ale ograniczeniem rozumu tylko
do tego, co można rozpoznać za pomocą nauk przyrodniczych -
a zarazem są wykluczeniem wszystkiego, co poza to wykracza.
Oczywiście jest prawdą, że w historii wojny wybuchały z przy
czyn religijnych, że religia prowadziła do przemocy...
... ale ani Napoleon, ani Hitler, ani amerykańska armia w Wietna
mie - nikt z nich nie mial nic wspólnego z wojownikami za wiarę.
Wprost przeciwnie - właśnie przed siedemdziesięcioma laty atei
styczne systemy Zachodu i Wschodu obróciły świat w popiół; w epoce
odległej od Boga, którą amerykański pisarz Louis Begley nazwał
„szatańskim requiem".
Tym bardziej prawdziwa jest wielka siła dobra, która została

wyzwolona przez religię i jest obecna w całej historii, oświetlając
ją przez tak wielkie postacie jak Franciszek z Asyżu, Wincenty
a Paulo, Matka Teresa i tak dalej. Tymczasem nowe ideologie
doprowadziły do tego typu okrucieństwa i pogardy dla czło
wieka, który był nie do pomyślenia wcześniej, gdyż zawsze
istniał jeszcze respekt dla oblicza Bożego w człowieku. Bez tego
respektu człowiek sam ustanawia się absolutem i wszystko mu
wolno - i w ten sposób staje się tym, który niszczy.
Z drugiej strony można by było powiedzieć: państwo ze względu

na równość wszystkich musi mieć prawo usuwać religijne sym
bole z przestrzeni publicznej, także krzyż Chrystusa. Jak się w tym
odnaleźć?
Najpierw trzeba tutaj postawić pytanie: Dlaczego musi go

usuwać? Gdyby krzyż zawierał jakąś treść, która dla innych
byłaby niezrozumiała i w jakimś sensie obciążająca, usunięcie
go byłoby czymś, nad czym można byłoby się zastanowić. Ale
krzyż zawiera przesłanie, że sam Bóg jest cierpiący, że przez
cierpienie jest z nami, że nas kocha. Jest to treść, która nikogo
nie atakuje. To jedna rzecz.
Druga sprawa to oczywiście kulturowa tożsamość, na której
wspierają się nasze kraje. Pozytywnie kształtuje je ona i buduje
od wewnątrz. Tożsamość ta ciągle jeszcze tworzy pozytywne
66 Znaki czasu
wartości i podstawową formę społeczeństwa, poprzez którą

ograniczany jest egoizm i możliwa jest ludzka kultura. Powie
działbym, że nikt, nawet jeśli nie podziela owego przekonania,
nie może obrażać tego kulturowego samookreślenia społeczeń
stwa, które z niego w sposób pozytywny czerpie siłę do życia.
Nie może usuwać jego symboli.
W Szwajcarii obywatele głosowali wprawdzie nie przeciwko budo

wie meczetów, ale przeciwko budowie minaretów przy meczetach. We
Francji parlament zabronił noszenia burek. Czy chrześcijanie mogą
się z tego cieszyć?
Chrześcijanie są tolerancyjni i dlatego także innym zostawiają

ich własne samorozumienie. Jesteśmy wdzięczni, że w kra
jach położonych nad Zatoką Perską (takich jak Katar, Abu Zabi,
Dubaj, Kuwejt) są kościoły, w których chrześcijanie mogą cele
brować liturgię, i chcielibyśmy, żeby tak było wszędzie. Dlatego
jest oczywiste, że muzułmanie także u nas mogą gromadzić się
na modlitwie w meczetach.
Jeśli chodzi o burki, to nie widzę żadnego uzasadnienia
całkowitego zakazu. Mówi się, że niektóre kobiety nie noszą
burek dobrowolnie i że jest to właściwie przymus wobec kobiet.
W takiej sytuacji oczywiście można się na to nie zgadzać. Jeżeli
jednak kobiety chcą je nosić z własnej woli, nie wiem, dlaczego
miałoby się im tego zabraniać.
We Włoszech 80 procent mieszkańców to ochrzczeni katolicy. W Por

tugalii 90 procent, w Polsce także 90, na małej Maicie -1 0 0 procent.
W Niemczech ciągłe więcej niż 60 procent ludności należy do które
goś z dwóch głównych Kościołów chrześcijańskich (katolickiego lub
ewangelickiego), znaczna dalsza część do innych wspólnot chrześ
cijańskich. Zachodniochrześcijańska kultura jest bez wątpienia
podstawą sukcesu i dobrobytu Europy - niemniej większość znosi

dzisiaj sytuację bycia zdominowaną przez poglądy mniejszości.
Osobliwa, by nie powiedzieć, schizofreniczna, sytuacja.
Widać w tym problematykę wewnętrzną. Na ile bowiem ludzie

należą jeszcze do Kościoła? Z jednej strony chcą do niego należeć,
nie chcą stracić tego fundamentu. Z drugiej strony są przecież
wewnętrznie uformowani przez nowoczesny sposób myślenia. Jest
to nieugruntowane przemieszanie zasadniczej woli bycia chrześ
cijaninem z nowym światopoglądem, który naznacza całe życie.
Stąd pozostaje pewien rodzaj schizofrenii, podzielona egzystencja.
Musimy się o to troszczyć, żeby te obydwa elementy wza
jemnie się dopełniały, o ile oczywiście da się je ze sobą pogodzić.
Bycie chrześcijaninem nie może oznaczać przywdziania archa
icznego kostiumu, trzymania się go kurczowo i w pewnym
stopniu życia o b o k nowoczesności. Bycie chrześcijaninem jest
już samo w sobie czymś żywym, czymś nowoczesnym, co
całą nowoczesność formuje i kształtuje - w tym sensie jest ona
prawdziwie obejmowana przez chrześcijaństwo.
Potrzebny jest tutaj wielki wysiłek duchowy, co ostatnio wyra
ziłem przez założenie Papieskiej Rady do spraw Nowej Ewangeliza
cji. Ważne jest, że próbujemy tak żyć i myśleć po chrześcijańsku,
aby przyjmować to, co dobre i słuszne w nowoczesności - a zara
zem odcinać się i odróżniać od tego, co staje się antyreligią.
Na dobrą sprawę Kościół katolicki jest największą organizacją na

świecie, z dobrze funkcjonującą, centralnie zorganizowaną glo
balną siecią. Ma on 1,2 miliarda członków, ponad 4 tysiące bisku
pów, 400 tysięcy księży, miliony zakonników i zakonnic. Posiada
tysiące uniwersytetów, klasztorów, szkół, instytucji społecznych.
Jest w krajach takich jak Niemcy drugim po państwie najwięk
szym pracodawcą. Jest nie tylko znakiem jakości z niewzruszonymi
68 Znaki czasu
zasadami, lecz ma także własną tożsamość - z własnym kultem,

z własną etyką, z Eucharystią, najświętszą ze świętych. A poza tym:
jest on uprawomocniony całkowicie „od góry" i może o sobie samym
twierdzić: My jesteśmy oryginałem, my jesteśmy strażnikami skarbu.
Nie da się już właściwie osiągnąć więcej. Czy niejest dziwne, lub czy
nawet nie jest skandalem, że Kościół nie robi o wiele więcej z tym
nieporównywalnym z niczym potencjałem?
O to musimy się oczywiście pytać. To jest zderzenie dwóch

duchowych światów, świata wiary i świata sekularyzacji.
Pytanie brzmi: W czym sekularyzacja ma rację? Gdzie więc
wiara musi się dostosować do form i kształtów współczesno
ści - a gdzie musi stawić opór? Te wielkie zmagania przenikają
dzisiaj cały świat. Biskupi z krajów Trzeciego Świata mówią
mi: Także u nas jest sekularyzacja i współegzystuje z całkowicie
archaicznymi sposobami życia.
Rzeczywiście często pojawia się pytanie, jak to możliwe, że
chrześcijanie, którzy osobiście są wierzącymi ludźmi, nie mają
siły, aby mocniej oddziaływać swoją wiarą na politykę. Przede
wszystkim musimy próbować sprawiać, aby ludzie nie tracili
Boga sprzed oczu, aby rozpoznali posiadany przez siebie skarb,
a potem aby sami, mocą własnej wiary, przystępowali do zma
gania się z sekularyzacją i potrafili przeprowadzić rozeznawanie
duchów. Ten ogromnie ważny proces jest właściwą, wielką misją
obecnego czasu. Możemy tylko mieć nadzieję, że wewnętrzna
moc wiary, która jest obecna w ludziach, będzie działać potęż
nie także publicznie, przez co również na zewnątrz ukształtuje
myślenie, i że społeczeństwo nie stoczy się w przepaść.
Czy można by było wyjść z takiego założenia, że chrześcijaństwo

po dwóch tysiącach lat po prostu się wyczerpało, tak jak w historii
cywilizacji wyczerpały się inne wielkie kultury?
Jeśli się poprzestanie na powierzchownej obserwacji przeprowa

dzanej jedynie z perspektywy świata zachodniego, można by
było tak myśleć. Gdy jednak spojrzy się dokładniej, tak jak ja
dzięki wizytom biskupów z całego świata i dzięki wielu innym
spotkaniom, to widać, że w chrześcijaństwie rozwijają się obec
nie całkiem nowe twórcze siły.
Na przykład w Brazylii mamy do czynienia z jednej strony
z silnym wzrostem sekt, które często są bardzo problematyczne,
gdyż w większości obiecują tylko powodzenie, zewnętrzny suk
ces. Są też, z drugiej strony, nowe katolickie inicjatywy, dyna
mika nowych ruchów, takich jak na przykład Heroldzi Ewangelii,
młodzi ludzie, którzy są zachwyceni, że rozpoznali Chrystusa
jako Syna Bożego i chcą Go nieść światu. Jak powiedział mi arcy
biskup z Sao Paulo, w tym mieście powstają ciągle nowe ruchy.
Jest więc tam obecna siła duchowego przebudzenia i rodzi się
nowe życie.
Pomyślmy z kolei o znaczeniu Kościoła dla Afryki. Często jest
on jedynym elementem, który ciągle trw a mimo chaosu i znisz
czenia spowodowanego przez wojnę; jest jedynym schronieniem,
gdzie jest obecne człowieczeństwo, gdzie coś jest robione dla
ludzi. Kościół broni tego, aby mogło trwać życie, żeby troszczyć
się o chorych, żeby dzieci mogły się rodzić i być wychowywane.
Jest siłą życia, która ciągle na nowo inspiruje i w ten sposób
wskazuje nowe drogi.
Mniej wyraźnie, ale mimo to zauważalne jest także u nas, na
Zachodzie, przebudzenie nowych katolickich inicjatyw, które nie
są kierowane przez zbiurokratyzowaną strukturę. Biurokracja
jest wyczerpana i zmęczona. Te inicjatywy pochodzą z wnę
trza, z radości młodych ludzi. Chrześcijaństwo ukazuje być
może inne oblicze, przyjmuje także inną kulturową postać. Nie
jest placem m usztry - w światowym znaczeniu - gdzie rządzą
inni. Jest życiową siłą, bez której także inne rzeczy nie mogłyby
70 Znaki czasu
się ostać. Dlatego ja, w związku z tym, co sam mogę zobaczyć

i przeżyć, jestem optymistą i myślę, że chrześcijaństwo stoi
przed epoką nowego dynamizmu.
Czasami ma się jednak wrażenie, że swoistym prawem naturalnym

jest zdobywanie na nowo przez pogaństwo każdej przestrzeni, zara
stanie każdej powierzchni, która wcześniej przez chrześcijaństwo
została wykarczowana i zurbanizowana...
Jest doświadczeniem wszystkich epok to, że ze względu na

grzeszną strukturę człowieka pogaństwo ma ciągle do niego
dostęp i się w nim odradza. Potwierdza się prawda o grzechu
pierworodnym. Ciągle na nowo człowiek odpada od wiary, chce
być znowu tylko sam, staje się poganinem w najgłębszym sen
sie tego słowa.
Ale też ciągle na nowo ukazuje się w człowieku Boża obecność.
To jest to zmaganie, które przenika całą historię. Jak powiedział
święty Augustyn: Historia świata jest walką pomiędzy dwoma
rodzajami miłości: miłością do siebie samego - aż do zniszczenia
świata; i miłością do innych - aż do rezygnacji z siebie samego.
Ta zawsze widoczna walka trw a także w naszych czasach.
6
Czas nawrócenia
Na początku trzeciego tysiąclecia ludy Ziemi przeżywają przełom

o dotychczas niewyobrażalnej skali - ekonomiczny, ekologiczny, spo
łeczny. Naukowcy widzą najbliższe dziesięciolecie jako czas decydu
jący o przetrwaniu planety.
Ojcze Święty, sam Wasza Świątobliwość skierował w styczniu
2010 roku do dyplomatów w Rzymie następujące dramatyczne
słowa: „Nasza przyszłość i los naszej planety są w niebezpieczeń
stwie". Na innym miejscu także: Jeśli wkrótce nie uda się wspólnymi
siłami wdrożyć ZeLsadniczej zmiany, bardzo szybko okażemy się bez
radni i przybliży się scenariusz chaosu. W Fatimie kazanie Waszej
Świątobliwości przybrało prawie już apokaliptyczny ton: „Ludziom
udało się doprowadzić do powstania kręgu śmierci i strachu, którego
już nie potrafią przerwać".
Czy Wasza Świątobliwość widzi w znakach czasu zapowiedź
przełomu, który przemieni świat?
Istnieją oczywiście znaki, które wywołują przestrach, które

wzbudzają niepokój. Są także jednak i inne znaki, na któ
rych możemy się wspierać i które dają nadzieję. O scenariuszu
72 Znaki czasu
wzbudzającym przestrach i o zagrożeniach rozmawialiśmy już

obszernie. Dodałbym tu jeszcze jedno, co po wizytach biskupów
szczególnie leży mi na sercu.
Bardzo wielu biskupów, przede wszystkim z Ameryki Łaciń
skiej, mówi mi, że tam gdzie przebiegają trasy uprawy i hand
lu narkotykami - a są to duże części tych krajów - wydaje się,
jakby jakaś zła bestia opanowywała kraj i niszczyła ludzi. Myślę,
że ten narkotykowy wąż handlu i uzależnień obejmujący ziemię
jest taką siłą, o której nie zawsze mamy odpowiednie wyobraże
nie. Niszczy młodzież, niszczy rodziny, prowadzi do przemocy
i zagraża przyszłości całych krajów.
To także jest jedna z tych rzeczy, za którą odpowiedzialny jest
Zachód. To Zachód potrzebuje narkotyków i przez to tworzy
zaplecze, które musi mu ich dostarczać, co w końcu prowadzi
do wyczerpania i zniszczenia wykorzystywanych krajów. To
na Zachodzie powstała taka zachłanność na szczęście, której
nie można zaspokoić tym, co istnieje. Ucieka więc w rajskie
królestwo szatana, jeśli tak można powiedzieć, i niszczy ludzi
wokół siebie.
Do tego dochodzi kolejny problem. Zniszczenia, jakie dla
naszej młodzieży niesie ze sobą turystyka seksualna - mówią
biskupi - nie możemy sobie nawet wyobrazić. To są procesy
zniszczenia, które przekraczają wszelką miarę i które zrodziły się
z arogancji, przesytu i fałszywej wolności zachodniego świata.
Widać, że człowiek dąży do nieskończonej szczęśliwości,
chciałby osiągnąć przyjemność aż do ostatnich granic, chciałby
posiąść to, co nieskończone. Tam jednak, gdzie nie ma Boga,
nigdy mu się to nie uda. Dlatego musi on sobie sam stwarzać
to, co nieprawdziwe, tworzyć fałszywy absolut.
To jest znak czasu, który dla nas jako chrześcijan jest nie-
cierpiącym zwłoki wyzwaniem. Musimy ukazać, że nieskoń
czoność, której człowiek pragnie, może przyjść tylko od Boga,
6. Czas nawrócenia 73
że Bóg jest pierwszą koniecznością, aby móc stawić czoła udrę

kom naszych czasów i żyć w zgodzie z tym przekonaniem.
A także musimy zmobilizować wszystkie siły duszy i dobra,
żeby dobre, prawdziwe oddziaływanie przeciwstawiło się fał
szywym prądom i wpływom, aby w ten sposób krąg zła mógł
zostać powstrzymany i rozerwany.
Gdy patrzymy na wyczerpywanie się surowców, koniec starej epoki,

koniec pewnego stylu życia, stajemy się bardziej świadomi elemen
tarnej prawdy o skończoności rzeczy - także o skończoności życia
w ogóle. Wielu ludzi w znakach czasów widzi już zapowiedź cza
sów ostatecznych. To znaczy, że świat może jeszcze się całkiem nie
kończy, ale idzie w nowym kierunku. Chore społeczeństwo, w którym
jest coraz więcej problemów natury psychicznej, ma w sobie wielką
tęsknotę i pragnienie uzdrowienia i zbawienia.
Czy nie powinno się nad tym zeistanowić, czy ten nowy kierunek
nie jest związany z powrotem Chrystusa?
Ważne jest, jak to pan powiedział, że występuje pragnienie

uzdrowienia, że się znowu mniej lub bardziej rozumie, co ozna
cza zbawienie. Ludzie widzą, że egzystencja bez Boga staje się
chora i człowiek nie może tak przetrwać. Człowiek potrzebuje
odpowiedzi, której sam sobie nie może udzielić. W tym sensie
więc czas ten jest czasem adwentu, który także oferuje wiele
dobrego.
Na przykład wielkie możliwości komunikacji, które mamy
dzisiaj, mogą z jednej strony prowadzić do całkowitego wyklu
czenia wym iaru osobowego. Pływa się tylko w morzu komu
nikacyjnym, ale już nie spotyka się osób. Z drugiej strony może
to być szansa, chociażby przez to, że się nawzajem dostrzegamy,
że się spotykamy, że sobie nawzajem pomagamy, że wycho
dzimy ku sobie.
74 Znaki czasu
Tak więc wydaje mi się ważne, aby nie widzieć tylko tego,
co negatywne. Musimy wprawdzie z całą ostrością widzieć
to, co zle, ale także dostrzegać wszystkie szanse dobra, które
są obecne, wszystkie nadzieje ludzkości i nowe możliwości.
Musimy głosić konieczność przełomu, który nie może dokonać
się bez wewnętrznego nawrócenia.
Co to konkretnie oznacza?
Z nawróceniem związana jest konieczność, aby Bóg znowu

znalazł się na pierwszym miejscu. A także, aby na nowo prag
nąć wsłuchiwać się w słowa Boga, aby uznać je za coś real
nego i pozwolić im oświecać nasze życie. Musimy odważyć się
na nowo na eksperyment z Bogiem - pozwolić Mu wejść z Jego
działaniem w nasze społeczeństwo.
Ewangelia nie rozumie własnego posłania jako czegoś, co ma swoje

źródło w przeszłości i ju ż się zakończyło. Przeciwnie, obecność
i dynamika objawienia Chrystusa polega właśnie na tym, że idzie
ono niejako z przyszłości i ma decydujące znaczenie właśnie zarówno
dla przyszłości każdej jednostki, jak i dla przyszłości wszystkich.
„Drugi raz ukaże się nie w związku z grzechem - czytamy o Chry
stusie w Liście do Hebrajczyków - lecz dla zbawienia tych, którzy
Go oczekują".
Czy Kościół nie powinien dzisiaj jeszcze wyraźniej tłumaczyć,
że według Biblii znajdujemy się nie tylko w czeLsach p o Chrystusie,
lecz także, o wiele bardziej, znowu w czasach p rze d Chrystusem?
To było życzenie Jana Pawła II, aby wyraźniej ukazywać, że cze

kamy na nadchodzącego Chrystusa, że Ten, Który Przyszedł, jest
wciąż raczej Przychodzącym, a my w tej perspektywie żyjemy
wiarą skierowaną w przyszłość. Do tego przynależy wyzwanie,
aby rzeczywiście przedstawiać przesianie wiary z perspektywy

przychodzącego Chrystusa.
Często ten Przychodzący bywa przedstawiany za pomocą
prawdziwych, ale zarazem przestarzałych formuł. W kontekś
cie naszego życia one już nie przemawiają i zdarza się, że nie
są już dla nas zrozumiałe. Albo Przychodzący staje się pusty
i pozbawiony treści, albo w fałszywy sposób bywa przedsta
wiany jako ogólny moralny topos, z którego nic nie wynika
i który nic nie oznacza.
Musimy więc spróbować wypowiedzieć rzeczywiście całą
substancję wiary jako taką - ale wypowiedzieć ją na nowy spo
sób. Jürgen Habermas uważał, że ważna jest obecność teologów,
którzy potrafią tak przetłumaczyć skarb ukryty w swojej wie
rze, aby w zsekularyzowanym świecie mógł on być słowem
dla tego świata. Rozumie przez to prawdopodobnie coś innego
niż my, ale ma rację w tym, że wewnętrzny proces tłumacze
nia wielkich słów na słowa i sposób myślenia naszych czasów
nabiera wprawdzie rozpędu, ale nie osiągnął jeszcze szczęśli
wego końca. Może się to udać tylko wtedy, gdy ludzie będą żyli
Przychodzącym. Dopiero wtedy będą potrafili Go wypowiedzieć.
Wypowiedź, intelektualne tłumaczenie, zakłada tłumaczenie
egzystencjalne. Tu widać więc znaczenie świętych, którzy żyją
po chrześcijańsku obecnie i w przyszłości. Z wnętrza ich egzy
stencji przychodzący Chrystus jest możliwy do przetłumacze
nia w taki sposób, aby mógł być obecny w horyzoncie rozu
mienia zsekularyzowanego świata. Oto wielkie stojące przed
nami zadanie.
Przełom naszych czasów przyniósł ze sobą inne formy życia i filo

zofie życia, ale też inne postrzeganie Kościoła. Postępy medycznych
badań stawiają wielkie etyczne wyzwania. Także nowe uniwersum
Internetu wymaga odpowiedzi. Jan XXIII, chociaż już w podeszłym
76 Znaki czasu
wieku i chory, zajął się przełomem po obydwu wojnach światowych,

wskazując „znaki czasu", jak to nazywa w zwołującej Sobór bulli
Humanae salutis z 25 grudnia 1961.
Czy Benedykt XVI podąży tą samą drogą?
Jan XXIII uczynił wielki i niepowtarzalny gest którym powierzył

Soborowi powszechnemu sprawę nowego rozumienia słowa
wiary. Przede wszystkim Sobór stanął na wysokości zadania
i wypełnił swoją misję, a polegała ona na określeniu relacji Koś
cioła do nowoczesności i nowym zdefiniowaniu związku pomię
dzy wiarą a wartościami dzisiejszego świata. Jednak wprowa
dzić w życie to, co zostało powiedziane, a przy tym pozostać
w wewnętrznej kontynuacji wiary, jest o wiele trudniejszym
procesem niż sam sobór. Zwłaszcza że Drugi Sobór Watykański
dotarł do świata w interpretacji mediów, a nie ze swoimi teks
tami, które przeczytało bardzo niewiele osób.
Myślę, że teraz, gdy już pewne podstawowe kwestie są wyjaś
nione, naszym wielkim zadaniem jest ukazanie na nowo pierw
szeństwa Boga. Dzisiaj istotną sprawą jest, aby znowu zobaczyć,
że Bóg jest, że jest dla nas ważny i że udziela nam odpowiedzi.
A także, że jest druga strona i gdy On przestaje się liczyć, to cho
ciaż wszystko inne może być jeszcze całkiem rozsądne, jednak
wtedy człowiek traci swoją godność i swoje człowieczeństwo,
a przez to zniszczone zostaje to, co istotne. Dlatego, jak myślę,
musimy dzisiaj zaakcentować pierwszeństwo pytania o Boga.
Czy Wasza Świątobliwość myśli, że Kościół katolicki mógłby rzeczy

wiście uniknąć Trzeciego Soboru Watykańskiego?
Razem mieliśmy dwadzieścia soborów i na pewno kiedyś doj

dzie do kolejnego. W tej chwili nie widzę przesłanek dla zwo
ływania soboru. Myślę, że obecnie właściwymi instrumentami
są synody biskupów, czyli całego episkopatu, który wspólnie

poszukuje rozwiązań, spaja cały Kościół i zarazem go prowa
dzi. Pytanie, czy przyszedł już ten moment, aby zorganizować
wielki sobór, powinniśmy pozostawić przyszłości.
Obecnie potrzebujemy przede wszystkim duchowych ruchów,
dzięki którym Kościół na całym świecie, czerpiąc z doświad
czeń naszych czasów, a zarazem z wewnętrznego doświadcze
nia wiary i płynącej stąd siły, ustanowi drogowskazy i znowu
postawi w centrum kwestię obecności Boga.
Jako Następca Piotra ciągle na nowo przypomina Wasza Świątobli

wość o decydującym „planie", który miałby istnieć dla tego świata.
Nie chodzi przy tym o żaden plan A czy też inny plan B, ale o plan
Boga. „Bóg nie jest obojętny wobec historii ludzkości" - głosi Wasza
Świątobliwość i przypomina, że ostatecznie Chrystus jest „Panem
całego stworzenia i całej historii".
Karol Wojtyła miał misję - pragnął przeprowadzić Kościół katolic
ki przez próg trzeciego tysiąclecia. Jaką misję ma Joseph Ratzinger?
Powiedziałbym, że nie powinno się za bardzo kawałkować historii.

Tkamy jedno wspólne sukno. Karol Wojtyła był, można powie
dzieć, podarowany przez Boga Kościołowi w bardzo określonej,
krytycznej sytuacji, w której z jednej strony marksistowskie
pokolenie, pokolenie '68, zakwestionowało cały Zachód, a z dru
giej - rozpadł się realny socjalizm. Wśród tych kontrowersji uto
rować możliwość przebicia się do wiary i wskazać ją jako środek
i drogę - był to historyczny moment szczególnego rodzaju.
Nie każdy pontyfikat musi mieć całkiem nową misję. Teraz
chodzi o kontynuację i uchwycenie dramaturgii czasu; w nim
należy trzymać się mocno Słowa Bożego jako decydującej
instancji i równocześnie nadać chrześcijaństwu prostotę i głę
bię, bez których nie może ono działać.
Część druga
Pontyfikat
H abem us p a p a m
W historii nieczęsto tak szybko i tak jednogłośnie przebiegały

głosowania podczas wyboru papieża. Kardynał Walter Kasper
powiedział, że ju ż po pierwszych głosowaniach „sytuacja dyna
micznie zmierzała do wyboru nowego papieża". Sam Wasza Świą
tobliwość modlił się podczas konklawe aktem strzelistym znanym
z ogrodu Getsemani: „Panie, oddal to ode mnie! Masz młodszych
i lepszych".
Widzieć, jak dokonuje się to, co niemożliwe, to faktycznie szok.

Byłem przekonany, że są lepsi i młodsi. Dlaczego jednak Pan tak
ze mną postąpił, musiałem pozostawić to już Jemu samemu.
Starałem się zachować spokój, całkowicie ufając, że On będzie
mnie teraz prowadził. Powoli musiałem wdrażać się w to, co
od tej chwili miałem robić, i wszelkie plany ograniczyć tylko
do następnego kroku.
Właśnie te słowa Pana uważam za szczególnie ważne dla
całego mojego życia: „Nie troszczcie się o jutro, dosyć ma dzień
swojej biedy". Troski jednego dnia człowiekowi wystarczają,
więcej nie może on udźwignąć. Dlatego próbuję koncentrować
82 Pontyfikat
się na tym, aby uporać się z dzisiejszymi problemami, a resztę

pozostawić dniowi jutrzejszemu.
Na balkonie Bazyliki świętego Piotra mówił Wasza Świątobliwość

podczas swojego pierwszego wystąpienia drżącym głosem, że Bóg po
„wielkim papieżu Janie Pawle II" teraz wybrał „prostego, skromnego
pracownika Winnicy Pańskiej". Pocieszało Waszą Świątobliwość,
że Pan potrafi „posługiwać się także niedoskonałymi narzędziami".
Czy była to tylko zwyczajowa manifestacja papieskiej pokory?
W końcu były dobre powody, aby wybrać Waszą Świątobliwość.
Nikt poza Waszą Świątobliwością nie zajmował się jako teolog tak
otwarcie i tak intensywnie wielkimi tematami, takimi jak relaty
wizm współczesnego społeczeństwa, wewnątrzkościelne dyskusje
o reformie, rozum i wiara w czasach nowożytnej nauki. Jako prefekt
Kongregacji Nauki Wiary współkształtował Wasza Świątobliwość
poprzedni pontyfikat. Pod przewodnictwem Waszej Świątobliwości
powstał Katechizm Kościoła Katolickiego, jedno z monumental
nych dzieł ery Wojtyły.
Byłem co prawda świadomy swojej roli przewodniczącego,

ale nie robiłem nic sam, mogłem pracować w grupie. Raczej
jak jeden spośród wielu, którzy pracują razem przy zbiorach
w Winnicy Pańskiej. Może jako kierownik i koordynator pracy,
ale zarazem jako ktoś, kto nie jest stworzony do tego, aby być
pierwszym i podejmować odpowiedzialność za całość. Pozo
stało mi więc jako pocieszenie, że obok wielkich papieży muszą
być także i mali papieże, którzy wnoszą, co mogą. W tym
sensie powiedziałem to, co w tamtej chwili rzeczywiście
odczuwałem.
Wasza Świątobliwość stal dwadzieścia cztery godziny na dobę

u boku Jana Pawła II i znał Kurię jak nikt inny. Ile jednak trwało,
7. Habemus papam 83
aby Wasza Świątobliwość w pełni sobie uświadomił, jak rzeczywi

ście ogromny jest wymiar tego urzędu?
Wagę tego urzędu zauważa się bardzo szybko. Jeśli się wie, jaką
odpowiedzialność niesie ze sobą już bycie kapłanem, probosz
czem czy profesorem, łatwo sobie wyobrazić, jak wielki ciężar
spoczywa na kimś, kto odpowiada za cały Kościół. Tym bar
dziej oczywiście jest się świadomym, że nie można tego zadania
podjąć samemu. Z jednej strony trzeba liczyć na Bożą pomoc,
z drugiej - na wielu współpracowników. Drugi Sobór Waty
kański słusznie nauczał, że kolegialność jest konstytutywna dla
struktury Kościoła, a papież jest tylko pierwszym spośród wielu,
a nie kimś, kto jako władca absolutny podejmuje samodzielne
decyzje i wszystko ma robić sam.
Święty Bernard z Clairvaux napisał w XII wieku na zamówienie

papieża Eugeniusza III rachunek sumienia pod tytułem: De con-
sideratione (O rozważaniu). Bernard żywił serdeczną niechęć do
rzymskiej Kurii i kładł papieżowi na sercu przede wszystkim to, aby
był ostrożny: w gąszczu zajęć musi on odnaleźć dystans, zacho
wać ogląd całości i być zdolny do stanowczych działań przeciwko
nadużyciom, których jest wokół papieża szczególnie dużo. Przede
wszystkim powinieneś bać się tego, aby - pisze Bernard - „wobec
otaczających Cię zajęć, których liczba ciągle wzrasta i których końca
nie widzisz, Twoje serce nie stawało się coraz bardziej twarde".
Czy Wasza Świątobliwość może już czytać te rozważania przez
pryzmat własnych doświadczeń?
De consideratione świętego Bernarda to oczywiście lektura obo

wiązkowa dla każdego papieża. Jest tam wiele wspaniałych rze
czy, na przykład: „Pamiętaj o tym, że nie jesteś następcą cesarza
Konstantyna, ale następcą Rybaka".
84 Pontyfikat
Głównym akcentem jest to, co już pan zauważył: Nie popa

dać w aktywizm! Jest tak wiele do zrobienia, że można by było
bezustannie działać. A to właśnie jest błędem. Nie iść w akty
wizm oznacza zachować consideratio, perspektywę, ogląd,
dogłębne spojrzenie, czas wewnętrznego bycia z Bogiem, aby
z Nim i poprzez Niego sprawy rozważać, dostrzegać je i radzić
sobie z nimi. To, że nie można pracować nieustannie, jest samo
w sobie ważne dla każdego, na przykład dla menedżera, a więc
tym bardziej dla papieża. Wiele musi pozostawić innym, aby
zachować wewnętrzną perspektywę, wewnętrzną spójność,
dzięki której możliwe jest wejrzenie w to, co istotne.
Ma się jednak wrażenie, że papież Benedykt pracuje bez ustanku, nie

pozwala sobie na żadne przerwy.
Nie, to nie tak...
Wasza Świątobliwość jest jednym z najbardziej pracowitych, może

nawet najbardziej pracowitym spośród papieży.
W tym zawiera się medytacja, czytanie Pisma Świętego, rozmy

ślanie, co ono mi mówi. Po prostu nie można tylko pracować
nad aktami. Czytam je także, ile jestem w stanie, ale ciągle mam
przed oczyma wezwanie świętego Bernarda, by nie zatracić się
w aktywizmie.
Paweł VI napisał w swoim pamiętniku wieczorem w dzień swojego

wyboru na papieża: „Znajduję się w komnatach papieskich. Głębokie
wrażenie niepokoju i zaufania równocześnie... Teraz jest noc, mod
litwa i cisza, nie, nie ma ciszy, świat mnie obserwuje i do mnie się
wdziera. Muszę się uczyć, aby naprawdę go kochać, kochać Kościół
takim, jaki jest, i świat takim, jaki jest".
7. Habemus papam 85
Czy Wasza Świątobliwość miał także jak Paweł VI nieco począt

kowych obaw przed tłumami ludzi, wobec których musiał Wasza
Świątobliwość występować? Paweł VI rozważał nawet, aby zaprze
stać odmawiania modlitwy Anioł Pański z okien Pałacu Apostol
skiego. Napisał: „Cóż to za dziwne pragnienie, aby chcieć zobaczyć
człowieka? Staliśmy się widowiskiem".
Tak, bardzo dobrze rozumiem odczucia Pawła VI. Pytanie brzmi:

czy jest właściwe ciągle na nowo pokazywać się tłumom
i pozwalać patrzeć na siebie jak na gwiazdę? Z drugiej strony
ludzie mają silne pragnienie, aby zobaczyć papieża. Nie cho
dzi przy tym aż tak bardzo o kontakt z osobą, lecz o fizyczne
dotknięcie tego urzędu, zastępcy Świętego, tajemnicy: oto
Następca Piotra, ktoś, kto reprezentuje Chrystusa. W tym sen
sie trzeba to przyjąć, a owacji nie brać do siebie jako osobistego
komplementu.
Czy Wasza Świątobliwość odczuwa strach przed zamachem?
Nie.
Kościół katolicki jest pierwszym i największym globalnym graczem

w historii świata. Ale jak wiadomo, nie jest przedsiębiorstwem,
a papież nie jest szefem koncernu. Co odróżnia bycie papieżem od
kierowania międzynarodowym ekonomicznym imperium?
Tak, nie jesteśmy żadnym zakładem produkcyjnym, żadnym

przedsiębiorstwem nakierowanym na zysk. Jesteśmy Kościo
łem. To oznacza wspólnotę ludzi, którzy wierzą. Naszym zada
niem nie jest wyprodukowanie jakiegoś produktu ani osiągnięcie
sukcesu w obrocie towarami. Naszą misją jest życie wiarą, gło
szenie jej, a zarazem utrzymywanie w wewnętrznej łączności
86 Pontyfikat
z Chrystusem, i przez to z samym Bogiem, tej dobrowolnej

wspólnoty, która łączy wszystkie kultury, narody, epoki i nie
jest nastawiona na zdobywanie zewnętrznych profitów.
Czy byty jakieś początkowe błędy?
Prawdopodobnie. Nie mogę jednak mówić o tym szczegółowo.

Być może później popełnia się nawet więcej błędów, bo nie jest
się już tak ostrożnym.
Czy Waszej Świątobliwości nie dokuczało na początku uczucie bycia

zamkniętym? Czy papież, mówiąc kolokwialnie, nie wyrywa się
gdzieś czasem w tajemnicy?
Nie, tego nie robię. Ale że nie można już sobie pójść na wycieczkę,
odwiedzić przyjaciół, po prostu być w domu, znowu jak przed
tem w moim domu w Pentling, z moim bratem wyjść do mia
sta, iść do jakiejś restauracji, a nawet samemu coś zobaczyć - to
oczywiście jest jakaś strata. Im jednak starszy człowiek się staje,
tym mniej ma inicjatywy i o tyle też łatwiej znosi tę stratę.
Niektórzy myślą, że papież znajduje się w pewnej formie izolacji:

oddycha tylko przefiltrowanym powietrzem, nie ma prawdziwych
informacji na temat tego, co dzieje się „na zewnątrz", i wcale nie
zna trosk i potrzeb ludzi.
Nie mogę oczywiście czytać wszystkich gazet i w sposób nie

ograniczony spotykać się z ludźmi. Myślę jednak, że jest nie
wiele osób, które odbywają tyle spotkań co ja. Ważne są dla
mnie przede wszystkim spotkania z biskupami z całego świata.
To są ludzie chodzący mocno po ziemi. Nie przychodzą dlatego,
że czegoś chcą, lecz po to, aby powiedzieć mi o Kościele i o życiu
7. Habemus papam 87
w swoim kraju. Tak więc mogę w bardzo ludzki, osobisty i rea

listyczny sposób spotykać sprawy tego świata i przyglądać się
im nawet z bliższej perspektywy, niż oferuje to gazeta. W ten
sposób otrzymuję także wiele niejawnych wiadomości.
Od czasu do czasu przybywa wraz z biskupem matka, sio
stra albo ktoś z przyjaciół i chce mi powiedzieć to czy tamto. To
nie są tylko wizyty urzędowe, ale raczej odwiedziny pełne wielu
ludzkich akcentów. Oczywiście papieska wspólnota domowa
jest także dla mnie bardzo cenna. Do tego dochodzą odwiedziny
przyjaciół z dawnych lat. Podsumowując, mógłbym powiedzieć,
że nie żyję w sztucznym świecie złożonym z dworzan, lecz
w normalnym świecie dnia codziennego i poprzez wiele spotkań
przeżywam ten czas bardzo bezpośrednio i osobiście.
Czy Papież codziennie śledzi wiadomości?
To też, oczywiście.
W historii byli już papieże i antypapieże. Ale jeszcze dosyć rzadko -

albo nawet jeszcze nigdy - zdarza się, żeby było dwóch następców
Piotra, których pontyfikaty tak bardzo by się ze sobą stopiły, stały
się w pewnym stopniu jednym pontyfikatem milenijnym, jak to
właśnie się dzieje z Janem Pawłem II i Benedyktem XVI. Poprzedni
kowi Waszej Świątobliwości chodziło o błędy w globalnym rozwoju
społecznym, szczególnie na wschodzie Europy; dzisiaj akcent poło
żony jest bardziej na samym Kościele. Czy można by było powie
dzieć: to, co odróżnia Jana Pawła II od Benedykta XVI, jest też tym,
w czym obaj doskonale się uzupełniają? Jeden orał - drugi sieje?
Jeden rozpoczął - drugi wypełnia?
To chyba byłoby za wiele powiedziane. Historia idzie dalej.

Tymczasem wyrosła nowa generacja z nowymi problemami.
88 Pontyfikat
Pokolenie '68 ze swoją specyfiką ustabilizowało się i przeminęło.

Następne pokolenie, które było bardziej pragmatyczne, także
już się zestarzało.
Dzisiaj pojawia się faktycznie pytanie: Jak poradzić sobie
ze światem, który sam sobie zagraża, w którym postęp zaczął
oznaczać niebezpieczeństwo? Czy nie powinniśmy powrócić
do Boga? Pytanie o Boga jest przez nowe pokolenie formuło
wane znowu inaczej. Także nowe kościelne pokolenie jest inne,
nastawione bardziej pozytywnie niż pokolenie ukształtowane
w duchu przełomu lat siedemdziesiątych.
Wasza Świątobliwość został wybrany, aby poświęcić się wewnętrz

nemu odnowieniu Kościoła. Miało to być „zabezpieczenie, że Słowo
Boże zostanie przyjęte w swojej wielkości i będzie na nowo rozbrzmie
wać swoją czystością - tak że nie będzie ono niszczone przez ciągłe
zmiany mody". W książce Waszej Świątobliwości Jezus z Nazaretu
oznacza to: „Oczyszczenie - Kościół zawsze go potrzebuje. Potrzebne
jest także każdej jednostce (...); co wyrosło nad miarę, musi wró
cić do prostoty i ubóstwa samego Pana"*. Wśród przedsiębiorców
powiedziałoby się: Z powrotem do źródła, do pierwotnego pomysłu!
Co konkretnie oznacza to wewnętrzne odnowienie dla sprawowania
rządów przez Waszą Świątobliwość?
To oznacza odnaleźć te niepotrzebne i zbyteczne elementy, które

gdzieś się nagromadziły, a z jednocześnie - wdrażać to, dzięki
czemu może się lepiej udawać robić rzeczy najistotniejsze, aby
śmy rzeczywiście słyszeli Słowo Boże, nim żyli i mogli je w tych
czasach przepowiadać.
Rok Pawła i Rok Kapłański to dwie próby nadania impul
sów w tym kierunku. Zwrócić uwagę na postać Pawła oznacza
* Joseph Ratzinger/Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, tłum. W. Szymona OĘ

Kraków 2007, s. 219-220 (przyp. red.).
7. Habemus papam 89
unaocznić nam Ewangelię w jej pierwotnej witalności, prosto

cie i radykalizmie, znowu uczynić ją współczesną. Rok Kapłań
ski właśnie w tych czasach, w których sakrament święceń
został tak znieważony, miał także na nowo ukazać w całym
swoim pięknie z niczym nieporównywalną oryginalną, jedyną
w swoim rodzaju misję tego urzędu, pomimo całego cierpienia,
pomimo wszystkich okropności. Musimy próbować połączyć
ze sobą wielkość i pokorę, aby na nowo dodać księżom odwagi
i przywrócić im radość z kapłaństwa.
Temu służą także synody, na przykład synody o Słowie Bożym.
Już wymiana poglądów na ten temat była ważna. Dzisiaj chodzi
0 to, aby podjąć wielkie tematy i przez to - jak poprzez encyklikę
Deus caritas est - na nowo unaocznić to, co jest samym centrum
życia chrześcijańskiego i zarazem stanowi o całej jego prostocie.
Jednym z wielkich tematów pontyfikatu Waszej Świątobliwości jest

przerzucanie mostu pomiędzy religią a racjonalnością. Dlaczego wiara
1 rozum przynależą do siebie? Nie można by było po prostu „tylko"
wierzyć? Jezus mówi: „Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli".
Nie móc zobaczyć to jedna rzecz, ale także wiara niewidomego

musi mieć swoje podstawy. Sam Jezus uczynił wiarę czymś cał
kowicie zrozumiałym, gdy wskazał na jej wewnętrzną jedność
i ciągłość ze Starym Testamentem, z całą historią zbawienia. Przed
stawił ją jako wiarę w Boga, który jest Stwórcą i Panem historii,
o którym historia świadczy i o którym mówi stworzenie.
To interesujące, że ta wewnętrzna racjonalność należy już
w Starym Testamencie do podstaw wiary, że szczególnie w czasach
niewoli babilońskiej mówiło się: „Nasz Bóg nie jest jak inni bogo
wie, On jest Stwórcą, Bogiem niebios, jedynym Bogiem". Poprzez
to ukazuje się wymaganie, aby Jego uniwersalizm miał podstawy
w Jego racjonalności. Stanie się to później miejscem spotkania
90 Pontyfikat
Starego Testamentu ze starożytnością grecką, gdyż mniej więcej

w tym samym czasie, gdy podczas niewoli babilońskiej wydobyto
ten rys Starego Testamentu, powstaje także grecka filozofia, która
przezwyciężywszy wielobóstwo, pyta o jednego Boga.
Pozostaje wielkim zadaniem Kościoła, aby łączył on wiarę
z rozumem, sięgał poza to, czego da się dotknąć z racjonalną
odpowiedzialnością. To jest nam bowiem dane przez Boga. To
jest to, co stanowi znak rozpoznawczy człowieka.
Czym jest ten specjalny charyzmat, który przynosi ze sobą papież

z Niemiec? Niemcy byli prawie przez tysiąc lat nosicielami idei Świę
tego Cesarstwa Rzymskiego. Głębokie drążenie w celu dotarcia do wie
dzy jest jednym z podstawowych rysów historii niemieckiej kultury,
ucieleśnianym przez mistyków takich jak Mistrz Eckhart, wszech
stronnych naukowców takich jak Albert Wielki, aż po Goethego, Kanta
i Hegla. Niemcy są jednak także krajem podziału Kościoła. Kolebką
naukowego komunizmu, który obiecywał raj nie w niebie, ale na ziemi.
W końcu są sceną prawdziwie diabolicznego reżimu, którego hasłem
było całkowite zniszczenie Żydów, wybranego Ludu Bożego.
Jak pan zauważył, mamy w Niemczech historię skomplikowaną,

dramatyczną i pełną sprzeczności. Historię pełną winy i pełną
cierpienia. Ale też historię ludzkiej wielkości. Historię ze świętoś
cią. Historię wielkiej siły poznania. W tym sensie więc nie istnieje
coś takiego jak po prostu niemiecki charyzmat.
Wskazał pan na to, że do historii niemieckiej kultury przynależy
szczególnie wymiar refleksji. Długi czas był to element postrzegany
jako dominujący Dzisiaj jako typowo niemieckie widzi się raczej
takie uzdolnienia, jak pilność, energia czy stanowczość. Myślę, że
skoro Bóg chciał uczynić profesora papieżem, to po to, żeby właś
nie ten moment namysłu i zmagań o jedność wiary i rozumu
mógł się stać czymś, co znajdzie się w centrum pontyfikatu.
W roli Rybaka
Podkrążone oczy były od początku, jeśli tak mogę powiedzieć, zna

kiem szczególnym Waszej Świątobliwości. Podobno na końcu ery
Jana Pawła II pozostało wiele niezałatwionych spraw, co było spo
wodowane jego chorobą.
Na pewno zdarzało się czasami, że Jan Paweł II zwlekał z decy

zją. Ogólnie jednak prace były kontynuowane przez wybranych
przez niego współpracowników. Podstawowe decyzje podej
mował ciągle on sam. Cierpiał, ale był świadomy, więc aparat
Kościoła - jeśli już ktoś tak chce powiedzieć - funkcjonował bez
zarzutu.
Nie jest tajemnicą, że Jan Paweł II niespecjalnie mocno angażował

się w sprawy rzymskiej Kurii i się nimi interesował.
Mimo to przeprowadził reformę Kurii i nadał jej obecną struk

turę. Także wtedy gdy przekazał wiele spraw współpracowni
kom, zachował spojrzenie na całość i brał całkowicie na siebie
to, co wiązało się z istotną odpowiedzialnością.
92 Pontyfikat
Być może długa choroba przyblokowała przeprowadzenie reform,

które już od dawna czekały na realizację?
Nie sądzę. Zaakcentował tak wiele ważnych spraw, że właści

wie było konieczne, aby po wielkich przełomach, wielu nowych
przemówieniach, encyklikach i podróżach z całym ich progra
mem nastał czas przyswajania tego wszystkiego, aby mogło to
powoli przeniknąć i zostać przyjęte. A nawet w ostatnich latach
powstały poruszające nowe teksty. Na przykład list apostol
ski Tertio millennio adveniente przygotowujący na milenijny rok
2000. To tekst bardzo serdeczny, prawie poetycki.
Czas jego cierpienia nie był czasem straconym. Myślę, że było
to ważne dla samego Kościoła, aby po okresie wielkiej aktyw
ności otrzymać lekcję cierpienia i widzieć, że Kościół może być
kierowany także przez cierpienie i że właśnie przez cierpienie
Kościół dojrzewa i żyje.
Wydaje się, że to cierpienie naprostowało dryfującą łódź Kościoła.

Jak spod ziemi pojawiło się pokolenie młodych, pobożnych ludzi,
których wcześniej specjalnie się nie zauważało.
Współczucie było ogromne. Można było zobaczyć, że lekcja cier

piącego papieża była sprawowaniem Urzędu Nauczycielskiego,
który jeszcze przewyższał nauczanie papieża głoszącego. Współ
czucie, wstrząs, spotkanie w pewien sposób z cierpieniem Chry
stusa trafiło ludziom głębiej do serca niż to, co mógłby robić,
pozostając aktywnym. Rzeczywiście dokonał się przełom, także
rozwinęła się na nowo miłość do papieża. Nie powiedziałbym,
że doszło przez to do jakiegoś absolutnego zwrotu w Kościele.
W historii świata jest przecież tak wielu bohaterów i dużo róż
nych czynników. Ale to był moment, w którym nagle widzialna
stała się moc Krzyża.
8. W roli Rybaka 93
Nikt bardziej od organizacji żydowskich nie ucieszył się z wyboru

Waszej Świątobliwości na dwieście sześćdziesiątego czwartego
następcę Świętego Piotra i głowę Kościoła powszechnego. Joseph
Ratzinger już jako prefekt Kongregacji Nauki Wiary przyłożył się do
położenia fundamentu zbliżenia obydwu religii, jak twierdzi Israel
Singer, wtedy przewodniczący Światowego Kongresu Żydów; Joseph
Ratzinger miał „nadać pozytywny kierunek trwającej dwa tysiące
lat historii relacji pomiędzy judaizmem i chrześcijaństwem".
Jako pierwszy papież zaprosił Wasza Świątobliwość rabina, aby
mówił wobec synodu biskupów. Wstrzymał proces beatyfikacyjny
francuskiego księdza, któremu zarzucano antysemickie wystąpienia.
Wasza Świątobliwość odwiedził więcej synagog niż wszyscy papieże
przed nim. „Süddeutsche Zeitung" donosiła wtedy: „Przyznaje się on
do żydowskich korzeni chrześcijaństwa, jak nie przydarzało się to
jeszcze żadnemu papieżowi".
Pierwsza oficjalna czynność Waszej Świątobliwości polegała na
napisaniu listu do żydowskiej wspólnoty w Rzymie. Czy ta symbo
lika miała wzmocnić podstawowy ton pontyfikatu?
Oczywiście. Muszę powiedzieć, że od pierwszych dni moich

studiów teologicznych jasna była dla mnie wewnętrzna jedność
Starego i Nowego Testamentu, dwóch części Pisma Świętego.
Ukazało mi się z całą jasnością, że Nowy Testament możemy
czytać tylko razem z poprzednim Testamentem, gdyż w innym
przypadku wcale nie będziemy go rozumieć. Poza tym oczywi
ście poruszyło nas jako Niemców to, co zdarzyło się w Trzeciej
Rzeszy, i co słusznie skłoniło nas do tego, aby z pokorą, wsty
dem i miłością patrzeć na Lud Izraela.
Te rzeczy połączyły się ze sobą, jak to powiedziałem, już w cza
sach mojej formacji teologicznej i ukształtowały moją drogę teolo
gicznego myślenia. Dlatego było dla mnie oczywiste - także i tutaj
w pełnej jedności z papieżem Janem Pawłem II - że dla mojego
94 Pontyfikat
głoszenia chrześcijańskiej wiary musi być bardzo istotne nowe,

pełne miłości i zrozumienia bycie ze sobą Izraela i Kościoła, bycie we
wzajemnym szacunku dla tego drugiego i dla własnego powołania.
Poprzednik Waszej Świątobliwości nazywał Żydów „naszymi Star

szymi Braćmi", Wasza Świątobliwość mówi o „Ojcach w wierze".
Wyrażenie „Starsi Bracia", którego używał już Jan XXIII, nie jest
chętnie przyjmowane przez Żydów. A to dlatego że w żydow
skiej tradycji starszy brat - Ezaw - był także bratem odrzuconym.
Można go pomimo to używać, gdyż wyraża coś ważnego. Ale
także „Ojcowie w wierze" jest prawidłowe. Być może nawet zwrot
ten jeszcze wyraźniej ukazuje naszą wzajemną relację.
Po objęciu urzędu przez Waszą Świątobliwość wyraźnie dał się

zauważyć nowy styl. Nie ma już wiecznie spieszącego się Ojca, który
podróżuje od wydarzenia do wydarzenia. Nie ma niekończących się
audiencji, które teraz zostały zredukowane o połowę. Wasza Świą
tobliwość zniósł pocałunek w rękę - czego zresztą i tak nikt nie sto
sował. Jako następna zniknęła z papieskiego herbu tiara, symbol
papiestwa także jako władzy światowej. Jeszcze jedno się zmie
niło: poprzednik Waszej Świątobliwości miał w zwyczaju mówić
w pierwszej osobie liczby pojedynczej; Benedykt XVI wprowadził
obok „ja" znowu papieskie „my". Jaki był ku temu powód?
Chciałbym odnieść się do dwóch punktów. Tiarę zdjął już Pa

weł VI...
...i sprzedał, aby pieniądze ofiarować na biednych.
Była w każdym razie jeszcze w papieskim herbie i teraz znik

nęła także stamtąd. Nie skreśliłem po prostu „ja", lecz teraz
8. W roli Rybaka 95
istnieją obydwie formy „ja" i „my". W wielu sprawach nie

mówię po prostu tego, co przyszło do głowy Josephowi Ratzin-
gerowi, ale wypowiadam się, odwołując się do wspólnotowego
wymiaru Kościoła. Mówię wtedy, pozostając w pewnym stopniu
w wewnętrznej łączności z innymi wierzącymi, i wyrażam to,
czym jesteśmy razem i w co razem możemy wierzyć. W tym
sensie więc „my" jest formą uprawnioną niejako pluralis maie-
statis, ale jako podkreślenie, że wypowiedź zachowuje łączność
z innymi, wyraża rzeczywistość nie tylko moją, ale także innych.
Gdy jednak ja jako ja mówię coś osobistego, musi zostać użyte
„ja". Obydwie formy są więc w użyciu: „ja" i „my".
Pierwszy synod biskupów w październiku 2005 skrócił Wasza Świą

tobliwość z czterech do trzech tygodni. Wprowadzono także swo
bodną debatę i zaproszono większą liczbę „braterskich delegatów"
z innych Kościołów. Równocześnie Wasza Świątobliwość przeprowa
dza ponownie regularne rozmowy z wszystkimi szefami dykasterii,
aby promować wzajemną wymianę poglądów w Kurii. Decyzje per
sonalne uważane są jednak czasami za problematyczne, zwłasz
cza jeśli chodzi o najbliższe otoczenie papieża. Jest to słaby punkt
Waszej Świątobliwości?
Skrócenie synodu było, jak sądzę, po myśli wszystkich uczestni

ków. Gdy bowiem biskup jest cztery tygodnie nieobecny w swo
jej diecezji, jest to po prostu za długo. Biskup właśnie dlatego
uczestniczy w rządzeniu całym Kościołem, że dobrze zarzą
dza swoim Kościołem lokalnym i zapewnia mu spójność. Jak
się okazało, ograniczenie i skondensowanie programu dało się
przeprowadzić bez problemu. Faktycznie było dla mnie ważne,
aby nie tylko wygłaszano przygotowane mowy, z których nigdy
nie wynika dyskusja, ale także żeby była okazja do mówienia
tego, co leży na sercu, i żeby mógł nawiązać się szczery dialog.
96 Pontyfikat
Decyzje personalne są trudne, gdyż nie można wejrzeć

w serce człowieka i nikt nie jest wolny od pomyłek. Dlatego
jestem ostrożniejszy, dokładniejszy i podejmuję decyzje tylko
po wysłuchaniu różnorodnych głosów doradczych. Myślę, że
w ubiegłych latach udało się podjąć sporo rzeczywiście dobrych
decyzji personalnych, także w niemieckim episkopacie.
Obserwatorzy zauważają, że w coraz większym stopniu odpowie

dzialne stanowiska w rzymskiej Kurii zajmują zakonnicy. Dziennik
„II Foglio" mówi nawet o „kopernikańskim przewrocie" w polityce
personalnej Watykanu. Krytycy chętnie wskazują na „zawładnię
cie Stolicą Piotrową przez fundam entalistów C zy powoływanie
zakonników, którzy ślubują ubóstwo, czystość i posłuszeństwo, jest
swego rodzaju odtrutką na karierowiczostwo i intryganctwo nieobce
przecież także i Watykanowi?
Powołana została grupa zakonników, bo mamy wśród nich

rezerwuar rzeczywiście dobrych ludzi, którzy mają wielkie zdol
ności i ucieleśniają wartości duchowe. Ale nie jest też tak, że ich
udział wzrósł nieproporcjonalnie. Próbuję znaleźć tych właści
wych, niezależnie od tego, czy są zakonnikami czy księżmi die
cezjalnymi. Decydujące jest, czy kandydat odznacza się nastę
pującymi cechami: jest człowiekiem duchowym, rzeczywiście
wierzącym i przede wszystkim odważnym.
Myślę, że odwaga jest podstawową cechą, którą musi posia
dać biskup i ten, kto kieruje Kurią. Z tym jest związane niepod-
dawanie się wpływom różnych poglądów, ale działanie powodo
wane własnym wewnętrznym rozeznaniem, także wtedy, gdy
prowokuje to gniew otoczenia. Muszą to być naturalnie osoby,
które posiadają pozytywne cechy zarówno jako ludzie, jak i pro
fesjonaliści, tak że potrafią prowadzić innych i zapraszać ich do
rodzinnej wspólnoty. Dla mnie, jako szefa Kongregacji Nauki
8. W roli Rybaka 97
Wiary, było na przykład rzeczą bardzo ważną, że stanowiliśmy

wspólnotę, w której nie było pomiędzy nami kłótni ani forum
publicznym, ani w kuluarach, że była to rodzina. Tę umiejęt
ność prowadzenia ludzi i stwarzania ducha wspólnoty uważam
za bardzo istotną.
Papież zawsze wypowiada się także poprzez gesty i zachowania,

znaki i symbole. Uwagę przyciągnął wybór już sławnego camauro
jako zimowego nakrycia głowy, rodzaju czapki, którą ostatni raz
nosił Jan XXIII. Czy był to tylko modny dodatek czy wyraz powrotu
do starych, sprawdzonych kościelnych form?
Miałem to tylko raz na sobie. Było mi po prostu zimno, a jestem

wrażliwy. Pomyślałem, że skoro mam już to camauro, to włożę
je. Ale w rzeczywistości była to tylko próba powstrzymania
zimna. Od tego czasu nigdy więcej tego nie zrobiłem, aby nie
pojawiały się zbędne interpretacje.
Ekumenizm i dialog z islamem
Ekumenizm stał się szybko najbardziej charakterystycznym znakiem

tego pontyfikatu. Papież obiecał angażować się niezmordowanie „dla
przywrócenia pełnej i widzialnej jedności" chrześcijan. Obserwatorzy
widzą w zwróceniu się do prawosławia strategiczne przedsięwzię
cie, aby zbudować bramę do jedności tam, gdzie panuje największa
zbieżność stanowisk.
Ekumenizm ma wiele poziomów i różne oblicza. Mamy tu cały

świat prawosławia, który sam w sobie jest już bardzo zróż
nicowany, następnie świat protestantyzmu, gdzie klasyczne
wyznania odróżniają się od nowego protestantyzmu, który
teraz wzrasta i jest znakiem czasu. Prawosławie jest miejscem,
gdzie jest nam najbliżej do siebie nawzajem i gdzie najszybciej
możemy mieć nadzieję na spotkanie.
Już Paweł VI i Jan Paweł II bardzo troszczyli się o prawosła
wie. Sam mam ciągle bliskie kontakty z prawosławnymi. Jako
profesor w Bonn i w Ratyzbonie miałem pomiędzy moimi ucz
niami także studentów prawosławnych i mogłem w ten spo
sób nawiązać wiele przyjaźni ze światem prawosławia. Katolicy
9. Ekumenizm i dialog z islamem 99
i prawosławni mają tę samą starożytną podstawową kościelną

strukturę; stąd było łatwo zrozumiałe, że szczególnie zależy mi
na tym spotkaniu. Stopniowo powstały prawdziwe przyjaźnie.
Jestem bardzo wdzięczny za serdeczność, z którą odnosi się do
mnie ekumeniczny patriarcha Bartolomeusz, nie ograniczając
się tylko do konwencjonalnego ekumenizmu. Między nami jest
prawdziwa przyjaźń, braterstwo. Także jestem wdzięczny za
przyjaźń i wielką serdeczność okazywaną mi przez patriarchę
Cyryla.
Patriarcha Moskwy byl pierwszym gościem przyjętym przez Waszą

Świątobliwość po wyborze na papieża.
Wtedy nie był on jeszcze patriarchą rosyjskiej prawosławnej

Cerkwi w Moskwie, ale jej ministrem spraw zagranicznych.
Od razu się zrozumieliśmy Miał w sobie coś tak radosnego, coś
płynącego z wiary, że tak powiem, prostotę rosyjskiej duszy
i zarazem jej zdecydowanie i serdeczność - powstała między
nami nić porozumienia.
Sądzę, że jest bardzo ważne, aby ten wielki świat prawo
sławny z własnymi wewnętrznymi napięciami widział jednak
także swoją wewnętrzną jedność z tym tak innym Kościołem
łacińskim. Abyśmy, mimo wszystkich różnic nabudowanych
przez stulecia i uwarunkowanych między innymi przez kul
turową odrębność - jednak znowu rozumieli i postrzegali się
nawzajem w naszej wewnętrznej duchowej bliskości. Na tym
poziomie, jak myślę, robimy postępy. Nie są to taktyczne, poli
tyczne ruchy, lecz zbliżenia pełne wewnętrznej wrażliwości. Jest
to bardzo pocieszające.
Dlaczego zbliżenie to ma mieć wielkie znaczenie dla „przyszłości

dziejów świata", jak to określił Wasza Świątobliwość?
100 Pontyfikat
Bo w nim widoczna staje się nasza wspólna odpowiedzialność

za świat. Moglibyśmy ciągle prowadzić wszelkie możliwe spory.
Albo wychodząc od tego, co jest dla nas wspólne, wspólnie
służyć. A świat, jak już w tej rozmowie wyraźnie się uka
zało, potrzebuje uzasadnionego, mającego duchowe podstawy,
a zarazem racjonalnego świadectwa o jednym Bogu, który
mówi do nas w Chrystusie. Dlatego tak niezwykle ważne jest
nasze bycie razem. Cyryl podkreśla to także, zwłaszcza w kon
tekście dyskusji na wielkie tematy etyczne. Nie jesteśmy mora
listami, ale niesiemy posłanie etyczne mające swoją podstawę
w wierze, a posłanie to pozwala ludziom odnaleźć kierunek.
Takie wspólne działanie ma wielkie znaczenie w momencie kry
zysu dotykającego narody.
Według biskupa Gerharda Ludwiga Mullera zajmującego się eku

menizmem 97 procent jedności pomiędzy prawosławnymi i katoli
kami jest już osiągnięte. Pozostałe trzy procent to kwestie prymatu
i jurysdykcji papieża.
Wasza Świątobliwość nie tylko usunął z herbu tiarę jako sym
bol władzy, ale także kazał skreślić z papieskich tytułów określenie
„Patriarcha Zachodu". Biskup Rzymu jest teraz pierwszy spośród
równych. Charakterystyczne, że Wasza Świątobliwośćjuż jako kar
dynał ogłosił w roku 2000 w deklaracji Dominus Iesus, że istnieją
prawdziwe Kościoły lokalne, ale „brak im pełnej komunii z Kościo
łem katolickim, jako że nie uznają katolickiej nauki o prymacie"...
Czy Benedykt XVI zreorganizuje papiestwo ze względu na jedność
chrześcijaństwa?
Tu konieczne byłyby pewne doprecyzowania. „Pierwszy wśród

równych" to nie jest dokładnie ta formuła, którą my jako kato
licy przyjmujemy. Papież jest pierwszy i ma także specyficzne
funkcje i zadania. W tym sensie nie wszyscy są równi. „Pierwszy
wśród równych" - to byłoby bez problemu przyjęte przez pra

wosławie. Uznają oni, że biskup Rzymu jest protos, jest pierwszy,
co zostało już stwierdzone na soborze w Nicei. Ale pytanie brzmi
właśnie: Czy ma on jakieś specyficzne zadania czy nie? Trudny
jest także cytat z Dominus Iesus. Lecz to są punkty sporne, gdzie
potrzeba by było więcej słów, niż teraz mogę użyć...
Czy to znaczy, że papież Ratzinger sprzeciwia się wcześniejszemu

kardynałowi i stróżowi wiary Ratzingerowi?
Nie, broniłem dziedzictwa Drugiego Soboru Watykańskiego

i całej historii Kościoła. Ten fragment oznacza, że Kościoły
Wschodu są prawdziwymi Kościołami partykularnymi, cho
ciaż nie znajdują się w pełnej łączności z papieżem. W tym sen
sie jedność z papieżem nie jest konstytutywna dla Kościoła par
tykularnego. Na pewno jednak brak jedności jest też brakiem
w Kościele partykularnym. Kościół partykularny jest bowiem
nakierowany na to, aby przynależeć do całości. W tym sen
sie więc brak komunii z papieżem jest brakiem w samej żywej
komórce. Pozostaje komórką, może nazywać się Kościołem, ale
brakuje jej jednego punktu, a mianowicie łączności z całością
organizmu.
Nie byłbym też tak odważny jak biskup Müller, aby teraz
móc powiedzieć, że brakuje nam tylko trzech procent. Przede
wszystkim istnieją ogromne historyczne i kulturowe różnice.
Obok kwestii nauki jest do zrobienia wiele kroków w przestrzeni
uczuć i emocji. Bóg musi jeszcze nad nami popracować. Dla
tego też nie zdobyłbym się także na żadne proroctwa dotyczące
ewentualnych terminów.
Ważne jest, że nam na sobie zależy, że pozostajemy
w wewnętrznej jedności, że jesteśmy ze sobą tak blisko i tak wiele
ze sobą współpracujemy, jak to tylko możliwe, a w pozostałych
102 Pontyfikat
sprawach próbujemy przepracowywać pozostałości przeszkód

w otwartych rozmowach - a przy tym wszystkim wiemy także,
że Bóg musi nam pomagać i że sami tego nie potrafimy.
W każdym razie jednak grecki prawosławny metropolita Augousti-

nos uważa już dzisiaj za możliwy honorowy prymat papieża wśród
wszystkich chrześcijan. Także ewangelicki biskup Johannes Friedrich
wprowadza temat ograniczonego uznania urzędu papieża „jako eku
menicznie akceptowalnego rzecznika światowego chrześcijaństwa".
Czy jest to ten sam kierunek, o którym Wasza Świątobliwość mówi,
gdy twierdzi, że Kościoły muszą się dzisiaj dać zainspirować wzo
rem z pierwszego tysiąclecia?
Dodatkowo także anglikanie ogłosili, że mogą wyobrazić sobie

honorowy prym at rzymskiego papieża, między innymi jako
rzecznika chrześcijaństwa. To już naturalnie znaczący krok. De
facto jest też tak, że gdy papież zajmuje stanowisko w sprawie
wielkich etycznych problemów, świat uznaje to za głos chrześ
cijaństwa. Także sam papież stara się o to, aby w tych sprawach
mówić w imieniu wszystkich chrześcijan, a nie opierać się na
tym, co specyficznie katolickie, bo na to jest miejsce gdzie indziej.
Tak więc już dzisiaj biskup Rzymu może do pewnego stopnia
być głosem wszystkich chrześcijan ze względu na pozycję, która
mu przypadła w ciągu historycznego rozwoju. To także ważny
czynnik ekumeniczny, który wyraźnie ukazuje nigdy całkiem
nieutraconą wewnętrzną jedność chrześcijaństwa. Nie można go
przeceniać, pozostaje bowiem wystarczająco dużo sprzeczności. Ale
że coś takiego się dzieje, to na pewno powód do wdzięczności Bogu.
Wasza Świątobliwość już spotkał ekumenicznego patriarchę Kon

stantynopola. Co się zaś tyczy rosyjskiego Kościoła prawosławnego,
to arcybiskup Hilarion, zajmujący sięjego kontaktami zewnętrznymi,
uważa: „Zbliżamy się do momentu, w którym będzie możliwe przy

gotowanie spotkania papieża i patriarchy". Takie spotkanie byłoby
światową sensacją. Czy Wasza Świątobliwość uważa to za możliwe
jeszcze za tego pontyfikatu?
Mam nadzieję, że tak, ale to zależy od tego, ile jeszcze życia

podaruje mi dobry Bóg. Były już bardzo piękne gesty, takie
jak koncert z okazji pięciolecia pontyfikatu; patriarcha polecił
zagrać dla mnie, tutaj, w Rzymie, Hilarionowi, który sam jest
kompozytorem i przedstawił jedną ze swoich kompozycji. Ist
nieją różnorodne kontakty. W każdym razie prawosławna opi
nia publiczna musi zostać przygotowana na takie spotkanie.
Panuje tam bowiem ciągle jeszcze pewien lęk przed Kościołem
katolickim. Trzeba cierpliwie czekać, nic nie można robić na siłę.
Wola jest z dwóch stron i pojawia się także atmosfera, która
mogłaby to umożliwić.
Niezbyt odległe spotkanie Rzym - Moskwa jest więc w zasięgu

możliwości?
Powiedziałbym, że tak.
Postępy widać także w kwestii jedności Kościoła w Chinach. Rzym

uznał prawie wszystkich biskupów mianowanych przez władze
państwowe. Zjednoczenie legalnej i nielegalnej katolickiej wspól
noty jest uznawane przez obie strony za cel bliski do osiągnięcia.
Jak myśli Wasza Świątobliwość: czy to zjednoczenie nastąpi jeszcze
w erze Benedykta - zakładając, jak Wasza Świątobliwość powiedział,
że Pan podaruje Waszej Świątobliwości długie życie?
Mam nadzieję. Modlitwa Jezusa o jedność wszystkich, którzy

w Niego wierzą (J 17), przynosi owoce także w Chinach. Cały
104 Pontyfikat
żyjący w Chinach Kościół jest wezwany, aby trwać w głębo

kiej duchowej jedności, w której dojrzewa też harmonijna hie
rarchiczna jedność we wspólnocie z biskupem Rzymu. Poja
wiają się oczywiście ciągle nowe przeszkody, ale przebyliśmy
już długą drogę i, jak pan sam powiedział, większość biskupów
wyświęconych bez misji apostolskiej z Rzymu uznała tymcza
sem prymat i dzięki temu przystąpiła do wspólnoty z Rzymem.
Pomimo występujących nieoczekiwanych trudności istnieje
wielka nadzieja, że uda się definitywnie skończyć z podziałem.
To jest cel, który szczególnie leży mi na sercu i który codziennie
powierzam Panu w modlitwie.
Jak doszło do takiego rozwoju sytuacji, który jeszcze niedawno ucho

dził za niewyobrażalny?
Różnorodne czynniki przyczyniły się do pozytywnego rozwoju

Kościoła katolickiego w Chinach. Oto niektóre z nich. Z jednej
strony żywe pragnienie, aby być w jedności z papieżem, zawsze
było obecne w biskupach wyświęconych w nieprawomocny
sposób. To w zasadzie wszystkim umożliwiło pójście drogą ku
pełnej komunii, przy czym musieli być wspierani na tej drodze
przez cierpliwą pracę, która z każdym z nich została wykonana.
Mieli też fundamentalną katolicką świadomość, że dopiero we
wspólnocie jest się rzeczywiście biskupem.
Z drugiej strony biskupi wyświęceni w tajemnicy i nieuznani
przez władze państwowe mogą także odnieść korzyści, gdyż
z punktu widzenia państwa na nic się już nie zdaje zamykanie
w więzieniach i ograniczanie wolności katolickich biskupów ze
względu na ich związek z Rzymem. Chodziło tu więc o podsta
wowe, fundamentalne przekonania oraz o pomoc z wewnątrz
danej wspólnoty. Tak dochodzi do pełnej jedności pomiędzy
dwoma katolickimi wspólnotami.
Wydaje się, że ekumeniczny dialog z protestantami stal się proble

matyczny W prawosławiu w ogóle nie wchodzi on w grę. Tutaj prze
paście stały się zbyt głębokie. Ale także według rzymskokatolickich
biskupów część Kościołów protestanckich uległa naciskowi nowo
czesności i zrezygnowała z wielu swoich tradycji. Miałyby się one
od lat siedemdziesiątych profilować najpierw socjalistycznie, potem
ekologicznie, a dzisiaj feministycznie, z nową tendencją do ulegania
wpływowi kierunku gender. Dialog miałby być prowadzony w celu
protestantyzacji Kościoła katolickiego, który przedstawiany jest jako
zacofany, aby samemu prezentować sięjako postępowa alternatywa.
Czy nie byłoby słuszne powiedzieć sobie, unikając dalszych fru
stracji: Dobrze, pozostańmy przyjaciółmi. Współpracujmy w chrześ
cijańskich akcjach, ale zjednoczenie niejest niestety możliwe - byłoby
to bowiem za cenę kapitulacji, opuszczenia własnych stanowisk.
Najpierw trzeba wspomnieć wielką różnorodność światowego

protestantyzmu. Luteranizm jest tylko częścią tego spektrum.
Są przecież także chrześcijanie wywodzący się z tradycji kal
wińskiej, metodyści i tak dalej. Jest także wielkie nowe zja
wisko ewangelikalizmu, który rozprzestrzenia się z ogromną
dynamiką i jest w stanie w krajach Trzeciego Świata zmienić
cały religijny krajobraz. Gdy więc mówi się o dialogu z prote
stantyzmem, należy mieć przed oczami tę różnorodność, która
także z kolei w każdym kraju ma swoją specyfikę.
Trzeba rzeczywiście stwierdzić, że protestantyzm wykonał
takie ruchy, które go raczej od nas oddalają: święcenie kobiet,
akceptowanie homoseksualnych związków i więcej tym podob
nych. Inne są pozycje etyczne, inny sposób dostosowywania
się do współczesności - to utrudnia rozmowę. Zarazem są też
oczywiście w protestanckich wspólnotach ludzie, którzy żywo
dążą do poznania właściwej substancji wiary i nie zgadzają się
z podejściem swoich Kościołów.
106 Pontyfikat
Dlatego musimy sobie powiedzieć: Jako chrześcijanie powin

niśmy znaleźć wspólną podstawę i być w stanie wypracować
wspólne stanowisko na temat wielkich pytań współczesności,
musimy także świadczyć o Chrystusie jako żywym Bogu. Nie
możemy osiągnąć pełnej jedności w dającym się przewidzieć cza
sie, ale czyńmy to, co jest możliwe, aby prawdziwie jako chrześ
cijanie w tym świecie razem wypełnić misję, dawać świadectwo.
Czy protestanci rzeczywiście nie są przez papieża postrzegani jako

Kościół, lecz - w przeciwieństwie do Kościołów lokalnych - jedynie
jako kościelne wspólnoty? Dla wielu takie przyporządkowanie brzmi
poniżająco.
Wyrażenie „kościelna wspólnota" to terminologia Drugiego

Soboru Watykańskiego. Sobór zastosował tutaj bardzo prostą
regułę: Kościół we właściwym sensie jest według naszego rozu
mienia tam, gdzie urząd biskupa jest przekazany w apostolskiej
sukcesji - a przez to pierwszeństwo ma Eucharystia jako sakra
ment, którego szafarzem jest biskup i prezbiter.
Gdzie tego nie ma, występuje inny rodzaj rozumienia Kościoła,
który na Drugim Soborze Watykańskim określiliśmy „kościelną
wspólnotą". Ma to ukazać, że są one Kościołami w inny sposób.
Nie jako Kościoły wielkich tradycji starożytności, lecz zgodnie
z nowym rozumieniem, według którego pojęcie Kościoła nie
opiera się na instytucji, lecz na dynamice Słowa, które groma
dzi ludzi i czyni ich wspólnotą. W tym sensie więc terminologia
ta jest próbą ujęcia tego, co charakterystyczne w protestanckim
chrześcijaństwie, i wyrażenia tego pozytywnie. Można ciągle
szukać lepszych słów, ale podstawowe rozróżnienie jest upraw
nione; jest to czysto historyczna przesłanka.
Jeszcze raz zresztą trzeba podkreślić, że patrząc z punktu
widzenia eklezjologii, sytuacja poszczególnych protestanckich
wspólnot jest bardzo różna. Między sobą określają się też bar
dzo różnie, tak że nie można mówić o jednym protestanckim
Kościele. Chodzi po prostu o to, aby widzieć, że chrześcijaństwo
w protestantyzmie dokonało przesunięcia akcentów i próbujemy
to zrozumieć oraz uznajemy się nawzajem jako chrześcijanie
i jako chrześcijanie służymy sobie nawzajem.
A co do definicji, czym Kościół jest, czy nawet papież nie może powie
dzieć czegoś innego?
Nie. Tym papież nie może rozporządzać. To jest związane z Dru

gim Soborem Watykańskim.
W sprawach ekumenizmu z chrześcijańskimi wspólnotami Zachodu

Watykan koncentruje się na anglikanach, Światowej Federacji Lute-
rańskiej, Światowym Aliansie Kościołów Reformowanych i Świato
wej Radzie Metodystów. Bramy Rzymu są już otwarte dla chętnych
do przejścia anglikanów. Dzięki wydanej przez Waszą Świątobliwość
konstytucji apostolskiej powstaje po raz pierwszy prawna i orga
nizacyjna struktura Kościołów partykularnych. Do tej pory wyob
rażenie jedności było związane z obrazem powrotu na łono Koś
cioła katolickiego. Czy jest to precedens dla innych grup chętnych
do naśladowania?
Jest to w każdym razie próba dania odpowiedzi na specyficzne

wyzwanie. Inicjatywa nie wyszła od nas, lecz od anglikańskich
biskupów, którzy weszli w dialog z Kongregacją Nauki Wiary
i rozpoznali, w jakiej formie można by było się do siebie zbli
żyć i zjednoczyć. Biskupi ci powiedzieli, że całkowicie podzielają
wiarę opisaną w Katechizmie Kościoła Katolickiego. To dokładnie
ich wiara. Trzeba było tylko zobaczyć, na ile mogliby zachować
własną tradycję, własne formy życia z całym ich bogactwem.
108 Pontyfikat
Z tego powstał ten projekt jako swoista oferta. W jakiej mie

rze będzie używany, jak zniesie to rzeczywistość, jakie przyniesie
to kierunki rozwoju i korygowania, to trzeba jeszcze zobaczyć.
Ale jest to w każdym razie znak pewnej elastyczności Kościoła
katolickiego. Nie chcemy wprawdzie tworzyć nowych Kościołów
unickich, ale chcemy dać możliwości włączenia się we wspólnotę
z papieżem, a przez to we wspólnotę katolicką, tych tradycji Koś
ciołów partykularnych, które wyrosły poza Kościołem rzymskim.
W relacjach pomiędzy Kościołem a muzułmanami przemówienie

Waszej Świątobliwości z 12 września 2006 w Ratyzbonie wywołało
burzliwe kontrowersje. Wasza Świątobliwość cytował wtedy frag
ment z książki historycznej, która relacjonowała dialog pomiędzy
cesarzem bizantyjskim a pewnym wykształconym Persem na temat
islamu i chrześcijaństwa*. Po tym zapłonęły chrześcijańskie domy
w krajach islamskich, zachodni dziennikarze pisali pełne gniewu
komentarze.
To przemówienie uznano za pierwszy błąd pontyfikatu. Było nim
rzeczywiście?
Mowa ta była pomyślana jako wykład typowo naukowy, bez

świadomości, że przemówienia papieża czyta się politycznie,
a nie jak wywody akademickie. Wskutek politycznego potrak
towania tekstu nie zwrócono już uwagi na całość, ale wyrwano
fragment z kontekstu i odniesiono do polityki to, czego w nim
wcale nie było. Dotyczył on sytuacji z dawnego dialogu, który
zresztą ciągle, jak myślę, jest bardzo interesujący.
* Wykład, który Joseph Ratzinger wygłosił w Ratyzbonie, miejscu,

w którym wcześniej był profesorem, nosił tytuł: Wiara, rozum i uniwersytet.
Wspomnienia i refleksje. Fragment, w którym Benedykt XVI cytuje wypowiedź
późnośredniowiecznego bizantyjskiego cesarza Manuela II Paleologa znajduje
się w Dodatku.
Cesarz Manuel, który wtedy został zacytowany, był już

w tym czasie wasalem imperium ottomańskiego. Wcale nie
mógł więc nawet atakować muzułmanów. Mógł jednak w inte
lektualnym dialogu podnieść żywotne kwestie. W każdym
razie dzisiejsza polityczna komunikacja jest tego rodzaju, że nie
pozwala zrozumieć tych subtelnych kontekstów.
Mimo wszystko wykład ten, po wszystkich strasznych kon
sekwencjach, wobec których mogę być tylko bardzo smutny,
przyniósł pozytywne oddziaływanie. Podczas mojej wizyty
w Turcji mogłem pokazać, że czuję szacunek do islamu, że
uznaję go za wielką religijną rzeczywistość, z którą musimy
pozostać w dialogu. Tak oto z tej kontrowersji wyrósł rzeczy
wiście intensywny dialog.
Jest oczywiste, że islam musi w publicznym dialogu wyjaś
nić dwie kwestie, mianowicie sprawę swojego odniesienia do
przemocy i do rozumu. Ważnym wkładem było to, że te dwie
sprawy uznano we własnych szeregach za koniecznie wymaga
jące wyjaśnienia i dzięki temu rozpoczęła się także wewnętrzna
refleksja nakierowana na dialog pomiędzy uczonymi islamu.
Islamska gazeta „Zaman" mówiła o „posłaniu pokoju" Papieża;

według niej wreszcie rozpoczął się rzeczywisty dialog religii. Także
niemieckie czasopisma, takie jak „Die Zeit", po początkowej szorstkiej
krytyce skłoniły się przed „Mędrcem na Wschodzie", który „stał się
najważniejszym autorytetem Zachodu w świecie islamskim".
W każdym razie doszliśmy do dobrego momentu. Wie pan,

że stu trzydziestu ośmiu islamskich uczonych napisało list
z wyraźnym zaproszeniem do dialogu, przedstawiając inter
pretację islamu, która go bezpośrednio prowadzi do rozmowy
z chrześcijaństwem. Odbyłem także na ten temat bardzo ważną
rozmowę z królem Arabii Saudyjskiej. Chce on, podobnie jak
110 Pontyfikat
inni islamscy przywódcy państw, na przykład tych leżących

nad Zatoką Perską, wystąpić razem z chrześcijanami przeciw
terrorystycznemu nadużywaniu islamu.
Wiemy, że znajdujemy się dzisiaj w obliczu wspólnego
wysiłku. Wspólnie z jednej strony bronimy wielkich religijnych
wartości - wiary w Boga i posłuszeństwa Bogu - aby - z dru
giej strony - znaleźć właściwe miejsce w nowoczesności. Tym
zajmują się też grupy dialogu. Chodzi tu o takie kwestie, jak: Co
oznacza tolerancja? W jakiej relacji do siebie znajdują się prawda
i tolerancja? Z tym związane jest pytanie, czy tolerancja ozna
cza także prawo do zmiany religii. Uznanie tego przychodzi
islamskim partnerom z trudem. Według nich ten, kto dotarł do
prawdy, nie może już zawracać.
W każdym razie weszliśmy w obszerną i intensywną rela
cję dialogu, w której zbliżamy się do siebie, uczymy się lepiej
wzajemnie rozumieć. Być może dzięki temu zdobędziemy się
także na bardziej pozytywny wspólny wkład w tym trudnym
momencie historii.
Jeszcze nie tak dawno papieże uważali za swoje zadanie bronić

Europy przed islamizacją. Czy Watykan kieruje się w tej kwestii
całkowicie inną polityką?
Nie. Zmieniają się historyczne sytuacje. Pomyślmy tylko o cza

sie, w którym imperium ottomańskie szarpało europejskie gra
nice, oblegało Europę i w końcu stanęło pod murami Wiednia.
Albo pomyślmy o bitwie pod Lepanto w 1571 roku. Wtedy cho
dziło rzeczywiście o to, czy uda się zachować tożsamość Europy,
czy też stanie się ona kolonią. W tej sytuacji kiedy wcale nie
chodziło tylko o islam, lecz o rozprzestrzenianie się władzy otto-
mańskiej, Europa musiała się zjednoczyć i bronić swojej historii,
swojej kultury, swojej wiary.
Dzisiaj żyjemy w całkiem innym świecie, w którym fronty

przebiegają inaczej. Po jednej stronie jest radykalna sekularyza
cja, po drugiej - pytanie o Boga, które jawi się w całej różno
rodności. Oczywiście musi nadal być miejsce na tożsamość każ
dej z religii. Nie możemy się ze sobą zlać w jedno i się zatracić.
Trzeba jednak podjąć próbę, aby się między sobą porozumieć.
W dużych częściach Czarnej Afryki panuje od długiego czasu
tolerancyjne i dobre współistnienie islamu z chrześcijaństwem.
Gdy przyjmuję biskupów z tych krajów, opowiadają oni, że jest
po prostu starym zwyczajem wspólne świętowanie uroczysto
ści. Gdzie indziej relacje te są jeszcze ciągle kształtowane przez
brak tolerancji i agresję. Dzisiaj także występują różne uw a
runkowania historyczne. Musimy w każdym razie próbować
z jednej strony żyć wielkością naszej wiary i ją w żywy spo
sób przedstawiać, z drugiej zaś - rozumieć dziedzictwo innych.
Ważne jest, aby znaleźć to, co wspólne, i tam gdzie to możliwe,
wspólnie służyć światu.
Równocześnie nie można przeoczyć, że w krajach, w których islam

opanowuje państwo i społeczeństwo, deptane są prawa człowieka,
a chrześcijanie są brutalnie prześladowani. Według anglikańskiego
biskupa Michaela Nazira-Alego islam stanowi największe od czasu
komunizmu niebezpieczeństwo dla Zachodu, gdyż wraz z nim wkra
cza wszystko ogarniająca polityczna i socjoekonomiczna ideologia.
Prezydent Islamskiej Republiki Iranu Mahmud Ahmadineżad ogłosił,
że zaczęło się odliczanie do momentu zniszczenia Izraela i wkrótce
Izrael zostanie „wymazany z mapy".
Czy wyobrażenie o dialogu z islamem nie jest zbyt naiwne albo
nawet niebezpieczne?
Istnieją różne oblicza islamu w zależności od jego historycznej

tradycji, jego pochodzenia i poszczególnych konfiguracji relacji
112 Pontyfikat
władzy. W Czarnej Afryce, jak już mówiłem, istnieje, przynaj

mniej w dużych jej częściach, bardzo pocieszająca tradycja poko
jowego współżycia. Jest tam też możliwa zmiana religii i dzieci
muzułmańskiego ojca mogą zostać chrześcijanami. Widoczne
jest tam zbliżenie w podstawach rozumienia takich pojęć jak
wolność i prawda, które nie zmniejsza intensywności wiary.
Gdzie jednak islam panuje sam, monokulturowo, nieza
chwiany w swoich tradycjach i swojej kulturowej i politycznej
tożsamości, postrzega się łatwo jako przeciwwaga dla zachod
niego świata, w pewnym sensie jako obrońca religii przed atei-
zmem i sekularyzmem. Świadomość posiadania prawdy może
stać się tak ograniczająca, że staje się nietolerancją, a wów
czas także współżycie z chrześcijanami staje się bardzo trudne.
Ważne jest, że ze wszystkimi chętnymi do dialogu muzułmań
skimi siłami pozostajemy w intensywnym kontakcie i że prze
miana świadomości może dokonać się także tam, gdzie islamizm
łączy ze sobą roszczenie do posiadania prawdy i skłonność do
przemocy.
10
Głoszenie
Pierwsza publikacja Waszej Świątobliwości, jeszcze z czasów stu

denckich, była tłumaczeniem tekstu Tomasza z Akwinu. Tytuł
brzmiał: Eröffnung über die Liebe. Pierwsza „papieska" publika
cja Waszej Świątobliwości, dokładnie sześćdziesiąt lat później, to
encyklika poświęcona temu samemu tematowi: Deus caritas est -
Bógjest miłością. Pierwsza encyklika papieża uważana jest zawsze
za rodzaj klucza do zrozumienia jego pontyfikatu.
Co się tyczy tej studenckiej książeczki: za zachętą Alfreda

Läpplego przetłumaczyłem Qyaestio disputata de caritate świę
tego Tomasza z Akwinu, ponieważ Martin Grabmann, wielki
badacz średniowiecza, powiedział, że Ouaestiones są nieprze-
tłumaczone i trzeba to zrobić. Nie doszło jednak do publikacji.
Prawdopodobnie nie było to zresztą dobre tłumaczenie, miałem
dopiero dwadzieścia lat... W ten sposób znalazłem ten temat
i choć stało się to właściwie przypadkowo, to jednak zafascy
nował mnie on. Tak więc towarzyszył mi w życiu z jednej
strony zawsze temat Chrystusa jako żyjącego obecnego Boga,
Boga, który poprzez cierpienie kocha nas i uzdrawia, z drugiej
114 Pontyfikat
strony - także temat miłości, który znajduje się w centrum

Janowej teologii, ze świadomością, że temat ten jest kluczem do
chrześcijaństwa i z tej perspektywy musi ono być czytane. Dla
tego też pierwszą encyklikę napisałem, korzystając z tego klucza.
Moralność seksualna Kościoła katolickiego wywołuje mocny sprzeciw,

jeszcze będziemy o tym mówić. W Deus caritas est papież wyjaśnia,
że do „ludzkiego wymiaru wiary" należy również „tak" człowieka
wobec swojej cielesności, która jest stworzona przez Boga. Czy to głos
postulujący lepszy seks?
Cielesność oznacza oczywiście dużo więcej i nie można jej

rozumieć tylko jako seksualność, chociaż stanowi ona istotny
wymiar cielesności. Ważne, że człowiek jest duszą w ciele, że
jako ciało jest sobą samym i stąd może pozytywnie postrze
gać ciało, a seksualność rozumieć jako dar. Poprzez seksualność
uczestniczy w stwórczej mocy Boga. Wielkim zadaniem jest
odnaleźć to pozytywne ujęcie i chronić ten skarb, który jest
nam dany.
Zgadza się, że w chrześcijaństwo ciągle na nowo wdzie
rają się rygoryzm i tendencja do negatywnej oceny ciała, która
wykształciła się w gnozie i została przejęta przez Kościół.
Pomyślmy tylko o jansenizmie, wraz z którym doszło do wypa
czenia, do zastraszenia człowieka. Dzisiaj widać, że musimy
odnaleźć właściwą chrześcijańską postawę, jaka istniała w pier
wotnym chrześcijaństwie i w wielkich chrześcijańskich epokach:
postawę radości i afirmacji ciała, a także afirmacji seksualności
postrzeganej jako dar, co z kolei wiąże się zawsze z dyscypliną
i odpowiedzialnością.
Zawsze zachowuje ważność zasada: wolność i odpowiedzial
ność przynależą do siebie nawzajem. Dopiero wtedy bowiem
rośnie rzeczywista radość, jest możliwa prawdziwa afirmacja.
10. Głoszenie 115
Dlatego jest ważne, abyśmy mieli chrześcijańską wizję czło

wieka związaną z pozytywną oceną jego cielesności. Do powsta
nia takiej wizji odpowiednie impulsy dał właśnie Drugi Sobór
Watykański.
Zarówno w Deus caritas est, jak i w swojej kolejnej encyklice Spe

salvi* oraz w encyklice Caritas in veritate**, która podejmuje kwe
stię społecznej odpowiedzialności polityki i ekonomii, ciągle na nowo
mówi Wasza Świątobliwość o „chrześcijańskiej egzystencji". Nawet
laik przeczuwa, że niewiele ma ona wspólnego z banalną egzy
stencją obywateli społeczeństwa dobrobytu. Czy chrześcijaństwo,
tak jak je rozumie Papież, jest zatem prowokującą, radykalną siłą,
która krytycznie odnosi się do tego, co powszechne i co jest aktual
nie w modzie? Czy właśnie dlatego mówi on rzeczy, o których wielu
nawet boi się myśleć?
Nie chciałbym odnosić się do tego, co wcześniej zostało powie

dziane. Ale znowu trzeba sobie uświadomić, że bycie człowie
kiem to coś wielkiego, że to wielkie wyzwanie. Prawdziwemu
człowieczeństwu nie odpowiada banalność życia, które sobie
po prostu płynie. Tak jak i nie odpowiada mu nastawienie na
wygodę jako lepszy sposób życia, na dobre samopoczucie jako
jedyną treść pojęcia szczęścia. Trzeba dostrzegać konieczność
postawienia wyższych wymagań byciu człowiekiem i dopiero
przez to właśnie otwiera się droga do większego szczęścia; że
to bycie człowiekiem jest jak chodzenie po górach, w których
zdarzają się trudne wspinaczki. Dopiero dzięki nim jednak udaje
się nam dotrzeć tak wysoko, że możemy doświadczyć piękna
bycia. Bardzo mi leży na sercu, aby to podkreślać.
* Spe salvi, listopad 2007.

** Caritas in veńtate, czerwiec 2009.
116 Pontyfikat
Jednym z dotychczas najbardziej dyskutowanych dokumentów obecnego

pontyfikatu jest motu proprio Summorum Pontificum z lipca 2007.
Ma on ułatwić dostęp do łacińskiej Mszy trydenckiej, która wcześniej
mogła być celebrowana jedynie za pozwoleniem biskupa danego miej
sca. W piśmie towarzyszącym dokumentowi Wasza Świątobliwość
podkreślił, ze odnowiona liturgia w językach narodowych pozostaje
zwykłym rytem, a Msza trydencka jest rytem nadzwyczajnym, wyjąt
kowym. Wasza Świątobliwość tłumaczy, ze nie chodzi o „często mato
ważne kwestie dotyczące tej czy innej formy". Najważniejszy miałby
być „kosmiczny charakter liturgii" i łączność chrześcijańskiej liturgii
ze starotestamentalnym dziedzictwem. Co się przez to rozumie?
To bardzo obszerny rozdział. Chodzi o to, żeby liturgia nie była

autocelebracją wspólnoty, gdzie mówi się, jak to ważne, aby
każdy wniósł w nią samego siebie i gdzie na końcu istotne pozo
staje tylko „własne ja". A przecież wchodzimy w coś o wiele
większego, dzięki czemu w pewnym sensie możemy wyjść poza
siebie i skierować się w dal. Dlatego jest tak ważne, aby liturgia
nie była tylko jakimś własnym „majsterkowaniem".
Liturgia jest tak naprawdę wydarzeniem, przez które czło
wiek daje się wprowadzić w wielkość wiary i modlitwy Kościoła.
Z tego powodu pierwsi chrześcijanie modlili się zwróceni w kie
runku wschodu, do wschodzącego słońca, symbolu powraca
jącego Chrystusa. Chcieli przez to pokazać, że cały świat zbliża
się do Chrystusa, a On ten świat obejmuje.
Ta łączność nieba z ziemią jest bardzo ważna. Stare kościoły
nie przez przypadek były tak budowane, aby słońce rzucało
swoje światło do wnętrza domu Bożego w określonym momen
cie. Właśnie dzisiaj, gdy na nowo stajemy się świadomi znacze
nia wzajemnego oddziaływania Ziemi i wszechświata, trzeba
przypomnieć sobie kosmiczny, a także duchowy charakter
liturgii. Sens duchowy nie został kiedyś przez kogoś po prostu
10. Głoszenie 117
wymyślony, ale organicznie wzrastał od czasów Abrahama.

Takie elementy z najstarszych epok zachowały się w liturgii.
Co się tyczy konkretów, to odnowiona liturgia Drugiego
Soboru Watykańskiego jest ważną formą Mszy którą dzisiaj
sprawuje Kościół. Chciałem lepiej udostępnić formę poprzednią
przede wszystkim po to, aby pozostała utrzymana wewnętrzna
spoistość historii Kościoła. Nie wolno nam mówić: Przedtem
wszystko było na opak, teraz wszystko jest właściwe, gdyż we
wspólnocie, w której najważniejsza jest modlitwa i Eucharystia,
nie może być całkiem niesłuszne nic, co wcześniej było czymś
najświętszym. Chodziło o wewnętrzne pojednanie z własną prze
szłością, o wewnętrzną kontynuację wiary i modlitwy Kościoła.
Z drugiej strony decyzja ta sprowokowała spór o zachowane w sta

rym rycie wezwanie modlitwy z Wielkiego Piątku o nawrócenie
Żydów. Jacob Neusner, nowojorski rabin i historyk, bronił tej prośby,
wskazując, że leży ona „w logice monoteizmu". Także wierzący Żydzi
modlą się codziennie trzy razy o to, aby któregoś dnia wszyscy nie-
będący Żydami wezwali imię JHWH.
Wasza Świątobliwość kazał w lutym 2008 zastąpić w końcu
ten tekst przez nowe sformułowanie. Czyżby Wasza Świątobliwość
uznał argumenty krytyków?
Po pierwsze, jestem bardzo wdzięczny panu Neusnerowi za

to, co powiedział, bo rzeczywiście jest to pomocne. Po dru
gie, ta modlitwa nie dotyczy liturgii w ogólności, jest jedynie
sprawą małego kręgu tych, którzy używają starego mszału.
W powszechnej liturgii nic się nie zmieniło. Ale tam, w starej
liturgii, zmiana tego punktu wydała mi się konieczna. Sfor
mułowanie było dla Żydów ewidentnie raniące, a poza tym nie
wyrażało pozytywnie wielkiej wewnętrznej jedności pomiędzy
Starym a Nowym Testamentem.
118 Pontyfikat
Dlatego uważałem, że w tym miejscu starej liturgii konieczna

jest zmiana, szczególnie, jak to już zostało powiedziane, ze
względu na naszych żydowskich braci. W nowym wprowa
dzonym przeze mnie sformułowaniu obecna jest nasza wiara,
że Chrystus jest Zbawicielem w s z y s t k i c h , że nie ma dwóch
dróg zbawienia, a więc Chrystus jest te ż Zbawcą Żydów, a nie
wyłącznie pogan. Zawarty w tej modlitwie sens wyraża także,
że nie modlimy się bezpośrednio o nawrócenie Żydów w misjo
narskim znaczeniu, lecz o to, aby Pan doprowadził do takiego
historycznego momentu, w którym my wszyscy będziemy
zjednoczeni ze sobą nawzajem. Dlatego argumenty, które w tym
kontekście są podnoszone przeciwko mnie przez wielu teologów,
są nierozważne; ich ocena sytuacji jest błędna.
W małym stopniu zauważone motu proprio Omnium in mentem

z grudnia 2009 roku zmienia prawo kościelne w kwestii warunków
diakonatu i małżeństwa. Dla ważności małżeństwa jest odtąd bez
znaczenia, że osoba ochrzczona w Kościele katolickim wystąpiła
z Kościoła, na przykład z powodów podatkowych. Zmiana miałaby
zdążać w kierunku równego traktowania wszystkich katolików. Ale
czy tym samym nie zostaje jasno stwierdzone, że ktoś może zade
klarować wystąpienie z Kościoła z powodów podatkowych, a mimo
to pozostaje członkiem Kościoła*?
Nie podejmuję się rozwiązania teraz tego problemu. To rzeczy

wiście wielka dyskusja pomiędzy Niemcami a Rzymem: w jakiej
mierze przynależność do zewnętrznych struktur prawnych,
* W Niemczech to państwo ściąga podatki dla dużych Kościołów od ich

członków. Kto zadeklaruje przed władzami państwowymi swoje wystąpienie
z Kościoła, nie płaci podatku kościelnego i nie jest już przez Kościół liczony jako
jego członek. Pojawiają się ostatnio dyskusje, czy nie można pomimo czyjegoś
wystąpienia z prawnej struktury jednak rozumieć go jako członka Kościoła.
10. Gioszenie 119
które ściągają podatki, jest czymś identycznym z przynależnoś

cią do Mistycznego Ciała Chrystusa, którym jest Kościół? Koś
ciół musi mieć oczywiście także konkretną strukturę. Potrzebuje
cielesności. Potrzebuje zewnętrznych form prawnych. I natu
ralnie chrześcijanie powinni wspierać swoją własną wspólnotę.
System niemiecki jest bardzo szczególny, a dysputa pomiędzy
Stolicą Apostolską a Konferencją Episkopatu Niemiec jest, jak
myślę, czymś bardzo ważnym i potrzebnym. Nie chciałbym tu
nic uprzedzać.
Uznanie heroiczności cnót Piusa XII, będące warunkiem beatyfikacji,

wywołało zdziwienie, chociaż nie wiąże się z tym żaden osąd histo
ryczny ani polityczny, lecz jest to jedynie ocena duszpasterskiego
oddziaływania.
Obraz Eugenia Pacellego, który stał na czele Kościoła w latach
1939-1958 jako Pius XII, jest w dużej mierze ukształtowany przez
dramaturga Rolfa Hochhutha, który ukazuje Piusa XII jako pozba
wionego skrupułów taktyka władzy, cynicznie odnoszącego się do
losu Żydów. Z prawdziwym Piusem XII, jak ustalili to już badacze
historii, postać ta ma niewiele wspólnego. Według historyka Karla-
-Josepha Hummela za czasów Piusa XII dzięki pomocy katolików do
150 tysięcy Żydów zostało ocalonych od obozów zagłady.
Żydowski filozof Bernard-Henri Levy oznajmił, że opublikowana
w 1937 roku encyklika Mit brennender Sorge, którą Pacelli współ
redagował jako kardynał sekretarz stanu, jest do dzisiaj jednym
z „najbardziej zdecydowanych i używających najmocniejszych słów
manifestów przeciwko narodowym socjalistom ". Jako papież trosz
czył się Pius XII o to, aby „bramy klasztorów otwierały się dla
prześladowanych Żydów". Golda Meir, późniejsza izraelska premier,
w 1958 powiedziała: „Gdy nasz naród przechodził straszne męczeń
stwo w dziesięcioleciu terroru narodowego socjalizmu, podniósł się
w obronie ofiar głos papieża".
120 Pontyfikat
A jednak właśnie z żydowskiej wspólnoty słychać wyraźne

zastrzeżenia wobec ewentualnej beatyfikacji Czy trzeba będzie
poczekać na otwarcie wszystkich watykańskich archiwów?
Przygotowywane już od dwóch lat uznanie heroicznego stop

nia cnót nie było, jak już to pan zauważył, oceną politycznej
ani historycznej skuteczności. Nie podpisałem dokumentu od
razu, ale zleciłem przejrzenie dotychczas nieopublikowanych
danych archiwalnych, abym mógł rzeczywiście nabrać pewno
ści. Oczywiście, że setek tysięcy dokumentów nie da się w ściśle
naukowy sposób wykorzystać na potrzeby przygotowywania
beatyfikacji. Można sobie już jednak wyrobić pogląd i zobaczyć,
czy to, co pozytywne i o czym wiemy, potwierdza się, oraz czy
to, co negatywne i co jest zarzucane, nie znajduje potwierdzenia.
Sam pan powiedział, że Pius XII uratował życie tysiącom
Żydów, chociażby dzięki temu, że kazał otworzyć dla nich rzym
skie klasztory i klauzury - co mógł zrobić tylko sam papież.
Uznał je za przestrzeń eksterytorialną, co prawnie nie było spe
cjalnie zabezpieczone, a jednak było przez Niemców przestrze
gane. Jest oczywiste, że w momencie, w którym papież zdecy
dowałby się na oficjalny protest, eksterytorialność nie byłaby
dłużej respektowana i na pewno tysiące ukrywanych w rzym
skich klasztorach Żydów zostałyby deportowane.
Chodziło więc po prostu o wiele ludzkich istnień, które
tylko w ten sposób mogły zostać uratowane. Dopiero nie
dawno wyszło na jaw, że Pacelli już w 1938 roku jako sekre
tarz stanu napisał do biskupów całego świata, aby wspaniało
myślnie wspierali Żydów emigrujących z Niemiec i pomagali im
w uzyskiwaniu wiz. Uczynił wszystko, co z jego strony było
możliwe, aby ratować ludzi. Oczywiście można ciągle na nowo
pytać: Dlaczego nie protestował wyraźniej? Sądzę, że wiedział,
jakie skutki przyniósłby otwarty protest. Wiadomo, że bardzo
10. Głoszenie 121
cierpiał z tego powodu. Miał świadomość, że właściwie powi

nien mówić, ale sytuacja m u na to nie pozwalała.
Dzisiaj jest wielu mądrych ludzi, którzy zauważają, że co
prawda uratował wielu ludzi, ale miał staromodne podejście
do Żydów i nie dorastał do poziomu Drugiego Soboru Waty
kańskiego. To jednak nie jest ta kwestia. Decydujące jest, co
zrobił i co próbował robić, i tu trzeba, jak myślę, rzeczywiście
uznać, że był on wielkim Sprawiedliwym, który uratował wię
cej Żydów niż ktokolwiek inny.
11
Podróże duszpasterskie
Papież niejest może najpotężniejszym człowiekiem świata, ale dociera

do milionów ludzi poprzez wielkie zgromadzenia na całym świecie.
Ma większą widownię niż każda z gwiazd popkultury Wasza Świą
tobliwość nie był nigdy uważany za wielkiego ludowego trybuna.
Czy pojawia się lęk przed publicznymi wystąpieniami?
Czasami oczywiście jestem zatroskany i pytam się siebie, czy

jestem w stanie to wszystko wytrzymać z czysto fizycznego
punktu widzenia. Podróże stawiają mi ciągle wysokie wymaga
nia. Właściwie nie mam lęku przed publicznymi wystąpieniami,
gdyż wszystko jest dobrze przygotowane. Wiem, że nie mówię
teraz we własnym imieniu, ale że jestem tu dla Pana i nie muszę
się zastanawiać, czy dobrze wyglądam, czy dobrze wypadnę
i tym podobne. Robię to, co zostało mi powierzone ze świado
mością, że dzieje się to dla kogoś Innego, a ten Inny ręczy także za
mnie. W tym sensie podróże przebiegają bez wewnętrznych obaw.
Poprzednik Waszej Świątobliwości postrzegany byl - że pozwolę

sobie tak powiedzieć -jako Mister Bombastic. Już swoją fizyczną
11. Podróże duszpasterskie 123
obecnością, głosem i gestykulacją oddziaływał mocno na media

i uzyskiwał wielki efekt. Wasza Świątobliwość nie ma tej samej
postawy i takiego samego głosu. Czy stanowiło to problem dla
Waszej Świątobliwości?
Po prostu powiedziałem sobie: jestem tym, kim jestem. Nie pró

buję być kimś innym. Co mogę dać, daję, a czego nie mogę dać,
tego też nie próbuję dawać. Nie staram się zrobić z siebie kogoś,
kim nie jestem. Zostałem wybrany - a winę za to ponoszą też
kardynałowie - i robię to, co jestem w stanie robić.
Światowe Dni Młodzieży w sierpniu 2005 w Kolonii z 1,1 miliona

uczestników, a potem też Światowe Dni Młodzieży w Sydney uka
zały nieoczekiwane cechy Waszej Świątobliwości. „Tutaj nad Renem -
zauważył włoski lewicowy dziennik »La Repubblica« - rozbita
została na oczach jego nieufnych rodaków zbroja strażnika czysto
ści wiary - a ukazał się Pasterz, który opisuje Kościół jako »miejsce
czułości Boga«". Czy Wasza Świątobliwość zaskoczył sam siebie, że
tak dobrze potrafi nawiązać kontakt z młodzieżą?
Cieszyło mnie w każdym razie, że kontakt ten zrodził się cał

kiem spontanicznie i faktycznie te Dni Młodzieży stały się praw
dziwym darem. Gdy myślę, jak wielu młodych ludzi znalazło
w nich nowy punkt wyjścia i potem budowało na tym swoje
duchowe życie, jak wiele powstało inicjatyw wiary, jaka pozo
stała radość, ale też jakie skupienie panowało bezpośrednio na
Dniach Młodzieży, to muszę powiedzieć: dzieje się coś, co nie
pochodzi od nas.
W Australii liczono się z wielkimi problemami bezpieczeń
stwa, z trudnościami, ze starciami, ze wszystkim, do czego
dochodzi w wielkich zbiorowiskach ludzi. Panowała bardzo
niespokojna i pełna napięcia atmosfera. Na końcu policja była
124 Pontyfikat
zachwycona, wszyscy byli zadowoleni, bo nie doszło do żadnych

zakłóceń. Niosła nas po prostu wspólna radość wiary i moż
liwa stała się jednocząca modlitwa setek tysięcy ludzi w ciszy
przed Najświętszym Sakramentem. To bycie razem w radości,
ta wewnętrzna pogoda i szczere spotkanie, brak przestępstw -
dokonało się rzeczywiście coś zdumiewającego, coś całkiem
innego niż podczas porównywalnych pod względem liczby
uczestników masowych imprez. Z Sydney płyną wciąż pozy
tywne impulsy, na przykład powołania kapłańskie. Myślę, że
wraz ze Światowymi Dniami Młodzieży narodziło się coś, co
pomaga wszystkim.
Dotychczas prawie dwadzieścia zagranicznych wizyt - w Polsce,

Czechach, Hiszpanii, Austrii, Australii, obu Amerykach, Afryce, Por
tugalii, Izraelu, Anglii i na Cyprze - uczyniło Waszą Świątobliwość
jednak papieżem-podróżnikiem. Weźmy chociaż parę przykładów.
W Brazylii odwiedził Wasza Świątobliwość organizacje świad
czące pomoc socjalną i wziął udział w historycznym spotkaniu ze
stu siedemdziesięcioma sześcioma kardynałami i biskupami z Ame
ryki Łacińskiej. Spotkanie wiary w Boga z ludami pierwotnymi tych
krajów uduchowiło i uczyniło czymś żywym ponad pięć wieków
historii, jak to określił Wasza Świątobliwość. Dzisiaj jednak kato
licka tożsamość ludności tych krajów jest zagrożona.
Ostatnie dwadzieścia pięć lat to czas wielkich zmian geogra

fii religijnej. W krajach i w częściach krajów, które wcześniej
liczyły 90 i więcej procent katolików, udział ten zmniejszył się
do 60 procent. To podwójna przemiana: z jednej strony działają
ewangelikalne sekty, które mocno zaznaczają swoją obecność
w ogólnym krajobrazie, choć same w sobie są bardzo niesta
bilne i nie tworzą stałej przynależności, z drugiej strony postę
puje sekularyzacja, która dzięki masowym mediom ma mocny
wpływ i przemienia świadomość ludzi. Tak więc istnieje tam

rzeczywiście kulturowy kryzys, który sięga bardzo głęboko.
Tym bardziej ważne jest, aby przedstawiać wiarę katolicką jako
coś nowego i żywego oraz na nowo ukazać się jako siła jedności,
solidarności i otwartości tego, co wieczne, w odróżnieniu od
tego, co czasowe.
Przy okazji podróży Waszej Świątobliwości do USA sytuacja była

0 tyle szczególna, że w tle tkwiło odkrycie przypadków molestowa
nia. Jakie miał Wasza Świątobliwość wrażenia po tej wizycie?
Sądzę, że także niekatolików zaskoczyło, iż wizyta nie miała

w sobie nic prowokującego, lecz że obudziła pozytywne siły
wiary i poruszyła wszystkich tam obecnych. Dokądkolwiek
przybył papież, wszędzie były nieprzeliczone tłum y i panowała
niesamowita katolicka radość. Czy to w czasie wspaniałych
celebracji - w Waszyngtonie w raczej współczesnej oprawie
muzycznej, w Nowym Jorku w typowo klasycznej - czy też
na Uniwersytecie Katolickim, wszędzie doświadczało się rados
nego uczestnictwa, świadomości bliskości, bycia razem, co także
1mnie bardzo wzruszyło. Rozmawiałem też z ofiarami nadużyć
seksualnych i poznałem wiele instytucji zajmujących się pracą
z młodzieżą.
Czy kryzys Kościoła katolickiego w USA został już zażegnany?
To byłoby za wiele powiedziane, ale tamtejszy Kościół wie już

przynajmniej o zagrożeniach, które na niego czyhają, o swoich
potrzebach i o swoim grzechu. To bardzo ważne. Poza tym jest
w trakcie wielkiej wewnętrznej przemiany, aby to wszystko
przekroczyć i na nowo żyć katolicką tożsamością oraz ją
realizować.
126 Pontyfikat
Wydaje się, że Wasza Świątobliwość szczególnym uczuciem darzy

Hiszpanię. Wasza Świątobliwość odwiedził już ten kraj wiele razy
i będzie tam także w roku 2011 na Światowych Dniach Młodzieży.
Hiszpania jest oczywiście jednym z największych krajów katolic

kich, dała Kościołowi wielkich świętych i wielkie inspiracje, a do
tego ukształtowała Amerykę Południową i Środkową. Zawsze
interesujące jest spotkanie z historią, ale też ze współczesnoś
cią Hiszpanii. To kraj dramatycznych kontrastów. Pomyślmy
o konflikcie pomiędzy republiką lat trzydziestych a generałem
Franco; albo o obecnej dramatycznej walce między radykalną
sekularyzacją a stanowczą wiarą.
To jest kraj, który ciągle znajduje się w wielkim historycz
nym rozwoju, do tego z wielością kultur, które się wzajemnie
przenikają, na przykład Basków czy Katalończyków. Hiszpania
zawsze była jednym z wielkich twórczych katolickich krajów,
na co na nowo zwrócę uwagę podczas Światowych Dni Mło
dzieży w Madrycie - jeśli Bóg pozwoli dożyć do tego wydarze
nia. Wcześniej przewidziane są dwie krótkie wizyty: u świętego
Jakuba w Santiago de Compostela i w słynnej katedrze Gaudiego
pod wezwaniem Świętej Rodziny w Barcelonie.
Nigdzie Papież nie gromadzi wokół siebie tak wielu ludzi jak właś
nie tam; to zadziwiające wobec problemów, które Kościół ma akurat
w Hiszpanii i które wypływają między innymi z zaniedbania roz
liczenia czasów dyktatury generała Franco.
Jest tam obecna żywotna siła wiary, która najwyraźniej jest

zakodowana w DNA Hiszpanów.
Francja. Także kraj o wielkiej katolickiej przeszłości, ze znaczącą

tradycją zakładania zakonów ijedynym w swoim rodzaju miejscem
pielgrzymkowym - Lourdes, które Wasza Świątobliwość odwiedził.

Ale także kraj daleko posuniętej laicyzacji.
Przed moją wizytą mówiło się, że jadę do kraju w dużym stop

niu ateistycznego i tam spotkam się raczej z chłodnym przyję
ciem. Było wprost przeciwnie. Msza święta w Paryżu była nie
samowita. Wiele tysięcy ludzi zebrało się na placu przed Pałacem
Inwalidów - i modliło się z wiarą tak intensywną, że byłem tym
poruszony. Niezapomniane były nieszpory w katedrze Notre-
-Dame, gdzie ta wspaniała przestrzeń po prostu modliła się
razem ze zgromadzonymi w niej, a muzyka była wspaniała.
Tam ukazało się światło i blask wielkiej francuskiej katolickiej
kultury. Miło wspominam spotkanie z ludźmi nauki w Insty
tucie Francuskim i w kolegium bernardynów, gdzie wygłosiłem
wykład, który był uważnie słuchany przez intelektualną Fran
cję uznającą w ten sposób Papieża za kogoś w pewnym stopniu
przynależącego do swojego grona!
Lourdes jest oczywiście bardzo szczególnym miejscem, gdzie
wszystko jest pełne wiary, pełne modlitwy i gdzie Matka Boża
jest obecna i ciągle działa, dotykając i poruszając ludzi. Szcze
gólnie przejmujące było tam udzielanie sakramentu chorych
wiernym, z których część była już pogodzona ze zbliżającą się
śmiercią. Wszystko to w atmosferze pokory i cichej modlitwy.
Zobaczyłem - i to dla mnie bardzo ważne - że w tak zwanej
laickiej Francji ciągle jest obecna ogromna siła wiary.
Akurat w Niemczech Wasza Świątobliwość jeszcze ciągle nie był

z oficjalną wizytą, to właściwie niesłychana sytuacja. Czy jest to
związane z jakimś nieporozumieniem z niemieckim rządem? Czy
raczej z niechęcią do złośliwości i siły antyrzymskiego resentymentu,
który tak często uderza w Papieża w publicznej debacie?
128 Pbntyfikat
Nie było jeszcze oficjalnej wizyty w Niemczech, ale byłem już

tam dwa razy. Raz w Kolonii, gdzie doszło też do spotkania z rzą
dem, i raz w Bawarii, która w końcu także należy do Niemiec. To
prawda jednak, że powinno się także przyjechać do stolicy. Jeśli
Pan udzieli mi sił, chętnie odwiedziłbym jeszcze raz Niemcy.
Miliony ludzi będą się cieszyć, a równocześnie też mówić: zbyt późno,
bo wlciśnie w kraju Papieża owczarnia jest w trudnym położeniu
i pilnie potrzebuje opieki pasterzy
Tak, owczarnia jest w trudnym położeniu i gdybym ja sam

mógł przyjechać, chętnie bym to zrobił. Na razie jestem z paste
rzami i z wieloma innymi ludźmi w Niemczech w ożywionym
kontakcie i mogę powiedzieć, że trw a ciągła wewnętrzna obec
ność i bardzo specyficzna bliskość.
Wraz z podrożą do Afryki w marcu 2009 roku polityka Watykanu

wobec AIDS znowu znalazła się w polu zainteresowań mediów. 25 pro
cent wszystkich chorych na AIDS w świecie jest dzisiaj otaczanych
opieką w katolickich instytucjach. W niektórych krajach, na przy
kład w Lesoto, jest to zdecydowanie ponad 40 procent. Wasza Świą
tobliwość powiedział w Afryce, że tradycyjna nauka Kościoła oka
zała się jedyną pewną drogą do zahamowania rozprzestrzeniania
się HIV. Krytycy, także z kręgów kościelnych, uważają coś zupełnie
odwrotnego: jest szaleństwem zabraniać używania prezerwatyw
ludziom tak bardzo narażonym na zachorowanie na AIDS.
Podróż do Afryki została medialnie całkowicie przytłamszona

przez jedno jedyne zdanie. Zapytano mnie, dlaczego Kościół
katolicki zajmuje w sprawach AIDS całkowicie nierealistyczne
i bezskuteczne stanowisko. Czułem się rzeczywiście sprowoko
wany, bo Kościół czyni wiele więcej niż wszyscy inni. Uważam
tak nadal, gdyż to jedyna instytucja będąca bardzo blisko i bar

dzo konkretnie z ludźmi, podejmująca działania prewencyjne,
wychowawcze, wspomagające, ratujące i towarzyszące; gdyż
opiekuje się jak nikt inny wieloma chorymi na AIDS, a szczegól
nie chorymi na AIDS dziećmi. Mogłem odwiedzić jedną z takich
stacji i porozmawiać z chorymi.
To była właściwa odpowiedź: Kościół czyni więcej niż inni, bo
nie przemawia jedynie z gazet, ale pomaga siostrom i braciom
na miejscu. Nie odniosłem się przy tym w ogóle do problemu
prezerwatyw, nie zająłem tu żadnego ogólnego stanowiska,
tylko, co stało się przyczyną wielkiego wzburzenia, powiedzia
łem: Problemu nie można rozwiązać przez rozdawanie prezer
watyw. Musi dziać się o wiele więcej. Musimy być blisko ludzi,
prowadzić ich, pomagać im; i to dotyczy zarówno zdrowych,
jak i chorych*.
Faktycznie jest bowiem tak, że prezerwatywy są dostępne,
gdy tylko ktoś chce je mieć. Ale samo to nie rozwiązuje prob
lemu. Musi wydarzyć się więcej. Tymczasem upowszechniła
się także w świeckiej sferze tak zwana teoria ABC, co oznacza
,Abstinence - Befaithful - Condom" [abstynencja - wierność - pre
zerwatywa], przy czym prezerwatywa rozumiana jest jedynie
jako ostatni środek, gdy obydwa poprzednie zawiodą. Oznacza
to, że zafiksowanie się na prezerwatywie prowadzi do banali
zacji seksualności i staje się właśnie niebezpiecznym źródłem
tego, że wielu ludzi nie znajduje w seksualności wyrazu swojej
miłości, lecz jedynie rodzaj narkotyku, który sami sobie aplikują.
Dlatego też walka przeciwko banalizacji seksualności jest częścią
zmagań o to, aby seksualność mogła być postrzegana w sposób
pozytywny i mogła rozwijać swoje pozytywne oddziaływanie
na całość bycia człowiekiem.
* Pełny tekst wypowiedzi w Dodatku.

130 Pontyfikat
W pojedynczych przypadkach może być uzasadnione, że ten,

kto uprawia prostytucję, używa prezerwatywy i jest to pierw
szy krok do umoralnienia, pierwsza część podjętej odpowiedzial
ności, aby móc rozwinąć świadomość tego, że nie wszystko jest
dozwolone i nie wolno robić wszystkiego, co się chce. Nie jest to
jednak właściwy sposób na uporanie się ze ziem choroby AIDS.
Walka ta nie może obyć się bez nadania seksualności prawdzi
wie ludzkiego wymiaru.
Oznacza to, że Kościół katolicki nie jest więc z zasady przeciwko

używaniu prezerwatyw?
Kościół nie postrzega prezerwatywy jako prawdziwego i moral

nego rozwiązania problemu. W jednym czy drugim przypadku
może być ona użyta z zamiarem zmniejszenia ryzyka zarażenia,
jednak jedynie jako pierwszy krok na drodze do inaczej przeży
wanej, bardziej ludzkiej seksualności.
12
Przypadek Williamsona
Przez cztery lata Papież wykonywał - mówiąc kolokwialnie - dobrą

robotę. Przeciwnicy nie mogli mu nic zarzucić. W styczniu 2009
roku doszło jednak do zwrotu i za jednym zamachem pojawiły się
na nowo także dawne złośliwe głosy. Papież Benedykt jest zim
nym technokratą - tak można było przeczytać w części tytułów
prasowych. Punktem zwrotnym, o którym napomknęliśmy już na
początku, było zdjęcie ekskomuniki z czterech biskupów katolickiego
Bractwa św. Piusa, którzy odłączyli się od Rzymu, pozostając pod
przewodnictwem francuskiego arcybiskupa Lefebvre'a. Bractwo liczy
dzisiaj według własnych danych 600 tysięcy wiernych, prawie 500
księży, ponad 200 seminarzystów, prowadzi 86 szkół i dwa insty
tuty o randze uniwersytetu.
Najpierw: Czy Wasza Świątobliwość nie wychodził z założenia,
że ten krok nie spotka się z uznaniem opinii publicznej? Korzyści
mogły okazać się niewielkie, a szkody bardzo poważne.
To prawda. Już wyjaśniłem, że to sytuacja w dużej mie

rze podobna do tej w Kościele w Chinach. Gdy biskupi, któ
rzy są ekskomunikowani z powodu wystąpienia przeciwko
132 Pontyfikat
prymatowi Rzymu, następnie uznają ten prymat, zostają oni

uwolnieni z ekskomuniki. Ekskomunika nie została spowodo
wana, jak to już powiedziałem, ich stosunkiem do Drugiego
Soboru Watykańskiego, ale wystąpieniem przeciwko prym a
towi. Biskupi wyrazili w liście swoje uznanie prym atu Rzymu
i odtąd prawne konsekwencje były już jasne.
Już zresztą w czasach Jana Pawła II zgromadzenie wszyst
kich przewodniczących dykasterii, a więc wszystkich, którzy
przewodniczą papieskim urzędom, zadecydowało o zdejmowa
niu ekskomuniki w razie otrzymania takiego listu. Z naszej
strony niestety nie przekazano opinii publicznej w sposób
wyraźny prawnej treści i granic tego postępowania. Zawiodła
praca z mediami. Na domiar złego doszła jeszcze ta ogromna
katastrofa z Williamsonem, której niestety nie przewidzieliśmy,
a która była szczególnie zasmucającą okolicznością.
Czy Wasza Świątobliwość podpisałby dokument zdejmujący eksko

munikę ze świadomością, ze pomiędzy tymi biskupami znajduje się
ktoś, kto neguje istnienie nazistowskich komór gazowych?
Nie. Wtedy trzeba by było odłączyć przypadek Williamsona.

Niestety nikt od nas nie spojrzał do Internetu i nie dostrzegł,
z kim mamy tu do czynienia.
Czy nie trzeba, zanim zdejmie się ekskomunikę, przynajmniej przyj

rzeć się osobie, której sprawa dotyczy, i ocenić zmianę w jej życiu -
szczególnie gdy chodzi o wspólnotę, która znajdując się w izolacji,
rozwinęła się zarówno teologicznie, jak i politycznie w kontrower
syjnym kierunku?
Faktem jest, że Williamson jest o tyle szczególną postacią, iż nigdy

nie był on katolikiem we właściwym sensie. Był anglikaninem
12. Przypadek Williamsona 133
i bezpośrednio od anglikanów przeszedł do Lefebvre'a. To znaczy

nigdy nie żył w katolickiej wspólnocie, nigdy w jedności z papie
żem. Nasze instancje odpowiedzialne za te sprawy uznały, że
wszyscy czterej biskupi wyrażają nieograniczoną wolę uznania
prymatu. Ale cóż - po fakcie jest się zawsze mądrzejszym.
Dzisiaj narzuca się podejrzenie, że wydarzenia te były skutkiem spi

sku, a jego celem było wyrządzenie Papieżowi możliwie największej
szkody. Same terminy poszczególnych zdarzeń każą przypuszczać,
że była to celowa akcja*.
Szkody są w każdym razie ogromne. Przez całe tygodnie kłuły
w oczy nieprzychylne nagłówki gazet. To, że w ogóle mogło dojść do
tej afery, zależało właśnie od tego, że przemilczane zostały istotne
okoliczności. Watykańskie służby odpowiadające za kontakt z prasą
być może nie działały optymalnie, alejeszcze gorzej działali dzienni
karze wielkich świeckich mediów. Dwa, trzy pytania wystarczyłyby,
aby sprawę wyjaśnić. Nie chciano jednak pozbawić się nagłówków
informujących o skandalu. W dotyczącym kwestii dekrecie zostało
bowiem jasno powiedziane, że Papież zdecydował jedynie „na nowo
przemyśleć" kanoniczną sytuację biskupów.
* Dekret ogłaszający zdjęcie ekskomuniki nosi datę 21 stycznia 2009.

Doręczony został już 20 stycznia. Dokładnie 21 stycznia, a więc gdy dekret
był już w rękach członków wspólnoty św. Piusa i nie można go było cofnąć,
szwedzka telewizja nadała po raz pierwszy nieszczęsny wywiad, w którym
Williamson neguje istnienie nazistowskich komór gazowych. Wywiad był
nagrany już w listopadzie 2008 roku. Williamson oświadczył, że wspólnota
św. Piusa powinna była być wdzięczna za chwilową „obronę" w postaci eks
komuniki. Dzięki niej nie jest narażona na niebezpieczeństwo zarażenia się od
„neomodernistów" w Watykanie. Ponieważ do tego czasu nie zostało to opub
likowane, nikt w Watykanie nie mógł nic wiedzieć o tam wypowiedzianych
zdaniach. Dopiero nadanie wywiadu 21 stycznia uzbroiło medialną bombę.
Aby mogła ona eksplodować, „życzliwi" dziennikarze zostali najwyraźniej
nakierowani na „detonator".
134 Pontyfikat
Jasne było, ze tych czterech biskupów pozostaje z punktu widzenia

prawa kościelnego suspendowanych. Nie mogą sprawować swojego
urzędu. Zdjęcie ekskomuniki nie oznacza pojednania ani tym bardziej
rehabilitacji. Pomimo to „Süddeutsche Zeitung" publikuje miażdżący
tytuł „Papież rehabilituje kłamcę oświęcimskiego". Według gazety to
zawstydzający sygnał, a nawet grzech pierworodny.
Jak to możliwe, że działanie Waszej Świątobliwości mogło zostać
zrozumiane jako zaprzeczenie idei pojednania chrześcijan i Żydów?
Istnieje najwyraźniej, jak już napisałem w moim późniejszym

liście, gotowa do skoku wrogość, która czeka tylko na takie rze
czy, aby tym celniej uderzyć. Z naszej strony było błędem, że
nie przestudiowano i nie przygotowano dokładniej tej sprawy.
Z drugiej strony była jednak, nazwijmy to tak, gotowość do
agresji tylko czekająca na swoją ofiarę.
Ze wszystkich miarodajnych urzędów Watykanu zostało natych

miast jasno ogłoszone, że kłamcy oświęcimscy nie mają czego szukać
w Kościele katolickim. Dokładnie dwa miesiące przedtem, 9 listo
pada, Wasza Świątobliwość wspominał w Rzymie siedemdziesiątą
rocznicę „nocy kryształowej". Wasza Świątobliwość wezwał wtedy
do „głębokiej solidarności ze światem żydowskim" i do modlitwy za
ofiary. Obowiązkiem każdego miało być - według Waszej Świątobli
wości - występowanie przeciwko wszelkim formom antysemityzmu
i dyskryminacji.
Z okazji audiencji generalnej 28 stycznia 2009 roku, czyli przy
pierwszej okazji, aby wyrazić osobiste i oficjalne stanowisko w spra
wie Williamsona, Papież wydał oświadczenie, w którym wyra
ził swoją „pełną i niezaprzeczalną solidarność z naszymi braćmi,
powiernikami Pierwszego Przymierza". Shoah jest „dla wszystkich
przestrogą przed zapomnieniem, przed zaprzeczaniem lub reduko
waniem Holokaustu".
Pomimo to sekretarz generalny Centralnej Rady Żydów w Niemczech

uznał, ze Papież chciał kłamców oświęcimskich wprowadzić „na
salony". Żydowski publicysta mówił nawet o rehabilitacji „aktyw
nego antysemity". Nazwał Papieża „hipokrytą". Przewodnicząca
Centralnej Rady Żydów w Niemczech ogłosiła natychmiastowe
zakończenie dialogu z Kościołem katolickim.
Czy ta afera nie pokazuje także, że w relacji do Żydów ciągle
jeszcze poruszamy się po bardzo kruchym lodzie?
W każdym razie trzeba zauważyć, że ciągle jeszcze panują wiel

kie lęki i napięcia, a proces dialogu może łatwo ponieść szkody
i jest zagrożony. W wielkim światowym judaizmie jest jednak
bardzo wielu ludzi, którzy natychmiast poświadczyli, że nigdy
bym nie rehabilitował kłamcy oświęcimskiego. To ludzie, któ
rzy mnie znają. Dlatego załamanie dialogu nie wchodziło w grę.
Takie niebezpieczeństwo najszybciej miało szansę pojawić się
w Niemczech, gdzie wśród Żydów widać szczególną podatność
na zranienia i panuje tam, nazwijmy to, nadwrażliwość wobec
papieża. Najwyraźniej przejęli oni ogólny obraz papieża, który
rozpowszechnił się w Niemczech, tak że w tych przywołanych
przez pana głosach odzwierciedla się nie tylko żydowska, ale też
niemiecka sytuacja. To był krytyczny moment, który pokazuje,
jak bardzo musimy być ostrożni, jak bardzo krucha może być
sytuacja. Zarazem warto podkreślić, że w światowym judai
zmie zaufanie nie przestało trwać.
Angela Merkel, protestancka kanclerz kraju, który jest odpowiedzialny

za Holokaust, zażądała od Watykanu jednoznacznej wypowiedzi prze
ciwko antysemityzmowi; dotychczasowe tłumaczenia nie wystarczały.
Nie chcę tego przerabiać po raz kolejny. Najwyraźniej nie była

dostatecznie poinformowana, co tymczasem Kościół katolicki
ogłosił i uczynił.
136 Pontyfikat
Szczególnie zasmuciło Waszą Świątobliwość, jak zauważył

Wasza Świątobliwość później, „że także katolicy, którzy właści
wie powinni byli wiedzieć lepiej, (...) poczuli się w obowiązku (...)
zaatakować".
Jest faktem, że w katolicyzmie w Niemczech istnieje znaczna

grupa, która tylko czeka na to, aby móc zaatakować papieża.
To należy do kolorytu katolicyzmu naszych czasów. Musimy
się poważnie zająć tym i o to mamy się starać, aby powrócić na
fundamentalną płaszczyznę porozumienia.
Na maj 2009, a więc tuż po aferze Williamsona, przewidziana była

podróż Waszej Świątobliwości do Ziemi Świętej, która w związku
z tymi wydarzeniami oczekiwana była z największym napięciem.
Podróż ta spowodowała, podobnie jak podróż do Turcji bezpośrednio
po sporach związanych z „przemówieniem z Ratyzbony", zadziwia
jący zwrot. Relacje między Watykanem a Izraelem w znaczący sposób
się poprawiły, jak określił to izraelski ambasador w Stolicy Apostol
skiej, Mordechai Levi. Zacytował przy tym słowa z biblijnej Księgi
Sędziów: „z goryczy wyszła słodycz".
Jak już powiedziałem, napięcie w stosunkach z Izraelem było

czymś innym od atmosfery, która wytworzyła się w Niemczech.
W relacjach z Izraelem zawsze panowały wzajemne zaufanie i wie
dza, czym jest Watykan dla Izraela, czym Izrael dla świata oraz że
my uznajemy Żydów za ojców i braci. Było dla mnie bardzo poru
szające to, z jaką serdecznością przyjął mnie prezydent Peres, który
jest wielką osobowością. Nosi w sobie trudne wspomnienia. Wie
pan, że jego ojca zamknięto w synagodze, którą później podpalono.
Podszedł jednak do mnie z wielką otwartością i ze świadomością,
że walczymy o wspólne wartości, o pokój i o kształt przyszłości.
Istnienie Izraela odgrywa w tym ważną rolę.
Ogólnie gościnność była wielka. Byłem, powiedziałbym

nawet, za bardzo strzeżony. Przydzielona mi ochrona była
w każdym razie potężna. Mogliśmy jednak, co za Jana Pawła II
było jeszcze niemożliwe, celebrować dwie wielkie otwarte Msze
w Izraelu, jedną bardzo piękną w Jerozolimie, a drugą, co
było bardzo wzruszające, w Nazarecie, na wzgórzu, z którego
chciano strącić Jezusa. To była wielka, widoczna manifestacja
wiary chrześcijańskiej w Państwie Izrael.
Naturalnie czymś zawsze bardzo zapadającym w serce jest
pójście do miejsc, gdzie Jezus nauczał, udanie się tam, gdzie
odbyły się narodzenie, ukrzyżowanie, złożenie do grobu. Tam
mogłem także spotkać inne chrześcijańskie wspólnoty. Były to
wielkie i poruszające przeżycia. W końcu odwiedziłem też Jor
danię i tereny palestyńskie i mogłem nawiązać bardzo serdeczną
relację z królem Jordanii i całym królewskim domem. Podarował
mi wiele setek butelek wody z Jordanu, aby tą wodą udzielać
chrztu.
Na terenie Autonomii Palestyńskiej doszło do pozostawiają
cych głębokie wrażenie spotkań z dziećmi, których rodzice są
przetrzymywani w izraelskich więzieniach. Widzieliśmy więc
dwie strony konfliktu i tak powstała wielka panorama cierpienia
po obu stronach. Jedno stało się przez to jeszcze wyraźniejsze:
to, że nic nie da się rozwiązać siłą, że jedynym rozwiązaniem
jest pokój i że trzeba uczynić wszystko, aby w tym umęczonym
kraju obie strony mogły żyć w pokoju.
Jak wygląda z perspektywy pięciu lat pontyfikatu Waszej Świąto

bliwości krótki bilans tego okresu urzędowania? Co według Waszej
Świątobliwości zostało już osiągnięte, co się szczególnie udało?
138 Pontyfikat
Wielkie podróże owocowały ważnymi spotkaniami z różnymi

kulturami i pozostawiają trwale skutki; nie były tylko jaki
miś widowiskami. Gdy myślę o Brazylii i przełomie, jakim
było spotkanie z tamtejszymi biskupami... Rozpoczęliśmy tam
misję kontynentalną, która teraz rzeczywiście określa programy
diecezji. Albo weźmy spotkanie z mieszkańcami Fazenda da
Esperanęa, czyli miejsca, gdzie leczy się uzależnionych od nar
kotyków. Dobry ojciec Hans Stapel nie może nadążyć z odpo
wiedziami na napływające z całego świata prośby, aby w kolej
nym miejscu mogły powstać filie tej instytucji. Wszędzie czuje
się świadomość witalności i siły Kościoła.
Tak samo było w Stanach Zjednoczonych, we Francji, w Por
tugalii. Myślę, że dobre były podróże do Czech, do Polski - tam
doświadczyłem przeżycia dużej żywotności, oczywiście do
Australii, do Afryki, gdzie tamtejsza dynamika przynosi radość,
która działa inspirująco. To były wszędzie spotkania Kościoła
z samym sobą i w ten sposób spotkania z Panem, gdyż Kościół
stawał się świadomy samego siebie przed Panem i świadomy
tego, że od Pana pochodzi. Wszędzie uzmysławiano to sobie na
nowo. Te i inne podróże były swoistymi liniami przewodnimi,
które przewijają się przez dotychczasowy pontyfikat i w dużym
stopniu go kształtują.
Z innych rzeczy ważne były akcenty dwóch szczególnych lat,
Roku Pawła i Roku Kapłańskiego, które na nowo zapaliły istotne
światła wiary i prowadziły do wspólnej medytacji. Wielkie zna
czenie miały obydwa synody, zwłaszcza synod o Słowie Bożym.
Stały się one scenami poruszających świadectw.
Po drugiej stronie znajdują się momenty wielkich skandali
i ran, które wycierpiał Kościół, które jednak, jak już powiedzie
liśmy, mają dla nas oczyszczającą moc i w końcu mogą się stać
elementem pozytywnym.
Wasza Świątobliwość mówił o tym, że musi ten urząd w pewnym

stopniu też „znieść". Czy Wasza Świątobliwośćjest także rozczaro
wany z powodu rzeczy, które okazały się niemożliwe?
Na pewno jestem także zawiedziony - tym, że przede wszyst

kim w zachodnim świecie istnieje niechęć do Kościoła, że seku
laryzacja nadal w yryw a się spod kontroli i rozwija formy,
poprzez które odciąga od wiary coraz więcej ludzi, że ogólny
kierunek naszych czasów nadal prowadzi do konfrontacji z Koś
ciołem. Myślę jednak, że to jest właśnie chrześcijańska sytuacja,
ta walka pomiędzy dwoma rodzajami miłości, przy tym zawsze
było tak, że raz mocniejsza jest jedna strona, a raz druga.
Paweł VI sprzedał tiarę i oddał środki uzyskane ze sprzedaży.

Poprzedni imiennik Waszej Świątobliwości, Benedykt XV, po pierw
szej wojnie światowej rozdał biednym całą zawartość papieskiej
kasy. Także dzisiaj świat czeka na spektakularne gesty Watykanu,
znaki, które uwidocznią każdemu szczerość procesu oczyszczenia
i zwrócenia się do źródeł. Co uczyni Benedykt XVI ze swoimi włas
nymi słowami, że Kościół musi oddzielić się od własnych dóbr, aby
zachować swoje jedyne Dobro?
To zwrot użyty przez Piusa X podczas kryzysu we Francji, gdy

chodziło o przyjęcie systemu państwowego, który zapewniał
wiele korzyści, ale pozbawiał Kościół autonomii, lub też zre
zygnowanie z tego rozwiązania i życie w ubóstwie; w takiej
sytuacji Dobro stoi zawsze ponad dobrami. To jest miara, która
ciągle pozostaje aktualna i musi być uwzględniona w każdej
naszej decyzji, przede wszystkim dotyczącej polityki. Ale nie
jest też tak, że można lekkomyślnie wyrzucać dobra, dopóki
zachowują one swój służebny charakter. Trzeba pytać, w jakiej
mierze jeszcze jakaś rzecz rzeczywiście służy całości. Nie może
140 Pontyfikat
być nigdy tak, że jesteśmy poddani danej rzeczy i w konsekwen

cji poszczególne dobra są w stanie zawładnąć jednym Dobrem.
Zawsze powinno być odwrotnie.
Aktualnie wygląda na to, że po tym pierwszym pięcioleciu i po ujaw

nieniu nadużyć, o których mówiliśmy, pontyfikat Benedykta XVI stal
się bardziej naglący, bardziej zdecydowany Wasza Świątobliwość
mówi nawet o „nowej epoce ewangelizacji
Z deklaracjami o tym, co jesteśmy w stanie zrobić i co dopro

wadzić do końca, trzeba poczekać. Na pewno jednak do punk
tów programu, który został mi zadany, należy zabranie się ze
świeżą siłą do szukania odpowiedzi na pytanie, jak ma być na
nowo głoszona Ewangelia temu światu, tak aby mógł on się
nią przejąć, a temu zadaniu trzeba poświęcić całą swoją energię.
Część trzecia
Dokąd zm ierzam y
13
Kościół, wiara i społeczeństwo
Problemy społeczeństwa nie zmniejszyły się i pojawiają się z nową

siłą, kwestionując nasz sposób życia: Jakie są nasze wartości i wzory?
Czym właściwie się zajmujemy? Jak chcemy żyć w przyszłości?
Widzimy w naszych czasach, że świat zmierza ku niebezpieczeń
stwu się ześlizgnięcia w przepaść; że uwolniony system gospodarczy
może się rozwinąć w drapieżny kapitalizm, który pochłania ogromne
dobra; że życie na wysokich obrotach nie tylko staje się dla nas za
trudne, ale też całkowicie nas dezorientuje; że z bezradnych jednostek
wyrosło bezradne społeczeństwo, które dzisiaj uważa za błędne to,
co wczoraj jeszcze uchodziło za prawdziwe, a jutro za prawdziwe
uzna to, co dzisiaj ocenia się jako błędne.
Takie choroby jak wypalenie zawodowe stają się zjawiskiem
masowym, pojawiają się nowe uzależnienia: na przykład od gier
czy pornografii. W szaleństwie optymalizacji działania koncernów
powstaje trudny do opanowania stres związany z pracą. Niepewna
jest sytuacja dzieci cierpiących na brak relacji rodzinnych. Dominacja
mediów spowodowała rozwój kultury przełamywania tabu, ogłupia
nia i moralnego otępiania. Elektroniczneformy rozrywki mogą mani
pulować ludźmi i niszczyć wyznawane przez nich wartości.
144 Dokąd zmierzamy?
Ojcze Święty, wkład Kościoła w rozwój cywilizacji miał zawsze

wielkie znaczenie. Pomimo to dzisiaj w wielu krajach rozpowszech
nia się postawa niedoceniania, a nawet, i to coraz częściej, wrogości
wobec wiary chrześcijańskiej. Co się właściwie stało?
Najpierw trzeba zauważyć, że rozwój nowożytnego myśle

nia o postępie i nauce stworzył taki typ umysłowości, który
przyjmuje, że zbyteczna jest - jak to wyraził Laplace - „hipo
teza Boga". Dzisiaj człowiek uważa, że sam potrafi wszystko to,
czego wcześniej oczekiwał tylko od Boga. Według tego modelu
myślenia, który ma się za naukowy, sprawy wiary jawią się
jako archaiczne, mityczne, przynależne do dawnej cywilizacji.
Religia, w każdym razie chrześcijańska, uważana jest za relikt
przeszłości. Oświecenie przepowiedziało już w XVIII wieku, że
papież, ten dalajlama Europy, będzie musiał pewnego dnia znik
nąć. Właśnie oświecenie miało ostatecznie usunąć te mityczne
pozostałości.
Czy to jest problem autorytetu, bo liberalne społeczeństwo nie

pozwala ju ż sobie nic powiedzieć? Być może jest to raczej prob
lem komunikacji, bo Kościół nie jest już w stanie przekazać swoich
tradycyjnych wartości, posługując się takimi pojęciami, jak grzech,
pokuta i nawrócenie?
Powiedziałbym, że chodzi o obydwa te problemy. Nowoczesne

myślenie, które ma na koncie tak wiele sukcesów i zawiera
w sobie wiele rzeczy słusznych, zmieniło podstawową orien
tację ludzi w stosunku do rzeczywistości. Myślenie to nie
szuka już tajemnicy, nie szuka tego, co boskie, lecz wydaje mu
się, że wie: nauka odkryje kiedyś to, czego dzisiaj jeszcze nie
rozumiemy. To tylko kwestia czasu, abyśmy zapanowali nad
wszystkim.
13. Kościół, wiara i społeczeństwo 145
W ten sposób naukowość stała się w ogóle najwyższą kate

gorią. Ostatnio bardzo mnie coś rozbawiło. Oto w telewi
zji powiedziano, że udowodniono naukowo korzyści płynące
z matczynej czułości wobec dzieci. Można uważać takie badania
za szaleństwo albo za jakieś populistyczne i infantylne zafałszo
wanie pojęć, ale pokazuje to też pewien model rozumowania. To
myślenie, w którym wiara w tajemnicę, w działanie Boże i cały
religijny wymiar stają się jako „nienaukowe" bezpodstawne i nie
ma już dla nich miejsca. To jedna strona.
A druga?
Druga strona to fakt, że właśnie nauka znowu widzi swoje

granice, że wielu naukowców dzisiaj mówi o konieczności ist
nienia czegoś, skąd pochodzi całość rzeczywistości, i o potrzebie
postawienia tego pytania na nowo. Wraz z tym rośnie też nowe
rozumienie tego, co religijne: niejako zjawiska mitologicznego
o archaicznej naturze, lecz wypływającego z wewnętrznej kohe
rencji (spoistości) Logosu. To właściwie to samo rozumienie,
z jakim Ewangelia chce głosić wiarę.
Jednak jak powiedzieliśmy, religijność musi na nowo zrege
nerować się w tym wielkim kontekście - i w ten sposób zna
leźć nowe formy w yrazu i nasze sposoby rozumienia. Dzisiej
szy człowiek nie pojmuje tak po prostu, że krew Chrystusa na
krzyżu jest zadośćuczynieniem za grzechy. To wielkie i praw
dziwe formuły, na które jednak nie ma już miejsca w naszej
strukturze myślenia i w naszym obrazie świata. Musimy
na przykład ponownie zrozumieć, że zło domaga się rzeczy
wistego przepracowania. Nie można go po prostu odsunąć
albo zapomnieć. Musi być przepracowane i przeobrażone od
wewnątrz.
Co to oznacza?
To oznacza, że rzeczywiście żyjemy w epoce, w której konieczna

jest nowa ewangelizacja; w której Ewangelia powinna być gło
szona w swojej wielkiej, ciągle aktualnej racjonalności, a zara
zem głoszenie to winno mieć moc przekraczającą to, co racjo
nalne, aby docierać w nasze myślenie i rozumienie.
Mimo tych wszystkich przemian człowiek pozostaje w końcu
ciągle ten sam. Nie byłoby tak wielu wierzących, gdyby ciągle
ludzie nie odczytywali w swoich sercach: Tak, to, co mówi reli-
gia, jest tym, czego potrzebujemy. Sama nauka, wyizolowana
i zautonomizowana, nie wypełnia naszego życia. Jest pewnym
elementem, który niesie z sobą wielkie rzeczy, ale sam zależy od
tego, że człowiek pozostaje człowiekiem.
Widzieliśmy, że postęp wprawdzie przyczynił się do wzro
stu naszych możliwości, ale niekoniecznie do rozwoju naszego
wym iaru moralnego i ludzkiego. Przeżywszy wielkie trwogi
naszych czasów, dostrzegamy coraz wyraźniej, że musimy
odnaleźć wewnętrzną równowagę i potrzebujemy także ducho
wego wzrostu. Spotykając się wielokrotnie z przywódcami
państw, widzę także istnienie głębokiego przekonania, że świat
nie może funkcjonować bez siły religijnego autorytetu.
Zanim przejdziemy do problemów Kościoła katolickiego i jego przy

szłości, chciałbym zapytać, czym w ogólejest Kościół, ten „Duchowy
Organizm", jak nazwał go kiedyś Wasza Świątobliwość. W jed
nym z kazań Wasza Świątobliwość nawiązał do słów Pawła VI,
który powiedział, że tak bardzo kocha Kościół, że chce go nieustannie
„obejmować, czcić, kochać". Papież rozumiał przez to: „Chciałbym go
w końcu we wszystkim zrozumieć, w jego historii, w jego boskim pla
nie zbawienia, w jego ostatecznym przeznaczeniu, w jego złożoności".
Paweł VI zakończył słowami: „pełne tajemnic Ciało Chrystusa".
Odnosiło się to do koncepcji rozwiniętej przez świętego Pawła,

który zdefiniował Kościół jako nieustannie trwającą cielesność
Chrystusa, Jego żywy organizm. Święty Paweł nie rozumie przez
Kościół instytucji czy organizacji, ale właśnie żywy organizm,
w którym wszyscy nawzajem na siebie oddziałują, w którym są
przez Chrystusa zjednoczeni. To jest tylko obraz, ale taki obraz,
który prowadzi ku głębi i jest bardzo realistyczny, bo my wie
rzymy, że w Eucharystii rzeczywiście przyjmujemy Chrystusa,
Zmartwychwstałego. Jeśli każdy przyjmuje tego samego Chry
stusa, to jesteśmy faktycznie wszyscy złączeni w tym nowym,
zmartwychwstałym Ciele, które jest wielką przestrzenią nowej
ludzkości. Ważne, aby to dostrzec i dzięki temu zrozumieć Koś
ciół niejako aparat, który robi to, co może - choć i ten model ma
tu swoje ograniczone zastosowanie - lecz jako żywy organizm,
który ma swój początek w samym Chrystusie.
W wielu krajach świeckie inicjatywy walczą o więcej niezależności

od Rzymu i o bardziej demokratyczną i uwzględniającą narodową
specyfikę strukturę Kościołów lokalnych. Zwierzchność Watykanu
jest przy tym ukazywana jako dyktatura, a papież jako ktoś, kto
w autorytarny sposób walczy o swoją pozycję. Kto przygląda się
sytuacji bliżej, zauważa raczej wzrost sił odśrodkowych, zoba
czy raczej powstanie przeciw Rzymowi niż solidarność z Rzy
mem. Spór ten ciągnie się od dziesiątków lat. Czy nie mamy już od
dawna do czynienia z pewnego rodzaju schizmą wewnątrz Kościoła
katolickiego?
Najpierw odpowiedziałbym, że papież nie ma mocy, aby coś

wymuszać. Jego „moc" polega na tym, że ludzie rozumują
w następujący sposób: Jesteśmy razem, a papież ma misję, któ
rej nie nadał sobie sam. Tylko gdy istnieje to przekonanie, całość
ma rację bytu. Jedynie dzięki wyznawaniu wspólnej wiary
Kościół może żyć jako wspólnota. Dostaję wiele listów zarówno

od ważnych osobistości, jak i od prostych ludzi, którzy piszą do
mnie: „Jesteśmy razem z Papieżem, jest on dla nas namiestni
kiem Chrystusa i następcą świętego Piotra, proszę być pewnym,
że wierzymy i żyjemy we wspólnocie z Waszą Świątobliwością".
Oczywiście istnieją zawsze, i nie od dzisiaj, siły odśrodkowe,
tendencje do tworzenia Kościołów narodowych, które zresztą
przecież powstały. Dzisiaj jednak właśnie, w globalnym spo
łeczeństwie i wobec konieczności budowania wewnętrznej jed
ności całego świata, staje się widoczne, że takie podejście jest
anachronizmem. Wyraźnie widać, że dany Kościół nie wzrasta,
jeśli ogranicza się do narodu, oddziela się, zamyka w jakiejś
konkretnej kulturowej przestrzeni i absolutyzuje ją. Przeciw
nie, Kościół potrzebuje jedności, potrzebuje czegoś takiego jak
prymat.
Było dla mnie interesujące, że żyjący w Ameryce prawo
sławny rosyjski teolog John Meyendorff określił autokefalie*
jako największy problem prawosławia; według niego prawo
sławni potrzebują czegoś takiego jak pierwszeństwo, jak pry
mat. Inne wspólnoty również to stwierdzają. Problemy nie
katolickich w yznań polegają zarówno z teologicznego, jak
i pragmatycznego punktu widzenia w dużym stopniu na tym,
że nie posiadają one narzędzia jedności. Widać stąd, że konieczny
jest zewnętrzny znak jedności, ale oczywiście nie ma działać
w sposób dyktatorski, lecz z wnętrza wspólnoty wiary. Wpraw
dzie nadal będą istnieć siły odśrodkowe, ale rozwój historii, kie
runek historii mówi nam: Kościół potrzebuje narzędzia jedności.
* Autokefalie od słowa autokephale (grec. samostanowienie); w Kościele

prawosławnym określenie autonomicznego Kościoła. Autokefalie są rządzone
przez własnych zwierzchników i ustanawiają same swoich arcybiskupów/
metropolitów.
W ostatnich dziesięcioleciach w wielu diecezjach właściwie nie było

pastoralnych eksperymentów, które nie miałyby ambicji podejmowa
nia starań o „unowocześnienie" Kościoła. Filozof Riidiger Safranski
krytykował, ze chrześcijaństwo w ten sposób rozwinęło się w „zimny
religijny projekt", w „mieszankę socjotechniki, instytucjonalnej wła
dzy, psychoterapii, technik medytacyjnych, muzealnictwa, zarzą
dzania kulturą i pracy charytatywnej". Szeroko rozpowszechnione
jest pragnienie „bycia jak inni" i, jak zauważają krytycy, zatraca
się w Kościele wyczucie tego, że wiara i konsumpcyjne neistawienie
społeczeństw Zachodu mają zupełnie inne korzenie. Także wielu teo
logów i księży tak mocno oddaliło się od podstaw, że jedynie z wielką
trudnością można u nich rozpoznać katolicki rys.
Co poszło nie tak?
Cóż, to są właśnie siły zła, które działają w ludzkiej duszy. Do

tego dochodzi dążenie do przypodobania się publiczności lub też
pragnienie znalezienia takiej wyspy, którą jako nowy ląd można
kształtować całkowicie samodzielnie. Chodzi wtedy albo o upra
wianie politycznego umoralniania, jak w teologii wyzwolenia
i w innych eksperymentach, które w ten sposób miały - jak
to się mówi - uwspółcześniać chrześcijaństwo, lub też o prze
kształcanie go w psychoterapię i ćwiczenia ogólnorozwojowe,
a więc w takie formy, które identyfikują religię z miejscem osią
gania możliwie całościowego dobrego samopoczucia.
Wszystkie tego rodzaju próby wypływają stąd, że zapo
mina się o właściwych źródłach, o wierze. Pozostają wtedy - jak
słusznie opisuje to przytoczony przez pana cytat - własne pro
jekty, które może mają pewną ograniczoną wartość w życiu, ale
nie są w stanie ustanowić przekonującej wspólnoty z Bogiem
ani związać na stałe ludzi między sobą. To są wyspy, na któ
rych niektórzy ludzie osiadają, ale wyspy tego rodzaju mają
przemijającą naturę, gdyż - jak wiadomo - mody się zmieniają.
W tym kontekście trzeba zapytać: Jak to możliwe, że w wielu kra

jach Zachodu wszystkie dzieci przez wiele lat uczęszczają na lekcje
religii, a w efekcie wiedzą może jeszcze coś o buddyzmie, ale nie znają
nawet podstawowych cech charakteryzujących katolicyzm? Za to
wszystko odpowiedzialne są diecezje.
To jest pytanie, które też sobie stawiam. W Niemczech każde

dziecko od dziewiątego do trzynastego roku życia uczy się religii.
Jest niepojęte, dlaczego tak mało z ich nauki pozostaje. Biskupi
muszą rzeczywiście poważnie się zastanowić i znaleźć odpo
wiedź na pytanie, jak można dać katechezie nowe serce, nowe
oblicze.
Także w kościelnych mediach zagnieździła się „kultura wątpienia"

uchodząca za coś bardzo na czasie. Cale redakcje przejmują bezkry
tycznie hasła właściwe dla krytyki Kościoła. Biskupi podążają za
swoimi medialnymi doradcami, którzy zalecają im spłycenie kursu,
aby nie ucierpiał ich liberalny wizerunek. Gdy na dodatek należące
do Kościoła koncerny medialne wycofują ze swojego głównego asor
tymentu książki religijne, to czy mówienie o nowej ewangelizacji nie
staje się problematyczne?
To wszystko są zjawiska, które można obserwować jedynie ze

smutkiem. Niestety są tak zwani katolicy z zawodu, którzy żyją
ze swojego katolickiego wyznania, ale źródło wiary bije w nich
bardzo skromnie, to tylko pojedyncze krople. Musimy rzeczy
wiście się postarać o zmianę tej sytuacji. We Włoszech, gdzie
jest daleko mniej instytucjonalnych kościelnych przedsięwzięć,
obserwuję, że inicjatywy powstają nie dlatego, że Kościół jako
instytucja coś organizuje, lecz ponieważ sami ludzie są wierzący.
Spontaniczne inicjatywy biorą początek nie z instytucji, lecz
z autentycznej wiary.
13. Kościói, wiara i społeczeństwo 151
Kościół musi też ciągle być w ruchu, jest ciągle „w drodze". Czy
Papież pyta czasami samego siebie, czy w niektórych sprawach nie
sprzeciwia się czemuś, co jest nie do uniknięcia, gdyż wynika po
prostu z koniecznych procesów cywilizacyjnych, którym Kościół nie
może się przeciwstawić?
Trzeba oczywiście zawsze pytać o to, co - nawet jeśli uważane

było za przynależące do istoty chrześcijaństwa - stanowiło jedy
nie wyraz pewnej epoki. Czym jest zatem to, co rzeczywiście
istotne? To znaczy, że musimy powracać ciągle na nowo do
Ewangelii i do przekazu wiary, aby zobaczyć, po pierwsze, co
do niego należy? Po drugie, co w uprawniony sposób zmienia
się wraz z upływem czasu? Po trzecie: co do przekazu wiary nie
należy? Zasadniczym problemem jest ostatecznie zawsze umie
jętność właściwego rozróżniania.
14
Tak zwane przyblokowanie reform
Celibat, kapłaństwo kobiet, homoseksualizm - od dziesięcioleci media

są opanowane przez kanon ciągle tych samych spraw. Uważa się,
że Kościół odzyska atrakcyjność dopiero wtedy, gdy pozytywnie
rozwiąże te kwestie. Zastanawiające, że w Niemczech Kościół pro
testancki, w którym nie ma celibatu, a jest święcenie kobiet, traci
więcej wiernych niż Kościół katolicki. Prawdą jest jednak także, że
katolickie podejście utrudnia głoszenie Ewangelii. Przyjrzyjmy się
krótko poszczególnym punktom.
Katolicy, którzy po rozwodzie zawierają nowy związek, nie mają

prawa przyjmować komunii. Wasza Świątobliwość stwierdził kie
dyś, że trzeba „intensywnie przemyśleć" tę zasadę.
Oczywiście, trzeba to zrobić. Zasadniczo mamy pewność co do

tego, że Pan nam mówi: Małżeństwo zawarte w wierze jest nie
rozwiązywalne. Nie możemy manipulować tym stwierdzeniem.
Musi zachować swoją ważność, nawet gdy pozostaje w sprzecz
ności z dominującymi dzisiaj formami życia. Były epoki, w któ
rych to, co chrześcijańskie, było na tyle obecne, że nierozerwalność
14. Tak zwane przyblokowanie reform 153
małżeństwa stanowiła normę, ale w wielu cywilizacjach taką

normą nie jest. Biskupi z krajów Trzeciego Świata mówią mi czę
sto: „Sakrament małżeństwa jest najtrudniejszy ze wszystkich",
lub też: „Do nas to jeszcze w ogóle nie dotarło".
Godzenie tego sakramentu z tradycyjnymi sposobami wspól
nego życia jest procesem, w który włączona jest cała egzysten
cja, i jest walką, której wyniku nie da się wymusić. O tyle to,
co przeżywamy obecnie w stopniowo ulegających destrukcji
zachodnich społeczeństwach, nie jest jedynym przypadkiem
kryzysu w tej kwestii. Odrzucenie z tego powodu monogamicz-
nego małżeństwa i przerwanie walki o nie sprzeciwiałoby się
jednak Ewangelii.
Stwórca uczynił ludzi mężczyzną i kobietą, a Jezus powiedział, że

co Bóg połączył, człowiek nie może rozdzielić. Już jednak pierwsi
uczniowie szemrali przeciwko temu przykazaniu.
Tak. Tym co można zrobić, jest przede wszystkim dokładniej

sze badanie kwestii ważności małżeństwa. Dotychczas w pra
wie kościelnym zakładano, że ktoś, kto zawiera małżeństwo,
wie, czym ono jest. Pod warunkiem tej wiedzy małżeństwo
jest ważne i nierozerwalne. W panującym dzisiaj chaosie prze
konań, w całkowicie zmienionej konstelacji, „wie" się raczej, że
normalne jest złamanie przysięgi małżeńskiej. Dlatego trzeba
pytać, jak rozpoznać ważność i gdzie możliwe są uzdrowienia.
Walka będzie trwać zawsze. Jeśliby jednak z tego powodu
ustąpić i odrzucić zasady, to nie podniosłoby to moralnego
poziomu społeczeństwa. Zachowanie czegoś trudnego jako
normy, z którą ludzie zawsze mogą się mierzyć, jest koniecz
nym zadaniem powstrzymującym dalsze upadki.
Tak więc powstaje tu pewne wewnętrzne napięcie. Dusz
pasterstwo musi szukać sposobów, aby pozostać blisko
poszczególnych ludzi i pomagać im także w ich, powiedzmy,

nieuregulowanej sytuacji wierzyć w Chrystusa jako Zbawiciela,
w Jego dobroć, gdyż On jest zawsze dla nich, także wtedy gdy
nie mogą przyjmować komunii. Pomagać im także pozostać
w Kościele również w sytuacji konfliktu z prawem kościelnym.
Musi pomagać im uznać: Nie sprostałem co prawda w ym a
ganiom mojej wiary, ale nie przestaję być chrześcijaninem, nie
przestaję być kochany przez Chrystusa i tym bardziej pozostaję
w Kościele, ponieważ tym bardziej będę w Chrystusie znajdo
wał oparcie.
Paweł VI w 1968 roku uczynił antykoncepcję tematem swojej słynnej

encykliki Humanae vitae. Wskazał on na fatalne skutki ingerencji
człowieka w porządek natury. Życie jest zbyt wielkie, zbyt święte,
abyśmy mogli przy nim manipulować. Jakby chciał powiedzieć: Jeśli
nie szanujemy życia dzieci, stracimy życie my sami, nasze społe
czeństwo, nasz świat.
Być może nie zrozumiano wtedy jego wizji. Dzisiaj obserwujemy
nie tylko bardzo szkodliwy dla zdrowia i środowiska wpływ pigułek
antykoncepcyjnych, ale też załamanie się naszego systemu socjalnego,
bo staliśmy się bezdzietnym społeczeństwem, które traci swoje pod
stawy. Mimo to Kościołowi katolickiemu nie udaje się uczynić zrozu
miałą swojej etyki seksualnej. Na przykład brazylijska top modelka
ogłasza, że dzisiaj już żadna kobieta nie jest dziewicą, zawiera
jąc związek małżeński. Emerytowany biskup pomocniczy krytykuje
traktowanie przez Kościół kwestii seksualności w taki sposób, że „nie
jest to dla ludzi czymś możliwym do praktykowania, a i zupełnie
inaczej żyje się tym w praktyce".
To bardzo szerokie pole zagadnień. Nie możemy zająć się teraz

bliżej wszystkimi szczegółami. To prawda, że w tej dziedzi
nie wiele trzeba na nowo przemyśleć i na nowo sformułować.
Jednakowoż, nawiązując do tego, co uważa zacytowana przez

pana modelka i co myśli także wiele innych osób, podkreślał
bym, że statystyka nie może być normą moralności. To źle, gdy
badanie opinii publicznej staje się wyznacznikiem decyzji poli
tycznych i gdy tylko stawia się pytanie: Gdzie zdobędę więcej
zwolenników?, zamiast pytać: Co jest słuszne? Podobnie wyniki
badań na temat tego, co ludzie robią i jak żyją, nie mogą być
same w sobie kryterium prawdy i słuszności.
Paweł VI miał profetycznie rację. Był przekonany, że społe
czeństwo pozbawia się samo wielkich nadziei, gdy przez aborcję
zabija ludzi. Jak wiele uśmiercono dzieci, które mogłyby stać się
geniuszami, które mogłyby wnieść coś nowego, stać się nowym
Mozartem, obdarować ludzkość nowymi wynalazkami tech
nicznymi? Trzeba się kiedyś zastanowić, jakie możliwości ludz
kie zostały w ten sposób zniszczone - całkowicie abstrahując
już od tego, że nienarodzone dziecko jest osobą ludzką i należy
respektować jego godność i prawo do życia.
Pigułka antykoncepcyjna to inny problem.
Tak. Paweł VI chciał powiedzieć, i pozostaje to trafne jako wielka

wizja: Gdy seksualność i płodność zasadniczo zostają od siebie
oddzielone, a tak się dzieje na skutek używania pigułek antykon
cepcyjnych, seksualność staje się czymś absolutnie dowolnym.
Wtedy wszelkie rodzaje seksualności mają tę samą wartość. Za
takim ujęciem, które płodność traktuje jako coś oddzielnego
od seksualności, w miarę możliwości nawet jako coś, dzięki
czemu można racjonalnie produkować dzieci i nie patrzeć już
na nie jak na naturalny dar, szybko podążyło dowartościowa
nie homoseksualizmu.
Perspektywy Humanae vitae pozostają słuszne. Znalezie
nie dróg do zastosowania ich w życiu to coś innego. Myślę, że
zawsze będą istniały grupy, które dadzą się wewnętrznie prze

konać i przyjmą to nauczanie, a potem będą wspomagać innych.
Jesteśmy grzesznikami. Nie powinniśmy tego traktować jako
wymówki przeciwko przyjęciu prawdy, gdy te wysokie stan
dardy moralne nie są praktykowane w życiu. Powinniśmy spró
bować czynić tyle dobra, ile możemy, i nawzajem się podtrzy
mywać oraz wzajemnie się wspierać. To wielkie zadanie, aby to
wszystko wypowiedzieć w taki sposób, aby uczynić to zrozu
miałym pastoralnie, teologicznie, a także umieścić w kontekście
dzisiejszych badań nad seksualnością i współczesnej antropo
logii. Nad tym pracujemy i wymaga to ciągle poważniejszych
starań.
Wsparciem mogłaby być przynajmniej Raquel Welch, były symbol

Hollywood i ikona seksu. Amerykańska aktorka mówi dzisiaj, że
wprowadzenie pigułki antykoncepcyjnej przed pięćdziesięciu laty
doprowadziło do seksu bez odpowiedzialności. Osłabiło to małżeń
stwo i rodzinę i spowodowało „chaotyczne stosunki".
Czy Kościół katolicki odrzuca wszelkie formy regulacji poczęć?
Nie. Wiadomo, że Kościół uznaje naturalną regulację poczęć,

która jest nie tylko metodą, ale także drogą. Zakłada ona bowiem,
że ma się dla siebie czas, bo żyje się w stałym związku. To coś
fundamentalnie różnego od sytuacji, gdy bierze się pigułkę bez
wewnętrznej więzi z drugą osobą i oddaje się szybko pierw
szemu lepszemu.
To, że tylko katolicy mogą uczestniczyć w Eucharystii, rozumiane

jest jako wykluczenie, przez niektórych nawet jako dyskryminacja.
Nie można mówić o jedności chrześcijan, gdy nie ma nawet gotowo
ści do tego, aby razem świętować przy ołtarzu testament Chrystusa.
Co powie na to Papież?
Nie tylko Kościół katolicki, ale też cały świat prawosławia uczy,
że może przyjmować Eucharystię tylko ten, kto całkowicie
przynależy do wiary Kościoła. Nowy Testament i Ojcowie Apo
stolscy jednoznacznie wskazują, że Eucharystia jest najgłęb
szym centrum Kościoła - życiem w Ciele Chrystusa będącym
jedną wspólnotą. Dlatego Eucharystia to nie jest jakiś społeczny
ryt, w którym się radośnie spotykamy, lecz jest to wyraz bycia
w środku Kościoła. Stąd nie może być zwolniona od warunku
przynależności - bo jest już po prostu sama w sobie aktem
przynależności.
Celibat zdaje się zawsze wszystkiemu winny. Czy to chodzi o skan

dale seksualne czy o wystąpienia z Kościoła, czy też brak kapłanów.
0 tym ostatnim należałoby powiedzieć: w stosunku do liczebności
uczestników Mszy świętej liczebność kapłanów współcześnie się nie
zmniejszyła, przeciwnie, nawet wzrosła. Przynajmniej w Niemczech
liczba księży w stosunku do praktykujących katolików w porówna
niu z rokiem 1960 podwoiła się. Tymczasem sami biskupi sugerują
potrzebę „większej fantazji i trochę większej odwagi", aby „obok
podstawowej formy kapłaństwa bezżennych możliwa stała się
posługa kapłańska żonatego mężczyzny".
Mogę zrozumieć, że w zamęcie naszych czasów biskupi zasta

nawiają się nad tym. Trudno powiedzieć, jak taka koegzystencja
tych dwóch form w ogóle mogłaby wyglądać. Sądzę, że celi
bat zyskuje jako znak i staje się łatwiejszy do zachowania, gdy
tworzą się wspólnoty kapłańskie. To ważne, aby księża nie żyli
w izolacji, lecz aby mogli wspierać się w małych wspólnotach
1 razem służyć Chrystusowi, a także coraz bardziej świadomie
doświadczać swojej rezygnacji dla Królestwa Niebieskiego.
Celibat jest zawsze zamachem na to, co człowiek normal
nie myśli. Jest to coś takiego, co staje się wiarygodne i daje się
urzeczywistnić tylko wtedy, gdy wierzy się w Boga, i dlatego

opowiada się za Królestwem Bożym. W tym sensie celibat jest
znakiem szczególnego rodzaju. Sprzeciw, który on wzbudza,
polega także na tym, że ukazuje: Istnieją ludzie, którzy wierzą
w sens celibatu. Sprzeciw ten ma więc także pozytywną stronę.
Brak możliwości wyświęcania kobiet w Kościele katolickim jest jasno

stwierdzony przez Non possumus najwyższego Urzędu Nauczy
cielskiego. Kongregacja Nauki Wiary postanowiła to za czasów
Pawia VI w dokumencie Inter insigniores z roku 1976. Jan Paweł II
wzmocnił to orzeczenie w liście apostolskim Ordinatio Sacerdotalis
z roku 1994. Dosłownie stwierdza tam, że sprawa „dotyczy samego
Boskiego ustanowienia Kościoła", i mocą swojego urzędu oświadcza,
„że Kościół nie ma żadnej władzy udzielania święceń kapłańskich
kobietom oraz że orzeczenie to powinno być przez wszystkich wier
nych Kościoła uznane za ostateczne".
Krytycy widzą w tym dyskryminację. Według nich Jezus tylko
dlatego nie powołał kobiet do stanu kapłańskiego, że przed dwoma
tysiącami lat było to nie do pomyślenia.
To niedorzeczność, bo ówczesny świat był pełen kapłanek.

Wszystkie religie miały swoje kapłanki i było raczej dziwne, że
nie znalazły się we wspólnocie Jezusa Chrystusa, co z kolei jest
świadectwem kontynuacji z wiarą Izraela.
Sformułowanie Jana Pawła II jest bardzo istotne: Kościół nie
ma „żadnej władzy", aby wyświęcać kobiety. My nie mówimy,
że nie chcemy, ale że nie możemy. Pan nadał Kościołowi postać
dwunastu apostołów, a ich następcami stali się później biskupi
i prezbiterzy. To nie my nadaliśmy Kościołowi tę postać, została
ona przez Niego ukonstytuowana. Podporządkować się temu
jest aktem posłuszeństwa, szczególnie trudnego w dzisiejszej
sytuacji. Ale właśnie to jest ważne, że Kościół pokazuje: Nie
jesteśmy jakimś samowolnym reżimem. Nie możemy robić tego,

co chcemy. Szukamy woli Pana dla nas i jej się trzymamy, nawet
jeśli to w tej kulturze i tej cywilizacji jest mozolne i trudne.
Zresztą istnieje tak wiele ważnych, znaczących funkcji
w Kościele, które są piastowane przez kobiety, że nie może być
mowy o dyskryminacji. Byłoby tak, gdyby kapłaństwo sta
nowiło rodzaj panowania, podczas gdy jest przecież całkowicie
służbą. Gdy spogląda się na historię Kościoła, to dobrze widać
znaczenie kobiet - od Maryi przez Monikę aż do Matki Teresy -
jest ewidentne, że kształtowały one obraz Kościoła pod wieloma
względami w większym stopniu niż mężczyźni. Pomyślmy
chociażby o wielkich katolickich świętach, takich jak Boże Ciało
czy Niedziela Miłosierdzia Bożego, których początki wiążą się
z postaciami kobiet. W Rzymie jest na przykład kościół, w któ
rym na żadnym ołtarzu nie widać ani jednego mężczyzny.
Aktywny homoseksualizm uważany jest dziś na Zachodzie za

powszechnie uznaną formę życia. Akceptowanie homoseksualizmu
jest propagowane przez modernistów jako kryterium postępu danego
społeczeństwa. W Katechizmie Kościoła Katolickiego zredagowa
nym z udziałem Waszej Świątobliwości jako prefekta Kongregacji
Nauki Wiary czytamy: „Znaczna liczba mężczyzn i kobiet przeja
wia głęboko osadzone skłonności homoseksualne (...). Powinno się
traktować je z szacunkiem, współczuciem i delikatnością. Powinno
się unikać wobec nich jakichkolwiek oznak niesłusznej dyskrymina
cji. Osoby te są wezwane do wypełniania woli Bożej w swym życiu".
Równocześnie w tym samym Katechizmie... znajdujemy zda
nie: „Tradycja, opierając się na Piśmie Świętym, przedstawiającym
homoseksualizm jako poważne zepsucie, zawsze głosiła, że akty
homoseksualizmu z samej swojej wewnętrznej natury są nieupo
rządkowane". Nie ma w tym pewnej sprzeczności z wcześniej wyra
żonym szacunkiem dla homoseksualistów?
Nie. Jedną rzeczą jest, że są oni ludźmi z ich problemami i radoś

ciami i że jako ludzie, nawet jeśli noszą w sobie takie skłonności,
zasługują na szacunek i nie mogą być z tego powodu dyskry
minowani. Szacunek dla człowieka jest czymś absolutnie pod
stawowym i rozstrzygającym.
Czymś innym jednak jest wewnętrzny sens seksualności.
Można by powiedzieć, jeśli ktoś tak to chce wyrazić, że ewolu
cja wyłoniła płciowość w celu reprodukcji gatunku. Tak widzi
to również teologia. Sensem seksualności jest zbliżenie męż
czyzny i kobiety, a przez to dawanie ludzkości potomstwa,
dzieci, przyszłości. To jest wewnętrzna determinacja, która jest
zawarta w istocie seksualności. Wszystko inne jest sprzeczne
z jej wewnętrznym sensem. Tego musimy się trzymać, także
wtedy, gdy w naszych czasach się to nie podoba.
Chodzi o wewnętrzną prawdę tego, co seksualność ozna
cza w strukturze bytu ludzkiego. Gdy ktoś przejawia głębokie
homoseksualne skłonności - do dzisiaj nie wiadomo, czy są one
rzeczywiście wrodzone, czy też powstają we wczesnym dzieciń
stwie - gdy w każdym razie mają one nad nim władzę, stanowią
dla niego wielką próbę, tak jak zresztą i inne ludzkie doświad
czenia. Ale nie oznacza to, że dzięki temu homoseksualizm staje
się moralnie słuszny - jest czymś, co pozostaje w sprzeczności
z tym, co jest pierwotną Bożą wolą.
Nie jest tajemnicą, że także wśród księży i zakonników są osoby

homoseksualne. Całkiem niedawno homoseksualne słabości księży
w Rzymie wywołały sporą sensację.
Homoseksualizm jest nie do pogodzenia z powołaniem kapłań

skim. Wtedy bowiem także celibat traci sens jako wyrzecze
nie. Byłoby wielkim niebezpieczeństwem, gdyby celibat stawał
się powodem wchodzenia w stan kapłański ludzi, którzy i tak
nie chcą się ożenić, gdyż w końcu ich stosunek do mężczyzny

i kobiety jest zniekształcony, zakłócony, a w każdym razie nie
odnajdują się w tym kierunku stworzenia, o którym wcześniej
mówiliśmy.
Kongregacja do spraw Wychowania Katolickiego przed kil
koma laty wydała postanowienie, że homoseksualni kandydaci
nie mogą zostać księżmi, bo ich orientacja płciowa dystansuje
ich od prawdziwego ojcostwa, czyli także od istoty bycia kapła
nem. Dobór kandydatów na księży musi być dlatego bardzo sta
ranny. Musi panować tu najwyższa uwaga, aby nie doszło do
pomyłki i w końcu bezżenność kapłanów nie była utożsamiana
z tendencjami do homoseksualizmu.
Jednak bez wątpienia w klasztorach, wśród kleru, zdarzają się przy

padki homoseksualizmu, być może niekoniecznie praktykowanego.
To należy do bolączek Kościoła. A ci, których to dotyczy, muszą

przynajmniej próbować, aby nie praktykować swych skłonności
i zostać wiernymi wewnętrznej misji swojego urzędu.
Kościół katolicki uważa się za miejsce jedynego w swoim rodzaju

Bożego Objawienia. W Kościele do głosu dochodzi Boże posłanie,
które wynosi człowieka do najwyższej godności, dobra i piękna.
Tylko że dzisiaj, w związku z wielką liczbą ofert, które stanowią na
tym polu konkurencję, jest to coraz trudniej zakomunikować. Wasza
Świątobliwość podczas spotkania z artystami w Lizbonie mówił
w kontekście „dialogu ze światem" o „współwystępowaniu" prawd.
To, że my mówimy, iż Chrystus jest Synem Bożym i w Nim

wyraża się pełna obecność prawdy o Bogu, to jedna rzecz. Z dru
giej strony prawdy różnego rodzaju są obecne także w innych
religiach, tak że stanowią one jakby odpryski światła pochodzące
z wielkiej światłości i jako takie pod pewnym względem uka

zują także wewnętrzny ruch w Jego kierunku. Mówienie, że
w Chrystusie Bóg jest obecny i przez to sam prawdziwy Bóg
nam się ukazuje i do nas przemawia, nie wyklucza, że w innych
religiach zawarte są prawdy - ale właśnie prawdy, które wska
zują na j e d y n ą prawdę. W tym sensie dialog, w którym ma się
uwidaczniać to wskazywanie, jest wewnętrzną konsekwencją
sytuacji ludzkości.
t
15
Jak dokonuje się odnowa?
Ojcze Święty, nikt nie kwestionuje konieczności oczyszczenia

i odnowy Kościoła, zwłaszcza po ostatnich skandalach. Teraz pyta
nie brzmi: Czym dokładnie jest rzeczywista, prawdziwa odnowa?
Wasza Świątobliwość powiedział wyraźnie, używając dramatycz
nych słów: Los wiary i Kościoła rozstrzyga się nie gdzie indziej, jak
tylko „w kontekście liturgii”. Ktoś z zewnątrz mógłby pomyśleć: To
przecież raczej poboczna kwestia, jakie słowa są wypowiadane pod
czas Mszy, jaką postawę się przyjmuje ijakie wykonuje się działania.
Kościół staje się dla ludzi widzialny w wielu rzeczach: w świad

czonych dziełach miłosierdzia, w projektach misyjnych. Jednak
miejscem, w którym jest on najbardziej przeżywany jako Koś
ciół, pozostaje liturgia. I tak to ma właśnie być. Sensem Kościoła
jest w końcu przyprowadzanie nas do Boga i wprowadzanie
Boga w ten świat.
Liturgia jest aktem, co do którego wierzymy, że On w nim
działa, a my Go dotykamy. Jest aktem, w którym dokonuje
się właśnie to: nawiązujemy kontakt z Bogiem. On przycho
dzi do nas i zostajemy oświetleni Jego blaskiem. Otrzymujemy
wskazówki i siły w dwojakiej formie: Z jednej strony słucha

jąc Jego Słowa - słyszymy Go rzeczywiście przemawiającego
i otrzymujemy od Niego wskazówki. Z drugiej strony pozwa
lając obdarować się przez Niego przemienionym chlebem.
Oczywiście słowa mogłyby być zawsze inne, podobnie jak
postawy ciała. Na przykład w Kościele wschodnim są inne gesty
niż u nas. W Indiach gesty takie same jak nasze mają częściowo
inne znaczenie. Chodzi o to, aby Słowo Boże i rzeczywistość
sakramentów znajdowały się w centrum, żeby Bóg nie został
przez nas zagadany, a liturgia nie stała się autoprezentacją.
Liturgia jest w związku z tym czymś uprzednim?
Tak. To nie my coś robimy, nie my pokazujemy naszą twórczość,

czyli to wszystko, co moglibyśmy zrobić. Liturgia nie jest żad
nym show, nie jest teatrem ani spektaklem, lecz ma swoje źródło
w Kimś Innym. To musi stać się wyraźne. Dlatego tak ważna jest
uprzedniość kościelnej formy. Można reformować ją w szczegó
łach, ale nie jest czymś, co da się wytworzyć przez wspólnotę. Nie
chodzi bowiem, jak już zostało powiedziane, o własną twórczość,
ale o wyjście poza i ponad siebie, oddanie się Jemu i pozwolenie
na to, aby On w nas działał.
W tym sensie na znaczeniu zyskuje nie tylko wyraz tej formy,
ale też jej wymiar wspólnotowy. Może różnić się w poszczegól
nych rytach, ale musi mieć w sobie to, co zostało przekazane przez
całość wiary Kościoła, co wypływa z całości jej Tradycji, co zako
twiczone jest w całości jej życia, a nie ulegać przejściowej modzie.
Czy to oznacza, że trzeba trwać w bierności?
Nie. Właśnie takie ujęcie wymaga tego, abyśmy pozwolili na

wyrwanie nas z naszych ograniczeń, z sytuacji danego momentu
15. Jak dokonuje się odnowa? 165
i udali się w kierunku całości wiary, rozumieli ją, wewnętrz

nie w niej uczestniczyli, a także nadawali liturgii godną formę,
dzięki której stanie się ona piękna i będzie przynosić radość. To
dokonało się w szczególny sposób w Bawarii - na przykład przez
rozkwit muzyki kościelnej czy też przez radość przejawiającą się
w bawarskim rokoko. To ważne, aby całości nadać piękną formę.
Należy to jednak robić zawsze w służbie tego, co nas poprzedza,
a niejako coś, co miałoby być naszym najważniejszym zadaniem.
Wasza Świątobliwość oświadczył, że jeśli chodzi o świętość Euchary

stii, to nie istnieje żadne pole manewru. Eucharystia jest początkiem
i podstawą każdej odnowy. Tylko wtedy, gdy czerpie się z jej ducha,
są w ogóle możliwe duchowe przeobrażenia.
Jeśli jest prawdą - jak wierzymy - że w Eucharystii Chrystus

jest realnie obecny, jest to po prostu absolutnie centralne wyda
rzenie. Nie tylko wydarzenie jednego konkretnego dnia, ale całej
historii świata. To decydująca siła, która może być źródłem
przemian. Ważne, że w Eucharystii związane są ze sobą słowo
i realna obecność Pana. Otrzymujemy wskazówkę także poprzez
słowa. Nasza modlitwa to odpowiedź. W ten sposób w Eucha
rystii łączą się ze sobą Boże prowadzenie, nasze podążanie za
Nim oraz to, że pozwalamy się przemieniać. W ten sposób
dokonuje się przemiana człowieka, która jest najważniejszym
warunkiem każdej rzeczywiście pozytywnej przemiany świata.
Jeśli chcemy, aby w świecie następowała jakaś poprawa, to
jest to możliwe tylko dzięki Bożej normie, która przychodzi do
nas jako rzeczywistość. W Eucharystii ludzie mogą zostać tak
ukształtowani, że staje się coś nowego. Dlatego święci to wiel
kie postacie historii, które spowodowały prawdziwe rewolucje
dobra. Zostali dotknięci przez Chrystusa i dzięki temu wnieśli
w świat nowe impulsy.
Dokument soborowy Lumen gentium określa w numerze 11 nie

dzielne uczestnictwo w eucharystycznej ofierze „źródłem i szczytem
całego chrześcijańskiego życia". Chrystus mówi: „Kto spożywa moje
ciało i krew moją pije, ma życie wieczne".
Jako papież Wasza Świątobliwość zaczął udzielać wiernym
komunii do ust, podczas gdy przyjmują oni postawę klęczącą.
Czy Wasza Świątobliwość uważa to za najbardziej odpowiednią
formę?
Najpierw trzeba powiedzieć, że ważne jest, aby czas mial dla

wszystkich wierzących tę samą strukturę. Stary Testament
mówi o tym już w relacji o stworzeniu świata, w której siódmy
dzień przedstawiony jest jako dzień, kiedy Bóg odpoczywa
i ludzie wraz z Nim. Dla chrześcijan ta struktura czasu rozpo
czyna się od niedzieli, dnia zmartwychwstania, w którym On
spotyka nas, a my Jego. Tutaj znowu najważniejszym aktem
jest moment zjednoczenia, gdy On się nam daje.
Nie jestem z zasady przeciwko komunii na rękę, sam tak
jej udzielałem i tak ją przyjmowałem. Przez to, że teraz pro
szę o przyjmowanie komunii na kolanach i udzielam jej do
ust, chciałem podkreślić cześć należną realnej obecności Chry
stusa w Eucharystii. Nie bez znaczenia jest to szczególnie przy
dużych, masowych zgromadzeniach, z jakimi mamy do czynie
nia w Bazylice Świętego Piotra i na placu przed Bazyliką, gdzie
zachodzi duże niebezpieczeństwo powierzchowności. Słyszałem
o ludziach, którzy chowają komunikant do torebki i zabierają
go ze sobą jako pamiątkę.
W tej atmosferze, którą - jak się uważa - tworzy także
przyjęcie komunii, łatwo pomyśleć: wszyscy przesuwają się do
przodu, to i ja pójdę. Chcę mocno zaakcentować, że powinno
być oczywiste: Tu dzieje się coś szczególnego! Tutaj jest obecny
Ten, przed którym pada się na kolana. Uważajcie na to! To nie
tylko społeczny ryt, w którym moglibyśmy wszyscy uczest

niczyć bądź też powstrzymać się od uczestnictwa.
Maryja jest Bogarodzicielką. To ona w pewnym stopniu przynios

ła Boga światu. Czy pokazuje to w przenośnym sensie, że wszyscy
chrześcijanie powinni być tymi, którzy rodzą Boga?
Nasz Pan kiedyś, gdy Mu powiedziano: „patrz, twoja matka

i twoi bracia są na zewnątrz", wskazał na otaczających Go
ludzi i powiedział: „Kto czyni wolę mego Ojca, ten jest mi
matką, bratem i siostrą". Tym samym przekazał także nam
misję macierzyństwa, aby umożliwiać rodzenie się Boga także
w tych czasach.
Dla Ojców Kościoła Boże Narodzenie było jednym z wielkich
tematów. Mówili, że wydarzyło się ono jedyny raz w Betlejem,
ale przecież w wielki i głębszy sposób musi ponownie wyda
rzać się w każdym nowym pokoleniu i każdy chrześcijanin jest
powołany, by to umożliwiać i w tym uczestniczyć.
Czy rolę Jezusa w wyzwoleniu kobiet, które w dużym stopniu były

wykluczone z przystępu do religii, do Boga i z czynnego udziału
w życiu społecznym, można oceniać podobnie jak otwarcie Bożego
Objawienia na pogan?
Faktem jest, że Jezus przyjął kobiety w krąg swoich bliskich

uczniów w sposób, który przedtem był trudny do wyobrażenia.
Po zmartwychwstaniu to kobietę uczynił pierwszym świadkiem
tego wydarzenia. Przyjęcie kobiet do najbliższej grupy swoich
przyjaciół było także ustanowieniem nowego znaku.
Byłbym ostrożny w kwestii porównywania religii i mówie
nia, że tutaj już od razu doszło do jakiegoś niesamowitego
przełomu. To dzieje się powoli. Ważne jest, że Jezus, czyniąc
na krzyżu swoją Matkę Matką wszystkich chrześcijan czy też

pozwalając ujrzeć się kobiecie w swoim pierwszym ukazaniu
się po zmartwychwstaniu, faktycznie dał kobietom całkowicie
nowe miejsce we wspólnocie wiary.
Rzymski Kościół na Zachodzie przeżywa przede wszystkim niespo

tykany przełom ilościowy. Na przykład w Niemczech umrze w ciągu
następnych dziesięciu lat jedna trzecia obecnych członków Kościoła,
księży i osób zakonnych. Dzisiaj w Niemczech jest około 24 tysięcy
zakonnic, z tego równo 80 procent ma więcej niż 65 lat. Podobnie
wygląda struktura wiekowa wśród zakonników i księży Trzeba
zamykać kościoły, wspólnoty parafialne muszą być ze sobą łączone.
Elementy Kościoła masowego będą nadal zanikać.
Sam Wasza Świątobliwość wskazał już w 1971 roku, że Kościół
„stanie się mały, w dużym stopniu będzie musiał zaczynać całkiem
od początku", nie będzie mógł wypełnić wielu struktur, które były
wytworem wysokiej koniunktury, a wraz z liczbą wiernych straci
także wiele swoich przywilejów w społeczeństwie. Wielu uważa,
że dzisiejszy Kościół to jedynie „zarządzanie faktyczną niewiarą".
Jednak zewnętrzny sukces nie może być kryterium dla Kościoła. Dla
wielu wiernych ważna jest nie tyle zawartość i treść, ile po prostu
zwykła przynależność.
Czy zbliża się kres Kościoła ludowego?
W Kościele jako całości jest to bardzo zróżnicowane. W wielu

miejscach świata nigdy nie było Kościoła masowego. W Japonii
chrześcijanie są niewielką mniejszością. W Korei są rozpowszech
nioną, żywotną siłą, która wpływa także na opinię publiczną,
ale nie jest to Kościół ludowy. Na Filipinach mamy do czynienia
z Kościołem masowym i także dzisiaj Filipińczyk jest po pro
stu katolikiem - z całą radością i entuzjazmem. W Indiach
z kolei chrześcijanie to mniejszość żyjąca na marginesie, choć
niepozbawiona społecznego znaczenia. Prawa chrześcijan są

źródłem sporów w indyjskim społeczeństwie, które czerpie
swoją tożsamość z hinduizmu.
Na całym świecie sytuacja jest więc bardzo różna. Faktem jest,
że w zachodnim świecie znika identyfikacja narodu i Kościoła.
We wschodnich Niemczech ten proces jest bardzo zaawanso
wany. Ochrzczeni są tam już teraz mniejszością. Liczba chrześ
cijan w dużych częściach świata zachodniego zmniejsza się.
Istnieje jednak jeszcze tożsamość ukształtowana przez chrześ
cijaństwo, która jest ciągle czymś pożądanym. Przypominam
sobie pewnego francuskiego polityka, który mówił o sobie:
„Jestem protestanckim ateistą". Znaczy to: jestem co prawda
ateistą, ale uznaję, że jestem zakorzeniony w protestantyzmie.
To komplikuje sprawy.
Tak, gdyż na kulturowy klimat wielu zachodnich krajów ciąg

le mają wpływ chrześcijańskie korzenie. Idziemy jednak coraz
bardziej w kierunku chrześcijaństwa z wyboru, zdecydowanego.
Od niego zależy bowiem, w jakim stopniu ogólne oddziaływa
nie chrześcijaństwa będzie skuteczne. Powiedziałbym, że dzisiaj
trzeba z jednej strony wzmacniać, ożywiać i rozszerzać to zde
cydowane chrześcijaństwo, aby więcej ludzi wyznawało świa
domie swoją wiarę i żyło nią. Z drugiej strony musimy uznać,
że chociaż jako chrześcijanie nie jesteśmy po prostu czymś toż
samym z kulturą czy narodem jako takimi, to jednak mamy
siłę, aby tworzyć i kształtować kulturowe i narodowe wartości,
które są przyjmowane także wtedy, gdy większość społeczeń
stwa nie jest wierzącymi chrześcijanami.
16
Maryja i posłanie z Fatimy
Wasza Świątobliwość uważany jest, w przeciwieństwie do swo

jego poprzednika, za teologa raczej nakierowanego na Jezusa niż
na Maryję. Już jednak miesiąc po swoim wyborze wezwał Wasza
Świątobliwość wiernych na placu Świętego Piotra, aby powierzyli
się Matce Bożej z Fatimy. W czasie swojej wizyty w Fatimie w maju
2010 roku Wasza Świątobliwość użył niezwykłych słów: Wydarze
nie sprzed dziewięćdziesięciu trzech lat, gdy otwarło się niebo nad
Portugalią, było „jak okno nadziei", które Bóg otwiera, „gdy człowiek
zamyka przed Nim drzwi".
Właśnie Papież, którego świat zna jako obrońcę rozumu, mówi
teraz: „Dziewica Maryja zstąpiła z nieba, aby przypomnieć nam
0 prawdach Ewangelii".
To prawda, że wzrastałem przede wszystkim w pobożno

ści chrystocentrycznej, która rozwinęła się w czasach mię
dzywojennych dzięki nowemu odkryciu Biblii i Ojców Koś
cioła. To pobożność świadomie i wyraźnie karmiąca się Biblią
1nakierowana na Chrystusa. Zawsze jednak przynależy do niej
także Matka Boża, Matka Pana. Maryja pojawia się w Biblii,
16. Maryja i posłanie z Fatimy 171
u Łukasza i Jana, stosunkowo późno, ale wnosi bardzo dużo

światła - stąd zawsze jest elementem życia chrześcijańskiego. We
wschodnich Kościołach zyskała bardzo wcześnie istotne znacze
nie - pomyślmy chociażby o soborze w Efezie w 431 roku. Ciąg
le na nowo Bóg posługuje się Nią jak światłem, aby prowadzić
nas do siebie samego.
W Ameryce Łacińskiej na przykład Meksyk stał się chrześci
jański, gdy ukazała się Madonna z Guadalupe. W jednej chwili
ludzie zrozumieli: Tak, to jest nasza wiara; tak rzeczywiście doj
dziemy do Boga; Matka nam Go ukaże; w Niej jest przemie
nione i uwznioślone całe bogactwo naszych religii. Dwie posta
cie pozwoliły w końcu uwierzyć ludziom w Ameryce Łacińskiej:
jedna to Matka, a druga to Bóg, który cierpi, który cierpi to
wszystko, czego i oni doświadczyli przez wyrządzaną im przemoc.
Trzeba więc powiedzieć, że w wierze także istnieje historia.
Kardynał Newman dobrze to ukazał. Wiara się rozwija. Wiąże
się to również z coraz mocniejszym wkraczaniem w świat Matki
Bożej jako drogowskazu, jako światła od Boga, jako Matki, przez
którą możemy także rozpoznać Syna i Ojca. Tak Bóg dał nam
znak, właśnie w XX wieku. W naszym racjonalizmie i wobec
powstających dyktatur On wskazuje nam pokorę Matki, która
ukazuje się małym dzieciom i mówi im to, co istotne: wiara,
nadzieja, miłość, pokuta.
Można powiedzieć, że ludzie tutaj odnajdują okno. Widziałem
w Fatimie, jak setki tysięcy ludzi dzięki temu, co Maryja prze
kazała małym dzieciom, w pewnym sensie odzyskują wzrok
umożliwiający dojrzenie Boga w tym świecie z jego wszystkimi
ograniczeniami i całym jego zamknięciem.
Słynna „Trzecia Tajemnica Fatimska" została upubliczniona dopiero

w 2000 roku - przez kardynała Josepha Ratzingera na polecenie
Jana Pawia II. Tekst mówi o biskupie odzianym w biel, który pada
pod kulami żołnierzy - scena, która zrozumiana została jako zapo

wiedź zamachu na Jana Pawła II. Tymczasem niedawno Wasza
Świątobliwość zapowiedział: „Łudzi się ten, kto uważa, że profe
tyczna misja Fatimy została zakończona". Jak to rozumieć? Czy
wypełnienie posłania z Fatimy jest jeszcze przed nami?
W posianiu z Fatimy należy rozróżnić dwie rzeczy: jedna to

konkretne wydarzenie, które przedstawione jest w formie wizjo
nerskiej, druga to leżąca u podstaw umiejętność wyjaśniania
znaków, o którą tak naprawdę chodzi. Celem posłania nie było
zaspokajanie ciekawości. Wtedy trzeba by było opublikować
tekst o wiele wcześniej. Nie, chodzi o to, aby zapowiedzieć kry
tyczny punkt, krytyczny moment historii: mianowicie całą moc
zła, która wykrystalizowała się w XX wieku w postaci dyktatur
i, na inny sposób, działa także dzisiaj.
Chodziło o odpowiedź na te wyzwania. A odpowiedź ta nie
polega na wielkich politycznych akcjach, lecz ostatecznie może
przyjść tylko z przemienionych serc - przez wiarę, nadzieję,
miłość i pokutę. W tym sensie posłanie nie jest zakończone,
chociaż obydwie wielkie dyktatury zniknęły. Trwa cierpienie
Kościoła i trw a zagrożenie człowieka, a tym samym nie ustaje
szukanie odpowiedzi; dlatego wciąż aktualna pozostaje wska
zówka, którą dała nam Maryja. Także w obecnym utrapieniu,
gdy siła zła w najprzeróżniejszych formach grozi zdeptaniem
wiary. Także teraz koniecznie potrzebujemy tej odpowiedzi, któ
rej Matka Boża udzieliła dzieciom.
Kazanie Waszej Świątobliwości 13 maja 2010 roku w Fatimie brzmi

dosyć dramatycznie. „Ludziom udało się doprowadzić do powstania
kręgu śmierci i strachu - głosił Wasza Świątobliwość - którego już
nie potrafią przerwać". Wobec pół miliona wiernych Wasza Świąto
bliwość wyraził w gruncie rzeczy bardzo spektakularną prośbę: „Oby
16. Maryja i posłanie z Fatimy 173
te siedem lat, które dzielą nas od setnej rocznicy objawień, przyspie

szyło zapowiadany tryumf Niepokalanego Serca Maryi ku chwale
Trójcy Przenajświętszej".
Czy oznacza to, że Papież, sprawujący przecież funkcję prorocką,
uważa za możliwe, że w ciągu najbliższych siedmiu lat ukaże się
Matka Boża i będzie to równoznaczne z jakimś tryumfem?
Mówiłem o przybliżającym się „tryumfie". Treściowo to jest

to samo, gdy modlimy się, aby przybliżyło się Królestwo Boże.
Wypowiadając te słowa, nie myślałem - na to jestem może zbyt
racjonalny - o oczekiwaniu teraz jakiegoś wielkiego zwrotu
i nagłej zmiany biegu historii, lecz o tym, że ciągle na nowo
będzie powstrzymywana moc zła; że ciągle na nowo w mocy
Matki ukazuje się moc samego Boga i sprawia, że moc ta jest
pełna życia.
Kościół jest zawsze powołany do odpowiedzi na prośbę Abra
hama skierowaną ku Bogu, a mianowicie do troszczenia się,
żeby było wystarczająco dużo sprawiedliwych do zatrzymania
zła i zniszczenia. Rozumiałem to tak, że musi stworzyć warunki,
aby siły dobra mogły na nowo wzrastać. W tym sensie tryumfy
Boga, tryum fy Maryi są ciche, ale przecież realne.
17
Jezus Chrystus powraca
Zapytano kiedyś filozofa Roberta Spaemanna, czy on, naukowiec

o międzynarodowej renomie, rzeczywiście wierzy w to, ze Jezus uro
dził się z Maryi Dziewicy i działał cuda, że zmartwychwstał i że
z Nim otrzymuje się życie wieczne. Według pytającego byłoby to
prawdziwie dziecięcą wiarą. Osiemdziesięciotrzyletni filozof odpo
wiedział: „Jeśli pan tak uważa, proszę bardzo. Wierzę mniej wię
cej w to samo, w co wierzyłem jako dziecko - tylko że tymcza
sem więcej nad tym myślałem. Myślenie zawsze mnie umacniało
w wierze".
Czy Papież wierzy ciągle w to samo, w co wierzył, będąc dzieckiem?
Odpowiedziałbym tak samo. Ująłbym to tak: Proste jest praw

dziwe - a prawdziwe jest proste. Nasza trudność polega na
tym, że stojąc przed wielkim drzewem, nie zauważamy lasu; że
wobec tak wielkiej wiedzy nie znajdujemy już mądrości. W tym
sensie także Saint-Exupéry w Małym Księciu ironicznie przed
stawił intelekt naszych czasów, pokazując, że przeoczono to,
co istotne, i Mały Książę, który nie wie o wszystkich „mądroś
ciach", w końcu widzi więcej i lepiej.
17. Jezus Chrystus powraca 175
Od czego to zależy? Co jest właściwe? Co jest tym, co

wszystko napędza? Chodzi o to, aby widzieć to, co proste. Dla
czego Bóg nie mógłby sprawić, aby dziewica urodziła? Dlaczego
Chrystus miałby nie zmartwychwstać? Oczywiście, gdy to ja
ustalam, co może być, a co nie, gdy to j a, i nikt inny, stawiam
granice temu, co możliwe, to takie zjawiska są wykluczone.
Jest intelektualną arogancją mówić: To zawiera w sobie
sprzeczność, jest bezsensowne i chociażby dlatego w ogóle nie
jest możliwe. Nie jest jednak naszą sprawą rozstrzygać, ile moż
liwości zawiera w sobie kosmos i ile możliwości znajduje się
ponad nim. Przez posłanie Chrystusa i Kościoła w sposób wia
rygodny staje się nam bliska wiedza o Bogu. Bóg chciał wkro
czyć w ten świat. Bóg chciał, abyśmy nie musieli Go szukać po
omacku poprzez fizykę i matematykę. Chciał się nam ukazać.
A mógł zrobić to tak, jak nam o tym opowiadają Ewangelie.
Mógł On też w Zmartwychwstaniu stworzyć nowy wymiar
egzystencji; mógł wykroczyć poza biosferę i poza noosferę, jak
określa to Teilhard de Chardin, i ustanowić nową sferę, w której
może dojść do zjednoczenia człowieka i świata z Bogiem.
Rzeczywistość jest tak stworzona, zapewnia fizyk jądrowy Werner

Heisenberg, że zasadniczo do pomyślenia jest też to, co jest niepraw
dopodobne. Laureat Nagrody Nobla podsumował: „Pierwszy łyk
z kielicha nauk przyrodniczych czyni ateistą - ale na dnie kielicha
czeka Bóg".
Całkowicie bym się z nim zgodził. Tylko dopóty, dopóki zafa

scynowani jesteśmy poszczególnymi odkryciami, mówimy:
nie ma nic więcej; wiemy już wszystko. Jednak w momencie,
w którym rozpoznajemy niesłychaną wielkość całości, wzrok
podąża dalej i pojawia się pytanie o Boga, od którego wszystko
pochodzi.
i
Jednym z najbardziej znaczących wydarzeń dotychczasowego pon

tyfikatu jest ukazanie się pierwszego tomu książki o Jezusie autor
stwa Waszej Świątobliwości. Ma się ukazać także tom drugi. Po raz
pierwszy urzędujący papież przedstawia zdecydowane teologiczne
studium o Jezusie Chrystusie. Na okładce autorem jest jednak Joseph
Ratzinger.
To nie jest dzieło Urzędu Nauczycielskiego, nie napisałem go

mocą papieskiej władzy - planowałem je od dawna jako ostat
nie wielkie opus i rozpocząłem już przed wyborem na papieża.
Całkiem świadomie nie chciałem ustanawiać aktu Urzędu
Nauczycielskiego, lecz wejść w spory teologiczne i spróbować
przedstawić egzegezę, tłumaczenie Pisma, które nie podąża za
pozytywistycznym historyzmem, lecz zawiera wiarę jako ele
ment wykładni. To naturalnie ogromne ryzyko w obecnym
egzegetycznym krajobrazie. Jeśli jednak wykładnia Pisma
chce być rzeczywiście teologią, to musi zawierać taki element.
A jeśli wiara ma nam pomagać w rozumieniu, to nie można jej
postrzegać jako przeszkody, lecz jako pomoc w przybliżaniu się
do tekstów, które biorą swój początek z wiary i do wiary chcą
prowadzić.
Papieża nie wybiera się po to, aby był autorem bestsellerów. Czy
jednak nie wydaje się Waszej Świątobliwości szczęśliwym zrządze
niem, że Wasza Świątobliwość może zaprezentować książkę właś
nie w tych okolicznościach, gdy po malej katedrze uniwersytetu do
dyspozycji Waszej Świątobliwości jest Katedra Piotra, największa
scena świata?
To zostawiam Dobremu Bogu. Chciałem napisać książkę, aby

pomóc ludziom. Jeśli dzięki wyborowi na papieża mogę pomóc
jeszcze większej liczbie ludzi, cieszę się oczywiście.
Książka Jezus z Nazaretu jest kwintesencją myśli człowieka, który

cale życie zajmował się postacią Jezusa -jako ksiądz, teolog, biskup,
kardynał i teraz jako papież. Co było dla Waszej Świątobliwości
szczególnie ważne?
Właśnie to, że w tym człowieku Jezusie - jest On prawdzi

wym człowiekiem - więcej jest niż człowiek i że to, co boskie,
nie zostało dodane dopiero w procesie mitologizacji. Nie, już
u źródła tej postaci, w pierwszym opowiadaniu o niej i spotka
niu z nią przejawia się coś, co przekracza wszelkie oczekiwania.
Przy jakiejś okazji powiedziałem, że n a p o c z ą t k u stoi coś
szczególnego; uczniowie musieli to dopiero powoli przyswajać.
Na początku stoi także Krzyż. Uczniowie początkowo próbują
rozumieć wydarzenia w kontekście tego, co jest im dostępne.
Dopiero powoli otwiera się cała wielkość Jezusa i widzą coraz
wyraźniej, co stało u źródła; widzą zatem źródłowość postaci
Jezusa, o której my mówimy, wypowiadając w Credo: Jezus
Chrystus, Jednorodzony Syn Ojca, poczęty z Ducha Świętego.
Czego Jezus chce od nas?
Pragnie, abyśmy w Niego wierzyli. Abyśmy Jemu dali się pro

wadzić. Abyśmy z Nim żyli. I tak stawali się coraz bardziej do
Niego podobni i przez to prawdziwi.
Dzieło Waszej Świątobliwości to wydarzenie, które oznacza zmianę

paradygmatu, zwrot w traktowaniu ksiąg Ewangelii i obchodzeniu
się z nimi. Metoda historyczno-krytyczna miała swoje zasługi, ale
wprowadziła także zgubne błędy. Wraz ze swoim „odmitologizowy-
waniem" doprowadziła nie tylko do ogromnego spłycenia i zaniku
umiejętności dostrzegania głębszych treści i ukrytych przesłań Biblii.
Dzisiaj musimy stwierdzić, że rzekome fakty sceptyków, którzy od
dwustu lat relatywizowali w zasadzie wszystkie dane Biblii, wie

lokrotnie okazują się tylko hipotezami bez pokrycia.
Czy nie powinno się powiedziećjeszcze wyraźniej niż dotychczas,
że częściowo uprawiano pseudonaukę, która działała nie na sposób
chrześcijański, lecz antychrześcijański, i miliony ludzi sprowadziła
na manowce?
Nie oceniałbym tego tak ostro. Użycie metod historycznych

do badania Biblii jako tekstu historycznego było drogą, którą
trzeba było przejść. Jeśli wierzymy, że Chrystus jest rzeczywi
ście historią, a nie mitem, świadectwo o Nim musi być dostępne
także dla metod historycznych. Metody te wniosły także bardzo
wiele. Jesteśmy znowu bliżej tekstu i jego źródłowości, widzimy
dokładniej, jak on rósł, i jeszcze wiele więcej.
Metoda historyczno-krytyczna pozostanie zawsze jednym
z wymiarów wykładni Pisma. Drugi Sobór Watykański ukazuje
to wyraźnie, gdy z jednej strony istotne elementy metody histo
rycznej przedstawia jako konieczny element podejścia do Biblii,
ale z drugiej strony dodaje, że Biblia musi być czytana w tym
duchu, w którym została napisana. Musi być czytana w swo
jej całości i jedności. Jest to możliwe tylko wtedy gdy potrak
tuje się ją jako Księgę Ludu Bożego, która uprzedza Chrystusa
i wskazuje na Niego.
Nie jest konieczne po prostu zerwanie z podejściem histo
rycznym, ale samokrytyka metody historycznej, samokrytyka
historycznego rozumu, który dostrzega swoje ograniczenia
i uznaje zgodność z poznaniem wypływającym z wiary; czyli:
syntezę racjonalnej wykładni historycznej i tej prowadzonej
przez wiarę. Obydwa elementy musimy połączyć ze sobą we
właściwy sposób. Odzwierciedla to też zasadniczą relację pomię
dzy wiarą i rozumem.
Jest jasne: Jezus jest poświadczony nie tylko przez pisma Ewangelii,
lecz dodatkowo także przez różne pozabiblijne źródła. Nie podają
one w wątpliwość ani Jego historycznej egzystencji, ani otaczania
Go czcią jako od dawna oczekiwanego Mesjasza. Autorzy Ewangelii
precyzyjnie zbadali fakty oraz interesująco i prawdziwie je zapisali,
nie ulegając pokusie, aby coś wygładzać czy gloryfikować. Szczegóły
ich sprawozdań odpowiadają w pełni realiom historycznym.
Aby uchwycić to wyraźnie: Czy nie ma już żadnych wątpliwości
co do tego, że Jezus historyczny i tak zwany Jezus wiary to abso
lutnie identyczne rzeczywistości?
To był, że tak powiem, główny punkt mojej książki - ukaza

nie, że Jezus wiary jest też Jezusem historycznym i że ta postać,
ukazana przez Ewangelie, jest o wiele bardziej realistyczna i wia
rygodna niż wiele innych postaci Jezusa, które się nam przed
stawia. Są one nie tylko pozbawione krwi i kości, lecz także nie
realistyczne, gdyż nie można dzięki nim wytłumaczyć nagłego
pojawienia się czegoś całkiem niewyobrażalnego, co przekracza
wszystko to, co zwyczajne.
Oczywiście dotknął pan całego kłębowiska historycznych
problemów. Byłbym ostrożniejszy i powiedziałbym, że badanie
szczegółów jest nadal ważne i pożyteczne, także jeśli nadmiar
hipotez stopniowo prowadzi do absurdu. Jest jasne, że Ewangelie
zależą także od konkretnej sytuacji tego, kto niesie przekaz, i że
natychmiast same stają się częścią wiary. Nie możemy teraz jed
nak wchodzić w te detale. Ważne jest, że realistyczny i historyczny
jest tylko ten Chrystus, w którego wierzą Ewangelie, a nie ten,
który został na nowo wydestylowany w procesie wielu badań.
Powstanie Ewangelii nie jest tak oddalone w czasie od relacjonowa

nych przez nie wydarzeń, jak to długo sobie wyobrażano, ale wprost
przeciwnie - są one bardzo blisko tych faktów. Poza tym pisma te
zostały przekazane z niesłychaną wiernością. Według analizy histo

ryka tekstów Ulricha Victora ten, kto dzisiaj czyta Nowy Testament,
czyta dokładnie to, co zostało napisane dwa tysiące lat temu, pomi
jając niepewność co do tłumaczenia poszczególnych słów czy kwestii
stylistycznych.
Czy oznacza to, ze nigdy nie miało miejsca kształtowanie, a przez
to przekształcanie postania Jezusa dokonywane przez pierwotną
wspólnotę chrześcijan lub przez późniejsze pokolenia, jak twierdzi
wielu egzegetów?
Wiemy na pewno, że teksty są wczesne. Poprzez nie, a szcze

gólnie poprzez Pawła, mamy bezpośredni dostęp do samych
wydarzeń. Jego świadectwo wieczerzy i zmartwychwstania -
1 List do Koryntian, rozdziały 11 i 15 - pochodzi dosłownie
z lat trzydziestych. Poza tym jasne i ewidentne jest też to, że
teksty traktowano ze czcią, jako teksty święte, i tak zachowano
je i przekazano najpierw w pamięci, a potem w formie pisanej.
Wiemy jednak także - widzimy to, porównując Ewangelie
synoptyczne - że trzej ewangeliści: Mateusz, Marek i Łukasz
przekazują to samo, lecz z lekkimi różnicami, że różni się także
umiejscowienie w czasie i kontekst wydarzeń. Oznacza to, że
istnieje relacja pomiędzy nośnikiem tradycji, jakim jest tekst,
a rozumieniem konkretnej wspólnoty, w której już widać, co
z przeszłych wydarzeń ma trwałą wartość. Trzeba więc pamię
tać, że nie mamy tu do czynienia z notatkami protokołu, które
mają być po prostu jedynie, by tak się wyrazić, fotografiami.
Chodziło o pełną troskliwości wierność, ale taką wierność, którą
już się żyje i która jest siłą kształtującą, ale w każdym razie nie-
zmieniającą tego, co istotne.
Teolog Joseph Ratzinger wskazuje niewzruszone fakty i z żelazną

logiką głosi: Jezus jest tym, któryjest Wszechmocny, jest Panem ponad
wszystkim, jest Bogiem, który stal się człowiekiem. Objawienie Jezusa

przemieniło świat w taki sposób, jak jeszcze nigdy wcześniej nie był
on przemieniony. Jest ono wielkim decydującym wydarzeniem, praw
dziwym przełomem w historii ludzkości. A mimo to pozostawia ciąg
le miejsce na wątpliwości. Być może też dlatego, że wcielenie Boga
w człowieka przekracza po prostu nasze możliwości rozumienia?
Tak, ma pan całkowitą rację. To jest po prostu pozostawienie

miejsca ludzkiej decyzji i przestrzeni do powiedzenia „tak". Bóg
nie narzuca się w taki sposób, że można stwierdzić: Tutaj na
stole jest szklanka; i rzeczywiście tu jest! Boże bycie jest spotka
niem, docierającym do najbardziej osobistych i głębokich miejsc
w człowieku, których nigdy nie da się zredukować do namacal-
ności zwykłych materialnych rzeczy. Dlatego z samej wielko
ści zdarzeń wynika jasno, że wiara jest czymś, co rozgrywa się
w przestrzeni wolności. To wydarzenie zawiera w sobie pewność,
że chodzi o coś prawdziwego, o rzeczywistość - ale nie wyklu
cza też całkowicie przeciwnej możliwości, czyli zaprzeczenia
temu wydarzeniu.
Czy zajmowanie się życiem i nauką Chrystusa nie powinno być także
zawsze pytaniem skierowanym do Kościoła? Czy z konieczności nie
narzuca się mroczne pytanie o to (zwłaszcza komuś, kto jako autor
jeszcze raz całkiem na nowo wchodzi w tę historię), jak daleko Koś
ciół zboczył z tej drogi, którą wskazał mu Syn Boży?
Tak, tego właśnie doświadczyliśmy w tych czasach skandali: że

refleksja nad tym, jak słaby jest Kościół i jak bardzo jego człon
kowie zbaczają z drogi naśladowania Jezusa Chrystusa, jest
rzeczywiście mroczna. Jedna rzecz to konieczność doświadcze
nia tego dla naszego upokorzenia, dla wzrostu naszej prawdzi
wej pokory. Druga to fakt - Chrystus pomimo wszystko nie
zostawia Kościoła. Pomimo słabości łudzi, poprzez których Koś

ciół się przejawia, Chrystus go podtrzymuje, wzbudza w nim
świętych i poprzez nich jest obecny. Myślę, że te dwa odczucia
są nierozłączne: wstrząs spowodowany słabością i grzesznoś
cią w Kościele - i wstrząs spowodowany tym, że Chrystus nie
odrzuca swojego narzędzia, lecz ciągle się nim posługuje i ciągle
na nowo ukazuje się przez Kościół i w Kościele.
Jezus nie tylko przynosi posłanie, ale jest też Zbawicielem, Uzdro
wicielem, jak określano Go w dawnych tekstach - jest On „Christus
medicus". Czy w tym na różny sposób zniszczonym i chorym spo
łeczeństwie, o którym wiele w tym wywiadzie mówiliśmy, nie jest
szczególnie pilnym zadaniem Kościoła szczególnie uwypuklać uzdra
wiający aspekt Ewangelii? Jezus udzielił swoim uczniom wystar
czająco dużo mocy, aby oprócz głoszenia Dobrej Nowiny mogli także
wyrzucać demony i uzdrawiać.
Tak, to jest decydujące. Kościół nie propaguje ani nie oferuje

ludziom jedynie jakiegoś systemu moralnego. Rzeczywiście
istotne jest to, że Kościół daje Jego - Jezusa Chrystusa. Kościół
otwiera drzwi do Boga i przez to daje ludziom to, czego naj
bardziej oczekują, najbardziej potrzebują i co może im najsku
teczniej pomóc. Czyni to przede wszystkim przez wielkie cuda
miłości, które dzieją się ciągle na nowo. Gdy ludzie - bezintere
sownie, nie robiąc tego z zawodowego obowiązku - ze względu
na Chrystusa towarzyszą innym i pomagają im. Ten, jak powie
dział Eugen Biser, terapeutyczny charakter chrześcijaństwa, cha
rakter uzdrawiający i obdarowujący, powinien istotnie ukazy
wać się o wiele wyraźniej.
Wielkim problemem dla chrześcijan jest marginalizacja w świecie,

gdzie w gruncie rzeczy trwa ciągle bombardowanie alternatywnych
wartości kultury chrześcijańskiej. Czy w ogólejest czymś możliwym

przetrwać tego rodzaju światową propagandę upowszechniającą
zachowania negatywne?
Faktycznie potrzebujemy czegoś w rodzaju wysp, gdzie żyje

wiara w Boga, trwa wewnętrzna prostota chrześcijaństwa i stąd
może ono promieniować w świat. Potrzebujemy oaz, ark Noego,
do których człowiek będzie mógł uciec. Takimi schronami są
przestrzenie liturgii. Także i w różnych wspólnotach i ruchach,
w parafiach, w świętowaniu sakramentów, w ćwiczeniach
pobożności, w pielgrzymkach i tym podobnych formach Koś
ciół próbuje rozwijać obronne siły i miejsca schronienia, w któ
rych w kontraście do całego zniszczenia wokół nas znowu staje
się widoczne piękno świata i piękno życia.
18
O rzeczach ostatnich
Jezus nie zalecił swoim uczniom miecza, ale dał im inne uzbrojenie:
„Poślę wam Ducha" - obiecał. Czy jest z tym związany dostęp do
takiego myślenia, które wykracza ponad to, co zwyczajne? Rodzaj
duchowej inteligencji, którą dzisiaj moglibyśmy na nowo odkryć?
Nie należy wyobrażać sobie tego zbyt mechanicznie. Nie tak,

jakby do naszej zwykłej egzystencji miało być przydane jakieś
kolejne piętro. Trzeba to rozumieć w tym sensie, że wewnętrzny
kontakt z Bogiem przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chry
stusie otwiera w nas rzeczywiście nowe możliwości, czyni
szerszymi nasze serce i naszą duszę. Faktycznie wiara nadaje
naszemu życiu szerszy wymiar.
To byłoby może coś jak Metanet, nieskończenie szybszy niż Internet,

w każdym razie bardziej niezależny, prawdziwy i pozytywny.
Co też wyrażone jest przez „Communio Sanctorum": wszyscy

znajdujemy się w głębokiej łączności i rozpoznajemy się, także
wtedy, gdy nigdy się nie widzieliśmy, bo działa w nas ten sam
Duch, ten sam Pan.
18. O rzeczach ostatnich 185
W swoim przemówieniu w Lizbonie Wasza Świątobliwość wyjaśniał,

że podstawowe zadanie Kościoła dzisiaj polega na tym, aby ludzi
uzdolnić do „patrzenia ponad rzeczami przedostatnimi i szukania
rzeczy ostatnich". Nauka o „sprawach ostatecznych" jest centralną
treścią wiary. Traktuje o takich tematach, jak: piekło, czyściec, anty
chryst, prześladowanie Kościoła w czasach ostatecznych, powtórne
przyjście Chrystusa i Sąd Ostateczny. Dlaczego w głoszeniu panuje
tak uderzające milczenie na tematy eschatologiczne, które przecież
w przeciwieństwie do wielu wewnętrznych „nieustannie aktual
nych" kościelnych problemów są rzeczywiście natury egzystencjalnej
i dotyczą każdego?
To bardzo poważne pytanie. Nasze kazanie, nasze przepowiada

nie jest rzeczywiście w dużym stopniu jednostronnie nakiero
wane na tworzenie lepszego świata, podczas gdy rzeczywiście
lepszy świat prawie wcale nie jest wspominany. Tutaj musimy
zdobyć się na rachunek sumienia. Oczywiście próbuje się otwo
rzyć na słuchacza i mówić to, co leży w zasięgu jego hory
zontu. Naszym zadaniem jest jednak także przebijanie i rozsze
rzanie tego horyzontu, aby móc dostrzec to, co stanowi rzeczy
ostateczne.
Te rzeczy to dla współczesnych ludzi twardy orzech do zgry
zienia. Jawią się jako coś nierealnego. Ludzie chcieliby zamiast
tego otrzymać konkretne odpowiedzi na teraz, na potrzeby
codzienności. Ale te odpowiedzi pozostają połowiczne, jeśli nie
pozwalają poczuć i jakoś rozpoznać, że wykraczamy poza to
materialne życie, że jest i sąd, i łaska, i wieczność. Musimy więc
znaleźć nowe słowa i sposoby, aby umożliwić ludziom przebicie
się przez barierę skończoności.
Spełniły się wszystkie proroctwa Jezusa, a tylko jedno oczekuje jesz

cze na wypełnienie: Jego powrót. To dopiero rzeczywiście potwierdzi
słowa o „zbawieniu". Wasza Świątobliwość ukuł pojęcie „eschato

logicznego realizmu". Co to dokładnie oznacza?
To znaczy, że te sprawy nie są fatamorganą ani żadną wydumaną

utopią, lecz dotyczą konkretnej rzeczywistości. W rzeczy samej
musimy być ciągle na bieżąco, bo Chrystus powiedział nam
z najwyższą pewnością: Powrócę. To słowo stoi ponad wszyst
kim. Dlatego pierwotnie celebrowano Mszę, będąc zwróconym
w kierunku wschodnim, do przychodzącego powtórnie Pana,
którego symbolizuje wschodzące słońce. Każda Msza jest dla
tego wyjściem naprzeciw Przychodzącemu. W ten sposób rów
nocześnie przyjście to jest antycypowane; my idziemy w Jego
kierunku - i już teraz, antycypując, On przychodzi do nas.
Porównuję to chętnie z historią o weselu w Kanie Galilejskiej.
Pan mówi najpierw do Maryi: „Moja godzina jeszcze nie nade
szła". Później daje jednak nowe wino i, można powiedzieć, anty
cypuje godzinę, która dopiero nadejdzie.
Ten eschatologiczny realizm jest urzeczywistniony w Eucha
rystii: wychodzimy Przychodzącemu naprzeciw - a On przy
chodzi i już teraz antycypuje tę godzinę, która kiedyś będzie
miała swoje ostateczne znaczenie. Powinniśmy tak to ująć, że
wychodzimy naprzeciw ciągle już idącemu do nas Panu, wcho
dzimy w Jego przyjście - a przez to dajemy się włączać w więk
szą rzeczywistość, która przekracza naszą powszedniość.
Ogłoszona świętą przez Jana Pawła II siostra zakonna Faustyna

Kowalska otrzymała przed ponad osiemdziesięciu laty w jednej ze
swoich wizji następujące słowa Jezusa: „Ty przygotujesz świat na
moje ostateczne przyjście". Czy trzeba to brać poważnie?
Byłoby błędem chronologiczne rozumienie tego przesłania

jako szykowania nas bezpośrednio na powtórne przyjście. Gdy
jednak rozumie się to w alegorycznym, duchowym sensie - że

Pan ciągle jest Przychodzącym i że ciągle przygotowujemy się
na ostateczne przyjście właśnie wtedy, gdy powierzamy się Jego
Miłosierdziu i sami dajemy się przez Niego formować - jest to
prawdziwe. Pozwalać się kształtować przez Boże Miłosierdzie
jako siłę sprzeciwiającą się brakowi miłosierdzia w świecie - jest
przygotowaniem na to, że przyjdzie On sam i Jego Miłosierdzie.
Chciałbym jeszcze podrążyć temat. W jedynej profetycznej księdze

Nowego Testamentu, w Objawieniu świętego Jana, Apokalipsie, która
rozumiana jest jako Dobra Nowina, wszystko nakierowane jest na
drugie ukazanie się Chrystusa. Już biblijni uczeni w Piśmie, astro
nomowie czasów Jezusa i późniejsi mnisi zajmowali się ustalaniem
czasu przyjścia Mesjasza.
Niemiecki naukowiec Rudiger Holinski uważa, że poznał ukryte
znaczenie siedmiu wspólnot Apokalipsy, do których kierowane są
listy. Nie chodziłoby o siedem miejscowości, lecz o siedem następują
cych po sobie epok historii Kościoła. Tak więc nazwa siódmej i ostat
niej wspólnoty, Laodycea (w tłumaczeniu: „prawo ludu", „spra
wiedliwość dla ludu"), oznaczałaby ogólny sprzeciw i dążenie do
współdziałania. Paralelna „siódma pieczęć" oznacza epokę nazna
czoną przez lęki, depresje, fałszywych proroków i nowe religie, czas,
w którym dzieła nie są ani zimne, ani gorące.
Jakkolwiek z tym jest, faktem pozostaje, że świat jest obecnie
zagrożony jak nigdy dotąd. W wielu dziedzinach, jak już o tym
rozmawialiśmy, zniszczenie naszej planety osiągnęło point of no
return. Wiarę dotykają dramatyczne przemiany. Świadomość wiary
wysycha, kościoły muszą być zamykane, anty chrześcijański dyk
tat opinii nie działa już tylko w ukryciu i subtelnie, ale całkiem
otwarcie agresywnie. Do tego wszystkiego człowiek porywa się na
ostatnie biblijne tabu, „drzewo życia", manipulacje i wytwarzanie
życia.
Czy ten obrót spraw skłonił Waszą Świątobliwość do wskazania

w książce o Jezusie na to, że należałoby słowa Jezusa dotyczące sądu
zastosować szczególnie do naszej obecnej sytuacji?
Jestem sceptyczny wobec tego typu tłumaczeń. Apokalipsa jest

pełną tajemnic księgą i ma wiele wymiarów. Czy to, co mówi
egzegeta, jest jednym z tych wymiarów, pozostawiłbym jed
nak sprawą otwartą. Apokalipsa nie daje w każdym razie żad
nego schematu umożliwiającego czasowe spekulacje. Uderza
jące jest w tym właśnie to, że wtedy gdy sądzi się, iż nadchodzi
koniec, całość rozpoczyna się od nowa. Oznacza to, że Apoka
lipsa w tajemniczy sposób odzwierciedla ciągłe trwanie prześla
dowań, a równocześnie nie mówi nam, kiedy i jak dokładnie ma
przyjść odpowiedź i jak ukaże się nam Pan.
Apokalipsa to nie jest książka nadająca się do chronolo
gicznych obliczeń. Ważne, że każdy czas znajduje się w bli
skości Pana. Właśnie my, tu i teraz, podlegamy sądowi Pana
i pozwalamy, aby On nas sądził. Święty Bernard z Clairvaux
podczas rozważań na temat podwójnego przyjścia Chrystusa -
raz w Betlejem, drugi raz na końcu czasów - mówił o „medius
adventus”, o przyjściu pośrednim, poprzez które Chrystus ciągle
na nowo wkracza w historię.
Myślę, że święty Bernard uchwycił to właściwie. Nie możemy
ustalić, kiedy świat dojdzie do swojego końca. Chrystus sam
mówi, że nikt tego nie wie, nawet Syn. Musimy jednak ciągle
być w pobliżu Jego przyjścia - i przede wszystkim, mimo prze
ciwności, być pewni, że On jest blisko. Równocześnie powinni
śmy zdawać sobie sprawę z tego, że podlegamy Jego sądowi.
Nie wiemy, k i e d y to się stanie, ale dzięki Ewangelii wiemy, że to

się stanie. „Gdy Syn Człowieczy przyjdzie w swej chwale i wszy
scy aniołowie z Nim - czytamy u Mateusza - wtedy zasiądzie na
swoim tronie pełnym chwały". Będzie oddzielał jednych ludzi od

drugich, jak pasterz oddziela owce od kozłów. Wtedy powie jednym:
„Weźcie w posiadanie Królestwo przygotowane wam od założenia
świata". Innym zaś powie: „Idźcie precz ode mnie, przeklęci, w ogień
wieczny".
Jednoznaczność ostrzeżeń jest jeszcze podkreślona przez Jana: „Ja
jestem światłem, które przyszło na świat, aby każdy, kto we Mnie
wierzy, nie pozostawał w ciemności". Jest jeszcze wiele takich słów
odnoszących się do sądu. Czy są one jedynie symboliczne?
Oczywiście, że nie. Ten sąd, o którym tu mowa, to prawdziwy

Sąd Ostateczny. Za, nazwijmy to tak, przedostatni sąd można
uznać podsumowanie życia człowieka już w momencie śmierci.
Wielki scenariusz z owcami i kozłami, który szkicuje przede
wszystkim Mateusz w rozdziale 25, jest próbą obrazowego
wyrażenia tego, co niewyobrażalne. Nie możemy wyobrazić
sobie tego niesłychanego procesu, w którym stoją przed Panem
cały kosmos i cała historia. To musi zostać wyrażone w obra
zach, które w jakiś sposób do nas przemówią. Wymyka się
naszej wyobraźni, jak to będzie wyglądało.
Ale to, że On jest Sędzią, że odbędzie się prawdziwy sąd,
że ludzkość zostanie rozdzielona i że istnieje możliwość bycia
odrzuconym, a to ma swoją wagę - to wszystko jest bardzo
ważne.
Ludzie mają dzisiaj tendencję, aby mówić sobie: nie będzie
z tym wszystkim tak źle. W końcu Bóg nie może być znowu
aż taki. Nie, On bierze nas serio. Zło jest jednak czymś realnie
istniejącym i jako takie domaga się osądzenia. Powinniśmy więc
być z całą radością wdzięczni za dobroć Boga i okazywaną nam
łaskę, ale też trzeba zauważać i uwzględniać w swoim życiu
powagę zła, które widzieliśmy w nazizmie i w komunizmie,
a które i teraz widzimy wokoło.
Przed czternastoma laty pytałem, czy w ogóle opłaca się jeszcze

wchodzić do lodzi Kościoła, która wydaje się już nieco nadwerę
żona. Dzisiaj trzeba zapytać, czy ta łódź nie staje się coraz bardziej
podobna do Arki Noego. Co myśli Papież na ten temat? Czy możemy
na tej planecie uratować się jeszcze własnymi siłami?
Tak czy inaczej człowiek nie może się uporać z historią włas
nymi siłami. To, że jest zagrożony oraz że zagraża sobie i światu,
staje się dzisiaj widoczne także dzięki naukowym opracowa
niom. Może uratować się, tylko wykorzystując siły moralne
wzrastające w jego sercu. To siły, które mogą pojawić się jako
owoc spotkania z Bogiem, siły, które stawiają opór. Potrzebu
jemy Jego, tego Innego, który nam pomoże być tym, kim sami
być nie potrafimy; potrzebujemy Chrystusa, który gromadzi
nas we wspólnocie nazywanej przez nas Kościołem.
Według Ewangelii Janowej Jezus mówi w decydującym miejscu, że

chodzi o misję otrzymaną od Ojca: „Aja wiem, że wolą Mojego Ojca
jest życie wieczne". Czy to dlatego Jezus przyszedł na świat?
Bez wątpienia. Chodzi o to, abyśmy stali się zdolni do przyję

cia Boga i poprzez to mogli wejść w prawdziwe życie wieczne.
On przyszedł po to, abyśmy poznali prawdę, abyśmy mogli
dotknąć Boga, aby otwarły się przed nami drzwi i abyśmy
odnaleźli prawdziwe życie, które nie będzie już więcej poddane
śmierci.
Dodatek
I
i
Ciężkie grzechy wobec bezbronnych dzieci

Fragmenty listu pasterskiego do katolików w Irlandii
z 19 marca 2010 roku
Mogę jedynie dzielić konsternację i poczucie zdrady które były udzia

łem wielu z was, kiedy dowiedzieliście się o tym, że te grzeszne
i zbrodnicze czyny miały miejsce, oraz o tym, w jaki sposób potrak
towały je władze Kościoła w Irlandii. (...)
Jednocześnie muszę także wyrazić przekonanie, że Kościół
w Irlandii, aby zaleczyć tę bolesną ranę, musi przede wszystkim
uznać przed Panem i przed innymi ludźmi, że zostały popełnione
ciężkie grzechy wobec bezbronnych dzieci. Uświadomienie sobie tego,
razem ze szczerym bólem z powodu krzywd wyrządzonych ofiarom
nadużyć i ich rodzinom, musi doprowadzić do podjęcia wspólnego
wysiłku, aby zagwarantować dzieciom ochronę przed podobnymi
zbrodniami w przyszłości. (...)
Tylko wtedy, gdy uważnie przeanalizujemy liczne elementy, które
znalazły się u źródeł obecnego kryzysu, będziemy mogli postawić
jasną diagnozę odnośnie do jego przyczyn i znaleźć skuteczne lekar
stwa. Wśród czynników, które się na to złożyły, możemy wymienić:
niewłaściwe procedury stosowane przy określaniu, czy kandydaci
do kapłaństwa i do życia zakonnego spełniają konieczne do tego
warunki; niewystarczającą formację ludzką, moralną, intelektualną
i duchową w seminariach i nowicjatach; tendencję w społeczeństwie
194 Dodatek
do przychylniejszego traktowania duchowieństwa i innych osób

obdarzonych władzą oraz źle pojmowaną troskę o dobre imię Kościoła
i o to, by unikać skandali, czego skutkiem było niestosowanie obowią
zujących kar kanonicznych i brak ochrony godności każdej osoby. (...)
Do ofiar nadużyć i do ich rodzin

r
Cierpieliście okrutnie i z tego powodu naprawdę bardzo ubolewam.

Wiem, że nic nie może wymazać zła, jakiego doznaliście. Zawie
dziono wasze zaufanie i podeptano waszą godność. Wielu z was,
kiedy znalazło w sobie dość odwagi, by opowiedzieć o tym, co się
wydarzyło, nie zostało przez nikogo wysłuchanych. Ci z was, któ
rzy zostali wykorzystani w szkolnych internatach, musieli odczuć,
że nie ma możliwości uniknięcia tych cierpień. To zrozumiałe, że
trudno wam przebaczyć lub pojednać się z Kościołem. W jego imie
niu mówię, że wszyscy odczuwamy wstyd i wyrzuty sumienia. (...)
Do kapłanów i zakonników,
którzy dopuszczali się nadużyć seksualnych wobec dzieci
Zdradziliście niewinnych młodych ludzi oraz ich rodziców, któ

rzy pokładali w was zaufanie. Musicie za to odpowiedzieć przed
Bogiem Wszechmogącym, a także przed odpowiednio powołanymi
do tego sądami. Utraciliście szacunek społeczności Irlandii i okryli
ście wstydem i hańbą waszych współbraci. A ci wśród was, którzy
są kapłanami, zbezcześcili świętość sakramentu kapłaństwa, w któ
rym Chrystus uobecnia się w nas i w naszych uczynkach. Ogromną
krzywdę wyrządziliście ofiarom i naraziliście na wielką szkodę Koś
ciół i społeczny obraz kapłaństwa i życia zakonnego.
Wzywam was, byście zrobili rachunek sumienia, uznali swoją
odpowiedzialność za popełnione grzechy i z pokorą wyrazili żal. (...)
Uznajcie otwarcie waszą winę, spełnijcie wymogi sprawiedliwości,
ale nie traćcie nadziei na Boże miłosierdzie.
Ciężkie grzechy wobec bezbronnych dzieci 195
Do moich braci biskupów
Nie można zaprzeczyć, że niektórzy z was i z waszych poprzedni

ków dopuścili się poważnych niekiedy zaniedbań, nie stosując prze
widzianych od dawna przepisów prawa kanonicznego dotyczących
przestępstwa, jakim jest molestowanie dzieci. Popełniono poważne
błędy w podejściu do oskarżeń. Rozumiem, jak bardzo było trudno
zdać sobie sprawę z rozmiaru i złożoności problemu, uzyskać rze
telne informacje i podjąć słuszne decyzje w świetle rozbieżnych rad
ekspertów. Mimo to trzeba przyznać, że popełniono poważne błędy
w ocenie sytuacji i kierownictwie. Wszystko to poważnie podważyło
waszą wiarygodność i skuteczność. (...) W pełni stosujcie przepisy
prawa kanonicznego w rozwiązywaniu spraw związanych z nad
użyciami w stosunku do dzieci, a także współpracujcie z władzami
cywilnymi w tym, co należy do ich kompetencji. (...) Tylko przy
stąpienie z całą uczciwością i przejrzystością do zdecydowanego
działania może odbudować szacunek i życzliwość Irlandczyków dla
Kościoła, któremu poświęciliśmy nasze życie.
Copyright © by L'Osservatore Romano (5/2010)

and Polish Bishops Conference
Cyt za: opoka.pl, dostęp: 7.12.2010
Wiara i przemoc
Fragment w ykładu na uniwersytecie w Ratyzbonie
z 12 września 2006 roku
Nie wnikając w szczegóły, takie jak różne podejście do „posiada

czy Księgi" i „niewiernych", cesarz zwraca się do swego rozmówcy
w sposób zaskakująco obcesowy - do tego stopnia obcesowy, że jest
to dla nas nie do zaakceptowania - stawiając mu po prostu podsta
wowe pytanie o relację między religią a przemocą w ogóle: „Pokaż
mi - mówi - co nowego przyniósł Mahomet, a znajdziesz tam tylko
rzeczy złe i nieludzkie, takie jak jego nakaz szerzenia mieczem wiary,
którą głosił"*. Po tych dosadnych słowach cesarz uzasadnia szcze
gółowo, dlaczego szerzenie wiary przemocą jest tak irracjonalne.
Przemoc jest sprzeczna z naturą Boga i naturą duszy. „Bóg nie ma
upodobania w krwi - mówi - a działanie inne niż zgodne z rozu
mem, »syn logo«, jest sprzeczne z naturą Boga. Wiara jest owocem
* Spór VII 2 c: Khoury, s. 142-143; Fórstel, Bd I, VII. Dialog 1. 5, s. 240-

241. Cytat ten został, niestety, odebrany w świecie muzułmańskim jako wyraz
mych osobistych poglądów i tym samym wzbudził zrozumiałe oburzenie.
Mam nadzieję, że czytelnik mojego tekstu będzie mógł od razu zrozumieć, iż
zdanie to nie wyraża mej osobistej oceny Koranu, który darzę szacunkiem
należnym świętej księdze wielkiej religii. Cytując tekst cesarza Manuela II,
zamierzałem jedynie uwydatnić istotny związek między wiarą i rozumem.
W tym zgadzam się z Manuelem II, ale nie podpisuję się pod jego polemiką.
Wiara i przemoc 197
duszy, a nie ciała. Kto zatem chce doprowadzić kogoś do wiary, musi
umieć dobrze przemawiać i poprawnie rozumować, a nie uciekać się
do przemocy i gróźb (...)".
Copyright © by L'Osservatore Romano (11/2006)

and Polish Bishops Conference
Cyt za: opoka.pl, dostęp: 7.12.2010
AIDS a uczłowieczanie seksualności
Z wywiadu przeprowadzonego podczas lotu do Kamerunu
17 marca 2009 roku
Ojciec Lombardii Teraz udzielamy głosu naszemu koledze Philippe'owi

Visseyrias z France 2.
Pytanie: Ojcze Święty, pomiędzy wieloma rodzajami zła, które nawie

dzają Afrykę, szczególne miejsce ma rozprzestrzenianie się AIDS. Pogląd
Kościoła katolickiego na sposób walki z tą chorobą bywa często uważany
za nierealistyczny i nieskuteczny. Czy Wasza Świątobliwość wypowie się
na ten temat podczas swojej podróży?
Benedykt XVI: Powiedziałbym coś zupełnie przeciwnego. Sądzę, że

właśnie Kościół katolicki ze swoimi ruchami i różnymi struktu
rami jest najbardziej skuteczną i najmocniej obecną rzeczywistością
w walce przeciwko AIDS. Myślę o wspólnocie Sant'Egidio, która
tak wiele robi w tej sprawie - w sposób widoczny, ale też w ukry
ciu - myślę o kamilianach, o wielu innych rzeczach, o wszystkich
siostrach zakonnych, które zajmują się chorymi... Powiedziałbym,
że problemu AIDS nie można rozwiązać tylko za pomocą pienię
dzy, które co prawda także są konieczne. Jeśli jednak nie ma w tym
duszy, jeśli sami mieszkańcy Afryki nie pomogą (poprzez wzięcie
odpowiedzialności za siebie samych), to jedynie przez rozdzielanie
AIDS a uczłowieczanie seksualności 199
prezerwatyw nie można zwalczyć AIDS. Wprost przeciwnie, to jesz

cze powiększa problem.
Rozwiązanie można znaleźć jedynie przez dwukierunkowe sta
rania: po pierwsze, przez uczłowieczanie seksualności, to znaczy
w duchowej i ludzkiej odnowie, która niesie ze sobą nowy sposób
relacji we wzajemnych odniesieniach; po drugie, w prawdziwej przy
jaźni też i przede wszystkim w stosunku do cierpiących, w goto
wości do bycia po stronie cierpiących także wtedy, gdy wiąże się
to z ofiarami i osobistą rezygnacją. To są czynniki, które pomagają
i przynoszą widzialne postępy.
Dlatego powiedziałbym, że chodzi o naszą podwójną moc - po
pierwsze, odnawiania ludzi od wewnątrz, obdarowywania ich
duchową i ludzką siłą dla kształtowania właściwego stosunku do
własnego ciała i ciała innych ludzi; a po drugie, o moc umiejęt
ności współodczuwania z cierpiącymi i wytrzymywanie sytuacji
wewnętrznej próby. To wydaje mi się właściwą odpowiedzią i to
właśnie robi Kościół, mając w tej walce tak bardzo wielki i ważny
udział. Bądźmy wdzięczni wszystkim, którzy się tym zajmują.
Benedykt XVI
Biografia i krótka kronika pontyfikatu
Biografia do momentu wyboru na papieża
1927-1937
Joseph Alois Ratzinger urodził się 16 kwietnia 192 7 roku, w Wielką
Sobotę, o godzinie 4.15 w Marktl am Inn, w gminie Altótting. Jego
rodzice to przełożony żandarmerii Joseph Ratzinger (ur. 6 marca
1877; zm. 25 sierpnia 1959) i córka piekarza Maria Ratzinger z domu
Peintner (ur. 8 stycznia 1884, zm. 16 grudnia 1963). Joseph był
trzecim i ostatnim dzieckiem pary małżonków, po Marii Theogonii
(ur. 7 grudnia 1921, zm. 2 listopada 1991) i Georgu (ur. 15 stycznia
1924). W lipcu 1929 roku rodzina przeprowadza się do Tittmoningu,
w grudniu 1932 do Aschau am Inn, gdzie Joseph rozpoczyna edu
kację szkolną. Od 1937 rodzina mieszka w Hufschlagu niedaleko
Traunsteinu.
1937-1945
193 7 - przyjęcie do gimnazjum w Traunsteinie; 1939 - wstąpienie do
arcybiskupiej szkoły St. Michael w Traunsteinie; 1943-1945 - służba
wojskowa jako pomocnik w oddziałach przeciwlotniczych, w tak
zwanej służbie pracy przy budowaniu umocnień i jako żołnierz
Benedykt XVI. Biografia i krótka kronika pontyfikatu 201
piechoty; od maja do czerwca 1945 pobyt w amerykańskim obo

zie jenieckim w Neu-Ulm. 1945 matura w Chiemgau-Gymnasium
w Traunsteinie.
1945-1951
Grudzień 1945 do lata 1947 - studia filozoficzne w Filozoficzno-
-Teologicznej Szkole Wyższej we Freisingu koło Monachium. Następ
nie studia teologiczne na Uniwersytecie w Monachium. Od późnej
jesieni 1950 do czerwca 1951 - przygotowanie do święceń kapłań
skich we Freisingu.
1951-1953
Święcenia kapłańskie 29 czerwca 1951 we Freisingu przyjęte razem
z bratem Georgiem z rąk Michaela kardynała Faulhabera. Lipiec
1951 - pomoc w Monachium-Moosach (parafia Świętego Marcina).
Od 1 sierpnia 1951 - posługa kapłańska w Monachium-Bogen-
hausen (parafia Świętej Krwi). Od października 1952 do lata 1954 -
docent w seminarium we Freisingu; pomoc duszpasterska w koś
ciołach Freisingu. Lipiec 1953 - obrona doktoratu na Uniwersytecie
w Monachium (temat: „Lud i Dom Boży w nauce o Kościele świę
tego Augustyna").
1954-1959
Od semestru zimowego 1954/1955: docent dogmatyki i teologii
fundamentalnej w Filozoficzno-Teologicznej Szkole Wyższej we Frei
singu. 195 7 - habilitacja na Uniwersytecie w Monachium w dziedzi
nie teologii fundamentalnej na podstawie pracy pt.: „Teologia historii
świętego Bonawentury". 1958-1959 - profesor nadzwyczajny dog
matyki i teologii fundamentalnej we Freisingu.
1959-1963
Profesor zwyczajny teologii fundamentalnej na Uniwersyte
cie w Bonn. Temat wykładu inauguracyjnego: „Bóg wiary i Bóg
filozofów".
202 Dodatek
1962-1965
Doradca kardynała Josepha Fringsa z Kolonii i oficjalny teolog sobo
rowy (peritus) na Drugim Soborze Watykańskim. Członek Komisji
do spraw Wiary Episkopatu Niemiec i papieskiej Międzynarodowej
Komisji Teologicznej w Rzymie.
1963-1966
Profesor zwyczajny dogmatyki i historii dogmatów na Uniwersyte
cie w Münsterze (wykład inauguracyjny pt.: „Objawienie i Tradycja").
i
1966-1969
Profesor zwyczajny dogmatyki i historii dogmatów na Uniwersyte
cie w Tybindze. W 1968 ukazuje się Wprowadzenie w chrześcijaństwo.
1969-1977
Profesor zwyczajny dogmatyki i historii dogmatów na Uniwersy
tecie w Ratyzbonie. 1972 - współzałożyciel, wraz z między innymi
takimi teologami, jak: Hans Urs von Balthasar, Henri de Lubac, Mię
dzynarodowego Przeglądu Teologicznego „Communio". 1976/1977 -
wiceprezydent Uniwersytetu w Ratyzbonie.
1977-1981
25 marca 1977 - nominacja na arcybiskupa Monachium i Freisingu
przez papieża Pawła VI, święcenia biskupie 28 maja. Motto bisku
pie: „Cooperatores veritatis" (współpracownicy prawdy) (za 3 J 8).
27 czerwca 1977 - nominacja do godności kardynalskiej. Hono
rowa profesura na Uniwersytecie w Ratyzbonie. 1978 - rok trzech
papieży. Po śmierci Pawła VI (6 sierpnia) udział w konklawe zakoń
czonym wyborem Albina Lucianiego na papieża Jana Pawła I; po
śmierci Lucianiego (28 września) udział w konklawe, które kończy
się 16 października wyborem Karola Wojtyły, arcybiskupa Krakowa,
na papieża Jana Pawła II - jego wybór Ratzinger popiera w znaczący
sposób. Wojtyła jest pierwszym nie-Włochem na Stolicy Piotrowej
od 1523 roku.
1981-2005
25 listopada 1981 - nominacja na urząd prefekta Kongregacji Nauki
Wiary i tym samym na przewodniczącego Papieskiej Komisji Biblij
nej i Międzynarodowej Komisji Teologicznej dokonana przez papieża
Jana Pawła II (objęcie urzędu w Rzymie i pożegnanie z Monachium
w marcu 1982).
1986-1992
Przewodniczący papieskiej komisji przygotowującej Katechizm Kościoła
Katolickiego (zaprezentowany 12 grudnia 1992 roku). 1991 - członek
Europejskiej Akademii Nauk, Sztuki i Literatury. 1992 - wybór na
członka Académie des Sciences Morales et Politiques de l'Institut de
France w Paryżu.
1993
Wyniesienie do godności kardynalskiej podrzymskiej diecezji
Velletri-Segni. \
1998
Otwarcie archiwów byłego urzędu inkwizycji na polecenie Ratzin-
gera; wybór na wicedziekana Kolegium Kardynalskiego; odznaczenie
Orderem Legii Honorowej przez prezydenta Francji.
1999
Ratzinger podpisuje „Wspólną deklarację o usprawiedliwieniu"
wypracowaną w dialogu pomiędzy Kościołem katolickim a Świa
tową Federacją Luterańską - przy której powstaniu odgrywał ważną
rolę.
2000
Opublikowanie deklaracji Dominus Iesus o jedyności i powszechności
zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła; od 13 listopada 2000 członek
honorowy Papieskiej Akademii Nauk.
204 Dodatek
2001
Ze względu na liczne przypadki seksualnego wykorzystywania dzieci
przez kler i niedostateczny sposób obchodzenia się z tym problemem
przez kościelne władze Ratzinger czyni Kongregację Nauki Wiary
kompetentną w rozpatrywaniu tych spraw i rozpoczyna badanie
około 3000 przypadków; konsekwencją są przepisy wykonawcze
w Watykanie (2001) i w Niemczech (2002).
2002
Wybór na dziekana Kolegium Kardynalskiego z siedzibą w Ostii;
uczestnictwo w światowym spotkaniu modlitewnym w Asyżu.
Pozostałe zadania podejmowane w tym czasie w rzymskiej Kurii:
członek Rady Sekretariatu Stanu do spraw Stosunków Międzynaro
dowych; członek kongregacji: do spraw Kościołów Wschodnich, do
spraw Kultu i Dyscypliny Sakramentalnej, do spraw Biskupów, do
spraw Ewangelizacji Narodów, do spraw Wychowania Katolickiego,
do spraw Duchowieństwa, do spraw Kanonizacji; członek Papieskiej
Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan i Papieskiej Rady do
spraw Kultury; członek Najwyższego Trybunału Sygnatury Apo
stolskiej; członek Papieskiej Komisji do spraw Ameryki Łacińskiej;
członek „Ecclesia Dei"; członek Komisji do spraw Autentycznej Inter
pretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego i Komisji do spraw Rewizji
Kodeksów Prawa Kanonicznego Kościołów Wschodnich.
Doktoraty honorowe: College of St. Thomas w St. Paul, USA
(1984), Uniwersytet Katolicki w Limie (1986), Uniwersytet Katolic
ki w Eichstátt (1987), Katolicki Uniwersytet Lubelski (1988), Uni
wersytet Navarra w Pamplonie (1998), Wolny Uniwersytet „Maria
Santissima Assunta" (LUMSA) w Rzymie (1999), Uniwersytet Wroc
ławski (2000).
Krótka kronika pontyfikatu
2005
2 kwietnia Śmierć Jana Pawia II.
8 kwietnia Jako dziekan Kolegium Kardynalskiego Ratzinger prze

wodniczy uroczystościom pogrzebowym i następującemu po nich
konklawe. We mszy za zmarłego Jana Pawła II uczestniczyło nie
mal 5 milionów ludzi i było to prawdopodobnie największe religijne
zgromadzenie w historii ludzkości.
18 kwietnia Początek konklawe - wprowadzenie 115 uprawnionych

do głosu kardynałów do Kaplicy Sykstyńskiej; Ratzinger wygłasza
mowę otwierającą na temat relatywizmu.
19 kwietnia Wyjątkowo krótkie 26-godzinne konklawe Joseph Ra

tzinger opuszcza jako 264. papież w historii Kościoła rzymskoka
tolickiego. Nowy Pontifex przybiera imię Benedykta, w nawiązaniu
do założyciela zakonu Benedykta z Nursji, ale też ze względu na
swojego poprzednika o tym samym imieniu, Benedykta XV, który
z powodu swoich inicjatyw pokojowych podczas pierwszej wojny
światowej nazywany był „Papieżem Pokoju".
Jako pierwszy papież epoki nowożytnej Benedykt XVI rezygnuje
z tiary w herbie papieskim, symbolu także ziemskiej władzy Kościoła,
i zamienia ją na prostą mitrę. Po raz pierwszy za to do papieskiego
herbu dodany zostaje paliusz.
24 kwietnia Msza święta wprowadzająca Benedykta XVI na urząd

gromadzi na placu Świętego Piotra 500 tysięcy pielgrzymów i ofi
cjalnych gości. Benedykt nosi paliusz na sposób prawosławny, co
jest wyrazem sympatii i wskazaniem na czasy przed schizmą z 1054
roku gdy Kościoły Wschodu i Zachodu trwały jeszcze w jedności.
206 Dodatek
29 maja Wizyta duszpasterska w Bari na zakończenie włoskiego

Narodowego Kongresu Eucharystycznego. Benedykt XVI podkreśla
centralne znaczenie niedzieli i Eucharystii: „Nie moglibyśmy żyć
bez niedzieli".
9 czerwca Spotkanie z przedstawicielami Międzynarodowego Komi

tetu Żydowskiego do spraw konsultacji międzyreligijnych*.
16 czerwca Spotkanie z sekretarzem generalnym Ekumenicznej Rady

Kościołów, doktorem Samuelem Kobią.
24 czerwca Wizyta państwowa u włoskiego prezydenta Carla Ciam-

piego w Pałacu Kwirynalskim. Wizyta była planowana jeszcze przez
Jana Pawła II i miała służyć zbliżeniu Watykanu i państwa wło
skiego po 20-letnim okresie ochłodzenia stosunków.
28 czerwca Motu proprio aprobujące Kompendium Katechizmu Kościoła

Katolickiego i zezwalające na jego publikację**.
30 czerwca Spotkanie z delegacją ekumenicznego patriarchy Bartolo-

meusza I z okazji początku pontyfikatu.
18-21 sierpnia Podróż apostolska do Kolonii z okazji XX Światowych

Dni Młodzieży. 19 sierpnia Wizyta w kolońskiej synagodze. To pierw
sza papieska wizyta w synagodze w Niemczech. 21 sierpnia Msza
kończąca Światowe Dni Młodzieży w Kolonii, w której uczestniczy
ponad milion młodych ludzi.
* Papież przyjmuje każdego tygodnia wielu prezydentów i członków

rządów. W tej kronice ze względu na brak miejsca ograniczamy się jedynie
do najważniejszych spotkań. Z konieczności nie wspomnimy wielu spotkań
z księżmi, teologami, biskupami, dyplomatami, wielu beatyfikacji i kanoniza
cji, mów, kazań, pism, liturgicznych celebracji, nominacji, wizyt u chorych itd.
** Przy wszystkich papieskich publikacjach, czy to listach apostolskich, czy
to encyklikach, podana jest data podpisania, a nie opublikowania.
20 września Benedykt XVI jako pierwszy papież w historii udziela

wywiadu telewizyjnego dla Telewizji Polskiej.
24 września Czterogodzinna rozmowa z teologiem z Tybingi i kryty

kiem Kościoła Hansem Kungiem, któremu Jan Paweł II w roku 1979
cofnął prawo nauczania na katolickich uczelniach.
2-23 października Zgromadzenie Zwyczajne XI Synodu Biskupów,

którego tematem jest: „Eucharystia. Źródło i szczyt życia i posłania
Kościoła". Po raz pierwszy papież uczestniczy w synodzie, wygła
szając przemówienie i prowadząc swobodną debatę.
7 listopada Spotkanie z prezydentem Światowej Federacji Luterańskiej

biskupem Markiem Hansonem.
17 listopada Spotkanie z prezydentem Izraela Moshem Katzavem,

który zaprasza Papieża do odwiedzenia Ziemi Świętej.
3 grudnia Spotkanie z przywódcą Autonomii Palestyńskiej Mahmu-

dem Abbasem, który zaprasza Papieża do Palestyny.
25 grudnia Pierwsza encyklika: Deus caritas est, w której papież Bene

dykt opisuje miłość jako centralny wymiar chrześcijaństwa.
2006
18 lutego Publikacja Papieskiego Rocznika Statystycznego 2006, w któ

rym po raz pierwszy wśród oficjalnych tytułów papieża nie wystę
puje tytuł honorowy „Patriarchy Zachodu". Skreślenie tego tytułu
to ekumeniczny gest wobec ortodoksji.
11 marca Reforma Kurii przez połączenie pod jednym przewod

nictwem Papieskiej Rady do spraw Duszpasterstwa Migrantów
208 Dodatek
i Podróżujących oraz Papieskiej Rady Sprawiedliwości i Pokoju,

a także Papieskiej Rady do spraw Dialogu Międzynarodowego i Papie
skiej Rady do spraw Kultury
20 maja Spotkanie z rosyjskim prawosławnym metropolitą Cyrylem.
25-28 maja Podróż apostolska do Polski. 26 maja Wizyta w sanktu

arium na Jasnej Górze w Częstochowie. 27 maja Przyjazd do Wado
wic - miejsca urodzenia Jana Pawła II; spotkanie z 600 tysiącami
młodzieży w Krakowie. 28 maja Msza z 1,2 miliona uczestników
w Krakowie; wizyta w dawnym obozie koncentracyjnym Auschwitz-
-Birkenau. Ten punkt programu początkowo nie był planowany,
ale nalegał na to sam Benedykt: „Niemożliwe, abym jako papież nie
przybył do tego miejsca".
3 czerwca Msza z 350 tysiącami członków nowych wspólnot na

placu Świętego Piotra.
8-9 lipca Podróż apostolska do Walencji (Hiszpania). Okazją jest

V Światowe Spotkanie Rodzin: „Rodzina jest koniecznym dobrem
narodów, nieodzownym fundamentem społeczeństwa i wielkim
skarbem małżonków podczas całego ich życia" (przemówienie
z 8 lipca).
1 września Pielgrzymka do sanktuarium Świętego Oblicza w Manop-

pello (Włochy).
9-14 września Podróż apostolska do Bawarii z odwiedzinami w nastę

pujących miejscach: Monachium, Altótting, Marktl (miejsce urodze
nia Papieża), Ratyzbona i Freising. 12 września Naukowy wykład na
Uniwersytecie w Ratyzbonie. Cytowana tam wypowiedź późnośred
niowiecznego cesarza Manuela II Paleologa o roli przemocy w islamie
doprowadziła na całym świecie do protestów muzułmanów, podczas
których niszczono kościoły i zginęła jedna siostra zakonna.
15 września Mianowanie Tarcisia Bertonego na nowego kardynała

sekretarza stanu po spowodowanym wiekiem ustąpieniu z tego sta
nowiska Angela Sodano.
19 października Wizyta w Weronie z okazji IV Kongresu Narodowego

Włoskiego Kościoła.
28 listopada - 1 grudnia Podróż apostolska do Turcji. 28 listopada

Spotkanie z tureckim premierem Recepem Tayyipem Erdoganem.
29 listopada Spotkanie z ekumenicznym patriarchą Bartolomeuszem I,

honorowym przywódcą całego prawosławia. 30 listopada Wspólne
świętowanie uroczystości świętego Andrzeja z patriarchą Bartolome
uszem i podpisanie wspólnej deklaracji o zbliżeniu katolików i pra
wosławnych; spotkanie z ormiańskim patriarchą Mesrobem II Muta-
fyanem; wizyta w meczecie Sułtana Ahmeda w Stambule - druga
w historii wizyta papieża w świątyni muzułmańskiej.
13 grudnia Spotkanie z izraelskim premierem Ehudem Olmertem,

rozmowa o sytuacji na Bliskim Wschodzie i w Libanie.
15 grudnia Spotkanie z patriarchą Koptów Antoniosem Naguibem.
16 grudnia List do kanclerz Angeli Merkel przed spotkaniem szczytu

G8 w Heiligendamm, w którym Papież domaga się umorzenia dłu
gów najbiedniejszych krajów.
2007
25 stycznia Spotkanie z premierem Wietnamu Nguyenem Tan Dun-

giem. To pierwsza wizyta wietnamskiego szefa rządu w Watykanie
od czasu objęcia władzy przez komunistów w roku 1975.
210 Dodatek
22 lutego Posynodalny list apostolski Sacramentum Caritatis o Eucha

rystii jako źródle i szczycie życia i posłannictwa Kościoła.
13 marca Spotkanie z prezydentem Rosji Władimirem Putinem. Głów

nym punktem rozmowy są relacje Kościoła katolickiego i Kościoła
prawosławnego w Rosji oraz sytuacja na Bliskim Wschodzie.
20 marca Spotkanie z sekretarzem generalnym ONZ Ban Ki-moonem.
24 marca Spotkanie z 80 tysiącami członków i sympatyków koś

cielnego ruchu „Comunione e Liberazione" na placu Świętego Piotra.
16 kwietnia Opublikowanie pierwszego tomu książki Jezus z Nazaretu

w 80. rocznicę urodzin Papieża.
21-22 kwietnia Wizyta w Vigevano w Lombardii, jedynej włoskiej

diecezji, której Jan Paweł II nie odwiedził podczas prawie 2 7 lat spra
wowania swojego urzędu, oraz wizyta w Pawii, dokąd papież Bene
dykt pielgrzymował do grobu świętego Augustyna.
4 maja Spotkanie z przewodniczącym Rady Ewangelickiego Kościoła

w Niemczech, biskupem Wolfgangiem Huberem.
9-14 maja Podróż apostolska do Brazylii. 9 maja Benedykt XVI

nazywa Amerykę Łacińską „kontynentem nadziei". 10 maja Spot
kanie z prezydentem Luizem Inaciem Lulą da Silvą w Sao Paulo.
12 maja Na własną prośbę Papież odwiedza Fazenda da Esperanęa,
miejsce reintegracji przede wszystkim młodzieży uzależnionej od
narkotyków. 13 maja Otwarcie V Konferencji Generalnej Episkopatu
Ameryki Łacińskiej i Karaibów w Aparecidzie.
23 maja Podczas audiencji generalnej Papież mówi o swojej podróży

do Ameryki Łacińskiej i wspomina przy tej okazji „niczym
nieusprawiedliwione przestępstwa" dokonane podczas kolonizacji

i chrystianizacji tego kontynentu.
27 maja List do katolików w Chinach, w którym Benedykt XVI

wzywa do jedności 12 milionów podzielonych wiernych i zapra
sza rząd w Pekinie do nawiązania dyplomatycznych relacji
z Watykanem.
9 czerwca Prezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush rozma

wia z papieżem Benedyktem XVI o sytuacji na Bliskim i Środkowym
Wschodzie.
11 czerwca Motu proprio De aliquibus mutationibus in normis de elec-

tione Romani Pontificis (o niektórych zmianach w normach dotyczą
cych wyboru papieża). Zostaje w nim postanowione, że podczas
konklawe także po 33. głosowaniu wymagane są 2/3 głosów, a nie,
jak dotychczas, jedynie zwykła większość.
17 czerwca Wizyta duszpasterska w Asyżu z okazji 800-lecia nawró

cenia świętego Franciszka.
21 czerwca Spotkanie z asyryjskim patriarchą Mar Dinkhą IV.
25 czerwca Rozdzielenie kierownictwa Papieskiej Rady do spraw Dia

logu Międzyreligijnego i Papieskiej Rady do spraw Kultury.
7 lipca Motu proprio Summorum Pontificum o rzymskiej liturgii w jej

kształcie przed przeprowadzonymi w roku 1970 reformami. Według
tego dokumentu obok formy normalnej (forma ordinaria) rzym
skiego rytu znowu dopuszczona jest obowiązująca do Soboru tak
zwana Msza trydencka jako nadzwyczajna forma (forma extraordi
naria), bez konieczności otrzymywania, jak dotychczas, pozwolenia
kompetentnego biskupa.
212 Dodatek
1-2 września Wizyta duszpasterska w Loreto z okazji „Agory", spot

kania wiełu tysięcy włoskiej młodzieży w ramach narodowego przy
gotowania do Światowych Dni Młodzieży w Sydney.
6 września Spotkanie z izraelskim prezydentem Szimonem Peresem.
7-9 września Podróż apostolska do Austrii. Okazją jest 850-lecie sank

tuarium Mariazell. W Wiedniu Papież mówi po raz kolejny o kul
turze niedzieli.
23 września Wizyta duszpasterska w Velletri (Włochy), gdzie Joseph

Ratzinger przed swoim wyborem na papieża przez 12 lat był bisku
pem tytularnym.
8 października Spotkanie z Ronaldem Lauderem, przewodniczącym

Światowego Kongresu Żydów.
19 października Pierwsze w historii oficjalne spotkanie papieża

z przedstawicielami menonitów.
21 października Wizyta duszpasterska w Neapolu. Powodem jest

21. międzynarodowe i międzyreligijne spotkanie w sprawie pokoju,
w którym uczestniczą między innymi: ekumeniczny patriarcha Kon
stantynopola Bartolomeusz I, anglikański arcybiskup Canterbury
Rowan Williams, przewodniczący Rady Ewangelickiego Kościoła
w Niemczech Wolfgang Huber, izraelski naczelny rabin Yona Metz
ger, i rektor Uniwersytetu Al-Azhar w Egipcie Ahmad Al-Tayyeb.
6 listopada Spotkanie z królem Arabii Saudyjskiej Abdullahem Al

Saudem, strażnikiem świętych miejsc islamu. To pierwsza audiencja
saudyjskiego monarchy u głowy Kościoła katolickiego.
30 listopada Druga encyklika, Spe salvi, o chrześcijańskiej nadziei

wykraczającej poza śmierć.
6 grudnia Spotkanie z przedstawicielami Światowego Związku

Baptystów.
7grudnia Spotkanie z przewodniczącym urzędu do spraw kontaktów

zewnętrznych rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, metropolitą Cyrylem,
późniejszym patriarchą swojego Kościoła.
2008
5 lutego Zmiana prośby „za Żydów" w liturgii Wielkiego Piątku

w ramach liturgii trydenckiej na ujęcie bardziej poprawne z teolo
gicznego punktu widzenia.
6 marca Spotkanie z ekumenicznym patriarchą Konstantynopola,

Bartolomeuszem I.
15-21 kwietnia Podróż apostolska do Stanów Zjednoczonych Ame

ryki i do siedziby Narodów Zjednoczonych. 16 kwietnia Spotka
nie z prezydentem Stanów Zjednoczonych George'em W. Bushem
w Białym Domu. 17 kwietnia Pierwsze spotkanie Papieża z kobietami
1mężczyznami, którzy zostali wykorzystani seksualnie przez księży
katolickich. Opublikowanie posłania z 14 kwietnia skierowanego
do światowej wspólnoty Żydów z okazji święta Paschy. 18 kwiet
nia Przemówienie przed Zgromadzeniem Ogólnym ONZ. Głównym
tematem jest poszanowanie praw człowieka; odwiedziny w syna
godze Park East na Manhattanie. 20 kwietnia Modlitwa na Ground
Zero za ofiary ataków terrorystycznych z 11 września 2001 roku.
16 kwietnia Przesłanie Papieża w rosyjskiej telewizji.
2 maja Spotkanie z delegacją szyickich muzułmanów z Iranu. Sto

lica Apostolska i irańscy teolodzy zgodzili się już wcześniej co do
wspólnej deklaracji na temat: „Wiara i rozum w chrześcijaństwie
214 Dodatek
i w islamie". Według niej istnieje zgoda co do tego, że wiara i rozum

są czymś niewymagającym stosowania przemocy i nigdy nie mogą
być wykorzystywane do jej usprawiedliwienia.
5 maja Spotkanie z prymasem anglikanów arcybiskupem Canterbury

Rowanem Williamsem.
8 maja Spotkanie z grecko-melchickim patriarchą z Antiochii Gre-

goriosem III Lahamem.
9 maja Ekumeniczna celebracja z katolikosem wszystkich Ormian,

Karekinem II.
17-18 maja Wizyta apostolska w Savonii i Genui.
13 czerwca Spotkanie z prezydentem Stanów Zjednoczonych

George'em W. Bushem.
14-15 czerwca Wizyta duszpasterska w Santa Maria di Leuca

i w Brindisi.
21 czerwca List apostolski Antiqua ordinatione. Motu proprio dotyczy

porządku prawnego sygnatur apostolskich. Zostaje opublikowane
wyłącznie w języku włoskim.
28/29 czerwca Wspólne z ekumenicznym patriarchą Bartolomeu-

szem I otwarcie Roku Świętego Pawła.
12-21 lipca Apostolska podróż do Sydney. Okazją są XXIII Światowe

Dni Młodzieży. 17 lipca Spotkanie z przedstawicielami australijskiego
rządu. 19 lipca Msza święta w Saint Mary's Cathedral w Sydney,
podczas której papież Benedykt prosi o wybaczenie seksualnego
wykorzystania dzieci przez katolickich duchownych w Australii.
Wyznaje: „wszyscy wstydzimy się z powodu nadużyć seksualnych,
jakich dopuścili się niektórzy duchowni i osoby konsekrowane

w tym kraju. Jest mi naprawdę bardzo przykro z powodu bólu
i cierpień, jakich doznały ofiary tych nadużyć, i zapewniam, że jako
ich pasterz cierpię razem z nimi". 20 lipca Msza pożegnalna w Syd
ney. Wobec 500 tysięcy zgromadzonych ludzi papież Benedykt XVI
wzywa do odnowy społeczeństwa i Kościoła oraz zachęca zwłaszcza
młodzież z całego świata, aby w sposób odpowiedzialny obchodziła
się ze stworzeniem i bogactwem planety. 21 lipca Spotkanie z kobie
tami i mężczyznami, którzy w swojej młodości doświadczyli seksu
alnego molestowania przez księży.
7 września Wizyta duszpasterska w Cagliari na zakończenie uroczy

stości stulecia ustanowienia Matki Bożej z Bonarii patronką Sardynii.
12-15 września Podróż apostolska do Francji. 12 września Spotkanie

z prezydentem Nicolasem Sarkozym w Paryżu. 14 września Msza
święta w Lourdes z mniej więcej 100 tysiącami wiernych z okazji
jubileuszu objawień Matki Bożej sprzed 150 lat. Papież Benedykt
wzywa katolików do odnowy ducha misjonarskiego: „Jeśli człowiek
zwraca się do Boga, odnajduje siebie samego".
4 października Wizyta państwowa u włoskiego prezydenta Giorgia

Napolitana w Pałacu Kwirynalskim.
5-26 października Zgromadzenie Zwyczajne XII Synodu Biskupów, któ

rego tematem jest „Słowo Boże w życiu i misji Kościoła". Papież uczest
niczy w nim osobiście i wygłasza wykład na temat interpretacji Biblii.
19 października Wizyta duszpasterska w sanktuarium Matki Bożej

Różańcowej w Pompejach.
6 listopada Spotkanie z uczestnikami pierwszej debaty katolicko-

-muzułmańskiej, której celem jest likwidacja napięć istniejących
pomiędzy dwoma religiami.
216 Dodatek
9 listopada Benedykt XVI wspomina w Rzymie 70. rocznicę początku

pogromów Żydów w Niemczech („noc kryształowa") i wzywa do
„głębokiej solidarności ze światem żydowskim" oraz do modlitwy
za ofiary. Papież mówi, że obowiązkiem każdego jest występowa
nie przeciwko wszelkim formom antysemityzmu i dyskryminacji.
13 listopada Spotkanie z brazylijskim prezydentem Luizem Inaciem

Lulą da Silvą. Głównym tematem rozmowy jest kwestia poprawy
warunków życia zmarginalizowanej części społeczeństwa.
2009
21 stycznia Dekret zdejmujący ekskomunikę z czterech biskupów

wspólnoty świętego Piusa X wyświęconych bez mandatu Stolicy
Apostolskiej przez arcybiskupa Marcela Lefebvre'a w roku 1988.
Do nich zalicza się też Richard Williamson. Wychodzi na jaw jego
dotychczas niepublikowany wywiad, w którym zaprzecza istnieniu
nazistowskich komór gazowych.
28 stycznia Podczas audiencji generalnej Papież składa wyjaśnienie

w sprawie skandalizującego przypadku Williamsona. Wyraża także
swoją „pełną i niezaprzeczalną solidarność" z Żydami.
12 lutego Spotkanie z przewodniczącymi Konferencji Przewodniczą

cych Największych Amerykańskich Organizacji Żydowskich, pod
czas którego Benedykt XVI potępia antysemityzm i wszelkie nego
wanie Holokaustu.
10 marca List do biskupów Kościoła katolickiego, w którym Papież

odnosi się do sprawy nieporozumień i dyskusji w kontekście zdję
cia ekskomuniki z czterech biskupów wspólnoty świętego Piusa X
i przyznaje, że zawiodły watykańskie służby odpowiedzialne za
kontakt z mediami.
17-23 marca Podróż apostolska do Kamerunu i Angoli. Celem podróży

jest niesienie posłania nadziei i pojednania na kontynent nękany
wojnami, chorobami i głodem oraz domaganie się od wspólnoty
międzynarodowej sprawiedliwości dla Afryki. Wypowiedź papieża
Benedykta, że problemu AIDS nie da się rozwiązać jedynie przez pre
zerwatywy, wzbudziła krytykę w prasie światowej.
28 kwietnia Wizyta w regionie Abruzji na terenach nawiedzonych

przez trzęsienie ziemi.
8-15 maja Podróż apostolska do Ziemi Świętej. 8 maja Spotkanie z jor-

dańskim królem Abdullahem II w pałacu Al-Husseinye w Ammanie.
9 maja Wizyta na górze Nebo w bizantyjskiej bazylice upamiętnia
jącej postać Mojżesza; spotkanie z muzułmańskimi przywódcami
religijnymi. 10 maja Wizyta w miejscu chrztu Jezusa w Jordanie.
11 maja Wizyta w Muzeum Holokaustu Yad Vashem w Jerozoli
mie, razem z izraelskim prezydentem Szimonem Peresem. W swo
jej mowie papież Benedykt wypowiada się w sprawie zamordowa
nia sześciu milionów Żydów w czasach narodowego socjalizmu:
„Niech nigdy nie będą zapomniane imiona tych ofiar! Niech ich cier
pienie nigdy nie będzie negowane, umniejszane ani zapominane!".
12 maja Jako pierwszy papież w historii Benedykt XVI odwiedza
muzułmański meczet na Wzgórzu Świątynnym; spotkanie z wiel
kim muftim Jerozolimy Muhammadem Ahmadem Husseinem;
modlitwa przy Ścianie Płaczu. 13 maja Spotkanie z prezydentem
Autonomii Palestyńskiej Mahmudem Abbasem w Betlejem. 14 maja
Spotkanie z premierem Benjaminem Netanjahu w Nazarecie. Msza
święta i wizyta w Grocie Zwiastowania w Nazarecie. 15 maja Wizyta
w Bazylice Grobu Pańskiego w Jerozolimie.
24 maja Wizyta duszpasterska w Cassino i na Monte Cassino, w opa

ctwie, z którego pochodzi patron Papieża i patron Europy, święty
Benedykt.
218 Dodatek
19 czerwca Początek ogłoszonego przez Benedykta XVI Roku

Kapłańskiego.
21 czerwca Wizyta duszpasterska w San Giovanni Rotondo, miej

scu pielgrzymek do zmarłego w roku 1968 i ogłoszonego świętym
w 2002 kapucyna ojca Pio.
29 czerwca Trzecia encyklika, encyklika dotycząca nauczania społecz

nego Caritas in veritate o konsekwencjach globalizacji, gospodarczego
1finansowego kryzysu i o bardziej sprawiedliwym i bardziej ekolo
gicznym systemie gospodarczym.
2 lipca List apostolski w formie motu proprio Ecclesiae unitatem, które

wciela Papieską Komisję „Ecclesia Dei" - zajmującą się relacjami z tra
dycjonalistami katolickimi, na przykład wspólnotą Piusa X - do Kon
gregacji Nauki Wiary.
7 lipca List apostolski w formie motu proprio aprobujący nowy status

świętego urzędów Stolicy Apostolskiej.
9 lipca Spotkanie z australijskim premierem Kevinem Ruddem. Spot

kanie z południowokoreańskim prezydentem Lee Myung-bakiem
i rozmowa o konsekwencjach światowego kryzysu gospodarczego
dla najbiedniejszych krajów oraz o politycznej i społecznej sytuacji
na Półwyspie Koreańskim.
10 lipca Spotkanie z prezydentem Stanów Zjednoczonych Barackiem

Obamą. Główne tematy prywatnej audiencji to światowy kryzys
gospodarczy, sytuacja na Bliskim Wschodzie, polityka wspierająca
rozwój Afryki i Ameryki Południowej i międzynarodowe zwalcza
nie handlu narkotykami. Poza tym poruszone zostały kwestie bio
etyczne i problematyka aborcji.
17 lipca Mały zabieg chirurgiczny prawej ręki po tym, jak Papież

podczas letniego urlopu w dolinie Aosty złamał sobie nadgarstek.
6 września Wizyta duszpasterska w Viterbo i Bagnoregio. W Viterbo

odbyło się najdłuższe w historii Kościoła konklawe (1005 dni),
w Bagnoregio zachowane są jedyne relikwie świętego Bonawentury.
26-28 września Podróż apostolska do Czech. Celem wizyty w 20 lat

po upadku żelaznej kurtyny jest umocnienie ludzi wierzących, któ
rzy są w mniejszości, i przypomnienie o chrześcijańskich korzeniach
kultury tego w dużym stopniu ateistycznego kraju.
4-25 października Drugie Nadzwyczajne Zgromadzenie Synodu

Biskupów Afryki.
26 października List apostolski w formie motu proprio Omnium in

mentem zmieniający niektóre przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego.
4 listopada Konstytucja apostolska Anglicanorum coetibus o utworze

niu ordynariatów personalnych dla anglikanów, którzy nawiązują
pełną jedność z Kościołem katolickim.
8 listopada Wizyta duszpasterska w Concesio i w Brescii, rodzinnych

stronach papieża Pawła VI.
14 listopada Spotkanie z czeskim premierem Janem Fischerem doty

czące traktatu lizbońskiego.
21 listopada Spotkanie z arcybiskupem Canterbury Rowanem Wil-

liamsem, prymasem Kościoła anglikańskiego. W centrum rozmów
znajdują się wyzwania stojące przed wspólnotą chrześcijańską na
początku trzeciego tysiąclecia.
3 grudnia Spotkanie z prezydentem Rosji Dmitrijem Miedwiedie-

wem; ogłoszenie wznowienia stosunków dyplomatycznych pomię
dzy Watykanem a Kremlem.
220 Dodatek
2010
1 stycznia Wezwanie do ekologicznego przełomu: „Chcesz promować

pokój, troszcz się o stworzenie".
15 stycznia List dyrektora katolickiej szkoły (Canisius-Kolleg) ojca

Klausa Mertesa, do 600 absolwentów jezuickiego gimnazjum w Ber
linie, w którym prosi o przebaczenie ofiary nadużyć w latach 70. i 80.
Opublikowanie tego listu powoduje odkrycie kolejnych podobnych
przypadków w innych kościelnych i niekościelnych instytucjach.
17 stycznia Wizyta Papieża w synagodze w Rzymie.
15/16 lutego Spotkanie z 24 irlandzkimi biskupami w celu rozmowy

0 nadużyciach seksualnych w Kościele katolickim w Irlandii. Papież
zwraca uwagę na ciężkie uchybienia biskupów.
12 marca Spotkanie z Robertem Zollitschem, przewodniczącym Kon

ferencji Episkopatu Niemiec, w sprawie licznych przypadków mole
stowania w Niemczech.
14 marca Wizyta w niemieckojęzycznej ewangelicko-luterańskiej

wspólnocie w Rzymie, kazanie podczas nabożeństwa.
19 marca List pasterski do katolików w Irlandii, w którym Bene

dykt XVI prosi o przebaczenie nadużyć w katolickich instytucjach
1nieodpowiedniego postępowania biskupów oraz stwarza podstawy
do wyjaśniania i radzenia sobie z tego typu kryzysowymi sytua
cjami także poza Irlandią.
17-18 kwietnia Podróż apostolska na Maltę. Powód to lądowanie na

tej wyspie apostoła Pawła 1950 lat temu. Benedykt XVI spotyka się
także z ofiarami molestowania przez duchownych katolickich.
1 maja Na zakończenie zarządzonej przez Papieża wizytacji Legioni

stów Chrystusa nakazuje on szeroko rozumianą duchową i struk
turalną odnowę zakonu.
2 maja Wizyta pastoralna w Turynie z okazji wystawienia całunu

turyńskiego.
11-14 maja Podróż apostolska do Portugalii. Okazją jest 10. rocznica

beatyfikacji pasterzy z Fatimy. 13 maja Msza w sanktuarium w Fati
mie: „Przyjechałem do Fatimy, aby z Maryją i z tak wielką liczbą
pielgrzymów modlić się za naszą ludzkość, która dotknięta jest przez
cierpienie i udrękę".
20 maja Koncert w Watykanie dla uczczenia 5. rocznicy pontyfikatu.

Bierze w nim udział Rosyjska Orkiestra Narodowa i Synodalny Chór
z Moskwy. Koncert, prezent patriarchy Moskwy Cyryla I, uważany
jest za znak zbliżenia rosyjskiego prawosławia i Kościoła katolickiego.
31 maja Skierowanie do Irlandii pięciu wysokiej rangi specjalnych

wysłanników do zbadania sprawy nadużyć seksualnych.
4-6 czerwca Podróż apostolska na Cypr. 5 czerwca Spotkanie z głową

Kościoła prawosławnego Chrysostomosem II. 6 czerwca Przekazanie
lnstrumentum laboris dla mającego się rozpocząć Nadzwyczajnego
Zgromadzenia Synodu Biskupów w sprawie Bliskiego Wschodu.
10/11 czerwca Uczestnictwo w prawdopodobnie największym

w historii spotkaniu księży na zakończenie Roku Kapłańskiego.
26 czerwca Spotkanie z sekretarzem generalnym Światowej Federacji

Luterańskiej Ishmaelem Noko.
29 czerwca Zapowiedź utworzenia Papieskiej Rady do spraw Nowej

Ewangelizacji dla społeczeństw postchrześcijańskich.
222 Dodatek
4 lipca Wizyta duszpasterska w Sulmonie w regionie Abruzji z oka

zji 800-lecia urodzin papieża Celestyna V, który po pół roku bycia
papieżem ustąpił z urzędu.
2 września Spotkanie z izraelskim prezydentem Szimonem Peresem,

na temat procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie. Według Peresa
za pontyfikatu Benedykta XVI relacje pomiędzy Watykanem a Izra
elem są „najlepsze od czasów Jezusa Chrystusa".
5 września Wizyta w Carpetino Romano, gdzie 200 lat temu urodził

się papież Leon XIII, który rozwijając naukę społeczną, odpowiedział
na rewolucję przemysłową.
16-19 września Podróż apostolska do Anglii i Szkocji; pierwsza pań

stwowa wizyta papieża w Wielkiej Brytanii. 16 września Spotka
nie z królową Elżbietą II, głową Kościoła anglikańskiego, w Edyn
burgu. 17 września Ekumeniczna celebracja w opactwie Westminster
w Londynie. 19 września Beatyfikacja konwertyty i kardynała Johna
Henry'ego Newmana w Birmingham jest pierwszą w ogóle Mszą
beatyfikacyjną w Anglii.
3 października Spotkanie z rodzinami i młodzieżą w Palermo na

Sycylii.
10-24 października Nadzwyczajne Zgromadzenie Synodu Biskupów

na temat sytuacji chrześcijan na Bliskim Wschodzie.
6-7 listopada Podróż apostolska do Hiszpanii. 6 listopada Wizyta

w Santiago de Compostela z okazji Roku Świętego Jakuba. 7 listo
pada Poświęcenie ołtarza w kościele La Sagrada Familia w Barcelonie.

Benedykt XVI Swiatosc Swiata

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Benedykt XVI Swiatosc Swiata

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BENEDYKT XVI

1. Papieże nie spadają z nieba.................................................................. 15

7. Habemus papam ..................................................................................... 81

13. Kościół, wiara i społeczeństwo............................................................ 143

Ciężkie grzechy wobec bezbronnych dzieci. Fragmenty listu

Fotografia na czwartej stronie okładki

Copyright © for the translation by Piotr Napiwodzki

ISBN 978-83-240-1504-7 (oprawa broszurowa)

Castel Gandolfo latem. Droga do rezydencji papieża prowadzi

soboty podczas swoich wakacji w ostatnim tygodniu lipca.

Boga? Radykalny ateizm, który gwałtownie zwalcza wartości

Dyrektor papieskiej rezydencji, bardzo miły starszy pan, pro­

strasznych przypadkach nadużyć seksualnych i błędów. Pod­

Sześć godzin wywiadu z Papieżem to dużo czasu, a zarazem

Posianie Benedykta XVI jest dramatycznym apelem do Koś­

Czasami spogląda na kogoś trochę sceptycznie. Przez okulary.

Monachium,!5 października 2010

Papieże nie spadają z nieba

Ojcze Święty, 16 kwietnia 2005 roku, w dzień siedemdziesiątych

W zasadzie oczekiwałem, że wreszcie znajdę spokój i wytchnie­

Był moment, jak Wasza Świątobliwość później powiedział, że czuł

Tak, przyszła mi do głowy myśl o gilotynie: oto teraz ostrze

powiedzieć, uzmysłowić sobie: wola Boża jest najwyraźniej inna

W tak zwanym pokoju łez leżą przygotowane już podczas konklawe

W tym momencie człowiek jest pochłonięty przez całkiem prak­

Czy Jan Paweł II widział w Waszej Świątobliwości swojego następcę?

Tego nie wiem. Myślę, że pozostawił to całkowicie dobremu

W każdym razie nie pozwolił Waszej Świątobliwości odejść z urzędu.

Powszechnie wiadomo, że chciał mnie zachować na urzędzie.

Wasza Świątobliwość odwiedził Jana Pawła II jeszcze na łożu

Był bardzo cierpiący, a pomimo to obecny i przytomny. Nic już

Wasza Świątobliwość nie chciał zostać ani biskupem, ani prefektem,

Rzeczywiście byłem przekonany, że moim charyzmatem jest

Wasza Świątobliwość jest najpotężniejszym papieżem wszystkich

Te statystyki są oczywiście ważne. Wskazują, jak bardzo roz­

Rodzaj wspólnoty z papieżem może być różny i rodzaj przy­

też właścicielem wielkiego przedsiębiorstwa, w którym wszyscy

Papież jest dla Kościoła katolickiego Vicarius Christi, Zastępcą

Przepowiadając wiarę i podczas sprawowania sakramentów

Czy papież jest rzeczywiście „nieomylny" w sensie, który czasami

To fałszywy pogląd. Pojęcie nieomylności rozwinęło się w ciągu

postępując zgodnie z długą tradycją jeszcze z czasów pierwot­

Urząd Piotrowy, tak jak wyjaśnił to Wasza Świątobliwość, gwaran­

To zdanie nie zostało sformułowane dokładnie w ten sposób

przyszło do głowy. Wie on wtedy, że działa z wielką odpowiedzial­

Podczas sympozjum z okazji osiemdziesiątych urodzin Pawia VI

Tak, także dzisiaj uważam to za słuszne. Prymat rozwijał się od

szukać konfliktów, to jasne, lecz raczej dążyć do zgody i zro­

Tak, to także należy do tajemnicy historii papiestwa.

Chrześcijańska gotowość do sprzeciwu jest stale obecna w biografii

Tak długie doświadczenie oznacza naturalnie także formowanie

Według Annuario Pontificio, rocznika statystycznego Kościoła kato­

tym wszystkim napisał Wasza Świątobliwość wielkie dzieło o Jezu­

Najpierw muszę powiedzieć, że to, co pan wyliczył, jest zna­

Mimo to ma się wrażenie, że Papież mógłby nam także sporo poka­

[Papież się śmiejel. Wątpię. Trzeba oczywiście prawidłowo zapla­

Czy Wasza Świątobliwość używa roweru treningowego, który pole­

Nie, wcale nie - i dzięki Bogu na razie tego nie potrzebuję.

Czyli Papież może powiedzieć jak Churchill: no sports!

Seconda Loggia, piętro audiencji Pałacu Apostolskiego, opuszcza

Tak, co on robi...? Oczywiście musi także w swoim wolnym

Czy w papieskiej domowej wspólnocie ogląda się też razem telewizję?

Z sekretarzami oglądam wiadomości, a czasami oglądamy też

Jakie film y lubi Wasza Świątobliwość?

Dyrektor papieskiej rezydencji, bardzo miły starszy pan, pro

strasznych przypadkach nadużyć seksualnych i błędów. Pod

Posianie Benedykta XVI jest dramatycznym apelem do Koś

W zasadzie oczekiwałem, że wreszcie znajdę spokój i wytchnie

W tym momencie człowiek jest pochłonięty przez całkiem prak

Te statystyki są oczywiście ważne. Wskazują, jak bardzo roz

Rodzaj wspólnoty z papieżem może być różny i rodzaj przy

postępując zgodnie z długą tradycją jeszcze z czasów pierwot

Urząd Piotrowy, tak jak wyjaśnił to Wasza Świątobliwość, gwaran

przyszło do głowy. Wie on wtedy, że działa z wielką odpowiedzial

szukać konfliktów, to jasne, lecz raczej dążyć do zgody i zro

Według Annuario Pontificio, rocznika statystycznego Kościoła kato

tym wszystkim napisał Wasza Świątobliwość wielkie dzieło o Jezu

Najpierw muszę powiedzieć, że to, co pan wyliczył, jest zna

Mimo to ma się wrażenie, że Papież mógłby nam także sporo poka

[Papież się śmiejel. Wątpię. Trzeba oczywiście prawidłowo zapla

Czy Wasza Świątobliwość używa roweru treningowego, który pole

Oczywiście. Z domownikami świętujemy razem Boże Narodze

Rzymianie poważnie się zdziwili, gdy zobaczyli na ciężarówce doby

Ktoś zauważył, że Wasza Świątobliwość jest najwyraźniej przy

pociechy najróżniejszego rodzaju. Są nimi też na przykład śro

Nie jestem mistykiem. Jest jednak prawdą, że będąc papie

powiedzieć - dotknęły cały Kościół, a nawet całą ludzkość. Przy

Zdjęcie w styczniu 2009 ekskomuniki z czterech biskupów należą

Tu chyba trzeba coś powiedzieć na temat samego zdjęcia eks

Powtórzmy więc: Nie ma różnego traktowania prawicowych i lewi

się ogromne chmury pyłu, wszystko zaciemniającego i zabru

Przypadki molestowania w obrębie Kościoła są gorsze niż gdziekol

W Irlandii problem jest bardzo specyficzny - mamy tam do czy

Arcybiskup Dublina powiedział mi w tym kontekście coś bar

było stosowane. Jednak od połowy lat sześćdziesiątych prze

Analiza nie jest oczywiście łatwa. Co oznacza działanie „w inte

Wasza Świątobliwość wypowiedział się w sprawie nadużyć seksu

Ale w końcu musi Wasza Świątobliwość rozstrzygnąć. Lepsza komu

Mogę to zrozumieć. Myślę tu przede wszystkim o samych ofia