APOKRYFY

NOWEGO TESTAMENTU
GGG

EWANGELIE APOKRYFICZNE
cz 1
FRAGMENTY
NARODZENIE I DZIECISTWO
MARYI I JEZUSA
Pod redakcj

ks. Marka Starowieyskiego

wsppraca:

Wodzimierz Appel, ks. Jerzy Banak, ks. Roman Bartnicki, ks. Krzysztof Bardski,
Albertyna Dembska, Wojciech Dembski (), ks. Tomasz Hergesel,
ks. Stanisaw Kur, ks. Rafa Markowski, ks. Wincenty Myszor,
ks. abp Edward Nowak, w. archim. Grzegorz Peradze (), ks. Kazimierz Obrycki,
Jzef Reczek (), ks. Mariusz Rosik, ks. Roman Szmuro, Witold Witakowski,
ks. Marian Wittlieb, Micha Wojciechowski, ks. Rafa Zarzeczny SJ
Wydawnictwo WAM
Krakw 2003

 Wydawnictwo WAM, 2003

Redakcja:

Ks. Arkadiusz Baron

Tomasz Grodecki
Projekt okadki:

Andrzej Sochacki

ISBN 83-7318-138-5

NIHIL OBSTAT: Prowincja Polski Poudniowej Towarzystwa Jezusowego,

ks. Krzysztof Dyrek SJ, prowincja, Krakw, 26 luty 2003 r., l. dz. 55/03

WYDAWNICTWO WAM
Kopernika 26 31-501 KRAKW
tel. (012) 429 18 88 fax (012) 429 50 03
e-mail: wam@wydawnictwowam.pl
DZIA HANDLOWY
tel. (012) 429 18 88 wew. 322, 348, 366 (012) 423 75 00
fax (012) 430 32 10
e-mail: handel@wydawnictwowam.pl
Zapraszamy do naszej KSIGARNI INTERNETOWEJ:
http://WydawnictwoWam.pl
Druk i oprawa:
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 31-501 Krakw

543

Spis treci
tom 1/1
Przedmowa

................................................ 5

Wykaz skrtw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1. Skrty apokryfw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2. Skrty dzie serii i czasopism cytowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Wsppracownicy tomu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Rozdzia I. Wstp ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1. Wstp oglny do apokryfw Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . .
a. Nazwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b. Apokryfy, nowy gatunek literacki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c. Cel powstawania apokryfw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d. ycie apokryfw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e. Znaczenie apokryfw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
f. Badania nad apokryfami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Ewangelie apokryficzne Wstp oglny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a. Ewangelie apokryficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b. Stan zachowania Ewangelii apokryficznych i ukad niniejszego tomu
3. Apokryfy w ocenie pisarzy wczesnochrzecijaskich
ks. Marek Starowieyski, ks. Jerzy Banak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19
19
27
31
39
43
53
60
60
64
70

Rozdzia II. Fragmenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

A. Agrafa przek i oprac. ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Agrafa zawarte w Nowym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Agrafa i uzupenienia w rkopisach Ewangelii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Agrafa u Ojcw i pisarzy kocielnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Agrafa liturgiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

86
88
89
91
96

B. Zaginione Ewangelie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
1. Ewangelie judeochrzecijaskie przek. i oprac. ks. Marek
Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
a. Ewangelia Hebrajczykw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
b. Ewangelia Ebionitw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

544
2. Inne Ewangelie zachowane fragmentarycznie przek. i oprac.
ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118
a. Ewangelia Andrzeja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
b. Ewangelia Apellesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
c. Ewangelia Bardesanesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119
d. Ewangelia Bazylidesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
e. Ewangelia Cerynta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
f. Ewangelia Doskonaoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119
g. Ewangelia Dwunastu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
h. Ewangelia wedug Egipcjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
i. Ewangelia Ewy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
j. Ewangelia Filipa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
k. Ewangelia Judasza Iskarioty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
l. Ewangelia Maniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
m. Ewangelia Marcjona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
n. Ewangelia wedug Marii Magdaleny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
o. Ewangelia siedemdziesiciu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
p. Ewangelia ywa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
r. Genna Marias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
s. Ksiga czterech ktw i czterech zawiasw wiata . . . . . . . . . . . . 126
t. Pytania Marii [Magdaleny] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
u. Tradycje [Ewangelia] Macieja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
w. Wspomnienia Apostow (Memoria Apostolorum) . . . . . . . . . . . . . 128
3. Tajemna Ewangelia Marka przek. i oprac. Micha Wojciechowski . 129
4. Fragmenty Ewangelii niekanonicznych zachowane na papirusach
przek. i oprac. ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a. Papirus Oksyrhynhos (V) 840 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b. Papirus Egerton 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c. Papirus berliski inw. 11. 710 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d. Papirus z Fayum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e. Papirus kairski nr 10. 735 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
f. Papirus Oksyrhynchos (X) 1224 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
g. Papirus Merton 51 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

135
136
138
142
142
143
143
144

C. Inne tradycje pozakanoniczne dotyczce Jezusa . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Najstarsze tradycje chrzecijaskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a. Zbir Testimoniw z I w. [?] przek. M. Starowieyski . . . . . . . . .
b. Z Wniebowstpienia Izajasza przek. ks. S. Kur, R. Zarzeczny SJ
c. Z Listu Apostow przek. ks. S. Kur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d. Z d Salomona, Oda 19 przek. ks. M. Starowieyski . . . . . . . . .
e. Z Wyroczni Sybilliskich przek. W. Appel . . . . . . . . . . . . . . . . .

146
147
147
148
151
154
156

545
2. Najstarsze tradycje gnostyckie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
a. Z Barucha Justyna gnostyka przek i oprac. ks. M. Starowieyski 158
b. Z Pistis Sofia przek. i oprac. ks. Roman Szmuro . . . . . . . . . . . . 159
3. Teksty z tradycji hebrajskich dotyczcych Jezusa
przek i oprac. ks. Krzysztof Bardski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
4. Teksty o Jezusie u pisarzy muzumaskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
a. Z Koranu oprac. ks. Rafa Markowski, ks. Marek Starowieyski . 170
b. Agrafa u pisarzy muzumaskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
5. Ewangelia Tomasza przek. ks. W. Myszor, A. Dembska,
oprac . ks. W. Myszor, logia z Oksyrhynchos przek. i oprac.
ks. M. Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Rozdzia III. Apokryfy obejmujce cao ycia Chrystusa . . . . . . . . . . . . . 203
1. Ewangelia gruziska przek. w. archim. Grzegorz Peradze,
ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2. Ewangelia arabska Jana ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . 230
3. Ewangelia Barnaby ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Rozdzia IV. Ewangelie dziecistwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
1. Protoewangelia Jakuba ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2. Ewangelia Pseudo-Mateusza ks. Kazimierz Obrycki, wstp i komen.
ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
3. Ksiga o narodzeniu Zbawiciela, i o Maryi, i o poonej przek. ks.
Kazimierz Obrycki, ks. Marek Starowieyski, oprac. ks. Marek
Starowieyski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
4. Ksiga o narodzeniu witej Maryi przek. ks. Kazimierz Obrycki,
wstp i oprac. ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
5. Cykl o Trzech Magach [Krlach] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
a. Legenda Trzech Magw [Krli] ks. Marek Starowieyski . . . . . . . 342
b. Pokon Magw przekad i opracowanie Jzef Reczek [] . . . . . . 347
c. Korespondencja Longinusa z Augustem na temat Magw
przek. i oprac. W. Witakowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
d. Syryjska Opowie o Magach przek. i oprac. Witold Witakowski 352
e. Dodatek wstp ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
. Streszczenie legendy w Opus imperfectum in Matthaeum . . . . 384
. Legenda o Magach w relacji Marco Polo . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

546
6. Dziecistwo Pana, Ewangelia Tomasza (Dziecistwa) . . . . . . . . . . . .
A. Rekonstrukcja tekstu pierwotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Opowiadania zawarte w rnych wersjach EwTmDz . . . . . . . . . .
C. Wersja grecka B
Opis dziecistwa Pana dokonany przez w. apostoa Tomasza . . .

388
389
396
401

7. Ewangelia Dziecistwa Arabska przek. Wojciech Dembski [],

oprac. Wojciech Dembski [], ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . 405
8. Ewangelia Dziecistwa Ormiaska przek. ks. abp Edward Nowak,
wstp i oprac. ks. Marek Starowieyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440