WYKŁAD V, VI, VII

Protagoras – teoria konwergencji

Sokrates – intelektualizm etyczny
Platon – natywizm pedagogiczny
Arystoteles – empiryzm

EGZAMIN:
Zbrodnia bez kary … eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod
okupacją niemiecką (1939 – 1945) – redakcja naukowa Janina Kostkiewicz
– Kraków 2020

Funkcje wychowania średniowiecznego. Organizacje stanowe,

reglamentacja życia stanowego (część I):
Zagadnienia:
1. Czas trwania epoki średniowiecza
2. Filozofia i kultura
3. Podział społeczny
4. Wychowanie stanowe:
Duchowne
Mieszczańskie
Rycerskie
5. Wychowanie kobiet
6. Uniwersytety i ich organizacja
7. Funkcje wychowania średniowiecznego

Czas trwania epoki średniowiecza:

 Termin średniowiecze – media aetas – narodził się w epoce renesansu. Został
spopularyzowany dzięki Kellerowi. Okres wieków średnich był uważany przez
humanistów za czasy skażenia kultury antycznej.
 Za początek epoki przyjmuje się rok 476, koniec istnienia Imperium Rzymskiego, w
którym został pozbawiony władzy ostatni cesarz zachodnio rzymski – Romulus
Augustulus.
 Istnieje jednak także wiele innych propozycji, np.:
Zamkniecie przez Justyniana Wielkiej Akademii Ateńskiej (529r.)
Koronacja Karola Wielkiego (800r.)
Ucieczka Mahometa z Mekki (622r.)
Bunt Nika w Konstantynopolu (532r.)
Chrzest Chlodwiga (496r.)
 Za koniec średniowiecza przyjmuje się różne daty:
Wynalezienie druku przez Jana Gutenberga (ok. 1450r.)
 Zdobycie Konstantynopola przez Turków i upadek Cesarstwa bizantyjskiego
(1453r.)
Koniec wojny stuletniej (1453r.)
Dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (1492r.)
Wystąpienie Marcina Lutra (1517r.)

Krzysztof Kolumb (1451-1506):

Krzysztof Kolumb – urodzony prawdopodobnie pomiędzy 25 sierpnia a 31 października w
Genui, zmarł 20 maja 1506 w Valladolid – europejski żeglarz.
Kapitan wyprawy, która płynęła na trzech okrętach Santa Maria, Nina i Pinta pod flagą
Kastylii w poszukiwaniu zachodniej drogi morskiej do Indii. Jako pierwsza wyprawa w
historii nowożytnych odkryć geograficznych pokonała zwrotnikowy Ocean Atlantycki i 12
października 1492 dotarła do Indii Zachodnich (Antyli) u wybrzeży Ameryki – kontynentu
nieznanego w ówczesnej Europie. Mianowany został za dokonania admirałem i pierwszym
namiestnikiem hiszpańskich kolonii w Ameryce Środkowej, organizator i kapitan czterech
odkrywczych wypraw transatlantyckich z Hiszpanii do Ameryki.

Amerigo Vespucci (1954 – 1512):

Amerigo Vespucci - urodzony 9 marca 1454 we Florencji, zmarł 22 lutego 1512 w Sewilli –
włoski kupiec, nawigator i podróżnik morski.
Dzieciństwo i młodość:
 Vespucci urodził się 9 marca 1454 roku we Florencji (Włochy)
 Od najmłodszych lat marzył o dalekich podnóżach. Zanim jednak je rozpoczął, zdobył
bardzo dobre wykształcenie. W nauce wspierał go wuj. Amerigo był znakomitym
matematykiem. Jego ulubionym zajęciem było kopiowanie map. Po ukończeniu nauki
młodzieniec został kupcem. Był agentem domu bankowego sławnego, potężnego
florenckiego rodu Medyceuszów.

Periodyzacje wewnątrz epoki są różne, często wyróżnia się:

 Wczesne średniowiecze (od końca V wieku – do końca X wieku)
 „brzask średniowiecza” (wiek XI i XII)
 Dojrzałe średniowiecze (aż do XIV wieku, ze szczytowym okresem rozwoju w XIII
wieku)
 Schyłek średniowiecza („jesień średniowiecza”) (od XIV wieku)

Filozofia i kultura:
W średniowieczu powstała duchowa jedność świata zachodniego o wykrystalizował się obraz
jego kultury (uniwersalizm). Z elementów przyswojonych i swoiście przetworzonych z
dziedzictwa grecko-rzymskiego, zespolonych z tradycją chrześcijańską powstała nowa jakość.
Teocentryzm – nazwa tego nurtu w filozofii pochodzi od greckiego (Theos) – Bóg i od
łacińskiego centrum – środek. Bóg jest przyczyną, ośrodkiem i ostatecznym celem
wszystkiego co istnieje. W tej perspektywie powinny być rozpatrywane zagadnienia
dotyczące sensu istnienia, dziejów i przeznaczenia człowieka.
Filozofia średniowieczna przesiąknięta była religijnością.
Kultura:
Rotunda św. Prokopa – przykład budowli romańskiej. Średniowiecze stworzyło
uniwersalną kulturę, przeplatającą elementy starożytnej kultury Rzymian, kultur
barbarzyńskich (Germanów, Celtów, Słowian i innych), silnych wpływów
chrześcijańskich, kultury arabskiej oraz elementów oryginalnych.
Fasada katedry w Reims, Francja – przykład budowli gotyckiej. Katedry są
symbolem średniowiecza. Średniowiecze, zwłaszcza kilka pierwszych jego stuleci
(V_X wiek), było dawniej nazywane wiekami ciemnymi, ze względu na nieliczne
źródła dotyczące tych czasów oraz przeświadczenie, że był to okres całkowitego
upadku kultury.
Religia:
1. Katolicyzm:

Najbardziej znana była reguła św. Benedykta, który ufundował około 529r. klasztor
Monte Cassino we Włoszech.
W 563r. św. Kolumban, mnich z Irlandii, założył klasztor na wyspie Iona u
zachodnich wybrzeży Szkocji rozpoczął nawracanie na chrześcijaństwo Piktów.
W Polsce klasztory powstały w Tyńcu i Mogilnie w XI wieku.
Odmiana benedyktynów cystersi.
Życie w klasztorze lub w konwencie było skromne lecz nie zbyt surowe. Czas był
podzielony pomiędzy modlitwy, sen i pracę / były kuchnie, stajnie i ogrody, w których
rosły warzywa, owoce i zioła lecznicze.
Każdego dnia zakonnik czy zakonnica dostawali „kromkę chleba, miarkę wina i dwa
gotowane posiłki. Mieli dach nad głową, łózko do spania i przyodziewek”.

2. Prawosławie:

Teodora usiłowała doprowadzić do zrównania statusu prawnego kobiet i mężczyzn.

W 527r. Justynian został władcą Cesarstwa Bizantyjskiego (do 565r.)
W 529r. Justynian rozpoczął kodyfikację prawa rzymskiego. Kodeks ten wywarł
wpływ na przepisy prawne ustanawiane później niemal we wszystkich krajach
Europy.
W państwie Justyniana powstała forma chrześcijaństwa, która przetrwała do dziś jako
wschodni Kościół prawosławny.
Przez stulecia największym kościołem świata chrześcijańskiego był kościół św. Zofii
lub inaczej Mądrości Bożej wzniesiony dla Justyniana w Konstantynopolu w latach
532-537. W jego budowie uczestniczyło ponad 10 000 ludzi.

3. Judaizm:

Po zburzeniu w 70r. Jerozolimy większość Żydów wyruszyła na wygnanie. W czasie

tzw. diaspory, czyli rozproszenia, stopniowo rozprzestrzeniali się po całej Europie i
północnej Afryce.
 Wielka ich liczba powędrowała do Hiszpanii (tzw. Żydzi Sefardyjscy – język
hebrajski) oraz do Niemiec (tzw. Żydzi Aszkenazyjscy – język jidysz).
Gwiazda Dawidowa lub Tarcza Dawidowa jest symbolem bardzo starym. Pojawiła
się po raz pierwszy jako symbol judaizmu około 960r. p.n.e.

4. Hinduizm i Buddyzm:

Religia uniwersalistyczna, która rozwinęła się w V w. p.n.e. na terenie Indii.

W 552r. do Japonii dociera buddyzm i w 594r. (w okresie dynastii Sui) staje się
oficjalną religią państwową. Wyrzeźbiono ponad 100 000 figur Buddy, niektóre
wykute zostały w litej skale. Zbudowano w tym okresie prawie 4 000 świątyń.
W 624r. buddyzm staje się oficjalną religią w Chinach.
Chrześcijaństwo nie było jedyną religią, w której istniały klasztory i zakonnicy. Zycie
ich jednak różniło się od chrześcijańskich.
Mnisi buddyjscy czas spędzali na modłach, lecz nie musieli być w zakonie przez całe
swe życie. Mogli opuszczać klasztor.
W hinduizmie wierzono, ze wstąpienie do zakonu jest jedyną drogą w cyklu
ponownych narodzin po śmierci.

5. Islam:

Hagia Sophia z dobudowanymi przez muzułmanów czterema minaretami.

Tłok pieczęci Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP.
W 610r. Mahomet ma widzenie, w którym Archanioł Gabriel rozkazał mu głosić
jedynego tylko Boga – Allaha.
Słowo islam znaczy „posłuszeństwo woli Allaha”.
W Medynie zbudowano pierwszy meczet.
Symbolem islamu jest półksiężyc z gwiazdą
Mahomet powracający do Mekki.

6. Franciszkanizm:

Miłość do świata, która jest wyrazem miłości do samego Boga. Przyroda harmonijnie
współistnieje z człowiekiem.
Człowiek powinien cieszyć się z życia i akceptować je takim, jakie jest. Istotą
porządku panującego na ziemi jest istnienie radości i cierpienia - przez cierpienie
poznajemy smak radości. Bóg stworzył cały świat, wiec we wszystkim jest jego
mądrość wszystko należy akceptować.
Życie zgodne z nakazami ewangelicznymi św. Franciszek przeciwstawiał się
okrucieństwu, nienawiści, głosił konieczność życia zgodnego z cnotami
ewangelicznymi miłosierdziem, braterstwem ubóstwem.
Dostrzeganie dobra w każdym człowieku.
Zrozumienie zła i podejmowanie próby znalezienia jego przyczyn.
Dusza jest potężniejsza niż ciało.
Miłość do bliźniego prowadzi do radości doskonałej, a ta do świętości.

7. Tomizm:
 Gradualizm – świat podzielony jest na stopnie.
Teocentryzm – najdoskonalszy jest Bóg, on wszystkim kieruje i to do niego wszystko
dąży.
Istnienie Boga można udowodnić. Wynika ono:
 Z ruchu (musi istnieć coś, co porusza świat)
 Z niesamowitości świata (musi istnieć ktoś, kto stworzył świat)
 Z przypadkowości świata (musi istnieć ktoś, kto stworzył to, co
przypadkowe)
 Z różnego stopnia doskonałości bytów (musi istnieć byt najdoskonalszy)
 Z celowości świata ( musi istnieć ktoś, kto rządzi światem w sposób celowy)
Nie istnieje dualizm ciała i duszy.
Istnieje hierarchia bytów (człowiek znajduje się na niej między aniołami a
zwierzętami). Człowiek powinien dążyć do cnoty i walczyć ze swoimi słabościami.
Wszystkie elementy świata są zhierarchizowane – uzasadnienie istnienia stanów
społecznych.
Istnieje harmonia pomiędzy wiarą a wiedzą.
Empiryzm – poznawanie świata poprzez doświadczenia.

Karol Wielki (742-815):

Karol Wielki – (ur. 2 kwietnia 742, zm. 28 stycznia 814 w Akwizgranie) – król Franków i
Longobardów, od 25 grudnia 800 roku cesarz Imperium Rzymskiego. Najwybitniejszy
władca średniowiecznej Europy. Wnuk Karola Młota.
Karol Wielki był synem Pepina Krótkiego z dynastii Karolingów i Bertrady z Laon – córki
Heriberta, hrabiego Laon.
 Swój przydomek zawdzięczał nie tylko dokonaniom dyplomatycznym i militarnym,
ale i posturze – przeprowadzone w 1861 roku pomiary szkieletu władcy wykazały, iż
miał on 192 cm wzrostu.
 Karol wielki uznawany jest za najwybitniejszego władcę państwa frankońskiego. W
średniowieczu stanowił wzór władcy idealnego, rycerza i gospodarza.
 Był świetnym politykiem i wodzem oraz mecenasem nauki i kultury. Sprowadził na
swój dwór wielu wybitnych uczonych, między innymi Alkuina z Yorku i Einharda.
 Wychowanie stanu duchowego:
Szkoły:
1. Parafialne
2. Katedralne
3. Klasztorne
4. Kolegiackie
Program: 7 sztuk wyzwolonych
W Polsce instytucja szkoły pojawiła się po przyjęciu chrześcijaństwa. Symbolem tego
wydarzenia był chrzest Mieszka I w 966 roku. Następnie już w dwa lata później powstało w
Poznaniu pierwsze biskupstwo Polskie. Do rozbudowy organizacji diecezjalnej doszło w 1000
roku, kiedy utworzono biskupstwo w Gnieźnie i powołano do życia nowe biskupstwa w
Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Wymienione ośrodki kościelne stały się fundamentem
powstającego w Polsce szkolnictwa, wzorowanego na zachodniej kulturze europejskiej.
Czynnikiem pobudzającym potrzebę kształcenia było umocnienie się wiary chrześcijańskiej
i rozwój państwa za czasów Mieszka I (ur. 922-945, zm. 25 maja 992) oraz Bolesława
Chrobrego (ur. 967, zm. 17 czerwca 1025).
Najwybitniejsi uczeni dominikańscy:
 Św. Albert
 Św. Tomasz z Akwenu
Zaś Franciszkanami:
 Jan Duns Szkot
 Św. Bonawentura

Wychowanie stanu mieszczańskiego:

(wnętrze pracowni i sklepu krawieckiego. QUIRINGH VAN BREKELENKAM 1653 rok.
Warto zwrócić uwagę, ze krawcy siedzą na stole)
Szkoły miejskie (XII-XV wiek):
Powstawały w miastach europejskich.
Założycielami szkół były magistraty. Z czasem powstały szkoły o szerszym zakresie
materiału zwane szkołami łacińskimi ćwiczono w nich korespondencje w sprawach
handlowych oraz buchalterie.
Program nauczania: 7 sztuk wyzwolonych
Młodzieży kupieckiej potrzebna była znajomość prawa cywilnego, umiejętność
prowadzenia korespondencji w sprawach interesu.
Nauczali nauczyciele duchowni oraz świeccy, którzy musieli posiadać upoważnienie
od władz kościelnych.
Na opłaty szkolne składały się opłaty rodziców dzieci, a gdy nie wystarczało
dopłacały magistraty.
Wychowanie rzemieślników:
Przygotowanie do zawodu miało trzy etapy:
 1. Ucznia (terminatora)
2. Czeladnika (towarzysza)
3. Mistrza
Terminowanie - polegało na udziale ucznia w pracy produkcyjnej przy wytwarzaniu
określonych wyrobów. Warunkiem przyjęcia do terminu było wskazanie się prawym
pochodzeniem, określonym wyzwaniem i należnym zachowaniem.
Termin rozpoczynał się kilku tygodniową próbą by majster się przekonał w jakim stopniu
terminator posiada zdolności do danego rzemiosła. Po pomyślnym odbyciu próby uczeń był
wpisywany w obecności świadków cechowych do cechów. Przy tym akcie uczeń wpłacał
opłatę (taksę) do cechu, sprawdzano czy uczeń odpowiada przypisanym wymogom,
pouczano ucznia o obowiązkach względem mistrza i cechu. Czas nauki wynosił około 3-4 lat.
Stosunek ucznia do majstra miał charakter familijny tzn. uczeń uważany był za członka
rodziny. Terminowanie kończyło się egzaminem na czeladnika z udziałem władz cechowych.
Po egzaminie czeladnik pozostawał u majstra jeszcze rok w charakterze towarzysza.
Następnie wyruszał na wędrówkę po innych warsztatach.
Następnie zdawał egzamin na mistrza. Jako majster mógł prowadzić warsztat, przyjmować
terminatorów oraz czeladników.

Wychowanie rycerskie:
Chłopiec ze stanu rycerskiego wieku 7 lat życia oddawany był na dwór możnowładcy
stojącego wyżej w hierarchii feudalnej.
Najpierw jako paź przebywał u boku swego Pana. Zajmował się on różnymi usługami,
towarzyszył Panu w polowaniach, podróżach, turniejach, zapoznawał się z obyczajem
dworskim. Jednocześnie otrzymywał wychowanie religijne i gimnastyczne w gronie innych
rówieśników.
Około 12-14 roku życia paź otrzymywał stopień giermka. Kapłan wręczał mu miecz, a
rodzice chrzestni srebrne ostrogi. Pozostając dalej na dworze wyrabiał zręczność, siłę
ćwiczeniami fizycznymi. Nabywał 7 cnót rycerskich: jazda konna, pływanie, rzut
oszczepem, szermierka, myślistwo, gra w warcaby, śpiewanie z układaniem pieśni. Gdy
okazał się zdolny do ponoszenia trudów rycerskich, poznawał etykę rycerską i był pasowany
na rycerza – około 21 roku życia.
Rycerz średniowieczny - musiał być silnie zbudowany, zahartowany, posiadać szlachetny
charakter, musiał być czuły na ludzką krzywdę, być obrońcą słabszych, stać na straży honoru
króla i być posłuszny kościołowi.

Wychowanie dziewcząt:
Kształceniem dziewcząt zajęły się benedyktynki, które prowadziły przy swych klasztorach
szkoły podobnie zorganizowane do męskich. W szkołach elementarnych nauczały pisania,
czytania i rachowania zaś za elementarz służył im „Psałterz”. Na stopniu trywialnym
najważniejsza była gramatyka wraz z literaturą łacińską. W programie były także roboty
ręczne, tkanie, szycie i haftowanie. Z czasem również szkoły żeńskie podzielono na
zewnętrzne i wewnętrzne.
Św. Hildegarda z Bingen OSB – benedyktynka (od 1136 przeorysza)

Nazwa uniwersytetu:
Jak wiadomo, pochodzi od łacińskiego słowa Universitas. Oznaczało ono pierwotnie
wspólnotę zawodową ludzi nauczających i uczących się, swego rodzaju zrzeszenie,
korporację, cech.
Aby do zrzeszenia określonej grupy ludzi, włączyć również powszechność nauk, a więc
wszechnicy ogarniającej całość, ogół wiedzy, ludzie średniowiecza, zamiast Universitas
używali na określenie uniwersytetu częściej terminu studium generale, oznaczającego zakład
uprawiający powszechność, ciągłość, ogół nauki.

Powołanie uniwersytetów:
Powołanie do życia uniwersytetów było związane:
Ze skutkami urbanizacji Włoch i Europy zachodniej.
Ujawniło się wówczas zapotrzebowanie na oświatę i ujawnił się „głód wiedzy
konkretnej, niekontrolowanej i nie zakazywanej przez jakiekolwiek czynniki
władzy”.
Owa idea rozwoju nauki i szkół stała się podstawą tworzenia uniwersytetów
powodując, iż najważniejszym celem studiów (z punktu widzenia uczącego się) nie
było zdobycie określonego zawodu (choć nie wykluczone, ze niektórym studiującym
towarzyszyły także utylitarne cele), lecz zgłębianie wiedzy.

Uniwersytety:
W większych miastach, na podobieństwo rzemieślniczych cechów, powstawały związki
(korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym. Szkoły te nazywano
początkowo studium generale, a potem universitas.
Uniwersytety posiadły autonomię – były prawnie niezależne od władz miejskich, miały
także wyłączne prawo nauczania i nadawania stopni naukowych całym świecie
chrześcijańskim.
W średniowieczu powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich. W XII i
XIII wieku powstały uniwersytety:
 Uniwersytet Boloński (1119r.)
 Uniwersytet Paryski (1200r.)
 Uniwersytet w Cambridge (1209r.)
 Uniwersytet Oksfordzki (1214r.)
 Uniwersytet Padewski (1222r.)