BAROK

1. TERMIN – (wł. ,,barocco”) – krzywy nieregularny, dobremu smakowi) – zapożyczony

od branży jubilerskiej BARUCCA – perła o nieregularnym kształcie
2. RAMY CZASOWE:
EUROPA: od połowy XVI w. do połowy XVIII w
POLSKA: lata 20 XVII w. do 1764 r.
3. CECHY EPOKI
 odrzucenie renesansowego ładu i harmonii
 dynamika i kontrast (ruch)
 wykorzystywanie sztuki i architektury do umacniania wiary katolickiej i
nawracania innowierców
 przepych: bogactwo form
 łączenie różnych elementów
 posługiwanie się alegorią i personifikacją
 olśnienie i zadziwienie odbiorcy. Wywoływane były bogactwem ozdób,
niezwykłością wypowiedzi poetyckich
 mnożenie wyszukanych przenośni
 komponowanie struktur składniowych za pomocą inwersji
 poszerzanie słownictwa o elementy potoczne, gwarowe, obcojęzyczne
 budynki nie są kopiami, różnią się między sobą, w każdym można dostrzec styl
indywidualny
 króluje tematyka religijna i mitologiczna
 wielonurtowość
4. KONTRREMORFACJA
 ekskomunista Marcina Lutra 1520 r.
REMORCJA (RENESANS) – kościół traci pozycję, powstają nowe odłamy
KONTRREFORMACJA (BAROK) – odpowiedź kościoła rzymskokatolickiego za
reformację, kościół chce odzyskać wiernych

PRZEJAWY

 ofensywa wobec innowierców

 oczyszczenie wiary, obrzędowości, literatury, sztuki z elementów uznanych za
niemoralne i heretyckie
 ogłoszenie indeksu ksiąg zakazanych (Kopernik, Galileusz)
 cenzura
 inkwizycja
 tłumaczenia Biblii na języki narodowe
 reforma szkolnictwa przez jezuitów (nacisk na nauki humanistyczne)
5. TŁO SPOŁECZNE I HISTORYCZNE
 Epoka wojen, zamętu i konfliktów na tle religijnym
 Sobór trydencki
 Wojna trzydziestoletnia (1618 – 1648)
 Wprowadzenie monarchii absolutnej we Francji (Ludwik XVII i XIV)
 Konflikty między monarchą a parlamentem w Anglii; wybuch wojny domowej i
egzekucja króla Karol; rządy o. Cromwella i ostateczne umocnienie wyznania
Anglikowskiego
 W Polsce: wojny ze Szwecją (potop), Turcją i państwem moskiewskim,
powstania kozackie
6. ŻYCIE CODZIENNE W BAROKU
 Teatralizacja życia
 Skłonność do sztuczności, dekoracyjności, nadawania nawet prozaicznym
czynom teatralnej oprawy
 Moda na pokazy sztucznych ogni, reżyserowanie uczt jako niezwykłych
widowisk
 Czystość bielizny równoznaczna z czystością ciała oraz dobrym wychowaniem
 Zamożna część społeczeństwa nosiła koszule lniane, biedniejsza proste
konopie
 Bielizna zastępowała mycie
 Urządzanie widowiskowych uczt i kuligów
7. FILOZOFIA EPOKI
a) Galileusz - ,,matematyka to klucz do odczytywania świata”
b) Św. Jan od Krzyża i św. Teresa z Avila
- nurt spirytualistyczny
- prawdziwa rzeczywistość ma charakter duchowy
- świat rzeczywisty jest tylko przejawem ducha
c) Tomasz Hobbes
- nurt naturalistyczny
- jednostkami i zbiorowościami ludzkimi rządzą te same prawa, które
funkcjonują w przyrodzie
d) Baruch Spinoza
- wolność do wewnętrza konieczność
-Bóg tkwi w przyrodzie, w każdym jej elemencie (panteizm)
e) Blaise Pascal
- rozum w procesie poznawania jest niewystarczający, człowiek poznaje rzeczy
i świat za pomocą czucia i wiary; porządek serca jest ważniejszy niż porządek
rozumu
- nasze serca to intuicja, instynkt, możliwość poznania Boga; wiara daje
szczęście
- ,,Zakład Pascala” i warto wierzyć w Boga, bo jeśli on istnieje to spotka nas
nagroda, jeśli nie istnieje – nic nie tracimy; jeżeli wybierzemy drogę niewiary
to podejmiemy ryzyko – poniesiemy jej konsekwencję
 - według filozofa, człowiek to ,,trucizna myśląca”; jego siłą jest posiadanie
umysłu: jednocześnie jednak jest istotą delikatną i rozdartą wewnętrznie
(KONCEPCJA DUALIZMU LUDZKIEJ NATURY)
f) Rene Descartes/ Kortezjusz
- twórca racjonalizmu, najważniejszym przedmiotem człowieka jest
myślenie ,,Cogito ergo sum” – proces myślenia powinien opierać się na
wątpieniu, weryfikowaniu rzeczywistości, zadawaniu pytań
- w procesie myślenia najważniejszy jest jego podmiot, na drugim miejscu jest
przedmiot
- filozof podważył znaczenie zmysłów w procesie poznania, mogę one
człowieka zwodzić
7. SZTUKA BAROKU
Muzyka:
- Claudio Monteredi
- Jan Sebastian Bacn
- Antonio Vivaldi
- Georg Friedrich Handel
Rozwój muzyki organowej, inspirowanej wiarą chrześcijańską, stosowanie rozmaitych
środków muzycznych dla oddania stanów emocjonalnych.
GATUNKI: opera, pasje, msze, oratoria

Malarstwo:

 Odchodzenie od ideału, harmonii i umiaru

 Barokowi artyści często tworzyli w temacie mitologicznym i biblijnym
 Sięgano po gatunki jak: portret, pejzaż i matka natura.
 Obrazy wyrażały kontrastowe postawy i emocje, bujną zmysłowość i głębokie
uduchowienie
 Zachwyt nad pięknem świata materialnego i mistyczne uniesienie

Twórcy:

 Caravaggio
 Peter Paul Reubens
 Rembrandt Harmensz ran Rijn
 Jan Vermeer

Architektura:

 Sparte na planie elipsy

  Rozwinięcie sztuki projektowania ogrodów
 W architekturze sakralnej, świątynie miały ukazywane potęgę katolicyzmu i
podkreślać wspaniałość obrzędów religijnych
 Barokowi architekci unikali linii prostych i wprowadzali nieregularne krzywizny
 Rezygnacja z form jednoznacznych
 Dążenie do odwołania wywołania afektu zaskoczenia
 Architektura, rzeźba i malarstwo splatają się w jedną całość
 Efekty świetlne pełne kontrastów
 Wnętrza ozdabiane malowidłami, dającymi efekt iluzji

Rzeźba:

 Nawiązania do twórczości Michała Anioła

 Silna ekspresja
 Patos
 Dynamika uchwyconego ruchu ludzkiej sylwetki
 Rozwinięcie rzeźby grupowej
 Wykorzystywanie mitologicznych motywów

8. LITERATURA BAROKU
a) Marinizm – nazwa od włoskiego poety – Giambattista Marino, dążył do zaskoczenia i
zadziwienia czytelników kunsztownym i zawiłym stylem, niezwykłymi metaforami,
obrazami
b) Konceptyzm – najbardziej rozpowszechniony, główny prąd w poezji baroku,
cechujący się dążeniem do nieustannego zadziwiania, zaszokowania czytelnika.
Koncept wyszukany, oryginalny i niespodziewany pomysł, przerost formy nad treścią
c) Gongoryzm – kierunek w barokowej poezji. Cechował się zawiłą konstrukcją,
wyszukany, przesadnie kwiecisty styl, nazwa od nazwiska – Luis de Gongora

Polski barok dzieli się na 3 podokresy:

 Wczesny ( przełom renesansu i baroku (1580-1620))

 Dojrzały (ok. 1620 – 1680)
 Późny (przechodzący w oświecenie (1680 – 1764))

Cechy charakterystyczne:

 Nie jest przepełniona harmonią

 Zerwanie z klarownością odrodzenia
 Paradoks, kontrast, anafora, inwersja, absurd, pochwała, wyniesienie
 Opis brzydoty i cierpienia
  Apoteoza (pochwała) ekstazy religijnej z libertynizmem – poluzowanie w
zakresie religii i wyznania
 Średniowieczny alegoryzm
Modne gatunki: sonety, pamiętniki, diariusze, sylwy, pieśni, dramat szekspirowski, komedia
molierowska