PERIODYZACJA EPOKI BAROKU

1) Nazwa epoki baroku pochodzi od portugalskiego słowa barocco definiujące

perłę o nieregularnych kształtach. Określenie to miało znaczenie negatywne,
ponieważ ukazywało przesadę w bogactwie sztuki kontrastującej z umiarem
renesansu.

2) Kluczowe pojęcia epoki:

a) kontrreformacja – działania podjęte przez Kościół katolicki mające na celu

zwalczenie reformacji, które rozpoczęły się soborem trydenckim, podczas
którego ustalono najważniejsze działania instytucji kościelnych:

→ prowadzenie szkół kościelnych, głoszenie kazań i misji

nawołujących do wytrwania w wierze przez zakon Jezuitów

→ odzyskanie wiernych przez rozwój sztuki religijnej

→ tworzenie indeksów ksiąg zakazanych i organizowanie procesów

przeciwko heretykom (osobom głoszącym poglądy wiary sprzeczne
z dogmatami katolicyzmu) - nietolerancja innowierców

b) teatralizacja życia – w okresie baroku nastąpił rozkwit teatralnych form

życia. Codzienne czynności i zwyczaje nabrały cech rytuału z bogatą
oprawą i przygotowanymi dekoracjami.

c) metafizyka – w XVII wieku narastały uczucia zagubienia, lęku i

osamotnienia, które były kojone przez zwrot ku sferze duchowej, dzięki
czemu wykształciła się nauka, która bada byty, Boga i duchy

d) sarmatyzm – ideologia polskiej szlachty, która wierzyła, że pochodzą z

rodu dzielnych wojowników Sarmatów, przez co posiadają wysoką pozycję
w państwie. Szlachta przestała szanować cechy godne podziwu, jak
waleczność, honorowość i przekształciła je w zaściankowość, ksenofobię,
brawurę i brak patriotyzmu

e) przedmurze chrześcijaństwa – szlachecka linia obrony kraju przed

rosnącym w siłę Islamem

3) renesans

średniowiecze barok (VII w.)

 PERIODYZACJA EPOKI BAROKU
EUROPA POLSKA
- 1545 - 1563 r. – sobór trydencki, - 1587-1632 r. – panowanie
kontrreformacja Zygmunta III Wazy

- 1618 – 1648 r. – wojna - 1655 – 1660 r. – potop szwedzki

trzydziestoletnia
- 1764 r. – na tron wstępuje
- 1633 r. – proces Galileusza przed Stanisław August Poniatowski
sądem inkwizycji

4) Filozofia epoki:

SPIRYTUALIZM KARTEZJANIZM SCEPTYCYZM

- prawdziwa - kierunek filozoficzny - kierunek filozoficzny
rzeczywistość jest założony przez założony przez
niematerialna Kartezjusza Blaise’a Pascala

- świat rzeczywisty to - myśl przewodnia – - myśl przewodnia –

jedynie przejaw cogito, ergo sum = człowiek jest tylko
wartości duchowych myślę, więc jestem trzciną w przyrodzie,
ale trzciną myślącą
- umysł jest naczelną
- kontakt z Chrystusem drogą poznania - wobec ułomności
ma charakter świata umysłu wiara religijna
kontemplacji jest najbardziej
(zachwytu, radości) prawdopodobną drogą
do prawdy

5) Twórcy barokowi zrywali z antycznym kanonem piękna.

SZTUKA ANTYCZNA SZTUKA BAROKU

umiar, proporcjonalność zaburzenia proporcji, przesada
harmonia elementów dysharmonia, kontrasty
jasność, przejrzystość konstrukcji zaburzenia regularności
mimesis metafizyka, deformacja, kreacjonizm

6) W sztuce baroku dominowały:

a) teatr:

→ rozkwit opery – przedstawienia teatralnego za pomocą muzyki i

śpiewu, bez udziału dialogów. Głównymi twórcami oper byli:
Claudio Monteverdi, Georg Friedrich Händel
 PERIODYZACJA EPOKI BAROKU
→ wprowadzenie formy teatru dworskiego – prywatnych scen
teatralnych wystawianych na dworach, mających zapewnić
gospodarzowi dobrą rozrywkę i wysoki prestiż. Na takich
widowiskach były wystawiane przede wszystkim sztuki francuskie

→ zapoczątkowanie występów organizowanych przez trupy

wędrowne – odgrywające komedie i dramaty, a także
przedstawienia szkół jezuickich, których występy miały elementy
dydaktyczny

b) architektura:

→ okazałe kościoły, reprezentacyjne rezydencje otoczone ogrodami

→ monumentalizm

→ ozdobne, dynamiczne, wieloelementowe fasady budynków

→ architektura miejska, np. fontanny

→ głównymi twórcami byli: Giovanni Lorenzo Bernini oraz

Francesco Borromini

c) rzeźba i malarstwo:

→ tematyka religijna, mitologiczna i alegoryczna

→ rozkwit pejzażu, martwej natury i sceny rodzajowej

→ operowanie światłocieniem i kontrastem barwnym

→ zainteresowanie malarstwem trumiennym

→ najwybitniejszymi twórcami byli: Peter Paul Rubens, Diego

Velázquez, Giovanni Lorenzo Bernini

7) Cechy literatury epoki:

a) poruszanie tematyki związanej z przemijaniem i radością ludzkiego życia

b) stosowanie różnych środków poetyckich, mających zadziwić czytelnika

 PERIODYZACJA EPOKI BAROKU

c) rozwój zastosowania środków poetyckich, po metafory, środki składniowe

d) uczynienie zaskakującego pomysłu osią konstrukcyjną utworu

8) Nurty literatury barokowej:

a) manieryzm (wł. maniera – sposób) – tendencja polegająca na stosowaniu

przez artystów nowych sposobów wyrażania idei w utworze, w celu
osiągnięcia idealnej harmonii dzieła

e) marinizm – kierunek ukształtowany przez Giambattistę Marina, który

akcentował postulat doskonałości sztuki, polegający na wywołaniu u
odbiorcy zachwytu

f) konceptyzm (wł. concetto – wyszukany pomysł) – styl w literaturze, który

polegał na wyszukiwaniu przez autora błyskotliwej idei, która mogłaby dać
początek dzieła, które zachwyciłoby szerokie grono odbiorców

g) poezja metafizyczna – nurt poetów, którzy poruszali zagadnienia

związane z naturą filozoficzną, religijną i duchową

9) Barokowi twórcy barokowi i ich dzieła:

EUROPA
- Pierre Corneille (Cyd)
- Molier (Skąpiec, Świętoszek)
POLSKA
- Mikołaj Sęp Sarzyński (Rytmy abo
Wiersze polskie)
- Daniel Naborowski (Krótkość żywota)

- Jan Andrzej Morsztyn (Kanikuła, albo psia

gwiazda, Lutnia)

- Jan Chryzostom Pasek (Pamiętniki)

- Wacław Potocki (Wojna chocimska)

 PERIODYZACJA EPOKI BAROKU

10) Barokowe wzorce osobowe i motywy:

WZORZEC CHARAKTERYSTYKA PRZYKŁAD

szlachcic - w wyidealizowanym obrazie cechuje go patriotyzm, narrator w
sarmata waleczność, gościnność, głęboka wiara, Pamiętnikach
tolerancyjność
- w skrajnych przypadkach jest nacjonalistą
przeświadczonym o własnej doskonałości,
awanturnikiem nadużywającym alkoholu, religijnym
fanatykiem, słabo wykształconym człowiekiem
dworzanin - wykształcony, znający języki obce, władający podmiot w
wyrafinowaną polszczyzną wierszu Do
pochodzący z wyższych sfer trupa
biegły w sztuce dworskiej etykiety oraz zalotów
żołnierz - - w przejęty losami swojego kraju, dla którego jest narrator w
patriota- gotowy się poświęcić Pamiętnikach
obywatel - dostrzega problemy szlacheckiej demokracji
- gospodarz przywiązujący wagę do tradycji

MOTYW CHARAKTERYSTYKA PRZYKŁAD

marność Wszystko co ziemskie (kruche, piękne, Marność
(vanitas) ulotne) przemija, dlatego powinno się
zwracać na to co jest duchowe w myśl
słów Koheleta vanitas, vanitatum et
omnia vanitas = marność nad
marnościami i wszystko marność.
Bóg W obliczu zagrożenia ludzie prosili Boga o Sonety
wsparcie, lecz był on dla nich bytem
odległym, zdystansowanym.
miłość Kwitnące życie na dworach królewskich, O swej pannie
dworska, książęcych i magnackich.
piękno
zmysłowe
życie Życie pisarza należącego do grup Pamiętniki
szlacheckie, szlacheckich, ziemiańskich albo
żołnierskie i żołnierskich.
ziemiańskie