Polski

Notatki z polskiego
Marek Marczykowski
2
Spis tre±ci
1 Wiadomo±ci ogólne i autotematyzm 11
1.0.1 Przedmiot historii literatury; sposoby periodyzacji procesu historyczno-literackiego 11
1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory autotematyczne

pochodz¡ce z ró»nych epok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z Czarnolasu . 12
1.0.4 Przygotowanie do wypracowania domowego zwi¡zanego z analizowanymi

tekstami autotematycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody 30 [Exegi

monumentum] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.0.6 Wygl¡da na to, »e poeci b¦d¡ zawsze mieli du»o do roboty - rozmowa na
temat specyki misji artystów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±ci i formy

prac pisemnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej . . . . . . . . 15
2 Staro»ytno±¢ 17
2.1 Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranych cz¦±ci Biblii 17
2.1.2 Biblia - ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.1.3 Bóg i jego dzieªo - ±wiat i czªowiek - bohaterami pie±ni Czego chcesz od
Nas, Panie. . . Jana z Czarnolasu oraz wiersza M. Hillar pt. Anioªowie z
Hiroszimy. Inspiracje biblijne w liryce XVI i XX w. . . . . . . . . . . . . . 20
2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . 21
2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y Babel, ze

sªawnymi budowniczymi, historia których zawarta jest w Ksi¦dze Rodzaju? 21
2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jeden z frag-

mentów Biblii zawieraj¡cy odpowied¹ na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa;
¹ródªem archetypu - prawzoru postawy pokory b¦d¡cej fundamentem »ycia
wierz¡cego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowanie motywów

biblijnych w wierszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.1.8 Jak¡ lozo¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta . . . . . 23
2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta - O »ywocie

ludzkim Jana z Czarnolasu, Piosenka Czesªawa Miªosza . . . . . . . . . . 23
2.1.10 Motywy wanitatywne w wybranych wierszach wspóªczesnych nawi¡zuj¡cych

do Ksi¦gi Koheleta (Piosenka, Oda do rozpaczy). . . . . . . . . . . . . . 23
2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliograa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3
4 SPIS TRECI
2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡ miªo±ci s¡ tªumaczone w Biblii, a

ja przybli»ane wspóªczesnemu odbiorcy w liryce Wiesªawy Szymborskiej . . 24
2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu ±wiata

Czesªawa Miªosza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢ symboliki . 26
2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi formami (li-

terackimi i stylistycznymi); zwi¡zek tytuªu z ideow¡ wymow¡ wiersza; na-
wi¡zanie do innych dzieª pozwalaj¡ce na bardziej obrazowe przedstawienie
problematyki miªo±ci; tekst poetycki traktuj¡cy o roli miªo±ci w naszym »yciu 26
2.1.16 Pie±« nad pie±niami - poetycki wyraz istoty miªo±ci; sposoby interpretacji
lozocznego przesªania utworu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ parabola. Analiza

fragmentów utworu zwi¡zanych z kwesti¡ autotematyzmu. . . . . . . . . . . 27
2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do rozwa»a« na te-

mat koncepcji zªa w powie±ci, jego funkcji, sposobów ujawniania. Motyw
nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wiadomo±ci do-

tycz¡cych powie±ci paraboli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2 Antyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2.1 Zakres materiaªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2.2 W jaki sposób mitologia funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . . . . . 29
2.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycznych . . . . 30
2.2.4 Kwestia Homerycka. Epos Homerycki, jako gatunek, czyli forma literacka . 30
2.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Charakterystyka

eposu, jako gatunku w zwi¡zku z funkcjonowaniem zasady decorum oraz
zasad¡ czysto±ci gatunku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas i miejsce

akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.2.7 Konikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmu gªównych

bohaterów tragedii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.2.8 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych antycznych form literackich -

¹ródªa tragizmu w Antygonie, system warto±ci ujawniany w post¦powaniu
bohaterów Iliady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze« zwi¡zanych

z analiz¡ fragmentów Iliady - po»egnanie Hektora z Andromach¡ . . . . . . 35
2.2.10 Jak¡ rol¦ odgrywaj¡ hybris i hamartia w koncepcji Edypa - tytuªowego bo-
hatera tragedii Sofoklesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ traktuj¡c¡ o

ró»nych ¹ródªach pi¦kna w sztuce; reinterpretacj¡ mitologicznej opowie±ci
adresowan¡ do erudytów; utworem w oryginalny sposób wykorzystuj¡cy mo-
tyw pejza»u; poetyck¡ opowie±ci¡ na temat cierpienia; wierszem o naturze i
jej roli w estetyce; utworem ±wiadcz¡cym o funkcjonowaniu kultury antycz-
nej w liryce wspóªczesnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.2.12 Król Edyp Sofoklesa - ¹ródªa tragizmu, rola hybris i hamartii w koncepcji
tytuªowej postaci i prezentacji koniktu tragicznego . . . . . . . . . . . . . 36
2.2.13 Liryka antyczna - poeci staro»ytnej Grecji i Rzymu (Tyrtalios, Safona, Ana-
kreont Symonides, Horacy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycznego ody 30;

inspiracje lozoczne w poezji Horacego, rola motywu ±mierci. . . . . . . . 37
2.2.15 Filozoa antyku - przedstawiciele, kierunki, idee . . . . . . . . . . . . . . . 37

SPIS TRECI 5
3 redniowiecze 39
3.0.1 redniowiecze na zachodzie i w Polsce - periodyzacja, kierunki lozoczne,
uniwersalizm kultury ±redniowiecza - cechy ±wiadcz¡ce o zjawisku i czynniki
na nie wpªywaj¡ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego redniowiecza 41
3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca interpretacji -

lozocznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt. Katedra (dzieªo
inspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania proble-

matyki miªosnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . . - dyskusja dotycz¡ca lozoi Siódmej

Piecz¦ci Irgmana Bergmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«skich. za-
bytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem literackich zabytków
j¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy - rodzaje archaizmów, elementy
gramatyki historycznej wprowadzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡-
cych formy tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu . . . . . 42
3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analiza wiersza

Krzysztofa Kamila Baczy«skiego Modlitwa do Bogarodzicy . . . . . . . . 44
3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja z Wilko-

wiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza . . . . . . . . . . . . . 45
3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch wspóªczesnych

powie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras? . . . . . 45
3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literackim pozwalaj¡-

cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy: Czy zawód spowodowany
odkryciem prawdy o nauczycielu mo»e twórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwój
ucznia?; Który z bª¦dów jest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dzia-
ªaniu na rzecz szczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych z
ni¡ ±rodków? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze mierci¡ 46
3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªem reeksji na
temat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów dobrego zachowania . . . 46
3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytuªem, kompo-

zycj¡, lozoczne aspiracje dzieªa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª grzechów

popeªnionych przez ludzi zmysªowych i ujawnienia stosunku Dantego do tego
problemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona . . . . . . . . 50
4 Renesans 51
4.1 Barwy epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.2 Humanizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.3 Reformacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
6 SPIS TRECI
4.1.4 Filozoa i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.5 Rze¹ba, malarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.1.6 Architektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.2 Notatki z lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesansem . . . . . 52
4.2.2 Sonet jako gatunek. Obraz ukochanej i próba oddanie istoty uczucia miªo±ci
w sonetach do Laury Francesca Petrarchi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccaccia rozumie

to poj¦cie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter ±wiata przed-

stawionego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2.5 Bajka jako forma literacka. Prekursorzy polskiego renesansu - analiza wy-
branych utworów. Najwa»niejsze kwestie zwi¡zane z tematyk¡ utworów Kle-
mensa Janickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2.6 Sylwetka Mikoªaja Reja zwanego ojcem literatury polskiej. Jakie znaczenie
dla prezentacji tªa spoªeczno-politycznego renesansu ma Krótka rozprawa
mi¦dzy trzema osobami: Panem, Wójtem, a Plebanem. Wzorzec szlachcica
ziemianina zawarty w ywocie czªowieka poczciwego ±wiadectwem prób
zmiany mentalno±ci polskiej szlachty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy trzema oso-

bami, Panem Wójtem, a Plebanem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
4.2.8 TODO: 16 IV 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie . . . . . . . 55
4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g wtórych)

- mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobów realizacji idei patriotyzmu 56
4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o Sobótce - pie±ni

panny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡ polsk¡ sielank¦. . . . . . . . 57
4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Polsk¡ trage-

di¡ humanistyczn¡; utworem dramaturgicznym ujawniaj¡cym znamienne,
oryginalne cechy (w stosunku do antycznego kanonu); tragedi¡ parabol¡
ukazuj¡c¡ tragiczny los ka»dego nierz¡dnego królestwa; tekstem ujawnia-
j¡cym tragizm Antenora maj¡cy wpªyw na sposób rozumienia realizacji idei
patriotyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.2.14 Jak¡ rol¦ peªniª stoicyzm w systemie pogl¡dów zawartych w Pie±niach Jana
Kochanowskiego? Treny Jana z Czarnolasu: przejawem kryzysu renesan-
sowego ±wiatopogl¡du; poetyckim cyklem inspirowanym antyczn¡ i biblijn¡
tradycj¡; dzieªem, w którym funkcjonuj¡ toposy wywodz¡ce si¦ z Biblii i
mitologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±miana pt. Ur-
szula Kochanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy . . . . . . . . . . 62
4.2.18 ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szekspira analizo-

wane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadów wypowiedzi postaci ko«-
cz¡cej pierwszy akt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.2.19 Analiza tre±ci i formy sªynnych monologów Hamleta podstaw¡ do rozwa»a«

na temat dylematów moralnych bohatera tragicznego . . . . . . . . . . . . 64
SPIS TRECI 7
4.2.20 Szekspirowskie sposoby ujawniania cech i tajemnic natury ludzkiej . . . . . 64
4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem reeksji na temat roli idealizmu i

pragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
5 Barok 67
5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie periodyza-
cyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna . . . . . . . . . . . . 67
5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztyna wpro-
wadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzystywanych przez
twórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.0.3 Koncept bohaterem barokowej poezji. Analiza tre±ci i formy wybranych

wierszy J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. Tªo lozoczne epoki - jego
zwi¡zek z koncepcj¡ pi¦kna, ±wiata przedstawionego, rodzajem wykorzysty-
wanych ±rodków stylistycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
5.0.4 Sposoby funkcjonowania motywu vanitas w poezji doby baroku mi¦dzy in-
nymi D. Naborowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
5.0.5 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych wierszy D. Naborowskiego. Przy-

gotowanie do pisania wªasnego stylizowanego tekstu . . . . . . . . . . . . . 69
5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utworów autora

Wojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« o blaskach i cieniach
sarmatyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Jana z Czarno-
lasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cych braku patriotyzmu . 70
5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy parenetyczne) 71
5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdzenie testu

dotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charakterystyka ró»nych rodza-
jów stylizacji j¦zykowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena postaw i

pogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska . . . . . . . . . . . . . 72
5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dialektyzacja,

stylizacja ±rodowiskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6 O±wiecenie 75
6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne . . . . . . . . . . . 75
6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji lozocz-

nych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem do rozwa»a«

dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i nale»¡cych do sentymen-
talizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ doby staropol-

skiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.0.6 Projekt naprawy Rzeczpospolitej w publicystyce Stanisªawa Staszica i Hu-

gona Koª¡taja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.0.7 wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.0.8 Przygotowanie do pracy klasowej - testu sprawdzaj¡cego stopie« zrozumienia

tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
8 SPIS TRECI
6.0.9 Interpretacja tre±ci i analiza formy wiersza Wisªawy Szymborskiej pt. "Mo»e
to wszystko" - czy jeste±my panami swojego losu, ±wiadomymi sensu istnie-
nia - w jaki sposób wykorzystany jest w wierszu, przeniesiony na grunt
naukowego laboratorium, topos ±wiata-teatru - czy wiersz Wisªawy Szym-
borskiej pomaga w udzieleniu odpowiedzi na pytanie "jak »y¢?"* . . . . . . 84
6.0.10 "Utopia" Wisªawy Szymborskiej - interpretacja tre±ci i analiza formy Zwi¡-

zek toposu, wyst¦puj¡cego w tytule, z lozocznym przesªaniem utworu. . . 86
6.0.11 Bajka jako forma literacka - powtórzenia i rozszerzenie wiadomo±ci Ana-

liza przesªa« klasycystycznych bajek - próba wyra»enia m¡dro±ci »yciowych,
zawartych w utworach, za pomoc¡ polski przysªów . . . . . . . . . . . . . . 87
6.0.12 Jaki obraz Polaków wyªania si¦ z krzywego zwierciadªa satyr Ignacego
Krasickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6.0.13 Maªy temat: krytyka mody na cudzoziemszczyzn¦ jednym z wiod¡cych te-

matów literatury polskiego klasycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6.0.14 Poemat heroikomiczny jako forma literacka. Kodeks satyryka poetycko uj¦ty
we fragmencie Pie±ni V Monachomachii. Interpretacja tre±ci i analiza
formy wybranych fragmentów Monachomachii sposobem pozwalaj¡cym na
odkrycie ¹ródeª komizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naruszewicza -

¹ródªem wiedzy na temat poziomu umysªowego polskiego spoªecze«stwa i
stanu kultury* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyzny i parodii

tekstu [Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenicy ] . . . . . . . . . . . . . . . . 91
6.0.17 Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki - ujawnianie ¹ródeª dydaktyzmu

w pierwszej polskiej powie±ci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
6.0.18 Zaanga»owany charakter Powrotu posªa - komedii politycznej Juliana Ur-

syna Niemcewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
7 Romantyzm 95
7.0.1 Etymologiczne i realne znaczenie terminu romantyzm. Periodyzacja epoki
na zachodzie i w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
7.0.2 Wprowadzenie do kultury romantyzmu form¡ przygotowania do realizacji

programu warsztatów humanistycznych - Wilno - miasto Litwinów i Pola-
ków.... Zaªo»enia romantycznego ±wiatopogl¡du prezentowane za pomoc¡
analizy Romantyczno±ci - manifestu polskiego romantyzmu. Dlaczego Oda
do mªodo±ci nie zostaªa manifestem polskiego romantyzmu? . . . . . . . . 95
7.0.3 George Gordon Byron i Johan Wolfgang von Goethe - biograe romantycz-
nych twórców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
7.0.4 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych przesªania Fausta . . . . . . . . . . . . . 99
7.0.5 Dziady wile«sko-kowie«skie dzieªem formuªuj¡cym odpowied¹ na pytanie

o istot¦ czªowiecze«stwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
7.0.6 III cz¦±¢ Dziadów A. Mickiewicza gªosem rozpoczynaj¡cym dramatur-

giczn¡ dyskusj¦ na temat losów Polski. Sposoby funkcjonowania archetypów
Prometeusza i Hioba w III cz¦±ci Dziadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
7.0.7 Omówienie tematów prac: domowej i klasowej - poprawkowej . . . . . . . . 102
7.0.8 Cierpienia mªodego Wertera - dyskusja na temat: nowego typu bohatera;

sposobu pojmowania przez tytuªow¡ posta¢ buntu; roli natury w »yciu bo-
haterów; wpªywu powie±ci epistolarnej Goethego na kultur¦ romantyzmu
(duchow¡ i materialn¡ oraz obyczajowo±¢) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
SPIS TRECI 9
7.0.9 Motyw pielgrzyma w Sonetach krymskich A. Mickiewicza - charakterystyka

i ujawnienie sposobów funkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
7.0.10 Zachowania ludzkie w warunkach ekstremalnych... Jakie hierarchie warto±ci

ujawniaj¡ bohaterowie Burzy A. Mickiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.0.11 Autotematyka eglugi i sonetu pt Ajudah . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.0.12 Jakie reakcje wywoªuje u podmiotu lirycznego Stepów akerma«skich kon-

takt z absolutem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.0.13 Sposoby funkcjonowania orientalnego pejza»u w sonetach Czatyrdach i

Bakczysaraj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.0.14 Tragizm rodziny Polskiej w wierszu A. Mickiewicza pt. Do matki Polki:
archetyp matki Polki i sposoby jego funkcjonowania w literaturze niewoli;
topos dªugich nocnych rodaków rozmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.0.15 Obraz martyrologii narodu zawarty w III cz¦±ci Dziadów - sceny reali-
styczne, sceny wizyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
7.0.16 Synteza wiadomo±ci na temat koncepcji kluczowych postaci III cz¦±ci Dzia-
dów - Konrada i ks. Piotra. Sposoby funkcjonowania archetypów Hioba i
Prometeusza w Dziadach drezde«skich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
7.0.17 Rosja i Rosjanie tematem wybranych utworów A. Mickiewicza . . . . . . . 107
7.0.18 Epilog Pana Tadeusza ¹ródªem wiedzy na temat genezy poematu a przede
wszystkim koncepcji literatury pisanej ku pokrzepieniu serc . . . . . . . . 108
7.0.19 Tematy wypracowania + modele rozwini¦cia . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
7.0.20 Funkcja metamorfozy gªównego bohatera epopei. Czego dotyczy i czemu

sªu»y krytycyzm Pana Tadeusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
7.0.21 Analiza motta Kordiana - artystycznego manifestu Sªowackiego. Funkcje

wypowiedzi trzech osób prologu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7.0.22 Zwi¡zek autotematyzmu motta z wypowiedzi¡ III osoby Prologu . . . . . . 116
7.0.23 Funkcja kolejnych etapów metamorfozy Kordiana . . . . . . . . . . . . . . . 116
7.0.24 Analiza dialogu Kordiana z Doktorem kluczem do interpretacji przesªania

utworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
7.0.25 Interpretacja wybranych liryków loza«skich - problemy autotematyczne i

autobiograczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
7.0.26 Krzepienie serc, czy rozrywanie ran - która z koncepcji tworzenia jest Ci
bli»sza, Funkcja historii w Grobie Agamemnona J. Sªowackiego. Motywy
autotematyczne i ich rola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
7.0.27 Nie-Boska komedia dramatem o miªo±ci... . Autotematyzm dramatu ro-

dzinnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.0.28 Sposoby kreowania przestrzeni i ich funkcje w Bema pami¦ci »aªobnym

rapsodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.0.29 Funkcje kreacjonizmu w wybranych wierszach Cypriana Kamila Norwida . 120
7.0.30 Przygotowanie do pracy domowej - wypracowania na maturalny temat . . 121
7.0.31 Sposób funkcjonowania motywu wolno±ci w wierszu Do obywatela Johna

Brown . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
7.0.32 Co± ty Atenom zrobiª Sokratesie - sposób prezentowania wielkich ludzi w

liryce Norwida - konfrontacja z poznanymi utworami . . . . . . . . . . . . . 122
7.0.33 W jakim celu zostaª zastosowany kreacjonizm w wierszu pt. Klaskaniem

maj¡c obrz¦kªe prawice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
7.0.34 Norwidowska koncepcja sztuki na podstawie Fortepianu Chopina i frag-

mentów Prometidiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
7.0.35 Autotematyzm Pióra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

10 SPIS TRECI
8 Pozytywizm 125
8.0.1 Wprowadzenie do kultury pozytywizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
8.0.2 Gloria Victis Elizy Orzeszkowej: interpretacja tytuªu i jego zwi¡zku z prze-
sªaniem noweli; funkcje oryginalnej koncepcji narracji; ¹ródªa tragizmu gªów-
nych bohaterów; analiza tematu maturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kryteria oceny

warto±ci czªowieka (charakterystyka wybranych postaci); symbolika mogiª i
jej zwi¡zek z wymow¡ ideow¡ dzieªa; realizm i tendencyjno±¢ . . . . . . . . 126
8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci . . . . . . . . . . . . 127
8.0.5 Lalka Bolesªawa Prusa: sylwetka autora (rola kronik tygodniowych w two-
rzeniu Lalki, aspiracje pisarza realisty); studium maj¡ce na celu przed-
stawienie naszych polskich idealistów na tle spoªecznego rozkªadu; nowa-
torstwo w zakresie kreowania postaci; nowoczesno±¢ zwi¡zana z koncepcj¡ i
tworzeniem ±wiata przedstawionego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
8.0.6 Miªo±¢ Wokulskiego - siª¡ niszcz¡c¡ czy doskonal¡c¡ wewn¦trznie . . . . . . 128
8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªowieka epoki

przej±ciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
8.0.8 W jaki sposób topos non omnis moriar, funkcjonuj¡cy w zako«czeniu Lalki
B. Prusa, ª¡czy si¦ z problematyk¡ powie±ci i jej przesªaniem. . . . . . . . 129
8.0.9 Zastosowanie mowy pozornie zale»nej i wprowadzenie monologu wewn¦trz-

nego ±wiadectwem nowoczesno±ci Lalki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, którego prze-

bieg zostaª zapisany maªymi szachrajstwami na paskach kamizelki; analiza
sposobów prowadzenia narracji - wpªyw na koncepcj¦ i jego przesªanie; jaki
wpªyw na recepcj¦ tekstu ma umieszczenie w tytule nazwy rzeczy; jakie
inspiracje - z zakresu ró»nych kierunków artystycznych - ujawniaj¡ si¦ w
Kamizelce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
9 Mªoda Polska 131

9.0.1 Wprowadzenie do epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
9.0.2 Analiza porównawcza "Ko«ca wieku XIX" Kazimierza Przerwy-Tetmajera

(manifestu polskiego dekadentyzmu) i "Kowala" Leopolda Staa. . . . . . . 131
9.0.3 par¦ lekcji o Mªodej Polsce... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
9.0.4 Teatr syntezy sztuk... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
9.0.5 "Wesele" - analiza didaskaliów poprzedzaj¡cych akt I. . . . . . . . . . . . . 135
9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; Medaliony

Zoi Naªkowskiej - zwi¡zki motta, tytuªu i koncepcji narracji z przesªaniem
utworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Rozdziaª 1
Wiadomo±ci ogólne i autotematyzm

1.0.1 Przedmiot historii literatury; sposoby periodyzacji procesu historyczno-
literackiego
W prezentowaniu problemów zwi¡zanych chronologicznie uporz¡dkowanymi pozycjami lekturo-

wymi towarzyszy¢ b¦dzie analiza dzieª poetycznych, dramaturgicznych i prozatorskich
Terminy:
• proces historyczno-literacki: ci¡g przeobra»e«, jakim ulega literatura na przestrzeni dziejów

w powi¡zaniu z »yciem kulturalnym i spoªecznym. Odzwierciedla przyrost dzieª literackich,
jego dynamik¦ i periodyzacj¦
• periodyzacja procesu historyczno-literackiego: podziaª dziejów literatury na epoki i okresy
• ramy czasowe: koniec lub pocz¡tek okresu podany z niewielk¡ dokªadno±ci¡ (np. II poªowa
XIX w.)
• cezura: moment rozgraniczaj¡cy epoki, okresy historyczne (data umowna)
• system lozoczny (kierunek): zbiór twierdze« lozocznych stanowi¡cych zamkni¦t¡ caªo±¢
• ideologia: zbiór idei, pogl¡dów, przekona« opisuj¡cych rzeczywisto±¢, oraz zawieraj¡cych jej
ocen¦ i zasady post¦powania grup, ruchów spoªecznych i partii politycznych
• ±wiatopogl¡d: pogl¡d na ±wiat, zbiór przekona« i postaw, twierdze«, ocen i norm danej
jednostki lub grupy dotycz¡cych natury ±wiata, miejsca czªowieka w spoªecze«stwie
• kierunek artystyczny - kierunek w sztuce wyst¦puj¡cy w okre±lonym okresie historyczno-

literackim
• historia literatury: podstawowy dziaª nauki o literaturze, zajmuje si¦ badaniem procesu
historyczno-literackiego, opisem, ewolucj¡, periodyzacj¡, zwi¡zkami literatury z innymi dzie-
ªami sztuki i kultur¡
• kontaminacja: zamiana miejscami czªonów z dwóch ró»nych zwi¡zków frazeologicznych (po-

nie±¢ pora»k¦ + odnie±¢ zwyci¦stwo -> odnie±¢ pora»k¦, ponie±¢ zwyci¦stwo)
• nauka o literaturze: historia literatury, teoria literatury, metodologia bada« literackich
Epoki historycznoliterackie (okresy):
11
12 ROZDZIA 1. WIADOMOCI OGÓLNE I AUTOTEMATYZM
Epoka Ramy czasowe Okres w Polsce
staro»ytno±¢ (Biblia, antyk) <IV-VI brak

±redniowiecze (IV-VI)-XVI
renesans XVI
barok XVII lit. staropolska
o±wiecenie
literatura klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka II poª. XVIII
romantyzm
pozytywizm 60.-80. XVIII lit. czasów niewoli
Mªoda Polska, lit. przeªomu wieków
XX-lecie mi¦dzywojenne
literatura wspóªczesna (wojenna i powojenna)
1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory auto-

tematyczne pochodz¡ce z ró»nych epok
Tadeusz Ró»ewicz: Wªosek poety:
Utwór ten przedstawia jak fundamentaln¡ rol¦ w spoªecze«stwie peªni poeta, mimo »e jest on
odtr¡cany przez wi¦kszo±¢ ludzi. Bez niego nasza nudna kula upadnie w ciemno±¢, albo nast¡pi
inna katastrofa. Równie» tytuª utworu zostaª utworzony przez wykorzystanie frazeologizmu wisie¢
na wªosku dla podkre±lenia jak sªabe, ale wa»ne ogniwo w ludzko±ci stanowi poezja. Wiersz jest
autotematyczny.
Wyraz kto±:
1. stosunek do poety
2. jaka± osoba
Oba s¡ z j¦zyka potocznego
1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z

Czarnolasu
sobie ±piewam a Muzom - dla siebie, ale d¡»y do doskonaªo±ci artystycznej
warto±¢ sama w sobie (absolutna) - utwór jest warto±ci¡ dla artysty
artysta sªu»y wierze, nadziei, miªo±ci
¹ródªo samotno±ci poety - ludzie mu wspóªcze±ni d¡»¡ do warto±ci materialnych, a on zostaje sam
ze swoimi warto±ciami duchowymi; pot¦pia wspóªczesn¡ moralno±¢, staraj¡c si¦ pozostawi¢ po
sobie warto±ci duchowe dla przyszªych pokole«
non omnis monair - nie wszystek umr¦, bo jego my±li i uczucia b¦d¡ przekazywane i b¦d¡ »yªy
w nast¦pnych pokoleniach dzi¦ki doskonaªo±ci artystycznej
arty±ci tworzyli twórczo±¢ mimetyczn¡ - d¡»yli do doskonaªo±ci - natury, jako twór Boski, oraz
dzieª antycznych, które byªy tak cenione jak druga natura.
exegi monumentum - pomnik (trwalszy ni» ze spi»u)
lotny ko« - pegaz
Wypeªniaj¡c misj¦ nadaje sens swojemu »yciu.
parzy na ziemi¦ z lotu ptaka -> jeszcze wi¦cej widzi

13
1.0.4 Przygotowanie do wypracowania domowego zwi¡zanego z analizo-

wanymi tekstami autotematycznymi
Uwagi dotycz¡ce wypracowania domowego - zwi¡zane z problemowym ujmowaniem wypowiedzi,

oraz nowym typem maturalnego zadania:
1. Gª¦boko zastanów si¦ nad sensem tematu. Je±li nie rozumiesz którego± z terminów w nim
zawartych, wyja±nij to, zanim zidentykujesz zadania, jakie stawia przed Tob¡ tytuª pracy.
2. Je±li temat nie jest klarowny, mo»na dla wªasnych potrzeb w brudnopisie zada¢ sobie kilka
pyta«, które on stawia. Warunek - nie wolno zmieni¢ istoty zagadnienia.
3. zbierz bibliogra¦ i pochodz¡cy z niej materiaª literacki.
4. Nowe zadanie maturalne ª¡czy si¦ z punktowaniem tre±ci interpretacyjnych wydobytych z

podanego tekstu, oraz ocenia rozwini¦cie tematu, kompozycj¦, j¦zyk i styl. Nie zapomnij,
»e bardzo liczy si¦ rzetelna analiza wyst¦puj¡cego obok tematu tekstu. Analiza ta nie musi
zasta¢ umieszczona na pocz¡tku wypracowania - wszystko zale»y od oryginalno±ci kompo-
zycji.
5. Zanim zaczniesz pisa¢, du»o czasu po±wi¦¢ na przemy±lenie problemów, które b¦d¡ rozwa»ane
w Twojej wypowiedzi.
6. Ustal kolejno±¢ rozwa»anych zagadnie«, a wi¦c kompozycj¦ rozwini¦cia.
7. Pami¦taj, »e wst¦p wprowadza w Twoje rozwa»ania, mo»e zapowiada¢ zakres problemów.

Je±li pasuje do innego tekstu jest zªy - on musi nierozerwalnie ª¡czy¢ si¦ z istot¡ rzeczy
zawart¡ w temacie.
8. Zako«czenie przynosi ko«cowe wnioski. Pami¦taj, »e w ka»dym elemencie tekstu jest miejsce
na Twoje osobiste uwagi, nie musisz z nimi czeka¢ do zako«czenia.
9. Bardzo wa»n¡ kwesti¡ jest wªa±ciwe graczne opracowanie tekstu - oddaje ono koncepcj¦
wypowiedzi poprzez przemy±lan¡ kompozycj¦.
1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody

30 [Exegi monumentum]
utwór autotematyczny i autobiograczny
Pomniku nie naruszy niszczycielskie dziaªanie »ywioªów, upªyw czasu. Nie odejdzie w zapomnienie,
bo ukryta jest w twórczo±ci cz¡stka autora. Przetrwa dzi¦ki potomno±ci
1.0.6 Wygl¡da na to, »e poeci b¦d¡ zawsze mieli du»o do roboty -

rozmowa na temat specyki misji artystów.
Misja:
• utrwalenie warto±ci absolutnych
• d¡»enie do doskonaªo±ci w sztuce
• pot¦pianie zªych postaw
• reeksja nad fenomenem rzeczywisto±ci
• realizowanie swojego talentu

• sªu»enie dobru
• ma czyni¢ ludzi wra»liwszymi na pi¦kno, wyczula¢ na zªo
Realizuj¡c misj¦ nie mo»e w siebie zw¡tpi¢, musi mie¢ poczucie wªasnej warto±ci, gª¦bok¡
wiar¦, w to co przyjdzie po jego ±mierci.
• ma sprawi¢, »e kontakt ze sztuk¡ ma czyni¢ ich wra»liwszymi i m¡drzejszymi
• poszukiwanie nowych ±rodków artystycznego wyrazu
• speªnienie »ycia poprzez sªu»enie warto±ciom moralnym i pi¦knu
• próba zyskania duchowej nie±miertelno±ci
• uniwersalny charakter tre±ci
1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±ci

i formy prac pisemnych.
Poprawa formy pracy:
1. Zwróci¢ uwag¦ na skróty pojawiaj¡ce si¦ na marginesach informuj¡ce o rodzaju usterki
• wyr. - zªy wyraz
• skª. - skªadniowe (równie» powtarzaj¡cy si¦ czasownik)
• styl. - niezr¦czny styl (powtórzenia)
• i. - interpunkcja
• log. - logiczne
• eks. - eksyjne (odmiana)
• gramat. - gramatyczne
• fraz. - frazeologiczne
• ort. - ortograczne
• rzecz. - rzeczowe
2. Poprawia¢ bª¦dy ª¡cz¡c je w grupy (w rodzaje)
3. Zapisywa¢ wyª¡cznie poprawne formy i ujawni¢ ±wiadomo±¢ ¹ródªa mankamentu przywoªuj¡c

konkretn¡ zasad¦, która zostaª naruszona:
(a) przeredagowa¢ zdania i zapisa¢ ich poprawn¡ form¦ (styl., rzecz., skª.)
(b) wstawi¢ odpowiednie znaki przestankowe do poprawionego zdania i wyja±ni¢, czemu

tam powinny si¦ znajdowa¢ (i.)
(c) bª¦dy ortograczne poprawiamy wpisuj¡c wªa±ciw¡ form¦, opatrujemy uzasadnieniem,

ukªadamy nie zdanie, lub odmieniamy przez przypadki
(d) bª¦dy frazeologiczne - napisa¢ poprawne zwi¡zki, które zostaªy poª¡czone

15
1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej
Uwagi dotycz¡ce bª¦dów interpunkcyjnych:
• ró»ne role cudzysªowu
• oddzielamy przecinkiem imiesªowowe równowa»niki zda«, a nawet same imiesªowy przysªów-

kowe np.: Szedª, ±piewaj¡c.
• wydzielamy znakami przestankowymi wtr¡cenia
• przecinek przed jak i
• przed powtarzaj¡cymi si¦ spójnikami (i, ani itp.) - przed drugim i kolejnym przecinek
• . . . , mimo »e; . . . , mimo tego; . . . , mimo i»; . . . , z jak¡ (grupy spójników)
Uwagi dotycz¡ce bª¦dów ortogracznych:
• Monoteizm:
Boski - czyj?
boski - jaki?
• Mickiewiczowski - czyj? np.: Pan Tadeusz to Mickiewiczowski poemat
• mickiewiczowski - jaki? np.: Andrzej Kmicic z Potopu to mickiewiczowski bohater
• co dzie«, na co dzie«
• pojedynczy
• partykuªa nie z imiesªowami przymiotnikowymi razem
• by razem - osobowe, osobno - nieosobowe
• podwójne i:
D: armi|i
M: armia
wyj¡tki: ta nadzieja, tej nadziei; tych nadziei; tej epopei
Przed prac¡ klasow¡ nale»y przeczyta¢ popraw¦ bª¦dów, aby unikn¡¢ tych samych usterek (podczas
lekcji przygotowuj¡cej do klasówki b¦d¡ analizowane bª¦dy skªadniowe). Druga praca klasowa
zostanie sprawdzona pod wzgl¦dem formalnym i skonfrontowana z pierwsz¡ pod tym wzgl¦dem -
musimy ustali¢, czy nauka przynosi owoce
Rozdziaª 2
Staro»ytno±¢
2.1 Biblia
2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranych

cz¦±ci Biblii
PD: zrobi¢ szczegóªowe notatki na tematy:
• etymologiczne i realne znaczenie sªowa Biblia
• periodyzacja ksi¡g Starego i Nowego Testamentu
• najwa»niejsze ksi¦gi Biblii
• autorzy Biblii
• j¦zyki Biblii
• gatunki Biblii
Zakres materiaªu:
1. Analiza fragmentów Ksi¦gi Rodzaju
2. Ksi¦ga S¦dziów
3. Ksi¦ga Koheleta
4. Ksi¦ga Hioba
5. I list ±w. Jana apostoªa
6. Pie±« nad pie±niami
7. przypowie±ci biblijne: O siewcy, O synu marnotrawnym, O miªosiernym samarytaninie
8. Hymn o miªo±ci ±w. Pawªa
9. Wybrane psalmy
10. fragmenty Apokalipsy ±w. Jana
• liryka wspóªczesna ujawniaj¡ca inspiracje biblijne
17
18 ROZDZIA 2. STAROYTNO
Bibliograa zwi¡zana z nawi¡zaniami do Biblii:
• W. Szymborska: Na wie»y babel, Przypowie±¢
• M. Hillar: Anioªowie z Hiroszimy
• Cz. Miªosz: Piosenka o ko«cu ±wiata
• T. Ró»ewicz: Przepa±¢
• L. Sta: O miªo±ci wroga
• A. Kami«ska: Hiob i mªodzieniec
Ogólne informacje na temat Biblii:
• Sªowo Biblia pochodzi z j¦zyka greckiego i oznacza dokªadnie ksi¦gi. T¦ nazw¦ przyj¡ª zbiór
ksi¡g uwa»any przez »ydów (S.T.) i chrze±cijan (S.T. i N.T.) za ±wi¦te i natchnione
• Stary Testament ksztaªtowaª si¦ okoªo 1000 lat. Najstarszy fragment Pie±« Debory z Ksi¦gi
S¦dziów powstaª w XII w. p. n. e., a najmªodsze np. Ksi¦ga Daniela i pewne psalmy w II
w. p.n.e..
• Nowy Testament powstaª mi¦dzy poª. I w. n.e., a poª. II w. n.e.
• Ksi¦gi S.T.:
Tora, czyli Prawo i Pi¦cioksi¡g Moj»eszowy

Netwiim, czyli Prorocy: Jozuego, S¦dziów, Samuela, Królów, Izajasza, Jeremiasza,
Ezechiela i Ksi¦ga Dwunastu
Ketuwim, czyli Pisma: Psalmy, Pie±« nad Pie±niami, Lamentacje, oraz Ksi¦gi: Przy-
sªów, Hioba, Rut, Koheleta, Estery, Daniela, Edrasza-Nehemiasza i Kroniki
• Podziaª N.T.: 4 ewangelie (Mateusza, Marka, Jana, ukasza), Dzieje Apostolskie, listy (14
Pawªa, 2 Piotra, 1 Judy, 3 Jana), Apokalipsa
• J¦zyki S.T.: gªównie hebrajski, oraz nieliczne fragmenty po aramejsku i grecku
• J¦zyki N.T.: powstaª w j. aramejskim i greckim, ale zachowaªa si¦ tylko wersja grecka
• Caª¡ Biblia zostaªa przetªumaczona na prawie wszystkie j¦zyki ±wiata
Frazeologizmy:
• hiobowe wie±ci - zªe straszne wie±ci, z Ksi¦gi Hioba
• wie»a Babel - brak zrozumienia, brak mo»liwo±ci komunikacji; opowie±ci o wie»y Babel i
pomieszaniu j¦zyków
• kozioª oarny - osoba na któr¡ zrzuca si¦ odpowiedzialno±¢. Zwyczaj Izraelitów: wyrzucanie
na pustyni¦ kozªa, aby zabraª ze sob¡ grzechy plemienia.
• umywa¢ r¦ce - zrzeka¢ si¦ odpowiedzialno±ci. Piªat
• rzuca¢ sªowa na wiatr - mówi¢ co± niepotrzebnie, bez odzewu
• nie spadnie wªos z gªowy - nic si¦ nie stanie
• droga krzy»owa - dªugie cierpienie i znój. Z Ewangelii i m¦ki Chrystusa

2.1. BIBLIA 19
• Judaszowe Srebrniki - wynagrodzenie, zapªata dana zdrajcy. Ewangelie: 15 srebrników,

które zapªacono Judaszowi
• rozp¦dzi¢ za 4 strony - rozrzuci¢ na wiele ró»nych stron, rozproszy¢
• od Annasza do Kajfasza - chodzi¢ od urz¦dnika do urz¦dnika, nie mog¡c nic zaªatwi¢
• ciasna brama
• alfa i omega - wszechwiedz¡ca osoba: Bóg, b¦d¡cy pocz¡tkiem (alf¡) i ko«cem (omeg¡)
[alfabetu]
• zªoty cielec - faªszywe bóstwo: z opowie±ci o zªotym cielcu, odlanym przez Izraelitów w czasie
gdy Moj»esz odbieraª Dekalog
• palec Bo»y - opatrzno±¢
• s¡d Salomonowy - m¡dry s¡d, rozs¡dny, sprawiedliwy. Salomon z Biblii z takowych sªyn¡ª
• z pustego i Salomon nie naleje - nie da si¦ zrobi¢ czego± z niczego. Z jednej z opowie±ci o
Salomonie.
• kainowe znami¦ - znami¦, pi¦tnuj¡ce zbrodniarza, wsz¦dzie rozpoznawalne. Kain zostaª nim
naznaczony, by nikt go nie zabiª i nie skróciª jego kary
• dni s¡ policzone - co± szybko zmierza ku ko«cowi. Apokalipsa
• tr¡by Jerycho«skie - straszliwy haªas. Tr¡by Izraelitów miaªy obali¢ mury Jerycha
• kolos na glinianych nogach - wielkie przedsi¦wzi¦cie o marnych podstawach. Od kolosa z

Rodos
2.1.2 Biblia - ogólna charakterystyka
Kultura ±ródziemnomorska:
• kultura Grecko-Rzymska
• Biblia (kultura Judeo-Chrze±cija«ska)
Kr¦gi kulturowe:
• zachodnioeuropejski - ±ródziemnomorska
• wschodnioeuropejski
Biblia w interpretacji ±wieckiej: arcydzieªo literatury zawieraj¡ce mity i fakty historyczne
Gatunki: poemat epicki, saga narodowa, kronika, nowele dydaktyczne, dialog i monolog lozo-
czny, przypowie±¢, przysªowie, psalm, modlitwa, mowa religijna, kazanie, lamentacja, list, satyra,
apokalipsa, proroctwo, opowiadanie historyczne, hymn, pie±« miªosna, aforyzm, elegia
2.1.3 Bóg i jego dzieªo - ±wiat i czªowiek - bohaterami pie±ni Czego

chcesz od Nas, Panie. . . Jana z Czarnolasu oraz wiersza M.
Hillar pt. Anioªowie z Hiroszimy. Inspiracje biblijne w liryce
XVI i XX w.
Ksi¦ga Rodzaju: Jak¡ misj¦ wyznaczyª Bóg naturze i czªowiekowi po powoªaniu do »ycia ±wiata i
korony stworzenia?
Kolejne dni tworzenia ±wiata:
1. ±wiatªo
2. wody i l¡dy
3. zwierz¦ta morskie
4. ro±liny
5. zwierz¦ta l¡dowe i powietrzne
6. czªowiek
7. odpoczynek
Misja: by¢ dobrym, rozmna»a¢ si¦, czyni¢ sobie ziemi¦ poddan¡: kontynuacja dzieªa stworzenia.
Stworzyª wi¦c Bóg czªowieka na swój obraz, na obraz Bo»y go stworzyª: stworzyª m¦»czyzn¦ i
niewiast¦. Po czym Bóg im bªogosªawiª i powiedziaª do nich < <B¡d¹cie pªodni i rozmna»ajcie
si¦, aby±cie zaludnili ziemi¦ i uczynili j¡ sobie poddan¡> >
reinterpretacja - podanie uj¦cia, odczytania, które znacz¡co si¦ ró»ni od powszechnie funkcjonu-
j¡cego
Anioªowie z Hiroszimy:
Bóg: stwórca, staruszek, zatroskany, zawiedziony
czªowiek dostaª od Boga: ±wiat, prawo moralne - cz¡stk¦ niematerialn¡ i duchow¡, ale odrzuca
dziedzictwo moralne, odrzuca m¡dro±¢
Jak¡ funkcj¦ speªnia reinterpretacyjny charakter koncepcji Boga?
zapowied¹ braku ko«ca ±wiata - Bóg go nie urz¡dzi, tylko ludzie sami to zrobi¡
apokalipsa duchowa trwa caªy czas
motyw nieba
motyw arkadii - raj na ziemi, od greckiej krainy Arkadii
Hiroszima i Nagasaki - symbol ±mierci, kataklizm
kontrast w tytule: anioªowie - Hiroszima
Pie±« XXV = Hymn do Boga = Hymn = Czego chcesz od nas, Panie. . .
Rola inspiracji biblijnych i antycznych
Nowa renesansowa koncepcja religijno±ci
Zwi¡zki z Bibli¡:
• koncepcja Boga zgodna z uj¦ciem biblijnym: Ojciec, Stwórca, αi Ω
• porz¡dek opisu ±wiata oddaje kolejno±¢ stwarzanie jego elementów ujawnion¡ w Ksi¦dze
Rodzaju
2.1. BIBLIA 21
zbiorowy podmiot liryczny - cecha charakterystyczna hymnów
Bóg: Artysta, ywiciel, Stwórca, Architekt
czªowiek -> natura -> Bóg
my±l Horacego - doskonaªe dzieªo Boga
*panteizm - natura jest Bogiem
Mówi si¦, »e opis ±wiata w Pie±ni XXV przypomina sw¡ struktur¡ gotycka katedr¦ - jej fundament
stanowi nieobeszªa ziemia, a sklepienie niebo ±licznie uhaftowane zªotymi gwiazdami. W tej
katedrze mieszka Bóg.
Ko±cióª Ci¦ nie ogarnie, wsz¦dy peªno Ciebie: samo uczestnictwo w Ko±ciele to nie caªy Bóg,
jeszcze jest natura, a i to nie wszystko. Krytyka powierzchownej religijno±ci.
2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej pol-

szczy¹nie
Prawidªowe stosowanie frazeologizmów jest ±wiadectwem dobrej znajomo±ci j¦zyka polskiego
2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y

Babel, ze sªawnymi budowniczymi, historia których zawarta jest
w Ksi¦dze Rodzaju?
Interpretacja:
• 2 podmioty liryczne
• dialog pytania i odpowiedzi nie ª¡cz¡ si¦ ze sob¡ logicznie
• sposób poª¡czenia pyta« i odpowiedzi:
mo»e odpowiadaj¡ na pytania, które chcieliby usªysze¢
• mimo nielogicznego poª¡czenia mo»emy ustali¢ dlaczego cierpi¡: zdrada obustronna
Problem grzechu i kary i zwi¡zku przewinienia i konsekwencji z histori¡ budowniczych wie»y Babel:
1. Grzech:
• nie docenili wielkiego daru (odwzajemnione uczucie)
• nie dojrzeli do miªo±ci, która zobowi¡zuje do odpowiedzialno±ci, wierno±ci, zaufania,

prawdomówno±ci
• s¡dzili, »e zdrada nie naruszy miªo±ci
2. Kara
• zostaª zniszczony zakochanym j¦zyk pozwalaj¡cy na porozumiewanie si¦ bez sªów
• zniszczyli wi¦¹ duchow¡
• Uwagi dotycz¡ce typogracznej (druk) formy wiersza:
m¦»czyzna - kursywa
kobieta - (petit)
ªatwiej rozró»ni¢ partie
podkre±la ró»nice
Wizje apokaliptyczne we ±nie m¦»czyzny: charakter katastroczny: rozpad zwi¡zku, ruina ze

szcz¦±cia
2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jeden

z fragmentów Biblii zawieraj¡cy odpowied¹ na pytanie o istot¦
czªowiecze«stwa; ¹ródªem archetypu - prawzoru postawy pokory
b¦d¡cej fundamentem »ycia wierz¡cego.
archetyp - pierwowzór prawzór, najdoskonalszy wzór, prawzór postawy
topos - motyw
problem wiedzy i wiary: Chciaª poj¡¢ sens cierpienia
periodyzacja: V-III w.p.n.e.
Cz¦±¢ pisana proz¡:
• historia cierpie«
• odpowied¹
• zako«czenie
Cz¦±¢ poetycka (poemat):
• traktat lozoczno-religijny (sens »ycia i cierpienia)
Przyczyny cierpienia wg. przyjacióª:
• ukrywa win¦
• cierpi za innych
Archetyp Hioba:
• przyj¦cie postawy pokory wobec niezawinionego cierpienia (postawa ekstremalna)
• pro±ba o wyja±nienie sensu próby, ale nie b¦d¡ca warunkiem realizacji postawy pokory
Archetyp Prometeusza:
• podj¦cie dziaªa« na rzecz szcz¦±cia ludzko±ci
• metoda dziaªania: bunt przeciwko bogom/Bogu
Cho¢ Hiob nie dowiedziaª si¦ od Boga jaki jest sens jego cierpienia, Bóg nawi¡zaª z nim kontakt
zadaj¡c znamienne pytania: Gdzie± byª, kiedy zakªadaªem ziemi¦?, Czy zgª¦biªe± przestrze«
ziemi? Powiedz czy znasz to wszystko?, Czy znane Ci prawa niebios, czy wyja±nisz ich pismo na
ziemi?
Czªowiek ma ograniczone mo»liwo±ci poznania. Rozum jest niedoskonaªym narz¦dziem, na pewno

nie zgª¦bi spraw boskich. Je±li wierzy musi bezgranicznie ufa¢ Bogu, przyj¡¢ postaw¦ pokory,
która jest ±wiadectwem dojrzaªo±ci.
Na niebo trzeba zasªu»y¢. Tylko cierpienie daje szans¦ udowodnienia wªasnej warto±ci. Tylko
wiara mo»e pozwoli¢ na szcz¦±liwe »ycie.
PD: Ksi¦ga Koheleta

2.1. BIBLIA 23
2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowanie

motywów biblijnych w wierszu
Mªodzieniec prosi o nauk¦:
• znoszenia cierpienia, ±mierci
• znoszenia bólu, chorób, samotno±ci, upªywu czasu
Przyj¦cie postawy pokory wobec przemijania.
Nie tylko mªodo±¢ jest szcz¦±ciem, ka»dy wiek ma swoje rado±ci
2.1.8 Jak¡ lozo¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta
periodyzacja: III-II w.p.n.e.
podziaª: ksi¦ga dydaktyczna
rodzaj: monolog lozoczny
nihil novi sub sole - nic nowego pod sªo«cem: czªowiek nie mo»e poj¡¢ praw rz¡dz¡cych na ziemi
2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta

- O »ywocie ludzkim Jana z Czarnolasu, Piosenka Czesªawa
Miªosza
Kwestie, które nam si¦ wydaj¡ wa»ne s¡ fraszkami. ycie jest teatrem, a po przedstawieniu
umrzemy - my jeste±my aktorami. Wielki re»yser widzi nasze bª¡dzenie. Problem krótkiego
»ycia i ograniczonych mo»liwo±ci poznania.
PD: paradoks
B¦dzie gorzej, ale nie bierzcie spraw ludzkich do serca:
dekadentyzm - negowanie sensu »ycia - ko«czy si¦ ±mierci¡
Istnieje duchowy sens »ycia, a nie ziemski (materialny).
2.1.10 Motywy wanitatywne w wybranych wierszach wspóªczesnych na-

wi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta (Piosenka, Oda do rozpaczy).
wanitatywno±¢ - marno±¢, brak warto±ci
vanitas vanitatum et omnia vanitas (marno±¢ nad marno±ciami i wszystko marno±¢) - czªowiek
musi wierzy¢ w uniwersalny porz¡dek boski, ale nie mo»e go do ko«ca przenikn¡¢. Mo»e odkry¢
tylko maª¡ cz¦±¢ np. maªo±¢, krucho±¢
Jakie problemy powinny si¦ znale¹¢ w zestawie zagadnie« dotycz¡cych analizy porównawczej wier-
szy z tematu (1 - Piosenka, 2 - Oda do rozpaczy):
• temat ukierunkowywuje analiz¦, bo zakªada, »e dominowa¢ w niej b¦dzie sposób funkcjono-

wania motywu wanitatywnego
• koncepcja podmiotu lirycznego, sytuacja liryczna:
1. lozof, którego wypowied¹ przypomina proroctwo rozwijaj¡ce my±l Koheleta; ma cel

dydaktyczny, który nie mo»e by¢ dosªownie rozumiany: ty wi¦c nie bierz spraw ludzkich
do serca
2. lozof poddaj¡cy analizie rol¦ rozpaczy w »yciu

• zwi¡zek formy wypowiedzi podmiotu lirycznego z tre±ciami lozocznymi skªadaj¡cymi si¦

na przesªanie
1. liryka inwokacyjna (zwroty do adresata), j¦zyk potoczny, peªen kolokwializmów, a na-

wet wulgaryzm. Cz¦±¢ pierwsza - postawy ludzkie wobec rozpaczy, cz¦±¢ druga - warto-
±ciowanie rozpaczy: konieczna by±my zrozumieli, »e mamy serce, uczucia, by±my mogli
d¡»y¢ do doskonaªo±ci, mie¢ ±wiadomo±¢, »e rozpacz przygotowuje do najci¦»szych prób
2. styl podniosªy, patetyczny, zdradzaj¡cy zwi¡zki z Bibli¡ poprzez wykorzystywanie pod-

stawowego dla niej ±rodka artystycznego jakim jest paralelizm wersetu biblijnego (sty-
lizacja); liryka po±rednia poza jednym kluczowym wersem - apostrof¡ do odbiorcy;
odbiorca ma patrze¢ na ludzkie sprawy z perspektywy boskiej (brak patosu)
2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliograa
1. I List ±w. Jana apostoªa
2. Hymn o miªo±ci ±w. Pawªa
3. Przypowie±ci
4. Pie±« nad Pie±niami
5. Wybrane psalmy
2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡ miªo±ci s¡ tªumaczone

w Biblii, a ja przybli»ane wspóªczesnemu odbiorcy w liryce Wie-
sªawy Szymborskiej
Miªo±¢:
• doskonaª¡: Bóg -> czªowiek
• mi¦dzy bli¹nimi
• ludzie -> Bóg
¡czy si¦ z zawierzeniem, zaufaniem, dawaniem jest bezinteresowna. Bez miªo±ci nie jeste±my
lud¹mi. Wiedza i inne maj¡ znaczenie tylko w poª¡czeniu z miªo±ci¡. Czªowiek miªo±ci¡ daje
cz¡stk¦ królestwu niebieskiemu. Przypowie±ci s¡ przykªadem.
W jaki sposób znajomo±¢ etymologicznego znaczenia terminu parabola pomaga w poznaniu istoty
gatunku? Greckie parabole 'zestawienie obok siebie' - musimy zestawi¢ przedstawian¡ histori¦ z
lozo¡, któr¡ tªumaczy.
Miªosierny samarytanin:
• bezinteresowna pomoc
• kto jest bli¹nim
• miªo±¢ bli¹niego
Syn marnotrawny:
• nawrócenie
• przyj¦cie postawy pokory

2.1. BIBLIA 25
• przemian wewn¦trzna
• syn poj¡ª swój bª¡d
• skrucha, »al za grzechy
*forma literacka = gatunek
Ojciec:
• bezgraniczne miªosierdzie
• wolna wola czªowieka (nie zabrania odej±¢)
Starszy brat:
• brak bezgranicznej miªo±ci
• chce by¢ wywy»szony za posªusze«stwo
Przypowie±¢: Pierwszych dwóch nie chciaªo pomóc i szukaªo wymówek. Forma sªu»y traeniu
do tych ludzi, którzy chc¡ pomóc
2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu

±wiata Czesªawa Miªosza
liryka po±rednia
±wiat jest przedstawiony nie po kolei, fragmentami
Pierwszy wiersz w literaturze polskiej stosuj¡cy opis metod¡ lmow¡. Oko obserwatora ukazuje
±wiat dzi¦ki zastosowaniu kamery, zbli»e« i oddale«. Iluzja ogarniania caªego ±wiata.
Jest bohater, który zupeªnie inaczej widzi ±wiat - staruszek - prorok. Prorok posiada wiedz¦
ze ¹ródeª nadprzyrodzonych. Jest to wiedza objawiona. Staruszek woli czyni¢ dobro, b¦d¡c
przykªadem, ni» gªosi¢ te prawdy objawione. Ka»dego dnia czyni dobro, wspóªpracuje z natur¡,
opiekuje si¦ ni¡ kontynuuj¡c dzieªo stworzenia. Speªnia swoje »yciowe zadanie.
Reinterpretacyjny charakter apokalipsy - jest ona wpisana w istnienie ±wiata, prowadz¡c do za-
gªady naszego mikrokosmosu.
PD: mikrokosmos
Funkcje i wyst¦powanie nawi¡za« do apokalipsy:
• symbole apokaliptyczne
• mowa o ko«cu ±wiata
• kontrast w tytule
• reinterpretacja: zagªada mikrokosmosu wokóª czªowieka
Wzór staruszka:
• nie boi si¦ ±mierci, wierzy w nowe Jeruzalem, w nie±miertelno±¢ duszy
• jest jej ±wiadomy
• do ostatnich chwil czyni dobro
• z pokor¡ przyj¡ª plan boski: narodzenie - wykonanie zada« - ±mier¢

• zadania: opiekowa¢ si¦ ±wiatem, tworzy¢
• ufa, »e jego praca zostanie dobrze oceniona
• opanowuje instynkt - wol¦ »ycia
• tak gª¦boko poj¡ª sprawy ±mierci itp., »e mógªby by¢ prorokiem
• ma wiedz¦ nadprzyrodzon¡, a nie ludzk¡
Utwór ten ª¡czy dojrzaª¡ wiar¦ z kontynuowaniem Boskiego dzieªa stworzenia.
2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢

symboliki
PD: krótka notatka o pie±ni nad pie±niami

historiozoa - lozoa dziejów
Apokalipsa:
• opisuje sens dziejów
• pocz¡tek za Cesarza Nerona
• pi¦tno prorockie
• adresaci - chrze±cijanie z Azji mniejszej
• przywracanie ªadu ±wiata w . . . eschatologicznym
• gª¦boka symbolika opisuj¡ca wiele wydarze« z przeszªo±ci i przyszªo±ci
2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi for-

mami (literackimi i stylistycznymi); zwi¡zek tytuªu z ideow¡ wy-
mow¡ wiersza; nawi¡zanie do innych dzieª pozwalaj¡ce na bar-
dziej obrazowe przedstawienie problematyki miªo±ci; tekst po-
etycki traktuj¡cy o roli miªo±ci w naszym »yciu
PD: krótka notatka biograczna o Michaile Buªhakowie i genezie utworu, wynotowa¢ informacje
dotycz¡ce czasu i miejsca akcji, koncepcji ±wiata przedstawionego, skªadu szajki Wolanda i ew.
¹ródeª koncepcji jej czªonków
Zwi¡zek tytuªu: Sªowo przepa±¢ podkre±la pojmowanie ulicy przez babci¦, hiperbolizuje.
W trzeciej zwrotce wyst¦puje stylizacja biblijna: szyk przestawny, ton patetyczny. Dobro i zªo
jest przedstawiane jako kolory: ciemno±¢ to zªo, jasno±¢ to dobro. Symbol czysto±ci, niewinno±ci
- dziecko.
Czy istnieje nadzieja dla ±wiata?
Chªopiec jest iskierk¡ nadziei na ocalenie »ycia duchowego ±wiata. By¢ mo»e dzieci przestan¡ by¢
nadziej¡ - to b¦dzie ostateczna zagªada duchowa
Przepa±ci s¡ pomi¦dzy lud¹mi nie kieruj¡cymi si¦ miªo±ci¡.
Jest to przypowie±¢, w takiej formie, »e na ko«cu posiada interpretacj¦.

2.1. BIBLIA 27
2.1.16 Pie±« nad pie±niami - poetycki wyraz istoty miªo±ci; sposoby

interpretacji lozocznego przesªania utworu.
wykorzystanie miªo±ci kobieta - m¦»czyzna do przedstawienia miªo±ci Bóg - czªowiek, rzeczy me-
tazycznych, sªu»y do wyja±nienia spraw wiecznych.
alegoria - symbol poª¡czony z jednym znaczeniem
Interpretacja:
• dialog Boga z ludem - judaizm
• Chrystusa z Ko±cioªem lub z dusz¡ - N.T.
2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ para-

bola. Analiza fragmentów utworu zwi¡zanych z kwesti¡ autote-
matyzmu.
3 warstwy w¡tków:
• realistyczny
• fantastyczny
• religijny (ksi¡»ka w ksi¡»ce) - kompozycja szkatuªkowa:
Moskwa
poª¡czenie dzieªo Mistrza
elementów realistycznych i fantastycznych
zako«czenie ª¡czy obie te warstwy
Przesªanie hist. Piªata jest kluczem interpretacyjnym do elementu realistycznego.
Powie±¢ Mistrza:
• Piªat d¡»yª do spokoju:
miaª stanowisko
mógª zamkn¡¢ si¦ w chªodnym paªacu
byª politykiem
odrzuciªo dobro, sprawiedliwo±¢, niewinno±¢, uczciwo±¢
stchórzyª - nie miaª odwagi wybra¢ dobra
• na ko«cu mógª spojrze¢ z perspektywy wieczno±ci na warto±ci, które przyj¡ª i odrzuciª
• ale zostaªo mu oarowane przebaczenie
Virtus 'cnota, m¦stwo' - nie da si¦ by¢ dobrym czªowiekiem bez odwagi
Tchórzostwo nie jest jedn¡ z uªomno±ci ludzkich, jest uªomno±ci¡ najstraszliwsz¡
niewysychaj¡ca kaªu»a czerwono-czarna - symbol winy
góra - spojrzenie z perspektywy niesko«czono±ci
Sªowo mistrza spowodowaªo uwolnienie Piªata, ale on tylko jest wykonawc¡ tego co zdecydowaª
Chrystus, jako artysta ujawnia boski porz¡dek ±wiata
Literatura przedstawia, ujawnia cz¦±ci uniwersalnego, boskiego porz¡dku. Pozwala nam unikn¡¢
m¡k takich jakie prze»ywaª Piªat, przedstawia wªa±ciwy wybór ocalaj¡cy, zgodny z warto±ciami
absolutnymi.
Frieda dopu±ciªa si¦ dzieciobójstwa, poniewa» baªa si¦ o przyszªo±¢ dziecka, za co jest pot¦piona
cierpieniem wynikaj¡cym z ci¡gªego przypominania o tym. Znów tchórzostwo zostaje napi¦tno-
wane.
Woland przybywaj¡c nie podpuszcza do zªa, lecz tylko je ujawnia, bo ono w wystarczaj¡cym
stopniu jest zaszczepione u ludzi.
Funkcja motta Mistrza i Maªgorzaty: . . . Wi¦c kim»e w ko«cu jeste±?\ Jam cz¦±ci¡ tej siªy,\
która wiecznie zªa pragn¡c,\ wiecznie czyni dobro. J. W. Goethe Faust
Istnienie wy»szego planu, który jest nie do pokonania.
antymonia - wewn¦trzna sprzeczno±¢
sprzeczno±¢ Wolanda z klasyczn¡ koncepcj¡ diabªa:
• nie przeciwstawia si¦ Jeszui
• nazywaj¡c zªo po imieniu pi¦tnuje je
• jest sªug¡ opatrzno±ci
2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do roz-

wa»a« na temat koncepcji zªa w powie±ci, jego funkcji, sposobów
ujawniania. Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie
Podczas przedstawienia zostaªo obna»one zªo:
• rozdawanie sukienek:
pucha
chciwo±¢
materialistyczne podej±cie do »ycia
• sprzedawanie potraw 2-go stopnia ±wie»o±ci (nieuczciwo±¢)
• dziaªanie krytyków
• Asasell - upadªy anioª, nauczyª ludzi tworzenia bi»uterii, broni
• Hella - motyw szyi, imi¦ - wampir, wied¹ma
PD: zaznaczy¢ opis za±wiatów (topos za±wiatów), 2 kary, 2 nagrody
2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wia-

domo±ci dotycz¡cych powie±ci paraboli
Kary:
• Berlioz
• Piªat
• Stiopa
• Frieda
• w teatrze
• Baron Meigel
2.2. ANTYK 29
• atu«ski: ogie« i woda - oczyszczenie
• Bosy
Nagrody:
• ocalenie Mistrza
• Natasza
• wieczny spokój - topos za±wiatów
• wyzwolenie Piªata
• uwolnienie Friedy od kary
Topos za±wiatów:
• przej±cie przez strumie« - granica dwóch ±wiatów, zasªona
• spokój, szcz¦±cie:
podziwianie natury
uprawianie ulubionego zaj¦cia
Korowiow - patrzyª w niebo: kara za tchórzostwo
2.2 Antyk
2.2.1 Zakres materiaªu
1. Notatki z wst¦pu do mitologii J. Parandowskiego (najlepiej w punktach, najwa»niejsze tre±ci

+ wszystkie terminy)
2. Mity: teba«ski, krete«skie, troja«ski, o prometeuszu, Demeter i kora, o pojedynku Apollina

z Marsjaszem, panteon bóstw
3. Fragmenty Iliady (najlepiej przeczyta¢ caªo±¢): pojedynek Achillesa z Hektorem, Priam u

Achillesa, opis tarczy Achillesa
4. Fragmenty Odysei
5. Antygona
6. Król Edyp
7. Wybrane wiersze poezji greckiej i rzymskiej
8. Wirgiliusz Eneida - fragmenty narodowej epopei rzymian
Bibliograa zwi¡zana z antykiem:
• Z. Herbert: Nike, która si¦ waha, Apollo i Marsjasz
2.2.2 W jaki sposób mitologia funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie
puszka Pandory - ¹ródªo nieszcz¦±¢, chorób, itp., nadzieja przykleiªa si¦ do denka
ko« troja«ski - narz¦dzie podst¦pnego dziaªania

2.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycz-

nych
mit - opowie±¢ sakralna (Grecja, Rzym) - system wierze« wpªywaj¡cy na dziaªania i czyny ludzi
nie maj¡cy poparcia w rzeczywisto±ci, historii:
• teogoniczne - o powstaniu bogów
• kosmogoniczne - o powstaniu ±wiata
• antropogeniczne - o powstaniu czªowieka
• genealogiczne
Iliada: król Priam przedªo»yª »ycie, honor, autorytet wªadzy za ostatni¡ posªug¦ syna.
Antygona: dwie warto±ci: prawo duchowe, godno±¢, ostatnia posªuga bratu; »ycie.
tragizm wywoªuje lito±¢ i trwog¦ -> katharsis
Stosunek do ±mierci: problem przedkªadania warto±ci duchowych nad materialne pozwala na speª-
nienie »ycia
Kult herosów: heroizm: po±wi¦cenie dla innych
Periodyzacja gatunkowa (rodzajowa):
1. dominacja epiki (IX) VIII w.p.n.e.
2. dominacja liryki VII-VI w.p.n.e.
3. dominacja dramatu V w.p.n.e.
4. (lozoa), epidramat IV-III w.p.n.e.
PD: kwestia Homerycka, epos (teoria)
gignomai 'staje si¦ powstaje'
kosmogonia mityczna, biblijna
mity spoªeczne - zespóª praw danych do wierzenia nie znajduj¡cych udokumentowanego potwier-
dzenia naukowego
mity socjo-polityczne - zespóª wierze« (zabiegi) wpªywaj¡ce na kreowanie ideologii. Oddziaªuje

na ±wiadomo±¢ spoªeczn¡ za pomoc¡ czynników irracjonalnych (elementy ideologii politycznych),
tworz¡c swoiste wzory osobowe i wzory zachowa«, które apeluj¡ nie do opartej na faktach wie-
dzy, ale do wszelkiego rodzaju emocji, uprzedze«, przes¡dów, zastygªych niepoddawanych krytyce
sposobów my±lenia.
2.2.4 Kwestia Homerycka. Epos Homerycki, jako gatunek, czyli forma

literacka
Spór o autorstwo Iliady i Odysei:
• hipoteza 1: dzieªo w¦drownych ±piewaków (francuzi)
aoid - autor i wykonawca, rapsod - wykonawca
• hipoteza 2: ten sam czªowiek (±lepy): potwierdzone analizami tekstu
• hipoteza 3: ten czªowiek to Homer

2.2. ANTYK 31
2.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Cha-

rakterystyka eposu, jako gatunku w zwi¡zku z funkcjonowaniem
zasady decorum oraz zasad¡ czysto±ci gatunku.
PD: notatki dotycz¡ce genezy Iliady, jej kompozycji, czasu i miejsca akcji w zwi¡zku z mitem
troja«skim; materiaª dotycz¡cy antycznej koncepcji pi¦kna w rze¹bie i architekturze; analiza i
interpretacja opisu tarczy Achillesa, a tak»e przestudiowanie materiaªu zwi¡zanego z genez¡ oraz
budow¡ tragedii
Dyskusja klasowa dotycz¡ca racji Antygony i Kreona:
Jak przygotowa¢ si¦ do udziaªu w dyskusji?
• przede wszystkim na nowo przeczyta¢ tekst i zdecydowa¢ czyje racje s¡ nam bli»sze
• z podr¦cznika przeczyta¢ rozdziaª po±wi¦cony retoryce (zapozna¢ si¦ z kompozycj¡ mowy

retorycznej i rodzajami argumentów)
• przygotowa¢ materiaª literacki, który musi by¢ wykorzystany podczas zabierania gªosu
• zapozna¢ si¦ ze znaczeniem terminów: tragizm i katharsis, decorum
pi¦kno = harmonia + równowaga + symetria
1. Wszystkie utwory literackie podlegaªy zasadzie decorum, która dbaªa o idealne zharmonizo-
wanie wszystkich elementów dzieªa (temat, bohater, j¦zyk, styl) - w zale»no±ci od miejsca
zajmowanego przez gatunek realizuj¡cy si¦ w danym tek±cie
Gatunki Tematy Bohaterowie Styl J¦zyk
epos, tra- mitologiczny

1 bogowie, wysoki (pa- literacki
gedia herosi, czªon- tetyczny)
kowie rodzin
królewskich
... ... ... ±redni ...
niski
Charakterystyka eposu homeryckiego jako gatunku:
• z zasady decorum wynika, »e ze wzgl¦du na miejsce w hierarchii form literackich (najwy»sze

obok tragedii) podejmuje temat mitologiczny i wykorzystuje wysokiego bohatera i tak¡
odmian¦ stylu oraz j¦zyka
• zasada czysto±ci gatunku ª¡czy si¦ z konkretnymi wymaganiami dotycz¡cymi tylko tej formy:
jest to dªugi utwór wierszowany podzielony na pie±ni poprzedzone inwokacj¡ ukazuje

obraz danej spoªeczno±ci w przeªomowym dla niej momencie historycznym
inwokacja - rozbudowana apostrofa zawieraj¡ca pro±b¦ do: Muzy, muz, bogów, a w

nowo»ytnym eposie do Boga, lub innej siªy wy»szej, a tak»e warto±ci; ujawnia temat
utworu
narrator wszechwiedz¡cy i obiektywny (tylko w inwokacji ujawniaj¡cy subiektywne od-

czucia)
paralelizm akcji - równolegªo±¢

epizodyczno±¢ - s¡ epizody (brak ci¡gªo±ci)
plastyczny opis scen batalistycznych
retardacje - wstrzymanie akcji
∗ ostatnie 3: genialne wykorzystanie ±rodków artystycznego wyrazu
staªe epitety
porównania homeryckie
heksametr - wiersz sze±ciosylabowy
2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas

i miejsce akcji
PD: hybris, hamartia, wypisa¢ epizody
hamartia (gr. hamartia - bª¡d, przewinienie, grzech) - wina tragiczna, bª¦dne rozpoznanie i faª-
szywa ocena wªasnej sytuacji przez bohatera tragedii, który nie±wiadom istniej¡cego sensu oko-
liczno±ci, w jakich si¦ znalazª, popeªnia czyny prowadz¡ce do dalszego pogr¡»ania jego losu i do
katastrofy
hybris (gr. hybris - pycha, zuchwalstwo) - w tragedii antycznej zarozumiaªo±¢ i zuchwalstwo

bohatera, uniemo»liwiaj¡ce mu prawidªowe rozpoznanie sytuacji i w rezultacie d¡»y do katastrofy
Iliada przedstawia ostatnie 50 dni (10 rok) wojny troja«skiej:
• traktuje o gniewie Achillesa i jego zgubnych skutkach
• spór Achillesa z Agamemnonem o brank¦ Brizeid¦ -> Achilles nie uczestniczy w walkach
Priam miaª ok. 50 synów m.i.: Hektor, Parys
Troj¦ oblegali Grecy (dowodziª Priam)
Achilles miaª bardzo uprzywilejowan¡ pozycj¦ (wyrocznia powiedziaªa, »e bez niego nie wygraj¡).
Oddaª zbroj¦ przyjacielowi - Patroklesowi, który zgin¡ª z r¡k Hektora, który go pomyliª z Achil-
lesem (brutalnie potraktowaª zwªoki)
Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora. Problemy:
1. genealogia (ród itp.)
2. epitety
3. cechy osobowo±ci
(a) motywy kieruj¡ce bohaterami
(b) stosunek do obowi¡zków, powinno±ci wobec zada«, towarzyszy, przyjacióª, rodziny
(c) stosunek do przeciwnika
(d) religijno±¢
(e) zdolno±¢ do przyja¹ni
Charakterystyka wªa±ciwa:
1. Przedstawienie postaci:
• Achilles - syn Tetydy i Peleusa, walczyª po stronie Achajów. Byª zanurzony w rzece
Styks (poza pi¦t¡). Miaª wybór mi¦dzy »yciem dªugim, spokojnym, a krótkim, peªnym
niebezpiecze«stw i sªawy. Opis zewn¦trzny: ksi¦ga 19, w. 2
• Hektor: syn Hekabe i Priama. Wªadaª Troj¡ i kawaªkiem Azji mniejszej. Wspoma-
gaªa go Afrodyta. Po±wi¦ciª wszystko ojczy¹nie i miªo±ci. ona - Andromacha, syn
Asteamach
2
2 czy jako± tak

2.2. ANTYK 33
2. Motywy:
• Achilles - ch¦¢ chwaªy, zdobycia sªawy, pycha podsycana ±wiadomo±ci¡ przegrania wojny
bez niego
• Hektor - obrona ojczyzny
3. Stosunek do obowi¡zków, towarzyszy i przyjacióª:
• Achilles - egoizm, pycha, nie liczyª si¦ z konsekwencjami odmowy udziaªu w wojnie,
brak roztropno±ci, odpowiedzialno±ci, zawzi¦to±¢, upór, przedkªadanie wªasnych spraw
nad dobro przyjaciela, ojczyzny itp.
• Hektor - honorowy, dba o rodzin¦, odpowiedzialny, wra»liwy, godny
4. Stosunek do wroga
• Hektor - zna swoje sªabo±ci, docenia wroga, szanuje wroga, przestrzega zwyczajów
wojennych
• Achilles - gardzi wrogiem, bezlitosny, nie potra trzyma¢ na wodzy emocji, kieruje nim
instynkt, rz¡dze; nie respektuje zwyczajów wojennych, lekcewa»y wroga
5. Zdolno±¢ do przyja¹ni, miªo±ci
• Achilles - miar¡ przyja¹ni jest ból, cierpienie, zªo±¢, antymoniczno±¢ (podziw i dyskre-
dytowanie), podziw dla ojca dla którego wa»niejszy jest syn, ni» pozycja spoªeczna,
walcz¡ w nim »¡dza zysku i poczucie przyja¹ni
• Hektor - jednorodny, patriotyczny, dba o rodzin¦
6. Religijno±¢
• Hektor - bardzo religijny, dba o to co b¦dzie si¦ z nim dziaªo po ±mierci
• Achilles - tylko strach bogów, brak szacunku
2.2.7 Konikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmu

gªównych bohaterów tragedii?
tragedia racji - zderzenie postaw, punktów widzenia które s¡ oparte na dwóch ró»nych sprzecznych
postawach, hierarchiach warto±ci. Nie jest to tragedia psychologiczna.
Co zycznie zrobiªa Antygona? Ostatnia posªuga to przysypanie ciaªa gar±ci¡ piachu i pokropienie
ciaªa trójdzielnym pªynem (wino, mleko, oliwa lub miód)
Symboliczny pochówek = ostatnia posªuga
Jakie warto±ci uznawaªa za wa»niejsze od »ycia i za jakie poszªa na ±mier¢?
• prawo boskie - naturalne (wy»szo±¢ tego prawa nad ludzkim)
• miªo±¢ siostrzana (racja serca)
• sprawiedliwo±¢ boska
• honor rodu
• wolno±¢ jednostki
• godno±¢ jednostki
kommos - pie±« »aªobna Antygony w drodze do grobu
Kreon (zycznie):
• wydaª dekret
s¡dziª, »e to b¦dzie miªe bogom
• s¡dziª, »e wªadca reprezentuj¡cy prawo stanu ma prawo ingerowa¢ w sfer¦ sakrum
Tragedia Kreona:
• utrata rodziny i m¦czarnie duchowe (wyrzuty sumienia)
• utrata autorytetu
• pot¦pienie przez bogów (upokorzenie)
Warto±ci Kreona:
• prawo ludzkie - stanowione
• sprawiedliwo±¢ ludzk¡
• bezpiecze«stwo pa«stwa i ªad w nim panuj¡cy
• porz¡dek wewn¦trzny
• autorytet wªadzy
Antygona poszªa na ±mier¢, poniewa» popeªniªa hamarti¦ (z punktu widzenia Kreona byªa winna,
bo zªamaªa prawo stanowione). Kreon jest winny z punktu widzenia Antygony, a pó¹niej bogów
(Terezjasz) i ludu.
2 pªaszczyzny tragizmu w Antygonie:
1. sfera Fatum: kl¡twa determinuj¡ca los Antygony ze wzgl¦du na to, »e nale»y do rodu Lab-
dakidów
2. sfera wybory: ka»dy krok zbli»a Antygon¦ do katastrofy (±mier¢ zyczna, lub duchowa)
2.2.8 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych antycznych form li-

terackich - ¹ródªa tragizmu w Antygonie, system warto±ci ujaw-
niany w post¦powaniu bohaterów Iliady
PD: Parnas
Agon tragiczny: festiwal sztuk. . .
• 3 dni
• tetralogie: 3 tragedie + dramat satyrowy (ka»dego dnia)
Fabuªa tragedii:
• zawi¡zanie akcji
• rozwini¦cie
• perytetie (losy tworz¡ nadziej¦ na unikni¦cie katastrofy)
• katastrofa (zyczna lub duchowa zagªada bohatera)
• zako«czenie (rozwi¡zanie)
uczucia: lito±¢ i trwoga - wywoªuj¡ katharsis

2.2. ANTYK 35
2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze«

zwi¡zanych z analiz¡ fragmentów Iliady - po»egnanie Hektora z
Andromach¡
PD: przygotowa¢ si¦ do analizy wiersza Z. Herberta Apollo i Marsjasz: zapozna¢ si¦ z tre±ci¡ mitu
o agonie muzycznym mi¦dzy Apollinem i Marsjaszem - krótka notatka; nauczy¢ si¦ wykorzystuj¡c
sªownik o bohaterach pojedynku, a tak»e zebra¢ informacje o motywach i lozocznych uj¦ciach w
wierszu wykorzystywanych: Apollo, Marsjasz, agon, Parnas; »ona Lota i Niobe; symbolika: sªowik,
drzewo
lito±¢ - z powodu tragedii szlachetnego bohatera
trwoga - u±wiadomienie praw rz¡dz¡cych ±wiatem
katharsis - mo»liwo±¢ spojrzenia na wªasne »ycie z dystansu i prze»ycia oczyszczenia duchowego
2.2.10 Jak¡ rol¦ odgrywaj¡ hybris i hamartia w koncepcji Edypa - ty-

tuªowego bohatera tragedii Sofoklesa
2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ trak-

tuj¡c¡ o ró»nych ¹ródªach pi¦kna w sztuce; reinterpretacj¡ mito-
logicznej opowie±ci adresowan¡ do erudytów; utworem w orygi-
nalny sposób wykorzystuj¡cy motyw pejza»u; poetyck¡ opowie-
±ci¡ na temat cierpienia; wierszem o naturze i jej roli w estetyce;
utworem ±wiadcz¡cym o funkcjonowaniu kultury antycznej w li-
ryce wspóªczesnej
Wyst¦powali w dwóch ró»nych kategoriach. Bogowie zawsze wygrywaj¡. Wªa±ciwy pojedynek jest
pó¹niej, jak Marsjasz jest obdarty ze skóry i krzyczy:
• olbrzymia skala, nat¦»enie
• chaos, kontra ªad Apollina
• dezaprobata Apollina, obrzydzenie
• reeksja, czy nie powstanie nowa gaª¡¹ sztuki
• sªuch absolutny kontra olbrzymia skala
Pejza»u - opis wn¦trzno±ci Marsjasza; powstrzymuje przed skrajnym obrzydzeniem
Sztuka Apollina: harmonia, wirtuozowska, powtarzalna
Sztuka Marsjasza: prawda o ±wiecie
Prawda o pi¦knie czªowieka ujawnia si¦ w ekstremalnych sytuacjach.
Reakcja natury na krzyk: sªowik skamieniaª, drzewo osiwiaªo
Postawa Apollina:
• czy±ci swój instrument
chciaª zatrze¢ to, »e braª udziaª w pojedynku tak haniebnym

ukazuje pogard¦
uczyni¢ sterylnym
jego martwa sztuka, peªna, niezakªócalna harmonia
S¦dziowie: natura
• ±mier¢ Marsjasza wstrz¡sa natur¡
w naszej kulturze to osiwienie i skamienienie
• wra»liwo±¢, uczucia natury
Podziaª na sztuk¦ apolli«sk¡ i dionizyjsk¡ wprowadziª Fryderyk Nietzsche (czyt. Nicze) w swoim
dziele pt. Narodziny tragedii:. W Tatarkiewicz w Historii lozoi nast¦puj¡co referuje pogl¡dy
estetyka:
• postawa apolli«ska - sztuka peªna ªadu i braku zmian harmonia
• postawa dionizyjska - rado±¢ »ycia, chaos i zmiana
2.2.12 Król Edyp Sofoklesa - ¹ródªa tragizmu, rola hybris i hamartii

w koncepcji tytuªowej postaci i prezentacji koniktu tragicznego
Ten kto ocaliª Teby od snksa zostaª królem - Edyp.
My wiemy wi¦cej ni» bohater, który nie wie sk¡d wzi¦ªa si¦ zaraza. Edyp uciekaj¡c z przybranego
domu chce unikn¡¢ katastrofy. ródªem tragizmu jest tragedia w sferze fatum Edypa; którym
z góry wiadomo, »e nie uniknie cierpienia. Edyp próbuj¡c wyja±ni¢ ¹ródªa cierpienia i ocali¢
lud wysyªa Kreona do wyroczni Delckiej (boga Apollina, boga zarazy). Hamartia w przypadku
Edypa jest klasycznym przykªadem - nie wiedziaª o swojej winie.
Katastrofa:
• duchowa: uzyskanie ±wiadomo±ci swojej winy
• zyczna: samookaleczenie (o±lepiª si¦)
PD: elementy akcji ujawniaj¡ce nieuchronne zbli»anie si¦ Edypa do katastrofy; determinacja, fa-
tum, los, mojry, parki
2.2.13 Liryka antyczna - poeci staro»ytnej Grecji i Rzymu (Tyrtalios,

Safona, Anakreont Symonides, Horacy)
PD: krótkie notatki dotycz¡ce lozoi antyku: twórca, periodyzacja, etymologia, system pogl¡dów,
gªówne zaªo»enia
ontologia - teoria bytu
epistemologia - teoria poznania
etyka - nauka o moralno±ci, teoria moralno±ci
estetyka - nauka o pi¦knie, teoria pi¦kna
Rzecz to pi¦kna: honor, waleczno±¢, obrona ojczyzny, ochrona starców
protagonista - gªówny bohater

2.2. ANTYK 37
2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycz-

nego ody 30; inspiracje lozoczne w poezji Horacego, rola mo-
tywu ±mierci.
Do Apollina (przedstawia cnoty moralne staro»ytnych):
• cieszy¢ si¦ tym co mam: nie rezygnuje z tego co posiada, ale tak»e nie chce niczego wi¦cej
- wr¦cz przeciwnie, prosi o to aby umiaª si¦ cieszy¢ z tego co ju» ma
• wªadza umysªu: prosi o czysto±¢ umysªu, chce rozumie¢ to, co go otacza
• nie staro±¢ brzydka: prosi o nieprzykr¡ staro±¢
Troj¦ opªywaªa rzeka Skamander
Kommos - pie±« »aªobna Antygony id¡cej do grobu
Komos - radosna pie±«, z której powstaªa komedia
2.2.15 Filozoa antyku - przedstawiciele, kierunki, idee
PD: przygotowanie do prezentacji wybranych zagadnie« z kultury ±redniowiecza: periodyzacja, no-

tatka dotycz¡ca etymologii, genezy i realnego znaczenia nazwy, zapoznanie si¦ z tªem spoªeczno-
politycznym, zaªo»enia augustynizmu, tomizmu, franciszkanizmu; przeczyta¢ fragmenty Pie±ni o
Rolandzie i legendy o ±w. Aleksym; epika rycerska, rodzaje ascezy; Tristan i Izolda
Tales z Miletu: pocz¡tek ±wiata - woda; wszystko ma zarodek »ycia; ª¡czyª mity z nauk¡; podró»-
nik, polityk, matematyk, doradca wªadców
Tales jest jednym z 7 m¦drców
Sokrates - Wiem, »e nic nie wiem
idea 'natura rzeczy'
metazyka 'to co po zyce' - dziaª lozoi zajmuj¡cy si¦ materi¡ bytu
Dwa ¹ródªa wiedzy o antycznej teorii literatury:
1. podr¦czniki: Poetyka Arystotelesa, List do Pizonów Horacego
2. zachowane teksty literackie, których forma poddana jest analizie
Epikur (IV-III w.): Ate«czyk, zaªo»yª szkoª¦ w ogrodzie; prosty tryb »ycia; du»o pism (ok. 300);
brak nie±miertelno±ci duszy; atomistyczna teoria (uznawaª)
epikureizm - rodzaj akceptacji losu, poszukiwania wysokich przyjemno±ci
sceptycyzm - w¡tpliwo±ci w istnienie prawdy obiektywnej; czªowiek nie mo»e dotrze¢ do prawdy
obiektywnej; krytykuje zaªo»enia innych lozoi i zajmuje si¦ doskonaleniem metody dialektycznej
Rozdziaª 3
redniowiecze
3.0.1 redniowiecze na zachodzie i w Polsce - periodyzacja, kierunki -
lozoczne, uniwersalizm kultury ±redniowiecza - cechy ±wiadcz¡ce
o zjawisku i czynniki na nie wpªywaj¡ce
uniwersalizm nazwy - to samo znaczenie w ró»nych j¦zykach
uniwersalizm kultury ±redniowiecza - te same zjawiska w kulturach ró»nych narodów
Cechy:
• dwuj¦zyczno±¢ literatury - ªacina i j¦zyk narodowy
• parenetyczny charakter literatury (dostarczaj¡cy wzorów osobowych)
asceta (±w. Aleksy) - rycerz (Roland) - m¡dry wªadca (Karol, Artur)
• te same kr¦gi kulturowe:
rycerski (dworski)
ko±cielny (religijny)
plebejski (ludyjski, ªac. ludus '±miech')
• alegoryczny charakter kultury
• te same dziaªy literatury:
hagiograa (»ywotopisarstwo, ale dotycz¡ce tylko ±wi¦tych)

historiograa (dziejopisarstwo)
• te same gatunki - np.:
epos rycerski, liryka miªosna w kr¦gu dworskim

hymny, misteria, mirakle w kr¦gu ko±cielnym
• te same motywy np. taniec ±mierci
• teocentryzm ide¡ organizuj¡c¡ kultur¦
• styl gotycki i roma«ski
Czynniki wpªywaj¡ce:
39
40 ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE
• religia chrze±cija«ska ideologi¡ epoki
• rola Biblii w ksztaªtowaniu kultur narodowych
• ªacina jako j¦zyk uniwersalny
• feudalizm
• wielonarodowo±ciowe pa«stwo ko±cielne
• umiej¦tne wykorzystanie dorobku duchowego i materialnego
• scholastyka - metoda naukowa, pó¹niej dydaktyczna
*Zªota Bulla J¦zyka polskiego
symbole: krzy» i miecz, miecz i klucze (wªadza ±wiecka i duchowa)
Wspóªczesna kultura ma charakter homogeniczny
Periodyzacja:
• zachód:
ramy: IV,V - XV
cezury:
∗ 476r. (upadek cesarstwa zach-rzymskiego)
∗ 303r. (wst¡pienie Konstantego na tron)???
∗ 313r. (edykt Mediola«ski)
∗ 1450r. (druk)
∗ 1492r. (Kolumb, Ameryka)
∗ 1517r. (wyst¡pienie Lutra)
• Polska:
ramy: TODO
cezury: TODO
∗ 1543r. (wydanie Krótkiej Rozprawy. . . )
zabytki J¦zyka polskiego
Literackie zabytki J¦zyka Polskiego:
• koniec XII w.: Bogurodzica
• XIV w.: Kazania wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski
• XV w.: Biblia Królowej Zoi (Szaroszpatacka), Kazania Gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski,

Teksty Modlitw Codziennych, Rozmowa Mistrza Polikarpa. . . , Satyra na Leniwych Chªopów,
O zachowaniu si¦ przy stole, Rozmy±lanie Przemyskie (apokryf )
zabytki literackie j¦zyka polskiego to wszystko oprócz Ksi¦gi Henrykowskiej, która byªa zbiorem
praw
PD: lozoa, Legenda o ±w. Aleksym, asceza
Augustynizm: dualizm duszy (bli»sza anioªów) i ciaªa (bli»sze zwierz¡t) -> dualizm tragiczny
41
3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego

redniowiecza
PD: najstarsze eposy ±wiata; Tristan i Izolda, sposoby podejmowania problematyki miªosnej,
stosunek lozoi utworu do etosu rycerskiego; przygotowanie do analizy tre±ci i formy Siódmej
Piecz¦ci, krótka notatka dot. Bergmana, motyw ta«ca ±mierci; pochodzenie j¦zyka polskiego; li-
terackie zabytki j¦zyka polskiego, znacz¡ce zapisy dokonane w j. polskim; analiza Bogurodzicy -
tre±ci, formy, elementy gramatyki hist. (procesy decyduj¡ce o odr¦bno±ci j. polskiego w±ród innych
sªowia«skich); analiza wybranych dzieª literatury polskiej (zgodnie z podr¦cznikiem); topos mistrza
i ucznia w Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras
3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata
TODO: przepisa¢/wklei¢/(co± zrobi¢) z notatk¡ z materiaªów
3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca inter-

pretacji lozocznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt.
Katedra (dzieªo inspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja)
Muzyka: 2 cz¦±ci: chór Gregoria«ski, pó¹niej dynamizacja
W¦drowiec podporz¡dkowuje si¦ tworz¡c dzieªo ku chwale Bogu, staje si¦ cz¡stk¡ katedry
wiatªo - siªa nadprzyrodzona, daje »ycie, natchnienie, iluminacja, jak w gotyckiej katedrze
Metamorfoza jest dobrowolna - sam przychodzi do ±rodka i czeka; jest te» bardzo bolesna
Topos w¦drówki: przemiana wewn¦trzna, szuka sensu »ycia. Koniec podró»y: za katedr¡ jest
otchªa«, doszedª do kresu
3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania

problematyki miªosnej
PD: romans rycerski jako gatunek
epos rycerski - chansons de geste (pie±« o dziejach)
romans rycerski - TODO
liryka miªosna - liryka Prowansalka
sonet - prawdopodobnie powstaª z poª¡czenia poezji arabskiej (maksimum tre±ci w minimum sªów)
i liryki prowansalskiej
±wiat przedstawiony jest niejednoznaczny, nie mo»na powiedzie¢ kto ma racj¦
Tristan: wewn¦trzna sprzeczno±¢, konikt moralny
napój miªosny - alegoria: miªo±¢ nie daje wyboru, pojawia si¦ nagle, siªa determinuj¡ca los
utwór przedstawia problemy towarzysz¡ce miªo±ci, które s¡ nadal aktualne i b¦d¡
Decyzja Marka o nie ±cinaniu gªogu: miªosierdzie, m¡dro±¢ (odczytaª znak z niebios), przebaczyª
im, wspaniaªomy±lno±¢ -> Marek to wzór m¡drego chrze±cija«skiego wªadcy
3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . . - dyskusja dotycz¡ca lozoi

Siódmej Piecz¦ci Irgmana Bergmana
Rycerz - Antonius Block
Giermek - Jo:ns
Aktorzy - Jof, Mia

Pielgrzymka do ziemi ±wi¦tej w poszukiwaniu sensu »ycia. Miaª nadziej¦ czego± si¦ dowiedzie¢
(motyw w¦drówki).
Przez istnienie ±mierci wnioskuje, »e istnieje sfera do której nie ma dost¦pu. mier¢ jest dla«
jedynym dowodem istnienia Boga.
Gra w szachy ze ±mierci¡ przedstawia wn¦trze rycerza.
Podczas obserwowania Mii i jej synka odkrywa, »e sfery nadprzyrodzonej nale»y szuka¢ w normal-
nym ±wiecie: pi¦kno natury, cel »ycia. . .
Mit Syzyfa - bohater wie, »e nigdy nie wtoczy kamienia (reinterpretacja) - z wªasnej woli wtacza
kamie« uzyskuj¡c wewn¦trzn¡ wolno±¢
3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«-

skich. zabytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem li-
terackich zabytków j¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy
- rodzaje archaizmów, elementy gramatyki historycznej wprowa-
dzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡cych formy tekstu
XIII: Bogurodzica
XIV: Kazania wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski
XV: Kazania gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski, O zachowaniu si¦ przy stole
PD: wyja±ni¢ termin archaizm, zebra¢ informacje na temat archaizmów leksykalnych, skªadnio-
wych, eksyjnych, fonetycznych. . . wyst¦puj¡cych w Bogurodzicy. Przygotowa¢ si¦ do interpretacji
tre±ci.
3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu
carmen patrium - pie±« patriotyczna
podmiot liryczny - zbiorowy - zgodnie z form¡ literack¡ jak¡ jest hymn
I zwrotka: adresowana do Maryi, Marko Boskiej
II zwrotka: adresowana do Chrystusa, Bo»yca, czyli syna Bo»ego; zawiera pro±by
W 1 zwrotce wierni prosz¡ Maryj¦ o wstawiennictwo u syna, licz¡ na zrozumienie, bo przecie» byªa
czªowiekiem. W 2 zwrotce zwrot bezpo±redni do Chrystusa, ale powoªuj¡ si¦ na Jana Chrzciciela
Analiza tre±ci:
Bogurodzico, dziewico, przez Boga sªawiona, Maryjo: woªacz równy mianownikowi - wpªyw ªaciny;
Bogiem sªawiena - skªadnia bez-przyimkowa; U»ywajmy woªacza, bo wspóªcze±nie jest w
zaniku!
Maryjo! Matko wybrana przez twego syna, Pana
Pozyskaj nam [go], ze±lij nam [jego ªask¦].
Synu Bo»y, ze wzgl¦du na Twego Chrzciciela
(pater noster (ojcze nasz) - zosta¢ prze±wi¦cony), (twór patronomiczny, czyli tworzony od ojca
(Bo»yc))
Usªysz gªosy, speªnij my±li, marzenia czªowiecze
Wysªuchaj Modlitwy, któr¡ do Ciebie zanosimy.
A racz da¢ nam to, o co prosimy.
Na ±wiecie pobo»ny (dostatni, szcz¦±liwy) pobyt.
A po »yciu, przebywanie w raju.
Analiza j¦zykowa:
Rodzaje archaizmów:
43
1. leksykalne - wyrazy, które wyszªy z u»ycia
• Bogurodzica - wyraz pochodzenia staro-cerkiewno-sªowia«skiego (dalej: SCS) (Cyryl

i Metody), jeden z najstarszych terminów ko±cielno-literackich, który pojawiª si¦ za
po±rednictwem czeskiego
• dziela 'dla' - przyimek znany w SCS, nie wyst¦puje poza Bogurodzic¡
• Bo»yce - woªacz od rzeczownika Bo»yc 'Syn Boga', twór patronomiczny niewyst¦puj¡cy

w »adnym innym zabytku
• dziela i Bo»yc - najstarsze archaizmy
• Gospodzin 'Pan'
• sªawiena 'chwalona', 'sªawiona'
• zwolena 'wybrana'
• j¡» 'któr¡'
• jego» 'o co', 'czego'
• zbo»ny 'dostatni, szcz¦±liwy', inne tªumaczenie 'pobo»ny'
• przebyt 'przebywanie'
2. fonetyczne
• Krzciciela - ten sposób wymowy byª cz¦sty w staropolszczy¹nie, do dzi± wyst¦puje w

gwarach: ch -> k np. krzan, krzestny
• sªawiena, zwolena - archaizm fonetyczny polega na tym, »e obie formy s¡ bez przegªosu
polskiego, cho¢ ten proces ju» w J¦zyku polskim zaszedª i byª jednym z elementów
odró»niaj¡cym Polszczyzn¦ od innych sªowia«skich
przegªos polski to zmiana samogªoski e: o lub a (e pochodz¡ce z prasªowia«skiej e

przechodzi w o, za± e z prasªowia«skiego ¥ [ja¢] przechodziªo w a). Aby ten proces
zaszedª, musiaªy zosta¢ speªnione dwa warunki: samogªoska e znajdowaªa si¦ po
spóªgªosce mi¦kkiej ('l' byªo mi¦kkie), oraz przed gªosk¡ przednioj¦zykowo-z¦bow¡
(t,d,s,z,n,r,ª, l)
sposoby zaznaczania mi¦kko±ci w j¦zyku polskim: -' ; -i

aby sprawdzi¢ jak¡ funkcj¦ peªni i w danym wyrazie (czy jest znakiem mi¦kko±ci,
czy zgªoskotwórcz¡) nale»y wyraz podzieli¢ na sylaby
• W Bogurodzicy nie ma przegªosu najprawdopodobniej ze wzgl¦du na czeskie pochodze-

nie mnicha - autora, b¡d¹ ze wzgl¦du na wpªyw gwary
3. eksyjne
• Bogurodzica, dziewica, Maryja - woªacz deklinacji »e«skiej równy byª mianownikowi
• zyszczy, spu±ci, raczy - stara forma trybu rozkazuj¡cego 2 os. l. p. z zako«czeniem na

-i, -y
w Bogurodzicy wyst¦puj¡ formy i krótkie (sªysz, usªysz, napeª«) i dªugie, a wi¦c

utrwalony jest stan przej±ciowy. Zwyci¦»yªy formy krótkie
4. sªowotwórcze
• Bo»yc - syn Boga; podstawa: Bóg + formant -yc (twór patronomiczny)
Swaro»yc - syn Swaroga, ksi¦»yc - syn ksi¦dza, królewicz (formant -icz)
5. skªadniowe, dawne konstrukcje

• Bogiem sªawiena - skªadnia bez-przyimkowa, u»ycie narz¦dnika w miejsce dzisiejszego

przyimka z dopeªniaczem
• twego dziela - ze wzgl¦du na twego lub dla twego
• Bogu(celownik)|rodzica - dzi± Boga (dopeªniacz) + rodzica
zw. rz¡du - staªa forma okre±lenia

dawny celownik zachowaª si¦ w imionach: Bogumiª, Bogusªaw
kodeks askiego (wszystkie prawa 1506); argumenty ±wiadcz¡ce o narodowym charakterze pie±ni
(Grunwald, Warna (1444 z Turkami))
PD: analiza Posªuchajcie, bracia miªa, a tak»e wiersza Modlitwa do Bogarodzicy
3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analiza

wiersza Krzysztofa Kamila Baczy«skiego Modlitwa do Bogaro-
dzicy
Posªuchajcie, bracia miªa:
• podmiot liryczny: Matka Boska (motyw maryjny)
• Pasja - opis m¦ki Pa«skiej
• ukazuje cierpienie matki towarzysz¡ce cierpieniu syna
• topos - ja powiem - wy sªuchajcie
mirakle - ±redniowieczne formy dramaturgiczne w których bohaterk¡ jest Matka Boska
Historia kultu Maryjnego:
• Matka Boska Cz¦stochowska
• Matka Boska Ostrobramska
• Matka Boska Kaza«ska
• doktryna Theotokos - Bo»ej Rodzicielki, stworzona w Bizancjum
• apokryczne ewangelie dot. jej »ywota
• sobór trydencki (1545-63) umacnia kult maryjny
Modlitwa do Bogarodzicy:
• powi¡zania z poprzednim
• motywy pasyjne
• »ale Matki Boskiej pod krzy»em
• droga ciemno±ci (najwstydliwsza z dróg)
• motyw ciemno±ci
• milcz¡c umiera¢ - bez skargi, pogodzenie si¦
• walczy¢ miªo±ci¡ mo»na dopiero po zako«czeniu wojny
• liryka inwokacyjna (stylizacja modlitwy)

45
3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym
3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie
3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja

z Wilkowiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza
PD: notatki biograczne Umberto Eco i Szczypiorskiego, analiza planu gmachu i opactwa - ze
wzgl¦du na alegoryczny charakter, wypisa¢ imiona gªównych bohaterów, zastanowi¢ si¦ jak pojmo-
waª bycie opiekunem i nauczycielem Wilhelm, a jak Jorge, czym ró»ni si¦ nauczyciel od mistrza;
lozoa wªadzy: Alberta, Dawida, ró»nice; motyw otwartych bram
redniowieczny dramat narodziª si¦ od nowa:
• dramat ludyczny
• dramat religijny
• mirakle: kult Matki Boskiej, m¦czennikom. Sceny wzi¦te wprost z Biblii i »ywotów ±wi¦tych,
przedstawiaj¡ interwencj¦ Maryi b¡d¹ ±wi¦tych w »ycie czªowieka
• misterium: ª¡czy elementy biblijne z fantastycznymi
• moralitet: bohater - przedstawiciel caªej ludzko±ci: spotyka si¦ z upersonikowanymi siªami

zªa (zawi±¢, zªo±¢ itp.); wygrywa -> nagroda, przegrywa -> kara; symultanizm (jednocze-
sno±¢) - bohaterem ka»dy ( w Anglii - Everyman, w Niemczech - Jederman)
• geneza teatru antycznego - z obrz¦dów religijnych
Historyja. . . - pisana dla prostego czªowieka
dramat liturgiczny (nadal u»ywany przez Ko±cióª)
3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch

wspóªczesnych powie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszy
za miasto Arras?
Umberto Eco - twórca wspóªczesnej semiotyki
mistrz - zawsze jest nauczycielem; wzór, autorytet, marzy by ucze« go przerósª, stwarza warunki
do rozwoju (powinien, ale nie musi)
mistrz - ucze« - zwi¡zek emocjonalny
interpretacja tytuªu: Mistyczna Ró»a (por. Dante): ukrywa tajemnice bosko±ci, symbol raju
opat - ma poczucie misji (ale prowadzi dziaªalno±¢ destrukcyjn¡), chce zosta¢ mistrzem, uwa»a, »e
mo»e po±wi¦ci¢ jednostki staj¡ce mu na drodze w celu dopeªnienia misji. Oary: Adelmus (»¡dza
posiadania wiedzy z biblioteki), Wenancjusz (ciekawo±¢ zakazanego owocu). Pot¦piª Adelmusa ->
Jorge nie miaª serca, nie mógª zosta¢ nawet nauczycielem, a co dopiero mistrzem
Adso z dzieweczk¡: zwierzyª si¦ Wilhelmowi z tego, a on mu wybaczyª, okazaª miªosierdzie, przed-
stawiª ten problem z innej strony: jak ma wybra¢ pomi¦dzy »yciem zakonnym, a maª»e«skim, to
musi wiedzie¢ mi¦dzy czym, a czym wybiera (musi pozna¢ obie drogi). Wybraª »ycie zakonne i
nigdy tej decyzji nie »aªowaª. Miªosierdzie, ale nie jego nadmiar.
Gmach: wpisany w mur: ma broni¢, a jednocze±nie ma by¢ kontaktem ze ±wiatem zewn¦trznym.

W bibliotece jest zgromadzona wiedza, która jest skarbem, a jednocze±nie jest niebezpieczna.
Wilhelm - wiedza nie jest przeciwnikiem wiary, zªe jest ograniczanie mo»liwo±ci wyboru, Jednak
Wilhelma na ko«cu zawodzi jego wiara w rozum i jego mo»liwo±ci - buª to grzech puchy, nadmiernej
dumy.
Albert - wiara to ±cie»ka duchowa, nauczyciel niewiedz¡cych, misja: doprowadzenie do zbawienia,

robi to wbrew prawom wiary
Dawid - daje wolny wybór, dba o zyczne szcz¦±cie (zabawy, bale). Wªadza powinna dba¢ o dobro
ludzi. Ludzie go nie szanowali, bo nie rozumieli jego zachowa«, chc¡ autorytetu moralnego.
Ka»da wªadza nie respektuj¡ca zasad moralnych b¦dzie miaªa krótki »ywot.
3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literac-

kim pozwalaj¡cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy:
Czy zawód spowodowany odkryciem prawdy o nauczycielu mo»e
twórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwój ucznia?; Który z bª¦dów
jest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dziaªaniu na rzecz
szczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych z ni¡
±rodków?
Sªowa Alberta: Nie wszystko, w co si¦ wierzy jest miªe Bogu. Ale ka»da wiara lepsza od niewiary:
• Bóg nie jest dla niego najwy»sz¡ warto±ci¡
• pragmatyk
• Uwa»a, »e jest m¡drzejszy od Boga i wie lepiej. Twierdzi, »e plan Boski nie uwzgl¦dnia
uªomno±ci czªowieka
• Uwa»a, »e czyni dobrze.
Rola motywu otwartych bram Arras w prezentowaniu metamorfozy Jana.
Albert wiedziaª, »e Jana nie sta¢ na bunt, czyli na wyjechane z Arras. Pó¹niej jest w stanie si¦
zbuntowa¢ (przeciwko sobie i swojemu zªu) i wyjecha¢ z Arras, ale miasto ma ju» innego wªadc¦. Za
swoje winy wyznacza sobie kar¦ i wyje»d»a z miasta i ju» nie wróci. Rezygnuje ze spokojnego »ycia
(zapewne na wysokim stanowisku). Opuszczaj¡c miasto pó¹niej ratuje wiar¦ w sprawiedliwo±¢ i
w siebie. Przej±cie przez bram¦ jest momentem przeªomowym.
3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze

mierci¡
PD: jakie zasady dobrego wychowania zostaªy zawarte w wierszu Sªoty? Wielki testament (z
podr.), Boska Komedia - notatki: geneza, narrator, autor, kompozycja, styl, j¦zyk
motyw ta«ca ±mierci wyst¦puje w formie np. symbolicznej w kulturach pó¹niejszych epok. Do-
wodem na to jest 1. seria Hymnów Jana Kasprowicza, które przedstawiaj¡ apokaliptyczn¡ wizj¦
ko«ca ±wiata jako katastrof¦ ludzko±ci zmierzaj¡cej w pochodzie do wspólnego grobu.
3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªem

reeksji na temat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów do-
brego zachowania
Zasady zaprezentowane w wierszu:
• go±cinno±¢ - jej ±wiadectwo to suto zastawiony stóª czym chata bogata, tym rada, go±¢ w
dom, Bóg w dom
• gospodarz biesiady musi nakarmi¢ go±ci, zapewniaj¡c im wªa±ciwe warunki i dba¢ o dobr¡
atmosfer¦ - spokój
47
• celem wspólnego spo»ywania posiªku jest nie tylko zaspokojenie gªodu, ale - a mo»e przede
wszystkim - zaspokojenie potrzeb duchowych zwi¡zanych z mo»liwo±ci¡ kontaktu z innymi
lud¹mi (biesiada: co± dla ducha i ciaªa)
• podczas biesiady nale»y bawi¢ s¡siadów rozmow¡ i zanim samemu naªo»y si¦ potraw¦ na
talerz, cz¦stowa¢ osoby obok
• elementarn¡ spraw¡ jest konieczno±¢ zachowania higieny (odpowiedni strój, wygl¡d)
• nie wolno wybiera¢ porcji w sposób, który nie jest korzystny dla wspóªbiesiadników
• wa»ny jest sposób jedzenia: ukrawaj cz¦sto, a maªo
• nale»y zaj¡¢ wªa±ciwe miejsce przy stole i pami¦ta¢, »e szczególny sposób traktowania zare-
zerwowany jest dla czcigodnych go±ci
• kobiety maj¡ bardziej ni» m¦»czy¹ni zwraca¢ uwag¦ na przestrzeganie zasad, wr¦cz powinny
czu¢ si¦ stra»niczkami dobrych manier
• szczególnie przy stole nale»y akcentowa¢ szacunek wobec kobiet, opieku«czo±¢
3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytu-

ªem, kompozycj¡, lozoczne aspiracje dzieªa
synteza my±li teologicznej ±redniowiecza, a jednocze±nie skupienie si¦ na czªowieku -> renesans
PD: szczegóªowe notatki na temat etymologii i realnego znaczenia nazwy renesans; periodyzacja
na zachodzie i w Polsce; szczegóªowe denicje humanizmu i reformacji; wybitni twórcy epoki,
lozofowie. . .
tytuª: Komedia - podkre±la synkretyczny charakter, niespójny, niejednorodny. Wªosi dodali

Boska Komedia - zabieg leksykalizacji tytuªu (zmiany znaczenia) np.: Honoriusz Balzak - twórca
realizmu w sztuce, autor wielotomowego dzieªa powie±ciowego pt. Komedia ludzka, Zygmunt
Krasi«ski: Nie-Boska komedia
Boska Komedia: 3 cz¦±ci: niebo, czy±ciec, piekªo
• niebo - oprowadza Beatrycze
• piekªo, czy±ciec - oprowadza Wergiliusz
rozprawiª si¦ z przeciwnikami politycznymi (i z niektórymi papie»ami) opisuj¡c ich w piekle
aspiracje: odnalezienie sensu ludzkiego »ycia
PD: dokona¢ analizy porównawczej toposu za±wiatów w Boskiej Komedii i Odysei
Symbolika cyfr:
• 3: Bóg jest jedno±ci¡ w Trzech Osobach
• 1,3+kombinacje:
3 cz¦±ci utworu, 33 pie±ni w ka»dej z nich + 1 pie±« wst¦pna

tercyna (strofa 3-wersowa) podstawow¡ jednostk¡ kompozycyjn¡
9-kr¦gom piekielnym (3x3) odpowiada 9 nieb i tyle» chórów anielskich
Pocz¡tek podró»y narratora - Dantego w za±wiaty rozpoczyna si¦ w nocy 7-8 kwietnia 1300r.
(uwa»aª to za moment przeªomowy swego »ycia)
Zwierz¦ta:
• pantera - zmysªowo±¢
• lew - pycha
• wilczyca - chciwo±¢
• powy»sze 3 to symbole demonicznych siª
• gryf (mitologiczny stwór: orzeª + lew) - Pie±« XXIX Czy±¢ca - to Chrystus ( zgodnie z
tradycj¡ ±redniowiecza)
Ro±liny:
• Mistyczna Ró»a: ukrywa tajemnice bosko±ci, symbol raju
• kwiaty (ró»e, lilie) - sfera niebia«ska
• sad - ±wiat w pie±ni XXVI Raju
• drzewo wiadomo±ci dobrego i zªego - Pie±« XXXII Czy±¢ca
• Ciemny las - pojawiaj¡cy si¦ w pocz¡tkowych partiach stan grzechu i moralnego zbª¡kania
Planety:
• Mars - patron chrze±cija«skich rycerzy
• sªo«ce - teologów
• Merkury - ludzi niezwykle aktywnych na ziemi
w dziele Dantego mówi¡ o zasªugach zbawionych, natomiast w ±redniowieczu i renesansie

symbolizuj¡ cechy charakteru
Kolory:
• czerwie«: miªo±¢, lub miªosierdzie, tak»e gniew (w ubarwieniu Gryfa)
• biel: niewinno±¢, czysto±¢, trwaªo±¢ w wierze
• ziele«: nadzieja
• czer«: grzech, zªo
Struktura piekªa:
49
Struktura czy±¢ca:
9 - dolina pokuty
8 - niepokorni
7 - zawistni
6 - zagniewani
5 - leniwi
4 - chciwi, rozrzutni
3 - ªakomi
2 - rozpustni
1 - raj ziemski (Adam, Ewa...)
Struktura nieba:
Sposób pojmowania czasu i wieczno±ci: nad bram¡ piekªa znajduje si¦ napis: Ty, który wchodzisz
»egnaj si¦ z nadziej¡. W piekle w zale»no±ci od kary jedni w¦druj¡ inni pozostaj¡ w bezruchu,
zdarza si¦, »e czas przyjmuje form¦ zamkni¦tego kr¦gu: ciaªa grzeszników rozpadaj¡ si¦ i ª¡cz¡ na
nowo. Dante inaczej ni» ±redniowieczni mistycy pojmowaª wieczno±¢ jako czas bez ko«ca.
3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª

grzechów popeªnionych przez ludzi zmysªowych i ujawnienia sto-
sunku Dantego do tego problemu
Motywy wyst¦puj¡ce w Pie±ni III: motyw w¦drówki - droga do zbawienia, motyw bramy, wiatru,
stworzenia ±wiata, wieczno±ci, kary, wie»y Babel, snu, cierpienia, mistrza i ucznia
Minos - dlaczego jest on s¦dzi¡ ludzi zmysªowych? ów rozeznawca biegªy ludzkiej winy - byª
rz¡dny wªadzy, pieni¦dzy; Do±wiadczenie Minosa, uleganie rz¡dzy a tak»e liberalne traktowanie
dewiacji erotycznych czyni go znawc¡ ludzkich uªomno±ci
Ludzie zmysªowi, którzy popeªnili grzechy:
• Kleopatra - rz¡dza wªadzy i cielesne
• Helena - symbol zwodniczego pi¦kna, które sprawia, »e zmysªy i partykularne interesy bior¡
gór¦ nad dobrem narodu i prowadz¡ do kl¦ski
• Achilles - pycha, miªo±¢ wªasna, uleganie nami¦tno±ciom
• Parys - rz¡dza
• Tristan - poddanie si¦ miªo±ci wbrew nakazom etycznym
• Paolo i Francesca - zgubny wpªyw opowie±ci o królu Arturze
Stosunek Dantego: lito±¢ mni¦ zmogªa i zmieszany staªem
3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona
fragment 1.: autotematyczny, autobiograczny
fragment 2.:kobiety rzucaj¡ co± na ksztaªt czaru na m¦»czyzn

Rozdziaª 4
Renesans
4.1 Barwy epoki
4.1.1 Wprowadzenie
Powstaje literatura w j¦zykach narodowych. Cenione gatunki to sonet, nowela, pie±«, hymn, epos,
tragedia, komedia, powstaje powie±¢. Cz¦±¢ bogatej szlachty opiekowaªa si¦ artystami, nazywaªo
si¦ to mecenatem. Czªowiek zajmowaª si¦ rozwojem samego siebie (indywidualizm), ale tworzyª te»
wizje idealnego spoªecze«stwa i pa«stwa (utopie, outopos - gr. 'miejsce którego nie ma'). Nazwa
pochodzi z j¦zyka francuskiego.
4.1.2 Humanizm
Termin humanizm powstaª w XIX wieku. W renesansie mówiono jednak o humanistach i oznaczaªo
to ludzi oddaj¡cych si¦ studiom j¦zyków i literatury antycznej. Podwa»yli oni powa»nie rol¦
scholastyki, oraz teocentrycznego ±wiatopogl¡du na rzecz antropocentryzmu.
Erazm z Rotterdamu - niderlandzki humanista, lolog, tªumacz, znawca staro»ytno±ci. Jego naj-
wi¦ksze dzieªo to Pochwaªa gªupoty.
Thomas More - angielski humanista, my±liciel, m¡» stanu, pisarz. Twórca wizji pa«stwa idealnego,
zawartej w dziele Utopia (wersja spolonizowana: Tomasz Morus)
4.1.3 Reformacja
Marcin Luter - mnich augustia«ski, niedoszªy prawnik. Jego wyst¡pienie w 1517 r. byªo gªów-
nie skierowane przeciwko sprzedawaniu odpustów, ale »¡daª reformy ko±cioªa równie» w innych
kwestiach. Uznawaª, »e czªowiek ma podwójn¡ natur¦: duchow¡ (czªowiek duchowy, wewn¦trzny,
nowy) i cielesn¡ (czªowiek cielesny, zewn¦trzny, stary). Odrzucaª dobre uczynki jako drog¦ do
zbawienia i zakªadaª marno±¢ czªowieka we wszystkich kwestiach.
4.1.4 Filozoa i nauka
Giovanni Pico della Mirandola - uczony, lozof, jeden z gªównych przedstawicieli wªoskiego odro-
dzenia. Jego traktat O godno±ci czªowieka uznaje si¦ za manifest humanizmu.
Michel de Montaigne - lozof, z wyksztaªcenia prawnik, najwybitniejszy przedstawiciel odrodze-

nia francuskiego. Swoje reeksje na temat natury czªowieka, sposobu »ycia, instytucji pa«stwa
zamie±ciª w Próbach. Stworzyª gatunek literacki: esej.
51
52 ROZDZIA 4. RENESANS
Niccolo Machiavelli - najsªynniejszy pisarz polityczny, poeta, historyk. Swoje pogl¡dy wyªo»yª w
traktacie politycznym Ksi¡»¦ oraz w Rozwa»aniach o pierwszym dziesi¦cioksi¦gu historii Rzymu
Liwiusza
Andrzej Frycz Modrzewski - jeden z najznakomitszych polskich pisarzy politycznych. Najsªyn-

niejsze jego dzieªo O naprawie Rzeczypospolitej skªada si¦ z pi¦ciu ksi¡g: O obyczajach, O
prawach, O wojnie, O Ko±ciele, O szkole. Caªe dzieªo traªo na indeks ksi¡g zakazanych z
powodu wywodów na temat rozdziaªu pa«stwa i ko±cioªa.
4.1.5 Rze¹ba, malarstwo
Leonardo da Vinci - ideaª renesansowego czªowieka peªnego i wszechstronnego (l'uomo universale).

Doskonaªy malarz, rysownik, badacz, in»ynier, autor traktatów o sztuce. Namalowaª Mona Lis¦.
adnego ze swych projektów in»ynierskich ani rze¹biarskich nie urzeczywistniª. Madonna w
grocie, studium ro±liny. Ostatnia wieczerza
Michaª Anioª Buonarroti - najsªynniejszy artysta wªoskiego renesansu. Jego najwi¦ksze dzieªa to
rze¹ba Pieta w Bazylice ±w. Piotra, freski S¡d Ostateczny i stworzenie Adama w Kaplicy
Syksty«skiej. Jutrzenka
Rafael Santi - jeden z najwybitniejszych artystów wªoskiego renesansu, zarazem jeden z najwi¦k-
szych malarzy wszechczasów. Rozgªos zyskaª gªównie dzi¦ki wielu obrazom z motywem Madonny.
Przez pewien czas kierowaª budow¡ Bazyliki ±w. Piotra. Za±lubiny Marii, Madonna ze szczy-
gªem
Giorgio Vasari - humanista, malarz, architekt, historiograf sztuki. Sªaw¦ przyniosªy mu ywoty
artystów wªoskich.
Donatello: Dawid, pos¡g kondotiera Gattamelaty w Padwie
Paolo Uncello: Bitwa pod San Romano
Francesco di Giorgio Martini: Idealne miasto
Giorgione: Trzej lozofowie
Pieter Bruegel: Triumf mierci
4.1.6 Architektura
Filipo Brunelleschi - twórca uwa»any za inicjatora architektury renesansowej. Zaprojektowaª ko-

±cióª Santa Maria del Fiore, oraz San Lorenzo we Florencji.
Donato Bramante - mistrz architektury renesansowej, autor projektu Bazyliki ±w. Piotra. Zapro-
jektowaª Tempietto - pierwszy ko±cióª na planie koªa.
4.2 Notatki z lekcji
4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesan-

sem
renesans 'odrodzenie', 'rodzenie si¦ na nowo' - nazwa uniwersalna, powrót do warto±ci antycznych
renesans:
• odradzanie si¦ kultury antycznej
• odradzanie si¦ zainteresowa« czªowiekiem
• odradzanie si¦ koncepcji pi¦kna

4.2. NOTATKI Z LEKCJI 53
Znaczenie realne: wa»na epoka literacka w Europie i w Polsce, narodziªa si¦ we Wªoszech w XIV w.
i trwaªa w Polsce a» do ko«ca XVI w.. Pr¡dy umysªowe: humanizm, reformacja; antropocentryzm
ide¡ epoki.
Cezury: Luter, Druk, Odkrycie Ameryki, Konstantynopol
Polska: II poªowa XV - koniec XVI
PD: Sokóª - przeczyta¢ ({Boccaccio], nowela), ywot czªowieka poczciwego, Odprawa posªów
Greckich, wszystkie treny, lozoa Mikoªaja Reja, motyw sokoªa
antropos gr. 'czªowiek'
Do Wªoszech przybyli uczeni z Konstantynopola z ksi¦gami ( ogromny skarb - wiedza). Poznano

wiele z dotychczas nieznanych pism antycznych.
Renesans: Arystotelizm, Stoicyzm, Platonizm, Epikureizm, Hedonizm
CZOWIEK (1) - SPOECZESTWO (2) - BÓG (3)
cel egzystencji: szcz¦±cie:
• doczesne
• wieczne
metoda: harmonia
Filozoa zªotego ±rodka: pogodzenie d¡»enia do szcz¦±cia doczesnego z d¡»eniem do zbawienia;

wybiórczo lozoa kamiennej twarzy w celu zachowania równowagi wewn¦trznej
PD: wszystko o sonecie
4.2.2 Sonet jako gatunek. Obraz ukochanej i próba oddanie istoty uczu-
cia miªo±ci w sonetach do Laury Francesca Petrarchi
sonet - utwór kanoniczny (bardzo rygorystyczne zasady budowy); synteza liryki prowansalskiej i
arabskiej; powstaª na Sycylii; w Polsce gªównie francuski
Z miªo±ci¡, niezale»nie od tego czy jest odwzajemniona, zawsze ª¡czy si¦ z cierpienie, antymoniczne
uczucia (np. marzn¦ - pªon¦)
wizerunek ukochanej - ideaª pi¦kna, (prawie) boski, wyidealizowany, równie» ideaª wewn¦trzny,
tajemnicza
Obecno±¢ ukochanej powoduje sprzeczne uczucia
4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccac-

cia rozumie to poj¦cie?
PD: charakterystyka noweli jako formy literackiej, motyw sokoªa (poj¦cie zwi¡zane z kompozycj¡);
krótkie notatki biograczne dot. Petrarchi i Boccaccia (informacje o genezie dzieª); kalendarz »ycia
i twórczo±ci Mikoªaja Reja i Jana Kochanowskiego
delikatno±¢ uczu¢ - frazeologizm; nie rani¢ uczu¢ drugiego czªowieka
TODO: imiona
Federiego - wªa±ciciel sokoªa

Federiego byª zakochany w Monie Giowanie, przez co zrujnowaª si¦ wydaj¡c przyj¦cia, bale na jej
cze±¢. Jest zakochany bez wzajemno±ci. M¡» Mony nie sprzeciwia si¦, bo dam¡ serca mo»e by¢
kobiet¡ zam¦»n¡.
Osoba kochana bez wzajemno±ci nie powinna dawa¢ kochaj¡cemu nadziei, czyli przyjmowa¢ pre-
zentów, podarunków. . .
Mona idzie do Federiego po sokoªa naruszaj¡c powy»sz¡ norm¦, która jest jednak mniej wa»na od
dobra umieraj¡cego dziecka.
motyw sokoªa - niespodziewany, nagªy zwrot akcji
Wyszªa za m¡» pod naciskiem braci, aby utrzyma¢ maj¡tek, bo kobieta samotna miaªa bardzo
maªe prawa. Wybraªa m¦»a bez maj¡tku. Wybraªa czªowieka, a nie powi¦kszenie maj¡tku: Wiem
dobrze panowie bracia, »e prawd¦ powiadacie, wol¦ jednak m¦»a bez maj¡tku, a ni»eli maj¡tku
bez m¦»a. Czy pokochaª Federiego? Wyszªa za m¡» z przymusu, a nie z miªo±ci. Nie jest w noweli
ta kwestia zamkni¦ta.
4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter

±wiata przedstawionego?
Polegaª na przejaskrawieniu ±wiata nierzeczywistego.
PD: przeczyta ¢ o prekursorach polskiego renesansu
4.2.5 Bajka jako forma literacka. Prekursorzy polskiego renesansu -

analiza wybranych utworów. Najwa»niejsze kwestie zwi¡zane z
tematyk¡ utworów Klemensa Janickiego
bajka - najmniejsza parabola, moraª na ko«cu, ale s¡ wyj¡tki
motywy kruka i lisa - Ezop
Ezop - bajki zwierz¦ce i epigramatyczne
PD: bajka jako gatunek (¹ródªa antyczne i klasycystyczne)
wilcze prawa - prawo d»ungli
lew - siª¡, pycha
alegoria - tylko jedno znaczenie, kod kulturowy
Fedrus - dªu»sze, zwierz¦ce
J. La Fontaine - narracyjne, rozbudowane, dªuga
bajka - gatunek nieproduktywny (ju» si¦ nie pisze)
A.F.Modrzewski pisaª po ªacinie
Elegia O sobie samym do potomno±ci - charakter autobiograczny, brak rymów (biaªy), pisany
po ªacinie, brak regularno±ci akcentów, charakter eklektyczny - mieszana forma, uwspóªcze±niony
4.2.6 Sylwetka Mikoªaja Reja zwanego ojcem literatury polskiej. Ja-

kie znaczenie dla prezentacji tªa spoªeczno-politycznego renesansu
ma Krótka rozprawa mi¦dzy trzema osobami: Panem, Wójtem,
a Plebanem. Wzorzec szlachcica ziemianina zawarty w ywo-
cie czªowieka poczciwego ±wiadectwem prób zmiany mentalno±ci
polskiej szlachty.
Mikoªaj Rej - prawdopodobnie pisaª po Polsku, bo nie umiaª po ªacinie.
Urodzenie si¦ w rodzinie szlacheckiej nieprawdopodobnie zobowi¡zuje: przede wszystkim dobrze

gospodarowa¢ ziemi¡; równie» powinien ¢wiczy¢ si¦ w rzemio±le rycerskim. Czªowiek jest cz¡stk¡
natury i podlega tym samym prawom: ka»dy czas w »yciu ma swoje obowi¡zki i ¹ródªa przyjem-
no±ci: wiosna - mªodo±¢, lato - wiek dojrzaªy, jesie« - staro±¢, zima - ±mier¢.
ywot czªowieka poczciwego byª zamieszczony jako pierwsza cz¦±¢ Zwierciadªa:
Prawe ±lachectwo jakie by¢ ma:
(. . . ) tedy¢ jeszcze nie to prawe ±lachectwo, gdy cnotami nie b¦dzie ozdobione
Szara pycha jako szkodliwa: grzech pychy powoduje nienaturalne zachowanie
notatka na podstawie podr¦cznika Krzysztofa Mrowcewicza - Staro»ytno±¢ - o±wiecenie:
ywot (. . . ):
• praktyczne uwagi do »ycia
• 3 etapy »ycia:
od urodzenia do ±rednich lat
±rednie lata
staro±¢
• zna umiar, rozs¡dny
• wystrzega si¦ przesady
• harmonijnie wspóª»yje z natur¡
• akceptuje przemijanie
4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy

trzema osobami, Panem Wójtem, a Plebanem. . .
ywot czªowieka poczciwego bibli¡ stanu ziemia«skiego: dzieªo ma aspiracje bycia ¹ródªem wzoru
do na±ladowania; s¡ zawarte odpowiedzi na ka»de pytanie.
sybaryta - sens »ycia: picie, jedzenie
próbowaª przekona¢ szlachciców, »e patriotyzm to te» dobre gospodarowanie ziemi¡
harmonia w naturze - cykl roku
PD: przeczyta¢ teksty Reja, polecenia pod tekstem
Krótka rozprawa(. . . ):
forma - dialog - ze ±redniowiecza
przygody - losy, sprawy
4.2.8 TODO: 16 IV 2004
4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie
XII - o cnocie
XIX - o dobrej sªawie
1. Reeksja dotycz¡ca cech ±wiadcz¡cych o czªowiecze«stwie: Szkoda zwa¢ czªowiekiem, kto

bydl¦ce »yje - sybarytniczy tryb »ycia, zaspokajanie potrzeb cielesnych nie nadaj¡
warto±ci »ycia: Nie chciaª na Bóg poªo»y¢ równo z bestyjami - u»ycie rozumu i mowy to
podstawowe zadanie
2. Drugi krok ±wiadcz¡cy o ª¡czeniu istnienia z zaspokajaniem potrzeb duchowych: Przeto

chciejmy wzi¡¢ przed si¦ my±li godne siebie,my±li wa»ne na ziemi, my±li wa»ne w
niebie, warto±ci najwy»sze, ideaªy, którym czªowiek powinien podporz¡dkowa¢ »ycie, je±li
chce nada¢ im sens.
3. Cnota i dobra sªawa to podstawowe terminy literackie funkcjonuj¡ce w pie±niach

Kochanowskiego i maj¡ce etyczny charakter. Cnota - warto±¢ absolutna, bezwzgl¦dna,
warto±¢ sama w sobie. Samo je sªu»enie daje czªowiekowi rado±¢, poczucie speªnienia i
sensu egzystencji: Cnota (. . . ) sama ona nagrod¡ i pªac¡ jest sobie i krom nabytych
przypraw ±wietna w swej ozdobie.
4. Która z warto±ci zostaªa umieszczona najwy»ej w hierarchii? Patriotyzm stoi najwy»ej w

hierarchii warto±ci i jest traktowany jako forma religijno±ci: A je±li komu droga otwarta do
nieba, tym, co sªu»¡ ojczy¹nie - ±wiadectwo odnalezienia zªotego ±rodka przez
renesansowego lozofa, który nie widzi sprzeczno±ci w d¡»eniu do zbawienia, wypeªniania
powinno±ci wobec Boga, a realizowaniem zada« wynikaj¡cych z faktu bycia czªonkiem
zbiorowo±ci - narodu.
(a) Inne ±wiadectwo zªotego ±rodka ujawnia Pie±« XXV: d¡»enie do zbawienia, oraz
korzystanie z dóbr tego ±wiata
5. W jaki sposób czªowiek renesansu realizuje swoje patriotyczne powinno±ci? W dobie

humanizmu postulowano sªu»enie ojczy¹nie zgodnie z umiej¦tno±ciami, predyspozycjami:
Sªu»my poczciwej sªawie, a jako kto mo»e, niech ku po»ytku dobra wspólnego pomo»e.
Sposoby, mo»liwo±ci:
(a) kto ma inteligencj¦, wiedz¦, umiej¦tno±ci wysªowienia si¦, porozumiewania si¦, niech
szczepi mi¦dzy ludzi dobre obyczaje, stoi na stra»y praw
(b) kto ma siª¦, m¦stwo -> rycerz, wojownik, »oªnierz, sªu»enie w dobrej wierze, musz¡
by¢ ±wiadomi celu
(c) lepiej odda¢ »ycie w dobrej sªawie ni» umrze¢ w cieniu darmo, czyli w staro±ci,
chorobie
6. Reeksje zwi¡zane z interpretacj¡ pie±ni o cnocie, a dotycz¡ce doli czªowieka zasªuguj¡cego

na najwy»szy szacunek. Punkt odniesienia: portret wspóªczesnego ±wiata ukazany w
wierszu pt. Pan Cogito o cnocie Z. Herberta, Portret ko«ca wieku tego autora, a tak»e
Schyªek Wieku W. Szymborskiej: . . . generaªowie wªadzy atleci, Bóg miaª nareszcie
uwierzy¢ w czªowieka dobrego i silnego, ale dobry i silny to ci¡gle jeszcze dwóch ludzi.
Cnota ª¡czy si¦ z zazdro±ci¡ innych ludzi, ich zawi±ci. Próbuj¡ go zdyskredytowa¢,
umniejszy¢ jego warto±¢.
PD: przeczyta¢ Pie±« V, retoryka
4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g

wtórych) - mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobów
realizacji idei patriotyzmu
PD: charakterystyka mowy retorycznej jako formy wypowiedzi, styl retoryczny i umie¢ wskaza¢
wªa±ciwe temu stylowi ±rodki artystycznego wyrazu. ródªa: podr¦cznik, sªownik terminów
literackich, J. Polski A-Z teoria literatury i elementy wiedzy o kulturze
mowa retoryczna - cel, stanowisko, przewidzie¢ kontrargumenty i natychmiast je zbi¢ - apostrofy,

wykrzyknienia, eksklamacje
Kochanowski studiowaª retoryk¦ w Padwie
TODO: uzupeªni¢ analiz¦ pie±ni
Pie±« V:
• motyw podatków - forma patriotyzmu, nie rozumiana przez szlacht¦
• konieczno±¢ wynaj¦cia wojska najemnego jako puklerza, który obroniªby ciaªa Polaków
• odwet byªby gªupot¡ i byªby ±mierciono±ny
• najpierw nale»y zabezpieczy¢ granice, zapobiega¢, zamiast w ostatniej chwili w panice

bezsensownie samemu walczy¢
• wzywanie do patriotyzmu poprzez granie na dumie narodowej
• Odwoªuje si¦ do wielu uczu¢
4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o So-

bótce - pie±ni panny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡
polsk¡ sielank¦.
Jaka my±l lozoczna zawarta w Pie±ni panny XII wzbogaca o wa»ny element wiedz¦ o koncepcji
»ycia renesansowego my±liciela? A niedoro±li wnukowie,\ chyl¡c si¦ ku starszej gªowie,\wykn¡
przestawa¢ na male: nauczy¢ si¦ cieszy¢ z tego co si¦ posiada
PD: sielanka jako forma literacka
wie±ne wczasy i po»ytki - korzy±ci pªyn¡ce z mieszkania na wsi
wie± jest najlepszym miejscem do »ycia:
• harmonia z natur¡ (mit: uszlachetnia)
• obcowanie z pi¦knem natury uszlachetnia
• wolno±¢, niezale»no±¢ od innych ludzi i ich kaprysów
Szcz¦±cie:
• cieszy¢ si¦ z tego co si¦ ma
• post¦powa¢ moralnie
• sªu»y¢ warto±ciom absolutnym: cnocie i dobrej sªawie
• przede wszystkim by¢ patriot¡

4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej
1. Przygotowa¢ analiz¦ Muzy bior¡c pod uwag ¦ poznan¡ analiz¦.
2. Powtórzy¢ poznan¡ analiz¦ Pie±ni XXV i wª¡czy¢ ja do systemu pogl¡dów renesansowego

my±liciela (religijny).
3. Nauczy¢ si¦ problemowej analizy pie±ni XXI i XIX.
4. Przestudiowa¢ funkcje wszystkich poznanych opisów natury (+Rej).
5. Próby zmiany mentalno±ci Polskiej szlachty w twórczo±ci Reja i Kochanowskiego
6. Styl retoryczny i mowa retoryczna, oraz styl Rejowski
PD: Odprawa posªów Greckich
4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Pol-

sk¡ tragedi¡ humanistyczn¡; utworem dramaturgicznym ujaw-
niaj¡cym znamienne, oryginalne cechy (w stosunku do antycz-
nego kanonu); tragedi¡ parabol¡ ukazuj¡c¡ tragiczny los ka»dego
nierz¡dnego królestwa; tekstem ujawniaj¡cym tragizm Ante-
nora maj¡cy wpªyw na sposób rozumienia realizacji idei patrio-
tyzmu
Renesansowa teoria literatury wprowadziªa dwa nowe terminy:
• tragedia regularna - respektuje konieczne elementy antycznego kanonu
• tragedia nieregularna - utwór w którym przewa»aj¡ cechy oryginalne
Odprawa to dramat parabola uzmysªawiaj¡cy odbiorcom, »e ka»de pa«stwo, w którym ani

prawa wa»¡, ani sprawiedliwo±¢ ma miejsca, a wszystko zªotem kupi¢ trzeba - sko«czy jak Troja
Oryginalno±¢:
• brak Fatum - los Troi jest zawiniony
• anachronizm - elementy nie pasuj¡ce do antyku
• tragedia racji nierównorz¦dnych (patriotyzm kontra korzy±ci materialne)
• autonomiczno±¢ pie±ni
• reinterpretacyjna koncepcja Heleny: oara, skazana na cierpienia
• wiersz wolny, biaªy
• chór panien troja«skich, a nie starców (s¡ one towarzyszkami Kasandry)
• widzenie Kasandry zawiera katastrof¦, a wi¦c zagªad¦ Troji, st¡d pªynie wniosek, »e
bohaterem dramatu jest spoªecze«stwo Troji. S¡ bohaterowie wiod¡cy (Antenor,
Aleksander. . . ), ale to Troja jest bohaterem tragedii
• elementy Polskie:
stukanie lask¡
nazwy urz¦dów: starosta, rotmistrz, Agamemnon nazwany hetmanem

uwypuklona kwestia stra»nic
Czy Odprawa jest tragedi¡ regularn¡?
• temat mitologiczny
• wysoki bohater, j¦zyk i styl
• zachowany ukªad kompozycyjny (epejzodiony, stasimony)
• jest katastrofa - najwa»niejszy element fabuªy
• zderzone s¡ racje, wyst¦puje konikt tragiczny
• z koncepcj¡ Antenora ª¡czy si¦ poj¦cie tragizmu
• zachowana zasada trzech jedno±ci
Wniosek: regularna
Na czym polega tragizm Antenora?
• zrobiª wszystko co mógª, aby przekona¢ rad¦, i» Trojanie nie maj¡ racji i wojna przez nich
prowadzona jest niesprawiedliwa
Podziaª wojen na sprawiedliwe i niesprawiedliwe wprowadziª najwi¦kszy my±liciel

renesansu Erazm z Rotterdamu (co dowodzi jak wielkim byª gªupcem)
• zostaª zmuszony do tragicznego wyboru mi¦dzy równowa»nymi warto±ciami:
patriotyzm
sprawiedliwo±¢, uczciwo±¢
• wybraª patriotyzm (zostaª w Troji, wr¦cz wprowadza now¡ koncepcj¦ dziaªania

ofensywnego by zwi¦kszy¢ szans¦ wygranej), ale to czªowiek rozdarty wewn¦trznie
±wiadomy faktu, i» dla realizacji idei miªo±ci do ojczyzny sprzeniewierzyª si¦ sprawiedliwo±ci
Odprawa jest tragedi¡ racji, a wi¦c psychologiczne sylwetki bohaterów nie zostaj¡ pogª¦bione
w zwi¡zku w tym problem tragizmu bohatera musi zosta¢ odkryty przez odbiorców. Dramat
Szekspirowski przenosz¡cy problem tragizmu do wn¦trza bohatera caª¡ koncepcj¦ utworu podpo-
rz¡dkowuje jego uzewn¦trznieniu
Czy pie±« [Wy którzy pospolit¡ rzecz¡ wªadacie] mogªaby by¢ lektur¡ obowi¡zkow¡ posªów?
4.2.14 Jak¡ rol¦ peªniª stoicyzm w systemie pogl¡dów zawartych w Pie-

±niach Jana Kochanowskiego? Treny Jana z Czarnolasu: prze-
jawem kryzysu renesansowego ±wiatopogl¡du; poetyckim cyklem
inspirowanym antyczn¡ i biblijn¡ tradycj¡; dzieªem, w którym
funkcjonuj¡ toposy wywodz¡ce si¦ z Biblii i mitologii
Zenon z Kition - zdeniowaª cnot¦ moraln¡
Rozprawa ze stoicyzmem - z tzw. lozo¡ kamiennej twarzy
Skoro po zimie jest wiosna, po kryzysie (zima) jest rado±¢ (wiosna)
Stoicyzm: Je±li w chwilach radosnych b¦dziemy ukrywa¢ uczucia w sobie, to w chwilach nieszcz¦-
±liwych te» sobie z nimi poradzimy (Pie±« o cnocie)
1. Najistotniejsza cecha opisu natury - zmienno±¢, przede wszystkim cykliczno±¢
2. Zwi¡zek zjawisk wyst¦puj¡cych w przyrodzie z prawami, którym podlega ludzkie »ycie ª¡czy
si¦ z tez¡, i» czªowiek jest cz¡stk¡ natury i podlega tym samym prawom.
3. Kochanowski wyznaczyª lozoi kamiennej twarzy rol¦ tarczy chroni¡cej wewn¦trzn¡ rów-
nowag¦ czªowieka przed czynnikami od niego niezale»nymi, a mog¡cymi j¡ zburzy¢ (choroba
i ±mier¢ bliskiej osoby, kl¦ska »ywioªowa). Postawa stoickiego m¦drca caªe »ycie pracuj¡cego
nad tym, by caªkowicie w ka»dej sytuacji móc zapanowa¢ nad emocjami, reakcjami, wªasn¡
natur¡ byªa wa»nym elementem renesansowego pogl¡du.
4. Eklektyczny charakter renesansowej lozoi ujawnia si¦ w Pie±ni IX w postaci:
• poª¡czenie pogl¡dów stoickich z toposem fortuny i odwoªaniem si¦ do wiary odbiorcy,

który powinien zawierzy¢ Opatrzno±ci
Tren - »al, lament, epicedium, poezja funeralna (»aªobna, pogrzebowa)
Elementy kompozycyjne:
• cz¦±¢ pochwalna
• ujawnienie wielko±ci poniesionej straty
• »al
• pocieszenie, konsolacja
• upomnienie
ostatnie 2 elementy znajduj¡ si¦ w Trenie XIX
Na czym polega oryginalno±¢ cyklu trenów:
• dzieªem jest cykl, a nie ka»dy jeden z osobna
• przeniesienie kompozycji trenu antycznego na caªy cykl utworów
• cykl funeralnych utworów poetyckich, który stanowi pami¦tnik lozoa przypominaj¡cy trak-
tat lozoczny zawieraj¡cy rozrachunek z renesansowym ±wiatopogl¡dem
• autobiograzm cyklu
• bohaterem nie jest osoba powa»ana i zasªu»ona, ale dziecko
Wiara podmiotu lirycznego zaªamuje si¦. Kwestionuje istnienie »ycia po ±mierci.
IX - w¦drówka duchowa do góry
apostrofa do M¡dro±ci (lekko ironiczna)
PD: z Trenu X wypisa¢ cytaty o toposie za±wiatów i ka»dy podda¢ analizie ujawniaj¡cej ¹ródªa
inspiracji
Tren X - liryka zwrotu do adresata: Gdzie±kolwiek jest, je±li± jest lituj mej »aªo±ci - zwrot do
Urszuli, kryzys wiary
najwi¦ksze ¹ródªo cierpienia - brak Urszuli
pocieszenie - pojawienie si¦ córki
XIX:
tytuª sugeruje, »e tre±ci¡ b¦dzie relacja ze snu, lecz w tek±cie jest to poddane w w¡tpliwo±¢
widzenia - wizje, osoby i gªosy nie z tego ±wiata: Odprawa posªów. . . - widzenie Kasandry
liryka bezpo±rednia, po±rednia, inwokacyjna: fragment zawieraj¡cy wypowied¹ matki do Jana,

który si¦ nie odzywa, to liryka która przybiera ksztaªt dialogu udramatyzowanego
bohater wiersza - posta¢ wyst¦puj¡ca, ale nie wypowiadaj¡ca si¦: tu: Urszulka
2 podmioty liryczne: Jan, matka
Wypowied¹ matki informuje: »e przyniosªa Urszul¦ w celu ukojenia cierpienia Jana, które niszczy
jego zdrowie; »e lament Jana dotarª w za±wiaty (ogrom »alu): przyczyna pojawienia si¦ matki z
Urszul¡
ywot pozaziemski jest wa»niejszy od »ycia ziemskiego
Duch przyj¡ª ksztaªt ciaªa, by da¢ si¦ rozpozna¢ ojcu
Urszula modli si¦ za rodziców
Matka: Czy »al Jana pªynie z tego, »e Urszula nie zaznaªa rozkoszy »ycia? Argumenty: rozkosze
ziemskie zawsze ª¡cz¡ si¦ z bólem; Urszulka nic nie straciªa
ywot wieczny: brak trosk, brak bólu, pracy, chorób, staro±ci, nieszcz¦±¢ itp.
PD: fraszka
4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±miana

pt. Urszula Kochanowska
Analiza stylu: XIX - styl retoryczny (wypowied¹ Matki: elementy mowy retorycznej, podkre±la,
perswaduje wy»szo±¢ nieba nad ziemi¡)
Urszula Kochanowska:
• niebo to druga ziemia
• Bóg nie jest ¹ródªem absolutnego szcz¦±cia
• niebo jest gorsze od ziemi
• polemika z chrze±cija«sk¡ wizj¡ nieba
• prawdziwym ¹ródªem szcz¦±cia jest ziemia
• podmioty liryczne: Urszula, Bóg
• wprowadzony dialog - forma z dramatu
• liryka bezpo±rednia, po±rednia, forma dialogu
• rodzaje mów: niezale»na
• sytuacje liryczna: niebo-pustkowie
• Bóg - ojciec, dobrotliwy, »yczliwy, speªnia marzenia
• Urszula ma ziemskie pragnienia, jest ±wiadoma, »e jej pro±ba jest nie na miejscu. Urszula
my±li jak dziecko.
• iluzja domu Czarnoleskiego
• Bóg u±wiadamia Urszuli, »e szcz¦±cie teraz ma pªyn¡¢ z obcowania z Bogiem, ale ona tego
nie rozumie
• sen wieczny odp¦dzam - nie respektuje praw nieba
• jest rozczarowana, »e to Bóg, a nie jej rodzice

• reinterpretacja toposu nieba
• styl potoczny, kolokwialny
• stylizacja, archaizacja
• w Trenie XIX stanowi¡cym podsumowanie swoistego traktatu lozocznego b¦d¡cego roz-

rachunkiem ze stoicyzmem zastosowano styl retoryczny
• PD: zebra¢ wiadomo±ci na temat Mikoªaja S¦pa Sa»y«skiego, metazyka, poezja metazyczna
4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski
4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy
parafraza - przeróbka
brak rymów
styl biblijny: anafora, paralelizm skªadniowy, pytania retoryczne, styl patetyczny, sªownictwo
lozoczne, apostrofy, inwersja
paralelizm skªadniowy: powtarzanie si¦ konstrukcji skªadniowych zdania. Np. Dosyciem znaª
dotychczas uczy Twe zamknione, \ Dosyciem znaª i nazbyt oczy odwrócone
paralelizm wersetu biblijnego: werset jest zwykle caªo±ci¡ tre±ciow¡ zbudowany byª równolegle,
paralelnie, drugi czªon powtarza, uzupeªnia b¡d¹ przeciwstawia si¦ my±li z czªonu pierwszego. Pa-
ralelizm mo»e równie» polega¢ na powtarzaniu pewnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi,
rozwijaniu my±li. W wersetach 3-czªonowych trzeci stanowi zwykle zako«czenie, podsumowanie
dwóch poprzednich.
4.2.18 ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szek-

spira analizowane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadów
wypowiedzi postaci ko«cz¡cej pierwszy akt
The time is out of joint:

O cursed spite,
That even I was born
to set it right
Stanisªaw Bara«czak:
Ten czas jest ko±ci¡ wyªaman¡ w stawie - jak mo»na liczy¢, »e ja j¡ nastawi¦?
Maciej Sª¡czy«ski:
Czasie zwichni¦ty - jak ci nie zªorzeczy¢

Po có» rodziªem si¦, by ci¦ wyleczy¢?!
Józef Paszkowski:
wiat wyszedª z formy

i mnie to trzeba wraca¢ go do normy!
Jarosªaw Iwa»kiewicz:
wiat wyszedª z orbit i mnie to los srogi

Ka»e prostowa¢ jego bª¦dne drogi?
Witold Chwalewik:
Czas ze stawów wyskoczyª:

Nadzwyczaj to przykre,
em si¦ narodziª po to,
aby je zestawi¢
Roman Bronlsteatter:
Z kolein wypadª ±wiat! Fatum ponure!

Czym si¦ urodziª, by go d¹wign¡¢ w gór¦?
W. Tarnawski:
Zwichni¦ty czas, w przekl¦tym ja momencie

Rodziªem si¦, by leczy¢ to zwichni¦cie.
Hamlet po spotkaniu z duchem ojca:
• wstrz¡±ni¦ty
• wie, »e tylko on mo»e to naprawi¢
• tylko on wie, co na prawd¦ zaszªo
Zdarzenie:
• wielkie zagro»enie
• grozi ±mierci¡ duchow¡
• jedyny ±rodek naprawy jest nieetyczny
Kwestie zawarte w wypowiedzi:
• zostaª zakªócony ªad moralny
wªadc¡ jest zbrodniarz
• rozkªad ±wiata
• wiedza, któr¡ posiada zobowi¡zuje do czynnego dziaªania
• konieczno±¢ wyboru metod dziaªania
nie mo»e wybra¢ zgodnej z wªasn¡ moralno±ci¡
• ujawnia tragiczn¡ dol¦ bohatera
• czy jednostka jest w stanie ud¹wign¡¢ ci¦»ar naprawy ±wiata
motyw teatru w teatrze - w celu upewnienia si¦ czy na pewno musi zabi¢
caªy czas dorasta do wypeªnienia misji
Hamlet dokonaª zemsty, ale czy dorósª do wykonania misji nie jest rozstrzygni¦te w utworze. Zabiª
Klaudiusza, ale pomimo, »e wykonaª misj¦, spowodowaª rozkªad pa«stwa.
Rozstanie si¦ Hamleta z Ofeli¡:
• chciaª j¡ ocali¢ od losu, który jej groziª, gdyby przebywaªa z nim
• rozstaª si¦ z ni¡ najbrutalniej jak umiaª w celu, »eby mie¢ pewno±¢, »e nie wróci
• nie doceniª siªy uczucia
• post¦powanie Hamleta doprowadziªo do szale«stwa, a nast¦pnie do samobójstwa Ofeli¦
Przystanie na propozycj¦ Klaudiusza byªoby jeszcze gorsze dla jego wn¦trza, bo zdradziªby samego
siebie. W obu wypadkach (czynno±¢, bierno±¢) b¦dzie stracony zycznie i duchowo.
Zabiª ojca Ofelii. Byª to za du»y dla niej ci¦»ar.
Lady Makbet: za du»y byª ci¦»ar psychiczny zwi¡zany ze strachem przed kar¡ (a nie z poczuciem
winy i wyrzutami sumienia) -> wpadªa w obª¦d.
4.2.19 Analiza tre±ci i formy sªynnych monologów Hamleta podstaw¡ do

rozwa»a« na temat dylematów moralnych bohatera tragicznego
Fragment w tªumaczeniu Stanisªawa Bara«czaka:
By¢ albo nie by¢ - oto jest pytanie.

Kto post¦puje godniej: ten, co biernie
Stoi pod gradem zajadªych strzaª losu,
Czy ten, co stawia opór morzu nieszcz¦±¢
I w walce kªadzie im kres?
Pytanie o godno±¢:
• bierno±¢: ocala »ycie, unicestwienie duchowe
• walka: Hamlet:
nieetyczne ±rodki
unicestwienie zyczne i duchowe w imi¦ wy»szej idei
∗ tragizm
Samobójstwo nie jest tu rozwi¡zaniem:
• powstrzymuje go ludzki strach
• w wypadku Hamleta jest to bierno±¢
Cierpienie na ziemi:
• opieszaªo±¢ prawa
• byle zero upokarza cierpliw¡ warto±¢
• bezczelno±¢ wªadzy
• zniewaga
Tragizm bohatera wynika z konieczno±ci wyboru pomi¦dzy metodami dziaªania: mo»e pozosta¢
biernym, co jest sprzeczne z jego moralno±ci¡, oraz mo»e dziaªa¢, ale jedynym sposobem jest
metoda nieetyczna, co równie» niszczy wewn¦trznie bohatera, ale utrzymuje jego honor.
4.2.20 Szekspirowskie sposoby ujawniania cech i tajemnic natury ludz-

kiej
Makbet - byª uwa»any za walecznego, oddanego królowi; »¡dza zdobycia wªadzy wygrywa z jego
moralno±ci¡
Lady Makbet szanta»uje go, podjudza, kusi, popiera, »eby Makbet zabiª króla. Gra na jego
honorze i uczuciach.
Zabija, bo pragnie akceptacji »ony i wªadzy.
Problem odporno±ci psychicznej i nierozró»nialno±ci dobra i zªa. Tu byªa odporno±¢ psychiczna.
Lady Makbet wydawaªo si¦, »e ma nerwy ze stali, ale jednak nie wytrzymaªa ci¦»aru tego co
uczyniªa. Widziaªa na r¦kach plamy krwi, których nie mo»e zmy¢ i czuªa jej zapach. Makbet
wytrzymuje do ko«ca (psychicznie).
Miaª mo»liwo±¢ zachowania »ycia, ale nie honoru (miaª by¢ wytykany palcami itp.), ale t¡ mo»li-
wo±¢ odrzuciª, wybieraj¡c ±mier¢ honorow¡ w walce (pojedynek).
Ró»nice wzgl¦dem tragedii antycznej (uzupeªnienie kartki):
• tragizm przeniesiony do wn¦trza bohatera
Czarownice - prezentuj¡ Makbetowi mo»liwo±¢ przej¦cia wªadzy

4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem reeksji na temat roli

idealizmu i pragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu
PD: pragmatyzm
Fortynbras - Norweg, przejmuje tron Danii po ±mierci rodziny królewskiej
Tren: Fortynbras nie darzy szacunkiem Hamleta, drwi z niego
• liryka zwrotu do adresata
• monolog udramatyzowany
czarne sªo«ce o zªamanych promieniach: nie daje ±wiatªa, warto±ci
str¡cone gniazda: gniazdo - narodziny; str¡cone - ju» nic si¦ w nich nie narodzi
mi¦kkie pantoe: ubiór domowy - tam powinien by¢
gªowa osobno, szpada osobno...: brak harmonii
to b¦d¡ moje manewry przed obj¦ciem wªadzy: chce zastraszy¢ ludzi; demonstracja siªy
nie by¢ do »ycia: nie umie »y¢ w spoªecze«stwie
krysztaªowe poj¦cia: idealizm
glina ludzka: pragmatyzm
nawet oddycha¢ nie umiaªe±: skrajnie nieprzystosowany do »ycia
widok... na tarcz¦ zegara: ±wiadomo±¢, »e ma ograniczony czas
Fortynbras nie rozumie dlaczego ludzie czcz¡ takich jak Hamlet

Rozdziaª 5
Barok
5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie pe-
riodyzacyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna
1. Barok nie jest terminem uniwersalnym: w wi¦kszo±ci krajów oznacza epok¦, bywa bowiem
czasem u»ywany wyª¡cznie jako nazwa kierunku (styl renesansowy -> styl barokowy -> styl
klasycystyczny)
2. Etymologia:
• port. barocco 'perªa o nieregularnym ksztaªcie'
• wª. barocco 'napuszony, dziwaczny'
• w dawnej logice - nazwa bª¦du w my±leniu
Pi¦kne jest to co szokuje, pora»a, epatuje (wywoªuje silne emocje), zadziwia
Nie mówi¢: przerost formy nad tre±ci¡!
ródªa: rzeczywisto±¢ czªowieka w XVII w., wojny religijne, ±wiadomo±¢, »e jest si¦ pyªem we
wszech±wiecie, niepokój epoki
Barok jest podobny do wspóªczesno±ci.
Czªowiek »yje w l¦ku i ±wiadomo±¢ niewiedzy. Spostrzega rzeczywisto±¢ jako chaos. Potrzebuje
silnych wra»e«, pozwalaj¡cych odreagowa¢.
PD: konceptyzm, marinizm, gongoryzm, poezja metazyczna, sarmatyzm
Nurty w literaturze polskiej:
• nurt poezji metazycznej
• nurt literatury dworskiej = poezja marynistyczna = poezja ±wiatowej rozkoszy
• nurt literatury sarmackiej = ziemia«skiej = szlacheckiej: Wacªaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek
5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztyna

wprowadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzy-
stywanych przez twórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu
Do trupa:
• Zadanie: problem m¡k, ogrom cierpie« nieszcz¦±liwie zakochanego
67
68 ROZDZIA 5. BAROK
• Koncept: porównanie do trupa; barokowy paradoks (jest w gorszej sytuacji od trupa).
• Wybraª najtrudniejsz¡ form¦: sonet
• paradoks, antyteza, oksymoron
- kochanek
~~~ trup
~~~ paradoks ~~~
~~~ antyteza ~~~

~~~ antyteza ~~~
~~~ antyteza
~~~~~~
~~~~~~
\

/ paradoks
~~~

Bierze pod uwag¦ ró»ne wzgl¦dy: stan skupienia, temperatur¦, ±wiatªo, sytuacj¦, siªy »ywotne...
Niestatek II:
• Zadanie: jak uczucia wpªywaj¡ na postrzeganie bliskiej osoby; niestaªo±¢ m¦skich uczu¢
• Koncept: pokaza¢ t¡ sam¡ kobiet¦ widzian¡ oczami tego samego m¦»czyzny raz podczas
zgody, a raz po zwadzie
zgoda zwada
oczy ogie« popióª

czoªo zwierciadªo maglownia
wªos zªoto paj¦czyna
•
z¡b perªa szkapia ko±¢
skóra zsiadªe mleko blejwas blady
usta koral czelu±¢
policzki purpura tr¡d
• hiperbolizacja, kontrast; wiersz jest ±rodkowo symetryczny ;)
PD: lozoe, Naborowski
5.0.3 Koncept bohaterem barokowej poezji. Analiza tre±ci i formy wy-

branych wierszy J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. Tªo lozo-
czne epoki - jego zwi¡zek z koncepcj¡ pi¦kna, ±wiata przedsta-
wionego, rodzajem wykorzystywanych ±rodków stylistycznych.
W przemówieniach publicznych te» musiaª by¢ koncept
O±wiecenie obarczaªo sarmatyzm o zª¡ sytuacj¦ w pa«stwie. Monitor przeprowadziª kampani¦

antysarmack¡, co spowodowaªo pogard¦ dla polsko±ci, z czego szybko si¦ ockni¦to (ale za pó¹no).
Bez sarmatyzmu by nas nie byªo (pomógª przetrwa¢ ±wiadomo±ci narodowej w czasie niewoli).
Niestatek:
69
• Zadanie: przedstawi¢ niemo»liwo±¢ osi¡gni¦cia stateczno±ci kobiet
• Koncept: wyliczenie abstrakcyjnych zdarze«, które s¡ bardziej prawdopodobne ni» statecz-

no±¢ kobiet. W nale wiersza - paradoks barokowy. hiperbolizacja
O swej pannie:
• Zadanie: niezwykªo±¢ urody swojej panny, poprzez ukazanie bieli karnacji szyi i twarzy
• Koncept: przedstawienie rzeczy z natury biaªych i poprzez gradacj¦ pokaza¢, »e bielsza jest
twarz ukochanej. Anafora, porównanie, hiperbola...
Do panny:
• Zadanie: niewzruszono±¢ serca kobiety
• Koncept: przedstawienie rzeczy, które powszechnie uchodz¡ za twarde (z natury, lub po

jakich± zabiegach) i przez gradacj¦ twardsze serce panny
Do Hanny:
• Zadanie: nieczuªo±¢ Hanny
• Koncept: Najpierw palec, potem serce
5.0.4 Sposoby funkcjonowania motywu vanitas w poezji doby baroku

mi¦dzy innymi D. Naborowskiego
Krótko±¢ »ywota:
• Zadanie: przedstawienie krótko±ci »ycia w poª¡czeniu z motywem marno±ci
• Koncept: zatarcie ró»nic mi¦dzy przeszªo±ci¡, tera¹niejszo±ci¡ i przyszªo±ci¡; nieuchwytno±¢

chwili; wyliczenie: rzeczy krótkotrwaªe, ulotne, zmienne; hiperbola
• Vanitas: »ycie jest krótkie i trzeba si¦ spieszy¢ z realizacj¡ warto±ci duchowych
Marno±¢:
• Zadanie: daje recept¦ na »ycie, które trwa tak krótko
• poeta byª reprezentantem poezji dworskiej, ale uprawiaª te» liryk¦ metazyczn¡
• w utworze ujawniaj¡ si¦ ispiracje lozo¡ antyczn¡ zwi¡zan¡ z epikureizmem i stoicyzmem
• postulowany przez podmiot liryczny umiar wywodzi si¦ z systemu pogl¡dów Zenona z Kition
5.0.5 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych wierszy D. Naborow-

skiego. Przygotowanie do pisania wªasnego stylizowanego tekstu
PD: Wacªaw Potocki, sarmatyzm
Charakterystyka stylem Jana Chryzostoma Paska
Jak przygotowa¢ si¦ do pracy?
• Pie±« V Monachomachii - kodeks satyryka

70 ROZDZIA 5. BAROK
• pami¦tniki
• notatki na temat wszystkich rodzajów stylizacji
• notatka na temat stylu barokowego w prozie
• makaronizowanie - wtr¡canie obcych zwrotów - tu z ªaciny
• ¹ródªo makaronizmów - sªownik wyrazów obcych
5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utwo-

rów autora Wojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« o
blaskach i cieniach sarmatyzmu
Wojna Chocimska - wzór, napisana 50 lat po potrzebie chocimskiej
PD: biograa Wacªawa Potockiego, tytuªy tomów wierszy, tytuª eposu; przeczyta¢ utwory z podr¦cz-
nika, oraz wykona¢ ustnie ¢wiczenia pod nimi; notatka o Wojnie Chocimskiej: geneza, kompozycja,
zaªo»enia ideowe
szlachectwo zobowi¡zuje: ª¡czy si¦ z odpowiedzialno±ci¡
prywata - przedkªadanie warto±ci wªasnych nad spoªeczne; wykorzystywanie swojej pozycji do

wªasnych celów
dzi¦ki sarmatyzmowi przetrwali±my jako naród lata niewoli
kultura zostaªa zapisana w Panu Tadeuszu:
• jedzenie, picie
• architektura
• zachowania
• strój
• ...
kultura sarmacka (szlachecka) jest kultur¡ polsk¡
5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Jana

z Czarnolasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cych
braku patriotyzmu
Jeden z czterech rodzajów tematów maturalnych: wiersz Potockiego wydrukowany pod tematem,
natomiast tre±¢ Pie±ni o spustoszeniu Podola przez Tatarów nale»y pami¦ta¢, a tak»e zna¢ sprawy
zwi¡zane z jej form¡
Czuj! ...
• podmiot liryczny - patriota - stary pies ªa«cuchowy
• zadanie - przedstawi¢ sytuacj¦ panuj¡c¡ w Polsce
• koncept - porównanie kraju do okradanego gospodarstwa (alegoria)
• koncepcja wroga - wróg wewn¦trzny - najgorszy z wrogów
urz¦dnicy okradaj¡ spoªecze«stwo

prywata
71
za psa urz¦dy, za psa najwy»sze honory - brak szacunku dla pozycji; dewaluowanie
urz¦dów
PD; konspekt wypracowania dotycz¡cego Pie±ni V i Czuj! Stary pies szczeka

Wst¦p:
• ró»ne epoki utworów
ró»ne tªa
• ró»nice w formie zwi¡zane z ró»nymi koncepcjami pi¦kna epok
Rozwini¦cie:
• przedstawienie utworów
• forma utworów
Pie±¢ V - styl retoryczny

Czuj! Stary pies szczeka - barokowe ±rodki artystyczne: koncept
• zaªo»enia ideowe, cele tekstów
• ¹ródªa nieszcz¦±cia, forma zªa
• sposoby naprawy sytuacji
5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy

parenetyczne)
PD: Jan Chryzostom Pasek: stylizacja j¦zykowa, Pami¦tniki (fragmenty)

w Panu Tadeuszu s¡ przedstawione równie» cienie sarmatyzmu
Powrót posªa - Sarmata o±wiecony, ale nowoczesny, chce reform
sarmatyzm - ideologia stanowa, nurt w kulturze, obyczajowo±¢
wzór ideowy - Karol Chodkiewicz
utwór parenetyczny - narrator liczy na to, »e sytuacj¦ w Polsce da si¦ naprawi¢
Mowa Chodkiewicza:
• Sarmatyzm ma te» pozytywne aspekty: mo»e by¢ ¹ródªem olbrzymiego patriotyzmu
• mówi, »e nie jest wspaniaªym mówc¡
• To nie megalomania sarmacka, on zagrzewa wojsko do walki: maj¡ broni¢ ojczyzny, rodziny,
kraju, kobiet, dzieci, króla, sprawiedliwo±ci, chrze±cija«stwa, Matki Polski, poddanych, go-
spodarstw (kultura materialna)
• styl retoryczny
• gradacja argumentów: warto±ci wy»sze -> kobiety, rodziny -> maj¡tki
Zbytki polskie:
• jak b¦d¡ kolczyki w uszach m¦»czyzn -> apokalipsa
• liryka patriotyczna
• zadanie: ujawnienie pró»no±ci, pychy szlachty poprzez manifestowanie bogactwa
• koncept: wyliczenie wydatków szlachty (zewn¦trzne znamiona bogactwa) (ilo±¢ wylicze«)> >
tragiczny stan ojczyzny
kontrast, paradoks
72 ROZDZIA 5. BAROK
5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdze-

nie testu dotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charaktery-
styka ró»nych rodzajów stylizacji j¦zykowej
PD: pisemnie biograa Jana Chryzostoma Paska; geneza i kompozycja Pami¦tników, barokowe
pi±miennictwo - gatunki, charakterystyka zjawiska
PD: przygotowanie do prezentacji kultury o±wiecenia:
• etymologiczne i realne znaczenia nazwy epoki, periodyzacja na zachodzie i w Polsce
• w punktach zaªo»enia trzech kierunków lozocznych (racjonalizm, empiryzm, sensualizm) i

trzech kierunków literackich (klasycyzm, sentymentalizm, rokoko)
• referaty, prezentacje: Collegium Nobilium i zaªo»yciel Stanisªaw Konarski; Teatr Narodowy;

czasopi±miennictwo: Monitor, Zabawy Przyjemne i Po»yteczne; obiady czwartkowe - in-
stytucja salonu; szkoªa rycerska; reforma o±wiaty przeprowadzona przez KEN
• ¹ródªa, materiaªy: Mieczysªaw Klimowicz O±wiecenie
• kalendarz »ycia i twórczo±ci Ignacego Krasickiego
5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena

postaw i pogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska
pi±miennictwo: utwory amatorskie (bez zamiaru drukowania, dla potrzeb wªasnych)
walory artystyczne Pami¦tników pozwalaj¡ je traktowa¢ jako literatur¦
Pasek:
• wybór towarzyszki »ycia zale»ny od maj¦tno±ci i formy maj¡tku
• zabobonny
przeczy religijno±ci katolickiej
• naiwny
• nieodpowiedzialny
• Dania:
megalomania
5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dia-

lektyzacja, stylizacja ±rodowiskowa
gwara ±rodowiskowa - brak odr¦bnych gramatyk, tylko odr¦bna leksyka (sªownictwo, zwroty)
dialektyzacja, archaizacja - równie» wªasne gramatyki
stylizacja:
• niezrozumiaªe -> za du»o
• brak iluzji -> za maªo

73
tªumaczenie archaizmów: virtus (ªac. 'cnota, m¦stwo')
okres staropolski: ±redniowiecze, renesans, barok, o±wiecenie
PD: problematyka i formy publicystyki doby staropolskiej; przeczyta¢ z podr¦cznika o dzieªach Piotra
Skargi, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisªawa Staszica i Hugona Koª¡taja; krótkie notatki
biograczne, tytuªy dzieª; informacje o inspiracjach lozocznych; najwa»niejsze wydarzenie w
»yciu twórcy; w formie punktów zapisa¢ pogl¡dy, a tak»e cechy wªa±ciwe kompozycji wybranych
tekstów; denicja terminu publicystyka + formy
74 ROZDZIA 5. BAROK
Rozdziaª 6
O±wiecenie
6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne
PD: publicystyka staropolska: biogramy, dorobek, kompozycja, postulaty zawarte w programie re-
form; ró»nice w pogl¡dach Staszica i Koª¡taja: ustrój, sprawa mieszczan, sprawa chªopska, liczeb-
no±¢ staªej armii
O±wiecenie - niem. 'naturalne ±wiatªo rozumu', nazwa uniwersalna
wiek rozumu, wiek lozoi, wiek o±wiecenia
podstawy powstaªy w Anglii, a we Francji najpeªniej wprowadzone w »ycie
Cezury (+kartka):
• pocz¡tek
zaªo»enie Collegium Nobilium (1740)
• rozkwit:
panowanie Stanisªawa Poniatowskiego (elekcja - III rozbiór)
Okres prekursorski:
• Collegium Nobilium
• biblioteka Zaªuskich (pierwsza biblioteka publiczna)
• Stanisªaw Leszczy«ski: Gªos wolny, wolno±¢ ubezpieczaj¡cy
Okres Stanisªawowski:
• KEN
• obiady czwartkowe
• szkoªa rycerska
• teatr narodowy
• czasopi±miennictwo
Okres epigo«ski:
75
76 ROZDZIA 6. OWIECENIE
• Towarzystwo Przyjacióª Nauk - 1800 - miaªo zachowa¢ dorobek naukowy i kulturalny pod
zaborami
Sensualizm jest odmian¡ empiryzmu
Klasycyzm jest oparty na racjonalizmie
klasycyzm (jako zjawisko) - czerpanie wzorców z antyku
• koncepcja pi¦kna
• formy: epos, tragedia, pie±«, oda, hymn, tren, bajka, epigramaty
• lozoe
• w o±wieceniu dodano now¡ zasad¦: prawdopodobie«stwa (zdrowego rozs¡dku): zgodno±¢ z

logicznym my±leniem
Klasycyzm: kierunek w literaturze o±wieceniowej; zwi¡zek z polityk¡; funkcja: uczy¢, bawi¢
• nowy gatunek: powie±¢
wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny - hymn szkoªy rycerskiej
sentymentalizm - zacz¡ª piel¦gnowa¢ sarmatyzm
rokoko - cel: rozrywka; cecha: wytworny; motyw muszli (w sztukach plastycznych)
Racjonalizm:
• prekursor: Rene Gecart (Kartezjusz): Rozprawa o metodzie - Cogito ergo sum
• Kant
• John Locke
• Pascal: My±l¡ca trzcina
Empiryzm:
• Bacon
• Locke
• Hume
racjonalizm - opiera si¦ na rozumie, jest to narz¦dzie poznania ±wiata, a kwestii metazycznych
nie da si¦ zgª¦bi¢, wi¦c nie ma sensu próbowa¢
deizm - odrzucanie wiedzy religijnej, zorganizowanej religii (kult, obrz¡dki); Bóg nie ingeruje w
bieg »ycia
empiryzm - wszelka wiedza ma ¹ródªo w do±wiadczeniu; czªowieka ksztaªtuj¡: wychowanie i do-

±wiadczenia; maksymalizm poznawczy: czªowiek dotrze do tajemnicy istnienia; czªowiek z natury
jest dobry, a zªo wynika z niewiedzy (wystarczy u±wiadomi¢, aby go nie czyni¢)
sensualizm - wyª¡cznie doznania zmysªowe; caªa nasza wiedza wynika z tego ¹ródªa; ortodoksyjny
empiryzm
77
6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego
Temat 1:
• Sonet:
forma, gatunek, ±rodki stylistyczne

kompozycja zwi¡zana z sonetem (jako gatunek)
antynomiczno±¢ uczucia
dlaczego takie ±rodki?
du»a ró»nica okresów
inwokacyjno±¢
• Liryk:
nieprzemijalno±¢ uczu¢ (zadanie)

koncept: kontrast; w 9 wersach rozpoczynaj¡cych si¦ anaforycznie wymieniª 18 zjawisk
dotycz¡cych sposobów mierzenia czasu, rodzajów emocji..., wers 10 podsumowuje, a
ostatnie 2 przeciwstawiaj¡ nieprzemijalno±¢ miªo±ci do przemijalno±ci zjawisk -> baro-
kowy paradoks
Temat 2:
• utwory:
Odprawa posªów Greckich

Zbytki Polskie
Pie±« V (O spustoszeniu Podola przez Tatarów)
• wszystkie ±rodki artystyczne
• kwestia wiary
• co broni »oªnierz: te» caªej wspólnoty chrze±cija«skiej
6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji

lozocznych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce
PD: lektura: Kubu± fatalista, wi¦toszek; po omówieniu satyr i fragmentów Monachomachii:

wybra¢ 10 bajek (min. 2 La Fontaine'a), wynotowa¢ tytuªy i dopasowa¢ polskie przysªowia, odda-
j¡ce istot¦ lozoczn¡ przesªa« konkretnych tekstów; szczegóªowe informacje na temat bajki jako
gatunku
Czasopi±miennictwo:
• czwarta wªadza
• ró»ne pisma: ogólno-informacyjne, informacyjno-polityczne, polityczno-spoªeczne, naukowe,

moralne
• pierwsze pismo: Merkuliusz
• rozwój w latach 30 XVII w.
• gazeta pijarska: Nowiny Polskie pó¹niej Kurier Polski

• Sakso«czyk Mitzler: pierwsza gazeta uczona
prezentowaªa programy reform, dzieªa twórców o±wieceniowych
• nowe gatunki (prasowe): esej, felieton, artykuª, reporta»
• 1763: druczki uliczne Maªy Monitor kierowany do ±redniej szlachty: krytyka sarmacko±ci
• po elekcji Stanisªawa Poniatowskiego
Monitor (2 tygodnik, pó¹niej tygodnik)
∗ wychowuje, propaguje nowy model obywatela o±wieceniowego
∗ tolerancja religijna
∗ szlachcic nowoczesny
∗ nowe doktryny ekonomiczne: merkantylizm
∗ chªopi: zjokratyzm <- polepszanie bytu
∗ straciª znaczenie w czasach konfederacji barskiej i radomskiej
Zabawy Przyjemne i Po»yteczne
∗ redaktorzy:
· Jan Alberttandi
· Adam Naruszewicz
∗ pismo obiadów czwartkowych
∗ zawiera dzieªa o±wieceniowych twórców
∗ skierowany do elity intelektualno-towarzyskiej
Gazeta Warszawska
∗ najpierw program dworski
∗ po rewolucji francuskiej zmieniª orientacj¦
Ku¹nia Koªª¡tajowska
∗ Pami¦tnik Polityczny
targowica -> represjonowanie pism
Szkolnictwo:
• przed o±wieceniem
zakon jezuitów prowadziª szkoªy

nauka w ªacinie
metoda: scholastyka
upo±ledzone nauki ±cisªe
• w o±wieceniu
Stanisªaw Konarski (zakon pijarów)
∗ wykªadaª retoryk¦ w Warszawie
∗ napisaª Prawa polskie
· broniª suwerenno±ci Polski
· atakowaª magnateri¦
∗ zaªo»yciel Collegium Nobilium

79
· szkoªa dla synów magnackich i bogatej szlachty (elitarna)
· 5 klas w 8 lat
· nowo»ytne j¦zyki
· prawo, historia, geograa
· lozoa, matematyka - przedmioty bazowe
· powstaª w nim teatr
· kursy dla absolwentów
· 1741: Gramatyka ªaci«ska - wywieraªa wpªyw na polszczyzn¦
· nowoczesny budynek
∗ podkre±laª znaczenie religii w wychowaniu
rozwój KEN
Teatr Narodowy:
• pierwsza scena publiczna ze staªym zespoªem aktorskim
• Franciszek Bochomolec - twórca
przeciwstawiª starego szlachcica z nowym
• przeniesiony do budynku przy paªacu Krasickich
• budynek dzielony z zagranicznymi aktorami
kontakt z innymi stylami, kulturami
• Wojciech Bogusªawski
3 kadencje kierowania teatrem

Szlachcic mieszczaninem
Cud mniemany, czyli krakowiacy i górale
dyrektor + aktor + autor
• 2-ga scena Teatru narodowego: Teatr Rozmaito±ci
• gmach przy placu teatralnym
• ingerencje carskiej cenzury
Salon literacki i obiady czwartkowe:
• salon: towarzystwo spotykaj¡ce si¦ w celu rozmowy o literaturze i nauce
• salony powstaªy we Francji
• obiady czwartkowe do 1787
prowadzone przez króla

najwi¦ksi twórcy (pisarze, malarze...)
• potem powstawaªy kolejne salony, ale ju» nie tak ±wietne jak obiady czwartkowe
Komisja Edukacji Narodowej i jej reformy:

• przej¦cie maj¡tków jezuitów
• Towarzystwo do ksi¡g elementarnych
pierwszy elementarz (3 cz¦±ci: nauka pisania, czytania; rachunek; obyczaje) - wykorzy-

stywany w szkoªach paraalnych
nowoczesne podr¦czniki (26 wydanych): bardzo wysoki poziom merytoryczny
• reformy szkolnictwa i uniwersytetów
3-stopniowy podziaª o±wiaty:
∗ szkoªy paraalne: dla dzieci rzemie±lników i chªopów
∗ szkoªy powiatowe i wojewódzkie: dla dzieci szlacheckich
∗ uniwersytety: Krakowski (Jagiello«ski), Wile«ski
seminarium dla nauczycieli (4 lata)
∗ wyksztaªcono ponad 100 nauczycieli
kontynuacja -> Towarzystwo Przyjacióª Nauk
Szkoªa rycerska:
• Pacta conventa wymagaªy stworzenia szkoªy wojskowej
• szkoªa:
zwierzchnik: król
∗ dobór kadry, stypendia...
komendant
dyrektor naukowy
kadeci podzieleni na 4 brygady (3 nansowane przez króla, czwarta przez sªuchaczy)
mieszczanie te» mogli uczy¢ si¦
ksztaªcenie ogólne i wojskowe
system kar i nagród
7 klas (od 7 do 1)
zaczyna si¦ w wieku 7-12 lat
przedmioty:
∗ j¦zyki nowo»ytne
∗ historia
∗ administracja
∗ dowodzenie
∗ szermierka
∗ taniec
∗ zachowanie si¦ przy stole
∗ in»ynieria wojskowa
∗ taktyka
∗ artyleria
miaªa tworzy¢ elity

oddziaªy w ró»nych miejscach kraju
81
6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem do

rozwa»a« dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i na-
le»¡cych do sentymentalizmu
satyra - wprowadza motyw krzywego zwierciadªa, ale nie zawiera metod naprawy; dominuje w
piosenkach, kabaretach itp.
Do Króla:
• bardzo inteligentna
• persya» - utwór literacki ironiczny i »artobliwie kpi¡cy, zawieraj¡cy przytyki, przymówki

ukryte w komplementach, lub odwrotnie - komplementy ukryte w przymówkach
• ironie
• adresowana do szlachty
• podmiot udaje szlachcica Sarmat¦ ( w negatywnym znaczeniu)
• przemycony argument wªa±ciwy: uczy¢ si¦, czy bi¢
PD: gatunki uprawiane w o±wieceniu: satyra (gatunek + sposób przedstawiania), poemat heroiko-
miczny, powie±¢, gatunki publicystyczne; persyarz, sielanka
klasycyzm:
• funkcja dydaktyczna
• patriotyzm
• temat aktualny (jak nie, jest autor jest pseudo klasykiem)
Laura i Filon:
• sentymentalizm
• przedmiot zainteresowania - prze»ycia wewn¦trzne, uczucia, doznania
• ªono natury: wieniec, maliny
• czas: noc
• odpowiedni nastrój
• gor¡ce uczucia: miªo±¢, zazdro±¢
• reakcje emocjonalne
• mo»na co± lepiej oceni¢ jak si¦ to straci
• konwencja ('ustalenia, umowa')
sielanka konwencjonalna
∗ natura
∗ szcz¦±liwy koniec
∗ zakochani jako pasterze
∗ odwoªuj¡ si¦ do Sonetów do Laury Petrarchi
∗ rekwizyty: kwiaty
∗ miejsce spotkania
PD: publicystyka; przed interpretacj¡ wybranych satyr I. Krasickiego zastanowi¢ si¦ nad zwi¡z-
kami utworu Do króla z dokonaniami poprzedniej epoki, a tak»e rozwa»y¢ czy jednym ze ¹ródeª
inspiracji mógª by¢ dialog sokratejski
Dialog sokratejski - udaj¡c, »e si¦ zgadza zaprzecza¢, sprowadza¢ do absurdu; ironia
Nie dopuszczono w klasycyzmie sprzecznych kategorii estetycznych w jednym dziele (harmonia

epoki), w romantyzmie byªo odwrotnie bo ideologia epoki byªa oparta na antynomiach
Forma dzieªa odzwierciedla lozo¦
mimetyzm - kategoria estetyki antycznej polegaj¡ca na na±ladowaniu [rzeczywisto±ci]
Wszystko poddane racjom rozumu.
Charakterystyka klasycyzmu francuskiego, sposoby funkcjonowania komizmu w wi¦toszku Mo-

liera
Zako«czenie jest wbrew zasadom zdrowego rozs¡dku.
6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ doby

staropolskiej
Andrzej Frycz Modrzewski:
• ......................... - ulotki rozrzucane podczas sejmów; chciaª zrówna¢ prawo karne dla
obywateli
• wpªywy Erazma z Rotterdamu
• zrobi¢ wszystko, »eby konikty rozwi¡zywa¢ dyplomatycznie, a nie zbrojnie
• kwestionowaª nieomylno±¢ papie»a, uznawaª wy»szo±¢ soboru nad papie»em, przeciwstawiaª

si¦ podatkom dla ko±cioªa
Piotr Skarga:
• rektor uniwersytetu Wile«skiego
• teolog, pisarz, kaznodzieja
• zaanga»owany w polityk¦
zwolennik silnej wªadzy królewskiej
• byª jezuit¡
• kontrreformacja
• o±wiecenie: laicyzacja o±wiaty (ze±wiecczenie)
• dzieªa: Kazania sejmowe, Kazania na niedziele i ±wi¦ta...
• Rola toposów w kaznodziejskiej prozie Piotra Skargi
topos matki
topos ton¡cego statku
topos »eglugi
archetyp syna marnotrawnego
83
6.0.6 Projekt naprawy Rzeczpospolitej w publicystyce Stanisªawa Sta-

szica i Hugona Koª¡taja
omnibus o±wieceniowy - umie¢ wszystko (Staszic)
Staszic - lozofem ±wi¦tym nie byª
Koª¡taj: Listy anonima: wyodr¦bnione Listy prze±wietnej deputacji
Ustrój (obaj): monarchia parlamentarna (konstytucyjna), dziedziczno±¢ tronu, zniesienie veto
Staszic ª¡czyª wªadz¦ ustawodawcz¡ i wykonawcz¡
Armia (staªa):
• Staszic -> 80 ty±
• Koª¡taj -> 60 ty±
• uchwalono 100 ty±, ale udaªo si¦ uzbroi¢ tylko 40 ty±
Szybka zmiana mentalno±ci: du»o czynników typu: teatry, salony, odpowiednia o±wiata
Staszic ufundowaª paªac Staszica, pomnik Kopernika i wiele innych (miaª dar robienia pieni¦dzy)
6.0.7 wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny
Wyst¦puje wiele rodzajów komizmu:
• sªowny
• sytuacyjny
• postaci
wi¦toszek pojawia si¦ w III akcie, aby najpierw przedstawi¢ stosunek innych do niego
Umie manipulowa¢ lud¹mi -> gro¹ny; ma (ogromn¡) wiedz¦ o psychice ludzkiej. Potra dosta¢
si¦ do grupy ludzi i zniszczy¢ j¡ od wewn¡trz.
Nie mo»na polega¢ tylko na autorytetach - trzeba te» troch¦ samemu my±le¢
6.0.8 Przygotowanie do pracy klasowej - testu sprawdzaj¡cego stopie«

zrozumienia tekstu
Rady dotycz¡ce realizacji pierwszego maturalnego zadania
• nale»y m¡drze gospodarowa¢ czasem:
test 20p -> 50min

wypracowanie 50p -> 120min
• odpowiada¢ na wszystkie pytania, nie zostawia¢ wolnych miejsc - nie ma punktów ujemnych
• bardzo dokªadnie czyta¢ polecenia i za ka»dym razem wraca¢ do wskazanego akapitu
• warto formuªuj¡c odpowied¹ wykorzysta¢ elementy pytania - wtedy uniknie si¦ cz¦stego
bª¦du, a mianowicie rozmijania si¦ z istot¡ polecenia
• nie ba¢ si¦ rozbudowanych polece«, zwykle s¡ naprawd¦ ªatwe

6.0.9 Interpretacja tre±ci i analiza formy wiersza Wisªawy Szymbor-

skiej pt. "Mo»e to wszystko" - czy jeste±my panami swojego losu,
±wiadomymi sensu istnienia - w jaki sposób wykorzystany jest
w wierszu, przeniesiony na grunt naukowego laboratorium, to-
pos ±wiata-teatru - czy wiersz Wisªawy Szymborskiej pomaga w
udzieleniu odpowiedzi na pytanie "jak »y¢?"*
*pytanie pochodz¡ce ze sªynnego wiersza poetki pt. "Schyªek wieku"
retorta to szklane laboratoryjne naczynie
koncept wiersza: caªy Wszech±wiat znajduje si¦ w laboratorium. Jeste±my poddawani procesowi
poznawczemu, którego nie mo»emy zrozumie¢. Wg. p. Macias musi ten proces by¢ nadnatu-
ralny i metazyczny, wg. mnie mo»e by¢ logiczny, ale nas po prostu przerasta dokumentnie, jak
zyka kwantowa przerasta myszoskoczki. Wg. Macias wszystko czego my nie mo»emy poj¡¢ jest
nadnaturalne (nie ma jak prze±wiadczenie, »e czªowiek to korona stworzenia.)
Trzecia zwrotka wiersza to odrzucenie hipotezy przyj¦tej na pocz¡tku i przyj¦cie drugiej.
"zgodnie z planem" - zgodnie z (Macias: "mo»na to tak nazwa¢") Boskim planem. [nie ma w tym
wierszu »adnego Boga, ale w naszej interpretacji jest wsz¦dzie]
romantyczny prowidencjonalizm - teoria historiozoczna [def." zwi¡zana z lozo¡ historii"]wg.

której Bóg interweniuje jak ludzko±¢ doprowadzi si¦ na kraniec zagªady, a tak poza tym to po-
zwala ludziom psu¢ co chc¡. pozytywistyczna idea solidaryzmu spoªecznego - wspóªpraca grup
spoªecznych motorem post¦pu, precz z rewolucj¡, niech »yje ewolucja.
Czwarta zwrotka wiersza opisuje historyczny punkt widzenia (istotne s¡ tylko zdarzenia widoczne
w makroskali). Kwestia wielkich wydarze« historycznych - w¦drówek ludów i lotów kosmicznych
- podmiot liryczny traktuje z ironi¡ i dystansem (ulubione ±rodki artystyczne poetki). W skali
prawdziwie makro to zaledwie lekkie wyskoki ponad grudk¦ bªota.
Pi¡ta zwrotka - kolejna zmiana hipotez, tym razem przedstawienie pogl¡dów najbli»szych pogl¡-
dom podmiotu lirycznego. w pi¡tej zwrotce ponownie uwielbiany przez Szymborsk¡ paradoks -
"gustuj¡ tam wyª¡cznie w epizodach" [wydarzeniach niemaj¡cych wpªywu na przebieg akcji] ta
hipoteza (istotne s¡ w »yciu epizodu dotycz¡ce emocji) jest umieszczona na ko«cu by j¡ uwypu-
kli¢, podkre±li¢ jej blisko±¢ do pogl¡dów podmiotu lirycznego i wzmocni¢ jej oddziaªywanie na
czytelnika. Wniosek z wiersza: w »yciu najwa»niejsze s¡ prze»ycia, uczucia, emocje.
Wniosek z lekcji: p. Macias bardzo nie lubiªa przedszkola i podstawówki, ale potem jej przeszªo
tak skrajnie w drug¡ stron¦. A oprócz tego to czyta ona Polityk¦, a nie Wprost.
PD:
• powiastka lozoczna jako gatunek(wraz z utopiami i anty-utopiami),
• "Kandyd",
• "Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki" (zwªaszcza cz¦±¢ druga, pobyt na utopijnej wyspie

Nipu),
• "Kubu± Fatalista i jego pan" -o±wieceniowe satyry - ±wiat ukazywany w krzywym zwierciadle.
• Krasicki: "Do króla","ona modna","Pija«stwo","Palinodia","wiat zepsuty"
• Adam Naruszewicz "Chudy literat"
• poemat heroikomiczny jako forma literacka
Lektury:
• fragmenty "Fausta" Goethego

85
• "Cierpienia mªodego Wertera" Goethego [to dopiero s¡ cierpienia... dla czytelnika... 200
stron równo i dokªadnie o tym »e podmiot artystyczny CIERPI i o niczym wi¦cej. Ble. To
ja ju» wole polityk¦.]
• Giaur" Lorda Byrona [pozytywnie genialne, znaczy w oryginale, bo za Mickiewicza to ja nie

r¦cz¦.]
• Ballady Goethego, na przykªad "R¦kawiczka" czy "Erlkoenig" [równie», ale tym razem to
Szymborska niezbyt pi¦knie przetªumaczyªa. No, mo»e i nie tak ¹le, ale i tak, to nie to samo]
• "Konrad Wallenrod" Mickiewicza
• "Kordian" Sªowackiego [Didaskalia: "Z nieba spada 10 000 szatanów." Jak to sobie Sªowacki
wyobra»aª na scenie, tego ja nie wiem...]
• "Dziady" drezde«skie, cz. II, III, IV i Ust¦p.
• Ballady Mickiewicza
• liryki roza«skie
• liryki Sªowackiego [A "Beniowskiego" nie czytamy, chlip]
• "Nie-Boska Komedia"
• liryki Norwida
• "Pan Tadeusz"
• "Latarnik" Sienkiewicza
Lektury pozytywistyczne:
• "Nad Niemnem" [Ju» nie mog¦ si¦ doczeka¢ dªugich nudnych godzin przebijania si¦ przez to]
• "Lalka"
• "Potop"
Literatura powszechna
• "Zbrodnie i kara" Dostojewski
Opowiadania:
• Eliza Orzeszkowa "Gloria victis"
• Prus "Omyªka"
• Konopnicka "Mendel Gda«ski"
• Prus "Kamizelka"
6.0.10 "Utopia" Wisªawy Szymborskiej - interpretacja tre±ci i analiza

formy Zwi¡zek toposu, wyst¦puj¡cego w tytule, z lozocznym
przesªaniem utworu.
Wtr¦t:
Wskazówki jak interpretowa¢ wiersze:
1. ¡czymy interpretacj¦ tre±ci z analiz¡ formy tak, aby wykaza¢ funkcj¦ konkretnych zabiegów
artystycznych.
2. Nale»y pami¦ta¢ o konieczno±ci podawania przykªadów potwierdzaj¡cych funkcjonowanie

danego ±rodka artystycznego wyrazu.
3. Ustalamy rodzaj liryki:
• l. bezpo±rednia (pierwszoosobowa, wyra»a uczucia podmiotu lirycznego)
• l. po±rednia (opisuje ±wiat, relacjonuje)
• l. inwokacyjna, czyli zwrotu do adresata
• l. podmiotu zbiorowego (przede wszystkim hymny, ale istniej¡ wyj¡tki w±ród tych
utworów)
4. Rodzaj liryki ze wzgl¦du na tematyk¦:
• l. religijna
• l. autotematyczna [po doborze dwóch pierwszych mo»na wysnu¢ wniosek, »e p. Macias

to egoistyczna dewotka ^^]
• l. miªosna, czyli erotyczna
• l. lozoczno-reeksyjna
• l. biesiadna
• l. polityczno-spoªeczna
• l. obyczajowa itd.
5. 5. Wa»ne jest, by spróbowa¢ ustali¢ relacje pomi¦dzy podmiotem lirycznym a autorem i

zastosowa¢ na ich okre±lenie wªa±ciw¡ terminologi¦.
(a) podmiot liryczny = autor > liryka autobiograczna
(b) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy autora, np. przesªanie Pana Cogito to etyczny mani-
fest Zbigniewa Herberta > liryka maski
(c) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy sprzeczne z hierarchi¡ warto±ci autora (patrz "Tren
Fortynbrasa") > liryka roli
6. Zawsze nale»y zaj¡¢ stanowisko wobec:
• gatunku
• tytuªu
• wersykacyjnego ksztaªty utworu (czy to wiersz stychiczny (bezzwrotkowy) czy wprost

przeciwnie?)
• ukªadu rymów
• czy to wiersz wolny, czy biaªy, czy te» posiadaj¡cy konkretn¡ w tym zakresie form¦?
• epoki w której wiersz powstaª i tego, czy odzwierciedla on funkcjonuj¡c¡ wtedy kon-
cepcj¦ pi¦kna
87
• sytuacji lirycznej
• dominant tre±ciowych i kompozycyjnych
Wtr¦t we wtr¦cie: Zawsze trzeba podda¢ analizie ksztaªt wypowiedzi podmiotu

literackiego:
∗ Podmiot literacki w liryce podmiot liryczny, "ja" liryczne
∗ Podmiot literacki w epice narrator, bohaterowie
∗ Podmiot literacki w dramacie bohaterowie dramatu
∗ Pami¦tajmy, »e trzeba opisa¢ sposób uksztaªtowania narracji - np. jej ironiczny

ton.
Koniec wtr¦tu we wtr¦cie
7. Nale»y ustali¢ czy funkcjonuj¡ w tek±cie kategorie estetyczne.
Koniec wtr¦tu.
O "Utopii":
• wiersz oparty na koncepcie i ironii. Koncept to przedstawienie utopii intelektualnej, która

przecie» byªabym nie do zniesienia
• wiersz skierowany do erudytów, którzy wyªapi¡ wszystkie pi¦kne aluzje literacko-lozoczne
• pocz¡tek wiersza - krótkie, proste zdania nawi¡zuj¡ce stylem do suchej deklaracji prawd
naukowych. Oraz do wierszy zdaniowych, ±redniowiecznych, i niesko«czonej pychy teologów
tamtego okresu deklaruj¡cych w podobnie krótkich zdaniach ostateczne prawdy dotycz¡ce
natury Boga. Oraz do bedekerów.
• tytuª wiersza to zarówno aluzja do toposu utopii i wyspy, jak i sugestia iluzji.
• "drzewo Sªusznego Domysªu" > aluzja do Drzewa Wiadomo±ci Dobrego i Zªego
• "zwie Ach Wi¦c To Tak" kolokwializm, co± zrozumiaªego dla wszystkich, a zatem prawda
z tej utopii byªaby zrozumiaªa dla wszystkich, nawet dla laików i innych profanów
• "z dna odrywa si¦ prawda" - aluzja do Nadziei która siedziaªa na dnie Puszki Pandory.
Zatem ta prawda jest podobna do nadziei - iluzoryczna
• ta utopia z wiersza speªniaªaby nadzieje których realizacj¦ obiecuj¡ systemy lozoczne
• ale jest to utopia nie do zniesienia, bo istot¡ czªowiecze«stwa jest nie Pewno±¢, a wieczne
poszukiwanie - liczy si¦ droga, a nie osi¡gni¦cie celu.
6.0.11 Bajka jako forma literacka - powtórzenia i rozszerzenie wiadomo-

±ci Analiza przesªa« klasycystycznych bajek - próba wyra»enia
m¡dro±ci »yciowych, zawartych w utworach, za pomoc¡ polski
przysªów
Cechy bajki: zwi¦zªo±¢, forma wierszowana lub prozaiczna, dydaktyzm, bohaterami s¡ ludzie,
zwierz¦ta, a nawet ro±liny lub przedmioty - trzy ostatnie a czasem tez pierwsi antropomorzowane,
moraª jest przedstawiony wprost (zwykle na ko«cu lub pocz¡tku, rzadziej w ±rodku utworu) lub
dobitnie zasugerowany.
Bajka to rodzaj przypowie±ci/bajka to najmniejsza parabola. Zwierz¦ta w bajce to maski zachowa«

ludzkich. Ich relacje to odpowiednik stosunków spoªecznych.
Bajka to wypowied¹ o charakterze alegorycznym.
Historia bajki:
• Twórca: Ezop - VI wiek BC - bajka zwierz¦ca, NIE EPIGRAMATYCZNA, bo pisana proz¡,

zwierz¦ca, alegoryczna. Twórca klasycznej bajki literackiej - Fedrus - Rzymianin z I wieku
BC - opracowaª na nowo motywy z Ezopa, tworzyª bajki wierszowane oparte na metrum
jambicznym
• La Fontaine - twórca bajek narracyjnych, krótkich, wierszowanych, w postaci noweli, o nie-

skomplikowanej fabule.
• Lessing - twórca zwartej i zwi¦zªej bajki epigramatycznej - bez elementów epickich - nawi¡-
zywaª do Fedrusa.
Wniosek z lekcji: relatywizm moralny jest zªy, a ludzie zbyt cz¦sto maj¡ mentalno±¢ niewolników,
pozwalaj¡cych krzywdzicielom odmieni¢ ich warto±ci moralne na niewªa±ciwe wg. absolutyzmu
moralnego.
PD:
• odpocz¡¢ i si¦ wyspa¢.
• przygotowa¢ si¦ na satyry, przynie±¢ "on¦ Modn¡" i "Pija«stwo":
• na razie zostawiamy "Mikoªaja Do±wiadczy«skiego Przypadki" Ale trzeba to zna¢ bo [i tu

nast¡piªa muzyka rodem z Wagnera] jeszcze do tego wrócimy. [okrzyki, j¦ki, damy mdlej¡.]
6.0.12 Jaki obraz Polaków wyªania si¦ z krzywego zwierciadªa satyr

Ignacego Krasickiego
satyra - wyst¦puje komizm
Do Króla:
• ironia
• zarzuty szlachty
• dialog sokratejski
6.0.13 Maªy temat: krytyka mody na cudzoziemszczyzn¦ jednym z wio-

d¡cych tematów literatury polskiego klasycyzmu
Bibliograa:
• ona modna
• Powrót posªa
• Palinodia
ona modna:
• argumenty, za ±lubem:
wsie s¡siednie dziedziczne

wychowana w mie±cie -> inne zachowania
• zªe cechy przejmowania cudzoziemszczyzny

89
w¦zeª maª»e«ski jako umowa ( intercyza), rozerwalny

maª»e«stwo tylko jako umowa, brak »ycia maª»e«skiego, brak miªo±ci
brak szacunku dla m¦»a (brak miejsca w karecie, krytykuje jego styl »ycia (caªo±¢), bal:
traktowany jak sªuga, na±miewa si¦ z niego, obmawia)
erozja maª»e«stwa
rujnowanie maj¡tku (kareta, przebudowa posiadªo±ci, liczna sªu»ba, brak ostro»no±ci
przy fajerwerkach, pobyt w mie±cie)
zachowanie wobec sªu»by (odepchni¦cie zaufanych ludzi, bezlitosna)

uderza w tradycje szlacheckie (np. traktowanie ksi¦dza, odepchni¦cie starego zaufanego
czªowieka, przebudowa domu i ogrodu, tylko niszczy to, co gromadziªy pokolenia, tylko
literatura francuska)
zmieniªa mentalno±¢, pogarda dla wszystkiego, co polskie
• grzechy Piotra:
materializm: lekcewa»y wszystkie sygnaªy ostrzegawcze

zgadza si¦ na wszystko
bezmy±lno±¢ (za±lepienie ch¦ci¡ zysku
Satyra -> narrator
Palinodia - gr.: utwór pozornie odwoªuj¡cy stawiane zarzuty
karczochy - warzywo (drogie, uwa»ane za przysmak)
Palinodia:
• skrajna niegospodarno±¢
• przejmowanie bezkrytycznie wzorców zagranicznych
• krytyka wyzysku
• brak poszanowania dla tradycji, starszych
• nie ujawnia nazwisk, bo warto±¢ dydaktyczna zeszªaby na drugi plan (koncentrowaªa by si¦
tylko na jednej osobie)
• pi¦trowa ironia: jak chwali, to czemu nie ujawni¢ nazwisk; nie chc¡ -> skromni
wiat zepsuty:
• topos statku
6.0.14 Poemat heroikomiczny jako forma literacka. Kodeks satyryka

poetycko uj¦ty we fragmencie Pie±ni V Monachomachii. In-
terpretacja tre±ci i analiza formy wybranych fragmentów Mona-
chomachii sposobem pozwalaj¡cym na odkrycie ¹ródeª komizmu
poemat heroikomiczny - parodia eposu homeryckiego, zachowane kwestie formalne, tylko temat
bªahy
wierszowana epika: epos, poemat heroikomiczny, bajka, satyra - narrator
PD: w punktach uj¡¢ kodeks satyryka, zwracaj¡c uwag¦ na stylistyczn¡ form¦ wypowiedzi; wyja±ni¢:
parodia, parafraza, pasti», pamet, aluzja literacka, nawi¡zanie; przeczyta¢ Chudego literata;
na nast¦pny tydzie«: uzupeªni¢ notatk¦ biograczn¡ o najwa»niejsze fakty i dzieªa; notatka (geneza,
kompozycja) dot. Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadków
6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naru-

szewicza - ¹ródªem wiedzy na temat poziomu umysªowego pol-
skiego spoªecze«stwa i stanu kultury*
*wielu interpretatorów twierdziªo, »e Monachomachia sªu»yªa poparciu reformy o±wiaty przepro-

wadzanej przez KEN. Satyra Naruszewicza wª¡cza si¦ do krytyki stanu umysªu rodaków i braku
potrzeb duchowych
sukcesy i osi¡gni¦cia literackie nie id¡ w parze z poziomem materialnym twórcy
zawiódª si¦ na mecenasach i drukarniach
Niepokupny dzi± rozum - nie jest w cenie
wielki wysiªek i koszty wkªada w dzieªo, a jest u»ywany tylko jako papier ±niadaniowy
urozmaicona forma:
• dialog
• fragmenty mowy niezale»nej
• wprowadzony dialog mi¦dzy szlachcicem, a dziadem
oskar»aj¡ce si¦ stany (wzajemnie) o nieuctwo - ka»dy uwa»a, »e powinien robi¢ to kto inny
szlachta jest zobowi¡zana do zapoznawania si¦ przynajmniej z literatur¡ prawnicz¡, bo to ona

peªni rol¦ urz¦dników, s¦dziów itp.
palestrant - prawnik
w wypracowaniu trzeba by wypisa¢, kto si¦ czym zajmuje
szlachcic tylko udaje, »e chce co± kupi¢, a ka»da jego odpowied¹ ±wiadczy o jego dyletanctwie
nie zajmuje si¦ literatur¡ patriotyczn¡, bo sªyszaª, »e ci co uwa»aj¡ si¦ za patriotów to zªodzieje
itp.
wyst¦puje tu autocharakterystyka
ma nastawienie mitotwórcze, nie akceptuje faktów udowodnionych
zabobonny
Monachomachia:
• inwokacja:
zapowiada tre±¢
• opis
komizm sªowny
• propozycje rozwi¡zania problemów:
zawody w piciu
PD: w punktach analiza bitwy tak, by wydoby¢ komizmy (sªowny, postaci, sytuacyjny), a tak»e
±wiadectwa heroizacji i deheroizacji zwi¡zane z parodystycznym uj¦ciem bitwy
Kodeks satyryka:
1. Celem satyry powinny by¢ wady, a nie konkretne osoby
2. Nie mo»na przesadzi¢ z o±mieszeniem, aby nikogo nie urazi¢.

91
3. Satyryk powinien wystrzega¢ si¦ wszelkich wycieczek personalnych, oraz zªo±liwo±ci
4. Satyryk powinien szanowa¢ i pochwala¢ dobre postawy, o±miesza¢ tylko gªupie cho¢by byªy
reprezentowane przez najznamienitsze osobisto±ci.
5. Satyryk nie powinien ulega¢ wªasnym sªabo±ciom.
6. Powinien by¢ odwa»ny, obiektywny, sprawiedliwy, bezkompromisowy w swoich utworach.
6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyzny

i parodii tekstu [Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenicy ]
PD:
Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki:
• charakterystyka powie±ci jako gatunku
• geneza i kompozycja utworu ze zwróceniem szczególnej uwagi na gatunkowe ró»nice mi¦dzy

cz¦±ciami
• znajomo±¢ tre±ci caªego utworu (na lekcj¦ fragmenty z podr¦cznika i ¢wiczenia - w podr¦czniku
nie ma nic;)
• wyja±ni¢ termin dydaktyzm
• imiona znacz¡ce, czyli mówi¡ce
Powrót posªa:
• geneza , jej zwi¡zki z sejmem 4-letnim
• charakterystyka postaw gªównych bohaterów, wykorzystanie materiaªu literackiego
• imiona znacz¡ce:
staro±cina i szarmancki: »ona modna i rcyk

starosta Gadulski: konserwatywny Sarmata
podkomorzy: Sarmata o±wiecony
jego syn Walery: wyksztaªcony patriota, poseª na sejm
• rola w¡tku miªosnego
Romantyzm:
• szczegóªowe notatki i wiedza na temat terminu romantyzm (realne i etymologiczne znaczenie)
• periodyzacja na zachodzie i w Polsce
• wypisa¢ najwa»niejsze wydarzenia historyczne na zachodzie i w Polsce
• powtórzy¢ o romantyzmie
wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny:
• fragment Myszeidy
• byª w Zabawach przyjemnych i po»ytecznych

• hymn korpusu kadetów szkoªy rycerskiej
• wprowadza toposy zwi¡zane z niewol¡
kajdany (p¦ta niezel»ywe)

chwalebne blizny
• wyrasta z tradycji konfederacji barskiej
• wers 1:
apostrofa do patriotyzmu (miªo±¢ ojczyzny)

sakralizacja
• wers 2:
pi¦tno o±wiecenia
poczciwe - proste, szlachetne
metonimia
• wers 3,4:
zjadªe smakuj¡ trucizny - nie »al odda¢ »ycie, dusz¦; zatruwa wn¦trze, dusz¦ - gdy
trzeba si¦gn¡¢ po nieetyczne ±rodki
• wers 5:
kalectwo mo»e by¢ powodem do dumy: dowód walki w sªusznej sprawie

doskonalenie wewn¦trzne na skutek do±wiadcze«
• wers 6:
umysª domem prawdziwego szcz¦±cia: warto±ci absolutne
• wers 7:
byleby±my mieli szans¦ pomóc ojczy¹nie
• wers 8:
po±wi¦cenie si¦ do reszty patriotyzmowi -> niedostatek materialny

dulce et decorum est pro patria mori - sªodko i zaszczytnie jest umiera¢ za ojczyzn¦
szcz¦±liwy kto siªy postradaª, umie si¦ modli¢ i ma si¦ z kim »egna¢ - do reszty po±wi¦ciª si¦ i
oddaª »ycie w sªusznej sprawie, speªniª cel swojego »ycia
Okrawa znajduj¡ca si¦ w Monachomachii:
Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenice!

Czuje Ci¦ ka»dy i sªaby, i zdrowy;
Dla ciebie miªe s¡ ciemne piwnice,
Dla Ciebie zno±na duszno±¢ i ból gªowy.
Sªodzisz frasunki, u±mierzasz t¦sknice,
W Tobie pociecha, w Tobie zysk gotowy,
Byle Ci¦ mo»na znale¹¢, byle kupi¢,
Nie »al skosztowa¢, nie »al si¦ i upi¢.
Analiza:
93
• wers 1: apostrofa do pija«stwa; synegdota
pars protota - cz¦±¢ caªo±ci
• wers 2: umiªowanie alkoholu jest cech¡ wspóln¡
• wers 3: trud w zdobyciu
• wers 4: po±wi¦cenie dla trunku: wytrzyma kaca
• wers 5: pozwala zapomnie¢ o kªopotach
• wers 6: szybko przynosi efekt
• wers 7: szansa
• wers 8:
czarny humor: alkohol dla alkoholika jest tym, czym ojczyzna dla patrioty!
6.0.17 Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki - ujawnianie ¹ródeª dy-

daktyzmu w pierwszej polskiej powie±ci.
dydaktyzm - ±rodki artystyczne podporz¡dkowane celom wychowawczym
geneza - Krasicki chciaª wpªyn¡¢ na KEN krytykuj¡c system edukacji
topos uprawiania wªasnego ogródka - jak nie jest w stanie wpªyn¡¢ na innych, to stosuje wªasne
pogl¡dy u siebie, daj¡c przykªad
3 cz¦±ci:
• obyczajowo-spoªeczna: tu gªównie krytyka systemu edukacji
• powiastka lozoczna: utopijna wyspa Nipu
• obyczajowo spoªeczna
panegiryk - utwór pochwalny
Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki:
• narracja pierwszo osobowa - pami¦tnikarska
• punkt wyj±cia - spisanie => retrospekcja
• nie rozumiaª po co i±¢ do szkoªy
nauka to kara
jedyna ksi¡»ka w domu to ksi¡»ka do nabo»e«stwa
• oczekiwania ojca wobec dyrektora:
kara cielesna
• oczekiwania matki:
przeciwne
Wyspa Nipu:
• utopia
• nie przyjmowali wagi do pieni¦dzy
• chciaª cywilizowa¢ dziki lud, tymczasem zostaª uznany za dzikiego
• równo±¢ wszystkich
Potem:
• je»eli ten powrót znaczyª niepodobie«stwo zgodzi¢ cnoty ze szcz¦±ciem, niech moi ziomkowie
do dalekich wysp je»d»¡, cho¢by w tej min¦li i Pary» i Londyn, nie straci na tym ojczyzna.
• traktowaª poddanych jak ludzi nie dla zysku, ale z pobudek altruistycznych
6.0.18 Zaanga»owany charakter Powrotu posªa - komedii politycznej

Juliana Ursyna Niemcewicza
• komedia polityczna
• lansuje pogl¡dy stronnictwa patriotycznego
• w¡tek miªosny: spoiwo, o± akcji, o± kompozycyjna, szansa na ujawnienie pogl¡dów postaci
• Podkomorzy: dom powinien ust¦powa¢ ojczy¹nie
PD: o jednej postaci z Powrotu posªa: pogl¡dy polityczne, hierarchia warto±ci, stosunek do rodziny
Rozdziaª 7
Romantyzm
7.0.1 Etymologiczne i realne znaczenie terminu romantyzm. Periody-
zacja epoki na zachodzie i w Polsce.
PD: Bayron i Geothe; bohater Bajroniczny, Cierpienia mªodego Wertera, Faust
romantyzm (1800-1848) - pr¡d ±wiatopogl¡dowy i artystyczny; uniwersalna nazwa epoki
Periodyzacja:
• na zachodzie:
pocz¡tek: 1821 - rewolucja w Grecji; koniec rewolucji Francuskiej

koniec: 1848 - wiosna ludów
• w Polsce:
pocz¡tek: 1822 - wydanie I tomu Poezyj A. Mickiewicza

koniec: 1863-64 - powstanie styczniowe
kl¦ska powstania styczniowego stworzyªa pozytywizm
najwi¦kszym askiem pozytywizmu byªy strajki robotnicze w latach 80 XIX w., które wyszªy na
ulice, a nast¦pnie do nich strzelano
pozytywi±ci nie wykluczali walki zbrojnej, ale nie uwa»ali jej za konieczno±¢
caªa ideologia pozytywistyczna opieraªa si¦ na idealizmie
PD: daty historyczne i nazwy zdarze« romantycznych (od insurekcji)
romantyzm - z franc. romard 'romans rycerski', awanturniczy
7.0.2 Wprowadzenie do kultury romantyzmu form¡ przygotowania do

realizacji programu warsztatów humanistycznych - Wilno - mia-
sto Litwinów i Polaków.... Zaªo»enia romantycznego ±wiatopo-
gl¡du prezentowane za pomoc¡ analizy Romantyczno±ci - ma-
nifestu polskiego romantyzmu. Dlaczego Oda do mªodo±ci nie
zostaªa manifestem polskiego romantyzmu?
Cezura pocz¡tku romantyzmu
• 1822 r.: wydanie I tomu Poezyj, który zawieraª ballady, romanse, mi¦dzy innymi Roman-
tyczno±¢
95
96 ROZDZIA 7. ROMANTYZM
• 1830 r.: powstanie listopadowe; lozoa romantyczna staªa si¦ ideologi¡
Oda do mªodo±ci nie zostaªa manifestem, poniewa» tre±¢ romantyczna zostaªa zaprezentowana
w klasycystycznej formie. Taka forma nie mogªa by¢ utworzona pod natchnieniem.
Klasycyzm: ka»da nowa zdobycz ludzka zbli»aªa do odkrycia mechanizmu ±wiata.
Romantyzm: wiat zbudowany na antymoniach. Cyrkla miary i wagi do martwych u»yj bryª..
Zbli»y¢ si¦ do tajemnicy ±wiata mo»na tylko przez sfer¦ duchow¡. Absolut ujawnia si¦ w naturze.
Obª¡kani »yj¡ na granicy dwóch ±wiatów. Twórca tworzy pod wpªywem natchnienia, czyli w
kontakcie z absolutem. Forma dzieª - synkretyczne. Artysta to medium.
PD: ballada romantyczna jako gatunek, synkretyzm
Romantyczno±¢:
• miejsce akcji: miasteczko
• czas: biaªy dzie«
• zbiegowisko: dziewczyna zachowuj¡ca si¦ nienaturalnie
• w ±wiecie Karusi
noc i ±wit
chata macochy
• duchy mickiewiczowskie maj¡ posta¢ zyczn¡, s¡ zimne
• reakcje zebranych:
prostota, gmin
Mówcie pacie»e! - krzyczy prostota -

Tu jego dusza by¢ musi.
Jasio by¢ musi przy swej Karusi,
On j¡ kochaª za »ywota!
• zakochani maj¡ jedn¡ dusz¦, czyli ka»de po poªowie
• miªo±¢ jest pot¦g¡, która pokonuje ±mier¢
• Jasieniek b¦dzie bª¡dziª po ±wiecie, póki »yje Karusia (jedna dusza dla dwojga)
• reakcja starca - reprezentanta nauki i lozoi o±wiecenia
jest wzburzony
duchy s¡ tworem ludzi prymitywnych
uwa»a, »e to jest pora»ka, bo do niczego nie doszedª
• narrator:
na pocz¡tku relacjonuje wydarzenie, próbuje przywróci¢ dziewczyn¦ do porz¡dku
potem (po reakcji tªumu) wzrusza si¦, zmienia zdanie, wierzy w ducha Jasie«ka
97
±wiatopogl¡d
o±wieceniowy romantyczny
narz¦dzia poznania szkieªko i oko Cyrkla, czucie, wiara i serce
wagi i miary do martwych
u»yj bryª - Pie±« lare-
tów
owoce poznania prawdy martwe, do- prawdy »ywe, duchowe,
tycz¡ce materii Nie moralne; miej serce i pa-
obaczysz cudu trzaj w serce - nakaz mo-
ralny, nakaz epistemolo-
giczny
epistemologia - nauka o poznaniu (teoria poznania)
W jaki sposób romantycy pozyskiwali prawdy »ywe?
Czynili to poprzez:
• kontakt z prostym ludem, jego wierzeniami i twórczo±ci¡, bowiem uznawali je za nieska»one

cywilizacj¡
• kontakt z lud¹mi obª¡kanymi, »yj¡cymi na granicy dwóch ±wiatów: realnego i nadprzyro-

dzonego
• kontakt z dzie¢mi, istotami czystymi, niewinnymi, maj¡cymi kontakt z Absolutem
• kontakt z natur¡, w której przejawia si¦ absolut
• czytanie i prze»ywanie romantycznych dzieª tworzonych pod wpªywem natchnienia, w kon-

takcie z Absolutem. Artysta peªni rol¦ swoistego medium. St¡d poj¦cie poety - wieszcza, a
tak»e zjawisko synkretyzmu literatury romantycznej - poeta w ekstazie doznaje prawdziwej
wolno±ci artystycznej: nie mo»e by¢ sp¦tany teoretyczno-literackimi reguªami wymagaj¡cymi
u»ycia logicznego my±lenia
absolut - powszechny niewidoczny pierwiastek duchowy stanowi¡cy osnow¦ bytu, sprawiaj¡cy, »e

antymoniczna rzeczywisto±¢ staje si¦ jedno±ci¡
Absolut - Bóg, Demiurg (poj¦cie Hedla)
Pozyskiwanie prawd »ywych byªo mo»liwe tylko dzi¦ki dotarcia do duchowej sfery rzeczywisto±ci. Ba-
danie materii jest po»yteczne, ale nie ma nic wspólnego z drog¡ prowadz¡c¡ do uchylenia cho¢by
r¡bka tajemnicy istnienia.
wite¹ - II podstawowy utwór programowy
• kobiety w witezi wzi¦ªy sprawy w swoje r¦ce, nie zawierzaj¡c do ko«ca Bogu, chciaªy si¦ wy-
mordowa¢ jako jedyna mo»liwo±¢ unikni¦cia strasznego losu, za co zostaj¡ ukarane zamian¡
w kwiaty
• prze»yª wypªyni¦cie na jezioro, bo poczynaª z Bogiem oraz byª z rodu Tuhana
Lilie:
• Nie masz zbrodni bez kary
• lecz je±li szczera skrucha, Pan Bóg zbrodniarza sªucha
• narrator nie ma peªnej wiedzy -> wszystkiego wytªumaczy¢ si¦ nie da
Rybka:
• Krysia zostawiªa swoje dziecko <- grzech
Siªy nadprzyrodzone ingeruj¡ w »ycie, mi¦dzy innymi karaj¡c zbrodniarzy, których kara z r¡k ludzi
by nie dosi¦gªa.
7.0.3 George Gordon Byron i Johan Wolfgang von Goethe - biograe

romantycznych twórców
Byron:
• urodziª si¦ w ubogiej rodzinie arystokrackiej
Geneza Fausta:
• pracowaª nad dzieªem 60lat
• Faust jest postaci¡ zªo»on¡
• I cz¦±¢ ukazaªa si¦ w 1808
• II cz¦±¢ ukazaªa si¦ w 1833
• zawarª caª¡ swoj¡ lozo¦ i przemy±lenia (a chocia» chciaª)
• testament
• nowo»ytny Doktor Faust Tomasza Manna inspirowany Faustem
Kompozycja:
• dramat (specyczny)
• sugeruje, »e tylko przedstawienie
• dwie cz¦±ci
I cz. : preromantyczny
II cz.: nowocze±niejsza (klasycyzm), zmiana ±wiatopogl¡du, staje si¦ dramatem uniwer-
salnym, rozpraw¡ z mitami
ródªa upadku Fausta:
• nie akceptuje ograniczono±ci mo»liwo±ci poznania
• nie akceptuje Boskiego planu
• szcz¦±cie identykuje z miªo±ci¡
• miªo±¢ -> po»¡danie
• ignorowaª zakazy moralne pilnowane przez rodzin¦ Maªgorzaty
• Maªgorzata czuje si¦ odpowiedzialna za winy
przyczyna: nieokieªznana miªo±¢
Motyw zwyci¦stwa dobra nad zªem
póki »yje czªowiek, póty d¡»y czªowiek
Zako«czenie: osuszaª bagna
• poczuª szcz¦±cie, gdy zacz¡ª dziaªa¢ dla innych, a nie egoistycznie dla wªasnych korzy±ci
• wolny jest ten, kto staje po stronie dobra, czyni¡c je dla innych
99
• by¢ lepszym ni» si¦ jest: dziaªa¢ dla innych
Byronizm - okre±lenie postawy wobec »ycia; na±ladownictwo Byrona; ogólnoeuropeski pr¡d, który
powstaª pod wpªywem twórczo±ci Byrona na pocz¡tku XIX w.
giaur - niewierny; wenecjanin »yj¡cy w±ród Turków
retrospekcja - antonim do antycypacji
PD: Cierpienia modego Wertera - koncepcja ±wiata przedstawionego, typy narracji; Konrad Wal-
lenrod; sonety krymskie: Stepy akerma«skie, Pielgrzym, Bakczysaraj, Burza, egluga,
Ajudah, Czatyrdach - sonet jako gatunek: wªoski, francuski; dziady III cz. - warstwa reali-
styczna; Kordian; nie-Boska komedia
7.0.4 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych przesªania Fausta
Dlaczego Faust zostaª ocalony?

To jest najwy»szym zadaniem m¡dro±ci.
Ten tylko godzien »ycia i wolno±ci,
który je musi wywalcza¢ codziennie.
Tak tedy w ci¡gªym mierzeniu si¦ z trudem
Hartowna ludzko±¢ b¦dzie tu si¦ mno»y¢.
I, gdybym takiej przyszªo±ci mógª do»y¢!
Na wolnej ziemi mieszka¢ z wolnym ludem!
Wtedy dopiero w peªni ziemskich plonów
Rzekªbym do chwili: Stój!, Ty± jeste± tak pi¦kn¡!
powiedziaª to w trybie warunkowym
inaczej pojmuje wolno±¢, ni» na pocz¡tku
Kwestia Boga w prologu:
Dopóki »yje na ziemskim padole

Dopóty wolne masz pole
Bª¡dzi czªowiek póki d¡»y.
notatka na podstawie leksykonu lektur szkolnych T. Miªkowskiego i J. Ternera:
u kresu swej drogi Faust dojrzewa do przekonania, »e nie szcz¦±cie osobiste, ale szcz¦±cie ludzko±ci
jest jego celem: < <milionom licznym oddaªbym przestrzenie (...) na wolnej ziemi z wolnym ludem
sta¢> > > - marzenie umieraj¡cego Fausta. D¡»enie do tej prawdy zostanie Faustowi wybaczone:
< <Kto wiecznie d¡»¡c trudzi si¦ / tego wybawi¢ mo»em.> > tªumaczenie Fausta wg. F, Konopki
7.0.5 Dziady wile«sko-kowie«skie dzieªem formuªuj¡cym odpowied¹

na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa
anioªki:
• k¡dziel - surowiec, tworzywo na ni¢
• dzieci miaªy raj na ziemi, przez co nie miaªy goryczy
• czªowiek by dosta¢ si¦ do nieba musi udowodni¢ swoj¡ warto±¢ (przez cierpienie)
• dzieci - materiaª na czªowieka z którego mo»na by wydoby¢ warto±¢
zªy pan:
• smoªa - piekªo
• skazany na ±mier¢ gªodow¡
• czªowiekiem jest ten, kto jest wra»liwy na cierpienie innych
duch po±redni:
• cz¡bry i ±lazy - s¡ tylko ozdob¡
• ona (Zosia) tylko byªa pi¦kna, ale nie miaªa celu w »yciu
• jej uroda byªa zgubna:
dla niej byªa wszystkim -> nic wi¦cej nie robiªa

dla innych: ¹ródªo cierpienia nieszcz¦±liwie zakochanych (nie odwzajemniaªa uczucia)
• kara: »¡dza miªo±ci, której jako duch ju» nie mo»e zrealizowa¢
• jak wykorzysta¢ to co si¦ dostaªo: w imi¦ miªo±ci
• dotkni¦cie ziemi -> rozpoznanie roli w »yciu
IV cz¦±¢:
• ksi¡dz ma dzieci - wyznanie unickie, greckokatolickie
• Gustaw - duch powrotnik
• godziny odmierzane gasn¡cymi ±wiecami
• wina: samobójstwo
• kara: co roku zabija si¦, jako duch widzi ukochan¡, która jest szcz¦±liwa z innym
• wina: stworzyª sobie niebo na ziemi w zwi¡zku z ukochan¡ zapominaj¡c o Bogu; zbudowaª
caªy swój ±wiat na kruchym ogniwie, którym jest miªo±¢ ludzka. To ogniwo p¦kªo a jego
±wiat zawaliª si¦. Podstaw¡ ±wiata musi by¢ co± mocnego: miªo±¢ boska, idealna, a dopiero
dalej ludzka.
7.0.6 III cz¦±¢ Dziadów A. Mickiewicza gªosem rozpoczynaj¡cym dra-

maturgiczn¡ dyskusj¦ na temat losów Polski. Sposoby funkcjono-
wania archetypów Prometeusza i Hioba w III cz¦±ci Dziadów
Analiza sensu dedykacji i Mickiewiczowskiej przedmowy do dziadów drezde«skich.
I gªos w dyskusji - III cz¦±¢ Dziadów
II gªos w dyskusji - Nie-Boska komedia Zygmunta Krasi«skiego
III gªos w dyskusji - Kordian - Juliusza Sªowackiego
aden z gªosów nie miaª akcji w czasach powstania.
Wszystkie kwestie rozstrzygane s¡ w sferze wizyjnej.
Umieszczenie akcji w czasach lomatów i laretów prezentuje pocz¡tek wypeªniania kielicha go-
ryczy.
Widzenie ks. Piotra zawiera przesªanie Dziadów.
Mickiewicz rozprawia si¦ z prometeizmem w wielkiej improwizacji.
Dedykacja: 3 nazwiska s¡ symbolami wspóªuczniów, wspóªwi¦¹niów i wspóªwygna«ców.
Przedmowa: Wprowadza mistyczny w¡tek nadprzyrodzony

101
miny - kopalnie
zamkni¦te szkoªy Wile«skie, a ich uczniowie uznani za umarªych
mesjanistyczna wizja Polski
przenosi w czasy wiary i cudów
Sªowacki nie zgodziªby si¦ z Mickiewiczem: utrwalanie czªonka rodziny jako zdrajc¦
Kªamstwo: Autor chciaª tylko zachowa¢ narodowi wiern¡ pami¡tk¦ z historii litewskiej lat kilku-
nastu, a przedstawiª o wiele wi¦cej i odpowiedziaª ( w sferze wizyjnej) na wiele pyta«
Dramat pi¦tnuje zdrajców, utrwala od zapomnienia bohaterów, odpowiada na pytanie: któr¦dy

droga do wolno±ci?
Jedyna metoda utrwalenia ±wiadomo±ci narodowej to tworzenie i czytanie poezji
Rol¦ pa«stwa, które czuwaªo nad kultur¡ gdy go zabraknie przejmuje literatura: musi zapisa¢
dzieje prawdziwe, nie zakªamane, utrwali¢ bohaterów napi¦tnowa¢ zdrajców.
Rozrachunek z prometeizmem w III cz¦±ci Dziadów - analiza i interpretacja Wielkiej

Improwizacji (wielko±¢ i sªabo±¢ Konrada)
Kordian - imi¦ znacz¡ce - serce
Konrad - nawi¡zanie do Konrada Wallenroda
Wielka Improwizacja:
1.
• problem recepcji
• samotno±¢
• niedoskonaªo±¢ j¦zyka
2.
• ludzie nie potra¡ by¢ odbiorcami, wi¦c swe teksty kieruje do Boga i natury
3.
• drzemie w nim taka siªa ducha, »e mo»e porusza¢ ciaªa niebieskie
• proces twórczy
4.
• pycha: depc¦ was, wszyscy poeci
• stosunek wobec dorobku, tradycji
5.
• chwila Samsona: ryzykuje pot¦pienie
• wyposa»enie: rozum, czucie, wra»liwo±¢
6.
• patriotyzm
• posiada moc kreatorsk¡ równ¡ mocy Boga, chce j¡ wykorzysta¢ w imi¦ narodu
nie wie jak i przyszedª z tym do Boga

nie mo»e ziemskimi sposobami
chce uzyska¢ od Boga rz¡d dusz: potajemnie kierowa¢ lud¹mi

ignoruje woln¡ wol¦ ludzi: chce ich szcz¦±cia, ale chce to na siª¦, dyktatur¡
• zaprzecza miªo±ci Boskiej
3 miary czasu: czas historii, mitu religijnego, mitów agrarnych
na ko«cu motyw pielgrzyma - by¢ mo»e Konrad (po metamorfozie, która nie zostaªa ujawniona)
Polacy cierpieniu nadawali mistyczny sens. Fizycznie eksterminowani. Polska »yje, kwitnie w
ziemi cieniach
Szturm rozumem do wrót nieba.
Prometeizm zakªada bunt przeciwko Bogu, co wg. Mickiewicza jest postaw¡ nie do zaakceptowa-
nia.
Widzenie ks. Piotra: objawienie sensu cierpienia Polaków. W Ksi¦dze Hioba nie ma odpowiedzi
na pytanie o sens cierpienia, a tu jest.
Widzenie ks. Piotra:
• wst¦p
topos marno±ci
• caªa Polska mªoda wydana w r¦ce Heroda - nawi¡zanie do Nowego Testamentu
• do »elaznej bramy - do wi¦zienia fortecznego
• pod ziemi¦ wpadªa - do kopal«
• a imi¦ jego b¦dzie czterdzie±ci i cztery - ró»ne interpretacje:
Konrad
Adam
4 jest peªni¡
personikacja narodu
• obca matka: ksi¦»niczka Dobrawa
• obraz ukrzy»owania Chrystusa:
powstanie
Herod -> Car
Gal -> Francja
Rakus -> Austriak
Borus -> Prusak
Moskal -> w Biblii przebiª martwy bok, a tu »ywy
7.0.7 Omówienie tematów prac: domowej i klasowej - poprawkowej
Prawdy »ywe, prawdy martwe (...):
tre±¢:25 punktów (w tym 4 za wnioski)
Model wykorzystywany przy ocenie merytorycznej warto±ci pracy - wa»na uwaga: sformuªowanie
np oznacza, »e nie mamy do czynienia ze schematem przykªadanym do tre±ci wypowiedzi, ale
zestawem koniecznych zagadnie«, kwestii, uj¦¢ interpretacyjnych, które powinny si¦ znale¹¢.
W poni»szym zestawie - tylko hasªa:

103
1. manifest romantyzmu
2. synkretyczny charakter ballady romantycznej
3. rola motta
4. zachowanie dziewczyny
5. stanowisko ludu - przyj¦te przez narratora - jako jedna z metod pozyskiwania prawd »ywych
6. inne ¹ródªa romantycznego poznania
7. stanowisko starca
8. lozoczne uzasadnienie postawy przedstawiciela o±wiecenia
9. prawdy »ywe - czucie i wiara
10. prawdy martwe - wg. romantyków zwi¡zane z bª¦dn¡ drog¡ poznania, do dotycz¡c¡ materii,
a nie ducha
11. rola miªo±ci i jej pot¦ga ujawniona w balladzie
12. Miej serce i patrzaj w serce jako prawda »ywa
13. nakaz moralny i epistemologiczny
14. problem [Aa]bsolutu
15. ballada
16. ballada
17. ballada - prawdy »ywe na podstawie 3 ballad
18. anioªki - rola cierpienia w naszym »yciu
19. zªy pan - odpowied¹ na pytanie kto zasªuguje na miano czªowiecze«stwa
20. Zosia - problem nadania »yciu sensu

*18-20 - II cz. Dziadów prób¡ odpowiedzi na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa
21. IV cz. Dziadów interpretacja prawdy »ywej zwi¡zanej z miejscem ziemskiej miªo±ci w
hierarchii warto±ci
22. wnioski
23. wnioski
24. wnioski
25. wnioski - wskazane odwoªania si¦ do Pie±ni laretów i Ody do mªodo±ci

7.0.8 Cierpienia mªodego Wertera - dyskusja na temat: nowego typu

bohatera; sposobu pojmowania przez tytuªow¡ posta¢ buntu; roli
natury w »yciu bohaterów; wpªywu powie±ci epistolarnej Goethego
na kultur¦ romantyzmu (duchow¡ i materialn¡ oraz obyczajowo±¢)
Mªody Werter pisze do Wilhelma, Lotty i Alberta
typ narracji - pierwszoosobowa, pami¦tnikarska; sªu»y ukazaniu odmiennej perspektywy
sytuacja »yciowa Lotty w chwili poznania Wertera - prawie zar¦czona
czemu Werter nie podj¡ª »adnych dziaªa« w celu pozyskania r¦ki Lotty:
• widziaª, »e jest zakochana w Albercie
• chciaª by¢ bierny <- typ bohatera
• »yczenie umieraj¡cej matki Lotty
• baª si¦ odrzucenia
Bohater werterowski:
• nadwra»liwy, neurastenik
• interwertyk
• koncentruje si¦ nad kontemplacj¡ wªasnego stanu
Jakby staraª si¦ o r¦k¦ Lotty musiaªby utrzyma¢ rodzin¦
7.0.9 Motyw pielgrzyma w Sonetach krymskich A. Mickiewicza - cha-

rakterystyka i ujawnienie sposobów funkcjonowania
PD: Do matki Polki, nieomówione problemy dot III cz Dziadów: obraz martyrologii narodu pol-
skiego, Rosja i Rosjanie w ±wietle dramatu i Ust¦pu oraz Do przyjacióª moskali, autotematyzm
III cz.; Pan Tadeusz; wybrane liryki loza«skie; Kordian; Testament mój; Grób Agamem-
nona; Nie-Boska komedia; Cyprian Kamil Norwid - wybór liryków
Pielgrzym:
podmiot liryczny: na wygnaniu, ale we wspaniaªej krainie (tyle egzotycznych owoców, »e si¦ je
depcze), zachwyca przyrod¡, urod¡ kobiet, teoretycznie kraina zapewnia wszelkie potrzeby
pami¦¢ o ojczy¹nie: pejza»e
t¦sknota za ukochan¡; nie jest pewien jej uczu¢, ale to nie wpªywa na jego miªo±¢, t¦sknot¦
pielgrzym - czªowiek podró»uj¡cy do jakiego± miejsca (±wi¦tego) w celu oczyszczenia duchowego,

przemiany wewn¦trznej
trudy zyczne podró»y maj¡ powodowa¢ przemian¦ duchow¡
dla podmiotu celem pielgrzymki do wolno±ci jest ojczyzna (wolna)
Polacy na wygnaniu wierzyli, »e ich cierpienie ma sens
Ci co walczyli o wolno±¢ to NIE tylko ci co walczyli z broni¡ w r¦ku, ale równie» cierpi¡cy
ten trud byª pielgrzymk¡ do wolno±ci

105
7.0.10 Zachowania ludzkie w warunkach ekstremalnych... Jakie hierar-

chie warto±ci ujawniaj¡ bohaterowie Burzy A. Mickiewicza
zachowania:
• zdarzaj¡ si¦ ludzie, co pozostaj¡ wierni ideom, ale rzadko
• najcz¦±ciej na górze hierarchii warto±ci staje »ycie (próbuj¡ je ratowa¢)
• najcz¦±ciej poddaj¡ si¦ instynktowi samozachowawczemu
• ten jeden: szcz¦±liwy kto siªy postrada - speªni si¦ w »yciu, zginie w my±l idei
7.0.11 Autotematyka eglugi i sonetu pt Ajudah
PD: nauczy¢ si¦ pogl¡dów estetyków niemieckich
egluga:
• autotematyczny
• porównanie tworzenia do »eglugi, lotu, p¦du
• stan twórcy: szaª, ekstaza
• wydaje mu si¦, »e okr¦t jest gnany przez siª¦ wewn¦trzn¡ poety
• ma kreatorsk¡ moc, mo»e jednoczy¢ si¦ z natur¡, kontakt z absolutem przez natur¦
• absolut jest osnow¡ wszystkiego
• proces twórczy przynosi mu poczucie godno±ci
Ajudah:
• skarby s¡ wyrzucane przez wzburzone morze -> poeta tworzy pod wpªywem emocji, które
przemin¡, ale utwory pozostaj¡
• ten skarb -> poezja warto±ciowa
• prawdziwa poezja jest tworzona pod wpªywem prawdziwych emocji
• bardon - instrument podobny do harfy - symbolizuje tworzenie liryki pod natchnieniem
7.0.12 Jakie reakcje wywoªuje u podmiotu lirycznego Stepów akerma«-

skich kontakt z absolutem
reakcje:
• niezwykle czuªy sªuch: sªyszy koªysanie si¦ motyla; ci¡gn¡ce »urawie, które s¡ tak odlegªe,
»e sokóª ich nie mo»e dostrzec; poruszanie si¦ w¦»a
• niezwykªy sªuch wykorzystuje, aby usªysze¢ gªos ojczyzny

7.0.13 Sposoby funkcjonowania orientalnego pejza»u w sonetach Cza-

tyrdach i Bakczysaraj
PD: w punktach wynotowa¢ sceny, które ujawniaj¡ martyrologi¦ narodu, szczególnie sceny realne
Bakczysaraj:
• podmiot zwiedza zrujnowane miasto, »ycie ludzkie w nim zamarªo, ale t¦tni »ycie ro±linne
• fontanna - symbol miªo±ci, nami¦tno±ci, pot¦gi
naturalne uj¦cie wody <- od natury

mimo, »e fontanna przetrwa, te warto±ci nie
• ulotno±¢ ludzkich uczu¢ wobec siª natury
• znikomo±¢ ludzkich osi¡gni¦¢
Czatyrdach:
• maszt krymskiego statku: najwy»szy punkt Krymu
• personikacja góry: wªadca (porównany do anioªa, opis stroju królewskiego)
• sªucha tylko Boga mówi¡cego do natury, który ignoruje sprawy ludzkie, ale przybli»a ludzi
do Boga (poprzez jej obserwacj¦) - drogman 'tªumacz'
7.0.14 Tragizm rodziny Polskiej w wierszu A. Mickiewicza pt. Do

matki Polki: archetyp matki Polki i sposoby jego funkcjonowa-
nia w literaturze niewoli; topos dªugich nocnych rodaków roz-
mów
Uwagi dotycz¡ce genezy: 1830, ale przed wybuchem powstania listopadowego (nale»y zwróci¢
uwag¦ na profetyczny charakter my±li lozocznych w nim zawartych)
Tragizm:
• matka wychowuje dziecko: wpaja warto±ci moralne, które to nie b¦d¡ prowadziªy do szcz¦-
±liwego »ycia
• wpajane warto±ci prowadz¡ do walki o wolno±¢, która wi¡»e si¦ z cierpieniem
• uczciwo±¢, patriotyzm nie da si¦ w czasie niewoli pogodzi¢ ze szcz¦±ciem, zdrowiem
• zachowanie moralne prowadzi do zagªady zycznej i duchowej (nie da si¦ post¦powa¢ czysto
w my±l tej idei)
• tradycja jest najlepsz¡ nauczycielk¡
• aby uksztaªtowa¢ kogo±, kto b¦dzie heroicznie, do ko«ca oddany warto±ciom walczyª, naj-
pierw musi pozna¢ warto±ci o które walczy; je±li to nie mo»liwe to chocia» musi by¢ przygo-
towany do tego co go czeka (niewola, konspiracja)
• gloria victis - chwaªa zwyci¦»onym
• dªugie nocne rodaków rozmowy: konspiracyjne, o bohaterach, przypominaj¡ce tych co

oddali »ycie, patriotyczne - utrwalenie imienia bohatera
107
7.0.15 Obraz martyrologii narodu zawarty w III cz¦±ci Dziadów -

sceny realistyczne, sceny wizyjne
wzmianka Ewy o wi¦zionych Litwinach
Salon warszawski: towarzystwo stolikowe; rozmowy przy drzwiach
Starosta przyszedª na bal, bo nie przyj±cie groziªo represjami
Martyrologia nie tylko jest zwi¡zana z ªa«cuchami, ale i z gro»eniem, strachem
7.0.16 Synteza wiadomo±ci na temat koncepcji kluczowych postaci III

cz¦±ci Dziadów - Konrada i ks. Piotra. Sposoby funkcjonowania
archetypów Hioba i Prometeusza w Dziadach drezde«skich
historiozoczny charakter widzenia
widzenie:
• ks. Piotr
bezgraniczna pokora
jeden z cierpi¡cych, nara»onych
• Bóg wyja±nia sens cierpienia Polaków
7.0.17 Rosja i Rosjanie tematem wybranych utworów A. Mickiewicza
PD: wskazany fragment Drogi do Rosji (wersy: 31-96) potraktowa¢ jak tekst umieszczony pod
tematem i w zwi¡zku z tym podda¢ drobiazgowej interpretacji tre±ci i analizie formy (w punktach);
rozwini¦cie tematu wymagaªoby tak»e odwoªania si¦ do tre±ci III cz¦±ci (Nowosilcow, Besturzew)
i innych wierszy z ust¦pu, Do przyjacióª moskali, a tak»e Pana Tadeusza
Droga do Rosji:
Rosja wg. utworu to biaª¡ karta w której mo»e pisa¢ Bóg lub szatan
Dusza tych ludzi porównywana do postaci larwalnej: nie wiadomo, czy wyjdzie motyl, czy ¢ma
Porównania krainy do ludzi
Kreowanie bohatera poprzez opis domostw
Trudne warunki ustrojowe i klimatyczne
oczy: zwierciadªa duszy
stosunek do ludzi: ªagodny, optymizm
Rosja: naród, car
niewola: sªo«ce wolno±ci za±wieci (czas przyszªy)
Rosja: pa«stwo, kraina
Do przyjacióª moskali:
kary:
• carska:
ci¦»kie prace
±mier¢
• moralna:
sprzedali dusz¦ carowi/szatanowi

ha«bi¡ lud rosyjski (sami siebie)
sro»sza niebios kara - ironia
zrezygnowali z czªowiecze«stwa: sami siebie skazali
tytuª: przyjaciele -> chce im pomóc -> uwolni¢ od cara (uprzytomni¢, »e to on jest ich wrogiem)
oksymoron: przyjaciel moskal
nie wszyscy Rosjanie poddaj¡ si¦ systemowi
pªatny j¦zyk: pisanie utworów za pieni¡dze
zima, zamro»ony ±wiat -> brak warto±ci
wiosna topi lody
odpieranie zarzutów, które jeszcze si¦ nie pojawiªy -> mowa retoryczna
gotów k¡sa¢ r¦k¦, co go targa: tak przyzwyczajony do niewoli, »e uwa»a za wroga tego co chce
go uwolni¢
nie mog¡ si¦ skar»y¢, bo nic nie robi¡ w celu poprawy sytuacji
PD: Pan Tadeusz: 2 razy przeczyta¢ epilog; materiaª dotycz¡cy pogl¡dów ujawniaj¡cych si¦ w
dyskusji o literaturze w salonie warszawskim; materiaª z Pie±ni wajdeloty i III cz. Dziadów
umo»liwi odpowied¹ na pytanie: Dlaczego Mickiewicz w Panu Tadeuszu zmieniª koncepcj¦ upra-
wiania literatury? Co spowodowaªo, »e postanowiª krzepi¢ serca?; aluzje literacki przejawiaj¡ce
si¦ w salonie warszawskim i dotycz¡ce walko klasyków z romantykami; przypomnie¢ tre±¢ La-
tarnika; notatka na temat tytuªu, genezy, czasu, miejsca akcji i w¡tków, metamorfozy gªównego
bohatera
7.0.18 Epilog Pana Tadeusza ¹ródªem wiedzy na temat genezy po-

ematu a przede wszystkim koncepcji literatury pisanej ku po-
krzepieniu serc
1. Pan Tadeusz jest ±wiadectwem odst¡pienia od koncepcji literatury, której podstawowym

walorem miaªo by¢ podejmowanie aktualnego tematu
• punkt wyj±cia: zadania literatury w Pie±ni wajdeloty i scenie salonu warszawskiego z

III cz¦±ci Dziadów
nauczycielka, przewodnik, wódz, oskar»yciel

skarbnica warto±ci
pami¦¢
• problem dystansu od opisywanych zdarze«:
w ekstremalne sytuacji nie mo»na czeka¢

czasem jednak jest to istotne
klerkizm - tylko sªowa, teorie, sam nie powinien uczestniczy¢ w tym co gªosi, gdy jest to niebez-
pieczne, bo szkoda by byªo straty takiego czªowieka; przeciwie«stwo jedno±ci sªów i czynów
dzieªo - ±wiat wykreowany
Epilog:
109
• Utraciwszy rozum w m¦kach dªugich,

plwaj¡ na siebie i »r¡ jedni drugich!
ujawnienie atmosfery w jakiej powstawaªo dzieªo pisane ku pokrzepieniu serc

stan psychiczny wygna«ców i Polaków cierpi¡cych w kraju wymagaª dziaªania terapeu-
tycznego
• O Matko Polsko! Ty tak ±wie»o w grobie

zªo»ona - nie ma siª mówi¢ o tobie!
ujawnienie decyzji o rezygnacji z podejmowania aktualnego tematu (sfery ulewy i grzmotu)

sfera grzmotu - powstanie - nie powiedziane wprost, bo to bolesne prze»ycie
sugestia o zamiarze przeniesienia czytelników w ±wiat cienia i pogody - arkadia dzieci«-
stwa
• Ach! czyje» usta ±mi¡ pochlebia¢ sobie,

»e dzisiaj znajd¡ to serdeczne sªowo,
które rozczula rozpacz marmorow¡ (...)
Nim si¦ te usta znajd¡, wiek przeminie.
cytat z III cz Dziadów (salon warszawski) dot. dystansu czasowego w tworzeniu lite-
ratury (bezwzgl¦dna krytyka pseudoklasyków za ucieczk¦ w temat historyczny)
∗ Jeden z mªodzie»y: Ile» lat trzeba czeka¢ nim si¦ przedmiot ±wie»y
jak ga ucukruje, jak tyto« ule»y?
Literat I: Nie ma wyra¹nych reguª.
Literat II: Ze sto lat
Literat I: To maªo!
Literat III: Tysi¡c, par¦ tysi¦cy
konfrontacja cytatów ±wiadczy o zmianie stanowiska Mickiewicza

argumenty uzasadniaj¡ce zmian¦ stanowiska:
∗ mówienie o tragicznych sprawach doprowadziªoby do caªkowitego zaªamania psy-
chicznego
∗ przywoªanie obrazu kl¦ski i imion oar wywoªaªoby pªacz, który splamiªby honor
rycerza winnego walczy¢, dziaªa¢ na rzecz niepodlegªo±ci. Czas opªakiwania nie-
szcz¦±¢ nadejdzie po zwyci¦stwie
• Jedna ju» tylko jest kraina taka

W której jest troch¦ szcz¦±cia dla Polaka -
Kraj lat dzieci¦cych! On zawsze zostanie
wi¦ty i czysty, jak pierwsze kochanie
Okre±lenie funkcji ocalonej od zapomnienia arkadii dzieci«stwa przy wykorzystaniu ma-

teriaªu interpretacyjnego zwi¡zanego z inwokacj¡:
∗ Panno ±wi¦ta co Jasnej bronisz Cz¦stochowy

I w Ostrej ±wiecisz Bramie! Ty co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciªa± cudem,
istota Mickiewiczowskiej metody krzepienia serc zawiera si¦ w przekonaniu cudownej

mocy poezji, która mo»e przenosi¢ zn¦kanych rodaków do krajów wspomnie«, zapami¦-
tanych jako najszcz¦±liwszych w ich »yciu
sªowo troch¦ wyra¹nie zaznacza i» nie jest to ±wiat realny. Prawdziwego szcz¦±cia
zaznaliby, gdyby mogli wróci¢ do wolnej ojczyzny
nale»y pami¦ta¢, »e sªowa epilogu traktuj¡ce o metodzie krzepienia serc nie ujawniaj¡
wszystkich aspiracji Pana Tadeusza. Literacka terapia nie tylko miaªa u±mierza¢ ból,
dawa¢ szans¦ oderwania si¦ od dramatycznej przeszªo±ci ale i pomaga¢ w odzyskaniu
niepodlegªo±ci, wr¦cz wskazywa¢ drogi do niej wiod¡ce. Trzeba umie¢ dostrzec t¦ rol¦
epopei, analizuj¡c krytyczny obraz, odnajduj¡c funkcj¦ anachronizmów, czytaj¡c mi¦-
dzy wersami i gª¦boko rozumiej¡c przesªanie.
• Pan Tadeusz: beczka miodu z ziarnkami gorczycy (które s¡ najwa»niejsze)
• anachronizmy zbyt nowoczesne: uwªaszczenie chªopów, kwestia ±wiadomo±ci politycznej

szlachty
• S¦dzia bierze od Rosjan dobra Choreszków <- ha«ba
PD: w punktach cechy arkadyjskiej rzeczywisto±ci, sposoby kreowania; biograa Jacka Soplicy
7.0.19 Tematy wypracowania + modele rozwini¦cia
Temat1:
Bunt i pokora...
Sposoby funkcjonowania archetypów Prometeusza i Hioba w III cz. Dziadów A.Mickiewicza.

Rozwi« temat, dokonuj¡c wnikliwej interpretacji tre±ci i analizy formy podanego fragmentu (wi-
dzenie ks. Piotra LUB Wielka Improwizacja)
Uwaga!:
• koniecznie nale»y wykorzysta¢ oba fragmenty, a tak»e
notatk¦ o archetypach
tabelk¦ o Konradzie
fragmenty tekstów Aliny Witkowskiej i Krzysztofa Górskiego
• tekst pod tematem jest drobiazgowo analizowany, pozostaªe problemowo z uwzgl¦dnieniem

istotnych elementów [o co chodzi?]
Model:
• Konrad
1. przedstawienie postaci, istota archetypu
2. ¹ródªa buntu
3. or¦»
4. »¡dania
5. inwektywy
6. aspiracje
7. stosunek do ludzi
8. zwi¡zki z wielko±ci¡ prometeusza
9. ¹ródªa sªabo±ci
111
10. forma wypowiedzi (synkretyzm, stylizacja, przykªady)
• ks. Piotr
1. przedstawienie postaci, istota archetypu
2. ±wiadectwa wiary i odwagi
3. widzenie nagrod¡ za pokor¦ (medium)
4. rola mªodzie»y
5. symbolika ukrzy»owania
8. funkcja pokory, rola narodu
9. odwoªania do ksi¦gi Hioba
10. forma wypowiedzi (synkretyzm, stylizacja, przykªady)
• Wnioski (np) - max 4p.:
przezwyci¦»enie prometeizmu
potraktowanie buntu jako ±wiadectwa niedojrzaªo±ci
twórcze potraktowanie archetypów
glorykacja postawy pokory zwi¡zanej z wypeªnianiem woli Boga
mesjanizm - historiozoczna teoria przesªaniem III cz. Dziadów
kwestia stosunku do Boga i ludzi obu bohaterów (rekapitulacja)
problem patriotyzmu - aspiracje bohaterów
Uwagi:
• Najwa»niejsze jest dobre zrozumienie tematu. W omawianym dominowaªy 2 pary antymo-

nicznych elementów: bunt - pokora, Prometeusz - Hiob
• Rozwini¦cie wymagaªo odniesienia buntu i pokory do przesªania, a tak»e skonfrontowania

postaw Konrada i ks. Piotra z archetypami
istota analizy funkcjonowania archetypów musi ª¡czy¢ si¦ kwesti¡ przezwyci¦»enia Pro-
meteusza (dramat chrze±cija«skiego Prometeusza) zagadnieniem twórczego potraktowa-
nia archetypu Hioba - widzenie to odpowied¹ na pytanie na temat sensu losów Polski
• Hiob prosiª o odpowied¹ - chod¹ Bóg si¦ odezwaª - nie otrzymaª jej. Ksi¡dz Piotr bezgra-
nicznie zawierzyª a Bóg wybraª go, aby przekaza¢ Polakom swój zamysª dotycz¡cy zbawczej
misji ocalaj¡cej my±li (z widzenia wynika, »e ocalej¡ ludy caªej Europy)
Temat2:
Romantyczne pojmowanie cierpienia i ±mierci.
Rozwi« temat odwoªuj¡c si¦ do III cz. Dziadów A. Mickiewicza. Punktem wyj±cia do swoich
rozwa»a« uczy« interpretacj¦ tre±ci i analiz¦ formy opowiadania Adolfa o Cichowskim
Uwagi:
• ±mier¢ zyczna, ±mier¢ duchowa
• cierpienia zyczne, psychiczne
• mªodzie» ziarno
• Polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach
• oba ust¦py
Model:
• Sceny wizyjne:
1. Wielka Improwizacja
2. Wielka Improwizacja
3. Widzenie
4. Widzenie
5. 5mesjanizm, sens cierpienia
6. powstanie - ukrzy»owanie
• Sceny realistyczne - Cichowski
1. katusze zyczne
2. choroba psychiczna
3. wygl¡d
4. interpretacja sªów Polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach
5. problem zniewolenia spoªecze«stwa (tragizm rodziny - »ona)
6. ±mier¢ duchowa zdrajców
7. Rolinson i jego matka
8. opowie±¢ o dzieciach
9. Wasilewski
10. Janczewski
11. naród jak lawa
12. mªodzie» ziarno
13. ±mier¢, letarg duchowy - Droga do Rosji

113
14. Do przyjacióª moskali
• m¦cze«stwo dekabrystów
• ±mier¢ duchowa oprawców
• letarg duchowy
Wnioski:
• cierpienie ¹ródªem buntu
• cierpienie metod¡ wypeªniania Polskiej misji
• ±mier¢ drog¡ do zmartwychwstania
• los jednostkowy i zbiorowy zwi¡zany z cierpieniem
• ±mier¢ duchowa zdrajców
• toposy mogiªy, grobu, kurhanu
• topos zmartwychwstania
7.0.20 Funkcja metamorfozy gªównego bohatera epopei. Czego dotyczy

i czemu sªu»y krytycyzm Pana Tadeusza
Metamorfoza:
• na pocz¡tku: paliwoda, przystojny, dumny, umiaª przewodzi¢, odwa»ny, najlepszy strzelec,

przyjaciel hrabiego Horeszki
• funkcja metamorfozy: przedstawienie, »e czªowiek póki »yje ma otwart¡ drog¦ do poprawy

(topos syna marnotrawnego), daje nadziej¦
• Stolnik dawaª nadziej¦ Soplicy na r¦k¦ Ewy, wykorzystywaª córk¦ do pomno»enia maj¡tku
• Jacek chciaª walczy¢ wspólnie, a nie sam (nowy typ bohatera)
PD: kalendarz »ycia i twórczo±ci J. sªowackiego; geneza, kompozycja, biograa gªównego bohatera;
wpªyw werteryzmu na koncepcj¦ Kordiana, funkcje motywu w¦drówki w dramacie, czy Kordian byª
polskim Winkelriedem?, na czym polega nowatorstwo zwi¡zane z ujawnieniem tajemnic ludzkiego
wn¦trza (Strach i Imaginacja, rozmowa z doktorem w szpitalu wariatów), w jakiej sytuacji - zwi¡-
zanej z metamorfoz¡ Kordiana - rozstajemy si¦ z bohaterem (dokona¢ analizy wypowiedzi Kordiana
do doktora - motyw unicestwienia duszy duszy)
Co krytykuje Pan Tadeusz:
• wady stanu szlacheckiego
skªonno±¢ do awanturnictwa
pycha
niski poziom edukacji, wr¦cz gªupota
brak rozwagi, poddawanie si¦ manipulacji
chciwo±¢
konserwatywna mentalno±¢
uleganie obcym modom
• post¦powanie magnaterii
oryginalna koncepcja Stolnika - patrioty, ale czªowieka niegodnego, co ujawnia si¦ w

»yciu prywatnym (np sprawa Ewy)
nie peªni roli przywódczej
• brak jedno±ci
• system s¡downiczy
• krótkowzroczno±¢ polityczna
materiaª: wypowied¹ Ma¢ka nad Ma¢kami, która pojawia si¦ w dialogu z gen. D¡brow-
skim: Ale, Panie, dwóch orªów razem si¦ nie gnie¹dzi!
∗ aluzja do braku roztropno±ci politycznej ujawniaj¡cej si¦ w naiwnej wierze, »e Fran-

cja b¦dzie dbaªa o Polsk¡ racj¦ stanu, a nie b¦dzie realizowaªa mocarstwow¡ tra-
dycj¦
∗ potrzeba polskiego przywódcy
∗ sceptyczny pogl¡d na mo»liwo±¢ realizacji narodowych celów w Napoleo«skim woj-

sku (mi¦dzy innymi odwoªuje si¦ do terminologii wojskowej)
Cesarz idzie do Moskwy! daleka to droga,

Je±li cesarz Jegomo±¢ wybraª si¦ bez Boga!
∗ krytyka relatywizmu ª¡cz¡cego si¦ z religi¡
∗ krytyka koniktu przywódcy z Ko±cioªem
∗ protest przeciwko zachowaniu »oªnierzy francuskich (gwaªty, grabierze, kradzie»e)
Pan Tadeusz miaª krzepi¢ serca, ale cho¢ poeta tego nie deklarowaª zawiera plan dziaªania maj¡cy
doprowadzi¢ do odzyskania niepodlegªo±ci. Najwa»niejsze elementy programu:
• ogólnonarodowe dobrze przygotowane powstanie
konieczno±¢ u±wiadomienia narodu

uwªaszczenie chªopów, by czuli si¦ wspóªobywatelami
konieczno±¢ demokratyzacji »ycia spoªecznego
konieczno±¢ opracowania m¡drego planu politycznego daj¡cego szans¦ na wolno±¢ i
prawdziw¡ suwerenno±¢
konieczno±¢ moralnej odnowy narodu. Jacek Soplica, który jest nowym typem bohatera
romantycznego (emisariusz) u±wiadamia potrzeb¦ ogromnej pracy nad sob¡. Trzeba j¡
rozpocz¡¢ od rozrachunku z bª¦dami przeszªo±ci
nale»y wykorzysta¢ niezwykª¡ cech¦ polskiego spoªecze«stwa, któr¡ jest umiej¦tno±¢

szybkiego integrowania si¦ w sytuacjach ekstremalnych; trzeba zrobi¢ wszystko co w
mocy zbiorowo±ci, aby pokona¢ podstawow¡ wad¦ w postaci braku umiej¦tno±ci wspóª-
pracy
Przykªady elementów ±wiata przedstawionego, które sugeruj¡ konieczno±¢ wprowadzenia wy»ej

wymienionych elementów:
• uwolnienie chªopów, oddanie im ziemi (rozmowa Zosi z Tadeuszem podczas zar¦czyn)
• strój Zosi: strój »niwiarki
• pojednanie wrogów podczas spowiedzi Jacka Soplicy

115
• zako«czenie epilogu: elementy demokratyzmu
Latarnik:
• najwa»niejszy problem: zawiódª (samego siebie i innych)
• Biedak straciª posad¦. Otwieraªy si¦ przed nim nowe drogi tuªactwa, wiatr porywaª znowu
ten li±¢ by nim rzuca¢ po l¡dach (...). To te» stary przez kilka dni posun¡ª si¦ bardzo i
pochyliª, oczy miaª tylko bªyszcz¡ce. Na nowe za± drogi »ycia miaª ksi¡»k¦, któr¡ od czasu
do czasu przyciskaª do piersi jakby w obawie aby i ona mu nie znikn¦ªa.
• funkcja motywu przebudzenia
• troch¦ szcz¦±cia zyskaª dzi¦ki pami¦ci ojczyzny, od»yª, zacz¡ª czu¢
7.0.21 Analiza motta Kordiana - artystycznego manifestu Sªowackiego.

Funkcje wypowiedzi trzech osób prologu
Budowa: 3 akty poprzedzone mottem, prologiem i przygotowaniem (noc 31XII1799 na ysej

Górze)
przygotowanie nadaje caªo±ci kontekst metazyczny.
sabat: przygotowanie stulecia tak zªego, jakiego jeszcze nie byªo
czemu rok wcze±niej: mo»liwe, »e Sªowacji nie znaª kalendarza, ale to maªo prawdopodobne; druga
koncepcja: przekazanie tre±ci, »e siªy zªa nigdy nie osi¡gn¡ celu
Polska i Kordian w w tej akcji: punkt zapalny, a Kordian marionetk¡ w r¦kach diabªa, bo jest
»oªnierzem-poet¡: nie zauwa»y, »e to diabeª (kurza stopa)
Motto:
• pochodzi z Lambry J. Sªowackiego
• Wi¦c b¦d¦ ±piewaª i d¡»yª do kresu - deklaracja autora: nie przerwie misji, któr¡ ma do
zrealizowania poezja
• o»ywi¦ ogie« je±li jest w iskierce
nie mo»e gwarantowa¢ sukcesu

poezja nie czyni cudów, nie kreuje rzeczywisto±ci dosªownie
ma szanse odnie±¢ sukces, je±li jest cho¢ ±lad uczu¢ patriotycznych
• [TODO: tu wstawi¢ obrazek]
w tych sªowach jest ukryta my±l, któr¡ kiedy± (mo»e dªugo) odkryje serce: pobudzone
do dziaªania, ale bez sposobu dziaªania
Sªowacki:
• »adne dzieªo nie b¦dzie trwaªe, je±li nie b¦dzie pªyn¦ªo z serca (inicjatywa oddolna)
• poezja nie mo»e narzuca¢ konkretnych rozwi¡za«, mo»e jedynie stwarza¢ warunki do zmiany,
ale to od odbiorców zale»¡ wykorzystane ±rodki i czy je podejm¡ (by¢ mo»e upªyn¡ przed
tym dziesi¡tki lat)
Kordian - imi¦ znacz¡ce ªac. kor 'serce' - czªowiek-serce
cz¦±¢ I trylogii zatytuªowana Spisek koronacyjny

7.0.22 Zwi¡zek autotematyzmu motta z wypowiedzi¡ III osoby Prologu
I osoba - koncepcja mesjanistyczna, ale krytykowana, bo prowadzi do bierno±ci
II osoba - krytyka osoby I
III osoba:
• scena dziejów:
aktorzy: naród - lud + rycerze

lud: zainteresowany jedzeniem, piciem, nale»y wskrzesi¢ ich ducha
[TODO: rysunek]
∗ s¡ wy»si, od mogiª, bo mog¡ dziaªa¢
• pojawia si¦ siªa, która w ko«cu wskrzesi duch ludu
• rycerze - bardzo dªugo spali (caªun zgniª), nie trzeba ich wskrzesza¢, bo maj¡ warto±¢, tyle,
»e s¡ u±pieni
7.0.23 Funkcja kolejnych etapów metamorfozy Kordiana
Kordian - mªody szlachcic szukaj¡cy sensu »ycia; próbuje popeªni¢ samobójstwo w tym poszuki-
waniu
na pocz¡tku - bohater werterowski:
• cierpienie: marzy o Laurze, która go odrzuca uwa»aj¡c go za niedojrzaªego, widzi w nim

dziecko, nie szanuje jego uczu¢
• antynomia: ciaªo dziecka, potrzeby m¦»czyzny, ale dojrzaªo±¢ dziecka; jaskóªczy niepokój;
nie do wytrzymania
• b¦dzie potrzebowaª zapeªni¢ pustk¦: jeden z pomysªów to bycie patriot¡ (Polska Winkelrie-
dem narodów!)
• dowiaduje si¦ kim jest jak rozmawia z wytworami umysªu: strachem i imaginacj¡
PD: liryki loza«skie Polaªy si¦ ªzy, Nad wod¡ wielk¡ i czyst¡; Grób Agamemnona, Testament
mój
Obie opowie±ci miaªy u±wiadomi¢ Kordianowi to co widziaª
[kto±] nie rozumiaª jak mo»na próbowa¢ popeªni¢ samobójstwo
motyw w¦drówki - szuka sposobu na nadanie »yciu sensu
chciaª sprawdzi¢ jak funkcjonuj¡ warto±ci, które znaª z ksi¡»ek
na Mount Blank mówi, »e »adne si¦ nie sprawdziªy
Mount Blank:
• Polska Winkelriedem narodów
nie d¡»y do patriotyzmu, tylko próbuje zapeªni¢ pustk¦
• umieszczony na szczycie, »eby byª jak najbli»ej absolutu
• widzi ±wiat jak na dªoni: wydaje mu si¦, »e widzi dokªadnie wszystkie kwestie, »e zgª¦biª
caªy ±wiat
117
• wniosek, »e »adna warto±¢ nie istnieje
• czuje wielk¡ moc, ale nie ma idei, w któr¡ mógªby j¡ wykorzysta¢: mo»e ona by¢ z ziemi lub
nieba
• nagªe ol±nienie, ale przed chwil¡ chciaª popeªni¢ samobójstwo
Zabicie Cara nie przyniosªoby zwyci¦stwa: dziaªaª w obª¦dzie
PD: Grób Agamemnona: cytaty - wizja Polski jaka ma by¢
7.0.24 Analiza dialogu Kordiana z Doktorem kluczem do interpretacji

przesªania utworu
2 interpretacje:
• Doktor jest elementem ±wiata nadprzyrodzonego
• Kordian walczy wewn¦trznie (dobro - zªo)
• Kordian byª jak ci obª¡kani
nie zgadza si¦ z tym, »e chciaª si¦ po±wi¦ci¢ za nic
∗ [TODO: obrazek z akwarium]
Doktor: kwestionuje caªe »ycie duchowe czªowieka
• dusza duszy - skarb - wªasne przekonanie - ostatni promie«
• lozoa otwartego zako«czenia:
miaªy by¢ nast¦pne cz¦±ci
• wszystkie cz¦±ci s¡ poª¡czone osob¡ bohatera
• przemiany wewn¦trzne dokonuj¡ si¦ póki czªowiek »yje
7.0.25 Interpretacja wybranych liryków loza«skich - problemy autote-

matyczne i autobiograczne
Polaªy si¦ ªzy:
• kompozycja klamrowa: pierwszy i ostatni wer taki sam
• liryka bezpo±rednia
• charakter lozoczno-reeksyjny, autobiograczny
• ªzy czyste - szczere
• ªzy rz¦siste - napi¦cie emocjonalne
• dzieci«stwo sielskie - wiejskie bez trosk, kontakt z natur¡, prostota
• dzieci«stwo anielskie - niewinne, nieska»one
• mªodo±¢ górna - peªna ideaªów
• mªodo±¢ durna - niemo»liwa do zrealizowania

• wiek m¦ski - czas stabilizacji - owoce pracy
• wiek kl¦ski - nic nie dokonaª, zawiódª siebie
postawa klerka - tylko sªowa, a nie czyny aby nic mu nie zagra»aªo (inteligencja w Niemczech)
Nad wod¡ wielk¡ i czyst¡:
• w Lozannie nad jeziorem
• kompozycja: podzielony zwrotk¡ dwu-wersow¡
• opoka - fundament, wsparcie, skaªa
• podmiot liryczny marzy aby odbija¢ ±wiat tak jak woda
• czªowiek nie jest obiektywny
• czªowiek caªy czas ulega przemianom
• woda - ideaª poezji
7.0.26 Krzepienie serc, czy rozrywanie ran - która z koncepcji two-

rzenia jest Ci bli»sza, Funkcja historii w Grobie Agamemnona
J. Sªowackiego. Motywy autotematyczne i ich rola
Grób Agamemnona to cz¦±¢ poematu Podró» z Neapolu do ziemi ±wi¦tej
Elektra - znajduje si¦ w realiach »ycia codziennego
do tego grobu wszedª nie in»ynier architektury, ale czªowiek niezwykle wra»liwy - poeta
Po zerwaniu li±cia:
• pojawiªa si¦ szpara, przez któr¡ wpadªo ±wiatªo
wra»liwy: struna Homera
po dotkni¦ciu: drgn¦ªa i p¦kªa bez j¦ku
∗ nie ma o czym gra¢
∗ ma sªuchaczy gªuchych lub umarªych
czuje si¦ reprezentantem narodu o którym ma bardzo zªe zdanie
• pojawienie si¦ konia zbezcze±ciªoby miejsce
• antyk: pi¦kno -> dobro
Syn zmuszony przez sytuacj¦ musi si¦ga¢ po wy»sze ±rodki (potrz¡sn¡¢ od wewn¡trz matk¦)
Grzechy szlachty: prywata, pycha, bogactwo ±wiadectwem warto±ci
romantyczne ¹ródªa nadziei:
1. zielone lata w ople±niaªej korze
2. naród jak lawa - skorupa, a pod ni¡ naród, którego ognia 100 lat nie wyzi¦bi
3. polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach

119
7.0.27 Nie-Boska komedia dramatem o miªo±ci... . Autotematyzm

dramatu rodzinnego
Mickiewicz: Nie-Boska -> rewolucyjna, piekielna
bohaterowie odpowiedzialni za to co staªo si¦ na ziemi
2 cz¦±ci:
• rodzinna: 2 akty
• spoªeczna: 2 akty
dramat o miªo±ci: kwestie uczu¢ indywidualnych, intymnych
2-ga przysi¦ga M¦»a:
• zst¡piª do ziemskich ±lubów: byª wy»ej, nie planowaª ±lubu
• bom znalazª t¦ o której marzyªem: znalazª ideaª
• Przez Ciebie pªynie strumie« pi¦kno±ci, ale ty nie jeste± pi¦kno±ci¡
odk¡d si¦ o»eniª zostaª zmuszony do prozaicznych, przyziemnych praz, a jemu si¦ wydaje, »e nie
do tego zostaª stworzony
miªo±¢ z kochank¡ kojarzy mu si¦ wyª¡cznie z przyjemno±ciami, nie kojarzy zwi¡zku maª»e«skiego
z miªo±ci¡
monolog M¦»a nad przepa±ci¡ stanowi¡cy klucz interpretacyjny do przesªania dramatu rodzinnego:
Bo»e, czy Ty mnie za to pot¦pisz, »em uwierzyª, i» Twoja pi¦kno±¢ przenosi o caªe niebo pi¦kno±¢
tej ziemi - za to, »em ±cigaª za ni¡ i m¦czyª si¦ dla niej, a»em staª si¦ igrzyskiem szatanów!
przepa±¢ - symbol zatracenia, zªa
hrabiemu wydawaªo si¦, »e s¡ dwa rodzaje pi¦kna: boskie i ziemskie. Chciaª tworzy¢ boskie, które
wedªug niego ª¡czyªo si¦ z oderwaniem od ziemskiego.
7.0.28 Sposoby kreowania przestrzeni i ich funkcje w Bema pami¦ci

»aªobnym rapsodzie
na pocz¡tku:
• epitety kolorystyczne:
wawrzyn zielony
topory pobª¦kitniaªe od nieba
tarcze rude od ±wiateª
• d¹wi¦ki
tr¡by zanosz¡ si¦ we ªkaniu

klekot
pªacz, krzyk, lament pªaczek
Bij¡ w topory
ªopot sztandarów
• zapachy
snopy wonne
• ruch:
cie« odje»d»a
rwie si¦ sokóª
id¡ panny »aªobne
wchodz¡ w w¡wóz i ton¡
Po wyj±ciu z w¡wozu:
• kolory:
czerniej¡ na niebie
blask zimny - srebrny
ciemny bª¦kit, szary
• kolory informuj¡ o upªywie czasu
przesadzi¢, ludzko±¢ nie znajdzie sposobu - ludzko±¢ nie znajdzie sposobu przeskoczy¢ ±mierci
(grobu)
ko« zmuszony wªóczni¡ przeskoczy grób - unie±miertelnienie duchowe Bema
najwi¦ksze skªadanie hoªdu zmarªemu: kontynuowanie jego dzieªa
»aªobnicy rozchodz¡ si¦ na caªy ±wiat kontynuuj¡c jego dzieªo, a» narody odzyskaj¡ ±wiadomo±¢
Dalej - dalej :
• dziaªa¢:
gªosi¢
ruch
wprowadza¢ w »ycie idee!
b¡d¹ wierny, id¹! - zako«czenie przesªania Pana Cogito
przeogromna chor¡giew:
• symbol warto±ci - opiera si¦ o niebo: równie» warto±ci niebieskie
• drewno ª¡cz¡ce niebo z ziemi¡
• drzewo, które ª¡czyªo niebo z ziemi¡: to pod którym umieraª Roland
7.0.29 Funkcje kreacjonizmu w wybranych wierszach Cypriana Kamila

Norwida
Bibliograa:
• Nerwy
• Do obywatela Johna Brown
• Klaskaniem maj¡ obrz¦kªe prawice...

121
kreacjonizm - kierunek, którego zaªo»enia programowe zostaªy sformuªowane w 20-leciu mi¦dzy-

wojennym przez grup¦ poetyck¡ Awangarda Krakowska: Tadeusz Peiper, Julian Przybo±
kreacjonizm ª¡czy si¦ z tworzeniem ±wiata przedstawionego, w którym funkcjonuj¡ prawa inne ni»
w realnej rzeczywisto±ci
kreacjonizm wprowadza poj¦cie autonomiczno±ci ±wiata przedstawionego
postawienie kapelusza obok krzesªa ±wiadczy o tym, »e go±¢ zamierza zosta¢ dªu»ej
kreacjonizm tu: reakcja przedmiotów martwych
po co?
• ukazanie kontrastu mi¦dzy ±wiatami
• sztuczno±¢ ±wiata "wysokiego"
co skªoniªo podmiot liryczny do reeksji:
• miaª kontakt ze ±mierci¡ ludzi (gªodow¡)
• miaª wypadek - maªo co by zgin¡ª
uratowaªa go belka - kojarzona z krzy»em
∗ symbol po±wi¦cenia za innych, oary
∗ symbol miªo±ci bli¹niego
faryzeusz - co innego my±li, a co innego czyni
powtarzaj stare zakl¦cia ludzko±ci, bajki i legendy

bo tak zdob¦dziesz dobro, którego nie zdob¦dziesz
stare zakl¦cia ludzko±ci (...) - tradycje
dobro (...) którego nie zdob¦dziesz - nie uda si¦ zlikwidowa¢ caªego zªa, ale nale»y d¡»y¢ do tego
(aktywnie), aby speªni¢ »ycie
zdob¦dziesz dobro - speªnisz »ycie
7.0.30 Przygotowanie do pracy domowej - wypracowania na maturalny

temat
1. Wzi¡±¢ pod uwag¦ wszystkie elementy z modelu rozwini¦cia, znaczenie rozszerzaj¡c odwoªa-
nia do caªo±ci utworu
2. Koniecznie zastosowa¢ problemow¡ kompozycj¦!!!
3. Szczególn¡ uwag¦ zwróci¢ na j¦zyk i styl wypowiedzi (razem 17/50 punktów)
4. Zwróci¢ uwag¦ na konieczno±¢ stosowania wªa±ciwej terminologii
5. Wnioski s¡ najwy»ej punktowan¡ merytoryczn¡ cz¦±ci¡ tekstu. Mog¡ pojawi¢ si¦ jako cz¦-
±ciowe w postaci konkluzji po rozwa»eniu konkretnego problemu, ale nie wolno o nich zapo-
mnie¢ pisz¡c zako«czenie
7.0.31 Sposób funkcjonowania motywu wolno±ci w wierszu Do obywa-

tela Johna Brown
John Brown
• przygotowywaª powstanie niewolników w USA
• abolicjonista
• biaªy farmer
Interpretacja ruchów nog¡: odkopanie planety spodlonej
mewa - symbol nadziei dla »eglarzy
obraz: siwizna skaza«ca, mewa na rusztowaniu
dziecko
• symbol czysto±ci, niewinno±ci
• jak zabije mew¦: nie ma nadziei na popraw¦
• nauka przez przykªad (syn kata)
po wyroku:
• powieszony... - czy kªami¡?
unicestwili tylko zycznie
• przetrwaªy idee, a teraz zyskaªy m¦czennika - teraz si¦ wzmocni¡
• godªo: gwiazdy (13) nad gªow¡ orªa
pie±« nim dojrzy, czªowiek nieraz skona - zanim idee wejd¡ w »ycie minie wiele pokole«
7.0.32 Co± ty Atenom zrobiª Sokratesie - sposób prezentowania wiel-

kich ludzi w liryce Norwida - konfrontacja z poznanymi utworami
te dwa materiaªy, które nie mog¡ si¦ poª¡czy¢: wielcy ludzie, zwykªy lud im wspóªczesny
pó¹niej s¡ czczeni (zbija si¦ a» ¢wiekiem), ale tylko w celu zysku (spór o miejsce pochówku...)
7.0.33 W jakim celu zostaª zastosowany kreacjonizm w wierszu pt. Kla-

skaniem maj¡c obrz¦kªe prawice
niewiasty zakl¦te w formuªy - skr¦powane etykiet¡, obyczajami
kamienne: nie potraªy czu¢, kocha¢
mowa pozornie zale»na: narrator, który tyle wie ile bohater, jego wypowiedzi stapiaj¡ si¦ z wypo-
wiedziami bohatera
mo»na poruszy¢ kamienne faªdy ich stroju
funkcja: nie posiadaj¡ uczu¢, hoªduj¡ swojemu pi¦knu, etykiecie
pi¦kno zewn¦trzne jest ±wiadectwem pi¦kna wewn¦trznego: tutaj nie!
tu wewn¦trzna pustka mo»e by¢ ±mierciono±na
po zetkni¦ciu z tak¡ kobiet¡ podmiot liryczny przestaje wierzy¢ w uczucia, szcz¦±cie
klaskali poetom uznanym, nie byªo miejsca na nowego o innych pogl¡dach
pami¦tnik artysty - jego twórczo±¢: ci¡gle poprawiana, nieuporz¡dkowana

123
7.0.34 Norwidowska koncepcja sztuki na podstawie Fortepianu Cho-

pina i fragmentów Prometidiona
PD: w punktach notatka do tematu lekcji
...koniec szepce do pocz¡tku:

Nie stargam Ci¦ ja - nie! -ja, uwydatni¦!... - ±mier¢ pomaga w recepcji
genialna muzyka - synteza wszystkiego co pi¦kne, piel¦gnuje obyczaje
sztuka ma by¢ hor¡gwi¡ na prac ludzkich wie»y - praca ma by¢ pokarmem dla duszy, pomaga¢
d¡»y¢ do ideaªu - zmartwychwstania
kªos - zadatek na chleb
u±wiadomienie sobie niedoskonaªo±ci jest niezwykle twórcze - umo»liwia dalsze tworzenie
doskonaªo±¢ na ludzk¡ miar¦
fortepian -> trumna
styl sentencjonalny
palenie paªacu, wyrzucenie fortepianu - niszczenie kultury - najni»szy mo»liwy stan, wi¦c teraz
b¦dzie odradzanie
Ciesz si¦, pó¹ny wnuku! - b¦dzie d¡»yª do idei
wyrzucenie fortepianu - rzucenie ziarna, zasianie idei w±ród caªego spoªecze«stwa
7.0.35 Autotematyzm Pióra
dusza czarna - atrament
puste zera - pustosªowie
»agiel angielskiego skrzydªa - pomaga tworzy¢, d¡»y¢ do ideaªu
zdrojów Moj»eszowych lask¡ - dost¦p do »yciowego pokarmu - duchowego
marze« krask¡ - pró»ne marzycielstwo
przykute klamr¡ zªot¡ do czapki - ch¦¢ zysku
mokre pióro - nie pozwala na lot ku ideaªom; ta woda - tematy dora¹ne, krótkotrwaªe
Piórem, którym osp¦... - ma uodporni¢, przygotowa¢ do zmaga«
Wartkie strzaªom przytwierdzaj¡ grzywy - odpowiada za kierunek dziaªa«

Rozdziaª 8
Pozytywizm
8.0.1 Wprowadzenie do kultury pozytywizmu
PD: periodyzacja, nazwa, kierunki lozoczne, tªo spoªeczno-polityczne, solidaryzm spoªeczny
cezury:
• 1863 - pocz¡tek
pozytywizm - tylko w Polsce jako epoka; na zachodzie: realizm, naturalizm
pozytywizm ideologi¡ Polaków po upadku powstania
pokolenie: prze»ycie pokoleniowe ksztaªtuje pogl¡dy, postawy
• dla romantyków: powstanie listopadowe
• dla pozytywistów, organiczników, wychowanków Szkoªy Gªównej (, stracone pokolenie): po-

wstanie styczniowe
pozytywi±ci - w inny ni» militarny sposób do niepodlegªo±ci, gªównie ze Szkoªy Gªównej
organicznicy - spoªecze«stwo jak »ywy organizm; nie ma szansy na powodzenie zrywu; tytaniczna
praca do odrodzenia spoªecze«stwa jako silny organizm
praca organiczna - gospodarka, ekonomia...
praca u podstaw - poprawa warunków najliczniejszych - chªopów
solidaryzm spoªeczny - wszyscy maj¡ ±wiadomo±¢, »e musz¡ jednoczy¢ si¦ w d¡»eniu do wspólnego
celu (dla dobra wspólnego)
nie powiodªo si¦, bo byªy idealistyczne podstawy
• boga¢my si¦:
powstaªy przepa±cie mi¦dzy lud¹mi
sporo si¦ udaªo w Wielkopolsce
fala strajków (krwawo tªumionych): byªo im wszystko jedno przeciwko komu wyst¦puj¡ (Polak,
Niemiec...). Teraz powstaª podziaª robotnik - kierownik, zamiast Polak - zaborca i na tym polegaª
prawdziwy dramat pozytywizmu
Polacy umiej¡ po±wi¦ca¢ »ycie dla ojczyzny, ale nie potra¡ si¦ jednoczy¢ na dªu»ej
125
126 ROZDZIA 8. POZYTYWIZM
8.0.2 Gloria Victis Elizy Orzeszkowej: interpretacja tytuªu i jego zwi¡zku

z przesªaniem noweli; funkcje oryginalnej koncepcji narracji; ¹ró-
dªa tragizmu gªównych bohaterów; analiza tematu maturalnego
pozytywi±ci nie krytykowali wielkich romantyków
dzieªa romantyczne byªy bardzo dobre do nauki patriotyzmu
oryginalno±¢ narracji - jest nim natura (drzewa, wiatr, kwiaty)
natura - jest ±wiadkiem, po±redniczy do ojczyzny
patriotyzm - te» zwi¡zek z ojczyst¡ natur¡
8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kry-

teria oceny warto±ci czªowieka (charakterystyka wybranych po-
staci); symbolika mogiª i jej zwi¡zek z wymow¡ ideow¡ dzieªa;
realizm i tendencyjno±¢
E. Orzeszkowa w powstaniu styczniowym byªa sanitariuszk¡, udzieliªa schronienia Traugutowi,

namówiªa m¦»a do pomocy -> represje
Pierwotny tytuª: Mezalians
Powie±¢ ma aspiracje epopei
Powie±¢ przejmuje funkcj¦ dramatu z romantyzmu
Teol Ró»yc - strwoniª poªow¦ maj¡tku (0,5 mln)
Jan i Cecylia - ona byªa arystokratk¡, on nie i musieli ucieka¢ do puszczy; potem zyskali tytuª
szlachecki
funkcje w¡tku miªosnego:
• przeniesienie problemów spoªecznych na grunt osobisty, prywatny
• kryteria hierarchii spoªecznej (wybór m¦»a)
gatunek demokratyczny - mo»na czyta¢ i rozumie¢ w ró»nym stopniu
Dominik Korczy«ski - braª udziaª w powstaniu, ale potem poddaª si¦ rusykacji -> nie caªkowicie
tendencyjna
Benedykt - pracowity, patriota, ale zapomina o pracy u podstaw, utrzymuje ziemi¦ w polskich
r¦kach, nie pami¦ta o jednoczeniu narodu
Witold - wychowanie patriotyczne, wyksztaªcenie ekonomiczne, wprowadzaª uprzemysªowienie
Andrzejowa Korczy«ska - symbol patriotyzmu, nie byªa w stanie wychowa¢ syna - patrioty; bª¦dy:
stworzyªa mu zªot¡ klatk¦, nie zgodziªa si¦ na maª»e«stwo Zygmunta i Justyny, nie przekazaªa mu
ideaªów ojca (uczyniªa z niego ±wi¦to±¢, tylko do celebrowania), nie pozostaªa wierna warto±ciom
m¦»a
PD: 2 postacie: charakterystyka; legenda o Janie i Cecylii; symbolika mogiª
powie±¢ wydana w 1887 r. - akcja w 1886 r.
mogiªami opiekuj¡ si¦ Bohatyrowicze
stosunek do ziemi i przyrody - kolejne kryterium
Zygmunt: uwa»a si¦ za kogo± wy»szego, nie szanuje innych ludzi - zwªaszcza Bohatyrowiczów
patriotyzm - szacunek tradycji rodzinnej, kultury, historii, integracja spoªecze«stwa budowanego

na demokratycznych zasadach (solidarnie)
symbolika mogiª:
127
• pami¦¢, historia, tradycja
• warto±¢ (tamtych osób):
Jan i Cecylia: pracowito±¢, miªo±¢, przywi¡zanie do ziemi, demokratyzm, bohaterstwo

pracy
powsta«cy: wolno±¢, demokratyzm, po±wi¦cenie, miªo±¢ do ziemi, bohaterstwo
mogiªa powsta«ców (opis mszy):
• opis przyrody -> ±wi¡tynia
• pielgrzymka -> przemiana wewn¦trzna
• funkcja kurhanu -> pocz¡tek nowego »ycia, energia duchowa
8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci
tendencyjno±¢ - opisanie ±wiata przedstawionego w taki sposób, aby odpowiadaª z góry przyj¦tej
tezie
Nad Niemnem: wyidealizowany obraz ludu, podziaª postaci na czarne i biaªe, higiena w chatach,
pomy±lne nalizowanie wszystkich w¡tków
realizm -> narrator wszechwiedz¡cy
realizm krytyczny - przedstawia krytycznie rzeczywisto±¢, ale zmusza czytelnika do my±lenia
8.0.5 Lalka Bolesªawa Prusa: sylwetka autora (rola kronik tygodnio-

wych w tworzeniu Lalki, aspiracje pisarza realisty); studium
maj¡ce na celu przedstawienie naszych polskich idealistów na tle
spoªecznego rozkªadu; nowatorstwo w zakresie kreowania postaci;
nowoczesno±¢ zwi¡zana z koncepcj¡ i tworzeniem ±wiata przedsta-
wionego
Prus chciaª zosta¢ naukowcem, ale nie zdaª egzaminu; zwi¡zaª si¦ z gazetami, pisaª do nich z
czego si¦ utrzymywaª; byª chory na agorafobi¦; byª zagorzaªym zwolennikiem pozytywizmu, ostro
skrytykowaª Ogniem i mieczem za niezgodno±ci historyczne -> Sienkiewicz lepiej si¦ przygotowaª
do Potopu
przedstawienie tego samego wydarzenia przez ró»ne postacie w ró»ny sposób -> bohaterzy nie s¡
wszechwiedz¡cy, »eby przedstawi¢ jak najbardziej obiektywnie
o Wokulskim: narrator, Pami¦tnik Starego Subiekta, przemy±lenia Izabeli i innych bohaterów
nie nalizowanie losów Wokulskiego: nie jeste±my w stanie pozna¢ caªej prawdy
literatura miaªa ocala¢ od zapomnienia bohaterów, zdrajców
studium polskiego spoªecze«stwa:
• wybraª Warszaw¦ jako centrum, krzy»uj¡ si¦ wszystkie grupy spoªeczne
• ideali±ci
Rzecki - polityczny
Ochocki - naukowy
Wokulski - zªo»ony
• badaj¡c ich losy widzimy obraz spoªecze«stwa
w kamienicy ¦ckich jest przekrój przez caªe spoªecze«stwo
szkic zjologiczny - na ka»dym elemencie mo»na przedstawi¢ jaki± problem i go analizowa¢

8.0.6 Miªo±¢ Wokulskiego - siª¡ niszcz¡c¡ czy doskonal¡c¡ wewn¦trznie
Doskonal¡ca:
• zacz¡ª dostrzega¢ ludzk¡ niedol¦ i odkryª w sobie ch¦¢ pomocy
• miªo±¢ nadawaªa sens jego »ycia
• mit utrwalony przez romantyzm: pi¦kno zewn¦trzne -> pi¦kno wewn¦trzne
• miªo±¢ miaªa da¢ ch¦¢ »ycia, pracy, któr¡ by wykorzystaª pomagaj¡c innym
Cena miªo±ci:
• próba samobójcza - zaªamanie psychiczne
• run¦ªy jego ideaªy
• zawiódª si¦ na Izabeli
• straciª nadziej¦ na istnienie szcz¦±cia w miªo±ci
• po±wi¦ciª swój ±wiat - przyjacióª, znajomo±ci
taki przebieg miªo±ci: byª niedo±wiadczony
8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªo-

wieka epoki przej±ciowej
misja - ujawnienie prawdy o polskiej zbiorowo±ci
studium:
• badanie najbardziej chorego wycinka - Warszawy - poprzez obserwowanie trzech idealistów

z trzech pokole«
• Pami¦tnik Starego Subiekta
• mowa pozornie zale»na
• szkic zjologiczny
styl ezopowy - niemo»no±¢ mówienia wprost ze wzgl¦du na cenzur¦ (np. omówienia, metafory,
symbole, alegorie)
kryteria:
1. moment dziejowy
2. wpªyw ±rodowiska
3. dziedziczno±¢ (zjologia, rasa) - pop¦dy i instynkty
Wokulski:
1. romantyzm, byª scjentyst¡ - wyprzedza swój czas; hoªduje mitom romantycznym (miªo±¢);
braª udziaª w powstaniu
129
2. godno±¢, honor <- z korzeni szlacheckich; ±rodowisko kupieckie: sumienno±¢, szacunek dla
pracy; ±rodowisko inteligenckie: studenci - pomogli w nauce, aby dosta¢ si¦ na studia, po-
gl¡dy polityczne; formalnie nale»aª do ±rodowiska kupieckiego, ale miaª aspiracje naukowe
-> z »adnym z nich si¦ nie uto»samiaª
3. rozmowa z doktorem Szumannem: miªo±¢ bez po»¡dania - instynkt zachowania gatunku

sprzeciwia si¦ -> próba samobójcza
Rzecki:
1. anachroniczne pogl¡dy - wiara w bonapartyzm, Bismarcka, w walk¦ zbrojn¡; braª udziaª w

kampanii na W¦grzech (Wiosna Ludów), nie wyczuwa momentu dziejowego: nie ª¡czyª pracy
z ideami; wzór patriotyzmu, pracowito±ci, nie pomy±laª, »e mógªby by¢ wªa±cicielem sklepu,
»eby gromadzi¢ pieni¡dze na ratowanie ojczyzny; dopiero pod koniec »ycia u±wiadomiª sobie
swój bª¡d
2. kupieckie (Mintzlowie) - pracowito±¢, podej±cie do pracy; drobnomieszcza«skie (rodzina)

- pogl¡dy polityczne; mi¦dzynarodowe wojsko - stosunek do ró»nych ludzi, sposób w jaki
patrze¢ na ludzi, tolerancja
3. t¦sknota za miªo±ci¡ (ch¦¢ pozostania w w¡skim gronie), odwaga; prze»ycia zwi¡zane z sa-
mobójstwem przyjaciela
Ochocki:
1. bardzo nowoczesny, scjentyzm, motyw cudownego wynalazku techniki - przeªom w dziejach

ludzko±ci - tu: metal l»ejszy od powietrza; Ochocki jest przekonany, »e maszyna lataj¡ca
rozwi¡zaªaby wszystkie problemy spoªeczne
2. zwi¡zek rodziców byª mezaliansem - lekcewa»y ±rodowisko (arystokratyczne), bo nikt go nie

rozumiaª; inteligencja: to ±rodowisko najbardziej na niego wpªyn¦ªo
3. podporz¡dkowanie my±li o wynalazku
tu wynalazek jest traktowany z powag¡ -> mo»e wszystko zmieni¢, ale zale»y od tego w czyje r¦ce
wpadnie
wi¦tochowski nie rozumiaª nowoczesno±ci Lalki
8.0.8 W jaki sposób topos non omnis moriar, funkcjonuj¡cy w zako«-

czeniu Lalki B. Prusa, ª¡czy si¦ z problematyk¡ powie±ci i jej
przesªaniem.
Rozwi« temat, wykorzystuj¡c ITiAF

1 podanego fragmentu utworu (tekst od sªów Okoªo 2 w
poªudnie przyszedª sªu»¡cy(...) do ko«ca)
Koniecznie wykorzysta¢ Sªówko o krytyce pozytywnej
sªowa non omnis moriar na li±cie w kieszeni zmarªego Rzeckiego napisane przez W¦gieªka. Byªy
wyryte na krzy»u ¦ckiego - reakcja Ochockiego: masz racj¦
odnosi si¦ to do idealizmu, idealistów
promie« nadziei: idee nie zgin¡ - prze»yj¡ w dzieªach, mo»e b¦d¡ przej¦te przez nast¦pne pokolenia,
bo teraz s¡ odrzucone
doktor Szuman - przedstawia diagnoz¦ - ideali±ci nie przetrwali: któ» tu w ko«cu zostanie? -
pora»ka, nie zostaj¡ ludzie w znaczeniu Szumana, ideali±ci, warto±ciowi
1 interpretacj¦ tre±ci i analiz¦ formy

odpowiadaj¡: oszust, zªodziej...
radca W¦growicz, ajent Szprot - plotkarze, brak inicjatywy, zadufany, pozbawieni warto±ci
Szlangbau - w chwili ±mierci Rzeckiego dopytuje si¦ o pieni¡dze: tu przychodzi, a on sobie umarª
intencje wypowiedzi
autocharakterystyka bohaterów
8.0.9 Zastosowanie mowy pozornie zale»nej i wprowadzenie monologu

wewn¦trznego ±wiadectwem nowoczesno±ci Lalki
tu monolog wewn¦trzny jest bardzo uporz¡dkowany
mowa pozornie zale»na - niby narracja, ale tak na prawd¦ jest projekcj¡ wn¦trza (np. uczucia, to
co widzi, sªyszy)
8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu
tytuª przypadkowy - rzeczywisty proces o kradzie» Lalki w Wiedniu spowodowaª wykrystalizowanie

koncepcji powie±ci u Prusa -> z wdzi¦czno±ci zawarª ten w¡tek w powie±ci i nadaª taki tytuª
Powie±¢ byªaby lepiej zrozumiana pod tytuªem Trzy pokolenia
Tytuª Lalka mo»na interpretowa¢ jako okre±lenie Izabeli ¦ckiej jako lalk¦ salonow¡
indywidualizacja j¦zyka i stylu
felieton - ujawnianie stanowiska pisz¡cego
8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, któ-

rego przebieg zostaª zapisany maªymi szachrajstwami na pa-
skach kamizelki; analiza sposobów prowadzenia narracji - wpªyw
na koncepcj¦ i jego przesªanie; jaki wpªyw na recepcj¦ tekstu ma
umieszczenie w tytule nazwy rzeczy; jakie inspiracje - z zakresu
ró»nych kierunków artystycznych - ujawniaj¡ si¦ w Kamizelce
ona manipulowaªa paskami, aby doda¢ otuchy m¦»owi (nie chudnie, nabiera ciaªa -> zdrowieje)
on manipulowaª paskami, »eby doda¢ otuchy »onie
pocz¡tek - narracja 1-osobowa, pami¦tnikarska, nie kªuci si¦ z obiektywizmem, bo zaznacza, »e to

jego punkt widzenia
dalej wszechwiedza - mówi o czym±, czego nie mógª by¢ ±wiadkiem i nie usªyszaª z 2 r¦ki, prezentuje
wn¦trze bohatera
jest te» obserwator (z naturalizmu)
takie zestawienie (pami¦tnikarska - obserwator) sprzyja obiektywizmowi
na ko«cu te» pami¦tnikarska, ale tu ma du»o wi¦cej emocji ni» na pocz¡tku (tam tylko jedna
metafora)
sªo«ce -> dobro, miªo±¢
pi¦kno kryje si¦ w tej miªo±ci pokonuj¡cej ±mier¢, chorob¦
tytuª: zwraca uwag¦ na przedmiot, kompozycja wokóª tej rzeczy, jest ±wiadectwem miªo±ci
motyw sokoªa - kamizelka jest osi¡ kompozycyjn¡ i wyst¦puje w tytule

Rozdziaª 9
Mªoda Polska
9.0.1 Wprowadzenie do epoki
Kierunkiem lozocznym u podªo»a epoki le»¡cym jest schopenhaueryzm, a inne istotne kierunki
to nietzscheanizm i bergsonizm.
schopenhaueryzm - czªowiek ci¡gle tylko cierpi. Mamy wol¦, która z nami ci¡gle ¹le robi, do
bezrozumnych nami¦tno±ci zaspokajania pcha, i jeszcze gorszy instynkt, co nam »y¢ ka»e nawet
mimo braku sensu w tym »yciu. Schopenhauer patrzyª na »ycie z perspektywy ±mierci. Uwa»aª,
»e jedynym sposobem na szcz¦±cie jest buddyjska z natury nirwana, czyli wyzbycie si¦ wszelkich
pragnie«.
nietzschanizm - czªowiek winien »y¢ poza moralno±ci¡, bo moralno±¢ konwencjonalna to na ogóª

wredna, obrzydªa moralno±¢ chrze±cija«ska - czyli moralno±¢ niewolnika. Nale»y d¡»y¢ do »ycia
peªn¡ piersi¡, samemu ustawiania sobie granic (najlepiej w gwiazdach), deniowaniu wªasnej mo-
ralno±¢, o±wieconemu egoizmowi, nie ba¢ si¦ niczego i w ogóle ojej. (Nietzsche co prawda baª si¦
krów, ale...)
bergsonizm - rozum jest niefajny, wypacza poznanie, w ogóle wªa±ciwie takie prawdziwe poznanie
uniemo»liwia, bo rozum by wszystko katalogowaª i wi¦ziª w sztywnych, staªych kategoriach, a nie
o to w ±wiecie chodzi. Tylko intuicj¡ pozna¢ mo»na.
dekadentyzm - lozoa, postawa epoki schyªkowej. Odznacza si¦ negacj¡ wszelkich warto±ci, nie-
ch¦ci¡ i oboj¦tno±ci¡ wobec ±wiata, i postaw¡ bierno±ci. Taki troch¦ kwietyzm z absyntem. Tetma-
jer deniowaª dekadenta jako czªowieka, który kªadzie si¦ na dnie ªodzi, wiosªa wkªada do ±rodka
i tak sobie dryfuje po bagnie.
9.0.2 Analiza porównawcza "Ko«ca wieku XIX" Kazimierza Przerwy-

Tetmajera (manifestu polskiego dekadentyzmu) i "Kowala" Le-
opolda Staa.
"Kowal" L.S. próba wyj±cia z dekadenckiego impasu .
Filozoczne inspiracje schopenhaueryzmem i nietzscheanizmem obecne w "Ko«cu wieku XIX" i

"Kowalu".
Leopold Sta
Kowal
Caª¡ bezksztaªtn¡ mas¦ kruszców drogocennych,
Które zalegªy piersi mej gª¡b nieodgadª¡,
Jak wulkan z swych otchªani wyrzucam bezdennych
131
132 ROZDZIA 9. MODA POLSKA
I ciskam ja na twarde, stalowe kowadªo.
Grzmotem mªota w ni¡ wal¦ w radosnej otusze,
Bo wykona¢ mi trzeba dzieªo wielkie, pilne,
Bo z tych kruszców dla siebie serce wyku¢ musz¦,
Serce hartowne, m¦»ne, serce dumne, silne.
Lecz gdy ulegniesz, serce, pod mªota »elazem;
Gdy p¦kniesz, przeciw ciosom stali nieodporne:
W pyª cie rozbij¡ pi¦±ci mej gromy potworne!
Bo lepiej gi«, zmia»d»one cyklopowym razem,
Ni»by± »y¢ miaªo wªasn¡ sªabo±ci¡ przekl¦te,
Rys¡ chorej niemocy ska»one, p¦kni¦te.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Koniec wieku XIX
Przekle«stwo?... Tylko dziki, kiedy si¦ skaleczy,
zªorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.
Ironia?... Lecz najwi¦ksze z szyderstw czy» si¦ mo»e
równa¢ z ironi¡ biegu najzwyklejszych rzeczy?
Wzgarda... lecz tylko gªupiec gardzi tym ci¦»arem,
którego wzi¡¢ na sªabe nie zdoªa ramiona.
Rozpacz?... Wi¦c za przykªadem trzeba i±¢ skorpiona,
co si¦ zabija, kiedy otocz¡ go »arem?
Walka?... Ale czy» mrówka rzucona na szyny
mo»e walczy¢ z poci¡giem nadchodz¡cym w p¦dzie?
Rezygnacja?... Czy» przez to mniej si¦ cierpie¢ b¦dzie,
gdy si¦ z poddaniem schyli pod nó» gilotyny?
Byt przyszªy?... Gwiazd tajniki któ» z ludzi ogl¡da,
kto zliczy zgasªe sªo«ca i kres ±wiatu zgadnie?
U»ycie?... Ale» w duszy jest zawsze co± na dnie.
co w±ród u»ycia pragnie, w±ród rozkoszy »¡da.
Có» wi¦c jest? Co zostaªo nam, co wszystko wiemy,
dla których »adna z dawnych wiar ju» nie wystarcza?
Jaka» jest przeciw wªóczni zªego twoja tarcza,
czªowiecze z ko«ca wieku?... Gªow¦ zwiesiª niemy.
K.P.-T. - stworzyª nowy rodzaj bohatera (dekadent? chyba o to chodziªo), ale nie »aden nowy
rodzaj poetycki (±rodek poetycki).
Nale»y pami¦ta¢, »e forma pomaga zrozumie¢ przesªanie, niesie fundamentaln¡ informacj¦ na jego
temat.
K.P.-T. - struktura kompozycyjna to wyliczenie (idei, warto±ci, postaw, ª¡cz¡cych si¦ z próbami
nadania »yciu sensu - naturalnie nie wszystkich - które zostaj¡ zanegowane). Jest to kompozycja
otwarta (mo»na by jeszcze troch¦ tych warto±ci, idei, postaw dopisa¢.)
133
Otwarta forma wiersza, oparta na wyliczeniu i negacji, ª¡czy si¦ z postaw¡ dekadenta, którego
jedyn¡ aktywno±ci¡ jest negacja, wszystko mu jedno [odrzuca to, co tradycyjne].
Koncepcje podmiotu lirycznego w "ko«cu wieku XIX":
- jeden podmiot liryczny, i to monolog wewn¦trzny (koncepcja najmniej uznana, bo ostatni wers
bru¹dzi)
- dwaj - rozmowa z dekadentem, ostatni wers to odpowied¹, ale mow¡ ciaªa, nie ust
- podmiot liryczny, dekadent, nic nie mówi, tylko stoi i sªucha, a przemawia bohater liryczny.
Nale»y uwzgl¦dni¢ wszystkie trzy koncepcje.
Omówienie poszczególnych poruszanych postaw jest pono¢ proste.
ale: "Ale» w duszy jest zawsze co± na dnie./co w±ród u»ycia pragnie, w±ród rozkoszy »¡da." - po-
równa¢ nale»y z wierszem [Ja, gdy ku Twym ustom swoje usta chyl¦] (instrumentalne, jak u»ywk¦
traktowanie seksu. Rozkosz erotyczna to jedynie droga to prawdziwej rozkoszy - zapomnienia.)
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Ja, kiedy usta
Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl¦,
nie samych zmysªów szukam upojenia,
ja chce, by my±l ma omdlaª¡ na chwile,
chce czu¢ najwy»sz¡ rozkosz - zapomnienia...
Nami¦tny u±cisk zmysªy moje studziª - -
czemu ty patrzysz z twarz¡ tak wyl¦kª¡?
Mnie tylko »al jest, »em si¦ ju» obudziª
i ze mi serce przed chwila nie p¦kªo.
Bªogosªawiona ±mier¢, gdy si¦ posiada,
czego si¦ pragnie nad wszystko gor¦cej,
nim twarz przesytu pojawi si¦ blada,
nim si¦ za»¡da i znowu, i wi¦cej...
Ka»da kolejna dawka miªo±ci (znaczy rozkoszy seksualnej) musi by¢ wi¦ksza, by daªo si¦ osi¡gn¡¢
prawdziw¡ rozkosz zapomnienia.
Trudne do interpretacji s¡ ostatnie dwa wersy. Co jest dla nas tarcz¡ przeciwko wªóczni zªa: wiara
w Boga, w warto±ci, dziaªanie przeciwko zªu.
Tego nie ma dekadent, jest skazany na przyjmowanie zªa i niezdolny przed nim si¦ broni¢.
"Kowal"
Forma literacka (gatunek) "Kowala" to sonet, forma uwa»ana za najtrudniejsz¡, co ª¡czy si¦ w
prosty sposób z tre±ci¡ wiersza. Jest to ponadto forma rygorystyczna i tradycyjna (kanoniczna).
Podmiot liryczny uwa»a, »e nale»y wierzy¢ w warto±ci. Podejmuje ogromny trud nadania warto±ci
»yciu - przejawia si¦ tu postawa rygoryzmu wobec samego siebie i maksymalizmu, zaczerpni¦te z
Nietzschego.
Dekadenta i Kowala ª¡czy to, »e w otaczaj¡cym ±wiecie nie znajduj¡ gotowych warto±ci. Ale kowal
w sercu, w sobie, znajduje "bezksztaªtn¡ mas¦ kruszców drogocennych" - potencjaª. Tu mamy do
czynienia z symbolem raczej ni» z alegori¡, chocia» ró»ne s¡ opinie j¦zykoznawców.
Kowadªo i mªot symbolizuj¡ prac¦, cierpienie, wysiªek. Kowadªo to to, z czym ±cieraj¡ si¦ pogl¡dy
- problemy »yciowe.
Serce to duchowa warto±¢ »ycia. Realna jest wtedy i tylko wtedy, gdy uda si¦ ten system wpro-
wadzi¢ w »ycie.
Ostatnie 3 wersy to walka z dekadentyzmem.
"Koniec wieku XIX" to manifest dekadentyzmu, zatem jest inspirowany schopenhaueryzmem w

czystej postaci. W "Kowalu" za to - inspirowany po cz¦±ci nietzscheanizmem - inspiracje te nie
s¡ tak proste. Przede wszystkim L.S. odrzuca doktryn¦ moraln¡ Nietzschego, i przyjmuje tylko
rygoryzm, maksymalizm i postawy ksztaªtowania samego siebie.
9.0.3 par¦ lekcji o Mªodej Polsce...
9.0.4 Teatr syntezy sztuk...
[I ci¡gle widz¦ ich twarze] - poetyckim manifestem "teatru ogromnego".
[I CIGLE WIDZ ICH TWARZE]
Kochany Panie.
I ci¡gle widz¦ ich twarze,
ustawnie w oczy ich patrz¦ -
ich nie ma - my±l¦ i marz¦,
widz¦ ich w duszy teatrze.
Teatr mój widz¦ ogromny,
wielkie powietrzne przestrzenie,
ludzie je peªni¡ i cienie,
ja jestem grze ich przytomny.
Ich sztuka jest sztuk¡ moj¡,
melodi¦ sªysz¦ chóralna,
jak rosn¡ w burz¦ nawaln¡,
w gromy i wichry si¦ zbroj¡.
W gromach i wichrze szalej¡
i gasn¡ w gromach i wichrze -
w mroku mdlej¡ce i cichsze -
ju» ledwo, ledwo widniej¡ -
znów wstaj¡ - wracaj¡ ogromne,
olbrzymie, »yj¡ce - przytomne.
Graj¡ - tragedi¦ m¡k duszy
w tragicznym teatru skªonie,
»ar ±wi¦ty w trójnogach pªonie
i et zawodzi pastuszy.
Ja sªucham, sªucham i patrz¦ -
poznaj¦ - znane mi twarze,
ich nie ma - my±l¦ i marz¦,
widz¦ ich w duszy teatrze!
Do matury rozszerzonej nale»y przeczyta¢ "Warszawiank¦" Wyspia«skiego.
synteza sztuk w teatrze - o±wietlenie, pantomima, scenograa, kostiumarstwo [?], architektura

sceny, muzyka, i tak dalej, to wszystko sztuki, które si¦ maj¡ zsyntetyzowa¢ w TEATR.
Tekst wiersza z tematu to program reformy teatru.

135
1. Dramaturg, artysta ujawnia tajemnic¦ procesu twórczego, u»ywa sformuªowania "widze ich
w duszy teatrze", co sugeruje, »e proces powstawania sztuki ma charakter na poªy meta-
zyczny - wi¡»e si¦ z penetrowaniem najgª¦bszych rejonów duszy wªasnej i by¢ mo»e duszy
teatru/sztuki.
2. Druga zwrotka dotyczy lozocznego pojmowania przestrzeni teatralnej, koncepcji postaci,

a tak»e pojmowania katu dramaturgicznej kreacji.
"wielkie powietrzne przestrzenie" -> "nie±wiadomy bezmiar powietrza" <- motyw powietrza
w liryce tego czasu.
Faktyczn¡ scen¡ teatraln¡ jest ±wiat realny i nadprzyrodzony. Oryginalna koncepcja sceny
(przestrzeni) teatralnej, która obejmuje ±wiat realny, nadprzyrodzony, a tak»e historyczny.
"ludzie i cienie" (cienie - duchy lub postaci historyczne, cf. Wesele) -> koncepcja bohatera.
"ja grze ich jestem przytomny" - artysta sugeruje, »e ujawnia w dziele dramat, który ukªada
si¦ w jego wn¦trzu, a mo»e funkcjonuje w duchowej sferze sztuki.
"ich sztuka jest sztuk¡ moj¡" - sztuka w innym wymiarze si¦ dzieje naprawd¦, a ja mam dar
i mog¦ we« wejrze¢ - zespolenie duszy mojej i duszy teatru.
Zwi¡zki z romantyczn¡ koncepcj¡ tworzenia, która traktuje artyst¦ jako medium, kontaktu-
j¡ce si¦ w euforii tworzenia z Absolutem.
gromy, wichry - symbol metazyki.
3. Problematyka pi¡tej zwrotki:
tematyka sztuki. Problemy najbardziej j¡ interesuj¡ce.
Tragedia m¡k duszy - ujawnianie tajemnic ludzkiego wn¦trza w sytuacjach tragicznych, zwi¡zanych
z wyborem. Podejmowanie najistotniejszych kwestii zwi¡zanych z sensem egzystencji. Si¦ganie
po najtrudniejsze zagadnienia dotycz¡ce jednostki i zbiorowo±ci.
"»ar ±wi¦ty w trójnogach pªonie / i et zawodzi pastuszy" - w ka»dym manife±cie musi by¢ ten
element, a mianowicie stosunek do tradycji, który ujawniaj¡ te sªowa. Wynosz¡ one równie»
sztuk¦ do rangi sacrum. Widzimy nawi¡zanie do tradycji antycznej oraz syntez¦ sztuki wysokiej,
apolli«skiej (trójnó, Pytie, rytualne ¢panie, te sprawy) ze sztuk¡ nisk¡, dionizyjsk¡ (et pastuszy).
9.0.5 "Wesele" - analiza didaskaliów poprzedzaj¡cych akt I.
DEKORACJA:
Noc listopadowa; w chacie, w ±wietlicy. Izba wybielona siwo, prawie bª¦kitna, jednym szarawym
tonem póª bª¦kitu obejmuj¡ca i sprz¦ty, i ludzi, którzy si¦ przez ni¡ przesun¡.
Przez drzwi otwarte z boku, ku sieni, sªycha¢ huczne weselisko, bucz¡ce basy, piskanie skrzypiec,
niesforny klarnet, hukania chªopów i bab i przygªuszaj¡cy wszystk¡ nut¦ jeden melodyjny szum i
rumor tupotaj¡cych tancerzy, co si¦ tam kr¦c¡ w zbitej masie w takt jakiej± gin¡cej we wrzawie
piosenki...
I caªa uwaga osób, które przez t¦ izb¦-scen¦ przejd¡, zwrócona jest tam, ci¡gle tam; zasªuchani,
zapatrzeni ustawicznie w ten tan, na polsk¡ nut¦... wiruj¡cy dookoªa; w póª±wietle kuchennej
lampy, taniec kolorów, krasych wst¡»ek, pawich piór, kierezyj, barwnych kaftanów i kabatów,
nasza dzisiejsza wiejska Polska.
A na ±cianie gª¦bnej: drzwi do alkierzyka, gdzie ªó»ka gospodarstwa i koªyska, i po±pione na

ªó»kach dzieci, a gór¡ zszeregowani wi¦ci obrazkowi. Na drugiej bocznej ±cianie izby: okienko
przysªonione biaª¡ mu±linow¡ raneczk¡; nad oknem wieniec do»ynkowy z kªosów; - za oknem
ciemno, mrok - za oknem sad, a na deszczu i sªocie krzew, otulony w sªom¦, w zimow¡ ochron¦
okryty.
Na ±rodku izby stóª okr¡gªy, pod biaªym, sutym obrusem, gdzie przy jarz¡cych br¡zowych ±wiecz-
nikach »ydowskich suta zastawa, talerze poniechane tak, jak dopiero co od nich caªa weselna
dru»ba wstaªa, w nieªadzie, gdzie nikt o sprz¡taniu nie my±li. Okoªo stoªu proste drewniane stoªki
kuchenne z biaªego drzewa; przy tym na izbie biurko, zarzucone mnóstwem papierów; ponad biur-
kiem fotograa Matejkowskiego "Wernyhory" i litograczne odbicie Matejkowskich "Racªawic".
Przy ±cianie w gª¦bi sofa wyszarzana; ponad ni¡ zªo»one w krzy» szable, inty, pasy podró»ne,
torba skórzana. W innym k¡cie piec bielony, do ma±ci z izb¡; obok pieca stolik empire, zdobny
±wiec¡cymi resztami br¡zów, na którym zegar stary, alabastrowymi kolumienkami d¹wigaj¡cy zªo-
cony kr¡g godzin; nad zegarem portret pi¦knej damy w stroju z lat 1840 w lekkim mu±linowym
zawoju przy twarzy mªodej w lokach i na ciemnej sukni.
U boku drzwi weselnych skrzynia ogromna wyprawna wiejska, malowana w kwiatki pstre i pstre
desenie; wytarta ju» i wyblakªa. Pod oknem stary grat, fotel z wysokim oparciem. Nad drzwiami
weselnymi ogromny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej z jej sukienk¡ srebrn¡ i zªotym otokiem
promieni na tle gª¦bokiego szaru; a nad drzwiami alkierza taki» ogromny obraz Matki Boskiej
Cz¦stochowskiej, w utkanej wzorzystej szacie, w koralach i koronie polskiej Królowej, z Dzieci¡t-
kiem, które r¡czk¦ ku bªogosªawieniu wzniosªo. Strop drewniany w dªugie belki proste z wypisanym
na nich Sªowem Bo»ym i rokiem pobudowania.
RZECZ DZIEJE SI W ROKU TYSIC DZIEWISETNYM
wiatªo bez maªa wypeªnia caª¡ przestrze«, jest niemal namacalne. Erudycie powinno si¦ kojarzy¢
z Absolutem. To pierwiastek duchowy.
Okienko jest niejako bram¡ do innego ±wiata - przez nie zaprasza si¦ Chochoªa i innych dziwnych
go±ci, ono ª¡czy niby swojskie wn¦trze z nieograniczonym bª¦kitem.
Widz atakowany jest przez muzyk¦ kakofoniczn¡. I jaskrawe barwy, Barwy odró»niaj¡ chªopów od
panów. Ubrania chªopskie s¡ jaskrawe, barwne, dzi± powiedziaªabym - cyrkowe. Ubrania panów
jednobarwne, utrzymane w jednej tonacji. Maªe dziewczynki ubrane w pastele, dojrzaªe kobiety
w przygaszone, nasycone, stonowane kolory. M¦»czy¹ni podobnie.
Stóª z »ydowskimi ±wiecznikami wskazuje na praktyczne nieistnienie problemu antysemityzmu na

wsi.
Co czyta¢: wszystkie podr¦czniki z serii WSiPowskiej, czarnej, biaªej i sta«czyka. Biblioteka Analiz
Literackich - o wierszach Staa. Przybylewski "Dostojewski i przekl¦te pytania epoki".
Elementy informuj¡ce nas, »e do domu chªopskiego wprowadziª si¦ szlachcic:
• inty i szable (podstawa szlachcica)
• -mnóstwo papierów
• reprodukcje dzieª Matejki
• sofa, pasy podró»ne,
• stolik empire
• portret damy [byªa taka ksi¡»ka!]
Elementy ±wiadcz¡ce o tym, »e gospodyni¡ jest chªopka
• skrzynia z wypraw¡, wielka i pi¦kna
• kolorystyka - meble raczej biaªe, prosto ciosane
• wieniec do»ynkowy
• Sªowo Bo»e na stropie.

137
Element ideowo najwa»niejszy - dwa obrazy Matki Boskiej, jeden z Litwy, drugi z Korony, ±wiadcz¡
o d¡»eniu do odrodzenia Polski w ksztaªcie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Wprowadzenie fantastycznej akcji powsta«czej najwa»niejszym elementem ideowego zamysªu, który

dotyczyª ujawnienia prawdy o Polakach. Dano gwarancj¦ odzyskania niepodlegªo±ci, zwyci¦stwa,
wolno±ci! - w zamian za jedn¡ rzecz. Przyst¡pienie do wspólnego dziaªania w imi¦ ±wi¦tej sprawy.
Ale niestety, tak jakby si¦ staªo gdyby dzi± w Polsce w Sejmie przyszedª Wernyhora i powiedziaª
"Je±li zaczniecie wspóªpracowa¢, to zlikwiduj¦ decyt bud»etowy, dªug zagraniczny i bezrobocie!"
- czyli nie wyszªo.
Miaªe± chamie zªoty róg...
zanim widz usªyszy kwesti¦ - mo»e rozpozna¢ kto z miasta, a kto ze wsi
nie s¡ obrazami wn¦trz: Chochoª i Wernyhora
Obrazy wn¦trz:
• Widmo - Marysia
• Sta«czyk - Dziennikarz
• Hetman - Pan Mªody
• Rycerz - Poeta
• Upiór - Dziad
Marysia <-> Romantyczno±¢ Karusia
inteligencja: Pan Mªody, Dziennikarz
chªopi: Dziad
Kordian - gªosy; Wesele - postacie prezentuj¡ wn¦trze osób (symboliczne przedstawienie)
Dziennikarz - jak przychodzi Sta«czyk, to ukazuje si¦ jako czªowiek sªaby, zªamany, zawiódª sam
siebie, tchórz
Pan mªody - wydaje mu si¦, »e na wsi nie ma »adnych granic - zdradziª sam siebie, swój stan,
tradycj¦
Dziad - jedyny uczestnik wesela niezaproszony, pami¦ta rabacj¦ galicyjsk¡; dziwi si¦, »e ojciec pani
mªodej zgodziª si¦ na to maª»e«stwo
czapka z pawimi piórami - mentalno±¢ chªopa - tylko warto±ci materialne
chocholi taniec - hipnotyczny taniec w bª¦dnym kole
taniec somnambuliczny - letarg, hipnoza, lunatyzm
chochoª - sªomiane opatulanie krzaka przed mrozem, ale jak na wiosn¦ si¦ nie zdejmie - krzak
zwi¦dnie
Felieton:
• formy dziennikarskie - notatka
• przeczyta¢ ≥2 kroniki Prusa
• przeczyta¢ z prasy 2-3 felietony (Daniel Pasent)
• tytuª
• podejmuje aktualny temat, zdanie pisz¡cego
• strona A4 druku
Aneks:
2. Temat wypracowania:
Czªowiek - pan swojego losu, czy te» marionetka zale»na od czynników determinuj¡cych jej funk-
cjonowanie. Jak¡ odpowied¹ na to pytanie znajdujesz w "Lalce" Bolesªawa Prusa? Wykorzystaj
wnioski wynikaj¡ce z interpretacji tre±ci i analizy formy podanego fragmentu powie±ci: T1, rozdziaª
2, od sªów "Do przyjemniejszych dni nale»aªa u niego niedziela" do kwestii "Oto do czego prowadzi
m¦»czyzn¦ starokawalerstwo."
Nale»y znale¹¢ równie» inne fragmenty o marionetkach i gªupstwie. Wpªyw naturalizmu na kreacj¦
bohatera. [??] Trzeba u»y¢ sformuªowania motyw... eee... topos ±wiata teatru [bo motyw chyba
brzmi zbyt zrozumiale.]
9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; Me-

daliony Zoi Naªkowskiej - zwi¡zki motta, tytuªu i koncepcji nar-
racji z przesªaniem utworu
Ludzie ludziom zgotowali ten los - motto Medalionów
Zoa Naªkowska w Medalionach oddaje gªos oarom, ale s¡ te» jej komentarze
Tadeusz Drewnowski Ucieczka z kamiennego ±wiata - motto: Bo »ywi maj¡ zawsze racj¦ przeciw
umarªym - wypowied¹ Vorarbeitera Tadka
obozy miaªy na celu uczynienie z wi¦¹niów trybów w maszynie do zabijania
Pisarze - wi¦¹niowie - twórcy literatury obozowej (lagrowej (T. Borowski) i ªagrowej (Gustaw
Herling Grudzi«ski, Aleksander Soª»enicyn))
przed Borowskim:
podziaª na kata i oar¦ - dobro i zªo
po: ju» nie -> ludzie ludziom - kat na równi z oar¡ - te» ludzie
literackie dokumenty - zawarta w nich prawda, ale nie mog¡ by¢ dowodem w ±ledztwie
Antoni Moczarski Rozmowy z katem - studium kata; byª w jednej celi z SSmannem, byª na równi
z nim traktowany
technika behawiorystyczna w prozie - koncentrowanie si¦ na opisie postaci
Medaliony - uczyniª narratorem wi¦¹nia, to jak mówi jest najwi¦kszym oskar»eniem faszyzmu.
Tadek byª czªowiekiem wypalonym wewn¦trznie, zlagrowanym
medalion - fotograa na porcelanie (umieszczana na nagrobku), ale równie» bi»uteria
sens tytuªu - s¡ to znaki zachowuj¡ce pami¦¢ tamtych wydarze«
zªo, które wydobywa z czªowieka najgorsze rzeczy zamienia czªowieka w zwierz¦
profesor Spanner: w Niemczech mo»na powiedzie¢, ludzie umiej¡ co± zrobi¢ - z niczego - powie-
dziaª mªody gda«szczanin
• co± - mydªo
• nic - ciaªo
• tak bardzo zostaª zniszczony wewn¦trznie - wcze±niej walczyª z Niemcami
• zajmowaª si¦ preparowaniem ciaª do produkcji, co zniszczyªo go wewn¦trznie
Czªowiek jest mocny - »yd miaª dalej pracowa¢, poniewa» dobrze wykonywaª swoje zadanie;
czªowiek mo»e przetrwa¢ wszystko; dwa znaczenia: dosªowne (siªa, sprawno±¢) i metaforyczne
(wn¦trze)
Dno: w bunkrach gªodowych: dno czªowiecze«stwa, pozbawieni wszelkich moraliów - tek kto to
wymy±liª te» przestaª by¢ czªowiekiem

Polski

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Notatki z polskiego

1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory autotematyczne

1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z Czarnolasu . 12

1.0.4 Przygotowanie do wypracowania domowego zwi¡zanego z analizowanymi

1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody 30 [Exegi

1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±ci i formy

1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej . . . . . . . . 15

2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranych cz¦±ci Biblii 17

2.1.2 Biblia - ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . 21

2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y Babel, ze

2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jeden z frag-

2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowanie motywów

2.1.8 Jak¡ lozo¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta . . . . . 23

2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta - O »ywocie

2.1.10 Motywy wanitatywne w wybranych wierszach wspóªczesnych nawi¡zuj¡cych

2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliograa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡ miªo±ci s¡ tªumaczone w Biblii, a

2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu ±wiata

2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢ symboliki . 26

2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi formami (li-

2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ parabola. Analiza

2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do rozwa»a« na te-

2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wiadomo±ci do-

2.2.1 Zakres materiaªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.2.2 W jaki sposób mitologia funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . . . . . 29

2.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycznych . . . . 30

2.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Charakterystyka

2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas i miejsce

2.2.7 Konikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmu gªównych

2.2.8 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych antycznych form literackich -

2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze« zwi¡zanych

2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ traktuj¡c¡ o

2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycznego ody 30;

2.2.15 Filozoa antyku - przedstawiciele, kierunki, idee . . . . . . . . . . . . . . . 37

3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego redniowiecza 41

3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca interpretacji -

3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania proble-

3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . .  - dyskusja dotycz¡ca lozoi Siódmej

3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu . . . . . 42

3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analiza wiersza

3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja z Wilko-

3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch wspóªczesnych

3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literackim pozwalaj¡-

3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze mierci¡ 46

3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytuªem, kompo-

3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª grzechów

3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona . . . . . . . . 50

4.1.4 Filozoa i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4.1.5 Rze¹ba, malarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4.2 Notatki z lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesansem . . . . . 52

4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccaccia rozumie

4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter ±wiata przed-

4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy trzema oso-

4.2.8 TODO: 16 IV 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie . . . . . . . 55

4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g wtórych)

4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o Sobótce - pie±ni

4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z Czarnolasu . 12

1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody 30 [Exegi

1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±ci i formy

2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y Babel, ze

2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowanie motywów

2.1.8 Jak¡ lozo¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta . . . . . 23

2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta - O »ywocie

2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliograa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu ±wiata

2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi formami (li-

2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ parabola. Analiza

2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do rozwa»a« na te-

2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wiadomo±ci do-

2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas i miejsce

2.2.7 Konikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmu gªównych

2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ traktuj¡c¡ o

2.2.15 Filozoa antyku - przedstawiciele, kierunki, idee . . . . . . . . . . . . . . . 37

3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego redniowiecza 41

3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca interpretacji -

3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania proble-

3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . . - dyskusja dotycz¡ca lozoi Siódmej

3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu . . . . . 42

3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja z Wilko-

3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze mierci¡ 46

3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytuªem, kompo-

3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª grzechów

3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona . . . . . . . . 50

4.1.4 Filozoa i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccaccia rozumie

4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy trzema oso-

4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie . . . . . . . 55

4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g wtórych)

4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o Sobótce - pie±ni

4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Polsk¡ trage-

4.2.18 ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szekspira analizo-

4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem reeksji na temat roli idealizmu i

5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy parenetyczne) 71

5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena postaw i

6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji lozocz-

6.0.7 wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naruszewicza -

6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyzny i parodii

6.0.17 Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki - ujawnianie ¹ródeª dydaktyzmu

6.0.18 Zaanga»owany charakter Powrotu posªa - komedii politycznej Juliana Ur-

7.0.4 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych przesªania Fausta . . . . . . . . . . . . . 99

7.0.5 Dziady wile«sko-kowie«skie dzieªem formuªuj¡cym odpowied¹ na pytanie

7.0.6 III cz¦±¢ Dziadów A. Mickiewicza gªosem rozpoczynaj¡cym dramatur-

7.0.8 Cierpienia mªodego Wertera - dyskusja na temat: nowego typu bohatera;

7.0.9 Motyw pielgrzyma w Sonetach krymskich A. Mickiewicza - charakterystyka

7.0.11 Autotematyka eglugi i sonetu pt Ajudah . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

7.0.12 Jakie reakcje wywoªuje u podmiotu lirycznego Stepów akerma«skich kon-

7.0.13 Sposoby funkcjonowania orientalnego pejza»u w sonetach Czatyrdach i

7.0.21 Analiza motta Kordiana - artystycznego manifestu Sªowackiego. Funkcje

7.0.27 Nie-Boska komedia dramatem o miªo±ci... . Autotematyzm dramatu ro-

7.0.28 Sposoby kreowania przestrzeni i ich funkcje w Bema pami¦ci »aªobnym

7.0.31 Sposób funkcjonowania motywu wolno±ci w wierszu Do obywatela Johna

7.0.32 Co± ty Atenom zrobiª Sokratesie - sposób prezentowania wielkich ludzi w

7.0.33 W jakim celu zostaª zastosowany kreacjonizm w wierszu pt. Klaskaniem

7.0.34 Norwidowska koncepcja sztuki na podstawie Fortepianu Chopina i frag-

7.0.35 Autotematyzm Pióra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kryteria oceny

8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci . . . . . . . . . . . . 127

8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªowieka epoki

8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, którego prze-

9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; Medaliony