ZYGMUNT KRASIŃSKI

RODZAJ LITERACKI: dramat

GATUNEK LITERACKI: dramat romantyczny

CZAS I MIEJSCE AKCJI

 miejscem akcji dramatu są na przykład:

 w części I: wnętrze wiejskiego kościoła, komnata, pokój sypialny Męża i Żony, ogród, górskie ustronia i dom
obłąkanych;
 w części II: cmentarz, wąwóz górski, dom Męża;
 w części III: szałas przechrztów, namiot Pankracego, obóz rewolucjonistów w lesie, ruiny świątyni;
 w części IV: zamek Świętej Trójcy, jego komnaty, dziedziniec i podziemia

 brak wystarczających danych, by usytuować akcję utworu w jakimś konkretnym, ściśle określonym czasie. Część I obejmuje
prawdopodobnie około roku - od ślubu Męża i Żony, poprzez narodziny Orcia, jego chrzest do śmierci Żony - niedługo po
chrzcie. Z analizy tekstu wynika, że wydarzenia opisane w części II rozgrywają się w 10 lat po śmierci Żony. W innym
epizodzie II części dowiadujemy się, że Orcio ma już 14 lat. Być może więc akcja części II obejmuje około czterech lat.

Nie ma też danych pozwalających precyzyjnie określić czas akcji w III i IV części Nie-Boskiej komedii - Krasiński opisał w nich
rozwój i tryumf rewolucji - do czasu ostatecznej klęski arystokratów, a później Boskiej interwencji.

PLAN WYDARZEŃ

Część I

1. Ślub Męża.
2. Sypialnia młodej pary - mąż śni o Dziewicy (stworzonej przez szatana), która jest dla niego uosobieniem czystej poezji.
3. Chrzciny Orcia, Mąż zachowuje się wobec żony ozięble; przybywa Dziewica, za którą Mąż idzie aż na skraj przepaści,
ratuje go Anioł Stróż.
4. Maria (Żona) popada w obłęd, umiera w szpitalu dla obłąkanych, w ramionach Męża.

Część II

1. Orcio wykazuje talent poetycki, co przygnębia hrabiego Henryka, który z powodu poezji przeżył tragedię.
2. Kuszenie hrabiego przez Orła - uosobienie bohaterstwa i sławy (stworzony przez szatana). Henryk podejmuje decyzję i
staje na czele arystokracji.
3. Orcio ślepnie.

Część III

1. Panuje rewolucja, dotychczasowi poddani występują przeciw swoim panom. Pankracy - wódz rewolucjonistów wydaje
rozkaz przechrzcie (żyd, który zmienił wiarę), aby powiadomił Henryka o tym, że wódz rewolucji chce się z nim
spotkać.
2. Hrabia Henryk w obozie rewolucjonistów.
3. Spotkanie wodzów.

Część IV

1. Okopy Świętej Trójcy (obóz arystokratów) - Henryk jako przywódca przygotowuje obronę (arystokraci chcą układów).
2. Henryk i Orcio w podziemiach - duchy przepowiadają śmierć.
3. Nierówna walka, Orcio ginie trafiony kulą, Henryk skacze w przepaść.
4. Na gruzach starego świata staje Pankracy, przeciw niemu występuje Chrystus Zbawiciel - Pankracy umiera.

BOHATEROWIE
Hrabia Henryk (nazywany również w utworze Panem Młodym i Mężem) - to główna postać dramatu. Henryk jest arystokratą i
poetą. W pierwszej części utworu, zafascynowany ideałem poezji, symbolizowanej przez Dziewicę, porzuca rodzinę, stając się
przyczyną tragedii swoich bliskich (żona popada w obłęd, syn ślepnie). W „dramacie społecznym” Hrabia staje na czele obozu
arystokracji w obronie wartości konserwatywnych. W przebraniu zwiedza obóz przeciwnika i ściera się w ideowej dyskusji z
przywódcą rewolucji, Pankracym. W ostatecznej walce obu ugrupowań, załamany klęską swojego obozu oraz śmiercią syna
Orcia, Henryk popełnia samobójstwo. Hrabia jest typowym romantycznym bohaterem tragicznym. Podejmowane przez niego
próby obrony ideałów (poezji i wartości klasy, do której należy) ostatecznie kończą się klęską. Kierujący się szlachetnymi
intencjami Henryk ponosi nie tylko śmierć fizyczną, ale i duchową - skazany zostanie na wieczne potępienie.

Pozostałe osoby:

Pankracy (gr. wszechwładca) - ideolog i przywódca rewolucji, antagonista Hrabiego, pewny swoich racji.

Leonard - kapłan i ideolog obozu rewolucyjnego, głosi zasady nowej wiary i postuluje radykalne posunięcia polityczno-
społeczne. Pośrednik między Pankracym a rewolucjonistami.

Żona Hrabiego, Maria - prosta kobieta, po odejściu męża popada w obłęd.

Orcio - syn Henryka, dotknięte obłędem dziecko-poeta, niewidomy, karykatura jasnowidzącego wieszcza romantycznego. Poeta
prawdziwy - błogosławiony.

Przedstawiciele obozu arystokracji i rewolucji.

Postaci fantastyczne: Dziewica (symbol poezji), Mefisto, duchy.

STRESZCZENIE

Bohater utworu - Mąż (później nazywany Hrabią Henrykiem) to poeta. Utwór rozpoczyna się scenami, w których Dobre i Złe
Duchy zabiegają o jego duszę. Anioł Stróż zsyła Mężowi dobrą i skromną żonę, a Piekło trzy widma - Dziewicę poezji będącą w
rzeczywistości grobową marą, wypchanego w piekle orła sławy oraz spróchniały obraz Edenu.

Mąż poślubia Marię, jest nią szczerze zachwycony, ale zwraca uwagę jego egzaltacja, poetyzowanie rzeczywistości. Tak
naprawdę zakochany jest we własnym wyobrażeniu Panny Młodej, a nie w niej samej.

Wykorzystuje to Piekło. Mąż mający poczucie, że od dnia ślubu jego życie zamieniło się w bierną wegetację „fabrykanta Niemca”
- bezduszne istnienie nakierowane na wartości materialne, ławo daje się uwieść widmu - Dziewicy. Od tego momentu rozpoczyna
się tragedia rodzinna. Mąż nie jest nawet obecny na chrzcie swojego syna - Jerzego Stanisława (zdrobniale - Orcia). Hrabina
Maria zrozpaczona w swej samotności błogosławi i przeklina jednocześnie swe dziecko, aby stając się w przyszłości poetą, miało
zapewnioną ojcowską miłość. Tymczasem Mąż odkrywa, że był jedynie szatańską igraszką. Po powrocie do domu dowiaduje się,
że Maria trafiła do domu dla obłąkanych. Bóg spełnił jej prośby - została poetką, a w przyszłości los ten czeka też Orcia. Niestety
chora wkrótce umiera, a Hrabia sam będzie wychowywał syna.

W części drugiej dramatu, której akcja rozgrywa się po kilku latach, Orcio (w kolejnych scenach kilkuletni, dziesięcioletni i
czternastoletni) jest dzieckiem niezwykłym. Jako poeta prawdziwy, błogosławiony posiada niezwykły dar kontaktowania się ze
światem metafizycznym, ponadzmysłowym. Choć staje się kaleką - traci wzrok - jego duchowość wzbogaca się, dojrzewa.

Tymczasem Hrabia po raz wtóry ulega siłom szatańskim i ulegając Orłu Sławy (wypchanemu w piekle), postanawia podjąć walkę
ze zbliżającą się rewolucją. Przewrót społeczny stanie się tematem 3. i 4. części dramatu.

Rewolucja skierowana jest przeciw rządom arystokratów, na czele których stanął Hrabia Henryk.

Obóz rewolucjonistów przeraża Hrabiego, który przechodzi przezeń, aby poznać idee przeciwników. Mord, żądza zemsty i
rozpusta zapowiadają kształt przyszłego świata.

Gdy dochodzi do spotkania dwóch ideologów - Pankracego - ideologa rewolucji oraz Hrabiego Henryka - przywódcy arystokracji,
ścierają się ze sobą argumenty obu stron. Żadna wydaje się nie mieć przewagi. Ostateczne spotkanie przeciwników ma nastąpić w
Okopach Świętej Trójcy.

Hrabia Henryk ma poczucie zbliżającej się klęski: opuszczają go poddani - arystokraci chcący za wszelką cenę ratować swe życie.
W podziemnych lochach - gdzie jest prowadzony przez Orcia - poznaje przyszłość swoją, rodową i los arystokracji. Tajemnicze
głosy przepowiadają mu całkowitą klęskę i potępienie.
Henryk próbuje stawiać opór wraz z garstką pozostałych przy nim szlachciców, ale zwycięstwo rewolucji wydaje się być
przesądzone. W krytycznym momencie obrony twierdzy Hrabia popełnia samobójstwo, a skacząc w przepaść przeklina siebie i
poezję.

Pankracy skazujący na śmierć garstkę arystokratów, która do końca broniła Okopów, wydaje się bliski zwycięstwa.

W chwili rozmowy z Leonardem doznaje mistycznej wizji Zwycięskiego Chrystusa i umiera wypowiadając słowa „Galilejczyku
zwyciężyłeś”.

GENEZA
Nie-Boska komedia ukazała równocześnie z innymi wybitnymi dziełami romantyzmu polskiego: III cz. Dziadów i Kordianem. Z.
Krasiński, podobnie jak A. Mickiewicz i J. Słowacki, podjął problemy dotyczące sensu historii i świata oraz funkcji poezji i poety.
Podczas gdy utwory pozostałych dwóch wieszczów koncentrowały się na sprawach niepodległościowych, w Nie-Boskiej
komedii głównym tematem rozważań stanie się dramat społeczny, opozycja między arystokracją a ludem. Jak zaznaczał sam Z.
Krasiński, jest to „dramat dotyczący się rzeczy wieku naszego, walka w nim dwóch pryncypiów: arystokracji i demokracji”.

TYTUŁ
Tytuł dramatu jest nawiązaniem do utworu Dantego, Boskiej Komedii. W przeciwieństwie do dzieła włoskiego twórcy, które
ukazuje wędrówkę od piekła, poprzez czyściec do raju, Nie-Boska komedia przedstawia piekło świata i historii, nie podlegające
pozytywnej ewolucji. Jak zauważa Maria Janion, tytuł dramatu może być interpretowany dwojako: „Albo historia, jako dzieło
ludzi, musi być nie-boska. Albo komedia, która się tutaj rozgrywa wbrew Bogu i mimo Boga, jest jednocześnie koniecznym
elementem negacji w dialektycznym zakreślonym boskim planie świata”.