KONRAD WALLENROD

Geneza utworu:

● kilkuletni pobyt Mickiewicza Rosji (nadzór policji),

● atmosfera terroru i prześladowań w Rosji,
● przekonanie o słabości Polski wobec caratu,
● zależność Mickiewicza do cenzury (dlatego wykorzystuje formę
powieści poetyckiej z jej zagadkowością).

MAKIAWELIZM = teoria polityczna zalecająca stosowanie podstępu,

obłudy, nielojalności w dążeniu do celu uznanego za godziwy (cel
uświęca środki)

WALLENRODYZM = walka z wrogiem ojczyzny oparta na podstępie i

zdradzie, osłanianie nienawiści pozorami posłuszeństwa i wierności.

Historyzm utworu:

● akcja przeniesiona w drugą połowę XIV wieku

● przejaw romantycznego zainteresowania średniowieczem (gotyckie
zamki, dawne obyczaje)
● historyzm maski = wątek z przeszłości ukrywa problematykę
współczesną (postawy, taktyka postępowania z wrogiem) dla
zmylenia cenzury, Konrad przeżywa dylematy moralne XIX
wiecznego spiskowca walczącego z caratem
● Konrad Wallenrod to historyczny rycerz niemiecki, został wybrany
wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego w 1391 r., podczas wyprawy
na Litwę opuścił swoją armię zanim rozpoczęto oblężenie Wilna –
tym przyczynił się do klęski zakonu

Forma powieści poetyckiej:

● synkretyzm rodzajowy – rozbudowany utwór wierszowany łączący

epikę (np. Przemowa autora oraz ,,Powieść Wajdeloty” scena IV),
 lirykę (np. pieśń o Wilii scena II), dramat (np. dialogi Konrada
Pustelnicą scena VI)
● synkretyzm gatunkowy – współistnienie w utworze elementów
należących do różnych gatunków literackich:

· hymn – scena II ,,Duchu, Światło Boże”

· pieśń – scena II ,,Wilija, naszych strumieni rodzica”, scena III

,,Pieśń z wieży”, scena IV ,,Pieśń Wajdeloty”

· powieść – scena IV ,,Powieść Wajdeloty” i ,,Ballada Alpuhara”

● achronologiczność akcji – fragmentaryczna kompozycja fabuły,

brak ciągłości, szereg kolejnych ujęć, mieszanie przeszłości z
teraźniejszością – INWERSJA CZASOWA, utwór rozpoczyna się od
obrania Konrada na mistrza, dopiero później, dzięki
RETROSPEKCJI w ,,Powieści Wajdeloty’ dowiadujmy się o jego
przeszłości
● tajemniczość, zagadkowość, niedomówienia, fakty są stopniowo
odsłaniane przed czytelnikiem, musi on sam rozszyfrować, kim jest
Wallenrod (Alf), do kogo należy Głos z wieży (Pustelnica to Aldona)
● subiektywizm narracji – czyli prezentowanie świata
przedstawionego z perspektywy bohaterów (np. w części I
oglądamy Wallenroda oczyma komturów, którzy rozważają jego
wady i zalety, w części V opinie tłumu przyglądającemu się wojsku
wracającemu z nieudanej wyprawy)
● charakterystyczny bohater typu bajronicznego
● nastrojowość – budowanie atmosfery grozy i niesamowitości, wiele
scen rozgrywa się w nocy, np. rozmowa Konrada z Pustelnica albo
o zachodzie słońca – scena samobójstwa Konrada

Rekonstrukcja losów Konrada:

● urodzony na Litwie, porwany przez Krzyżaków, utrata rodziny

● wychowywany wśród wrogów, próba zgermanizowania Alfa
Waltera
● rola Halbana: wzbudził jego świadomość narodową, uczył ojczystej
mowy i nienawiści do Krzyżaków
 ● konieczność ukrywania uczuć, uczy się od wroga sztuki wojennej
● ucieczka na Litwę i małżeństwo z Aldoną – córką Kiejstuta
● udział w walkach z Krzyżakami, świadomość, że nie sposób ich
pokonać w otwartej wojnie, wątpliwości i rozterki: ,,Stokroć
przeklęta godzina, w której od wrogów zmuszony chwycę się tego
sposobu”, ,,sposób jedyny, straszny, skuteczny niestety”
● rozstanie z Aldoną – wyjazd za granicę, zostanie giermkiem
Konrada Wallenroda, zamordowanie go i przywłaszczenie sobie
jego nazwiska
● sława zdobyta w walkach z Maurami, przyjęcie ślubów zakonnych
● uzyskanie godności wielkiego mistrza krzyżackiego
● wahania i wątpliwości Konrada, przywiązanie do pustelnicy Aldony
● spowodowanie druzgocącej klęski Krzyżaków w wyprawie na Litwę
● Konrad po dokonaniu zemsty: odraza wobec własnych metod
walki, zmęczenie, współczucie dla wrogów: ,,Straszniejszej zemsty
nie wymyśli piekło, Ja więcej nie chcę, wszak jestem
człowiekiem!”, ,,Już dosyć zemsty i Niemcy są ludzie”
● tęsknota za normalnym życiem z Aldoną i świadomość jego
nieosiągalności
● samobójstwo Konrada

Konrad jako bohater romantyczny:

● bezkompromisowa miłość do ojczyzny: rozdarty między uczuciem

do Aldony i Litwy, nie potrafi być szczęśliwy, patrząc na
nieszczęścia narodu, ,,Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było
w ojczyźnie”
● bajroniczne cechy osobowości:

· tajemniczość,

· samotnicza taktyka walki,

· konflikt ze światem i obowiązującymi w nim normami,

· sposób bycia: posępny, ponury, wybuchy gniewu, nałóg,

· rozdarty wewnętrznie, wyrzuty sumienia, stany depresyjne,

 · niezwykła duma, świadomość własnej niezwykłości i
wielkości,

● tragizm: rycerz chrześcijański zmuszony do wyboru metod

działań, które sam uważa za nieetyczne, którymi gardzi i które
muszą go zniszczyć wewnętrznie, sposób działania niemieszczący
się w granicach etosu rycerskiego: kłamstwo i zdrada, przeżywany
przez Konrada konflikt tragiczny to zobrazowanie dylematów ludzi
XIX wieku zmuszonych przez okoliczności historyczne do
zastąpienia wojskowych form walki metodami walki spiskowej

Streszczenie:

Akcja powieści rozgrywa się w Marienburgu (Malborku) - siedzibie

Krzyżaków oraz na Litwie ( w ojczyźnie tytułowego bohatera). Głównym i
tytułowym bohaterem powieści jest tajemniczy (nie wiadomo, jak
naprawdę się nazywał) Litwin. Kiedy był dzieckiem, na jego miasto
napadli Krzyżacy, złupili je, jego rodziców zabili, a jego porwali.
Wychowywał się u rycerza Diterycha von Kniprode, ale często przebywał
w towarzystwie litewskiego wajdeloty (śpiewaka, poety, wieszcza),
Halbana. Ten wpoił mu tożsamość narodową i nakłaniał do zemsty na
prześladowcach Litwy. Bohater nosił wówczas imię Walter Alf. W czasie
jednej z bitew Walter i Halban przedarli się na stronę litewską. Tak
przedostali się na zamek księcia Kiejstuta. Tu Walter opowiedział
wszystko, czego zdołał się dowiedzieć o zakonie krzyżackim, a co mogło
być pomocne w prowadzeniu walki: jego organizacji, uzbrojeniu,
sposobach walki. Niestety było coraz bardziej oczywiste, że Litwa nie
obroni się przed wrogiem. Na zamku Kiejstuta Walter poznał jego córkę,
Aldonę. Pokochali się i pobrali, ale kiedy stało się jasne, że w walce
przeciwko Krzyżakom pozostały już tylko podstęp i zdrada, Walter nie
wahał się poświęcić miłości do żony i własnego honoru. Opuścił Aldonę, i
wrócił do zakonu, gdzie przedstawił się jako rycerz krzyżacki, Konrad
Wallenrod. Aldona podążyła za nim, zamknęła się w wieży nieopodal
Malborka i żyła jako pustelnica. Po kilku latach Konrad Wallenrod został
obrany wielkim mistrzem. Trzymał zakon żelazną ręką. Odwlekał, ile
mógł, moment, w którym poprowadzi rycerzy zakonnych na śmierć i
straci rycerski honor. Ostatecznie, pod naciskiem Halbana, który jako
wajdelota znalazł się na zamku krzyżackim, Konrad wyrusza na wojnę z
Litwą. Wprowadza zakonników w pułapki, przeciąga walkę, tak, że na
polu bitwy zastaje ich sroga zima. Większość rycerzy ginie. Zakon jest
zrujnowany, Litwa uratowana. Niestety Konrad Wallenrod w tej walce
również staje po stronie przegranych. Popełnia samobójstwo, w ślad za
nim podąża Aldona - pustelnica.