SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Adam Mickiewicz
Dziady część IV

Spis treści
1. Sprawdzian na początek Czy znam lekturę? Grupa A ______________________________ 2
2. Sprawdzian na początek Czy znam lekturę? Grupa B ______________________________ 4
3. Scenariusz lekcji Część IV „Dziadów” jako polemika z oświeceniem ___________________ 6
4. Scenariusz lekcji Niezwykły gość w domu Księdza ________________________________ 13
5. Scenariusz lekcji „Dziady” część IV – utwór o miłości romantycznej _________________ 18
6. Projekt edukacyjny Ile w nas z romantyków? ___________________________________ 22
7. Mapa myśli _____________________________________________________________ 24
8. Sprawdzian na koniec Sprawdź, ile wiesz Grupa A _______________________________ 25
9. Sprawdzian na koniec Sprawdź, ile wiesz Grupa B _______________________________ 28
10. Bibliografia _____________________________________________________________ 31

Wszystkie cytaty z IV części Dziadów według edycji: Adam Mickiewicz, Dziady, cz. 1–4, Czytelnik,
Warszawa 1974.

Materiały przygotowała Magdalena Szumera

www.dlanauczyciela.pl
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Czy znam lekturę? Grupa A

1. Jaki obrzęd ma na myśli Ksiądz? Dlaczego nazywa go świętokradzkim? (0–2)
[...] te północne schadzki
Po cerkwiach, pustkach lub ziemnych pieczarach,
Pełen guślarstwa obrzęd świętokradzki,
Pospólstwo nasze w grubej utwierdza ciemnocie;
Stąd dziwaczne powieści, zabobonów krocie
O nocnych duchach, upiorach i czarach.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

2. Gustaw i Ksiądz byli sobie bliscy. Scharakteryzuj ich relację. (0–1)

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

3. Na podstawie słów Księdza napisz, na czym miał polegać grzech Gustawa. (0–1)
Przeciwko światu i przeciwko sobie,
Cięższe twoje, niżeli przeciw Bogu grzechy.
Człowiek nie jest stworzony na łzy i uśmiechy,
Ale dla dobra bliźnich swoich, ludzi.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

4. Wyjaśnij dwa znaczenia określenia „umarły dla świata”, jak nazywa siebie Gustaw. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

5. Co sprawiło, że Gustaw targnął się na swoje życie? (0–1)

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Klucz odpowiedzi
1. Ksiądz mówi o obrzędzie dziadów. Nazywa go świętokradzkim, bo Kościół zakazał ludowi
praktykowania dziadów jako zabobonu.
2. Ksiądz był nauczycielem, wychowawcą Gustawa, i miał na niego ogromny wpływ. Traktował go jak
syna, martwił się jego zniknięciem. Ma pretensje do Gustawa, że nie dawał znaku życia.
3. Gustaw popełnił grzech nie tyle w znaczeniu religijnym, jako złamanie reguł ustanowionych przez
Boga („przeciw Bogu”), ile w znaczeniu przekroczenia norm społecznych. Według Księdza jednostka
ma zobowiązania wobec otaczających ją ludzi, nie żyje wyłącznie dla siebie, nie może się zamknąć w
kręgu swoich własnych przeżyć.
4. W sensie bardziej dosłownym „umarły dla świata” to zmarły, który błąka się po świecie jako duch.
W sensie metaforycznym – człowiek zanurzony w swoich przeżyciach do tego stopnia, że rzeczywisty
świat przestaje go obchodzić.
5. Gustaw znalazł miłość swego życia, ale został porzucony. Co gorsza ukochana, prawdopodobnie
kierując się pobudkami materialnymi, wyszła za mąż za bogatszego. Kiedy Gustaw zobaczył przez okna
pałacu ucztę weselną ukochanej, popadł w obłęd i pod wpływem rozpaczy popełnił samobójstwo.

Propozycja punktacji
1) 2 pkt – właściwa odpowiedź na oba pytania, 1 pkt – właściwa odpowiedź na jedno pytanie, 0 pkt –
brak właściwej odpowiedzi
2) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
3) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
4) 2 pkt – podanie obu właściwych znaczeń, 1 pkt – podanie jednego właściwego znaczenia, 0 pkt –
brak właściwej odpowiedzi
5) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Czy znam lekturę? Grupa B

1. Jaki obrzęd ma na myśli Gustaw? Dlaczego ceni go wyżej od eleganckiej stypy? (0–2)
Lud zakupioną świecę stawia mu na grobie:
W cieniach wieczności jaśniej błyszczy się ta świeca,
Niż tysiąc lamp, w niechętnej palonych żałobie;
Jeśli przyniesie miodu plastr i skromne mleko
I garścią mąki grobowiec posypie:
Lepiej posili duszę, o! lepiej daleko,
Niż krewni modnym balem, wydanym na stypie.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

2. Gustaw i Ksiądz byli sobie bliscy. Scharakteryzuj ich relację. (0–1)

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

3. Na podstawie słów Księdza wyjaśnij, na czym miał polegać grzech Gustawa. (0–1)
Przeciwko światu i przeciwko sobie,
Cięższe twoje, niżeli przeciw Bogu grzechy.
Człowiek nie jest stworzony na łzy i uśmiechy,
Ale dla dobra bliźnich swoich, ludzi.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

4. Wyjaśnij dwa znaczenia określenia „umarły dla świata”, jak nazywa siebie Gustaw. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Co sprawiło, że Gustaw targnął się na swoje życie? (0–1)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Klucz odpowiedzi
1. Gustaw mówi o obrzędzie dziadów. Ceni go wyżej niż stypy urządzane przez wyższe sfery, bo jest
romantykiem, dla którego większą wartość przedstawia kultura ludowa.
2. Ksiądz był nauczycielem, wychowawcą Gustawa, i miał na niego ogromny wpływ. Traktował go jak
syna, martwił się jego zniknięciem. Ma pretensje do Gustawa, że nie dawał znaku życia.
3. Gustaw popełnił grzech nie tyle w znaczeniu religijnym, jako złamanie reguł ustanowionych przez
Boga („przeciw Bogu”), ile w znaczeniu przekroczenia norm społecznych. Według Księdza jednostka
ma zobowiązania wobec otaczających ją ludzi, nie żyje wyłącznie dla siebie, nie może się zamknąć w
kręgu swoich własnych przeżyć.
4. W sensie bardziej dosłownym „umarły dla świata” to zmarły, który błąka się po świecie jako duch.
W sensie metaforycznym – człowiek zanurzony w swoich przeżyciach do tego stopnia, że rzeczywisty
świat przestaje go obchodzić.
5. Gustaw znalazł miłość swego życia, ale został porzucony. Co gorsza ukochana, prawdopodobnie
kierując się pobudkami materialnymi, wyszła za mąż za bogatszego. Kiedy Gustaw zobaczył przez okna
pałacu ucztę weselną ukochanej, popadł w obłęd i pod wpływem rozpaczy popełnił samobójstwo.

Propozycja punktacji
1) 2 pkt – właściwa odpowiedź na oba pytania, 1 pkt – właściwa odpowiedź na jedno pytanie, 0 pkt –
brak właściwej odpowiedzi
2) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
3) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
4) 2 pkt – podanie obu właściwych znaczeń, 1 pkt – podanie jednego właściwego znaczenia, 0 pkt –
brak właściwej odpowiedzi
5) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
SCENARIUSZ LEKCJI

Część IV Dziadów jako polemika z oświeceniem 45 min

Cele lekcji
Uczeń: poznaje genezę utworu; bada sposób zrealizowania problematyki filozoficznej
i światopoglądowej w IV części Dziadów poprzez analizę tekstu; przypomina sobie i utrwala
najważniejsze informacje o założeniach programowych epoki oświecenia oraz romantyzmu; doskonali
umiejętność analizy tekstu dramatycznego

Metody nauczania
elementy wykładu, pogadanka heurystyczna, praca indywidualna, praca w grupie

Środki dydaktyczne
tekst IV części Dziadów, podręcznik Ponad słowami 2.1, karta pracy

Przygotowanie do lekcji
Uczniowie czytają balladę Adama Mickiewicza Romantyczność jako manifest światopoglądu
romantycznego. Przypominają sobie różnice światopoglądowe między romantyzmem a oświeceniem.

Przebieg lekcji
1. Uczniowie przypominają problematykę ballady Romantyczność Mickiewicza. Nauczyciel koryguje
i uzupełnia wypowiedzi uczniów, zadając pytania:
• Na czym polega dramat Karusi?
• Jak otoczenie reaguje na postać Karusi?
• Jakie argumenty pojawiają się w polemice narratora ballady ze Starcem?

2. Uczniowie wykonują zad. 1. z karty pracy Głosu natury nie dosłyszą starzy! – przyporządkowują
odpowiednie pojęcia do wypowiedzi postaci z ballady – Starca i narratora.

3. Na podstawie swojej wiedzy historycznej, wykładu nauczyciela i informacji z podręcznika uczniowie

charakteryzują hierarchię wartości romantyków, a następnie odnoszą ją do IV części Dziadów.
W grupach dyskutują nad światopoglądem Księdza i Gustawa, wychowawcy i jego wychowanka,
odnosząc się do haseł wymienionych w zad. 1. Następnie realizują zad. 2. w karcie pracy i wyciągają
wniosek na temat głównych adwersarzy dramatu, że są wyrazicielami sporu światopoglądowego
epok. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat punktów tego sporu.
SCENARIUSZ LEKCJI

4. Pod kierunkiem nauczyciela uczniowie zapisują notatkę z lekcji.

Praca domowa
Wyszukaj reprodukcje ilustracji Czesława Borysa Jankowskiego do IV części Dziadów. Opisz wybrane
przez siebie dzieło, wykorzystując wiadomości zdobyte na lekcji na temat światopoglądu
romantycznego.

Odpowiedzi do karty pracy

1.
STARZEC: rozum, realna rzeczywistość, poznanie naukowe, prawdy martwe
NARRATOR: prawdy żywe, zjawiska nadprzyrodzone, tajemnice świata duchowego, miłość

2.
KSIĄDZ:
Młodzieńcze, ja głęboko czuję, co cię boli!
Lecz słuchaj, są tysiące biedniejszych od ciebie.
– Ksiądz ignoruje psychologię jednostki, jej subiektywny sposób odczuwania, indywidualizm, ucieka
się do pustych ogólników, człowiek jest dla niego jedynie częścią zbiorowości. Próbuje też wzbudzić
litość w Gustawie, aby unieważnić jego własny ból.

Człowiek nie jest stworzony na łzy i uśmiechy,

Ale dla dobra bliźnich swoich, ludzi.
– Ksiądz upatruje sens ludzkiej egzystencji w życiu dla innych; człowiek przychodzi na świat dla dobra
innych. Nie powinien się koncentrować tylko na sobie, swoich przeżyciach. Koncepcje etyczne
oświecenia opierają się na banalnych przesłankach, jakimi są ogólna korzyść, użyteczność.

Jakkolwiek w twardej Bóg doświadcza próbie,

Zapomnij o swym proszku, zważ na ogrom świata.
– Zabieg wychowawczy Księdza polega na tym, by skłonić Gustawa do niemyślenia o sobie i swoim
cierpieniu. Uczeń, romantyczny indywidualista, ma szukać pocieszenia w zmianie perspektywy –
wobec ogromu świata jego tragedia będzie się wydawała błaha.
SCENARIUSZ LEKCJI

Kto to zgasił świecę?

– Ksiądz nie rozumie, nie akceptuje zjawisk nadprzyrodzonych.

Kościół mnie rozkazuje i nadaje władzę,

Oświecać lud, wytępiać reszty zabobonu.
[...]
lecz Dziady, te północne schadzki
Po cerkwiach, pustkach lub ziemnych pieczarach,
Pełen guślarstwa obrzęd świętokradzki,
Pospólstwo nasze w grubej utwierdza ciemnocie
– Kościół w taktycznym sojuszu z oświeceniową filozofią racjonalistyczną zwalcza obrzęd dziadów
jako przejaw zabobonu, odrzuca wierzenia ludowe, które romantycy nobilitowali i postrzegali jako
źródło „prawd żywych”. Dla Księdza wiara ludowa jest wyrazem zacofania.

GUSTAW:
Ach, te to, książki zbójeckie!
(ciska książką)
Młodości mojej niebo i tortury!
One zwichnęły osadę mych skrzydeł
I wyłamały do góry,
Że już nie mogłem na dół skręcić lotu.
– Gustaw oskarża literaturę sentymentalną o rozbudzenie w nim idealizmu, marzycielstwa,
wzniosłych wyobrażeń, przez co trudno mu było już wrócić na ziemię i zrezygnować z dążenia do
ideałów.

Księże! o nie! ty tego nie czujesz obrazu!

Ty cukrowych ust lubej nie tknąłeś ni razu!
Niech ludzie świeccy bluźnią, szaleją młokosy,
Serce twe skamieniało na natury głosy.
– Według Gustawa miłość to uczucie obce Księdzu, kapłan jest niezdolny do pożądania, utracił popęd
miłości, dlatego brak mu empatii, umiejętności współodczuwania. Miłość jest czymś naturalnym,
stanowi nieodłączny aspekt ludzkiej natury. Ksiądz, głuchnąc na przeżycia miłosne, stał się nieludzki.

Kamienni ludzie! Wy nie wiecie,

Jak ciężka śmierć pustelnika!
SCENARIUSZ LEKCJI

– „Kamienni ludzie” to oświeceniowi mędrcy. Ksiądz także jest „kamiennym człowiekiem”, gdyż
bagatelizuje cierpienie Gustawa.

Każdy cud chcesz tłumaczyć; biegaj do rozumu...

Lecz natura, jak człowiek, ma swe tajemnice,
Które nie tylko chowa przed oczyma tłumu,
(z zapałem)
Ale żadnemu księdzu i mędrcom nie wyzna!
– Ksiądz, pogrożony w „martwych prawdach”, jest oświeceniowym racjonalistą niezdolnym do
postrzegania rzeczywistości pozazmysłowej. Odbiera świat wyłącznie rozumowo.

Więc żadnych nie ma duchów?

(z ironią)
Świat ten jest bez duszy?
Żyje, lecz żyje tylko jak kościotrup nagi,
Który lekarz tajemną sprężyną rozruszy;
Albo jest to coś na kształt wielkiego zegaru,
Który obiega popędem ciężaru?
– Gustaw z ironią mówi o świecie oświeceniowych mędrców. Jest on jak kościotrup służący nauce
model układu kostnego, działający, ale pozbawiony duszy. Gustaw przywołuje tu koncepcję
filozoficzną deistów, w której świat jest wielkim zegarem stworzonym i puszczonym w ruch przez
Boga filozofów – Genialnego Zegarmistrza.
 KARTA PRACY

Karta pracy Głosu natury nie dosłyszą starzy!

1. Dobierz podane terminy do odpowiednich fragmentów Romantyczności Mickiewicza.

rozum, prawdy żywe, zjawiska nadprzyrodzone, realna rzeczywistość, tajemnice świata
duchowego, prawdy martwe, miłość, poznanie naukowe

Ufajcie memu oku i szkiełku, KTO MÓWI? ___________________

Nic tu nie widzę dokoła.
– Duchy karczemnej tworem gawiedzi,
W głupstwa wywarzone kuźni;
Dziewczyna duby smalone bredzi,
A gmin rozumowi bluźni.
1. _____________________________
2. _____________________________
3. _____________________________
4. _____________________________

Dziewczyna czuje – odpowiadam skromnie – KTO MÓWI? ___________________

A gawiedź wierzy głęboko 1. _____________________________
Czucie i wiara silniej mówi do mnie, 2. _____________________________
Niż mędrca szkiełko i oko. 3. _____________________________
Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu, 4. _____________________________
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce;
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!

2. Na podstawie wypowiedzi postaci z IV części Dziadów: Księdza, oświeceniowego

racjonalisty i Gustawa, zbuntowanego młodego romantyka, scharakteryzuj ich światopogląd.

KSIĄDZ:
Młodzieńcze, ja głęboko czuję, co cię boli!
Lecz słuchaj, są tysiące biedniejszych od ciebie.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Człowiek nie jest stworzony na łzy i uśmiechy,
Ale dla dobra bliźnich swoich, ludzi.
 KARTA PRACY

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Jakkolwiek w twardej Bóg doświadcza próbie,
Zapomnij o swym proszku, zważ na ogrom świata.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Kto to zgasił świecę?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Kościół mnie rozkazuje i nadaje władzę,
Oświecać lud, wytępiać reszty zabobonu. [...]
lecz Dziady, te północne schadzki
Po cerkwiach, pustkach lub ziemnych pieczarach,
Pełen guślarstwa obrzęd świętokradzki,
Pospólstwo nasze w grubej utwierdza ciemnocie
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
GUSTAW:
Ach, te to, są książki zbójeckie!
(ciska książką)
Młodości mojej niebo i tortury!
One zwichnęły osadę mych skrzydeł
I wyłamały do góry,
Że już nie mogłem na dół skręcić lotu.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
 KARTA PRACY

Księże! o nie! ty tego nie czujesz obrazu!

Ty cukrowych ust lubej nie tknąłeś ni razu!
Niech ludzie świeccy bluźnią, szaleją młokosy
Serce twe skamieniało na natury głosy.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Kamienni ludzie! Wy nie wiecie,
Jak ciężka śmierć pustelnika!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Każdy cud chcesz tłumaczyć; biegaj do rozumu...
Lecz natura, jak człowiek, ma swe tajemnice,
Które nie tylko chowa przed oczyma tłumu,
(z zapałem)
Ale żadnemu księdzu i mędrcom nie wyzna!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Więc żadnych niema duchów?
(z ironią)
Świat ten jest bez duszy?
Żyje, lecz żyje tylko jak kościotrup nagi,
Który lekarz tajemną sprężyną rozruszy?
Albo jest to coś na kształt wielkiego zegaru,
Który obiega popędem ciężaru?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SCENARIUSZ LEKCJI

Niezwykły gość w domu Księdza 90 min

Cele lekcji
Uczeń: analizuje i interpretuje wybrane fragmenty dramatu; określa motywy postępowania Gustawa
i momenty przełomowe w jego życiu; tworzy portret psychologiczny postaci; bada sposób
zrealizowania problematyki dotyczącej wierzeń ludowych na przykładzie obrzędu dziadów; doskonali
umiejętność analizy tekstu dramatycznego

Metody nauczania
elementy wykładu, dyskusja, praca z tekstem, praca z kartą pracy, piramida priorytetów

Środki dydaktyczne
podręcznik Ponad słowami 2.1, karta pracy, tekst II i IV części Dziadów

Przygotowanie do lekcji
Na podstawie podręcznika Ponad słowami 2.1 (Wprowadzenie do lektury) oraz innych źródeł
uczniowie zbierają informacje na temat obrzędu dziadów.

Przebieg lekcji
1. Uczniowie zapoznają się z odautorskim komentarzem Mickiewicza poprzedzającym II część
Dziadów, który mówi o fascynacji poety kulturą ludową i objaśnia, czym jest obrzęd dziadów.
Układają listę najważniejszych elementów rytuału (kaplica, cmentarz, jadło, trunki itd.), a następnie
tworzą notatkę na ten temat.

2. Uczniowie wyobrażają sobie, że są scenografami, którzy współpracują przy inscenizacji części II i IV

Dziadów. Wykonują szkice scenografii, które będą zgodne z treścią dramatu, didaskaliami oraz
wskazówkami samego Mickiewicza dotyczącymi obrzędu dziadów. Szkice powinny uwzględniać
następujące elementy:

Dziady cz. II Dziady cz. IV

• listopadowa pora, jesień (Zaduszki) • listopadowa pora, jesień (Zaduszki)
• późna pora (noc) • wieczór (po kolacji)
• ciemność, zasłonięte okna • ciemność, na zewnątrz burza
• blask bijący od księżyca i ognia pochodni • blask od ognia z kominka i świec
SCENARIUSZ LEKCJI

• odludzie, kaplica na cmentarzu • skromny domek Księdza

• ludzie ze wsi (lud) • dzieci
• Guślarz (osoba przewodząca obrzędowi) • Ksiądz (przywódca duchowy)
• zioła, jedzenie i trunki dla duchów • wino i talerz z jedzeniem dla Gustawa

Uczniowie omawiają swoje projekty, porównują wykonane szkice, szukają różnic i elementów
wspólnych. Nauczyciel zwraca uwagę na nastrój towarzyszący opisywanym scenom, na który mają
wpływ elementy obrzędu. W ramach podsumowania uczniowie realizują zad. 1. z karty pracy.

3. Nauczyciel poleca uczniom znaleźć w dramacie poniższy fragment tekstu:

Ja! nic nie potrzebuję, jest potrzebnych tylu! […]
Życie moje ścisnąłem w krótkie trzy godziny
I znowu wycierpiałem dla twojej przestrogi.
Im więc nieś ulgę prośbą i mszalną ofiarą;
Dla mnie oprócz wspomnienia nic więcej nie proszę.
Za grzech mój życie było dostateczną karą,
A dziś, nie wiem, nagrodę czy pokutę znoszę.
Bo kto na ziemi rajskie doznawał pieszczoty,
Kto znalazł drugą swojej połowę istoty,
Kto nad świeckiego życia wylatując krańce,
Duszą i sercem gubi się w kochance,
Jej tylko myślą myśli, jej oddycha tchnieniem,
Ten i po śmierci również własną bytność traci,
I przyczepiony do lubej postaci,
Jej tylko staje się cieniem.

Po analizie fragmentu uczniowie odpowiadają na pytanie: Kim jest Gustaw? Odwołując się do treści
całego dramatu, ustalają wszystkie dane dotyczące postaci: jak wygląda, za kogo się podaje, jakie
informacje – w miarę upływu wizyty – zdradza na swój temat. Wykonują zad. 2. i 3. z karty pracy,
następnie w grupach dyskutują nad powstałym portretem bohatera. Ustalenia prezentują na forum
klasy. Rozważają, które z wynotowanych określeń są istotne dla sytuacji obrzędowej.

Praca domowa
Na podstawie uzupełnionej karty pracy stwórz w zeszycie notatkę z lekcji. Napisz, jaką kategorię
duchów – według Ciebie – reprezentuje Gustaw. Uzasadnij swój wybór.
SCENARIUSZ LEKCJI

Odpowiedzi do karty pracy

1.
Część II Dziadów Część IV Dziadów
czas wyjątkowy, świąteczny – Zaduszki czas wyjątkowy, świąteczny – Zaduszki
uczestnicy – Guślarz, lud uczestnicy – Ksiądz, dzieci
uczta dla duchów (trunki i jadło) wieczerza i poczęstunek dla Gustawa
modlitwa, słowa zaklęć modlitwa
wieczór, noc blask ognia (z kominka i świec) pośród
blask ognia (pochodni) pośród ciemności ciemności

2. np. pustelnik, wędrowiec, zjawa, gość, upiór, szaleniec, marzyciel, obcy, odmieniec, zbłąkany
młodzieniec, grzesznik, Gustaw, umarły dla świata

3.
upiór: Upiór to umarły błąkający się po świecie w swym doczesnym ciele, zawieszony pomiędzy
czyśćcem a piekłem. Dzieci nazywają Gustawa upiorem, od razu wyczuwając jego podwójną naturę.
Gustaw zjawia się w domu Księdza, by odkryć przed nim prawa świata duchowego.
cz. II: W trakcie obrzędu dziadów przyzywa się dusze czyśćcowe, które pod postacią upiorów
przybywają na ziemię, aby odkryć przed ludźmi prawa moralne.
grzesznik: Gustaw popełnił grzech śmiertelny, odbierając sobie życie, które po utracie ukochanej stało
się dla niego bezwartościowe.
cz. II: W dramacie przybywające na obrzęd dusze reprezentują różne rodzaje grzeszników. Gustaw
stanowi jeszcze jedną ich kategorię, co zostaje podkreślone morałem – który tak jak w II części kończy
wizytę bohatera: Bo słuchajcie i zważcie u siebie, / Że według bożego rozkazu: / Kto za życia choć raz
był w niebie, / Ten po śmierci nie trafi od razu.
 KARTA PRACY

Karta pracy Oto obchodzimy dziady!

1. Znajdź elementy obrzędu pojawiające się zarówno w II, jak i IV części Dziadów. Zwróć
uwagę na czas wydarzeń, miejsce, postacie biorące udział w scenie, rekwizyty.
Część II Dziadów Część IV Dziadów

2. Dopisz określenia do postaci głównego bohatera, którymi on sam się charakteryzuje, oraz
te, którymi określa go Ksiądz. Sięgnij do tekstu dramatu oraz fragmentu opracowania.

Pojawił się w domu unickiego księdza, po wieczerzy, przy kominku, choć strój jego był fantastyczny,
a status co najmniej niejasny. Z pytania: kim jest Gustaw, żadna interpretacja IV części Dziadów
rezygnować nie powinna. Rozstrzygnąć go jednoznacznie nie można jednak – i nie trzeba. Bohater
jest pustelnikiem, szaleńcem, upiorem. Nie jest to przecież taki duch, który by w zaświatach zatracił
intymny związek ze swym ziemskim losem. Jest on wciąż Gustawem. Kondycja ducha-powrotnika nie
przekreśla jego egzystencjalnego statusu bohatera kryzysu, zanurzonego w doświadczeniach swego
człowieczego bytu. [...] Kondycja upiora to sygnał dojścia bohatera do kresu doświadczenia i szansa
autorytetu: możliwość przemówienia głosem z grobu czy spoza grobu. [...]
Gustaw pojawia się u Księdza nie tylko jako „umarły”. To także pustelnik, szaleniec, obcy –
takie są konkretne właśnie i symboliczne wymiary egzystencjalne jego postaci. Migotliwość statusu
Gustawa, przemienność ról podejmowanych i porzucanych w toku rozmowy z Księdzem wynika także
i z faktu, że zaduszny wieczór miłości bohatera ma dwa oblicza. Przeżywa go jako „osoba dla siebie”,
kochanek wpleciony w nierozerwalne koło cierpienia, ale i jako „duch przestrogi”, ujawniający sens
swego egzystencjalnego doświadczenia. […]
Nieszczęśliwy obłąkaniec mówi [...] z pozycji autorytetu. Nędzarsko-błazeńska odzież Gustawa
i liście we włosach to atrybuty choroby [...], ale i korona świętego, natchnionego szaleństwa. Poręcza
ona nadrzędną prawdziwość wypowiadanych tu sprzecznych ze sobą prawd. Upiór, pustelnik,
szaleniec przynoszą wieści z innego, obcego świata. Obcość to nadrzędna kategoria egzystencjalna
zjawienia się Gustawa. Wynika z odrębności doświadczenia, które napiętnowało całą jego osobowość,
określiło przesłanie, jakie przynosi do domu Księdza, burząc jego sielską pogodę i spokojny ład.
 KARTA PRACY

Gospodarz wiejskiej plebanii ma tu być jednocześnie pełnoprawnym spadkobiercą oświeceniowego

rozumu i unickim parochem, który zatracił drogę do mądrości ludu. Jako pierwszy z nauczycieli
Gustawa odpowiada za jego mistrzów, którzy wiedli go do zguby, ale reprezentuje też i maluczki
rozsądek wiejskiej idylli, domowego szczęścia („gdzie jest opis szczęścia życia familijnego, równie mnie
oburza jak widok małżeństw, dzieci; jest to jedyna moja antypatia” – pisał Mickiewicz w r. 1822
do Franciszka Malewskiego). [...]
W IV części Dziadów Gustaw określa się również jako marzyciel, ofiara „ksiąg zbójeckich” [...].
Jest to jednak autointerpretacja powierzchniowa, a raczej jeden człon tych splątanych analiz
i sprzecznych sądów, oskarżeń i wyrazów skruchy, przywołujących w wewnętrznej podróży szaleńca-
-upiora dramat miniony i wciąż przeżywany. Bo oto miłość okazuje się również klęską, zanim jeszcze
doszło do jej utraty.
Maria Janion, Maria Żmigrodzka, IV część „Dziadów” i wczesnoromantyczny
bohater egzystencji, „Pamiętnik Literacki” 1987, nr 78/1, s. 3–9.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

3. Scharakteryzuj Gustawa jako upiora i grzesznika, a następnie poszukaj związków tych

wymiarów jego kreacji z II częścią Dziadów.

upiór: ______________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
cz. II: ______________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
grzesznik: __________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
cz. II: ______________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SCENARIUSZ LEKCJI

Dziady część IV – utwór o miłości romantycznej 90 min

Cele lekcji
Uczeń: analizuje i interpretuje wybrane fragmenty dramatu; określa motywy postępowania głównego
bohatera; doskonali umiejętność analizy tekstu dramatycznego

Metody nauczania
burza mózgów, elementy wykładu, dyskusja, praca z tekstem, praca z kartą pracy

Środki dydaktyczne
karta pracy, tekst IV części Dziadów, podręcznik Ponad słowami 2.1

Przebieg lekcji
1. Burza mózgów. Nauczyciel rysuje na tablicy serce, zapisuje określenia, które kojarzą się uczniom
z miłością (np. szczęście, druga połówka, chemia, seks, pożądanie, czułość, nerwy, cierpienie,
szaleństwo, tęsknota, zdrada). Uczniowie wybierają te, które pasują do miłości romantycznej.

2. Uczniowie, bazując na treściach z podręcznika (Wprowadzenie do lektury) oraz lekcjach na temat

Cierpień młodego Wertera Goethego i Romantyczności Mickiewicza, charakteryzują miłość
romantyczną – na czym polegała jej specyfika. Nauczyciel koryguje ich spostrzeżenia.

3. Nauczyciel zapoznaje uczniów z opinią badaczki romantyzmu Marii Janion: „Czwarta część Dziadów
Adama Mickiewicza to mój ukochany utwór romantyczny, który czytałam niezliczoną ilość razy. [...]
Ponieważ jest to wstrząsająca i prawdziwie romantyczna opowieść o miłości szalonej” (O duszy,
„Tygodnik Powszechny” 2000, nr 10). Uczniowie przypominają losy miłości Gustawa i ustosunkowują
się w dyskusji do wypowiedzi badaczki (np. Gustaw w młodości spotkał miłość życia, swoją „drugą
połówkę pomarańczy”. Na przeszkodzie stanęła jednak proza życia, dziewczyna została wydana za mąż
za mężczyznę znacznie bogatszego od Gustawa. Widok wesela ukochanej doprowadził bohatera do
rozpaczy i popchnął go do samobójstwa).

4. Praca w grupach. Uczniowie czytają monolog Gustawa zaczynający się od słów: Kobieto! Puchu
marny! Ty wietrzna istoto! i wynotowują uczucia dochodzące do głosu w tym monologu (zad. 1. z
karty pracy). Wymieniają się na forum odpowiedziami.
SCENARIUSZ LEKCJI

5. Uczniowie zapoznają się z opracowaniem hasła „Miłość” autorstwa Marty Piwińskiej w Słowniku
literatury polskiej XIX wieku i w dwuosobowych grupach tworzą w zeszytach swoje propozycje
definicji miłości romantycznej (zad. 2. z karty pracy). Nauczyciel koryguje ich odpowiedzi.

6. Nauczyciel czyta fragment listu Franciszka Malewskiego do przyjaciela z Towarzystwa Filomatów

Józefa Jeżowskiego na temat swojej rozmowy z Adamem Mickiewiczem: Widziałem się z nim w
Nowogródku, opowiadał mi swoje z Marią przygody; słuchałem z rozrzewnieniem i ze złością. To jest
miłość prawdziwa, jaką pojmowałem sobie kiedykolwiek. Dusze dwie były dla siebie przeznaczone i od
dzieciństwa kształciły się jedna dla drugiej. Pierwsze spotkanie się łączy obiedwie na zawsze, w obu
roznieca płomień mocny, palący (Archiwum Filomatów, cz. 1 Korespondencja. 1815–1823, t. 4, wyd.
J. Czubek, Kraków 1913, s. 6–7). Uczniowie zwracają uwagę na koncepcję miłości jako połączenia
dwóch dusz, następnie szukają fragmentów w dramacie, w których obecne jest takie postrzeganie
uczucia (np. nas Bóg urządził ku wspólnemu życiu, / Jednakowa nam gwiazda świeciła w powiciu, /
Równi, choć różnych zdarzeń wykształceni ciekiem, / Postawą sobie bliscy, jednostajni wiekiem, / Ten
sam powab we wszystkim, toż samo niechcenie, / Też same w myślach składnie i w czuciach
płomienie).

7. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat związku miłości romantycznej ze śmiercią. Przypomina, jak
wpłynęła na epokę najsłynniejsza książka romantyczna o miłości – Cierpienia młodego Wertera
(sprowokowała modę na samobójstwa z miłości, stała się wzorem ujęcia tematu miłosnego w
literaturze i modelem, jak przeżywać to najważniejsze dla romantyków uczucie). Uczniowie dyskutują,
czy romantyk może żyć po stracie swojej drugiej połowy. W ramach kontekstu biograficznego
nauczyciel może zapoznać uczniów z historią miłości Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny, np.
https://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,17229404,Adam_Mickiewicz_i_Maryla_Wereszczak
owna__Milosci_wieszcza.html

Praca domowa
Czy Gustaw mógł ożenić się z ukochaną i nie popełnić samobójstwa z miłości? Uzasadnij swoją opinię.

Odpowiedzi do karty pracy

1. np. gniew, żal, furia, czułość, szał, niepokój, ironia, oburzenie, zaślepienie, wściekłość, tkliwość
2. Miłość dla romantyka jest najważniejszym doświadczeniem życiowym. Ma ona przede wszystkim
wymiar duchowy i dlatego nie musi być źródłem szczęścia. Prawdziwym nieszczęściem jest brak
miłości, bo to oznacza duchową pustkę. Miłość romantyczna nawet nie powinna być spełniona,
ponieważ wówczas ma szanse wznieść się ponad przyziemny poziom codzienności. Jest to uczucie
SCENARIUSZ LEKCJI

skrajne, pozarozumowe, szaleństwo, które pozwala porzucić prozę życia, otwiera na nowe horyzonty
– tajemnicze, metafizyczne, nieziemskie. Dana jest tylko wybrańcom, zdolnym do położenia na szali
własnego życia (miłość romantyczna nierzadko prowadzi do samobójstwa) i oderwania się od
rzeczywistości ziemskiej, aby doświadczyć egzystencji w świecie absolutu.
 KARTA PRACY

Karta pracy Czucie miłosne romantyków

1. Przeczytaj słynny monolog Gustawa rozpoczynający się od słów: „Kobieto! Puchu marny!
Ty wietrzna istoto!”. Wynotuj, jakie uczucia dochodzą do głosu w tym monologu.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

2. Na podstawie fragmentu tekstu Marty Piwińskiej sformułuj w zeszycie definicję miłości

romantycznej.
Miłość w romantyzmie jest: 1) jednym z uprzywilejowanych tematów literackich; 2) częścią
romantycznej filozofii życia; 3) dziedziną eksperymentów obyczajowych i słynnych w epoce skandali.
Romantyzm uważa za wartość samo doświadczenie miłości niezależnie od tego, czy przynosi ono
szczęście, czy nieszczęście, a sztuka przedstawia zwłaszcza miłość prowadzącą do zguby. Romantyzm
bowiem programowo oddziela miłość od tradycyjnie wiązanych z nią pojęć szczęścia, powodzenia
życiowego, realizacji planów „ułożenia sobie życia” i satysfakcji erotycznej. Miłość romantyczna jest
[…] „szalona” nie dlatego, że nie liczy się z przeszkodami i rozsądkiem, lecz że stanowi jeden z
głównych argumentów w romantycznej polemice z racjonalistyczną filozofią życia. […] Uznana za
najwyższe i graniczące z ekstazą religijną doświadczenie, niezwykła i „święta” – przeciwstawia się
w ten sposób myśli, która miłość, rozumianą jako erotyczne spełnienie, zrównuje z innymi
naturalnymi potrzebami człowieka. Przez filozofię miłości styl romantyczny dowodzi swego
indywidualizmu, spirytualizmu, irracjonalizmu.
Miłość wedle teorii romantycznej nie jest tylko przeżyciem emocjonalnym i psychologicznym
ani celem sama dla siebie, lecz znakiem. Przez uczucie – czy jak pisał Mickiewicz, „czucie” – ludzka
psyche odbiera sygnały rzeczywistości wyższej, duchowej wprost, drogą zmysłów oraz intuicji,
omijając „ślepy”, abstrakcyjny i prowadzący na manowce rozum. Dzięki miłości dla wszystkich ludzi
staje się możliwe uczestniczenie w owej wyższej rzeczywistości, którą „czują” tylko wybrani, geniusze
i święci, przez wielkie czyny, ekstazę i sztukę obcujący z absolutem. […]
Brak doświadczenia miłości w życiu jest nieszczęściem – nie jest nim natomiast miłość
nieszczęśliwa. Romantyczna miłość zresztą powinna być nieszczęśliwa, to znaczy prowadzić do
katastrofy: rozstania na wieki, obłędu lub śmierci, ponieważ jest wyrazem buntu przeciw wszelkim
dotychczasowym stylom życia ludzkiego i nie ma dla niej „miejsca na ziemi”.
Marta Piwińska, hasło Miłość [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa Bachórza
i Aliny Kowalczykowej, Wrocław 2002, s. 546–547.
PROJEKT EDUKACYJNY

Ile w nas z romantyków? 3 tygodnie

Cele projektu
motywowanie do twórczej aktywności, planowanie oraz organizowanie pracy w grupie, kształcenie
poczucia współodpowiedzialności za pracę, doskonalenie kompetencji komunikacyjnych, kształcenie
umiejętności zarządzania czasem oraz prezentowania stanowiska i pracy zespołu

Rodzaj projektu
grupowy

Zadania
Uczniowie w niewielkich grupach przeprowadzają i nagrywają wywiady z przedstawicielami trzech
pokoleń na temat Ile w nas z romantyków? (Co oznacza być dziś romantykiem? Które z romantycznych
ideałów są wciąż aktualne? Jakie mają one znaczenie dla ludzi z różnych pokoleń? Co wyróżnia
współczesne teksty kultury, które można określić mianem romantycznych? Czy wierzymy w świat
ducha? Czy cenimy kulturę ludową?). Następnie przygotowują trzy-, czterominutowe filmy
zawierające przeprowadzone wywiady oraz krótkie wstawki prezentujące rozmówców i w jakiś sposób
ich charakteryzujące (może to być ulubiona muzyka, element życia codziennego itp.). Gotowe
projekty można umieścić na stronie internetowej szkoły lub na jej profilu w mediach
społecznościowych.

Przykładowe źródła
• Maria Janion, Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś?, Warszawa 2018.
• To my jesteśmy „Czterdzieści i cztery”, rozmowa Tadeusza Lubelskiego z Tadeuszem Konwickim,
„Kino” 1999, nr 4.
http://filmotekaszkolna.pl/dla-uczniow/materialy-filmoznawcze/to-my-jestesmy-czterdziesci-i-cztery
• Jarosław Marek Rymkiewicz, Głosy o romantyzmie, „Znak” 1993, nr 463.
• Tadeusz Nyczek, Głosy o romantyzmie, „Znak” 1993, nr 463.

Harmonogram prac

Czas Działania Wskazówki

1. tydzień Ustalenie składu poszczególnych grup, Dobór członków grup powinien uwzględniać
wskazanie osób odpowiedzialnych za predyspozycje, zdolności i zainteresowania
PROJEKT EDUKACYJNY

następujące obszary pracy: poszczególnych osób. W każdej grupie powinien

• stworzenie scenariusza filmu zostać wybrany lider, który koordynuje zadania.
• wymyślenie pytań do wywiadu
• realizacja filmu
• przygotowanie oprawy dźwiękowej.
Przedstawienie nauczycielowi
pierwszej wersji scenariusza.
2. tydzień Przedstawienie poprawionej wersji Materiał powinien być różnorodny. Poszczególne
scenariusza oraz nagrań pierwszych epizody warto zestawiać na zasadzie kontrastu
wywiadów. (np. uwydatniającego różnice
międzypokoleniowe – jeśli takie wystąpią).
3. tydzień Grupy finalizują swoje zadania. Zespół przedstawia gotowe nagranie filmu.
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Sprawdź, ile wiesz Grupa A

1. Nazwij godziny wizyty Gustawa w domu Księdza, w których padły poniższe słowa. (0–3)
Cytat Godzina
Szukałem, ach! szukałem tej boskiej kochanki,
Której na podsłonecznym nie bywało świecie,
Którą tylko na falach wyobraźnej pianki
Wydęło tchnienie zapału,
A żądza w swoje własne przystroiła kwiecie.
Długo jeszcze po świecie błąkać się potrzeba,
Aż ją Bóg w swoje objęcie powoła,
Natenczas, śladem lubego anioła,
Cień mój błędny wkradnie się do nieba.
Jak trup samotny, obok weselnego tłumu,
Leżałem na zroszonej gorzkim płaczem darni:
Sprzeczność ostatnich w świecie pieszczot i męczarni!
Przebudzony, ujrzałem krwawy promyk wschodu.
Czekam chwilę: już nigdzie blasku ani szumu.

2. Wymień pięć elementów obrzędu dziadów, który dokonał się w domu Księdza. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

3. Jaka przyszłość czeka Gustawa? (0–1)

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

4. Kogo Gustaw nazywa „kamiennymi ludźmi”? Scharakteryzuj ich. (0–1)

Kamienni ludzie! Wy nie wiecie,
Jak ciężka śmierć pustelnika!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

5. Wyjaśnij, jak wpłynęły na Gustawa „książki zbójeckie”. Wymień ich autorów. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

6. Do jakiej koncepcji filozoficznej nawiązuje Gustaw? Scharakteryzuj tę wizję świata. (0–2)

Więc żadnych nie ma duchów? (z ironią)
Świat ten jest bez duszy?
Żyje, lecz żyje tylko jak kościotrup nagi,
Który lekarz tajemną sprężyną rozruszy?
Albo jest to coś na kształt wielkiego zegaru,
Który obiega popędem ciężaru?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

7. Gustaw należy do jeszcze jednej – obok tych ukazanych w II części Dziadów – kategorii
grzeszników. Na czym polegał grzech Gustawa? (0–1)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

8. Czy okrzyk Gustawa o „książkach zbójeckich”, które przyniosły mu w młodości „niebo

i tortury” świadczy o tym, że bohater odrzuca literaturę? Uzasadnij swoją opinię. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Klucz odpowiedzi
1. godzina miłości, godzina przestrogi, godzina rozpaczy
2. np. Zaduszki, lud, modlitwa za dusze czyśćcowe (zaklęcie), wieczór, przybycie upiora, który
opowiada o przyczynach swojego cierpienia, morał na zakończenie
3. Gustaw będzie się błąkał po ziemi jako upiór, aż umrze jego ukochana. Wówczas trafi do nieba.
4. np. „Kamienni ludzie” to oświeceniowi mędrcy, racjonaliści kierujący się wyłącznie rozumem, ślepi
na inne wymiary egzystencji, niewrażliwi na sprawy serca. Ksiądz także do nich należy, ponieważ
bagatelizuje cierpienie Gustawa.
5. Dzieła sentymentalne Goethego i Rousseau – zawarte w nich romantyczne idee, wizje idealnej
miłości, jedynej w życiu i niepowtarzalnej, wzorzec bohatera indywidualisty – ukształtowały za młodu
Gustawa. Uczyniły z niego niepoprawnego marzyciela, dla którego wszelkie kompromisy z nieidealną
rzeczywistością są klęską, przed którą można uciec jedynie w śmierć.
6. Gustaw mówi o świecie oświeceniowych mędrców. To kościotrup, szkielet bez ducha stojący
w pracowni medyka, który jest jego poruszycielem – wprawia czasem konstrukcję w ruch
odpowiednim przyciskiem. Gustaw przywołuje tu deizm – oświeceniową koncepcję filozoficzną,
według której świat jest wielkim zegarem napędzanym przez Boga – Genialnego Zegarmistrza.
7. Gustaw doświadczył miłości idealnej, znalazł na ziemi swoją drugą połówkę, pokrewną duszę.
W tym znaczeniu doświadczył raju jeszcze w czasie swojej ziemskiej egzystencji. Kiedy został
porzucony, stracił zupełnie chęć życia.
8. np. Gustawem miotają sprzeczne uczucia w ciągu całego dramatu. Z jednej strony uwzniośla on
swoją nieszczęśliwą miłość, nazywa rajem na ziemi, z drugiej – jest ona dla niego źródłem
największego cierpienia, wręcz pragnienia śmierci. Podobnie z literaturą. To właśnie książki uczyniły
z Gustawa idealistę i romantyka. Uwrażliwiły i ukazały piękno miłości. Literatura wychowała go,
przygotowała na przeżycie miłości absolutnej, uduchowionej. W tym sensie literatura jest winna,
jednak na pewno Gustaw nie zrezygnowałby ze ścieżki, na którą go popchnęła.
Propozycja punktacji
1) 3 pkt – właściwe nazwanie 3 godzin, 2 pkt – właściwe nazwanie 2 godzin, 1 pkt – właściwe
nazwanie 1 godziny, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
2) 2 pkt – wszystkie elementy właściwe, 1 pkt – 3–4 elementy, 0 pkt – mniej niż 3 elementy
3) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
4) 1 pkt – właściwa charakterystyka, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
5) 2 pkt – pełna odpowiedź, 1 pkt – właściwa część odpowiedzi, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
6) 2 pkt – nazwa koncepcji i jej charakterystyka, 1 pkt – część odpowiedzi, 0 pkt – brak odpowiedzi
7) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
8) 2 pkt – właściwie uzasadniona odpowiedź, 1 pkt – częściowa odpowiedź, 0 pkt – brak odpowiedzi
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Sprawdź, ile wiesz Grupa B

1. Nazwij godziny wizyty Gustawa w domu Księdza, w których padły poniższe słowa. (0–3)
Cytat Godzina
Szukałem, ach! szukałem tej boskiej kochanki,
Której na podsłonecznym nie bywało świecie,
Którą tylko na falach wyobraźnej pianki
Wydęło tchnienie zapału,
A żądza w swoje własne przystroiła kwiecie.
Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu.
A ty sercem oziębłym, obojętną twarzą,
Wyrzekłaś słowo mej zguby
I zapaliłaś niecne ogniska,
Którymi łańcuch wiążący nas pryska,
Które się wiecznym piekłem między nami żarzą,
Na moje wieczne męczarnie!
2. Wymień pięć elementów obrzędu dziadów, który dokonał się w domu Księdza. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

3. Jaka przyszłość czeka Gustawa? (0–1)

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

4. Kogo Gustaw nazywa „kamiennymi ludźmi”? Scharakteryzuj ich. (0–1)

Kamienni ludzie! Wy nie wiecie,
Jak ciężka śmierć pustelnika!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

5. Wyjaśnij, jak wpłynęły na Gustawa „książki zbójeckie”. Wymień ich autorów. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

6. Do jakiej koncepcji filozoficznej nawiązuje Gustaw? Scharakteryzuj tę wizję świata. (0–2)

Więc żadnych nie ma duchów? (z ironią)
Świat ten jest bez duszy?
Żyje, lecz żyje tylko jak kościotrup nagi,
Który lekarz tajemną sprężyną rozruszy?
Albo jest to coś na kształt wielkiego zegaru,
Który obiega popędem ciężaru?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

7. Gustaw należy do jeszcze jednej – obok tych ukazanych w II części Dziadów – kategorii
grzeszników. Na czym polegał grzech Gustawa? (0–1)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

8. Czy okrzyk Gustawa o „książkach zbójeckich”, które przyniosły mu w młodości „niebo

i tortury” świadczy o tym, że bohater odrzuca literaturę? Uzasadnij swoją opinię. (0–2)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Klucz odpowiedzi
1. godzina miłości, godzina przestrogi, godzina rozpaczy
2. np. Zaduszki, lud, modlitwa za dusze czyśćcowe (zaklęcie), wieczór, przybycie upiora, który
opowiada o przyczynach swojego cierpienia, morał na zakończenie
3. Gustaw będzie się błąkał po ziemi jako upiór, aż umrze jego ukochana. Wówczas trafi do nieba.
4. np. „Kamienni ludzie” to oświeceniowi mędrcy, racjonaliści kierujący się wyłącznie rozumem, ślepi
na inne wymiary egzystencji, niewrażliwi na sprawy serca. Ksiądz także do nich należy, ponieważ
bagatelizuje cierpienie Gustawa.
5. Dzieła sentymentalne Wertera i Rousseau – zawarte w nich romantyczne idee, wizje idealnej
miłości, jedynej w życiu i niepowtarzalnej, wzorzec bohatera indywidualisty – ukształtowały za młodu
Gustawa. Uczyniły z niego niepoprawnego marzyciela, dla którego wszelkie kompromisy z nieidealną
rzeczywistością są klęską, przed jaką można uciec jedynie w śmierć.
6. Gustaw mówi o świecie oświeceniowych mędrców. To kościotrup, szkielet bez ducha stojący w
pracowni medyka, który jest jego poruszycielem – wprawia czasem konstrukcję w ruch odpowiednim
przyciskiem. Gustaw przywołuje tu deizm – oświeceniową koncepcję filozoficzną, według której świat
jest wielkim zegarem napędzanym przez Boga – Genialnego Zegarmistrza.
7. Gustaw doświadczył miłości idealnej, znalazł na ziemi swoją drugą połówkę, pokrewną duszę. W
tym znaczeniu doświadczył raju jeszcze w czasie swojej ziemskiej egzystencji. Kiedy został porzucony,
stracił zupełnie chęć życia.
8. np. Gustawem miotają sprzeczne uczucia w ciągu całego dramatu. Z jednej strony uwzniośla on
swoją nieszczęśliwą miłość, nazywa rajem na ziemi, z drugiej – jest ona dla niego źródłem
największego cierpienia, wręcz pragnienia śmierci. Podobnie z literaturą. To właśnie książki uczyniły z
Gustawa idealistę i romantyka. Uwrażliwiły i ukazały piękno miłości. Literatura wychowała go,
przygotowała na przeżycie miłości absolutnej, uduchowionej. W tym sensie literatura jest winna,
jednak na pewno Gustaw nie zrezygnowałby ze ścieżki, na którą go popchnęła.
Propozycja punktacji
1) 3 pkt – właściwe nazwanie 3 godzin, 2 pkt – właściwe nazwanie 2 godzin, 1 pkt – właściwe
nazwanie 1 godziny, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
2) 2 pkt – wszystkie elementy właściwe, 1 pkt – 3–4 elementy, 0 pkt – mniej niż 3 elementy
3) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
4) 1 pkt – właściwa charakterystyka, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
5) 2 pkt – pełna odpowiedź, 1 pkt – właściwa część odpowiedzi, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
6) 2 pkt – nazwa koncepcji i jej charakterystyka, 1 pkt – część odpowiedzi, 0 pkt – brak odpowiedzi
7) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
8) 2 pkt – właściwie uzasadniona odpowiedź, 1 pkt – częściowa odpowiedź, 0 pkt – brak odpowiedzi
 BIBLIOGRAFIA

Literatura podmiotu
Adam Mickiewicz, Dziady cz. 1–4, Czytelnik, Warszawa 1974.
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/dziady-dziady-poema-dziady-czesc-iv.html
Adam Mickiewicz, Romantyczność [w:] tegoż, Dzieła, t. 1 Wiersze, oprac. Czesław Zgorzelski,
Czytelnik, Warszawa, 1998.

Literatura przedmiotu
Archiwum Filomatów, cz. 1 Korespondencja. 1815–1823, t. 4, wyd. J. Czubek, Kraków 1913, s. 6–7.
Maria Janion, Maria Żmigrodzka, IV część „Dziadów” i wczesnoromantyczny bohater egzystencji,
„Pamiętnik Literacki” 1987, nr 78/1, s. 3–9.
Maria Janion, O duszy, „Tygodnik Powszechny” 2000, nr 10.
Marta Piwińska, hasło Miłość [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa Bachórza
i Aliny Kowalczykowej, Wrocław 2002, s. 546–547.

Warto przeczytać
Wacław Borowy, O poezji Mickiewicza, t. 1–2, Lublin 1958.
Sebastian Duda, Adam Mickiewicz i Maryla Wereszczakówna. Miłości wieszcza, „Gazeta Wyborcza”
z 12.01.2015
https://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,17229404,Adam_Mickiewicz_i_Maryla_Wereszczakowna__
Milosci_wieszcza.html
Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera, tłum. Leopold Staff, Biblioteka Narodowa,
Wrocław 1971.
Juliusz Kleiner, Mickiewicz, t. 1, Lublin 1948.
Juliusz Kleiner, Zarys dziejów literatury polskiej, Wrocław 1972.
Jan Kott, Pisma wybrane, t. 1, Warszawa 1991.
Alina Kowalczykowa, hasło Romantyzm [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa
Bachórza i Aliny Kowalczykowej, Wrocław 2002.
Kazimierz Mężyński, Tragiczne antynomie Gustawa w „Dziadach” kowieńsko-wileńskich, „Pamiętnik
Literacki” 1981, nr 3, s. 87–105.
Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian, t. 2, Warszawa 1967.
Stanisław Pigoń, Zawsze o nim. Studia i odczyty o Mickiewiczu, Warszawa 1998.
Dorota Siwicka, Romantyzm 1822–1863, Warszawa 1995.
Zofia Stefanowska, Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu, Warszawa 1976.
Alina Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983.
Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Romantyzm, Warszawa 2016.