Wzorzec romantyczny
Konrad z III części Dziadów, Konrad Wallenrod oraz
Kordian poświęcają życie w walce
narodowowyzwoleńczej.
Werter zakochuje się w Lotcie od pierwszego wejrzenia,
gdy widzi ją w otoczeniu dzieci.
Werter idealizuje Lottę. Utożsamia piękno jej ciała z
pięknem duszy. Dostrzega każdy szczegół jej urody i
stroju.
Gustaw w IV części Dziadów mówi o kochance, która
porzuciła go dla bogatszego, słowami: „Kobieto puchu
marny, ty wietrzna istoto…”
Gustaw w IV części Dziadów zarzuca Księdzu zarażenie
go „księgami zbójeckimi”, które zafałszowały jego obraz
świata i wyobrażenie miłości.
Gustaw z IV części Dziadów zostaje porzucony dla
lepszej partii. Giaur nie może być z Leilą, byłoby to
złamaniem reguł społecznych.
Kordian po upokorzeniu przez Laurę i nieudanej próbie
samobójczej wyrusza w podróż po Europie. Werter
wyjeżdża do Wahlheimu, by uciec od kłopotliwej relacji
z Eleonorą.
Giaur i Werter to buntownicy, którzy nie godzą się na
obowiązujące prawa społeczne. Ze względu na swoje
pochodzenie Werter zostaje upokorzony podczas
przyjęcia u hrabiego C. Krytykuje arystokrację i
ostentacyjnie wychodzi.
Wszyscy bohaterowie romantyczni są samotni i
refleksyjni. Werter, Konrad czy Kordian czują się
opuszczeni i niezrozumiani przez otoczenie. Kierują się
ideałami, które nie znajdują zrozumienia wśród innych
ludzi.
Kordian podejmuje nieudaną próbę samobójczą. Nie
wiemy, jak skończy się historia jego życia. Dramat
Słowackiego ma budowę otwartą.
Werter całe swoje życie podporządkowuje miłości, która
jest dla niego najwyższą świętością i wartością. Bohater
kieruje się sercem, nie rozumem.
Kreacja Stanisława Wokulskiego
Stanisław Wokulski rzuca wymarzoną naukę w Szkole
Głównej, aby wziąć udział w powstaniu styczniowym. Po
upadku powstania zostaje zesłany na Syberię.
Wokulski zakochuje się w Izabeli od pierwszego wejrzenia,
gdy dostrzega ją w teatrze.
Wokulski początkowo nie widzi wad charakteru Izabeli.
Koncentruje się na jej urodzie, rozpamiętuje wszystkie jej
gesty i słowa.
Są momenty, w których Wokulski dostrzega słabości Izabeli
(np. scena w pociągu), przestaje ją idealizować, niemniej
nadal ją kocha.
Wokulski dobrze zna poezję Mickiewicza, potrafi cytować ją z
pamięci. Rozgoryczony ciska tomikiem romantycznego poety,
oskarżając go o zatrucie ideałem miłości romantycznej.
Miłość Wokulskiego jest niemożliwa, ponieważ jego
wybranka należy do innej klasy społecznej. Izabela gardzi
Wokulskim kupcem.
Po doznanym upokorzeniu Wokulski wyjeżdża do Paryża.
Wyjazd jest dla niego ucieczką przed nieszczęśliwą miłością.
Wokulski buntuje się już od najmłodszych lat, gdy wbrew ojcu
chce się uczyć, nie godzi się na wyznaczoną mu normami
społecznymi egzystencję. Krytykuje wyższe klasy, buntuje się
przeciw podziałom społecznym, przekracza klasowe granice.
Pierwsza wizyta u hrabiny Karolowej jest dla niego
ogromnym przeżyciem, czuje się niezręcznie, krępuje się,
część gości źle ocenia jego maniery.
Spacer po Powiślu, wizyty w Zasławiu, w Paryżu, na salonach
to miejsca, w których Wokulski czuje się obco, a jednocześnie
skłaniają go do autorefleksji i gorzkich konkluzji na temat
świata oraz relacji międzyludzkich.
Wokulski próbuje się zabić na dworcu w Skierniewicach,
zostaje wówczas uratowany przez dróżnika. Nie wiemy, jak
kończą się jego losy, czy zginął w ruinach zamku, czy
wyjechał za granicę. Powieść ma budowę otwartą.
Wokulski podejmuje szereg nieracjonalnych decyzji, aby
zbliżyć się do Izabeli. Kupuje kamienicę po zawyżonej cenie,
pojedynkuje się, nadwyrężając swój wizerunek biznesmena.
 Termin Wyjaśnienie
1. scjentyzm Wiara w naukę. Przekonanie, że wiedza,
nauka stanowią narzędzie do naprawy
świata, a rozwój nauki przyniesie postęp i
szczęście ludzkości.
2. utylitaryzm Przekonanie, że dobre jest to, co przynosi
korzyści jak największej liczbie osób.
3. racjonalizm Przekonanie, że w życiu należy kierować
się rozumem i jest to najlepsza droga
poznania rzeczywistości.
4. organicyzm Przekonanie, że społeczeństwo jest
zbudowane niczym żywy organizm i
kieruje się regułami właściwymi dla
świata natury.
5. determinizm Przekonanie, że los człowieka zależy od
czynników, na które nie ma wpływu,
takich jak urodzenie, wychowanie, status
społeczny.
6. praca Działania systemowe mające na celu
organiczna wzmocnienie ekonomiczne i społeczne
kraju: opieka nad słabszymi, zapewnianie
miejsc pracy, organizacja opieki
zdrowotnej. Zastąpienie romantycznej
walki zbrojnej działaniami, które
wzmocnią naród.
7. praca u Podwyższanie poziomu życia (do
podstaw godnego poziomu) oraz wykształcenia
(likwidacja analfabetyzmu) najuboższych
grup społecznych, aby stały się
pełnoprawnymi częściami społeczeństwa.
8. asymilacja Dążenie do budowania solidarnego ,
Żydów jednolitego społeczeństwa poprzez
asymilację Żydów – wyrwania ich z
izolacji społecznej i politycznej i
zaakceptowania aktywności w różnych
dziedzinach życia.
9. emancypacja Umożliwienie kobietom zdobycia
kobiet wykształcenia, które pozwoliłoby im
zarabiać na życie i się usamodzielnić.
Dążenie do niezależności finansowej
kobiet, a zarazem zmiana postrzegania
kobiet samotnych.
Kreacja Stanisława Wokulskiego
Wokulski, wbrew ojcu i mimo drwin otoczenia, chce się
kształcić. Dostaje się do Szkoły Głównej, szacunkiem
darzy ludzi nauki, podziwia i wspiera Geista i Juliana
Ochockiego.
Wokulski zbija majątek na handlu podczas wojny, zakłada
spółkę do handlu ze Wschodem.
Wokulski nie ożenił się z Małgorzatą Minclową z miłości.
Była to zdroworozsądkowa decyzja, która pozwoliła
Wokulskiemu przetrwać.
Wokulski zachwyca się Paryżem. Francuskie miasto jest
doskonałym organizmem, w którym poszczególne klasy
społeczne koegzystują ze sobą, a zdrowe relacje społeczne
pozwalają jednostkom odnieść sukces.
Wokulski podejrzewa, że polskie społeczeństwo zawsze
będzie podzielone i nie da się tego naprawić, bo kolejne
pokolenia bogatych, jak i biednych będą wzrastać w
warunkach utrwalających te podziały (biedota – brak
motywacji, pijaństwo, arystokracja – próżniactwo,
pogarda dla innych).
Wokulski inwestuje w sklep i rozwija działalność
handlową po to, by powiększyć fortunę i ożenić się z
Izabelą. Jednocześnie buduje krajowy kapitał i daje
ludziom pracę. Podziwia sposób zarządzania majątkiem
prezesowej Zasławskiej. Daje pieniądze hrabinie
Karolowej na organizację ochronki.
Wokulski pomaga Wysockiemu (daje pieniądze na konia,
aby furman mógł pracować), jego bratu (załatwia pracę na
kolei w Skierniewicach), Węgiełkowi (ułatwia mu
osiedlenie się w Warszawie i zdobycie rzemieślniczego
wykształcenie).
Wokulski, w odróżnieniu od większości bohaterów
„Lalki”, ma pozytywny stosunek do Żydów. Robi z nimi
interesy (np. za pośrednictwem Szlangbauma kupuje
kamienicę Łęckich) i przyjaźni się (np. z Szumanem).
Wokulski poruszony widokiem płaczącej prostytutki chce
jej pomóc. Dzięki niemu Maria przechodzi przemianę
(pobyt w zakładzie poprawy), zdobywa zawód
(wykwalifikowana krawcowa), dostaje pracę i wychodzi
za mąż za Węgiełka.