Renesans

1. Nazwa Renesans pochodzi od francuskiego słowa renaissance, które oznacza powtórne

narodziny. Terminem tym nazywany jest okres w historii idei, sztuki i literatury, trwający od
XIV do XVI wieku. W polskim literaturoznawstwie epokę tę określa się również mianem
Odrodzenia. Był to bowiem czas, w którym odrodził się po pierwsze człowiek, po drugie
nauka i sztuka, po trzecie starożytność, po czwarte wreszcie – odrodziła się ciekawość
świata. We Włoszech używa się także terminu Quattrocento, gdyż na lata 1400. (XV w.)
przypadają szczytowe osiągnięcia Renesansu włoskiego.
2. Pojęcia kluczowe epoki odrodzenia europejskiego:
a. mecenat - tradycja przejęta od możnych i bogatych rodów włoskich, m.in. od
Mecenasa, które opiekowały się młodymi artystami, pozwalając jednocześnie na
rozwijanie ich talentów, naukę i pracę i na rozwój sztuki, nauki i kultury w ogóle.
Renesans znacznie rozpowszechnił ten fenomen we wszystkich krajach Europy;
b. humanizm - jest to główny nurt myślowy epoki, który sięgając do tradycji antycznej,
rozwija swoją wiedzę o człowieku i świecie;
c. reformacja - jest to drugi najważniejszy nurt myślowy renesansu, ma podłoże
społeczne, dążył do radykalnych zmian w Kościele -jego organizacji i doktrynach,
powodując wiele sporów i wojen, a także rozłam katolicyzmu na inne wyznania;
d. antropocentryzm -pogląd, który w ośrodku wszelkiej myśli stawia człowieka i jego
sprawy; wiąże się z humanizmem.
3. Hasła epoki:
a. "Człowiekiem jestem i nic, co ludzie nie jest mi obce"
(łac. Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto, sentencja Terencjusza)
Człowieka od zwierząt i roślin odróżnia to, że ma umysł i uczucia. Żadnemu
człowiekowi nie powinno więc być obce dobro i zło, miłość i nienawiść, gniew i
radość.

b. "Człowiek jest kowalem swojego losu"

(łac. Homo fortunae suae ipse faber)
Każdy człowiek jest odpowiedzialny za swój los. To on kieruje swoim życiem. Od
niego zależą jego sukcesy, kim będzie w przyszłości, jakie życie będzie wiódł itp.

c. "Do źródeł!"
(łac. Ad fontes!)
Ludziom renesansu nie wystarczały średniowieczne autorytety, dlatego też szukali
źródeł wiedzy w starożytności.

d. "Człowiek jest miarą wszechrzeczy"

Człowiek w okresie renesansu był uważany za mały świat, który jest ściśle związany z
wielkim światem.

4. Renesansowa koncepcja Boga i człowieka:

a. Do najbardziej wyrazistych zainteresowań renesansowych należy zaliczyć przede
wszystkim człowieka i wszystko to co wiązało się z jego życiem. Z fascynacją tą ściśle
łączyło się również odrzucenie wszelkich prawd, norm i zasad średniowiecznych,
które przesiąknięte były wszechstronnymi zasadami i ograniczeniami (najczęściej
ze strony kościoła). Do tej pory wszech obowiązujące wzorce i ideały (rycerza,
 czy filozofa - myśliciela) zostały wyparte przekonaniem, że człowiek powinien
posiadać wszechstronną wiedzę, zwracać uwagę i szukać inspiracji w wszelkich
aspektach życia ludzkiego. Znane jest także zdanie człowieka, który zajmował się tym
okresem - Janusza Peca - mówiącego, iż renesans to czas "nawiązujący do świeckich
tradycji nauki, filozofii, literatury, sztuki i kultury starożytnych odnalazła i wydobyła
na światło dzienne piękno rozmaitych stron życia ludzkiego zagubionego
i przygaszonego w mrokach średniowiecza".
b. Człowiek wobec Boga:
 postawa wdzięczności
 Bóg nie potrzebuje bogactw i tak wszystko należy do Niego
 miłość człowieka względem Boga
 ufność, iż pod Jego opieką człowiek żyje bezpiecznie, spokojnie
 człowiek jest dzieckiem Boga, szanuje Go i kocha
 człowiek swa wdzięczność wyraża modlitwą, oddaniem, zawierzeniem,
ufnością
c. Obraz świata:
 świat jest doskonały - stworzony przez Boga dla człowieka
 świat jest uporządkowany, Bóg stwarza ład i porządek, nie ma
przypadkowości w świecie
 ład przyrody jest dowodem na istnienie Boga; Bóg jest sprawcą porządku,
natury Ziemi i Kosmosu
 człowiek jest elementem natury, podlega jej prawom, stąd czerpie
satysfakcję i wewnętrzną harmonię
 nie ma sprzeczności między światem doczesnym, a życiem wiecznym
5. Cechy literatury renesansowej:
a. Człowiek przede wszystkim. Jedną z najważniejszych cech literatury renesansu jest
umiejscowienie człowieka w centrum zainteresowań, czyli humanizm. Jednocześnie,
twórcy renesansowi byli przywiązani do idei piękna, dlatego ich dzieła musiały być
uporządkowane i harmonijne.
b. Coraz częstsze wykorzystanie druku. W epoce średniowiecza utwory literackie były
spisywane ręcznie. Wynalezienie druku upowszechniło dostęp do literatury – książki
stały się tańsze.
c. Wykorzystanie języków narodowych. W średniowieczu duża część utworów
literackich powstawała po łacinie. W okresie odrodzenia coraz bardziej popularne
stawało się tworzenie w językach ojczystych, czego doskonałym przykładem jest
twórczość Mikołaja Reja.
d. Różnorodna tematyka. Twórcy literatury renesansu w Polsce i Europie nie bali się
podejmowania różnych tematów. W tym czasie chętnie podejmowano tematy
polityczne, filozoficzne, społeczne. Tematy literatury renesansu cechuje więc szeroka
rozpiętość i duża różnorodność.
e. Czerpanie z antyku. Jak wcześniej wspomnieliśmy, odrodzenie oznaczało powrót do
kultury antyku oraz zainteresowanie rodzajami i gatunkami literatury antycznej. Jest
to widoczne szczególnie w literaturze tamtego okresu, która pełnymi garściami
czerpała z popularnych w antyku form literackich. W związku z tym, w czasie
odrodzenia ponownie sięgnięto po pisane już w starożytności treny. Upowszechniły
się również fraszki, które wyewoluowały ze starożytnego epigramatu. 

6. Toposy/motywy:
a. TOPOS THEATRUM MUNDI (TEATR ŚWIATA)
Ujmuje ludzki los jako rolę odgrywaną przez człowieka na scenie życia w teatrze,
którym jest świat. Człowiek nie jest więc twórcą własnego losu, odgrywa rolę
napisaną dla niego przez siłę wyższą - reżysera (Boga, Demiurga, fatum),  jest więc
aktorem, marionetką, kukiełką. Topos swoje źródło ma w filozofii platońskiej.
Szczególnie popularny w renesansie. W komedii Szekspira "Jak wam się podoba"
jedna z postaci mówi:  Świat jest teatrem, aktorami ludzie, którzy kolejno wchodzą i
znikają.  A nad wejściem do teatru "The Globe" (wystawiał w nim swoje sztuki
Szekspir) widniał napis:  Totus mundus agit histrionem (Cały świat gra jakąś rolę).
b. TOPOS EXEGI MONUMENTUM (NIEŚMIERTELNA SŁAWA POETYCKA)
Przekonanie o ponadczasowości poezji i jej autora. Twórca nie umiera nigdy,
nieśmiertelną sławę zapewnia mu jego poezja. Źródłem toposu jest oda Horacego
"Exegi monumentum" i słynna fraza "non omnis moriar" (nie wszystek umrę).
c. TOPOS ARKADII
Źródłem toposu są Bukoliki rzymskiego poety Wergiliusza. Geograficzna Arkadia to
górzysta kraina na Peloponezie, gdzie pasterze wiedli spokojne, beztroskie życie. W
sensie metaforycznym każda przestrzeń, w której człowiek czuje się szczęśliwy, ma
wszystko, czego pragnie (kraina wiecznej szczęśliwości, biblijny raj, wyspy szczęśliwe,
ziemia obiecana, Eden). Topos arkadii często jest powiązany z motywem małej
ojczyzny (np. w "Panu Tadeuszu").